ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ СОҒЛИҚНИ
САҚЛАШ ВАЗИРЛИГИ
АНДИЖОН ДАВЛАТ ТИББИЁТ ИНСТИТУТИ.
Ўткир ва сурункали
пиелонефрит
Таърифи
Бу ривожланиб борувчи инфекцион –
носпецифик яллиғланиш процесси бўлиб,
асосан интерстициал тўқимасини, албатта
буйрак жомларини ва каналларини,
кейинчалик эса буйрак коптокчаларини
ва қон томирларини хам зарарловчи
патологик процесс бўлиб, узоқ давомли,
латент кечиши, рецидивлар, жомларнинг
деструкцияси ва кейинчалик буйраклар-
нинг бужмайиши билан характерланади.
Этиологияси
Унинг юзага келишининг асосий
сабаби бу микроблар-
бактериялардир. Асосан: ичак
таёқчалари, стафилококклар, вулгар
протеи, клебсиелла, псевдомонас,
камроқ, энтерококк, вируслар,
замбуруғлар, салмонеллалар.
Ўткир пиелонефритли беморлар
сийдигидан асосан ичак таёқчалари,
сурункали пиелонефритларда эса
аралаш микрофлора топилади.
ЭТИОЛОГИЯСИ
80,0%
8,2%
3,7%
2,2%
2,2%3,0%
0,7%
E. coli Proteus spp. Klebsiella spp.
Enterbacter spp. Preudomonas a. S. saprophyticus
Enteroccus f.
3
Яқинда йирингли яллиғланиш касалликлари
(фурункул, мастит, панариций, ангина, пульпит, синусит)
ўтказган беморларда юзага келган
пиелонефритларда, сийдикда стафилококк-
лар топилади.
Агар совуқда қолишдан, ошқозон ичак
касалликларидан кейин юзага келса, ичак
таёқчалари топилади.
Сийдик қопи ва йўллари катетеризацияси,
операцияси ўтказганларда эса протейлар ва
синегной таёқчалари топилади (госпитал
инфекциялар).
Буйрак тўқимасига инфекциялар-
нинг кириши кузатилади:
• Гематоген йўли ( нисходящий) - унда
яллиғланиш интерстициядан
бошланади.
• Уроген йўли (восходящий)- инфекция
сийдик чиқарув йўллари деворлари
орқали ўтади ва биринчи бўлиб,
каналлар ва жомлар шикастланади.
• Лимфоген йўллари орқали ўтиши
мумкин.
Бир ёки икки тарафлама пиелонефрит
Бирламчи Иккиламчи
Уткир Сурункали
Серозли Некротик фаза
папиллит
Йирингли
ремиссия
Латент
Актив
апостематоз
карбункул
абсцесс
Буйрак ковжираши ёки пионефроз
Ўткир пиелонефритлар
Буйрак тўқимаси ва лоханкаларнинг ўткир
экссудатив яллиғланиши бўлиб, юқори
харорат, оғриқ, пиурия ва буйрак
функциясининг бузилиши билан
характерланади.
2 хил кўринишда :
Сероз яллиғланиш
Йирингли яллиғланиш кўринишида бўлади.
(апостематоз-йирингли ўчоқлар, карбункул-қон
томирда бактериал торомб ва инфаркт, абсцесс)
Клиникаси
Бошланғич клиник белгилари одатда
ўчоқли инфекциялар (ангина, мастит,
остеомиелит, ва х.к.) ўтказгач бир неча кун
ёки хафта ўтгач, ўртача 2-4 хафта ўтгач
пайдо бўлади. Кўпинча умумий
симптомлардан: бош оғриғи, холсизлик,
мускуллардаги, бўғимлардаги оғриқлар,
харорат кўтарилиб, титроқ туриши, кучли
терлаш, қусиш чанқаш, кўнгил айнаш,
қабзият билан бошланади.
Типик холларда 3 та асосий симптом:
Харорат кўтарилиб титроқ туриши
Дизурия
Бел сохасидаги оғриқлар хосдир.
Касаллик бошланишида беморлар оғриқлар
локализациясини аниқлай олмайди.
Оғриқлар қориннинг юқори қисмида ёки
бел сохасида бўлиши мумкин. 2-3 кун хатто
10-14 кун ўтгачгина, ўнг ёки чап буйрак
сохасида аниқланиб, чап ёки ўнг қовурға
остига, чов оралигига, жинсий органлар
соҳасига иррадиацияланади. Оғриқлар
доимий , кечаси, йўталганда, шу томондаги
оёқни харакатлантирганда кучаяди.
Пастернацкий ва Тофило симптомлари (+).
Зарарланган томондаги қорин
мускулларида оғриқ ва таранглик пайдо
бўлади. Агар йиринг буйракларнинг олди
юзасида бўлса перитонеал симптомлар
бўлади.
Лаборатория белгилари.
Протеинурия, лейкоцитурия, бактериурия,
баъзан эритроцитурия (микрогематурия).
Лейкоцитар форму-ласини текширганда
асосан нейтрофил лейкоцитлари кузатилади.
Бактериурия ва лейкоцитурия интермиттик
характерга эга шунинг учун микрофлора-
ларга бир неча қайта текшириш керак.
Хақиқий бактериурия деб 1мл сийдикда 50-
100.000 микроб таначаларига айтилади
Қонда : 30-40.000 лейкоцитоз
чапга нейтрофил томонга
сурилиши билан. СОЭ 40-80 мм\
соат. 2 томонлама
зарарланганда эса мочевина,
креатининларни хам ортиши
кузатилади.
Сурункали пиелонефритлар
Вақтида диагноз қўйилмаган ва
даволанмаган пиелонефритлар
туфайли.
Бирламчи сурункали пиелонефритлар
Хомиладорлик нефропатияси
натижасида юзага келади.
Агар ўткир бошланган пиелонефрит 2-
3 ой ичида тўлиқ даволанмаса у
сурункали формага ўтган дейилади.
Ҳавф омиллари:
1. Ўтказилган ўткир пиелонефрит.
2. Урологик муолажалар, ретроград
пиелография.
3. Совуқ қотиш
4. Бурун-томоқ ва оғиз бўшлиғининг
сурункали инфекциялари
5. Жинси (аёл) ва жинсий ҳаёт.
6. Ҳомиладорлик.
7. Қандли диабет.
8. Сийдик йўлларининг обструкцияси.
9. Сийдик пуфагининг нейроген
дисфункцияси.
10. Сийдик қопи-сийдик йўллари рефлюкси.
11. Қўзғатувчининг вирулентлиги.
12. Генетик омиллар.
Классификацияси
I. Локализацияси бўйича:
• Бир томонлама
• Икки томонлама
• Тотал пиелонефрилар
• Сегментар пиелонефритлар
II. Юзага келиши жихатидан:
• Бирламчи (урологик касаллиги бўлмаганларда).
• Иккиламчи (урологик касалликлар туфайли)
III. Фазалари бўйича:
• Актив яллиғланиш даври (хуруж даври)
• Латент яллиғланиш даври.
• Ремиссия даври.
IV. Клиник формалари:
гипертоник, нефротик, септик,
гематурик, анемик, латент,
қайталанувчи.
V. Сурункали буйрак
етишмовчилигининг даражаси.
Клиникаси
Беморлар шикоятлар 2 турли
Умумий характердаги: (бактериал токсинлар
билан интоксикация туфайли) Холсизлик,
кайфиятнинг ёмонлиги, бош оғриғи, иштаха
пастлиги, титраш, хароратнинг ортиши,
қалтираш.
• Локал характердаги: (сийдик йўллари
зарарлан-ганлигини, буйракларнинг функционал
холати бузилишининг белгилари). Қорин ва бел
сохасидаги оғриқ ва нохушликлар,
дизурия, сийдикнинг хиралашуви, ёмон
хидли бўлиши.
Пастернацкий ва Тофило симптомлари (+)
Сурункали пиелонефритларда диурезнинг
3 та даври бор:
• Нормал даври- бунда ичилган суюқлик миқдори
чиқарилган сийдик миқдорига тенг.
• Полиурия даври- каналлар эпителийси
атрофияга учрайди ва сувни реабсорбцияси
камаяди ва кўп миқдорда оч рангли, сувга
ўхшаш сийдик ажрайди ва у ичилган суюқлик
миқдоридан кўп. Беморларда чанқаш ва озиш
пайдо бўлади.
• Олигурия даври- каналлар эпителийси атрофияси
кучаяди, ўлиб боради, склерозлар бўлиб,
коптокчаларнинг функционал етишмовчилиги
юзага келади, азотемия ортиб боради ва
пиелонефритик бужмайиш пайдо бўлади.
Лаборатория кўрсаткичлари
Қонда анемия (нормо ёки гипохром)
СОЭ нормада ёки бироз ортади, оғир
холларда нейтрофил лейкоцитози,
лейкоцитларнинг токсик донадорлиги.
БАК- липидларнинг ортиши, креатинин
мочевина, қолдиқ азот, сийдик
кислотаси ортиши, гипоальбуминемия,
альфа 2 глобулинлар ортиши.
Коагулограммада : гиперкоагуляция
Сийдикда: унинг хиралашуви чўкмалар,
қизғиш тусли, ёмон хидли, турганида чўкма
хосил қилади. Протеинурия 1% дан кам,
лейкоцитурия 4-6000 ва ортиқроқ, баъзан
“сплош”, кўпчилиги нейтрофил лейкоцит-лар
ва улар турли даражада парчаланган,
зарарланган ва ўлган б-ди. Штернгеймер-
Мальбин хужайралари топилади, хозирда у
активлик белгиси. Микрогематурия, ед.
гиалин ва донали цилиндрлар, характерли
белгиси бактериурия.(экилиб унинг тури ,флораси,
характери,сезувчанлиги ва чидамлилиги аниқланади).
ДИФФЕРЕНЦИАЛ ТАШХИСЛАШ
Уткир панкреатит.
Пастки лобар пневмония.
Корин бушлиги аъзолари уткир касалликлари
(уткир аппендицит, холецистит, дивертикулит).
Аёлларда тос аъзолари касалликлари
(бачадондан ташкаридаги хомиладорлик,
тухумдоннинг буралиб колиши ва бошкалар).
Эркакларда уткир простатит ва уткир
орхоэпидидимит.
Буйрак ва паранефрал абсцесслар.
Экскретор урография Умумий урограмма
(ВМТ)
Пиелонефритнинг рентгенологик
белгилари.
Умумий урограмма: Экскретор урограмма:
• m.Psoas контурининг • Контраст модда
ноаниклиги ёки ажралишининг кечикиши.
куринмаслиги. • Косача-жом
• Буйрак проекциясида системасининг ноаник
диффуз коронгулашишнинг куринади.
борлиги.
• Буйрак атрофида
“сийраклашув халкасининг
мавжудлиги.
• Шикастланиш томонида
сколиоз.
Ультратовуш текширувидаги уткир
пиелонефритга хос узгаришлар:
асоратланмаган: асоратланган:
• Буйрак улчамларининг • Буйрак улчамларининг
катталашиши. катталашиши.
• Паренхима калинлигининг • Паренхима калинлигининг
ошиши. ошиши.
• Паренхима эхогенлигининг • Паренхима эхогенлигининг
камайиши. камайиши.
• Буйракнинг нафас • Буйракнинг нафас олишдаги
олишдаги экскурсиясининг экскурсиясининг
чегараланиши. чегараланиши.
• Коса-жом тизими
• Коса-жом тизими кенгайган.
кенгаймаган. • Турли анатомик узгаришлар
(тошлар, усмалар,
аномалия, киста ва
бошкалар).
Даволаш принциплари
Давони эрта бошлаш, узоқ комплекс ва
симптоматик даволаш керак.
Пархез: Ўткир ПН ва хуруж даврида 7а
стол, суюқлик миқдори 2 - 2,5л. Туз 5-8 гр.
Агар АГ ва чиқишга тўсиқ бўлса 4 гр.
берилади. Агар АГ, шишлар ва СБЕ бўлмаса
кундалик овқатдан фарқ қилмайди. Етарли
даражада оқсил, ёғ, углевод ва витаминлар
бўлиши керак.
Калькулёз ПН ларда конкремент турига
қаралади. Фосфатурияда 14чи, уратурияда
6-чи стол белгиланади.
Касалликнинг хамма даврида аччиқ
овқатлар ва приправалар мумкин эмас.
Агар қаршилик бўлмаса 2-3л суюқлик,
витаминли, минерал сув, соклар ичилади.
Сурункали ПНларда 2-3 кун кислоталикни
оширувчи (нон,гўшт,унли махсулотлар,
тухум), кейинги 2-3 кун эса ишқорликни
оширувчи (сабзавотлар, мевалар,сут
махсулотлари берилади.) Бунда сийдикнинг
РН ўзгариб, микроблар учун ноқулай
шароит туғилади.
1. Антибиотиклар: Пенициллин гуруҳидаги
препаратлар: сурункали пиелонефритнинг
(қўғатувчи аниқланмаган) этиологияси
номаълум ҳолатида пенициллин гуруҳидаги
препаратлардан кенг қамровли фаолликка эга
бўлган пенициллинларни (ампициллин,
амоксициллин) танлаш ёки юқори таъсирга эга
бўлган ампициллин ва β-лактамаз
ингибиторлари: уназин (ампициллин +
сульбактам) ёки аугментин (амоксициллин +
клавуланат) комбинациясини қўллаш афзалроқ.
2. Ццефалоспорин гуруҳидаги препаратлар:
Цефалоспоринлар жуда фаол ҳисобланиб, кучли
бактерицид таъсир кўрсатиши билан бирга кенг
антимикроб спектрга ҳам эгадир (граммусбат ва
грамманфий флорага фаол таъсир кўрсатади).
Кўк йиринг таёқчага қарши цефалоспоринлардан
фақатгина цефтазидим (фортум) ва цефоперазон
(цефобид) фаол таъсир кўрсата олади.
3. Сульфаниламидлар: Уросульфан,
сульфаниламидлар билан
триметопримнинг аралашган ҳолдаги
препаратлари, Бактрим (бисептол),
Гросептол Лидаприм (таркибида
сульфаметрол ва триметоприм бўлган
аралаш препарат) – бактериостатик
ҳусусиятларга эга бўлиб, граммусбат
ва
грамманфий коккларга, ичак
таёқчаси, хламидияларга таъсир
кўрсатади.
Сульфаниламидларнинг таъсири
4. Нитрофуран бирикмалар (Фурадонин, Фурагин): кенг
қамровли фаолиятга эга бўлиб (граммусбат кокклар -
стрептококклар, стафилококклар; грамманфий таёқча – ичак
таёқчаси, протей, клебсиелла, энтеробактерга) таъсир
кўрсатади. Кунда 3-4 маҳал овқат вақтида ёки кейин 0.1-0.15г
дан қабул қилинади. Даволаш курсининг давомийлиги 5-8
кунни ташкил этиб, бу давр ичида таъсир ва самара
сезилмаса, даволашни давом эттириш мақсадга мувофиқ
эмас. Фурадонин таъсири сийдикнинг нордон реакцияси
остида кучаяди ва сийдикнинг рН > 8 ҳолатида сусаяди.
Нитрофуран бирикмалар антибиотиклар, аминогликозидалар,
цефалоспоринлар билан уйғунлашади, бироқ пенициллинлар
ва левомицетин билан чиқишмайди. Нитрофуран бирикмалар
анаэробалар ва псевдомонасга қарши сезгирлиги мавжуд
эмас.
5. Хинолинлар (8-оксихинолин унумлари): Нитроксолин
(5-НОК) - 0.05г таблетка кўринишида ишлаб чиқарилади.
Кенг қамровли антибактериал кучга эга бўлиб,
грамманфий ва граммусбат флорага таъсир кўрсатади,
ошқозон ичак трактида тез сўрилади, ўзгармаган ҳолда
чиқарилади ва сийдик таркибида юқори концентрацияни
ташкил этади. Камида 2-3 хафта давомида кунда 4 маҳал
2 драже, резистент ҳолатларда эса, кунига 4 маҳал 3-4
драже қабул қилинади. Препарат кам заҳарли бўлиб,
ножўя таъсирлар: ошқозон- ичак бузилишлари, терига
тошмалар тошиши эҳтимоли бор. 5-НОК даволаш
жараёнида сийдик жигар рангга яқин тўқ сариқ тусга
киради.
Физиотерапевтик даволаш усули:
Қуйидаги физиомуолажалар тавсия этилади:
1. Буйрак соҳасига фурадонин электрофорези.
2. Буйрак соҳасига эритромицин электрофорези.
3. Буйрак соҳасига кальций хлорид электрофорези.
4. Буйрак тош касаллиги мавжуд бўлмаган
ҳолатларда импульс режимидаги УТ.
5. Буйрак соҳасига сантиметрли тўлқинлар,
даволаш курси давомида 6-8 муолажа.
6. Касалланган буйрак соҳасига иситувчи
муолажаларни: диатермия, даволаш лойи,
диатермолой, озокерит ва парафин
аппликацияларини қўйиш.