Cucina italiana

La cucina italiana è l'espressione dell'arte culinaria sviluppatasi in Italia,

comprendente tradizioni fortemente radicate e comuni a tutto il paese, nonché
l'insieme di tutte le gastronomie regionali, in uno scambio continuo: molti piatti
italiani che una volta erano conosciuti solo nelle regioni di provenienza col tempo
si sono diffusi in tutto il Paese[2].

È conosciuta come classico esempio di dieta mediterranea, riconosciuta come

patrimonio immateriale dell'umanità dall'UNESCO nel 2010. Inoltre, si tratta di una
delle gastronomie più note e apprezzate a livello globale[3]; l'Italia è anche
rinomata per la produzione di olio d'oliva, formaggi, salumi, vini, frutta e dolci,
che figurano tra gli oltre 5300 prodotti delle tradizioni regionali.

La cucina italiana è all'origine di un giro di affari di più di 200 miliardi di € a

livello mondiale[4].

Una delle caratteristiche principali della cucina italiana è la sua semplicità[5],

con molti piatti composti da pochi ingredienti: i cuochi italiani fanno affidamento
sulla qualità degli ingredienti, piuttosto che sulla complessità di preparazione
degli stessi.

I piatti e le ricette più diffuse, nel corso dei secoli, sono stati spesso creati
in ambito domestico piuttosto che dagli chef, ed è per questo che molte ricette
italiane sono adatte alla cucina casalinga e quotidiana, rispettando le specificità
territoriali, privilegiando esclusivamente materie prime e ingredienti propri della
regione di origine del piatto e preservandone la stagionalità.

Alimenti di base

Gli alimenti di base della cucina italiana sono l'olio d'oliva, condimento per
eccellenza, il pane di frumento fresco di giornata, la pasta, le verdure, il vino;
per quanto riguarda gli alimenti proteici, rispetto alle cucine di altri paesi, una
caratteristica della cultura gastronomica italiana è quella di considerare, nella
preparazione di un pasto, la carne della stessa importanza degli altri alimenti,
compresi quelli vegetali; inoltre la sua presenza a tavola è tipicamente
sostituita, in alcuni giorni della settimana, da altri alimenti proteici: il pesce,
i formaggi e le uova; ciò, del resto, è tipico anche delle altre cucine
mediterranee. La carne fresca si alterna, nell'uso, anche scegliendo tra la
vastissima gamma di insaccati e di salumi.

Il caffè, espresso o preparato con la moka, è considerato un elemento

indispensabile nella tradizione alimentare italiana, sia per concludere il pasto,
sia consumandolo da solo, in altri momenti della giornata.

La pasta

Componente fondamentale della cucina italiana, la pasta si divide in due grandi

categorie: pasta secca (100% di farina di semola di grano duro impastata con acqua)
e pasta fresca (con farina di grano tenero o duro e quasi sempre impastata con le
uova). Gli italiani mangiano oltre 27 kg di pasta a persona all'anno[7].

Caratteristica della pasta è la presenza di numerose forme e varietà: ne esistono

350 forme diverse.

Sia la pasta secca, sia quella fresca, sono usate per preparare il primo piatto, in
tre diversi modi:

pastasciutta: la pasta viene cotta e poi servita con un sugo o un altro condimento;
minestra: la pasta viene cotta e servita in brodo di carne o di verdure, anche
insieme a verdure spezzettate;
pasta al forno: la pasta viene prima cotta e condita, e successivamente ripassata
al forno.
I condimenti per la pasta sono anch'essi numerosissimi e variano nel gusto, nel
colore e nella consistenza. Sono comuni i sughi, ma sono diffusi anche i condimenti
a crudo. A partire dal XIX secolo uno dei sughi tipici più comunemente associati
alla pasta è a base di pomodoro.

I formaggi

I formaggi e i latticini sono alimenti di cui l'Italia può vantare la più grande
diversità di tipi esistenti[8]. I formaggi sono serviti come secondo piatto, sia da
soli, sia come ingrediente. Sono inoltre un ingrediente per condire la pastasciutta
e la minestra; negli antipasti, inoltre, è spesso servito del formaggio.

Le varietà di formaggi e latticini italiani sono numerosissime: vi sono più di

seicento tipi diversi in tutto il paese[9], delle quali 490 protette e
contrassegnate come DOP (Denominazione di origine protetta), IGP (Indicazione di
origine protetta) e PAT (Prodotti agroalimentari tradizionali italiani)[10].

I vini

Il vino è una bevanda quasi sempre presente nella tavola del pranzo e della cena
tipicamente italiani. L'Italia è il maggiore produttore mondiale di vino, nonché
paese detentore della più ampia varietà di vitigni autoctoni al mondo[11]; numerosi
sono i tipi di vino prodotti nelle varie regioni italiane.

L'olio d'oliva

L'olio extravergine di oliva è il condimento per eccellenza della cucina italiana,

sostituito solo in alcune ricette e in alcune aree geografiche dal burro. L'Italia
è il maggior paese consumatore di olio di oliva, con il 30% del totale
mondiale[12], inoltre possiede la più vasta gamma di cultivar di olivo esistenti ed
è il secondo produttore ed esportatore mondiale[13][14]. Molte varietà sono
autoctone e sono parimenti numerosi gli oli italiani di denominazione d'origine
protetta.

Il pane

Il pane fresco è sempre presente nella tavola del pranzo e della cena, per
accompagnare il secondo piatto e il contorno e per fare la scarpetta; costituisce
spesso l'ingrediente principale della merenda di metà mattina o di metà pomeriggio.
È da sempre, come del resto anche per altri paesi mediterranei, un alimento
fondamentale nella cucina italiana; esistono numerose tipi regionali di pane.

La pizza e gli alimenti simili

La pizza è il cibo italiano più conosciuto e consumato al mondo. Inoltre, l'Arte

tradizionale del pizzaiuolo napoletano, è stata riconosciuta come patrimonio
immateriale dell'umanità dall'UNESCO nel 2017[15].

In Italia è consumata come piatto unico (pizza al piatto) o come spuntino per la
merenda, anche da passeggio (pizza al taglio). Nelle varie regioni la pizza è
affiancata da cibi molto simili: i vari tipi di focaccia, come la piadina, la
crescia o lo sfincione.

Gli insaccati e i salumi

La cucina italiana può vantare una grande varietà di insaccati e salumi, molti dei
quali protetti e contrassegnati come DOP (Denominazione di origine protetta) e IGP
(Indicazione geografica protetta),[16] e costituenti circa il 34% del totale degli
insaccati e salumi europei inclusi nelle medesime categorie;[17] altri ancora,
invece, sono contrassegnati come PAT (Prodotti agroalimentari tradizionali
italiani)[18]. Sono serviti come secondo piatto o come antipasto, oppure nelle
merende.

La carne

La carne, soprattutto bovina, suina e avicola è molto presente e apprezzata nella

cucina italiana, in una vastissima gamma di preparazioni e ricette di secondi
piatti, pur non essendo considerata fondamentale la sua presenza all'interno del
pasto, potendo essere sostituita da formaggio, uova o pesce. È importante anche
come ingrediente nella preparazione di sughi per i primi piatti.

Oltre che nelle varietà citate, sia pur meno comunemente, è consumata in Italia
anche la carne ovina, caprina, equina, cunicola e, ancor meno comunemente, quella
di selvaggina.

Il pesce, i crostacei, i molluschi e i frutti di mare

Essendo l'Italia circondata per più di tre quarti dal mare, avendo quindi un grande
sviluppo costiero ed essendo ricca di laghi, il pesce (sia marino, sia di acqua
dolce), così come i crostacei, i molluschi e gli altri frutti di mare, allo stesso
modo della carne, godono di un posto preminente nella cucina italiana, come in
genere nella dieta mediterranea.

Il pesce costituisce nei pasti la seconda portata ed è anche un ingrediente nella

preparazione dei condimenti per il primo piatto. Inoltre è ampiamente usato anche
negli antipasti. Comunemente, infatti, un pasto può essere a base di carne o a base
di pesce, abbinando tra loro il condimento del primo piatto, la pietanza del
secondo ed eventualmente gli ingredienti dell'antipasto.

I dolci e il gelato

La pasticceria italiana è ricca di numerose preparazioni diffuse in tutto il paese

e di specialità tipicamente regionali. I dolci sono spesso presenti nella colazione
e possono costituire il cibo principale della merenda di metà mattina o di metà
pomeriggio. Nella tradizione alimentare italiana il dolce si serve a fine pranzo o
a fine cena solo in occasioni festive o ricorrenze particolari.

Tra i dolci più diffusi c'è il gelato, specialmente quello preparato

artigianalmente: l'Italia è la nazione al mondo dove il gelato artigianale è più
diffuso, coprendo il 55% del mercato, grazie alla copertura capillare delle
gelaterie, alla tradizione del cono gelato da passeggio e alla preparazione
professionale degli addetti[19].

Storia

La cucina italiana si è evoluta attraverso secoli di cambiamenti politici e

sociali, con radici che risalgono al IV secolo a.C. La cucina italiana stessa è
stata influenzata dalla cucina dell'antica Grecia, dell'antica Roma, bizantina,
ebraica e araba, ed è parte integrante dell'ampia famiglia delle cucine
mediterranee.

Modi e mezzi di cottura tradizionale in Italia.[1]

Importanti mutamenti si ebbero con la scoperta del Nuovo Mondo e l'introduzione di
nuovi ingredienti come patate, pomodori, peperoni e mais, oggi molto presenti in
cucina ma introdotti in grandi quantità solo nel XVII secolo e,nello specifico del
caso italiano, sviluppatisi e riadattatisi in loco sotto forma di molte e distinte
varietà autoctone di pregio.

Dagli anni Cinquanta in poi, una grande varietà di prodotti tipici della cucina
italiana sono riconosciuti come DOP, IGP, STG, IG, PAT e De.CO[29][30]. In ambito
enologico, esistono delle tutele legali specifiche: le Denominazioni di origine
controllata (DOC) e le Denominazioni di origine controllata e garantita (DOCG)[31].
Anche nell'olivicoltura sono state istituite delle Denominazioni di origine
protetta (DOP) e delle Indicazioni geografiche protette (IGP)[32].

In seguito al diffondersi anche in Italia del fast food, importato dai paesi
anglosassoni e in particolare dagli Stati Uniti, nel 1986, a Bra, fu fondato il
movimento culturale e gastronomico Slow Food, poi convertitosi in ente avente lo
scopo di tutelare le specificità culinarie italiane e di salvaguardare svariati
prodotti regionali della cucina italiana sotto il controllo dei Presìdi Slow
Food[33].

È da ricordare che tante specialità note nel mondo sono nate in Italia come il
gianduiotto (1865), che prese il nome dalla maschera torinese Gianduja e il pandoro
(1894), nato a Verona e inventato dal pasticciere italiano Domenico Melegatti.

Il 26 marzo 1996, la Santa Sede ha dichiarato San Francesco Caracciolo, vissuto tra
il XVI e il XVII secolo, patrono dei cuochi d'Italia[34].

I pasti principali
Nella cucina italiana i pasti consumati nell'arco della giornata sono tre: la
colazione, il pranzo e la cena, a cui si aggiungono spesso la merenda di metà
mattina e la merenda di metà pomeriggio, che sono pasti leggeri, composti
solitamente da cibi non cucinati.

La colazione

La colazione più diffusa a livello nazionale è dolce, consumata a casa o al bar. Se

la colazione è consumata in casa, consiste in caffè (espresso o preparato con la
moka), oppure latte o caffellatte accompagnati da prodotti da forno come biscotti,
ad esempio dei frollini o dei novellini, oppure da fette di pane spalmate con burro
e marmellata o con miele o con crema gianduja, prodotto a base di cioccolato e
nocciole. Il latte è a volte sostituito da succo di frutta[35][36]. In alcune
occasioni speciali, come la domenica o le festività, possono essere presenti anche
in casa più prodotti da forno, come torte, crostate, pasticcini o altre specialità
regionali.

Se la colazione è consumata al bar, il caffè espresso predomina, insieme al

cappuccino o al latte macchiato, accompagnati dal classico cornetto o dal bombolone
o da un pasticcino[37]; varia è comunque la scelta dei dolci da colazione, di cui
alcuni presenti spesso solo in determinate regioni o città. Negli ultimi decenni si
sono diffuse anche altri tipi di bevande al caffè, come il mocaccino e il
marocchino[38][39].

Molto meno frequente, ma non completamente inusuale, può essere la colazione salata
(anche se molto più leggera e frugale rispetto ad altre colazioni salate europee),
composta spesso da focaccia (di diverso tipo a seconda della regione) o anche
solamente da pane casereccio tostato e condito con olio extravergine d'oliva o con
del pomodoro o con qualche salume affettato[40].

Sono comunque numerosi gli italiani che al mattino si limitano ad ingerire

solamente un caffè, generalmente espresso o preparato con la moka, senza assumere
cibi[41].
Il pranzo

Nella cultura italiana, il pranzo è spesso ritenuto il pasto più importante della
giornata ed è, se completo, composto da quattro portate, ossia:[42][43]

un primo piatto, tipicamente a base di carboidrati, consistente in pasta o risotto

o riso o polenta o legumi o una minestra o una zuppa;[44][45][46]
un secondo piatto, tipicamente a base di proteine, consistente in carne o pesce o
latticini o formaggi o insaccati o uova. Quest'ultime sono servite in vario modo:
in frittata, in padella, sode o strapazzate;[47][48][49]
un contorno, a base di verdure crude o cotte, preparate in vario modo; accompagna
il secondo piatto;
frutta di stagione come conclusione.
Il secondo piatto e il contorno sono sempre accompagnati dal pane.

È molto frequente e tradizionale in Italia che un pasto, e soprattutto un pranzo,

venga chiuso da una tazzina di caffè espresso oppure preparato con la moka, seguita
dal cosiddetto ammazzacaffè, composto da un bicchierino di liquore locale, amaro o
dolce (di cui esiste ampia scelta), o direttamente da un caffè corretto[50][51].

In occasioni particolari, come festività e ricorrenze, sono presenti anche due

altre portate:

un antipasto, per stuzzicare l'appetito prima del pasto; freddo o caldo, è la

portata meno abbondante, ed è in genere composto da crostini o bruschette o salumi
e/o insaccati o formaggi e/o latticini o verdure cotte e/o crude o preparazioni a
base di pesce e/o frutti di mare;[52][53]
un dolce per terminare;[54][55]
Il vino è immancabile sulle tavole degli italiani, soprattutto durante un pasto
principale come il pranzo e la cena[56][57].

In tempi moderni, l'introduzione nelle aziende dell'intervallo breve per il pranzo

ha spesso modificato le abitudini alimentari di una fetta di italiani, costituita
specialmente da una parte dei cittadini delle grandi aree urbane, facendo diventare
la cena il pasto principale della giornata. Ciò fa sì che questa parte della
popolazione italiana consumi il classico pranzo completo prevalentemente nei giorni
festivi o nei fine settimana, mentre negli altri giorni ricorra in genere a una
sola portata o a un piatto unico, se non solo a un panino imbottito con una
bevanda, vicino al posto di lavoro. Nonostante ciò, il tipico pranzo completo e di
più portate continua comunque a persistere tra la maggior parte della popolazione
italiana.

La cena

Insieme al pranzo, è l'altro pasto principale della giornata. Lo schema della cena
ricalca quello del pranzo italiano classico, quindi con le stesse portate, ma con
pietanze e alimenti solitamente più leggeri[58][59].

Fanno eccezione le cene, chiamate cenoni, consumate in occasione di determinate

ricorrenze annuali: la Notte di San Silvestro, la Vigilia di Natale, il periodo di
Carnevale[60]; i cenoni, come suggerisce il nome, sono più ricchi e sostanziosi del
pranzo stesso[61].

A differenza del pranzo, la cena italiana, quando consumata tra stretti familiari,
non contempla necessariamente la presenza di un primo piatto a base di farinacei
(come la pasta o la polenta) o di cereali (come il riso), per cui, a volte la cena
è composta da quello che durante il pranzo equivarrebbe a un secondo piatto (quindi
una preparazione a base di carne o pesce), con o senza contorno, o da un piatto
unico, come una minestra o una zuppa leggera, includendo comunque la presenza del
pane.[38][62][63]

La merenda di metà mattina e di metà pomeriggio

Un classico panino al salame milanese per la merenda.

La merenda (dal latino merenda) non è un pasto principale, ma uno spuntino
importante per placare l'appetito di metà mattinata (intorno alle ore dieci) o di
metà pomeriggio (intorno alle ore diciassette). Si tratta solitamente di un pasto
leggero, composto da un panino o da un tramezzino, da sola frutta o da pane e
marmellata, se non da qualche dolce tipico e, d'estate, eventualmente da gelato. È
particolarmente effettuata nell'infanzia, ma spesso anche dagli adulti[64][65].

Kuzhina italiane

Kuzhina italiane është shprehja e artit të kuzhinës të zhvilluar në Itali, duke

përfshirë traditat me rrënjë të forta të përbashkëta për të gjithë vendin, si dhe
grupin e të gjitha gastronomive rajonale, në një shkëmbim të vazhdueshëm: shumë
pjata italiane që dikur njiheshin vetëm në rajonet e origjinën ato u përhapën me
kalimin e kohës në të gjithë vendin[2].

Njihet si një shembull klasik i dietës mesdhetare, i njohur si një trashëgimi

jomateriale e njerëzimit nga UNESCO në vitin 2010. Për më tepër, është një nga
gastronomitë më të njohura dhe më të vlerësuara në mbarë botën[3]; Italia është
gjithashtu e njohur për prodhimin e vajit të ullirit, djathrave, mishit të pjekur,
verërave, frutave dhe ëmbëlsirave, të cilat janë ndër mbi 5300 produktet e
traditave rajonale.

Kuzhina italiane është burimi i një qarkullimi prej më shumë se 200 miliardë eurosh
në mbarë botën[4].

Një nga karakteristikat kryesore të kuzhinës italiane është thjeshtësia e saj[5],

me shumë pjata që përbëhen nga vetëm disa përbërës: kuzhinierët italianë mbështeten
në cilësinë e përbërësve dhe jo në kompleksitetin e përgatitjes së tyre.

Pjatat dhe recetat më të njohura, gjatë shekujve, janë krijuar shpesh në shtëpi dhe
jo nga shefat e kuzhinës, dhe kjo është arsyeja pse shumë receta italiane janë të
përshtatshme për gatim shtëpiak dhe të përditshëm, duke respektuar specifikat
territoriale, duke favorizuar ekskluzivisht lëndët e para dhe përbërësit nga
rajoni. e origjinës së gjellës dhe duke ruajtur sezonalitetin e saj.

Ushqimet bazë

Ushqimet bazë të kuzhinës italiane janë vaji i ullirit, erëza par excellence, buka
e freskët e grurit, makaronat, perimet, vera; Përsa i përket ushqimeve me proteina,
krahasuar me kuzhinat e vendeve të tjera, një karakteristikë e kulturës
gastronomike italiane është ajo e marrjes në konsideratë të mishit me të njëjtën
rëndësi si ushqimet e tjera, përfshirë ato vegjetale, në përgatitjen e një vakti;
Për më tepër, prania e tij në tryezë zakonisht zëvendësohet, në disa ditë të javës,
me ushqime të tjera proteinike: peshk, djathë dhe vezë; kjo, për më tepër, është
tipike edhe për kuzhinat e tjera mesdhetare. Mishi i freskët alternohet në
përdorim, madje duke zgjedhur nga një gamë e gjerë e salsiçeve dhe mishrave të
përpunuara.

Kafeja, ekspres apo e përgatitur me moka, konsiderohet si një element i domosdoshëm

në traditën ushqimore italiane, si për të përfunduar vaktin, ashtu edhe duke e
konsumuar më vete në momente të tjera të ditës.
Makaronat

Një përbërës themelor i kuzhinës italiane, makaronat ndahen në dy kategori të

mëdha: makarona të thata (100% miell gruri të fortë të përzier me ujë) dhe makarona
të freskëta (me miell gruri të butë ose të fortë dhe pothuajse gjithmonë të
përziera me vezë). Italianët hanë mbi 27 kg makarona për person në vit[7].

Karakteristikë e makaronave është prania e formave dhe varieteteve të shumta: ka

350 forma të ndryshme.

Si makaronat e thata ashtu edhe ato të freskëta përdoren për të përgatitur pjatën e
parë, në tre mënyra të ndryshme:

pastasciutta: makaronat gatuhen dhe më pas shërbehen me salcë ose erëza të tjera;
supë: makaronat gatuhen dhe shërbehen në lëng mishi ose perimesh, gjithashtu së
bashku me perime të copëtuara;
makarona të pjekura: makaronat fillimisht zihen dhe piqen dhe më pas piqen sërish.
Erëzat e makaronave janë gjithashtu të shumta dhe ndryshojnë në shije, ngjyrë dhe
konsistencë. Salcat janë të zakonshme, por erëzat e papërpunuara janë gjithashtu të
njohura. Që nga shekulli i 19-të, një nga salcat tipike që lidhet më shpesh me
makaronat ka qenë me bazë domate.

Djathërat

Djathërat dhe produktet e qumështit janë ushqime me të cilat Italia mund të mburret
me diversitetin më të madh të llojeve ekzistuese[8]. Djathërat shërbehen si pjatë e
dytë, vetëm ose si përbërës. Ato janë gjithashtu një përbërës për erëzimin e
makaronave dhe supës; Për më tepër, djathi shërbehet shpesh në meze.

Varietetet e djathrave dhe produkteve të qumështit italianë janë të shumta: ka më

shumë se gjashtëqind lloje të ndryshme në të gjithë vendin[9], nga të cilat 490
janë të mbrojtura dhe të shënuara si DOP (Protected Emërtimi i Origjinës), IGP
(Tregimi i Mbrojtur i Origjinës) dhe PAT (Protected Emergation of Origin) Produkte
tradicionale agroushqimore italiane)[10].

Verërat

Vera është një pije pothuajse gjithmonë e pranishme në tryezën tipike italiane të
drekës dhe darkës. Italia është prodhuesi më i madh në botë i verës, si dhe vendi
me shumëllojshmërinë më të gjerë të hardhive vendase në botë[11]; Ekzistojnë lloje
të shumta të verërave të prodhuara në rajone të ndryshme italiane.

Vaji i ullirit

Vaji ekstra i virgjër i ullirit është erëza par excellence e kuzhinës italiane, i
zëvendësuar vetëm në disa receta dhe në disa zona gjeografike me gjalpë. Italia
është vendi më i madh i konsumit të vajit të ullirit, me 30% të totalit
botëror[12], ajo gjithashtu ka gamën më të gjerë të kultivarëve ekzistues të
ullirit dhe është prodhuesi dhe eksportuesi i dytë më i madh në botë[13][14]. Shumë
varietete janë vendase dhe ka po aq vajra italianë me emërtim të mbrojtur të
origjinës.

Buka

Buka e freskët është gjithmonë e pranishme në tryezën e drekës dhe darkës, për të
shoqëruar pjatën e dytë dhe pjatën e dytë dhe për të bërë shapkën; shpesh është
përbërësi kryesor i ushqimit të mesditës ose të pasdites. Ka qenë gjithmonë, si në
vendet e tjera të Mesdheut, një ushqim themelor në kuzhinën italiane; Ka shumë
lloje të bukës rajonale.

Pica dhe ushqime të ngjashme

Pica është ushqimi italian më i njohur dhe më i konsumuar në botë. Për më tepër,
arti tradicional i shefit të picave napolitane u njoh si një trashëgimi jomateriale
e njerëzimit nga UNESCO në 2017[15].

Në Itali konsumohet si një pjatë e vetme (pizza al taglio) ose si meze, edhe në
lëvizje (pizza al taglio). Në rajone të ndryshme, pica shoqërohet me ushqime shumë
të ngjashme: lloje të ndryshme fokacie, si piadina, crescia ose sfincione.

Salcice dhe mish të pjekur

Kuzhina italiane mund të mburret me një larmi të madhe salcicesh dhe mishi të
pjekur, shumë prej të cilave janë të mbrojtura dhe të shënuara si DOP (Përcaktimi i
Mbrojtur i Origjinës) dhe PGI (Treguesi Gjeografik i Mbrojtur),[16] dhe që përbëjnë
afërsisht 34% të totalit të salsiçeve dhe të kuruara. mishrat evropianë të
përfshirë në të njëjtat kategori;[17] të tjerë megjithatë janë shënuar si PAT
(produkte tradicionale italiane agro-ushqimore)[18]. Shërbehen si pjatë e dytë ose
si meze, ose në ushqime.

Mish

Mishi, veçanërisht mishi i viçit, derrit dhe shpendëve, është shumë i pranishëm dhe
i vlerësuar në kuzhinën italiane, në një gamë shumë të gjerë përgatitjesh dhe
recetash të pjatës së dytë, megjithëse prania e tij në vakt nuk konsiderohet
thelbësore, pasi mund të zëvendësohet me djathë, vezë. ose peshku. Është gjithashtu
i rëndësishëm si një përbërës në përgatitjen e salcave për pjatat e para.

Përveç varieteteve të përmendura, ndonëse më rrallë, në Itali konsumohet edhe dele,

dhi, kali, lepuri dhe aq më rrallë mishi i gjahut.

Peshku, krustacet, molusqet dhe ushqimet e detit

Meqenëse Italia është e rrethuar për më shumë se tre të katërtat nga deti, prandaj
duke pasur një zhvillim të madh bregdetar dhe duke qenë e pasur me liqene, peshqit
(si detar dhe ujërat e ëmbla), si dhe krustacet, molusqet dhe ushqimet e tjera të
detit, si mishi, gëzojnë një vend të spikatur. në kuzhinën italiane, si në
përgjithësi në dietën mesdhetare.

Peshku përbën pjatën e dytë në vakte dhe është gjithashtu një përbërës në
përgatitjen e erëzave për pjatën e parë. Përdoret gjerësisht edhe në meze.
Zakonisht, në fakt, një vakt mund të bazohet në mish ose peshk, duke kombinuar
erëzat e pjatës së parë, pjatën kryesore të pjatës së dytë dhe ndoshta përbërësit e
meze.

Ëmbëlsirat dhe akullorja

Bërja e ëmbëlsirave italiane është plot me përgatitje të shumta të përhapura në të

gjithë vendin dhe specialitete tipike rajonale. Ëmbëlsirat janë shpesh të pranishme
në mëngjes dhe mund të jenë ushqimi kryesor i meze të lehtë të mëngjesit ose të
pasdites. Në traditën e ushqimit italian, ëmbëlsirë shërbehet në fund të drekës ose
darkës vetëm në raste festash apo raste të veçanta.

Ndër ëmbëlsirat më të njohura është akullorja, veçanërisht ajo e përgatitur me

dorë: Italia është kombi në botë ku akullorja artizanale është më e përhapur, duke
zënë 55% të tregut, falë mbulimit të gjerë të akulloreve, traditës. të akullores me
kon në lëvizje dhe përgatitjen profesionale të punëtorëve[19].
Historia

Kuzhina italiane ka evoluar gjatë shekujve të ndryshimeve politike dhe sociale, me

rrënjë që datojnë në shekullin e IV para Krishtit. Vetë kuzhina italiane është
ndikuar nga kuzhina e lashtë greke, romake e lashtë, bizantine, çifute dhe arabe
dhe është pjesë përbërëse e familjes së gjerë të kuzhinave mesdhetare.

Mënyrat dhe mjetet e gatimit tradicional në Itali.[1]

Ndryshime të rëndësishme ndodhën me zbulimin e Botës së Re dhe futjen e përbërësve
të rinj si patatet, domatet, specat dhe misri, sot shumë të pranishëm në kuzhinë,
por të futura në sasi të mëdha vetëm në shekullin e 17-të dhe, konkretisht në
rastin italian. zhvilluar dhe ri-përshtatur në vend në formën e shumë varieteteve
vendase të dallueshme dhe të vlefshme.

Në sektorin e verërave, ekzistojnë mbrojtje ligjore specifike: Emërtimet e

origjinës së kontrolluar (DOC) dhe Emërtimet e origjinës së kontrolluar dhe të
garantuar (DOCG)[31]. Emërtimet e mbrojtura të origjinës (PDO) dhe treguesit
gjeografikë të mbrojtur (PGI) janë vendosur gjithashtu në kultivimin e ullirit[32].

Pas përhapjes së ushqimit të shpejtë në Itali, të importuar nga vendet anglo-

saksone dhe veçanërisht nga Shtetet e Bashkuara, lëvizja kulturore dhe gastronomike
Slow Food u themelua në Bra në vitin 1986, e cila më vonë u shndërrua në një
organizatë me qëllim mbrojtjen e specifikave të kuzhinës italiane. dhe për të
ruajtur produkte të ndryshme rajonale të kuzhinës italiane nën kontrollin e
Presidias Slow Food[33].

Duhet mbajtur mend se shumë specialitete të njohura në mbarë botën kanë lindur në
Itali si Gianduiotto (1865), e cila e ka marrë emrin nga maska e Torinos Gianduja
dhe pandoro (1894), e lindur në Verona dhe e shpikur nga pastiçeri italian
Domenico. Melegati.

Më 26 mars 1996, Selia e Shenjtë shpalli Shën Francesco Caracciolo, i cili jetoi
midis shekujve 16 dhe 17, shenjt mbrojtës i kuzhinierëve italianë[34].

Ushqimet kryesore
Në kuzhinën italiane konsumohen tre vakte gjatë ditës: mëngjes, drekë dhe darkë, të
cilave shpesh i shtohet rostiçeri i mesditës dhe ai i mesditës, të cilat janë vakte
të lehta, të përbëra zakonisht nga ushqime të gatuara jo ushqimore.

Mëngjesi

Mëngjesi më popullor në nivel kombëtar është i ëmbël, i ngrënë në shtëpi ose në një
bar. Nëse mëngjesi konsumohet në shtëpi, ai përbëhet nga kafe (ekspreso ose e
përgatitur me moka), ose qumësht ose kafe qumështore e shoqëruar me produkte të
pjekura si biskota, për shembull biskota ose novelini, ose feta buke të lyera me
gjalpë dhe reçel ose me mjaltë ose me krem gianduja, produkt i bazuar në çokollatë
dhe lajthi. Qumështi ndonjëherë zëvendësohet me lëng frutash[35][36]. Në disa raste
të veçanta, si të dielave ose festave, mund të ketë edhe më shumë produkte furre në
shtëpi, si ëmbëlsira, torta, pasta ose specialitete të tjera rajonale.

Nëse në bar konsumohet mëngjesi, mbizotëron kafeja ekspres, së bashku me kapuçino

ose latte makiato, të shoqëruar me brioshin klasik ose donut ose një pastë[37];
Megjithatë, zgjedhja e ëmbëlsirave të mëngjesit është e larmishme, disa prej të
cilave shpesh janë të pranishme vetëm në rajone ose qytete të caktuara. Në dekadat
e fundit, llojet e tjera të pijeve të kafesë janë bërë gjithashtu të përhapura, si
mokaçino dhe marokene[38][39].

Shumë më pak i shpeshtë, por jo plotësisht i pazakontë, mund të jetë një mëngjes i
shijshëm (edhe pse shumë më i lehtë dhe më i kursyer se mëngjeset e tjera të
shijshme evropiane), shpesh i përbërë nga fokacia (të llojeve të ndryshme në varësi
të rajonit) ose edhe thjesht bukë e thekur në shtëpi dhe e kalitur me vaj ulliri
ekstra i virgjër ose me domate ose me ndonjë sallam të prerë në feta[40].

Megjithatë, ka shumë italianë që kufizohen në konsumimin e vetëm një kafeje në

mëngjes, përgjithësisht ekspres ose të përgatitur me moka, pa konsumuar asnjë
ushqim[41].

Dreka

Në kulturën italiane, dreka konsiderohet shpesh vakti më i rëndësishëm i ditës dhe,

nëse është i plotë, përbëhet nga katër pjata, përkatësisht:[42][43]

një pjatë e parë, zakonisht e bazuar në karbohidrate, e përbërë nga makarona ose
rizoto ose oriz ose polenta ose bishtajore ose një supë ose supë;[44][45][46]
një pjatë e dytë, zakonisht me bazë proteinash, e përbërë nga mish ose peshk ose
produkte qumështi ose djathëra ose salcice ose vezë. Këto të fundit shërbehen në
mënyra të ndryshme: në omëletë, në tigan, të ziera ose të fërguara;[47][48][49]
një pjatë anësore, e bazuar në perime të gjalla ose të ziera, të përgatitura në
mënyra të ndryshme; shoqëron kursin e dytë;
frutat e stinës si përfundim.
Pjata e dytë dhe pjata e dytë shoqërohen gjithmonë me bukë.

Është shumë e shpeshtë dhe tradicionale në Itali për një vakt dhe veçanërisht një
drekë, të mbyllet me një filxhan kafe ekspres ose të përgatitet me një moka, e
ndjekur nga e ashtuquajtura ammazzacaffè, e përbërë nga një gotë e vogël likeri
vendas, e hidhur. ose e ëmbël (nga të cilat ka zgjedhje të gjerë), ose direkt nga
një kafe e korrigjuar[50][51].

Në raste të veçanta, si festat dhe përvjetorët, ka edhe dy kurse të tjera:

një meze, për të hapur oreksin para vaktit; i ftohtë ose i nxehtë, është ushqimi më
pak i bollshëm dhe përgjithësisht përbëhet nga crostini ose brusketa ose mish i
pjekur dhe/ose salcice ose djathë dhe/ose produkte qumështi ose perime të gatuara
dhe/ose të papërpunuara ose përgatitje të bazuara në peshk dhe/ose ushqim deti ;
[52][53]
një ëmbëlsirë për të përfunduar;[54][55]
Vera është një domosdoshmëri në tavolinat italiane, veçanërisht gjatë një vakti
kryesor si dreka dhe darka[56][57].

Në kohët moderne, futja e pushimit të shkurtër të drekës në kompani ka ndryshuar

shpesh zakonet e të ngrënit të një segmenti të italianëve, veçanërisht qytetarëve
të zonave të mëdha urbane, duke e bërë darkën vaktin kryesor të ditës. Kjo do të
thotë se kjo pjesë e popullsisë italiane e konsumon drekën e plotë klasike
kryesisht në ditë festash apo fundjavash, ndërsa në ditët e tjera përgjithësisht i
drejtohet një pjate të vetme apo një pjate të vetme, nëse jo vetëm një sanduiç të
mbushur me pije, pranë vendit të punës. Përkundër kësaj, dreka tipike e plotë me
shumë pjata vazhdon të vazhdojë në shumicën e popullsisë italiane.

Darka

Së bashku me drekën, është vakti tjetër kryesor i ditës. Plani i darkës ndjek atë
të drekës klasike italiane, pra me të njëjtat pjata, por me pjata dhe ushqime
zakonisht më të lehta[58][59].

Përjashtim bëjnë darkat, të quajtura ceni, të konsumuara me rastin e disa

përvjetorëve të përvitshëm: natën e Vitit të Ri, Krishtlindjet, periudhën e
Karnavaleve[60]; darkat, siç sugjeron edhe emri, janë më të pasura dhe më
thelbësore se vetë dreka[61].

Ndryshe nga dreka, darka italiane, kur konsumohet mes anëtarëve të ngushtë të
familjes, nuk përfshin domosdoshmërisht praninë e një pjate të parë të bazuar në
ushqime me niseshte (si makaronat ose polenta) ose drithërat (si orizi), kështu që
ndonjëherë darka përbëhet nga ajo që gjatë drekës do të ishte e barabartë me një
pjatë të dytë (pra një përgatitje e bazuar në mish ose peshk), me ose pa pjatë
anësore, ose një pjatë të vetme, si një supë ose një supë e lehtë, megjithatë duke
përfshirë praninë e bukës.[38] ][62][63]

Rostiçeri i mesditës dhe i pasdites

Një sanduiç klasik me sallam milanez për një meze të lehtë.

Snack (nga latinishtja snack) nuk është një vakt kryesor, por një rostiçeri e
rëndësishme për të qetësuar oreksin e mesditës (rreth orës dhjetë) ose mesditës
(rreth orës shtatëmbëdhjetë). Zakonisht është një vakt i lehtë, i përbërë nga një
sanduiç ose sanduiç, vetëm fruta ose bukë dhe reçel, nëse jo ndonjë ëmbëlsirë
tipike dhe, në verë, ndoshta akullore. Ajo kryhet veçanërisht në fëmijëri, por
shpesh edhe nga të rriturit[64][65].