&'M--'

,W'!HI,V:..,V

'nh'f i*v'''

.'.t,

'']
'\-'i-'i-

;:?'• 7;^:^-'.i'^'

iH<''"'','-': ,

.V
feiit';:;;:'

,\X/'. ^v

'
'i' '.:
i'
 Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of Toronto

http://www.archive.org/details/patrologiaecur98mign
 ,

CURSUS COMPLETUS,
SEU BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA,OECONOMICA,

mM]\ SS. PATUlia. DOCTOKWl SCRIPTOROIOIJE ECCLESIASTICORIH.

SIVE LATINORUM, SIVE GnyECORUM,
QUI AB ^rO APOSTOUCO AD TEMPOIU CONCILII TRIDENTINI {ANNO^niY,] PRO LATINIS,
ET CONCILII FLORENTINI {ANN. 1459) PRO GRjECIS FLORUERUNT :

REGUSIO CHRONOLOGICA
OMNIUM QUiE EXSTITERE MONUMENTORUM CATIIOLIC^ TRADlTIONiS PER QUINDECIM PUIMA
ECCLESIiE Si4£CULA ET AMPLlUS,
JIIXTA EDITIONES ACCIIRATISSIMAS, INTER SE CUMQUE NONNIILLIS CODICIBUS MANUSCRIPTIS COLLATAS, PERQUAM DILIGFN-
TER CASTIGATA ; DISSERTATIONIRUS, COMMENTARIIS , VARIISQUE LECTIONIBUS CONTINENTER ILLUSTKATA ; OMNltlUS
OPERIBUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES QU/E TRIBUS NOVISSIMIS S^CULIS DEBENTUR ARSOLUTAS DETECTIS, AUCTA ;

INIHCIBUS PARTICULARIBUS ANALVTICIS, SINGULOS SIVE TOMOS SIVE AUCTORES ALICUJUS MOMENTl SUBSEQUENTI-
BUS, DONATA; CAPITULIS INTRA IPSUM TEXTUM RITE DlSPOSITIS, NECNON ET TITULIS SINGULARUM PAGINAUUiM
nlARGINEM SUPKRIOUEM DISTINGUENTIRUS SUUJECTAMQUE MATERIAM SIGNIFICANTIUUS, ADORNATA ; OPEUIBUS
CUM DUBIIS, TUM APOCRVPIIIS, ALIQUA VERO AUCTORITATE IN ORDINE AD TRADITIONEM ECCLESIASTI-
CAM POI.LENTIBUS, AMPLIFICATA ;

DUCENTIS ET AMPLIUS LOCUPLETATA INDICIBUS AUCTORUM SICUT ET OPERUM, ALPIIABETICIS, CIIRONOLOGICIS, STATl-
STICIS, SYNTIIETICIS, ANALVTICIS, ANALOGICIS, IN QUODQUE RELlGIOJilS PUNCTUM, DOGMATICUM, MORALE, LITUR-
GICUM, CANOMCUM, DISCIPLINARE, IIISTORICUM, ET CUNCTA ALIA SINE ULLA EXCEPTIONE ; SED PR/ESERTIM
DUOBUS INDICIBIIS IMMENSIS ET GENERALIBUS. ALTERO SCILICET KEKUM , QUO CONSULTO, QUIPQUID
NON SOLUM TAUS TALISVE PATER VERUM ETIAM UNUSQUISOUE PATRUM, NE UNO QUIDEM OMISSO,
,

IN QUODLIBET TIIEMA SCRIPSERIT , UNO INTUITU CONSPIOIATUR ; ALTERO SCKIPTUKili

SACU^, EX QUO LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRES ET IN QUIUUS OPEUUM
SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM S. SCRIPTUR/E VERSUS, A PRIMO
GENESEOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCALVPSIS, COMMENTATI SINT :

EDITIO ACCURATISSIMA, C^TERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA, Sl PERPENDANTUR CIIARACTERUM NITIDITAS,

CIIART^ QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VARIETAS,
TUM NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO PATROLOGI^ DECURSU CbNSTANTER
SIMILIS, PRETII EXIGUITAS, PR^SERTIMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, METIIODICA ET CIIRONOLOGICA,
SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE IIACTENUS IIIC ILLIC SPARSORUM ,

PRIMUM AUTEM IN NOSTRA BIBLIOTIIECA, EX OPERIBUS ET MSS. AD OMNES «TATES,

LOCOS, LINGUAS FORMASQUE PERTINENTIBUS, COADUNATORUM.

SERIES LATINA PRIOR

IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCBIPTOHlilSOUK ECCLEShE LATIN^
A TiaiTULLlANO AD INNOCENTIUM lll :

ACGURANTE J.-P. MIGNE,

Bibliothecoe Cleri nBiiversfie,
SIVE CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTI^ ECCLESIASTIC^ RAMOS FDITORh.

PATROLOGIA, AD INSTAR IPSIUS ECCLESl^, IN DUAS PARTES DIVIDITUR, ALU NEMPE LATINA. ALIA GR^CCO-LATINa.
LATINA, JAM PENITUS EXARATA, QUOAD PRIMAM SERIEM, VIGINTI-QUINQUE ET DUCENTIS VOLUMINIBUS MOLE SUA
STAT MOXVE POST PERACTOS INDICES STABIT, AC QUINQUE-VIGINTI-CENTUM ET MILLE FRANCIS VENIT. GR^CA
,

DUPLICI EDITIONE TVPIS MANDATA EST. PRIOR GR^CUM TEXTUM UNA CUM VERSIONE LATINA LATERALIS AMPLE-
CTITUR ET AD NOVEM ET CENTUM VOLUMINA PERVENIT, SED SINE INDICIBUS POSTERIOR AUTEM IIANC VERSIONEM
, ;

TANTUM EXIIIBET. IDEOQUE INTRA QUINQUE ET QUINQUAGINTA VOLUMINA RETINETUR UTRAQUE VIGESIMA QUAUTA
;

I)IE DECEMURIS 48G0 OMNINO APPARUEKAT. UNU5IQU0DQUE VOLUMEN GU^CO-LATINUM OCTO UNUMQUdDQUE MEUE
,

LATINUM QUINQUE FRaNCIS SOLUMMODO EMITUR UTROBIQUE VERO, UT PRETIl IIUJUS BENKFICIO FUUATUU EM-
:

PTOR, COLLECTIONEM INTEGRAM SIVE GR^CAM SIVE LATINAM, 526 VOLUMINIBUS PRO AMPLIORl EDITIONE ET 272
PRO MINORl ABSQUE INDICIBUS CONSTANTEM, COMPARET NECESSE ERIT, SECUS ENIM CUJUSQUE VOLUMINIS AMPLI-
TIIDINEM NECNON ET DIFFICULTATES VARIA PRETIA .CQUABUNT. ATTAMEN, SI QUIS EMAT INTEGRE ET SEOUSIM
COLLECTIONEM GR.tCO-L ATINAM, VEL EAMDEM EX CR.TXO LATINE VF.RSaM, TUM QUODQUE VOLUMEN PRO NOVEM VEL
IRO 6EX FRANCIS OBTINEBIT. IST^E CONDITIONES SERIEBUS PATROLOGI.E NONDUM EXCUSIS APPLICANTUR.

PATROLOGIjE LATINM TOMUS XCVIIL

OPERUM BEATI CAROLI MAGNI IMrERATORIS
TOMUS SECUNDUS.

EXCDDERATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOKEM,

IN VIA DICTA n^AMIiOISE, OUIM PROPE POKTAM LUTETL-E PAKISIOIUIM VULCO fyENFtri
NOMINATAM, SEU Vi^m-MOmTxOVGE, NUNC VEKO INTHA MOLMA PAKiSlNA.

1802
 n

AVIS IMFORTAINT. ;^0<?e

i-nu j uo i.m^ cv...^.. ~ --v

so re eler sur la lorme uaiis li; i)u , .^
le texle eii etail inexacl o
Inome ifauraieiil qiruiie deini-valeur, si

maisons, esl de ne corriger que deux Cpreuves

m. les l-iuu-s'' Liiabitude. en lypogranliie, mcme daus les meilleures
el .reiiVonl •rer ui.e iro siemc avec la seconde, sans avoir
preparc en rien le manuscril de auleur. 1

incommeiisuruljle. Au mo.Yen de correcteurs blanchis sous

nans lcs Ucliers Callioliqius ia dillcrencc est piesque
le coun dail tvpojjrapliique esi saiis pilic pour
les faules, on conimence par preparer la copie a'un
I.. litrinis et donl

u)ni a l'-iulre sans cii exccpler un seul mot. On liL ensuite

en premi^re eprcuvc avec la copie aii.si preparee. On lil
en seconde de la nicme nianiere, mais en coiationnanl avec la premieie.
On fait la meme cliose en lierce, en coiia-
collalionnant avec la uerce. On renouvclle ia meme opc-
lionnanl ivcc la sccoiide. On agit de mcme en quarle, en
i-ilion eri' ouinte cu coUalioni.ant avec la quaitc. fes coUalionnemenls onl pour but .le voir si aucuue des fautes
.'preuves, n'a cchappc a MM. les corrigeurs sur le
si"nalces lu b.iroau par MM. lcs correcieurs, sur la marge des
nnibre et'le m6ial Apres ccs cinq leclures enlicr-s conlrolijcs l'une par l'autre, el en dchors de la preparati. n
ci-iiess. s meiUionn6c vicnt une revision, ei
souvcnt il en vieiit deux ou Irois; puis Vou cliclie. Le clichage opcrc, par
copie, une nouvclle lectuie d'un bout de Te-
conse.ncit la Durei6 du lexte se trouvant immobilisce, on fait, avec la
qu'apres ces innombrables precauUons.
Dreuvt-aVaulie o;i se livre a une nouvelle rcvision, et le lirage n'arrive
*ussi va l 11 'a Montrouge des correcleurs de loutes les
nalions et en plus grand iiombre que dans vmgl-cinq
imnriMieries dc l'aris reunies Aussi encore, la corrcclion y coule-l-elle
!
autant que la composilion, tandis qu'aiileur3
elle ne coutc iiue lc dixiiMne Aus-i enlin, bicn que Tassertion puisse paraitre tcmcraire. I exacUlude obienue par
!

lanl de friis ct de soins fait-clle que la plupart des Kditions

des Ateliers Calhohques .aissent bien loin dernere elles
cplles mc'me des cel.Mjres Bcntdictins Mabillnn et Montfaucon et
des celebres Jt^suiles Pelau et Sirmond. Que l'on
comparc, cii cHct, n"iitiporte quelles fenilles dc leurs (iditions avec celles des
noues qui leur correspondent, en grec
coiiiinc cn latin, 011 se convaincra que 1'iiivraiscmblable est
une r6alite.
1) lil cwr^
....
-' ccs savants cinincnls,
.- __ . —
plus pr6occupcs du scns dcs tcxles que de la parlie typographique et n etant
;__. i„„ «„ ^ns ce qiii devait s',v trouvcr, leiir
.'.

lcmps, n'avoir pu trouver en

lVu l' |).' Bi:c'T jcsuite BoUandislc de Bruxelles, nous ccrivaft. il y a quelque professeur de Th6ologie a rUni-
d x-liuit iiii)is d'ctuiic, une seule fciute dans noire Piilrologie latiue. M. Denzinger,
\i'rs'ic de W.nzbour" et M. Ueissmann, Vi.aire (iencral de la nieme ville,
nous mandaient, a la date du l9juiUet,
notre double Palrotogie. Lnfin,
n'uoir pu c"alcmenrsurprciidrc une scule faute, soit daiis le latin soit dans le grec de
Bonetiy, direcleur dcs (le pliilosophie cliretienue, mis au
le sa\ant|l'°Pitra BcncdicUn de Solesme, ct M. i«/;fl/es

de iioiis convaincre d'une seule erreur lypographique, onl ete lorCL'S d'avouer que nous n'avions pas
irop
•lcfi
et de bons he.Ienisles, ei, ce qui
prusiiiuc de nolre parfaile correciion. Daiis le C ergc sc iroi.vent de bons latinisles
promellons prime de 25 centimes
est [iliis rare, des hommes ircs-posiUfs et lies-pratiques, eh bicii nous lcur
^uiie
' '
!

— ' -'-
1

csl
fur et ii mesiirp qu'il les remet sous presse,
iniver^s"e'iie"de ses iiinombra"bres"ciiLhi:>s. Ainsi'cl.acun de scs voliimcs, au
yseroiit occupcs pcndant 10 ans, et une
est corri-c not pour mot d'un bout a l'autre. Quaiaiite hommes y sont ou
a cet important conlrole. De celie
so ume mii ne siurail etre nioindre d"un demi million de francs est consacree
niniere lcs [»ubiicatioiis des Ateliers Callwliijues qui d.!']!» se distinguaient entre toutes par la superioiit6 de
,
leur

torreciion nauront Je rivales, sous ce rapport, dans aucun lemps ni dans aucun
pays; car quel est Tediteur qui
d'un prlx exorbitanl? laut
pourrait et voudrait sc livrer APRliS f.OLl* ii des travaux si giganlesques et si II

cei tes eire bicn nenclrc d'uiie vocalion divine a ccl ellet, pour ne reculer ni
devant la peine ni devaiit la di^-pense,
sMrtout 1 Tsqiie rEuropc savanle proclame qiie jamais voluines n'ont cl6 ediies avec lant d'exactitude que
ceux de
rcvises, et tous ceux qui le seroiil
ia BiblioVhiue uuiversellc du Clenic. Le prcsent volume est du nombrc de ceux
a raveiiir porleroiii cetle notc. Lii consi'(iuence, poar juger les productions
des Aleliers Catholiques sous le rapport
de la corrccUon il iie laudra prcndrc qiic ceiix (pii porteront en lele Tavis ici irace. Nous nc rcconnaissons que cetle
cd.tioii ct celles'qui suivront sur nos planchcs de melal ainsi corrig^es. On
croyail autrefois que la stcnjot.vpie
iiamoliilisait les faules, altendu qu'un cliche de mctal ifest poinl i^lastique;
pasdu tout, il inlroduit la perfeclion,
car on a trouvc lc moycn de le corriger j'jsiju'ii extiuclion de fautcs. L'H(ibreu a (:'t(j revu par M. Drach, le
Grec
par di.'s (.'.recs le LaUn et le Francais par les premiers corrccleurs de !a capilale en ces langues.
suivanies Enfin, noire exemple a fini par
iNous avons'la con,o'alioii de poiivoir liiiir ccl avis par les ril^flexioiis :

Uoiiic,
•liianlcr les cran.les publicalious en Italic, en AUemagne, cn Bclgiqiie et en France, par les Canons grecs de
lc GcrdU (lc Naples, lc Samt Tliomas de Parmc , VEunjclopedie rclicjieuse de Munich, le rccueil des
iteclaratiom acs
riles de Brux.lles, les BulUmdistcs , le Suarcz et le Spicilecjc de Paris. Jusqu'i i, on n'avait su
reimprimer que ces
o.Jvra;;es de courle halcine. Lcs in-i", ou s*engloutissent les in-folio, faisaient peur, et on n'osail y loucher, par
plus,
«rainte dc se nover dans ces abimes saiis fond et saiis rivcs; inais on a liiii par se risquer a nous imiler. Bien
.suus nolre impulsion, d'autrcs Editeurs se pr.^parent au BuHaire universel, aux Deciswns de loutes les
Congregations,
etc. Ma.heureusement, la plupart des 6ditions dcja laites ou qui
se
h unc Bioijrapliie el une
Uistoire
ii giintiralc, etc,
avcugles,
sont sans autorilij, pane qu'e!ks sont sans exactitude la correclion senible en avoir (jKj laite par des
foiil, ;

soit qu'on n'en ait pas scnti la gravil.-, soit qu'on ail reculd (ievanl les frais; mais patience! une
iseproducUou
torrectc surgiru bieulut, nc fiil-cc qu'it la himicre des (colcs qul se sonl failcs ou (lui se teiont eucore.
 S/ECULUM IX. ANNl 800-814.

CAROLINI SCRIPTORES
QUI

m ECCLESU LATINA FLORUERE.

.CAROLI MAGN
IMPERATORIS

JUXTA EDITIONES MEMOllATISSIMAS BALUZil, PERTZII, CAJETANI CENN I,

RECENSITA

ET NUNC PRIMU3I IN UIXUM COLLECTA.

ACCURANTE J.-P. MIGNE,

BIBLIOTHECiE CLERI UNIVERSiS,
SIVE

CURSUUM COMPLETORUM IN SIX6UL0S SCIENTIJE ECCLESIASTIG-E RAMOS EDITORB.

TOMUS SECUNDUS
CONTINENS B. CAROLI MAGNI CAPITULARIA ET PRIVILEGIA.

VENEONT DUO VOLUMINA 16 FRANCIS GALLICIS.

EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM,

IN VIA QMM PIIOPE POUTAM
DICTA D^AMDOISE. I.UTETLE PAIUSlOUrM Vl!LGO D^hShEn
NOMLNATAM, SEU VETIT-MO^JROVGE , NUNC \l::ilO iNTliA MOKNIA PAKISINA.

18C2
 SMCVLVM IX. ANNI 800-814.

ELENCIIUS

OPERUM QUiE IN HOC TOMO XCVill CONTINENTUa.

B. CAROLUS MAGNUS, IMPERATOll AUGUSTUS.

OPF.mM Partis rniM.F.. sive CODICIS DlPLOMATICl, comim atio. coI. 9

Seclio 111. —
MONUMKNTA DOMINATIONIS PONTIFICI.F,, SivC CODEX CaROLINUS. 9

Epislolii!Romaiiornni Ponlificnm Cresorii III, S. ZacliariaR, Siepliani II, Paul I, pseudopapae

Conslanlini, Siephani III, et Aiiriani I. C4
Provinciale vetns, sive Ecclcsiac nniversaj ProvinciarumlNolitia. - *2].
Liher Consnnin gcnuMins. f~''^
Episiohe S. Loonis I'ap;e ad impcralorem Carolum. ^l'
Privileginm Ludovici impsratoris de Regalibus confirmandis Papae Pascliali. oid
Appendix. ^. .
o^'^
Exemplum Privilegii OUonis iinperatoris de Rogalibus bealo Pelro conccssis.
Exempinm Privilegii Ilcnrici imperatoris de Rogalil)us bealo Petroconcessis. 025
rbariula cohiiliss:e Mailiil<l;fi. [j^'^
Rndolphi l Casaris Augusti Epislolarum Libri ires. '^^

Operum Pars secunda. — SCRIPTA. ^^"^

Seclio I. — Epistol.e.
Soclio 11. — LiBni Carolini QUATUOR,
sou Caroli Magnl, regis Francorum, Longohardorum,
Roniaiiorum Palncii, sancl;e Dei Ecclesiai filii et Defensoris Capitulaue de Imaginibus,
conlra Constanlini III, imp. CP., et Ireme matris Decretum el synodum Nicsenam ii psoudo-
sepliinam oecumonicam seu univers;dem, composilum et publicatuin in concilio Fraiico-
loriiionsi, CL Adriano Papaj missum anno Domiiii 794.
9il

Appendix.
Eids'ola Adriani Papae ad B.Carolum regem de Imaginibus, qua confutanlur ilii qui synoduin
^2-47
Nic;cnam ii oppugnarunt.
Con\entus Parisieiisis de Imaginibus apud Parisios in Palalio anno 824 habilus. 1293

Seclio IIL — Carmina. "1319

Appeudix ad opera omnia B. Caroli Magni.

Carolina, sive Yaria ad Caroli Magni gesla, culium, famam el laudes perlinenlia. 1557
Sectio 1. — L TURGiCA. |^'1^
Seclio 11. —
IliSTORiCA. ]|^^
De geslis B. Caroli iMagni libri duo, auetore monacho Sancti Galli. J3()9

Cenealogia Caroli Magni, auctore anonynio.

Ifnn
Annales veteros Fiancorum.
\y^x
l*'^^
Sectio IIL—
PoETicA.
Carnien incerli aucloris de Carolo Magno et Leonis Ponlificis Maximi ad eumdeni Carolum
^^"'^
advenlii.
Addendaad B. CaroliMagni Diplomata aullientica quae ad partes Ilaliae speclant. I4i7
indiccsRcrum. 437, 875, H51

Parisiis. — Ex Typis J.-P. MIGNE.

 IMPERATORIS

CODIGIS DIPLOMATICI
SECTIO TERTIA.

MONUxMENTA DOMINATIONIS PONTIFICI^,

SIVE

CODEX CAROLINUS.
(Juxta Ceniiii edilinnem.^

€px$t0i<i ^^lticatotna.

EMINENTISSIMO AC REVERENDISSIMO DOMINO

D. DOMINICO PASSIONEO
S. R. E. PRESBYT. CARDD. PRIORI TIT. S. LAURENTII IN LUCINA, SEDIS APOST. BlBMOTllECARIO
SUMMO PONTIFICI A LITTERIS BREVIBUS.

Ronianorum ponlificum litlerac ad Francorum reges Pippinum et Carolum Magnum de maxiniis incre-
nienlis qu.c aposlolic;e sedis dominalui per eosdem accessere, et Rudolplii r»'gis Romanorum cpisloho
de iniperaloria majestate Romaniquc imperii pra^cipuis rebus, demuin aliquando prodeunt in iucem, J)o-
MiMCE cARDiNAns EMixENTii-si\iE, tc asserlore, te patrono. Illas quidem ab Ecck'si:ic Annaliiun parenle
taudiu tamque inutiliter conquisilas Gretserus post cjus mortcm emisit. Quas vero emisit? ncmpe exscriptas
negligenter, licenter emendaias, inopportune complas, uno verbo alias ab aiKographo Vindoljoiiensi, sive a
Codice illo genuino, qui ab auctore Carolo Magno nomen muluaius, Caroiinus nnncupatur. Qiianiobrem
Lambecius easdem improbatas ac semirefectas comniisil prelo, lamctsi labori inunoriuus non vulgavil. Tertio
demum ex autographo exccptas, numerisque omnibus alisoluias, a Gentiloto, qui Lanibccii curam miiius
exactam deprehendit, Felicitali tu;ie paratas fuisse crcdiderim. Cum enim tibi, aliis pro sancta sede mune-
rfousgloriose periuncto, legatio ad Cxsarem dccreta fuit, postquam Gcntilotus obierat supremum dieni, lu,
EMiNENTissiME CARDiNALis, qui aiibi viros principes lilteratos(jue onines prKcIaris excels\ animi tui dotibus
tibi devinxeras, Yieimai graliam Cssaris iniisti. Quare omnium ordinum august;ic illius sedis fiimiliarilate
utens, non inodo evcnlus omnes Carolini Codicis discere, sed Lambecii ct Gentiloti conatus solcrter expeditos
consequi, quod sanc magnum ae singulare cst ,
poUiisti. Rudolplii vero epistolas a Seyfrido abbatc
Zweytalensi coUecias, Lambecio incompertas, ab aliis temere vocatas iii dubium, tute, in monasterii
Zweytalensis Tabulario dcpreliensas suinmaque cum fide descriptas Yienna in Ihbem icdux tecuni al-
lulisti. Ulriimque autem codicem, et Carolinum jiixta verani aulograplii Ymdobonensis lectionem, et
Rudolphiinim incditum, insigne ainoris tui erga Romanam Ecclesiain nionumenlum, vix Romam, ad re-
rum praiclare gestariim pruMniuii!, cvocalus cdidisses, nisi assiduis ministerii occupationibus magna; tu;i^
cogilationis vota dislinere ad hiinc usquc dicm coactus esses. Nosli enim optime, diiobiis liisce cardi-
nihus Ecclesi;e dominalus originem, incremenla, perennit:ilcm ;ccitaiii(ii>.e indolcin, ;ic lincs certos Ro-
mani imperii vcrsari; nosti huc, veluti ad Lydiuin hqVidem, opiniones Indlucinationcs^iue alioiuin alias
-idmotum iri ac demiim iiosli, te R(nnan;ie Ecclesi:e adeoipie beali Pelri siiccessorum domiuationem su-
:

premam Romai c;icleris(|uo in suis ditionibus, ab ip-a origiue, qiiod l5ai'oni!is non potuit, cxli;! omncm
alcam posilurum. Ea propler mc, quasi socium laboris adliibci'e iioii dcdiKnatus, iit, inie laiitiiuKjiie ob-
seqiiium s;iiict;ie scdi uiia lecmn pr;csiareni voluisti. Kgo vei'0 :idi!iira!;i!is tiKc mcnlis i»'.';i'sidi() fuliiis,
pi;eterea ccpia documcnlorum ex cclcberrima !iia bil)!iolIieca niiiniliis, m;\giia cum ;ilacii!ate pcr sentcii-
liarum cl roruin l)arb;iri;in :il)(iila pontilicum ct leguin pimetralia ingrcssus, niid:im inde vcri!;i!ciii ciicui,
iinde cruditi nosli'0!'Uiii leiupoiiiiii sciiplores, inoiiiciosa Gretseri cditione IVeti, t;iin iiiuUa cx seiisu suo
(lepromci'e non sunt veiiti. Q;iaiila liiiic acccssio, EMiMcxnssniE cap.dinvlis, cgr<'giis tuis buhlihus fiet 'f

Fallax (|uidcin certe non fiiil pra'cl;iia illa de te oj^inio, ciim Gallia, l?cigium, IIoli;in,!i;» iiullo.lum pul)lic(>
saiictae scdis niuncre fimgcnlem sijspexcr.e ; cuiu docloivs SorboKiri viri(|ue iliustiiores e congrcgaliDiic;
sancli Mauri, ac pr;e aliis Mabillonius et Montekilco .ius, Ibreiilcm ;x>lalC!n luain admirabantur"; cumque

PArno?-. XCVIII.
f^Q 1
 il 15. CAROLl MACM OPP. PARS 1. SFCTIO III. il
iidoiii ;i pi;osl;iii:os ahi viii o;uii moi iUs
procoiiiis posloiilali iiiaiulat.;uit. R.-s oiiiin pnRcIare ffo-
()iii:ilaiii
sl;c iii V aiiisdiiiliiiiiis(pio iiuiiioiilMispm saiiola sode
siisooplis, -loiiaiii lilu ooniparaiuiit i.iillo iin(|uam tern-
poro iiil 01- lioniines iiioritiiiaiii. Al iiuiic (loni.pio jus siuim saiici;o
sij.ii, al,(|no oa qii;o m:igni principes bealo
Pelro ii.-.(|uosuccoss()ribus i.ro momuio aiiiinariiin suarimi
(>j
smit olargili, singiil.iri aKpio ineluclal.ili ralione
assoriiis so Kl vero ;ul immorl;i!oiii (pKxpio gloriam in oadis,
(]i!:(> unico appolciida est, lolicom libi adilum pa-
Cefaciol. tlaiic e(|UKloiii posl longam aiiiioriim .scrioin
lilii ominor, suh cujus auspicio (luidquid,
i pro exiKU;e
r »s
iiio;o 111« itis acie, tuis liisce mouumenlis a.ljoci, »
iii lucom prodit, »

Eminenti.ic tu.i;,
Iluniilliin. ct obsequenliss. servus
clieusque addictissimus
CAJliTANfS CeNiMLS.

'RM'AT!0.
J.CuincolelierrimusjurisconsullusJanusVinceulius A conrirmata dicilur a Carolo Magno ; eadcmque dccla^
Craviiia Romani niajestatcm impcrii usque ad Augu- ratur suppositilia (Goldasl., ibid ,
pag. 22G; Liinig.
sUiluin pcrscculus cssel, hx'c pauca adjecit in fine, ibid., p. 7, et Spic, p. 140).
((/(; Rom. iinp. lib. siiigular. , cap. 50) : « De varia- IL inlirmis adeo fundameutis, scu potius eoruni
lione uleiu ipsius a Carolo Maguo, el a Germanici ruderibus, nani prorsus excisa esse neminein lalet,
regui niislura, si vila et facullas dahilur, pcculi.;ri juris publici asserloros inh;crent. Poniint primo
traclalionc disseremus. » Et viia cl facullas defuisse (Struv., Sijntagni. J. P. imp. liom. Germ., § 3, p. 4)
videnlur: nihil enim ab eo scripUim reperitur de im- imperium Rom;\nuin a Carolo Magno ac(iuisilum,
peraloria majeslale, quae post anuos 525 in Carolo deinde ab Ottone Magnodenuo vindioalum, perpeluo-
Magno revi.\il. Quod ille non potuit, jurisconsulti que jure cum regno Germanico ila coujiinctum, ut cl
GoruKiuioi uberrime prcestilerunt: nam, Struvio et nomen suum in islud translulerit. Post h:cc in plures
Moiizambano seu PuiTeiulorfio faoem praiferenlibus, perioJos imperium ita excogilalum dividunt: \. ah
nova in dies voluiniua emiUuut iii luceni de jare Ottone Maguo ad Henricum lY, Germaiii;c regem ;

puhlico iniperii Romaiio-Gcnnanici. Fundamenla, quo lempore ab Ottone et successoribus, more Caro-
quibus iuiuiereant, a liiigiorum, suminum imperium in
Goldaslo el Lunigio suppeditan- pon:ifices, senalum
lur, audiendum ab eorumdem B P. Q. R. et sancloe scdis patrimonium, absiiue Ro-
qu;e cujusmodi sint,
uno, Petro niiuirumLudewig {Reliq.ms.DipL, tora.I, manorum ponlificum contradictione, exercitum esse
pr;cf., § 33 et 39) vcrilalis teste integro, hac iu re. conlendunt. 2. Alteram periodum ad Friderici II

Loquens isle auctor de falsis ac suspectis diplo.uati- obitum an. 1250 perducunt. 3. Hinc coepisse aiunt
l;us : < Ulinam, inquit, cfrugerent hanc nolam volu- funesluin Germani;e iiiterregnum 23 annorura, a cu-
niiua GoIJasli atque Lunigii iu tanlo tamque ulili di— jus inilio ad Aureara buIIamCaroIi IV, per annos am-
pIom;Uum apparaLu!» Ac de ulroquc siugillalim: plius centum, ad 1556 lertiam periodum ducunl. Se-
« Id potius agit (Lunig.) ul oraiiia confcrciat sine dis- cuudam et terliam periodura imperio infaustam de-
crimine et selectu. » De Goldasto autem : i Alieia pingunt: naiu labefactatum aiunt imperium illud

fere pars corainenlitia et falsa . . . Merito dcsidcra- suinmum a sancto Gregorio VII, at nonuisi Caroli V
lur in eo sclectus ct ars sccernendi vera a falsis. oclalcpoulificem agnosci coeptum Romai, Romanique
flinc ex eo laudata diploiuala fiJci sunt suspoct;c. » lerrilorii dominum, couleudunt: ac tempore inter-

.)uamobrera Baronius, Pagius alque orancs eruditi, regni sopiemviralem senatura coepisse, unacuiuGer-
c Muratorio quidera excepto, pulidissimos illos fclus maiiiae priucipum polestaie, elCaisaris aucloritatem
;c aliis rejiciunt, Legem regiam seu con-
scilicet tam in s;ccularibus quara ecclesiasticis magis magis-

itulionem Adriani, qua Carolo Maguo conccauniur C que labefaclatam esse auluraanl. Insequcnlibus pe-
ino 77i t;mi lUuUa ab omni fide abliorrcntia (Gol- riodis agunt de iiup. Genuanici m;\jestale tum Aurea
ist, Const, imp., !o:u. I, pag. IC; Liinig., Cod. It. hulla, tuiu scriplis aliis legibus firiuata, quas miiiime
ipl., lom. I, pag. 1) ; Leonis Vill, pseuJo-ponliJicis ad rem nosUaiu facientes volens ac luhens praeter-
cretiiiu, quo ipse una cum seuaUi P. Q. R. incre- luitlara. Secus esl de prioribus Iribus; qu;c, quia
bilia conce;Iunl Oilo;ii I anno 903 (Linig. ibid., p. supposilionibus tum relalis, tuiu aliis phiribus luiuo-
et Spic. eccl. conl. 11, pag. OG) ; Sjiiatusconsulla ris not;e uileutes, imperii Occideutaiis redivivi fal-

10, per ipi.fi ab iisdem permittuiitur Otloni electio saiu indolcm oblruJiint, Romanorumpontificum, re-
iinani ponlificis, iuvcslitur.c cpiscoporuiu, el omnia gumque, alque imperatorum testimoniis ropiiguanli-
;)poraIia sanclre sedi donala a regihus et imperato- hus, «qua trutina pensand;« luihi eruut adversus Ita-
iis reslituunUir , historiu omni reclaiuanle (Gol- luiu scriptorem inagiii nominis, qui tanlo cum ItaliciB

it., Coiut.imp., to;n. I^ p:ig. 22! seq. ; Luiiig., juveululis incommoJo suppositionura, quas fatelur et
L It. DipL, p. 0, S. ic. eccL, p. i, p. 139) ; et Ot- rejicit, senleuliaui fere oranein amplectilur: proe-

is r.I coa&:ilutionom qiia patriiuouiuin Ecclesiai tereauna cum jurisconsultis Germanicis mouumenta
.oliUiilur cerlis ex fivilnlijiis; d;):i;Uio ConstaiUiui cerla, qii is i;npe;li ve;3 iudoks cl doraiuiurasanclae
 15 COD. DIPLOM. — MONUM., RTC, SEU ( :ODEX CAUOLIISLS. — CENMI PRyEFATIO. ii

sedis exlra oninem aleam ponuntur, in dubium vocat A impeiii, sed regnorum Caroli imperatoris nieminisse
aut falsi arguil. ( omp M ies. Quin etiam ipsc Carolus Uiin in division(3

III. Pergraluni id illis accidisse (idcni faciunt iiii- ivgnorum inter filios , tum in testamenlo, anno 8il,
isensa hnjusmodi iibrorum el iractaluum copia, qua de suis regnis decernit, nullatenus de imperio. El
fere obnjimur, posl edita Italicarum Antiquitatuni cuin Aquisgrani convocatis regni procerihus, (ani cc-
sex magna vohimina, et minora duodecim Annalium clesiasticis (juam laicis, Ludovicum Aquitania; rcgem
Italiye, qnoc suum eiiam in idioma transtulerunt, ut sibi successorem elegU (Theg., c. 0) conceplis vcr-
latins paterent alqueintellectu faciliora cuique esscnt bis eosinterrogavit: «Si cis placuisset ulnomcn suum,
in iis contenta*; necnon aliquis ejusmodi conatusltalo id est imperiuin filio suoLudewico tradidissel. » Idem

eideni auctori dicatus adversus apostolicai sedis do- sic imper. designaius in Aquitaniam rediit, « el Do-
minium, ex editis iis voluminibus expressus. Tan- minus imperator tenuit regnum et nomen suum l)o-

tam ego licentiam si vellem compescere, aquam tun- norifice , sicut dignmn eral. t Post Caroli morieni
derem. Id tantummodo nilendum mihiesse video, ut Ludovicus {Idem, c. 8) « venit Aquisgraiii palatium,
opinionem omnino falsam de sanclse sedis dominio, et suscepit omnia regna qu* Deus Iradidit palri suo

ob male perceptam indolem imperii, sive, ut meliiis sine ulla conlradiclione. » Exiis omnibiis legaliones
dicam, imperatoriic digiiitalis in Occidente institula% B accepit, Benevenlanoruni quoque {Ibid., cap. 11 seq.)

seu instaurata; a sanclo pontilice Leone lil, tot scri- et ex regno Ilali;E ipsum regein Bernardum, quem
ploruin csetera eruJilorum alque acris ingenii lucu- post prastilum fidelitatis juramenlum in Ilaliam re-
])rationibusposthabitis, patefaciam. Ita siquidcmLa- misit. Diiobus primis regni annis regem et princi-
l\cx saltem juvenluli consullum crit, ne alicnum se- pem appellatum invenies ; at anno 81(5 Slephanus IV,
quatur errorem, aut per devia incedens ad rectum Leonis successor, in Franciam se conferens (i/^/rf.,

tramitem reducatur. Id vero per me fiet monumenla c. 18), « coram cleroel omni populoconsecraviteum,
minime dubia proferendo, ex quibus liqueat sanctum et unxit ad imperatoreni, el coronam auream niirc
ponlificem non translulisse nec innovasse iniperium, pulchritudinis et pretiosissimis gemniis ornatam,
quod scilicet in Oriente perseveravit, nec pontificii quam secuin apportaveral, posuil snper caput ejus.
juris erat aut voluntalis illud exstinguere; ut Leonis Et Iimingardam reginam appcllavit Augus:ani. >

successores comprobant ,
qui Orientale imperium Ilinc Ludovicus, regis iiomiue olisoleto, imperalor
minime detrectaverunt: sed instituisse, vel inslau- dici coepit.

rasse imperatoriam dignilatcm, ut si[)i suisque siic- V. Qu;e cum vera sint, ut siinl certe verissim;i,
cessoribus ac diiionibus sanctae sedis prospiceret, nequicquam annalista Italus (an. 80(i) un:\in e suis
conira subditorum audaciam. Quis enim credat per- ' fidsis opinionibus projiclt, seque ipse lcsle jirobar;!
uere eum voluisse summam Romanorum pontificum, nititur Caroluin nil de urbe et ejus duc;itu agere in
qui eum praicesserant acsecuturi erant, polestatem? ea divisione, quia illi reservabalur, qui dcsignatus
Quis putet tantum facinus .'ipontilice sanctitatis gloria postea esset Romanorum iniperator. Et anno 815,
celebralissimo perpetratuni esse, ut principi aposlo- cum nomen iinperatoris tribiitum fuit Ludovico pro-
lorum auferret quod rex Pppinus semel oblatum re- cerum Francorum consens», jure conjici possc aii
ligioni duxit imperalori Orientis concedere, el tain niiniineidpra;stitisse Caroluni inconsuUoLeonc pon-
ipse quam liliiis Carolus divo Pelro advcrsus Lango- lifice. Contmuo auteni subdit: « Cerle isFrancis non
bardos invasores validissimis exercilibus vindica- referebat acceplam dominationcra Urbis, nec maje-
runl ? statem tituli, et gradus iinperaloris, t ut sonal vcr-
IV. Ilaquenon imperium, sed imperalorein in Oc- nacula ejus sententia Laline reddila. Tani alte sede-
cidenle sanclus Leo III instauravit. Cujus rei testis bat illius animo falsa ha^c opinio de dominatione Ur-
integcrrimus est Ludovicus II, in epistola celebri ad bis! Falsum utrum{|ue: nani Carolus in divisionc
Bas:Iium imp. Orientis(Baron.,871, n. 51 ; Duchesne, regnorum, ubi qu;ecunque erant juris sui inter filios
Script. Franc, tora.III, p. 555), qui simul veram in- jj distribuit, Roniam cjiisque ducatuin, qu;c pontifici;e
doleni instauratie dignitatis declarat : « Carolus, in- dominalionis erant, non ausus est illonmi cuiqiiam
quit, Magmis, abavus nosicr, unclione hujusmoJi per tribuere, sed cunctis ex aiquo defendciida, quod crat
summuin poniilicem dclihutus, priuuis ex gente et patriciaius, et postmodo impcratori;v m;ijesiatis mii-
gene.ilogia iioslra pieiate in eo abiindanle et impe- nus, injunxit: Sujier oninia autem, inquit,
« jubemus
rator diclus csl, et Chrislus Doinini factus est. Ile- nt ipsi tres fratres curam ct dcfensioiiem
» EccU^sia^
iiuensque Grteco morem gerere, (jui Francorum im- sancti Petri siinul suscipiant, sicut quondam ab avo
peratorem appellari eum volebat, finem rcnovakeejus- nostro Carolo, ct bcata; niemori;e genitorc Pippino
dem dignitatis patefacit « A Romanis enim hoc no-
: rege, et a nobis poslea siiscepla esl, ut eam ciiiii Pci
nicn et dignitalem assumpsimus, apud qiios nimirnm adjutorio ab bostibus defcndere nitantur, el jusliliam
primo lantac culmen sublimilatis et appellalionis ef- suam, quantinn ad ipsos perliiict, el ratio posluhi-
quorumque gentem el urbem divinitus guber-
fulsit,
verit, habere faci;i!it. » Qua? tolideni fcre verbis Lu-
nandam, et malrcm omnium Ecclesiaruin Dci defen- dovicus Piiis suis et ipse liliis pra^ci pit. Ex piini;)
deiiiiamatquesubliuiandain suscepinuis. t E;»propl''r autein hoc capile aliud pendct (juod ;ninalist;i con-
Ihegaiiumaliosquc Curoliu.c ictaiis sciiplores j'Ttai!do ex!im;iil. Qn;c manibus
ii-jn oiciiia ip::is {cac-
 :

!5 n. CAROLl MAGM OVW PAllS I. SECTIO HI. \<i

liimiis aucloritalc monniiicutornm, qn;c proferum. A atljoclo in iine princiiunii iniperii elcctorum diplo.

Inlcrini Luilovionni 11 Biisilio significarc amliiiuis, se malc, qno Uudolpliinnm pncdictum conlirmalnr, non-
non (loininari, sdl gnl)crnarc, cl (lcfenderc llrhcni. niliil ab cdilis discrcpantc. Cnmqnc cx monumciiia
{)\\:v, (liio tani ncccssaria crantad iinpcraloiis lilnlnin isto quantivis prctii pryccipua capita builic Aurca; no»
asscipieiuinin, ntCarolinisipsis rclictis, si ofiicio dc- modicum liicis accipianl ,
pcr ircs illas pcriodos !i

cranl, aliicollatani cain dignilalcm conipertum sil at- Slruvio cxcogitatas ab anno primo Oltonis Magui
(|!ic exploralum. 9G!2, scu pcr annos 594, usque ad i.iSG., Germanicum
VI. Kt vcro in scric Angnslorum inter Carolum imporium cilra oinnemsupposilionem suis ccrlis (ini-

Grassiun ct Arnulplmm Carolingionim iillimiiin, ct bus circujuscriplum lcnebimus, veramque cjus iii-

Guidoncm Spolclaiium ducem a Stcpliano V inaugu- (iolcni pricccdcntibus momimontis pcrccptam magis
raluin, ct Lambcrlnm iilius filium a Formoso {ati. ac niagis coiilirmalam inlclligcmus. Ditioncm vcro
891 seq.) sev circitcr annis imperaloria majcstatc apostolicai scdis post lol laniquc diulurnas Rudolphi

fulsissc cruditi nornnl. Perinde esl de Ludovico III piffideccssorum invasiones in sialum prislinum resli-

Hurgundia' rege ct Bcrcngario duce Forojnlicnsi, a Bc- (utam e\ Uudoiphiuo codice dcprcliendemus. Cumquc
ncdiclo IV cl JoanneX coronalis. Scd quod maxime (!jns origo ct incrementa omuia, pra^lcr donationcm
nolarioporlcl, cumDercngaiiodcccdcnle imperatoria f' Malhihlicam, pateant cx Codicc Carolino, qui impe-
majeslas annis siluit diiodequadraginla, Uomai tyran- raloriam dignitatem anno 800 inslilulam praeccssit

nidem occupanlibus coinitibus Tusculanis , Agapc- hinc estquod utriusque codici's aucloritate, et regum

tus II Oltonem Germani?e rcgem accersit adversus Francorum tempore, et sub Augustis lam Carolingi-
Bcrcngarium allerum, cnjus pra^potentia Ecclcsi3C res cis quam Germanis camdem dilioiiem eademque jura
ei. personoi admodum vexabantur; at de Ecclesia siaiclic scdis fuisse compertum erit. Prselerea iidcm

oplime merilum diademate imperiali redimire per codices faciunt fidem minime dubiam tribus diploma-

eosdem lyrannos ei non licuit. Forte post annos cir- tibus, quai nuUo jurevocantur in dubium, quia neque
cilcr dccein Oclavianus comes Tusculanus ad Ponli- indolcs imperatoria! majestatis a Leone III instiiul*

licale fasligium ascendit. Tuncvero Olloncm iterum vel inslaurata; percipitur ; nec varii ditionis tituli seu

ncccrsitum, pactisqiic non paucis nec modicis rcbus capitasccernunlur; ncc denique disciplina ordinalio-

opportunius explanandis, Joanncs XII (ita enim vo- nis pontificiae alio tempore alia exploratur. Nunc de
cari voluit Octavianus) solcmni rilu in basilica Vali- sitigulis monumentis dicendum aliquid.

cana hunc priinum ex Gcrmania) regibus imperato-

§ 1. Dc Codice Carolino.
lem coronavit. Poslea vcro Gcrmaniac ipsi, quod
p
<le Franciai regnis non cvciicrat, imperii nomcn cst VIII. Codcx Carolinus merilo aciem ducit ab co :

faclum. Roniano-Gcrmanicum jnrisconsulli appel- sii^uidem caitera omnia pendent. De prima illius edi-
lant, qua; res ad uostrum inslitulum, ut aiebam, non tiane accurate Lambccius, ubi verba facit {Comm.
speclat. Istud enim accidit post Aurcam buUam, qua; de Bibl. Cws. Vindob. lib. i, p. 62) de Tengnagelio
lertiam ex supra mcmoratis periodis clandit; nec aaigustsc illius bibliothectfi prsefecto : « Ejusdem, in-
cilra easdem venire, quatenus palielur historia, cer- (^uit, bonitati debet posteritas volumen epistolarum,
inm mihi est ac deliberatum. Itaque aul imperium quas Romani pontificcs Gregorius III, Stephanus III

memorelur apud anliquos scriptores, quod raro fa- (11), Z.charias I, Paulus I, SiephanusIV (III), Adria-
ctum invenietur a Frar.cis, aut impcraloris nomcn lius I, et anlipapa Constantinus, miserunt ad princi-
insigne , sen.per impcratoria majeslas a Leone III pes et rcgcs Francorum Carolum Martellum , Pip-
instilutavcl instaurata accipialur necesse cst. Fun- pinnm, ct Carolum Magnum, olim quidem sluiiio

damcnto autem Struvii el aliorum de imperio a et cura ipsius Caroli Magiii collectum ; aniio aii-

Carolo Magno acquisito, et ab Otlone I iterum vin- tcm 1613 a U. P. Jacobo Gretsero Ingolsladii in-i"
dicato nihil inlirmius , nihil a veritale omni magis editum. Codex ms. rocmbranaceus antiquissimus, ct
ahhorrcns, qiiod monumenlis phinissimumfaclum iri D hiclcnus in orbe terrarum unicus ex quo epijlolai
conriilo. il!;c dcsumptcc sunt, asscrvalur etiam nunc in biblio-
> [I. Ea verosunl omninoscplcm, jam soepius lypis ihcca Cacsarea inlcr codiccs historicos latinos nu-
vulgata. 1. Codcx Carolimis, seu cpisloluj 99 aCarolo nicro centcsimus nonagcsimus oclavus, et, ut ex
Magno collcclrc, quasUomani poniificcs quinqiiag nta scriplura et aliis circumslantiis evidentissime appa-

annorum spatio a 7.39 ad ~'i\ in Franciam miserunt. rcl, sine controversia ipso impcratoris Caroli Magni
"2. Lconis UI cpislokc dcccin ad Carohim impcralo- x\o scriplus est. Qiiod aulcm cs hoc bibliotheca)

rcm conscripla;, quc Ilcrmanno Conringiorcfcruntur C;cs;(rc:ic codicc cdilio U. P. Gretseri prodieril, tc-
;",cceptx>. 5. Diploma Ludovici Pii. 4 cl5. Diplomata slalur ipsc in finc Pr?cfalionis ad lcctorem his vcr-
Ollnnum pnm! ct sccundi, ac sancli Ilenrici. 6. Do- bis:« Unumaddo, ctc.nldcm alibi (/6Jd.,lib.i, p.522)
natio scu cli.-^rUda comitissa; Malhildis. 7. Et Uu- de eodem Codice : « C:clerum pcr quam varias re-
dolphi magiii progcniloris AnguslissiuKC domiis Au- rum vi.issiludiiics, ct quo lemporc ac modo idem
slriacaj diploma. 8. Ilisccaulcm jam cdilis singulare illc prccstantissimus codcx tandem pervtncrit in au-
'jiium accedil inedilum, codcx vidclicei Uudolphinus, gusiissimam bibliolhecam Ca^saream Vindolionensem,
i;:u 126 cpislokc conlincndir fcie omnes Rudol{dii, id mihi prorsus cst incognitura. Primus aulem jam
17 COD. DIPLOM. — MOiNUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. — CENNII PR^FATIO. ^8

memoratus summorum ponlificiim cpislolas ex eo A necessaria esl edilio piiri puti codicis Vindoboncusis.

describi curavit vir cl. Sebastianus Tengnagclius At prosequaniur Codicis editiones aiias : de nos ra

auguslissiaiic bibliolhec» Ciesarere tertius ante me cnim opporlujiius dicendam eril.

prxfectus, easque pubiicandas raisit ad R. P. Jaco- X. Aunis duodetriginta i>05t piiiiiaiu hanc ediiio-

bum Gretserum Soc. Jesu celeberrimuui theologum nem, Codex ilerum vidit luccm Lu eiiLe Parisioruin
cujus cura poslmodum Ingolstadii typis Andrese An- per Scbaslianuni Cramoisy an. IGil, curante Fra;>
gelmarii anno 1G!3 in-'r editce sunt. Quo nomine, cisco Diichesne Andrcse (ilio {Scr. Franc, tom.lil,

licet utrique suam deberi laudem haud abnuam, ne- pag. 700), qua editione usus est Labbeus in Coile-

cessario tamen monendiini est, oper.c pretiuni fore, ctione coiiciliorum, aliisjuc. Cuiu vero h:ec nihil iiovi

prima illa editio de integro accur.ite conferatur habeat, sed Gretseiianum oauiino referat, pro un;i
si

cum ipso supra memorato codice authentico. Quod eadenique haberi dcbet. Perinde est de nuperrima
enira is qui eum descripsit nimiani in nonnullis locis lypis Parisiensibus nitidissimis curata a PP. B^ne-
corrigendis et mutandis sibi arrogaverit licenliam, diclinis in nova cdilione operum Duchcsiiii anno 1744,
apparet vel ex ipsa prima pagina : quippe ubi non tamelsi ordo episloiaru n novus excogilatus fuerit :

modo vocabulum raemorialis prava eraendatione namque juxta Cointii et Pagii chronologiam sunt
transforniatum est in memorabilis, verum eliara in- B disposit.e. Qiiarao!)rera Gregorii lli cpibtolac dua^,

scriplioprimae epislokc pro lubilu mutata et mutilala ordiue temporum exigente, suni seorsim vulgatie
est. In ipso namquecodice auihenlico ea sehabelhoc (tom. IV, pag. 92 scq.) pari modo sancti Zacharia;
modo Epistola Gregorii papoe ad Caroluni
: « niajo- unica {Ibid., pag. 9G) eademque mutila, nam responsa
rem domus missa pro defensioiie sancta; Dei Ecclc- septem et viginli, toliJem qurcslionibus Francorum,
&\x. t In edilione autein impressa sic legitur : « Epi- tanquam abs re, omittunlur. Reliquse omnes (pra;-

stola Gregorii III poniif. ad Caro!um Martellura. • ter 9G et 97 eadcm ex causa prajtermissas) sequenli
IX. Rectum hujusmodi judicium doctissimi viri voluinine sunt edita; (tom. V, pag. 485 seqq.). Quid
de Grelseriana editione ansam dedit Chorographo vero? Laudali auctores non omnium epistolaiuui
Italia; medii aevi {Scr. Ital. tom. X, p. 57), ut niinus chronologiam, veram falsamve, suiit assecuti. Pro-
;cquam de cadem sententiani proferret : « Mo;iet pierea novissima in hae editione, qua; chronologia
quidera, ait, ei Lainbecio Pagius anno 7G7, n. 2, carcnt, cocteris postponuntur. Sic Pauli dua; {Cod. 43,
amanuensem Grelseri nonnulla imrautasse, duui ex IG) in calcem rejecta;, incerlo anuo datoe dicuntur;
bibliotheca; CKsarece exemplari aulhentico transcri- et Adriani multo plures tripertilo divisai in inccito
psit codicem. Noraina propria regionuin et urbium omnes relinquunlur . Quandoquidem tres consli-
non imraulasse speramus. Cceterum et nos plura lucndic dicuntur inter annos 774 el 781 ((jod. 57, Gi,
observamus (pra^sertim in epistolis Adriani) hisio- G2), aliajundecim {Cod. 67, 79, 72, 74, 77. 82, 83,
ric3e et genealogicse veritati omnino adversantia, 84, 87, 89, 93) in quibus Carolus corapaier iiomina-
qu;c sane non ab imperito amanuensi immutari po- tur, post annum 781 scripta; feruntur; ac demun»
tuere; sed sane fuerunt ab eoilera Grelsero adjecla, duic {Cod. 70, 81) anno 782 dubitanter ascribuutur.
ut Ludovicianum aliaque suspecla documenla ful- Prajtcr hujusniodi inversionera, quK improbanda nou
cirel. D Et paulo infra : « Testatur enim Pagius an. csset, si accuratior, quid a Gretseriana hacc nova
755, n. 6, quod quid donalio Pippiniana contineret, cditio discrepet, non video. Quid quod in nuperriina
et quas civitates complecteretur, inter scriptores non Greiseri Operumeditione, sus deque habita Lambecii
convenit; hoc est nondiim satis constat, an regiones adinonitionc, neque attenta injuria, qua Gretserus
ct urbes promissa;, fuerint cunctic actu traditic, et si aflieilur a Chorographo liali;e, juxla cdilioneui pri-
tradita;, quo jure, aii plenissimo sine dependentia, stinam Codex Carolinus iierum est prclo nian-
ut dicitur, slantibus ciausulis in donationibus apposi- datus?
tis adhuc"in exemplarihus Barcnianis : « Salva supcr XI. Unus Lamhecius, qui novai editionis necessita-
cosdera ducatus iiostra (rcgali scilicet, sive iniperiali) j. tcin sensit, oplinio publico piovinciam suoccpit re-
in oinnibus dominalione, et illorum ad nostram par- ccnsionis Codicis Vindobont>nsis, dedilque in luccm
tem suiijectione, » aliisque restriclionibus , ut in pontiiicias epistolas in eo contenlas longe alias ab
exemplari Sigoniano. Fiduciam hominis! Tengna- hucusque editis. At quia hunc Codicem primuin cx
geliuin auguslaibibliothecKpncfectuin, Gietseri aina- opusculis csse voluit conccpli niagni operis , cui
iiuensem vocat, curaque imperituni; Gretsero ipsi Syntagraa Gernianicarum reniiii faciebat noinen,
per sumniara injuriam fdsarii nolain inurit; clausu- illiusque edilione vixduni absoluta, quac suut raorJa-
lam appoi^itam ducatibus Thusciae et Spoleti, qu;c lium vices, e vivisabiit; iraperfecli operis iJ nobile
luculenter probat provincias et civitales reliquas principiuni non prodiit in vulgus. Quxnam alia
sumiiio jure cnncessas csse sancta; sedi, donalioiii iu- opuscula Codiccin Carolinuni sequi debuisscnt, in-
legne ascribii.Iiiodiciosum istud falsumque scrihendi certuiii. Cur auleiu tanli operis parlein lam inodicaiu
genus quis ferat ? Attamen Muralorius hujusraodi publicx lucis fioii non sit periuissum, facili nc:xotir,
scripiorem sumrno loco habens opiniones istas om- assequiniur, si Codicis impressi principium et niicr.i

nino falsas obviis ulnis araplectitur, suisque in An- .spcctemus. Aucior siqu.idcin principio cxponit quOR-
nalibus sa;pe oblrudit. Ilinc lector judicel, quam ( uiipie conliucnlur in Codicc isto epislolari, ul cuih
19 n. CAROLl MAr.M OPP. PARS I. SECTIO III. 20
nppellal : cjusilcinqiie vices ciiarraivs : « Yoliimen, A niuiU ante nonum sreciiluin, ut prse aliis agnovit

inquU, mcinhianareiim, quotl olim primo qiiiileni ad Godofridiis ahhas ordiuis Boucdictinorum (Cliron.

ipsiusCaroli .\Iagni l)ibliolliocam ciihicuiarcm, clciniii; Colw. tom. I) niiiltisqiic allatis cxcmplis comproha-
aiilcm ad Wiiiibertum arcliicpiscopum Rotliomagcn- vil. Praetcrca quidquid Tengnagdius corrcxit, rasil

sein perlinnit; niiiic voro authenlicum asservaliir rcfccitquo, Gcntilotus ad Codicis lcctionem reduxit,

in augiisiissima i^ihliotiicca C;x'sarca Vindohonensi. t rci scinpcr lectorom admoiiens; quidquid autem illc

Et coiiliiiuo siilKlil : n Pctriis Lamhcciiis Ilamhiir- iiiduxit, rcjccit. Lainhccius e contrario soepc adhibct
gensis toiuin hoc opiis siimina fiiie et diligcnlia re- Tengnagclii corrcctiones, quas coitdcmnarat, ut vi-
foguovit, ac contulit, et ciironologia accurata, atquc dimus. Utcunque autem sit de hac Lambecii incon-
iiecessariis adnotationihiis in (ine adjunctis illustra- stanlia, trium horum augustse bibliotheca; praefecto-
vil. > Pagina aulcm extrcma, quae numeratur 208, rum lahorihus prolatis, Codex ipse Carolinus Vindo-
iihi visilur : Codicis epislolaris Carolini fiiiis : iiidi- bonensis sinc ulla dubitationeexprimetur
calur in calce folii scqucnlis iuilium PE- Petri vi- XIII. Talem vero tantumque ad novain Codicis
delicet Lambecii clironologia et annolntiones ,
quas cJitioncm apparatum, qui nonnisi augustae biblio-
principio promisit : tamctsinusquam inventas esse thecse pra^feclis praesto esse poterat, vir doctrina

conjicitur cx silenlio Daniclis Ncsselii, qui Lambecio " apud omnes Europje litteratos celebratissimus, au-
successit, ccoptique magni opcris continuandi studio clorit.'te apud viros principes gravissima, et, quod

illeclus nullain ex illiasschedisinobservatam reliquit. majus, gratia C^saris utens plurimum, uno verbo
Pari molo Joaiines Bencdictus Genlilolus Nesselii Dominicus Passioneus, tunc apocrisiarius seu nunlius
successor in augusla bibliotheca ncc cbronologiae aposlolicus Yiennac Austriaj, nunc eminentissimus
nec annotatiomim mentioncm facit. Qui defectus, ni sanctoe Romanoe Ecclesise cardinalis sua in selectis-

fallor, pi;t!cipua fuit causa cur Codex cpistolaris sinm et immensa libroium supellectile utendum pos-
supprimerotur a Nesselio. sidet. Quemadmodum lot laudibus cumulatissime
XII. At Gentiloto causa alia polior adfuit, ne Lam- ornalus vir, lotaqne Europa, ac praccipue in Urbe
becianam editionein prodire in lucem sinerct : quan- celeberrimus ob res pr.-cclare gestas domi forisque
doquidcm, coUata eadem cum Codice, dcesse vidit pro apostolica sede, tantos thesauros sit adeplus,

in edito barbai icm defectusquc onmcs, quibus nihil 11011 eril ingralnm litterarioe reipublicae paucis per-
aplius ad fidem Codici conciliandam. Quod veiiera- cipere. Is Gronovii, Montefalconii, Mabillonii, Fon-

bilisBaronius admonebat (1019, num. 5) edens do- lanini, ac proecipuorum ejus sevi lilteratorum testi-

cumentum cum suis onmihus noevis : « Obsitum, q moniis a sua juvcntutecommendatissimus celebriores
mquit, soloecismis ct barbarismis, et superindiictis Europae academias privatus invisit; nullaque adhuc
ex vetustatc mcndis depravatum, qualecunquc sit, publici ministerii dignitate fulgens, Hagic Comitum
accipe : nam scicndi curiositas qusequc aspera con- anno 1708 et tribus sequenlibus Clementis XI jussu
diens suavia reddit. » Proelerea nimiam Tengnagelii subslilit sanclae scdi opitulaturus, dum de pace inter
licentiam, cum eiim .descripsit Grctsero Iransmit- Europce principes agebatur. Doindc cum anno 1712
tendum, deprehendit. Cujus rei sic lcclorein admo- pax publica sancita fuit Trajecti ad Rhenura, et 1714
net in Pra^fatione suaj recensionis ms. de qua mox : apud Helvelios, ubi publici habebanlur tractatus,
« Librarii menda, quorum incredibilis est in eo nu- semper et ubique interfuit, apostolici minislerii fun-
merus, conlixit plcraque omnia Tengnagclius sua gens munere. lisdem in publicis conventihus, tum
manu, sed nimia licentia, non modo ad marginem comitatc ingenila, tum mira ad res gerendas dexte-
veram lectionem ascribens, sed passim radens, in- ritale, et sanctse sedis jura acerrime vindicavit, et

ducens, rcficiens, et inculcans, id quod prohare non magnam sibi apud viros principes sestimationem
possum : tametsi ea mente id fecerit ut Jacobum collegit. longe aucta, cum poslaiodum ad eo-
Eadem
Gretserum, cui volumen istud edendum poslea dcdit, rumdcm Helvetiorum rempublicam apocrisiarius mis-
corrigendi labore levaret. » Huc accedit Gretseri [) sus ablnnocentioXIII calholicam fidcm clecclesiasti-
ciusdcm sincera confessio in sua Pra^fatione : « Ilhid cam immunitaiem diu ac strenue tutatus fuit [Addit.
te nosse velim, mi lector, me veteris orlbographiic ad Diacon. tom. II, p. 727 seqq.), summam illi au-
non admo lum superstitiosam rationem habuisse ; ctoritatem apud oinnes ordincs comparavit. Adeoque
quia fractus non illabetur orbis, sive legas inlnstris, an. 1750, Yienn:tm profecium apocrisiarii pariter,
etc, sive, ut nunc fcrt consiiotudo : iKustris, elc. » seii nuntii apostolici dignitate conspicuum, tanlinc-
Quod quaiitum importct delrimentum anliquis codi- minis virum certatim demereri omnes, praecipuc lit-

cibus, rei diplomaticai periti judicabunt. Quamobrem terarumcuUoi'CS, nitehantur : quippe quem non niodo
Gentilotus, Lambeciana editione poslhabita, Codicem ex quibusdam ingenii fetibus evulgatis, sed ex prse-

accuratissime conlulit cum Grctseriana omnesque , cipuoruni Euroiiai littcratorum encomiis sunimo loco
vel ininimas variantos lecliones indicavit. Nolas hahcndum inteUigebant. Cum vero apud Caesarem
ipsas, seu compendiosas scripturas, exempli gratia, gratia et auctoritale plurimum valere illuni sense-
1)1, Do, DUH, D>7, a Tcngnagelio redditas, Domini, runt, nil deincops , quod aut optaret, aut pete-
Domino, Domintim, et a Lanibecio Dei, Deo, Deum, ret, non lubenli, ac volenle animo sunt imper-
solorlor reslittiil, quipp'"' qii:ic codicis setatem defi- tili.
 ;

21 COD. DIPLOM. — MONUM., ETC, SEU C ODEX CAROLINUS. ~ CENNll PR.EFATIO. 22

\IV. Speclalissimo aulcm luiiilio aposlolico id A i'i gymnasio Miitinensi a ine non seinel lamlatu; qui,

ulium ciirse erat, ut Lambecianam eiHlionem ulcun- collata editione Lambeciana cum proeccdentibus, va-
que imperfcclam , et novissimam Codicis Carolini riantes omnes lectiones collegit, atque ad me huma-
recensionem a Gcnliloto confcctam assequeretur. nissime detulit. Hic ergo habebit lector Gretseria-
/Eqiius siquidem ejus Codicis xstimalor, eo confir- num Codicis Carolini textum, simulque suppositas

inari norat jura omnia sancta? sedis, ac prjecipue emendationes a Lambecio congestas : qiia ratione
fulciri diplomata Ludovici Pii, Ottonum, et Ilen- utramque quodammodo editionem a me exhiberi
rici I, quod et Chorographus Ilali;c medii xyi cogno- unusquisque intelliget. > Qu:b an mutihie minusquo
vit, ut vidimus; ac proinde aidua qua^que subiisset, exact;ie editioni, cujusmodi est Muratoriana isla,

ut validissimum id pricsidiuin sanctce scdi compara- convenianl , ex paucis quai subjiciam , cxdiigere

rct. Gentilotus jampridem obierat diem suum, cique crit

in augustacbibliothecaepraefecturasuccesseratJoannes XVI. Ac primo notari velim, ambccuim (Comj».

Baplista Garellius archiater et consiliarius caesareus, Bibl. Ccvs. lib. ii, pag. 322) antequam de sua cdi-
qui Gentiloti amicissimus fuerat; suosque prsedeces- tione cogitaret, monuisse, vocabulum mcmorialis,
sores facile antecelluit favore, et auxiliis in aliorum \n memorabilis transformalum essc a Tcngnagelio
studiis promovendis. Opportuniorem Passioneus oc- " quam sane admonitionem Ducai gius ipse (G/os. V.
casionem nancisci nonpoterat, ut Lambecianam edi- Memoriales Membranw) inseruerat Glossario media)
lionem, et manuscriptamGenlilolirecensionem sum- et infimoe Latinitatis bis verbis : « In Inscr. Cod.
nia cum fide descripiam assequerelur. Quanti e;iedem
Car. ms. ap. Lambcc. n Comm. de bihl. Caesar.
lib.
essent eliam Vienna;, qua in augusta sedc pluris ha-
cap. 5, qu;c conservant memoriam, et a!) oblivion*^
bebalur vetustissima a^tas coJicis, quam res in eo
vindicant. j Quiu eliain memoriale absolutuin iu enm-
conlentie, arguinento illud est, quod uni huic summo dem sentenliam adhibetur a Paulo I [Cod. Cnr. ep.
viro cum obsequio semper, et veneratione ab omni- 41, al. 16), qui Pippinum laudibus prosecuturus,
bus, sed a me prsecipue iiominando, pretiosissimi incipit : « Dum divinas Scripturarum bistorias in
loco muneris sunt concessoc. Ac de Lambeciana qui- nostro memoriali revolvimus. » Item {Cod. Car. ep.
dem editione, cum Grctseriana jampridem vulgata 98, al. 82) Gentilotus legit in ms. Vindob. Rcgnlcm
ubique circumferretur, eademqiie esset magni operis memorialem. In editione autera Codicis patens est
modica pars, minus est quod miremur ; at Gentiloti litteris majuscurs memorulibus membrams. At Mu-
recensionem ineditam, opus tanti t<;niporis, tantique ratorius Tengnagelii correctioncm mcmorabilibus so-
laboris, unum Passioneum adeptum esse, id vero sin- quitur cum Gretsero. Prxterea Grelserus (typotlict;i:
P
gulare est, maximeque admirandum. Quod profecto culpa, ni fallor, decepti iteratis parliculis et jam)
nonnisi doctrinoe celebritati , maxima". apud omnos praitermisit in cpist. 4 verba ha^c magni momenli,
auctoritati, et summae gratiae Caesaris referi i dcbet uiide liquet, Francorum regum donation. s non insU-
acccptum. tuisse, sed amplificasse apostolicae sedis ditionciu :

XV. At enimvero quamvis procdictae editfonis pau- < et jani quia nullumauginentum nobis faetum est s :

fissima cxempla exslent, Genliloto eodem teste (Prflp- Lambeciiuia edilione haud desiderantur. At-
qu;Te in
fnt.), unum tamen ad manus pervenit aposloli Zeni, tamen Muratorius Grelserum imilatur. Nec data
quem Cl. virum gratia et amicitia apud liltcratos opera factuno putcs; namque eadem occiirrunt epist.
omnes valuisse dum viveret, omnes norunt. Ex quo 6; at neque a Gretsero, neque a Muratorio omiltun-
variantes lectiones cursim, et minus exacte excerptoe tur. Mitto alias Gretseri omissiones {Cod. Car. episl.
aliena manu, a Muratorio editoe sunt in nova Gretse- 51, 42, 50, 77) qux' apiid Muratorium quoque inve-
riana editione {Scr. Ital. tom. lll, part. n, pag. 73
niuntiir ;
plerasque enim nec Lambecius vidit. Do-
seqq.). Qua super re auctor isle audiendus; nam minus pro Domnus a Lambecio sxpe restitutus juxta
simul raritatemLambecianoe testatur, et ab se inex- fidem Codicis, non notatur in primis septem episto-
piorata lanquam exactissima emitti fatetur : « Lal>o- Minora passim obvia usque ad finem non excipio,
D lis.

rem, iuquit, Lambecii hominis utique diligcnlissimi ne lectori fastidium ingeram : id tamen affirmare
avide exspeclabat litteraria respublica ; verum, qu;B non dubito, quod falso pollicelur Muratorius sc
causa interccsseril, ne in publicum diem prodieril Lambecianam edltionem vulgare. Quid quod plures
haec ipsa illius editio, inconiperlum fateor niihi. epistolas, pr.Tesertim sextam, et nonagesimaiu scpti-
Fortasse mors illius consilium importune intercipiens mam, qua similes aliarum suut, profert mutilas va-
litterarum amatores spe conccpla fraudavit. Ccrtior
riantibus lectionibus susdeque h;ibitis? Suas quoquc
quoque factus sum, exemplaria nulla dimissa fuissc animadversiones variantibus inseruif, de quibus op-
in lucem, si paucula cxcipias fcliciler e carcere ela- portuuius dicam in notis. Unam hic non pnxjtcream,
psa, et nunc thesauri loco a possessoribus habita. Et
qua soloecum epist. 59, corrigens : i nisi velis, in-
ex his quidem unum tandem iu manus venit claris-
quit, hunc sobii cismum tribucre pontificio ama-
sirai apostoli Zeni solerlissimi antiquitalum et libro-
nuensi. > Quod quidem dignum admirationc cst :

rum quoque rariorum venatoris. Ipse vcro pro suo nam alibi {Ant. Ilal. tom. IV dissert. 45) Adri;iiii
fitudio erga litterarum augmentum illud contulil Do- cpislola nlitur ad ignorationem illius ajvi compro-
luinico Vandcllio, nunc publico niatlirscos piofe^soii liaiid.un in ipsa urbe. Atquc hnec salis sint ad dcmoii-
 25 15. CAUOLI MAGNl OPP. PARS I. SECTIO III. 24
strnnduiu, rcn» esse adliiic inlcgrani dc Caiolino A siliuin, cuin ars diplomatica nonduin in dcliciis erat.
Oodice, ciijiis milla cdilio sinccra cst. Meam hanc deliberationcm probavit cminentissinius
XVII. E(jiii(lcm diligciiliam Lambccii diim impro- Passioncus, qui muliis abbiiic annis edilionem istam
hari video. a Gciililolo, iioii possiiin, (piin cjusdcm mcdilatus, at mullis ct variis niiiiislerii siii occupa-
Lainbccii ballucinalioncm palcfaciam dc Carobiio tionibus impcdilus, taiidcm oplimo publico milii pro-

ipso CoJice : indc cuim quisque coiligcl, cujusmodi ciirandam dcmandavit. Tantis ego victus imperiis,
chronologiam et aniiotalioncs addilurus erat sua) et copia librorum adjutiis ab eodem eminenlissimo

cdilioni, si siipcrslcs fuisset. In supra iaudalo Com- cardinali ex seleclissima et immensa t>jus bibliotheca
inentario bibl. Cicsarc;e (lib. ii, pag. 221) ad verba (in qua litteratis omnibus Europ.ie huc venienlibus id
tiluli :«(.'« cliam de Imperio, apposuerat banc notam : mirum accidit, niliil decsse,iiihil supcrnueie), necnon
€ nenipe Oricntali, sive Cpolilano. Sed quod dolen- neccssariis nolitiis ab eo inuniliis, ac veluti manu-
dum csl, cpislolac illic impp. Cpolilanorum, quarum duclus per inaccessa provinciae hujus loca, perfeci
hic lit menlio, non exstant in hoc codice. Yidctur opus, cui, qualecunque sit, ingenii mei vires fuissent
crgo lolum illud corpus epistolarum fuisse divisum omnino impares. Qu» res praisertim evenit in duobus
iii diio yolumina, qiiorum primum, quod etiam nunc ex monumentis a me proferendis, videlicet in Codice
cxstat in augnslissima bibliotheca Ca^sarea, et illud B islo Carolino, qui aciem ducit, et in Codice Rudol-
ipsiim est, dc quo in pra^sens agitur, continuit epi- phino, de quo agam suo loco.

stolas summorum pontificum, alterum autem, quod XIX. QuantK utilitatis futura sit editio ista novis-
longiiiquilate temporis periisse existimo, comprehen- sima prajdictum in modum procurata, illi judica-
dit epistolas impp. Cpolitanorum. i Mihi vero, quod bunt, qui non legendo tanlum, sed scribendo navant
laiili viri cum pace dixeriin, nonnisi pontificias lille- operam, ul sui animi fetus posteritati comraendent.
ras in tilulo indicari persuasum est; quippe quae et Prcecipue vero elingucs ii reddtiutur, qui adbairenles

de apostolica sede et de imperio tractant, ut oppor- Chorographo Italiye medii oevi Gretserum adjecisse
liinc animadverlam in nolis. Quamvis enim non- putant, qu3e diplomalibus Ludovici Pii, aliisque as-

liuUac cpistolse scriptae sint ad Carolum Cpoli; tot serendis opportuna sunt visa. Cumque ex Codice isto

numero eaedem non sunt, quye scorsim referri de- Carolino constet, quse erat ditio sanctge sedis ante
bucrint in alium codicem. Pra;lcrca de paucis illis Francorum regum donationes quacve incremenla ,

luculenter constat. Quamobrem verba illa tituli spc- habuerit ex regum corumdem largitionibus idcirco, :

ctalit ad pontifices, qui de summa sede aposlolica Patrum Maurinorum cxemplo, qui chrouologice di-

beati Petri apostolorum principis, seu etiam de im- gesserunt epistolas, quamvis non probem id eos fe-

perio scripscre ad principes et rcges Francorum, ul

'

cisse aliena cura ; vires ncrvosque omnes industri»

fcrt lilulus. Non enim facile invenientur exenipla raete intendi, ut singularum sin minus a;talcm cer-
prrepositionis de pro ab usurpalne, quamvis et in lam, cerlum saltcm ordinem assequerer, atque ap-
Ilalia, ctinFraiicia, nmlla adhucbarbaries obtincret. posita sua unicuique synopsi, quoad fieri potuit, ex-

Ad Lambecii vero diligentiam improbatam quod al- acta, eas ita inslructas magno usui futuras, lectori
linet, ex Gentiloti recensione palam erit, quam mul- exhiberem. Muratorius, quae ejus diiigeniia erat in
las correctiones Tengnagclii adoptaverit, et quam alienis edendis parlubus, conatus siiie dubio esset
frequentcr suas adjccerit. illas digerere alium in inodum, quam quem prorsus
XYIII. Ex hucusque allatis est cvidens novam inutilem servant in codice. Enimvero epislolam

hanc editionem codicis necessariam omnino esse; sancli Zachariae, et duas pseudopapse Conslanlini

luin ut Tcngnagelii licenlia teneatur; tum ut Lam- ioco movit, suoque ordine collodJvit ; necnon earum
becii labor intcgcr inspiciatur; tum dciique ut Gen- sericm disturbavil, inserendo inter cujusque ponli-
liloli sludium vere improbum, quo Vindobonensis ficis litleras singulorum vitam ex Fr. Amalrico Au-

Codex qualis erat, qualisque esl faclus a Tengnagclio gerio, et ex Frodoardo. Sed opiniones falsae, quas
dcprehenditUTs». litterarice reipublic3e commendelur. rv litleris commendarat {Script. Italic. lom. III, pars
Eam ob rem Gretserianam ct ipse cditionem adhi- 11, ubi exstat Codex Carolinus data opera dilata est
bere constitui pro lexlu, trium Caesare* bibliothecai ad magnae collectionis editionem fere absolutam) illi

prKfectorum variantes lecliones subjicicndo ". Quan- persuaserunt, e re sua esse epistolas illas nullo or-

doquidem puras putas cpistolas edens, ut exstant in dine, nulloque chronologirc proesidio, prout relatai
codice, quod Gcntiloli ope posscm faccrc, laboris erant in codicem, evulgare. lla scilicet vafrum Adria-
nimium lectoii exhiberem, ut cujusvis §x tribus cla- num pontificem, falsum proniissorem Carolum, san-
operam nosccrct, meritisque laudibus
rissimis viris ciamque sedem illiisam, anleponendo, ad arbilrium
Lambccium, el Gcnlilotum fraudarem, quod minime epistolas, quod vehementer adeo contendit, male ani-

.-«(luum est. Pr«;terea quidquid libcrlalis sibi arroga- mai.is in apostolicam scdem, et rerum Ecclesice rudi-

vil Grctserus in orlhographia, Tengnagelioverlcrctur bus insinuare, ac probabili ratione oslcndere potuis-
viiio, si modo vitium appcllari potcst Grelscri con- sct, ul fecii.

a Nos praecipuas tantum lectiones variantes texlni adjcciionem, vcl dctraclionem, vcl immutationcin,
inler uncos inserimus vel in noiis exhiljcmus; reli- tanlum spcclant, ul prorsus superfluascoasullo omit-
quas vero, quae ad litteraiunius ia vocibusquibusiiam tiatus. Euir.
 2d COD. DIPLOM. — MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINLS. — CENNH PR^FATIO. 26
XX, Qiiod si alicui arrideret Vindobonensem ip- A ab iis lam multis, quse in Codice Carolino exstant,
6um Codicem non modo singnlis in epistolis omnino imo tanta eas inter convenientia est, ut dempla titu-

expressum, sed disturbatum, uii est in augusta bi- lalioiiis conclusionisquenecessariadifferentia, utrobi-
bliotbeca, inspicere : qu;c res cui bono per me que eamdem ponlificum potestatem spiritualem ac
fieret non video : nil facilius, quam confusi illius or- tcmporalem; utrobique patrocinium, et defensionem
dmis instauralio. Tabulam quippe expausam om- Caroli comperias. Eam scilicet naturam, seu indo-
nium oculis subjicio continuo post prrefalionem, qu?e Icm, ut demonslratum est, Leo III indidit inslitutae

priscum novunique onlinem opistolarum exbibet. buic dignitati; eamque unani agnoverant Roniaiii,
Cujlerum in epistolari isto codice Iria potissimum leslc Libro poiilificali (sect. 370) cum Carolum co-
spectanda milii sunt visa : unum adversus Collectio- rona imperiali redimilum laudibus seu acclamationi-
nis Canonum sanctae sedis patronos ante octavi sse- bus prosecuti sunt : « Tunc universi fidelcs Romani
cnli dimidium, Sirmondi invento eam parum feliciter vidcnles taiitam defensionem et dileclionem, quam
luentes; alterum contra eos, qui libertatem summam erga sanctam Romanam Ecclesiam, et ejus vicarium
consecralionis pontificum Romanorum a Gregorio babuit, unanimiler altisona voce, Dei nutu, atque
III per totum octavum saeculum testatam non sen bcati Petri clavigeri regni coelorum, cxclamaverunt

lientes in Codice Carolino, eamdemque perseverasse " Carolo piissimo Augusto a Deo coronato, Magno,
post augusteam dignitatem institutam ab apostolica Pacifico imperatori, vita et vicloria. i

scde non intelligentes, conjectando et ratiocinando XXII. Ex iisdem epislolis donatio Corsicae, quae
disciplinam pervertunt, etPii Ludovici diploma com- minus perspicua est in Codice Carolino, tam lucu-
menlilium pronunliant ; tertium denique adversus lenier vindicatur Carolo, ut ipse Conringius, cui
eosdem ,
qui temporaUa tantum cogilantes , non acceptas cas referimus, locuples boc leslimonium
animadvertunt praecipuam causam creandi primum pniebeat (ep. 4, al. 6), licet sinctK sedi infensissi-
deinde imperatores, ut fidem catbolicam,
patricios, mus : € Ilanc insulam a Carolo donatam esse papis
et sanctam sedem ab impietate Graicorum, aliove eliam Anaslasius refert in Vita Adriani. Leo Osticn-
quovisperversorum molimiue tuerentur, quae in epi- sis recenset illam inler munera Pippini. Cum tamen
stolis Codicis valde perspicua est ; nec de Romanis Anastasius in Vita Slephnni dona Pippini nomina-
ponlificibus sanclitate conspicuis, nec de piissimis tim recensens, Corsicai non meminerit; hic quoque
Francorum regibus, et imperatoribus pro dignitate, Lco papa aduniusCaroIi donum provocet : verisimile
verba faciunt. De singulis opportunius agam in mo- csl, Leonem illum Osliensem et falli, et alios fallerc.
nitis,quae cujusque pontificis epistolis praemittenlur, Fiiitaulem Corsica bac sctate perpeluis depraedatio-
ctindissertationibusmonumenta caeterapraecuntibus, ^ nibus Sarracenorum exposila, imo in illorum pote-
quo lectorem remilto. Hactenus de Codice Carolino,^ state eoque non mirum est, hanc Leonis peiitionein :

qui exbibclur primo hujus operis volumine. Yenio effcctu caruisse. Ilodie tamen papali benignitate
uunc ad monumenta csetera alterius voluniinis. eam possidere Gcnncnses creduntur. » Errat autem
Conringius, ubi Leonis pelilioncm effectu caruisse
§ II. Sancli Leonis III epislola} decem.
putat. Nam Sergii II tempore, qui ad Petri sedem
XXI. Carolini Codicis novem et nonaginta episto- ascendit anno 844, sexto et trigesimo post Leoninai
las a Romanis onmes conscriptas ad
pontificibus fere hujus epistoKne aitatem Adelbertus marcbio illam in-
principes et reges Francorum, aliai decem conse- sulam pro sancta sede admiiiislrabat. Rem doccmur
quuntur, quas suramus pontifex Leo III dedit ad Ca- ex fragmento vitai ejiisdeni pontilicis hodie typis
rolum Magnum quem ipse imperatorem creaverat. mandato in edilione Joannem Vigno-
Anastasii per
De imperatoria eadem dignitate, tum quandiu apud liiim variis e\ codicibus conipacta (tora. III, num.
Carolingiosstetit, tum de eadem ad Gcrmanos au- 40 scqq.), quale Ilolsteiiius descripscrat repertum in
ctoritate aposlolica translala, deque non modicointer nicnibranis Farncsianis , diim bibliolheca celebris
nlrosque discrimine, consulenda est dissertatio, qua; rj Farnesiana in urbe erat. Cum vero apud me exstet
Leoninas hasce epistolas praeibit. Videre ibidem descriplio alia longe accuratior facta in civilale Par-
eiit imperatoriam niajestatem regia longe majoren), niensi, quo bibliotheca eadem translata crat, a dili-

in ipsu nrbe jus exercenlcm, dunimodo llomani pon- gentissimo pnesule Francisco Blancbinio, lectori

tificis rogalus aut consiliuin accederent. Niliilo ta- gratum fore confido historiac parlera huc spcctantera
nien secius novara hanc majestatcm a summo pon- e scbedis Blancbinianis audirc. IUa igitur sic se ha-
lifice excogitalam esse ad oribodoxae fidei, sancla; bcl:
scdis et Romani pontificis dcfensionem, ut patricia- XXIII. < IIiijus pniefati pontificis tempore cum
tum Slepbanus H excogitaverat, ex paiicis his epi- isla se ita agerenlur, Adelvcrtus comcs vir strc-

stolis palam fiel. Non enim aliler Carolus Auguslus iiuus, hic cum esset marccnsis et tutor Corsicane

a Lcone appellalur, alquc rcx Caroliis ab Adriano instilc, cognila ncccssitalercipublice, niisit cpistolaiu

vocatus fuerat, adeo ut majeslatis tantum discrimcn Rome conlinentem, quod nuiltiludo gcnlis Sarrace-

in uno codemque patrono, ac dcfcnsore ca!boiic;ic norum ad ximillia properantes venirent cuni navibus

pcrspicuum sit
religionis, ct sanctae sedis : qiiamio- i.xxiii, ubiinessenlcqui »; etquod se dicerent, Ronuo

quidem sentcnlia epistolarum nullatcnus discrcp;tl properaiv, et adccrtarent liberarc bcali Pcti i apo-
27 n. CAllOLl MAGNI OPP. PARS I. SECTIO lll. 28
slolietPatrii llicsauros occlesiarum, ct, si fieii poluis- A tuin de niajoris niomcnti rebus plenius el opporlu-
set, ipsorum aposlolorum corpora inlro iiirerrcnt nius in dissertalione 1.
Homa, ne ilo lanla salulo iiostra gcns iicfaiuiissima
§ III. De diploinale Ludoviri Pij.
paganorinn cxsultaro potuisset, quc missa esl x die
XXV. Tcrtio loco scquilur epistolaris bistori.ne
mcnsis Augusli. Quod lcviler, ct quasi parvipcndon-
prccdicta; anacopbalcosis, diploma vidclicet Ludovici
lcs stisccpcruiit, proplcr mutahilem ct incHicaccm
Pii datum scplimo et oclogcsimo anno post apostoli*
prcdicloriim (Scrgii II ct Bcnedicli fratris sui )
pole-
c:b dominationis initia. In eo scilicct tiluU omnes
statein, quanquain et apud omnes tam inopinala rcs
cjusdem dominationis, et omnia jura sanctae sedis
incredibile lieri posse arbilrabatur, tamen pruden-
adco luculcnter designantur, ut valde mirandum sil,
tiorcs Roinanorura consilio inito miserunt niissos et
viros eruditos ingcnium cjiis minimc asseculos esse.
epislolas ad subjcctas civilates cl adjaccniiiseorum
Quid, (piod Baluzio, Mahillonio, Leblanco inlerpola-
siniul cum cpislolam, quam Adelvertus miserat, ut
tum est visum? Nonne et commentitium aeque ac
omnos hosiililcr rcsUnanlcs venircnl ad marilima
donationem Conslantini Pagius et Muratorius cum
littoralia custodienda, ciijusjussa conlcmnentes no-
Goldasto et Molinso audaclcr pronuntiaiit? llorum
lucrunt venire nisi pcrpauci ex aliquibus civitiitihus,
vero tam pnieccps, tamque audax senteniia in causa
qui sub more intcrrogandi vcnorunt. Transactis vero B
esl, cur diploma toties evulgatum per me ilerum
duodecim dicrum spatio, die inensis Augusti xxiii,
in lucem prodeat. Ncque id quidem, ul ex vetusto
ler. 11, ind. ix, pcrvenerunt ipsi nefandissimi Sar-
aliquocodicemajorem illi fidemconciliem, quod certe
raccni ad littus Romamiin juxta civilatem, que dici-
possem: pric manihusenim habeo pra;stantissimum
lur Ostia, eic . » Baronius Annalium Fuldensium auc-
codicem in pergamena, cujus scriptor se ipse prodii
toritate, Pagius Metensium et aliorum, basilicae Prin-
in summo primse pagin^E : « Incipiunt gesta pauperis
cipis apostolorum vaslationem enarrant anno 846.
scbolaris Alhini. Suam quoque conditioncm indicat
>

Cum iis annalistis concinit Hermannus Contractus ad

in brevi eorumdem gestorum enarratione: « emulus
cumdcin annuin; ila ut bistoria isla certa sit, cui si
et adjutor Riccardo Urbevetano longo tempore post
addaniiirex Farnesianis inemhranis adjuncla per ine
eodem patre,
cpiscopo, pauperrimo tunc, et uterino,
allala, Conringii animadversio levis, atque crronea
germ.ino. De quo apiid Ughellum (It. Sac. tom. I,
»
deprebendetur ; nilque babebitur cerliusdominatiene
pag. 1408) monumcnta cceiiobii Saxi vivi « Ri- :

sanctiic sedis in ea insula, neenon Roinre, ct in ejus

cbardus patria non cognomento Cajelanus eodem die
ducatu, cujus civilales ad arma excilanliir a Roma-
sancti Benedicii, quo antecessor obieral, biennio
nis procerii)us.
transacto Urbevetanse Ecclesise est adscitus anno
XXIV. lla siquidem Leo III, in epistola, cnjus il- ^ 1177. p .-Elatem etiam scripti codicis in fine enarra-
lustrandai gratia bisloriam attuli Conringio ignotam,
tionis pr.ncdiclai designat : « Cum autem factus sum
scrihehat Carolo, se curam omncm adbihere una vir, merilis peccatorum vocatus sum ad Roma-
ciim Pippiiio Caroli ojusdem filio, el Ilali:e rege, < ut
nam ecclesiam, et e\ tunc sollicitus fui quando et
liltoraria nostra, et vestra ab infeslalione pagano-
ubi potui , in boc eodein fasciculo annectere quse
rum, et inimicorum noslrorum luta rcddantur: »
cognovcram vel invenicham juris esse hcati Petri
discrimine videlicet servato inter orain marilimam
per lihros antiquitatum, vcl ea quoe per nie ipsum au-
Romani ducalus, qu.icjuris eral sancta; sedis, et orain
divi et vidi a teinpore Lucii III, qui me indignum dia-
ducatus Tusci*, qu.ne ad Carolum spoclans, ab Italiue
conum ordinavitanno sccundo, et saccrdotem quarto
rege defondonda oral: Ea scilicel al) urhe Populonio,
anno sui pontificalus (II84). 1 Cumque auctor annis
ejusve lerrilorio, ulii ora inaritima sanct.-e sedis dc-
Cencium Camerarium, iisdemque
aliquot pra^cesserit
sinebat, concipionda est. Quod alia etiam episiola
ex fontihus monumenta vetera bauserit cum summa
(ep. 3, al. 8) comprohatur, uhi sermo fit de sola ora
fide, ut maxima eorum convenientia cum aulogra-
sanct.Tsedis: <A quo cnimde illorum (Sarraconorum) phis atque exemplis in Adriani Mole servatis osten-
advcntu vostra nos cxborlavit sereiiilas, semper po-
^ ^^-^ .
,^i„, ^^^^ duoddiploma istud cum duobus sequen
stera, et littoraria nostra ordinata bahuimus, et ba-
tibus in nova bac editione antiquitatis pretium pr.^-
bemus oustodias. » Qu* mirum in niodum respon- seferunt. Moum vero consilium alio tendit: balluci-
dent faclo procerum Romaiiorum Sergii II x\o. Nam nalionem siquidem aperire deliberavi tum eorum qui
suhjeclas civitucs convocarunl, < iit omncs boslililcr
falsi aut intcrpolalionis arguere ausi sunt diploma
festinantes venircnt ad niaritiiiia liltoralia custo- istud, a qiio alia pendent lum prsecipue illorum qui ;

dienda. Ncc de antiqua soluin dilione sanctoi sedis,

»
ncutrum vitium in Ludoviciano diplomate reperiri
citra donationes Francorum reguin Leoninae epi- ,
falcnlur; sod novum donationis monumentum esse
stolsc agunl cum Carolo imperatore, sine ulla discre- coiitendunt. Idcirco lectionem ejus variare non dubi-
pafitia cum Codicis Carolini epistolis ad Candum tunc tant ut vctus monumentum in suam opinion-m tr.a-
legem dalis; vorum eliam de roliquis dilionibus hant, quod nefas est, vixque in eo ferendum, qiii
Pippini ct Ca oli laigitate perpetuo donatis aposto- artem diplomalicam a primo limine salutaverit. Nam
lorum principi , ac pro co Romanis ponlificihus, Ludovicus ne ulnam quidem terrae donavit sanct.Tj
vftlde dilucidus sermo cst (ep. 5). At tum de b;ic, sedi, sed illius juraomnia, et praiccdentosdonationes,
 :

29 COD. DIPLOM. — MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLlNUS. — CENNII PR^FATIO. SO

ita cfllagUantibus duobus ponlificibus Stephano IV, A culuni vcro silcns, salis lucis affert ad dissipandas
priunun, deinde sancto Pascliali I, confirmavit. CaroIinK donationis tenebras. IIuc accedit, quod
XXVI. El vero ab anno niinimun» 728 Romx, cum ea insula pulsis Gr.nccis in manus Sarracenorum
ducatusque ejus populi deficientes ab impiis Gra^cis, pervencrit, eoque in statu persisteret lum anno 962,
sanclamque remp. constituenles Romsno Ponlifici cum Ollo Magnns suum diploma, lum anno
edidit
eliaui in leniporalibus subossecoeperan-t. Quaniobrem 1014. cum sanctus Ilcnricus novo diplomale eam in-
anno 817, sanctus Pasclialis I, ut sui proedecessores sulam sancta? sedi asseruil, uterque imperatop, appo-
Gregorii duo, II et III, sanctus Zacharias, Stepha- sila conditione Siculum patrimonium confiiinavit
nus II, sanctus Paulus I, Slephanus III, sanclus (I palrimonium Sicilise, si Deus illud nostris tradiderit

Adrianus, sanctus Leo III, et Stephauus IV, reipu- manibus. n Ilaque autSicilia autSicilise palrinionium
blicae illi pncerat, qualicunque principatus genere vocelur,jus anliquura sanctae sedis eratin insula, nec
uterelur. Idem vero Paschalis, seu potius decessor ullum usquam mnnumentum reperietur Ludoviciano
ejus Stephanus IV, inconslantiam Romanoruni non huic diplomati aliisque posterioribus objiciendum, ut
semH conspicatus , ut validius processet suum
,
Caroli donatio \ertatur in dubiuni. E conlrario diplo-
principatum, quod suis pncdecessoribus in meniem mati non paruni lucis acccdit ab historia. Consulatiir
non venerat, imperiali auclorilate muniridesideravit. " dissertatio prsemissa epistolis Leonis III (num. 12
Quamobrem Ludovicus confirmat « doinino Paschali seq.
summo pontifici, et universali pape, et successori- § IV. De diplomale Ollonis I.

bus ejus in perpetuum, sicut a predecessoribus veslris XXVIII. Primi ex imperaloribus Germaniae Otto-
usque nunc, in vestra potestate, et dili«ne tenuislis, nis I diploma exhibetur quarto loco. Servalur ejus
etdisposuistis, civitateniRomanam cumducatu suo. » autographum in labulario Molis Adrian;ie (ubi etiani

Deinde enumerat singulas clvilaies ducalus citra exstat unum ex niuliis excmplis authenticis ,
qu.T
ullam ex conlenlis in donalionibus, quas seorsim liinocenlius IV, auno 1245, fieri confirmarique vo-
confirmat. His vero quid clarius? E conlrario quid liiit in concilio Lugdunensi ii). Inde profectse edi-
insulsius dici aut cogitari poterat audaci eorum tiones omnes, quarum exaclissimain vidorc est apud
emendatione, qui legendum jubenl prwdecessoribus eminentissiinum Antonellum lunc ejus labulariipra^-
nos/ ris conlra fidem omuium codicum ? Certo eiiim fcctum [Dom. della sancla scde, etc, par. vii, p. 201).
constat, Pippinum nonnisi Exarchatum , et Pcn- Id singulare habet dipioina, quod licct a Ludoviciano
tapoliin concessisse: Carolus autem, quanivis non dislet annis 145, est enim datum 962, cum pessimo
constarel de singuiis provinciis et civitatibus, quas in statu res Ecclesise ct llalite erant; jura tamen
donavit,pr3edecessornoster, nonpniedec^ssoresnostri sancl;B sedis parvo, ac nccessario discrimine in eo
nuncupatus esset. Quid? quod infra Ludovicus con- dem confirmantur, ut in Ludoviciano. Idque est ar-
firmat « palrimonia ad poteslatem et dilionem ve- gumcntum cvidens, nullain accessionom essc factam
stram periinentia, sicut est patrimoniuin Bencvenla- ecclesiaslicae ditioni a successoribus Caroli Magni,

num et Salernitanum, et patrimonium Calabrie in- at singulos Ludovici exemplum secutos confirmasse
ferioris, et superioris, et palrimonium Nenpolitanum, varios dominationis titulos, qui in ejusdem Ludovici
et ubicunque •n parlibus regn: atque impi-rii a Deo diplomate contineiilur. Otlonis enim diploiiia, qua-
nobis commissi patrimonia vestra esse noscunlur? »
lenus adolescenlis ponlificis, et infelicissinii ejus
Atpatrimonia imperalores Gmeci, patricii, aliique ob- ;i'vi scriniariorum imperilia ferebat, ad EccIosi;e do-
lulerunt sanctKseJi.ltaque velint nolint, Lu.Iovicia- minium quodattinel, Ludoviciani fcre excmplum est.

num diploma non aliudesse, quani confirinationem Cum autem in archivo exstarent documenta aulhen-
omnium jurium sanct;e sedis, fateautur necesse est. tica donationum, quic Ludovici tempore adhibita
XXVII. Una donatio Sicilise, ut nil pnietermittam fuerant iion sine discrelione et solectii, cadein Ol-
eorum, qu;c objici possent, inserta douationi Caroli toniauo rliplomati inveniunlur insorta : sine ulla du^
Magni, ob-curi nescio quid habere viilelur. InCorsica bitatioiie ut Otloni exhiberctur confirinaudum di-
jy
enim et in finitima hujus insuIacSardinia jus habuisse ploma ubcrius ad majorcni sanct;ie sedis uiilitatem :

Carolum, >et sanctoe sedi utramque conccssisse, fines at snpcrflua nonnulla, quanrioquc eliam pugnantia
regnorum inlcr filios constiluti ab eodcm Carolo, iuveniuntur, qu;TO nihilominus (liplomalissuiiiniam, si

perspicue monstrant. Quod piaescrtim de Cors'ca ex serio aniniadvortantur, non vari;mt. Capila singula
epislolissancti Leonis III conslat liquido. At de invenientur discussa iii dissortatione III.

tantum suppetit, quod Luilovicuspatrimonia

Siciliaid XXIX. Ilic niinime pnetoroundum reor quod
,

confirmans univcrsa, Siculam duntaxat silentio pvx- Joanues VIII concilio Romano an. 877 apud
iii Lab-
terit. Cum caileroqui compcrtum atque exploratum bcuin (CoHC. toin. IX, p. 295) siiininis cflerl laudibus
sit, Iria illa t;ilenla auri cum dimidio, qu;x) Oriens Carolum Magnuin, quia non solum reslituit apostolic;ie
pcndebat Ecclesiae Romanae, versa esse a Graicis iu scdi civitates ab aliis ablalas; sed i ex rogni quoque
duo magna patrimonia Calabritanum et Siculiim, qu.-E non modicas >
sui parte alias contulit. E contrario
ab iconomachis memorantur invasa. Quamobrem Lu- laudans Ludovicum Pium, non civitates et loca ab eo
dovicusCalabritanum, quod aeque ac Siculum in pote- donata commeinorat; sed paternam liberalilatcm
stalcGivccorum erat, confirmans suo diploinatc, Si- confirmasse ait, atquc ubcrioribus enoliciis
< 1
, ci
 ;;

51 n. CAUOLI MAGNl OPP. PARS I. SECTIO III. 32

(lapsilibus beneficcniiis » sancian» sedem proseculuin \ ciana : palam fict, quam lcmcre conficlum dicaiur

cssc. ll:cc si(iiii(ieni adjicimit (itlem dii^loniali Olto- nlrumque diploma jier sa>c. xi.

nis, in qiio nc noiDcn quidoni Ludovici oocurrit, De fli|)loiiiale sancii Henrici.

§ V.

quaiuiuain aliciibi noininandiis tuissc videaliir, iil in XXXI. Quemadtnodum iiulla inter Lndovicum ct

disserlalionc planuin erit. Mullo iniiius donatio ejns OttoiiQin proferuntur diplomala, quia scilicet nihil

ulla vel promissa, vel spoiilanea indicalnr. Qiia in re iiovi pra>seferebrint : ita inter Ottonem et Ilenri-

Otlonis diplonia a Ludoviciano discropat; namquc cum neque Otlonis II nec III diplomata ullo haben-
Ollo Caroii Magiii excinplum seculiis, unde et ipsi lur in numero. Ottonis enim II aliud non exstare vi-

Magni cognomentum accessit, cl alienas donationes detur, qnam paternum, quod utriusque nomine fa-

contirinavit, cl proprio ex rcgno suo, ncnipc cx du- cfum, rite perlectum fucritanno 967, cum imperiale

calu Spoleli, septem civitatespleno jure possidendas, diadema suscepit a Joanne XIII, patre superslile

ut oinnes rcliquas, sanctui sedi largitus luit : < De non secus esse de Ottone III, cum coronalus a Grc-
proprio, inquit, nostro regno civilates et oppida gorio V afTine et ad pontificalum ab se promolo ad-
ciiin piscariis suis, id cst Reatem, Ainiternum, Fur- vocatus ecclesise sancti Petri'est effectus, ut ait Dit-

coneni, Nursiam, Balvam, et Marsim, et alibi civita- marus (lib. iv), persuadent diplomata, quai idem de-
lem Interamnem : » Umbri;c scilicct civitatem ulli- B dit Romai. NuIIum quippe jus in Urbe adcptus esset,
mani, qua; Romaiio ducatui finilima erat, a Narnia nisi suscepisset imperaloiiam coronam, cni pr;c aliis

non longe dissila. rilibus lectio diplomatis adnexa erat, ut suis locis

planum fiet in dissertationibus. Non ila de sancli

XXX. Cum procdictis autem comparan non potest
Henrici diplomate, quod sententia nimis pra^cipiti
discrimen illud maximum disciplinne in consccratione

Nam plena ea libertas, qua usi sunt

Chorographus Italiai medii ajvi {Scr. Ital. tom. X ,
pontificum.
Romanus a Giegorii tempore,
n. 99) flocci habcndum vellet.* quasi « charla Otto-r
clerus popubisque III
nis fuerit bona sanctaque credulitate recepta et fir-
sub Sergio II jam desierat : nec sine imperatoris
confirmatione, mlssis ejusdem praesentibus, conse-
mata a piissimo Henrico. » Nam diploma ipsura iiv
juriam repellit, quandoquidem veteri sancta; sedis
crabalur electus pontifex. Etquanquam ea disciplina
ditione confirmata, de donationibus sic loquitur :

aliquandiu abolita fuerit, necessario resumi eam

< Quaipiai recordationis donnus Pippinus, et donnus
oporluit auctoritale apostolica. Nam anno 827 Eu-
Carolus, et donnus Ludovicus, el Otto, et itidem
gonii II et Lolharii imperatoris conslitutione , cano-
Otto fiiius ejus, praidecessores videlicct nostri, beato
nicic electionis ritu, abusibus qui in illum irrepse-
Petro... conlulerunt. t Scrio aulem animadverli
ranl sublatis, confirmato, nulla consecralionis nicn- „
oportel, Ludovicum non taceri, ut imprudenter fa-
lio babita Hanc vero postmodum Scrgius II im-
fuit.
clum fuil ab Ottone : sileri autem excellentissimi
pcriali confirmationi obnoxiam esse voluil quare :

imperalores, quia nec Pippinus, nec Olto filius Otto-

eodem Lotbario ac filio ejus Ludovico Auguslis, de-
nis I tali honore dignabantur, qua; res in Otloniano
cretum electionis prisco more ad aulam imperialem
diplomale attenla non fuit, adeoque Pippino impera-
mitti consuevit, nec ponlifex consecrabatur, nisi ab
toris nomen tributum inveniiur palenti mendacio.
imperatore confirmalus, et coram ejus missis. Id
Infra vero aut conjunctim memoreiUur, citra nomen
quidem juguin sancia sedes post Ludovici mortem
Pippini aul Caroli tantum menlio liat, Auguslus ti-
excussit ; ita ul novein Joannis VIII succcssores li-

At ne-
lulus nunquam omiitilur : quod non est chartam
bere consecralos ccrlum et exploralum sit.
Ottonis bona sanctaque credulitate recipere et fir-
cessilas rerum lulit, nt inquod Concilio Roinano,
mare , ac vitiosam emendare, ac successores omnes
est celebralum ab Joanne IX, anno 898, al. 90i
admonere, undenam sumendum inilium sit confir-
( Labbe, Conc. tom. IX, pag. 502 ), sancla sc-
luationis jurium omnium aposlolicce sedis.
des itcrum jugum subiret ultro, quod jure semper
XXXII. At enim vero nil magis solcmne Augu-
aversata erat : tamctsi cxscculioni mandatuin non
stis Ilenrici successoribus, quam confirmatiojiirium
constet, dum Tuscuiani comites rerum potienles,
sanclai sedis a temporibus Ludovici : qua super re
deinde Ottoncs cleclioncm ipsam per sunumini ncfas
vidcnda disscrtatio iv quai huic diplomali pmemitti-
sibi arrogarunl. Yenimtumcn antequam Otto I ele-

ctioni se iminisceret, ipso in actu coronationis suae

lur. Quamobrem providenlia potius Henrici, seu Bc-

veluti xquam rectamque Icgem suo diplomatc am- nedicti \IiI huidanda est, qui cum aitate, licet parum
fcliciori, catholica; Ecclesia; prfficsset, Joannis XII
plexus est novam illam subjeclionem sanclai sedis
imperatoria; potestali : i Salva, iiiquit, in omnibus imprudenliamne, an insciliam non imitalus, Ludovlci

potestale riostra, ct lilii nostri, posterorumque no- nomen luculenter cxpressit, seu cxprimi ciiravit ab
Henrico. Oitoniano quidem diploniali, ul istiid Lu-
strorum, secundum quod in pacto, et conslitutione,
doviciano, quam simillimum est diploma Ilenrici,
ac promissionis firmilate Eugenii ponlilicis, succes-
sorumque illius conlinetur, ut omnis cierus... Et ut qua diliones et jura omnia sancta; sedis confirmat
ille, qui ad boc sancluin ct aposlolicum rogimen eli- itemque una cum Ottone disciplinam consecrationis
gitur, nemine consenlienle consccratus liat pontifex, pGntificis longe aliam ab exposila in diplomate Ln-

priusquam lalem in pnKscntia missorum nostro- dovici nobis exhibet : eadcm quippe obtinebat sub

ruin, elc. » Confcratur disciplina isla cum Ludovi- uiroque Augusto. At veniens ad donationem i>rc)-
 ,

55 COD. DIPLOM. - MONUM., ETC, SEU CODEX CAROIJNUS. - CENNIl PR.IilFATIO. 54

priam, disliiicle adeo de iis, quse irans Alpes conce- A ac sacramenlis validissiinis jura
poUicilalionii)us ,

dil, ac de iis, quiw in Spolelano ducatu, verba facil; eadem confirmarunt at continuo perjiiri omnia in-
;

necnon qua; donalionis titulo, qujeve conimulationis vasionibus miscuerunt. Neque ante Rudolphuin, re-

oiTert, tam perspicue secernit, ut bonse sanct;Tcque gcin Romanorum electum anno 1275, apostolica se-
credulitalis notam omnino aljjicial. Ea propter Nico- des rediit ad primaeva jura. Quapropter a tempori-

laus III, cum a Rudolplio confimari voluit ditiones, et bus Ilenrici IV Germani.ii regis per duo fere sa^-

jura sanctcC sedis post infelicissima invasionum tem- cula implicalissima omnia jura, incertiqiie locorum

pora, non unum ex tribus diplomatibus, utcunque domini apud scnplores occurriint. Intra hanc anno-

simillimis, sed singula a Conrado Rudolphi oratore rum periodum vices bonorum Malhildis (acquisitio

diligenter exscripta ex archivo Romanae Ecclesiic ad eorum altius rcpetenda) anle, et post donationcm
eum transmisit, ut videre est apud RaynalJum an. (
sanctae sedi factam exploravi. Neque alios ex tot
ponlificibus roperi, nisiHonorium, et Innocentiuni
1278, n. 58 seq.). Idcirco et ego religioni duxi sin- II,

gula lectoris oculis non subjicere ex laudato prae- qui donationis possessionem integram ,
quatuor ci-
stanlissimo codice Albiniano diligentcr coUata cuni vitalibus exccplis Parma, Rhegio, Mulina, et Mantua,
Ludoviciano exemplo aulhentico, et cum autographis inierint, qnoriiin ulerque de eadcm alius alium in-

Ottonis et Ilenrici servatis in apostolico jwchivo B vcslivit. (:*teri,ac pr« iis Innocentius III, vix partem

Molis Adrianse, adversus nuperara scribendi licen- ejiis aliquamautrecuperarunt, aut possessam ab aliis

tiani de eorura singulis per investituroe publica instrumenta sancta; sedi vin-
dicaruut. In chartis poslea decantata ea donatio , ac
§ VI. De charlula comiiissa; MalhilJa?. demum mota loco, ipsaque in veleri dilione sanctse

sedis a scriptoribus non salis eruditis aut miscran-

XXXIII. Post Henrici diploina locum sibi vindical
dum in modum solertibus conslituta, intercidit. Ro-
donatio celfbris Malhildis, de qua mimis accurate
manis siquidcm pontificibus major sollicitudo super-
aclum video ab scriptoribus lam anliquis, quam re-
venit ab Augustis invasoribus ob Siciliae jura, quae
cenlibiis. Hona enim propria inagna; comitiss;Te p:u's
momenti eraiit. Hoec postliminio ad sanctam
gravioris
conslituunt loco non suo, ita ut possideri hodieqiie
sedem redierant Norlmannorum virtute nec lanlum ;

videantur ab aposlolica sede, quo nihil falsius; pais

laborare oportuit pontificos, ul sanctae sedi assererenl,
adaliquot praedia coarctant, adeoquc beatum Pclruni
sed etiam ut ab imperio Germanico disjuncta eadem
bonorum omnium haeredem inslituium inferioris
esse, publicis Augustorum tabulis declarari obline-
conditionis faciuiit, quam monasteria ct ecclesias, in
rent. Quod deniuni est facXum a Friderico II et ab
quas princops illa piissima suas largiliones emnlit. c .^^^^^.- p,incipibus. Historiai hujus tam varix-, tam-
Hac donatione nil ma"is celebre monumentis omni- ^
.
,
que ad rem nostram necessanai summa ,
sallem ca-
bus pontificum, Augustorum, regum, el aliorum per
pita in disserlatione v invenienlur.
annos circiter bis centum ab s;xiculo xi excunte ad
initia qiiarli decimi. Cum autcm terrn, domus, allo- XXXV. Parmoe prcesertim , et Piacenliai jura

dium, podcre, comitntns, donalio ejusmodi appello- antiqua sanct;e sedi asseruntur contra eorum
tur, hinc ali;x; aliorum opiniones. Opiniones autem? opinionem, qui perperam in Exarchatu eas civi-

Imo vcro hallucinalio aliorum alia profecla csl. tates constiluunt. At eniin vero cuinam persua-
Quamobrem dc isla quam de prcccedenlihus donatio- sum Mutinam
erit, Rhegium, Parmam Placen-
, ,

nibus (lisseiere uberius oportuit, non modica histo- tiani, Robium in antiquo exarchatu olim compre-
et

t\x parte explorata anle MathiUlicam largitalem hensas, Pippini teiiipore, cum regni Langobardorum

ncc minori poslquam, sanclasede Avenione degente, pars magna erant, exarchoruin jiiris fuisse? Cum
prieterea et Pippinus et Carolus donati ab se exar-
donalionis nomen ipsum obsolevit. Id equidem feci
chatiis civitates singillatim enuinercnt, neque ullra
volens ac lubens; nam tenipora spissis tenehris ob-
volula percurrens, doctissimorum hominum vcsligia
lerritorium Bononiense donationem protendant. Una
oflendi a reclo iramite aberranlium, qu;e res mi- D civilas Bobium in Codice Carolino (op. 51, 54; al.

5-i, 51) memoratur, inter dono datas a Francorum

ruin, quantam mihi alacritalem addiderit, et quo-
regibus. Al serio animadvertatur, seinel et iterum
dammodo impulerit, ut viain pergerera, qua non
pauci alii inslituerunt iter, at falsis opinioiiibus
reccnseri post Cicscnam. Apud Aiiastasiiim qiioque
(sect. 252) Fulradus abbas et consiliartus Pippini
abiepti pcr devia, quein sibi proposuerant finem, non
regis claves et obsides uniuscujusque civilatis acci-
sunl assecuti.
piens adiisse Iradilur caslellum sancti Marini, Vo-
XXXIV. Id pr;iccipue aiiiniadvcrti, quod sancti bio, Orbino. Quid? Abbas ille possessionc inita ca-
Ilenrici successores duo Conradus Salicus et Ilenri- stri sancli Marini.bis cenlum circilor passuum mil-
cus II, ubi augusteam dignilatem coronatione por libus dissiUim Insubri;ii oppidum pernicissime advo-
manus ponlificis sunt adepli, ncque Oltonis, neque larit, indcque Urbiiiiimpari velocitate reversus crit?
Henrici libcralitatem sunt imitali; scdpriscis sanctic Nonne Sarsin;o,autoppido ci finitimo id nomen fuit?
sedis juribus confirmatis, novi nihil de suo addide- Pra'terquam qiiod Bobiumne una civilas (si inodo
runl. Cielori autem Augusli, si Lotharium II cxci- i(l oppidum Cotiiaruin Alpium crat civitas, qu;T^ non
pias, imporiidem coronam assccuturi, amplissimis habuit cpisoopum, nisi Boncdicli VIII ot Ilonrici au-
 33 n. CAROLl M.VGNI OPP. PARS I. SECTIO IIl.

giisli lomporibus) recensealur, cclebriorihus reliquis A tenlo prisco nomine. Itaque .^miliae pars illa, quam
pr;vlernnssis? Nominaiiture;iesiquriIem ct apud Ana- Langobardi statim atqiic in Ilaliam vencrunt, regno
slasium, el in (livisioiie regnorum Caroli Magni at ; suo adjccerc, ct ;ili(iii:indiu ;imissam sibi ilcrum assc-
rcgno Ilali;e nlroltique asscninlur. In Parinam igiliir riicrunl, scccrncnda cst ab cxarchalii, quein Aistul-
et Placciiliam jura saiuue sedis non tam alle rcpc- pliiis aiino 752 siiaiii iii polcslatcm redcgit, extrcmo
lenda siint, liisloria omni rccJamanlc: sed jus aiiti- cxarcliorum Lulycliio cjcclo. llic siquidem esl cxar-
quiiis in Parmain a donaiioiic Matiiildis ad summum chatus a rcge Francorum Pippino post biennium do-
peti posset : in Placentiam vero ab initiis stcculi xiv, natus sanct;cscdi, et ab cjus lilio Carolo postea con-
cum sancta sedes moraiialur in provincia, qiia occa- firmatus, qui iflmilia dicitiir ab Adriano {Cod. Car.
sione Parina etiam civitas parere ca'pit Roinano ep. 51, 52, 54; al. 5i, 52, 51), Ravcnnatibiis quoqiie
ponlilici. /Emili;e populorum tiluliim iribuente, hisque vi-
XXXVI. Opinionem hanc, sine ulla dubitalione cissim Ravennalum : iicquc iiltra Bononicnse lerri-
falsam, inde nalam csse video, qiiod yEiniIi;c pro- torium protcndi polest, rcpugnante historia omni,ac
vinci;c, ralionc habita Uoman;c reipublic;r, tcnipore, pnvcipue Carolini Codicis cpislolis, quibus inlcgra
aut cliam ju.vla provincialc ecclesiasticum, cum Ha- dcbclur fides. Num Adriani cxcmplo Steplianus IV
vcniiK archiepiscopo suflVaganei erant cpiscopi oin- ^ Ravenna; ipsi yEuiiliye nomen indiderit, an fiiiilima
iies .Emilia^ ct FIainini;c (qu;w du* provinciai oliin alia civitas sic diccrelur (nam trino urbs ipsa voca-
uiio .Emiliai nomine appcllatae inveniuntur) nullum bulo, ut ait Jornandes {de lieb. Get. cap. 19) anti-
discriinen teniporum cst servatum. INam Gregorii quitus etiani gloriabalur, Ravenna, Classis, Ca;sarea :

qiiofiue ;ievo annis amplius 150 ante donationcm ampla quippe crat,et iripcrtito divisa) nullo ex veleri
Pippini, cum yEmili;B pars Langobaidis, pars Grae- monumento discimus. CerteLudovicus pius in suo di-
cis paicbat, i;iem poniifcx privilcgia confirmans Ma- ploniatc an. 817, ac dcinde omnes augusti, rcges, ct
riniano, apud Ughellum {Ital. Sac. tom. II, pag. principes suis diplomatibus recensentes civitates sin-
359) ea inter, i conlirmamus, inquit, episcopatuum gulas exarchatiis, J^lmiliain Ravenna; adjungunt : ac
lotius ^miliai provincia; civitatum oniniuni Deo de civiiale, non de proviiicia rem Cise. cnuinera-
amabilium episcoporum creationes et consecratio- tioiicm ipsam seqiientia verba palam faciunl: « cum
nes, id cst Sassinatis, Caisinalis, Foripopuli, Forili- omnibus atque insulis
linibus, territoriis, in lena
vii, Faveiitiye, Foiicoriielii, Bononiai, Mutinai, Re- maiique ad supradictas civitates pertinenlibns. »

gii , Parma) , Placenli;ie , Brixilii , Yicohabentia) , Oainia explicaliora erunt in dissertalione v.

Adriensis, Comaclensis, Ficoclensis. t Et, quod etiam XXXVIII. Vcrum ne aliquibus fortasse videar de
niajus, anno 1125 Ilenrici V invasoris donationis
*

aliis ditionibus sancta; sedis disseruisse inutiliter ac

Malhildicic emortuali, Honorius II qui postea ejus- temcre ; nosse illos oportet, Mathildicam donalioncm
dem donationis possessionem iiiiit, aiiliquum privi- molam, ut priiicipio aicbam, non aliteradsuam
loco
legium iiistaurat archiepiscopo Ravennati Gualte- veram sedeni revocari pouiisse. Atenim Florcniinius,
rio, quod scilicet ejus prxdecessores ob superbiam aliique decepli, ducatus Romani transtibtrini, seu
amiserant {Id. ibi p. 3G5) utilurque conceptis
,
Tiisci;c Romana; m:\joreni pariem, et Tiisciam Lan-
tiisverbis « Per prcescntis privilegii paginam
:
gobardicam, quibus patriinonio nomen est inditum,
confirmamus episcopatus videlicet ^miiia; provin-
Matbildisdonationcm esse pro certo habent. Aiii
ci;e, id est Parma;, Placentia;, Regii, Mutina;, Bono-
Trithcmium et Crantzium sequenles Marchiam An-
ni;e, Ferrari;c, Adria;, Comacli, Imol«, Faventi;e, conilanam esse putant. Nec desunt (jui Spoletano
Forolivii,Foropompilii, CsscnaD, Ficocla;. > Quid
ducatui eam donationem appingunl. Alii denique
vero? coutinuo subdit « Praiterea confirmamus:
vo- Tusciam regalem, tempore Malhildis
qu;T> Marchia
bis exarchalum Ravenn;c, qui Romana' Ecclesia; Tuscia; vocabatur, cl Ferrariam pro ejusmodi dona-
jurisest.j Et paulo infra « Pomposiani quoque mo-
:
lione inlerpretantur. Nemo autem ex scriptoribus nu-
nasterii curam persona; religionis tua^, salvo eccle-
siai nostrK jure, committimus.
p peris anliquorum vcstigiis insistens comiliss;c don:i-
» Hinc patct, Hono- tioncm contineri omncin in iEmilise partc a Lango-
rium Gregorii Magni exemplo ecclesiastica^ antiqu;c bardis primum invasa dcprebendit. Quamobrcm
provinciai ralionem habuissc, dnm cpiscopos totius necessarium duxi ducatum Romanum transtiberim
yEmilia; subjccil archiepiscopo ; ab cadcm vcro se- diiioni anliquiori sanclae sedis restitiiere, et Tusciam
crevisse provinciam civilem sancta? sedi
subditam, Langobardicam donationi Caroli Magiii : perinde
nempe exarchatum, quem Flaminiam, et Roman- et
oslendere, .Marchiam Anconitanam, (|u;c magna cx
diolam variis temporibus appellatum in
veierum parte crat Pentapolis mariiima , Pippino referri
monumentis liqiiel,
acceptism oporterc. Spoletaiium vero ducatum
primo
XXXVII. Quod autem rem magis comprobat, idcm
sanct;e sedi oblatum a Carolo Magno qui supremui;i
Honorius paulo posl bonorum Mathildis
posscssione jus ibidem relinuit : deinde ejuspartem summo.jure
inita,de iisdem Albertum ducem investivil.Bonavcro utendam sanct;c sedi concessam ab Ottone; parlem-
illaconslituta erant in ea yEmiliai
parte, qua; Lango- que aliam dono, aliam in concambiiim a sancto Hen-
nardis obtemperabat, periinuilquc
iis exaclis ad Iiali;e rico traditam Bencdicto VIII et succcssoribus in
rcgnum, quod et Langobardoi-um dici consuevit, rc- pcrpefuum, dcmonstrandum fuit nullatcnus ad doiia-
 ,

r,7 COD. DIPLOM. — MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. — CEMMI PR^FATIO. 38

lionem Mathihlicam piMlinore. Deniqiic Marchia'.n A principinn iniperii aJncxum habet , Vienna , iibl

Tusci* benelicio iinperatoruin genitori MathiUlis tra- apostolicum nuntium gerebat, ut vidimus, non semel

ilitam, et Ferrariam beneficio ponlificum ab eadcin ad Austriacum Zv\c> talense Cistercium (Clara; Yallis
relenlam, ea sine ha>rede excedenle, ad suos ulram- nobis audil) prope (ines Bohemia; se contulit, codi-

que dominos jurc esse reversas, ostendere necesse cemque diligeiilissimo Lambecio incompertum, ubi-
fuit. Haruni autem opinionum falsitate detccta,dona- cumpie is lalcret, clicere omnino vohiit. Res illi, ut
lioni Mathiidic;e sedes cerla majori e\ parte citra scinpcr, ccssit cx volo. Quainobrein summacum fide

Eridanum vindicanda fuit in dioecesibus Manluana, ejus exemplum exscribi, confcrrique accuratissinie
Regiensi, Mutinensi , ac Parmcnsi, scriptorum ve- jiissit cnm Seyfridi apographo: dcinde ubi functus
terum, ac documentorum testimoniis, qu?c vocari non apocrisiarii muncre usquc ad ineuntem annum 1758.

possint in dubium, a clemente XU accersilus, atque apostolicis diploma-

libus pr.tfectus fuil,una cum Codicis Carolini rccen-
§ Vir. De codlce Rudolphiiio
sionibus, Riulolphini exeniplum Roinam vexit, pu-
XXXIX. Septimum non tenuis prelii monumentnm blicam in lucem aIii|iiando odiliirus, si ad id sali.s

est codex Rudolphinus ineditus. Hic epislolas ["16 otii nactus essel. At mense Junio ejusdem anni in
continet, ex quibus si novemdocim alienas detrahas,
" sacruin sanctai Roinamie Ecclesiic cardinalium col-

septem et nonaginla a Rndolplio rege Roinanorum legium jiire cooplatus, deinde semper multis, gravi-

conscriptoe remanent totidem fere numero quot

,
busque minislcrii occupalionibus impedilus, sanclain
,

Codex Carolinus comprehendit: hoc tamen discri- sedein, ac lilterariam rcmpublicam ultra quam satis

mine inter ulrumque, quod huic nomen fecit colieclor erat, tam singulari lamque utili utroque muncre
Carohis Magnus; at Ruilolphini nomen ab auctore fraudavil. Quamobrem mea qualicunque opera, ut
ipso acces.sit codici, qui per me in lucem minc pri- aiebam de CodiceCarolino, diuturnilati linem aflerrc
muin prodit. Eruditis adhuc fuisse ignolum colligitur nialuit, qiiam editionem eorum codicuin per se pro-
ex narralis ab Joanne Willelmo Goebelio in notis ad curandi desiderium ingens, quo tandiu cst deceptiis,
Coni-ingium (tom. I De finibus Imp. Germ., p. 505), diutius ferre; lempore magis opportuno dum falsM
ubi de Avenlino loquitur , apud quem Rudoiphi tol opiniones de iinperio et de pontificia potestate,

epistolarum mentio esl : « Dubium tamen valde est, quam tcniporalem vocant, vastis mullisquc editis

inquit, an Aventinus de iis diplomatibus, quoruin voluininibus, in Ilalia ipsa percrebrescunt, hnjiismodi

exemplaria a Romanae sedis patronis producla sunt. cdilionem monuincnlorum, queis ea^dem eliminantur.
loquatur. In archivo autem imperatoris diplomata illa , »ec sancla sedes, nec lilteraria respublica possenl
latitare ex Lambecii diario sacri itineris Celiensis accipere ;
praicipue Rudolphini codicis de quo
imperatoris Leopoldi sibi persuasum habont. Yerurjo agiiniis.

Lambecius tantum iradit, iii catalogo quodam docu- XLI. Et vcro Rudolphiim \idcre cst in hisce
mentorumaSeyfridoabbate Zvveylalensi confecto, et cpistolis non aliud nomen usurpare, quam regis
djplomatum Rudolphi I mentionem injici sed de :
Romanorum ; ac sa^pc efflagitare a pontifice,qui unus
tenoreillorum niliil ibi dicitur, cumquenecipse abbas id poterat, ut ad imperium promoveretur. Non sccus
in dedicatione genealogiae doinus Austriacie meino- in Aurea Biilla, qiia iiihil sanclius apud Gcrmanos,
ret, quid 120 epistolai Rudolphi ,
quas se vidisse invariabilis diLtio est a priino ad ultimum: « Reais
airirmat, conlimierint Alterius quidem adhuc co- Romanorumin inipcratorcm » sive « incaisarem pro-
dicis idem Seyfridus menlionem facit, ibiqiie sc movendi : saut» futurum imperatorem, » scu « caisa-
principunf imperii Rudolphinse donationis confirma- rem, b ul habct edilio Limmxji, qua utor (cap. 1, n. i.
tionem invenisse ail: sed nil addilum, an authenti- 2, 19, 21, 25; cap. 2, n. 1, Z, A, 8; cap. 7, n. 2;
corum documenlorum codex fuerit. Neiiue Ijambe- cap. 18 ; cap. 20 et cap. 28) , adooqiie dislincle
cius, quaincunque etiam iinpenderit diligenliam agitur dcrogeRomanorum, et iniperatore, iit duabus
nihil codicum, qui abbatis Zwcytalcnsis fuerunt, q dedignitatibus verba fieri plane conslet. Sic(cap.2,
reperirepotuit: etmaxime est incerlum, an codex 149 num. 8 et 9) de Privilegiis Eloclorum : s Ahsque
cpistolas Rudolphinas continens, cujus Lambocius in dilalione et contradictionc confirmare et approbnrc
catalogo libroruin a se edendorum meniinit, ille debealper suas lilteras, ctsigilla, ipsisque pra'missa
luerit , de quo Seyfridus loquitur , el an originalia omnia innovare poslquam imperialibus fucrit infulis

complexus sit documenta. t Ita iste auctor dubitans, coronatus Priino suo nominc regali faciet, cl

negans, judicium ferens de re sibi ignota, ac nulla- dcindc sub imporiali tilulo innovabit. » El (cap. 26)
lenus exquisita. de Aquisgranciisi et Modiolanensicorona pra'fcrenda
XL. Non ila emincntissimus cardinalisPassioncus, iini caisari coronato: « Et hoc anlo iinporalorom
cui, ut dixi, Carolinum Codicein omnilins numeris duntaxat, qiii jam est iinporialilus infiilis coro-
absolutum debemus. Satis illi fuit Lambecium seinel natus. I Et quia Rudolphus coroi.am nunqinm esl

et iterum Seyfridi codicum mcminisse; utnon minori asseciitus, idcirco non aliam in codice dignitalem,
sollicitudinc, majorique fortassis incommoJo, quam •qiiam rcgiam pricsefert. En vcram impcraiorirc di-
iii Caioliiii Codicis rccensionibus adipiscondis ,
gnilatis indolcin, quam Lco III insliluit in Carolo
Seyfiidi codiccm illum nancisccretur ,
qui diplonia Migno. Inip.Tii ctiam Gorinanici finos cerii dctsi-
 K :

39 n. CAROLI MAGNI OPP. PARS I. SECTIO III. 40

gnaalur tn oodcm Codico, (Iiiiii UoniaiKliora, qiiani A p. 579 seqq.), ibidcia , ur. Ctv. i,xxvii) naclus esl
Uudolplms (lelinebal inipriKlens , extreina inipeiii codicem aoslri perquam similcra, ul ndem faciunt
pars dicilur ; ejusquc jura vindicanlur in Lango- epistola; undecim ab eo prolataj, quas invenies in co-

bardia et Tiiscia : quare ct sanctne scdis ditionis dice (lib. i, ep. 38; lib. ii, 8, 9, 10, 11,12,
fincs al) iinperialilms lueuleiiter secernuntur. Qu;« 13, 15, 22, 29, 33) novem scilicet Friderici
quidem omnia iatiiis cxplicantur iii dissertationc IV, archiopiscopi Salisburgcnsis Rudolpho , hujusque
de Uudolplii epistolaruin libris Iribus, qui in isio uaam (12), qua eidem respondet; nec non alieram
codice conlinentur. (53) ,
qua poalifici Roiaano victoriam ab se de
XLII. Ibidem videre erit, alios aiidacler, inscitc Ottocaro Bohemi;Terege reporiatam nuntiat.Exquibus
alios de primariis precibus locutos esse. Instar omaibus variaates lectiones dccerpsi, cum moraenti
omnium erit Struvius [Syntagni. J. P. c. x, § 52) alicujus esse raihi visae sint. Quod proecipue animad-
qui de privilegio ab apostolica tantum scdc obti- vcrti, taia in Zweytalensi codice, quem publicoi lucis
nendo : « Liccl verum sit, inquil, a lcmporibus Fri- facio, quam in coesareo, quo usus est Haasizius, par
dcrici III indullum peliissc imperatores a papa super scribeadi ratio servatur ; noraina locorum et pcrso-
primariis precibus, priores lamen imperatores ad narum fere semper littera N indicantur; nulla in
inveteralam provocarunt consueludinem , nec un- fme subscriptio; temporisordo nullus; paucoe admo-
quam a pontifice indultum peticrunt. i Quippe dura inscriplionem proeseferunt. Perioches singulis
omnium primum Carolum IV eo priviiegio esse usura epistolis prsemiituntur, at sine ulla dubilatione ab
demonstrabilur. Quod autem spectat ad Augustos vel exscriptore codicis ex autographo: nam Rudolpho
reges, qui primas preces ecclesiis porrexerint, Stru- Iraperatoris nomea quaiidoque ascribitur juxta se-
vius idem Uudolpho antiquiorem non novit. At binas quioruai temporum inscitiam aut falsam opinionera.
ejusdem litteras producere putans, commcntitias Quae profecto opinio non obtinuit ante annura 1536,
Undolpho ascriptas sententias affert. Ex prioribus cuai dabatur Aurea Bulla, de qua nupcr est dictura
{Paralip. nd Ursperg. an. 1280, p. 502) hsec recitat: ac proinde per totuni illud spatiura ires in periodos
i Cum ex antiqua, et approbata, ac a divls imperato- divisuin ab Struvio , epistolarum seatentia citra

ribus et regibus ad nos producta consuetudinc quae- earum argumeata attendi debet. Equidem nolui
libet ecclesia in noslro Romano imperio constituta, eadera prajtermitterc, ut sequum erat, ne fidci codicis

ad quam beueficiorum ecclesiasticorum perlinet col- quid decssem. Quin ctiam epistolam primo aspeclu
latio, super unius collatione beneficii precum nostra- interpolalam (lib. i, ep. 59) Gregorio X vindicavi
rum primarias admittere teneantur. > Quatuor cpi- eadera ex causa : tameisi dubitatioaeia omnem non
stolae exstant in Codice (lib. i , epist. ii scqq.), ia abjeccrim de sublesta fide.

quarum prima similc quid lcgitur. « Dum in nostroc XLIV. Si Rudolphinus hic codex ad Grctserl ma-
sublimationis exordio quselibet ecclcsia in Romano nus pervciiisset, laiitum operse vir doclissimus non
imperio constituta super provisione unius personoe impendissetcurandis cpistolisnoaaullis, quas abaaao
primitias precum nostrarura ex anliqua et approbata 1243 ad 1275 a regibus Romaaoruai Hearico, Wil-
consuetudine sacri imperii admiltcre teneatur, pri- leliao, Richardo, Alphoaso ad pontifices datas se
marias tibi offerimus preces nostras. > Item in tertia vidissc ait ia aaliquo codice {In (in. Car. Cod.).
[Ibid., ep. 10). « Cum igiiur antiqua et approbala jus Nam, pneterquam quod improbara operam deserere
nostris antecessoribus divis iraperatoribus et regibus illum oportuit proc ineluctabilibus mendis, eas tan-
coiitulerit consuetudo, quod singulac personac iii sin- deia dederanl vitio creali principcs, quos ille perpe-
gulis cathedralibus, et aliis collcgiatis ecclesiis ad raia caisares appellat, caisaresque futuros, Aurea
primariaspreces regias recipidebeantincanonicoset Buila doceate, melius dixisset, modo imperiales ia-
in fratres. > Litteras alteras, quas Slruvius petit ex fulas a romano poatilice adepli esscat. Hodiciliis
Chiffletio ad civil. Bisuntin., Thomassinus ciiam affert etiam epislolis utimur, quarum curam deseruit Grct-
{de Benef. ii, 1, c. 54, n. 7), et Goldast. {Const. t> serus : etcnim posthujiis morlem Raiaaldus ex op-
Imp. loin. III, p. 44G) eamdcra foriiiulam adhibct: at liauTeaota; codice Aaaalibus eas iaseruit. Indc aulem
lum ipse, tum Urspergen. consignant an. 1286 quod duo polissimura discirausnon parvimomenti, septem
satis esl ad commenlitiameam formulam dcclaraadam. vidclire! principum Elcctorum origiaem nulla pontifi-

Pugaat siquidem cum « nostra; sublimationis exor- cia, aul iuiperiali constitutioac; et regis Romano-
dio, > nempe extremoannol275. Practerea Rudolphus rum eleclionem a Romani ponlificis approbatione

non dicit « ad nos producta consuetudine, neque in robur accipcve consuevisse. At de his in disserta-
nostro Romano impcrio ncquc prccum nostrariim tioiie. Illud hic nionere juva;>, quod ipsoc illae tenebrai

primarias. > Formula igitur ad ingenium composita Inlerregni falalis, ut jurisconsulti Gcrmanici appellanl,
niinus recte ascribitur RuJolpho. nonnihil lucis afforunt Rudolphino codici : isle autera

XLIII. Ex laudatis Rudolphi epistolis duclura esse una cuia Aurea Bulla iadolcm certam imperii tam
eam formulara nemo non viiiet. Quamobreai Codex luculeatcr patofaciuat, ut falsi* tol opinionibus
liiiic similis (ai fallor) in Ribliotheca Vindobonensi, propulsandis nihil iillra adjiciendum videatur. Ta-
flliis eliam patuit. Eiiim vero nostra ailale R. P. aielsi Rudolphi ejusclcai diploma, quod supremo
Ilansizius {Germanlx sacra.' lom. I, p. 416; lom. II, loco a mc proferlur, exlra oiancm aleam rcm ponat.
 41 OOD. DIPLOM. — MOM M., KTC, SfilJ CODEX CAROLINUS. -- CENMI PR.^^.rATlO. li

§ VIII. De diplomalibus Rudolphi. A cliain lY ct P.isohalis I Uomam ciim (jiis tliifiiMi,

palrimonia, cl aUajnra Diplomale Ludovici Pii (oni-

XLV. Hujiisdiplomalisedilio niiiil no\i liahiH •
qiiaro
prchoiidi volucre, ul scilicct validiori nilerentnrprne-
ml pncleriri poterat, nisi corroborandis snpra allatis,
sidio at Ludovicum donasse qiiidpiam sanchc
H nimijealiquorumlicentisefrenaiuiscneccssarium ii-
: scdi

commendanlur ejus editiones

non invenicLur. Oplima igitur consilia ponlificiim
Indesset. Tres prae aliis

Adriana; pra!poslereaccipicntur,utfalsison)niaopinioni!)usim-
cx autographo, quod in laliulario niolis
pleanlur? Consulatiir historia. Ilistoria antem? Im.o
asservatur : Raynaldi (1270, n. I , seqq.), Zaca-
vcro ipse Rudolphus {Cod. lih. ii, ep. 37) audialur :
gni post eruditam dissertalionem hisloricam de do-
« Universa, et singula, qiuic a noliis hacteniis alma
minio sanctae sedis {Append. Actor. vet. p. 97^ seqq.
mater Ecclesiapostulassc dinoscitur, lam per niiiilios
ctlit. Francoford.)eteminentissimicardinaIisAnlonclli
tabularii ejusdem tunc praefccli {Parm. el Plac. pai\
qnam per litteras speciales, applausohenevolo, ct as-
sensu gr.sluilo liberalitcr approbanles, in his et oin-
7, in fiii.). Cur ego nuperrimam hanc editionem ex

eodem autographo procurarem, jam di.vi duplicem nihusaliisconcepimus aposlolicis heneplacilisa^qua-

nimilcr conformarc. i Ita videlicet reponitpoiit.ficiis
csse causam. Primo ut diploma acta oinnia comple-
clens Lugiiuni an. 1274 per cancellariiim aliosque
litleris {fiaijn. 1277, n. 54.) Nicolai III datis stalim

legatos lludolphi ; Lausan:v. per ipsum Rudolphum R

^''^"'^ ^^ ^^^" Cathedram ascendit ; < petitionem
aiilem, inquil, siipci cgusdem Ecclesiai terris, ac spe-
coram ponlifice Gregorio X et cardinalibns scquenti
atino; perque alios legatos Conradnm minoritain cialiler exarchatu Ravennae acPenlapoli regali excel-
lcnliai toties inculcatam, a'bsquc ultcriori procrasti-
Rom?eapudsanclum Pcdum, ct Golofridiim prseposi-
nationc rogamus et petimus cflicacis execulionis
lumsoliensemVilcrbiicoramNicolaoIII,an. 1278, tale,

iiiquam, diploma a Gerinani;p principibus solemni- promptitndineadimiilcri. » At qu:c latius toto opcre
exponunlur, compleclar brevi. Aposlolica sedesquid-
ler confirmatum omniuin oculis suhjicerctur. Deinde
ui scriptoribus ex ipsa Ilalia nostraiinitatis dicacila-
quidtitulo donationis possidet (cxceptis patrimoniis
anliqnis) Pippino, etCarolo Erancorum regibus; Ca-
tem Conringianam {De fin. Imper. Germ. tom. I, p.
rolo eidem (post susceptam imperialcm coronain)
285) post alia inonnmenla ccrla, istud aique certiim
opponcretur. < Papa, et ejus assecte, ait Conrin-
Aiigusto; Ottoni Magno; Ilenrico. et Mathildi acce-
gius, omncs gloriantur dedonationehujns Rudolphi.
plum refert. Augustis ca;teris confirmationem dun-
laxat donationum, atque omnium jurium debet la-
Variae donationej facl3e sunt papae a Carolo Magno :

et aliis, quas supra examinavinuis. Ab hoc Rudolpho

melsi ea confirmalio, cum necessaria essetad impc-
Hahspurgico dicunl scepe
riale diadema ohtinendum, mulloties illusoria fuit.
sihi in liberrimam potesla
lem dala esse omnia bona a Caisaribus ; ita ut nihil ^ ^"^'^ ^^ Rudolphi regis Romanorum confirmatione
'^" '*'^^""^ "'<-' potest.
jiiris sibi reservaverit. » Inscitiahominis audacissimi
praedicanda! Rudolphus nihil donat; veteres tantum
XLVIL Regis, inquam, Romanorum : nain singulare
id quidem est, Rudolpliiim regia tanlum dignitate
donationes instaurat. Qnid igilur juris sibi reservet
conspicuum diiioues et jura sanctse sedis diplomaie
inalienisdonationihus? Pontifices, piissimo rege Ru-
dolpho sanctae sedis jura oninia vetera confirmanle, confirmasse : quanlumvis jampridein moris esset,
a diuturnis invasionihus quiesciint, Exarchatum, et
ut rex Romanorum a Romano pontifice confirmatiis
imperialcin fere semper coronam assequereiur
Penlapolim, donationum omnium antiquissimas, po- :

quamobrem rex Romanorum futurus imperator dicc-

tissimasque, postliminio ad Romanam Ecclesiam re-
hatur. Namque juramenta eorumdcm regum, queis
deunles accipiunt. Quid de donationeglorientur?
pollicebanlurprsealiis,se(liplomale roboraturos, vin-
XLVI. NeLunigius quidem talia audet. Nam {Cod. dicaturosquc Ecclesiie bona, facile invcnienliir, at
IlaL Dipl. tom. II, pag. 755.) hanc uni ex Riidol- ante Rudolphi di|)loma aliud nullum occurret ejus
phinis diplomatis periochem prcefigit « Rudolphi simile. Aiiiinadverli
: I
lamen oportet formuhiin in di-
Romanorum regis iterata oninium privilegiorum a Ro- plomatibus illius contentam apuJ Raynaldiim {l-i:
inanis. imperatoribus sedi aposlolicie concessorum, D „. 9; i275, n.39)qu;c sic se hahet : « Poslquam Ro-
necnon donationum ipsi de qiiihusdam provinciis et mam ad recipicndam unctionem, coronationcm, sru
iirhihus fticlarum confirmalio. Datum Viennai anno imperiale diadcma pervciicrimus, ipsaqiie perccpc-
Doinini 1278, xiv Kal. Fehr., regni noslriannov. » rimus, praemissa omnia el singula innovabimus, scii
Attamen in islo diplomate, quod Raynaldus affert de novo faciemus. » Pra", aliis vcro altcndcnda iila,
(1278, num. 45) ex archivo molis Adrianiieexslatliaic quam Rudolphus juxta instructioncm Nicolai 111 ap-
formula :
« Recognoscendi, ratificandi,approhandi, in- posiiit diplomati, qno praM>cdciilia conlinnantur,
novandi,ccncedendi,etnihilominusdenovodonandi. » qiiodqiie supremum locum sibi vindical inlcr inonu-
At quem eruditorum latet, Rudolphum plene adhae- nienta a nobis edita : « pcrccperimus, infra oclodics
sisse instructioni, seu fornne sibi a Nicolao III prae- pryemissa oinnia et singula innovahimus, et de novo
scriptje? {Ibid. niim. 62). Rem poniifex conceplis integre ac plenarie facicmus. > Ea siquidem morem
verhis expressit : « Ad omnem scrupulum removen- suo loco expendertdum continet, d uidi diplomaii-i
dum, prout melius valel,eteflicacius inlelligi de novo infra octo dies a susceplo impcriali (liadcmatc, (pii
concedimus, conferimus, et donamus. » Stepiianus deinceps obtinuit, ut doccl lihcr Sacr. Rii. a Clem. v
Patrol. XCMIl.
 f!. CAUOl.l .MAC.M OVV. P.UIS I. SIXTIO IH. n
i\ii. 151 1, cl ab ln:;oci;iili() M aii.ij(ljr»5 laiulaliis (Z?h/- A XLIX. Al cnimveio, ul Sicilianj prajleream, (h;

Inr. Vat. tom. 1, pag. 2i8, seqq., 350, seqq.) cl ex- (|u:t opportunius in sequcnlibus diceiukim crit , in

pressius liUcrac Ilemic^ VII atl Clem. Y ap. Uaynald. l.iiidalo Codicc hi ccnsus aiiliqui mcnioranlur ia

(1510, n. 7) quae habeiit : « Dc supradielis omnibus Sardinia : < Judcx Calaritanus ii lib. argenli pro
iiifra oclo dies noslras palenles dabiiiuis lilteras qiia- censu. Arcliiep. Calarilanus vi M). arg. Eplscopus
dniplicalas hariim seriem conliir.Miles. i Qiiainob- Doiicn. II lib. Episcopiis Siilcilaiuis ii lib. Episcopiis
rem in Caircmoniali Edito amplissimum jusjuraiKluin ]>.irbaric ii lib. Ecrlesia sancti Saturnini a lib. Ju-
ropcritur omnia eoinpleetens in gcncrc : al de diplo- d(;x Arboien. ii lib. Archiep. Arboren. \i lib. Episco-
inale ir» aclucoronationis legi olim solilo, ultcslatur pus sanctiPctri deTeralba ii lib. Episcopus de Oscllo
panegyrista Bcrcngarii, altum siletur. Hactenus dc II lib. Ep. sancti Jusli ii lib. Judex Tnnilanus ii lib.

nionumentis, qu;c singula fusiori calamo expcndcn- Archiop. Turritan. vi lib. Episc. de Pragi ii lib.

tur in disserlalionibus, atque jura omnia sanclo Episc. de Anipuri ii lib. Episc. dc Scria ii lib,

Petro cl sanctic scdi, iisdcm facem pncfcrcntibus, Episcopus de Cliisarpo ii lib. Episc. de Castro ii lib.

\iii;li(al)untur. Episc. Ozano ii, lib. Episc. de Bosea duas lib. Abbas
XLVill. Paiica nunc subjungamcx Codicc Albini, de Sacharia ii lib. Abbas de Plajano ii lib. Abbas de
dc quo supra (n. xxiv). Collcctio illa brevis cx B Thergo ii lib. Prior de Sahenero i lib. Suninia ho-
BLJdiothecae Lateranensis toinis carliciis, quam Cen- rum omnium conlinctur in lix libris argenti.) Judi-
cii liber censuum prajsefert, in Codicc Albini, qui est catum Galluri vides hic deesse, queni scilicet apud
antiquior Cencio, plenior,vaIdequeacctrraliorIcgilur. Cencium invenies. At Codex Albinianus census anti-
Eademque pertinet ad Gregorii VII cetatera, ut patet quiores Cencio exhibct. Idcirco qui postea impositi,
ex inonumenlorum penultimo ibi existente : nam seorsim enumerantur, nec de Judice Galluri uUa fil

eorum coUector ita de eodem loquilur : « Ex synodo meiitio : < In Arborea Etclcsia sancti Thome cuin
habila in Dalmatia a legatis vii papcc Gregorii scilicet omnibus suis bonis pro censu iii bisanl. omni anna
a Zebizone tunc monasterii sanclorum Bonifacii et Ecclesia S que dicitur Cania ii sol. exigusill. sin-

Alexii abbate, nunc vero Cesenate episcopo, necnon gulis annis. > Ha;c Arborcnsis Judicatus appcniiix
a Folcuino Forosimproiiii cpiscopo. Que synodus ap. Cencium occurrit conjunctim cum rcliquis censi-
habclur in archivo sacri palatii Lateranensis.In no- bus. Hinc vero quis non videl Sardiniain jui is fuissc
mme Doinini , clc. A. Dom. Iiic. mlxxvi. ind. saiictoc sedis? De Corsica idem constat ex Codice
XIV, ctc. > Gebizo eniin legalus in D;Uin;Uiam inis- Aibiai longe eliam luculentlus. Continuo enim post
sus 1075, oclaYoposl an::o, scilicct 1085, fit episcop;is Sardiniam , h;ec tradit : « De Corsica : Corsicani
Caisenas, et paulo posl cardinalis. In vetuslissima igi- ^ concessit papa Innoceiitius Janue sub annuo censu
tur ista coUeclione, quac praetcritorum tempjrum uiiius libre auri. Et exinde privilcgium ei fecit. t

documenta continet,pr;caIiis legitur : « Itein in quo- Apud Muratorium {Ant. Ital. tom. V, Sd^ qui
col.

dain tomo carticio, (jui cst ia carlulario juxta Palki- Cencii librum edidisse gloriatur, et eumdem omnino
dium, legitur papa Bcnedictus locasse civiUitem et alium, et additionibus plenum vulgavil, hic locus ita
coinitatum Suaneiibcm cuin castcllis ct viliis, et legitur : « unam libraiii auri pro
Cousules Januenses
eum oinnibus suis pertinentiis : el ciutatem, et co- diinidia Corsica, quam coiicessit eis papa Innocen-
initatum Rosellcnsem cum villis et castcilis, et suis lius, et tiim consules, quam populus, debent facere

pertinentiis, et districto ct placito, el curn omni da- ridelitatem Romano ponlifici, quando ab eo requisili
lione, et reddilu suo. PreslaL unaijueque civiLas lx fueriiit, prout in eorum privilegio continetur. >

sol. Item iu alio tomo ejusdeni carluLirii lcgilur vii L. Nec soli Innocentio II, Januenses Corsicam tunc
p;>pa Bonifacius locasse caslellu:n Pelrain Pertusam, referebant acceptam, veruin ctiam quinque aliis pon-
etc. > Profeclo si ordo temporum servaretur , Be- tilicibus Innocentii successoribus,. videlicet Alexan-
nedictum 111, seu lY saiculonono exeunte creihderim; dro III, Clemenli, Coeleslino, Innocenlio, el Honorio
etenim V, et VI sequentis saiculi, duin Tusculani pariler tertiis, horuin posiremo id testanle ap. Ray-
comiles polieb:uiLur rerum, de civiLalibus istis dispo- nald. (1:217, uum. 98 seqq. ) : < Ad exemplar, inquit,
nere noii potuerunt. Alponamus Benedictmn VUi, vel tam ipsius Inuocenlii, quain lel. rec. Alexandri, Cle-

ctiani IX, sub initia syecnli xi locavisse eas civitaLes : mentis, Coelestiiii, ei Innocentii praidecessor. no-
Tusci;X! igitur Langobardorum civilates ultimaia C:i- stror.... Ad hxc Januensi civitati medietatein insul;«
rolo Miigno concessye Adriano et successoribus, CorsicLie ad exemplar eorumdem prx-decessor. no-
pleni juris erant sanclai sedis id temporis. Ilaque slror. concedlmus : ita scilicet, ut nobis nosirisque
re inexplorata de iis loqui videiiimus aiinali-tam successoribus Januensis populus, cum exinde fuerit
llaluin. .Noiiiie ab eodem tres iiisuhe Corsica, Sar- requisilus, fidelitatem juret, ct pro pensione unaiu
dinia, el Sicilia, qua; continuo post Rosellas recen- libram auri singiilis annis nobis , et successoribus
seniur in eadem donatione a Ludovico cjus lilio, in- nosiris exsolvat. > Hyec in antecessuiu niemorasse
jiistevocaiitur in dubium? non eril inutile.
-5rj CGD. DIPLOM. - MONli.M., ETC, SEU CODE\ CAROLLNUS. - GRETSEIU PR.KI ATIO.

PiliEFATIO GRETSEIvI.

Faveto, amicc lecior; bonani scaivam, si callio- A suissenuismensam, si epistolas ab eo scriplas ad Pi-
licusos, libi apporlo; si novalor, magnuin forsilan piniim Francorum regcm, et alios, rcperire potuis-
malum libi affeni arbitraberis. Utcunquc sit, eii libi scmus, quarum duntaxat argumenta summatim por-

indicuhun, quot cujusque ponlificum epistoloe in lioc slricta et rccensita vidimus a Panvino in Viiis Uo-
voiumine insint : Gregorii 111,2; Stephani III, 8 ;
manorum ponlificum, easque mtogras haberi in Va-

Zachari;« I ; Pauli I, 52, quamvis una ex istis scri- ticana bibliotheca lestatur verum easdem diu qure* :

pla sit ad Plpinum connnuni nomine senatus cl po- sitas minime invenire valuimus, ul eas vel furlo,
Uomani; Stephani 1^,5; AiUiani I, 49, licet
p;ili
vel alio aliquo modo inde sublatas existimemus. Clc-

nna ex istis communi c!cri nominc ad Carolum Ma- lerum nihil est, quod ejns fides possil in suspici >-

gnum dala sit; Constanlini antipapic 2. Quarum om- nem adduci , cum et earnradcm lolidem numero ar-
nium suramara centuriam efiicerel, si una adhuc epi- gumcnta pariler recilent novatores, qui perta^si pro-

slola accessisset. Ex quibus seplenae forsan , aut non lixitatem alque mulliplicitatem paritcr, sed magis

nmito plures legunlur jam, partini tomo ix Anna- veriiatem, non ipsas in!egras, sed ipsarum argu-
lium ilhistrissimi Baronii, partim Centuriavni Mag- menta tanlummodo edidere : qua? si non simul con-
deburgensium, cap. 9, quas pnielerire nefas duxi, ob geslse, sed per annos singiilos, quibus suiit datic, di-

reverenliam Caroli Magni ;

quis enira sejungat quas B gesix fuissent, non faslidium, vel nauseam legenti-
lantus monlucha uno in voluminc copulari voluit? bus altulissent, sed maximam voluptatem ; utpote,
Ncque tamen ia hac sylloge ralio temporis admo- quod ex eis epistolaris historia, quie cactcris verilate

dum accuralc servata esl ; nam cpistola Zachariie et sinccritate pmcstat, ignola haclenus, fuisset egrc-

ponliticis interjicitur cpistolis Slephani 111, cum la- gie concinnala : quoii, nec tu ncgavcris, cuni earuin-

nicn certum sil Zachariam Slephano priorem fuisse. dem argumcnla perlegeris, qua; hic libi snlijicinm.-,

Gonstantini ciiam pseudo-pontificis gemiiuc epistohie ne jejunum pcnilus dimiltamus, quem opipara inensa
inlcr Paulum et Stcphanum IV locum oblinere de- (quod optassemus), excipere non conceditur. Sed ct
bereiii, cum Constanlinus post Pauli obitum cathe- ex his quoqiie intelligat, et fatealur, licet hivilus,

dram apostolicam invaserit ; et lamen ad calcem quam bene et oplime dc ecclesiasticis antiquitatibus
libri rejectifi sunt ;
qul neophylus appellatur, quia raercatur, qui non fragmenta, vel argumcnta rcddat
laicus cum essel, et omnis penitus clericalis conse- opistolarum, sed ipsas integras edat, noii amplius pe-
cralionis expers, a lurbulentis quibusdam ad supre- rituras, cum sic earum perpetuitati benc consulrtl,

mum hoc apostolici ofiicii culmcn, nefaria temerilale dum eas in archivo recondens, consccransqiic im-
evectiis est, succe^su parum prospero ; vix enim an- mortalitati, conservet posteris integras. i

uum unumque mensem in hac tam excelsa specula Posthtec idera Baronius viginti novein epistolarum
consederal, et ecce ruina alqne in imum prx'cipila- Pauli summaria , scu periochas recenset ex Onu-
lio. Qua de re legi polesl Baronius tom. IX, anno phrio ;
quod et a Centuriatorii.us factiim, licct ip^i
Redeniptoris 768. viginli seplem solummodo epistolarum synopsiii
Sed ut ad epislolas Pauli poniificis accedamus, alferant ; et pncler has, Irium aliarum ad Carolnm
Cenluriatores Cenl. vui, cap. 10, scripta hujus pon- elCarolomannum nieminerint, insiiper eliam episloI;«
lificis recensentes, ila s<;ribunt, vel potius cahim- ad cunctum exercitiim regni Francorum. Quas oni-
niantur : c Ponlificii collectores lomornm Concilio- ncs in hac editionc leclor invcniet. M.iximam certc
rum videntur consulto epistolas Stephaij II et Paiili, reprehensioncm mcrentiir Centuriatores , qui cnm,
Slephani III, Constantiiii et Adriani omisisse : ne ut palam scribunt, Iriginla et unam hujus pontificis
ponlificum arles et fraudes in Francis dementandis, epostolas manuscriplas accepissent, ne unam quidem
et injusle occupandis bonis impcrii, patefierent. > snis Centuriis inseruerunt, cuin lainen aliorum quo-
Cielerum hanc putidam criminaiionem unus, om- rumdam pontificum epistolas, et quidem satis pro-
nium loco et nominc, satis superque refellit illustris- lixas, recitare liaud gravati fuerint. Forsaii timcbaiit
simus Baronius , flebili illa sua thrcnodia, quaiii ry ne leclores ex lectione lot epistolarum, quas ponlili-
texuit ad annum Chrisli 767, eo quod ponlificis hu- ces ad Pipinum et alios Francorum principes dcde-
jus Pauli epistolas adipisci non polnerit ; ut laceam runt, iiimis aperte intelligerent, quanto in prclio Sc-
simiiem lamentationem ob ejiistolas Adriani pontiii- dcs apostolica sumniis priiicipibus fiicrit , Lulhe-
cis ad Carolum Magnum non reperlas ;
quarum runiMue cum suis in poiilifiocs Uomanos diabolicis
omissione exislimabat Annales suo pra^clarissimo conviciis exsecrari inoiperenl. Nobis cerlc illud,

ornamento carere. Accipe, lector, ipsius prxstan- quod sunimo viro Baronio negaium est, non bona
lissimi eardinalis verba, et judica num Pontificii dc foriiina, scd diviiia providontia oblulit; ncmpc Pauli
indnstiia hiijiismodi cpislolas opprcsseriat. ponlifiois trigiiita duas epistolas, nlinam emendalio-
t Dc Pauli rebus gesiis opalentiorcm libi ap^jj- rcs. Nam codex mcnibranaceus, quo usl sumus, va-
 ;

47 B. CAROLl MAGNI OPP. PARS I. SECTIO III. 48

lustus quiilem esl, el salis \ctusto cliaracleie exa- A manae asscrit. > In summario quartao : < Malc ciial di-

ralus , sed viliosissime , ila ul miiior forsan lahor ctum : Qui perseveraverit usque in (inem, salvus er.il.

csset stabulum Augi;c expurgarc, quam omnia excm- Totus cst pro invocatione sanctorum ct primatu. >In
plaris luijusmenda tollere, quce emendel, qui in mc- summario decimsc scxt:c : < Invocationcm sanctorum
liorcm Codiccm incidcril; nos interim arbitrati su- tradit. Gloriatur, quod Gra^corum navcs combussc-
mus, salius esse Pauli ponlificis epistolas, quaiicun- rit plurimas.etc» In summario vigesimae:«lJberrim;c
que modo, in luce versari, quam diutius in tenebris bencdictiones, vel potius adiilationcs, ctc.> Iii summ.
delitescere ct obsolescere. Quod etiam de epislolis (|uadragesima; tertia; : « Totus est pro primalu. MuU.i
Adriani ponlificis inicileclum volo. scvipturai dicta congcrit, nihil ad propositurn perti-
Ut porro lector sciat quoi epistola cui summario nentia. » Dcnique in argumento epislohe ad Egilam :

apud Baronium el Cenlurialores respondeat, id ad « Abulitur sacr;ie Scriptune tcstimoniis.i» Quaj omnia
quamlibel episloiam annolavimus, ut et in Adriani Centuriarum fabri de sycophantico suo pectore exlu-
fpistolis factum : quarum magno desiderio teneba- derunt, contra mentem ejus, qui primus has perio-

Uir illuslrissimus cardinalis Baronius, ut ex hac ejus chas conciiinavit.

.iialione apparel toin. DCAnnalium, anno redempto- Ejusdem sortis cst ct illud ,
quo contaminaruiii
ris 795, n. 1, uhi de Aclis Adriani boec subjecit :
B summariuin sexlai cpistolcc Pauli pontificis : « Pelit,

t Fuissent taiita isla copiosiore atque luculentiore ut ad se legatum suum mitlat, per quein possit ei

stylo narranda, e< non ferreo, eoque obducto ruhi- prodere Graicorum consllia et insidias. > iCgre sci-

gine detruiicala , iiimiaque brevitate decurtata po- licet his sectariis futuruin erat, iiisi ex Paulo prodi-

lius, quam declarata, posteritali tradenda. Sed ac- torem facerent; substituto prodcndi odioso verbo, in
cessit ad damnum, quod cuin quadragiiila quatuor vicem verbi aperiendi, quo anclor summarii iisus

ejusdem poutilicis Adriani epistolas \aticana biblio- fuerat. At salis de Centuriatoribus.

tbeca possideret, ex quibus locuplctanda fuisset hi- Illud prseierea te nosse velim, mi lector, me vete-

sloria ; illis earumdem

dcperditis, fuerint tantum- ris orthogiaplii;« iion admodum supersliliosam ralio-

iiiodo argumenta relicla, summalim elicita, quorum nem habuisse ;

quia fractus non itlabetur orbis sive

sibi sitim leclor accendat, ad foii- legas : inlustris inluster, inlicite, inliciter, inrctl-
hauslu inajorem ,

tcm aiihelans, non siue spe, ut aliquando , si quis tus, inportabilis, inmensus, assumtus seu adsumtus,

esl earumdem bonae fidei possessor, easdem in lu- temptatio, adcresco, obtimates, obtimus, amminicu-

cem prodat, qua; suis singuUc locis reddantur. t lum, amraoneo, jocundus, jocunditas, dicio, suboles,

Ecce, quod viv summus cupide desiderabat, id jam conloqui, conlocutio, conroboro, conlaudo, obmisi,
isdem sive, ut nunc fert consuetudo illu-
P' •UiSlamus, et plures etiam, quam
44 luijus tanti cotidie, ; :

pontilicis ep'slo!as evulgamus quas etiam Centuria- stris, illicite, irretitus, importaliihs, immensus, as-
;

lores vidiSse vidcntur. INam Cenlur. viii, cap. 10, suinptus, tentatio , accresco, optimales, optimus,

ila scribunt : « AccepimusAdriani M epislolasmanu- admmiculum, admoneo, jucundus, jucunditas, ditio,

scriplas ad Carolum Magnum, quarum argumenta soboles, colloqui, coUocutio , corroboro, collaudo,

opene pretium duximus » qui mox Sum- oniisi, quolidie, ideni.

i;idicarc ;

inaria adducunl, ul etpostea a Baronio factum ; sed Neque quidquam causse est, cur quis pontificibus

alio ordine episolarum, quam in manuscriplo Co- diem dicat ob violatas alicubi grammaticai leges, in-

dice, quem uos scculi sumus, inveniatur, ut inlcl- cullumque oralionis genus : nam epislolae isia; coii-

liges ex numero periocharum, quem ex Baronio et script;e suiit iis temporibus, quibus Latina lingua in

Cenluriatoribus ad singulas epistolas ascripsimus Italia, ob tot peregrinarum gentium immigralionem,

ut jam antea monui. ad exitium ruebat. Sed « quid ofiicit, o quaiso (utar

Quanquam animadverto, Centuriarum artifices in enim verbis Arnobii lib. i contra Geiiles), aul quam
his periochis seu recilandis, seu conficiendis, haud prsestat intellectui tarditalem, utrumne quid laeve,

satis bona fide versalos csse. Baronius dicit, se iilas [>

an hirsuta cum asperitate promatur ? Inflectatur,

exscripsisse ex Onupbrii Panviiii de Vitis pontificum quod acui, an acuatur, quod oportebat inflecli ? Aut
;jistoria ,
qu;B in Valicana bibliotheca asservelur. qui minus id, quod dicitur, verum est, si in numero

tinde Centuriatores? Ipsi silenl ; sed res ipsa loqui- peccctiir, aut casu, praepositione, parlicipio, conjun-

lur, eos, aul eumdem Onuphrianum Codicem vidisse ctione ? Cum de rebus agitur ab ostcntatione subrao-
(quae enim his lavernionibus eorumque subadjuvis ct tis, quid dicalur spectandum est, non quali cuin
administris bibliothcca non patuit?), tanla esl argu- amoenitate dicatur ; nec quid aurcs commulceat, sed
mentorum, etiam in verbis, ulrinque similitudo et quas afferat audientibus utilitates alioqui necesse ;

convenientia ; aul si forte cpistolas integras adepli erit, ut abjiciamus ex usibus nostris quorumdam

crant, ut cerie adepti videnlur, synopses illas epi- fructuum genera, quod cum spinis nascuntur, ei pur-
itolis prajfixas in anliquo CAempIari rcperisse, ut for- gamentis aliis ;
quae nec alere nos possunt, nec ta-

tassis Onuphrius repererat ; el, pro more suo, ca- men impediunt perfrui nos eo quod principaliter ,

lumnias nonnullas interspersisse ; ex quibus sunt antccedit , et salubenimum nobis voluit esse na-
islse : In summario secunda; epistolre Adriani : « In- tnra. »

vocalionera sanclorum et primaiura Eccle8i;r Ro- Qui elegaiitiam, et oralionis vonustatcm quserit, is
 49 COD. D1PL0.M. — MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. — TABULA EPIST. 50

11011 1)110, sod ad M. TuUii, Plinii, Mureti, et similium A las istas debes, candide lector, nobili et eruditissimo
epistoliis diverlat. Admodum aulem his epistolis per- domino Sebastiano Tengnagel J. V. D. Csesareae bi-
feclius intelligendis lectio Anastasii bibliothecarii in bliolhec* Yiennse praefeelo, qui eas ad me publican-
Historia poniificum conducet; prresertim, ubi de illis das humaniter misit. Quo beneficio omnes ecclesia-
pontificibus agit.quorum in hocvolumine monumenta sliciE historise et antiquitatis amantes arctissimo
visuntur. Utiiur enim eodem ferme dicendi chara- nexu sibi obstrinxit.

ctere, et multa vel altingit, vel copiosius exponit, Vale, mi lector, et si saluti ttiae consultum cupis,
quae in his itideni epistolis vcl atlinguntur, vel fusius a sede apostolica ne discede; aut si discessisli, quaiii-
exponuntur primum revertere.
Unum addo, et verbis compendium facio. Episto-

CENNII TABULA DUPLEX EPISTOLAKUM CODICIS CAROLINI CHRONOLOGICE DISPOSITARUM.

Cliron. Cod. Cfiron, Cod. Cod. Cliron. Cod. Chro
Greg. III, pag. 1. I 1 LI 54
1 I 51 LIV II 2 LII §3
2 II 52 LIII III 10 LIII 52
Zachari£, p. 2S. IV 8 LIV 51
5 V 53 LII V 3 LV 50
Steph II, p. 27. VI 9 LVI 71
4 X 5i LI VII 6 LVII 64
5 XI 53 LX VIII 11 LVIII 56
6 VII 56 LVIII IX 7 LIX 57
7 IX 57 LIX X 4 LX 55
8 IV 58 LXIir XI 5 LXT 66
» VI 59 XLIX XII 32 LXII 62
10 III 60 LXXIII XIII 12 LXIII 58
11 VIII 61 L XIV 39 LXIV 63
Pauli I, p. 114 XV 18 LXV €3
12 xni 62 LXII XVI 41 LXVI 87
«3 XXVII 63 LXV XVII 29 LXVII 81
U XXII 64 LVII XVIII 34 LXVIII 68
13 XXXVI 63 LXIV XIX 42 LXIX 67
16 XXV 66 LXI XX 37 LXX 74
17 XXIX 67 LXIX XXI 20 LXXI 93
18 XV 68 LXVIII XXII 14 LXXII 78
19 XXXIX 69 XCV XXIII 21 LXXIII 60
20 XXI 70 XCVI XXIV 38 LXXIV 80
21 XXIII 71 LVI XXV 16 LXXV 76
2i XLI 72 LXXVI XXVI 40 LXXVI 72
23 XXXVIII 73 LXXVIII XXVII 13 LXXVII 79
2i XXXI 74 LXX XXVI II 26 LXXVIII 73
23 XXXIV 75 XCIII XXIX 17 LXXIX 77
26 XXV MI 76 LXXV XXX 33 LXXX 83
27 XXXVII 77 LXXIX XXXI 24 LXXXI 88
28 XLII 78 LXXII XXXII 36 LXXXII 98
29 XVII 79 LXXVII XXXIII 33 LXXXIIl 94
30 XI, 80 LXXIV XXXIV 23 LXXXIV 83
31 XXXV 81 LXVII XXXV 31 LXXXV 97
Zi XII 82 XCVII XXXVI 13 LXXXVI 92
33 XXX, XXXIII 83 LXXXIV XXXVII 27 LXXXVII 86
34 xviii 84 XCI XXXVIII 23 LXXXVIII 91
38 XLIII 83 LXXX XXXIX 19 LXXXIX 93
36 XXXII 86 LXXXVIl XL 30 xc 89
37 XX 87 LXVI XLI 22 XCI 84
38 XVIV 88 LXXXI XLII 28 XCII 90
39 *
XIV 89 XC XLIII 33 XCIII 73
40 XXVI 90 XCII XLIV 46 XCIV 96
41 XVI 91 LXXXVIII XLV 49 xcv 69
42 XIX 92 LXXXVI XLVI 43 XCVI 70
CoNSTAjtmr, p. 241. XLVII 47 XCVII 82
45 XCVIII 93 LXXI XLVIII 48 XVIII 43
4i XCIX XLIX XCIX
Steph.
94 LX.XXIII D 59 4i
III, n. 259. L 61
45 XLVI 95 LXXXIX
46 XI.IV 96 XCIV
47 XLVII 97 LXXXV
48 XLVIII 98 LXXXII
49 XLV
Adriani, p. 289.
50 LV
 u B. CAllOLI M.VGNl OPl'. PARS I. SKCTIO III.

RF.CXANTf; |\ PF.RPETIIUM DOMIXO KT SALVATORF, NOSTKO JKSt CIIRISTO. A.\NO I.NC.VR.NATIO.MS EJCSDEJI
DOMIM NOSTRI DCCXCI. CAROI.US EXCFLLE.NTISSIMIIS ET A DEO ELECTLS REX FRA.NCORLM ET LANCOnARDORlJ M
AC PATRICILS ROMANORUM, ANNO FELICISSIMO REG.M IISIUS XXIII, DIVI.VO iNUTU INSPIRATUS, SICUT ANTR
OM.NES QUl ANTE EUM FUERUNT» SAPIE.NTIA ET PRUDE.NTIA EMI.NET, ITA I.N IIOC OPERE UTILISSIMUM SUl
OPERIS INSTRUXIT INGEMUM, UT UNIVERSAS EPIST0LA8 QVJE TEMPORE BON,E MEMORI,€ DOMNI CAROLI AVl
SUI, NECNON ET CLORIOSI GENITORIS SUI PIPPINI, SUISQUE TEMPOUniUS DE SUMMA SKDE APOSTOLICA, REATl
PETRI APOSTOLORUH PRINCIPIS, SEU ETIAM DE IMPERIO AD EOS DIRECT/i: ESSE NOSCUNTUR, EO QUOD NIMIA
VETUSTATE ET PER tNCURIAM JAM EX PARTE DIRUTAS ATQUE DELETAS CONSPEXERAT, DENUO MEMORABILICUS, '^

MEMRRANIS SUMMO CUM CERTAMINE RENOVARE AC RESCRIBERE DECREVIT.

l.NCIPIENS IGITUR, UT SUPRA DIXIMUS, A PRINCIPATU PRyEFATI PRINCIPIS CAROLl AVI SUI USQUE PR/ESF.NS ,

TEMPUS, IT.V OMNJA EXARANS, UT NULLUM PEMTUS TESTIMONIUM SANCT/E ECCLESIyC PROFUTURUM SUIS
DEESSE SUCCESSORIBUS VIDEATUR UT SCRIPTUM EST
, < SAFIENTIAM OMNIUM ANTIQU0RUM EXQUlREr
:

SAPiENS, » elc. •.

» membranacci vencraiuhB ve-

Iiiscriptio Codicis A cessit Adriaiio Leo III, CaroloMagno conjunctissimus
liislalis, scd pessime a librariis accepli. Grets. — et amicissimus, quem
quis abnuat ad eiimdcin prin-
Codcx epislolaris Caroiinus conlinens Romanorum cipemreque frequentes litteras dedisse ac A(iri;inum?
ponlificinu Gregorii III, Zachariiie, Slephani III, vel, Leonem petuianter insectalur lllyricus in Catalogo,
sociiiuiuiu alios, II; Paiili I, Slcphani lY, vel, secun-quasi indocliim et barbarum. « Habeo, inqnit Iilyi:i-
diim aiios, III, Adriani I et pseudo-pap:ie Conslantini cus, ali [U(it (;jus epistolas ad Carolum, prorsiis rudcs
epislolas nonaginta iiovem ad principes et reges ct barhaiMS.» ILcc olegantissimus isle Sciaviis; ex
Fraiicorum Carotum Martelliiin , Pippinum et Caio- ciijus iibris si soloecismos ct barbarismos in unum
liiiu Magnum. an. Ch. septiiig ntesimo intnagesimo fascem comporUire velis, codicem si non calepino,
priiuo, cura ct auspicio ipsius Caroli Magiii, ne \Hn- saltem dasipodio spissiiudine parem facile cflicies.
state et per incuriam perirent, slndiose collectas, Exslant Leonis III tres cpistola; lom. III Cimcilioruni
et in unum redactas volumen mem!)ranaceiim, quod liova; edit., pag. W6. Cum autem Calalogus Tcsliiim
olim, prlino quidcm ad ipsius Caroli Magiii bihUothe- edilus sit anno 1562 ctCeniuria octava anno 1564,
cam cii!)icuIar'MU, diMude auiem ad Willibertum ar- et in hac Centuria Iliyricus ita scribat « Noii est :

chiepiscopum Rothomagensem pertinuit; niinc vero (iiibium quin (Leo III) ad minimum plures epistolas
aulhenlicum asservatur in aiigust.ssima bibliotheca adCarolum el ad alios scripserit, sed maiitia ponli-
Ciesaica Yindobonen-i. Petrus Lambecius Hambiir- ficiorum supprcssa: sunt » admodum profcclo llly-:

gensis totum hnc opus siiinma fide et diligentia rc- ricus mendacii suspectus reJditur; nam si babiiit
cognovit, ac contiiiit, et chronologia accurata alqiie nonnulias epistolas Leonis, iit dicit in Calalogo, cur
uecessanis adaoialioiiibus illuslravit. Lamb. —
Codi- n non saitem aiiquas Centuri;e octavaj inseruit, pra;-
cis Caroiini ms. recensio, et ejus cum texlu edilionis s^^rtim incditas aliisque non visas, cum aliorum qiio-
(iretseheriaiKi; coUalio. Est vero membraneus folio- rumdam PoHtificum episloias Cenlonihussuis insuere
Turn 98, cujns ciim scriptura, tum forma pene nou abhorrueril? Ciir saltem summaria earum non
qiiadra ani Carolini omnino pr;T>scfcrt. Pertiniiit ailulit, ut fccit in epislolis Pauli et Adriani ponti-
oliin ad WiUibertuin arcliiepiscopum, ut arbilratus ficum? Quid opus erat dicere non esse dubiiim ([uin
est cl. Lambecius, Rothomagensem, ciijiis nomen ad Caroiiim plures episloias dederit, si aliquas Lco-
jiiemliramc digiiuin lalic a-^serculo anteriori aggluli- iiisad Carolum epistolas habebat? An usqiie adeo
iiatffi inscriplum estad biinc moduin LiBEuWiLLiBERTi
: ohliviosus erat lilyricus, ut Cenluriam octavam ciim
AuciiiEPi. Conliiiclur co syntagma epistolarum 99, suis rhapsodis consarcinans , non mcmineril am-
qiias Romani Siephanus III,
ponlifices Gregorius II!, plius penes se has cpistoias exstare? Porro conviciis
Zacharias I, Paulus I, Slepbanus lY, Adrianus I, el lUynci in Leoncm III oppono res gestas ejusdeni
pseiido-papa Constaittinus dederunt ad priucipcs re- Anastasius
ponlificis, (pias litteris mandavit, el ju-
gesque Francorum Carolum Martellum, Pippinum ct dicium Caroii Magiii, qui Leonem non minus ac
Caroium Magnuin, studio et cura Caroli Magni co- ./Vdrianum coiuit, utique id non factiirus, si lalis
actum, quemadmo.kim lalius deciaral miniata inscri- fuisset, qualis a pessimo plaste Illyrico eflingitur.
ptio qu;c supra exhihetur. Scd jam epistolas ipsorum pontilicuin audiaimis,
h Leg. mcmonalibus, ul jam advertit Lambecius; inter quas audirenlur quoque Leonis epistola;, si non
quo loco Cangius in Giossario ad doccndum
utitiir omnes, sallem aliquai, nisi eas vei tcmporis longin-
quid sinl meiuorialcs mcmbran;^. Gent. quilas, vel lilyrici iniquilas nobis inviJisscl. Grets.
'^
H;\cten!is inscriptio anliqiii Coiiicis; quam, can- C — Hactcnus inscriiitio, prout in Codicc jaccl, accu-
.
di;!cIector, iii ipso stalim veslibulo tibi repr;esentare rate expressa cum
ipsis iil/rarii mendis, quoruin iii-

'voHiinuis, lit apcris luijus vetuslatem ac gravilatem creilibilis esteo mimerus. Confixit pleraque oinnia
iii

aiite oniiii.i (sisccrcs. Vctustas cst, quam in j;im tibi Tengnagelius sua manu , scd nimia iiccntia, non
proposita labeila con.spicaris. Gravit;ts tergemina modo ad marginem veram leclionem ascriiiens, sed
osl, ab cpistoiarum auctoribus; a principibus, ad passim radens, inducens, reficiens, et inculcans, id
quos missa; epiKlohie; et a coUcctore. Auctores suiit quod probare non possum tametsi ea mcnie id fe-
;

summi ponlifices : iiii, ad quos dat;T>, summi regcs : cerit, ul Jacobum Gretserum, cui vobimen istu;I

c(dlccior, rex potentissimus et iiiviciissimus, quo, edendum postca corrigendi labore levarct.
di'dit,

p;>st Conslaurmiim Magnum, Occidens vix parem, Prodiil memorali Gretscri opera Ingolstadii ex ly-
certc snperiorem noii b;ii)uil.01;serva autcm, qiianJo pographeo Andrea'Aiigermarii anno 1613, 4". Yeruin
iussii Caroli Magni isla: ponliiicum epistobt; unum in ea cdilionc noii contentus Lambecius novam procu-
volumen rcdact;ie sunt, adbuc in vivis fuisse Adri;i- ravit Yienna; lyj)is Cosmoiovianis in fol., ab isto
nuin p;ipam; nam aiiiiiis Domini 791 est amius vi- praistantissimo epistoiarum volumine auspicalus nia-
cesimus poiitiliciitus A^biani, qm eodcm obiit, anno giium iliuJ Synl;igina rerum Gcrmaiiicaruin, cujus
Rcilempioi is 795. Quo temporis spatio credibiic est conspeciu cuin ipse, tiiiu succcssor ejus INe.sscIiu3
Adrianiim plures ad Caroluni cpistolas dedissc. Suc- salivam niovil cruditis. Gent.
 GF.EGORU KP. — MONIT. S4
;>5 COD. KPL. - MO^ani., ETC, SEU CODEX CAROIJNUS. S. 111

m S. GREGOmi III

AD CAUOLUM SUBUEaULUM EP!STOL\S

ADMONITIO.

quiid aiu-
III datas esse ad ill Ad ejus vevo con;inuationis locuiu
Binas laninmlilteras a Gregorio
I
nolat Aimoini lectionem esse :
« Lcclesiam
a
cerlo certuis. net
Carolum Marlellnm in re trepida est Lanffobardorum tyrannide lib; rarct
a P^" »;"'•*
Ueraia vice ait
Primo siciuidcm ipse sanclus pontifex LanJobardorumi4cederet ac .I^o/"J""'"
deuule luijus ncpos (A/. Ul ^""-'^i^^
^a scribcre Carolo subrogulo :

nrivRitusprinceps Carolus sanciret

a partil.us :

Magnus conlirmal binis istis duntaxat le- pra>ialus pnn-

Carolus iil
qui incipit « a pnn- Lanoobardorum Romanis consuleudum
latisin codicem,Carolus inquam, El Pagius lalelur quod Aa-
(ipalu pnBfati principisCaroli avi
sui (ut

usque pra^sens tempus (791) ita omnia

tilulus lluit
cxarans, ul
Ecclesia! prolu- B
S
ceps°Caro!us transiret). .
omnes editiones^Pr.^terea n^onet
laudatus in cod. Brohenano n.s.
U^i
RumarUi
'^'^"^^^^
nullum penilus teslimonium sanctse Scd quod maMme ^'^'^^^' ^^^: ';^2.\'^
suis deesse successoribus
videatur. » jdcuco snllo : »

turum utvariantem banc Incatur, *l"'^l" ^"S''t,

decretalem epislolam sancti Zacbanrc (ep.
o, al. ^) tisie
.'sie
vatnuilbuu lectionom continuatons 3
ct astiu. ,
,

al. Jt», JOj x^o

duas de erroribus Hispanorum (G9, /0, qui cseleroqu. ab iHo
ct
et de lufiresi Feliciana aliam
(8^2, al. 9/) qtna i!ia

Pippino flagitante , ista; se expetente daloe

lueraut,
Constaijtuu an-
SJ^
a.,n lir \nnalista Metcnsi,

uaus
cenium sexaginla, et sua fortasse
csl fonie. Ulcunqne autcn.
cx eoaem
mu-
s.l

rocenseri voluit, ne duabus quidem Epislolam quoque, mquit

vcrb" cjus audienila : a
qu;e ad patrem
lipapsc neglectis (45, U, al. 98, 99)
decreto Lmanorum principum
sibi P^;^;^;,^^»^ P^^^^"^
Paguis,
suuni Pinpinum scriplic erant. Nibiiomuuis populus Ro!..anus,reii
Gregorio Gre-orius iniserat, <iuo,i sese
vamque seculi non pauci aliam epistolam a cta imperatoris dominalione,
ad suam ^K^f^;"^'^^',
sententia pnxci-
(iatam esse coniendunt et ordine et commillcrevolnissel. > U""'»
jacianl. pt invictam clemenliam
!)iiam,qua consulatum Carolo esse exhibitum Auguslorum OrieiUis rejecta donunatione
Fredegaru, l\ Ro:na
Niuinlur ii scilicet prima conliniialione deld^eraveran
Carolo au|em pauocinium ac' def.nsionem qua^rcre
(luam proprio arbilralu interpretantur, quem eiat sunmia
iUum ab eo Francorum principe, penes
insiguem injnriam inferunt, dum pn«tenisse on.nium senncn.l ms
lacue reriim, et cujus polentia; fama
pulant epistolarum omnium, quas digessit, epistola adn....t(re-
deside- celebraiiatur; eliamsi nova ba^c
p!a^.stanlissimam. Equidem fateor, noiiimllas accipe.et
luentio est n^"» 2 Uir, nuUum inde pricsidinm consulatus
rari in codice, quaruiu in aliis luculenUssin c
sancne E(:- Qnis enim non videt, allatis iis verlus
videlicct « nullum penilus teslimonium desciibi, imiia
at:ameii animau- C (iccrclum, sen consultum Romanorum
tlesicC profulurum » continebant :
nuMUionc lacla ? Quamvis laKcm hn -
contrita eia!, argumenium cousulaM.s
vertens unius, qus prne h.ijus sentcnUa lect.oi.cm =u.un
al. 21) taiu- nartius Annalistae
salis amplum suppeditari (post ep. 20, consulatum, qua lamen
al. 15), iiecnon astruat, conlra prailcnsum
elsi exeniplum sit alter.us (cp. 18, ne minnnum qui-
oo, al. uicn.init Grcgorii o.[nslo\x, cujus
proferri cxempla duo ejusilem epistolac (cp. Ircdegani,
prxlerea videns, nonnullas exslare qme dcm inrlicium prirbeUir a conUnualore
50 et 55) ,

ab 00 ivcedit, nec piurcs, quam

dnas a Grcgono opi-
Eangobardorum arte peiiisse credebantur; in abis exstant, dccenul.
misso- ^tolas (^ssedalas, qua; bodicque
dissimulari, cl etiam contraria faclis narrari, t^dcm qua
illud Nec facile assequor, cur Pagius via ,

nim, seu lcgalorum fidei rerum veritatc credita, quiuem inanspi-

tanU mo- Kqualis suusRuinartius,incedcns (el
ailirmare nullus dubilo, q-.iod si cpislola socios sccum (luxU) .U)
dala esset, c-.to nam plurimos erroris
inenli, quifc conjectando superinjicilur, numero. Lr-
cjus lie- erutiUo viro dissenserit de epistolarum
aut ipsa exslarct, aul quali^cunque luenlio obvus nlnis am-
integrum rei examen luanes cou- rores siquidem, quos ipse, aliique
ret. At castum et
nonnovic huic sed trct.egani
cpistohii,
ploxi suiit,
jecluras palefaciet.
conlinuationi rcferuntur accepli : ibi emni
.. uni lega-
11. Locum conlinualionis
Fredegaru a baronio,
(ioni numiuam anlea visa; in eo
rogno tribuunUir.
alilcr recitatum, ex ms. coii. prolulit
Cointio,aliisque conUnuaUone nii-
IV. Ulcunque sit, ex Fredcgarii
eliam Ruinartius iu sua recensione Operum
sancli
nol« scri-
recenuonbus per allata Pagius, et roliqui non infima^
Gregorii Turonensis. Idemque est, qui oliciunt pcrsp.cue
tenebras onun- plores tria poliss.mum argumenla
usuvenit ad tantas hisloriae ponlilicia) missai
dendas. Verba aulem ejus continuationis (uum. 11»^)
^fdsa Ea sunt c/flfes confcssionis sancU Pclr. parti-
ul a
ad reqrmm, pactnm palratum cum Caiolo
sunt hiijiismodi: « Eo enim lempore bisa Roma
sede
consiratns ci-
bus imperatoris recederet , qI Romimus
sancii Petri aposloli beatus papa Gregonus
claves
uiu- dem exhibitus. Ad primum qnod attmct, j ag us ei
vcnerandi sepulcri cum vinculis sancli Petn, et
dircxmus,
antea ca^terieum seqi.cnLes, legunt, ad rcrinum
neribus magnis ct infinitis legalionem, qnod epistola cciia: at Pagius, caHeri-
inemorato in prima Gregovii
uullis audiiis, aut visis temporibus fuil, leclio codics
parlibus que omiies hallucinanlur. Yera cnim
principi destinavit. Eo paclo patralo, ul a fio^inonussinuiin a-iate
\indobonensis cst ad rogum,
imperatoris recederet, et Romanum consulatum
prse-
s.ipplici, ut oslcndam in
princeps lui- illa vocabulum p.-o libello
fato principi Carolo sanciret. Ipse itaque non ulilur plirasi (ep. Ji,
rccepit, notis. Codex hic ipse alia
rifico ac inagnifico honore ipsam legationem LJenovciUanis cxpou-
alque cum niagnis praiimis al. 88), uhi Grimoaldnm ail a
nuinera preliosa contulit, roguiu
Grimonem abbatem Cor- lum dncem post inortem Aricliis patris sui, «
cuin suis sodalibus niissis susci-
reclusum basilicK cmisimus ut peniUis euiu duoom consequenicr
beiensis monasterii, et Sigiberlum
pcremus. b Qua supcr ro ridouda
csl Pagu inlerpi'e-
sancti Dionysii marlvris Romaiu ad limina sancli
;iul sommculose lcgit
tatio, qiii robam oscilantcr,
Petri, et sancli Pauii destinavil. t Falsas Coinlii opi-
n. 1). Vcrba ipvi profcram nc 4
oicar
seq.) Ruinartuis (an. 788,
uionesPagio eliam notas (740, n. 4, Erat rolia i'axior_veslis cliiu
ad- verilati fucnm faccre « :

ampleclilur uihiloniinus binas duntaxat liltcras

csl in
regibus, episcopis, aiiis(jue in usu, ut videre
;

uiittit t Epistolas, ait, duas cadem occasione Ca-

Pr;.clerco, uullum rcbx exesn-
;

Glossaiio Ducangii j :

rolo scripsil, quse ad nos usque pervcnerunl. >

 B. CAROLI MAGNI OVV. PAKS I. SIX 110 [II. b"8

pluin a niirangloafTtM-ri. <|tiO(I citra anmuri iniliesi- A Ri'g. Ma/.. el utcnnie Thuiincus, (|ui iii cdilioiK.; rc-
imini iioii sil pclilniii ; rofin <'l rotjus cjiisilcni sii,'ni- gi;i, ct Roman:i Ic;;i |»(»ssiinl. Rcfcriiiil ii scilicct le-

ficalionis cidcin snnl ; ipsanKino cpistolam 88 cod. g;ilionciiiGicgorii ill, diim Liuipiandiisprope Romain
(larolini rci lcsl''in adliii/Cf, (|n()!l non lacit in ruba. c;islr;i Inbercl, pcrspicuis liisce verbis « Yenicns- :

At si I^igii senleiilia ridciKla dc Mnralorii

(;sl, (jnid qnc Ilomain, ii> (laiiipo Ncroiiis tentoiia tclcndil, dc-
pjiinn a!qna in saiK-Uc scdis doinininin volnntalc di- pi;e(lai;uiiic C;iiupania, iniitlos nobiles de Romaiiis
ceiidimi erit? Codiccin is Carolinnin cdidit cv rcccn- niore Longobanlonim lolomlit, alqiie vcstivit : pio
sioce Lamhccii {Rer. Ital. toin. III, par. 2, p. 75), ct quo vir Dci nndiqiie dolore constriclus sacras cla\cs
in Girgoiii III cpislola lcgit ro(jnm pro rcgnum; ni- ex conftssione beali Petii apostoli accipiens, parli-
liilominus ct in Annalihus IlaHcis, et aiibi recjnum bus F!:inci;e C;ii'olo sagacissimo viro, qui Innc rc-
pi;vfracle suslimiit. Id vero est fidncia nominis vul- gnum rcgebat Francoriiin, navali ilinere per niissos
giis decipcre, iton historhni casle scrihere. suos pcr Anast;isium sanc.issimum viium ciii-
dire.vit
Y. Alteruni argumcuMim est, ul Carolns « a parte scopum, neciion etSergiuni prcsbytcnim poslulamium
impcratoris reccdcret. > Qiiasi vero novisset uHCiuam a praefato excellcntissimo C:irolo, ut eos a tanta opprcs-
impcriitores Oiientis; et non polius amicilia, et fo)- sione Longobardorum liberarct. i Nuin illnslribiis bis
derc juncliis essel ciim Liutpranilo Langobardarnni lcgatisor(!tcniisRomanonini consiiltiim commcndarit;
pi^ge iinperatoribns infensissimo. Tcsle utar Paufo aii potius illos jiisserit cnixc pctcre, iit Carolus Roina-

diacono sua; gcnlis rcnim noii ignaro: « Carolus nis opem ferrel ( liomnnis consulendum, habcnt Aimoini
princeps Fiancorum Pippinuin filiuin suum ad Liut- conlinuatoiis cdiiiones antiqiue) leclori juilicandfnn
prandum direxit, ul ejus, jiixta morcm, capilUimsus- iclin(iuo. Equidem vid(>o, lum hiinc codicuni Ana-
g
t-iperel. Qui ejiis cicsariem incidens, ei putcr effe- stasii Q locum, tnni utramqiie epistolam Gregorii III
etus est. » M
factum an. 735. Post bicmiium vero, testes esse uberrimos petitic opis; consulaliis amer.',
annuo circitcr spaiio anle Gregorii cpislolam « lega- aut consulti meiilionein (ieri lantiim in depravalo
los cuin uiuneribuy aJ Lintpraiidum regem mittens, cod. Fiedeg., et apud recentiores scriptorcs, qui
ab eo coiitra Saraceno^ aiixilium poposcit. Quod niliil lota via errant hac in re, iit est demonslratuin. Quare
inoralus cnm omni Langobardorum excrcilu in ejus eliamsi consullum admittam, m;ilini snpinum verbi:
adjiitoriuni properavil. 'Qiio compcrlo gcns Sarace- cotisnlo, quam decretnm Romanorum inlclligi.
Horuin ab illis regionibus anfiigit. Lin praiidus vero YIII. Lcgalos ponlificios magnis acceptos fnisse
cnni omiii suo exercilu ad Ilaliam rediit {IHac. I. vi, honoribus a Carolo, preliosa inunera iisdem d;ila,
G. 53^ 55). > Qii3e Baronius reputans (740, 25) Ca- quae Roinam ffcrrent, nobilemque aliam lcgationem
roLuni([ue excusans quod contra Langobardos arma adornatam esse pontifici, Fretlegarii continuator af-
Bon sumpserit < Cui p;ir eral, inqnil, nisi adversns
: lirmat, et prima Gregorii epislola ea nuinera conhita
Homanam EcclesiMin militassct (Liutprandns) ut ille csse divi Pelri hasilicye fidcin facit. Openi vero all;i-
fecerat, siio exercilu pruislo esse. > lioiia igilur cuin turuiH se Romanis priiieipem csse pollicitum et coii-
venia Pagii codex ille, qiio utebatur Aimoini conti- tinuator idem silet, el lillcr;i! ponlificis nec proiiii-
uualor, consenticnte etiain illo, quem Annalista Me- sisse, neqiie attnlisse aperte docent. Ea propter aut
lensis adhibuit, pricferendus est edito per Ruinar- doleamus occasionein niinhne opporlunani mitlcndi
liuin, aliisqiie simi.riter dcpravatis, legemjuinque, « a legaios ad principem fuedere, alqueamieilia juiictiini
|)arlibus Langobardorum rccederet. n cuin hoslibns sanctie scdis nccesse esi aut fatcri ;

p
^ oporlet, C;iroIiini novain, et nunqiiain anlea in Fran-
VI. Tcriium deniquc argumcntum de exhibilo con-
sulalu loiigc aliis piscstat levitale sua. Et vero uin- cia visain legalionem taiito honore prosccntiim esse,.
bralilis isla dignilas reipiiliiicic vcteiis, qime Augusti quod sibi aptid suos niagniiin gloi i;c incremcntunt
ac successoruin tevo tcmporibus potins digercndis piT accessisse ccrnerct, non auleiii qiiod, pontifici ut ino-
annos, quam rejjus agendis coutinuala videtur; unde rein gerercl, a Liutprando descisccre ullatenus vel~
et poslconsnlatus noia cxcogitata pcr qnarlum Ec- let. Hujus cerle lcgalis, quos, consilio ponlificis de-

clesire saiciilum chrouologia; pncsidio, ista inquain tccto, ad Carolum niisil, benigiias pra;bnisse aures
diguitas oclavo sacculo nobilitatem tantum generis Iiquet nam Liutpramlo ejus(iiie filio pennisit, arnia
:

pricsignabat. 5 Quamobrem haud tanti erat, ut Fran- inferre sanctaj sedi, qiiod Gregoriiis dolcns iinpro-
corum principi rerum geslarum gioria celcberrimo perat (ep. 1). « Ul coiispiciimis, dum indnltum a vo-
leuociuarctur, advcrsus Langobardorum rcgeni fot!- bis eisdein regibiis est moliones faciendi quod co- ,

dere» et amiciiia conjiinctissimum. Exempla id coii- rum falsa suggeslio plusquam nostra vcrilas apud
lirmantia snppetunt ex variis Yitarum ponlificum vos recepta est. «Qnod longe aliiid est, qnain alfiiclis
scriptoribus Aaastasii nomine passim laudatis. Ac Ecclesise rchus opem fcrre. Is nihilominus recensetiir
primo vixdum Roma et ejus ducalus ab inipietale a Carolo Magno intcr su;e stirpis principes, qui san-
Gra;coruni desciverunt, in concilio Gregorii 111, auno cta; sedis defensionem susceperunt {Chnrla division.
731, pro sacris imaginibus fcedus inilur, « Udbilibus rc(/?ior.). Binis namqiie his litteris Giegorii sperantis.
eliaiu consulibus et reliquis christianis plebibiis
,
openi deceptus est. Pi;clerqiiaiii quod ut suos (ilios
astanlibus. > Deinde sub eodcm pontifice phues con- ad sancl;B sedis amorcm pelliceret, satis erat Gre-
snles prxdio capti apud Langobardos dcgebant, quos •' gorii (hiplex teslimonium implorali ex Franciiv
Liiilprandiis sancli Zachari;B anno 742, idest tricnnio auxilii, lametsi nnllii n inde advenerit.
posl lcgationem adCarolum niissam, reslituit: « Leo- IX. Nuilum a Carolo Blarlello auxiliuin allatnn»'
neni, Sergium, Vicloiein, et Agnelhim consules prse- esse sanct;e sedi, constanlcr omnes alfirmant. Sed
dicto bcalissimo ledonavit viro. > {Anast. secl. 210.) abutenles historia falsas rei cansas promunt a!gio- :

Deuiqiie Adiianus tum pucr, postea poiitifex, a pio- lare tum Carohini ainnt qui poslmoduin obierit
,

pinquo suo « Thcodalo dudumconsule et (Jnce » per diem siium; idcirco non potuissc, quani medilaba-
eadem lempora ediicatus, cum rerum politus est, le- tnr, opem fcrre, cam tainen dcmiiin aliquando a
gationcm Carolo regi adornat, a^qiie lcgalorum, seu Pippuio filio Caroli allalam essc. lla annoruui diio-
missorum nnmero s;epe memorat ( Cod. Carol. cp. dccim intf^rcapedinem a Caroli morte ad latum a Pip-
67, 80, ai. 79, 74 ) « Theodoruin eminenlissimum pino auxilium, tain multa, et lam inagna quae iiite-
consulem, et ducein, nostrumque nepotem. t Eodeni- riin evenerunl, silcnlio pr;etercuntes, susque dcqui*
que pontifice {Anast. scc!. 533) dieni supreinuin obiil habent. Ad id pr;«8tanduin iina iiitunlur auctoritate
( Leoninus consul, et diix. » scriptoris Yit;e Slcphani 11 7 i^P"iI Anastasiura, qni
YII. Ex diclis p;ilet, quain labili niluntur fnnd:!- palaiii mentilur, quod sajpc contingit in eo libro, cura
mcnto opinioncs eruditorum super depravalo conli- aut recensentur res valde rem.otae aut exiern;v. ,

imaloris Fredegarii loco. Quem

profecto illustrant aliuiide pelnntur contra vero ubi res praisentes,
:

«iia cum hisloria illius lemporis, cujus nonnihil ego- aut domesticai archivi pr;t;sidio descrihuiitnr, niill;i
iutt alias res agens dclibavi, Anaitasiani co''.iccs mss. aiiii<i5iitatis monunicnla ccrtioraaflnosvenissc,qi.iani
 ,,

57 COD. DIPL. — MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. — S. GREGORII III EP. — MONIT. 58
qux ibidcm simt fideliler adiiolala, oiimes noruiit. A ruin opliinaUim expetito ; Carisiacum postea se cou-
Locus Vita; Slephani II est hujusinodi (sect. 255) :
•':™ :- :_:-•„ --. .-.
tulisse, novisque signis in coeio praccedentibus
.
inor-
« Quemadinoiluin piicdecessores ejus bonoi meinori;e luus esse. Et, quod majus., inter aigroialionen) el
donnuis Gregorius, el Gregorius ahus, et domnus divisionem adininistrationis regnorum iiiserlum le-
Zacharias bealissiini ponlifices Caroloexceileiitissima; gitur quidquid Roinano pontifici cuin Carolo inter-
meinoriye regi Francorum direxerunt, peienles sibi cessit. Nuin recte, audiemus modo apud Anaslasium,
subveniri propter oppressiones, ac invasiones, quas ubi res gcsUe Gregorii servata ratione temporuin de-
et ipsi in hac Roinanorum provincia a nefanda Laii- scribiintur, lanto cum consensu epistolarum Gregorii,
gobardoruin genle perpessi sunt. « Poslrema haic ul nil desiderari possit illustrius ad eoriim (eniporuni
vera suot: onuies siquidem ii pontifices Langobardo- historiam comprobandam. Cum prasserliin iHiistris
ruin ferilali fuerunl obnoxii. Falsuin vero esl Gre- Zacagnus ex praislantissimo Cod. Yat. aliasGregorii
gorium II de Francia quidquam cogilasse, quod et litteras cdiderit, qu;e lucein rebus addunl longe cla-
fatctur Fredegarii Conlinuator, dum Gregorii III le- riorein. In iis siquidem scrnio est de quatiior urbibus
galionem rem novam appcllat, atque antea inauditam. a Liulinando invasis in fine expedilionis aiini 759.
Falsiiin est Zaciiariam indidem auxiiia qu;csisse, decujiis inilio loquitur Gregorius III in iitraque epi-
quod mox palam fiet. Denique falsuin est Caroluin stola ad Carolum. Lbi etiani de pru;leriti anni Laii-
Wartelhim fuisse regem Francoruin, quein gentiles gobardicis rebus, de auxiiiis ex Francia nequidqu in
omnes scriptores majorem domus, subregulum Gre- exspictatis, ac de muneribus divo Pelro missis a
gorius III vocant Carolo per suos legatostain perspicua filmentio; ut
X. Nihilomiiius falsa h;ec usque adeo arrident Pa- f. annum imiui 758 dubitari non possil. Scd audianius
gio, ut (an. 72G, n^ 14, 740, n. 4, seqq.) aflirinare res geslas Gregorii III apud Anastasium
non dubitet, quod Gregorius II « vel clam ad Canduin 9 XII. Scriptor Vit;E Zachariu; (sect. 207) fineiri
Martellum refugit vei certe ejus subsidium nulla
, expediiionis an. 759 describens t Dum , inquit, a,

missa legatione iinploravit: > et alibi adversus Pe- pncdecessore cjus bon;B memoriu; Gregorio papa,
truin de Marca idem vehementius, atque verbosius alquc ab Slephano quondam patricio et duce vel ,

suslineat. Qiise post patriciatum, qui unuin et idem onini exercitu Roniano praedictus Trasiinundus red-
illi est cum consulatu (propterea mordicus euin tenet ditus non luisset, obsessione fact pro eo ab eodeni
i

in Contiiiuat. Fredegarii) Carolo Marlello vindicat, rege ablata; sunt a Romano ducatu civitates quatiior,
nequidquam reclamantibus Gregorii III epistolis. Ra- id est Ameria, Hortas, Polimartium et Rlera el sic ,

tio aulem, cur tum ipse, tum eruditi alii rem proba- isdem rex ad suuin palatium est reversus per men-
bilera reddant, a duolius ejus aivi scriptoribus Paulo seni Augustum indict. vii. « Post liaic Gregoriiis ex-
Diacono, et sa'pius laudato Conlinuatore Fredegarii perientia edoctus noii modo vanam spcin essc auxi-
procsto est. Isle enim inter ?egriludinem ac mortem iiorum a Carolo sed hiijus consensu Langobardos
,

Caroli anno 741, compendiario inserit duas legatio- intulisse majus damnuin reipublicac,
alio se vertii.
nes et quoecunque inter ponlilicem et Carolum po-
; Fa^dus itaque iniit cum ducibus
Spolcti ac Renevenli,
slea evenerunt, prsetcrit qnare ansam dedit receii-
: junctisqiie copiis , de rccuperandis miitiia ope urbi-
tioribus, ut ad euindem annum referrent, qu* annis bus consilium habuit. Foederatoruin primus Trasa-
pluribus acta esse et aliunde constat, et ipsa reruin mundus suis rebus omnibus receptis , « ingressiis cst
series demonstral. Periiide Paulus Diaconus (lib. vi. Spoletu:n per mcnsein Decenib. ind. 8, » ut recto
eap. 55) quic muliis accideranl annis non modo in ^ Cod. Reg. Maz.et Thu., non ul vuigatusead. indict.
unum conflans, sed etiam facta pryecedentia postpo nam a Septembri inense fluebal octava. Sequcnli
nens, ut nolavit cl. Blancus, confudit temporum or- anno 740, ex paclis conveniis pugnandum erat pro
dinem; ita ut Trasaniundi Spoleti ducis rebellionem, sancta republica, ut quatuor civitates Tiasanuindi
qu;ie hnc pliirimum faiil, Liulprandi morbo, et Ilil- causa ablatas recuperaret. At Spoleti dux dc relincii-
debraiido in rcgni coiisortium vocato usque ab anno dis suis , qua; reccperat , serio cogitans , « iioiuit
756pra;posueiil. Quse res libertatcin pcperit receii- iinplere , prosequilur idem scriptor, qu* pra;dicla
tioribus digerendi historiam g
aibitratu suo. Quare ponlifici, et palricio simul et Roinanis promiseral
Coinlius auxirnini Langobardorum pelitum a Carolo pro recolligendis quaiiior civitalibus , qua; pro co
contra Saracenos differt ad annuni 759, contra Con- i)erierant, et quie spoponderat capitula. •
aliis
tiiiualoris Fredegarii auctorilatem « curriculo anni Quamobrem pontiFcx
binc eliam irritas spes suas
illius mense secundo t namque Ruinartio, et Pagio
: esse videns, quas integr.i fere anni spatio aluerat
,
plaudentibus inlerprctatur « anno post secundo. » octobri mense logationem adornat ad Lijiitprandum
Pagius autem res apnd Anastasium diligenler con- ejusque lilium consortem regni, ut precibus obtineret
signatas temporum ratione habita, indictiones emen- quod armis non polerat foedifragi ducis causa. Omnia
dando protrabit, ulerque ut annum 741 piopius atiin- patent ex indicalis litteris ab illustri Zacagno editis,
gan;, ac proinde Candum morlepncventum opitulari qu;\s inlegras rcfcrre lubct.
iion potuisse pontifici ralum faciant. Quamobrem hi XIII. « Gregorius omntbus episcopis in Tiiscia
Sioria; quadriennalis chronotaxis stabilienda est in : Langobardorum. Meminit fraterna Sanclitas vestra.
de enini liiterarum Gregorii a;tas pendet, qua semel D tempore ordiiialionis suu; per chirographum, ct sa
agmta recentiorum opiniones, sive hallucinationes crainenti vinculum bcato Petro principi apostolorum
delcgenlur. spopoiidisse, utin emergentibus sanct;eejus Ecclesiie
Xl. Annalista Fuldcnsis anliquitate et auctoritate totit viribus claboretis. Igitur qnia pra;sentcs viros
aliis pra;ferendus queis recenliores utuntur , mira Anastasium diieclum filium nostruin presbyterum, ct
breviloquentia aiino 738 ac sequentibus Caroli Mar- Adeodatum regionarium subdiaconuin noslros fideles
telli res gestas ita complectitur « 738, Carlus regio-
: ad obsecrandum, et Deo favente obtinendum pro
nem Provinciam ingressus Maurorum ducem, qui quatuor castris, qua; anno pra;terilo beato Pctroali-
dndum Sarracenos per dolum invitaverat , fugere lata sunt, ut restituantur a filiis nostris Liutprando,
compulit. 759, Carlus Provinciam totam, et cuiicla et Hiipiando supplicare destinavimus. Ecce, dile-
ejus inariliina loca suuj ditioni subegit. 740, pax et clissimi fratres, tcmpus acceptabile, ut jiixla chiro-
quies regno Francorum per Carluin reddilur ad tem- graphum vestrum boni operis fiucluin bc;ilo Pelro
pus, Gothis superatis, Saxonibus et Fresonibus sub- feralis. Ciijiis auctoritate vos bort;iii)ur in Domino
actis, expulsis Sarracenis, Provincialibus receptis. ut ad eosdem cuin pi;x;diclis filiis
741, Carlus anno ducatus sui 28, morilur Parisiis, et
IQ
"oslris pra-
peretis, ut a Deo inspirali protccloribiis eorum bca-
^pnd sanclum Dionysium sepelitur. » Poslremi hujus tis principibus aiiostolorum Pelro ct Paulo cadciu
anni res fusiori calamo enarrantur in appendice ad castra restiluantur. Nam si, quod non ci edimus, dis-
Frcdegarium. Elenim Vermeri;c Carolus yegrolasse lulerilis iter arriperc proptcr Ucum , cgo (pianquam
dicilur ; maj-jrdoiiiiilum iiliis divisissc cousilio suu- imbccillis sini pr.c iuruniitatc coi poris, ilcr arriMiaiu
 ,

59 n. CAUOLI MAGNI Oir. PARS I. SECTIO lil. f»0

lal)oriosum, ct vitleho, ne vcslra nci>ligentia vohis ad A liam, utjuxla qiiod ci sir^pius sn;i])scrat, cnm cxcr-
obligationem c\ noilo pacti perlineat. Oat 1.1 Octoi). 1 citu ad luendas has Itiiliic partcs ino !is omnibiis ad-
im.l. IX. t Ue inrecta Grcgoriiis morilurscqiicnti anno venirel , et de iiiiquilatis
lilii morsibus Romaiiam
(lie 27 Novesnbris, cique quarto posl die succeJit hanc urhein, velcunclam Ilaliain provinciam lihe-
sanctus Zacfmrias. laret, > ut cst apud Anastasium (Sect. 252), Tam
X-IV. Statim atqiie suinmum lociim esl adcplus vir longe erat ut Romani poiilifices ante cum anniim,
,

iste saitciissimus, lcgalione ac pr.csentia sua regem

, qiii eral 753, s;)em ulliim iii Francorum princijiilms
pelit, cxercitus ilomaai ope cu;n ilcmerctur adversus collocasscnt, aiit Roniie (jiisque ducalus dominalio-
(lucem foedifragum, quatiior civitales recuperat, sin- ncm a populis ohla am, ct quiiito jam ac vicesimo
gulas ipse adil, earumqiic possessionem init dciiide ; anno apiid eos permancntem aficclarent. Cum vcro
Ilomain reversus dcbitas Deo gratias agenilas pro lol auxilii Gr;ccorum spem omnem abjicere oportuit
hencficiis solcmni supplicatione statuit. Oimiia lisec impietate praiserlim Orientali de die indiem invales-
cveneriint, pncfato auctore Vitae sancii Zachari:e cente, tumdemum Slephanus prinium litteris, deinde
tesle, 10, i.i esl inlcr Seplemi)rcm mensem
indicl. pncscnlia sua Francorum opcm et qiixsivit et obli-
anni 7-41 Sej)tembrem sequeatis aniii. Aiiclorila-
et nuit. Neque id symliolica oblatione ivgni, aul consu-
lem cjus conscnsu onines seiiuiintur. Ilac laiitum in latus exhibilione , aliove argumenlo, qiiod recenlio-
re a veritate aiicunt, quod scriploris vcrba, j quas rihus in menlem venerit ; sed vera palriciatus, seii
ipse aiilc bicnniuui per obsessioncm faclain pro prx- protectionis ac defensionis Romana; Ecclcsiic digni-
«liclo Trasimundo duce Spoictiao abslulcrat (secf. laie collata ipiam esse indolein hujusmodi patri-
:

210), » ad annuin referunl 740, cum s|!eclent ad B cialus, passim invenire erit in lilleris hujiis Codicis,
Augustum mcnsem anni 759 luculentc ah eodem
, quo teslis integrior desiderari non potest. Neque anle
notati pcr ind. 7 qune ineiise illo adhuc fluebat. ciim annum ejusmodi patriciatum Francoriim princi-
Quamvi^ enim inenses aliquol biennium illud exccde- pibus esse datum, 3.2 indidem constat. Et vero pri-
rent, cum ineunte anno 742 Liutprandus restituil iH;e dii!3e de quibus agitur, a Gregorio III inscribun-
civitatcs, rccte auclor anlc bieiinium dixit, quod eval tnr Carolo snbregulo : IJnica Zacharise (ep. 3, al. 5)
exaclum nain inciiclionum ralionem habcns, dcque
; Pinphio mQJori domns. Prima Stephani II (< p. 4; al.
iisagens, quie per decimani evenerunt, biciniium 10) inscrihitur Pippino regi quam dignilatem an-
,

inleHigil octavam , el nonam, quac ellluxeraiit post ctoritate Zacharia; ante hiennium adeplus erat. Rcli-
civitatum invasionem in fineseptimiic. Contra vero si quaj Stephani cjusdem cpistolre dala; posl redilum
anniis aeciperctur 740 in octavjc indictionis exitu, ex Francia, palricii tituhiin nunquam sileiit. Perinde
bienniiim non mo,!o elapsum haud fuissct, rcslitutio- esl de aliis omnibus, qu.ic in CbJiccm rclat;c sunl,
iiis leuiiiore; sed ne tum quidem, cumPonlifex con- aut Pippino aut filiis cjus Carolo et Carolomanno
fecto l.ingo iiinere, initupie possessiouequatuor civi- inscriliantur : el ipsi enim rcges, cl patricii abSlc-
latum, redierat Uoiiiam, ac ca;tera omnia facla phano fueranl dcsignali , cum in Francia erat an.
eraiit, qUuB decim;c iuiiictioni ascribuntiir. 755 ct seq.
XY. ilaic Ronue, et iu ejiis ducatu acta sur.t anno XVil. Jain vero monstran.lum inihi est cur Marca,
738 et sequen;ihus. INcque at!en;ii debent, qui suas Pagius aliique lantopcre slu(!ean! rcm pcnspiciie fal-
ut opiniones tiieanlur, nionumenla vetera per suin- sam asscrcre. li scilicet minime assecuti viilenliir,
inam licentiam niutando, et corrigendo , facla pro- r quod Romani pontilices, senatus populique volunlale
trahuut, resqiie iiicrediiiiles proccrlis alliriiiant. Gre- priiiciiies saiiCi;B reipuiJic;c, dominati eranl Rom;c,
gorius igitiir primam Carolo episloljin scripsil suh et in ejus citicalu per quinque et viginti cos annos,
iiiitia Langobardicaj incursionis anno 759 , alteram qni iiiter defectionem Itali;e ab impiis Gra;cis, clSte-
paiilo postiiuamLangobardi, proplcr Trasainundum, phani II profcclioncm in Franciam intercesserunt.
qiii coruin irani metiiens iiilra uriiis nicsiiia se rece- Quainoitrem Romae, einsqne ducatusdominium dona-
perat ,sancti Petri basilicain cxpilaveninl : utram- tionis lilido, nt Exarcliatiis, niti arhilranliir; et quia
que a:ile ablalas quatuor civitates in be!lie\i:u, |.|, ('onationei.i ejusmodi nullis in monumcnlis vcterum
4];iariiin neuira nicminit. Ipsa; (pistol.ic suain a;:atem inveniunt, qu;estionii)usoinnia implent. Atquemad-
pi0;!ui;t. Nanique in piima Grcgoiius querilur Ro- modum de Caroli Martelli palriciatu disputanlcs
nuuii ducatiis direptioncs , rogatquc Carolum, ut longea veroiibicrunl, itaconjeciando, ct ratiocinando
8 pisl ip^ornm rcgum ad propria revorsionem », fi- de dominio Urhis, ti^ta via errant. Idcirco de lem-
(ielem missum Roinam dirigat, qui propriis nculis pore, et ratione pf>iitifici;e dominalionis, deque ejus
qu;ie iliata fuerinl damna conspiciat. In aliera Pctri genere non iina opinio esl, sed una ea(pie geneiaiis
basilicamexpiliitam esse dolel, iiidcqueablata niunera hallucina'io. Ad f;ilsitatem opinionum retcgcndam
jpsa, qiKTi Carolummisisse viJinins p?r suos lcgatos, conipendiaria via deherct incedi. Rogandi nimiruni
.siipeiiori anno. Hinc aiilein per annos fere qiialuor- essent viri illi ccetera doclissimi cur Pippini tem- :

(iecim, cuin Sti^phanus H onportuniu-i alque ntilius pore, qiiem conslat interomnes Exarchaium tnntum-
Francorum opcm iinploravit , nullo ex nionumcnlo inodo el Pentapolim concessisse sanct;e sedi, Paiihis
veterum , nullaque ex historiadiscimus eo pontifices anxilium petit adversus Griecos Exarchalui, ct Ru-
Beveitisse. Attamcii Gregorius idem 111 per biennii 'J m;e mini;antcs (cp. 25; al. 34.)? Ciir Sleph;miis
spalium supersles fuit ac lcmporis fere tantumdem
, diix Neapolitanus proinittit, se opem lalurum cidcm
Carokis Marlelliis. Sanclus Zacharias annis decem Pon;ifici, si Dominus Impcraior miUerct atlrersns
pt aliquol mensibus apostolicam sedem guhernaus, llouuim SHOS milites (Cliron. Ncap. ap. Pralil. lom.
ejusque jura acernme \iu»iicans, opporiunam nacius 111, p. 52)? Cur Paulus idem a-que ppellat nostrara ;

occasionen s;)cs sui pne.lccessoris fallaces inslau- Scnofjuliiam civitatem Penlapolisa Pijipiiio donalam
ran;:i, duin auno 748 plnribus disciprnuc corraplie i{cn)strum Castrum Valenlis in (^iimpania Romana
caritihus afilucnler respoiidil, ne vcrbiim quidem (cp. 59; al. 14)? Cur idcm pontifex de civitaLihiis
fe(iii de sancl.c rcipublic^ administratione. Ac de- Romani ducatiis loquens iii genere nostras sen.per
muin Stephanus 11 primis sui pontificatus temporibus appellat (Ep. 58, al. 24, 40 , al.2G)?Cur Carolingio-
opem maxin.is in angusliis nullam a Francis elflagi- rum ciplomata habent « Sicut a pr«decessorii)us :

lavir. veslris usque niinc in vestra potcstaic el dilionc

XVI. Quin eliam idem Slephaniis immanitale Ai- tenuistis et disposuistis civitalem Romanam cuni
stulphi mirum in moJuin vexalus iaipium Coprony- ducalu suo (Ila videre est in omniSnis diplom^iiis
Hinm fuiigavit litleris ut altlictK urbi opem ferret
,
tum Cuilis tum mss. , tamelsi alii ineiicnlose, im-
,

implorans. Et legaloru-.n CoiistanJino.<oleos per suam priHlciiter alii rcposuciinl noslris)'} » At pnesialve-
operam repetenliumres Exarchaliisa rcge Langol)ar- stigia dominationis poniifici;c per idem (juinquc et
dorum, captala occasione ilerum eo misit legatum vigiiiti annorum |.3 spaiium , qui Pippiui donatio-

Ijuum cum lilleris i deprecans inipcrialera clemcn- wvl) pi\riverun!, pal.Jucci^e,

 ,

r.i COD. DIPL — MONUM. ETC, SEU CODEX C\ROLL\US. — S. CnEGORil i!I EP. — MOMT. Gl
XVIII. Sii!) ips:i inilia (lefccnoiiis llomanorum a vidimus, at vclut impcrii reliquiaium OMonomiim,
Gnvcis Grcironiis 11 (Anasl. sect. 18(3.) Sutriiim a succedit Grcgorius lil, s;inctain(i!ie rempuldicam
LiulprandoinvMsnin :inno728 rcciiperavil, « multis inslituit quare haiid ipse solus tenlat L<!onem
:
, et
coiiliniiis scriplis al^pic comiiiODilionibus ad regcm Constanlinum lilium consoriem imperii scd ; « et
luissis, » ac (ieiiifnic < mnllis datis muneriluis. » cuncta gencialit;is islius provinci?e IlaIi;E simiiiler
Nain i Laiigoliardoniin rex resf.luit aique doiiavit pro erigendis imaginilius supplicatiomiiu scripta
sanclis apostolis Pelro el Paiilo. > Per eadem tem- unanimiler ad cosdem principes diiexerunt (Sect.
pora (sect. I8i.) « Exliilaratus dnxNeapolis deceptus 195) j.
di:\boiica insligaiione cuin lilio suo Adriano Campa- XXI. Equidem in Gregorio IIl iuculcnliora princi
ni;« parles t('iuiit (hanc diicatus Romani parlem pilus indieia video legatio enim
: et eplsl(d;x; ad
,

faciebant scpUMii civit;»tes , Signia, Anaiinia, Feren- Carolam Martellum, de qiiibus diximus , supremum
linum, Alatrium, Palriciim, Frusino el Tibiir) scdu- principem designanl. Al Gallesium civitalem a Lan-
ccns populuin, ulobedirent imperalori, etocciderent gobardis rccipiens, « in compagc sanct;^ reipiiblic;c,
pontilicem. > Eadem luculentins enarranlur in Cliro- a!(jue in corpore (^hristo dilecli exercitus Romani
nico Neapolilano apiid cl. Pratilbiin (tom. lil pag. adnccli pnvccpit (sccl. 205). » Ea propler a veritate
30) in Iiiiiic moiliim « Dominiis dux ad insligalioncm
: ajierraret, liiin qiii Romanornm delectionem ipsis
{loinini iinperatoris I>oonis ivii conlra dominiim pa- a!) iniliis Gi';cc;e i;iipieialis in dubiiim verlcret; lum

pain ei ilotnanos, el piignavil cnin eis. Duravit pric- qii Gregorio sallem lcrtio absokil;iin dominationem
liiima manciisquc ad tcrliam, ct diix Exilaraliis cnm ;tsserercl. Secus csl de Zacharia, utiiiox videbinius ;

Adriano ejus lilio el se([uacibus('onissime etvirililer pric.slantissimo siquidem omnium civi, ac summo si-
(!iu piign:nil, licet pi-opter inulliludinem iiiimicorum liiul saccrdoti obscqiiium, ac revercntiam pneslarc
(brlunrim belli iicqiiivcril lolcrare remansit occisus,
: popiili lapsti lemporis insueverant; (iCque [iontificia
sicul cl Adrianiis ct alii parliin inlcrrecti parlim ca- doininalionc evenil quod de Octaviani imperio hac
,

ptivi,et alii fugati. Et in diicatu cleclus (uil Tiieodo- in eadein urbe evenisse conipertiiin esl. I(J tantuiu
iiis Alpliaiiiis secrelariiis domini imperaloris ve- discriminis ponliriciocum Auguslidominaluinlerces-
ni! Neapolim , et pncctpit qiiod non obedialur do- sil; qjoJ inhians liic impeiio simulatione populos
inino p;ip:i; ncipie lr:n>siiiiltatur ei peciinia siii reddi- [laulilim siibilidil; at Uoinani ponlihccs spem sem-
tus. » Palrimonii vidclicet Neapolilani , quod vicis- pcr :ilenics coiivcrsionis |.5 Orientalium, magis ut
sim Cainpanum appellatur in rcgeslo epistolarum |)!)piiiis inorem gercrent, quain d(nninandi cupitdtate

sancli Gregorii Magni cl per sub(Jiaconum admini- siiiiim:e reruin longoannorum spatio|ira^fucrunl. Inte-
strabatur. lim vero iilccti iidem poiiuli su:ivitate tiominii, solum
XIX. Memoria hic obiter oporlet repeti Tlieoplia- I
oiilificom, lanquam iirinci[tem cokieranl.
nis tcsliinoniiim [Clironocjy. p. 275), de palrimoniis XXII. Quin ctiam exlcrni princijjcs ponlificiam
C:ilabriic el Sicilia; a Lcone Isaiirico redaclis in pii- cvidciiter polest:ilem vcnerati sunt, piceserlim Franci.
Lliciim « Palrimouia vero
: , in([nil , qii;e dicuntitr {']teiiim Caroliis MarteJlus Gregorii ili, ut F'redegarii
saiKioruin et corypluicorumapostolorum, qiii iii vcte- (^oiiliimalor ail, « mirifico ac magnirico Iionore ipsain
ri Koina coliiiUiir, liia nimirum cum nicdio auii legationem reccpit. » El Ptppinus Caroli (ilius rcgiio
lalciil;! (5o inilli;i aiircorum in annos singulos. Ale- inhians, Zachari;e auetoritale solium
consilio, et
inan. de Later. Pariel. c.tp. 15, pag. Gi) corum Ec- ;isccndit, quod liistoria omnis docet. Qii;« quidcm
clesiis ab anliquo assignala el pensa , in piililieum ^ lacta, uiut ad saticrdotii m;ijestalem rcfcraiitur,
lerarium conrerri jiissit. » Tale cniin facinus aul magnum principalui attulerunt incrementum Roma- :

cjiisdcm ccvicst, citm tluxThcndorus iiatrimonii Nea- nis enim taiitus lionor pontificis apud eos prineipes,
P'.)litani, scti Campani rcdiliis a;l Romanam Eccle- suv)jcctioi;cm, quam ultro clcgerant, gr;ili{>rcm
siam spL'clantes jubcbiitiir invadcre, aul modico lcm- reduidit, ac sen.sim peperil rcgalis sacerdotii poic-
poris inlcrvalio ab codist;it... Sunlqiie luec priiii;v.va slalem, cujus vesligia in sanclo Zach;iri;i, ([iio auclo-
Jiira, qu;iincquidqiiam C;iroliis Magnus et Carolini re Carolina slirps regnavit, pers|)icua suiit. Etcniiu
oiimes siiccessorcs, iiccnon Olloiics et sanclus llcii- Liutpraiidus, ubi (luaiuor civiiales ah se ablat;i.s
viciis divo Peiro ct su'.ccssoribus vindicare conati restiUiit, nou ul olim Sulrium, Grcgorii II lcmporc,,
suiil ; at (lemtiin Saraccnis (jnecos, iilosque Nor- sanctis apo.stolis « Petro cl Paulo; » sed « eidem
m;iiiiiis pcllenlibiis per tmdecimum sa;culum ad Ec- saneto cum e .rum lia!)ilatoribus redonavil viro » :

clcsiam rcdicrunt. Ad vcstigia pontificiac dominatio- (liiod ctiam fccit, utvidimus, de nobilibus consulibiis
nis ntinc redeo. pradio caplis (scct. 210). Qiiod saiie discrimcn alicii-
^-^- Cci tam Romanorum dcfectionem jain
14 jiis momeiili est neque ciiim civitales illas, et
:

vidiimis sub Gicgorio II ncc miiius certiim hiijiis

, ca|)tivos utriqiic aposlolorum principi, ul Sutrimu
domiiiaimn novimus, diiin el dux Neapolitaiiiis, et rcddi ne(|ue divo Peiro, cui catlcm occasionereslitiii;v
:

secrelarius impii Leonis, liuic non pontifici obe- fnerunt patrimonia antitiuioris invasionis ; ncfiiic
dienduin suadebant po|)uIis. At certissimum aliud (t
sanctift reipublica', » cui Grcgorius pncdccessor'
vestigium sti|ipelit ex faclo Liutprandi regis, cl Zachari;r, Gallcsium csse r(Hltiil;im propahiin dccl;'.--
exarchi Eutychii nam consilio inito dccreverunl
; ravii scd uni poittifici, aliquid pliis, quam Ecclesi;o
;

« ut congr. galis cxcrciliijus rcx subjiccret duccs principatum dcsigiiat , ipsum siquitlem principen»:
Spolelanuin, ct Rencventamim.eicxarcluis Romam», saaeUe rcipublic;e Iticuienter .oslendit. Rcm doccS
ul csl apud Anastiisium. Roma igilur parcbat tum scriptor idem cpud Anastasiiiin (sect. 210). Gum
Gregorio II ct Roiiianis qiiarc Liuiprandus saniori
;
cnim FJtityebiiis exarclms Ravcnir.e, qii;e adiiiic pa-
mcnte imbui,us, suoque cuiii exercitu cx vicinia Ru- rebat imperio, ZaclKiri.e ejiisdcm opci;i, cimi rcgo
mx discessurus , foiderato principi consulcndmn Langobaviloruiii transogit de C;escn;e reslilulioiic ;

ratus, « obsecravil pontiliccui, ul mcmoratuin cxar- Rcx « duas p;irlcs ten itorii Ca^sena; castri ;h1 parlcin
chum ad pacis concordiain siiscipcre dignarctiir ut , rcipublic;e reslituit. Teriiam vcro p;irlciii dc eodcm
elfaclum est(scct. 186. scqq.). » Cunniuc is Rom;e castio siib o' leiUu rcliiuiit» inilo coiKStiluto, utusqiie
inorarelur, iuTusciaRomana, (iu;e parsdiicatus cral, ad Kalcmhis Junii, (ium cjus missi a rcgia reverie-
res novas moli.ur quidaiii Pctasius. Suas vires jungit rcnliir urbe, idein c;istrum ct terliam partcin, quam
ponlifex cuin cxarcho, rebcllioncm oi^primit, cxsi- pigiiorisciuisadetitie; at, parli rcipu!;lic;e rc tilucrct.»
que Petasii capul Ccnsianlinopolim millit, « ct nec XXill. Ilic vero aiiiiuadvcitcndum puto, ([trod
sic Romanisplcnam gratiam l.irgitus est impcralor; » ;vquc liallucinaiittir ([ui rei|!iiblic;c noniinc impc-
ii,

qui Siinclo Germaiio e sedc patriarchali ejecto , vui- r.um sigiiilicari negant alqiie iili ([111 saiiclam rem-
gatisqiie ediclis in sacras imagincs clfrenatius in publicam Roniam , ducatum, nov(.)
vidclicc!, cjusiiue
dies sese gessil. Tum vero e vivis al)eunte Grcgorio alque tuuc congruo nomine sacrum
iciiipoiis niinus
ilt quem, Roniaiiis ila volentibup, egissc principcm RniKUiiup. iirperiuin iutGrprclaMlur. Naui anlefjiiaiu
05 B. CAROLl MAGNI OPP. P.VRS I. SFXTIO III. fi

Kxurchalus ipsc, et Pcntapolis sanctic reipul)!ic;c A tmn •''liuil noii suppelcrc tolo co lenipoiis spalio (|uo(l
JQ pcr Pippiiii donaiion^Mii acccdcrcnt, nuilo rcipu- Pippini donationcin pncivit, quo panliliciain or(li;iii-
iVlica; noiiiiiic cam (litionis iinpcrii parlcni apud ip- tur ditioncm bcnclicio rcgiim Fr;mci;c. QuaproptiM-
suin Anaslasiuin iiuiicari cx nupcr lamlalo loco, earum uno pr;csidio utcndum cr;(t astrucndae rci.
compcrtum cst. Kcipul)lic;c paritcr nuiio noininc QuiJ igitur? Claves confcssionis mitti solil;c ad viros
paiilo antca (scct. 2l!2) ducaluin Uoinanuin i;lfm principes dcvotionis crgo, in rcgni syinboluin versa!.
aiiitor nunciipavcral <: Et liiissct itincris longitiido Legatioui, qiiam praicessissc cpistolis non obsciiia
ptM' ciicuiliiin rmium reipu!)lic;c cundi usquc ad Blc- indicia in iisdcin sunt, ascriplum consullum Roma-
ranain civitatcm per paitcs Sutrin:ic civitatis. » noruin; consullum ipsum in consulatum Iransmula-
Quandoque ctiam vidcbimus in Codice lioc Carolino lam consulatus in patriciatum. Et quia liltcra; ips;c
ahsolute rcmpuhlicam appcllari ditioncm ccclesiasti- docent, petitam vere opcm cx Francia a pontilicc,
cam post Exarchatus el Pcnlapolis accessionem. scdminime iiiipetr;itam ; lcgatio et litterye tractatus-
Nusquam veio Keipiiblicic Iloinanorum, aut sanct;c que oinnis inlcr Grcgorium cl Carolura coarctanda
ReipnbliciK noinen, Ecclcsiaslic;c ditionis proprium, sunt visa iii niaximas angustias paucorum nicnsium
impcrio tribui coinperietur. Qiiarc iniitilis oinnino anni 741, ut Caroli valctudinem sccuta mors Oclobri
est ea quyesitio nominis, quo absolute adhibito prin- mense, iinpcdimento fuisse vidcalur. Falsa omnia, ut
cipatus qiiisquc dcsignalur, el cuin RonKinorum, scu abunde est demonstratum. Ac Francis quidem viris
sancta; addilamento ccclesiaslicus , aut pontilicius clarissimis Pelro de Marca, Cointio, Ruinartio, Pagio
l;intummodo dcfmitur. Scrio aulcm rcputanda mihi veniain aliquam adhibeiidam esse ccusuciim, si ma-
videtur agendi ratio : nam duplcx (It restilutio rcrum u ximis regum Francorum raeritis in Romanam Eccle-
ab uno eodemque rege Langobardorum, uno eodein siam, istiusmodi etiam volunlatera morte superve-
que Zacharia repetente. Nihilominus quae muUo niente elusain, rcclamante historia, non adjecissent.
plures sanctye reipublicpc juris erant, intcgra; pontifi- Nostris vcro nuperrimis scriptoribus opiniones aperte
ci reslilnuntur ; du.v Clusinus cum tribus aliis vir s falsasfoventibus, atque infmita comraentalione one-
illustribus in ejus obsequium mittuntur, qui singula- rantibus quid mclius reponi potest, quain litterae
rum in possessionem civilalum eumdem raittant; ips;ie Codicis Carolini, queis abutuntur ?

nobiles captivi eideniredduntur. Econtrario qua; juris XXVI. Et vero eaedera praiteriii non semel anni
erant imperii ex parte taiiUimmodo sunt restitul;c, mentionein faciunt, LangobardosTcscisse raemorant
tertia carum parte retenta pignori ad certum tempus, petitum ex Francia auxiliuni neque igitur e« possunt:

quoad cum Augusto pcr legatos de restilutione inte- cum legalione conjungi, ncque in raortera recte rejici-
gra conveniretur. Quis hinc non videt ditionis eccle- tur causa opis non allatse. Inscribuntur Carolo subre-
siasticiie principem haberi pontificem, ct Exarchatus (jnlo ; sicut alia; posleriores Zacharise Majori domus
abEutychio administratiConstantinum Copronymum? Pippino ; ct aliie Stephani II Pippino retji; tamelsi
XXIV. Equiilem non ignoro Adrianiim pontilicem nuUa ex sequentibus pntriciatum silet, postquain idem
lioc suis litleris {Conc. Nic. ii, act. 2.) Constantino Stephanus dignit;ilem illam regi Francorum certo
et IreiKC testatum csse : quod nempe ulriusque conlulil. Ergo patricii dignitas ex interpretatione
Gregorii exemplo « Zacharias, et Stephanus, atque a;rci consulalus educta nugae sunt. Denique cse- \%
Paulus, et itcm Stcphanus pnedeccssores nostri dera littenc declarant, claves sancti Pctri missas esse
sancti pontifices s;cpius avum ct genilorem vestriE instar libelli supplicis, quo petita auxilia velocius,
serenissimoe traiiquillitatis pro statucndis ipsis irna- ^ atque efficacius obtineri possent : quare regnum Ro-
ginibus sacris deprecati sunt. » Pra;tcrea novi, quod mse (exosum semper, atque iiifauslum nomen) inepte
Copronymus, utcunque impius, auditis quai Zacha- excogilatur in sacris clavibus pra;sertim a Muratorio,
rias intrepide gcsserat pro Exarchatu, Artavasdo qui CodicisCarolini exreccnsione Larabecii variantes
devicto, ac sede imperii recuperata, < donalioncm lectiones evulgans (/Jer. Ital. tom. III, part.2) pro ca
in scriptis de duabus massis, qu;B Nyraphas ct Nor- voce regnum, legit ediditque rogam. Perspicue omnia
mias appellantur, juris existcntes piiblici eidem san- patebunt ex subjeclis litteris.
clissimo ac bealissimo papaj sanclic Romana; Eccle-
sia; jure perpeluo dircxit possidendas » (Anast. secl.
2-20). Quaic el ilkul aliirmare non dubilo, quoJ ul.er-
L
que Gregorius, Zacharias, et Slcphanus pontifices
ab Adriano memorati aiitc annum 753 nunquam 19 a EPISTOLA GREGORIl III b PONTIFICIS
spcm omncm deposucrunt, fore ul Grncci rcsipiscc-
rent , rccipercntquc populorum voluntale urbcra ct <"
AD CAROLUM MARTELLUM.
ejus ducatum, quod totics bello tentarant, scd 17 {An. Dom. 739, Cod. Car. i, cliron. l.)
nequidquam. Intcrim autem et consensu populorum,
et cxteioruin tcslimonio principum pontifices, prieque Argumenttim. — Confirmata Romanorum defectione
iis Zacharias dominabantur in Urbc, et ejus ducatu. ab i rpiis Langobardi perpetui coruin
Gr.iecis,
Quod cum quinque minimum et viginti annorum hostes insolenliores facti. Adversum hos Grego-
spatio fecerinl, nec ulliis usquam ex Carolinis priuci- D rius III insigni legatione Carolum Martellura rno-
piiius reperiatur, qui hiijusniodi dominationis titulura vere niliiur. Re illi cognita, obtendentes rebellio-

aliquatenus immutaverit necessario fatendum cst,

: nem ducum Spoleli et Bcneventi, amici ac foedc-
pontifices vcros fuisse principcs sanctaj reipublic;B rati principis concessu Romanos affligunt. Ponti-
poteslate eorum sensim confirmata rebus prospere fex ad Carolum datis litleris Ancardo direptionuiii
gestis; ita enim coelitus ordinatum erat. ct c«dium oculato testi, auxilium flagitat, quod
XXV. Omnia h;vc neccssario pricraitti oportuit pcr legatos is proraiserat nonnulla cidera com-
;

binis Gregorii 111 liiteris; quippe quibus miruin in mittit secreto enarranda pra;properam obtenlii-
:

moduni abiisi sunt recentiorcs eruditi, iit falsas opi- rus opcra, claves Confessionis sancli Petri, suppli-
niones tucrentur. Eos profecto non latuit, docunien- cis instar libcUi, transmitlit.

a Lamb., Epislola Grecjorii papa' ud Carolum Ma- ordine inverso. IJem postea fecit Baron. secundam
jorem domus, missa pro dejensione sanctce Dei Ec- rcferens an. 759, n. 6, primam 40, n. 20, Zacagnus
clesia;. eum iaiitatur cod. nis. n. 22, 24. Male onincs. Pagius
5> Iniit pontificatum anno Christi 731. Mortuns recte ordinem rcslituit an. 740, num. 13. At Coinlio
741. Exstat apud Baron. tom. IV anno 740, n. 20; adhaerens utraraque ad annum differt 741. Recentio-
el cent. 8 Magdeb. cap. 10. Grets. res cruditi omnes eura sequunlur. Cceteruin utraque
c Primi omnium Magdeburgenses Ccntur. pertinet ad an. 759, quo Baron. seeumlam relulit.
8, cap.
iO, utramque Gregorii epistolam lypis vulgaruni; scd Vide Admojiitioncm. Ck.\.\.
Co COD. DIPLOM. — MONUM., ETC, SEL CODEX CAROLLNLS. — S GREGORII III EPIST. GQ
Domno exccllenlissimo filio Carolo " snbregulo A Bencvonlanns. Sed omnia mendacia sunl. Non enini
Gregoriuspapa. pro alio (satisfacial libi [Lamb., Gent., te] verilas,
Nimia flucluamuf iribulationc el lacrymje die fili) eosdem duces perscquuntur capilulo, nisi pro
noctuque ab ocuiis nostris non deficiunt, quando eo, qnod 21 nolucrunt, f
pnelerilo anno, de suis
conspionms quotidie,et undiquc Ecclesiam sanctam parlibus, super nos irruere, et sicut illi fccerunt, res
Dci a suis, in qnibus spes erat vindicandi, deslilui sanctorum apostolorum deslruere , et psculiarem
fiiiis. Proplerea coaictali dolore in gemitu cl iuctu populum depncdare, ila dicentes ipsi duces : quia
consistimus, dum cernimus id, quod modicum re- contra Ecclesiam sanclam Dei, ejusque populum
inanseral pra^terito 20 ^' ''>nno, pro subsiuio el ali- peculiarem non exercilanius, quoniam et pactuin
inenlo pauperum Cbristi seu luniinariorum concin- cum eis babcnnis, et ex ipsa Ecclesia fidemacctpi-
nalione, in parlibus Ravennatium, nunc giadio et miis ; ideoquc nnicro eorum desiievit conlra eos.
igni cuncla consumi a Luithprando el "^
Ililprando Nam ipsi pra^dicli duces parali fuerunt ct sunt se-
regibus Langobardorum : sed in islls partibus Ro- cunduni antiquam consueludinem eis ohedire ; sed
manis millentes plura exercila similia nobis fccernnt illi rclinenles iram, pro co quod superius diximus,
el faciunl, el omnes J salas sancli Peiri destruxe- pcr ex(]nisilam occasionem volentes illos et nos
ruiil, et peculia, quie remanserant, absluleiiint; el " destruere et invadere ; ideo ulrosque persequenles
nulla nobis apud te, cxcellenlissime fili, refugium veslnc bonilati suggerunt faJsa, ul el duces illos
facientibus pervenit bactenus consolalio ; sed ut nobilissimos degradent, et suos ibidem pravos ordi-
conspicimus, dura indultum a vobis eisdem regibus nciit s duce>, et niullo amplius quolidie, el ex omni
est niotiones faciendi, quod eorum falsa suggeslio parle Dei Ecdesiam cxpugnent, et res beali Petri
plusquam noslra veritas apud vos recepta est ; et principis apostolorum dissipenl, atque populum pe-
limemus, ne li!»i rcspiciat ad peccalum ;
qnando ciiliaiem caplivent.
nunc, ubi resident ipsi reges, ad exprobrationena Tamen ut rei verilas voLis declaretur, Chrislia-
nostram ita proferunt verba, dicenles : Advenial nissime fili, jubeas, post ipsorum regum ad propria
Carolus, apud quem refugium fecislis, el exerciia h reversionem, luum fidelissimuin ini.-sura, qui non

Francorum, et si valent, adjuvent vos, el eruant de a praimiis corrumpalur, dirigere, ul propriis oculis
mauu uoslra. persecutioncra nostrani, ei Dei Ecclesiye humilialio-
quam insanabilis dolor pro bis exprobrationil us nem, et ejus rcrura desolationem, et peregrinorum
in noslro retinetur pectore, dum tales ac lanli filii lacrymas conspiciat, el tuie bonitati orania pandat.
suam spirilualem malrem, sanctam Dei Ecclcsian), Sed bortamur bonilalem tuam corara Doraino, et ejus
ejusque populum peculiarem, non conantur dcfci»- lerribili judicio, Cbrislianissime fili, ut proptcr Do-
dere ! Potens est, ciiarissime fili, ipse princeps opo- niinura et animai tua; salulem, subvenias Ecclesise
stoloriim, ob a Doniino sibi concessam potestatem, sancli Pelri, et ejus peculiari populo, eosdemque
defendere domum ^et populum peculiarem, atque de reges sub niniia celeriiaic rcfules, el a nobis repel-
iiiimicis dare vindictam : sed fidelium filiorum las, et jubeas eos ad propria reverti ; non despicias
mentes probat. Non credas, fili, falsidicis suggeslio- deprecalionera meam, neque 22 claudas aiiros luas
nibus ac suasionibus eorumdem regum. Omnia enim a postulatione inea ; sic non libi ipse priiiccps apo-
quod
falso tibi suggerunt, scribentes circumventiones, stolorura ciaudat cadestia regiia.
quasi aliquam culpam commissam habeant [Lamb. > Conjuro le, in Doniinum vivura et verum, et
et Gent. add. eis] eorum duces, id est, Spolelinus et ipsas sacralissimas claves confcssionis beati Pclri,

a Zacharias infra raajorem domiis appellal. Recte suam defendere domum. Genl. operam do — : sibi
ulerque, nam subreguli dicebanlur majores domus concessam potestatem suam defendere domum.
sub prima regum Francorum stirpe, quod rerum ' Incursiones utique ac depnie.lalioncs iii ducatu
surama penes eos essei, ut muliis prolatis exemplis Romano esse faclas an. 758 hinc conjicilur. Cenn.
probat Du Cange Gloss. Cenn. ^ Revera Liulprandus ducera Spolcti constituit Hil-
b Hinc palet, Langobardos anno 738 Ravennalibus
j) dericuni, quein poslniodo Traseinundus opc Ronia-
darana inlulisse quod Pauli Diaconi bisloriam hac
: norum ducalu suo lecepto exsiinxit, ut Paul. Diac.
occasione inaxirne j( junam supplet. Id. (lib. VI, c. 55) idque mensc Dccembri an. 759 Anast.
Hildebrandiis a palre Liutprando in regni con-
"=
in Zachar. Ilinc videant Pagii assccke, nura cpisiola
sorliura vocatus erat ann. 736. Ila Horat. Blanch. ad liaic diffcrri queat ad an. 74i. 1d.
Paul. Diac. I. vi, c. 55. Muralor. Antiquit. Iial. toni. I, ^ Quamvis vere adullo, scu raense Maio tum regcs
ex instriimentis adcomitiss.Malild. spect. in archivo ab bella proficisci solerenl, ac domuni redire Oclo-
Lucensi. Id. bri quod Muratorius demonstrat {Anliq. Ital. tom. 11, ;

^ Pro Salas, male Baron. legit Scalas. Saloc enim diss. iG), laiiicn Anaslas. docct, Langohardos cilius,
erant domus, qu* in inassis, scu pniediis Ecclesiic, Auguslo videlicel mcnse, binc (iiscedcrc consiie-
ut hodie domus ruslicae, a colonis inbabitabantur. visse. Et infra planum erit, cp. 8, al. iv^Kalcndis
Ad majora eliam a^dilicia extendebatur id nomen, Januariis ab IJaislulpbo obsessain urlicm. Quaro
ut nolat Ducangius, qui hunc epislohe locum non incerta apud Laiigobardos prseliandi principia, in-
vidil. Eslque hoc argumentum evidens, datam epi- cerlus finis. Id Romanis certum ex loiigo lol annoruni
slolam ante invasionem qualuor civilatum in bclli experimento, quod lesiaie incursionibus, pracliisve
exilu an. 739, mense Aug. ind. vii, ut hai)cnl om- eae gentes finem dabant. 1d.
nes Cod. Anastasii tura ctlili, lum niss., quas ccrte Sic ep. XV. Conjuro te per omnipotcnlcm Deuv;, '

silenlio non pra;teriisset. Id. ctcjus principcm apos!olornm, el alihi sa^pe, ut vide-
* Lamb., per a Domino sibi concessam potestalcm bimus. Moris enim erat Uomanorum ponlifituru
07 B. CAROLI MAGM OPP. PAIIS I. .SF.CTIO tll. C8

liiias vol)i3 ad rri^niim " diinisimus, ut noii proponas ,\ Ob niiniuin dolorein cordis ct lacryiins. iierBta

'}.(wib. pr.vpoijusl ainicitiain roguni Langobardornin viee tua,' Kxcellcntia) nccessarium diixinuis scrilien-

.nnori priiicij>is aposlolornni , sed velocius ot sub (luin, (onfidentcs te csseamatorem filiiim beati Pelri

niniia festinalionc sentiainus ,

posl Deiim, liiam prineipis apostoloruin et nostrum ; cl quod pro ejus
consolalionein, aJ iioslram dcfensionom, ul in oin- reverentia, noslris obedias mandatis, ad defenden-

nibus genlibus dedarelur vestra fules, el l)0!!um dam Ecclesiam Dei, el pcculiarem populum, quijam
nonien quatenus et nos cuin proplieta incrt^amur
: persecutionem ct oppressionem giniis [Lamb. cm.
dicere : Exmdud te Dominus in die Iribulationis, gentis] Laiigobardorum sufterre non possumus. Omnia
prolc(jat to nomen Dci Jacob. Ilarum aulem lillcra- enim luniinaria ad [Grets. add. hoiiorem] ipsius

rum portitor, Anchard vester fideiis, quod oculis principis apostoloruiu, cl quac a vestris parentilms, el

suis vidit, el nos ei injunximus, omnia tu« beiiigiiai a vobis offerta sunt ^, ipsi abstulerunl; cl quoniam
oxcellentia) viva voce enarrabit. Et pelimus bonita- ad te, posl Dominum, confngium fecimus, propterea
lem tuam coram Deo teste et judice, ut nimis festi- nos ipsi Langobardi in opprobrium habenl, et oppri-

nanlcr nostros lenias dolores, et kctabunda nobis munl. Un,!e et ecclesia sancti Petii denudala est,

celeriter mittes [Lanib., mittas] nunlia, ut la^ti effecli el in nimiam desolaiionem redacta; ^ lainen omiies

animo, die noctuque pro te tuisque fidelibus, coiam

, g nostros dolores 24« si'blilius in ore posuimus pra^-
sacris sanctorum principum apostolorum Petri ct senli porlilori, « luo fideli, quai [Centiir., quos] in
Pauli Confessionlbus Domino fundamus preces. auribus luaeEccellenliae suggerere debeat. Tu autem,
II. (ili, habeas cum ipso principe apostolorum, hic et in

23 ITEM EPISTOLA GREGORII SECUiSDA futura vita, corain omnipolenti Deo nostro, sicut pro
AD CAROLUM MIS5A ejus Ecclesia, et noslra defensicne disposueris et
SimHiterpro defensione sancta Ecclesiiv. decertavcris, sub omni velocilate, ut cognoscant
{An.Dom. 739, Cod. Car. ii, chron. 2.) omnes genles luam fidcm el puritatem, aique amo-
ARCUHKNTUi!. — IncrebrescentcLangobardoruiurabio, rem, quuc habes ergaprincipem apostolorum beatuin
sancli Pelri basilica tune cxtramoeniaiia expiiata, Petrum, et nos, ejusquepeculiarem populum zelando
olisessa urbe, ilerum auxilium pctit a Carolo veriiis
et defendendo ex hoc enim tibi poteris immortalem
liberaliore, quam factis. Plura ilcin hUoii coin-
:

mittit secrelo narranda : diflideiUiie nescio (pii.l [Lamb., Gent., memorialem] et xternam ac(inirere
niodeste significat. vilam.
^ Domno excellentissimo lilio Carolo subrcgulo
Giegorius papa.

ulrnmquc conjungere, ut pios reges elficacius mo- ^ cue falso Romannrum poiUificum dominium ccrtum
vereiil. Nam Dei timore, el amore Pelri Pippinus, in dubium revocel.
et Carolusmaxime ailiciebantur. NequidquamGrego-
h Exstal Cenl. Magdeb. 8, cap. 10. G«ets.
rius cum inajore domus idem pr^stat. Cenn.
c Si igitur Frcdegarii coutinuatore lesle, qui
a Vera leclioCodicis Vindobonensis ad ro(j:un, \\i unus auditur hac in re, legati Gregorii, novum, alqiie

nolavil Lanibecius, seu melius ud rogiun, iii Gen:i- mnnera preliosa obtinuerunl; eaqiie
inau.iiluin anlea,
louis, diuturnis eruditorum conccrtationibus modihii nunc sublata dicuntur ex basilica piincipis apostolo-
iinponit. Utruinqiie vccalinliim Du Cangio soiiat rum qu;cnam lides habenda est Ruinartio binas
:

preces deprecationem. At rog;€ exemplum aliud noii hasce litteras eadem occasione scriptas esse conlen-
profert , prailer epist. 91, «/. 88 hujiis Codicis. denti? Quasnam Pagio juxta morem suum definienti
Contra rogi, pnc aliis muliis habet formulas preca- (an. 741, n. 8.) uiti agii de morte Greg. III, 28 ISo-
liarum, et passim in R gula magislri rocjiis Dei. Dc venibris an. 7-41 Aliquot ante menses Gregorius dnus
:

rofja itaque dui;ia res esl, priiesertim cum Geniilotus legationes in Eranciam ud Carotum majorem domns
rogum legat et in Cjiist. ead. 88, quod siugu- niiserat, binascjue ad enmdem Htteras dederat? Contra
lare exemplum alTeriur a Du Cangio. Et liquet, i,l si cum Anastasio rCirahantur litterae ad an. 759, et

iionien apud Anustasiiim ficquens, pro erogatione ad prscedentein legatio, nil clarius desiderari potest.
lam pontilicia qiiain imperiali adhiberi. Sic Deus- Al de his abunde liictum iii Admonitione. Parenluin
dedit, Bonifacius V, Severinus et Joannes IV dimise- etiani munera hic laudantur, qua; majorum <ionuis

riinl oHiHi clero rogum integram sect. H7, L18, ISr), nulla reperiuntur quare Francorum reges Caroli pa-
:

12i, et Leo III rogam in presbijlerio maxime ampliavit. rentes mmcupari videntur. Nam legimus apud Anast.
Factiosi etiam quidam de imperiali erogatione lo- (sect. 85) in Vita Ilormisd* Eodetn tempore venit :

([uenles sect. 121 cum Rogcc vestrw, iii-

exercilu : recjnum cum gemmis pretiosis a rege Francorum Clilo-
qiiiant, (/«(is domims imperator vobis per vicem man- dova'0 christiano donum beato Petro apostolo. Sig(!-
davil. Causas, cur hic Magdeburgenses, el postea berto etiam id teslante an.510 : Ipse vero rex tnisit
Uaronius iegerint ad regnum, iion quairo; nullius Bomam sancto Petro coronam auream cum gemmis,
cnim momenti est caiisam crroris nosse, cum ipse (jUK regnum uppelluri solet. Cf.nn.
error palet. Miror autem Auguslini interpretationem *!
Recte Baron. (759. n. 0) histori^m Anastasii
negleclain esse serm. 22 de ss. qua Pelrus \pse vo- supi)Iens deLangobardorum rebus eo anno geslis
caiur ciavis ud regnum : ita ut nisi eti;un cubasset depraiJationem hanc comprobat hujus epistohc lesti-
nienda, non aliud regnum inteiiigi debuerit, quaiu inoiiio. Id.
coeleste. Pcrinde an roga, quam Tengnagel. seniel, Silentium nominis mihi persuadet, ut credam
«

cl Lambccius significationem pra.'-

bis legenint, rocji cumdem Anchartum ila ut paucos post dies, ante
:

sererat, nihilmoror. id miruin iii modum doleo, quod ejus discessum expilatio basiliae facla iueril. Brevi-
Muraloriiis an. 175i, husic Codicem juxta Lambecii tas lilterarum, summa tantum capila leviter lacta,
recensi.oiicm ediderit at nihilominus in Annalibus
: plura ei secreto coinmissa in ulraipie episiola, uou
Ilalicis, an. 741 ct 789, ir.ordicus ad regnum susti secus doceni.
ncal, ct connncntariis oneict : ut argumento perspi-

1
 :

ou COD. DIPL.— MOMIM., ETC, SEU COI). CAROLINUS. — S. ZACHARLE EPIST.— MONIT. 70

^om S. ZkCllkMM EPISTOLAM MONITUM.

L Poiilificiic inajeslaiis argumeiila pliira exhibuit A gem? Zachariani is monet {Cod. Bonif. ep. 132, (t
ul dixi agens de Gregorii liUeris. Ex se-
Zaclia!'iiis, L;!bbe ubi snp., p. l4!Jo) se voc;ilum a Carolomaniio
qaoiili epistola decretali nil taie suppelit; oauiia allero cx Marleili filiis, u! maximo vulneri ecclesiis
enim specianl directam ponlificis potestaieni : el iiisi su;c provincis infliclo mederclur convocata synodo
ex allalis Gregorii ejusdem litteris iinplorats Fraii- « Promisit, inquiens, se dc ecclesiasiica religione,
corum opis testiinonium minime dubiuin luberemus, quLC jam longo tempore, id est non inimis, quam per
ad indirectain quod atlinet, nulium sancl;c sedi cuiu GO vel 70 aniios calcata et dissipala fuit, aliquid cor-
Fraiicis negoiium intercessisse viderelur : lainaltum rigere, el einemlare velle. » Ac paulo infra miseram
(!e ea silenlium est in hac epistola Qiiin etiam iudicia! describens condiiionein ecclcsiarum, qiiam Caroli
exslant abjectai spei omnis, quam uuuin Gre-
pl ira opera subiisse iilas ait, prosequilur « Modo aulem :

gorium vidimus in Francis coilocasse. Eodem quippe niaxiina ex parte per civitales episcopales sedes lr;i-
anno exeunte, quo idem poiitilex seinel et iteruin dila)Suntlaiciscupidisadpossidcnduin,vel adulteratis
tentarat animuin Caroli Martelli, ul Langobardoruin clericis, scorlatoiibus, ei publicanis s;cculariLer ad
furoivm ab apostolic.i sede averteret, lilteras ad Bo- peifruendum ». Dj;ie synoLii Germanica, et Liplinei.-

idlacium de ecclesiis Germaniai et Frauciic (iuvilus sis, de re celebrat;e an.742 el scquenii: necnon
ea
arhitror) ila cLiudil : « Dala iv KaL Nov. imperanle Suessionensis in aliera regni par;e, qiiam Pipplnii.;
«omno piissimo Aug. Leoiie imperii ejus an. ±5, s:id Carolomanni fraler moderabatur, Bouifacii relalioaem
el ConstaiUino Magno imp. cjus lilio aii. 20, ind. 8. conlirmaiU. Pnecipue autem comprobari iliam pale-
(Labbe Concil. toin. VI, p. 1475) n. Perinde suc- bil ex tot capilibus disciplina! corrupt.c, quuj se-
cessor ejus Zacharias episiolis fere omnibus iiiipii g queiUi episUd:! conline.nlur.
Copronyini annos adjnngit. Et, quod maxime nolan- IV. Eam scilicet dedit Zacharias ad Pippinuip,.
duin velim, coiicilio Koaiaiio, quod iste habuit aniio episcopos, abbates, el c;cleros Francos anno 747
745, hujissmodi cpoche aiijicilur « Facliim esl hoc : exeunte vel seipienlis inilio, postqiiam Carolomai!-
concilium anno secuado Arlabas;ii iaiperatoris, nec- nus, imniiuni remitlens torreno principatui, Roniani
non e: Liulhprandi regis anno irigesimo secundo 27 venerat, inonachumqiie induerat in Cassineiisi
i;j I. l"i Lliciler. » cunobio. Chronologiam hanc aliis ejusdem poniificis
11. Verilali equidem adversarer, siexcharacleribus litteris acceptam referimus. Dat;c ist;ie sunl « Nonis
istis lemporum ante excitalaui imperatoriam digni- Jan., imperante domno nosiropiissimo Aug. Coiisl;in-
lalein in Occidente, autdominalionem Auguslorum lino a D.o coronato niagno imp., anno iS, imperii
quod ininus recte ab aliquibtis lit, aul Lan-
oriunlis, ejus an. 6, ind. 15 », ad Bonifacium, ut pncfatani
gobardorum jus ullum elicerein in sancta republica, epislolamPippino, etc, legi curet iii syjiodo. Ciiniqi.e
quamponlifextum temporis moderabalur. Eteiiim no- aliqui.ldiscriminis inveniaiur in triLus iis c!iaraclL>
lariorum consueludini trilmenda potius est ap|!Ositio rii.ustemporis, hiiic esl, quod Coiiuius vult datas
t:'mporis, quam
cerlo inde aiiqiiid slaiuenduin de anno 748, Sirmondus et Pagius 747, verum Cointii
republica. Kihilonunus, cilia Augustorum annus, poiiorem seiUeiUiam esse, eique adli;creiidum puti»;
quos ascribere moris eral, Artabasdi qui dcjeclo quaiiquam indiciio, ct annus impcrii sexlus desi-
iinpio Constantino iinperium iiivaser.;l; el Liul- gnent anniim 747. INain Caroloiiianiius Romam venit
prandi Langobardorum regis, qui Z.scliariie qu.Uuor niense M;irtio, ul animadverlil Pagius (an. 747, n.
1),
urbes, et patriinonia aiiquot restiluerat, sanclaque seu poiius Juiiio, ut conlendit ibidem cl. Mansius,
de republica bene erat meritus, nuinerari aiinus vi-
P
*' et quiJein ainio 747, quod constiuUer traduni audo-
denuis hujus quidein
: quiu respiratura per eum
,
res omnes veteres. Cu-nquo epislola Z;ichari;c uiii
Italia videbalur; illius vero, quia impietati (inem « Pippino niajoridomus in regione Fraiicoruin t di-
allatuin iri credebalar. E contrario Caroii Martelli, rigatur, hinc palain (it Caroloniaimum digmtati eidem
ad quem confugere, dura gg
urgenle necessilate, bipertito divisa; renuiuiasse, aiile(|uam litteia; da-
oportuit, nullo usquain in monuinento reperiuiilur lenturad Pippinuin, clc, qua; alteras ad Bonifaciu!a
noiata palriciatus tempora. Quid dico tempora? ne praecesseriiiU. Quod si anno 747 ineunte, seu iNoiiis
palriciatus quidein meutio ullibi reperilur pmeter- Januani ulrasque datas esse qnis velil, Conlinuato-
quain in sensu, quo Franci eam diguilatem usuipa- reni Fredegarii el clironologos omnes ;ipud Baronium
baiit, tanquain ducatu pra^stanliorem (DuCange V. el Pagium menlitos, rein sane dlflicilem, demonstret
Patricii). Quare Gregorius 11 an. 724 ante coeplaiu nccesse est. Quaniobreni slaliiendam reor cum
Gnecorum impietaiem, Palricium appeihivit Caroium Cointio a;tatem litlerarum anno 748. Ilaclenus do
31arteilum (Labbe Conc. tom. VI, p. 1447). Eain ta- clironologia, (|u;c liltcrarum pars mininia est.
men rem miniine omitti decuit, si patricius Koin;>- V. Qiio.i seiio animadverti debel,sex fere anno-
iiorum, ut una cuni Francis eruditi recentiores te- rum spatio ulerque MartcUi filius sanclissimi virv
nent, fuisset. Ab anno enini 738, cuin legalione Bonifacii opera disciplinam pessuin datam vix eri-
teiitalus esl Carolus, ad ejus morteni triennium fere gerc aliquantulum poluerant. Ea propler ut nihil de
excurrit (quod in paucos menses anni 741 nullo jurc Marlelli laudibus detrahatur, id pro certo habenduiu
conlrahi, esl deuionstratum) praiterea Zachari;c
; est, principem istum Bonifacii e,usdem pncdicatioi.i.
sunt anni decem, lotaque ea temporis inlercapedine D in Germania; parlibus const:inter favissesiib utroque
et lilter« Gregorii 111 ad Bunifacium, ac prajsules Greg.irio. QuoJ docenl Mundeburdi ac defensioiiis-
Ljingobardi;e ; et Zachariie plures itein lilterjc, alia- inoiiumciUuai quo Carolus Bonifacium Germani;e
,

que non pauca inouunienta exstant, pra^cipue litte- ap;i3tul!im ubiipie excipiendum iii regao Fnincoruui
rarum commercium Bonifacii et Fraucorum cu-u niissionis iiiilio; et littenc qiias Grego-
niaiid;ivil
Zacharia neque Caroli Marlelli iilla merita menio-
: rius se dedisse « Curulo lilionoslro paiiicio » lest;i-
II
rantur plurinia vero enarrantur damna Francmum
;
turanuo 747, ut pricdicationem Boiiif.icii ab episcopiv
ecclesiis illala, quye apertc pugnant cuin iis, qu;c de quodam turli;iri iion siiiere; (L;>b!ie Couc. lom. Vl,
eodem praedicantur. p. 144G. seq.).GiTgorii paritrr tcrtii litier;c sub fiiKii*
IIL Et vero, utBaronio aliisque assentiar Carolum ;!iiifi 759 nherrim;c lestes suiit coiuinual! per C;iro-
defendenlibus a funesta illa iioia, quam in Bonifacii l'.i::> sliiaii aiquc oper;c u! tolum Fiancciuin regiiu:!).
lilteras irrepsisse aiunt; Hincmari (ep. 6, caj;. 19) Christi lldcin amplecleretur sic enim BonUacio
:

ac pnedicli Bonifacii teslis oculati verbis lidem ne- graliilalur pontifex: « Qu;r iiinoluisti jam de Ger;::a-
 . , ,

71 n. CAKOM ma(;m OPP. PARS l SECTIO Ul. :2

iiia? gcmiijiiSj qiiis sna pi.^lalc. Dciis iiosler dc po- A Clialceilonf^nsom; enin qnippe csse lerlium cx pro-
lcslalc p;ig;iiioiiiin lihciavil, el ad ccnlnm millia positis a Marciano, prohalisqiic a coiicilio in fijve
malris Ecclcsi;c tuo conamine ct (-;i-
aiiiin:is in siiiu aclionis scxla; (Jcprclicmiisscl.
roli principis Eraiicorum 28
aggiegarc dignalus Vlll. Ad (iOnslaiilinopoiilanos vero qiiod atti-
esl. » At coiUra nullaui Uomanae Ecciesia; opeiii nel, sanclns Grcgoriiis Pclagii 11 successor Eiilogio
ulcuiiqiic legalionc atipie ileratis litleris rogatiiin, Alexandrino, el Anaslasio Anliochcno scribit iii lianc
allalurnm fuisse hisloria omnis docel, advcrsus re- scnteiitiam (lih. vi, ep. 51) : « Canones quidein
ccnlioriini conjecliiiMs ct argiiiiiciila, quihus nil iii- (ionstanlinopolilaiii coiicilii Eiidoxianos daninant^
nrniiiis in rcims facli foedcie eniin ciim Eangoitar-
: scd eoruin aiictor Endoxius, non dicunl.
qiiis Iticril
dis, ppipctnisqiie doini ac foris hcllis iiiipediehaMir, Koniana aiitcni Ecclesia cosdcm canones vel gosla
quin faciles pnfcherct aures Ilagilanli ponliiici. Quin synodi iliius hacteuus non hahct ncc accipit. In lioc
eii;im vulnerilms eoriimdein lielloruiii causa jaiii autem eanuleni synodum acccpit, quod csl pcr eam
antca iiilliclis (i;illicana; Ecclesi;e, novuni vulniis, contra Maccdoniiim deliiiitum. Ueliipias vero ha-re-
id(|ue accrhiiis adjecii disciplinain pcrvertendo, quod scs, qu;c iliic memoratae siint ah liis jam p;itrihus
;

sexto posl cjus moriem :imio maxim;e curationis (lamn;itas rcprohat. t El cuin in synodica ad pa-
indigeiis, apostolic;^ landem sedi delectiim est. iriarchas Orientis (lib. i, ep. 24) qiialiior se conci*
\l. Opportiinum ea qiiidem remedium attiilil. Nam lia venerari ait, ut qii;iliior Evangelioium lihros,
Zacliarias Francorum consultatioiii sepleni et vigihli continuo suhjiinxil, qualcnus h?creses damnarunl :

capilihus conceplae siiigillaliin respondit auctoritale ne quis forsan suspicaieiiir, conciliorum acta illiini
canonum prolat i. Novo is , atque antea inaiidito ^ amplccti, qualcniis condidcrunt canoiies amhitioni
cxemplo apiid sanctam sedcm, cujiis erat in inore praesnlum Constaiitinopol(n)s faventes , legatisque
positiim scrinia, seu hihliothecain adire,uhi quiestio- sanctae sedis ahscnlibus. lla f;icluin puta aCregoiii
iics hiijusmodi ad eamdem defcrehantur, colUictione successoribns pene usque ad finem seplimi s;vciili :
canoiiiim nsiis cst vcrsioiiis Dionysianac. Non utiqiie cuni religioni haberi coeptiim est oecumenicis ex
collectione ipsu Dionysiana, sc I hreviario Crcsconii, conciliis quiilpiam respiieie. Id constat ex libro
quod ex Collectionc illa coaluerat, Adrianique codi- Diuriio pontihcum (cap. 2, lit. O)-: namque indicu-
cis, ac demum canonis (ut canonum Ecclesi;e Roma- liim, scu professio Hoinani pontificis, post defnii-
nae Codex aiuliehat) fons et origo fuit. Qualis hic ctum Constantinum Pogonatum, sive post annmn
canon, scu Co;iex c;inonuin fiierit, quisve ejus usus, 085 edita, perspicue docct, accepum fuisse Koinan;K
LcoIV, nos edocel (Lahhe Conc. tom. VIII, p. 32) sedi quidquid in conciliis generalihus aclum erat :
perspicuis hiscc verhis « :Dc lihcllis et commenla- < Sancta quoquc uiiiveisali;i 30
coiiciii;i Nic;cnum,

riis aliorum non convcnit aliqne.n judicare, et san- Constantinopoiitanum, Epliesiiiiiin priiiiiim, Chalce-
ctorum conciiioriim canones relinquerc, vel Decre- donense, et secundum Constantinopolitanum , qiiod
talium regulas, id est quae habentur apud nos siinul Justiniani piae memoriae principis teniporibns ccle-
cum illis in canoiie, et quihus in omnibus ecclesiasti- bratum esl nsque ad ununi apiccin immutilata ser-
cis jiidiciis ulimur, id est aposloloium, Nicenorum, vare : et una cum eis pari honore et vcncratione
Ancyranorum, Neocesariensium, Gangrcnsium, An- sanctum sextum concilium quod nnpcr Constantino
tiochensium, Laodicensium, Chalcedonensium, Sar- piae memoriae principc, Agalhone apisloli.o praidc-
dicensium, ([larthaginensium, AlVfcancnsiuni, ct cum cessore meo convenit, medullitus, el pleniiis conser-
illis regulae pniesuhim Uom;iiiorum Silvcslri , Siri- vare. »
cii, Innocentii, Zosimi, CcBlestini, Leonis , Gelasii, IX. Inversionis c;iusae non longe petend;TC. Tanla
Hilarii, Symmachi, Simplicii. Isti omnino suiit, per rerum insciiia lum temporis fui-t in ipsa Urhe nt ,

quos judicanl episcopi ct per quos episcopi simul el pnicter lidei dogmata , qu.^e ignorari non pole*
clerici judicantur i rant , ne falsa quidem a veris satis secernerenlur.
VU. Hujnsmodi canonem esse adhibitiim a Zaclia- Exeniplo sunt Marcellini, Silvestri, Xysli et Poly-
ria, qui cenlum fere aiinis LeoMem IV prcccessil, chronii acta, de quibiis, recte, ni fallor, P. Constan*
non contendo. Illnd adirmare non dubito, quod Z;t- tiuB [Prcrf. ad. lii. Pont. lom. I, pag. 99) « Non :

cliari;e usus collectionis rcfertiir acceptus, qiu^ nono sapiunt, iiiquit, haec opuscula Komani hominis , et
demnm sieculo in fcodicem illiiin canonum eyas(;rat ecclesiasticae disciplinse doctiiua vel mediocriter
quem nupcr descriplum vidimus. Sirmondi opinio- tincti iiigenium, ac stylum, sed neophyti cujusdam
licm, qui canones Joannis II, litteris an. 554 suppo- Gothi, qui suum in aposlolicam sedein studinm ut
sitos pro vcris habiiit, eriiditosiinc oiniies secum tra- declararel, mendaciuni dicere religioni non hahuit. r>

xit; ila ut p;issim tribualur collcclioiiis Dionysiana; Ejusmodi vero farraginem taiiti habuit Thcodorus
iisus sanctic sedi ab ipsa ejusdem origine; Sirmondi Cantuariensis episcopus qui sub fincm septimi sae-
opinioncm , inijuain , ncquc bujus tcmporis , 29 culi norebal, ut qu;edam inde traducere in suum
iieque hujus loci est rcjiccrc. E;ilsitaleiii taiitum- Poenitentiale non duhitarit , qiiare Natalis Beclae
inodo patefaccre iioii giavahor, sancta scilicct sedes auctoritate fretus Theodorum commendans (sec. vii,
;iiilc octavum fere S3eculum,cum Ecclesi;c praeerat cap. 4, art. 10) subdit, aliena quaedam ab Evangc-
,

Zacharias, canones taiitum Nicacnos et Sardicenses |) lio et traditione in Pcenitentiali esse. Nihiloniinus
luehalur, Coiistantinopolitanos aperle rejiciehat, et sancl;c ipsi sedi sapiiint ita ut sanctus Gregorics
:

siquem ex Chalcedonensibusadhibuit, tres illos tan- III snum et ipse poenitentialem librum conficicns iia

luni adhibuit, qui ante recessiim lcgatorum conditi monitum voluerit lectorem in praefatione (Lahl e
erant in fine sessioiiis 6, t;inictsi ipsi etiain repc- Conc. tom.VI, pag. 1476.) : « Ex multis allegori;!-
rianlur inter alios act. 15, qiKirlo iiimiriim, tertio, rum Horihus, et de magnorum tractatibus, prolaiis-
et vicesimo loco. De iis kiculenter Pelagius U in que scrmonibiis, Patrum dictis, canonumqiie senten-
opi^tola ad Ilistros ( Lahhe Cunc. tom. V, p. 615, tiis, id est Isidori, Augustini, Gregorii, iJedae, Ge-

029, sc(i.) « In actioiiis, iisqiiit, sext;e lerminuiii jain lasii, Innocentii, Theodori, Cassiaxi, Egherti, vel
canonum norma praelihalnr , dum illic a priiicipe c;eterorum, ad opus consacerdotum 'lostrorum ex-
veiierabilibus cpiscopis dicitur :aliquasunt c;ipilul;i, cerpere atipie insimul colligere hunc libellum pociii-
quae ad honorem vestrae reverentiae vohis rescrvavi- tenlialem studuimus. > Quamobrem recte animad-
nius Prielibatione ilaque sexUe aclionis oslen- vertit Morinus {De pcenit. lib. vii, c. 1, n. 17) mi-
ditur, quia jure constitutiones canonurn nonnisi in nime mirandum esse: * si Theodori archiepiscopi viri
septima continentur. . . Quamvis si solertex aspici- suo saeculo doclissimi atqiie propier auctoritalem
nuis, canoiium rcgulas positas non, sicut putatur, summi ponlificis, a quo consecratus el in Angliam
in seplima, sed intcxtas sexl;c actioni invenimiis. » missus fuerat, omnihus acceptissimi liber poeniten-
Qiiod si animadvcnisset Nalalis (sec. v, diss. 15, art. lialis hrevi tempore universum fere Occidentcm
4), haud tribuisset Gelasio vicesimum canonem pervasit, illuni(]iie imilali sint mulli alii cpi copi
 ;

75 COD. DIPL.- MOXIIM., ETC, SEU COD. CAUOUNUS. — S. ZACIURU^i: EPIST. - MOMT 74

iion taiiluin ipsiiis p(j;iiileiilialein sedprol)aiites, A spicua sinl vevsionis Dionysian;^ apud sanclam scr
etiain alios iiisiar illius coinniodiores, el ainpliores dem non utique iiitra ejiis collectionis liinites co-
:

coinpoiieiites. arctanduin esi jus velus sancla' lionia i;c Ecclesiai,

QuiE sane animadversioqnain vera sit, vene- quod tantopere Justellus, et pne ;Uiis Nalalis con-
31 X. lendunt, supposilos ilioscanoiies Joaiinis II litteris,
raliilisBedieliber De Remediis peccatoruin, pauloque
posl Egberti Eboracensis episcopi PoBnilentialis, alii- Sirmondo auspicc-, obviis uliiis anipleclenles. Nain,
que ptures in Galliis, necnon Romanus anliquus pneterquam quod nemo ex Joannis successorilius
n^m\ Canisiiim, et quem nuper meinorabam Grego- Dionysiana versioiie usus cst, ita ut GregoTius III in
rii ni, Gta^cis oinnes cani.nibus vedundanles, ac laudato P(]enilenliali sancli Isidori Hispalensis vei-
suppositis quandoqiie rebns respersi, uijeriime te- sioiiem adbibnerit (ipsa eadem esl quain Mercalor
stanlur. En ccrta ;i!tas collcclionis canoiium, quam nsuipavil), saiicius Zacbarias, qui prinnis Dionv-
sancla sedes aniplcxa esl : cuin eniin Gniecos cano- siiiiuc versionis acct^tor fuit, et ipsa in epislola ;ul

nes ubique cogiiitos videret, inagnamqne eorum se- Francos collectlonis iiiniles excessit, et iii coiicilio
gelem Cresconii ex Brevlario haberct (qui piu'ser- Roniano (Labbe, Conc. lom. Vl, p. 1540) dccr.no
liai pcr malei ias digesti, compendium laboris scri- inb;csit Gregorii 11, de gradibus agnalionum, qiiod
iiiariis, remque acceplissimam pontilicibus exhilie- et successores fecisse conslat late extra coUeclionem
banl), tunc sensjt, lacili admoiluni negotio episcopo- vagaiites per oinnium decvcla pontilkuin, quovuin
vum consultalionilnis responderi posse; ncc nisi ravo lam modicam pavlem Dionysiiis coUegil. llaque,
bibliotbeca; codices evolvi exinde cupti. Utinam nisi vcvitati advcrsan quis vclit, illud faletilur ne-
scvibendi istud genus niinus late pevvagalum, aut cesse esf, qiiod an(e condilam colleciionem pro
_K..---
obtusisminus :^
• :•
„:...-. „„,.^.
I

ingeniis lenociiuUiim esset

rv
Quem i
!
"
i>
„..: <'„.,,.., .i:„.,i. „<,,.. ....ii: „r.: „„tl, .,..:...,: ,.,
priam, quye Caiion dicebatur, niilli alii collectioni se
enimvevo evudiloviim latet, Adviano ponlilici tvibuia oblig.avit sancta sedes; tametsi Cresconi:tno Brevi;i-
diu esse octoginta illa capila Angilrainni, queis rio ducequaccuiKpie in sacra bibliotbeca eraiit, oblala
pluva conliiientuv ;d) Ecclesi;e disciplinaabhovventia, occasione adircnlur, adeoqiie Dionysiana colleciio
noii pauca etiam a boiiis movibus absona ? Baliizii potissimum tererelur. Posl Zachari;e vcro teinpora
lantum opera comperlum tandem est, qiiis illa con- ceilis limitibus coarctari C(»'pisse jiidicia ecclesi;^-
gesserit, nain optiinis ex codicibus veruin auctorem stica, creleraqtie ad discipliiiain (*t inoies attinen-
prolulil (Pra'f. <id Anl. Ang. dialoq.): c Incipiunt tianon est dubiuni, quoad canon ipse prodiit.
ex diversis conciliis, sive decretis
i-apitiila collecla XIIL Et vero Stephaniis III aiino 769 in concilio
pontilicum Bomanoruin ab Angilramno Meteiisi epi- Romano ila snnxii « Non amplins siiscip.antur
:

scopo, et Adriano papa; oldala t et quideni « xui: apostoloruni canonum

prolala P*^'' 33
sancliim Cle-
Kalendas Octob. indict. 9, » seu anno 785, ut est mcntem, qninquagiiita capita, qu;« siiscipif
nisi
in edilis exemplis. Iiide autcm profluxisse putat sancta Dei ealholica Romana Ecclesia . n Iiaqne
Petrusde Maica Concord. sac. el imp. I. vii, c. 20)
(^De sancta sedc^s qninqtiaginta illis apud Dionysium, el
Isidovi MevciUovis merces, qiKie disciplinam peiiitiis Cresconium sdectis jain insncvcrat : ctim Z;uharias
cvevterunt qiiamvis alii sentiant istas capitulis
: aiite annos duosci viginti uti illis ccpcrat. Adria-
pncivisse, nec de oolate quidqnam cerli audcant de- iiiis sticcessor Stepbaiii noii niodo c:iiio-
poslinoilo
finire. Ista vero huc non pertincnt qiiare ad col- : niiin illoriim qtiinqiiaginla, scd oriciU;iliuin omniuia
leclionem canonum revertor, qua pvimuin omnium coiiciliorain, qtt;x', iii cidlcclione suiit, pra-ter i>ene-
pontiliciun nstim esse Zacliariam contendo. ralia, conipendiariain explicalioiieni canonum tradi-
XI. Pugnantia proferrc vidcav, qiii Gvegorio III (iit Carolo Magiio, ut ad refornniinlam iii Galiiis
nuper aieham colleclionem cjiisiiiodi fuisse nsiii ; ;m illa uieretur. Qiiaino!:rein coUectos eos
(lisciplin
modo Zachaviam qiii Gregorio siiccessit, alios oin- c:inones non amplius averstdialur sancta seucs. Ilac
nes pncivisse contendam. Aliud vevoestcolleclionein aiitcm super cotupcndiaria traditione canoiiiiin, (piain
probasse, indeque in suos libellos aliquid tvanstu- Pagius, L;ibl)eus, Basn:igiiis niulilain esse decevnunt,
lisse; aliudque de disciplina deceviiere auctoriiale nec Adriano tribiiendaui exisliniant, noniiulla bre-
illorum canonum, quod Zacharias fetit his litteris viter aniniadverti oportet, qt!;R ititegram illain esse
in Franciam inissis, novo, ut aiebam, alqiie ante;i demonstient, al(|iie Adri;iiio \indicent contra coruiii
inatidito e.Kcmplo. Hiinc seculiis est Slephantis U in sentcnliam pv;Ti;cipi!em.
vesponsis anno 754 datis, dum erat in Francia XIV. .\c primo caiioncs .^po.stolorum 45 csse vi-
(Labhe, Conc. toni. VI, p. IG50 seq.); uterqiie enim dentiir, qiiia vicesimus priintis ti\"s siinul coiifliitos
<'olIectione uiitur conlra inorcm pnedeccssorum, ali- coniitiel 21, 22, 25, duos 27, 28,
viccsiiiiiis qiiiiitiis
-<|uo lainen ciiin discriniine inler sc. Namqiie ad totideniqiie qiiarlus 57, 58, ac deniqiie
triccsiiiuis
concilia qiiod allinet , lam Zacharias qiiain Ste- tricesiinus scpliinus trcs il, 12, 45, il:i ut uno plii-
phanus nuineiandi nilioncm scqiuintur, qiia usus res videantnr at quiiitus et (|nadv:igesiiiuis in duos
;

pst Cresconins, 32
^ingnla nimirum capita cujtis- divistis ad uiiitaiein reilucendus esl, sic lotos quin-
vis concilii seorsim recensentes. In decivt.ilibns au- qiiaginta babcliiiniis. NVoc;c.sarieiiscs (piiiidecim vi-
tem liilevis laudandis, tainetsi utevqiie dissidet a (ieiitiir, qitia sectindiis biparlilo divi;!i;ur. Periii(l«;
Cresconio ; Zacharias, ubi (Cnp. 20, seq.) adert Lao;liceniis cuin s('([iieiili in iiniiin vevoc;iti 5!)
Innocentii decreta 14 et 20, seqiii videtiir Diony- Laodiccnos cfficient. Aiiliochcni p;uitev 25 erunl,
sium : Stephanus veio capila Dccr.-hiliuin pvofert mo lo decimus et u;id.'cimiis sii.niil coiifl:iti S(^cer-
jiixta numeriim iiniiisciijusque episloLe, ul de con- niinliir. Oporosior res est in Afric inis ciciiiin post:

ciliis esl diclum ; non enini decr ta iiniiiscujusqiic Ciinonem 49 scqiiiliir GO et 99 ciiiii scqiieiili conjiiii-
pontificis cuni Zacharia, s<nl capila cujiisvis epi- giliir, perveiiittirque ad ntiin. 10.5, ciiiii cciitum lan-
stohie, ejtis nomen eliam
cnuntians, cni scripla iiiia- tiinimodo debeaiit Africaiii c;iiioiies, (pios 55
esse
qii;eque fuit, diligent;M' eniiineral. Id atitem inde Cailhaginenses pr;eeuiil, jii\t;i Breviariiiin Crcsco-
factuin puta, qiio;l Breviariiiin Cresconii capitibiis nii qiio haiid diibie Adrianum csse iisiiin deinoii-
;

treceutis conslans, ad singiila capita pliires, jiau- strani et divisio li;pc 55 C:irlh;igineiisittiii ah Afric;i-
ciorcLve cauoiies titulosqu(> Decretalium (>pistolaruin iiis cculnni, qui Dionysio laiKpiain Afiicani onines
alios tempore :dio latos indic;tbat, qiia re ;id quain- coiuiiniata serie L55 iiiiincriiiitiir, et concilia Gra-ca
vis qiKcstionein solvendam nihil accommoihitiiis unuiii(|iiO(l(pie sii:iiii acicm diiceiitia. Niliilominiis
al, indicatos caiiones, titulos^iuc IhTrelaliuin aliimde ex dccein iis (pii videntiir decssc, ne umis qtiidem
p.'lere oportuil. Ilinc est quod Z;icliarias Diony- desidenitiir in Crcscoiiii Brcviario.
siana ex collectione sumpsisse videtur c;inones, ct XV. Eteniin noniis dccinitis de visitatione provin-
(lecreta, quippe qua usus erat Cresconiiis ; al Slc ciarum peciiliari Afric;c ; 49 de maniimissionibits
phaniis canoiies iiide tantum decerpsisse. in Lcclcsia celehrandis ctim imperatoris vciiia ol ;

XJJ, Quamvis aiitem h;iec testimonia valde pcr- dc idolorum reliquiis e.vblirpau lis ; el 75 qui duoruiii
'

rAinoL, XGVllI. 3
 : '

75 I{. CAKOLl MAGNI OPP. PAUS I. SECTIO 111, 76

ronciiionnii iniliimi esl ((nilra Dnnalislas, el conlra A pcnnitlit , si onlinationis tcinporo condncre iion
Pclagii, cl Co^lcslii li:crcsini (nialiior isli, ([ni Dio-
; possc dixcrinl. Adrianns cincnilat « Diaconi incoii-
:

iiysio siinl irl, S"2, <Si, 108, tan(|iiam iimtilcs a Crc- lincnU^s dcponanlnr. s Caii. Ncoca-s. i graliu; divi-
scoiiio oinitliintiir, (iiiare ct Adrianiis cos dcscrit, ii:« concnpis("cntiain non consiiiniiialain Iriiinil.Con-
liac tanliiii! iii rc al) illo icccdcns, qiiod niinicrandi Ira Adrianus « Giati;c
: diviii:e iioii inipnicliir, si
ordincm pr.isciniitiir, 34 "l^' pr;e;iiclos canoncs dcsidcrata lihido noii pcrliciliir. » (lan. Ai.tioch. 10
oinittit, iiemaiica vidcatnr scrics, niiincralqiie (piiii- chorepiscopis permillit ul ordiiienl lcctores, siih-
qiie snpreina capita, qu;x; a Crcsconio iion recen- diaconos et exorcislas. Adrianus : « Chorcpiscopi
seiitur. Ila noveni his capitilnis addcndo ccntcsi- ordincs inferiorcs usque ad subdiaconalnm dare non
iiuim, quod Crcscoiiiiis fccit cx 91) iii du:is partes possunl. » Ejnsdcm concilii 12 de piscopis et de- (

diviso, ul videre est Breviarii cap. ^87 {llibl. vet. ricis post ilcraluin jiidii inni ilcriim ad inipeialorein
,lnr. toni. 1, pag. 108, append.), laciina illa nuine- c(mfugientibus repellendis, sic Ailrianus recle, el
loriiin decem explebitur. El e-it notanduni ciiin jiixla Ecclesi;c regulas : « Clerici danin;iti si impe-
Eahbeo {Conc. loiii. II, pag. iGG9) tpiod in cod. ralorem adierint, nunqnam restituantur. s Qiiintus-
Vat. n. 49^9, ad centesimuni capnt liyec leguntur : decimus cjusdem concilii canon aposlolic;c scdi
« Hoc capitiiliim Aurclii cum subscriptionibns cpi- aperte contrarius omnino omitlitiir numcro tanlum
scoporum canone aposlolici Rom« non habeliir »
iii . apposilo. Ilie autem expendendi Adriani codicis
ijuaj mirum iii niodum comprobant, perinde Adria- finem facio; nani hucusqne allata hallucinationcin
num, ac Zachariain Cresconiana colleclione, seu eoruin patefaciunt, qui Conipendii volunt auctoiem
IJreviario usum esse, non Dionysiana, cujus tanlum
g quemdam alium ; Adrianum vero canones totos ex-
versio idcirco adhibetiir, quia Crcscoiiius inde hau- pansos tribuisie Carolo : quasi vcro emendalion! s,
•

sit siium indiecm et anonymus, qui canones inte-

,
•
ac variationes ejusmodi ab alio qiiam a ponlifice
•

gros ;ipposuit injidem eos decerpsit.

, poluissent fieri.
XVI. Quiddicam dc duplici corum hallucinatione. XVUI. Ad canonem quintura deciraiira quod ai;i-
(liim alio capite niulilum dictitant Adriani codiceni: net, silentio praiterire non dcbco, ciir illum Adrianus
(luodiiiaiiruminiliocanonumCarthaginensiumlegunl: oninino oraiserit. Appellalionibus ad sanciani sedem
« Deinde etiain 20 capiiulis Nic;eni concilii recitalis, ille scilicel adversatur, quilius nulla Occidentalis
iit superius descripta inveniuntur, communi decrcto Ecclesia; pars, ne Africa qiiidera, post agnilos Sar-
slatuerunt c:ipita 33 quac scquunlur ? » Estne hoc de dicenses canones, refragabatur jam inde a quiiito
moiiiimentis veterum recte judicare? Compcndium, Ecclesiai sa;culo. Jain vero canon isie ipse ciijiis ,

id esl eorum qu:ie praeiverunt cenluui capila in Afri- Adrianus ne verbuni quidera pronuntiat, uiia cuin
cano cancilio ex variis synodis recitata, quaiquc quarto ejusdem 36 concilii, et dnobus aposlolorum
apud Labbeuin audiunt ; concilium Carthaginense vi (lolo raalo est sultjectus epislola; Joannis II in cansa
iii decem capila distrihulum, cl apud Jusiellum Conturaeliosi Rcgicnsis episcopi eamque ex variis
;

t:im in colleclioiie Dionysiaua, quam in codice Afri- codicibus inconslanter islas inerces cxhibentibus,
cano, citra ullam divisi iuem iii plura vel paiicioia prsecipue ex uno Rhemensi Sirmondus iii lucem pro-
capiia lotum tcnciU pncfalionis tamelsi aclio pii-
: tuht, tanto cum successu, ut Juslellus Cassio ori aii-
iiia conciiii Afriiani revera sit. E;idem fere verba ctoniale, et liujus epislola;, cidlectionem Dionysia-
Jiistelbis rcferl eitai^ locis, qu;e Adrianus exscri- nam ab ipsa origine recepiam velil ab apostolica scde
psit, et tain Dionysiani coUectio quani codcx Afri- {Pra-f. ad Cod. univ. Eccl. p. 19). D.inde sequiiur:
c;uiiis, queiii Adiianus secutiis esl, habent < st;\-
: 4 Atque hjni esl prima et antiqu ssima decretaliura
lut;» quoque Nicjeni concilii in 20 capilulis simililer poniilicuin colleciio, qux Ldjcr Decretorum dicia
recitala sunl, sicul in supcrioribus inveniuntur ad- est a Zacharia p:ipa, epislola ad Pippinum, etc. »
scripla. Deinde qiuii iii conciliis Africanis promul- Postre;no ex decretalibus, et canonibus (memorata
gata suiit, actis prajscnlibus inscrta noscuntur . j editione a Wcndclslino facla Mogimliai aii. 152S,
Q;iaiiiobrem inenlio illa INic;ienorum canonum ad alia^iue Luteliie Parisiorum) deccrnil « Atque ipse :

.\fricaiias syiiodos rcfertiir, non vero ad Adriani esi codex canonum, qui ab Adriaiio I papa Carolo
co;licein, qui proind:; hoc capile mulilus injuria di- Magno regi Roma; obhitus esl aiiiio 805 (crat tuni
citur. Quid eiiiinvero lSic;«ni liuc canones advo- poiitifex Leo UI, qui ante annos decem Adriano suc-
candi sunl, si Adrianus Chalcedonenses qiioque cesserat) ad usum Ecciesiarum Occidentaliuin
inde abslulii, unoqne in codice oecumcnica sex con- Atque hi sunl canones ct decreta, quibus iii judiciis
cilia dedil Carolo, quorum veluti appendicem esse ecclesiaslicis RDinana usa est Eceiesia, ut testatur
voluil has Graicas rcgulas siniul cum Africanis ab Leo IV papa, qui concilia ipsa et pontificum decreta,
eo descriplis, mulalis, et emendatis, ut proslant ? quai hoc cod ce Romano continebaniur, recensel. »
Noiine s;itis pcrspicue rem docct in pra;fatione ? I.a ignota; supposiiionis a viro doctissimo Sirraondo
Quin eli:sra monendos episcopos ila censuit < ScJ : evuIgat;B pessinio publico, unico praesidio fuUus vir
in his omnibus illa sequi debcmus qu;ecunqiie35 aeque doctissimus Chrislophorus Justeilus Natalem
a INic;eno concil o, et a sancta atipie apojlolica Ec- secum traxil, minoresque alos et uno verbo jus :

clcsia Romana non discreparevidcinus.» apostolicye sedis super levissiino islo fundaraento
XVII. Postrema hnec demonslrant quam inepte collocavit, plaudentibus c;ieleris.
collcctio Dionysiana ascribalur sanct;c sedi usipic XIX. Jam dixi conlroversiam ejusmodi nec loco
ab init sexii s;eculi dum Adrianus de ubiqu jam
:
' nec tempori convcnire r,'nibmenlum tanturamodo
:

leccpiis iisdein regulis seu canotiibus, qui suis eli;im diruendura suscc|ii, quod mihi videor perfccisse.
pr;cdece5soribiis Z>achari;e el Slcphano II usui h\.i- C;i;teium paruin scite Justellus Cassiodori auctiirilate
ranl (Caiioncs pnecipue apostoloriim quiiiquaginla nititur ul sanctaj sedi tribuat colleclionem Dionysia-
a Sl"phai!0 lll probati eraiit in conc. Lal.), laiita nam in judiciis. Cassiodorus enim (tam loiige esl, ut
(iiMi circumspectione loquilur. Allamcn corum noii- naturam illam ei colleclioni ascribat ) qiii Dioiiy.^^io
niillos pro suinma auctoritate corn^vcra!, ut patcl. famircirissnie usus erat , ejus viriuii;US, atque
C;inon, exempli gratia, apostobirum 27, lcctorib;is ct cxein[dis, for;a.sse ctiam coiisiiiis raotus monas'erium
canloribus luibcndi faciillatem imperlitur. Adrianus in suo fundo prope Schylaeiu ii ulterioris Calabri;e
juitem scripsil « Qiiod lectoribus laiitum liceat ma-
: Ojt()iduin coiididil, vilamque monasticam el ijise est
irimonium contrahere. » Caii. apost. 43 absolule ainidcxus. Ea occasione collcclionera Dioaysianain
prohibel bapiisma h;creticoium ab episcopis, prcs- Iranscribi fecil suisque nionachis legcn;lam suasil;
byteris, diacoiiis comprobaii. Adiianus explical (jiiod ul efiicacius faceret, Roiiue etiani passim legi
« Episcopus, presbyier baplisina li;crclicoruin non lcstatus cst. Vcrba ipsa cjiis profcram, ne veri:')ii
in nomine Tnnilatis bapiizantium snscipiens dani- vidc:ir fucum faccre {De Divin. Icct. cap. 23) t Pe :

netur, » Canon Ancyranus 9 diacoiiis in:itrinioniuin tiliis a StcpluMio episro, Salonitano ex Gnccis
 :

77 COD. DIPL. — MONUM., ETC, SEU COD. CAROLJNUS.— S. Z.\r.nARlyE EPIST. — MONIT. 73

PKomplariluis caiiojios ecclesiaslicos moril)US siiis, A liMJiismodi riviilis indigeliat, cui fontes ipsi prysto
iii, cra! itlaiuis alqiie diserliis, magna elofnicnlia; liice eniiit in s.acra bibliotheca, quos in omnibus caiisis
c miposuit, rjuos lioJie usu celebcrrinio Ecclesia Ro- eain adiisse p!'r siios scriniarios compcrlum eril,
maua coinpleclilur. Hos eliam oiiorlct vos assidue modo, receuLioriim dispulationibus omissis, diligen-
leg-ere, ne videamini lam 37
salutares ecclesiiislicas ler consiibintiir concilia, epistote ponlifici;ft, el caete-
regulas culpaliililer ignorare. » Di)gmalicuiii Iiic,sive ra moniimenla veiera, qu;e typis mandata exslant.
moralem librum animis, Christianorum iiiformainlis Ei Cliristophorus Juslclliis, euMHpie secuti lot alii,
ad calholicam disciplinam, qualis tunc credebaltir, a jiiris licct peritissimi, haud
mor;iti essc videntur:
Cassiodoro describi comper um est : quainvis alium quippe qiii unuin sibi proposuerunt, ut pncpropere
fiiiem sibi proposuerit Dionysius, Salonitanum neinpe suuin codiccm canoniim appingentes sancla^ sedi, jus
episcopum iusliluenduin ad ecclesiasticas regulas hujiis vetus siabillnMil, umJe novum admodum ciis-
tum (juic iii coneiliis decrelsc fuerant, tum qa:e mi- crcpare ostendennt.
nus C(>rt;c apiid noiinullos eranl in pretio, ut idem XXII. Ulinam barbaries per Italiam longe lateque
lesalur in pra'falione. AposvoiiCv-e aulem sedi, qiue cfiiisa Romaua etiam non hebelasset ingenia! Non
regiilas, seii canoncs illos nonnisi posl duo s:ecu!a enim scriniarii, taedio forsan lal.oris, ni fallor, com-
aniplecli cccpit, niMjue Dionysius, neque Cassioilorus pendiariam illam via u Gregorio e.iam III nion-
a
fuisse usui aflirmanl, aut aftirmare possiiii;. Falso stiat:im, proposuisscnt Zacliaria;, qiiam pnstmo !uin
igilur jus vetus iu ea cullectione slntuitur. S ephaiius et successores terere non duliiiaruiit.
XX. Nec pr;elereundum quod Cassiodorus de ca- liaud duiiie mos antiqiius bibliolhccam consulendi in
nonibus lantum agit : decreiales qiiippe epislo.'as [{ desuelu.linem sensim iion abiiss(H ; ila nt s.TCuli
constal, a D.onysio postea coileclas, ut Jiiliano pre- unius spatio Canon, scu Codcx c nonum a Leone IV
sbyieri cardinali mor 'm gereret, ciijiis maxima ciira laudalus ut supsa aiebam, in episcopoium causis,
erat qiue a ecclesiaslicam disciplinam pertiiierenl
I rcbiisque ad disciplinam p:M'iinenli!)us ferc iiniis csset
inquirere, quod Dionysius idem testaiur. 0"* ^t''0 usui : et, quo;i magis dolendu n, Joannes VIW, nono
esl ejiismodi coileclio, privata auctorilale fada, sa- s;x!CuIo d<-clinan!e, constitii!io:ie niinis effiisa sanxe-
cneque bibliolhecae forulis minime excussis? Exsii- rit,Anasiasio leste {Prcrf. in Conc, Nic. ii), ut ca-
laiit inde scilicei pi;ecipuai sancli Leonis epistola; ad noncs et dccrela omnia accipereii ur q!i;e fi:!ei, mo-
episcopos, et prineipes conscripla^, anno 4i9, in ma- ribus, saiict;eque sedis insiitutis minime adversa-
gna ea commotione lotiiis Orientis ob h;eresim Euiy- r.ntur. Verba ipsa bibliothecarii pon;i!icem allo-
chelis, inque iis dihie cekbres ad Fbivianuin, octava quentis profcram « Aposlobitii vestro decernente,
:

et decim;» omniuni celeberrima de qiia concilium non soliiin illos solos 5U canoues Ecclesia recipil,
sub Gelasio ila decrevit non niiillo aiiie Dionysii ad- s,'d et omnes eorum, 39 " p: t3 Spiritus sancii. lu-
venlum Romam : i Cujus lexluin quispiam si usqiie barum, quin et omnium onminO probabilium P;i-
nd unum iola dispulaverit, et non' eain in omnibus trum, et sanctoruin concilioriim regulas et instilii-
venerabiliter rec(^peril, analhema sit. » (Labbe, Cohcj/. tioncs admiltil iihis duntaxal, qu;ie nec rect;e fidei,
loin. lY, pag. 12G5). De Siricii, Innocentii, Gclasii nee proiiis moriLiis ahviant, scd iicc sc;!is Romaii;e
(cujus nonani tanliimmo !o coliector novii) dccrela- decretis ad modicum quid resuUant. » Quamvis eiiim
libus lilteris a colleclione exsubintibus nihil dico. supposit;t! islje merccs in Canoncm relata! nunquam
rnum id tacere no;i possum, quod quie ad astruenda p fuerinl ab apostolica sede, usus lainen earum per-
iidei dogmata, ad Romani poniilicis polestatem, ad missus altissimum vulnus disciplin;v! inflixit, quod
Ecclesia; universie regimen et ad potissima discqili- ferieo s;iicuIo decimo expulruit, iiec nisi post diu-
!ioe momenta pertinent, ea omnia a coHectione ab- turna remedia cicatricein obduxil. Aisam pia!lcr;a
sunt, ul sedulo eam expendenti palam fiet. Quare dedit Petro de Marca et Nalali, ut tam nuilla de
doctissimos illos viros Juslellum et ca^leros col!c- jure veteri et novo extra alcam dispularenl. Quorum
clionum ingenium ac finem asseculos non esse viv oinniMin fons csl epislola h;ec Zachari;e, quani modo
crediderim. De ingenio qiiippe luculenter Cresconius sulijiciam omiiium ociilis.
Liberino ep scopo, ul)i ail Ferrandum quem ipse se- XXIII. Ex brevii)us eidem notis appositis plura iis
quilur, t Indocloruin, quorum esl maxiina nuillitu- suppetent, qnai mihi vi^ia siint pr;emonenda. Duo hic
do, in eodem opere studium probalur, ul ita dixerim, adjiciam, quorum unum paiefaciel Collecionis iisiiiii
se(picstrasse ea condiscere valeniibus et volenti- aposlolicse sedis dcci'elis adversantia si!ppe;!itasse :

biis dubiialioiiis ambagem aufcrre, ut corum pleiia alterum vero opinionis Sirmondi f;dsitatein ma-
inslruclio nifnexdilficuUale scriptoris, sed ex desidia gis magisque ostendet. Piiiiio igitur Fratici rogant
jam depen leal lectoris probabili examinalione cap. 11 Qui clerici etiain ab uxoribus abstinere
: «

<;on iiscat, ulruiii ex severitaic, an ex lenitaie suum debeanl? RcponilZacharias aiictorilatccan. Afr.57
» :

animum debeal moderari Bibl. vel. J.. tom. I, p. « Episcopos, prcs'>yteros, diaconos debcre conlinere,
i5(i). t alios liOii cogi. » Id vcro cuin decreto sancti Gregorii
38 ^X^I-Ex quibus non obscure patet, collectio- pugnal, (pii exeunte sexto sa-culo coulinentiam iii-
nes omnes usque ad octavum Ecclesi;ie sa;culum (nam jimxerat etiam subdiaconis pcr lotiini Occidentem.
Crescouius in septimi extremo scribebat) lam qu;e L' En verba ejus Yenantio Lunensi episcopo rcsci ibcn-
generales erant canonum, quain quai poenitenliales lis (lib. IV, ep. IG, 17) « Siibdiaconi :(juo^iue, qiios
laiilum continebaiit, publicam ulilitaiem spectasse, similis ciiipa constiingil,, ab officio suo irrcvocabili-
ac proinde illarum finem fiiisse instructionem cleri, ter de|)ositi, iiiter laicos com:iiuiiioneiii ;iccipi:iii!. »
et qiiorumcunqne fideliiim. Cujiis rei locu[)lelissi- Uem inetropoIit;e Mediolan;'nsi : < simililer eliaiii et
nuim habemiis testem Martinum Bracarensem, qui tres subdiiiconos, quos frateriiil;is vestra lapsos in-
ad suain collectionem, pr;e aliis h*c pr;iefaliir notuit, a suo scnipcr v;uare, ac deccrniiiuis priv:itos
Propterea iii ipsis canonibus aliqua siniplicioribus esse officio quibus niliil aliiid qu;un iiiler hiicos
:

videantur obscura ideo visum est, ut ciim oinni di-

: sacra est pnrbeu.ia commiinio. » Pugnanliam hujus-
ligentia el ea (|ii;e per translalores oliscuriiis dicla inodi coiicilial Thomassimis {Uencf. \. xi, c. 63,
siint, el ea qu.-e per scriptores siinl immulala, sim- n. 10) aiens, posl annos l.")0, (hcgorii decrctum a.l-
plicius et emendatius rcstaurarem. Id primuin ob- buc viicillasse, et parum constantcr servatiini esse.
servans, ut illa qu;e ad episcopos, vel universuin At boiia iim ejus venia non viicillabat dccretiim;
<

cleriim pertinent, una in parte coiiscripla sint si- : indiictii collectio hiijusmodi conlraria dccrela suppe-
mililer et qiue al biicos perlincnt, siiiiul sint ad- ditabiit. Ei ni^i etiain ipse Sirmoiido habuisset fi ein,
unata: iitde quo capitiilo sciie alirpiis voliierii, possil reui novam a Zacb;iiia piofcrii seiisiss:'l apostoIic;tt
celerius invenire (Labbe, Conc. lom. \T , p. IjHI). ^.cdi conlrariain, (piia priinus descruil viam a pr;e-
il;iec profecto causa est cur nullam canonum colle- decessoribus trilam. Perinde esse video de can.
clionem sanct;c sedi oblatam videre eiit. Non enini ;Apjsl. 27, rep^sito consultationi 18. « Qui cleiici
79 B. CAROLI MAGiNl OPP PARS I. SECTIO III. 80

uxoros sorliri del)oaiil, > ab Ecclesix' eium Romaiia; A \m- rclationcm siiblimissimi ct a Dco scrvali pr;cdicli
disciplina aidiorrcl. lilii noslri Pi|)piiii vcstram oinnium boiiain conver-
XXIV. Altevdiii capiit, iiikIc siipposilio palct siil)-
Dco pbicitis disposiiio-
sationcm, ct ipiod iii boiiis et
jecloiiim caiiommi cpistoi;e Joaimis II esl lesponsio
ad coiisullat. 'i. « De episcopis prcsliylcris, ''"^^" 40 nibus, iinanimcs atqiie cooperatorcs estis. It;i [Lamb.
coiiilius (lamnalis, a qii;e cuin causa Contumeliosi add. ut ct Ecclcsi;c Dei et vcnerahilia loca per uni-
J
couvenit. Zacliarias eiiiin rcponit uiiicmn canonem versam vestram provinciam42 ^''^'*' J^tfiuc earuin
aposlolor. id , omissis c;clcris. Si aulem Joannes
proesules sacerdotcs et rcUgiosi abbatcs, ut condecet,
aiino 554 antequam Ilaliam harbaries invadeiel,
duos aposloloruin canones, totidem Anlioclienos ad- in sancio liabilu el convcrsatione sacerdotali con-
jicieiis, lioruin poslreinuni, (pii esl 15 conlra appel- scrvctis [Lam/;., convcrsetis], vacantcs oratioiiibus,
lationes ad sanclam sedein, adliibeie non essel veri-
insislentes precibus ad imploiandam divinam poten-
tus, quidni Zacliarias, barbariejam uiidicpie effnsa,
qni pneterea canoncs alios saiictai scdi contiarios se tiam, ct ccelitus victoriam triimcndam advcrsus pa-
adhibuisse noii seiisit, anl hunc, aiii ex aliis aliquem ganos [Lamb., Gent., paganas] et infideles <* gentcs
in caiisa eadeni altulit? Cuni priBsertim Cresconio
propugnatoribus vestris. Etcniin vobis in vera con-
duce Dionysianain percurrcret coilectionem? Quia
scilicet tain in conlumeiiosi persimili causa, quain
fessione ct siinplici corde ad Dominum accedentibus,
liac in consultatione, Aiitiocheni canones abs re sicut Moyses ille amicus Dci , orando pugnabal ,

adiinpostorismoliminaaccommodati,
eraiit, ct soluin
p {Exod. xvii), ct Jesu Nave [Uaron, et Cenlur., et
cujus patria etaitas qu;cri debent in provinciis Rlie-
Jonathas] cum populo Israel bclla Domini praeliando,
mensi, et Moguntin post Ludovici Pii exauctor;i-
i

tioncm occurrent enim cuni Ilincmaro episcopi alii

: vincebat, ila et vos agere oportet, charissimi mihi,
plures appeliationuin osores. Sod de his alibi clarius. ut silis adjutores populo vestro orando , et bonis
Audiatur nnnc Zacharias ipsc singillatim probans
actibus inlucrendo, declinantes a curis et negotiis
qu;e hucusque sunt dicta.
sajcularibus. Scriptum est enim Vacate et videle, :

quoniam suavis esl Dominus {Psal. xlv ). Et iterum :

IIL
Accedite ad eum, et illuminamini, et vultus veslri tioii
41 ITEM EPISTOLA « ZACHARLE PAP/E
erubescent {Ps. xxxiii).
AD DGJIMJM riPDNUM MISSA, Principes et sa^culares homines atque lellatores
Qu(e prwtUulata est snb mnjorum ilomus uomine, eo convenit curam habere et sollicitudinem contra ini-

quod nondum in regis digiiitatem esset elevntus, uiia micoTum aslutiam, et provinciai defensionem; prae-
cum cnpttulis suis consuUis ; etiam [Lamb., Gent., sacerdolihus alque Dei servis pertinel
sulibus vero,
fl jam ] dicto domno Pippiito, vel srtcerdolibus in
partibus Franriir, qaaliter respondcnduniy scripsit salutaribus consiliis et orationibus vacarc, ut vobis
jain diclus pontifex. orantibus, ct illis bcllantibus, Dco pra^stanle, pro-
^ vincia salva persistat, (iatque^vobis in salutem, lau-
[Ann. Dom. 7-48, Cod. Can. v, chron. 3.]
— dcm et mercedem perpeluam. Ex hoc qui['pe prse-
AuGUMENTUM. Consullalioni Pippini principis, et
Francorum capilibus scptem et viginli ecclesijB sulatus vester apparebit in sanctitate, el principatus
illius pcssumdat;c depravatam disciplinain, pncsii- dilecti filii nosui Pippini approbabit [Gent., approha-
lumque et cleri inscitiam patefacienti, singillaliin bitur] per suijcctorum potestatem et bonum dispo-
rcspondet novo exemplo p;M' canones vcrsionis
Dioiiysian;c jiixta Breviar. Cresconii, anliquo san- situin. Itaque ut flagilavit a nobis, cum vestro con-
ctae scdis more collectiones canonum aversanlis sultu, superius eff;itus filius nostcr Pippinus, ut de
uon pcnitus derclicto. omnibus capilulis, (juibus imiotuit, rcsponsum de-
t Domno cxcellentissimo alquc Christianissimo inus, in quantum Domiiio dante valcmus, deuiioquo-

Pippino m;ijori doinus, seu dilcctissiinis nostris uni- que capiiulo infcrius coiisciiptiim, juxta quod a
sanctis Patribiis tradituin habcnius, et sacrorum ca-
versiscpiscopis ccclesiarum, et rcligiosis abbatibus,
nonum sanxit aucioritas ^, etiam el nos quod Deo
atque cnnclis Dominum timentibus principibus, in
inspirante aposlolica auctorilate deccrncre potui-
rcgionc Francorum constitutis, Zacharias episcopus

Dei caiholic» et apostolic;e Ronian?e Ecclc- iiiiis, m;indavimus in responsis.

sanct;B
salutcm; grtilia vobis ct pax a Dco 43Piiinuincapitulum : « yuomodohouoraridebeat
in Doiiiino
siic p a chorcpiscopis et paro-
Domiiio Jcsu Christo unico mctropolitanus cpiscopus
Palre omnipolenle, et

ab Spiritu sancto ministretur c. chialibus presbyteris.» In canonc sanctorum aposlo-

Filio cjus, ct
Domiiio, addisccnlcs lorum capitulo triccsiino quinlo scriplumesl « Epi-
Gau lio inagno gaudemus in :

7U, 752. •1 Saxoncs pula continuis bcllis petilos, quod pon-

Pontifex creatus anno sakilis obiit
tifex sanclus Bonif. litleris {Codd. Bonif.) et Ca-
ct
Ckets.
ii^tashujus epistolc (igenda cum Cointio an. 7i8,
i>
rolomanni viva voce probe norat hi eiiim pag;ini :

nisi forte snb linem 747 data fiiit. Nam Pagii cim- craiil ct infldclcs.
mcnsc 747, e Jn speculis a Deo constituti, ul vigilantia; nostr(C
trari:» opinio, dal;iin nimirnm Jaiiuar.
adPippinum, pciies qii_ciii diligcntiam comprobniUes, ei (jucc coerccnda suiU re-
corruit ex ipsa insciiptionc
erat. Nam Caroloni;umus cod. aii. 747 scccinus, ct qiuv observnnda suiU snnciamus; aiebat
summa rcvum
Coelcsliinis cpiscopis Viennen. ct INarboncn. [ep.xi).
per Zach;\ri;c manus monachnin inducrat, ut habcut
lia nunc Z;ichar. omiiibus cpiscopis Franciye; sunima
Annal. Fiilden. Baron. eam rcfcrt ad an. 744, et ibi
pag. n. 5, Cointium nequidqnaii. arguit. Mansius (ad
enim Pclri snccessoriim aiictoritas nullis canonum
ct decrctorum collcctionibus pnescribiaur; quibus^
pag. 747, n. 2.) conjectura c.v documcntis assequitur
Carolomannuin ex Francia profcclum esse post dicm tamelsi utiuir brcvilalis crgo, dc suo tamcn oppor-
luuc a;]dil, qu.c Fiaiici;c lu;ii tempoiis craiit oyua,
t-, Jiiii. Ckn.n.
i Exolat imi. IX Bar., an. 74i, el Cent. 8, c. 10. Id. ut viclcbimus.
 , ,

85 COD. DIPL. - MONUM., ETC, SEL^ CODEX CAROLINUS. — S. ZACILVRLE EPIST. 82

scire convenit quis iuler A cardinales, etqui \Lamb., Gcnt., ct si] monachica vila
scopos genliHm singulamm
quem velul caput existunent, velle habeanl vivendi plebi quidem sibi sulijectic
eos prinius habealur, ,

couscientiam, gerant; prLCclariori vesle iiiduli debilum pra;dicalionis pcr-

elniljjlaiuplius, prailcr ejus
[Lamb., Gent.^ quam illa sola solvant, ctin secreto propositum servent sui cordis ;
cuin iili spli singula
parochia; propriic. et villis qu.e sub ut qui vidct in abscondito Deus, leddatillis in paiain.
siugula], qu;c
competant sed nec pniiter Scriptum (piippe est : Quai dkitis in cordibus vestris
(ja [Lumb. add. sunl], ; ille

ouiniumconscientiamfacialali(iuid.Sicenimui>aiiinn- et in cubilibus vcslris compumjimini {Ps. iv). Non

glorificabilur Deus perChristum in Spirilu eniin nos honor commendal vcstium, scd spkndor
las crit,et
animarum.
sancto. »

Item in canone Antiocheni concilii capitulo nono Monachi vero lanea indumeiita, juxta normam et

conliuet [Lamb., Gent., continetur] ita : « Fer singulas regiihun monachicai discipiimc , atque tradilionciu
regiones cpiscopos convenit nosse melropoliianum sauLtorum probabiliuin Patrum , sine iiilermissione

cpiscopum tolius provinci* soliiciludinem gerore, utantur. Si enim abrcnuiitiantes ea quai sieculi sunt,
propler quod ad metropolim omnes undique qui ne- tola se Dco intentione coutulerunt de omnibus Vici- ,

golia videntur habereconcurrent [Ln/H6.,concurrere lis [Lumb., Gcnt., illicitis] debent abstinerc, ulquan-

deiient]; undeplacuit eumet houDre pra'cellerc, ct B (um corpori suo sustiiiuerint laborcm , lanlum re-
niliil amplius, pra;ler eum, cicteros episcopos agcre munerationis pntniLum a Deo percipere mcrcanlur.
sccundum antiquam a Palribus nostris rcgulam con- Apostolis quippe divhiiun datum esl mandatum, duas
stitulam, nisi ea laiitum qua; ad suam difficesim tunicas non habcndi {Maltli. x). Tunicas dixit Chri-

pertjnent possessionesque subjectas. Uuusquisque stus, utiquc lancas, non lineas; qui ergo obedierit
cniin episcopus habeat su* parocluLC pol.estatein, ut Doiiiinico praicepto, bonis actibus inliaircns, habebit

i-egatjuxta reverenliam singulis compelentem, ct vitam a,'lernam.

provideuliam gerat onmis posscssionis quie sub omni Item ex canone Aniiocheni concilii capitulo dc-
\Lamb. add. ejus] est potcstale. Item, ut presbyteros ciino, de liis qui vocantur « chorcpiscopi dccretum
el diaconos ordinet, et singula siio judicio compre- cst : « Qui in vicis, vel possessionibus chorcpiscopi
hendat. Ainplius autem nil agere lentet praUer aii- nominantur, quainvis nianus imposilionfin episco-
lislitem metropolilaiium. Nec metropolitaniis aliquid poruni perceperint, ct ut episcopi consccrati sint,
gerat ^, sine cjelerorum sacerdolum consiiio. »
lamen sanctiie synodo placuil, ut modum proprium
Iiem ex libro Decretorum beati Leonis papae ca- recognoscant, el gubernent subjeclas sibi ecclesias,
pituio o'^ continelur « Igitur secundum sanctorum earumque modcramine curaque contenti
:

p siiit ; ordi-
Patrum canoncs Spirim Dei condiios, et lolius inundi neiit 45 etiam lectorcs, et subdiaconos, atque exor-
rcvercntia consecratos, metropolitanos singularum cistas, quibus promotiones istaj sufliciant. Nec pre-
provinciariim episcopos, quibus ex delegatione iio- sbyterum vcro, necdiaconum audeanl ordinare pnc-
slia fraternitatis tuai cura, praitenditur, jus tradiuie ler civilalis episcopum, cui ipse cum possessione
sibi aiiliquitus dignitatis inlcmeratum habcre decer- subjec.tus cst. Si quis autem transgredi statuta lcn-
nimus, ita ut a rcgulis piicstilutis iiulla aut negligen- laveril, depositus, quo utebatur honore privetur.
lia, aut pricsumplioiic discedant, aut in habitu, aut Choreplscopum vero civitatis cpiscopus ordiiicl, cui
in incessu 44 sanclitatis '». » Num ct nos ab aposlolica ille subjectiis cst. i

auctoritate subjungimus ut episcopus juxta dignita- Secuudo capitulo de ^ cpiscoplsprcsbyleris, cl dia-

lcm suam indumcntis utatur; siinili modo presbyteri conibus damnatis, quoJ pristinum oiricium usurpare
a Gent. habet : antefatum metropolitanum. Nec dem cum aliud non essenl quam vicarii foranei cpi-
metropulitanus gerat ; ol moiiet vocem aliquid alia
scoporum, his dignitateparesesscambicbant idcirco :

manu, ut videie e^t, ct recentiori atramento iiiter- qmerunt quomodo metropolitas delicant hoiiorarc.
positum essc. Proccdeiite tempore co usque petulantia corum erc-
^ Yerba hajc aui in liabilu, aut in inccssu sancti-
vit, ut Leo III ct Carolus Magnus hunc hierarchiic
:

/«<t5,iionlegunturinLeoiiiscpisl. (84.,cap. ^2). lu iis, D oniinem in Francia cxslinsuere neccsse habuerint.

quye mox decernil noiandiim quod octavo eliam sic-
(Vide Capitular. Ub. vi, cap. 119; lib. vii, cap. 187,
culo monacliismus erat unirormis, et vitai gencrc
o'25, o^^S) prcsbytcros ctiain ct diaconos ordinare
disUnguebalur a clero, Ilolsten. {AdCod. Hcg. pnvf. pi;csuinpscraiit (Labbc, Concilior. toni. Vll p. IIOU .

c. 3), quanquam cod. tempore sancii Bonifacii opera

seipi.). De iisdein iteruin scimo est iiifra, cap. A.
ordo sancli benedicti propagarctur in Fraiicoium «1 Sanctus Cypriaiius (cp. G8) cpiscopos lapsos ait
rcgno. Praiterea notaiidum paroclios in suburbiis
ad ptKnilentiam qiiidcm posse admitti, ab ordimitione
coiistiluLos appellari presbyleros cardiiiales , com-
autcm atque saccrdolali lionore proliibcri. S;m-
cleri,
muiii olim nomiiieepiscoporum, piesbyterorum, dia-
dus Basil. (can. 51) Canones inde/inite cdiderunl,
:

conorum, qui alicui addicebanlur ec(;lesi;c. Qua cx

unam in eos qui tapsi sunt pivnam dccerni jiibcnles,
coinuiunione nomiiiis , ollicii similituJiiicm parum
a minislcrio scilicet motionem. Hicronymiis [Adv.
scire aliqui deducunt in sanclai Ilomanai Ecclesi;c Jovin. lii). i) l\on posse cssc cpiscopum qui in cpi-
:

cardinaliijus. Pncterca Siricius

scopatu : alioquin, ctc.
filios faciat
« De chorepiscopis uberrime Thomassin {De Be- ad 7; sanctus Innoccntius ad Viclricium
Iliiner., c.
nef. i, \). Uesponsio poiilificis ad hoc primuin
II, c.
cap. t>, ad Exsupcriuin c. I, et Lco Magiius cpist.
caput aptissima iiain de metropolitani pra;slantia
:
ad Ruslicuiu cap. 2, siippedilassenl qu;c tcmpori
alios inter episcopos auctoritate canonum et decre-
niagis congrua crant, nisi liac nova via incedere ma-
l(jruin ioquilur , et chorcpiscoporuiii muiiia palcfa- hiissel.
cil; sic arrogaiiti.c chorcpibcoporumilludit. li si^iui-
 :.

83 B. CAROLI MAGNl OPl». PAIIS I. SECTIO IH. 81

iion Jebeanl: Ev libroCanoiiuin saiictoriini aposlolo- A s«cns a/rrtn6«s ministrart', vd aiuiniil ex his, (inu;

loriiin capitulo vircsiino nono dictinn est : j Si qiiis rirornm sunt olficiis dcpntata, prwsnmcrc. t Niliilo-

ejMSCopiis aiit diaconns deposiliis justc super certis niinus impaliciiler audiviinus, tantuni divinariim re-
criminibus, ausus fuerit atlrectare minisleritin) du- ruin su) iissc dcspcctum f
ul feminac sacris altarilius
duin sibi comnnssiiin, bic ab Ecclesia pcnilus al:scin- niinistrare iirnicnliir, c!incla(|uc fiii.-c non msi vi,< •

datiir. I riim fainiilatui dcpiitata [Lamb. add. siiiil], soxiiin,

Tcrliiini capitulum d.^ prcsbytoris " suporvciiic!!- ciii non compeut, cxbibere ; nisi qnod omiiiiim de-
libus [Grets., siip-Mbicnlibus] cx concilio Carthagi- lictoruin, qiia>- sini>iilatiiii pcrslriiixiimis, noxiorum
nense capite un;lccimo : « Si quis prcsbyter contra reatiis [Lamb., Cent., rcalus oinnis et criiiieu] eos
episcopum suum inflatus scbisma fecorit , analhema rcspici! sacordotes, qui vel ista commiltu t, \el com-
sit. Ab iiniveisis episcopis dictum cst ^ : Si quis niitlcntes inininic publicando pravis excessibus sc
prcs!)yior a piacposilo suo concptus fucrit, debet favere significanl. »

uliqiie apud vicinos episcopos conqueri, ul ab ipsis Sextum capiuiliiin de viduis, si possint in pi^opriis
cjus cajisa possii audiri, ac pcr ipsos suo episcopo babitaculis suis salvarc aniinas. Item ex eo;lera libro,

iTconciliari; qiiod nisi fecerit, scj superbia, quod cap. 21, ila continetur : 6 [/'« viduoi ^ non violentuT
absit, iiiflatus, secernendo se ab opiscopi sui Qom-^ ^^ Vonlificibiis, el si professam continenliam, proposilo
munione subduxerit, ac separatim ciim aliquibus mntato, catcavcrint, ipsa- perfGcnt., pro] se rationcm
[Lamb. add. schisina] faciens, sacrificiiim Deo ob- Deo pro snis sint aclibus redditnrai. < N:'.m de viduis
lulerit, anathenia habeatiir, el locum amittat. Si que- sine ulla beneiiiclione ^7 velandis siiperius latiiis,

rimoniam justam a Ivci sus episcopum non habuerit ,

duximus disseren;lum, quye si propria voinnlate pro-
iiiqiiirendum erit. » fessam primi cnnjiigii casiitatem, mutabili menie
Qiiartum c;!pi;ulu;n de pi-esliyteris agrorum, quam calcave. i;il, periciili ojiis intereri; ,
quali D.^uin dc-

o'jeJienliam debeant exbiberc episcopis el prcsbyte- beal satisfaotione placare. Sicut enim si se forsitaii

ris cardiiialibiis cx concilio Ncoc;esariensi capilulo conlincre non psterat secundum Aposlolum, nullate-

15 ila conlinetur : « Presl-.yteri ruri et in ecclesia •= nus nuberc vctabalur : sic habitam secundum dcli-

civilalis, opiscopo praesente, vel presbyteris urbis ,

bcrationem', proiiiissam Deo pudiciti;e rulem debiiit

ipsius, ofierre non possunt, nec panem sanctificatum custodire. Nos autem nulUim talibiis laqueurn debe-
dare caliccmquc porrigcre. Si vero absentes hifuerint, mus injicere scd solum adhortaliones p!;emii sem-
:

etaddandam orationem voccntur, soli dare debebunt. piterni, poMiasquc proponere divini judicii, ut nostra

Chorepiscopi quoque ad cxeinplum quidem et for- p sit absoluta conscientia, et illarum pro se rationen»
mam scptuaginta videtur ess '
[Lamb., Cent., videntur Dco reddal inlentio. t

esse]; ut quod ministraverunt ^ propter studium Seplimum capiUilum de laico pellente suam con-
quod erga pauperes exhiben!, honorentur. » jugem, ex c;^none sancforum aposlolornm cap. -18 J

Quintnni cpitulum de monachis, iJ cst, anciliis « Si quis laicus uxorem propriam pcllens, alleram
Uci, de quibcs flagitatiim est, si liceat eas ad missa- vel ab alio dimissam duxerit communione pri- ,

nnn solemnia, aut sabbato sanclo piiblice lectiones vetur. t

legere, et ad missas psallere, aut allekiia, vel re- Octavum capituhim de presbyleris et diaconibus,
spoiisorium. De his in libro Dccrelorum bcati Gelasii qui se a minisierio ecclesiaslico subtrahunt, et seor-
papye cap. 23 *-'
destinatuinest : Quod nefas sit feminas siim coilectas faciunt, ex canone Antiocbcni concilii

« Capitular. (lib.i, c. 37) ct Labb;t;i (Concil. tom. ap. eumd. cit. I. Alia tamon est Francor. qucestio;
VII, 978) hoc caput ita conceptum videsis
p. ut :
i:lia pontificis responsio.
Hullus presbyter contra suum episcopnm superbire au- f Genl. dicit Tengnagolium correxisse tantam re-
deat. Neque iindecimuin dunt;ixat can. Carlhag. in- rum sub... despectum ponendo rasiira tantum divina-
venies, se;l et decimum, et apostolor. 52. rum rcrum snbiisse.
^ Lamb. h;ibet dicium est anathcma. Post verba
: s Alia el hicqiuestio, alia solulio : propius rein
dictum est, ail Genlilotus, seqiiitur in ms., ad niarg. •^ attigit {Rcsp. 87 ad Bulg.). Viduas enim
iNicolaus I

qiiidem, si iion eadem, saltem antiquissima manu coi^endas non esse aiens ad ingrcdieiidum monast.
scriptum, anathcma sit. Scicndnm est, prosoquitur, (pioniam alia; sunt virtu-
Lamb. el Gent. presbyleri rnris in ecclesia ; a
<=
:
les sine (luibns ad vitam ingrcdi non possumus, nlhv
Tengnagclio cinciidatuin cssc ruri ct aJinonet Geiiti- vero snnt, qua' nonnisi a sponsore rcquirnnlur.
lotiis. 1» Sic liabet Toni^ii;igelius qiii verba a pontificibus,
d Lambocius comministri antcm,
legit ut iit est in qu?e in manuscripto desunt, apposiiit. Lamb. legil
versione Dionysian i : cum autem Tengnag. et Gcn- non velcntur, ct...; Gent., violentcr.
lilot. nihil mutent, ita essc iu cod. ms. leiienduin Linib., Gent., Bar. sic habita secum delibeva-
' :

est. tione.
e Mendosus numeriis : nam vel Dioiiysio, qtii hanc i Erat concil. Agalhen. can. 25, maxime ad r<!m
unam suani collect. retiilit, est cap. 2G. liiic re-
in faciens. Erat piwlcica Iiinoc. cpist. ad Ex^uperium,
spexit Coustant. {Rom. Pont. cp. toni. I, p. 85) licet qn;c eliaiii cxs!,:it iii coUectione Dionysiana, ubi pr?e
Bonif;icio Moguiit. tribuat interrogatioiiom. Ccitc Evang. verba ;iiferuntur
aliis Qni dimiserit uxorem :

Iiac Zachariiie auctoritate decreluin Solcri tribiiluin suam, ct dnxerit aliam moechntur; similiter ct qui ,

<le monachis, nomine tum igiioto, quod item Hoiii- dimissam duxerit, maechatur. Ilem c;>n. Afric. 102,
facio I ascribitur, utrique in lib. Pontilicali, cvertit; sou Milev. u, c. 17, nisi libui^sct Graicis regulis
so nil aiitiqiiiiis nosse iiieiis c;ui. 4i Laodic. Qnod ;uih;erere.
non oporteat mulieres inrjredi ad allare. Vide pliira
 :

S3 COD. DIFL. — WONLM., FTC, SEU CODEX CAROLLNUS. — S. ZACILVRIiE EPIST. ?/>

cap. 5 proniHlgaluin esl : « Si quispresbyler anl dia- A Duoilecimum capilulum, de liis, qui uxores .i.it

conus episcopum proprium conlemnensseab Ecclesia viros dimiltunt, ul sic nianeant, ex concilio supia-

sequeslravent, el seorsum colligensallare conslituat, scripto Africano, cap. 69, ita continetur : « Placuil,

ei conr.i^oHenli opiscopo non acquicYerit, nec con- utsecundum cvangelicam et apostolic.am discipli-
senlire vel ol^edire voluerit semel el iterum convo- nam, neque dimissus ab uxore, neque dimissaa ma-
canJi, bic damnetur omnimodo, nec ullra remedium rito, alteri conjunganlur; sed ita maneant, aut sibi

consequatur,quia[Lflm&.(?< Gcnt. add. suam] recipere invicem reconcilieniur; quod si conlempserint, ad

non potest dignitatem; quod si ecclesiam turbare pocnitentiam redigantur. j

ei sollicitare pcrsislit, tanquam sediliosus per pote- 49 Decimum teilium capitul. Inquisitum esl,

siates exteras opprimalur. r

quod monacbus, si clericus factus fuerit, quid agi

Nonum capitulum de clericis et monacbis non [Bar., agere] debeat. Ex decrelo beali Innocenlii

nianentilnis in quod intcrrogatum

suo proposilo ,
papK cap. 17, continetur : « De monacbis qui diu
est, in canone Cbalcedonensi cap. 7 decreium esl; morantur in monasteriis, et postea ad clericatus
I Qui scniel in clero deputati sunt, aut monacborum ordinem pervenerint [Lnmb. ndd. statuim.us], non
viiam cxpetiverunt, statuimus neque ad militiam, debere eos a proprio proposito dcviare; aul esMrn,
neque 48 ^d dignitatem aliquani venire mundanam, B sicut in monastorio fuit, et quod diu servavit, in

aut boc tentantes, et non agentes poonitentiam, meliori gradu positus, amiltore non debel; aut si

quo minus redire debeant «, ad id, quod proptcr corruplus [Lamb., Gent., hic et infra, correptus],

Deum primitus elegerant, analbemalizari. »

postea baplizaius, et in monasterio sedens ad clori-
Drcimum capilulum de clericis, qui sunt in pio- catus ordinem aecedere volueril, uxoreni omnino
cbiis'' |bospilali!yus], inonast^M-iis, alque martyriis, ex iiabore non poterit, quia nec benedici cum sponsa
canone Cbalcedonensis concilii cap. 9 \Lamb., 8] ita potest, jam antea corruplus ;
quK forraa servalur in

decretum est : « Clerici, qui pniificiuntur plocbiis, clericis, maxime cum vetus regula hoc habeat, ut

velordinantur in monasteriis, etbasilicis marlyrum, quisque corruptus baptizatus, clericus esse voluissei,
in episcoporum qui in unaquaque civilatc sunt, se- sponderet se uxoic;n omnino non ducereJ.!
cundum sanclorum Latrum iradilion» s , po'estate Decimum quarlum cap. Quod presbyleri , aut

permaneant. Nec per contumaciam ab epscnpo suo diaconi, si in aliqiio crimine prolapsi fuerint, non
desif iaiil qui vero audeiit everlere bujusniodi for-
;
possint per manus impositioncm poenitentiae reme-
mam quocunque modo , nec proprio subjiciunUir dium consequi. In deereto bcati Leonis papic, cap.

episcopo, siquidom clerici sunt, canonum correp;io- 16, decretum est ita : « Alienum est a consueludine
^
nibus suhjacebun! ; si vero laici vel monacbi fuerinl, ecclesiastica , ut qui presiiyterali honore, aut di.i-

communione privenlur. > conii gradu fuerint consccrali, hi pro criniine ali-

Undecimum capilulum, qiii clerici eliam ab uxo- quo suo pcr manus impositioncm remedium acci-
ribus abstinere debeant, ex concilio Africaiio cap. piant poenitendi; quosl sine dubio ex apostolica tra-
57 ita continelur : « Pra^terea , cum de (piorumdam ditione desconiil, secundum quod scnplum esl

cL'ricorum, quamvis erga uxores proprias inconli- Sacerdos si pcccavcrit, quis orabit pro illo? Undc
nenlia referretur, placuit episcopos et prcsbyteros hujusmodi lapsis ad proinerendum niisericordiam
seu diaconos, secundum propria statula . etiam ab Dei sccreta [Lamb., privata ; Gent., probata] est expe-

uxoribus conlinere; quod nisi fecerint, ab eccle- tenda secessio, ubi illis satisfaclio fuorit digna, sed

siaslico removeantur oflicio : c;eteros au!em cleri- [Lamb., si fuerit digna, sil] etiam frucluos;^ '^.»

cos ad id non cogi , sed secundum uniuscujusque 50 Decimum quinlum c;tp. pro oo qiiod inteiro-
ecclesiye con.-iuetuJinem o!)servari debere •'. » gatum est de laicis qui ecolesias in suis proprietati-

Lamb., cum manere dcbeatit ; Tengn. commonere

a commondatos, ad cleri ofllcia promovondos decreve-
debeant correxit poneudo (juominus redire, et apposuit rat. Quairilur hic post ojusmodi promotionom quid
ad id quod deerat. igendum eis sil? Plena tiine esset rcsponsio, si de-
Xenodocbia, seu bospilalia sunt pauperum se-
1» ^ crelorum Zosinii cap. primum essot addilum, (juo
niorum cujusmodi est insigne sancti Michaelis ad
, s-atiiilur niomiobos ad episcopale culinen porvenire
Ripam Tiberis Innooenlii XII lilyeralitate excitatum. posse per gradus exoroist;ie, aoolyli, subdiaconi,
Pelagium quo([ue 11 narral liber Ponlific. domum diaconi, ac preshyleri (.1(/ Kstjch. cap. 1). Inde au-
suam converlisse in plocbium. toni Coiislanlio (I. cit., p. 97())iiovumsuppelil argu-
f Dixi
in admon. ad banc epist. hunc canonem menluin advorsiis consiitiilumSilvoslri, (pioosiiarius
tradiiioni et docretis apostol. sedis adversaii. Eam gradil>i!s pra^pmpere acoonselur.
consule (pag. 39). !is, qu;e de Gregorio dixi, adde Ead. opisl. (oap. 14) Siriciiis clcri omiiis ovem-
•'

ii;;'c pauca sancli L;"onis ad Anastas. Tbessalon. plo usus erat ad reinovondos laicos a elerioaliis lio-
{op. 84. c. 4). Ad
oxbii)ondain perfecl;e conlinon-
« nore:« Sicul p^eiiilontiam agore ciiiqii.im noii oonce-
li;e puritaleni noe subdiaoonihiis quidem connubiuin diliir cloriooriim, ila ot post p^eiiilu.linom ol rocon-
carnale conci^ditur ut ot qui bahent, sinl taiiqiiam
: ciliationom milli umpiam laioo lioo:il boiiorein olon-
iton habentes (/ Cor. vii), et qiii noii halionl, per- caliis ;t(!ipisoi. » coiieil. Carlbag. v
Anle Leoiieni
maneant singulares. Quod si in boo ordine, qui ca:i. de prosbyloiis et (li;ioonis idem sanxorat.
11,
quartus a capite est, dignum est custodiri; quanlo (Juni autem is oaiion a ood. Afiic. ahsit, Cresooniuiu
inagis in priino, aut secuiido, vel tertio servandum latuit, quo diice ulilur Zaoliarias. Ilaiic disoipIin;iin
est? » cleri solos diaconos et presltyloios
gonoraloin ad
J
Siricius opisl. ad Ilimer. (oap. I.>) inonaohos rcductam, videsis ap. Couslant (oit. I., p. (ioli).
inorum graviiato, el vil;o ac fldoi inslilutionc sancla
 » »

K7 B. CAROLI MAGNF OPP. PAUS I. SKCTIO III. m

hrrs consfrminl, quis ipsos [Lamb., Gent., ipsasj dc- A 51 I>«'cimum soplimum capilulum. Hem pro cpi-
heat regore, aut gubernare. « A sanctis Patrilms ita scoi»is, qui allcrius clcricos susccpcrinl, ul excom-
statuliim est, el in pncceplis apostolicis continetur. numiccntur, in coilem conciiio cnp. IG «^, conlinetur :

Jnxta politorfs iinploratum, nt si in quobbct fundo E[)iscopiis vero, apud quem n^emoralus esse consii-
riijiiscunmie juris oratoriuR* sive hasilica fiieril con- lcrit, coulra eos (iecrelam cessationem pro niliilo
slriicta, pi-o (^us dovoti(«ic m honoroin eiijnscimqiie ro|)ulans, tanquam clcricos forle susceperit, velul
saiicti, in cujiis opiscopi parochia fiierit fundatum magisler inquieludinis communione privetur *•.

oratorium aut basilica, porcepla priinitus donalione Decimum oclavum capiliilum, qui derici uxorcs
legitima, id est pr;estantcm [Lamb,, Bar.t pmestantc] sortiii deheant in 27 " cap. canonum sanctorum ^po-
lot, gcslisqne manicipalihus allegatis, pnBdiclum slolorum decretum est : « Innuplis aulem, qui ml
oralorium per missas puliljcas solemniler consecra- cleriim provccti sunt, praccipimus, nt si voluerint,
Ims,^ ita ut in eodcm loco iiec fnturis lcmporihus uxores accipiant, sed lectores cantoresquc tanliim-
Ijaptisteria construantur, nee prcsl)yter constituatur modo f.
(-ardinalrs; sed et si missas ibi (ncere [Lamb .
, Gent., Nonumdccimum capjlulum, ut nullus preshyter aiil

si missus sibi forle] malnorit, ab episcopo noverit diaconus sine commendaliliis epistolis suscipiauir,
|wesbyterum ,
poslulandum; quatenus nihil tale a " in eodem canone sanctnrum aposlolorum [Lumb.
(jiiolibet alio saccrJote nnllalenus [Lamb., ullalcnus] (uld. cap. 34] continetiir : s Nullus episcoporum pe-
resislatur, nisi ab opiscopo fuerit ordinatum a. » rogrinorum, aut preshyterorum, seu diaconorum sine
Sexlum deciinuin capitulumdecloricis qui proprias commendatiliis suscipiatur epislolis ; et cum scripla
eiiclesFixs relni(piunt, quid de eis agi debeat, ex ca- detuleriiil, discullantiir altentius, et ita suscipianiur,
noiie sancloriun apostolorum , cap. 15, ita contine- si praedJcatores pietatis exstiterint. Sin minus. neque
tnr : « Si qiiis presbyler, aut diaconus, aul quilibet de necessaria subininislrenlur ois, ct ad cominunioncin
inTincro clericorum rclinquons propriam parochiam nullatenus admitlantur, quia a surroplione miilta
pergat ad alienirni, et omnino presbyter declinans pioveninnt ^. b

\Lamb., omnrno declinans pv;x;ler] episcopi sui con- 52 Viccsimum capilulum de virginibiis vclalis,
scionliam in aliena parochia commoretur, hunc si deviaverint, quid de illis agrndum sit : in liino
i/llerius ministrare non patimur, praecipue si voca- Decretorum beati Innocenlii pap:«, cap. li [Lamb.,
tiis ab opiscopo rcilire conlempserit, in sna inquie- 19 1, asserlumest: « Qua^ Chiislo spiritualiler nubunl,
tmliHe perscverans. Tamen tanquam laicus ibi et a sacerdole velantiir, si postea vel publice nupse-
communicet ^. » rint, vel seclanculo corriiporint, non eas admittendas
(

« A Coflcctione recedit hoc cap. snonnnqne pme- e Inl et 7, sic et Cent.

(lecessornm docretis insislit. Sanctus Greg. iMan;iius *
Hic canon ab Ecclesi;ie Roinan;ie disciplina abhor-
:mI Benenaliim episc. Fundarit. (lib. vii, ep. 85), ad rol, tum quia cantores iiiter ordiiiuin gradus noii
Decium episc. Lilybetan. (I. vin, cp. 65) et ad Pas- novit tum quia varios ccclesiarum niores in Occi-
,

siviim episc. Firinan. (lib. xi, op. 20) hiciilcntcr hac denle esse non ignorabat, ad clori minoris conjugia
de re. binas Pekigiii I liltoras (Tuinqnaginla fere an- qiiod attinet. In Gallia pnt^serlim Agathense concil.
nis antiqniores profert llolsten. {Coil. Rom. part. i, (can.59). « Presbyteri,ait, (iiacones, subdiacones, vcl

p. 254 soq.) ex colleclione card. Deusdedit queis , deinceps, quibus duccndi uxores liceiitia non osl,
o;edem fornnila! continentur. Zacliari;c aiilein a;vo etiam alienarum nupliarnm vitont convivia. » Viiie
liher Diurniis llomm. Ponlt. suppeiiitabal fonnulam Tiiomassin. (1. i, 2, c. C2) qiii minoribus etiain cle-
(Garner. cap. 5, lit. 3 et seq.) al sanclorum Patrum ; ricis interdici nupliis,postordinationem inde colligil.
decrela hic laudata haud suppetebini ex Diiinio. Erat praiterea conciL Chalced. (can. li) haiid gone-
Pliira ex iis snnl ap. Gratianum (dist. I, de Con- ralom slatuens disciplinam, et psalmistas habens,
secr.)y spiiria tamon nonnulla cerlis in ermista, qu;c juxla Dionysian. versionem, pio cantoros, (jnod
;il> eruditis seccriii facile possnnt. Mahill., Mus. Ital. nomen Rom. Ecclosiain minus decebat « Quoni;iiii :

lom. li (Comin. praiv. p. xix), ex Grcgorii opislolis in quibusdam proviiiciis ccmcessum est lectoribus el
qiiinque omnino c;ipita educit : I, iit nulluin corpiis psaimislis uxores duccre. >
ti)i sit humaluin (piod Zacharias pi-3eterit, tanqmim ^ Canonos Lao;!iconi 4! et 42, Antioch. 7, nimi;»

al)s re; 2, iit dos suiriciens assignoliir; 5, ut nultiiin ^ brcvitate laboranl, idcirco Apostolor. 54 roponiliir.
joi baptisterium coiislitualiir; 4, ut nultus ibidoin iicet qu;cstioni miiius aplum. Cbalcedoncn. eliain 1"
preshyter incardinetur; 5, ut nul];e in eo liant niiss;e cleium omncm ampleclilur. Aliis aplior ad Fraiico-
publicye, sed preshyter ab episcopo postuletur pro rum qu;icsita erat can. Agiiheii. 52 : « Prcsby;ero,
inissae celebrationc. Ekidein hic, prailer primum, aut diacono, vol clorico sine antistiiis sui epistoIi:i
inumerantur. ambulanti commuiiioiiem nullusimpendal. » Non eiiiiii
*> erat res^ionsio. Eorum siqui-
Domi qu;pronda de episcopis qii;r,rebant, qiii sine mclropolitani Ibr-
dom majoros {Conc. Arel. an. 514, can. 21) una cum nsata ab ccclesiis suis discedcrc iion potoranl : « Nul-
aliis episcopis docreverant : « Dc preshyteris, aut liis episcoporum naviget sine foimaia primalis (Cod

diacoftibus qui solent dimittere loca sua in qnibus Can. Afr. 56). Sod de presbyleris net diaconis, qui ?>
ordinati sunt, etad alia loca se transferunt, placuit, suo episcopo accipere debebanl formatas (can. Alr.
ul eis locis ministrenl, quibus prailixi sunt. Quod 106), tamelsi Aiitioch. concil. (can. 8) etiain chorc-
si rehctis locis suis ad aliuin se locum transfcrre piscopis haiic facultatcm pra3he;it. In Galliis exZosi-
voluerint , doponantur. » Porinde concil. Arol. ii mi privilogio (op. 1, c. 1) Arelatonsis mctropolilae
(can. 25). Vide Nicajuos canones 15 et 10, et Gelas. erat, formalas cxqualihctGalliar. parte subquolibet
«

decret. 25. ecclesiastico gradu » discodenlihus concedere. Al

•=
Lamb., in eodem canone sanctornm aposlotomm, Zachari* temporihus Gallicame Ecclesia; status nul-
cap. 16. lus ferc erat, antiquatai melropolcs, disciplina om-
''
Laudati canones Nic;pni, et Gelasii decretum nis pessumdata.
(ep. 9, c. 25) huc eiiam spcctant.
89 COn. DIPL — MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS S. ZACHARI^ EPIST. 90

esse ad agcnilnm |»oeiiitontiam, nisi is ciii sc conjiin- A ad inoi tom : vcrnintaincn in exiln, propter niisei i-

xerant, de nunKlo recesseiit; si eiiim de Iiominil)ns eordiam, i-i prorniscrit qiiod facta incolnmis, hnjiis

hitc raliocnsloiiiinr, qmvcunqiie, vivenle viro, alteri coiijunctionis vincnla dissolvat, fruclum poenilenlia;

nnpscrit, liabeatur adnltera , noc ei ngendi pofinlen- in vila permanentiJ. »Nos autein,gratiadivina suiTia-
(iam licentia concedaJur, nisi unus ex his fuerit de- gante, juxla pniedecessorum el antecessorum ponti-

fnnctus : qnanlo magis de illa tenenda est, qiia> antc licum decreta, niidlo amplius confirmantcs dicimus,

immortali se sponso conjuiixerat, et postea humanas ut dum nsque sese generatio cognoverit, juxla rilum

ad nuptias misravit ^? d el- norinam Christianitatis, et religionem Romanorum

Viccsimum primum capitiilnm, idem de non ve- non copulentur conjiigiis. Scd ncc spiritalein, id est,

latis virginihns, si deviaverint, in eodem iibro 20 commatrem, aut filiam, quod absit, qiiis ducat te-

cap. conlinetiir : « II;c vero,*qu?c nondum sacro vela- nierario ausu uxorein ; est namque nefas et pcriii-

niine lecla', tamen in proposito virginali semper se ciosum peccatiiin corani Dco et angelis ejus ; in

simulaveriint pernianere, licet velat;e non fuerint, si tantum enim grave est, ut nullussanctorum Palrum,
forte nupserint, his agenda aliquanlo teinpore poe- neque sacrarum synodoriim asscrtioiies \Lamb., niil-

nitentia est, quia sponsio ejus Domino tenehatur b. lis assertionibus], vel etiain iii impeiialihus

Si eiiim inter homines solet home fidei coniractus ^ legihus quispiam judicatus sit ; sed tcrribile Dei ju-
*.
nulla raiione dissolvi, quanto magis isla pollicitatio, diciuni nicluentes siluerunt scntenliam dare

qiiam cmn Deo pepigit, solvi sine vindicla non poterii. Vicesimum tenium capitulum de his qui hoinici-

Nam si apostolus Paulus, qiuc a proposito viduitatis dinm sponte perpelraverunt, in viccsimo prinio ca-
discesserant, dixit eas hahere damnatioucm, quia pri- pitulo Ancyrani concilii eonlinetur : «i Qui voluntaric
mam fidem irrilam feceruiit ; qu;into polius virgines. honiiciJium fecerint, poenitentiie se submittanl ;

(\nx prioris promissionis fidem frangere suntconalOD? pcrfectionem vcro circa vitie exituin conseqiiantur. >

H:ec ilaque, fratres charissimi % si plena vigilantia 54 Vicesinuim quartum capitulum, item de his
fuerint ab omnihus Dci sacerdotibus observala, ces- qui homicidium noii sponteperpetraverunt; in codem
s;ibit ambilio, iiiiipiilas superata calcabitur, veritas Canoiie cap. 22. [i?ar.,2o]continetur: « De homicidiis
spiriliiali fervore fligrahit, pax pr;edicata labiis cnm non sponte commissis, prior quidem dcfinilio post
voluntate animi concordahit. Inipleltitur edictum septem annorum pociiitentiam, perfectioncm conse(iui
Aposloli, ut unanimes, unum sentientes, permanea- pr.Tcepit secuiida vero, quinquennii lempus ex-
;

mus in Chrislo, nihil per contentionem 53 "obis, plere. t,

neque per inanem gloriam vindicantes, non hoiiii- _ Viccsimiiin qiiintum cnpituliim de his qui adultcras
nihus, sed Deo nostro Salvalori phicentes. i habent uxores, vcl si ipsi adulteri comprohanlur. In
Vicesimumsecundum capitulumde his quae duobus concilio Ancyrano c. 19 continetur : « Si cnjus uxor
fratrihusnupserint, velquiduassororesuxoresaccepe- adulterata fuerit, vel si ipse adulteriuni commiserit?
riiilinconcilioNeoca;sariensecap.2,continetur:« Mu- Septem annorum poenitenlia oportct eum perleclio-
lier, si duohus fratribus nupserit, ahjiciatur usque nem conscqui secundum pristinos gradus f. i

a Sanctiis Leo epist. ad Ruslicum (cap. 15) « Am- :

erat : « Dicimiis, quod oportuerat quidein, qiiaiidiii
higi vero non potest crimen magnum admitti, ubi et se agnoscunt allinitate propinquos ad liiijiis copiihe
propositum deseritur, et consecratio violatur. Nam non a('cedere socieUitem. Sed <iuia temperantia m;i-
si humana pacta non possunt impune calcari, quid gis, et pi;eserlim iii tam h:iii)ara genle pkis phicel
cos manehit, qui corruperint foedera divini sacramen- quam districtio censunv, concedcnduiii cst, ul po^t
fi? 8 Nniluui tainen remedium aflert, ut Innoc. Vide (|iiarlani gcncrationein jungantur. » Coiitra Gre^o-
saiHti Rasil. can. 18. sua in decrclali cpistola ad eumilem Ronila-
riiis 111
b L;imi).,quia sponsio earum a Domino tenebatur. cium cap. 5, ita decreverat « Progcni mii veio suam :

Rar. et Cciit.: quia sponsione ejusmodi tenebnlur. unuiuqucmque usque ad septiinam gcii(>i;itionein
« Innocciitius, qui Victricio scribebat, ait : Frater
o!)servare (lecreviinus (Labhe, Concil. tom. VI, pag.
chaiissime ; sed Zacharias, qiii pliires alioipiitur, ac 1448, 1409). i Postremum hoc (k^crctiim Zacliarias
siia f:;cit Innocentii verha, Kratres cli;iriss. Not;au ante annos qirnuiue in con( ilio Roin. conliniiaverat,
D
dignuin, qiiod concil. Turoneiise ii, an. 5G7 cclebra- aiino 743 (Ibid., pag. 1549). De Gregorii aiilcm il
Inm, iitruuKpic capiit cxpressit (can. 20) ex sententia epistola, « neque hoc silndum est, iiKiiiit , (piod iii
pap;T; Innoc. ad Victric. episc. Rothoin. Dionysia- Germani;e partibus ita diu vulgatum cst, qiiod qiii-
iiam qiiipp»! collectionem GaHi;i ignovabat ilcinde : dem archivo nostr;e sanct;e Ecclesi:!' sciiptiini
in
subdil : « Qiiis sacerdotum contra (lecreta talia, qinn miiiimc repcrimus; ipsis tamcn assercntibus honiini-
a sede apostolica processeruiit, agere pr;esiim;it ? > biis de Germaiii:x' partibiis didiciniiis (piod ona*. ,
I

Sic tiim vcnerabantur, ut ;cquuin erat, decrcUi ponti- rccordationis sanclus Grcgoiius p;ipa diim e<»s ad
ficum Rom;ui()rum. religioncm Christianilatis divina gi;ilia illustrarcl,
d Sic etiam Rar. et Cent. in ipso concilio est :
;
licentiam illis dedissct in (piarta se copulare genera-
Fructum paenitenti(r consequatnr. L;iinb., in vitu con- tione, scd duin riides eraiit, ct iiivit:uidi ad fulcm,
sequalur ; el addit : quod si defecerilmulier , uut vir quanquam niiiiime scriptiim iit diclipu cst, rcpe- ,

in talibus nuptiis, dijficilis crit pocnitenlia in vita per- rimus, credere noii ambigiimis. » lii hanc sentcn-
manenli. tiam pro suiiiina auctorilate loiinilur, ;illinilatis
<= Tanta in re pra^ter Gnwas regiilas apostolicoe etiain, et cogn;itionum gradus, (pios ipse iu laudalo
auctoritatis prpesidio nititur. Greg. "ll et III decreta coniilio , posl Gregorium 111 rcccnsueral coiitir- ,

probat, el explic;it. Grcgorins eiuui II ad tempus, mans.

ct terroris amovcndi causa (rcs enit de Gcrmanis Exsuperio
' in eadein fcrc causa consulcnli lunoc.
niipcr coiivcrsi^) ita I!onif;Kium pcr liltcias aftatus (cap. 4 rcposucrat couinumionc privandos .Mu- : (
)
 ; ,

W b. CAROLl MAGM OPP. PARS I. SFXTIO III. 9^2

Vicesitnnm sexluin ca». do nionacliis ei virginihus A supcrius anncxa snul , in (luanlnni , niiserniilc Deo,
liroposiluui non scrvaulilxis in libro Dccrctorunibeaiti v.iiuiiiius , inler Ciclcra cap. (lenoraiilcs , tani san-

Syricii |)ap;c cap. G oonliuclur : « Pncterca uionaclio- ctoiuni aposlolorum, ipiani ct jam [Jd. Iiic cl iufra,

nini (piosilain, al(pic uionacharuin, aI)j<?clo proposilo ctiam et] ct bcatoriiin Patnim sancli(nics, scu cl jani

sanctitalis, in tautain prolcstaris (.lcnicrsos esse la- ct proliabiliuin bcalissimorum poulificum dccrcta,
sciviam, ut prins clanculo, vcl snb monasterioruin ut uniuscujusqiie capiluli scntentia continet, in brevi
prajtextnillicitaacsacrilcoaseconlagionemiscueriul eloqnio pcrstringcntes, ad vcstri pra^sulatus notitiam
postca vcro in abrupluin conscienti;c despcratioricni ct pra'dicalioncin , alque populi voliis a Deo crcditi
perducli, dc illicitis complcxibus libcre filios procica- aidificationcm , mandavimus miiiislranda alqiie per-
rcnt, (pjod et public;e lcges, ct ecclcsiaslica jura ficicnda; liortantcs vcstram oinnium pindenlissiniam
condemnaiit: hasigiturimpudicasdctcstabilcs(iucper- sanctitatcin , et proccrum directioncm, omni mode-
sonas a monas(eriorum ccelu, clcctorunu]ue [Latnb., rationi [Lamb. et Bar., iit omnimoda ratione] non
ecclcsiarumquc] convcnlibus eliiniiiandas csse man- declinantes, a dextris ant sinistris, scd viam rcgiam
dannis, quatcnus retrus;^ incrgastulis, lantumfaciiius inccdcntcs , constantissime observctis aposudica
coiitinua lanientatione deflcntes purificato |iossiiit niandata ; etcnim b;ec, amanlissimi nohis, vobis de-
pu^nitudiiiis igne decoqucrc, ut eis, vel ad mortein B
** dimus in mandalis, ut nec nos coram Dco de tacilur-
salliin solius misericorJiae intuitu, per communionis nitate judicemur ; ncc vos de ncglectu corain eo coga-
gratiam, indnlgentia subvcnire a.
possiJ, t niini reddere ratioiicni, siciit scriptum est in Dominico
55 Vigesiinum seplimum cap. de bis qu;c non pr;T"ccpto : Si non vcnissem, et locntus eis fuissem,
coacle, scd voluntatc propria virginitatis proposilum peccatum non liaberent [Joan. xv).Ilaqiie nibil cxcusa-
suscepcrunt , quod dclinquant cuiii nupscrint, elsi tionis adbibcnlcs, oinniiim rationabilium animarum
uonduin fucrint consccrake; in libro Dccretoiuin saUitem procuretis, gg ita currentes in agone, nt
beati Leonis papae, cap. 28 [Lnnib., 27] continetur. non viluperetur niinistcrium vestrum, sed magis de
I Puclkx^ qiun; non p^srcnlum coact;c iiiiperio, sed palma victori;cbravium accipielis [Laiinb., accipiatis]
spontanco ju.licio virginitatis propositum atque ba- juxta egregii ApostoH dictum, liabentes, bonis acli-
bitnin susccpcrunt , si postea nuptias cligiint, proe- J.us in!i;Ti^rendo, repositam coronam justitia in sidcrca
varicantur et jain, si [Id., cliam si] nondum cis gra- mansione, quam vobis reddat in illum diem justus
lia consecrationis accessit, cnjus utique non frauda- judex Doniinus Deus et Salvator noster Jcsus Cliri-

rentiir muuere, si in proposito pcrmanercnt !> ». stus, quivivit in unitate cum Deo Patre omnipotcntc,
HOiC ititque, charissiini nobis, ct dilectissimi, qua; p et Spiritu sanctoper omnia sccculasaeculorum. Amen.

lierilms, prodito earum crimine, communio dcnega- fuit deh^gata puellarum monasterio, in utroque sexu
tur. \'iroiuin aut/m latcnlc coinniisso non facile , pr?evaricator ad propositiim invitus reverti cogatur :

aliquis cx suspicionibus abstinctur. Qiii utique sub- ut virdctondcalur, ct puclla moilastcrio reintcgrctur.
nioveiiitiir si ejus flagitium
, detegatur. Cum ergo Si autcm quolibct patrocinio dcsertores perinaiicre
par causa sit, intcrdum ,
probatione cessante , vin- voluerint, sacerdolali sententia ita de Cliristianoruin
dict;c ratio conquicscit. » Ita, ni fallor, et bic repo- coetu hahcantur cxlorrcs , ut nec locutio cuin cis
nenduin erat , nisi antiquior disciplina ex Gnvcis uila sit communis. » Horum vcro capitum allcrum
reguiis pnesto fuisset, seu potius tenipori aptior visa d(^cst in collectione Dionysiana quam sequitur Za-
essct. charias.
a Francorum inierrogationem haud dubie propius !> Alteram parlcin hiijns capitis , qnod est 15 ad
atlingit Lconis
rcsponsio li ad Riisticum iNaiho- Ruslicum.attuli not. a,col. 89. Hic snbjiciam priinuin
ncnsein « Proposituin ait, nion;ichi proprio arbi-
: , ex canonibus ad Gallos, quos Sirmondus ct Labbeijs
Irio, aut voliintatc susccptuin deseri non potcst abs- Innocentio P. Coustanl. Siricio trihucndos put;it
,

qUe peccato. Quod cniiii quis vovit Deo, dcbet ct {Epist. Rom. Pont. toin. I, p. 082 seqq.). Jiivat si
reddere. Lndc qui rclicta siugularitatis professione quidem extra Colltction. pctcre qu;fl ad rcm pluri-
ad inilitiam vcl ad niiplias devolutus est public;c
, , niuin faciunt « Puella, qu;e nonduin velala csl, sed
:

poenitcnli;c satisfactioue purgaudus esl quia etsi : proposuerat sic inanere, licet non sit in Chrislo vc-
innocens sit militia et honcslum potest esso conju-
, l;iia ; tamen quia proposnit, et in conjugio velata
gium elcclioncm tanicn mclioruin descruisse trans-
, D non cst furtivx nuplia; appellantur
, ex co quod :

gressio cst. » Proxime autem concil. Tol. vi (can. 0) niatiimonii coelestis pneceplum non servaverit
sic deceriicns « Quisquis virorum vel niulicrum
: aiiiore propcranle, Ad libidinis caicitatem. j Huc
habiluin scmcl inducrit spontanec religiosum , aut etiam spectant quoe siipra cap. 21.
si vir dedilusecclesi;c choro, vel fcmina fucrit , ac

3^ m STEPHANI II LITTERAS ADMONITIO.

Cum Zacharias ohiit supremnm dicm aniio vide- , Stephanus II, al. III, hic nostcr audiat, tametsi tri-
licct 752, mensis Martii 24, duodecim infra dies duo diiani illius electi vix nonicn ad nos pervcncrit. Ste-
ponlifices sunt electi utrique nomen Stephanns; at , plianus igitur II ad Pctri cathcibam ascendit, cum
prior tridui spatio, anlequam consecrarclur occum- tcmporis caus?eerant piurcs cur Giegorii III exemplo
bens, neqiie al» Anastasio Bibliothecario, neque ab auxilium pelerctur, idqne opportnnius, ex Fraiicia,
auii(iuoruin ullo inter pontiUces rccensctur. Panvi- quod iulermissum tandiu erat. Etenim Pippiniis,
uiiis, qiicni card. Baronius sequitur, hiinc eii;im Caroli M;iitclli filius, niiilo anii('iti;(; aut socict;itis
rcfert in reliquorum iiumcruin. Hiiic factuin csl ut vinculo jnnctus crat cum Aistul]iho LaiignbardoiiiMj
 COD. DIPL. — MONUM., ETC, SEU COD. CAROLLNUS. — STEPHAM II EP. — MOiMT. U
regc : pluriiiiis yulem bencficiis devijictus erat saii- ep. A, 5, al. 10, 11) cx quibus patet rem geri coeplaiu
ctii^ sedi, cujns prfeserlini auctorilatc idem primiis leliciter a ponlifice.
Carolin;e slirp'S regnare coeperat proeceJenli anito. IV. Tanlum negotiiim esse inchoatnm oretenus
Prvlerea Carolomannus Pippini frater, per sancli
, videlur non enim Droclegangus litleras,sed rer/jrt
;

Zachoi i;e inanus monachum induens Uoma Cassi- sccum dctulil; euindemque 59 in nio-
salulatiotiis
niiin se contulerat, ui»i sub Optati abbatis disciplina dum fecisse ponlificcm, de se ipse palam teslatur.
rebus coelestil-.us dabat operam. IIuc accedit Bonifa- Per eum Ult sublimissinife bonilali in ore ponentes
cii Moguntini sluiium fcrvcns pro aposlolic;e sedis remisitnus responsum. Lillerisque alleiis Francorum
discipMna in Galliis slabilienda, firmandaque in ali- duces precatur, ut cooperatores et adjulores sint in
quihus Fiancoriim inona!chi;xi partibus religioiie. causa sancli Pelri, perseverantiam tanlummodo et
Inde sifpiidem R(im;xi cum Francis neccssitudo, m;i- regi, et ducibus ciiixe commendans. Qiiod, ut fidem
guumque missorum ac lilterarum utrinque commer- Auit de re agi ceeptiim, ila Peregrino ilii, quicunque
cium. fuerit, non lilt(>ras, ut Anastasius credidit, periculo-
^
Nihilominus Slephanus, qui in Lateranensi pa- sumsaneconsiliiim, sed verba essecredila persuadct.
II.
Confirmant id Rodigangus episcnpus et Aiitcharitis
Iriarcbio c iuctiis probe omnia norat, Zachariye pr;e-
diix, alleri niis>i regii, qui pontificem in Franciam
serli;u exempliimrecens pvst oculis habuerat, Aislul-
deducluri, paiilo posl adveniuiit; nec tamen ullum
pbiim initiasiii ponlificalus conturbantem, cxdesqiie
in litleris inaii iuin hahelur facti apiid Anaslasium,
ac vastaliones miuilanlem, mullismnncribus mulcet,
Paulum Diaconum etAnnales, celebeirimi. Utcunqae
ac per legatos Paulum germanum suum quem in ,
atite dimidmm Octobns mensis pncdicli
pontificatu successorem haltuit, et Ambrosium pri- B ;>"'t''"i^sU,
inni /Qio ea omnia eveneranl, qii;€ brevi admoduin
miccrium pacis fue ius cum iilo iniit per annos 40.
narr;itione amplexus siim. Itaque novem fere nsen-
Qu:irlo iiide inensc foi lifi^igum, gravissimoqiie Uo-
inamv provii':ci;e incolis Iributo imposito, quol capi- siumspatio etCopronymi files extrcmum tentata,cl
resbene admodnmcwpia tumlilteris, tumarcana mis-
lationiMn appellant, tyranno baud dissindlem, nova
aggreditur legalione venerabilium abbatiim Oplali
sorum inlerloculioneper Uomanos etFrancos; ac de-
iiiqueillo iluiii aponlilice, ut pniesentia sua, imlloiii-
Cas^inensis tt Allonis sancli Vincentii ad Vulturnum,
terprcte, tanti momeiiti negotium perficerelur. INon
novisqne amplissimis muneribus audaciam illiiis
coiij(!clando, aut consiiltiim in consulatum, huncqiie
frangere perlentat. Cumque i;l minime cessisset ex
in pttriciatum inflectendo id ass 'quimur sed ponli-
voto, p;mIo post evenit ut imperator Constantinopo- ;

ficis ipsius cpistolis in Codice Carolino existentibus,

leos, 5S
niisso Joaiine Silenliario, ac requisita pon-
cumque historia omni mirum in modiim consenlien-
lificis opera, exarchalum, ac Penlapolim e manibus
tibus iil ulierrime e;iocemur. Pr;edict;s siqiiidem
Langobardorum eripere pacis arlibus molireiur. At
diiae 4,5, al. 10, 11, tanti negolii principium sunt,
siBvissimus ill'^ rex et poiuificis preces et «qiiissima
reliquye sex perfectio.
Augusti postulata susiieque habuit. Tiiin vero Stc-
phanus captala occasioiie missos suos cum Sikntiario V. Earum ordo ex rebus ipsis quas continonl
Constantinopolim direxit. Pontificis ii litteras lere-
adeo cerliis, nt incuria illiiis qui eumdcm pcrvertit
in Codice f icili ncgotio valeat emendari. Quamobrem
bant obsequii plenas, queis tiim de exarchalu rem
6, 7, 8, 9, 10, 11, al. 7, 9,4, 6, 3, 8, amsensu
infectam enariabat, tum siipplicitcr eum oraliat ut
cum milite ad liberandam Urbeni lolanique It;iliam omnesenumerant. Quin eliain de tempore ipio una-
i

quseipie conscripta est niiila fcre disscnsio, proeter

veniret. II factum initio anni Tij.j, iit constanler
ultimam, qu;t! cst undeciMia seu nctava Codicis.
antiqui ac recentes scriptores trajunl. Lociipletissi-
inum revera argiimentum quod Uomani pontifices ElenimUaronius, Cointius, Pagius aliique, ad annum
rcferunt 75G, Muratoriusautem, eumque secutusMan-
Z;icharias et Stephaims, inutili Gregorii IIl exemplo
siiis (p;ig. not. 75G, n. 2), ad aimum (iiflerunt 757.
cdocli, iie cogitarunt quidem de pelendis ex Francia
Ilic qiiidem mulia recentiorum scriplorum ohservat;i
auxiliis; quodqiie ab aniiis licet quinque et viginti
coiigerens; ille autem innixus catalogo cpii Farfeiise
sanctoe reipublica; moderalores essent, veriqiie prin-
cipes UoniaiKC provinci* ab ipsis Langobardorum
Chronicon pra;it, et duabus chartis "archivi Lucen-
regibus haberentiir, spem omneni resipisccnliaiCrai-
sis:utrumquemovet desiderii regis iiiiliuni,(iuod eo •

corum C;Tesarum non abjecerant; rum monumentorum auctoritate constituiiiit :in.757,

iis;Ienique rempu-
aul Decembri mense anni pryecedentis. Slcphamis
blicam tot servatam incommoiiis ullro reddituri
erant, moilo adversus mipera Aistulpbi molimina pe-
quippe de clcctioiie loipii in ca epislola noii
liiijns

liclilanii Urbi et Itali;e opem ferrent.

posset, ut pulant, anno 756. Nostra nihil interest
chronologicis hujusmodi tricis immorari, qu;e nihil
III.Yeriim , sic volenle Numine, tanta socordia promovent; ea propter a veleri cbronologia noii
impii Copronymi, ut ncque conlemptus Aislulphi
fiiit
discedimus. Al spcctanda in priinis liistoria iis epi-
exarchiitui incuban:is ab anno 751, cum Uavenna
capta, pulsoque Eiiiychio exarcliorum supremo, do-
stolis gO iiiclus;i, qiiippe qu;Te commeiita onmia el
disp.it;iliones recentiorum evertit.
iiiinari ibidein coepit; iieque ofiicia ct prcces pontifi-
\1. Omniuin primo epistolariim tituli speclarj
ciseuin moverint II;cc cum ita sc h:ibcrent, quid D debcnt. Excellentissimo filio "Piiipino egi > onlH
« i

icli(iuuin erat Stepbano, nisi ut divinam imploraiet tur prima Stcpbani epislola et Pippiniim escel-
: <i

clementiam, (piod tuin ipse nudis pedibus, tum omiiis lenlissinium rcgem » vidcre est nomiiiatum in altera,
popiilus asp.-rsiis cinere sacra templa adeundo fre-
(|u;e ad diices Francoium, tempore eodcm dala fuil,
qucnter gessit? Inde autcm factum esse arbitror cum anno vidclicel 7;)5. Qiiare igitiir anle aiinos quin-
sacro Aniialiiim piincipe (Raroii. 756, n. 7) iit lam dccim Gregorius III in siiis lillcris ad Pippini pa-
pnesenli tamquc firnio ulcrelur pr;esidio Pippini Irem, Carolo subrefjulo semcl et itcriim dixit?
legis, per quem sancta sedcs magniim habuil incre-
Quarc Zach;irias siiam inscripsit cpislohtm ;tiino 747 ;

nientum; nani Grcgorii III pr;edecessoris sui vesti- t Excellenlissimo atipie Christianissimo Pippino
giis insistcns, ad Francos se converlil. Opportuiiioii
nuijori domus? » Taitl;e mulatioiiis c;tiis;im ivddil
autein tempore id consilii ccpit, lum ex pnediclis
Ludoviciis II in celcbri :td Dasiliiim ("pislola (n;tron,
caiisis, tiini (piia Pippini novi rcgis pictas sumnia
871, n, ^i, 59) s;epiu edita. « Fi;incoruiu principcs
ei;tt in Diiim, summusque amor in principem apo-
p;iiiio reges, deiiide vcro iiiiiicraloics dicti suiil, ii
sl(dorum Pctrum. Peiegiino cuidam datas littcras diiiit:txat (jiii a Uomano pi.ntilice ad lioc olco sancto
ad regem bber Ponli!ic:tlis Iradit (secl. 2i>,~) qu:is pMfusi siiiit a (pia (sancla scdc) cl regnandi
laineii nemo un(|uam vidil. Quare de priiiii. hisce
piiiis ct poslniodiim impcrandi aiictoritalcm prosa-
litteris valdc duhia res cst. Cerle haiid i!a iniillo
pi:e nostr;i; scmiiutrium siimpsil. $ Liiciilcitlins id
posl Droclegaiigns inissus regis Uoin;e adfiiil, per
p;tlct ex cod. ms. de Glor. iii;trt. s:iitcti Crcgoiii
quciu biiias in Fi:tiiciam lillcras niisit iCo<L C'«r.,
luioiiensis, iii ciijiis liiic scriploi- Pi[i[iiri lciii[Miiiim
 95 n. CAUOLl MAGM OPP. PARS I. SECTIO III. 96
n^qtialis, codicis :vlalcin posiiit; qnaiu roiii laiili A htmdisjuiigalomnia expcrittir. At diviiia; voluntali re-
hahiiil Malililoniiis {Dc lic dipl., |)ag. r>")i, lah. 2^2), sistcie iic(|iiaqiiam valiiit. Certtim, deliheiMtumque eral
iil iiiliT monninenla velcra rcceiisiiciil. liii aiitciii atl rcgi catisam divi Pctri ;iliis omiiihiis anlefcrrc. gO
rcin iioslrain ila lci;iliir « Ipsc piaHlicliis (lommis
:
Qiiaiiiohrcm iit inoniichoriim iiicohimitati consulerel,
floienlissimiis Pipi>imis rc\ pius pcr aiiclorit ilciu ponlificis ancltuilate in saiicti Dionysii cauiohio eos
ct impcriiim sac. rccord. (loinni Zacliaii;e papa', cl coUocavit ; iinde Caroloimiimiis inscipienli anno mi-
nnctioncin saiicli chrismalis per iiiaiiiis saccrdotiim gravit ad su|)eros ; socii vero ;id saiicti Ijenedicli
Calliarum, et clcclionem omniiim Krancoriim trihiis nKmaslerium Cassinense nomiisi aiino 756 post Ai-
aiinis aiitea C/SI) in rcgni solio su!>liinaliis est. » stulphi mortcni siint rcgressi, ut patel cx postrema
Simt (iiiihus \mc Chihlcrici III, rcgis Merovingioriim Stepli;uii epislola {Cod. Carol. II, ;il. 8). Interea de
uiliini, licet igiiavi atcpic
imitilis, dcpositio, Caro- suinina re, qiiac ponlificem eo pcrduxeral, liberius
liii£;ioriim(pic exaltatioaucloritatc apostolica paruiii agchalur.
sapil, icgumque civilium ope de jiirc dispiitaiil al : IX. Pontigonc in palalio regio, uhi primum sum-
velinl noliiil, ractum proharuiit vcleres, ejusqtic nie- mo ciim honore pontifex cral cxccptiis dic 6 Januarii
moriain, iie ulla unqiiam delerel oldivio, annalium niensis 754, explorala omiiia siiiit, tuin quoriim
niomimenlis consignaiunt. Id(jue iiiihi est satis ad cnarratio missis credita erat, tum quoriim Iracla-
priorum Stephani II cpislolarum litulos novos, aluuc tionem sihi pontifex reservaverat. Dcindc Carisiacr
antca inauditos explicandum. confecta slipulalio diplomatis, cui noii modo Pippi-
Yll. Kcli(pi;e cpisl(d;c oinnes tuin Stephani, tti n ntis, verum etiain filii C;iroIus et Carolomannus,
sticccssoriim pontiliciim, ad rcgis titnlum Jidjiciunl n jam regcs et palricii Romanorum d'signati, iiecnon
iliustrein ;tlitim patricii liomtinorum. Quein sane palatina ofiicia sultscripscrunt. De qtiibus conslal ex
liltiliini, licquicipnim criidili recentiorcs sc lorqiicnt, Anastasio, epistolis Codicis Carolini, et omnihus
aiite exetmtem aniuim 7.'54, cuin pontifex idein cx Francorum scriptorihtis. De exarchalii el Pentapoli,
Francia redierat llomam, iiulla in poniihcia epistola quas provincias Aistulphus Gr;i!cis ante trienniiim,
rcperire est. Hinc vero iion modo Pippinum scd , seu poiiiis Roinano ponlifici, in ciijus clientelam se
(ilios qiioqiie ejus Carohim et Carolonianniim, per- dederaiit, Gia;c;e iinpictatis causa, eripuerat, do-
pctiio patricios nuncupalos in litterarum tiliilis nandis divo Petro et ejus siiccessorihus, vique ar-
videmus. Causa liquet cx constanti scripttuiim vcte- morum e potestatc Langohardorum eripicndis acium
ruin ac recentiorum testimonio (Baron. 75i, n. Q\ fuil. De Urhc aiilem atque cjtis ducatu siinililer do-
2, p;ig. ihid., n. 5 et seqq., ct 753, n. 3); quiiito iiandis tain longe est ut pontifex ctim rege ageret,
eiiiin Kalcndas sextilcs, seu die 28 Julii (>J!is anni, ut Narniensem civitatem a Spolelano diic> jainpri-
Sleph;intis II et Pippiniim iterum, et duos filios reges dem invasam recuperandi (>jtis auxilio spein non
iinxit in nionasterio saiicti Dionysii, nec non patri- iiianem conccperit. Elenim uhi rex in Ilaliani primo
cios Romaiiorum dcsignavit. Quam dignitatem Pip- vcnit cum milite, dux ille lerritus civitatem inva-
pinus et Carolomanims usquc ad extremiim vil;c sam resliluit. Ciimque haud ila mullo posl Francis
(iiem rctinuerunt, pcrpelua enim erat; Carolus au- ex Italia reccdentibus Aistulphtis fdcdifragus iioii so-
lem, qui postea Magnus appellari coepit, in octavi lum exarchatum el Pent;ipoIim tradere reciisaveril,
ejus sseculi fiiie Augusti potiorem dignitatem adc- sed etiam qu;e ponlifici;e domiiiationis erant inva-
ptus, anliquiorem illain palricii, natura sua dcsue- serit, ipsamque urhem Romam ohsidione cinxerit
scenfem, nomine leniis, non re praitermisil. Sed
p
^^
ineunle anno 755, Stephaiiiis Pippinum ad novam
h;flc, cuni exccdant limiles Codicis Carolini, huc expeditionem sollicitans, clare et dislincte eiim docet
non pertineiit. Hactenus de palricii dignitate, quam tuni de exarchatu et Pcntapoli nullatenus Iraditis,
ah exeunle anno 75i epistohe onines hiudati Codicis lum de anliqu;e ditionis pontificiae civitalihiis erepiis
pneseferunt in titulo. M;ijoris inomenti res niodo (Cod. Carol., epist. 8, 9, al. -4, (J). Quod eodeni leni-
spcclaii oporlet qiuie nimirum ponlificem inler
; pore iis;lemque verhis procerihus Francorum signi-
el reges evenerunt tuin iii Francia, tuin in Italia, licat : 8 INihil jiixta ut conslituit et pcr vinciihim
iisijue ad ;tnniim 757, cum Slephanus supremum sacrarncnti coiifirmatuin est, valuimus impctrare,
diein o!)iit 24 Aprilis. lis qtiippe niinime cognitis etiatn quia nulluin augmentum nobis faclum csl,
vera lilterartim seiitcnlia teiieri noii potest. polius autein post desolationem lotius nostrae pro=-
Vlll. Quanquam Roina discessisset pontifex die II vinci;», elc. » et infra « INani : et civitatem TS^ar-
Octohris aiini 755, non anle dicm 15 iNovemhris ab niensem, qtiam beato Petro tua Chrisiianitas coii-
Aislulpho impetravitiler suiim Ticinoprosequi versiis cessit, ahstulcrunt, et aliquas civilates noslras com-
Fninciam. Neque eniin pontificiis precihus, neqtie piehenderunt. »
legis Pippini legatorum arte el olliciiff nioveri po- X. In quibus ea praesertim nolari vclim, qu.ie quia
•crat, iit inaxiiiium sihi, quod pnesagiehat, incom- Grelserus pnclermiserat ih episiola 8, al. 4, apud
inodum nicrcarelur. Quin etiain a-gre dimis-
Itihens Muralorium quoque desiderantur, 63 Q"' Lainhecian;B
sum proscqui ausus est, quoad Itali;^ fines
insidiis edilionis alieno operc parum accurato varias lectio-
est prsetergrcssiis. Tum vcro consilia omnia pontificis nes adjimgens {Rer. llal. tom. III, part. ii) non pauca
iit ehideret, Optalo Cassinensi ahhati pr;ccepit ut D omisit notatu digna qu;e suis locis indicahunlur. In
lcgationem monachorum ad Pippimun adornarct, scquenti autein neque a Grelsero, ncque a Miiralorio,
ciijus princcps essct Carolomamuis Francorum regis qu;c nuper attuli, omittuntur. Quiti enimvero sihi
fralcr, pcrque eam illius aurcs aniinumque a ponti- voluiit pauca illa, « nulhtin augumenlum nobis fa-
fice averterel. Vcrsiila dcliheratio Optatus ipse ah-
! ctum est, » post narratum qtiod Aistulphus nihil
has paulo ante legatioiie poiitilicis funclus, dure ac- omnino tradidit de exarchalu et Pentapoli, et ante-
ceptus kierat ah Aistulpho, siitiinque ad monasteriiim quain dilio propria Romanoe sedis nicmorelur ? Non-
reverli jussiis, ne rei (|uidein infeclai nuntius redirc ne consentiunt cum insciiptione omnihus nolissima
ad Urhem poluerat. Pr;ctcrca recens niemoria erat apud R;ivennain Pippinns pius primus ampiificandai
:

i-assini inslaurati monasterii per Petronacem, cui Ecclesiai viam apcruil ? Nonne qui Romanai pro-
Opt;Uus siiccesserat. Qu;« res Langoliardorum iin- vinchTC, sive Urhis ct ejus ducatus doniinationem
nianiiatis pristinse admoiiehal, qui ilhid a fiindii- aiite Pippini donationem negant, a veritate longe
nieniis ita everierant, ut vix post annos 135 inhahi- aheunl? Disputcnt ii potius num pontifex lanquam
liiri a paucis
monachis coeplum fuerit. Quid si eadem priinus civis, an velut princcps, reipublicae prseesset,
gcns audacissimi regis imperio excidinm innovandi quod unum (puTcri poiest at res Iiice ipsa clariores
:

<)ccasi()neni captasset? QuiJ plura ? Monaiiterii pcri- nequicquam audent in dubium vertere. Et vero si
clitanlis mandatorunique alihalis impulsu Carolo- rcx perjtirus niliil omiiino dederat beato Petro, ul
"•aiiiuis cum sociis ad regcin frairem advolat, iinmi- iii legimus
prcedictis liltcris si « nec unius palnii
;

«eniia dainna cxaggoiat, ;i pouiilicis aniiciiia ul il- lcn;ie spalium beaio Pelro sanclicque Dei Ecdcsifc,
 97 COD. DIPL. — MONUM., ETC, SEU COD. CAROLINUS. — STEPHA.M II EP. — MONIT. y»
vel reipublicac Romanoruni reddere passusest, n quod A per millius hominis ftivorem sese certamini siepius
priecedentiinis in dual)us epislolis (Cod. Car., 6, 7, dedisset, iiisi pro amore beati Pelri et venia dell-
al. 7, 9) pontiCex querebalur quo igitur spectant
: ctorum ; asserens et hoc, quod niilla eum ihcsauri
aiia illa verha ejusdem pontificis [Cod. Car., ep. 7, copia suadere valeret ut quod semel beato Petro
al. 9), j scamaras alque depriedationes, seu devasta- obtulit, auferret. » Fusius oinnia enarrantur
^P"J 65
liones in civitatibus el locis beati Petri ? et alia, i> Anastasiimi, quo hac in re integrior lestis haberi
quai nuper audivinnis « aliquas civilates nostras
: noii potest : ea siquidem scripsil qu;c a rege ipso
comprehenderunt ? j Longum esset hic onmia per- ponlilex sciseitiilus fuerat eranlque haud dubie ht-
sequi, qu;e opportuniorem sibi locum vindicant in teris commeiubtta.
nolis. H;ec tamen pauca digna mihi visa^sunt quie XIII. Et vero non multos post dies, audito Graeci
hic veluli pnelibentur, quoniam pneeuiit posses- imp;M-atoris legato, rex Franoorum devicit secundo
sionem vel unius palmi terrie initain a pontilice, ad Aistulphum, meniisque Ticini clausum coegit dare
Coinlii, Pagii aliorunnine lum ex Francia, lum ex missos, quibuscum suus consiliarius Fulradus abbas
Italia scriplorum oi>iniones evertendas, (jui pontificiiC siiigubiium civitaluin possessioncm iniret pro sancta
dominationis primordia desiununt a donatione Pip- se le quod factum poslremis mensibus aimi 755,
,

pini, et, quod incredibile oinnino

exarchatu et est, fortasse etiam sequentis inilio; nam pontifex, nonnisi
Penlapoli definiunt sancl;c sedis ditionem Urbis ; amio 75G aliquantiiliim provecto agi! graiias Pippino
autem el Romani ducalus dominalum aiii ad annos ob negotium a Fulrado confectum (Cod. Car., ep. H,
alios, diulurna oinnes posl tonq>oi'a, et omnes lalso al. 8), istud etiam adjungens quod noviis Langobar-
differunl ejusque naturam psrvertiint. g dorum rex Desiderius se redditurum promiserat non-
XI. Cum enim sanctus Leo III, lum molus exemplo nullas civitates quarum possessionein inire per
,

suorum pmcdecessorum Pauli I, Stephani III et Aistulphum non licuerat. Eadem occasione ol de al-
Adriani, qui Ravennatum archiepiscoporum auda- tero logato iiiiperi:di h;ec scrihit « Qiialiter autem
:

ciam repiimere Francornm regum auxilio vix, imo ciim Silentiario locuti fueritis, vel quomoilo ouni tiia
ne vix quidem poluerant, ul inlra planum erit ex lionilas absolverit, una ciim exemplari littei;iruin
litteris hujus Coilicis tum Romanorum aliquot
; qu;is ei dederitis, nos certiores reddite, ut scianius
lemeiitate compulsus, palricialus Caroli dignilatem qualiter in comnuir.i concordia agamus, siout iiiter
iii Augusleam immularit, ac proinde auctorilatein nos el Fulradum Deo amabilem constilit. » E\ qiii-
illi et Ronue et tota in ecclesiaslica dilioiie delegarit, hus palel poiilifioem tuiic latiiisse colloipiinm regis
aut, si inavis, concesserit praidicli auclores ambi-
: cum logato, faotauKpie huic potestalem abeundi, ac
guis anliipiorum testiinouiis, suisque commentatio- responsum ei dalum ad Copronymum qiuc iie apud :

nibus 04 pontiliouin Roiiianorum aucloritalem su- Anastasium quidein leguntur. Seoiis est de Pippi-
premain in imperialem vertunl, et delegatam seu niana) donalioni civitalum possessione per Fulraduiu
concessam imperialem (exceplo Pagio, qui de eadem inila; noii eniin douatio ipsa, ut f:ilso creditur, apud
recte sentit) iii ponliliciam. At de his dicendum erit Anastasiuin enarratur; sdi- e;e tantiim civitates re-
ad liiteras Leonis III, qua; Codicis Carolini epistolas censentur quarum olaves obsidesipie in Uibom vene-
continuo sequentur. Nuiic de istis qu;e supremam runt. De donatione enim inlegra ouin regi;i Pippini
sanciaj sedis potestatem tam perspicue ponunt ob et filiorum subscriplione ait « Qua' et usque liaote-
:

oculos ul onmes illorum conatus eludant. Id praj-

; . ., nus in arohivo sanct;B nostra; ecclesia! reooiDiita te-
cipue palel ex postrema Stephani II epistola {Cod. * netiir. » CuiiKpie hoium omniuin cognitio neoessaria
Car. 11, al. 8), qu;e uua exploranda restat ; nam sil ad teiiendam hujus episloke sententiam, Anastasii
quod de sex prioribus pra^monendum eral, jam dixi : locuiii hio pronnun ex colebri Farnesiaiio codice, per
quic autem divi Petri nomiiie conscripta fuit {Cod. caiiem fere tenipora exarato, qualem accurate de-
Cur. 10, al. 5) anno 755, ejusdem sententiae est ac scripsit ill. Blauchinius, forma ipsa characleris ser-
duai praicedentes dicti anni. In postrema vero, data v;ita (A«rt.sL tom. II, pag. lvii). In Yila igilur Ste-
sequenti anno 75(i, et de priori donatione Pippini phani II ( seot. "15^2 seqq.) luec perquam diligenter
conlirmata (novaque suscepta expedilione) acerrime eiKurantur :

vinuioata, Gr;ecorum pelitionibus susdeque babitis, XIV. « Et deniio confinnalo intoriore paclo, qui
et de omniuin lere urbiuin exarchatus Ponlapolisque pVr elapsam oclabam indiotionem inter p:irtos pro\e-
solenmi possessione iiiila tam dilucidus ac di:4iiic us nerat, resliluit ipsas preliUas oivitatos, addens et
h;d)etur sermo, ut ejus impugnatio audax, iino im- castrum quod oognomiuatur Coini;iolum. De quibus
pudons vooari possit. omuibns recopiis oivitatiiiiis ddiiat.Vmem in soripli&
XII. Postquani audiit Copronymus devictos a rege beato Petro alque sanote Roiuaue Eoclesie, vel om-
Francorum Langobardos, omuesiiue civitates et loca nibus in |)erpcuuim pontifioibus :iposto!ice sedis emi-
quui juris Gnecorum eraiit ante aiinos quatuor, ac sit possidendas; que et usque QQ actenus iii adiiba
por exarchos, utcunque diibia populorum lide, reli- saiicte nostrc occlosie rccondile tonotur. Ad reoi-
nebanlur, Roinano ponlifici a rege viotore dala esse ; pieuuas voro ipsas civitales inisit ipse Chrislianissi-
poslquam, inquani, h;ec audiit Copronyinus, millis nius Fninoorum rox suum oonsiliarium, id est Fulra-
paratis exercilihus, ut lequum erat, sed legatis tanla D dum von. abbatem et prosbytoruin absolsit. Et con-
re commissa, Georgio protosecret;c et Joanni Silon- tinuo ejus cximiol;.s foliciier ouin suis oxercitibus
tiario, ejusexitum exspoolans, in impietate audacior F"ranciain reppcdavit. Pronomiu^itus autein Fnlradus
patre, in necessario armorum usu maxiine omniuin von. abb. ot prlir. RalKimautium partos ouiii inissis
doses, manebat Constanliuopoli. Legati voniunt pri- jam fali Aislulfi rogis coiijung.Mis, ot por singnlas iii-
mum Romain, ubi de iiova Pippini expeditione au- grediens civitales lam Penlapoloos ot Eniilio, easiiue
diunl a ponlifice, qui apostolioo inisso iis adjuncto recipions et obsides pcr unaiuquainque auforens,
abire ad rogem sinit. Mari M;issiliaiu ocissime ap- aque primatos soouin una cutu obivos porlariim civi-
pellentes, Francorum exeioitum Langobardiam jam taluin deferens Roniaoi coiijuuxil. El ipsas clabes
lenere comperiunt. Quainobrem quid consilii oape- t;im R;ibeim;mlium uibis, (pi.upio (!ivers:iriim cil)ita-
rent nescii, missum aposlolicum dolinerc illic nioliun- tum ipsius RabonnanliiiHi oxaioli:ilus uiia oum su-
lui, quod miiiime cossit ex volo is eiiim pcrgere
: prascripta donalioiic dc ois ;i siio roge einissa, 'u\
quo coiperat oninino voluit. Qiiod liouit, ex iis uiius coufossione l)o;iti Polri pouciis eidom Doi aposiolo ot
eum piicvertit, PippinuuKpie propc Ticinum asse- ejiis vicario sanclissimo pape adqiie uiiinibus eju<
cutiis, precibus ac niunerum sponsione euui aggre- siiocessoribus pontifioil^ns poroiiniior possidendas ad-
ditur: « ut Raveiinatuin urbom, vel c;eleras ojiisilciu que di>ponondas tradidil id est liai.veima, Aijuiiu(\
:

exarchalus oivilalos ot c;islra imperiali tribuens Pons;uiro, Coiica, Cosinas. SiiiogaIi:»s, Esis,
Faiio,
cuncederet dilioiii. si Responsum regis sp.Mii oiunom Foruinpopuli, Foruin Olibi, cutu caslio Sussubio,
adeuiit, prje aliis id jurejurando anirmaulis « cpiod Montoferelri, .\cerragio, .MoiUolucali, Serra, CasU;l-
99 |{. CAROI.i MAGM OPP. PAftS I. SLC flO HI. m
Iiim saiKli Mariiii, Vobio, Orbino, Galiis, [.nciolis, A « universns senaUis alqne nniversa pnpnli generaliias
E,Mi!iio, stui (loiniacliiin , nocnon et civilatfm Nar- a Dco scrvata RonuuKe iirbis, » pcrspicnis bisce vcr-
niensein, a dncatii Spolclinn p;iiii lloinanoinin
(jiic bis {('.od. (larol., cp. 1.^, al. oii) : « lii ipsis veslris

piM- cvoliita annOMiiii spalia riieiai iiivasi. incllilUiis apicii iis nos salntaii providcntia vcslra
XV. vidcmns yEinilia! Svii cxarclialus civi-
Hiiic ammoiicic pi;cccllciilia vcstiii stii Iiiil riiimos nos ac
talcs alicsse Favcnliam, Imolam, Fciratiam, Bono- fideles dei ere pcrmancre erga bciiium Pctrnm prin-
niain Gabcllum Adriam. Pentipolcos ctiam Anco-
, cipcin aposlolorum et sanctam Dci Ecclesian», el
nam, Aii\imum, Nmnanam, Fornin Sempionii et ciica bcatissiimim ct coangclicum spiriialem patrem
'RMrilorium Valvcnse ; (piare Pii>pinianaiii doiialio- vcstrum a Dco ('ecretnin dominnm iioslrum Panlum
ncm i!itc;Ariun iioii dcscribi apud luinc anctorem iiitci- summum ^onlilicem et univcrsalcm p: pain. » Qnare
lisiinus. Eoipie iil iiiagis, qiioil cpistola Stcpbaiii 11 iideni prolitcntur « Nos qiiidcm,
: nriCceUiCjitis- Q^
qnam versamus, enarrata Aistulpbi morlc, qui pacta siine rcgnin, liriiii ac lidclcs servi saiic':R Ecclesiae
convcnta violavcrat aliqua cx parte, (ie succcssore Dci, et pra^faii tcr bealissi'jii et coangclici opiritalis
ejus Dcsidcrio tuin Romanis amico « Pollicilus est, : Patris vestri (Somni iiostri Pauli siimmi poiitilicis el
iiiquit, re^tiluendum bcato Petro civitalcs rcliquas universalis pap;e consistinius. » Igitur Romai ejusqiie
Faventiam, imulas, ct Ferrariam cum eorum riiiibus; ducatus priiiccps et aulea fuerat et tunc erat pon-
simul etiam ct Saitora, et omuia territoria. » Necnon lilcx.
el Ausimum, Anconam et Hiimanam civitalcs cum
, XVII. Quod si argumcntum aliuil longe pnestan-
eorum terriloiiis. Et postmoiium per Garino 'nm du- tius desidcratur, pcli illud del)el ex quiiita Slcphani
ccm, ct Grimoakium nobis reddendum spopon;iit ci- g epistola {Cod. Carol., 8, al. 4) data ad rcgcra ct om
vitatem Bononiani cum finibus suis. » Ne Desideriuin nes Francos tcmpoie obsessije Urbis an. 755, cum cun
qiiidem sletisse promissis, Uomanosque pontilices « nulluni augmcnlum factum eral, neque « nnius
nsque ad Caroli Magni tempora, qui paternam suain- palmi lerrae spatium » veteri dilioni additum fuerat.
que donationem instauravit, cxarcliatum integruin Ibi enim senatus el generalitas populi »
delinitur «

ac Pentapolim haud possedisse Slephani succcssorum liunc in niodmn « Slephanus papa, et omnes epi-
:

epistohe nos do( eliunt. Interea \ero lcnemus, quanta scopi, prcsbyteri, diacones, seu (liiccs, charlnlarii,
cuni riiie 67 apuJ Anaslasium recenseanlur civita- comites, tribuni, ct univcrsus populus ct exercitus
lcs, qiiarum ccrta possessio ab anno 75G scu etiani Romanorum. » Palatina b;cc ofticia principatum dc-
spqucnti, ut Annalium Fuldensium aucloritate non- signarc ii tantum ignorant, q.ii pontiliciain ditioncm
nulli affirmant, qii;e unius anni discrepantia rei suiii- ;if'gre ferunt RoiuiTe ct iii ejus ducatu. Al de Stcpbani

niani non nnitat. Siimma scilicet ea est, ut « civitates cpistolis satis mulla. Cum iis aulem maximain uflini-
rcliquas, qiuic sub unius dominii uitioiie erant con- latem habent qna^ ad Pauli multo plures pra;mp-
ncxx alque constitula!, lerritoria, ctiam loca
fines, iicam, postquam e Stcphani cpistolarum nolarumque
et sallora in intcgro sancta sedcs Pippiui opera
» iis subjcclaium lcclione pliira etiam quam qiuc liic

pnssiilerct ,
quoruin possessionem ininime inierat inonui comperla eruiit. Etpiidem pro certo babeo,
Fulradiis, adcoquc exarchatus iuteger ac Pentapolis, prorsus abjectuin iri opiiiiones seu poiiiis hallucina-
(\ax Langnbardi ante aniios quinque su;c suiijeceranl tiones eorum qui Rom;« atque ejus ducalus domina-
poicstati, unius clientelam jampridem vcncrant, sub- tionem a Francorum regibus rcpctuut. Quaie el
jicercntnr. Id Stcphaiius p.'til postremis littcris. consecutai inde qiucstiones, cnjusmoiii esset ponli-
q ficum doininalio; num, utilis tanluin dominii Eccle-
XVI. Mulla quai in Stt phani litteris, pniesertim
r.ltimis, contineiilur, pr;i'tcreo, quippe ageiulum de sia compote, supremum jus aptid Augustos remane-
iis erit iii iiofis, cuin saiictse scdis dilionem seu pnn- lel, el regesne aii Augusti Roiiiam concesscrint divo
liliciiim priiicipatum iion spoctcnt, quem unum bisce Pctro ct cjus succcssoribus? Qiiarum sane reruin
in admoiiitioniliiis ad uniuscujusque pontificis lilteras niillo b;ereiilium fundanicnto traiismoiitanorum pleni
inibi poposui. Id vero pr;elerire non possum, nec sunt lii)ri, nupero Italonim Aiin;iliuin scriplore iis
(leheo qiiod neqiie apud Anaslasium, neque ullis e suffraganle. At veritas siinplex alxpic uiia opinioiii-
Stcpbani litlcris, quidiiuam a rege Francorurn datum bus bomiiium omnigcna etiam eruditione prijeslan-
cssc dt^prebeniUtur, citra exarcbauim atque Pentii- tium nunquam fuit obnoxia.
polim; tamelsi pro IJrbe et ejus ducaiu vindicandis
IV.
saiict;« sCii expeditio altera suscepla csse videtur,
nam Rnma obsi ioiie cingcbaiur, gcnsqiie effrenis 69 " ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP^
Lango';ardoruin longe lateque pcr Romanam piovin-
PER DROCTEGANGIJM ABBATEM lURECTA,
ciam grassabatur. tcrriti tnm quidem Langobardi,
<pii iicsuum quideih regnum tueri potcrant adversus In qua conlineniur graliarum acliones et uberrime
valiilissinia arina, et vexare Romanam
Francorum benedicliones.
provinciam dcsicrunt, et qi\x bello acquisieraiit con- {An. dom. 753, Cod. Car. x, chron. 4).
Ira Gnccos, restilucre jurejurando suiit polliciti. Spo-
Icti eliam dux jure sibi mctucns, Narniam, quam
Argumentum. —
Pippini auctoritatf apostolica regis
l^ Francorum secretLC legiUioni olliciose respondct.
Romanis invascrat, ultro iis rcddidit. Hinc est quod De suscipienda Ecclesi;e dcfcnsione ab eoilein rcgo
redemptam a Pippino banc Roii:aiiam provinciam ac dc fiituro pontificis in Franciam itinere secreto
frequcntcr au.iiiiius in bis litteris, nusquam tanien
agilur per Droctegangum abbatem Yiv;ie vocis ora-
rcperire est donalam aut rcdditam divo Pctro et
ciila ultro citroque fcrcntem. Responsum regium
cjus successoribus : nibilominiis Paulo I ad suminum
secreto pariter mitti desiderat.
p intificatum evccto pnst Slepbani fralris mortcm
aniio 757, coiitinuo lex Pippinus Romanos adinonet Domno excellentissimo filio Pippino rcgi, i>
Sto-

ut suo ipsorum principi iidem servent, (juod tcstalur phanus papa.

a lianc epistolam et sequentem, dalas an. 753, expendcns , et cum Baronio statiicns Icgalionem
el 7 Cod. Car. datam excunte an 754 , nec Ba-
, Franci;!;procerum sacramenti rcligione solvi aven-
lonius, nec Centunatores norunt. Recle Pagius de tium haud removeri posse ab an. 751. Quamvis
earuin ;ctate (755, n. 5; 755, n. i). Cenn. igisur mense Martio, seu Maio seq. aiini, juxta opi-
^ Mcrovingiis ob desidiam abjeclis auctorilale , niones varias, inauguratus fnerit, Zacbaria jam vita
apcslolica Pippinus designalur rex Carolingiorum ut anctores ap. P.agium (752, n. 1 seqq.),
functo,
piimus a sancto /acharia an. 751 (Mabillon., de attamensanct;ie sedis aucloritas, Ludovici H litieris
Re dipl. p. 554, lab. 22). Sequenti anno a sancto Bo- omniumque annalium auctoritate nilens, ab anno75l
iiifacio inungitur ( Annat. Fuld., 751). llac de rc repet^nda esl.
late P-;igius a num. ad alias aliorum opiniones
I
*0l COD. DIPL. — MOMIM.. ETC, SEU COf). CAROLINLS STEPilAM H EPIST. 10?.

Prscseiis Droctegangus abhas sacris limiuihiis pro- A principis pairocinio pollicelur; si in timore Dei, ct
Petri amorc, qiio niirilice af(icicbanliir iina cuni
Jecl«>ris tui lieati apostolortim principis Pelri, el
rege, perseveraverinl us([iie in riiiem. Petrum pote
nostris obtutibus pneseiUatus iiuposita sibi verba sa- staie sii)i a Deo <;oncessa peccata hic delere, el
Uilationis ac sospilalis », a Deo servatie atque aman- aperire januam regiii coeloriim.
liss"ince excelleiili.« lu;ii! [exponcns, vel simile quid] •i
Slephanus episcopus scrvus servorum Dei, viris

iunuiHcras oinnipotenli Doo l;ieti effecti gratias rcfo gloriosis nostrisipie liliis omnibus ducibiis gentis
rentes egimus, pelcntes ejiis (livinam miscriconiiain, Francorum.
licct peccalores et indigni, ul pio sua le prolegat Ltcia gaudet sancta nialer Ecclesia in proveclu
pietate, exceHeiitissime illi, et multo ampiius atque fulelium filioruni. Projiterea etsi corpore absentes,
perfeclius suo tiinore tuum regiium confirmct, et sp.irilu vero pncsentcs, gloriosam piUL!enti;\m, aique
amore aposlolico, quatcnus ct pncsenli vila longe (jleclicncm vcslram, subiimissimi filii, ac si pr?esen-
[Crets., long;eva] folicilcr fruaris, et ivtern.ie bcatilu- tialiter amplectenles, in osculo pacis, salutanius in
dinis [Lamb., bcalitudinis paradisi] consors, fructu Domino diceutes : Benefac, Domiue, boiiis et rcctis
corde {Ps. cxxiv). Qiioniam liduciam habemus quod
aposlolici amoris, eifici merearis; ^ etcnini ^O
praesens Droctegangus , fidelis luus niissus , juxta Deum timetis, et proicctorem veslrum beatum Pe-
quod nobis loculus fuil , congruum per eum luic ^ lium, principem aposlolorum, diiigitis, et cum lola
sul)Iiinissim;c bonilati hi ore ponentes remisimus fiientis devolione pro cjus pcificienda uliliiatc iii

responsum, cui et inomni!)us credere juheas [Lamfe., noslra obsccraiione coop.ratorcs ct ;i(iju;orcs eriiis,

lubeas], quia in omnibus quce mandasti, Chrislo pro certo tenentes quod per certamen quod in ejus
cooperante, salularia tibi mandavimus, sed imple sanctam Ecclesiam veslram spiritalem mairem fece-
Doniinicum dictum, siciit scriptum e&l:Quoiiiam qiii ritis,ab ipso principe apuslolorum vestra dimitlanliir
perseveraveril uxque in finem [Genl. add. hic\, snlvus poccata, et pro capti [Lamb., ca^ptij cnrsu laboris,
erii «. Ex hoc enim cenluplum accipies, et vitam ct n'uplum accipiatis de inaiiu Dei, ct vitaiii [tossi-
posside';is ;cternain. ILtc aulem pelimus, (ili, ut dum dcalis ;clernam <^.

niissos tuos ad nos remitlere jusseris, ciim responsis Idcirco o!)secramu3 , atque coiijuramus vestram
huncjoannem virum religiosura cum eis millere ju- sapientissimam charilateni per Deum, el per Domi-
beas; fulelis enim tuus esl, el prudenler reporlat num noslrum Jcsum Christum, ct dicm fiiliirum exa-
responsa. Ijcne vale. niiuis, in qiio ouincs pro nostiis facinoribtis crimiis
V. 72 reddiluri rationem ante tribunal ;cterni Judicis,

71 ITEM EPISTOLA GENEU.VLIS EJUSDEM ut nulla intcrponatur occasio, et [Lamb., ul] iion
PAPJl, C sitis adjutores, ad obtinendum filiunt noslruin a Dio
In qua continentur gratiarum actiones et ubernma; servatuni Pippinum, exccllenlissimum rege;!), pio
bcnedictiones.
perlicicnda utililate fautoris vestri beati aposloloruiii
{An. Dom. 753, Cod. Car. xi, cnron. 5.)
principis Pctri, sicut per pncsentein Droctcgangum,
Argume.mum. — Eadem
occasione orat Francorum
religiosum abbatem, ejusque cancomilcs diieximiis'',
duces, ul sancli Pelri c;iusam una cum rege ,

juxta coiiditum per Droctcgangum, suscipi;mt. quatenus vobis concurrentibus, dum nostra dcpre-
Coele^tem remunerationem "ipsius aposloloium caiio fuerit implela, ipso principe apostolorum, cujus
a Mabillon. [Ann. lib, xxu, n. 70), Druclegangum c Ilinc pat; nt sccivta consilia , qu;i! luculcnlius
hunc inissum, scu legatum regis, abb;iteni Geincti- cxpiicanttir in sequciiti cpistola. De Ecclesia scilicct
censem, non Gorzi, nsem, ut Cointius, fuisse putat. dcfcndcnda ;idveisiis Langobanios agilabatiir.
Hisloriam el ipsenarrat; niissuin vidciicet a poiili- d Hoc hodiv pi iiicipium
litlcranim quas bullas vocant
tice (idum hoinincm pcregrini habi!u,qni aul litieris,
Garnerius {in Append. ad lib. Diurii.) caiitioncs
aiit yiv« vocis oraculo significaret ivgi dcsiderium
quasdam pncmiiti!. inscriptioiii ponlificiariim cpisto-
pontilicis iii Fianciam cundi, ut ciim co de EccIesiiC
lariim, qiiaruni quiula opinioucm corum pncscfert,
necessilatibus colloqucretiir: statimque a rcge bene- qtii poutilices nomeu suuui posiposuisse piit;inl, ciim
recentismemore niissum Dructcgangumaljbatem,
(icii
pr;x.'cclleiiti;:us personis scriberent, cuin inferioribus,
el hauJ ila niulio post Rodigangiiin cpiscopiim Me- |x pr;vp'tsiiisse; qtiain taincn falsam esse contcndit, pro-
tensem, ei Autcharium ducem, qui ponliriccni comi- latis exemplis a quiiiio Sfculo ad lionum. At exem-
tarentur illuc euiitem. Ante MiHcnsis cpiscopi et pliim istud cstevidciis. Cenn.
coll;g;e auventiim dala? Iiiter;e, ac secrcla consilia Opporttiiia a^tern;c cj:isd('m mcrccdis promissio
•^

credita. Hisce haud cxspeciatis Pippinum ;ilteros Franc(>rum ducibiis, opporttintTt! prcccs iiam Egiii- :

legatos misisse comprobat poulilicis disccs^us Roriia bartus i.i Viia Caroli (c^q». 0) dc i*ippini cxi)C,!ilioiie
die 14 Oclobr. (Anasl., in Vita Stepli. II). Eieuim It;ilii;i ita loquitur < Quo prius (jiiidcm ct a p;ttre
: i

anno eodem anlequam pontifex ad Frauconiin rcgcm (^jus Stephaiio papa siipplicaiile ciiin luagn;» dinic iil-
se verteret, tuin Coaslaiiliuopoli op mu (iu;esierat ; t;ite stisccptiim est, qiiia quiilam cx priiicipiltiis
tum Oplatum abbatem Cassiucnscm , el Aitoncm Francorum, ciiin q;iibus coiistiIl;ire soIi'bai, ;i(Ieo
Vulturiicnscm legatos miserat Aistulpho {Ciiron. voluntaii cjus rciiisi siiiil, tit so rcgcin (Icscrluros ilo-
Volturn., Rer. Ital. tom. primo, p.ut. u), nec nisi mumijiie rcdiluros libcra vocc p!'oc!;iin;irci!l. S;i-
exspss hinc sanioris mentis, inde auxilii, eo confugit, sc(^pliiin t;imc!t bclliun cst conlra Aistulpbum rcgem,
leste hisloria omni. ct cclcrriinc completum. s

^ Notanda inerccs a ponlifice Francis regibus pro- ' Lcg;tlorttm seu missoriim princcps nomiiiari
missa; iion eniin alia occurrel in ullis ex bu,iusco- qiiamloque coiisuevit, ut iiifra cssciactum vidcbimits:
dicis litteris. Tiinor Dci el anior Pctri assidue inge- al socios ctiani veuissc ciiin l)rocteg;iiigo ex supcriori
runtur regibus, pLUiiue biijus paliocinium peccatorum epistola paicl; iiam Joanncm niilti cum rcsponso pon-
vcnia et pnemium ;cicriiuni promittitur, nicrces tifcx oraverai.
scciariis tanlu;n iuvisa.
 m H. CAUOLI MA(;.M OIMV PARS I. SECTIO III. Ml
caiisa esl, largieiUe, vcstra deleanliir peccalu, cl ut A sioiic sancke siiu! Eccli'six' pcrfcclius placcalis, et

lial>ct potcslalcin a Dco conccssain, sicut clavi^u-r lidcin, qiiani crga cumdcni piiiicipcni apostolorum
rcgni coeloruin, vobis aperiat januani, et ail vilain colitis, a.ijulriciMii in oninihiis liahealis; optaveva-
inlroducal sctcrnani. Sed attendile, lilii, et ad parti- nius quidein, pncccllcntissiini filii, ainpiins pTOle-
dpanduin hoc quod oplavimus, studiosiusclaboralc, lando nostrain locutioiicin dilataro , sed qiiia pni
scicnlcs (piod si qiiis dcclinavcril in aliain parlcin, ab iniillis ab iniqiio llaisUilfo nigc Langobardoiuin iio-

a'lcrii;cbca!ilii(linis lucreditale cril alicniis; scripluni bis ingcstis tribulalioiiibiis, cor noslriiin oiin.iiio
«juippe est : Qjii perscveraveril nsque in finem, liic [Lamb., niinio] allciiliir dolorc, ct ta;.Iet spiritiis

$utvus erit {Multli. x) ; diliqenlibus nmnque Deum nostcr, ideo ;i niulloruin serinonum piolixitule tkv

omma conperantur in bonuni {Rum. viii). Bcne va- clinavinius, et unuin, qiiod csl iiLCcssaritim, exccl-

leie. lentissiniai ChrisLianilali \cslra5 innolescere studui-

Yl. iiius, a Dco protccle [Lamb., piolcclor), noslcrqiio

ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP.« spiritalis conipatcr, el vos pro niei-

73 dnlcissiiiii (ilii,

AD DOMNUM riPPINUM KEGEM, cede aniinarum vcstraruni, qucmadmoduin niiscii-

ET [-4/. VEL ] CAROLLM ET CAROLOM\NNUM, cors Dcus nostcr coelilus viclorias vobis largiri di-
Pro defensione sancta; Dei Ecclesia', quia Haistulfus B gnalus [Lamfr, adrf. esl]; justitiain beali Peiri, inquan
I
Aislulfus J irritum feceral pacium quod cum eis tuin poLuistis, cxigere studuistis, et per donationis
fccerat, et stium sacramentum non conservaverat,
paginam rcstiLuendum conlirmavit bonilas vestra ''.
sicut pollicitus eisdem regibus fucrat, ctc.
JNunc autcm, siculi priinitus Christianitati vcslnc
{An. Dom. 754, Cod. Car. vii, cliron. G.)
de nialilia ipsius iiiipii rcgis ediximus, ecce j.un
AuGUMENTUM. — Post rcdilum ex Francia, Pippino et inendacium, ct iniqua perversitas , atque ejus pcr-
filiis cjus tribus regibus doicntcr nimliat, cvcnisse
juriuin declaraLuin esL; anliquus qiiippe huniani ge-
ut praidixerat, Aistulphuin immemorem sacr;i-
menti quo a Pippino adactus eral Ticini, doi.atio- neris hostis diabolus ojiis perlidum invasit cor, et
nem ab iis factain niliili habuisse. Orat ul sicuti quie sub vinculo sacramcnti a/firmata sunl, irriLa
saiicti Pelri eorum prolectoris miraculo insigneni
facere visus est, nec unius eiMin palmi terrai spa-
de Langobardis victoriam rcportaruiit, ila cidem
concessa acerriiiie vindicenl. iNuIli ex corum nia- tiuin beato Pelro sanckvque Dci Ecclesiae, vel rcipa-
joribus regiii, et defcnsionis sanct;c sedis , seu pa- blicai Romanoruni reddcre passus est; tanto quippo
triciatus lionorem obLigisse. Fulra.lum et socios a die a quo ab.invicein scparati sumus, nos
iilo, af-
narraLuros quai sancla sedes fcrebal incommoda.
lligcre ct in magna igiiomiiiia saiictam Dci Eccle-
Domnis excelientissimis liiiis Pippino regi et no- siam habere conatus esL, quanlo non possuiiL ho.iii-
£lro spirilali compatri, Carolo ct Carolomanno ileni Q „uin linguaj enarriirc, quia etiam ct ipsi lapides, si
rcgibus, et ulrisque palriciis Romanoruma, Slepha- dici polest, tribulatiouem nos:ram nuigiio 73 "'"-
iius papa, latu ilerent, ct ila nos visus est allligere, ut dfciiiio

Duin regni veslri 74 •'onien inler cajtcras gcn- in nobis innovata fuisset infiriniias ; nimib naiiKjue
tes erga sincerain fidem beati Pelri principis aposlo- lugeo, excclleniissimi filii, cur verba nostra; infolici-
loruin lucidissimc fulserit, valde sludendum est iit tatis non audi^ntes, niendacium plusqiiam veril;itejn
uiide gloriosiores ca!tcris gcntibus in servilio bt ati credere voluislis, illudcntes vos et irridenlcs : Fnde
Petri vos omnes Christiani asscrunt, inde oinnipo- el sine afTeclu [Lamb., efTectu] justiliai Leali Pctri,
loiiti Doniino, qui dat salulein regibus, pro dcfcn- ad proprium ovile ei populum nobis commissum
a Compendium eorum oinniuin qiia; acta fuerant gilic. op. Baron. {ISi, n. 3 seqq.) H ibi Pagiiis ciim
In Francia, et qnoruin suminam in admonitionc at- suisAA. El monaclnis Eiigolisiii. hiijusiiiodi ccrlis-
ligi annalisLa Fuldensis ad aii. 753 rcfert quin : tjiiiiipatricialus vi lclur inscius, dum aii « Deindc :

otiain qiKC seqiieiiLi aiino siint pcracta. Ait eiiim : ipsuiii doinnum Caroliim elcgeriint sibi in patricium
« Stephanus papa Romanus auxiliuin contra Hais:ul- Roinanoruin. Dciiide clevaverunt in iiiiperatorcm. >
pliuiii regein Loiigobardorum pcteiis ad Pi|>piiium in Ilinc liquet reccnliores aquain tundere, duin tanta
Franciam venit a quo honorifice exccptns, apiid
: tamque incrcdibilia dc hoc palriciaiu cungcriint n.l :

Parisios duos filios ejus Carlmanniim et Carium D ciiim aliud eral quam dclt-nsio Roinan;c Ecclcsia!,
unxit in reges. « Lnctioaulem isLa ininime facLa est quam luculentissiinc his iii lilteiis cxprcssam vide-
ante diem 28 inensis Jiil. an. 75i, ut annalista; et mus, et apud Caroluin
in divisione rcgnorum intcr
alii auctorcs apiid Pag, (num. 9) testantur. Ante lilios, quam
Liilovicus Piiis cxscripsit. Comjiaratio
quain unctionem, lUriiniquc Pippini liliiini Slcphanus ipsa, qiia utitur scriptor YiL;c Adriani ap. Aii;isL;is.
susccpcrat e sacro fonte, ul doccl iJemPag. (;in.755, duin Caiolus Roma; esL ex( cpLus « SiciiL iiios cst ad :

n. 2) :idcirco tain hisce in liLlcris quain in sequen- cxarchiiin aut p '.Iriciumcxciiiicndum, » ips in([uain i

libus conipaLrem Pippinum app IlaL. Pncterea et coinparatio rcgis cuiii p:itiicio, rcgiain j.i Francis
p;Urem et liiios patricios, seu dcfcnsores Roin. Ec- dig.ilalcm consi Jeiari patclacit, noii paLiicialuin,
clcsiye iiisiilueral, cujus rci tcsLes suiit IiLlera; omnes quciii conferre non craL poiililicis, nci- Romanorum,
liujus Colicis; auclorcs Franci cjus ;evi rcgiam tan- sed imperaLoris. Cenn.
lum dignilatcm exaggerant. Eginhart. in YiL;i Caroii, !> Pia;cipua
reru:n geslarum in Fr;inci;i esL donaLio
cap. 3 « Pippinus
: auLem per aucLoriLalem Romani exarchaLiis cL PenLai);>lis diplomalc Pippini, cui lilii
poiiLificis ex pra^fecto palatii rex consLiLuLus. > An- siiliscripserunl, lirniala in rcgia villa Carisiaco, ho-
nales Francor. ap. Canis. ex rcccnsionc B.isiiagii, die Cliiersi. Qu* uL suum soriireiur cifocLum, expe-
Loiii'. U, part. II, p. 49 : « dcoliv aposLolicus Ste- diiio Ilalicasiiscepla csL a rcgc i:i Langobardos :

pbanus conlinnaviL Pippiniim uncLione sancLa iii rc- lamelsi eo in Franciam, p;.'ntiHce Romam rcdeunli-
geiii, eL cuin co conjunxiL duos (iiios douiinum Caro- luis, quidquid pcrlr^ictatum acLumquc crat, eva-
luni, cl Cailiniuiiuuu in reges. > Hilduin. Aicopu- nuil. 1d.
 .

i')5 COD. DIPL. — MOMiM., i;r(.., SEU COD. CAIIOLIMUS. — STEPHANI 11 EFIST. iflG

sannis revorsi. Omncs dciiiqiic Clirisliani ila rirniilcr A qnnm niteriiis viros ( rcdonJi haiicrc possil; sou nia-
oreJebanr, qnoil bcaUis Pelrns, princops ai).)slolo- gis, cognilo ejns iniqno ingcnio, cl iniqlia vohiiUatc,
runi, nnnc pcr veslrnni forlissininin inaeliinn) snani cjus fraudaiilur j
Lnmb., frau lenlnr] insidiic, cl ipiod

percepissel jusliuuin, dnni lain maxinnini ac pne- scmcl bcato Pclro polliciti cslis; cl pcr donatioiiem
fulgidum miracuhim vosu-is felicissimis leinporiluis vestram [ vcstra ] ni:inu firmalam , pro niercede
(!enionsU'avii, uiiemque voliis imincnsam vicloiiam aniuKC vcsti'?c, bcalo Petro rcdJ.ore et contradere

Dominus Deus et Salvalor Josns Chriiiijs =>

per ioi- leslinalc.

lcrccssioiics sui principis apostolorum pro tkfen- Bcaliis denique Paulus aposlolns ail : Mclius est
sione sancte sii;c Eccles!;e h\rgiri dignalus est ^ ;
non vovere quam post voium non rcddere <=. Eteniin

seJ tamen !)oni fi ii credcnles eidcm iniquo regi, iios omnes causas sanctai Dei Ecclesi;c in vestro
quoJ pcr vincuium sacranicnli poliicitus est, propria grcniio comuicndavimus, ct vos rcddelis Deo cl
vestra vohinlato per donationis paginain heaio Petro, bcalo Pelro rationem in dij tremen ;i judicii quo-
sanct;e(pie Doi Ecclosi.r, ct reipuhlic;c, civiiates ct modo dcccrtaveritis pro caiisa cjus;!ein piincipls

hica rcslitueiuia conlirn;aslis; scd ille oblitns fi;Iem apostolorum, el res.iUiendis cjus civiUilibus ct locis f

ChrislinuaHi, el Deum, qui eum nasci pr;t'ccpit, ir- Yobis deniqne, muiUs jam devohilis lcmporibus, hoc
vita, qnaj per sacramentum firmata sunt, iacere B bonisn opus reservalnm cst, ut per vos exallelur
visus cst f
ausiis esi]. Qiia|iropter iniquilas [ejus] in Ecclesia, cl snani princci>s ;ipa tolorum percipiat
verliccm iUius (lcsc.'ndit{l*s. vii); palcf;iclus quippe jusiitiam. Nullus meruil de vcjlris parcnlibus tab
t'st laqucus quem efibiit, cl iii eo, pro suo man- priijfulgidum nuinus, sed vos praiciegit el prajscivit
ihU) [Lamb., men;iacio] ct perjurio, inci.ii!. Dcns anlc tempora txHcrna sicuti , scrip um esl :

Conjiiro vos, fiiii excollciiliss'im cla Deo prolecli, Quos prcvscrivit et pnvdcstinarit, Iws ct vocavit ; el

por Domimnn D^um nostrum, et sanclam cjus glo- quos vocavit , illos ct juslificavit (Roni. viii, 19). Vo-
riosam scmporqne virginem genilricom M u iam, do- cati csiis, juslitiam ipsi principi aposiolorum sub ni-
niinam omncsque virlul'^s cfcbrum, cl p:r
noslr;iii!, mia fos i:iatione faccre studeto, qnia sciiptuni est :

be;>.lii!n Petrnm principom aposlolorum, qui 70 ^t)S [ idcs ex opcribns justificatur {Jacob. u, 21) ^. Do
in rcges uiixit '^, ut doleat vobis pro sancta Dei Ec- omnibus vcro lii';;uIationibus noslris, quas passi su-
dcsia, ct jnxta donationem quam cidom protectori nnis, vcl denuo 77 patimur, Dco auxilianle, Fol-
voslro doniino noslro licato Potro ofierre jussislis <', radus lirus, vcstcr coiisiIi;iiin.>, et ejiis socii '', ciKir-
Oiiinia rcddere et contraderc sancl;€ Doi Ecclesi;^ rabunl [Lamb., cnarrcnl J
vobis ; et i:a agile de
studcatis : et nequaquam jani ipsius nequissimi rc- causa beaii Pelii, ul et in liac vila victores favmie
gis, vel ejns judiciuni,scductuosa [seductoria] verba, ^ E>(jmino existalis, cl in fuluro, intercedente ip .«

ei idusionis mandata [Lf.m/)., mendacia] crcdatis : principc .npostolornm bcato Pe:ro, gaudia possidc;!-
ecce enim palefaclum esl ojus inondacium, ut nequa- lis aitcrna. Bcnc valele, excolIcn;issimi filii.

a Vid. Bar., a.7o5, n. 2i ct seq. ^ II;cc sentenlia cst EcclcsiasliC, c.v. Ciir crgo
i»
In sccunda append. ad continuat. Frcdeg.,ap. a ciibitur sancto Paulo? Qiiia p;)nlifcx sonsiim spe-
Pagium ( 7ai, n. 8) ic^gilur « ILcc cernentes Franci,
: ctavit. Exslal autem sonsus I Tiin. v, ubi vidua; qu;e
iion suis anxiliis nec suis viribus liberare sc pnta- prinnim (idom irrii^un feccrunl, da:niiat;oiiem habcro
bant, sed Deum invocani, cl be;»li Petri apostoli ad- iifiirmiiiitur. lu.
jutoriuin rogaiil. i Quarc Dci timorem alqiie aiiio- f Nil froqiionliiis hisce iitcpistolis aliisquo illiiis
rem principis ;\pr)sloloruin, quoin regi et ducibus in- a^vi monumentis, quaiii rcslilucrc, ac rcddcre, iibi d^-.

siiniabat poiililex , liiiinanis viribns pnvfcrendum exarchatu et PciilapDli agiliir, qiianim provinciarum
didiceruMl prima iiisigni violoria quaiii de [jango- nculra sancl;c sedi parucr;U. Diiplici cx cansa ita
iKiidis report;>runt. Ejusdem rei teslis (>sl. aucior f.icUim puta 1° quia Laiigobar.li eas iiiv;isoraiit,
:

\il;c Slephani apiid Anastas., ct landali Aiiiial s reslitucreiitque opus crai 2" qiiia Pippinns illas do- ;

Francor. apud C;inis. « liiicrunt l)ellum, cl Domino naverat s;iiic:o Peiro proindeque reddoiid;c ipsi
,

auxiliante, bcaU)que Pttio ap;)Stolo iiiierc;'dcnte. erant, ul ile litleris ex. gr. dici solet, quas t;imetsi
Pippinus rex ciini Franois viclor exstitit. » Kcs taiii haud dniii is habuit ad quem scriplai sunt, taiiien
J")ustis anspiciis coopta Fraiicornm amorcm erga p. reJdi eidem dicuntur. Id.
apostolorum principem mirum in nioJumauxit; ila ^ Ubi fidcs sine operibns mortua dicilur, ct mulla
ul Pippinus iiiiineia, thcsauros, c;tleraque oinnia dc justificalione cx oporibns rcconscntiir. Id.
(eriena beati Peiri causa) posthabnerit, et ad C;>ro- Qiieinadinodum Bo;iigango iMctcnsi cpiscopo, et
'•

lum cjus quoJ altinet

filium « Ec( losia s;incti Polri : Aiilchaiio duco inis^is regiis itinoris sociis nsuserat
aposloli per ilinni non soluiii tiita ac defensa, sed Slcplianiis, cum an. 753 cxeuntc in Frai;ci;tm pro-
etiam snis Ojiiiins pi;e omnibus ccclesiis esset ornala feclus erat; ila se([. aiiiio. comitilius Fiilrado abl alc
cl ditaU^,» ut Iradit Egiiiharl. iii Vila Caroli, c. ^7. S. Quintini, socii.-i(juoTicino Bomam rediit. Annalos
c llccie P. Cousiaiitius ( Prwf. n. 14) aiiiinad- Fiilde;isosetcodex .Vnaslas. ins. rogiiKcSueo. inlorso-
vcrtit qiiare poiilificcs olim vicarii Pelri diceren- cios iiomin;\iit Hieronymum Pip[))ni fralrom, do qiio
lur : « llomanorum, aiens, pontificiim proprium at- M;ibill()!i. {.inn. licn. Iib. \xi, n. (>! ) « Pra'lor Carolo- :

qne peculiare esl bcati Pelri, cnjus et seJis et aucto- ni;iiiiiii;iici Pip{)iiiuni,quosox IloUii(Ie,('lCri|)hoiiein,
ritatis h;i'TeJes siint, vicarios nominari. IJinc et eis qiioiiiex Soncc.iildc conjiigibus snsc;'|)it Caiolus, (ilios
usnvenit, nt potostaus sibi credii;\i fiincliones, jndioia oii uii halriiit B('rii:ii(lmii, Ilioroiiymiim :'.c Bomigium,
scilicel, privilogioruin concossiones, elc, huic a[)o- (inosox illogiuiiio ihoio |irogoiiilos |)lcri([ue existi-
sU)lo ascribant. i Qu;c allalis exemplis comprobat. Id in:tnl Fiilradnm llioron. oiusdom (ilinin osse |)rob;»t
sihi volnit Stcphanus Petro ascribens quod ipsc J'c- (ie()rgiusoxTheo;liilpho\iiie;ian.lib. ii, cap.7(.l(i lia-
t.cral. Ce-x.n. ron. not., loni. XII, p. 508). Ili lillcras adPippinuiu
'^
Vid. hauc donationcm apud Bar., loc. cit., n. 2G dcfcrunt, propriisquc ocnlis visa nunti;int.
cl 27. Id.

Patrol. XCVIII
107 B. CAROLI MAGNI OPP. PAUS I. StCTIO IIF. i08
vn. \ Kloiiiiu climi vesliis incHifldis olilulilius prccscnlali

7g 1TE.\I EXIvMPLAIl EPIST. EJUSDEM PAP.E sumus, omncs causas pvincipis aposlolorum in veslris

AI) CAKOLUM,
DOMINIIM PIPPINUM, mai.il)us commcndavimus, quoniam qui(lcni,inspirali
ET C.VR0LOM\NNUM UILIXTUM [Al., DIUECTUMJ. a Dco, aurcm pclilioiiihus noslris acconjinodaredi-
In quo conlineliir quod Ilcdstolfus [Lamb. Ilmsinl-
,
gnati estis, ct vos bcato Petro pollicili cslis cjus
;)/j«sJ irritum fcccrut pactuni et juramcnlum, quod
justiliam exigcrc, et dcfcnsioncm sanctu; Dci Ecclc-
iisdem regibus dejustitia sancti Pctri pollicitus fuc-
rat cum nimiis adjurationibus, iterum poslnlans si;c prociiravc, ct iit vcrc fideles Dco, pura mcnle,
adjulorium obtinere contra eumdem. pro defensionc Dci Ecclesia; dimicanduin properastis.
{An. Dom. 75i, Cod. Car. i\,cliron. 7.) Scd omiiipotciis Dominus, qiii conterit hclla ab ini-

Arcumentum. — Paulopost supcrioroslillcras,IIaislui- lio, qui supcrhos humiliat, ct humiles exallat, illico ju-

phi audacia cxlra mo.luui crevil. Quare liis in sliliamheati Pctrivcslia^honitatictoinnibus chris.ia-
eaintlem feie senlcnliam dalis Wilhario episcoiio nis demonslravit, ct lale prscfulgidum miracuKiin
ail cosdem ircs leges, ct patricios Uomauorum, oslendit,qualcomninogloriosum cst rcferendum : ilU
Pippinum dcprecatur, ut in Ilaliam redcat pcrll-
ciendo opcripro Pctri causa arduuin in
: se eniuiinimiciDei et sanctaiEcclesia;, qui insuafcroci-
Franciam itcr susccpisse perfKlum Aistul|)hum : latcconfidcbant,vcloccspedcs halientes ad clTundcn-
pnKler desolalionem ecclesiaslic;c totius diliouis, » iiumsanguiuem, superhrevcmnumcrumpopuli veslri
co- o r i
sihi ipsi ponlifici sacnlege insuliatum essc,
i

irrucrunt, et ita per manum heali Pclri oninipolcns Do-

rum iiileresse donaliouem propria nianu suhscri-
ptam vindicarc. minus victoriam vohis largiri dignalus cs(, ut illi,

Pippino regi et no- qui innumerabiles existehant, a paucis Uominihus

a Domnis exccllentissimis filiis

Carolonianno fuissent inlerempti cthumiliati sunt ipsi iniiniei

slro spirilali compatri, seu Carolo et ,

beati Pelri usque ad tcrram; et ita liinorem et irc-

ilcm regibus, et ulrisque patriciisRomanorum, Slc-
niorem in illis Dominus immisit pcr interccssioncs
phanus papa.
heati Petri, ut ad nihilum devenirent. Non 30 cniia
Providi el sapicntissimi Salomonis propbclica ita

Nomen bonum super misericordiam. gladius hominis, sedgladiusDeiestquipugnal ; vidcns

fccliu- assertio :

nanique suain deccptionem iniquus Ilaistolphus rex

Nomen quippe bonum est, fidein (luam quis pollicitus
fuerit, immaculato cordc et pura coiiscienlia custo- cum suisDeo [Lamb., a Dco] deslructis judicihus,per

Nomcn enim honum est, blandos sermones etsuasiones, atquesacramentaillu-

dire ct opcrihus implere.
ad exaltaiionem sauct;e Dci Ecdcsia', seruiit pruJentiam vestram, et plus illis falsa dicen-
lotis viribus

quam et salus Christianorum cxistit, decertare.

lihus, quam nobis verilatcm asserentibus,credidistis.
per
no- Magno nainque dolore et tristitia, excellcntissimi
Ronum eniminter omncs gcntcs dc vohis cxiit p
nam- filiijCor nostruni rcpletiim est. Cur mininie honiias
nien, si opcribus fuissct impletuni. Ucdcmptor
vcstra nosaudircvoluit[Lf(mfc.,G(?Ht.,remiii]? Oniiiia
que noslcr misericorset inultum miserator Dominus,
dcniqiic, qu;c per Dci jiissionem vobis locuti su-
illis propitiator existil, quos oinnino tola mentis iiite-
inus vcraciter ediximus et jam patefacla suiit, ut
gritate fidelcs, ct dcfcnsorcs saiictai Ecclcsiac cogno-
:

fiicta ipsa demonslrant; etenim siciit primilusChri-

vcrit. Qualis rcmuiicralio aut mcrccs sub coelo cxi-
stianitati vestroe edixiinus, iniqnus Ilaislolphus rex,
stimanda cl co;tHpiaiida csl ad cani [Gent., ea] qu;e
ingrcsso in cjus perfido corde diaholo, omnia qu;e
79 pro dcfcusiouc Dci Ecclcsi;ii cl domus bcati Pctri
pcr sacraincnluni hcato Pctro, per noslros inissos
cst rcpciideiida ? kleo namque cxccUcntissimam ct a
reslitueiida proinisil, irrita fecit, et nec uiiius paliiii
Deo prolcctam bonitaiem vcslram supcr turbas po-
pulorum et mullaruin genliuni idem Uex regum et
tcrr;« spatium hcato Pctro reddcre voluit. A dic

ut pcr illo, a quo mclliflua honilatc vestiascparati suinus,

Doininus doininanlium salvos vos iiistituil,
tantuni nos ainigerc cl tribulare visus est [Lainb., iii-
vos sancta Dei Ecclcsia cxaltctur; poluerat iiamque
sanclamsuam vindi- sus esl], (pianlum noii potest os hoininis ciiarrarc;in
alio inodoulilliplacituinfuisscl,
carcEcclcsiam.cl jnstiliamsui principis aposlolorum
magna nainque despectione sanctamDci Ecclcsiaiii.

exigcre, scdquia mcntem et conscicnliam vesSrain a

ct noslraiii hiiinilitatem, ct vestros inissos hahcre
j)
[Lnmb., protcclc], compatcr, visus cst, quia cliaiu et aLlnostrampropriamanimam
Dco i)rofcctc spiritalis
aufcrcnd;iin mala cjus iinpfr.itio ct submissio facta
ct dulcissimi lilii, prohare voluil, idco nostrara iftfe-
cst. Quid mulla dici iiiis? t;intuni nos tribulavit,
licilalcin ad vos vcuire pnccepit. Tradidimus cnim
maguis lahoribus quia cliaiii, si dici p.jlcst, ct ipji lapidcs jiro nohis
corpus cl aiiiinam nostram in
flcrcnt, laiiicn oniiii vcslcr consiliarius Fulradus
viani [Id., in tam] spaliosam ct longinquam provin-
i

ciam, valdc fisi in vcslra fidc, pcr Dci nulum, illuc pivcsbyter cl alibas, una cum suis sociis, si Dcuin

profccli sumus, alllicti in nivc cl frigorc, ;estu cl pr;coculishabcnt, omniavohis cnairarc possunt. Non
aquarum inundatioiic, atquc validis fluminibus ct cnim, qui;i jam rcddere, ulconstiluit, propria hcali

atrocissimis monlibus scu divcrsis [icriculis ^. Pclri voluit, scd cliain scaineras [liiir. ct Lumb., sca-

n ILcc prima esl ex hujiis pontilicis epislolis,quas Langobardica sxvitics cxprcssit.

Magdohurgcnscs, et card. Bar. norunt. Non autciii V. Stcpli. ap. Auast. gravi morbo tentalus dici-
i>ln

spectat ad ann. 755 quo Uaron. cam recilat (iium.'^), tur, aciniraculosanalus. Uaron. ex Areopagiticis ap.
sed cum Cointio ci Pagio ad pncccdentem annuin llilduinum, pontilicis diploma rccitat, iniraculi ejus
cxcunlcin relrahcnda cjusdcm quippe senteniiai est
: tcstem (75i, n. 5). Annalistiu rcm silent. Pagius l>a-
ac pricccdens, quaui paulo post inissorum discessum roiiio adh;cret (Eod. an. n. 5).
m COD. DIPL. — MONUM. , ETC-, SEU COD. CAROLINUS. — STEPHAM !I EPIST. itO
niaras],alqiiedeprai(lalionos seu dcvastalioncs in ci- A nnis, ubi nulla csl ingcniosa cxcusaiio, vdocitor ct

vitalibus et locis beali Petri facere sua impcra- sinc uUo impcdimcnto, quod bcalo Pelio promisi-
lione nec cessavit, ncc cessal « : oblitus quippe est stis per donationem vcstram, civitatcs el loca atqne
Dcum, qui fecit eum, et fideni Ciiristianam trans- omnes obsidcs et captivos bcato Potro rcd(!ile, vil
gressus estf quomodo ulterius crcdendus est sive omnia qusc ipsa donalio continet quia ideo vos Do- ;

ipse, sive cjus consentanci, qui in tanla Dei myste- miims per buniilitatem mcam, mcdiantc bcato Pc-
rii sacramcnta pncbuerunt et noluerunt observare ? tro, unxit in rcges, ut per vos sancla sua cxaltctur

81 Vcreenim omnia vobis prscdiximus de cjusdcm Ecclesia, et princcpsapostolorum suamjustiliam sus-

impii rcgis mcndacio et faisitate; et, qucmadmodum cipial.

diximus, manifesta [Lainb., Ge/U., manifcsiata] sunt Magnum desiderium in nostro cordc fiabcbamus
vobis, et perjurium ejus declaratum est. vcstros mcllifluos vuUus aspicere, ct dc vestra; ju-
Pro quo peto vos, cxccUentissimi et a Dco pro- cunditatis la;lilia gaudere, juxta quoJ sapicnlissimus
tccti filii, et nimis obsecro, doleat vobis pro sancta ait Salomon, pcr vicos ct plateas quwsivi qncm di-

Dei Ecclesia et beali Petri causa, et quai pcr dona- lexit animn mea {Cant. iii) ; et ccrtc, quos dilcximus
tioneui bcato Pctro olTcrendum promisistis, ei pos- per Dei jussioncm invenimus , ct quos desidcravi-
sidendum contradcre debeatis ; mementote, et sem- B ih,is amplexi sumus, pro quo diffusa csl supor vos
per iu vestris pra;cordiis firmiter tencte, quod pro- bencdiclio ct gratia beati Pctri, ut Domini fuit pro-
inisistis cidem janitori regni calorum, Nullajam vos visio ; quod nullus dc vestris parcnlibus mcruit,
scducat suasio aut acccptilalio ; considerale quani suscipere vos susccpistis, et princeps apostolorum,
fortis existit exaclor idem princeps aposlolorum prse cieteris regibus et gentibus vos suos pcculiares
beatus Petrus ; videte omnia qu;ie ci promisistis ct faciens, omncs suas causas vobis commisif, ct vos
per donationem ofi"erendum poUiciti cstis, contra- reddelis rationem Deo, quomodo pro justitia ipsius
dcre feslinate, ul non lugeatis in aitcrnuni, ct con- janiloris regni rcgnorum [Lamh., Gent., ccel()rum|
dcninati mancalis in futura vita. "Vita cnim iuijus decertaveritis ; cunctus nanique noster populus rci-
niundi brevis est, et sicut umbra declinat, et sicut publiccc Romanorum, magno dolore ct amarissimis
vcstimcntum inveterascit. Illam vitam «tcrnam, lacrymis una nobiscum ti ibulanlur, pro co, dum ad
quam vobis beatus Petrus pro sua causa ct justitia tam longam et spatiosam proviiiciam properavimus,
prou'jisit, lota mcnle et intcgro corde quairite. De- et pra? fatigio valii!i [Lrtj?j&., invali ii] ilineris, caro
certate bonuin opus quod coepistis, et qua; pcr do- noslra minuata cst ; sic vacui et inlVuctuosl sine
nationem manu veslra confirmastis,proteclori vestro effeclu jusiiliai rcversi sumus ; attamen nos iufcli-
beato Petro rcddere feslinate quoniam scriptum , ccsjuxta Dominicum pncccplum cgi mus, el oiunes
est : Metius est non vovere, cjuam vovere et votum causas beali Petii vobis coinmcndavimus, et vobis
non reddere {Eccle. v). Sciatis enim quia sicut cliiro- pertinet hoc sivc ad peccalum, sive ad mercedcm.
graphum, vcstram donationem princeps aposlolorum Nam ct omnes gcntcs ila firmiter tcacbant, quo 1

firmitcr tcnet , et nccesse est ut ipsuin cliirogra- bealus Petrus nunc per vcslrum forlissimuni jjra-
phuni explealis ^, ne dum jusius judex ad judican- chium suam pcrccpissel justitiam , cl factuni noii
dum vivos ct mortuos et saiculum per ignem advc- cst, cl in magno corJis stuporc dc hoc omues cvc-
nerit,in futuro judicio idem princeps apostolorum ncrunt.
idem cbirograpbum dcmonstrans nuUam babcre fir- Scd pelo cxccllcnlissimam bonilatcm vcslrain, ut
mitatem, districtas cum co faciatis rationcs ; sed vituparium hoc agcnlibus auferatis , ct ouuiiiius
magis explete quod promisistis velocitcr, ut iteruin fi !cm vcstram operibus ostcnrlito, co qno;I fidcs, iii

vitam aiternam, quam ab ipso principe aposloloruin scriptum cst, sine operiius oliosa cst ; §3 *'"'" n"''
promissam habelis, possidealis. cnim fiducia aut lortitu.iinc ad cxpugnandos iiii-.ni-

Coiijuro vos, cxccllcntissimi ct aDeoprotecli filii. cos vestros pcrgerc potcsiis, si jusliliam bcali PCri,
pcr Deum omnipotenlcm, qui continet omnia sua p ut promisistis ctinitiastis, non perfecerilis ? Si enim
potcntia , et matrem gloriosam
per sanclam cjus ut capistis opcribus adimpleverliis, crilis semp^M-
semper virgincm Mariam, dominam nostram, atquc victorcs et foiassimi super vestros inimicos, et pr;c-
pcr virtutcs coeloriim , ct per beatos piincipes apo- sens rcgnum |)er multorum asinoruin spatia cum bo;:a
stolorum 82 Pctruin ct Pauluin , alqiie per tre- possidrbitis fauia , ct vita.n pLMcipict s aUcrnair..
incndum jiidicii diem, ubi oinncs conslricte ad rcd- Tanlo operi <=
direxinuis ad vos Wilharium •' rcvc-
denduui de noslris factis rationem assistcre habe- reiulissimum ct sanclissimum fratrcm, cl coe[)isco-
» Si scamane, seu depnT^dationes, quod idcm est « Lamb., Ccnl. , Tumcn opcre ; Tcng. corrcxit
Ducangio, lieiianl in civilatibus cl locis saiicli Pc- Tantopere.
tri, an;.cquain nnius palmi tcrrtv spalium, ex Pippi- <•
Episcopum Niimenlanum, qiii Slcpbaniim cuin
niana doiiatione saiicta sedes acciperel iioiinc iiie- , Ccoi-gio cpiscf.po Osticusi ,
prcsliylcns ct (liaconis
ptit, qui Uoina! cjusque ducatus largitorcm qn;c- canliii:di!)(!s, aliis(nii> coiiiiliiiiis secuius crat iii Fran-
vh! ciain (AiKistas. in Slcpli. II, socl. "21!). Kr;tl luiu
b Teslimoniiim validius alquc illiislrlus f;icl;c do- Noiiiciiuiin cpiscopiilis civilas, licct nou laiilinomi-
nationis an. 75i ac propria Pifpiid ct filiorum inaiiu nis (luauli fiKMal in Rom. rcp. Nunc oppidoliiiu
confirnuita\ ncciion Romain dclal;c a!) ipso ponli- viilgo Lamcntana.
fice, desiderari non polest.
 ;

iij i{. c\i\ou MAGNi orp. PAUS 1. SECTIO III. i\1

|)un»[(w'H'. (idd. no.^lnii)i](*l ndi;k'!n, (ini voliis onniia A dies angiislia', pi;c>!<) siin: di s fletus el amariludi-

d(> noslra iriljulationc el i-'ansa bt'ali IVliipioiirioore nis : qiioniam qiiod rmiebamn.s a Langobardis eve-
cnarret, cui in omnibus crctlcrc julwalis [Lmih., lu- nit. Pio (pio angiistiali, afflicti, ct cx omni circnm-
bealis], cl cxiluin bonum in causa beali Pilii po- qnaqnc parle circiiindati, ab coruin ncijuissimo Ilai-

nerc. Incoliisnoin cxccllciili.ini vciliani gralia su- slulfo rege et genle , cmn ProplnMa ITominum dc-
pcriia cusloJiat. Benc valelc. prccantes dicimns : Adjuvn nos, Deus, salntaris nostcr,
et propter honorem nominis tui libera nos, ctc. {Psnl.
\1II.

ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP.E Lxxviii). Et rui"sum Apprehende nrma et scntnm, et

S4 :

AD DOMNUM r.EGEM nPPlNUM, KT C.VUOI.UM VF.I. C\R0- exsnrge in adjulorium nostrnm {Psal. xxxiv). Eccc ,

l.OMAN.MM, Sr.r OMM CENEKM.ITaTI. enini cognitum babctis ,

quomodo pacis fo) !era a

In nomine ipsius papw comprchensa pro desolationc pnefato inipio Ilaistnlfo rege et omni gentc di^sipal.-^
etdevaslatione sancla' Dei Ecclcsia' et urbis Roniana; sunl, et qiialiter nihil jiixla nt constituit et per vin-
per Georgium episcopum ,ct Warneliariiim abbatem,
el [Al., seuYniomaricum comitem missos ipsius apo-
culuin saci-amenti confirinatiim est, vahiimus impc-
postulando nimis cum adjurationi-
stolici directa, Irare, et jain c in ipsis Januariarum Kalcndis cun-
bus adjutorium contra Langobardos. clus cjusdem Langobardorum excrcitus Tusci;c par-
{An. Dom. V55, Cod. Car. iv, cliron. 8.) B tibus , in hanc civitalem Romanam conjunxcrunl, el
AnGUMENTUM. — Rcbus pene ail incitas redaciis, resederunt juxta portam bcati Petri, atque bcati Pan-
llriie (|uinlo ct quinquagesiino jain die obsessio-
cralii, et Portuensem ; ipse vero Ilaistulfus cum aliis
iie ferente, pontife.v, sacruni collegiuin, duces,
ii

cxercilibusconjunxit cx alia parlc, et sua fixit leiito-

coinites, primoicsquc oniivs Roniaiii , atl duces,
coinites el priinores Franci;c nioestitia pleiias dant ria juxla porlam Salariam et caeleras portas ; el .s;c-

litteras, elplura corain refercnda coininitiunt apo- pius nobis dircxit : Aperile mihi portani Salariam,
slolicis niissis Georgio cpiscopo , Tboniarico ct
et ingrcdiar civitatem, et tradite niibi pontificem ve-
Coniit;c mari in Fraiiciam cunlibus cum Warne-
liario inisso regio, Langoiiardoruin ct Bcncvenla- slrum, ct paticnliani ago in vobis ; si minus, ne
noriim prope obsessani urbein stationes, diicjaio- muros evertens uno vos gladio inlerficiara el vi-
, ,

iies sacrilegia sacrarum

inonacborum c;cdes ,
, ,
deam quis vos eruere possil de manibus meis.
virg!nu:n stupia immanilatcs cicteras iniscran-
,

dum in ino luin emimerant. Narniam nupcr sancl;c Sed et Beneventani omnes g 'ncraliler in lianc Ro-
sedi reslitulain a Pippino, iterum iHi ercplani in- ; manani urbem conjungentes, rcsederunt juxta por-
sullationes obsessorum Romanis auxilio Franco- lain beali Joannis, ct bcali Pauli apostoli, cl c;cleras
riiin iVclis Vvarncliariuin diu nocUHiue arinatum
;

a tania oppressione islins Roinan« urbis portas, et omnia cxtra urbem

ijiajiiia nndi(iUL: tulatum essc ;

qu.iiilocius cripi cnixe petunl. praidia longe laleque ferrQ el ignc consumpserunl,
tt Domnis excellentissimisPiipino, Carolo ct Caio- domos onines comburentcs pene ad fHndamcnla de-

lomanuo, liibus rcgibus, et nOblrisRoiiia:;crum [Bt:-

slruxerunt, gg ccclesias Dei inccnderunl, et sacra-

seu cmniljus qiiscopis, ab- lissimas sancloruin imagines iii ignciii projicienlcs,
ron., Romanis] palritils ;

nionacbis, scu glariosis duci- suis gladiis consuinpsernnt, et inunera sancla, id

batibus, prcsbyteris, ci
cst corpus Doniini noslri Jcsu Chrisli, in suis conl:»-
bus, comilibus, vcl cunclo cxcrcitui rcgni et pro-
quos follcs vocant, miscrunt, ct cibo
viiici;c Fraiicoriim, Steplianus papa, et omncs cpi-
niinalis vasibiis,

diaconcs, si-u JiKes carJiularii, eariiiuin copioso salurati, comedcbant cadem mu-
scojii, piesiiyleri, ,

cl cxcrciiiis ncia vclamina altariuin ccclcsiaruin Dci vcl oninia

eomilcs, Iribuni, cl uiiixcrhUS p.^piilus ;

ornamenta, quod niinis crudclc eliam dici est, aufc-

Uomanorum, omiics in ainietioiic posili ''.

rciiics in propriis utiliiatibus usi snnt; servos Dci

Quanta hicluosa ct amarissima Iristiiia circum-
nionachos, qui pro oflicio divino in monasteriis
vallali, quantaquc anxietale alque aiigiislia co;ir-
inorahanlur, plagis maximis lundentes, plurcs lania-
elali siiiuiS, ctquantas, crcbi-csccnliiuis g5 conti-
vciuiil, ct sanctiinoniales feminas alque reclusas,
iiuis malis, ocuii nostri d. slilianles piofundant l;i-
qu;c ab infanlia et puberlalis teinpore pro Dci aniorc
crymas, credimus quod cl ipsa omniuni elemcnt.v
Gc»/., scgmenta] enarrcnl. sese clausurae tradiderunt, abstrahenles cum magna
ri-iin figmenla [Bar. cl
^ cruilclilalc polluerunt ^ qui ctiam et in ipsa conta-
Quiis ciiiin barum tr.lmlalionuin conspcclor non lu- ;

minatione alias inlcrficcre visi suiil, el onmes domos

gi;at?Quis auJitor baiuin nobis inh;erenlium calii-

Qiiamobrem cujiisdam boiuc calias bcati Pelri igni combusserunt, vel omnium
niitatum non ukilcl ?

mulieris, Susannyc puJic;c, vciba loquimur Angu- : Romanorum, ut dicUim csl, domos comburcntes ex-
urbem fundilns deslruxerunl, et oinnia pecuriM
sticv 7wbis nndique, el qnid agamus ignorumus (Da- Ira
abslulerunt, ct vineas fere ad radiccs absciderunt,
niel, xiij). Cliristianissimi , ccce venerunl nobis

« Exslat apnd Car. t. IX, an. 7.o5, clCent. 8, cap. 10. Mansius annum obsessioncin rejicil probabiU
in seq.

}) Novum ccelesi;isti(i principatus arguincntiim :

potius quam
certa de causa.
c Lamb. et Genl. : impetrare, et jam quia nullum
pevinde enim Roin;e cranl duces el comitcs at!|ue in
Francia. ilanc ei sextain epistolam Coil. Car. quinto
augmenlum nobis factum est, et jam...
^ Qui luicusqne legcrit, Langobardos ejus oevi haud
el qiiiiiquagesimodie post ca^plam obsiilionem Urbis,
;«eu 24 Febiuarii an. "too dalas csse sc ips;c produnt.
absimilc^ ab corum m;<.joribus sancii Gregorii a'lale
Baroii., cui adii;crel iMuratorius, Januarias Kalemias plane iiUelligit. Mentitur igit!»r nnpcrus scriplor tam
in Junias converlit, contra liiiem codicis et P;igius, ;
sancte de iis sacrilegis scntiens, quod eorum aliquis
nisi nienduin irrepsit carum ordinem invcrtit,
,
. ul haud dubio rex Luitprandus, religione aliqua se
quarloe iribuens quod debciur sexiai. Censor Pagii non semcl affcctum osienderit.
 . :

113 COD. DIFL. — MONU.M., KTC, SEU COD. C.VROLLNUS. — STEPILVM li EPIST. H4
et messos conlcrcntos, omnino devorarnnt : ot no- A vcstras ail oxauilien.las preces, ot uc avortal faeieia
qise clonnu sancl;« nostric Eeclosiiv; noiinc cnif|iiam suam a vobis in illo futuro examinis <Ue, quando
in hac Romana commoranli spos remansit vi-
nrtte cum bealo Potro et ca^tcris suis apostolis adjudican-
vendi : qnia, ut dictum est, omnia fcrro ct ignc con- dum sedcrit omncm ordinom omnemquc potestalem
sumpscrunt, et multos homines interfecerunt. Sed lunnanam g3 ^^ saiculum per igncm ; dicaturque
et copiosam familiam beati Petri, et omnium Ro- [Gcnt. add. vobis], quod averlat Divinitas : Nescio
nianorum, lani viros quamquc mulicres, jugulave- vos {Matllt. xxv), quia non auxiliati eslis Dei Ecclo-

runt, et alios plures captivos duxerunt. Nam et in- sia;, ct dcfendere minime procurastisejuspericlitan-
nocentcs infantulos a mamillis matrum suarum sopa- tom poculiarem populum.
rantes, ipsasque vi polhientes interemorunl ipsi impii Audite nos, dilectissimi, audilc nos, et subvenito
Langobardi; et tanla mala in hac Romana provin- tempus salvandi nos; salvale nos,
nobis. Ecce adest
tia fecerun(, quanla corte nec pagana; gcntcs ali- antequam pereamus, Chrislianissimi omnes ctenim ;

quando porpotrade sunt. Quia etiam (si dici potesl) gcntes, qusc circumquaque sunt posit.-c, el ad ve-
et ipsi lapidcs nostras dosolalion; s vidonios, ululant stiam, per Dei polcntiam, Francorum forlissimani
nobiscnm. Quinqnaginta et quinque dies hanc affli- gcnlcm rcfugium fecerunt, salva; factaj suni; el si

ctam R(mianam civitatem obsidentos, ct cx omni B omnibus auxilium impertire non dinerclis, multo
parte circumdantes, pridia fortissiina die noctuquc ainplius sanclam Dei Ecclesiam, ct cjus populum dc
cum pcssimo futorc incessanlcr cum diversis machi- inimi<;oruin impugnalione debueratis libcrare. Con-
nis et adinventionibus plurimis contra uos ad muros siderate, dilcclissimi, el omnino percogilalc, pcr
istius Romana; urbis 87 comniiserunt, ut su« pote- Deum vivura vos conjuro, quoiiiam post Deum et
s'ali, quod averlal Divinitas, subjiciens, omnes uno ejus principem apostolorum, nostia; omniiim Roma-
gladio idem inimicus Ilaistulfus intcrimcret. Ila cnim noruin aninuie in vobis pendcnt, cl si pcrire, quoU
cum inagno furore cxprobrantes nos ;'Sscrobant : Eccc absit, conligerit, pensatc iii ciijns aiiimam rcspiciat
circumdati estis a uobis ; veniant nunc Eranci, et ad peccatum. Ccrte cniin oinnino credilo, Christia-
eru nt vos de manibus noslris. Nam ct civitalem uissimi, si nobis aliqiia cvoiior it c;iJ;m!itas, quod ah-
Narniensem quain bcalo Petro concessislis abstule- s t, pcriditandi, vos dc omnibus an!e tribunal Dci
runt, et aliquas civilatcs nostras comprehcndcrunt; eritis reddiluri rationem ; sed niagis, dilcctissimi

<Iuamobrem constricli vix poluimus marino itinere nobis, agite ct liberatc posl Deum in vobis confu-
pr;csonles no>tras iittcras et missum ad vestram gienles. ut fruetum boiium airercntcs in fuluri c.x-

Christianitatem dirigerc, quas ct cum niagnis lacry- amiiiis dio mcreamini dicere : Domine nostcr prin-
mis scripsimus a cops aposlolorum bcate Pctre, ccce nos clicntuii lui,

Undc, dilectissimi nobis, peto vos , et tanquam cursuin consuinmantcs, fidera servantes libi, Eccle-
pncsontialiler assistens cum divinis mysteriis conjuro siain Dei a superna cleinenlia lil)i commcndatara de
coram Doo vivo et vero, ei ejus principe aposto- maiiibus pcrsoquentium defondenlcs libcravinuis, ct
iorum bcato Petro, ut sub nimia feslinationc no- assistentes immaculali coram tc, oflorimus tibi puc-
bis subveniaiis, ne poreamus ^. Non nos derolin- ros, (juos iiobis conimisisti de manibus iiiimicorum
quatis, sic non vos dorclin(piat Dominus in om- criicndos, hospites [Lamb., sospitos] atquc incolumcs
nibus vcstris aetibus. Non nos spcrnalis, sic non cxistontcs. Tunc et inpniescnli vita et in fuluro sai-
vos spernat Dominus ejus invocantes poleiitiam. Nc cnlo etclostium pr;iemiorum gaudia a(li|)isei nicre;i-
clongolis a nobis auxilium vestrum, Chrislianissinii, mini, audieiiles paternam d(!siderabilom vocem ilhini

sic non clongct Dominus auxilium suum a vobis, dum inquicnlis : Venite, benedicti Patris mni, pcrcipite
ingressi fucrilis conlra ininiicos vestros ad dimican- rcgivnn quod vobis privparutum cst ab oricjine
dum. Adjuvate nos sub magna vclocitate, dilcclis- mundi.
simi nobis; occurrilc, occurritc, ct subvonitc noi^is, Quarc diioxinuis praisentera iiostruni missum
antoquam gladius inimicorum ad cor noslrum pcr- G(M)rgiuin rcvercndissimiim ac sanclissimum fratrcin
tiiigat. Peto vos nc
poreamus. Ne quaiulo dicanl
D
et cotpiscopum nostruin; atque ^Yarnobariuin « re-
gentos cuncto orlje lerrarum sunt Ubi cst
(lu;!* in : ligiosum abhatera niissura vestrum, et 03 Thoma-
lidueia Romanorum, quam post Domimim in rogi- rieum comitcm [Lornb., Go»»., etConiilain],.magiiiri-
bus et in gente Fraiicorum habebant? Non nos por- cos cosdem nostros missos, qui vo')is omnes noslroy-
miltatis porire, ct ne diiferatis nobis a,l solalia dan- dolores ei cunclas desolationcs, a Langobaixlo-
(iiias
dum, ncc a vcstro S(^parotis auxilio; noii sitis alioni rum goiitc el eorum prolervo regc passi sumus et as-
a regno Dei, ct ne obdurot Dominus aurem suam siduo yulimur, vobis sublili cnarrationc qvix p.ro-i

a Ilinc palct datas litteras obsidionis lomporo. ruin commiaimns animas. Gf.nt.
Non esl igilur, qiiid P;igiiis Anastasliim argiial, qu:m •^
VV;>rnorium appcllat Mabillonius (Annal. 23,
Slephani litteris aiiversoUir, duin tiimoslreiu fiiisso mnii. 1 i). .Nil aiilem aliiid novil, pncter ca qua^ his.
obsessi()nom monioral (A. 755, niim. -i). Siqucnlos Anaslasiiim
lilloris ol ;ipii(i (lidicit, eui cliain War-
du;u epistjkc, pr;i!serlim ([u.e ipsius Petii nomiiie norii iioiiion aecoplmii rereit; occurrit in ila eiiiin
conscripla est, rem magis magis(iuc comprob;mt C(ii is, Wnrnario et ('ifirio legonlibiis mss. codici-
eas coiisule. bus. Dc violalo per eumdem juie gcalium nou t;icc-
H;cc iii maimscriplo sequunliir Ciim post Do-
i»
:
relur nostro a;vo.
viimim m
munibus veslris nvslrus omiiinm Roinuno-
 :

ii5 U. CAROLI MAGNI OPP. PARS I. SECTIO III. 116

prlis ociilis viileninl, viv;\ vocc cclicere debcant; A mciUaJcnarrcnt. Qniscniinliaruni Iribulalionum con-
(inibus cl in oinnil)us lanquani nobisniclipsis crcdcre spcclor non Ingcal? Qiiis auditor liarum nobis inbaj-
jubcalis \i(imb. hic ct iiifrn , lubcatis], ct noslram rcnliumcaIamitatuinnonululct?Quamobrenicujusdanl
lilicralioncni niiiiis fcstinanlcr procurare; cl conjiiro bon;ie nmlieris Susann;c pudicitiae [/1/. add. clar^]
Yos per Dcuin vivuin, ul ncquaquam amplius discrc- verba loquimur : Anguslice nobis undique, et quid
dalis noslras ainicliones ct ncglcctuin ponatis ad agamus ignoramus {Dan. xiii). filji excellcntissiini
liberandum nos. Nc, quod absil, si amplius credcrc ctChrisianissimi, nlinam omnipolens rerum crealor
distuleiilis, el uv'glexcrilis nos eruendum, nobis, Dominus, quemadmodnm priscistcmporibus Ilabacuc
quod avcrtat Divinilas, irruat calamiLas pereundi, et illum propbelam ad refocillandum et consolandum
vol)is pertincat ad magiuim delrimcntum el pecca- Danielemprajcipuumprophciam abstrusum inleonunn
tum, alque condcmnatioiiem in praescnti et aUerna lacu, repentino volalu apportalum ab angelo miserat;
vita, qnia vobis aniinas oinnium nostrorum Roma- ita el nunc, si dici potest, cjus misericordissima lon-
iioruin tradidimus : se.l magis niagisquc vos, ut proe- ganimiias a Deo servalam exccllentiam tuam , vel
latuni cst, conjuramus, pcr Palrein, ct Filium, ct unius horai momenlo pnBscntem fccisset ad contcm-
Spirilum sanclum, Trinilatem indivisam, ut noslras plandas scrumnosas et Q\ kigubres auguslias el
iribulaliones, el angustias, atquc dolores, et desola- B iribuialiones, quasJmmaniteraLangobardorumgente
tiones, credere sine qualibet arabiguitate jubeatis, et el eorum nefando rege paiimur. Eccc venerunt nobis
nobis propter Deum subvcuire, et ad liberandum dies angustiae, pra;sto sunt dies fletus et amariiudi-
nos de manibus Langobardorum inimicoruin nostro- nis, dies anxietalis et gemilus doJoris, quoniam quod
rum niiins fosiinanter occurrcre jubeatis, ut fructum timebamus evenit, et quod verebamur accidit, Pro
aHerenles copiosum, vitam ajlernam, intercedente quo angustiati, alUicti, atque oppressi, et e\ omni
bealo Pclro, perfrui mereamini. Praifalus vero War- circumquaque parle circumdati ab eorum nequissinio
ncharius pro amorc beati Pelri loricam se induens, Ilaistnlfo rege, ct eorum Langobardorum gcnla, pro-

per muros islius ainict;e Romana) civitatis, vigilabal fusis lacrymis percussoque peclore cuin prophcta
dic nocluque, el pro noslra oinnium Romanorum Dominum deprecantcs dicimus: Adjuva nos, Dens,
defensione alque liberatione , ut bonus athleia salutaris noster, et propter honorem nominis tui

Chrisli, deccriavil lotis suis cum viribus. Bene va- libera nos {Ps. lxxviii). Et rnrsum Apprehende arma
:

lete. et sciitum,et exsurge in adjutorium nostrum. Domine,^

IX. judica nocentes nos, et expugna impugnantes noi
90 ITEM EPISTOLA STEPIIANI PAP^E {Ps. xxxiv). Etenim srepius bonitati tuae innotcscere

Al> DOMNUM riPPINUM REGEM, ^ videmur, licet nostras tribulationes, lamen et nunc
Spccialiler el dejensione sanctai Dei
singillalim pro luctu et gemitu referendummalorum pericula, quae
Itcclesicv directa, ut in superiore ejnsdem coniinetur ab eodem protervo rege passi sumus et ejus genle
cpistola, adjnlorinm volcns obtinere conlra Lnngobar-
Langobardorum, magno cogente periculo, significan-
dos, per Georgium et W
arneUarium simititer di-
rccta. dum statuimus [Lamb., Gent., studuimus].
Jam credimus, Christianissime et exccllentissirao,
[An. Z)om. 755, Cod. Car. vi, chron.Q.]
AuGLMEXTUM. —
Hsdem fere verbis conceptas, san-
fili, ct spiritalis conipaler, omnia nobililati lu:c esso

guineisque scriplas lacryinis lilteras ad Pippinum cognita, quomodo pacis foedera ab impio Haislulfo
dat ponlifex iisdein inissis. A praesenii calamitate, regc, et cjus genie dissipata sunt, et qualiler nihil
ne niajor aliqua superveuial, cujus ralionein rcpe-
juxta ut constituit et per vinculum sacramenti con-
idl Deus, salvari oiat. Warnebarii constantiam,
animosiiue ingonlcs laudat in defcnsione Urbis. lirmalum est, valuimus impetrare, etiam quia nullum
-Eterni prasmii lenocinio eiim movere studet. augmcnlum nobis factum esl ^, polius autem post
a Donino cxccllcntissimo filio, el noslro spiritali desolationem totius nostroc provinciae «, et plura ho-

compatri Pippino rcgi Francorum ct patricio Roma- micidia ab cadem gente perpetrata, eliam quod cum
norum, Stephaiius papa. niagnis lacrymis, et dolore cordis dicimus, agnoscas,
Quaiila luctuosa el amarissima irislilia circumval- " excellcnlissiine fili, et spirilalis coinpater, in ipsis

lati, quantaque aiixielate atque anguslia coarclali J;inuariaruin Kalcnd. cunctus ejusdcm Ilaistulfi Lan-
siinus, et qiiaiitas crcbrescentibus continuis nialis gobardoruin regis cxercitus e Tuscisc partibusinhanc
oculi noslri dislillaiiles proAuKlant lacrymas, cmli- civilatem Romanam conjunxcrunt , 92 et resede-

mns quodctipsa omniumelementorumfigmcnta [scg- runt juxta porlain [Lamb. et Gent. add. beati Pelri

a Eadem infelicissima occasione altcram uni Pip- var. lect. pri«termisit: hic veru, quia eadem Grelse-
pinoepislolam per cosdem legalos misit. Raroiiio ac riis non necessario admisit. Cum inscriplwne
silel,
Magdcburgensibus videlur fuisseiguota; nisi forlesi- R:»vennat(! apud Papir. Masson. tib. ii, Pagium 7,^5,
inilitudo maxiina dcscrendam suasit. Aunalista lt;iliis num. G, aliosque recenliores celebri, conferantiir
{Rer. Ilal. lom. lil, part. ii, pag. 75) qu;ccuiiquc si- Pippinus pius priinus ampliiicand;c Ecclesi;c viam apc-
milia uivenit, omisit, csteia Cilidit. rHit:nuIIa IkuuI dubie lides adhibebiLur Romanum
b Si nullum augmenliim nobis factum cst, non ducatuin doiialionibus adjicienli.
igilurditio teinporaiisa Pijjpino initiuin suinpsit. Nola <:
Qu;rnain erat tola h;ec noslra provincia? Cerle
quod pauca isla cpist. i, al. 8, omittuntur in editio- niliil aliud qiiam Romanus ducalus , ciijiis caput
iie Gretseri, tamelsi Icgantur in ins. Annalista Italiis Itoma.
Lambcciana cdilionc usus, qiia: iisLlcui non carot, ia
117 COD. DIPL. — MONUM., ETC, SEU COD CAROLINUS. . — STEPHANI II EPIST. 118

apostoli, alque porlani] sancli Pancratii cl Porliicn- A pnclia fortissiniadie nocluquecum pcssimofurorc in-

scm. Ipse vero Ilaisliiirus cum aliis cxcrci!ii)iis con- ccssantcr conlra nos ad muros istius Ronianai urhis

junxit cx alia parle, ct sua fixil tcntoria juxla por- commiserunt, ct noii dcficichant inipugiiantcs nos, ul

lam Salariain et cctcras portas, ct nobis direxit sua>polostati,quodavcrtatDivinitas, suhjiciensomncs

(licons: Apcrite mihi poilam Salariani, cl ingrcdiar uno giadio idoin iniquus Ilaistnlphus interimeret.

civiiatem, cl tralile mihi ponlificem vcstrum, ct ha- l:a eiiiin [Lamb. add. cum niagno fuiorc]cxprobran-
hebo in vohis compassionem. Alioquin muros suhvcr- tcs nohis assorebani: Ecce circumdali estis a nobis,
lcns, uno vos gh\(iio inlerficiam, el vidcam quis vos cl non efTugielis nianus nostras. VcniantnuncFranci,
eruerc possit a inanihus mcis. cl cruant vos de manihus nostris. Nam ct civitalem
Soil ct IJenevcnlani omiics generaliter in hanc Ro- N;»riiicnsem ,
quam hoato Petro tua Christianitas

inanam urhcm conjungentes rcsciierunl juxta por- conccssit n, ahsUilcnint, cl aliquas civilatcs noslras
lam heali Pauli apostoli, ct c;T!leras istius Romanx comprehcnderunt. Qiiamohrem alllicti vix potuimus

civitatis portas, et omnia extra urhem prasdia longe per maximum ingcnium marino iiincre praisentes

lateqne ferro et igne consumpserunt, donios omnes nostras li;tera§ et missos ad tuam excellcntissi-
comhurentcs, pene ad fundamenta destruxerunt, ec- mam Christiauilatcm dirigcre, quas et cum ma-
clesias Doi incendcrunt, ct sacratissimas sanclorum B giiis lacrymis scripsimiis, qui ciiam proljanlc vc-
imagines in igncm projicientes, suis gladiis consum- rilale dicimus, pcr unamquamque litleram lacry-
pscrunl , ct munera sancta, id est, corpus Domini nostri mas sanguine mislas expriincrenius, cl utinam pra)-
Jesu Christi, In suis contaminatis vasibus, quos folles starcl nohis Doiniiius ut qua hora noslram luctuo-
vocant. miserunt, et ciho carnium copioso salurati, sam cxhortationcm iegeris, pra;scntia tua por omncni
comcdebant cadcm muncra. Yclamina allarium cc- litteram sanguine piense laciymsc nueront.
clesiariimDei, vel omnia ornamenla, quod nimis cru- Uiidc, fili excelicnlissime, et spirit;ilis conipater,
ilele dici es', aufcrentcs, in propriis utilitatihus usi pclo te, ct lanqiiam praiscntialitcr assistens, provolu-
sunt. Servos Dci monachos, qui pro ofRcio divino in lus terr;Tj et tuis vestigiis me prosternens, cum di-

iiionasteriis morahanlur, ph^gis maximis lundenles, vinis mysteriis conjuro coram Deo vivo 94 ct ve-

phires laniaverunl, et sancliinoniales fcminas atquc ro, et ejus principe aposlolorum Lcato Pelro ^, ut
reclusas, qu:Te ab infantia et pui)ertatis lcmpore pro sub niinia feslinalione ct maxima celoritatc nobis
Dei araore sese clausurs! Iradiderunt, ahstrahcnJcs subvenias, ne pereamus : quoniam post Dominum,
cum mogna crudelitale polluerunt ;
qui etiani et in in luis manibus nostrum omniuin Romanorum com-
ipsa contaminatione alias iiitcrficcre visi sunt, et nnisimus animas. Non nos derclinquas, sic non te
omncs domos cullas beali Petri igni comhusserunt, ^ derelin(|uatDominus in omnibus tuis actihus ctopc-
velomnium Romanorum, ut dictum est, domos com- ribus.Non nos spcrnas, sic non le spernat Dominiis
Lurentes, extra urbem funditus destruxcrunt, et om- invocantcm ejus potentiam. Ne clongcs a nohis
nia peculia abstulcrunt, et vineas fere ad radices auxiiium tuum Chrislianissime fili , ct spiritalis
,

ahscidcrunt ; et neque domui sanctai noslra; Ecclesise, compater, sic non clongct Dominus auxilium suum,
neque cuiquam in hac Romana urbe commoranti ci protcclionem a te tuaque gente , dum ingicssi
spcs vivendi rcmansit, quia, ut dictum est, omnia fueritis contra inimicos vcstros ad dimicandum.
ferro etigne consumpscrunl,et multos iiiterfeccrunl, Adjuva nos, ct auxiliare nostri sub ni;!gna velocita-
sed et copiosam familiam beali Petri, et omnium te, Christiaiiissime, sic adjutorium suinas a Deo
Romanorum, tam viros quam mulieres, jugulaveriint, omnipotente, qui te unxit super turhas populoruni
et alios plurcs captivos duxcrunt. Nam ct innoccn- pcr institutionem bcali Pclri in rcgem. Occurrc, oc-
tcs infanlulos a mamillis 93 matrum suariim sopa- ciirre, fili, occurre et subvcni nobis, antcquam gla-
rantes, ipsasque vi polluentes interemerunt ipsi impii dius uiimicoruin ad cor nostrum perlingat, Peto te,

Langobardi, et tanta mala in hac Romana provlncia ne pereamus, ne quando dicant gcntes quse iii cuncto
fecerunl, quanta certe nec paganai genles aliquando ^v orhe terrarum sunt : Ubi est fi lucia Romanorum ,

pcrpelrarunt: quia etiam, si dici potest, ct ipsi lapi- quam post Dominum in rcgihus [Lamb. et Gent. add.
des nostras desolaliones vidcntes ululant nohiscum. et gente] Francorum haboi)aiit? Non nos puiaris
Quinquaginta etquiiique dies hanc afilictam civitalem perire, ct nc moreris aul dilToras nohis solatianJuiu
Romanam obsidenles, et cxoiimi parle circuradantes, [ad solalia danJum Ncc a tuo nos soparcs auxilio,
J.

a In extremo donationis
Pippinianai restitulionem suam (quam Pippinus invasam a Spolcti diice se
quoque hujus civitatis adjunctam fuisse, diim Cari- sanckc assoriiissc falclur) coiiccssain sihi fuissc
s<ni\
friaci regium diploiiia perlici baliir, hinccviilcns cst.
ait ; lciiociuio vorborum doiiiorcri priiicip mii dicon-
Animadvertenda siint tamen diio \° Conccssam :
dusest, iioii aulom auclorilato sua reni falsain pro
dioi civilatom, qu;R eiat juris Roiiiana! Eoclcsi;c, ot
vera tradere. N( (|ue ciiiin Pippinus ct Carolus, qui-
cidom vindical;! tantum fuorat. 2" Elusdom iiniiis biis solis ^Aiiostolioa sodos doii:>tioiios aocoptas rofe-rt,
civiialis Rouiaiii ducatus in momiinonlis nicntionom niondacis gIori;c iuiligoiit, ouin aliis tol noiiiinihus
inveniri, Fianoonnn regis opor;» rosti(ut;e pnyti Ro- pcrpotuain faiiiaui sint adopti.
manorum, ut lial^et Anastas. loci ;ilius vol niiiiimi i>
En lihi aruul oxoiuiilum roi, <\ux orat in ponliCf-
aiit donationem, aut rosiilulionem nusquam roperiri. cuni inorc posita^ut aiobam ad primam cpisl. nola9.
Qiiamobrein iihi ponlirioiim ali(|iiis doprohon.iatiir
Pcrinde cd in i, al. 8.
scculus Stcpliani cxeinpluni, qui Naniiam civilatcm
il3 B. CAIIOIJ MAGNi OPP PARS . l. SECTIO II?. 1:^0

sic noo sib iilioiiiis ;» ici^no Dci, et insoparaliis a lua A [icriclitandi, lii de oinnibus, :i Doo pro<ectc, (Hleclis-

(liilcissima conjugc, cxccileiUrssiiiia re|j;ina, spirilali sime nobis, anle tribunal Dci eris redditurus ralio-
noslra roininalrc. Non iios aniplius aiiviari, et peri- ncin, cnm oinnihus tuis^ju licibus, quoniam, ut pr;i;-

clilari, atquc in liiclnctflotii persoverare pennitlas, latatun cst [L{wib., pjvolalmn] , nulli alio., nisi taii-

liono excellentissiino fiii el spirilaiisconipater, sic non luiiiino;io lu;(! aniaiUissim;c excollonlia', vol dulcissi-

supcrvcniat lil)i liiclus ilo tuis ineisipio ilulcissiniis niis liliis, el ciinctai gonti Francorum pcr Dei pix-
filiis (lonino Carolo el Caroloinanno " cxccllentissi- coplionoin, ct beali Potri, sanctam Dei Ecclesiam,
mjs rcgilins et patiiciis. Non obdures aiironi liiain ct nostruin Romap.orum rcipuhliccc popiilum coin-
'^.
ad audientinin nos, et ne avertas la^Mein tiiam a no- inisimus proti^g^ndiim
l)is. No coiifimJaiiuir iii nostiis pelitioiiiijus, et ne QQ Ecce oinnos nostros doloros, anxietatos, atque
pcridit niur usqiie in iincm. Sic non ohduret Donii- angusti;is tnic a Dco protect;e honilali innoliiinnis.

nus aurcin siiain liias ad cxaiiili nduni precc;, ct no Tii vcro, excoUciUissime fili, et spiritalis compater,
averlat faciem siiam a lo, in illofuluii cxaniinis die, ago, cl libcra posl Domiimm in te confugieiitos, ut
(juando ciim bealo Pelro, ct cajlcrij tuis aposlolis fruclum i)onum afferens in futuri exaininis die me-
ad judieandiim sci'ciil, omiiom oivlinein omnem roaris dicore Doniine meus princeps apostolorura
, :

sexuin,omneinquc polcstalem htimanam,el s.icculum B heate Pelrc, ecce ego clientuhis tiuis, cursum con-
per igiicin : (licaturquc tibi, ©5 fl"oJ avertat Divi- summans, fidcm tibi servans, Ecclosiam a suporna
nitas: Nescio te, qnia non auxiliatus cs Dci Ecclesi;«, clemcntia tihi cominendalam de manibus persequcn-
el defondore miniine prociirasli ejus poculi;\rein po- tiiim defendons, liheravi, et assistons immaculatus
pulum pcriclitanleni. coram te, offero tibi pueros quos mihi eommisisti
Aiuii me, fili , audi ine, cl siibveni nobis. Ecce de manibns inimicorum eriicndos, sospilcs atque
adcsl lempus salvandi iios, salva nos antequam po- incolumcs existcnles : tiinc et in procsonti vila regni
reamus, Chrislianissiine rex. Qiiid enim melius, gubornacula tenens, etiam ct in futuro saiculo ciiiu
quidve elcgantius aut egregius, (iiiain periclitantcs Cliristo regnans , crelestium pnvmiorum gaudia
ct in angustia posilos salvare? Scriptum quippe est ;
adipisci merearis, audiens niniirum palernam dcsi-
Qui snlvat, lancjuam qm a'dificat. llinc enim praici- dorahilom vocom illam inqnientis : Veuite, benedicli
puus Isaias propheta ait : Subvcnite opprcsso. Omnes Ptitris mei, pcrcipite regnum quod vobis prayarutum
enim goiites qujc circunKiuaquc sunt posiue, cl ad est ab origine mundi (Matth. xxv). Incolumem excel-
vostram pcr Dei potcntiam Francorum forlissimam lentiam tuam supcrna gratia custodiat.
gentcm refugium feccrunt, salvai factoc sunl ; ct si c EMBOLUM.
omniljus gentibus auxiliuin impertire non differtis, C Operc namque [oportiineque ] dircximns ad ve^
el pervos salvocelficiuntur, niullo amplius sanctam slram Cbrisiianissimam cxcellentiam pi;iesen!cm no-
Dci Ecclcsiain ct ejus populum dc inimicorum im- Siriim niis^-iim Gcorgium reverondissirauin fraliera
pugiialione debucratis liberaro. quanla fuUicia et coopiscopum nostrum, atque Warnebarium reli-

in noslro incrat corde, quando vcslrum mcliiiUium giosum abhatem. missum vestrum , scu Thomari-
conspiccrc meruiinus vultum, etin cliaritalis vinculo cum ct Comilem <i
{Lamb., Cent., Comitam], magni-
sunuis alligati atque connexi , iii magna qiiioto et ficos itcm missos nostios, qui vobis nostros onmes
scciiritalc nos permanerc. Sed duin a vobis spoiaha- dolores cl cunctas dosolationcs quas a Langohardo-
nius Uiccm vidcre, erupcrunt tcnebiic, el fac;a suiU rum gonlc et eorum protervo roge passi sunuis ct
novissinia iioslra pejora prioribus. Considcra, lili, assidue palimur, vobis sublili enarratione, siciit pro-

considoia, et oiniiino percogita, pcr Dcum vivum tc priis oculis vidci unl, viva voce dicere dchcant, qiii-

conjuro, quoniam et nosLra ct oinnis llomanorum bus et omnibus tanquam nobismetipsis credcre 97
populi anim;e posl Dcura, et ejiis principem aposlo- lubeat Cbi islianissima exccUenUa vcstra, ct noslrain
lorum in tua a Deo prolocta excelloiitia ct gente lihcrationom niinis feslinanter procurare [Lamb.,
Francorum a Deo tibi cominissa pendcnt, quia, ut provocarc].Et conjuro teper Deum vivum el veriim,

pra;latum csl, in grcmio tuo nostras comuiisimus a Deo prolcctc fili, ct spirilalis compatcr, ul ne^iua-
aninias : cl si pcriro, qiiod absit el averlat diviiia qiiam ampiiiis discrodas noslras afllictiones, ct nullo

clcnienlia, nos contigcrit ,

porpende, oJtsecro, et niodo noglcctuniponalisadlihcrandum nos, no, quod
omni uiodo perponsa, in cujus animam rcspiciat ad absit, si aniplius crcdere distuloris, el neglexeris nos

peccalu n. Certc eniin omnino crede , Cbristianis- cruendum, nohis, quod avertat Divinitas irruat ca-
simc, si nobis aliqua eveiierit calamilas, quod absit, lamitaspereundi, et vobis pcrlineat ad magnum de-

a Deus YOlis annuit : nam uterquc patri superstos cio, atconjunctioncm pr.Tlermiserit; nain utrobique
hiii, regnumquc utorquc suum est adeptus. magnifici missi apostolici appelUiiUiir nullumque ,

b Dilionis ecclcsiasticie citra donalioiios, ct si- est dubium quin duo illi fuorinl. Quin e;iam Comitce
inul pal.iciatus rcgu.m Francorum perspicua dcfi- nomen notius allero in synodo enim Mopsiieslena
:

nitio. (Lab., Conc. tom. V, pag. i9i) legimus inler illius

Yulgo postscriplum.
c nrbis ci\e9, Co7}iitas dixil
:
Comilas dicor arjens , ,

in rebus, et ]:aier islivs civitatis. Ulerque

aulem
Locus mcndosus in superiori cpist. Tliomaiicum
*!

comitem facili negotio binc poterat cmcndaii ncc : Gracus originc videliir fuiste quod minimc larura :

video cur Muralorius legcril Cumitam cum Lainbe- erai Iloinx tura leuiporis.
 ,

121 COD. DIPL. — MONUM., ETC, SEU COD CAUOLliNUS. — STEPHANI II EPiST. 1-2-2

iriiuesiUnH, ct pcccatiim, alqiie con,!e!iiiia:ionom , in A niio, qui ante omnia s^^ocula cum Palre r>>gnans in
pra>sen!i et ;elerna vita : qiiia vobis aniiiias oinni<iin 4'niiaie Spirilus sancti, in ullimis t(Miipoiibus pro
iiostrum Roinanoriim tradinuis; sed magis magis- noslra omniiim saliile incarnauis ct liomo faclus ,

que, ut prailaUim est, coiijiirainus le, a Doo servale nos suo reiomit pretioso sanguine per voluniateni
excellentissime fiii, el spiritalis compater, per Pa- patcrn;c 99 gloria;, quomadmodum por sanclos suos
trem, et Filium, et Spiritum sanctum, Trinitatem deslinavit prophetas in Scripturis sanctis, et per mc,
iiiuivisam, iit nostras tribnlaliones, et anguslias, oinnis Dei catholica ct aposlolica Uomana Ecclc-
alque dolores, ct dosolationes credere lubeatis sine sia, caput Oiiinium ecclesiarum Dei ,ipsiiis Redem-

Deiim subveni-
qiialibet anibiguitate,et nohis piopter ploris nostri sanguine snperfirmam fundata pctram,
re,et adiiberandum nos de manibnsLangobardorum atque ejusdom almaiEcclesia; Stephanus pr;x!sul, gra-
inimieorum nostrorum nimis festinanter occurrere tia pax et virlus ad oruendam camdem sanctam Dei
digneris, ut fruclum afferens copiosum, victor, in- Ecclesiam et ejus Romaniim populum inihi com-
tercedcnle l>ealo Petro, super omnes barbaras natio- niissuindemanibus persequentium, plenius niinistre-
iies ediciaris, et vilam astcrnam possideas. Pr;cfatus tur a Domino Deo nostro, vobis viris excellentissimis
vcro Wanieliarius abbas pro amore beali Pelri lo- Pippino, Carolo, ct Carolomanno tribus regibus, at-
ricam se induens, per muros islius afllictsc Roman;i! " que sanclissimis episcopis, abhatibus , presbytcris,
civitalis die nocluque vigilavit, ct pro nostra omniuin vei cunclis religiosis nionachis, verum etlam duci-
Romanoium dcfensione atque lijieralionc ut bonus bus, comilibus ct ciinctis gcneialibus excrcitibus ct
alhlela Christi, tolis suis viribus decertavit. populo Franci;c commoranJibiis.
X. Ego Pelrus apostolus, dum a Christo Doi vivl Fi-

S8 •» 'TEM EPISTOLA TEUTLV lio vocatus sum siipernaj clemenli;c arbitrio, illumi-
gUAM MISrrSTKPIIAMlS I'A1>AA1) DOMNUM REG. MrPINUM, nator ab ejus potenlia totius inundi sum pr;cor;lina
ET CAROLtM VEL CAUOLOMAN.NLM ,
liis, ipso Domiiio Doo noslro confirmantc : Ite, do-
SEU OMM GENKRAMTATI FRANCORUM.
cete omncs gentes, baptizantes eos in iiomine Patris,
lii iwmine srtncli Petri comprehenaa , postquam per
el Filii, et Spiritus sancti [Malth. xxviii). Et iteruin :
senii'lii>snin jam dictus papa in Franciu fitit et ,

sccunda vicc vohiit adjutorium obtinere contrn Accipite Spiritum saiictum : qnorum remiseritis pec-
Lmfjobardos. cala, remitlunlur eis (Joan.-\\\), et iiiihi suo exigiio
{An. Dom. 755, Cod. Car. iii, cliron. 10.) servo et vocato aposlolo, singiilatiiii suas commcn-
AnGiiMENTiiM. —
Binislilteris nioJo allalisliasdura ur- davil oves cuin ait : iVfsce ovcsmeas, pasce acjnos
geiite neccssitate Sleplianusadjungit noiiiineipsiiis
meos. Et rursuin : Tu es Petriis et.super hanc petrain
principis apostoloruin tiilius rogihus , et cuncto C
Francoruin popub), indicium Urhis ad extremum (cdificabo Ecclesiam iiieam, et porta' inferi non proi-
iniseri;c. Suain Aposlolus intercessionem apud valebii.nl adversus eum, ct tibi dabo claves rcgni cxto-
Deum proniittit, si donmm siiam ccclesi;e totius ritm quivcunque ligaveris super tcrram, erunt ligata
;
fiindanieiitum, et corpus siium ibi qiiioscens ab
immanilate Laiigobardorum Inoantur. Sanctissi- et in coslis, ct quaxunque solveris supcr lerram, eruiU
mam Yirgirem, sanelosquc omiics iina horiari re- soluta et in coelis <=
{Matth. xvi). Qiiamobrem omnes,
gein et Fraiicos, ut Roniam ab oppressione suble- qui meam audienles impleverunt pncdicationem
veiit. Maluralo opus esse : siium nunquain p.itro-
profecto credant siia inhoc niundo, Dei nnccoplione,
cinium,si paruerint, iis defuturuin victoriasantea :

rolal.is sibi roferri acceptas alionalionem deiii- : relaxari pcccata, et niundi afipie sine macula in il-

(j 10 a rogno Dei minilatur , nisi ocissime opus I;un progre.iioniiir vitam; eteniin quia [Coh<., quihus)
aJeo uecessariiim aggrediantur.
illuminatioSpiritus sancti in veslris refulsil pra^fulgi-
!> Peiriis vocatus apostolus a Jesu Chrislo Dei vivi discordibus,3.00 vosque ainatoreseffectiestissancta;

a Laiiib. ct
Gcnt., ad doinnum regem Pippinum, et rat, Francorumque aiixiliis freta,nilaliunfie huinana;
Carolo Carolomanno.
vel
opis aut sperabat, aut quaerebat. Ilaque in summis
b Tertiam hanc epistolani Baronio et Magdebur-
ojusuem Pelri sedis angustiis, cuin oxtrcina roiiic-
gensibus non ignolam extreina necessilas expressit. ^ dia opus essont, ponlifox prius regi;c doinui Fraucis-
Eam minus iidenlor traduxisset Fleiiry {Hist. Eccl. qiie omnihiis, doin !c singulariter Pippino immaiiitalc
lih. XLiii num. 17) plausiique ininori Muralorius
,
ac scelerilius Langobardoriiin, necn< n periclitanlis
cruditi iiujiis scriploris inteniposlam exaggerationein Urbis angustiis, oxcidioque imininonte patofaclis ,
indolis ejus;cvi amploxuscssotobviisulnis (Ahh. Ital.
Pelrum i|)siiiii iiiducit caus;c siut; patronum ac viii-
755); utorque aniinadverlissot, non ailalis, sed pii
si
dicein. Hie, bona cnm crudili iilriusque vonia non ,

rogis Francorumque
oiniiiiim ingenio accommodatam habet locuin llioologica qu;cstio do Eoclesia , deqiie
ejusmodi prosopopoiam, (juain uterquo por maximam aniinabus fHlelium; corporaenim ot ros poriclilalian-
Pippini regis et Stophani pontilicis injuriam, ficlio-
tur; qu;c in calliolica rcligione s;inctiora siinl con-
nem appellat. Summo utvi;limus, ;imorc Franci ,
culcabantur; oinnia erant c;cdos motiis sci'lora , , ,

omnes rexqueeorum pr;c aliis in rogni coelorum cla- sacrilogia. De liis vero omnibus loipions Pelrus ipse
vigeruin, cujus patrocinio victoriam de Langobardis
indiicitui", ut pr;r;senliiis a Francis rcmodiiim conglo-
roferebant acceptam qiiod Francorum annales te-
, hatis lot malis ohtinoatiir. Ex voto cossisse mox vi-
stantur. Hujusmodi eorum liduciam haiid inanom
dobinius: liuiic prnsanda Polri allo(_iilio ipsa atlon-
pontifox impense fovit (|uo tenipoie orioiis in san-
tiiis, quam criuiili illi focorint dalisque lempori
,

clissimam Virginem, Petrum s;inciosqiie omiies iin:i- giainmalioa' logiilis, seiilentias expendi oportel priu-
ginibus eorum prolrilis dohacchabatur quam ob , :
cipe apostoloriim nun indignas.
causam lialia oninis ab impiis Auguslis dcreoeral, f
Adversub lucc do^uiala muliic (luis audeaU
Ronw cum ojus ducatu Pciri successori se subdide-
 ,

m li. CAROLI MAGM OPI\ PAUS I. SECTIO III. i-U

el iiiii(';x! Tiiiiilalls |i.>r siisccpliiiii Kvangclica^ nra'(li- A inililiic cxciTiliis, iicc iion cl iiiailyics aUjiic conlcs-

calionis vcrbmii : proCccIo iii liac apostolica Dci Uo- s >rcs Cbristi, ct omiics oinnino D(;o i>l:iccntcs, ct lii

niana Erclcsia nohis coniinissa, vcslra fiiiunc iclii- nohiscum adliort;intcs , conjurantcs prolcstaiilur

hulionis spcs lcnctnr adiicxa : icicor|HC cgo aposlolos qiiatcnus doleat vobis procivitale isla Uomana, nobis
Dci IVlrns, (]ui vos adoplivos lialico filios, ad dcfcn- a Doniino Dco commissa, ct ovihus Domiiiicis in ea
(lcndiiin (lc iiianiims aiivcrsaiioriiiu lianc Uoiiianain comiiioraiitihiis, iicc iion et pro sancta Dci Kcdesia
civilalcin , cl po]>iilimi inilii a Dco coininissmn, seu milri a Doinino commcndata ; cl defciiditc atque lihc-

el (loiiimn , uhi sccmiduin carncm rc^juicsco, " do ratc cain siib iiimi;i fcstiu;ilioiie de nianihiis pcrsc-
conlaniinalione gcntium erucndam , v("sliaiii '' oni- qiientium Langoliardoruin, ne ,
qiiod ahsit, corpus

iiimn (lihxtioncm provocans adliortor, cl ad libcran- nieum, quod pro DominoJcsu Cbristo l 'rmcnta pcr-
dam Ecclcsiam Dci niilii a divina polenlia comnicn- pcssmn csl, ct domus mea, uhi pcr Dei pra^ccptio-
dalam , omniiio proleslans adiiionco pio eo qiiod iicni rcqiii(^3cil, ab cis contamincnlur , et popuhis
maximas afflictiones ct oppicssioiics a pcssima Laii- niciis pcculiaris lai-.icUir ;impliiis, ncc trucidcntur
gobardonim gcnlc palinnliir. ah ipsa Langobardoriim gciile, qni lanto flagitioper-

Ncquaqiiain aliler tcncatis, amaiilissinii , scd pro jiirii rci [Gent., pcr jurii rcgi] cxisUint, ct Iraiisgrcs-

ccrlo confidile, per memclipsuin, lanquani in carne B sores divinarum Scripturarum probantur. Pra;slale
coram vobis vivus assisterem, per liaiic adliortalio- ergo jiopulo mco Uomano , milii a Dco commisso in

ncin vali !is conslringimus, alquc obligamus adjura- bac vita fralrihus vcslris, Domiiio coopcrantc, pr;i?si-

tiotMbus quia sccundum proniissioncm, quam ab

"^
:
dia totis vestris virihus, ul ego Petrus vocatus Dci
codcm Domino Dco el redcmptorc nostro acccpiinus, apostolus, in hac vilact in dic futuri examinis, vobis

l>ccuUarcs inler oinncs gcnlcs, vos oinncsFrancorum allcrna impcndcns patrocinia , in regno Dei lucidis-
populuin iiabcmus. Itaque proteslor ct admoncO) sima ac praiciara vobis praeparcnUir \Lamb., pnepa-
laii(|iiam in aMiigmate, ct lirma obligatione conjuro rcm] tabcinacula, atquc pr;cmia a^tcrnai retributio-
Yos Clirislianissiinos rcgcs, Pippimim, Caroliim ct nis, ct iniinila paradisi gaudia vobis polliccns adin-
Ciarolomannum, alque omnes saccrdolcs, cpiscopos vicein [Id., ad viceni] irihuain, dummodo mcam
abbates, presbyteros, vel univcrsos religiosos mona- Uomanam civitatem , et populum nieum peculia-
clios, vcl cunctos judices :
101 •l^in duces, comiles, rem , Uomanos
fralres vestros , de nianibus ini-

ct cnncluni Francorum regui populum, et lanquam quoruni Langohardorum iiimis velocilcr defende-

pnicsciilalitcr in carne vivus assistens coramvobis, ritis ^.

cgo apostolus Dci Pctrus : ita firmiter credite vobis (* 102 Currite , currite, per Deum vivuin ct ve-

adliorlationis alloqui verba ^ ,

quia etsi carnaliler rum vos adhortor et protcstor ; currite et subvenite

desum, spiritualiler autem a vobis non desim ;

quo- anteqnam fons viviis unde satiati et renati estis

niaiw scriptum est : Qui suscipit proplietam innomine arescat ; anteqiiam ipsa modica favilla de flagran-
prophet(v , mcrcedem suscipit prophetcp. tissima flamina remancns, ex qua veslram lucem co-
Scd el doinina nostra Dei genelrix semper virgo gnovistis , exstinguaUir : antcquam mater vestra
Maria, nobiscum vos magnisobligalionibus adjurans spiritalis, sancla Dci Ecclcsia in qua vitam spcratis
,

protcstalur, alque admonet, et jubet, sicut simul percipere a>tcrnam, huinilietur, invadalur, et ab im-
ctiam throni, atque dominaliones,etcunctuscoeleslis piis involetur [Gen(., violetur] atque conlaminelur.

n Sacros Pctri cineres in Vat. basilica qniescere firmantur.

constans tradilio est, totius antiqnitatis tesiimoniis i^ Lamb., vestrum tamen; Gent., verumtamen.
niiens sancli Gregorii Magni miiltiplex lcstalio sup-
c Sic lcgit Uaronius tanquam in carne coram vo-
:

pctit. Duo proc caiteris ejusdcin sancti pontificis te- bis vivum assistere , et per linnc adhortationem vali-
stimonia non pryctcreunda unum Constantin;e Aug. : dis constringere atqne obligarc adjurationibus.
(lih. IV, ep. 50) « Dum boncc recordationis decessor
:
•1 Uaron. , per adliortntionis alloqui verbum.
vieus, quin arcjentum, nuod snpra sacratissimum cor-
e Divinari tum non poterat Francos ipsos regcs
pus heati Petri apostoii ernt, loncje tamen ab eodem D aliquando imperatores cicalum iri ac deficicnle ,

corpore fere quindecim pedibus mutare voluit, signum eoruin slirpc Augnsicam dignilalem alio transfcren-
ci non parvi terroris apparuit.D A\liirum Jiistino imp. dam maxinio cum Uomaiuc Ecclesiae dctrimcnto.
(lib. II, ep. 53), pro asserenda episcopi Lconis inno- Qui enim Uoinani jiontificcs tenuerunt Petri callie-
ccntia « Ne quid videtur omissum, aut nostro potuis-
: dram scqnioribus sa^culis, Uoniain prius dcserere,
set dnbium cordi remanere, ad beali Petri sacrutiss. deinde Italiam compulsi sunt atque eo confiigere, ,

corpus districta eum ex abundanti fecimus sacramenta unde sanclai scdis dilio maximum habnerat incre-
prwbere. » Anliquiora testimonia Caii Hieronymi, , mentuni. ILcc, iiiquam, divinari tnnc non poterant :
Prudcnlii pr.Telereo. Ccntum illis et qiiinquaginta an- Scplein fcre sajculis cathcdram, qnam divus Petrus
nis qui post Gregoriiim Magnum ad luvc usque tem- sanguine suo conglulinavcrat duo et noriaginta ,

pora consccuti sunl, tanlummodo considerari vclim Stcphani priedcccssores, Uoina; lenuerantdifficillimis
Uomanorum pontificum.atque episcoporum Uomana; etiam tcini>orihus, codcmque Slephano scdciile, spes
ordinalionis indiculos seu professioncs in lib. Diurno 3Rvi nielioris conccpta cral «h cximium Fraiicorum
poiitif. l]tiohi(nic enim iiivcnientur « Ad corpus : amorein crga divuiu Pctrum. Quamobremlnijus per-
tnnm, bcate Petre apostole. super sacratissimum . . sona ad loqucndum inilucla, nonnisi qiia; aiitea eve-
corpus tuum. supra sacratissimum corpus bcati
. . ncrant, accidehantquc tum temporis quicque erant ,

Petri. » Qu;e satis superqne comj>robant divuin Pe- auctoritatis a Christo Jcsu si-tii coiicessoi loqiii ,

triim in basilica Val. quicscerc. Ilis acccdit validis- poteral ;

qucmadnioduni facit liic , et iu se(;ucu-
siiuum lioc lestimoaiumCod. Carol. quo praccedentia tibus.

i
 ,

125 COD. DIPL. - MONUM., ETC, SEU COD. CAROIJNUS. -^ STEPIIANl II EPIST.

mei adoplivi, pcrgra- A nicrcodeni, ct nieis su.O-ragiis adjuvali [adjuli ct in

Prolcslor vos, dileclissinii filii

coram Deo prscsenti vita omncsvestros inimicos supcranlcs, ct

liam Spiritus sancti protestor, cl niniis
long;vvi itcrsistentcs bona tcrra; comedctis, ct xterna
creatore omnium, adliortor atque admoneo,
icrribili
procul did)io frucmini vita. Sin anlcm quod non
cgo apostolus Dei Pctrus, et una mecum sancta Dei ,

quam mihi Dominus credimus , ct aliquam posueritis moram aut adinven-

catholica et apostolica Ecclesia,
Roma- lionem minime vclocilcr hanc noslram implcndam
commisit, ne paliamini perirehanc civitatcm
,

a ihorlation. m, ad libcrandam hanc meam

civitalem
iiam, in qua corpus nieum constiluit Dominus, quam
Romanam ct popuhim in ea commoranlem ct san-
mihicommendavit, et rundamentum fidei consti-
,

cl

tuit; liberatc cam, et ejus Romanum

popukuii clam Dci aposloiicam Ecclesiam mihi a Domino
commissam, simul ct ejus pra^sulcm sciatis vos cx
ncquaquam invadi permitlatis a
fralres vestros, et
,

auctorilatc sancla; ct unicai Trinitatis, pcr graliam

gcnle Langobardorum.Sicnon sint invasx provincia;

ct possessiones veslrac a gentibus

quas ignoratis aposlolal\is, qn» dala est mihi a Christo
Domino, 104
populo meo Roma- vos alienari pro transgressione nosli;« adhoilationis
iion separcmini [Gent., separcr] a
a re^no Dei, et vita rctcrna ". Scd Deus ct Dominus
alieni aut scparati a regno Dei et
no; sicnon sitis
ailerna; quiai[uiuv:uim
vila seierna; poscetis "i"v-,
quidquidcnim puo«.»-iia subvcniam
amc, .^""•- — nostcr Jcsus Chrislus, qui
•
nos suo prctioso redimens
- •
.

subvenite B sanguine ad luccm perduxit vcntatis, nos quoqne

vobis videlicet, et patrocinium impcndam;
el perfectius [(;<;«(•, nosquc] pra;dicatores et illuminatores totms
populo meo Romano fratribus vestris,
liberandum cos. mundi consliluit, det vobis ea sapere, ca intclligere,
decertate, atque finem imponite ad
\Lamb.,Gent., eaque disponere nimis vclocitcr, ut cclcrius hanc
Nullus enim accipit coronam, qui m)n
dccertaverit, et vos decertate for- civitatcm Romanam, etomnempopulum, seusanctam
nisi qui] legitime
Ecclesice ne in Dci Ecclcsiam mihi a Domino commissam, ad erucn-
liicr pro liberatione sanctoe Dei ,

dum occurratis, quatenus misericorditer, sicut fide-

ailernum pcreatis.
ut praefatum est, dilectis- libus sua; provinciai , meis pro vobis intervcnicn-
Conjuro vos , conjuro ,

minime libus suffragiis, ct in pncscnti vita b)ngxvos, so-

simi, per Deum vivum, et omnino protestor,
conservare jubeat cl vcnturo
permiltatis hanc civitalem meam Romanam et in ea spitcs ct victores ,

dona suk reniunerationis faciat multi-

liabitantem populum amplius a gente 103 Langobar- in saiculo
plicius proraereri cum sanctis ct electis suis. Bene
ne lanieiitur » ctcrucientur corpora,
,
dorum laniari,
inexstinguibili tar- valele.
ct animaj vestraj in aiterno atque
XI.
tareo igne cum diabolo et cjus pestiferis angelis, el

ne dispergantur amplius ovcs Dominici

gregis mihi
105 ITEM EPISTOLA EJUSDEM
Romanus, sic non
^
a Deocommissi , videlicet populus AD DOMNLM riPPINUM RFXEM PER FOLRADCM CAPELLANUM,
Israelilicus
vos dispergat et projiciatDominus sicut , GEORGIUM EPlSC. ET JOANNEM SACELLARILM,
declaratum quippeest, quod rOST MORTEM d AlSTULFl DIRECTA,
porulus dispersusesl;
Fran-
supcr omnes gentes quae suh coelo sunt, vestra In qua continenlur gratiarum actiones el benedictio-
corum gens prona mihi apostolo Dci Pctro cxstitit, nes uberrimK pro victoria et restitutione sanctw Dei
,

vo- Ecclesia:, poscens ea quK deerant restituenda.

et ideo Ecclcsiam, quam mihi Dominus tradidit,
{An. Dom. 756, Cod. Car. viii, cliron. 11.)
bisper manus vicarii mei commendaviad liberandum
Argumentum. —- Gaudio exsultans immcnsas agit
de manibus inimicorum. Firmissimc enim tcncte,
gratias Pippino. Matrem omnium Ecclesiarum Dei,
omniijus
quoJ ego servus Dei, vocatus aposlolus, et fuiuiamentum fidci catholicai Romanam
in Eccle-
vestris necessitatibus, dummodo prccati eslis, auxi- siam, qu;« anno pnieterilo moerebat, nunc gaudere
victoriam per Dei virtutem vobis de exaltatam ab eo novo Moyse atque Davide se :

liatus sum, et ,

cuicunque Romam advcnicnti cx universo orbe

inimicis vcslris tribui, et in ante attribuam nihilomi- lantam cjus gloriam enarrare: civitatcs nonnullas,
nus credite, si ad liberandum hancmeam civitatcm et loca qu;cd\un perfecta; donationi deessc,
qua-

Romanam nimis velociter occurrerilis. Mementote rum dala non crat possessio sancta; sedi , orat
Ht perliciat. Aistulphum anno post obsidioncm Ur-
el hoc quomodo inimicos sanct;^ Dci Ecclesia, jj
et Dcsiderium clevatum
,
bis divino iclu percussum :

dumcontra vos prselium ingruerunt [Bar., incocpe- csse, qui sacramcnlo crat pollicilus Fulrado se
runt], a vobis, qui parvo numero conlra eos fuistis, rcliquas civiiales, idest Favcnliam,lmolam, Fcrra-
riaui, Ausimum, Anconam, Ihimanam, ct Rono-
prosternere [Id., proslerni] feci '' pro quo deccrlate
iiiam ciim linilius et lcrriloriis quantocius rcddilu-
;

lianc meam vclociter adimplere adinouitionem, ut rum sancl;c scdi , cui nihilominus jubcrc rcgcm
perfeclius meum adipisci mercamini auxilium per ctipit, ul srrvct pioiuissa. Rcneventanos
ct Spolc-

gratiam, quai data est mihi a Christo Domino Dco lanos sc eidcin commciidarc. Agcnduin niodo de
calbolica rcligione coiitra Gr;cc:im iiupiclatcm
nostro.
vindicanda. Dc colloquio ciim Silcnliario impcriali
Eccc, Ulii charissimi, pr;cdicans admonui vos, si niisso \uU n(Mi ccrtior. Ut Gcoigium cpiscopuin
ct Joanncm sacccllarium missos suos liarum
lato-
obcdieritis vclocitcr, cril vobis perlingfiisad magnam
opinio-
» Lamb., sic uon lanientur; Gent., si non lanien- ac por cosdem missos inari advcctas, contra
tur ncm Pagii (755, n. M, qui scparalim ait. cum l.an-
i>
Ita testantur annales Francorum. Mde cpisl. G, go!>ardi obsiilioucm acrius urgfivul. Oiinruim qiiiiips
al. 7, col. 105, n. b. scntcnlia cadcm csl, maturato opus cssc omncsparir
' Indicium minime duhium h;inc cpistolam, ut ,
lor coiicliidunt.
du-.is prxccdcntcs obbidionis tomporc dalam cssc,
,
^ Morluus est anno Chrisli 756.
\Ti D. CAUOLl MACM OPr. PAUS I. SKCTIO 111. lia

n>s cm\i Nt)iiuMi!aiio opiscopo Williario rfiuillai, A lionilius, diccre, s;v|)o ciim cis pariier admirari
prccalnr. Ai) Oplato (iiuKiiio ai)l)aio Cassincnsi tlo dcloctat, c( oxtonsa voce nicllinna' tu;e oxcelleiili;«
siiiorari siios nioiiaclios, ([ni cmiiCaiolomaiuio pio- me
laudcs persolvcre indoliciontcr, li;i'o plcrmiKiue
{ecli oiaiil.
eliam in momento liorarmn oxcilanl iiidoflcxihili
a Doniiio oxcollcnlissimo filio ot iioslro spiiitali
oculo pro immoiisa lionitalis liia^, ol nnivors:!; gcnlis
coinpalri Pippino rogi Francornm el palncio lioma-
Francoriim sospilaleomnipotonli Dco fnndore prcces.
uoriim, Slcphanus papa. amaiilissimo, cl a Doo inspiraie
Dc; i([ui',
107 ^'

Explorc lingua, cxcollontissime liii, non valoiiiii , clor fclix, ol divina [irovidcntia forlissime rox, qua-
(jiianlmn luoopcrc, liia vila dcloctaiimr; racia ([uippc lilor bc;il!is rclrus a[)()s!()lorum princcps lu;o devo-
diebus noslris virliilc divina ''iiiiracula vi,liimis,(iuod tioiiis alfcctum, quem pro ejus causa doccrtans adhi-
per cxcellenliam liiam sancta omnium Ecclosiarum huisli, siisccpcrit, ipsa cunctis liquido vila veslra
Dci niatcr ct capiit, fmidamcntuin fuici Cliristiaiuv , tostatiir ; scri[)lnm qiiippe [ Lmnb. add. csl ], vola
Komana Ecclosia, (iiue valde ai) liosliiim impngiia- juslorum placabilia {Prov. xv). Liho! quippe onmi-
lione *•
poriculornm iiiipiigiialioniljus lamonialialur, 110, cxccllonlissime (ili, tiue honilali magiias crali;i-

ma"na nmic aaudii solidilale nimirum e-^t tianslata riim pcrsolvere lau('es, et noiiien Domini pro tam
aliiue confirmata, el moerentes Clirislianorum aninuc B maxima lienignilaie glorificanles, exhilarala vocc ca-
tuo fortissimo prjcsidio niaxime suiit \QQ ivlcvalie nere : Bcnedictus Dominus Dcus Israel, quia visitans
l.clilia ;
pro quo iii vcslro opcrc , cl nostra cxsult.v plebem suiim,el redemplionem facere [Luc. i), cupiens
tioiic liljct ciim angolis exclamaro : Gtoria in cxcelsis populo siio suscitavit le nohis, Chrislianissime victor

Dco, cl in terra pax liominibus bomv voluntiilis {Ltic. |

Lanib. add. ivx], noslris diehus forlissimuin lihe-
II ) ''. El quia elapso anno, isto in lcmpore, valJc ratoreni. Qiiid onim aliud quam novum to dixcrim
ah hostiiim dc[)opulosa impugnatione sauciati, et ul- Moysen, et pra;fu!gidum asseram David regem, (|uo-

tra cilraqiie circumdali ainigehainur ^, niiiic aulem niam qiicmadmodum illi ah opprcssionihiis idlophylo-
liio potonlissimo auxilio eropti ab immineniihiis pe- rum populum Dci liheraverunt ; ila quoipie lu, hene-
riciiiis, immonso cxsiill;i!iuis gaiidio, ct hciiodicoiitos dicte a Dco victor, forlissin erex, tuo ccrtamineEc-
uomcn Domiiii ciiin psalmograplio, coiisona dicimus clesiam Dei et cjus afflictuin populum ah hosliuin
vocc: Ilar csl imniulalio dexterce Allissimi {Ps. lxxvi). impugnalione eruerc sluduisli.
Et rursiiin : Ad vcsperuut demorabitur fletus , et ad Benedictus es, eximie fili, a Deo excelso, qui fecit
malulinum laliliu ( Vsal. xxix). Cujus enim vol sa- coelum ct terram ; ct hencdiclus Dcus, quo prole-
xoiim i)0(.lii,, laui hcniguo o[)cre a tua pncchira ho- gcnte, hostes in nianihus luis sunt : henedicat tihi

nilatc [loraclo cogiiiloque, iion slatim in omni[)()toiUis "^ Dominus pulcliriUido justili;ip, ct tuos amantissimos
Dci iaudihus, atqiie iii liuie excellcntia; ainorem moi- natos, meosqiic spiritalos filios, domnum Caroluin et
lescat? Hx'C me, fateor, exceilentissime fili, cl spiri- Candomannum, a Dco inslilutos reges Francorum
lalis compater, qiiai pcr le mirahililer facta suiit, et patricios Romanorum, cum Christianissima eorum

s;cpe convenicnlihus ex universo orhe terraruin na- nialre, excellcnlissiina rcgina, dulcissimaque conjuge,

" Exstat ap.Bar. tom.lX,an. 750, etCcnt. 8,c. 10. oinnimn qua", passi erant. Pippinus enim siipcriorihus
^'
Lam!)., viriule miraculi. Gciil., virlule miracula; trihus opistolis incitatus sccundo in Italiam vcneral,
verhum diviua decs! in nis. devictoque Aistnlpho, ne promissa et sacranienla
« ita (iiu>(|uo Ccnlur., sed ihxr. : Qua; vulde ab falierel, ut priori anno, Fulradum reliqucrat in Ila-
lioslium inipu(in(ilioiiibus lameutubalur. lia, qui singularum civitalum posscssione inila, ca-
^ Egiiiiuirius {Mla Cnr. Macj., c;ip. G) dtiplicem rum claves ohsidesque Romam adduxcrat cccperat- :

Pilipiui vicLo iani noii distiiiguit; iiaiii ooinparatioiiis que pontifox exarchatiim et Penlapoiim, iiti Romam
caiis;i laiiUiui de 'lalica iiliiis cx[)C(!iiioae lo([uilur. et ojus duoatiim administrare. Notissimam historiam
Aiuuiios Fraucor. iaiulali ;',p. C;iiiis. vicloriam utrani- apud Anastas. ct aniialistas pcrse([iii otiosum est.
((110 refcrunt ;h1 an. 755 et sc([uent(^m. Aimalos etiain Epoches aulcm rei tanti niomcnli noii est negligenda.
FiilJonsos dislincte de uliaque aguiit auii. 754 el Die, ut aieham 24 Fehr. an. 755, marino itinere
,

75o. Chroiioiogiaiii li;u'.c panim ab anliquis annali- missi ponlifioii una cum regio atluierunt pnodictas
stis, paitiin a rcceuli()iii)us scriptorihus turhalam sc D liitcras in Fr;uiciain.Scx,seplemve oinnino mcnsiuni
cxlrioasso [)iit;it I*. M;iiisius in iiolis ad Pagiiiin {lia spatio missi co pervoniunl, fil apparatus hcUi, In
run. toui.XII,p. 033) aiicloiitaie ciironoiogi Brixiani Italiam reditur, Aistulplms dehollalur, ac Ticini ob-
;» Miiialorio o.iiti,qni inlcr Aislulpluiui ot Dcsidcriiim sessus dare ohsides, exarchalum el Penlapolim rc-
Baoiiiiu rogoiii [jonit, rcgnnnuiuc l)(^si(lciii ooiislituil stituere couipcllitnr. ExtremuMi hoc Scptenibri aut
mcnse Mariio aiuio incarnal. Dom. 757, indict. x. At Octobri meiisc faoluin cssc, apud Anastasium pcrspi-
c!iart;e vcicrcs, chronologi iiostro a;vo euiergenies, enim octav* indictionis mon-
ciie bal)Ctur, Iransacta;
rivuli(|ue al;i, uiide ista dorivaiiUir, cpisloi;c luijus ad Kalcndas Scptomhres fluohat.
tio cst, qii;e nsqiie
;uKiorit;U,i couocdaut iieccsse cst. Nisi cniiu ciini lau- Quinque iuiic monses cxcurrunt, spatiuin salis ani-
d;il() P. Maiisio ohsidio Lrhis a!) ;imio755 conlra an- plum Fuli;ido ad singularum civitaliim possessionem
lii}iioruin (idjui rcmovcalur, cousl;iro nou [)ossunt iiicuiidam noiuine sancliii scdis, ciijus legati sccum
c;elora qiue assciuiitur. Equidom cuiu B.ironio, Coiii- aderant, caiiiqiie firmam ac stahiiem rediJcndam ea-
lio, Pagio, el aliis consliluo c[)islo!;im ;iii. 756. R;i- rumdcm claviliiis su[)er sacralissimiim divi Pctri
tiones cx eadem patent, ul ia uolis sc([q. [>laMUin corpiis collooalis, rosque alias agcndas quas antc-
fiet. qiiain Roma discedcrct, fccisse niox vidcliimus. Ab
« Eodein trimestri temporc, quo prxccdcnti auiio initio igitur aniii 75G, apostolica scdos in cxarcbalu
ur!)s Boma ohsidcliatnr, men.sc vidclicct .Marlio, ul cl Pciiia[)oli (loiiiinari capil, cum aulo annos qiiinque
infra plaiium crit, hclitia exsullaiis piiiilifcx, Roina- ot viginti, ul miniuuim, Rouko, ojiis([uc ducatus rc-
iiiquc oiiincs Dco agcbant gratcs, ohlili maloium ruia voluntatc popiilorum, iiolirctur.
 ,

^iO COD. DIPL. — MONUM., ETC, SEU COD. CAIIOLINUS. "^ STEPH.XNl II EPIST. 150
liilflo Dm, spirilali nostiM commalio, liKMliir, ol \n \ \m\lh '', v.l populus Dci, quom a manibus iiiimiforum
<>nmii)us prolci^at ; dilalel IKnis somon vfslrnm, H redcmisti, iu magiia seciiritate ct dclectatioue, tuo
bencdical in yeternum, alque solium rcgni fruciiduin auxilio adjutus viveic valeat ;
quoniam et tiliiis no-
perenniier concedal, er universam gcnlem Francoruni sler Deo amabilis Folradiis, lidelis veslcr, omnia
sub veslra ditione pcrmanenlem iilacsam cuslodial. coiispiciens salisfacius est [Bur. ct Ccnl., satis tesla-
Vale in Domino , rex benignissimc ,
quia per tc tus cst], quoJ nequaquam ipse popuhis vivcre possit
sancla; Dci Ecclcsi;!! inimici Iiuniiliati sunt, cl magna exira eorum fiiies et territoria aiqne possessiones
hetilia ipsa sancta Dei 108 Ecclcsia est rclcvata, et absque civilatibus illis, quic scmp^r cum eis sub
ejus peculiaris populus jucundatur, et per te benedi- unius dominii ditione erant connexoe « ;
peto le, fili,

ctus dicilur, pro quo ct cjus bencdiciio super le plc- peto te coram Dco vivo, el fortiter 109 conjuro,
nius est eiTusa, gaudiiim ciiiui uberriiiuim in uiiiver- spiritalis compaler, ut in boc bono opcrc pcrfecliiis
sum oibem tcrrarum intulisti ; magna suut lui^c, et maiicas, ct non Iiominum blaudimenlis aiit suasioiii-

oiunipotcnlis Dci laudibus Iribuenda, scd iiiter hac biis vcl promissionibus, quod absit, favcas, et iii

nnsericordissimi Dei nostri clemcntiam indesincn- aliam tlcclines parlcm, sed magis vere timens Dciim,
ter petimus, ut coelesli sui regiii gaudia vobis iribuat omiiia qu;c beato Pelro sub jurejurando promisisli
vicissitudine ». B aJiinplcre jubeas, et, sicut cijepisli, plenaiiam justi-
Quapropter cum iiiagna fulueia , tanquam pra^sen- liam illi impertiie.
lialiter, coraui tuo mellinuo consistcns aspeetu flcxis Eteuim tyrannus ille, scquax diaboli, Aisiuipluis,
genibus peleus pelo le, ct omnino coraiii Deo vivo devoiiitor sanguiiium Christianorum, ecLlcsiarum
dcprecor, ul jubeas [Lf/m^. hic et iiifra, lubeas] fir- Dei desiructor, divino ictu percussus cst, ct in ni-
miter in lioc bono opere, sicut certe confidimus, us- fcrni voraginem deiiiersus, in ipsis quippe diebiis,
que in finem permanere pro sancta^ Dci EccIesi;B per- quibus [/(/. add. ad] hanc Romanam urbem deva-
lccta exsultalione, ct ejus populi delibcratione [Id., standain profcctus est, post annui [Gent., aniiij spa-
liberalionc] et iutcgra sccuritate, et plenariam jiisli- tii cireulum, ita divino mucrone percussus csl, ut
liam eisdem [Lainb., GeiU., eideinj Dci Ecclcsiie iri- profccU) in eo tcmpore, quo fideni suain lenlans
buere digiieris, atqiic optimum et vcloccm finem, in [Liimb., lemcrans] diversa piaculi scch-ra perpelra-

causa fautoris tui beali Pctri, adbibcic jubeas, ut tus est, in co ct suam iuipiam iinirci vitam '•. Nunc
civitales reli<iuas , qu;e sub unius dominii ditionc aulcin, Dei providentia, per in;iiiiis sui principis
erant connextc, atque constitulos[L«m&., G<?Hf., con- apostolorum bc;ili Pelri siiiiul et per niuin fortissi-

sUlutye ] fines, tcrritoria, etiam loca, et saltora , in mum brachium, priccurrente indusiri Deo e amabi- i

Intcgro nialri tuai spiritali sancta; Ecclesia; prieci- ^ ''s viri FoIraJi ', tui fidclis, nostri dilccli filii, ordi-

a Lamb. Gent. Bar. et Cent. habent : gaudio vobis ipsos alieni juris invasores, aut ad donationem anlca
tribuut vicissiludincin. laclam sanetic sedi nulbilenus aulcm ad eamdem
:

1» Quarumdam
civitatum possessionem Langobar- sanctam sedem, ut nomiulli autumant, quippe qu.e
dorum rex nonduin dedcrat, easque inferius recen- in exarchalu et Pentapoli nullum ant<'a jus lialiiiii.
sct, nimirum Favcnticnn, Imolam, Ferrariam, Bono- Dclendo Iiuic inouumento non suiil satis lunda-
*•

nium {Gabelli, Hadriw non meminil) in yEiiiilia,

et lio monaslerii Nonantulani pro cognaio siio Ansil-
Ancouuin, Auximnm, Nnmanam {Foruin Scmpionii, mo, et moiiacborum amieitia ex Anoiiynii Salei nitaiii
el tcrrilorium Va/ut'«sc prajlermillilur) in Pciitq)oli. consarciiialione histori;irum {Gliron. cap. 7), cuiii
C;eter* omncs ap. Anastasium vidend;c, iium sin- pneseriim scriptor isic s;cculis jilusquam duobus di-
gillatim enumcrcutur ea', quarum possessio <erta, et stet ab Stepbano, qiii diu pcipessus iiiimaiiitatciii
i.isanetic sedis arehivo servabatur. Hanc apiid recen- Aistulplii, divinam quoque'uliioneiii tot s .ciilegio-
liorcs liquct vocari donationem Pippini, quin etiam ruin ac scelerum advenisse teslalur legi Franco-
Caroli Magni donatio appcUatur in Prolcgom. tom. II rum.
editiouis liom. Vat. (pag. lvii), sed perperam pr;e- Vi<Ie Bar. anno 756, n. 5 ct scq.
*;
;

<lict;cenim civitates iii ea dcsideraiilur, nec plcne f Si Fulradi

opera Desiderius Aislulpho successit,
Pippiuiana donatio ad saBctam scdeni perveuit us- chartas igitur, et chronologos, qiieis nuperi auclores
que ad 77 i, duodeviginti nempc annis post Ii;cc tem- nituntur, aut lloccipenderc, aut aliter intcrpretari
pora, cum regnabat Carolus iVlagnus Q oportct ila ut U;icliis ante Desidcrii inauguratio-
:

Geograpliica; cliarl;ie simplcx inspectio planuin nem, monastcrium deserueri:, el cum DesiiJcrio de
facit, quo jure ponlifex aniniiel, quiete non posse regno certavcrit ab cxeunte anno 755 ad niensem
yivere eos populos qui sanct;ie sedis domiiiatioiii ad- Martium seq. auiii, cum Stephani II et Fulradi opcra
juncti erant, sine civitatibus cl territoriis, qiia; frau- Uachis in mDiiaaeriuiu rediit, et DesiJcrius rc!,Miare
dulciiter ab Aislulplio detiuebaiitur. In Vila Stcph. orsus cst. Ita videntur suadcre Stepbaiii vcrba )n ip-
apuJ Anaslas. (secl. 250) legimus, huuc ponlilicem, sis (luippe diebus quibus hunc lioinanain urbcm dc-
qui seq. anno iiieunte desiit vivere, oblinuisse a De- vastundum prol'cctus csl, post annui spuiii circulum.
siderio rege, qui Aistulpbo successerat ante ilalain Etcnim si Kalendis Jai.uariis obsedit Crbeui, ui<nise
tiaiic cpislolam, Favciuiuin cuin cusiro Tiberinco seu igitur Decembii profccjis erat eam versus aimo 75
i,
Gabelluin, et universum ducaluin Ferruriw in inte- eodciiiquc nieuse iiiseijuenlis anni obiit suprcmum
(jruin.At de iis intVa ad Pauli epistolas nunc velim : dieui. lii Vila ctiam Stiphani ap. Anastasiiim, qua;
animadverii semel cl ilerum proferri a pontiUce <ic miiuin iii modum <'oiii'iiul cum hac episiola, coavtis
cunclis civitatibus exarehalus ac Penlapolis Qua' : euim auetor sciipsissc eam dicilur; continuo post
sub unius dominii dilione erant connexn'. Inde enim narraliuiiem tradilie a Fulrado possessionis civitit-
palain est imperatorcni, exarehum, aiit etiam Lan- luni is prosequitur {sccl. 25i) : Dum crcjo hac uryc-
goliardorum rcgcm invasorem pro carum domino ac- ren ur, ipsc infilix Aistulphus (juodam loco in vena-
cipi ac proinde vocein illam rcstituere tum hic, tum
: tioncin pcrnens, divino ictu percussus dcfunctus cst.
ahbi sa^pe occurrentem aut referri ad Langobardos Tunc JJcsiderius (imdum, clc. Equideni in horum
131 n. miXOM iMACNI OPP. PARS I. SECTIO IH. \Z1

snpm- gcnloiu Langohanloriim IWkIc- A anres iiiclinaro; lioc inlcrca anlK^Ianlins. ut nimis
iiftlus csl rc.\
Folradi velocitor, oidom Dosidcrio rogi, obtostando, adino-
riiis, vir milissinius, ct in praiscnlia ipsiiis
jwrcjnranclo pollicilns csl rcslilucnclnin hcalo nondo ctiani, ct prajcipiendo, dirigcre jubeas, ul re-
siil)

licpias civilates, loca, fines, et territoria, aiquepatri-

Pelro civilalcs reliqnas, Favcnliain, Iniolam,ct Fer-
rariain » cuin eornm HQ 'inil)ns, sinnil ot jain nionia, etsaltora, Hl iu intogro sua; Ecclcsia; rcd-

[Lawb. cliam], ct sallctra, cl omnia loiritoria. Noc dere deboat, et talo rundamonlum ct oplimuin finein

non Ansimnm, Anconam, et Ilnmanam civitalcs

ct in causa ojusimponerc jubcas, ut, auxilianle Domino,

cnm cornm torriloriis, ct postmoclum por Carinotlum ipsa sancta Doi Ecdosia socnra manoal, usque in

dnccm cl (irimoaUlum nohis rccldcnclnm spopondit linein sxculi, ut plenaria jnslilia a justo judice Do-

civitatcmBonam[Lr/»ii.,nononiam] cnin finihnsojns, niino Doo noslro, et mcmoriale noinon tibi iii s^cula

cnm eadom Doi Kcclcsia, ot noslro nianoal, vol otiain cunctic Cbristo protcctae gcnti
el in pacis qnioto

populo sempor mansuium profossus est, atcpie lidc- vcslra; Francorum «.

Icm crga Deo protectum rognuin vestrum cssc

a Inspiratus autoin a Dco nimis festinanter causam
leslatus est; el petiit nos, qualenus bonitalcm tuani sanctui Ecclesiic pcrlicies ;
quia sunt alia; canonica;

dcprccarcmur, ut cum co ct cuncta gcnte Langobar- caus;r, quas perficere debeanms, pertincnlcs ad

dorum magnam pacis concordiam confirmare ju- B magnam regni lui laudom,magnam anim;e tu;c
et

beas. vel cuncta; gcntis Francorum immensam merccdom;

Nani et Spoleiini ducatus gcneralitas per manus et hoc obnixe postnlainus pr^celsam honitalom
beali Petri et luuin fortissiinnm brachium, consti- luam, ut inspiratus a Deo et ejus principe apostolo-
liicrunt sibi ducem i>,
ct lam ipsi Spoletani quamque rum beato Potro, ita disponere jubeas de paric Cra;-
etiamBeneventani, omnes se commendare per nos a corum, ut fidcs sancta catholica et aposlolica per le
Deo servala; exccllenlia; tu;c ciipiunt, et imininent integra el inconcussa permaneat in aitcrnum, et

anbclantius in boc deprocando bonitaiem tiiam. Unde sancta Doi Ecclesia, sicut ab aliis, et ab eoruin pesti-
pctimus tc, et spiritalis compa-
excellcnlissime fili fera malilia liboretur, et sccura reddatnr'', alqne
tor, ut si proediclus Dcsiderins, queniadmodnm spo- omnia proprietalis sua; pcrcipiat unde pro aninia;
« ;

pondit, justiiiam sanct;c Dei Ecclesia; suai [Ap. Lamb. vestr;c saluto, indefessa luminariorum concinnatio
el Gent. deest sua;], rcipublicai Romanoruin bealo , Dei Ecclosiis permaneat, et esuries panpernm ego-
Pclro protectori tuo plenius rcstitnero, ct in pacis norum vcl pcrogrinoriim nibilominus rcseceinr f,
ol
quiete cuni Ecclesia Doi, et nostro populo sicut in ad verao^ saturitatem pcrveniant.
pactibus [pactis, Car. , partibus] a tua bonitate con- 112 Qualiier aulemcumSilentiariolocuti fueritis.
firmatis continetur, permanserit cuin universa sua ^* vel quomodo eum tua bonilas ahsolverit, una cum
genlc, jubeas in id quod petiit tuas a Dco inspiratas exemplari litterarum, quas ei dederitis ^, nos cor-

opinionem ultro Stopbanumque per

conccdercm. cum oerarium conferri jus^serat Isauricus ut tradit ,

circulum insinnare cum iis di-

illud post aiinui spatii Theophanes {Clironogr. p. 273). Ex iis aureornm 35
cerem, se minus exactc inire annunin spalium, at millia quolannis percipiebantur a sancta sede : et
qua; principio epislohc aiehat ponlifox, elapso anno, cum diCficilis cocpisset illorum exactio esse in Orion-
isto in tempore ultra citraque circumdati, tam lucu- te, in Calabritanum et Siculum conversa sunt ab
lenter deliniunt a^tatem cpistokc, ac proindo Aislul- Auguslis cnjusmodi erant suh Isaurico, qni sancia!
:

pbi casum, ut cbarta; vetcres et cbronologi, quorum sedi eadem abstulit. IIuc respexisse Stophannm ncil-
ope aelas differtur, auctoritati cpistohc siut postha- lus dubito. Cumque id faciat in liltoris queis Pippino
bcndi. Vide infra col. 147, not. «, epist. 12. gratias agit de duabus provinciis dilioni sanct;c sedis
o Lamb., Imulas; Cont., Yaventia, Imulas et Fer- adjectis, conjicio, quicJquid utilitatis ex ducalu Ro-
raria. mano, exarcbatu ct Pentapoli perciperotur, non
^ In calalogo Chronici Farfcnsis invenilur dux Al- Romano pontilici, sod reipul)lic;c Romanorum cos-
buinus, qui praiceJit Gisulpbum alque hujus qui- ; sisse. Etenim in duccs, com.tes, aliaque olficia, op •

dem aUas pr;cfigitnr an. 700, illius autem nullum us- timates militum, ipsosque mililos qiia;sliis oinnis
quam indicium, pnctcrquam hic. erogandus erat pro recta adminislralione roruni.
Non patitur aviditus (lucmquam esse gratum nun-
•:
: D Quamohrem Inminaria ecclosiarum, cgcni ac poro-
quam enim improbfc spei quod datur satis est. Ita Se- grini, qnos airarium ponlificium fovehat, patrimo-
neca {De Uenef. 1. ii, c. 27). Desidorius ponlificis et nioruin sanct;c sodis indigebant, (puc propteroa tiini
Fulradi opera in solio constituius, oninium qua; cuin Slephano, tum successoriuus a^que ac civitates cordi
sacramento pollicitus erat oblilus. yEmilia; quidem fuissc non est mirum.
seu exarchatus civilatos et loca, pnctcr Bononiam Forsan relevetur; Lainb. legit refectetur.
f

ct Adriam, restituit sancl;c scdi, ([uod nuper libri ^ Duo imperiales missi, quoruin nomina Ceorgins
Ponlific. aiictoritate dixi scd Pentapolis ne glebam
; Protosecreta et Joannes Silcnliarius ad Piitpinum ,

qiMdem voluit reJdere. Id Stephanus experientia lempore altcrius Italici belli enntos, fuin exorcitu
cdoctus praisagicns Pippini auctoritatem implorat, eum profectum esse comporinnt. Ille Massili:t, quo
sed nequidquam. ntorcpie pervenonvt, Ticinum advolans, et noquid-
^ Qui Romanos pontifices horum temporum spe- qnain moliius rogem avcrtero ab exaicbalus concos-
ctasse solum temporalia dictitant, minus attcnle le- sione aposlolorum priiicipi rc infecta discessil
,

gunt has epistolas. Necessitate siquidem urgenle, {Anast. sect. 251). Altor Pippini leilitnm exspeclasse
horum quoque satagunt, ut populis Iranquillilatem viiielur in Franeia nanKpio collocntnm cum rogo,
:

pariant : at pra;cipua illorum cura est calholic;c fidoi liltorasciue ab oodein ad Copronymum accepisse binc
universa in Ecclosia servandai. cerlo sciinus. At colloqnii ct litterarum senlcnlia
« Patrimonia sanctorum apostolorum Petri et Pau- ipsi pontifici occulta.
li, Ecclcsiis ab anliquo assiqnata, et pensa in pubii-

4
 ?

135 COD. DIPL. — MONUM., ETC, SEU COD. CAROLINUS. — EPP. PAULl L — MOMTUM. \U
tiores rcdiSte, ut sciamus (lualiler in coimnuui con- A tc prolegat, tiljique et pra;scntis vilic prospcra ct
cordiii agamus, sicul inter nos et Folradum, Deo post nmltorum annorum curricula gaudia aeterna
amabilem, conslilit. Ipse vero dilectus filius noster conccdat, faciatque cum tua dulcissima coiijiige, ex-
FotJ-adus in omuilius causis juxla luam pr;cceplio- ccllenlissima rcgina, spirilali noslra comiiiatrc, et
ncm peregit, et maximas grati;is illi cginuis pro suo vt>stris meis(iue dulcissimis liliis maximo g;iiulio ju-
certamine, qui videliiet ad vos reverlens, omnia qua- cundari, et regni veslri gubernacula a Dco vobis
lilcr acta sunt, bonitati vestne intimabit ;
pr;cscntes conccssa pcrfrui, et qui in pra^senti vila rcgiii po-
vero fidelissimos noslros, Georgium revercn-
id est, testatem tenetis, ct jam [Lamb., ctiam] fuliiro iu s;c-

lissiuuim ac sanclissimum fratrem, ct coepiscopum ciilo cuin Chiislo in ;cternum regnctis, prouicrcntes
noslrum, atquc Joanncm rcgionarium, nostruni(]ue illam Dominicam proiiiissioncm audiie : Veiiiic, bc-

sacellarium, petimus, ut hilariori suscipicns vullii, nedicii Patris mci [Maltli. xxv) ; J.13 P>'0 co qiiod
in omnibus acccplare jubeas, et quidquid nostra vice cerlamen bonum certali estis, cursum consumma-
bonilali tu;c locuii fucrint, cis in omnibus credere stis, fidem scrvastis. Sumile positas vobis coronas,
digneris, al(iue cum cirtclu causai ct hctabundis et accipite rcgmim vobis ab origine niundi prirpara-
nunliis ad nos remeandos absolvere jubeas. Nam ct tum. Nam et cx hoc pra;cels;c, et a Deo custoditse
lioc obsecramus bonilalem tuam, ut niniis ccleritcr B exccllenlia! veslra; iniiotescimus, quia pctiil nobis
ad nos conjungendum [Bar. ct Ct'jU.,comniigranduni] Optaliis rcligiosus abbas vestri monaslerii ^ sancli

absolvcre pr;ccipias rcverendissiinum fratrein, et Benedicti pro monachis suis, qui cum tuo germano
cocpiscopiim nostrum Wicharium a. « profccti sunt, ut cos absolvere jnbcas, sed quali(/'r
Oinnipotcns autem Deus in cunctis actibus tuis, lua fucrit voluntas, ita de cis exponere jubeas. Inco-
exccllentissimc viclor rex, suai dcxlra) extensione lumcm exccllcnliam tuam gratia superiia custodiat.

Mcndum in ms.; legi cnim debet WHIiarium qui mcnse Novembri, ac scq. anni initio eo pervcnil)
erat cpiscopus Noineiitanus, ut aiebam ad cp. 7, fr;itrem ah expcditione lt;»Iica rcvocaturus. Ue ne-
al. 9, col. 110, n. d. qiii(l(|uan) leiit;ita, ponliticis rcgisqiic coi.silio in
1* Lamh. a nobis Oplatns reliaiosus
legil : petiil s;incti Dioiiysii monasteiio cum sociis siibsliiit,
abbas monasterii sancti Bcnedicti; el Gent. : abba ve- iibi codcm anno iiioriiiir. {liaron. 15i, n. 7. seqq.
neni monasterii. P;ig., ibid. n. 3, et 755, n. 7 scqq.) Eos socios nunc
Carolomannus Pippini frater, ante illiiis exalta-
<:
rcpclit Optatiis. Notandum oliitcr ilhid vcslri nio-
lionem, anno viddicct 747 iudueral nionathiiiii [Ann. nasterii sancti Ucncdicti :ipud Grct-eruiii; nain Lam-
Fuld., Anast. Osticn. lih. i, cap. 8 ) per numus Z;i- hecius noii legil vestri, ct Geiililotus vcncni forsan vc-
chari;c pontidcis; cumque aliqu:indiii mon;tsleriiiiii ncr. Oui cniiii C;issiiiciise nionastcriiim dicipotcrat
Soractcnse incoliiissel, ad C:issinense jam inslaura- ad Pippiniiin regcm ullatcnus pertincie; si hisee cx
luni a Petronace se (•(iiitulcrat. Sub Opt;(to ;ibl)ale, ilsdcni liltcris constal, tum Bcncventanos, tum Spo-
qui an. 751 Pctronaci siiceessit, lcgationis priiiccps lcl;!nos, primiim qiucsiisse aiiiiciti;un regis, iic scili-
cum aliis monachis ad regeiii IValrem est profcctus, cct illiiis potentia', ut Aistuiphus, obncxii aliqiiando
Aistulplio sic volente (Id evcnit anno 753 excuntc esscni
postquam Stephanus Ticino in Franciam discessit

114 DE S. PAULI I EPISTOLIS UNA ET TRIGmTA

DISGURSUS PRJiVlUS.

1. rosfqiiam Stcphanus II obiit supremum diem vii G de iisdem in genere nt ubi slngulas reccnsucro, ncc
:

Kalendas Maias, anno 757, Paulvs diacomis ct in Dci mihi carum sententia varia, et multiplex molcstiam
Tiomine electus sancta' sedis apostolica\ ut cst iii titulo ingcrat.
primiTi epistobc hujus pontilicis ad Pippinum [Cod. II. Quas hHCUsqiie cpistolas vidimus, majori cx
Car. 12, al. 15) Petri calhcdrani tenuit (nullo antea parte edidcrant iu hicciii Flaccius ac socii Ccnluria-
exemplo succcdens fratri siio) per aiiiios decem et torcs anno 15G4, atque eoruiii maximus adversarius
meusem, a die coiisecrationis 29 Maii ad
vidclicet card. Baronius iu Aiin;ilibus Ecclcsiaslicis utram- :

28 Junii anni 7G7. Caus:» dilatai ordiiiationis fiiit bre- quc videlicel Grcgorii III, Zacli:u'i;c unicam, ct qua-
vissimum schisma, (pioJ cleri p;u's melior coaipivs- tuor Slt^plumi II (7, 8, 10, 11 , al. 9, A, 3, 8, Cod.
sit. ^quiim sane cral ut ci fniter succcdcret, per Car.); 9, al. (i, ulpote pnccedenti pcrquam similcm
quemsanct;e sedis ditio tantum hahuit incrcmciitum. omittentes; -i, 5,0, al. 10, 1 1 et 7 ne(pia(|uam co-
Verum ut dignitate, ila ct laborihiis fratrcm iinita- gnitis. Sccus cst de Pauli cpistolis 51. Nam CiMitu-
retur oportuit. Non enim Desiderius rex Langohardo- rialorcs {Ccnt. viii, cap. 10 ) tolitlem se acccpisso
rum diu amiciti;un Uomanoruin cohiit. Pnclcrea iii- gloriantiir iiiide :iulciii, silent. Et quanqiiam sola
:

gens ex Graicia metus (|uicsccre Ecclcsiam nou per- cariiiiidem aiguincnta profeianl, aiidaeissimis in sihs
misit. Copronymus quippi^ expcrgelactus, nbi cxar- comiiicnt;n'iis p^itclaeiiiiit scilhis iiilcgins inspexisse.
chatum et Peutapoliiii, pioviucias e mar.ihus Lango- N;ini(iiie :\iiiiit, exciiipli gialia, qiiod P;iulus « Petrum
b;u'dorum crcptas, in Uoman;« Ecclesi;c polest;item suhstitiiit iiileipclhitoieiii pro icloria adversns ho-
-,

venisse audiit, armis atque insidiis non modo eas stes, iu epistola Pipjiiimm terli;i, ct nona >
1B.5 :<d
provincias, sed cliam Uoinanam, Urbcmque ipsam {Cod. Car. 35, 53, ;il. 43, 50), (lua; miiiiiiie criiuii-
^
vcxare nou destitii. Quamobrem iiitcsliiiis f re in- liir cx argumciilis. Pr;clcrca ex epistola 12 qiia' f;dso
commodis exterisque assidue labor.uis, vitam aiite tribuitiir P;iulo, cuiu spectct ad Adriaiium {Cod. Car.
<lcseruit, quam sini subditisque populis Iranquiilita- 00, al. 73), iit ostendam suo loco, eruditorum omnium
leiii ancrret. Oiimia luiic paleiit cx littcris qiuc niox recenlioriim iiicuriam palefacieus, h;ec prorcrnnt:
sequcntur, Anlea tamcn nonnihil dicam necessc cst «Pro regiio amplilicando in cpistola 12 ad Pijipinum:
r>:j D. CAROU MAGNI OPP. PARS I. SKCTIO III. m
\h ipsepri.icopsaposloli^nimpro vobis inierceiiatniilo A plani a Nicolao Y SivUis lY pcifccil, Panvinio codcin
«\ I\ .: .x.v.f..: ..•liitcl
*..: i^tAl •! I lll •itikiilinc
aniplins \'j\el i>:i
•!!
vcsHicii mj i^ iii
lcslc
f t lilliiic Vil'l nil'|i IkriMI*! J^cf
iii linjiis Vita, qii;c priiiia esl
I^V
cx lli li llii«*l iu
adjnnclis Oil
ad
l)on'iini'l)ci n()stri"ni;i,jcsl.;\li>in, iil.

(lihilcl rc^^nimi, cl viclDrias Irilm \l. » Millo rcliqna Pl;itin:im « l>il)liotlic(am P:il;iliiiam, ail, in Yalica-
:

eoiiiin piiii.ia coinincnla; Ii;xh' ciiini salis snpcnpic nam loto lcrrariim orlic cel(>l)r(;in, Phitiiia piu-fceto,
probaiil cos pra; nianiims liahnisso inlcgias P;iuli a;lvec:is(pic ex oinni Kiirop.i lilnis, constriixit, cer-
lilleras. Non ila cmiligil l5;ironio, qni iiigciuic rein tosipie provcnlns, niidc enstodes et lihrarii Gra^ci,
falclnr(aii. 7()7, n. 1) (ic 51 Panli cpislolis « Qna- : Laliiii, ct llclnaici mciistrn:i s:tl:<ri:i, (|iiihus ali pos-

iimi, aicns, (liint:ixaL argiimenla snmmalim pncslri- senl, li;\heicnt, lihri([iie ein;'rcniiir, :issigiiavit opns :

cla ct rcccnsita viilimns a Panvino in vilis Romano- omninm pr;c;l:irissiniiun ( l pontilice inaximo di-
rnm ponlilicnm, easqnc intcgras halieri in Valicana gnum. B .\t prrpclne lihriirum in hihlioLheca pcrma-
l)i.iliotlicca vcrnin easdeni diii qn;(!sitas
tc.uatnr : nciiti;e cnm pros|)e\isse iion constal, qucmadmo-
minimc invenire valnimns, nt cas vel furto vcl alio dum post aniios plusqnain ccn;um Sixtus V bihlio-
aliqno niodo inde snldatas exislimenuis. C;vleriim thcc;ie nov;Ti, ct loco el lihrornin congcrie longe pr;c-

niliil est,(piod cjns (idcs possit in snspicionem addu- sl;\ntiori, aKpie antiqua illa celelirioii consuluit. E i

ci, cnm earnmdcm totidcin numero argumciita p;»-

ct proptcr Panvinins idcm alihi (Cod. Vat. n. 5921)
ritcr reciteat novatores ( Cent. yiit, p. 7^25) qni per- catalogos lihrornin descripsit, qui ;ih Innoccnlii \III
l;esi prolixitalem atque inuUiplicitalein p;iriter, sed lemporibns in hii)liothec:i eraiit, :il sno a!vo nc(pi:i-
inagis vcrilatcm, non ipsas inlegras, sed ipsarumar- quani rer>eiiehantur. Inler hnjusmo:li liiiios codii e.^-
guincnla taninmmodo eeUdcre
gnmcnla tantnmmodo ikicic ». » \e hihliotheca ii*alatiiia
>e a inuiiuinei;.! ercpLos Panli
.ii.uiin L-iL*|ji.ub i .iini mier.sh inuu
lilter;is h-iiid

III. Iliinc Baronii locum Grctserus Iranstulit in n numeniri ll^ vidco. Quin eliam Panvinio ex eo-
snam pi';cfationem ad Co;licem Carolinnm; at quia dein disco, iii hi!diothe;'a Vaticana esse, cl cn.ii
R;iroiiii diligcntiam fiigit (^jnsmodi argnmeniorum ve- Pauli Vitam scriplis ni:inda')al, el cum A(lri;ini rcs
Vn si-
ra indoles, et Gretscride iisdcin sciitcnlia lucis indi- Eo
-.1..I
• ^l /^ ,...< f.^...; .1/^ ;;...l.>i,i c.^i^lniili.^ Inr.ie inrli- frncl-ic oll'll'l"l
gestas cnarrahat, !l'l ( ant-janniim villAlif'Al 11501.
^llt^* ilinillll videlicel ^'^(^ 1 ci_

gcl, opcncpreiinin me facturum pnto, si hanc historiio ([uidein anno, ut snpra vidimus, falehalnr Pio IV et
parlem explanavcro. Onnphrins Panvinins dc Roma- lectorcs admonchat, se maximn ex parie p;mtiliciain
na liivloria profanaqnc omni crn.lilioiie optime meri- Iustori:iin confccissc. Cuin.jue luiec pcr dcce;n fcre

Uis nsipi.-ad aiinum 1555 ad ecdesiasticas res ani- s;iccu!a cxcurrcre deheret a scxti non:igcsiino, Grc^^o-

innm non convcrteral. Tiim vcro MarccUi Cervini rii Magiii primo ad sextum decimuin j;im pioveclnm,

(^laidinalis suasu hnjnsmodi sludiis lotnni se dedil, qiio is Ibrehal ; ne duo quidem siccula inaximam
l)r;'viqiic annornm sp.itio nonnulla in kicein edi-
octo operis p.irtem ah co vocari nec dici, neccoglt;\ri po-
(!il dc p )nliiici:!us et cardinalibus pra^cipue vero : tcst; neqnccnim fas cst mcndacii tantuin viriini ar-
conscrihcniiis clfusc Yiiis eornmdcm, qnas a Havo- guerc, auL iiei;cs a;leo ingeniuin ilii Irihiiere, ut lcnte
nio lauilan vi;liinns, opiM^am navavil. Siiimet lesiis admodum graderetnr longo siisccpL.) itincre. It iqiic
ipsccsl iii edilionc hislori;^ pantilicum Platiiric Ye- pro certo haheri dehet, pontilici;is c:is lillcras in hi-
iietiisapiul Michaclem Tiamezinum aiino 150:2. Ele- blioLbcca Yaticana scu PalaLina cxstiusse aiile an-
uim in nnncnpaloiia ad iMnm IV cpistola, quain de- num 15G!. Inde aulein quid de iis evenerit trigint:i
derat pr;cccdenti anno, cum pr;R!o commisit ejus- illis annis, qui 1592 pr;«ccsserunt, cum Yatic;iiia hi-

d.MU PlaLiiKi! liisloriam cuiii suis nolis, ct addilioni- bliolheca nova opns illiid Panvinii adc|)ta est, ac
hiis : « ca qu;« ego maxima
Donec edercm, iiiqnit, _ quomodo perierint, divinandum aliis relinqiio.

ja;n cx p:irle eodcin argiimento conscrip->i. > Et ini-

G YI. E(|uideni Panvinian;ii reccnsionis caiisas apc-
lio sn;i; additionis ad lectorem « Lihnim ipsuin lon- : riaiii, quas piivteriisse aiebain Ann;iliuin Ecclesi;e
gelocupletissimum accnratissijia diligcntia jam nia- principem. Anno 15Gi in lucein prodiit Ccnlnria iila
gna ex pirte concinnavi, quo Romanorum pontilicum viii, cujus capile 10 et Pauli epislidarum 31 ct A;iri-

elcardinaUiim, qiiorum IJQ mcmoria exslat, Yitas ani 44 argiimcnla eadein perleguntiir qiuie b;d)ct hi-
eirnS'.:! scrlp.i; :iL(pii cniii rcs imigiii ct diUicilis ne- storia P;inviniana. Nevcrhnm qiiidcm mutatum vi-
golii sit, iion ila iacil \ quanqnam j:undin multum- dere cst, pniiLcrqnamin earumdein indicalionc, quam
in co clalioravcrim, conlici p.iliiiL. »
("[iie Qiiam re- rem data opera esse faclain nfino uon dixcrit. El
cle ardiiiim negoLinm exag3'crel, inde discinuis, qnod sane ; « Scripsit, inquiunt, Panlus cpislolas plurcs
inorlc adinodum i:iiina!ura pra;vcntns anuo I5G8, ad Pippinum, ad Carolomannnin, cl ad cxcrcitum
(aiiLnm opus non confcccral. Exstat illud hodie plu- incorum, el ad alios ([uosdam: unain et triginta
Francorum, tris;inta

riliiis volnminihus comprchcnsum in hihlioth. Vat. 5. accepimus.

inss. ac » Isla si confcras cnm iis qn;tt supra

{Cod. n. GIU4), quo est colhitum ex dono P. Ciaco- ireham ex Panvinio, detraclum videhis regcs,
aflereh;
iiii die25Scptembris an. 1592, nlpnxilixa operi nie- ignota nohis ex causa ct pro, in Bibliolli. Vat. cx-
ota iiohis ;

luoria docct, et a sancto Gregorio Magno exordium slant, diclum accepimns. Periiule est de Adriani cp'.
stolis: IJhi eniin Panvinins (fol. 115G) scripsit < Ex-
ducit. :

lY. In tertio ejus volumine (fol. 1125) ubi agitiir stant in hihlioLh. Vat. 44 ejiis c[)islol;ie ad Carolnm
dc Pauli gcsLis, pauca h;T;c visnulur « Scrip:,it P..u- : regeni scripl;e, quarum argnmenta in(lic:ire opera;
lus ejiistolas plnres ad Pi[)piiiuin et Caroloinannum pretinm eril, » Magdeburgenses aiunt: « Acccpiiniis
reges, ad excrcitum Francornm, ct ad alios qn;)S- D ejus 44 cpistolas inss. au Candnm, quarnm ai
.° -1 .. ..•.•-.., ;., l.:i.i:„.l .„ \r., ....^i.ln i.wli/^.n-n .^•mji>.^> m-.xi.i.» .^liivi.n.ic (^iiic \
luciita iiujicare opei':i! prcLium duxiinus. » Qnis vero
, .
(lam, cx qiiihus una el triginta in hibliotheca Ya-
ticana exsUiiiL, qn;irnin hrevissima argumcnta adji- hinc non vidct, uiale feriatum ali<[ucin fortassc anui-
ciam. » Mox sequnnLuisingularum arguincnLa « sum- nuenscm, ccrte falsiim fr.itrciu, Panvinii hilioriim
inaliin pr;BsLi'icLa, ct lecensita, i ([u;c vidit Raroidns cxciu|)lum clani misisse ad Ccnturiarum scriptores,
sanctiR Uom;iii:c Ecclcsi;c tum bibliothccarius a Clc- uterentur, abuterenturvc; modo auri sacra famcs
lue.itc Y!ll dcsignauis : qiiare cum octavum Anii;i- expleretur? Ex magna utrinque similitndine el con-
lium voinmcn ;amo I5!)9 evulgavit, iu qiio agit de venicntia Grctserus olfecit Magdeburgenscs Oiin-
,

Paiili rclms gcsLis, Panvinii eliam in.ss. codiccs ac- pbrianuiii codicemvidisse. « Qax cniiu, ait, bis laver-
ccsseranL ad"e;iin « magnaiu rcrnm c«[)iam, » (iuam iiionihus, eorumquesuh;idjiivis et adininistris, hihlio-
sc congessisse aicbal in nuncnpaloria Toin. I ;ul Ibccanon patuil? Fallilnrvcro, dumputat, Magdc
»

Sixtum V an. 1588, « tanquani in aliquam ccllani burgcnses, « X|_§suocalumnias nonnnlhis

pro iiiore

penariani, pi'.;iesertini contra novatorcs uostri tciiqio- inteisparsisse. > Nain Panvinius synopses illas ex-
ris pro sacrarum tradiiionuni aiili([uilate ac s;uicl;fi scripsit cx cod. Yat. qnales apnd Ccntnrlatoies le-
Roinana; catholic;« Ecclesi;ii potestaLe. » Duo auteni giinlur; et qua; Gretscio vidcntiir calumni;r,nullnni
doctissimi scripLoris diligentiani fugisse vidcnSur : alium norniit auctoreni pr.-cler Panvininm, qui ex
hihlioLhec;ii YaLicaiuc vetcris condiLio et Paiivinian:e illo codice ipsis^simas eas cxccpit, noii auimadver-

illorinn arguincnLorum reccnsionis causac. lens, quando([ue voccni aliquam, in pravum scnsum
V. -\d biblioLliccam ipiod aitinet, lianc inslrui ccc- rctortu facilcm, iis inessc. Uhi aulem Lipsia; prclis

4
 :

457 COD. DIPL. — MONUM., ETC, SEU COD. CAROLINUS. - EPP. PAULI L — MONITUM. 138
conimissa nimis liberc, aul minus ac-
vidit qncc, aiit ^ reccnsionem. IjCgiuir in prima {Cod.
slolis jtixta
curale scripta fuerant. ea secundis curis emendavit. Car. li, al. 15) < Amicilia ab codcm Stephano cum
:

Vll. Hiiec profecto esl recensio cujus meminit Ba- Francis contracta. s Baronius niutavit « iiiila cum
ronius. Et cst qnod mirer, tantum virum haud vi- Erancis. j lii octava {Cod. Car. 25, al. 34) ail Pan-
disse, argumenta illa queniadmodum scriptu priinum viiiius« Imperatorcm Gnvcum in armis, ul
•
Ravcn-
luerant a Panvinio, prorsus veperiri apud Magdchur- nalem exarchnlum ct Roniain recuperarel, esse nar-
gcnses. Yoces siquidem deletai, aut in fine addi(?c, rat. Baronius partim prima; lectioni, partim coire-
»

ui nihil dicam de superposilis seu interjectis; lillcne clioni adh;ierens,« in armis csse, » ail, «etRavcn'v
itcm aliqnot, vel adjccloe vel delractiie in codice
, nalcin exarchatum ct Romam recuperare vcHc nar-
Panviniano evidentes adeo sunt, ul in legenlis oculos rat. » In undecima {Cod. Car. 2i, al. 51) Panvinius
per se ipsai uicurrant. Quamobrem edilioncm Magde- rumorem spargi dixit « ab inimitis: » B.n'onius, « ab
Lurgensium conferenti cum ms. codice Panviniano, amicis. » Deniquc in decima quiiita {Cod. Car. 15,
^anta utrinque siuiilitudo el convenicnlia crit evi- al. 27) Panvinius « Quinta decima per Wlfarduni
:

dens, ut miralurus mecum sil Baronii diiigenliam h;ic coepiscopum (quem Pippino exeniplo fratris Stcphani
in re ininus accuratam. De Gretseri allucinalione comniendat) scripla, laudes conliiicntur. n Ba-
nil aliud dico, quain veniam adhibcnJt.m essc viro ronius : « scribens, iis littcris laudcs conti-
doctissimo, qni Panvinianum codicem non habuit ob nenlur. »

oculos, sed Baronii sententiam amplexus, id tanUim- 120 ^- Argumcnla eadem, ut aiebam, ex Baro-
niodo adjecil quod acies ingenii rerumque ecclesiasti- nii Aiinalibus in collectionem Labbeanam sunt trans-
carum diulurna tractalio profercndum suascruiit. lata. Sed quam diversa eorum pleraque a Panvinia-
B
Quamobrem calumniarum genus, quod novatoriSus nis i!)i leguntur Labbeus siquidem, quod Baronio
!

bona fide impaclum in Panvinium recidercl, ita iiilcr- haudquaquam evenit, Carolini Codicis editionem,
pretari oportet, ut verba et dicta queis Grelserus in- quai sexto post hujus mortem anno in lucem piodiit
sistit,illorum ore prolata, quorum prava intcntio cst Ingolstatlii, versarc potuit, et si qua minus clara mi-
iii omnibus quae sedem apostolicam, in mullis qu;Tj nusque exacta reperit argumenta, pleniora ac luci-
calholicam rcligioncm spectanl, calumni^c vidcantur diora cmittere, quod sane ab eo faclum viderc cst
et sint ; at catholico scriptor^ sr.mma primum cum {Conc. tom. VI, p. 1072, 17oG seqq.). Ei vero duni
fide exceptis ex codice, deini^> diligenter emenda- iisdem ct ipse epislolis serio perlegcndis insisterein,
tis, ne forsan ita prelo commilterentur, impruden- ul synopses ampliores alque explicatiores confice-
thc inagis quain calumniaruui notam inurendam pu- rcm, ad CodicisCaroIini sextanict (luinquagesimam,
temus. Adriani vicesimam quintam, pervcni, quae mihiesl71,
VIIL Huc accedil quod vir ille doctissinuis, fer- et agit de S;ibinensi patrimonio integre reslituendo.
vescente adhuc ictatc, nccduni conscrib:ndis Eccle- 1 1 autem pauimonium in edilione Grctscri:ma dici-
sioe rcbus assuefactus, non eas taiitum synopses scu tur liavcnncnse, et in Lambeciana Ravenncnse. Cum-
argumenta lilterarum alicubi inconsiderate scripla que ex novissima rcccnsione Gentiloti essem admo-
excepit, sedipsemet totam ponlificiam historiam hac iiitus,nuliain adhiberi majusculam in contcxtuillius
illac parum caute dictis resperserat. Quare illam Codicis, facili negolioasseciitus sum cimsamcorruptai
castigatiorem ubique rcddilam secundis curis videre Icclionis. Nam Mabilionius {Supplem. ad Dipl., pag.
est in mss. Vaticanis codicibus. Neque id mir
[uirum: p 70) exhibet siiecimen scripturjc Romamc Longobar-
nam B iionius cum ad scribendosAnnales adje cit ani- dicye, quse Adriani sevo crat usui. ex aulhcnlicis lil-
inum, pcr annos triginta Ecclesi;i) rebus navarat teris ejusdein pontificis in phylira, qux. servantur in
operam, quod proprio ore faletur in loai. I, epistola archivo Corbeicnsi. In earumdcm scriplura tanlam
dedicatoria ad Sixtum Y. « Cum jam scx lustris ipsa vidi simiiiludinem iiiter s et r, ul facile unum pro
ecclesiaslica historia 119 fuerit a me septies ordine altero sumi possit. Pr;jeterea vidi n pro b frcquenler
temporum repelita. » E conlrario Panvinius ipso in adhibitum, ac demum i perpeluo absque puncto. Ea
ecclesiasticarum rerum tyrocinio ponliliciam illam propter venia mihi videbalur adliihenda cxcipienti
Hisloriam composuit: qnod ipsemet ante suam addi- Adriani litteras ex autographis, cum Carolus in Co-
lionem ad Plalinam testatur, kctorem ita monens : dicem referri cas voluit. Panvinius ipse, quod majus
i Ante annos circiter octo, horlatu Marcelli card. est, eamdem rem peccavit: nam legens in synopsi
sanct.e Crucis, quein postea summum pontificem vi- Patrimonium snticti Petriupud Ravennatenses, ipsemei
diinus, cui cgo me tunc temporis in clientelam totum secundis curis posuit: Bavennates. Quod quanlo sit
dederam, beati et sanclissimi illius viri virtutes ad- proximum intervallo scntcnti;e litterarum, simplex
miratus, ab historiis profanis conscribendis, ad eccle- earum lectio planum facit. Nam, pra^lerquam quod
siasticas res usque ad ea tempora apaucisaut leviter Ravennse patrimonium Gregorii Magni temporc cele-
tentatas, aut omnino neglectas, traclandas et expli- berrimum, cunclo cxarchalu nunc addito pontificia)
candas animum converli. j dilioni, non crat cur repcteretur; Adrianus alibi {ep.
X. Synopses illas diUgeiiter excepi omnium ocuMs 59, al.49) perspicue agit de Savinensi patrimonio in-
subjecturus: at quia maxima occurritdiscrepantiain- ter alia qiuc
^ resiiUienda erant, Ravennatensi nulla-
ter illas et Codicis Carolini cpistolas, aliae siquidem D tenus memorato
alio ordine digestai sunt, atque utrobique chronologia XI. Quidaulcm plura? Labbeus, inspectis cpisto-
niinus recta est, subjicere singulas epistolis suis dc- lis, synopsim hanc cxhibens :
qux'slioni finem allulit,
liberavi, quas ad annos fere certos diducere conatus 9 Quod integrum sancti Petri pairimonium Sabinense

sum, nimitim libere vagantes apud eruditos aliquol conlraditum iionsit: idque testificaluros regi ipsius
recentiorcs, ([ui temporis incerti occasionem nacli, missos Ithcrium ct Maginarium, si apprelicnsa cjus
ad suas opiniones asserendas, loco eas movere im- dcxtera jurare jubeanUir. j Quam rem siluisse Pa-
pune posse rati sunt. Kciiue id putet aliquis per me gium censoreuKiue ejus nuperum P. Mansium est
lieri, ut meo ac lectoris otio abutar. Brcviori quidem quod inircr, cum pr*cipuc vidcam Muralorium, qui
via incedi posset monendo, quod synopses, seu ar- nullam praiterit occasionem labcfactandi pontilicnm
gumenla litterarum, qu3e primo scripsit Panvinius, dominalionem iii 1§1 cxarchatu, monuissc {Annal.
ipsissima illa sunt qu;c apud Cenluriatores sumina 778) pro Ravcnnenselegcndum Sabincnsc. Quod qiii-
cum fide referuntur; quae autcm Panvinius idem rc- dem haud fccissct, nisi sentcntia liltcrarum coactus;
ccnsuit, Baronius primum in suis Annalibus cviilga- iiam, Pippini donatione cxarchatus ct Pcnlapolis ob
vit, indeque collectionem Conciliorum transiata
in camdem causani admissa, domiiiium sanct;e sedis ia
sunt. At cardinalis doclissimus rcligioni non h.a- dubiuni revocat, ;ic penccoiivcHit. Yidcsis aninii gr:i •

buit, aut vcrbum, aut senteniiam qur.ndoqnc aliqua- tia Annalcs Ualicos, an. 101'7, 1()2G, 1034, 1I9H,
tcnus immulare, autcmcndationes nonomninoseqni. 1239, 1240, 1249. Qu;Te aulcm melior occasio ilil
Exemplo sint qu;c impra;scns exccrpo cx Pauli cpi- potuiloderri, iiu;;iii pilrimonii Ra^cnnalis rcpclilisji
Patrol, XGVlll.
 :

<39 B. CAROI.l MAGNI OPP. PARS 1. SECTIO III. liO

ner .Vilrianum f;»ola? C;TCtcrnm L:il)!)oanas ego siii- A qnis niira!)ilnr. Al aninirsdvoricrc cum oporlct, quod
opses l'anvinianis poslhabenilas" ccnsui dnpiici cx Irigcsinia cl trigcsinia tcriia Caroiini CoiJicis, (|ua;
oansa. Prinmni quia illce, ulcunque vcriorcs, litlc- in Valicano est noua (;t nol)is trigcsima tcrtia, suul
rai'inn lanion SLMilcnliam nonplcne contincnl. Dcinile una e;uleinq!ic cpislola duplici cxemplo conscripia,
caia Panvinian;!^, utcunque apud M;>g(le!Kirgenses in- qu;« scmrl prolata a Panvinio il aiiis, iHarinn nu-
vcnianlnr qnales scriplie primum fuerunt, el apud m "rum una el Iriginta ulrobiquc remanenti-
aitpial,

IJaronium juxta recensionem ab auctorc factam, bus. Ex autem ntrinquc uuam removere Oj)ortct,
iis

uuMll)i tamcn sincenc lam primis quam sccnndis qu;« ad Paidum ponliliccm nou icfertur, niniiriun
luris liabenlur, pr.elerquam in codicc Y;tticano, trigcsimam sextam Cod. Car. quiin senatus popii-
,

/.ndc primum per mc prodire in luccm dici pos- lusque Ro.uanus ad Pippinuin dedcrunt; et duodc-
snnl. ILiclcnus de liitcrarum argumcutis, nunc de cimaui Cod. Panviniani, quLt, ut aieham supra (num.
ipsis litlcris. 2) irrepsit inter Panlinas, cnm ccrle inter cpislo-
XU. INumcro crc quidem fraternas supcranl; va- las Adriani dcbeat reccnseri, qnod fit iu Cod. Car.
rictate reru;n quas continent ni)eriores iis
eliam [ep. 60 , al. 75). Ita admiratio omnis cessal circa

sunt. aposlolicai auiem sedis dilioiicm quod at-

Ad epistoiarum numerum. Aliunde ilcm adniirati(Hiis
linel, nil novi afierunt, tamctsi locorum ac rerum aliquid supervcniens, nimirum ex argumcnlo ilio
restituliones aliquot memorenlur admodum incerlai episioUe non relatyc in CoJiccm, quod cxslat inter
atqne obscuritatis plcn;^;. Exempli gralia testatnr : epistolas 21et22 Codicis Carolini, prorsus evane-
Paidus (cj). 18, al. 15) Desiderium reddere promi- scit: quippe excmplum est episloloe 15 (uobis 18),
sissccivitatcs Imolam, Bononiam, Anximum, et An- g ut dicam in nolis.
-«.«^'«^r i7_
conam, scd fidem poslea fefellisse. Alibi {<'p. 20, 123 ^I^- Ea vero epistola 18, seu 15, non
r.l. 21) loqnens de palrimoniis, juribus, Iocis,*flni- parvi momcnti est : namque Paulus ducum Spole-
bus ac teriiloriis : « Ex parte quidem, inquit, eas- lani ac Beneventani conditionem ante Desiderii elc-
dcm juslitias noltis isdem Langobardorum rex fccisse ctionem enarrat : « sc, inquiens Pippino, sub '.e-
dinoscitiir, et reliqnas omncs justitias se profitetur, stra a Deo scrvata potestate contulcrunl ; » deinde
alqiie omnino spondet nobis esse factnrus. » Cum- subdit utriusque vices, et quomodo Liulprando Be-
qne (cp. 21 , al. 25) per Georgium episcopnm de tot neventano duci sufTcctus erai Arichis (M) ab eodcni
bencliciis gratias agat Pippino, credibile est Desi- Dcsiderio, anno videlicet 758, quo spectat ca cpi-
dcriuin sletisse promissis, pro ccrto antem affirmari stola. Quare uterque dux, Paulo pontifice, suljje-
non potest. Quorum similia alia occurrunt. Quam- ctus ilerum fuit Langobardorum regi, neque amplius
obrem Paulu;u luisse feliciorem Stephano fralre ad Pippinum rediisse illos conslat imo ne in Ca- ;

suo, quanqnam duplo longiorem ponlificatum gesse- roli quidem potestatera venit Arichis, ut Erchem-

rit, nec dici, nec cogitari debet. Quandiu enim vi- pertus testatur, cum reges Langobardorum sunl
xit, pro vindicanda sancti Petri ditione adversus exacli, Desiderio nimirum captivo in Franciam ducto,
ejusdem Langobardorum regis inconstantiam labo- et Adelgiso illius filio Constantinopolim fuga elypso
ravit. Quin etiam a Gnwcis quandoque limuit pro anno 774. Tunc enim principis titulo assumpto,
jpsa urbe Roma (ep. 25, al. 5i) socpe pro exar- ;
regis instar Bcnevenlanum ducatum administravit,
chatu el Pentapoli {ep. 26, al. 28 33, al. 30; 36 ;
quoad Carolus expedilione in Beneventanos susce-

al. 52; 58, ai 2i) epistolas harum rerum lestes

'; p pta an. 787, sibi eum dvicatvun snbjecit, qua de re
(cum careant nota lempons, practer unam, au t agara in littcris Adriani. Erchemperti verba de
altcram) auctorcs proprio arbitratu pro aliis alio- principatu Arichis sunt hvijusmodi : « N. 5. Hic Ari-
rum opinionibus disponunt. Inde vcro detrimcnli chis prinms Beneventi princinem se appellari jussit,
iiihilinfertur dilioni apostolicai sedis: 122 "»"» si- cura usque ad istura, qui Benevenlo praefuerant,
quidcm accessio, ut aiebam, Pauli tcnq)ore facta duces appellarentur ; nam et ab episcopis ungi se
eidem est. Antiquaj autem ditionis, seu Romae ct fccit, et ooronam sibi imposuit, atque in suis char-

ojus ducatus, necnon ejusdem per Pippinum rcgem lis, scriptum in sacratissimo nostro palatio, in finem

amplificatcc priraum anuo 754, cum paclum seu di- scribi praicepit. » Anonymus Salernitanus (cap. 1()
ploma donationis editum confirmatumque est Cari- luculente hujusmodi principatus initia illigat cum
siaci deinde 755, cum possessionis civitatum
;
excidio regni Langobardici, sive, vit melius dicani,
exarchatus et Pcntapolis a Eulrado initse locuplcs cum Desiderii dcjeclione : « Atque ipse Carolus
lestimonium fuerunt siugularum obsides, et earum rex, inquiens, firmatus est totius, Italise, Solus dux
clavcs; ejus, inquam, ditionis lot fei-e sunt monu- Arichis Beneventi reraansit, jussa ejus contemnens,
menta certa quot epistolse. Paulus siquidcm «que pro eo quod capiti suo prcliosam deportaret coro-
tuas appellat civitatcs Romanai provinciae atquc nam. » Atque Arichis ab an. 758, cum dux fuil
exarchatus et Pentapolis queraadmodum expresse
;
conslitutus a Dcsiderio, cujus ctiam filiam uxorem
factum de utraque ditione comperimus [ep. 59 al. ,
duxit, usqne ad 774, cuni socer est ejectus, omneiu
14) nbi de novis Langobardorum molesliis queritur: subjectionem professus fuit Langobardorum regi.
I In
in civiiaie oyuuuiiiucnsi; pergentes,
inquit, Synogalliense
noslra, uiquii,
civitate nosira, pcigcuics, Ac propterea
n.K. piwpiv..>.u Paulus
» ci..i.c sibi metueus
c..^. ^.^^.^, Pippi-
a Graecis,
...v..,^^...^ « . -rr-

ferro et igne quai extra eamdem "civitatem consiste- " num orat {ep. 25, al. 54) ut Desidenum moncat
bant, devastaverunt. . . Similiter et in partes Cam- periclilanlis quare tum ipse opera ferat
Ecclesise,
paniie, id est caslro nostro, quod vocatur Valcnlis, Romanis, tura pr^ecipiat « Bcneventanis atque Spo-
hoslililcr irrnentcs, i etc. letinis, seu Tuscanis » ecclesiasticoe ditioni fiuiti-

XIII. Ad earumdem epistolarum aucloritatem mis, ut idcm faciant.

qnod spectat nuUum rcor ex veteribus monuraentis XY. Qiue cum ita sint, assequiraente non possum,
validiori niti fundamcnto quam istas Pauli proiser- cur nec Panvinius, nec Gretservjs, nec Labbeus,
liin et Adriani. Lnam et trigiula videmus in Codi- nec Pagius (Baroniuin excipio, qui litleras uon vi-
ce.n relatas esse totidera in Magdeburgensium ina-
;
dit), neque eruditi alii seuserint, synopsim illam,

nus ex coJicc YatiCimo perveiierunt nullumque ; seu argumentum cpislolae duodecimae inter Pauli-
ir^.s inler atque discrimcn rcperitur, prajter
illas nas, ad ejus ponlificis ailatem referri non possc.
nrgumcnta seu synopses, quarum taraen nonnullae Et vero argumeutum illud sic (luit « Duodccima :

coueniunl inter sc. Nam petitai ex epislolye cujus- narrat de Bcncvcntanorum injuria. Peiit ut Pippi-
que visceribus, licct parum accuratc, nonnuUam nus littcriseos inorcpct, et si nolint parere, ut oon-
quanJoquc similituJincm nactae sunl. Dixi utrobi- scnliat in cxpediliouem 124
contra cos instilu-
que unam et Iriginta cxistere, qutc rcs primo aspe- lam. Al generalcm isiaiM iucuriam omiltamns
»

ctu falsa esse videtur du;« enim ct triginta nume-

:
Eruditi illi omnes, ne Baranio quidem cxceplo (cui
rantur in Codice una miuus apud Magdeburgenses
;
tamcn haud pr;DSlo crant lilter* Caroliui Codicis,
seu ia cod. Yat. Panvinii. Q lam rem fortasse ali- quas consulere oportuit), viderunt apud Magdcb\u~

<
 :

lil COD. DIPL. — MONLM., ETC, SEU COD. CAROLLNLS. — EPP. PALLI L— MONITUM. m
genses {Cent. viii, cap. 10) paiica hacc ex iis lit- A testalur {cp. 54). Is enim posl Langobardos
l)\, al.

teris desumpla : « Et pi-o regiio ainplificando iii exaclos ab archiepisc; po Ravennate molestiam ex-
ep. 12 ad Pippimini, iit ipsc princeps apostolorum cussurus, scribil Carolo « Qucmadmodiun tempore
:

pro vobis intercedat anle Doniini Dei noslii inaje- domni Stephani pap;!% qiii ilhic Eranciam profectus
slatein, ut amplius vestium dilalet legiium, et vi- esl, cui ct ipsum cxarcliatum tradituui est, ila et
ctorias tribuat. > Uxc vcro lotidem veri)is expressa nostris tcmporibiis eum suh nostia poleslale (iispo-
legnntur in Adriani epislola (60, al. 73) qua3 in Cod. nere atque oniinare voliimus. »
CaroL nulium praesefert argumenlum. Quomodo XVIII. Ex qiiihus eliam patet meliorera exarcha-
ista irrepseril inter Paulinas in Cod. \'at. equidem lus coii;!i;ioneni siihStcplianofuisse qiiam suh Paulo.
non qtia^ro : al vagantein revoco ad suam sedem, Nihilominus nullam aut a Langobar.iis aiil a Cr;i'cis
scripiainque comperio an. 777, cum Carolus Saxo- civiiateni Paulo aljhUain esse coniperio. Dcva^tano-
nico bello iinpficilus, atque Hispanicuin nieditans nes tantum et pr;cd;ie iiiter Roma.ios ci Langojiar-
contra Saracenos, duci Beneventano audcndi occa- dos fact;e inveniuntur <|uare utriiiqiie res r<'|!e;ii;is
:

sionem prsebuit. Pra;sertiin id facio ut libertatem conslat {ep. 29, 58,59, iO, al. 17, 24, 14, 2»).
coruin redarguam qiii niultas ex his epistolis, suas Praiterea hiics, territoria, p.itrimonia a Laiigoh;udis,
opiniones tuendi causa, loco niovcruiit, lotanique fallendi ailein callent.hus, niinquam plene rcsii.iiia
ejus setatis historiam depravarunt ; at si qua jure occurrunt {ep. 18, 20, 53, 42, al. 15, 21, 50, 19).
niovenda erat, id suadente reruin serie quas conli- ^ Civitates oinnino qualuor ex iis qiiarum neque oh-
' sides dati ab Aistulphi legatis, neque
net, aut reUgioni duxerunl eam altiiigere, aut re daves lradita\
inexplorata intercidisse eani teniere pronunlia- n qune in confes^ione beali Peiii posicrenlur, recenseri
runt. video (cjt). 17, 18, al. 29, 15) neque initain earum-
:

XVI. Nonnullas vere inlercidisse idem pontifex dem possessionem P;uilo pontiflce invenio. Uinc ta-
Paulus affirmare videlur in cpistola nuper laudata men coUigi posse arhitrcr quod rcliquas omnes aiit
(ep. 18, al. 15) ; nain niullum diuque vexatus a praedeccssor Stephaniis ah Aislulpho, seu Dcsiderio,
besiderio, ita Pippinum alloquilur: « Ecce jani aut ipse Paulus J_2@ab hoc supiemo Langobardo-
duas apostolicarum litlerarum asscrtiones exc. ve- rum rege obtiniierii. Rei aigumenlum locupletis.si-
slrye chun per maximam indiislriam niisimus, et mum
ab Augustis Orienlis suppetit, qui nulluin l.i-
ignoramus si ad vos ips;e perveiierint 1 tlerai : uade pidein non moverunt, ul amibs^is oh impictalcm c»,
ambigimus ne a Langobardis comprehendantur. » socordiain diliones aposloUcK scdi eriperent. ii si-
Qiias p^^rvonisse constat, ul dixi, ex argiimento quidcm frequentibus leg;Uionii;us Francorum regis
earum in Codicem relato iiiter vigesimam unam cl henevolentiam captare, et caliia-niis a Rouiani poii-
vigcsimam secundam. Suhjungil autem Paulus sc tificis amicitia euin avcllere non seinel nioiili sunl
aliasdcdisse {epAl, al. 29) cx Desiderii volunlate, {ep. 57, 40, al. 20, 20). Privterea cxarchatum et
candide anirmans : « Ideo istas litteras tali modoex;',- Pent;'.polim, ipsaniqiie urheni Romam, se ;iggressu-
ravinius, ut ipsi nostri missi acl vos Franciam vale- ros dictilantes , magnumque armorum app;iialuiii
rent Iransire. » Cujus postca exemplum iniitatus j;*ctantes, poniiUci duiilax;'.t et.Ronianis metum iu-
esl Stephanus III {ep. -45, al. 4G) magno cum po- cussere {ep. 25, 2C, 27, 28, 55, al. 54, 28, 57, 42,
slerorum incommodo, iiam Stephaiius liaud monuit 50). Jaclantes, inqiiam; nani iisque ad Adiiaiii tein-
aliis litteris regem, Pauli exemplo, ul confictis ejus- pora minitati tantuin suiit Ronuinis. Tum vcro cum
niodi litteris nullam fidem adhiberet. Idcirco recen- C Beneventanis Langohardis juiicio fudere, obienfu
'

tioresfalsi arguere malueiunl hisloricum ap. Anastas. restituendi Adelgisi in regnum majoruii!, ad arma
vera narrantem, quam ponlificias liMcras rem fal- etiam, conatu licet inutili, veiitum esse ex Adriani
sain continentes; quippe hariim seitenliani suse opi- cpistolis constat.
nioni accommodatiorem deprehenderunt. Caeleiaim XIX. Ad calholicam vcro fidem et sacrarum ima-
Pauli praidecessorum epistolis jussu Caroli Magiii ginum cullum (juod allinet, suinma fere omniuiu
in Codicem hunc relatis accedit fides ah earuia epistolarum hujus sancti pontificis est calholicic
exemplis a Baronio edilis ex Codd. Valic. Paulin;c fidei, ac traditionis Patrum defensio; nanique hoc
singulse circa sajculi sexli decinii dimidiuin in bi- vocahulo sacras imagiiies designat. Quamvis eiiita
hhotheca Vaticana erant, Panvinio id testante: 125Pippinianoe donationis salageret, ut aeqiium erat,
cumque pari nuinero et Ilomae ct in Francia essont, non ;Teiarii opulentiam, iit nonnulli arbitrantiir, seti
vix credibile est nonnullas interiisse. Si qu;ie aiitem populorum salutem spcctabat, ne scilicet iii Gra'co
exciderunt, nientio earuin occurrit in aliis sulise- ruiii potcsiatem redeuntes, illorum ha^resi cont:tmi-
quentibus ; ita ut, praiter ca quoe missorum lidei nareiitur; qu;mi phuie potestaiem populi ip.ii avcr-
semper committehantur, nihii desideraiidum re- santes, poniificiam dominalionem ;ippetel>aiU (<;;.
stel. 15, al. 50). Hinc est quod patriinonia c;c(ei'os{i;c
XVII. Itaque id conandum niihi erit, ut liiscc cx proventus ad p;!upcruin ac pcrcgrinorum siistciKa-
epislolis historiam pontificiam educam, tam versutis tioncm addiclos, necnon ad fovenda cccle iar;uii
novalorum interpretalionibus, quam diibiis f;dsisve lumina aliasque erogaliones non paucas iiec inodicas
aliquot rccentioruin opinionibus defecatam. Facili id D
nccessarios, impensius ctiam quain civitates et loca
quidem ncgotio pneslari posse ipiis putet vaganles dilionem amplificaniia, repetenlem vidcre esl huric
plerasque cpislolas juxta rectum temporis ordincm pnntificem et cjus successorcm Adriaiium. Catliolicx*
digerendo. At quis earum, magna ex parie silcntium autem fidei noii solum in Occidente, sed iu Oriciilc
res prajcipuas, aetalem ccrtain deprehendat? Quis etiain, conscrvand:c prima et poiissima ejus cura
responsaliuin auribus demandata divinet? Quis ad- fuil. Quain rem apprime teslatur gaudiinu ilhid
nexarum (juaniioque litlenirum senlenliam intcgram ingens quo fere exsultans litterarum Cosin;e patriar-
lcncal? Duobus tantum spectatis rcs posse coiiflci chic Alexaudrini exempkim Pippino traiismisil, ut
mihi vidclur. Primum ad catholicam fidem s;icra- de orthodoxa fide apud Orienlales acerrime ah cpi-
rumque iinaginum cullum perliuet, al crum ad di- scopis vindicat:i secuin hctarelur, coque magis ad
tionem sancts sedis. Hinc autcm iiiitium sumeiis, propugnandam in Occidenle incumberet (c/^is/. 31,
haruin litterarum auclorilate deceniialem historiam al. 55). Nec non kiiiitiie plcna cpistola alia ad Ca-
conlinenlium deceruo, nullam ecclesiasticic dilioni rolum et Carolomannum {epist. 50, al. 40), (iim It-
accessionem per totum id spatium essc factam gato cx Francia Romani redeunte ex eorum litlens
quure aliud in epislolis Pauli noii inveniri quam accepit, imitaturos patrem in conslanti atquc pci-
anticpiam sanclse scdis ditionem, seu Romanum petua catholic;c fidci ct sancta; Ecclesi;e defeiisione.
ducatum, cjiis(pie iiicrenienlum cx Pippiniana do- II;cc sane coiiveniiint cum sanctissimis hiijus puiili-
nalioiie, qua exarchatus et IViitapolis coiitinenlur. ficis moribiis, quos J27
apud Anastasium scriplos
Hos iiifra limites vcrsari Pauli cpisloias Adrianus iicnio inobservatos pijetcrit; et cum co cullu qucm
 ;

i r?. CAROIJ M.VGM OVW TAllS 1. SECTLO III. \n

calliolica onmis Ei-clisia, pnsKinam moi vilam A inoicclioncm Conslanrmopoli ciim «1 issc, ul llom;im
t;\k'iii

cum cuilesli conminlavil, ilii triliuil. Nosiinc ('jiistldn et iii Kranciam irenl {rpist. 58 al. 24), iie(; lnmcn ;

paleniaiii (ioiiium iii ccclosiam, cni cognomen sancli ulluin timoris indicium pncbcrc. At ista, ut libcre
Silvcslri iu Cupilc, conversam, (itiam scilicet incolc- dicain, suiit ol)lo(|ucntiiim adiiiinicul:i; noime pon-
reiit Gra!ci monaciii ab iconomacliis expulsi, liodie- tifex ait, patricios illos igiiola dc c;iiisa iler iiigredi?

que suspicicntcs, dicacilalcm novaloium liJeuuis, Noiiiie priinum ad se, deiiide ad Er;iiicorum regcnj
falsasque aru^uol recenlioriim ex nostris opiniones ire jussos perspicue refert? Qiiid igiliir timcat, dum
niiscralione magis quain ailmiratione (.lignas jiulica- niissi poiitihcii, impcriales ct rcgii, pro cailioli(\c

miis. fidei magna causa ullro cilroquc ib;int? At classcm,

\X. Et vero cuinatn slomaclium non movcant iii(luiunt,a(ljunctosqueSiculos tiinuerit:quid indc?si

liujusmodi opinioiics, qu;ie si serio expemhuilur, a in liomanum urbem tanlo armorum appar;itu ab urbe
novalorum dicacilaLe profeckie esse compcrientur? regia discessum erat, urbs igitur Uomaiia, quam
Pudet me ca referrc quic lypis vulgala Italico idio- Gncci aggrcili moliebantur, erat alieni juris adeo- :

niate ab omnibus legi possunt. Unum silerc non de- que patet mcntitam esse iniquilatem sibi. Quibus
bco, quod sinccris saiicli ponliiicis sensibiis parum enim argumentis utuntur ut poulilici Uomam aufc-
concinnc, ul ea .'"ercbal a^las, cxpressis esse abusos raiit, iisdem ei nolentes asserunt. Aique li;cc levia

novatores, qucis coelcstium coiisortio frui nelas erat, sunt m;ijoris momenti alia nou desunt.
:

nihil miror at ingeiiti dignum admiralione niihi , ^

:
XXll. Quidquid Paulus poutifex de Georgii se-
videlur, scriplorcs catholicos indignitalem islam crelarii iniperialis conveiilioue cum Desiderio narrat,
imilalos. Sed pr;csiat cocptum de cpislolis sermonem . {epist. 18, al. 15), quidquid de Leonis iinpcrialis lil-
prosequi. Quantam quis adhibeat diligentiani ul * teris ac Yeuelicorum rclatis nuntiat {ep. 26, al. 28),
'

Paulum UoiiKC principem fiiisse neget, ancipitialiqua denique quidquid de sex patriciorum motu Pippimim
ejusdem senlenlia ex una et trigiiita epistolis excer- admonet; minarum loco, ne dicam rumoris vulgi,
pta, inanem ludil operam. Tricesimus jam annus habeant necesse erit quicunque historiam ejus lcm-
lluebat, cum sancia respublica, seu Uoma el cjus poris ex documenlis ccrtis, ac pra;sertim c^ 129
(lucalus, imperiale jugum excusserat legiiima ex Anastasio, cl hisce Codicis Carolini litteris rcpetunt.
causa religionis; quarlo iiule anno eadenx respublica Quandiu enim Paulus sedit, timoi is nvulium a Gr;c-
a Erancorum rcgc magnuni habuerat incrementum, cis, actionum aulem nihil reperitur, pra^terquam

cxarcbatu el Pcnlapoli anliqu;c ditioni adjunclis; legalionum ultro citroque adornat-arum secreta ple-
cum Paulus ad beati Petri cathedram ascendit du- :
rumque colloquia. Quod certo discimus, ipsa ilki in
calui Neapolilauo, liim maxiine angusto, qui unus, epislola scx patiiciorum nuntia , Uomaui ducatus
pncler uUimam Calabriam ct Sicili;e insulam, Gnc- civitates tiostras seinel et iteium vocat pontifcx; et

remauserat dux Slephanus pr;eerat, alibi, ut supra dicluin est, tam Senogallin in Peiila-
cis in italia ,

i qui in primo sui regiminis ingressu praxepil dari nosira ab eoilem appvllalur, quam ia
poli civilas
pecuiiiam sui redilus domino p;>p;c, el quo>i unus- Cauipania castriim nostrum VaUntis {epist. 39 , al.
(iniscjue debitam obedientiam Uomamc Ecclesi;c ex- 14). Quam sane rationem passini haberi, ubi res
tulit, videre esl in litteris qua; niox sequentur. Cum
hibeat. Quapropler \Ak\e amatus fuil ab eodein do-
mino papa, et promisit quod si contigerit quod do- aulem ordo rerum nos ducet ad Adiiani cpistolas,
niinus imperalor mi.terct adversus Romain siios tum vere advcniasse Gra;cos malo omine ad civila-
milites, ipso dux adjulorium ferret ei cuin suis mili- "* 2 tem nosiram Ccntmncellas {epist. 63, al. 65), atque
(

libus : » ut docel Chronicon Neapolitauum a cl. cum BeneveiUanis icto foedere, molitos csse, quod
Pralilio ediium {Hist. LaiHjob. tom. 111, p. 3"2), cum praicipuum esi, , lianc nostrum Romanam invudcre
scriptore synchrono Pauli gcslorum apud Anasta- civitaiem {epist. 57, al. 51)) compertum exploratum-
siuin cousentiens. Qu;ie iNeapohtani ducis societas que erit. Itaiiue cl cum Paulus tuebal ne Grxci m
cum ponlince spem omnem Gr;ccis auferebat me;!i- advenirent, et cum cerlo veueruut Adriano ponti(icc,
lenanea tentandi. Pr;cter(iuam quod exarchalu ad- Uoma et ali.c civilaies Uomaa;c provincix' sub di-
Imc stante, neque Eutycbius cxarchus cum foederato tione eraut Uomaui pontiiicis. Neque hisloricum sa-
rege [^angob;irdorum praivaluerat adversus Uoinam piunt leves ilkc inducliones, Paulum fassum esse
neque exhilaraius dux Neapolis resistere potucrat proprio ore Gnecos catholica; tautum fidei causa
Uomanis; imo sua nece suorumque caplivitate Uomanis adversari; et nou salis timoris demon-
strasse, ubi classcm ab urbe regia proficisci audivit.
exemplum dederat posteris, ne Grajcorura accisas
Ilali;c res exciiare auderent.
Qiuc profecto, ut ego arbitror, amplecli cogitatione
X.XI. Quamobrem, ubi P;\ulus audivilGrae- ievissiinum, scriplis mandare quidiiam erit?
128 XXllI. Qu;c cum ita sint, non igitur magui refert
cos {)ar;ire classem a Iversus Uavennam et Uomam,
qu;csivit is fiui !em per Pippini auctoritateni auxilia
ccrluin statuereordinem temporisquo Pauli epislokc
dat;c fuerunt. Nihilominus quanquam ex causis
a Spoletanis et Bcnevenlauis, Tuscauis eliam adjun- ,

causas vero addens (;ur supra allalis fieri omnino non possit ul servetur
clis, ut vini repelleret :

Gncci ista molireutur, non defectionis meminit Uo- ordo certus, licentia tamen corum coercenda mihi
eilt qui sequunlur ordinem ab oinni veritate abhor-
manorum aGnccis, nec recenlis Uavennatum ;ic
Penlapolensium adjeclicnis veteri ditioni f.iciai, (lui-
D rentem. El vcro singulis in suis epislolis Paulus sa-
lutat Pippinum compatris nouiine, pr;cterquam in
bus haud dubie Gnccos moveri oportuit, sed polissi-
{ep. 12, al. 13), quam anle consecra-
mam adduxil causam unde defcctio ipsa, incremciita earum prima
(lominii, et pra^sertim amicilia et societas cum
rcge tionem conscnpsil igilur male collocalur sexto loco
:

Erancorum nala erant; calholic;ic niiuirum fidci et quam per Wulfarduin abbatem accepit cum Sabano,
cujus ergo compatris titulum acquisivit. Et est quod mi-
sacrarum imaginum insect.>lionem {epist. 25, ;il.3i).
ulcunque niinus conimodc audiat rer, Coinlium, Pagium ct niiperos cditores Duches-
Qu« plane causa,
religionis nuUa ra- nii hoc minime advertisse {ep. 13 al. 27). Ex iis
apud novatores atque eos (lui, ,

lies (IG, 19, 36, al. 25, 39, 52) Marini presbyteri
tioue habita, de rebus civilibus loijuunlur, maximi
niomenti erat Pippino quippe qii« una GrcCcas
,
Uomani historiam continent. Ilunc videlicct docent
factuui esse cardinalem tit. sancti Chrysogoni, Pip-^
omnes arlcs ut susdeque haberel clfecit. Jam vero
piiio rege i.! peleiite pro viro, ut pulabatur, pontifici
eos qui stupent quare pontifcx non dixcril, iralum
Coproiiymum ob usurpatuin dominium Uoiu;e, quod ac regi fidclissimo poslmodum ab imperalore per
:

ante aiinos triginta Augusli palris tcmpore defecerat, suos legaios insimulalum perli(li;c apud Francorum
rogare lubel cur perinde non stupenl, ne cxarch;Uus regem, qui ponlificem rei compotem facit, quare iile
quidem invasione ex.cilalum dici, qui paucis aate m:ijcslatis damnatur denique in honcirem
:
130
annis Uomana; ditioiii accesseral? Alioi eliam mirau- prisiiuum revocalum. Haiic vcro historiam (|ui fe-
lur pontilicem uunliare Pippisio scx paiviciorum ram pr.cposlerc callocalis episl:jlis narrari ul per (
i i:i COD. DIPLO.M. MONl^M., ET€., SEU CODEX CAUOLINrS. — EPiST. PALILI L 14G

lUiC
fu!i pi\«miiun dignilas coUala)
vi(l<;aUii' rartliiialilia A cujns ex Luilovici missorum placilis d(>( uuiciilum
etI, quod incretlibile prorsusest, inlra unius anni7o8 ipsum emersit (Rfabill., Ann. Ben. tom. 1!, appeiuK
Li iiiiies coarctari? Ex iis ullima hiemis asperitatem n. 52); Pippini aulem, quin etiam Caroli iilii ejus
luemorat {cpist. 5G, aL di), ciijus Grteci et Latini placita, licet lilteris mandata non fiierint aiil exci-
liislorici lueminerunt, hoc lanlum (.liscriniine quod dcrint, ccrta nihilominus sunl, qiiippe qua; in CiOdi-
alii ad annuin referunl 7G3, cum ca^pit Octobri cis Carolini epistolis memorantur. Cumque Pippi-
mense, alii ad 7G4, cuin maxime saiviit Janiiario et nianos missos noimisi poiitifice volentc ac rcgem id
Eebriiario pr«terea agii de legatis tuin regiis, tum
: flagilante, auctoiilate usos ess^ liquido conslet, per-
pdiililiciis Constanlinopolim niissis; et pra;cipue de inde senticndum est de Ludovici Pii ct successoruin
Eccltsia; rc^lms tunc irampiiilis Pippini opera, qui inissis, imo etiam de ipsis iniperatorihus, quorum
plane omnes sunt characteres anni 7Gi. Nihibnrnuis nonnulla exstant placita vel Uoma; hah ta, decer-
hanc epistolam mahiiit esse datam an. 758, difliciili- nentihus una simul ponlilice el iuiperatore. Tame.tsi,
niis iis temporibus, cum Desiderius Beneventanuui ad imperaloies quod allinet, conslitiitum erat eos
el Spoletanum duces tanquain rcbelles insequeha- inler et pontificcs quemadniodaiu nlraque auctorilas
lur, damnaque quae poterat majora pontilici et Ro- ad lerum administrationem conveniret, quod suo
nianis inferebat. loco planiim fiet. C;vterum ex Pauli litleris regiorum
XXIV. Inde autem aclum csl ut una et trigiiila cx niissormn auctoritatis in ditione ponlificum origo et
opistolis novem irihucrint anno 757, undecim 758, indoles lucnlentissiine erumitur.
liovem aulem annorum consequentium cuique siiigu XXVL Relegaiitiir laudatLi; nuper opistola^ placitOf
las aut hinas litteras ascrihant. Quod per se ipsuin g rum testes Juxta id quod pelendo direximus,
: «

patet quam falsum sit. Cuni eniin pleraique sint re-

''

pr;ei'atos ad nos vestros vidcniini direxisse

'
>•
' ^
mis.^os,
'
'
' • :

sponsa regis epistolis; advenientibus ac redeuntibus qui apud Langobardorum imminerent irgem pro di-
missis aliquod spalium temporis permitti fequum esl, versis sancki; Dei Ecclesi;c causis ac justitiis, et iii
iic monaclii, duces,episcopi, aliitiue illustres viriqni nostro assislerent solatio. > 132
1''^'"' • • Excellen-

inissornm nuinerefungebanlur, diu noctuque tahclla- tiai vestrK direximus ut vestrum annuissetis dirigere
riorum inslar per dispositos equos huc illuc dis- niissum, quatenus ejus pni^scnlia intcr partes j isli-
currisse videantur. INihil dico de lam rnultis inler se l\x pervenissent. » Et alibi {ep. 3-i , al. 18) « Con- :

pugnantihiis, quie tot epistolas in unum annum con- festim vcstrum dignemini dirigere Desiderio Lango-
gcreivJo oblrudiintur cujusinodi sunt hostilia ierre
: bardoruni regi inissiim, ut, si necessilas fuerit, signi-
ct paccm colere {cpist. 18 et 23, al. 15 et 30), Ser- ficaluin auxilium nohis pro incursionc eorumdcni
giiim archiepiscojium Ravennatem Rom;TJ litihus im- inimicorum impertire dehcal... Dcprecantcs e' hoc
plicilum esse, ct R;Avenn;c litteras a regia urhe et a a Dco inslitutain exccllcntiam vestrani, nt ad nos
hdelihus Yenciicis accipere, quas millat Romam (13 hoc advcniciUc Marlio mcnse vcstrum dirigcie jii-
et 2G , al. 27 et 28). Denique Desiderii regis fa;dus bealis niissum, (pii hic Romix; nohisciim diMUOiari
cuin Gr;i!cis pfrcussum contra Ravennam narraii deheat, el ipse si nccessil;is cxigcrct, apud Dcside-
per ponlilicein Pippiiio; ei al) eodem hunc rogari ut rium ininiincre. » Qua3 alihi ctiam rcpetita (c/jisL 27,
Doiderium julical sihi opein ferre contra Graicos (18 al. 37). Qiiod si iie luin quidein, cum de lucnda
ct 2G , al. 15 et 28). Qu;c omiiia, etiamsi minime Roinanse Ecclosiai ditione rcs erat, citra ponlilicis
pugnarenl inter se, iiiciedihile esl septem iis mensi- p aiictoritatem, ul postrenux! islK ('occnt c|)islol;e,
bus evenisse, qiii ad Paulum perlinent, anni 757, ^ Franciaj regcm gessisse in eadem arwpiid conipcrlum
videlicet a die 29 Maii, cum consecralus fuit, ad esl, quidquid igilur aiicloritatis, aut heili, aut pacis
aimi exitiim. De undecim iis cpislolis in sequeiUcm lempore adhihiiisse invenitiir rcx Franci;c pi'r suos
annuin 758 congcslis quid scnticndiim, historia M;t- inissos^dclegalio erat suprcin;epontili(i;ii!(amin veteri
riiii preshyteii imper allata ;duiiidc docet. Ilafiue domiiiio, seu Roiiiana provincia, quanj in rccens addito
coereeri hanc liLertalem oportcl, sin niinus ccrto, exarchatus ct Pentapolis. Pippinum Carolus imitaliis
sallcm prohahiiiori ordine, et a vcritale nullalenus luit, ut videhimus suo loco. Ac de Pippino (iiiidcm iie
abhori(;nie, collocatis P;uili eiiaia epislolis, qiuirum annalisla quidcm ltalusmussi!arequi(l(pi;iai aii-us esl.
rcctain chroiioh)giam slatuere 131
parvi intcrest. Quod (pianto ciiin eorum lemporiim (puc sccuta smit
INanupie id necessario pntslanduni esl de longe plii- Pippinum detrimcnto fccerit, patct ex vera iiidolc
rihus m;)jorisquc monicnti,^ ipias dcdit Adrianus ad regi;iii auctorilalis in dilione i)ontifici;i p''r ;iiiiios
Carolum regcui, super novo aniplissiinoijue eccle- qu;ituordccim qiiilms iilcia Pippinus aiiiiililicatn' p;'r •

siasticai ditionis, pr;ecipuc post exai tos Langohar- sc ditioni ccclesiastica! supcrstes fiiit. ('iUin cnim (i;i-
dos, incrcmenlo; ex (piaruni molione recciitioruiii rohis ne latum quideni ungnem a palcino cxcmplo
opiiiioiiihus aiijiimeiUi phirimum accessit. disccsseril, qiiandiu Francorum ct Laiigoh^iniorum
XXV. Cieicrum, anteqiiam de his c[}istoIis (liccndi rcx fuit, niliil sihi arrogavit aucloritalis in pontifi-
fiiiem f;icio, id pr;ecipi velim aiiiino, quod ipsis a cuia dilionc, (piam longe lateqiic aavit cl ciiia ;inno :

Pauli teniporibus, cum supremun poiUificis poie.-ta- 800 iiivitus cst assccutiis cotonam impcrial-iii ,

lem in sua dilione omnes norunl, missi regii, tnm Lco qni laiitam in Occidcnte majciiialcm iiisli-
lil,
iii cxarch;Uu et PeiitapDli, ad quas piovineias Eccle-
D Inil, divi Pciri siiccessorcs auctorilate noii exiiit,
si;e ditionem coarclanl, (piani RonuTe et in cjns du- (pKi septiiaginia ampliiis annis iVuili craat, sed for-
catu, aucloiitate noa modic;! usi siini. SicWidmariis iiudahiliorciii cam rcddidit aiu!aci:e iioiinulloriim cx
et Gerb(;rlus ahhatcs, atqiie llngb;iidus vir illuslris, suhdilis, inipcriali m;ij(»st:ile dcfcnsam. (helcraia
coram poutificc Langohardorum missis diligeiUer (piod pr;eiticlu.s auclor de siiprcina poaliiiciim aii-
examinatis in convciUu Pcntiipolcnsiuni alioruuKpie clorilaic noa potuit, de ipsa doiuilioiic Pippiiiiaiia
homiiuim ex civilatihus poiitificiis, caiisam inv;isio- laccre molitus cst. (Aa. 757) CartdiiKim pro Piiipi-
nim cognovcrunt ( c/;i^/. 20. al. 17). Paii moJo niana posiiit; Anastasiiim ct Lcoiicin Osliciiseia in-
.\ndrcas ct Gundericiis rcgii niissi caiistm aliam co- simulavit insciti;e; cxarchaliis liaiilcs (icliiiivit, ahs
gnoveiuiit, iiitcr pontificem el L:ing(>bardos {cj)ist. re omnia. Quot;i quaiilaipie fiicrit doiKitio Pippini
51), al. U). Dcmuin Wilchariiis cpiscopus, Dodo et regis, e Slciilumi 1! lillciis vidimus (pi;e (•iviialcsa
:

Wichardus regii missi dala opera Roinam direcli Laagoiiardoriim rcgc Dcsidcrio non fdcriiit res!itiil;T;;
sunt, ut causain restilulionum inter eumdein ponli- (iu;e invasiones ah codciii fact:e, ct (pi;c miilliplcx ac
ficem et Langohardos discuterent (c/;. 42, al, 111). ccrl;i cjusdcm rcgis confcssio liicrit poaiilici;c do-
Ihi'c vcro quid aliiul sunt quain phicita per quam si- minationis, tain in Roinana proviacia (piam in cxar-
milia corum (^uoiuin uiiiim c situ erulum cxaggcra- Pentapoli, scipiciUes Paiili cpistohe, (iiiihus
ciiatii cl
lur Pii Ludovici a-vo, ut pontilicia auctorilas l;iljel;i- neccssario h;cc pauca piu'niisinius, uhcrrimo dc-
tlclnr? Eipiidcin iiilcr placita missoruin Plppini re- moaslrabniU.
yib cjiisipie ncpolis di.i(.riii!en islud video, ipiod ali-
 , ,

147 B. CAROLI MAGNI OPP. PARS 1. SECTIO Ilh fiS

XI!. A Francorum gorimus, oum ad vos ropcdaiulum , cum
133 EXEMPLAR EPISTOL.^'. nostris missis aposlolicis ahsolvercmus , quoniam
Ubi Paulus diacomts ct a clecttis sanclw Romana; nos pro cerlo agnoscas, exccllenlissime et a Dco pro-
Kcclesid' signiftcans de Iransitu Stepliani papn' ,
tccte neslcr, posl Deuin auxiliator et defensor rex,
,
per Immonem i>
missw , missum domni Pippini
quod firmi ct rohusli usque ad animam et sanguinis
regis =.
nostri eflusionem in ea fide, et dilectione, et chari-
(An. Dom. 757, Cod. Car. xiii, cliron. 12.)

Argumentum. —
Antc consecrationcm schismale (!i
talis concordia, atque pacis fcedere, qu;c pra;fatus
latam, fratris mortem et sui electioncm nuntiat [L. , prajlatus] beatissimae memoriae dominus , et
Pippino. Immonem regium missum qni superve- germanus meus sanclissimus pontifex vohiscum
nerat, se ait deiinere optimatura consiiio , quoad
confirmavit permancnles , et cum nostro popnlo
consecretur; tum remiltendum cum suis aposto- ,

licis missis, ut secum amicitiam et sociclalem quae permanehimus usque in fincm. Unde et indcsinen-
cura Stephano fralre fuerat, insJaurent. ler extensis palmis ad calum pro vita; incolumilale
Domno excellenlissimo filio Pippino regi Franco- excellentiae tuoc , alque dulcissimorum filioruin , et
rum et <i
palricio Ronianorum Paulus diaconus excellenlissimae reginae sospitate, Domini Dei nostri
et in Dei nomine eleclus sanctK sedis apostolicae. exoramus clemenliam tuam ^, ut semper tuum auxi-
Cum et immenso moerore cordis B lium et firmissima proteclio extendatur super nos.
gravi gemitu ,

iunotescimus a Deo protcctae excellentia? tuce po- Incolumem excellentiam tuam gralia superna cu- ,

tentissime victor rex, Dci vocatione, de hac luce stodiat.

ad seternam requiem esse subtractum sanctse recor- XIII.

dalionis dpminum ct germanum meum Stephanum 135 ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAPyE
papam e.In cujus etiam transitu,13'5'C'^ ipsilapides,
AD DOMNUM PIPPINUM REGEM PEU WULFARDUM DI-
si dici potcst, nobis conflenles lacrymaveruiit * , in RFXTA ,

cujus aposlolatus ordinem a cuncta populoruiu In qua continentur gratiarum actiones et uberrimce
caterva, mca infelicitas electa est, et dum ha?c age- laudes pro defcnsione sancto' Dei Ecclesiw, puscens
adjulorium contra Langobardos, eo quod ipsi Lan-
rcntur, convcnit Romam Imo , Chrislianissimce ex-
gobardi in magna arrogantia permanentes et Ju- ,

cellenlioe tuae missus, et cum eo loquenles, una cum slitias sanctw Dei Ecclesia; minime reddentes ^.

nostris optinialibus , aplum perspcximus eum hic {An. Dom. 757, Cod. Car. xxvii, cliron. 13.)
delineri [L., G., delinere] , doncc Dei providentia Argumentum. —
AIlatuRi a WuJfardo Pippini niisso
sacra apostolica henedictioiie illustrati fuissemus ,
una cum litteris sabanum quo Gisela regis fiiLi ,

e sacro lonte extersa fueral, inter missarum so-

et tuuc plcnius satisfaclus de noslra , vcl cuncti
lemnia accipit in ara sanclae Petronillae, et lan-
[Forte, popul!]puritale,et dileclionequam erga tuam n quani regiam filiam suscepisset ex codem sacro
benignissimara excellenliam , et cunclam gentem fonle, compatrem in posterum appellat Pippinum.

n Iniit Paulus ponlificatura anno Christi

757, obiit mata administrationis ab eodem consuevisse fiori
ann. 757. Grets. judicesRavcnn;ie residentes Philippum presb. ct Eu-
^ Ms., Imomonem ; sed ly mo sccundum dclcium stachium ducein eo inissos a ponlifice, et cum priniis
cst. Gent. archiepiscopum Sergium pontiliciis imperiis relu-
c ArgumenhimPanviuii {Cod. Yat. 1 ) « Prima : ctantem ab sede illa amotum esse Stephani jussii.
Pippino rcgi obitiim fratris sui , ct suam [Stephani Poterantne haec omnia fieri spaiio paucoium dieruui?
fratris ct snam] ordinationem expnnit indicatque Valeant charl;ie velcres , et earuin auctoritas Iiisto-
[indicat] sc ia ainiciliaa Slephano [ab cod. Steph.] riara omnem pervertens revocetur ad trutinam.
.cum Fvancis contracla perseveraturum petil ut : Cenn.
Pippinus idein pnestct. » Cenlurialorcs priiiunn hoc f Magno ante id tcmpus fuerat usui libcr Diurnus
arguinenluni aliqujiitulum mulant in principio et f»onlificuin. frequcns hisce in litteris ojiis
Idcirco
fine c;clcra Panviniano rcspondcnt. Qu;« uncis
: brmularum locutio. Ita in uuntio ad exaiThum
ciaudunlur, indicaiit Panvinii ejusdcm emendalioncs: (cap. % tit. 1) legitur « ab hac luce:fuisse su]>tra-
quod notaiKJum iii aliis etiam quae sequcnlur. C;etc- ctura dominum ill. sanctiss. nostrum pontificom ,
ruin duo hic falsa ordltiatio qu;^; non congruit
:
,
cujus cuncti vere, ct, si dicendum est, ctiain lapides
clcclo, ct peliUo ill;>, ut Pippinus idem prwstet {i^ca ipsi fleverunt exitum. d Notanda lanien suinma tuin
1'aciat, ut- lcgunt Cenluriatores); in opislola cnim j^ clcctionis tum consccrationis libertas cjus a^vi.
,

non exsial hujusmodi pC.itio ait vero poiitilex se :

'^ NuIIa imp. mentio missus regius consilio proccrum
:

oxorarc divinam cleinenti;im ut auxilium et dcfcii- detinetur, ut suiumam auctoritatem adepti pontificis
sio Francorura nuuquam dcsit sibi et Romanae Ec- tcstimonium certum ainicitiae et foederis in Franciam
cIcsi;Ti. Cknn. afl^erre valcat. Missi demum pontificii, pcractis om-
d Summ. 1, ap. Baron. el C;'nt. Grets. nilius, lcgandi ad regcm. Sic de Stophano IV et Pas-
e Stcpbaniis !I obierat supremum dicin 2^ April. eliali I perspicue Astronomus in Vita Ludovicl Pii :
757. Quo respexisse oporluil scriplores nupcros, qui qiKC res rccentioribus maguain pracbuit disputalio-
Muratorio duce prolatis charlis chronologis anlea ct num segetem, miramqucallucinalionum occasioiicm.
ignolis , Aistulphi mortem
superioris anni in cxitu At his de rehus suo loco dicendum eril, uhi dc cjus-
staluunt Des''derii principia mense Martio hujus
, dem Pii Ludovioi diplomate sermo ficl.
aaiii, ac proindc postrcmas litteras Stcphani, quibus s Recte Lambecius expunxit tuam quae vox n:i- ,

de utraquc re agitur , aut codem mcnse Marlio aul ror, cur Gcnliloti in reccnsioue rctineatur fortc iii :

Aprili constiluimt. Tantaene angusli;c temporis iis Cod. ip.um irrcpsit, aul scripturc nodus dilficilis.
antiquis charlis, et Brixiano clironologo sustineri ^ Argum. P;\nv. {Cod. Vat. 15) « Dccimain quin- :

polerunl? AdeaUir hujus Carol. Cod. cp. 51 al. 5i. , tam soripsit ad Pipinum pcr Wlfardum cocpisc.
Inde palani erit Sti^phanum posl initam a Fuira;io quem Pipi.io commciKlat quod eli;mi Stepb;u,'iis ,

civil:ituin possessionem, cnncias aclioncs exarchat;is p;ipa gcrmauus Pauli fccerat. In hac cpisiola [(]uin-
distiibuisse, acloros omues, cl pr>ecep;a, scu dipb- ta dccima per VuICmdam cocp. quem Pipiuo. c.vcui-
 149 COD. DIPLOM. — MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. — EPIST. PAULI I ioO
Rcsponilet per cumdeni Walfardum ita essc ut A spiritalis lilia, sacratissimo lavacro ablula , suscfpta
aiidieral ; Desiderium videlicet promissis non ste-
^^^ quem , cl cum magna jocundilale , aggregaia
tisse, neque se eorum aliquid quae per suos legalos
pr.puli cohorte infra aurara [F., aram] sacrati cor-
nuntiaverat, accepisse ; niissum suum regiis ad- ,

jungere ; et nuntiare quse hucusque evenerunt ; de poris auxiiiatricis vestra; beaicC Petronilloc, qiice pro
Sergio archicp. Ravenn;c in Urbe lilibus impHcito laude aeterna memoria; nominis vestri, nunc dedicata
laborare , ul su;x; resiituatur Ecclesia;; Wulclia-
rium Nomentanum episcopum qui cum Iralre ,
dinosciturd, celebrantes 137
missarum solemnia,
Slephano in Franciam ierat eiiam atque etiam cum magno gaudio suscepimus, et per allalura eum-
commcndat. dem sabanum eam lanquam , , pra^sentalitcr, nos
Domno excellentissimo filio et noslro spiritali
suscepisse gaudcmus. Undc quia araor fidei vcslrum
bcnignum ignivit cor nobis per vinculum spirilalis
compalri Pippino regi Francorum , et palricio Ko-
foederis adhacrcndum juxta quod dorano et germano
manorum, Paulus papa. :

Lator prcesenlium litterarum solertisslraus Wul-

meo , bcata; recordalionis , sanclissinno Stephano
a papa; spopondislis magnas graliarum actioncs a
fardus , eximietatis vestrae fidelissimus , plenas ,

Deo prolcctae excellenlise vestrce persolvimus im-

jocunditate nobis attulit lilteras, quas ct cum fiigenti ,

plorantes crebro divinam misericordiam ut aivis

Ixtitia mancipantes , atque leclioni reserantes ,
B [F., long.Tcvis] vos ac prosperis in solio rcgni con-
inagna exsuUatione ovantes relevati sumus, aguilo
servans tueatur teraporibus ct niagno gaudio dc
scilicet per eas praifulgida; excellentiaj vestrae di- ,

ipsius spiritalis noslrai filia? perfecta ailate vos jo-

leclionis aflectu erga apostolorum sanctam Romanam
cundari permittat, ad exaltationem sanctce suae Ec-
Ecclesiam , atque fautorem vestrum, 136 coelorum
clesia*. e.
rcgni janilorem principem apostolorum
, beaium ,

Petrum a vobis exhibito qua de re juges omnipo-

;
Et quia copiosa nobis, ipsa Spiritus sancti scilicct
tenti Deo eflicacius persolvimus grates, profecto dum corapaternitatis gratia, quse, opitulanle Deo,internos
tam praecipuum fortissimumque virorum his in ,
rata consislit, auctoritas fidi ciam contulil, pcto ci
diebus sancta; su* contulit Ecclesicc luiorera ^. dcprecor, bcnignis.-ime spiritalis compater, oplime
Interea, Christianissime, Dei providenlia , victor rex,utcoeptum redemptionis Dei Ecclesise, et plcnaiiic
rex, gemina festivitatis peregimus gaudia , in «o justitiae beati Pelri perficere jubeas bonum opus;
quod optata cordis adepti desideria , in vinculo spiri- direxit quippe nobis insignis bonitas vestra, per suos
lalis foederis pariler sumus adnexi ; praefatus nempe affatos [F., aflatus], sibi innotescere advcrsanlium
sodalitatis vestrae iilustris raissus pretiosissimum causarum eventus, unde ccrtam a Deo protcctain
nobis supernoe gratite munus altulit « sabanum vi- f,
eximietatem vcstram reddimus
nos usquo , nihil
dcHcet, in quo nostra dulcissima atque araantissima bactenus recepisse de his quoe per nostros Icgaios

plo fratris Stephani, commendat , scripta] laudes Pi-

illud significat quod filiolce Pipini jamjam baptizat;«
pini et gratiarura actiones pro defensione sanclje Dei
lcgumcnlum pia3i)uil. Grets.
Ecclesiye continentur. Adjutorium contra Longobar-
Fabrottus in sua edit. libri Pontificalis (sectione
'^

dos papa petit quod sancta; Dei Ecclesi;« Dei justitias

259) supplet Yclserianam editionem cx cod. Frchc-
niinnne redderent. Pro sab^rio [Auxilium conlra
riano in var. lect. rcm enarrans, qune hunc locuin
Long. quod S. Dci Ecclesi» justitias niinime red-
uiirifice illuslrat ait eiiim, quod Paulus « opcraba- :

derent, postulatur. Item pro sabario] mlsso, in quo

tur in coemetcrio ubi prius beata Petronilla siia
Pipini filia ex sacratissimo fonlis lavacro abluta
, qui;'Scebatforis porta Appia, milliario ab urbc Roma
susccpta fucrat, gratias agit [gr. pontifex agit] quem
secundo, et cxinde ejus venei'abile ac saiiclum corpus
celebratis missarum solemnibus, magna jucunditate,
cum sarcophago marmoreo in quo rccon;'iti!in in-
aggregala populi cohorte [multitudine] infra aulam
crat, abstulit sculptum litleris ita Aure(v VctroniUa; :
sacrali corporis auxiliatricis vit» beatae Petronilhe
filia; dulcissima;. Unde iion dubiuni est quin scul-
[corporisB. Pelron.] qune pro laude asternaque rae-
plura illa litterarum propria beati Pctri apost. maiui
nioria iiominis Pipini consecralaest[erat] suscepisse
designala dinoscilur, ob amorcm su;ie dulcissiiita^
sc scrihit. [AdjicilJ se hidesinentcr laborarc, ut
Scr- natse, ipsumque sanctum corpus cum pr;vf;ao sar-
gms episcopus sua; rcslituatur Ecclesi;ie. » Summa
litterarum intacta lere
-.

fere relinquitur
... copha^o posito sup a plaustnim novum in ccolcsiam
,

late enarratis
quae nosse parum
,
jj beati Pe-tri apostoli tam hyranis et canticis spiii;ua-
libus cjus bcatitudo deportavit cl in mausolco juxla
" -'•'-•—--
» Gcnt., eximiiv ^5„^!.'l;,„,'?^''?"
sagacitntis .
vestm r. I- - ,
fulelis mlssus ecclcsiam bcati Andr-cic aposloli , quod p!';vV;Uus
h Eu alia patriciatus
collati Fraucis regibus satis beatissimus Stephanus papa cjus germanus
perspicua definitio. Yide ep. 6, al. 7, not. cl infra duiu ,

adhuc supcrstcs crat, ecclcsiain iii honoicm ipsius

corament. praiv. ad epist. Adriani. Cemx.
sanclai Christi martyris Pctronilhv pii tiir;x' miio dc-
•=
Ducangius variis auctorum definitionibus alla- core illustravit. » Yide Baron. ( an G9, n. Tyl scq.)
lis, Mappw facitergii, lintei, lintei villosi, manitler-
,
ct Boldeltum deCoeraetcr. SS. Mart. (lil>. ii, cap. 18,
gii , etc, passim occurrere ait apud
auclorcs inci- p. 551), ctpr;i'cipue notas ad Adoncm ( cdil. Rom.
;

piensque a sancto Gregorio Magno, ingentem eorum

1745) 51 Maii. Sabani lator fucrat Wiiifardus abbas
seriem eiiumerat. Ridcnda videtur lectio Panvinii
monast. S. Martiui Turoncii. Vi;!e Pag. (757, n. 4).
quam Centuriatores et Baronius admittunt nam,
Mabillon., lib. xxi, n. 1:2, ct lih. xxiii,"n. 23, Wllar-
:

snbarmm eidem Ducangio est pastopborium, scu

atrium templi. Nihilominus varia ista lectio
dum et Guirardum umim ciiin;iciiiquc csse ait. Cr;.\\.
Vaticana Vota sancti ponliliris non fucriint inaiiia. Nam
*=

exempla ab his in codicem relatis a Carolo distin-

Giscla nKMiasticam vilam profcssa, fuit ;ibbalissa
gnens, pluriuii facienda est. Nam Centurialorcs
monast. Calcnsis, dccus et oniamcnliim ord. S. Hc-
ipsissima Paiiviniana argumenta pra^ maiiihus
ha- ncl., ut ait Mabilloii. Q;uv eiiam Alciiino pcrsiiasit
buisse hmc certo discimus. Id.
ap. sanctum Bonifacium,
—
Exstat cadcm vox iit commcnlariosin Evaiig. Jo:»r.iiis
conliccrcl.Mahil!.
ep. 10 cl 145. Ilic lintcum Aniial. lib. xxiii, n.-2'6; lib. xxvi, u. Gl. lo.
 , :

m n. CAROLI MAGM OPP. PARS I. SKCTIO Ilf. m

oxcclloiili;^ voblra polenlo inanflavimus ; solile A coriim gratias agit o!) navatam cnin rogo, novo
iiamqno porfidi cl maiigni ilii in niagna arroganLia Moysc ac novo Davidc, opcram pro Ec( lcsia lihe-
randa, ct catholioa fide assoronda. Peculiares Ec-
cordis pcrniancnlos, nc(pia(|uain inclinanUir jusliliam
morcedcm a Deo por heaturn
clesi;c filios appcllat :

beali Pctri rcsliluere. Tamen omnia qualitcr acla Pctriim Dcbarbiuis gcntibus triiimphiiin
pollicetiir.
siint, refcrentibus vcstris missis agnoscere polestis: ad fulei servandam integritalom, ct ad Ecclesiae
incrementum, ominatur.
ct sul>seqiicntem nostrum missum ad vos dirigimus,
«iignas vobis gratias dc omnibus rcfcn^ntes, ct Paulus servus servorum Dei, omnibus dikclis nobis
cuncta per eum cximietali vestrae dirigimus in cpiscopis et venerabilibus presbyteris, et abbatibiis
lesponsis de his qua^. in antea provenerinl ". Sorgio at(|ue religiosis monacbis, gloriosis ctiam ducibus et

veroarcbiepiscopo, 13SJiixlaidqnodveslraiinnotuit comitibus, seu universse Chrislo dileclrc generalitali

cxcellentise, indcsinenler imminemus ut sua; resti- exercitus a Deo protccti regni Francorura consli-
tualur ecclesiaj ^. Pclimus aulem excellentem boni- lutis.

latem vestram, ut reverendissimum et sanctissimum Considcrantihus nobis, el vclul ignitam corara

fralrem et cocpiscopum nostrum Wulcharium [Lamb. nostris aspectihus splendifluam, Christo amabilis for-

Wilcharium], sicul pra;fatus bcatrc recordalionis titudinis vestroe fidem, et laboriosum cerlamcn adhi-
domnus et germanus raeus, sanclissimus Stcphanus B bentibus, (juod libcrationi sanct;c calholicae el apo-

papa, eum hcnign?c cximielati vestrae commcndavi!, stolicne Romanae Ecclesioe, quaj vos vcrbo proidica-

in omnibus comn.emlatum haberc jul)catis. Ilic prce- tionis, peculiaritatis modo sinceros genuit filios,

libalis, tiinus ct unus Deus noster sua vos cxten- exhibere totis nisibus studemini [sludelis], magna
sionis dexlera protegat, ciim (!ulcissima conjuge, nobis admirandi inh;Tcret qualitas, et ha?c [L. et C, cl

cxcellentissima regina, spiritali nostra commatrc, oh hoo] laudis praeconia veslro nomini et bencdicl;Te

atque amantissimis vestris meisque filiis in solio

generatior.i proferre in universo aon desistiraus orbe

regni sospiles permanentes, et in proescnli vita ct

terrarun^. dulcissirai atque araantissimi nobis,

in ajlerna beatitu.line uberrime concedat valere '. quam vicissiludinif 140 reponsationem vestro exer-

Iiicolumem exccllentiam vestram gralia superna cu- cilui confcremus? Aut qu;ie thesaurorum copioe digna;

slodiat. sint ad lot boneficiorum pracsidia , quoe sanctoz

Ecclesiae conlulislis? Et licet iii hoc mentis conside-
XIV.
ratio, et possibilitas coarctctiir vobis digna repeir-
J ITEM EXEMPLAR GENERALE
dere, verumlamen Dominus
est Jiidex juslus in coelis
EJUSDEM PAPyE
Deus nostcr, qui digna vestrerum retribuet operuin
AD CUNCTUM EXERCITUM X DEO PROTECTUM p
KECNl FRANCORUM, ^ merita. Yere enim elevatura [Lamb., exaltatura] est
nomen gentis vestr?e super muUas generatiouum
In qun continentur graliarum actioncs et uberrinm
nalioncs, et regnum Franconim vibrans emicat in
bencdictiones, pro rcrtamine eoriim, et nt magis in
servilio Dei omnipotentis et sancta' Dei Ecclesiw conspectu Domini : quod talibus benignissimis Dci
certando persevcrenl, ammnm
domini Pippini rcgis catholica; etaposlolicse sancl;Te Ecclesia; liberaloribus
ad lioc peracjendum excilent ^.
prreornatur regibus ; novus (iiippe Moyses novnsfiue
[An. Dom. 737, Cod. Car. xxii, chron. \\.) David in omnibus opcribus siiis cfTectus est Chrisli:i-

AaGUMENTUw. — Proceribus cunctisetexercitui Fran- nissimus, et a Deo proteclus liluis, et spirilalis com-

a Secrela bnjiismodi negolia legatis commissa, iie gerente, nondum fnerat reslitulus. "Vide infra ep. 61,
scriplo mandata Langobardis paterent, aliis alia pro al. 54. lo.

arbitrio (ingcndi ansam dederunt. Hic tamen iion c Wilharius, quem Uj^hoIIiis (tom. Ital. Sacr.) X
obscure inilicata viJentur. Legali scilicet, qui cum Yillarium appellat, Stophanum 11 comitalus crat in
Inimone post consecrationem pontificis in Franciam Franciam an. 755. !-C(i. aiino cxoun'e logatus fuerat
profecli erant, Dcsiderium haud stetisse promissis ad Pippiwum regem ab codcm poniificc, m;',giiopere
rclulcranl regi, cunique rogaverant ut Langobard. coraraendalus, ut supra, opisl. 7 al. 9. Apml regein ,

regem monerct ne diulius civitatuni et locornm reniansissc cum patol cx opiht. II, al. 8; nain
cxarchatus reslitutionem diSferret. Horum nihil D an. 766 pontifex remilti Romam pelebat. Ibidom
factum esse modo nuiiliat ct contra quoe huc usque
; Wicharius mendose appeUabatur in ms. Cod., reti-
pro sancla sede ipse gcsserit, quidve officii aut arlis nentibus eam lectionem Lamhecio et Gentiloto. Hic
exercuerit erga Desidcrium (in quem perfulia, mali- mendose pariter Tengnagcl. scripsit Wulcharium,
gnitas el arrogantia rccidunt) ut aliqiiid ex cjns ma- sed Lainbecius restituit SVilcharium. Ccrte si Ste-
iiiuiis extoniueret, missis cnarranda permiltil. Cf.nn. phanus hnjus nominis episcopum regi comniend:»-
b Infra ep. 51, al. 54, Adrianus ait Carolo quod verat, Nomentanus ille erat, de ({uo eiiam infra re-
Stcphaniis II « archiepiscopimi Sergium exinde dibit sermo. Id.
J Bar. sum. 29. Centuriatores extra rcliquarum
abstulit, diim conlra ejiis voluntalem agere spiritu
siipeibi;c nilebalur. » Non aulcin istain solain ob ordinem hujus cpisJote summarium coUocanl.
causain vcrsabalur Rom;c, sed lilihus implicitiis, Grets.
quod Euphemia nobilis femina ejus uxor vivorot Argum. Panv. {Cod. Vat. 31) ultimo loco sic
e

(quam dicitur arcbiepiscopalum adeptus diaconissam « Scripsit eliam epistolam ad cunctiim cxcrcitum
ordinasse). Ughellus (tom. II, p. 243) falso Iraditcas regni Francorum, in qua gratias etbencdictioncs eis
litesperiotum Pauli pontiricalumagitalas csse: nam, impertit pro [bencdictionos pro] fideli opera sihi et
paulo infra videbimus, ad sedem suam ponlificis
iit
boalo Petro pr?e^tita, ac hortalur eos Ht porro in ser-
cjusdcm opera reversus crat. Bncchinius Agnolhim vitio Romaii. Ecclesi;c [pr;Bstita eis iiiipertil, hor-
sccutus, siib Stephano II id cvcnisse contondil: Ha', taturcos iit in sorvitio S. R. Ecd. persovercnt, ac
autem littcr.ie doccnt qund Paulo ponlifuatuni pro ca virililer doccit'.'nt. » Cunn.

I
133 COD. DirLOM. — MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. — EPIST. PAUL! I. 151-

paler °, dominus Pippiiius, Dci tiiilu vicloriosisMuuis A dem rospondcnl se sempor fideles
et poniificcm,

rex, per queni exaUala Dei Ecclcsia Iriumphal, el subditos fuluros pontillois, quein merilis laiidiims
prosequuntur. Hortantur rogom ut pro catholica
fuies calholica ab hxrelicoruui lelo illibata con-
fide el Eoolesia corlarc non cosset, ;oterna prajmia
sislit. consccuturus. Magnopere eum comineiidant ccr- :

El vos quidem, charissiini, gens sancta, regale sa- tas cidein victorias de adversariis oinnibus a Deo
precantur.
cerdolium, popuUis acquisilionis, cui benedixit Do-
minus Dous Israel, gaudetcet exsuUale, quia noniina Domiio excellentissimo , atquc praecellentissimo,
vestraregumquc vestrorum exarata sunt in coclis, et et a Deo instituto magno viclori Pippino regi Fran-
merces veslra magna est coram Deo et angelis cjus. corum et patricio Romanorum, omnis senalus atque

Firmum quippe, beatissimum Petrum apostolorum universa populi gencralitas 142^ Dco scrvatae Ro-
principem, cui a Redemplorc noslro ligandi solvcn- manrc urbis.

dique peccata in coelo ac in terja concessa est Si intcrius mente operum veslrorum studia liuma-
potestas, adepti cslis protectorcm ^ ; sed omnipotcns nus volucrit scnsus pensare, nihil, ut opinamur, ad
Dominus , ejiisdem sui apostoli intercessioni;>us ,
horum vioissitudincm dignum polcsl cxistimari, aiit

141 benedicat,protegat, alque confort t et corrobo- in hac tomporali vila rcpendi , scd tantummodo illa

rct Deo amabilem comnainitalem vestram, actusq'.!C B sunt consideranda vobis retribui a jiisto judice Do-
vestros in beneplacito suo disponat, tribuens vobis a mino Deo nostro ,
quai oculus non vidit, nec auris
coelo victoriam, fines [L., G., terminos] vcstros audivit, nec in cor hominis ascendil, quocpnicparavit
dilatet, subjioiens excellentissimis regibus veslris Deus diligentibus se ha?c nempe voliis digna est :

omnes barbaras nationes, ad [Ms. om. adl perfeclam retributio dum nimirum veslro cerlamine sanota
,

liberationem et exaltalionem sanctrc universalis Dei Dci Ecclesia , alque Chri&tianoruni orlhodoxa fidcs
Ecclesice et fidei orlhodoxcc integritatem, deique dinoscitur esse defensa; omniumque nostrum cou-
vobis ea saperc qure illi? sunt placila, ct multo stantprocurata salulis remedia ; et quia [Lamb. add.
amplius corda vestra in amore beati Pctii ot ojns per te], pirccellcntissiinc domine rcx , dignalus cst

apostolicie sedis illuslret fulelique studio ojiis Dcus nosler redcniptioneni sune sanct;c Ecclesi* nos-
,

pnTeccpiis apostolicis oblemperantes, vestrorumquc strumque omnium operari, merito nos conveuit ope-
rcgum mandafra observantes , et praiscntis vitoc rum ejus mirabilia decantare, consona cum pro[dicta
cursum [Gent., cursus] cum victoria, et bona fama canentes voce : Quoniam maqnificata sunt opera tua,

exsequi, el seterna gaudia cum cadi civibus peifrui Dcus, omnia in sapienlia fccisli, replela est terra mi~

mercaniini. rabilibus tuis (Psal. riii). Qnis emmloquaturpotcntias

XV ^ Domini, auditas faciat omnes laudes ejus [Psal. cv)?

ITEM EXEMPLAR EPISTOL^ GENERALIS Laitantur enim cadi et exsultat terra in eo quod ta-
POPULI SENATUSQllE ROMAM, lem Tominus Deus noster suac sancta; Ecclesice con-
AD D0MNU51 rirriNlUI REGEM DlRECXyE ,
liilit defensorem '•
;
pcr quem cum fiducia no-
/?.' t]ua coutineutur (jraliarum actiones, etde litteris, men Domini in sancta aula ojus gloriiioatur.
qiias dominns Pippinits re.v cidem populo dircxit Direclas itaijue pra^cellentissimoc ac Christianissi-
servanda crijn sunciam Dei Romannmque
jiro fide
Ecclesiam, et dominum Paulutn apostoiicum niLie benignitatis vestraelitterasmagnohonoris afleclu

(.•!?;. Dom. 7o7, Cod. Car. xxxvi, chron. accoptantes suscepimus, ot ita iii earum susooptione hr-
15.)
c ARr.uMF.NTUM. — Scnatiis popuUisquc Roiiianus a
tatisumus, tanquam si vestram exceilcnliam pi.TSCii-

Pippino admoniti fidolilalis erga apostolioaiii se- tialiler conspicercmus, gcinina fcsti\italis 143 r^""*~

a Hiiic liquet
non recte a Pagio (757, n. I) et in Moysis prrcclaris nominibus appcllabatiir a Roniano
miporrima editione Duchesnii hanc epistolam consi- pontifice. Ncque appcllabalur, quia
consiiotudo talis
gn;iri hoc quidem anno, sed prxfcrri nuper allata^ esset nono s:rcuIo, sod Ecolesi:im qiiia pncoodeiiti
Si enim Pippinus crat conipaler, orgo sabanum ac- tuitiis crat, quia calUoIioam fidem advcrsus Gra'caiu
coperat regioe filiai Gisila'. Ad nomina qnod allinot impietatem dofcndcral. Cenn.
nnvi Moysis et novi Davidis, not;mdumqiiodAIcuinus D ^ Quod aiobam ad epist. i, al. 10, not., ct ad
plnres inscribit cpistolas David rogi, ita Caroluni cp. 6, al. 7 ct regum , Franoi;c iiiaxi-
et i»opuIoriiin
Magnum appellans, qiiare Canisius admodum erudite niiis id tcmporis erat ainor orga apostoldiiim prin-
reicausam redilit (i/iL Lcct. tom. \\, p. 590). l^asnagii cipem; idcirco passiin iii biscpistolis invoniiiir. Id.
aulem doctrina super eadom re parnm congrueie c Nuilumexstat Panvinii argnmentum qinire nec :

vidctur huic cpistolae aliisque coilicis Carolini « iJic : Centuriatorcs, qui Roma bas epistolas ot argiiiiionta
David, ille ait, cst Carolus Magnus. Dulutarunt ali- aocopcrant, ncc Baronius qiiidquam dc oaloqiiimtiir:
quauiio viri eruditi ex eo quod CaroUis aliqiiando Labbeus ipse, qucin Caroliiiiis (^odcx iion Uuchat, do
homonymus Davidi proplictyc dicatiir ab Alcuino eadem silot. Muratorius, vonia prius potita, ad aii-
epist. duodeciina. Sed hic mos solitiis fuit sa-ciilo nuni dilfert 703, ojusque sonlonliam proprio arbi-
nono, iit regiim et virornm illustrium nomina muta- tratii cxponit in Annal. Ital. Rocto Pagius cain con-
rontur, iliisqiie veterum vel regum, vol prophctaruiii, sigiiat hoc anno, naiii isliiis ct piicoodonlis lalorcs
vcl eliam paganoruin nomina ascriberentiir. Sic vidcntur fuissc iidcm WuUardiis abb;is ot sooii, qui-
Caiolus Magnus proptcr piotatem et forlitudinein bus missus pontificius orat adjuiioUis, dat;v(nio orant
Davidis nomine fuit interpollatus. Eadeinque rat one litlenx; ad Pippinum post siibanum aocoptuin. Qu;i>
Itali eoruin regcm Berengarium Davidoin dixore. » cnim causa eral cur sonatus popiiliisque Rom. admo-
Etonini antcqinni Caiolus id nomon asscqiioroliir, ncrctur ollicii sui oiga poniilioom, cuin scptinio jani
Pippinus hicseniol, it(>rum op. 5i, al. 18, ac li-itio aiino Ecolosiam modcrafial-ur? li>.
cp. 41, al. 10, ut iitfra planiiin orit, ct Davidis ci d En ['aliiciaius dcfiuitio ox oic S. P. Q. R., ne
 ,

,53 D. CAROLI MAGNI OPP. PARS I. SECTIO III. lEO

dum vcsUam laelitiam am- A bono permancalis opere qualcnus in magna securi-
dia nobis inrercnlcs , ,

tatis quiete degcre valeamus, et cx hoc a^tcrnam vo-

plissimc comperimus; quoniam nihil nobis dulcius,
cxoratam rctributionis mercedem reci-
domine rcx, in hac vila cxistit, quam de veslris pro- bis in coelo

speritalibus gratulari, dum vcstra salus nostra post piatis, quoniam maximam, post Deum , et beatum

Deum cstsecuritas. At vero in ipsisvestris meliifluis Pelrum, in vestri fortissimi regni brachio posside-
apicibus nossalutari providcnlia vestra, ct admonere nms spem et credimus in omnipotentis Dei nostri
,

prcpcellentia vestra sluduit, firmos nos ac fideles de- miscricordiam quod amplissime nobis ea nostra

bere permanere erga beatum Pctrum ,

principem ipsa spes operum veslrorum inferal fructum.

aposlolorum, ct sanctamDei Ecclesiam, et circabea- Exaudi, domine rex, supplicationem nostram ora-

tissimum et coangelicum spiritalem Patrem vcstrum, nium bene cupientium vobis et libentissime aures ,

a D*>o decrctum dominum nostrum Paulumsummum luas accommoda in hoc ipsum quod postuh»mus ; sic

pontificcm et universalem papam a, pro quo omnino te exaudiat Dominus in omnibus tuis petitionibus.

laitati sumus in tam vcstra prudentissima admoni- Tu enim, post Deum, noster es defensor el auxiliator»
tione. quanla divina aspiratione interna viscerum et si omnes capitis nostri capilli lingune cfTecti fue-

nostrorum praecordia in nobis, vestris fidclibus , re- rint , non valebunt ob tanta vestra b( ncficia dignas

dunJanl!. Vere enim, domne rex, profecto Spirilus B referre gratiarum acliones. Verumtamen in qunntum
Dei in vestro meMifluo inhabitat corde, et ideo lam mens nostra valet, laudis vestrae p^raeconia in omni-

salutari consilio vestros bcne cupientes admonere bus gentibus divulgamus; undeelevatis oculis exten-
sluduistis ; nos quidem pneceilenlissime rcgum sisquepahnis ad aelhera, Dominum Deum noslrum
,

firmi ac fideles servi sancla; Dei Ecclesise, et proefati immensis exoramus precibus , sua vos loveri gratia,

[Lamb., prwlati] ter bealissimi et coangelici spirilalis mittf^ns angelum potcnliai sua; propugnatorem ante

Patris vestri, domni nostri, Pauli sammi pontificis faciem vcstram, qui omnes adversarios vestros expu-

et universalis papLC consistimus, quia ipse nostcr gnans, vestris subjiciat vestigiis , regnique vestri

est Paler et optimus pastor, et pro nostra salule dilatet terminos, et victoriam vobis e coelo concedat,

dLcerlarequotidie non cessat, sicutet ejus germanus, ad perprtuam atque perennem sanctaiDei Ecclesiae,
sanctre recordationis, beatissimus dominus Stepha- et nostram immensam securitatem, a;visque ac feli-

nus papa, fovens nos el salubritcr gubernans, sicut cissiniis temporibus regale culmen vobis ac cxcellen-
revera rationales sibi a Deo commissas oves , dum tissimse dominre regimie, atque pr^claris veslris na-

rimiruni ct milissimus et vere inomnibus misericors lis cxccllenlissimis regibus concedat possidendum,

cxistit; imilator eflectus bcati Petri , cujus vices et xterna prcemiorum cum sanctis et electis multipli-

gerit, et dum ejus vicarius consistii , nos quidem ,

^ citcr tribualgaudia. Incolumemexcellenliamvestram
cxcellcntissime ac Ciiristianissime domne rex , fir- giatia superna cuslodiat.

niam fiduciam in hujuscemodi vestra hal)emus polli- XVI.

citalione, sedobnixe deprecamur, et tanquam pru^- 145 ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP^
sentialiter vestris regalibus provoluti vcstigiis ,
pe- AD DOM.NUM PIPPINUM REGEM PER L\NGB.\RD DIRECTA ,

timus, etiam et per nos beatus Peirus vestram ag- In qua continentnr gratianim actiones et nberrimv
gredilurexcpllenliam, ut jubeas, benignissimeregum, benedictiones pro vita et incolumilate ipsius, vel do~
mini Caroli et Carlomanni, nobilissimis liberis ejus,
noslerque post Deum defcnsor, ita soliie deccrlare
volens adJHtorium obtinere, cum multis adjuratio-
ac disponere, ut perfecta sanctae Dei Ecclesis exal- nibus contra Langobardos, et in embolum [embolo]
ortbodoxK, omniumque continelur prarcptum, quod Marino presbytero di-
latio, et fidei nostrae 144 rexit , de litulo Clirysogoni , et de libris quos ci
nostrum profligetur [procurctur] defensio petentes :
Iransmisit <=.

ct hoc coram Deo vivo, qui vos in rcgem per suum

(An. Dom. 757, Cod. Car. xxv, cliron. IG.)
apostolum beatum Pelrum ungi praecepit, ut dilata- d Argumf.ntum. —
Binis a rege acceplis litteris rc-
tionem hujus provincioe a vobis de manu genlium spondet. Primis allatis a Langbard misso regio
ercpta; perficere jubcatis ^, et in eo, quod coepistis, j) amoris erga beatum Petrum et benevolentiae in sc

amplius fatigcntur cruditi disquirendis novis argu- Langobardorum videlicet, qui assidue illam arniis
mentis, queis Petri de Marca Pagii aliorumque
,
vexabant; nonautem donavit, sed dilalavit, exarcha-
inanes disputaliones tueantur. TH?or a pontifice, de- lum et Pentapolim illi adjungendo et quia provin- :

fcnsor a S, P. Q. R. appcllalur Pippinus, qualis certe ciai illa; non integne erant traditai a Langobaruis
crat. A^ide sup. ep. 6, al. 7, not., et infra passim, nc invasoribus, S. P. Q. R. petit ut ejusmodi dilalatio-
idem ad fastidium urgeam. Cenn. 7iem pcrficiat , modesle illum admonens benelicii
a Initio litterarum aiunt, « a Deo instituto magno ante paucos annos accepli a divoPetro, cum ex ma-
viclori Pippino rcgi > hic vcro, « a Deo decretum
: jore domus rex creatus fucrat. Id.
dominum nostrum Paulum. s Quidnam discriminis Argtun. Panv. {Cod. Vat. 18) : i In decima octava
<=

iuter principem ctprincipem? In. [Dec. oclava] continenlur graliarum acliones et uber
b Notandum loquendi genus : dilatatio ista Roina- riina; benedictiones pro vita ct incolumitate ipsius
nne provincia;, supra, cpist. 9, al. G, nugmentum ejus- vel domini [ejusdem Pipini] Caroli et Carolomanni
dem appeHabatur. Aul igitur dilatata aut aucla dica- nobilissimor. liberor. ejus cum multis [ejiis : mullis)
tur ditio pontificia, nunquam inchoata, sive inslituta adjurationibus conlra Longobardos adjutorium obli-
a Francorum regibus dici polcrit. Romaiiam scilicct nerc volcns [auxilium flagilans]. In emboio adjuncto
provinciam, scu Romanum ducatum, (pii)d idcm est, contineiur
Nindicavit Pippinus, sive cripuit dc manu (jcnlium. J Sumin. 18, apuJ Dar. et Ccnt. Grets.
 ;

157 COD. DIPLOM. — MONUJI., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. — EPIST. PAULI I. m
tcsfilnis. rafmcn.IoperficiatquceStcphano fralri
iit
A vestigiis, ct loiigrevilcr regiii giibernacula facial
suo promisit. Alteris sibi redditis apropriis inissis
proinereri, una cum dulcissima veslra conjuge, ex-
cs l'rancia rcticuntibus, mittendo builam conces-
sionis liluli sancti Chrysogoni Marino presl)ytei'o cellcntissima regina, spiritale noslra commatre, et
juxta regiani petitioneni. Prsctcrea libros aliquot vestris nostrisque anianlissimis natis domno Carolo
inittit, tum sacros tum profanos et horologiuin ,
et Carlomanno potentissimis regibus, et domna Gi-
nocturnum.
sila excellentissima, et vit;e seternae cura electis Dei
Domno exccllentissimo filio , et nostro spiritaii
concedat gaudia.
compatri Pippino regi Franconim et patricio Ro-
3.47 P^^J^o itaque et deprecor te, exccllenti€sinie
manorum, Paulus papa.
fili et spirilalis compaler, atque per omnipotenlem
Properans ad nos harura litterarura transvector,
Deum et corpus beati Petri, cujiis el oplimus fidelis
Langbard scilicet, illustris vir, fidelis eximietatis ve-
existis, conjuro » et maximis supplicalionibus depo-
strae missus, dclulit vobis [La7ub., nobis] nectarcam
sco, quatcnus jubeas [Lamb., lubeas] scdule in tuo
atque florigeram a Deo protectai excelfeniioc vestroe
sancto et a Deo inspirato mellifluo corde conftrtuni
syllabarum relationem, cujus adnexam paginam enu-
[compertum] rctinere illiid quod vos sanclai rccorda-
fcleatius perscrutantes, qu.-e textus cjus loquebatur,
""
tionis domnus et germanus nostcr beatissiinus Sle-
ad singula comperimus. 146 In ipsis quippe siijli- „
" ?'''""' ?'?'' ^^' ""^" admonuit aique dcprecatus
mitatis vestrce affiuibus desiderabilem nobis ct super
est perageni.lum , et in ea charitate atque amicitia
orania hujusmodi [Larnb., hujus mundi] delectamenta
permancre, cunctaque qualiler vos terribili adhor-
amplexabilein [L., C, amplectabilem] sospitatis vc-
tatione petiil ad id impkre et cfTcctui mancipare ju-
strae l;¥:titiara agnoscentes uberiore nosiri animi,

ovantes gaudio, raaxirae sumus relaxali in id quod

beatis [Lamb., lubealis], ut perfectam mercedem ct
rcpositam plcnissime rcdemptionis noslrae coronam a
oplata nostri promeruiraus coraperire cordis et ,

postmodum justo judice omnium conditure, Doraino Dco nostro,

nostris a vfstris Deo imilabilibus vcsli-
qiii vos in regera unxit , conscqui mcreamini , el
giis, revertentibus raissis, el in ea ipsa veslrae pro-
speritatis gaudia deferentes a nobis [L., deferenli-
gaudia aitcrna beatiludinis cum sanctis et electis

l)us a vobis] in responsis, gemina exsullationis jo-

Dei , dum plebera Dominicam pcrfoctius liberans,
alque sanctain Dei Ecclesiara defcnvlcns, divinx raa-
cunditas nostro inserta est cordi. Nam et dum in
jcstali illa^sum a saevicntium raaliija prseservaveris,
auribus omnis sacerdotum cleri, etiam optimatum et
proquo, et raagna [Lamb., magnam], post Deura,
rcliqui pjtpuli, ampliata vestra insonuisset prosperi-
bcnignissimc rex , in tu« pollicitationis sponsione,
latis Ixtitia, et ex hoc nimio gaudio repleti gratu-
quam bcato Pctro conlulisli, spei gerimus fiduciam,
lantes, exsultarunt una nobiscum in Domino, agnila r
uiia cum omni pcpulo istius provincioe a vobis re-
nimirum proprii, posl Deum, defensoris sospilate.
Porro, excelleniissinie et a Deo scrvate
demplo ''.
fili, spiri-
compater, vehemcnli dilectione vos
Saluiant ilaque comraunem excellenlioe vestroe
talis ci-ga amo-
Christianitatem cuncti saccrdotes et clerus istius sa-
rem apostolorum principis beati Petri, atquc circa
nostram charilalera vos flagrare cxperimento didici-
crosanctiie catholica) et apostolic;^ Romanai Ecclesi;c.
Salutant vos et cunctus proccrum senatiis atque di-
mus, proesertiin dum ipsa excellentiae vestnx; epi-
versi populi congregatio, optantes una nobiscura de
slola charitatis calamo ccrnitur esse conscripta
etenim ex corde lingua tinxerat qua? vestra amplissiraa prospcritale el uberrima kx^tilia
in chart;Tc re-
fundebat paginam. Quam ob rem magnas diu gaudere, et in DorainoDeo sahitari nostro exsul-
gratiarum
actiones a Deo protecla; excellentiaj vestroe referi-
tare. Incoluraera excelleniiam vestram gratia superna
nius quoniam dum nimirum divina custodiat.
, te clementia,
per inlervcntum sui principis apostolorum, defenso- EMBOLUM.
rera alque opitulatorem benignissime rex, saiictsc
,
1.43 Pcr aliam quippe cpistolara suam , a Deo
suyc constituit Ecclesiae, cura vestrce eximietati insi- piotecta eximietas vcstra, sicut certe suo bcnecu-
statperfectam redemptionem istius provinciae atque picnli patri dircxit qu;Uenus tiluhim protcctoris
i) ,

exallationem hujus sacrosanctoc Ecclesia^ procurare. vestri beati Chrisli martyris Chrysogoni cuin omni-
Unde Domini Dci una cum universo populo
nostri, bus sibi perlinentibus dilectissirao alque fidelissirao
nobis commisso, imploramus clementiam, ut sua vos vobis [Lamb., nobis] .Marino presbytero conccdcre
protegat gratia , et victoriain vobis de coelo mini- debercmus. De quo ct pnvccptura nobis [Lavib., vo-
strans, cunclas barbaras nationes vestris subjiciat bis] dirigi pelistis, quod nempe ob vcstrain dilectio-

continetur prfficeptum , quod Marino presbytero de- tas, pr;c aliis capitibus, qu;e in pnefationc attuli,
dit, de titulo Clirysogoni, et de libris quos Pipino secus docent ncc taiuen, ut vcruin falcar, admira-
:

transmisit. » quod Mar. presb.

[liiEuib. adjun. pr;i!C. tioneni cripit tant;i utriusque similitudo. Ci.nn.
de til. Chrysog. dedit et de lib. quos Pipiiio
, a Sic in cpistola prima Gregoriiis lU Caroliim Mar-
transmisit comprehenditur.] Hujus argumcnti tanla tcllum conjurabat < Per Dcum vivum : el sacratissi-
sirailitudo est cum Carolini Codicis argumenlo, ut mas clavcs confcssionis bcati Pctri, » quas morc
unum ex allcro exscriptum videaliir. Cujusmodi si iii;ijorum ad principem niiscrat. Vide ibi not. Id.
omiiia essent non Magdeburgenscs Panvinio
, sed ,
1" Non alio lucc omiiia
collineant quani ad civita-
h^jiic iUis ea rcferre accepla crcdi posset iique hunc : tes ct loca cxarchatus ct Pcntapolis nonduni a Desi-
ipsiim Codicem vcrsassc vidcrcnlur. Scd ordo cpi- dcrio tradila. 1d.
slolaruni aiius, ct rcliquorum argumcnloruni varic-
 , !

m n. (iviioLi iM.u^M ovi\ r*Aiis i. si«:r;iio iii. 1(,0

ncn», cl in co inioi fiJcUs voslor noslcniiic idoni A l^uulos long;inlinilali ipsiiis lunnana fragililas rofdK!
sanclissinius aUiuc ilileclissimus Marinus prcsbyler valeat; quod quidein nos, lanto cjus rclevatl bciio-

c.\islit, pncfali liluli pnccoplnni, cuni onniiluis locis ficio, licct mcritis nexpiaipnim sufTragantibus, nos
el possessionihiis silti pcrlincnliltus, uibaiiis vel rii- cjns polcnli;ie meloilicas porsolvcmus gratcs; lamcn,
slicis, vobis cxaratniu atqnoinanu noslr.i rolmraluin, jiixta Psalmograpbi moiiila : Cnliccm snlularis acci-
por harum laloicMU tlircxiinus cxiinietati vcstnc do- piani, cl nomcn Domini incossantcr invocabo {Psal.
parlandiim ». Direximus cliam excollcnlio vcslraj ct cxv), inquions : Ma(jnus es, Domine, et ma^jna opcra
li!>ros, qiianlos reperirc poluinius, id est, Anliplio- tua {Tob. xiii). Magnificnt nainqne anima mca Do-
Dale cl Kesponsale, in siniul Arlcm gramm:iti«am minum {Luc. ii); caro ct lingiia bcncdicil, quoniam
[/<'., dialecticaml Aristotelis, Dionysii AriopagiUe rcspiciens rcspcxit supcr bumililatem noslram, ct ad
libros, Geometricam, Ortbograpliiam, Giaimnalicam, lani pr;ccipnum pontilicalc culinon, non nostris pro-
omnes Gr;cco cloquio scriptorcs, ncc non ot borolo- soqucntibus mcritis ,
provcxil ; 150 qnamobrcm
giuiii noclnrnum ''. dum, eo dignantc, mcdiator Dci et hominum spccu-
XVII lalor animarum institutus sum, conimissa sic aposto-

149 ITEM EPISTOLA EJUSDE.M PAIVE laris cura provocal atque hortatur omnino ct indc-
AD DOMNUM PIPPINUM UUf.KM " sinenter compellit sabilem popnli Dci i)io studio
PKK GEOUr.IUM KPISCOPUM, STr.Pll.VMIM PRESBVTKUUM ,
psocurarc, cl paccm in cunctis gcnlibus cuin inagna
SKU RVDPliRTUM, MISSOS DIUIX.TA,
cordis constanlia pnieJicarc, quoniara profccto beali-
Jn gralianan nctioncs pro dcfcnsioue
(fun coutiiicnlur
sanctca Dei Kcdcsia', ct prwfatus papn posccns, ut tudiiiis gratiain promerentur, qui intrcpide illam

dominns rex Pippinus Dcsidcrio rc(ji suo [Laml»., '^

pra^ilicarc maluciinl; sciiptum quippe est : Ikati
suos\ ohsidcs rcslitucrct , et pacis fvcdcra cum co
pacifici, quoniam fi'ii Dci vocabuntur {Matth. v). Et
confirmarct <*.
rursiim : Qunm spcciosi pcdcs evan(jelizaniium bona
[An. Dom. 7.^8, Cod. Cnr. xxix, chron. 17.)
(Rom. X.) Etcnim, cxccltcnlissimc fili ct spirilalis
Auc.uMF.NTUM. — Pop suos mlssos Goorgia:!! cpisc. ct
compater, quoniam Dcus oinnipotens ex ulcro malris
Stcphanum pres!»., ciim Ilodberlo regio ciintos,
nunlial Dosiilorium voiiissc Uomam, aKiiie Imohiin suaj [Gent., Uvx] tc prxHlestinatum habcns, ideo le
se restiliitiirum pi'oinisisse, modo suos obsidos, qiii bcnelicons ct in regcm ungens, defensorem le ct
.ipud regcm eraut. ivciperot. Uogat ut oos roddat, Ecc!csi;e constilnit. Pro quo
liberalorcm sanct;ii; siux',
faHlusque jiingat cum l>angob;(r.loriim rego, iial-
ea qu;c ad utilitatcin ipsius sanctiv. Dei Ecclosia;
que auctor i»ublic;c trai!(|uiilitatis. Scripla cx Dc-
sidcrii voto. respiciunl, per hos nostros aposlolicos apiccs bc-

Domnocxccllontissimofilioctnostrospirilalicom-p nignrc cxccllenti;B tiue deprccamlum maturavimus.

Uumano- Agnoscat siquidem csccHentissima bonitas tiia, quia
patri Pippino rcyi Francorum ct palricio

rum, Pauliis papa. conjiingons [perveniens] ad limina aposlolorn.m cx-

Dum lam copiosam omnipolcns Dciis sn;ie benigni- collcnlissimus iilius nostcr Dosiderius rcx s pacilice

hnmano gcncri crebro irrogat misericordiam, alque cum magna hnmiliiatc; cum qno salulaiia
talis
utrarumque partium locuti sumus, ct pollicitus est
valde admini^trandum [Lamb., adini.'andu.n] cst qiiid
retribui cjiis potcntiLC divinye, aut quas carminnm nobis reslituere civitatem Immolas [Lamb., Imulas|,

>>
Duo suppctunt alicujus momenli. Primiim
Iiic
donans, ut Pxomann. cantns in Francia pervulgarc-
CTatio cardinalis ad regiam pctitionem altcruin in- ;
tur,corum inopcm roddidcrinl Uomain, quo pru^ser-
dolesversiiii olambiliosi bominis, postmodum eliam timtcmporc rari admodum erant. Notandiis autcm
praipropcrus Antipbonarii Ilomani usus in Fran-
scelesti, qiii poniif.ce ct rege dccplis cardii.alitiam
dignitatem stmnlando adipiscilur. Cenn.
^b In epilapbio arcbidiaconi illins Voroncnsis Paci-
« Ms., uno vcrbo, suospites, Tcngn., correxit ut esl
in editione. Gent.
fici, viri c;lcl)crriini (cui arcbivum capitulare mss. .

«1
Summ. 13, apnd Baronium ct Ccntunat. Gukts.
codiccs anliquissimos acccplos rcferl) apiid Panvi-
niuin, ex quo illud profert llgbellus {Ital.
,„.. tom
Sac. ...,.
^,,. — Argiim. Panv. {Cod. Yat. 13) « In dccima lcrlia

clesuv,
:

im noctiirnum
i ilorologium ITcrtia decimal gratias agit pro defensionc E-
\, p. 710) lia'C leguntur :
Dcsidcrnnu
^ntum , ot pri- et de pace [Ecclcsi;ie de pace] inter se ct
niillus anle vidorat, cn iiivcnit ar-;umcn' D
constiluta narrat : ac pctit [poslulat] nt obsulcs Dcsi-
mum horologii hujusmodi
fundavorat ctc. » Quarc is liorolo:
Imolam [Forum
!;;Zr csse (lidtur. ilic h;A!)c.nns antiq^.ins leslimo- derio rcslituat, quo et ipsc nrbem
anlcanuos fere qi.inqiiaginta. Eadcm refort Cornelii] possit roc.perc. » Cknn
niiim sequenlcm
« Rectc Mnratorms (.Ah». Ital.) hanc et
Ducangius iii Glossar., el pntat nocturnum fuissc ad
discriuien solaris, qnod bodie frequens ferroiim aut
epistolam ad annu.n 758 rerert, contra Pag.i opimo-
xeiiin campanulam pulsans, cujus invcntor Polydo- nem, qui piwccdenti scriptas autnmat. Nain Dcslde-
peregerit
c;x;lcros latnit. Quidni potius eoriim rius non vcnit Uoinam anteq\;ain oinnia
rum Virgilium ct
continenlnr se(pienti opistola. Ea occasione,
siinile, qu;c opc luminis inchisi lioras demonstrant qn;x;
Pauliis
Annales Francoriim ct Fuldcnscs organi quin flagitante ipso Desi.Ierio, hanc scripsit
in spluiira ?
borolo- cx cjus voto clanculnm iila... defercnt.bus ..sdem
a Copronymo dono missi mcmincrunt; at dc
:

missis qu;c Imic fidem omnem adimebat, et

qiiidqiiid
gio nihil nsiiuam rcperilur. Ad libros qnod altinot,
Ainalar. in prologo lib. de Ordii.e Anliphonar.i ait
actum a Longobardis fucrat singillalim enarrabat.
Grogor. lY unicuin Antipbonar. defnisse, quod mil- PrB aliis •Liulprandnm duecm Bencvcnto cxpulsum
ait- quam rem Camillus
Peregrinus evemssc dc-
lcret Ludov. inip. illud petcnti, quain rcm animad-
monstrat aiin. 758. {Chron. ducum Bcnev. cx
Collecl.
verlit Vcn. Tho.nasius Opnsc. vin (nov;B cd.t. tom. ipsu.n dcs.-
Pralilli, tom. V, p. 50); dcindc tempus
Vil, pag. 6i soq.). Fortasse id evcnerit quod inci- dchnitc ad nicn-
mitlcre hujnsmoili libros Pippiiio, ac gnat, aic.is quod dux illo pervon.t «
pioiis P.uibis
iiiuUo libcralior Ailrianus non sciiicl Caiulum iisJcm sem ejus anni Februatiuin. lu. »
 , ,

461 COD. DIPLOM. ~ MONUM., ETC, BEU CODEX CAROmUS. - EPIST. PAILI L K^i

oa viilelicet ralione ul noslros ad luam exccllonliain A Benevenlanum, qui se sid)jocorant Pippiiio, potitos
a, quosibi- aruiis tanquam rcbclles bnic Ilydiunlum eialjcnli
:
liirigere dcbeanms niissos,el suos 0:)sidcs
ob iiiotum suftectum csse Arigim Dosiderio acco-
(Joni ad vos liabcre videiur, iccipere debeat, cl pa- plum, ilbim cum suis aliquot satrapis vulncratos
ecm cum eo confirniarc sludcatis. ol conjeolos in carcorem. Eunidcm Dcsiderinm ac-

ct spiril corsisse Neapoli Georgium imperialom missuai

Unde pclimus te, excelientissime fili lis
qui fueiat in Francia, cum eo percussisse fajdus,
compater, ut jubeas ipsos obsidcs pra^dicto fiiio no-
una Uavennam expugiuUuros, ciasseque Sicuia ad-
stro Desiderio regi restilucre, 151 ct pacis faHlcra juncta Ilyih-unlum obsossuros. Postmodnni venisse
cum eo confirmare, et in magna amicilia cum co llomani , monitumque ut quemadmodum promise-
rat corain Folrado et Kodberlo, regiis niissis, re-
tonvcrsari, ul, aniuienle [Linnh., favente] Dco, tuis
stitntiirum se Iinolam, Bononiam, Ausimuin , An-
Lotabundis temporibus populus Dei utraruiuque par- conam, ita nunc rcstilucrot, ronuisse ac fidom
tium in magna securitate, et pacis quicte degcre fcfcllissc. Eiini contra perjiirum bominem obtesta-
tur se ail de.iiuiisse Uodbortum, ul omniuni
:

valeat, quatenus long;evum le omnipoiens Deus in

spootalor essct; ab eodoni el a suis missis pbira
solio regni conservare dignctur. Ideo enim direxi- nuntiatum iri : lilleris ex voto Dosiderii scriptis
mus pra;sentcs nostros fidelissimos missos, id est, nullam (ideni esse adSiiliondam. In einbolo res est
roverendissinmm et sanctissimum fratrem ct coepi- dc nmiioriiius ab se mis-^is Pippiuo filiisque regibus.
"
scopum nostrum Georgium, atque diloctum filium
Dc<:imo cxcellentissimo filio ct nostro spiritali com-
uoslrum St(;plianum presbyterum, una cum Rodberto p:itri Pippiuo rcgi Francorum cl palricio Romano-
vestro misso ^, ad vestram a Deo servatam excellen- rutn, Paulus p:q)a.
tissiniam prudcntian), ut ea ipsa eximictati vestrx Quniios perspicua eximietatis veslnie mcrila, my-
enarrare dcboanl. Uis pra;missis, petimus divinam stica 153 consideratioiie cornons, cordis oculis
miscricordiam , ul «vis [longa;vis] ac hclabunJis conforo; oj^pido me admiran convcnit intemcratam
teniporibus in solio regni piis iubairens [Lamb., in- siiperfluamqne excclienti;c tua; menlis constantiam,
liaerentem] operibus, conservare dignetur, ct vilam forvenlissimum affectum, quod [quem] circa Doi
ct
seternam concedat. Incolumcm exccllentiam vestram amorom cl cjus priucipis aposlolorum incessanter
gralia superna custodiat. \Lamb., instanler] gestas, quoniam Deo magis quiwn
XMIl. bominibus favere niieris. Uiiile pcrspicuimi est vcs
152 ITEM EPISTOLA EJLSDEM PAPiE pnc oiisnibus regibus el potentibus piis pollere ope-
AD DOMiNUM REGEM PIPPINUM M1SS\ absumplo triumpbo ullro
rationibus, quia coelesli te,

PRO DEFENSIONE SANCT.E DEI ECCLESI/E ol spi:i(alis compater, ad libensn-

excolleiitissiiiic fili

Signi/icansquod Desiderius Pentapolin depnvdnvh, et ^ .j £(.^.1.,;.^.,, adbihuisti et idco, ut ipsum pit;

^,.^^^^ ,

omnta ahmenla populi jerro et tgne consumpsil et , L . . ^, . . . .

operationis vcstnc ceilamen cffeclui niancipeiur,

(luia Albinum [Lamb. et Gcnt., Alboinum] ducem
Spolelinum in vineulis detrusit, et quia dnx Bene- crebro nos congruit. sicut liberatoii ipsius san(t;e
ventanus, in Osorotana [L., Oturontana; G., Oto- Dei Ecclesi3C el ejus pcculiaris populi, apostolicos
rilana\ civitate retrusus, alium ducem Argisem in
dirigere apioes.
Benevento constithit , et (luia locutus est cu\n misso
.imperiali Georqio, et inritavit exercitum imperaloris Prinium omnium, nobis sup^-r omnia noctarca
in Italia contra Uavenna et exercitum de Sicilia
,
vestnc
diilcia existunt, et desiJerabilia prosperit:ilis
contra Otorantanam civitatem , et professus est c<im
tradere partibus imperialibus, vel uliis pluribus ca- gaudia addisccre. Deinde vero, quse sanctae Ecclesic
pitulis '^. Dei et nobis consistunt uecessaria, quantocius inti-

Dom. 758, Cod. Car.

[An. xv, cliron. 18.) mare. Ut vero, cxccllontissime fili et noster spirit;;lis

Argumentum. lisdem missis— data cianculum alia conipater, agnoscas nos pridom per apostolioas liile-

epistola narrat se duplici litlerarum exemplo, quas rascximielali tu;e iiinoiuisse, (pia [L., G., qii;c] iii

verebatur ne Langobardi interciperent, scripsisse

liis partibus a Desiderio Langobardorum rege impie
de impietale et crudelitale Dosiderii. Nunc iterum
scribit, Pentapolenses ab eodem rege male liabi- peracta suiil atqiie crudeliter perpetrala »1. Igitur

los : Alboinum Spoletanum ducem, et Liutpranduin dum tam peiniciosani ejus operationem cerneremus,

a Obsides tam hic quam in seq. epist. memoratos *' — Argum. Panv. [Cod. Vat. 26) « Vicesimain :

ne putes iieruin a Pippino rege obtenlos. li siquidem sextain per Georgium coopisc. Stopli. presb. uiia ciiin
eranl quos Aistulpbus Ticini sccundo obscssus tradere Radberto Pippini misso [legalo] niisit, in qua prolixo
coactus orat, ut aiebam (ep. 11, al. 8, not.) Eienim de Longobardor. crudclilaie ac malilia (pieritiii'. In-
quanquam Stephanus II aiile bionnium (ep. ead.) ex- dic;it se suis inissis [logatis ad eum] dedisse lilleias,
perimento edoctus oraverat eumdem regeni, ul ob- in quibiis potoretiir dimissio obsidum Dosiderii rcgis
testando, admonendo etiam et prwcipiendo Dosidorio in Fr;inoi;i dotenlorum, id(pic idoo faotum, ut por
insisteret ne datam fidem falleret, ex postorioiibus Longobardiam prolicisci possent [ipse proruisoi (iilo
lainen litloris ab ejus fratre et succcssore conscriptis possol], alias se idip-iim non potiisse. llorlaiur Pipi-
nil tale infortur de dalis obsidibus. Cenn. nuin ol lerribiliicr conjuial, ut illos doiinoat insu- :

^ Rodbertus rogius missus forte \ir illuster, de per cl vobomonlor olitcslaiur, nc illos di-
ipsuin [el
qiio Mabill. {Annal. Bcn. lib. xxii, n. ^3). Diio poii- mitt;it ipsuii(| Dosidorimu conslringat ol ad rt>sti-
:

lificii nam Goorgius erat Ostionsis

magis celobros :
(uiionom onmium bonorum boali Poiri, ul in adventu
iUeepiscopus, qui Stepb. II cum Wilchario Nomenlano Doinini, sioul nidiaiiJissimiis sid lucore mcrcatur. In
et aliis comitatus crat Franci;im ojusdomque !e-
iii , cmbolo ai'junc!o niunuscula (pucdam Pipino niittil. »
gatione non somol functus ciat ad ouindcm rogom : Cr.NN.
Slepbanus autcm prcsb. tit. beatai Ca!cili;e Paulo in •J
Ni lallor, cpislola illa, qu;x! interiit, cujusqiie
pontificalu successit. Id. arguiiiciitiim cxsl;)t in Cod. pnst
C:>.rol. ei>is(. 2?,
c Summ. 2G apud Centuriat. etBaronium. Cur.Ts. nobis '20, buc spcC.at, cs(';n.> bitjusmodi : « llem epi-
 103 R. CAROLI MAGM OPP PARS , I. SECTIO m. m
aphiin prospcxiiiins piM'senlem fiilclissimuin vcsinini A aliuin in eodem Benevculano ducatu nomme Argis ",

niissuiu Uodbeilum liic apiiil iios (tcliiicie, qualciuis et confcstim dirigens 155 Ncapolim idem Deside-
qi:i(j ca'pta jam iati dcsiderii rcgis vcl [Lamb. add. rius rex, accersivit Georgium imperialem missum,
ejus] Langobardoruin popiili niali:ia parcrcl. 3.54 qui ad vos Franciam dircctus fuerat ^, cum quo ne-
praeseiitiaiiter agnoscens aique conspiciens vestram farie clam locutus est, iniens cum eo consilium, at-
cerliorem reddidisset exiiniam praecellentiain ; et- que suas imperatori dirigens lilteras , adhortans
cuim sicut pridcm, ecce et nunc innotescinius a Deo eum ut suos iinperialcs dirigat cxercitus in haiic
servatae excellentiiie vestrx quod pryefatus [Lamb., Italiam provinciam, ct ipse Desiderius cuin universo
liic et in ep. scqq., prailatusj Langobardoruin rcx Langobardorum populo professus est, Dco sibi con-
Pentapolensium per civitates Iransicus, qiias bcato Irario , auxilium pra;fatis imperialibus exerciiihus
Pelro pro magna aiiimoe vestrse mercede contiilislis, impertire, quatenns ex una parte ipsius [Lamb. add.
fcrro et ignc omiiia sala et universa qu;ie ad sumplus imperatoris] excrcitus, et ex alia iisdem [L., C,
homi ;um perliiient, coiisumpsit, sicque Spolelinuni jsdein] Dcsiderius cuin univcrso Langobardorum
ot Benevenlanum, qui se sub vestra a Deo servala populo utrique diinicantes Ravennatium civitalein
potes!ate contulerunt, ad magnum spretum regni comprehendere qiieaiit, suamque imperalor, quod
vcstri, desolavit, alque ferro et igne eorumdem du- g Dominus non permiltat, adimplere valeat in quocim-
caluin, loca et civitates devastavit, ct comprehen- que vohierit voluntatem «. Nam et cor [L. et 6'.,

suin Albinum [L., C, Alboinum] ducein Spoleli- hoc] cum eodem Georgio inqxMiali misso constituit
mim, cum eo satrapibus [et cum co salrapas], qui in ut (Icomonorum [droinonum] fSicilise istorum in Oto-
fide beati Pelri et vestra sacramenlum pra;buerunt «, rantina civitate dirigatur, ul tam Gracci quam Lan-
infixis Jn eis pcssimis vulneribus, in vinculis de- gobardi ipsam obsidcntes coinprehendere valeant
linet. civitatem , eamqiie concedat [Lamb., concedant]
Appropinquanle autcin eo BeiieveiUo, illico dux hnperatori, cum hominibus ct facultatibus qutc in
Beneventanus fugain arripuit in Otoranlinam civi- ea consistunt tantummodo ducem illuin at-
, et
tatem ^, et dum diu imniinercl, ut ex ipsa sua civi- que ejus nutritorem Joannem praidicto regi resti-
tale exire eumdem ducem suadeiet, ct nequaquain luat.
in eo suani adimplens volunlalem, constituit ducem Post vero dissolutionem eorumdem ducaluuiu

slola cjusdem papaj ad domnum Pip^num regem di- regium missnm, neque ulb lege tenebantur insignes
recta, in qiia continentur iimentaliones (et tribula- ii duces novo regi se subjicci e. Idcirco j se sub vcstra
liones add. Lamb. et Gent.) eo quod Desiderius rex a Deo servata potestate contuierunt » ait Pau-
consilium iniil cuin Georgio imperiali inisso, qui hic Q lus Pippiiio ,
quorum neutri visa est rebellio.
Francia; adfuit, ut imperator suuin exercitum in lla- Cenn.
ha contra Ravcnn.Hn vcl Pentapolim ad Roinanam Camillus Peregriiius de ducatus Benev. finibus
i>

urbcm ad coniprchendcndum niillat, et ipse Desi- diss. 7 (Pratill. tom. \, p. 2G9) hocPauli epistolae
derius ciim univeiso regno Langobardorum in ejus capiil alfert; deinde ait « Cum igitur Hydruntuin :

adjulorium vel solatium ea niaia ad poipetrandum Graici detinuerint, deque hoc pontifex Paulus mi-
decertet, et quia quolidic scainaras, et depraedatio- nime discrepet ab Porpliyrogenneta. extimam utiqiie
nes in eorum hnibus facicbaiit cum niiniis adjura- , urbem ex orientali phiga hujus lateris septentrionalis
tionibus posuilans adjuloriiiin oblinere contra ipsos Brundusium Beneventiini duces habuerunt. » Lnde
Langobardos, et id^o iniiiime in hoc volumine est liquet quam late is diicatus pateret ad mare Adria-
scripta, quia pr;c niniia vetuslate jain ex parle erat ticum se extendens, et quantula Itaiise portio pareret
dirula,"'lainen alia capitula in eadem non conlinentur Grxcis. Id.
inserta sed sicut in superiore epislola legitur, sic
; LiutprandoBeneventanoduci Hydrunli in civiiate
<=

ct in ista scriptum repcritur. » ISotat Gretserus in ApuliiC principe juris Griecorum persistenti Deside-
margine « Deest ergo luiec epistola. Nec ejus inemi-
: rius Arichim snflccit, de quo plurima suppetent in
neruiit in suiniuariis Bar. et Centurialores. Faciiior Adriani pontificis litteris. In.
lamcii jactura est, si nihil aliud continebat quani d De Georgio protosecreta dixi op. H, al. 8, inter
superior epistola. » Lambecius' pariter notat « Epi- : not., qua; an. 755 legationem in Franciam specta-
slola hsec carei nuiiiero, quia argumentum quidein bant. JNum idem prajced. anno 757 cum muneribus
cjus hic exstat, scd ipse contextus decst. » Jacturam
j)
Copronymi, pneserlim organis, redierit, de societate
vero haud dicit minorem cum Gretsero, quia siinihs ac fcedcre acturus cuin rege, ut Annal. Francorum
essol 20, al. 21, nullain quippe siniilitudinem eas et Fuldenses tradunt, ex his litteris non conslal.
inter agtiovit. Secus est de ista quain versamus, Eumdein in Francia fuisse et hinc, et ex argumenlo
ut legenti p lam erit. Itaqiie illius epistolai, cu- nuper allato litterarum quai excideruni certo sci-
jus argumeutuni superest , hic menlionem lieri mus i Jque conslat etiam ex iis quae mox sequenlur.
:

puto. Cekn. Id.

a Stephanusll (sup. ep. 11, al. 8)narrala Aistulphi e In praidiclo argumento Rom.e etiam fit mentio,

morle, et Desiderii inaugaratione ait, « Spolelanos quae res non parvi momenti erat adversus eos qui
per mauus bcali Pelri cl Pippini forlissimum bra- Urbcm imperialis juris adhuc fiiisse coutendunl. Ai
chium » constituisse sibi duccm, nempe Alboinum, silentiura hujus epistohe et allerius defectuin supple-
aniio Mt videtur 75G. Postmodiim adjungit, tam Spo- buiit aliye suo loco, priecipue vero 57, al. 59 Adiiani
lclaiios quam Beneventanos regi se commendare, ad Carolum, quam videsis. Id.
snbjectionis indicia admodum obscura. Conlra hic De droinonibus, navigiis vidclicet primum cur-
f

subjcctionis argumenlum minus diibium habelur, soriis, quod eorum usus olim fuit ad cursum piibli-
quam Muratorius temere rcbcllioncm appcUat a cum, deinde navibus bcllicis, erudite Ducang. Gi.is-
regiio Langobardorura
regia siquidem slirpe defi-
: sar. stolum, scu classein Siculam signilicat.
Ilic
ciente Dcsidcrius in regein assnmptus erat regis Nolanduin quod de oiisidione llydruiitina nibil esl in
Fraiicorum aucloritate, per ponlificem, ct Folradum argumcnto episloloi qu;u dcsideratur, nec de Lango-
 ,

165 COD. DIPLOM. - MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. - EPIST. PAULI L IGC
coiijiinxit Rom3eilidem[Lam&., Romanijj^ sccvilia, ofTerre, et lunc centiiplimi reiiiuneralionis
hic ad nos
isJem] Langobardorum rex, et cum eo loquentes, ab codein Doinino Deo noslro,justo judice, pcrcipeie
niinis eum adliortati sumus, et per sacratissimum et vitam aeiernam possidere merearis.
corpus beati Petri atque eliam per tuam a Dco Conjuro te, filiexcellenlissime, per omnipotentem
protectam excellentiam fortiter illum conjuravimus Deum et ejus principem apostolorum I)ealum Pe-
ut civitates illas, id est Iinmulas [Immolam] 156 Irum s ut benigno intuitu et libenlissiino animo
Bononiam, Ausimum, et Anconam, quas nobis prai- noslras prcces audirejubeas [Lamb., lubeasj, ut
et
sentialiter, simul per vestros missos, id est, Folra- Deus omnipotens in his quoe ejus potenliam de-
libi
duin Deo amabilem abbatem et presbyterum, atque precalus fueris sure divinitatis aures inclinet, et vi-
Rodbertum « excellentissimae Christianitati tuce, et ctorem te super omnes barbaras nationes faciat.
per te e-^iam beato Petro apostolorum principi polli- Omnes enim oinnino gentcs quaj supcr faciem uni-
citus est reddituruni, restituere deberet, quod mi- versse tcirai consistunl, coinperlum habent tuum
nime acquiescere inclinatus est, sed simulans, ut certamcn, <}uod ad dofensionem sanctse Dei
Ecclesia;
certe Strofarius ^ varias occasiones adhibuit, in- adhibiiisli, et magnum le ac pra^cipuum
regem lau-
quiens ut si suos, quos illic Francia habere videtur. dabiliter asscrunt. Sed et nos bonani luam
faniain
obsides reciperet, tunc in pacis concordia nobiscum h longe h.tequc protehue alque dihitare non desisti-
conversaretur mus in eo, quod certe, post Deum, sicut murum
Unde petimus te, excellentissime fili ct spiritalis inexpiignabileni, tiiam firmissiniam fidem in nostro
compaler, et obnixe deprecamur a Deo inspiratani peclore conferimus, niagnam in !e, post D i pra'si-
eximietatem tuam, utjubeas perfectam libeiationem dimn, possidentes spei fiduLiam, qiiod et plerumqne
sanctae Dei Ecclesiie et ejus peculiaris populi exer-
ob tam tuai immaculatoe promissionis fideique meri-
cere, et ita id quod magna aninuc tute mercede liim conseculi sumus; etenim magnopere prjesentes
bealo Petro pollicitiis es, firmiter perinanere; ipsum-
noslros missos, id est, reverendissimum et sanctis-
que Desideriiim, Langobanioruni regem, fortilercoii- simum fralrem et coepiscopum nostrum Georgium,
stringere digneris, ut prohttain [Lamb., praihitam] a
atque diloclum filium nostrum Slephamim presby-
Deopromissionera beato Petro protectori vestro resti-
terum, ad vestram a Deo cusloditam exccllentiam
Kiere debeat atque in omnibus adimplere, tuique
misimus : dumque veslris Deo amicabilibus vestigiis
studii sit beiie, [Lamb. add. bone] potentissinie rex, fueiint,una eum [Latnb., cumj Rodberto[Ratberto],
sicut coepisti, perfeciius hanc sanctam Dei Ecclesiam hdelissimo vestro misso ^ praisentati, cuncla viva
et cjus peculiareni
,_„
157 eruere ;
.
ut,
populum de hostium incursioae
^ ,
annuenle Deo, certamen beniguai
... p
^
voce Christianissimai excellentiaj
,
slricj quiic acta sunt, et rei exigil
tuaj [Aamft.
'^
,
' vc-
meritum, nobisqiie
operationis luae uberrime fecundetur, qualenus in
neccssaria existentia intimabunt, maximo namque
dic adventus Domini Dei et Salvatoris nostri Jesu
sicut radiantissimus sol,
desiderio nostro anhelabat animus apostolic;is
Christi, luceas, inter uni- ,

versos reges et potentes, atque mcrearis ipsam san- 158 excellenti;ie vestra; dirigcre litteras salntalio-

clam Dei Ecclesiam et ejus populum, tuo admini- nis ac visitationis, ob causam [Lamb. add. et] re-

culo ereptum, divina; majestati, absque ulla laesionis rum eventus significandum , et minime valuinius

bardi regis adventu in Urbem : quare epistolam, sinnes distinguunl ita ut Folrado uni pollicilus sit
:

illam, antequam
h?ec evenirent, datam esse conslat, nn. 756 se civilales eas onmes restiiuiurum, et an.
nec mirum est si alia capita non continebat, ut esl 757 Folrado eidem et Rodberto quatuor illas noii-
in argumento; quae enim eventura essent, divinari dum tradiias quae hic recensenlur. Ila corum quoque
non poterat. Ce.nn. opinio everlebatur, qui praedictam cpistolam Sle-
" Recle Pagius (an. 757, n. 3 ) hos legatos missos phani II ultimam contra aequum et recfiim ad aiiuuiu
esse a Pippino ait superiori anno, quibus Desiderius differunt 757. Incredibile euim est F(4!radum lis
se civitates redditurum promiserat civitalum vero : eodem anno in Itaha vorsalum csse. Multo autoiu
nomina indicanda erant sunt enim in hac epislola; magis opinio Pagli cpistolam lianc anno eodem
Imola, Bononia, Ausimnm, et Ancona. Plurimi refert D consignantis rojicitur ; quae enim in ea narraiitur,
lum dignoscendi^ sincerilali scriptoris Vitie Sleph. II ampli-ori egent spatio leniporis prcctcrquam qiiod :

ap. Anastasium ; tuin lilterarum quas versamus Peregiinius, uli aiebam supenoii cpist., Liutpraiidi
rectie inteliigentiae.Et vero Folrado eidem, cum Benev. ducis ejectionem consignat Febr. niensc an.
Ticino missus fuit a Pippino cum missis ijontificiis 758. Id.
ad ineundara exarehatus possossioiiem aa. 755 t A Gracca voce stropka stropharius, qui ctiani
exeunle , nonnullae civit^lcs niinime erant tra- strophus et slropliosus dicilur, nenipe fraudutor, jjh-
ditae ab Aistulpho quo divinilus subiato, Deside-
, postor. Exempla stropki et stropliosi suppoliint cx
rius successor pollicitus est anno 75G eidem Folrado Glossario Ducangii, quem miror hunc locum iioii
se illas omnino restilulurum. Eas autem supra vidisse ut slropharii etiam excmpliim afforiel. 1d.
vidimusfecenseri(ep. 11, al.8): Faventiam, Imolam, En alia dcprecatio ejus similis (lua Grogor. III
<=

Ferrariam, Bononiam, Ausimum, Anconam, et Nu- usus est ad Caroluin Marlellum per Deum vivum et
manam. Ubi eliam animadvertimus ex Anasl. sacratissimas cluves. Id.
Faventiam et Ferrariam Stephano 11 esse traditas a d De utroqiie niisso pontificio vide
superioroni
Defsiderio, minime vero ca'teras. Itaque illae qualuor cpist. Rodbcrtum seu Radbcrlum Folradi socimi!,
qiiae hic nominantur, ac Folrado ct Rodberto missis hoc dimisso, detinuerat Roma', ut omniuin spoctat ;r
regiis erant promissai a Desiderio, tum veia narrari esscl qua; coepla eraiil fieri a Langobardis, rcgi ocu-
apud Anastasium ostendunl, tum Dcsiderii promis- lalus tcstis onurraturus. Id.
1(7 n. CAROLl MAf.Nl OPP. PAUS I. SKCTIO 111. '^5*

iminiiiontihns c;rouinfiu;\q«c Langobardoruin rcgis A niem c.vcolloiiliani vcstrani giatia superiia custodiat.

insidiis. e EMBOI.UM,
Altainon cocc jain duas aposlolicarum litlcraruin Pro vcra; bciicdiclionis causa, dircximus voljis^
asscrliones exccllenlia^ veslra^ clam, pcr maximam ap:dlarcam unam spalain ligatara in gcminis cuin
industriam, misiinus, cl ignoramus si ad vos ipsse bal:co annidmn unum, habeulein isacinthum
siio,

pervcncrint littcric, nndc ainbigimus ne a Langobar- [hyacintbum] .sloracinum, pallium unum, habciitcm
dis comprohendantur n. Pro (pio, el nunc pcr pra;- paoncs, quain parvam hcncdictioiiem pctimus, ut,
noniinatos noslros missos alias vobis lilteras niisi- cxccpta injuria, suscipcrc jubeatis domiiio Carolo et
nius, quasi obtempeiantcs pr.efali Dosidcrii rogis Carolomanno pro magna aposlolica bcncdictione an-
volunlali suos hospites [ad suos obsides] absolvcn- nulos singulos habcntcs yacinlhos [hyacintos].
dum et pacem conrirmandura. Sed, bone excellen-
XIX.
lissime fdi et spiritalis compatcr, ideo isias lilleras
160 ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP.E
lali modo exaravimns, nt ipsi noslri raissi ad vos
Franciara valcriMit transirc ;
quoniam si hoc non AD DOMNUM PIPPINUM REGEM DIRECTA,
egissemus, luiUa ponitiis ratione pcr Langobardorum De Marino preshytcro et ejns inujno consilio, ci dc
fines transire valuissent, sed susceplis ipsis liitcris, B consecralioHC ipsius ^.

earum serieni nnllo raodo perficialis ^, ncquc pnc- {An. Dom. 758, Cod. Car. xxxix, cliron. 19.)
fatos hospites [obsides] pcrmitratis parti Langol)ar-
Argumentum. — Monilus
Pippino quod Mariiiiis
a
dorum rcstitiiere, polius autcm conjuramus le, ex- (presb. card. crcalus siiperiori anno) cum Gcor-
celientissirae fili et spiritaiis compatcr, per Deuin gio misso iinporiali dum in Francia ei-al maciii-
natus cssct in sanctam sodcm, quai et ipse jam
vivura et corpus beati Pctri, ul forlilcr ipsiim Desi-
lioral el imperator regi patcfcccrat, euradcin rogat
derium vel ejus Langobardorum gentem constringere ut cpiscopum ordinari permitlat in aliqua Franco-
jubeas, quatenus prtefatas, quas poUicitus est, civita- rum tcclcsia, nc forte dclerior fiat, sed ut eum
tes tune melliflua^. cxccllontiic, ct per te beato Petro,
admissi sceleris paniteat.

fautori luo, restituat, quoniam nullara ut pricfatura Do.iaio excellcntlssirao filio et nostro spiritali com-
est, de his qu;ie priniitus pollicitus est, cuin co firraam patri Pippino regi Francorum et palricio Romano-
valuimus stabilire convenientiara. rum, Paulus papa.
Oramus aulera oranipolcnlem Deum ul pio inluitu Oranino compertum habet vcslra Christianissima
dc lluono m;>jcstalis sux super vos vestrumque re- cxcellcntia qualilcr Marinuspresbyter nostcr [Lamb.
gnura lespiciat, ct sua dcxtera cxcellcnliam vestrain add. qui] ibidcin ad vos moratur, iniqua opcratione
circumtegat atque in oaniibus muniat, el praosenlis *-*
contra sanctam Dei Ecclesiam fidemqucorthodoxam,
vit,]e cursum salubriter exsequi et r<'gni potentiam Deo sibi conlrario, cum Georgio quodam impcriali
gubernare permiliatpcr plures annorum metas, una a sccrelis, consilia sedi nostme conlraria et veslnie
cura excellculissima et a Deo servata filia cl spirilali simili modo ingerere [Lflm6.,jungerc] ciipiens; quod
nostra 153 commalrc, atque amantissimis veslris quidem et idem imperator vestrse a Deo protectai
nieisque filiis, et gaudeatis de eorura florigero germi- exccUentiae per suas innoluit litteras. Undc quia
nc, ct railtal [permitlat] omnipolcns Dcus ut semcn dcfensorem fidci orihodoxae atque prop;ignalorcm
vestrura splendidissimum usiiue in finem mundi eum- gregis sui, vcl populi Christiani liberatorcm Chri-
dcin [idera] regni fruatur culinen, etiam venturo in stianissiraara bonitatem veslram, bealus apostolus
8;eculo infinita gaudia cura sanctis et electis suis et princeps apostolorura Pctrus eligere et confirmare
vobis concedat, quatenus sicut in praiscnli vita ct in dignatus est, idcirco adopjamiis atque deprecamur
fiilura beatitudine adepti promissam vobis mcrcedis exiraiain bonilatom vestram \L. et G., tuam], oplime
coionam, cum Chrisl.o regnare merearaini. Incolu- rex et spiriialis compater, ul jubeas sanctissimo

a Argumentum epislohc in Cod. non relatoe, quod apallaream spatham, non autem apaUaream ct spa-
snpraalluli, innucre milii videlur has binas liiteras, j) iham, ralio ipsa numerandi dona caetera, legendum
quas duplici cxomplo scriptas puto, ut trigcsiiuain suadct. C;eterum id munus niaxime congruit defon-
ei irigesimam terliara, de ({uibus infra. Cenn. sori Ecclesiaj coeptumque esse poslca gladiuni de ;

b Factuin istud, quod an. 709 imilatur Stcpha- corpore S. Petri suraptum daii Augustis in solerani
nus III (epist. 43, al. 40), ut ibi dicam,dignum plane corum coronatione compertiira est. Benediclionem
csl quo(i animadvcrtatur nam plurimuin indc lucis
: sequiori x\o cxcogitataiu qiiin cogitcra faciunt vcrba
acccdit scribendi generi obscuro, aiicipili, manco, Cairemonialis Patricii (lib. i, cap. 4) : « Quamvis cn-
quandoque eliain minus vcro, quo uli debucrunt pon- sis bcnedictus dicatur, non laiiien reperi cjus bene-
liUces anle Adrianum, quandiu Langobardi stcte- diclionem, Sixtus Papa IV aliqua verba ordinavit,
runl. Id. cuin ensis datur, diccnda. » Yide ipsa verba, qua^ ibi
Yide epist. 0. Id.
<=
subJuntur. At praicipuc Ord. Rom. XIV, ap. Mabil-
<!
Quid sibi vclit Ducangius, non ii)telligo. Apal- lon. {Miis. Ital. tom. II, p. 402). De reliquis raune-
laream sccernit a spatlia, et idcm esse ac applare, ribus apud Anastas. obviis nihil dico. Id.
cochiear vidclicet, contcndit quasi vero cochlear ;
^ Summ. 4, ap. Baronium ct Ccnturiat. Grets. —
missum fuerit Pippino iistcr alia munera. Apud Arguni. Panv. {Cod. vatic. 4) « In quarta [Quartal
Anastasium in Seigio apallaream urgentcam (scct. Marinum prcsbytcrum jubct cpiseopum creari, ui a
1G2) operimenlum csse ait cx laminis argentcis siiis consiliis [lit a consiliis] scdi Romanae coiitrariis
in cochlcai fonnam, Emn consule V. Applare. In- avccftur. » Cenn.
compcrlum mihi cssc filor gliulii gcnus : atlamcn
*€9 COD. DIPLOM. - MONLM.. ETC, SHII COI>EX CAUOLlMS. -- El»IST. PAl Ll 1. 170

fralri uoslro « Wulcliario episcopo piuHipcre, qiia- A dcm et conslaii,'iaiii iinplorat, iit donotionem iiilc-
ijram sanclo Petro vindiiCl, juxla ediluiii di-
Umuis 161 ipse eniuileni Mariiumi presl)ytenini,
oloma.
noslra vice, episcopmn consecrare delieal, el iii nna
«ivitaliu» veslrariun illis in paitiltiis consliluta, in Domno '•
cxcellontissimo filio et nostro spiritali

qua pr.eviileril veslra sapionlissinia eximietas, euin compatri Pippino, regi Francoriim et palricio Ro-
ordinare disponile, qnaienus porpetrali seeleris sui inaiionmi, Paulus papa «".

recordans, sc iniqiie cgisse poeniteat, ne in eo, quod Quia excellentia vestra nicrito bonorum operum
absit, anliquus humani generis hoslis, nientem iilius
superno examinc fuerit comprobata, i, sis jam iii
vagantem inveniens, quasi in sublime extollat, sce-
manifesto rerum exhibitarum elfoctu demoiislratiini
vissimeque quoqnomodo valeal fumlitus disperdere; cst, dum nimirum, adepta dcsuper dlvin.e sa[iieiiti .:

sed magis, ut conlidimns in veslram benignissimam liarticipatione, regalis fasligii scejilra C(i;Iesli lieiie-

oxcelleniiam alqiie a Deo priEclaram cordis vestri diclione conslet elTectius [efficacius] promeruisse.
dilalationem, huic iioslroe postulalioni veslra prae- Lnde cum sibi hanc ab omnipolcnlc Djo graliam
olara excelleutia aurem accommodare dignetur ^, missam eximictas vestra 163 'loi* ambigit, profeclo
quatenus et ille securus de hiijusccmodi re persistat, ei placere qui eam conliilit lotis iiitcndit nisibus, et

et nos pro vestra immensa latiiia alqiie sospitatis B pro ejiis quam suo eruit, divino nutu. cerlamine,

gaudio indesinenler Dominum Doum cadi exorare scilicet sancla! univcrsalis Ecclesi;v, et exaltatio! i^

jubeamus. Bene valele. vigore, decerlare non dosistil, cor.iis sui oculis a
Deo protegendu cximietas vestra, adhibens il!a qua^
XX.
sibi, pro hujuscemodi laboris fruclu, a beato aposto-
162 'TEM EP[-iTOLA EJUSDLM PAP.€
lorum principe PeJro coclonmiqiie regni daxigeio,
AU DOMMM rirPlNL.M P.l.GEM , I>F,I! ['ITIUIvl I'Ut.Slt\ !£-
aiM DIUI.CTA, ;elbeiea promissa suiit pra-mia. Uhi jnm nou humaiia
lu qua contnwttir ubhasciutnm [ leaatio
inter homincs gloria, sed inier angelos, divina iiiii!-
llemedu ]

episco]n et Aitdecarii [M., Amlegarii cottiitis, (jun- j

qiiam amitteuda fclicilale gairdelur : cxsiiltaqiie ol
litcr jttstilias beati Pctri afontolonttti priitcipia kolarc, feiicissimo rex, quia luo, aimuente Deo, (er-
apud Desiderititit, (ittutid .111 recjein ex purtc recepc-
laiiiine, saiicta sjiiriialis mater veslra, universidis
rit, et retiquas justiiias [acieitdiiiii pollicilus est ''.

Dei Ecclesia, ab aimiilonim insi;liis crepla alipie

{An. Dom. 759, Cvd. Car. xxi, cltroit. 20.)
cxaltala liiiimpliat, fidcsqiie oitliodo\a luo zelo ot
Aitr.LMEXTLM.— Edoclns siiporiori anno iniquam De- fortiludinis bracliio illibata ab hxrelicoriim iacnlis
siderii indolem Pippinus, illiistresniissos Romam consistit.
iogal Remigium fiatroin Rotliomai<. archiepisco-
pum, cl Autharium ducom. Iloruni pnesentia ille G Pro quo bealus et Justus eflectiis es in omnibus
molus per totum mciisom Aprilem hujus anni se operibus luis, fili diilcissime el spiiitalis compakr
omiiia restitutiirum piomittil sanct;e sedi ; rogat-
victoriosissime, eximieque rex. Innotoscimus siqui-
que poutiHcem ut id rogeui moneat. Paulus per
missum siium Pelnim piesb. ea iuuitiat, perque dem proocels;ie Chrisliauilati veslra; quod nuper diim
idiiim niissum nuiitiaiurum proiiiillit, si rex ua- ad nos coujunxissent [pervenissent] fidelissimi ve-
luia iiifidus promissa servaverit. Ejus tamen li-
slri, scilicel a Deo ainabilis Remedius f
vi-ster, al-

^* Eumdem huncesse Williarium Nomentaniim, de ret]. ) Cknn.

quo supra, ep. 15, ai. !27, inter not., aifirmare non anuum consensu omnes rojiciiml, et qiii-
d In soq.
ausim : orat enini et Wilcliarius alter pcr bajc lein- dem jure, nam data diciliir mcnse Martio, iiid. !.>,
pora in Fnincia, qui abdicalo cpiscopaui Vieiinensi, Gretserus, (pi;e aiinum iiidical 7()0. Vc-
iil edidit
ad motiaslerium sancti .Maiiiicii seu Agaiinense con-
riim receiisio Landiocii Iiabot ind. 12, noc video ciir
fugerat au. 7iO, creatus postca archiep". Senonensis;
Muratorius, qui hanc ivcensionem aiihibuil in edi-
haiic licel scdein is miiiime oblinuorit ante ;im!iiin
tione Cod. C;>rol. , eam ncglexerit in Annalibiis
7<Jo, nam Lupo siiccessii, qiii eo anno subscribil con-
Ital. li..
vcntui Auiniacensi (Labb. Concil. tom. VI, p. I70i). ' Summ. 20
B;\r. etConl. Grets.
Pruiloioa Sedunensis alius Wilcharius, iii forle idi-iii f
Cod. lcgehatiir germa vcster \\i noSat Ge:ili-
In ,
inemoraiur. Quicimqiie autem fiierit, isti ponlifox
"otiis, lametsi vox illa (iclota liierit, Al Ronie:iiiis
yices su;is commilii!, m
numus illud exerccre possit D iste, seu sanctus Remigius vere eral i'"crm;mus Pir-
m S. U. L. presb. caniiiialem. Cii.x.x.
piiii, alqiie ila voc;ilur op. ,55, al. 45; in iitratpie
^» Ex epist, 5G, al. 52, constat Pippinum haud ;iiilem sileliir digiiit;is,
(^jiis arcliiopiscojii niiiiiiTiiii
nior •m gossisse ponlifioi, ul eo venientes videbimus :
Rothomagensis, cuin t;imcii a:!iialisl;e ;ip. P.igiiiiti
eteiiim (luanciuam re\ piel;ae pncslans essel, niliilo-
(755, n. 24) Iradaiit ciim ossi' aiJcplum ilbm sctfni
miiiiis perlidiam pr;emio (ligiiam non ccnsuit. In.
ann. 7.55, Raginfrido ob insolontiam oxaiictjivalo, In
"_ Argum. Panv. [ Cud. Vat. 20 ) « Vicosimanj* :
Cal;d. episc. ap. Guillelm. Bossin. {Concil. Hliotom.
epislolaiiiper Petriim presbyterum tnmsmisit [ vice-
parl. II , pag. 2) ;inie bien.'iimii aicliiopisi^opalus
simamPetn) prcsiiytero ad (.'umdem dedit], comiiion- Kemigii ctopil : « Sancius Romigiiis, soii llemediiis
tem qu;isdam laiidos ojiis, quod Rdmanam Ecclesiam
Pippini Fiancorum rogis fralor Ri)iliom;igcns. se-
ab h;erelicis delemienit [defonilcrit |. Postea acta Rc-
(!em adtpluscsl anno 755. Convonliii .Vtiiniaccnsi
mC(Ui episcopi et Andegarii comitis n;irnit, qualilcr
aleral an. 7G1 ; desiit vivere an. 771. » At chrono-
[n;iirat exponil (pialiff r] jnslitias B. Polri ;iposto-
logi;ic is;i parum fidei aiihiboiidiim
:
iiam iVtliiiiac. :

lorimi principis apud Dcsidoriiim qiioncLtin

re<;om conventam anno illigat 7GI, ciim ex Anmil. Frai.cor.
[Desid. regem] ex parte receperit; el quod reli<'/uas
ei Reginone conslet esse habilum an. 7G5. KiJom
jusiitias facore [rel. facere] poliicitus sil, cutii
ad- vcre adfuit sanctus Rcmigius, el siibscripsit lieinc-
juralione [obte>tatione] ut si Desidcriiis ista
nc- dins vocutns cpiscopus civit. Rodoma\ Quare por id
glcxent, Pippinus illuni, sicut Stcpbano p:)p;c Pauli
temporis ejiis dignilas corla : cum aiitom in utra-
[ejnsl gennano, ct sibi proiniserat cogat [cogc- ,
que Pauli epistola, qii;c antc cum annum daiac enmi,
Patrol. XCVIII.
 171 B. CAIIOIJ MAGNI OPP. P.VIIS I. SKCT. III. 172

<]ue Aiicliarius [ Andcgarius ]

gloriosissiiiius ihi\ , A conjuge, exccllcnlissima regina filia el spirilali no-
«;<>iislilil iiilor cos cl Desiilcriuin Langobaidoruin rc- slra commatre, alTjiie amantissimis nalis, id csl

j,'cin,ut por toUnn instantein Apriieinmcnsis isliusl."> praecelsis regibus , et pncscnlis regiii cnlmeii cl

\
iMmb. , 42] intlictionis, ouincs justitias fautoris triiimphum victoria* possiderc, ct a^terna gandia in
vostri beati Potri, apostoloruin principis, oninia vidc- coelestibus rcgnis cum sanctis perfrui conccdat. Iii-

licct patriinonia, jiira etiam, et loca, atque lines, et columenn excellenliam veslram gralia superna custo-
lcrriloria diversarum civitalum noslrarum reipu- dial.
hlicse Ri)inanoruin nobis piciiissime rcsliluissel. XXI
Unde cx 164 P^'"^*^ qiiidcm easdcm justilias nobis
166 n'EM EPISTOLA EJUSDEM PAP^
i iem Laiigobardorum rox fecisse dinoscitur », et re-
AD DOM.NUM 1>1I>PI.\UM, GLOlUOSUM UEGEM, PEU GEORCIIM
liquas omiics juslilias se profiletur atque omnino EPISCOPUM DIRECT.\ ,

spondel nobis esse facturum. Quapropier iinpensius

In tiua conlinentnr (jratiarum actiones pro liberationc
no.« pruifalus Desiderius Langobardorum rex obse- sancKe iJei Ecclesicv, et in embolo postulat ut filium
ciatus est ul vestra; a Deo protecla! excellcnti;c no- cjus, qui tunc natus fuit, ex sacro baptismatis fonle

inliniaredebuissemus, et excipere mereretur '^.

slris aposlolicis rclalionibus

ti.ce sicul nostro, post D 'uni, li;:eralori , hoc ipsnm B [An. Dom. 759, Cod. Car. xxui, chron. 21.)
cximisc alque subliniissim;K el a Djo protect;v Cbri-
.\rcumentum. —
Georgium episcopum niissum suum
siianilali vcstrae, por has aposlolicas nostras, inno- ad Pippinum legat, iii cujus ore ponit qn;!; narrare
tuijiius syliabas, dirigonles niagnopere ad vestrani a debeat. Tota cpistola in regiis kuHbbus el gratia-
rum acii( ne vorsatur pro lot tanlisque bencficiis
Doo inspiralam pnocelsam sublimilatem prsesentem in Ecclesiam collatis. Nil in cadeni pcrspicunm,
diloctum (ilium noslrum Petruin presbylerum, quem pneler embolum, in ([uo Pippini liliuni iiiiper na-
pelimus, benigno solite aspcclu a vobis suscipi, et tum suscipore optat e sacro fontc.

cum effectii aique prospero nunlio, de perfecla ple- Domno ^ cxcellentissinio filio nostro, spiritali com-
nariaquc justiiia diversarum causarum fautoris ve- palri Pippino regi Francorum el patricio Romaiioruiii,

siii boali PoUi, apostolorum principis, ad nos ro- Paulus papa <".

nieandum absolvcie Jignemini. Si vero in ea quo! Solet epistolaris latio [Forte, rclatio] nientem sem-

[
quam] pi;cfatus Dosi.Ierius rox vol cjus Langobar- pcr vi siia [ xil. , visilatione ] rcficere, et mateiia
doruai gens prolllenies poUiccntur, permanseriiil quodammodo charilatis existcre. Quia ergo spiriia-
^ponsionc, nobisque oninia, secundum ut constitit el lium dilectio sinceia filiorum paternos sustinct desi-
jiictorum f(ji;;!ei'a continenl, rostiinia ab cis nobis derantcr affcctus, summa nos cum alacritate implere
fijorin: , tuiic a Deo conservanda; c\cclienli?e veslrse ^ convenit quod purae conscicnliic dcposcit afloctus; ot
merilum intimanles innoteacemus oi [Lamb., rei]. liccl ad reddenda paterna; charitalis oflicia, prolixi-

Unde obsecrantes petimus et obnixe deprecamur, late itineris imaiinenle, raritas portilorum impediat.
imo ct conjuramus tc, cxccllenlissiine aique Christia- Quoliens autem neccssita-s inciderit occasioms, ex-
iiissime rox, ain;.ntissiine fili cl spiritalis compater, cellentissimam Christianitatem vestram noii dosisti-
por om;iipolentom D^um el leatum Polrum, qui le nius scriptis discurronlibus visitarc, ct honore solilo
iii regcm unxit, ul perfoclius ea quic pertinenl ad amplectentes [Lamb. add. salutarc], f
utilitale 167
cxaltalionem et ad ampliatam [ampliorem] libcra- quatenus hoc qnod [hos quos] oculis carnalibus
lionem sanctsc Dei Ecclesi;ie, et islius a vobis re- prjcscntium [pra^sentes] videre non possumus, eos
denipUm provinciaj, sicul heato Pelro el nostro prse- aliquatcnus scriplis valeamus alternantibus inlueri.
decessoii po.tifici sanctae recordationis domno et Itaqueita ubiiiuc, Deoilluslrante [L., a Deo illustrata;],
germano nostro be;itissimo Stcphano papae poUicili excoUenti?e vcstra; morita diffusa divulgavit opinio,

ostis, cuncta perficere cl adimplcre jubealis ^, qu;\- ul cx rcbus ab ea geslis omnibus laudabiiiter denion-
tenus promissam 1@5 ^^ repositam vobis mcrcedis slretur. Uiide in quantum valet nostri oris asserlio,
(oronain de nianu omnipotcnlis Dei rocipiatis, oraii- prolenSK laudationis afestalione, vestra; eximietaii
q
les dc roliquo omnipotentis Dei noslri misericordiam, gratiarum reddenles actiones, aptum pro.^-peximus
sit sua vos circumtegat gratia, una cum duicissiina pnesentem sanclissimum alque revorentissimum fr:i-

silealur, valde dubia niilii csl. ViJorint crudili. sanctic Dci Ecclosia! coiitinenlcm. Iii eiiibolo poslulat
ut Pipiiiiii filium, qui oi tuiic natus fuentl, ex sac.
In cpist. 18, al. 15, qu;B i;isignis adco logationis b:\plisinatis foiite cxcipere mcroalur. j Id.
causa luit, civilalos qualuor rcpolebaiitur. llic au- Suin. 19 ap. Baroii. ot Conl. Grets.
J

leni patrimonia, iinos ol lcnitoria civitatum eccle- Episiolani ab boc amio removeri non posse do-
<^

;,iastic;e ditionis mcmoninlur cilra earum civilalum ccnt Am.ales Francoruui; el Pagius (an. 7,59, n. 14)
inentionein. Forlasse apuslolicus missus qu;fi silen- annalisl.e Motcnsis et chionographi San-Gailen. lesti-
lur in cpislola socrolo ;iccop;n'il rofcrend;!. 1d. nioniis utilur ad slabilioiidam hanc chronolog. Tam
^' Ln i!i;!icium vaMo perspicuum repetonlis c.ivila- hi quam Aiinalcs prsedicli., Pip,)ino filiuiu csse nalum,
i''s quji dcoraiil iiilegne donaiioiii, ciijiis autogni- qui patcrno iiomuie est appcllatus el tcrtio posl anno
plium scrvabaLur in arciiivo saiict;« sedis. Id. morluus, constanter tradunt: deque illo pontifex lo-
' Argiim.
Panv. {Cod. Vut. 19): « Decimam no- quiiiir in cmbolo. Cenn.
iiam Pipp 110 cpislolam per Gcoigiuiii (•piscopum 1
Vi lctur liic eliam n ponindum : visiiare. Grets.
uansinisit, gr.aiarum aclioncs pro s.iluie [deb-nsioni']
 .

173 COD. DliLOM. - MONLM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. — KPISl. PAl LI I.

ireniGeorgiiini « elcoepistopuni noslru!n,i!luc us(|ue ^ XXll.

;ul vestra pneclara Deo iuvilabilia iransinilleniluin
169 EPISTOLA EJUSDEM PAP.E
vesUgia, cui singillalim omniuni spiritalis matris ve-
Ab DOMNLM CAKOLLM ET CAUOLOMAN.NtM RKGLS
strs, sanctse Dei Ecclesi;e, el islius a vobis redem-
DIRECTA,
pt« provinciai utililatum necessitates, a Deo prote-
Iii (jua continentur gratiurum actioncs ct uberriuue
gendai sublimitati vestnc excellentiaj referondas ^
benedictiones <^

comniisimus.
(An. Dom. 760, Cod. Car. xli, chroiu 22.)
Sed pelinuts a Dco, servate fili eL spirilalis compa-
ler, benignissime rex, nosterqiie posl Deum liberator,
Argumentlm. — Carolo et Carolomanno per Drocte-
gangum Wulthardum abbates, qui excusato-
et
et obnixe deprecamur, ut juLeas eiimdeni noslrum rias eornin atlulerant quod munera nuUa niitte-
niissum bcnigno soliloque gratulalionis aspcctu com- rent, respondei se alia munera non oplare quaiu
niendatum suscipere, noslrisque poslulaliouiLus, qu;c eorum incolumilatem ac dcfensionem calholicui
iidei et Eccltsiye exaltationem.
ad exaltationem sanctae Dei Ecclesioe, et niaxime ad
luoe animai niercedem et ;cten!ain memoriam respi- Domnis excellentissimis filiis Carola et Carolo-
ciunt, a Deo impulsas benignitatis tu;e aures, et con- nianno regibus Francorum et palriciis Romanoium,
gruuin atque velociorem de cunctis adhibere digneris B I*:hi1us p;ipa.

clTectuui; quoniam, sublimissime regum, amanlis- -Missain rel.iiion -m excellenti;c veslne deferenti-
sime fili et spiritalis compater, ad Iioc teomnipotens hus haruin gerulis Droctegango scilicet el Wul-
Deus sancla; siue Ecclesi;e voliiit, per manus beali faruo, religiosis abbalibus «, suscipienles votivo su-
Petri, liberalorcm adesse, ut luo solito praisidio mus incolumitalis veslra; nuntio reIev;Ui, optanles
plenissima salus et redemplio sanctic suie Dei Eccie- nt vitam aotusque veslros sua misericordia D.jini-
.si;e et islius provinci;c 163 piolicial, oraiiles Do- niis et protegat et disponal, atque ad perfectam per-
niiiuin) Deum nostrum, quia [Gent., qui] aclus ve- ducat ;clatein. Pcr easdem siquidem syllabas inno-
slros ila sua pielate dispDiiat, qiialenus excelienliie maximam vos lenere vcrecundiam in id quod
luislis,

vestrsD praesenlis vit;e spalia cuin prosperilate dispo- interim munerum commoda per harum latores nobis
iiat, [ut cumj vicloria regiii gul)ern;\cnla perlruens dirigere nop [Ms. om. non] valuistis. Sed quid cst,
U)ng;eviter exsequatur, el ad promissionis 3etein;c dulcissimi atque amantissimi fllii, victoriosissimi
praimia, cum dulcissima conjuge, excellenlissima re- reges, quod nos muneribus vestris I.Tetificare inhia-
gina, spiritali noslra commatrc, el eximiis nalis, id lis? Nulla enim alia niunera de^-ideramus quam
est regibus, cuin sanctis ei electis suis, utrosque ve- vcstrai incolumitatis prosperltatein sedule addiscere,
strum idein omnipotens Dens faciat perenniter gra- ^ ot dc vestris profcc;ibus gralulari. Iloic est locu-
lulari. Incolumem excellentiam vestiam gratia su- pletalio noslra, vestram [F., veslra] quam inhian-
perna cuslodial. ler ampleotannir, exsuUationibus jocunditatem [F.,
T exsullalionis juounditas], 170 htec est ex;dtatio
Interea, sublimissime rcgum, nosiroc perlalum cst sanct?c Dei Ecclesia', et defensio fidei orlliodo.xa^
nolioni quod Dei nutii novum regem ex vestris visce- vestnie piotectionis inlegritas. Vos quippe Doininus
libus, ad exalialioncm sancUe su.r Ecclesiie, omiii- elegit \v:x omnihus regibus, et lil^eralores sanc!;e
polens Deus contidit : de ciijus nalivilale maxiuio sii:c oaiholic* ct apostolicaj cons:iiuit Ecclesi;v',
gaudio sumus relevati unde or.r.ixe te petimus nt reges
;
et in per m;^nus beati Pelri ungi dign;;tiis
a [Lamb. om. a] sacralissimo baptismatis lav;icro
est.
oiimdem maximiim [Lamb. om. maximum] vestrum Sed omnipoteus Dominus, per quem reges re-
firuim suscipere mereamur. Qualeniis duplex = Spi-
gnant, ad perfcclam vos perducat a'tatem, el so-
ritiis sancti gratia in medio nostruin. et gemince fe- lium regiii vobis vestroque praeclaro seinini, icvis. f

slivitatis nobis oriatur Uetitia.

prosperisque tcmporil.us ad oxallationem saiicUc
a Ostiensem nempe episcopum, oeque poniifici ac Lamb., Spiritus sandi gratia
^
p^
'^
fiat iu medio, e:c.
Fiancorum regi accep;issiinuin
quein anle annos , d Argum. Panv. (Cod. Vat. post 27). Tres (^pisloUe
(iuinque no.sse ciperat in co:!iilalu Stephani II, et ad Carokim et Carolomaniuim conscripta^, id ost 22,
pr;eterito etiam anno missuin acceperal ( ep. 17, al.
28, 50, al. 41, 42, 40, una omnes meinoranlur pcr-
•20, V. i) Ce>>-.
quam brevi hoc argumento : c Sciipsil e.i;un epi-
^En causam poiissimam cur Osliensis episcopus, stolas [Scrip-ir epist.] tres ad
Caroluin et Carolo-
qui superiori eliam anwo illud iler susccperat contra
maiinum : in quibus hortatur eos nl imtjorum vosli-
Desiderium, nec iniilililer, legatus iteruin mitlitur,
giis insistant, et fideni Deo et [insislenlos fideni
postquam Langobardus nonnulla restilueral sanol;c Deo, ac] bealo Petro pnYslcnl, et Eoolesi;;in Rom;>
se.li, pollicitusqueenit mense Aprili se omnia c;vtera
nain dcfeiidani el exallent. » Cen.n.
led iiiurum. Secrela commissio eral, eaque nonnisi e IIos fiiisse missos
ivgios coiislat ex seq. epi-
gravi sumnneque lidei viro cre ienda. INam Lango-
stola. Nulla anleni ex lril)ns epislolis ad cos (.'a;is,
baidus solitam fall.Muli arlem adhibueral ncc man-
dari scripto tiitum erat ojus dolos, ne forte interoe-
:
adolescenliiloi nm riigum inissos proprios pr;e.«>eferl ,

aiit eiiiin palernis, aiit piiniifioiis ad Paulum dcfe-

plse litltT.e qu;e resliUita fuerant detrimenlum
iis
renlibus eorum posiiila.a, pontificein pcr regi>s
inferrcnt. In pnecedeiiti siquidem epistola promiserat
eosdeni legatos responsa miitere consuevisse coin-
&ereimeritum nun!ialurum, si Desideri is slelisset priium esi. Id.
promissis. Seciis accidit isque meritum rei, ut le-
: f
Forte longwvis, sic forsan et alibi legendum,
gunl in Cod. Lambecius et Gentilolns, corani expo-
Grets.
iiendum a suo luisso judicavit. lu.
 : :

i B. CAllOLl MU.M Oi*l'. P.MIS 1. SKCTIO IH. iis

sii;c KclIosLic et ainplis iinain (^lirislianoiiiin orllio- \ ininiljns apostoloiuni alvfirk-nlos p< rfgrinos cli;li<i-

tio\;« fitlci ilcrensiononi " , coiictitlal possiilcntlnni, inns sospiloin to ad propria, pr.ocollciilissimo fiii ct

liihncns vobis e crlo victoiias, omncsquc barbaias spiritahs coinpaler, t,'sse, annuente Deo, reversuni.
n;itlones veslris Deo iinital)ilibiis siibjicicns vcsti- Uiide inagno g;»udio nostor aiiimus rolevalus cst.
j^iis, et seternic vitne gamlia largiri dignetur, qnale- 172 Qn;q)roptcr, destinalis pnesentibus noslris
Mus, sicut in procsenli vita regnatis, el vcntnro in ;q)Oslolicis syllabis, visit;Uionis c;iiisa, obnixo peli-
sseculo cura Christo rcgn;ire niereamini, dicatqiic iiius iit dignetnr sublimis veslra oxcollentia, qiian-
omnis populus: Amen, fint, fmt {Psctl. cv). Bcne locins nos dc amplissima incolumilatis vcstrie so-
valetc. spilale I;i;los reddeie, signifioans, Chrislianissimc

XXHI. lili et spiritalis coir.pater, qualilcr erga vos et excel-

171 ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP/E lentissimam liliam et spiritalom noslram comma-
AD DOM.NXM PIPriNUM REGEM DIULCTA, trem, et cximios [Lamb. add. vcslros] filios ag;i-

Dc sanitale vel incolumilate ejus percunctanduiu, si- tur, ut noslcr aninius maxima jocimditalis exsul-
mulque et de missis suis, qui ud rcgiam fuerunt tet Iietilia ,
quoniam nimio desidcrio fervescirHiis
direcli urhcm '».
vostr;un sedulo addisccre sospilatem, et de veslro
{An. Dom. 7G0, Cod. Car. xxxviu, cliron. 25.) B gaudio cxsultare quoniam vcslra salus exallatio
AuGUMENTUM. — Officiosa hac cpislola moncl se pcr
cst snncta^
,

matris vestra! Ec(losi;e, et prospcritas

Droctcganguin cl WuinKirduin regios missos scri-
psissealiam, cortior fieri cupicns de Aquilanica ex- veslra nostra esse probatur lanili:i.

peditione, nullum liaclenus habuisse responsum, llaque, prajccUentissimefili el spiritalis compaltr,

cognovisse tainen a peregrinis eum reveisum esse bone et optime rex, ecce haclenus nuilam rei veri-
incolumom, quare ketiini s;' esse ait hetioreinque
tatem de nostris missis, quia [Lnmb. qiii a] regia
silii hire rogiim opiNlolani, quain iuipense optal. ,

1)0 suis niissis Constanlino[Mdi nil novi esse. profecti sunt urbe, addiscerc valuinuis, quid erga
eos agerelur, el idco nequaquam vobis quippiam de
Domno •=
excellentissimo filio, el nostro spiri-
tali compatri Pippino regi Francorum et patricio eis significare valuimus. Dum vero rei agnoscerc
potuerimus vcritatem, confestim eximiac excellcnliic
Romanoi um, Paulus papa.
per Dro- vestnxi dirigemus in responsisB.
Pra;missis nostris apicibus, cl affalibus

clegandu.n et Wulkardum [Lamb., Wulfardam], His praimissis, Deum coeli peumus ut vobis ct

Deo amabilcs, frdelissimos vestros missos, sumus prscsentis vitte longajvitatem el regni gubernacula
jmpcnsius deprecali ^ cximiam exceltenliam veslram cum excellentissima regina filia et spirilali noslra

nt nos cerliores alque Ixtiores rcddere annueretis p commatre, Chrisli;tiiissiin;i regiiia, vestraque dulcis-

d(! vestra amplissima sospitate, el de eo quo pro- sima coiijugo, atqiie ainantissimis veslris nalis no-

fecli estis itincre f

,
qualiter erga vos Dominus strisqiie fiiiis, iisdcm eximiis regibus et patriciis Uo-
esset operalus, et dnm tanto evoliilo tempore nul- manorum, perfrucndum concedat, et coelestis regni

lam a vobis rcsponsionis seriem de hnjuscemodi re parlicipcs faciat, nosque permittat de veslra amplis-
agnovimus f , vehementer noster attritus est am- sima sospitate semper gratulari. Incolumem excol-
mus. At vcro per diversos ex ipsis regionibus li- lentiam veslram gratia suj^erna custodiat.

L't in superioribus ad Pippinum, ita et in his Afinovimus deest in ms., sed aiia antiqua manu
a f

ad regios juvoucs, duo ha^c attenie considerari positiim es!. Gent.

opoit'l palriciatus vidclicot ab apostolica sede
:
8 Apud Anast. in 'Viia Pauli (sect. 258) dicitur :

Fraucorum regibus collali rectam dotinitionem con- « Hicpontifex sa'pius suos missoscum aposlolicis oh-
tra Potri de Marca, Pagii et aliorum opiniones jjr(5- secratoriis atque admoniloriis lilteris Conslanlino,
lcctionrm, et dejcnsionem Ecctesiie, el catlioUcw fidci et Le;;ni Augg. direxil pro rcstituendis conlirman-
nociioi! apostolonim principis successores nou mi- disque in pristinum venoralionis slatum sacratiss.
rnis EoclesiiC vindicandic, quam fidei Cotholicoe as- imagiiiib. Dei el Salvaloris nosiri Jesii
Doiniiii
seroni!;esedulam navasse operam. Cenn. Cbristi sanclscquc ejusGcnitricis, altpie bealor. apo-
Panv. argum. (Co(/. V'«f. 5): « Inquinta [Quinl-i]
1) stolorum, omniumque SS. prophetarum, iiiarlyrum
gratulatur Pipino de iiicolumitate, ac legalos siios D el confessorum. d Klem leslalur Adri;inus siiis in
nondum Const;'.ntinopoli reversos esse indic;!t. > Id. Con
liiteris ad Constanlinum et Irenem {Conc. ]\ic. ii,
<•
^.um. 5 Bar. el Cent. Gbets. act. 2). Iiifra (ep. 57, al. 20) hiiic rei lucis aliquid
•^
Lainb., Visi snnms impensius deprccari. Tengn., affercair. Summa est qiiod Paulus, licot frustra,
ti.';i sumus impensius deprecamur. Gont. to vi.^i, anliquam Ecclesia! traditionem de s;icris imaginibns
subtracta linoa, delevit et posuit deprecati. resliiuerc in Oriente summopcre laboravit (Haroii.
e Annales Francorum au. 760 Aquitanicum bcl- 737, n. 4) atque huc spectat adeo fictinens Fran-
;

him coritra Waifarium dncem

Pippino inca-pumi a corum regum commendalio pro orthodoxae lidci dc-
e$se tradunt. Pcrlnde ani!alisl;ii ct auclores ;ipud fensione. Hycc prsecipu;i missorum, qui ex Franci;i
P.^gium (an. 760. n. I) expcditioi.is bujus poniilicem vel Roma Coiisl;intinopolim legabantur, cuia erat
esse admonilum a rege per suos missos Drocte- taiiietsi in Oriente amissio exarchatus el Rom;t;
gangum ei Wulfardum abbales, eumqiie per eosdem cum suo diicatu, consilia et bella coquorol, qu;e
ullro cxqnisivisse de gravitale illius rei, qua occa- tanilcm eruperunt, nbi Francorum amicitia muno-
sione lilleras ad reges adolescentulos dc crat nuper ribus el obsequiis teiilata noquicquam fnit iiaiii :

aliatas, hinc cerlo discMmus. Quomoiio ihie interci- catholic3C fidei et traditionis scque asserloros Franci
derint incei tum. Anno eodein declinanle, cum de ac Romani, Gra;cas simulationes ac dolos rejeoA;-
ojiis rediiu audivisset a peregriiiis, hanc epistolam runt. Cen.n.
dutam essc pari mcdo ex scfi«eulibus int^lligimns.
 . .

177 COD. DIPLOM. — MONLM., ETC, SEU C.ODEX CAROLLNUS. — EPIST. PALLI L 178

XXIV. A giiiuiia addiscere, et vosliis salulaiibus profettibus

173 ITEM EPISTOLA P:j CSDEM PAP.C gratulari, et conlra, iniinicorum contriliimem agno-

AD DOMMM REGEM PIPPINUM, scere. Pro quo, quajsumus, ut certos nos, sicut desi-

Iii (jiiacominentur benedicliones, et yra'fatus papa deramus, per vestros nuntios, de vestra prospcri-
posccns nt dominus rex Pippinus suos missos par- late et laHitia rcddere jubeatis, quoniam vestra .

tibus Romw diiigeret, et sibi [AL, ei\ de salule vet

salus noslra est prosperitas, et vestia exaltatio no-
sospilate sua innotesceret, et quaiiler in itinere ecjis-
sct, quo modo Dominus inimicos ejns tn tnanus strum procul dubio cst gaudiiini et inimensa securi-
ipsius tradidisset , el sub pedibus ejus humiiias- tas, dignamque [divinamquej ex hoc Dei depreca-
set ".
mur potcnliam, ut ipse protector nosler, el cum ejus
{An. Dom. 700, Cod. Car. xxxi, cliron. 24.)
angelis dignelur pr;eccllentissimam Christianitalcni
Argijmentum. — Ilerum de eadem re, quod nonniliil
vestram tucri et gubernare, ul in coelestibus regnis,
adversi vulgi runior sparserat de expeditione illa :

eoque uiagis ardenter niissos regios cum litteris cl cum sanclis ct clectis, qui ab initio mundi placuc-
exspeclat. rnnt Deo, iiuil ipliciler consequaris mercedem, op-
Donuio ^ excellenlissinio et nostro spirilali coni- lantesquidem ut nos certiores vcslra si f;iciai ^ a
patri Pippiiio regi Francorum ct patricio Roniano- Deo prolecla exccllenlia; quid crga vos, aut Cbri-
rinn, Paulus papa ' B stianam genlem vcstiam agerc videmini, cl qtiomodo
(Juoties lidelium Dei spiritalia rcfci iintur sludia, Deus noster vestros ac nostros humiliavit inimicos,
protinus audienlium mentes iguiloc in Dei amorc el et, ut fali sumiis, certos nos, sicut desidcramus, di;

mandatis divinis efficiuntur, atque ad supernae con- vestra prosperitate el helitia redderc jubeatis. Inco-
sideralionis ^ merita amplissime ad laudcm Dci pro- Iiimcin exccllcnliam veslram gratia superna custo-
ferre, et perennihus temporibus permanenda Scriptui ;ie diat.

leslimoniis Iradere, dum vcstro concursu et auxilio XXV.

[accenduntur, vel uliquid simile\, Ecclesiie Dei cx- ITEM EPISTOLA EJllSDEM PAP^
175
allatio et fidei orJhodoxa^ <?
profligatur defensio, pro
M> nOMNUM PIPPINUM REGEM DIRECTA,
quo benediclus et laudabilis in oninibus regibus
In qua postulat adjutorium coiitra Crwcos ^.
coram Deo et bominibus esse dinosceris, Cbris(i:i-

nissimc rex, et nomen beuignilalis tuoe exarafum {.An. Dom. 7G1 , Cod. Car. xxxiv, cliron. 25.)
fulget in conspectu divinilalis. Elenim dum luijus Argimentum. — AViilchariiis cpiscopiis, Felix ct
r»;ilbeiius regii iiiissi R()m;im vcneiant, quibiis in
evoluto temporis spalio, quo [L. et G., quod] nos
Fraiiciam rcversis iiiiiiliatur poiitilici Giwcos mo-
nec vestnie sospilatis 174 lelalioncm meruimus
p luros in I\oinain cl r>avcmiam. E;i proplcr rogal
suscipcre, nec penilus agnoscere quid circa vos age- ^
'

nt missiim lcget Desitlerio, qui si opus eril, IJcne-

relnr, vel qualiter in ilinere f
quo profecli eslis per- ventanos, Spoielaiios, TusCanos opcin lcrre iubcat
l'X( lcsi;c religionis ciiim bellum er;it. Alium ilciii
:

."gistis, nimis iinxietatis fervore desiderii noslri af-

missiim orat iit Rom;ie cominoraluruin niittal, qui
fectio in hoc ipsum addiscendum sedulo provocalur, Desidcrio immineat siipcr cadem re.
praesertim dum et a nostris vcstrisque inimicis, ad- Doinno ' excellentissimo filio ct iiostro spirilali
versa nobis de ipsis partibns annunliantur. Vlndc com|>alri Pippino rcgi Francorum el patricio Uoma-
desiderium magnum nobis inhitret veslr;c sospitalis noniin, Paulus papa i

Argnm. Panv. {Cod. Vat.)

a « In undecima pe- : vil, plerumquc Iiabent iter faciens , itcr perayens.
tit sibiini^icari quomodo valeat nam ab inimicis : Cenx.
sinislrum de ejus valetudir.e rumorem essesparsmn. n *' Lamb. etGeiit., deslinanles quidem nos ccrliores
[llndecima eum de sua valetudine percontalur, qnia csse, veslra scire jubeat, etc.
ab inimicis nescio quid rumoris de ejus sanitate iii- Argiim. Paiiv. (Cod. Xal. 8)
''
« Iii oclava inipe- :

f olumi sparsum fuerat.] Cenn. armis esse narral, ct Uavenna-

i;itorcin Gr;iH'iiiii in
Summ. II, Bar. et Cenl. Grets.
i'
lcni exarcbalum, ct Roinam icciiper;ire vellc [Oc-
Recte Cointius et Pagius (an. 7G0, n. 2) iiaiic
'•
lava imp. GruMum in arinis, ut Ravciinatem cxar-
epistolam referiint ad hunc annuin cum auleiii posl : clialum et Roinam rcciipcraiel, csse n;iiral|, ac petil
pr;rceil(inlein d;ita sit, dubitari non potesl quin ad Jj ab co anxiliiim ct defensioneii: coulni Gr;iecos [;ic ab
anni exitiim spectet. Cenn co ;\iixiliuin contra Griocos imploiMt]. Cenn. i'

Lamb. et Gent., consid. intiiitum excitanlur; et

*>
' Summ. Ccnt. Grets.
8, f5:ir(Mi. ct
ideo iibet profecto, poteiitissiine rcqum, vestra' pietatis Pagius, Coiutium sequcns, refert Iianc epislolam
j

considerationum, elc. ad an. 7.^8. Muratorius suspicalur nuin spcclct ad

e Leg. procuratnr.
Grets. —
Cod. Theod. (lib. vi, aii. 7G2 an poliiis ail pr.eccdciilcin. Qtia in rc haiid
tit. 30, I. 10) profliqationem debitorum Gothofr. in- falliliir (Anniil. 7G2) , (|iiaii(|iiam seiilciiti;xi iiiagis
lerpretatnr e.Ta(:(/0H(?H(. Perinde (lib. viii, til. 8, 1.9) (iu;iin cbroiiologi;« satag;il, iit conlr;! Lconcm Os-
invenies necessitatemprofligandam; et (lib. xi, lit. 22, licnscm probet ducatus Bcnev. ct Spolct. Iiiiic tem-
I. i) iii commentar. ProfHgandic scu exiijrnda' pensi- poris non fiiisse jiiris sancl;i' scdis (piam rein nenio :

talionis solemnitus. Num similc ipiid hoc loco signili- illi negal. C;elerum anno 7G1 coUocaiidam esse haifj
cet profligatur, eriiditi viderint; certe in ms. cod. epislobnn. rcrtim scries quain pr;cccilcntcsconliiicnt-,
ila legiint Laiubcc. et Gcntilot., nec video cur Grel- kicilcntc dcmoaslral. AiiKtiin siqnidcm 7G0 silentio
serus corrig;it procuratur. Du(^-ang. cosil. locos Cod. rc^gis el Aqiiil;iiiit'o iliticri coiisensu Annalcs et no-
Theodos. landat in Glossar. nec aliud quid^puun ad- stri codicis !ii!i;e litlci;;c niipcr alla!;c toliiin tribunnl.
dit. Ce>\\. At bicnnio pneccdcnti cl Annales ct eiiisiohe cansas
f
Expcdilio hcpc Aquitanica tam liic qiiam in sti- cn;irrant qtiarum clTccttis dcprchcndinitis in hac cpi-
P"iior4 epist. appidlaliir itcr. lla ct Amiaics Fraiicor. s!(da. !']lciiiin an. 7.')8 D(>sidciius ctim Gcorgio inisso
dc eadcm JoquiMilcs, ipuc novcm aniios ptuscvcra- iiiipciiali coiisili;» iiiicr;U pontilici;c dilioni coiilravia;
 ;

(79 n. CAROLI M.VOa OPP. PARS I. SECTIO III. f ',0

Pracels* ct a Doo seivatae Chrislianil;>ti vcslra; A 'Psi ncfandissiini nos porsoquunlur Grri i, nisi pi((-

liis nostris apostolicis innotcscinius apicibns, quoJ plor sanctam et orlliodoxam lidein, ct vencrando-
jaiii, absolutis vcstris missis, qui nupcr ad nos con- rum Patrum piam (raililionem, qiiain cupiunl de-
juuxcruiit, Wuichario [Lamb., 'NVilcliario] vidcliccl slrucrc alque concnlcare <".

sanciissimo fratre et oocpiscopo noslro, cl Fclicc Pro quo jubcat sollicilc vcstra benigna disponerc
rcligioso, et Ral!)erlo viro illustri «, conjunxit ad excellentia, lileorumdcminiiiiicorum ad niliiliini redi-
nos nuntium missuin 176 •'' fidclihus sancU' Dci gatur vcsania, ct pcrfcctius liaiC provincia, vestro
Ecclesia^, spirilalis matris vcslnc, qui vcra nobis cerlamine redeinpla, cl a vobis beato Petro pro re-
sempor assnlcnt in licarc, signilicans nobis quod ne- medio animai vestrai concessa f
, ab aimuloriim in-
fanJissimi Grcci, inimici sanct;e Ecclesiae Dei ct sidiis veslra consueta pcrmaneal protcclione, vobis-
«rlhoJoxx fidei cxpugnatorcs, Deo sihi contrario, qne copiosa in ccclis ascrihalur inerces, et nominis
super nos et Ravennaliuni paitcs irrnere cupiunl veslri laus, ei univcrs;c gentis exaltalio, sicul etiam
atque molionem l".'.ccre ^. Un !e quia alihi, po?l factum est, etniinc multo amplius, iii univcrso orbe
f> um et beatMm Pctrum, nostra Kp:?s non est, nisi terrarum divul^etur, atque inlercedente bcalo Petro,
apu.l veslram notiilissimam excellentiam, ideo ob- victoria; Iriumphum e coelo vobis Dominus supcr
«ixis deprecalionibus petimus te, excellcntissime l'
omnos tribuat genlcs, du«n veslro aiixilio confusis
fili et spiritalis compater, ut jubeas propter Deum expugnaloriliiis sancta; orthodoxse fidei, pax et heti-
et rcverer.tiam beati Petri saluteiu islius provinciie lia, et observalio Christianorum fldei in omniliiis
a vobis re '.empta; procurarc, et confcslim vostrum praidicata fuerit Ecclesiis, meritoque ex hoccoelestia
(iig!iemini dirigere Desiderio Langobardorum regi vobis a Deo conferantur gaudia. Incolumem excel-
missuiu, ut, si necessitas fuerit, signifKatum auxi- lentiam vestrain gralia superna custodiat.
lium nobis pro incuriione eorumdem inimicoruin
imp.^rtire dcbcat, pniecipieiis Benevenlanis atqnc XXVI.
Spolctinis, seu Tuscanis, nobis e vicino co sistenli- 178 ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP^
bus, ul ipsi nostro occurrant solafio «^ dcpi-ccantos
;
AD nOMMM liEGEM PIPPINUM, PRO DEFENSIONE SANCT.f;
el hoc a Deo institulam excellentiam vestram nt ad DEl ECCLESI^ DIRECTA,
nos, hoc adveniente Martio mense ^, vestrum diri-
Inqua corUincnlur uberrima; laudes,ei [Al. add. in\
gere jubeatis missuni, qui hic Romae nobiscuin de- embolo conllnelnr ut pr(vfatus domnus rex Pij)-
,

iiiorari debeat, et ipse, si necessitas exigeret, apud pinus Desidcrio reyi Longobardoritm suam pra'ceplio-

pro eodcm
nem diriyerct ul si necesse exiyeret, auxilium
,
Dcsiderium imminere debeat rcgem,
prwstare dcberel,tam Ravenna: quamque nliis mari-
nohis transmittendo solatio :
177 Q"'^' "• pl<^"'s- timis civilalibus, ad dimicandum conlra inimicorum
sjrae salisfacta est vestra exccllentia, non ob aliud impugnationcm^.

ol 7o9 a rege Francorum sibi melucns, coram illii- M;irtio ejusdem anni c.rpisse poluit. Mihi aiitoni,
slrihus cjus legaiis partim rosiituit, parlim se res;i- qui Lambociana recensione ulens lego ind. 12, tran-
luiurum promisit qu;e invascrat sancta; se^li; ncc quillitas illa eluxit mense Martio an. 759, idque cst
lcgilnr exindo ullain intulissc molestiam ponlifici salis ad removendam hanc episiolam ab aii. 1^'t,
aiite annum 704 (Infia cp. 38, al. 21), tametsi promis- adversus Coint. et Pag. Ad Muraiorium quod attinet,
sis haud stci.crit, ad roslituliones quod altinct. Cr.N.N. si Paulus orat Pippinuin ut Desidorium moneat Spo-
Legationem hanc Pippinus adorn.isse vidotur
a letanis ac Benevcntanis a^que ac Tuscanis auxili;i
ut pontifici morcin gerorct, qui semel et iteriim ex- imperare, igitur ii duccs, licot Pippino subjici ma-
pctierat de itinere Aqnitaiiico et de regia incoliimi- luissent, Dcsidcrio jam tum parebant, ut pra;deces-
late per nuntios certos edoceri. Causas siquidem lega- soribus Ilali;e rcgiinis corum m;ijoies pariierant
lionum in rebus momcnti Paulus silerc non consue- adeoque Italia omnis rospirare vidcbatur. Qiiod aii-
vil. Missorum princcps Nomenlanus ille episcopiis tem ait de iis ducatibus minime tum subjectis
fuisse videtur, de quo non semel in siiperioribus. sanclce sedi, alts le ost. Nam Carolinam donalioneni
iSam Wilicarius, de quo in epislolis A:lriani, erat cum Pippini;>na coiifudisso an. 757 argumentum id
Seiionensis archiop. Lupi successor, qui Altiniacensi miiiime necessarium pcperit. Quis autem eruditorum
conventui aderat (Labb., Co«r.t. VI, p. 1701). Yideri Tx ignorat Spolelanos Tuscanosque ante annum 774,
autem dixi Nomentanuin, quia in coiiem convcnlii neiicvcntanos aulem anle 787, sancls sedis dominio
legitur, Williharins episc. tlc monasterio snncti Mau- non accessissc? Ac de Tiiscia quidem, quam vocant
ricii : qu;e nominis simililu;Io ancipitis senieiit:;e Laugobardicam, niillum dubium. De iis vero duca-
causa est. Attameu ubiqiie fratrem et cuepiscopitm li';)us aiiceps ratio esl ut ad Adriani litteras ad-
,

nostrum apnellari quod ct de Gcoigio Ostioiisi factuiii notabo. 1d.

videmus ep. 8, al. 4; 9, al. 0; 1!, al. 8; 18, al. 15 J Hinc patet epistolam datam essc ineunte anno

et alibi unum ciiindcmqiie ubiqiie csse non ob-

; 701. Id.
scure innuil nam VVilchariiis alier, Galliarum ar-
:
<•
l-nam istain Gr;ec;e persecutionis fuisse caiisam,
chiepiscopus ab Adriano scmper nuiicupatur. In. q'i;e temporibus coepit, omncs norunl,
Gregorii II
^ Si urbs R():i;a (ir.ccis iinpenUoriliiis, ul dictitaiit, praHcr Muralorium, qui dctcinporali tantum dominio
parel);U, quid igitur Gncci ;eqiic Romaiiis ac Ra- cogitans, caiisam hanc pnecipuam ridct. 1d.
vcimaubus bclliim minantur? In. De exarchalii clPcntapoli sennonem esse piila:
'

^ Eii argumentum lociiplcs Iranquillilatis s;iltcm provincia enim Romana millatonus pertinet ad Pip-
specios;!; iulerDosiderium ot Romanos. Ea vero Pa- pini donationem. Pncleroa, nisi Spoleiani et Benc-
gio, Cointio, Muralorio aliisque omnibus qi:i Grotso- ventani Gra^coriim parles socuti essent, nullus Roma-
riancC eaitioni cpislolne 20, al. 21, signaiitis auiium na" provincia' erat limor. Id.
7G0, jier ind. 15, li:ibuerunl lidem, nonnisi post s Aigum. Panv. (Cod. Vat. li):i Indecima quarla

coiicordiam ciim Ecclesla inilam coram Rcmi:_'io IQuaita decima] lideras proditoriasSergii Raveimalis
rippiui fralic, el A'.!thaiio ducc rc^jii.s mlssis, incusc piscoiu miliit, r{ pclil auxiliuniK Id.
(
 ;

131 COD. DIPLOM. — MO.NLM., ETC, SEL' CODEX CAROLLNLS. — EPIST. PAULl L 182

(.1«. Dom. 761, Cod. Car. xxviii, c/iron. 26.) A Pentapoleos maritimis civilatibus ad dimicandum

AuGUMENTUM. —
Post missas litteras a Scrgio archiep.
contra inimicorum impugnatioiiem.

Ravenna acoipit cpislolas duas ad eum dalasa Lco- XXVII.

ne imperiali et a Veneticis fidelibus de Grsecorum 180 ITEM EPISTOLA EJllSDEM PAPyE
consiliis. Llramque millit Pippino pneproperam pe-
AD DOMNXM PIPPINUM REGEM DIRECTA,
tens jussionem Desiderio, ul auxilium lerat, siopus
Cuerit, pro tuendis maritimis civitatibus Ravennai Jn qun conlinentur gratiarum actiones pro exaltatio-
et Pentapoleos. ne sanctw Dei Ecclesia', et ut missum suum Romam
dirigeret e.

Domno a excellentissimo filio et nostro spirilali

{An. Dom. 761 Cod. Car. xxxvii, cliron. 27. )
compalri Pippino regi Francorum et patricio Roma- .\rgumentum. —
Eximiis laudibus proseqiiitur Pip-
iiorum, Paulus papa. pinum ob susceptam catholica; lidci et Ecclesitc
Pra;cels3e et a Deo servatne Christianilati vestra;, defensionem. lieriimque orat ut missum Roma!
coinmoraturum sibi leget, conlra impios Gra;cos,
oximie fili et spiritaHs compater, sicut nostro, post-
qui oilhodoxam (idem et Ecclesiam destruere assi-
Deum, liberatori, ea qu;ie superveniunl vel aguntur due meditabanlur. Pctius primic. defensor. mis-
in his parlibus quantocius significare vobis procura- sus ponJ.

mus, apostolicis relationum syllabis mcl-

et iileo his f
Domno excellentissimo (ilio et noslro spiiiiaii
lifluaieta Deo institutae regalis vestrne potenti* cul- compalri Pippino regi Francorum et patricio Roinauo-
iniiii innotescimus, suscepissenos, post absolulionem rum Paulus papa.
nostrarum litterarum ^ , syllabas a sanctissimo fra- Dum illa qiuie nostri^ stipendiis ^ agiintiir luilla
Ire nostro Sergio, archiepiscopo Ravennate, quas
possunt ohlivione deleri quanio, magis illa qua; ad
Leon imperialis ejus sanclitati , Ravennatum provin- laudem Redemptoris Domini Dei iiostri, ejusquc sa-
ci«, visus estdirexisse; elecce infralias nostras 179 cratissimreEccIesiai, etbeatlPetri apostolorumprinci-
apostolicas litteras praeclarae excellentiae vestrce, ea-
pis, geruntur , nec temporum prolixilate, ticc diver-
rum inslar, direxisse; ut suasionis versuliarn in eis
sitate qualitatum, oblivioni mandanlur '',sed semper
annexam pi\«fulgida excellentia veslra agnoscens ^ ad gloriam supernoe potenlia; et hdelium ejiis pio
merito sanctce Dei Ecclesicie fideique orlhodoxse de-
exemplo permanent declarala? Scias, excellenlissime
fensionem perfectius stuileat procurare qualenus
;
fili et spiritalis compater, hone orlhodoxe rcx, pra--
repositam sibi in coelestibus regnis coronam merce- coram angclis
celsa vestra et pia operatio et in coelo
dis a Domino Deo nostro percipere mereatur : op-
el in universo orbe lerrarum
Dci illustrata fulget,
lanles vos de reliquo scvis et prosperis semper iu
laudabililer in cunclis gentibus permanel vulgata
Domino valere temporilius. (ncolumem excellciUiam
C^
qiioniam vcslro, post Deum, auxilio et oplimo cer-
veslram gratia superna custodiat.
lamine sancta sphiialis maler vestra, Dei Ecclesia,
KHBOLUM. coiistat ab inimicorum insidiis erepla, ct orlhodoxa
Exeinplar denique epistoloc secrelo directse a qui- Chrislianorum (Idcs ab impuginiloribus defensa; pro
busdam fulelibus Venelicis sanctissimo fratri noslro qiio exsulta in Domino et Uictare, beuignissime rcx,
Sergio archiepiscopo simul, et ex litteris quas ideni quia nomcn excel!enti;<^ ture in libro vitiic exaralim)
sanctissimus vir nobis direxit, infra haec nostra scri- rutilat in 181 conspectu Dei. Interea, dum tanla
pta vobis misimus tanquam prsesentiali-
<^, et pclo et nostro cordi dcsiderii capacitas immiiict, dc vestra
ter deprecor, atque per onmipotentem Deum conjuro prospcrilatc lajlos certosque elhci aptiim prospexi-
excellenlissimam Christianitalem vestran.<, ut nimis mus, mississancUe Dei Ecclesi;e iioslris rclationibus,

velociter dirigere juheatis veslram praHoptionem excellentiai veslnc persolvere ', dum nihil nobisdul-
Desiderio regi Langobardorum, ut si necesse cxcge- ctus nihilque snavius iii hac vila existit qiiam de
rit, auxilium praestare debeat tam Ravenna; quam vestra prosperitale in Domino jocundari, in eo quoil

a Sum. Cent. li: « Lilteras proditorias Stephamim duccni, (jiii ;in. 750,
Sergii Ra- IIL p. 32, legimiis
vennalis episcopi mittit el peiit auxilium. »"Ambi- successit Theoiioro, pror.ii.sisse [innlilici, « quod !:i
^ueadmodum; suspicari enim quis possct ipsum D contigerit quod Dominus iniperator mitteret ad\ersus
Sergium proditorias litleras scripsisse: quodnon est Romam suos niilites, ipse dux adjiilorium fcrret ei
ila, ut docet h;ec episl. Okets. cum siiis militihus. » Qu;\' condrmant ejusdem cpi-
^ Recte hanc epislolam Muratorius consignat an. sloI;c sentcptiam, Roniam videliccl ;rqueac exarcha-
761,conlra Cointii el Pagii opinionem, qui nullo jure tiim a Gr;ecis peli, tannHsi litenr; a Sergio Roniam
eam tribuunl anno 757, reluciante historia et nolan- ; miss;edee\archalutanlum et Pentapoli loquanliir. In.
dum quod pnccedentein dedit <ibsolutis mlssis, haiic Argum. Panv. (Cod. l'«f.6): < In scxta [Scxla]
<^

xaro absotutis itteris ; quare mo 'icst utraqueintervallo gratias agit pio ex;>Itatioiie Ronian;ie Ecclesi;v, ac in-
dislat, et ulraque initio anni conscripta est.CEN.w dicat [sauct;e R. E. indical |(id!iciaiii siiamposl Deuni
Imperalis igiturilleadminislerpersuadebat Sergio
*^
in foriissimi regni jregis] Piiipini brachio exislere:
ut a pontifice deficeret; quod enim imperator uec el petit ut ad se legatum siiiim mitlat jlegatum inil-
muneribus, nec precibus, nec siiiiulala amicitia im- lat] per (lueiii possit ei prodere [aperire] Gnecoruni
petravcrat, proditione assequi moliebaliir at Sergiiis : consili;! ei iiisi(ii;is. » I».
in suam sedem restituliis a Paiilo poiilifire, grati '
Suumi. Rar. el Cenl. Grels.
aniiiii ergo Graicas arles ei palefacit. lu. p'
Lamb, ad nostra stipoidia.
«1 Novuin lideiargumentum archiep. Sergii erga I'
lii eliam aiiliipia, m;iini ((urec tuiii
ms. ;ilia, ( sl
j)onti(icem. Adnexa utriusque epistola- exeuipla baii.l traduHlnr. Tengnag. deiiiqiK! edecii wandantur.
duiiieGr.econiMi mnlussignilicahanl, ulliijuetexpne- Dibitum , vcl viiHiiIunv "l infra , episl.
> 5 L
ccdenli. InChroii.ducuiii Neapolil. ;q>. cl lMaliII.,i(iui. Guiis..
 ;

IK-, D. CAROLl MAGM OPP. PAUS I. SECTIO III I.SV

veslra salus, saintu' Dci Ecclesia;, cl liilei exallatio, A r.lo cx lioc a juslo Domiiio Deo noslro, volis in pra;-

ol vera delensio, ul se:np'Ji- [Lfl»ii>. , sicpej sciipsi- si-nti et futura vila tribualur reinuncralio, bealo prin-

mus, cxislil; unil*', el a lc, quia coiporali visioiic cipe apostoioruin inlcrvcniciitc, pro cujus amore iii

procul ab inviccin consis.iiiuis, per noslras Uiinc:i cjiis dcccrtalis cansis, lali(pic solitc deveslro[L. <'<(.'.

rclationes amoic iniiluo spirilaiitcr ailnccli dcsiitc - add. pio] propisilo enbcti, cum Prophcla consona
JMIilUS ». canerc valeamiis vocc: Salvnm fac, Domine, Christi.i-

Ilaqiic nimis dcprccaniur exccUenliani vestrani, nissimuni Pippiniini rcgcin, queni olco sancto jicr

sicul pcr anlcrioics noslras litlcras '' poslulanduin mamis apostoii liiiungi pra'ccpisti, ct exandi ciim in

direxiinus, nt juhealis vestrum fulclissiinum missiini qiiacunque die invocavcril tc. Ciim his vcro dcpie-
hic ad nos Romai» dirigere, qui nobiscuin pro iiisi- cationibus, et hoc cjus pictatcm qurcsunHis, ul longo

rliis inimicorum denit)rari debeal, per quem et meii- scnio rcgiii potenliani exccllentia' vcslnr, conimalri

lura rei, ul caus;c evenlus exegerit, excclienliui ve- \L., et spiritali nostriB c.] a Dco prolect>« rcgiiia*, at-

slrajdebeamus sigiiilicare, unde nunc dircviinus ad que amanlissimis nalis vcstris doiiiiiis Carolo et Car-
vcstram a Dco servatam excellentiam pricscntem Pc- lomanno, pr«celsis regibiis Francoruui et palrioiis
luitn prinium defensorcm saiicl* noslnc Ecclcsiic Romanorum, alquc nobilissinuc domiiKC Gisilye saln-
lidclissimum niissum, ciii dc omnibus apostolicis l* brilcr concedat possidendam , Iribueiis vobis cl
causis injiinximus benignitati vcslnie enarranduni "', ivtcrnam in ca'lestibns regnisheatitudincm perfriien-
qiiem pctimus liilari a vobis suscipi animo, eninqne dam. Incolumem excellcntiamvcstram gratiasupcrna
pi'o amorc fautoris vcstri bcati Pctri aposlolorum custodiat.

principis, in oi!ini!)us acceplarc, alque noslris pre- XXVIII.

ihus aurcm benignitatis vestraiaccommoilare digne-
ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP/E
1S3
mini, et ad nos cum effectu atque helabundis nuntiis
Al) liOMNUM CMtOLUM KT C.VROI-OMANNUM REGKS
absolverc jubcaiis; supplici dcprccatione te, bonc
niRF.CTA,
oilhodoxe rex, (pKXJsumus postulanles, ut sis nobis,
In qna continentur pro defensione sanct(C
[contineliirA^
posl Deum, lirmus proteclor 1^2 •'^ defcnsor, con-
bei Ecctesice «^.
slanler in eo quod cocpisti bono, ac pio redcniptionis
{An. Dom. 7GI, Cod. Car. xlii, cliron. 28).
sancli« Dci Ecclesia3 permanens opere. Optime enim
pra;ccllcnti vcslnic Chrislianilati comperlum cxistii Arcumentum. —
Eadem occasione Pclri primiccrij
defensoriim prolicisccnlis Carolo cl Carolomamio
(liianta (jualisquc sit inipia hicrcticorum Graxorum niittit hortatorias, iit, sniuniis digiii laudibus gc-
malilia, inliianlcr mcdilantes atquc inndiantes [L., nitoris exemplo, et catholicam ndein el Ecclesiam
Uieditantium . . . insidianlium] , (piaruer Deo illis tueri non cessent.
tontrario sanctam calholicam et apostolicam Ecdc- Domnis nobiUssimis alque excellentissimis filiisCa-
siam humiliare atque conculcare, et iulcm sanctam rolo et Carloinanno rcgibiis Francorum et palriciis

orthodoxam at(iue sanctoruniPatrum traditioncin dc- Romanorum, Paulns papa.

struerc possint ''. Olim omnipolcusDcus ccrncnspopiili sni Israclilici

Scd lu, bone potcntissimc rex, virilitci', sicut vcrc lamcnlalioncm et impiam :ib iEgypliis illis iliatam

orthodoxus, cisdcm impiis resistere hcereticis, aUiue oppressionem, miserlus esl eis, millens famulum
solite sanctamDeiEccIesiam et Christianorum orlho- suum Moysen, pcr quem signa el prodigia exercens,

doxam lidcm, tuo a Dco prolccto solito auxilio atque eumdem suum eripuit populum, ct pcr euin lcgcm illis
''

congruo disposito dcfcndcrc digneris, quoniam nia- instrucns (L. el G., iustitucns], ad optatain eos illis

gnam [magnaj, postDcum, in vestra cxcellcnlia ct perduxit requiem. Cui etiam Josue, ut prslieturbella
foriissimi regni vcslri brachio existit fiducia, et cre- Domini, adncctitur (L., C, adneclit], attpie alios sni

diniusquod, Deocooperantc, eadem nostra spesfirma divini nominis cullores, eis concessit auxiliatorcs

pcrmancns adoptalum pcrducaturdesidcrium, utme- sed in omnibus illis non ita complacuit ejus divina

I)
a Ex hoc exordio effusas Pippini laiides pne-
toto dicebanlur iuRomanos ct Ravennaies. Alisepraeterea
scferente conjiciinus nuUuin ab co responsum perve- causjc erant spcctantcs ad Desiderium ipsum, qui res
nisscRomaMi. Ncc miruni; Waifarii eiiim insolenlia, sancla; scdis adhuc relinebat. Has puta secrclo coin -
(jui sacranicnti oblitus fcrro ct igni oiniiia vastabal, missas primicerio dcfcnsorum. Id.
revocavcratPij)piiuiinin A(iuilaniam,nt(l(>ccntAimal. <i
Incpist.i5,al.5i, e;midcmsententiam paulo aliis
Fraiic. Fuldcnscs, ct cicieri omiies ap. Pagiuiii ("Gi, verhis pronuntiari Muralorius animadvertit. Sancto
ti- 3 seqq.) Ce.xn. cnim pontificiet rcs Ecdesia; cordi crant; at catbo-
b Anteriorcs isla' litlerainon ali;cmibi sunl pra'tcr lica ftdcs ciiltusquc sacrariim imaginum pra'cipuc ut
nupcr laudalas quas rccle ait^bam rclalas a Miira-
:
vindicarenlur curandumsibicsse nonignorabat. Ilanc
lorio ad an. Hil utrobiqiK! enim csl dc niisso
;
enim ob causain Romani ac Ravcnnates a Gra;cis dc-
regio, qiii Roiiuc commorari debcai neqiic piignant : fcccrant, eamdeinque ob caus;»m Gra-ci utrosquc in-
intcr se coniinorationis causa;, quanqnam ibi res sit sequebanlur, ut scmcl elitcrum testalurPaulus. Yidti
dc auxihis ciriagilandis a Desiderio advcrsus Gru^cos, cp. 'io, not. Id.
hic autcin agalur dc nuntiandis Pippino rcgi qu;p, e Arguin. Panv. {Cod. Vat. post 27). Yidendum supra
cvencrint contra Gr;ccos. Pra;cipua cnini causa utio- cp.22, al.4l; tres eniin epislolas comprehciidii, nulla
hiqucallata, istud vcluli conscctarium Pauliis adjtiii- teninorisrationchabila, adCarolumclCarolomaiinum
j;it; pri- (ini'i-11 ct mcritmit rei signiliccin. 1d. v;iriis lemporibns dalas. In.
' Moii umib erat mclub GrLL'conini, qui ;'ania parart: f
Lamb., itd oplatoin iHis, cos.
 )

18,-; COD. DIPLOM. — MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. — EPiST. P.U L! L W
uiajeslas, siciil in Daviii roge «; serviim meiim sc- A vaiij;c reginn?, qui vorc pra; omnibiis icgil);is lidoics
tiiiiilum cor meum, in oieo sanclounxi eum, (iii ct Doo ol boalo Potro osse comprobantur •-',
(pioriiin
rogniim, elscmini ejus in iclernnm glorioso liibnit inerita in cceleslihns rognis fiilgonl. Uiide el pelimi:;»
l)!)ssi;ien(1um. Sic enim, pr;x'cellentissimi alque nobi- niisoricordissimam Doi nobtri longanimilalem, ut sua
lissimi filii, a Deo institiili rogos, idem DominusDeus vos gratia protcgons, ;cvis jIong;evis] et prosperis
nosler in vestra Christiaiiissima complactiit excellen- tomporibus rogalia sceptra Igg concedat perfruenda,
tia, atque in utero iiialris vos sanctificans ad tam dilatans terminos rcgni vestri, et victorias vobis de
magnum regale pervexit culmen, millens apostolum ccelo tribuat, omncsque adversarios vestris prnster-
siiiim heatum Petrum per cjiis nempe vicarium i>; ot iiat vesligiis, et sicut lerrenum, ita el ca^leste re-

oloo sincto vos veslrumqiie pnecelleniissiiiuim geni- gnuni vobis por infinila sa^^cula tribuat possidendum.
torom iingens, coeleslibus replovit bonediclionilnis, Ikiio valotc.

134 *'^ sanciam suam catholicam ol aposlolicam

XXIX.
Lcolesi;tm, atque ortho loxam Chrislianorum fidem
ITEM EXEMPLAR EPISTOL^
vobis commisit exaltandam atque virililor defon;len-
dam. Quod profecto, oxcollontissiiiii filii, Spiritus An DOMMM I'II'PIM'M REGEM FER WITMARUM ET GER-

'
BERTUM ARBATES ET HUGBALDUM DIRECT/E ,
sancligralia repleii, coelestiprotcctione adjiiti, agerc
lolis nisibus statnistis [sluduistis] , et veslro auxilio In qnn contincntur qrittiarmn lavdes pro exaltatione
snncta' Dei Kcclcsia', el poslulans ut semper in id
at [iie certamine ipsa sancla Doi Eoclcsia , spiritalis
dccerlnre dcbeul •'.
inator vestra, ab inimicoriim insiiliis liberata ex-
{An. Dom. 7(jl , Cod. Car. xvii, chron. 'iO.
snlt t, iii Domiiio Josu Christo et in conspectu Divi-
iiitatis vostra offiilgent pia opora, ctoum David atque Argumknti M. — Duabiis
accepsis epistolis, una per
S;ilomone regibus ol cneteris Pei cultoi ibus vestra priiiiioerinm defcnsornm Pelruin rodeiinloin , al-
in
lcra poslmodiim per iinsvos rogios Wi;iii!aruin et
coelostibus rcgnis ascripta snnt nomina. (jerborluni abbalos, aliiiio Hugbalihim vir. ill.,
Interoa, duni taulo vestrobeneficio dinoscinuiresse gratias agit de missis jiixla pcli!a ad se diiectis.
lolevali, amor nos hortalur, Christianissimi ac dul- Inteiim oosJom cum liangohardis de rebus Ec-
clesi;c egis e ; at pr;e:or aliquol poculia roddila,
cissimi filii , do vestra prosporilate se;lule addiscere
de finibiis civitaliiin siuuum ot patrinioniis iiiva-
ct in Domino gratiilari; et i;!eo visitationis atijue sa- sis i;iliil onihia se audilnrum ore misso-
actniii;
liitationis patorno affeclu, his nostris apostolicis api- riim suorum; nani sii(»s ipse inissos cum re;^iis ad
Dcsideiium legabat pro iisdem palrimoniis, ne-
cibus, persolvimus vinculum, magnopere prrpscntom
sciebatiiuc (piis exilus fulurus essot.
1% truni priinnm defensorum sanctie nostra? Ecclcsi;«
p Domno f
excollentissimo fiiio , ct nostro spiriiaii
iioslruin([!!e fidelem niissum ••, ad vcstram diiigcntos
coir.patri Pippino rogi Fraiicorum ct palricio Ro-
cxcelloiiliain, quatonus desiderabilein noslra vice re-
maiiorum, Paulus papa.
forat siiluleni ; (luom petiinus benigne a vobissuscipi,
ot de vesSra per eum sospitate nos certos Isetosque Dnm tam maxiina nobis diicctionis affectio erga

reddi, obnixe petoiitos, dulcissimi filii, excellenliam voslram a Deo inspiralam [Lam(). inslilulamj oxcel- ,

veslram, ul pia vesligia sequentes, imitatores eflicia- lenliam insistit, obh()C,sicul lcrra siticns imbri-
miniChrisliaiiorum parentum veslrorum, nenipe pro- foram desiderat inimdalionem, i:a ipioipic vestrie
avi [Gent., avi nenipc et p.], atque exccllentissinii prosporilatis cupimiis 1S@ addisccio iiunUa, et de
et a Deo instituli magni regis, geniloris vestri, et veslris profectibus graliilari ^
, in hoc quippo nosti i

pr;iecellentissim« genetricis vestrye, a Deo conser- cordis est devotio exsullaudi, dum nimirum salus

a Lamb. et Gent. : Et Propheta testunte eodem mi- (quem bona ecclesiarum usurpasse oiiinos iraduiit)
sericordissimo Deo nostro in id, quod ait : Inveni Da- Christianitatem duntaxat imilandam ;iit. P;irontuni
vid servnm, etc. vero ex(mpla proponil, quiaetDeo ct bealo Petro
^ Nil froquentius istis in litteris unclione hac por fidelos erant. Id.
divum Petrum facta. Explicatior hic occiirrit: nani a •-*
Paiiv. (Cod. Vut. 24)
Argiini. « Yicesima :

pontilice Petri potestatis luierede facta dicilur. Vica- D (piarta Paubis ad duas epistolas Pipini respondol,
liiisPetri diu est appollatus Rom. pontifex, iini enim (piarum unam [alteram] Pipinus per Pctruni pri-
iUi propriam ejusmodi appollationem antiqiii sjcpius nium dcfensorein miseral, altcram por Witinarum
adhibiierunt quam comiiiunom aliam Christi vicarii
; et Gerhorltim abbales atipio Iliigbaldiim viriim il-
vel abbatibus iribui solitam. Yide Coustant. pr;cf., lustrein, est (^jusdem argiiineiiti ciiin proximo pi;o-
n. 15 seq. Cenn. cedcnli, nisi ipiod (pi;odam adjicit dc Longob^irdis,
• Id inoris et liodie viget: pluros nimiriim pontili- Polri jLoiig. qiiod (pr.iS(l;un
scilicot (piod (pi;isd;i!ii
ciaslilleras, quasvocant brevcs, uni tr.idcndi nunlioad saiicli Polri roddidoriiit, (piasdam iion,
jnstitias |

v;iriospriiicipes. Alia etiain causa huc accodit, ut aie- ct nunc prioros re;lditas ilcnim invadoro cDnonliir
l::im ep. 21, al. 41, not., jirivalam scilicet legationem lconarentur] ipiaro Pipini auxilium contra ipsos
:

ad rcgios adolesccnles non adornandi. Id. implorat. » Epistola , (piam proximc pncceden-
Ilinc fabula (piam Carolo Mai tollo appingunt.
•'
tem vocat , est cod. Car. 18, nobis 5i, qiiam
cxploditur, do quaBaron. clPag. (an.7U, n. IG soq.) rccte Pag. ct Coinl. rcfiMiint ad an. 7G3, ut iii-
Nonenimrogii juvonesavi vostigiis insislero jnboron- fra oslendam non autom video (juid simile sil cnm
:

!iira sancto pontiiico, si ;eteriiis suppliciis daiiinatns illa. Id.

cssediccretiir. Nol;»l C.cnlilol. iii ins.avieliamnomeii ''
Sumni. 21, Rar. ct Ccnt. Grets.
existerc, quod desidcr.ilur in editis; scd iiiciiiiaTon- ^ rocle Cointins ct Pag. epislolain banc dif-
Non
{rn.igclii nmis:suin es>e o\ ipsa scntciiii;» liticrariiin foriint ad aii. 7GG, ciiin duas pr;ecedcnlcs aii. 7.')S
p;ilci. Pijipiiii aulciii lli'risl;,IIi -! (;;iroli M;ulclli roii>^ii;n;iiint idoni qnippc niissus, ([iii iilas iii Fi;iii-
:
 ;

4rn B. CAIiOLl MAGNl OPP. P.\RS I. SECTIO III. If^S

vcslra noiilra oxislil sociirilas. Iiilciva diiariim A lius assisl.'ntes, coinpiobatio coram eis facla csl de

tpislolaruui scries, <nias veslra direxil oxccllciiUa, habilis inter nlrasqne jiartes aliquibus jnglitiis, vi-

cuiu luagiio susoci)iniiis amorc; uuain quideiu priiui- delicet de pcculiis *'
intcr partes restitulis. Nain dc

His per Pilruni priinuin defensoreni missnin iio- fmibiis civilatnm nostrarum ct pntrimoiiiis beali
slruin, el aliaiu per prsescnies fidelissiiuos vcslros Pclri, al) eisdem Langobardis retentis alqiie invasis,

inissos Widmaruin [ L. , Witinarnm ] scilicet el nibi| u.sque Jiaclcnus [L. , C, udd. recepimus]
€erbertiiin abliales, atqne Iliigbal;lum viruin illn- ctiam ca qua; priinitus reddideranl, dcnuo invase-
slrem a, quarum paginam iiulagantes, mox liqtiido runt. Unde constilit ut nostri ac singulariim nostra-

cuncla in cis cxarala didicimus; immensas prolinus rum civitalum inissi ad Desideriiim Langobardorum
dc nostro nicrentes laudes, qni nos de veslraannuit rcgem cnm vestris progredi debcant inissis , ut in
sospiiate giauilari. cornm at(}ue praulicti rcgis pra^seniia pro eisdcni
In ipsis denique vcstris relationihus solitain [L., linibus ac palrimoniis, coniprobatio fiat, nobisipie
s:)Iila] no])is a Deo illuslratae nientis vesira; con- oninia juxta paclionem restilnanlur ; ct nescinuis
slanlia protulit spei fuUiciam , in id quod im- quid ex hoc provenicndum sit ; attamen per pra;-
|):>ns:us innoluistis atque scdulo ex operibns de- falos vestros inissos , rei agnoscere potcsLis mc-
inonslratis, vos tolis virilius [L., nisii)ns] pro exal- B litnm.

tatione sanctoc Dei Ecclesi?e el fidei orlhodox;c de- Qnapropter quKSumus a Deo prolectain excellen-
fensione csse decertaturos, et in ea vos fidei polli- tiani vestram ut ita disponere jubeat, ul plenarias
cilalione permansuros quam beatoPelro, principi de omnibus recipere valeamus justilias, qualenus
apostolorum, nostroque praidecessori domino ct ger- idom beatus Petrus, princcps aposlolorum ,
pro cu-

niano bcatissimo Stephano pap;e sp; ponJistis. jus rcslituendis luniinariis decerlatis, firmissimiis

Unde et in nostra fixi charitatis connexione, ideo vobis sil auxilialor ac oplinuis remuneralor. Nam
juxt.i id qiiod petendo direxiinus ,
prtcfalos ad nos pro certo agnoscat excellentissima Cbristianilas

veslros videmini direxisse missos; qui apud Lango- vestra, quia si nobis praefali civitatum nostrarum ab

bardorum immincent regem pro diversis sanct* eislctn Langobardis invasi fines atque patrimonia
,

Dci EcclesiiX! causis ac juslitiis, et in noslro assiste- rcddita non fuerint, etiam ea (\wst primitiis reddi-

r;nt solalio !>

;
pro quo inniimerabiles vobis referi- derunt inviidere iiisidiabuntur ^, 1S8 quapropter

mus graliarum acliones, quia vere, sicut benignus obiiixe petimus Christianitatcm vcstram , ut ve-

rex, amator spirit;'lis iTvitris vestrae, sanctne Dei Ec- stra <=
solita disposilione exaltatio sanclse Dei Eccle-

clesioe agere, Christianissime fili et spiritalis com- si;e, et istius a vobis redempla?, cum Dei virtnle,
proviiici;« sahis proficiat ct ca omnia qnse vestri
pater , sernper 1S7 stndes, et profecto erit til.i ,

Dominus ct in pnesenti et in futura [ Lflmfc., fuluro] missi ^ibimet a vestra pnvccllcntia injuncla liabue-

dignus retribulor. rniit, nobis liquidius refereiites, ad singula eis re-

Nos itaque, excellentissinie ct a Dco protccle fili sponsum reddidimus, et de omnibus eos informavi-
et spiritalis compater, firmi in veslr;ie cbaritalis di- mus quoe vestrse excellentia! rcferre dcbeant, no-

leclione permancmus. Nec est uUa rerum aiit tcin- slrasque pelilioncs vestris studeant intimare au-

porum qir.ilitas, qure nos a vestra charitatc possit ribus.

scparare, quia tu vere noster ,

post Dcuin, conslas His itaque prajmissis, Dci nostri omnipotenlis ex-
csse dcfensor cl auxiliator. oramus clementiam, ut sua vos fovere annuat gratia,

Pra'(;)ti denique missi Ycstri, in noslri prsesentia, ctpnesenti temporali regno in longo senio f
cum pro-

cum Langobanlorum niissis, ncc uon et Pcnlapolen- spcritate corporis ct salute aniina! perfrui conce-

siam ac singularum iiostrarum civitatnm boinini- dat ; uiia cum dulcissima conjuge vestra excellen-

(iain tulerat, Romam reversus crat cum icgiis lit- rum et legis LangobarJic;!! prolatis exemplis has :

tcris post Pippini reditnm ex Aquitanico itincre. ilaque invicem restitutas puta ; fines autcin civit;»-
Neqiie video de aliis profcclibus loqui posse pon- lum ct patrimonia, de quibus constat ex supcriori-
^ bus, detiiieri adlnic a Langobardis pontifcx monet.
tilicem. Muralorio scripta videtur an. 759 at bcl- ;

hiin Aquitanicum uon coepit ante an. 7G0. Cknx. Qiiin etiam antc bienniiim rcddita (ep. 20, al. 21)
n Regiis liis ex missis Witmarus , qncm Mabil- eos iterum invasisse tcstatur. Ilinc vide quam recle
!on. {Annnl. Bened. lib. xxiii, n. 5) Guitmarum Mnratorio h;ec cpistola vidcatur data au. 759, cum
ahbatem Centulensem vocari animadvcrtil, subscri- 21 pneilicta ad annum 760 relata ab eodem fucrit.

!;it Attiiii;icensi conventiii an. 7G5 ; abbas

aller Cenn.
ignotus. Hugberliis, ni fallor, est ille Hiicbertns ad d Qua; scilicct invasa itcriim non fuerant : nam
Stepbanuni lll missns a Carolo post Pippini obi- invasTsse cl invasuros csse simiil pugnant. Secus, sl
lum dc quo Aiirianus infra, ep. 95, al. 71. In.
;
corumparlcm deiino invasam, paitemfore ut denuo
b Primiceriodefensornm, piaeter aposlolicas litte- invadant, vcpiJtemus. 1«.
Uomanis sola- « Lamb., ul solile nostris petilionbus ea ipsn no-
ras, queis niissum itcnini petcbat, qni
lio esset Gn\;cos secrclo commiserat
adversus , bis reslilui dishonendmn accommodare jubealis, v*
omnes aposlolicas causas. Ulramque rem exsecii- veslra. Vt itu soHte noslris, etc; sod baic omnia sub-
lioni maiulatam a Pippino binc licet argucre. Ex ducl;i linca (luasi dclcia smil. Gent.
aliis profccto epislolis bnjus pontilicis quidquam f Lamb., el prasens temporale regnum in longo
verosimiliiis non coUigilur. Id. scnio. —
Prwsentcm temporale reijnum longo senio.
•=
Peculia non aliud csse tuin lcmporis quam pe- Tcnguagel. correxit ut cst in e<iiiionc. In.

ciides monstrat Canuius iii (ilossaiio, niultis <b;ula

 ;

m COD. DIPLOM. — MOXUM., ETC, SEU CODEX CAROLLNUS. - EPIST. PAULI 1 !iH)

lissima logina filia el spiiitali noslra conunalre , A titia. Per has quippe innotuislis, excellenSissifni at-

atque praceilentissimis vestris natis; et coeieslia que pTiccellentissimi filii, vos semper in amore beali
qnoque vobis per infinita lril)uat pr«miorum gaudia Petri et spiritalis malris vevtr.-c sancl;c Dei Ecclesia;

possideniia. Incolumem excellenliam veslram gralia atque noslio esse permansuros, et viriliter decerta-

«uperna custodiat. turos pro ipsius sanctae Dei Ecclesiae atque fidei or-

XXX. thodoxic defensione; et quidem nohis, boni pr.TceI-

ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP.E lentissimi reges, de vesira firma hujuscemo H cou-
AI) DO.iMM CAROLIIM KT CAROrOMANNUM KEGES Hl- stanlia omnino confidendum est , magnam , post
RIXTA , Denm, in vobis hahenles spem. Sed omnipotens Do-
hi qun coutineitlur gratiarum aclioncs, cl dc litleris minus, qui dives esl in misericordiis, ad perfccfam
ab eis directis, el ut cum domino gcnilore eornm,
vos perducat selatem, tribuens vohis forlitudinem
sempcr pro defensionc sanctiv Dci Ecclesia' dccer-
tare dcbeanl a. brachii sui, atque victorcs vos super omnes barbaias
{An. Dom. 7GI, Cod. Car. lx, chron. 30.) erficiat naliones ; dilataus regni vestri terniinos at-

—
Argcmentu.m. Carolo et Carolomanno, qui per eum- que de vestro pra^claro seminc super regale solium
dem primicerium responderant, se fine tenus vitLO poter.ti;c vcstrai usque in finem s;TCCuIi sedere per-
catholicam fidem et Ecclesiani propiignaluros, B niittat, pro seterna sanctae sua;
Ecclesiac universali
uherrimas agil gralias, repelens ut geuiloris ve-
cxaltatione et fidei orthodoxa^ defensione.
semper inha;reant.
stigiis
Sed peto, excellentissinii filii, ut iniitatorcs vestri
Domnis excellentissimis filiis Carolo et Carolo-
•>

Chrislianissimi genitoris efiiciamini, cjusque Deo

manno regibus Francorum el patriciis Romanorum,
Paulus papa.
placita sequentes vestigia, ut sicut ipse operibus om-
iiibus gentibus demonstravit, ita quoque et vos bo-
Quanlo decoris niiore regalis gloriae fastigium or-
netis, ex hoc ulique onmihus patenter datur inieliigi,
num quod coepistis opus perficcre studeatis, et viri-

dum nimirum, sicut prajclaro genere orti, piis ope-

liter cum eo decertare, qualeiuis amplissima sanct;«

rihus ac dignis videmini illustrari moribus. Unde Dei Ecclesi;ii! procuretur exaltalio, dum vestro auxi-

unam quideni hujus divini muneris graliam posside-

lio beatus Pelrus reccperit juslilias suas'', dignam-

lis ex genere, et alia iruimini ex opere ; et nec mi- que ex hoc coram Deo et angelis ejus, eodcm priii-

rum, si tantis infulis glorise nobililas vestra poilel, cipe apostolorum beato Petro intcrvei:iente, coele-
slium pra^miorum j-ccipialis remuiicrationem, et ve-
dum profecto scriptum esl : Genercrtio rectortim be-

nedicetur {Psal. iii). Glorificamus enim atque con-

stri noniinis memoria e laudabilis|.|^|. n:aneal in sa;-
culum SBCculi divulgata. Deus auiem omnipotens, qui
laudamus Dei nostri clemrntiam, qui lantam vohis
cuncta es nihilo suae potentise verfoo firinavit, suis
Spirilus sancti gratiam contulit, jam nenipe prredr-
vosdivinis adli?erere faciens mandatis, vestra in bc-
stinatos vos habuit, anlcquam de materno prodireSis
neplacito suo dirigat stuiiia, tribualque vobis pru-
utero, quoniam quos prwsavit, et pnvdeslinavit
denti;c indusiriam, qualiler regni cuhKen gubernare
qnos prKdestinavit, lios vocavit ; et quos vocavit, illos
valcatls, ; tque advcrsantium gentium nationes ve-
e magnificavil {Rom. vin). Yere enira magnificavit
liis subjiciat pedibus; et sicut in pracscnli vita rega-
Domiuus niisericordiam suam supervos, et in reges
lcm vobis conce^sit digiiilateni, ita (iiioque el cocle-
per suum apostolum beatum Pelrum vos ungens,
stia vobis conferat proemiorum gau'jia f.
defensores sanctoe sua; Ecclesix alque fidei orlho-
doxae constituil <=, ut participes, in hoc 190 hom XXXI.
opere, vestri Chrisiianissimi cfticiamini geniloris, ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAPJI
pro quo digna vobis eril iii coeleslibus regnis cum co
AD DOMNUM PIPPI.NUM REGEM DIRECTA,
concessa remuneralio, el cum oiuiii eritis sanc:oruin
compulaii collegio.
De monacho quodam Acosma [Lamb., a Cosma] ab
Alexandrino patriarcha direclu ^.
Interea reversus ad nos Pelrus primus defensorum,
{An. Dom. 701, Cod. Car. xxxv, chron. 31.)
missus nosler, detulit nohis quas direxistis litleras, ''
Argumentum. —
Post missorum discessum, a Cosma
(luibus relectis, magna cor noslrum replelum esl i;e-
patriarcha Ahxandrino venernnt Iitler;e Romaiu
a Argum. Panv. {Cod. Vat. post
27), et hoc argu- rum littcnc in isto Codiee Carolino conlinentiir :

nientum repoti oporlet ep. 22, al. 41. Cexn. quare inancs eruditoriim labores ouMies ifjicieiKli,
Summ. 28, Harouius, Cent. extiaordinem menlio-
*>
eorumquc opiniducs falsitatis aigui tuto possunt-
nem faciunt irium epistolarum ad Carolum ct Caro- Cenn.
lomannum. Grets. '1
Quantam h;ec habeant convenieitiiam cimi snpe-
<Monebam supra {ep. 28, «/. 42),
pontifice ipso riori epistola quisque intclligil noiiiuilia eti;im coii-
:

ifiterprete, quomodo unctio isliusmoui a Petro facta ceplis iisdciu verltis prdliila viiicre est. In eaiiiin
intelligatur. Prseterea p:Uricii definitionem val !e iieutra missi apostolici nientio fit, iiaii! regiis niissis
perspicuam hic habemus, quie siiepissime his in epi- utr;\que data esse viiletur. li).
stolis occurrit. Pippinus, cjus(|ue filii Carolus ct Ca- ^ Lamb., laudahili forma maneal.
lolomannus a St>phano ii reges Fraiicorum sacra f
Post veibum (jnndia sequitur in nis., Bcncvalele.
mictione deciarati, siniul patricii Homanorum facti Gent.
crant, nimiriim dcfensores sancta' Dei Kcclcsia', ac ^ Argiim. P;uiv. {Cod. Val.l) « In septinia |Scp- :

fidei orthodoxtp. Patriciatus aiiud gonus minime lima] nioiiachum ei a Cosma AlcxamlriiiO p;Uriaicha
spectat ad Ronianam ponlificis aiictoritatem. Locu- inissum ((ir.inicudal. Ce.nn.
plflissimos lei lcbtes habcnwis ipsos pontiticcs, qiio-
1 t n. CAROLI MAGNl OPP. PARS I. SECTIO 111.
M-^ry

Ariicauo iiavigio <!o orllio.ioxa li;k' coiilra GiaMaiii A inaiidalis Dei liabcre vidciiUir : quia duiii piae coiisi-
iiiipiciaUMU viiuiicala. Ilas iiiaximo catliolic;c reli dciaUonis studio mens vestra iiitenta existit, ninii-
gionis dcfensori gratas ruUiras ponlifex iniUit. ruin ojipido gauilere vos credimiis, si ca vobis quac
Doinno » excollenussimo filio ct nostro spiiilali pro integritale fulci perliiieiit, innolescimus <* : sed
coinpatri Pippino regi Francoriim ct palricio Uonia- ipsa sancla ortliodoxa, quam venerando colitis, fides,

iiorum, Paulus papa. vos cl in praiscnli vita longa;viter ciim vicloria fo-
Qiiia Spiritus saiicU gratia pnfivenienle, cor bcni- yeat, et iclerna cum sanclis tribuat gaudia possiden-
gn;c eximietatis vcstru; aiiior Dei inllamniavit, j^n.- da. Incolumem exccUonUam veslram gratia superna

fecto consial, a Dco scrvatc piicccllcnlissime rox, cuslodial.

j»iis te profectihus adhaMCie, ct diim taiilam in vo!)is XXXH.
cuinulatain gratiam conspicimus, oninino nobis cl
EXEMPLAll PR.4ECEPT1
oimiibus Cbristianis fiduciye maleria de vobis ad-
QLOI) FllT lACTUM A PALLO, SANCT^ RECORnATIOMs
niissa est, ipiod ca (pi;c ad culluin Dci el vcra; (i:!oi
l'ONTIFICE SANCT.^C UOMA.N.t ECCLKSI.t ET LMVEK-
oi thodox;e ohsorvanUam rcspiciunt, toto meiilis co- SALl l'APA <".

iiatii vos osse operaluros conspiciinus. (An. Dom. TG^, Coil. Car. xii, cliron. 52.)
Inlcr b;cc vcro, s'ihlimissiMio lili cl spirilalis coiii- g ^^h^,j,j,e;^,t(,„, _ Monasterium sancli
Silvostri iii
p;iler, si quid ad nos pervenoril, libenlissinie, sicul monte Sora( te ciim
tribus ei sulijacentibus
aliis
concodit Pippino p;'r liiteras apostolicas, quas vo-
orlhoiloxo regi el delensori 192 fulei Cbrisliamc si-
cant bullain, aiUerioriiius sancti Zachari;c, queis
giiiiic:iiiius. Iniiolcsciiuus quippo, jam absohuis ve- Caroloiuauno permiltobalur, cassatis, si reperta;
stris inissis, coiijunxisse ad nos navigium a partibus usquam fueriut. Subjacentia monasteria suiit san-
qiio quidain inonachus Acosma [Lmnh., ctorum Stophani, Andr,;c et Yictoris.
Afric;c, iii

Cosmasl aii Alexandrino palriarcba ^ cuin litloris di- f

Paulus episcopus serviis servorum Dei pncoelleu-
leclus adveiiit, (luariim iiislar pradulgidac excellenli;c tissimo filio Pippino regi Francorum et patricio Ro-
vestia; misiiniis intueiulum, ut ea qu;c nobis pro in- nianorum, ot per eum venerahili monasterio beati

logrilalo fidci ab Orientalihus pncsulihus ot c;i;teris Silvcstri confessoris Christi atque pontiflcis, et [A/.,

nationibus diriguiitur s agiio.scaUs, et hetetur cor vel] cuncla; monachorum coiigregationi, nam [quiii]

vestium in hujiisceiuodi coruin allecUi qiiom in et iu posterum illic consislenliuni in perpetuum ^.

7 I?ar. ol Ceiil. Ckits.

" Suniiii. lbi;c episcopus reihi\ a peregriu;itione ad loca san-
In celoini epislola Adri;uii ad Caroluni, qu;c ox-
'' cta, habeudain suasil(Att« Scmctorum ad d. 20 Jun.,
slal in fine syiioiii Nica;ii;e II (Lahbo, Concil. toiii. Yll, p. 191). Iliiic esl quod epistolam a Pagio aliisquo
p. 919), ad reni :iostrain iogitur « Isto Theodorus : C consignatam au. 75<S huc revocmdam censui cuui :

palri:iicba iiiorosolyinoriini cum c;cloris piLCcipuis pia;sertiin ^ideani, poiitificem fateri se illani acce-
p;iln;Mobis, viddiooi Cosiii;\ Ale\;uidri;e el Thcodoro pisse absotntis vcstris missis, quos in prsecdonti vi-
;dio Aiiliocbi;c, (hidiim pncdocessoii nostro sac. rec. dimus, iiuUo poiililicio iiiisso comitante profeclos
(|iioiid;im Paiilo i);q);e miseruiit propiiani coriini rec- esse. Id.
l;e liilei syiiodic;iii!, iii (|u;i ot de saci^ilissimis im;i- Quod aiebam in discursu pr;evio, itorum urgeo
<i :

giiiihiis siilitili iiariMlioiio (pialitor uaa ciim iiostr;! pr;ecipua Roiuauoruin poiitifii uin ciira erat ortbo-
s;iiicta calholio;! , ot ;q)()slolica iinivorsaii Ro!!i;uia doxain fidein el traditionom P;ilrum, seu cultuiu s:i-
Ecclesia orlhodoxi opiscopi et
ipsi, c;ctori orioiil;dos craruin iniaginum vindicaro. Deinde Eoclesiam Ro-
rdiiistiai.us populiis souuunt, cl iii o;iruiii(leiii san- mauaiu, uonipe Christi pauperos et luniinaria sacra-
ctaruni im.igiiuim voiioratione siiicoro mentis allectii rum a;diuin cordi babehant; idcirco patrinionia taiu
lorvcutos iiUiile cxislunl, sluduerunl iiuiinandum. » vebemeiUor asscrunl. Postremo et donationis sata-
Uaioniiis oli;iiii (;iii. 709, n. 10) agons de coiicilio gohaiit, ut p()pulos ab h.ercsis lalic frequeutibusque
S;opb. III, de (pio iiifra, biiiic locuiii aflcrl, ca nou bclloruiu incoiniiiodis imnuines cusiodiront, necnjii
pra;ieinuUoiis (|ii;o idoni Slophanus Pauli siiccessor ut semel oblala divo Petro, coiitra apquum et rectum
decicvit iii coucilio llomauo, illius sy. odic;c auctori- perire nou sineront. Qui autem poslreinum boc ca-
late iisus, iil Adriaiius lestalur. Qiiin etiam sacor put pnccipuum esse putaiit, sui^que scriptis aflir-
annalista cx Theopbane ;ctatcm docet ahiu;gala; Mo- luaut, aiit serio bas cpistidas non legerunt, aul suo
nolheIit;»riiiu ha;iesis a Cosni;\ codcm una cuui siiis ex volo illas iiiterpret;intur. Id.
(an. 742, ii. 2). Quaiu roiii coufiruial Pagiiis (ood. ;ui., f}
e Argum. Panv. [Cod. Vat. 2) « Secuuda mona- :

u. 5) verhis ipsis Tboopbanis uaiii Baroii. doprava- ;

sterium Silvestri [S. Silv.] cum tribus aliis vicinis
lam Miscella; edilioueui pro Tbcopbaue adliibuerat. doiiat Pipiiio, ipuc a Carolomanno monacho fuerant
Verha ;iuteiii siinl « Eodeiu etiain auiio (7-45) Cos-
• Zacbaria; concessa. » 1d.
mas Alexaiidria; palriarcli;i cum ipsa civitate Mono- '
Suiniii. Cenl. Grets.
2 ap. Rar'. et

Ibolitaruni pravitate Cyri qui sub Heraclio vixit, ,

generis epislolarum antiquiores etiam in-
e Iliijus

leinporibus cani civitateiu ohtinente, ahjurata, el er- veniri coiiipertum est quas videlicet bullas nuiicu-
:

lore cognito, ad orUiodoxam Ecclesiain rodiit. » II;;- panius, a bulla seu sigillo plumbeo appendi solito id
(|iie non monachi liUer:irum hitoris, sid p;itriarch;c iiomen muliiaU. Non taineii obiter oosorvanduni, in
nouieii est Cosnms. Ce.nn. Museo MuscUiano celeherrimo hujusmodi sigilloruin
Ipsissimaiu esse synodicani liium palriarchariiiu,
'• (;olleclioiiein incipere a Paulo I, cujus binc suppetil

qiuuii uiuis Aloxaiuiriuus ad Paulum doderit oui;iaiii tesUiuouium uiiiiime dubiuui Quanquam et siipe- :

luoiuicho, nou coulendo, nam iiifra (op. 44, al. 49) rioris s^ccuh unum et altorum saiicti Deusdedit cl
ai) Jerosolyinoruin p;ilriarcha missatii osso conslabit lionorii viror.,Gorius iu Doniana illustratione, el
I, cl.

;i(l Paiiluui. At uoii vidco cur landiu relar,i;it,i oa Raldinus in notis ad Anastas. (tom. IV, p. 29) in lu-
Mansius in iiotis ad Pagiuni (aii.
fuorit; quii^pe cl. cem prolulerint. llac in re iiil (icfinire ausiin velim :

eodeiu ciicitor aiino synodum llicrosolyin.

7(10, n. l) nihilominus ipsissinmm bulhiruui principium quoii ,

csse habit;im pio sanclarum iuuigiuiim culUi viiidi- nostra ;ctate vigot, scrio ;illoiidi uaiii iii pretiosis- ;

bimo hoc monumcnlo anli^pillalib occuncus supplol

cando aflunKit ipiam s(.ilicot sanclus Joauuob Col-
;
iO- (.00. DIPI.OM. - MONl M., ETC, SEU CODEX CAROLlMlft. - EPIST. PAUI.I I. lii

Sakiijn pi-oviilenlia, quidquid voncrabilium lo< o- A sauclie rcoonlaiionis prxilc. cssoie nostro, ItcaHs-
ruiii requiril ulililas illis nimirum rommiUondum siino domino Zacharia papa quod Carlomanno, :

<'reirnnus esse pcrsonis (juihus diviniic illuslralionis gcrmano nosiro [Lamb., vcslro], de co.lem moua-
gratia diffusa, ca quv pcrlincut ad huidem Ucdcni- slcrio emissum esl f vcl aliud qiiodlihct de ipsis
,

ploris noslri et ad maximum redinlegrationis stalmn pr;tfatis monasteriis muiiimcn, uhi rcpertum fuerit,

sanctorum locorum perlinere nionstralur [Lamh., causam iiiauem atque vacuain cssc nuilam in se ha-

nionstrantur], tolis conatibus perficere nituntur. 1 t bentcm linnilatem; statuentes interea et hac aposlo-

quoniam constat pnBccIsa eximietas vestra a nohis lica ceusura divini judicii ohtcstalione, el anathema-

pelisse monastcrium scilicct bcali Sylveslri ponliri- tis iuterdictione liuic qua; ad laudem Dei dinoscimui"
cis atque confcssoris, situm in 194 " monte Sc- consliluisse, pro sustcntatione peregrinorum, ut di-

rapl [Lamb., Seraple], ^ nec non el alia illi tri.i suh- ctuin csl, et cunci.e monachorum illic consisleni's

jacentia monasleria, sancti scilicet primi martyris congregalionis slahililate, iu perpctuo pcrmanere il-

Stcphani, et bcati Andreae apostoli, atque \ictoris % lihata.

universis rebus et possessionihus, locis eliani et di- XXXIII.

versis proesidiis, vel omnihus eis generaliler pcrti- ITEM EPISTOLA EJISDEM PAP^E
ISQ
nentihus, in integrum, ecce pmecelsce excellenti;c vc- B AD DOMNL.M RKC.EM rilTINUM PRO DI.IT.NSIONE SANCT.E
slrse voluntali annucntes, per hujus pr;vccpti sericni, DKl ECCLESlyE DIRECT.E,

noslrum monasterium beatiSilvcslri, cum prajdictis Jri (jua conlinentnr gratiarum actiones et uberrimoi

aliis ei subjacenlihus monasteriis, idest, beali Slc- bcnediclionrs pro intecjritatis orlliodoxce fidei vb-
nervationcm \ubscrvatione\ ^.
phani atque bealorum Andre;Te et Yictoris, cu:n oni-
iiibus eis generaliler et in inlcgro perliucutihus, a (An. Dom. HJ^, Cod. Car. xxx, chron. 25.)

praisenli quinta decima indictione ^,('1 inpt.Tpeiuuin, ARGLME^iTiiM. — Monitiis a Pippino, ut Desidcrii
amiciliam colat, nihil tum rcposuerat rcspondct :

pro suslrntatione percgrinorumet alimoniis fralruni

nunc se id lacturum, dummodo ille scrvct qu;e
noslrorum, Christi pauperum, atque monachorum, Pippino cidcm, cl Ecclesia; promiserat. Sihi m-
illic nuuc et in posterum spiritalem vilam degcn- terim cum eo convcnisse, ut Ilavennoe simul cs-
tium ^, tirma stal)ilitate vobis concedimus, et per scnt pro Ecclesioe rebiis aliquot coniponendis ct ,

agendo de ralioiiC ohsi^cndi Grajcis, qui senipi-r

vos iii pi;cfato venerahili monasterio banc nostram moliehaulur quornodo cam civitalCin rccupcra-
aposlolicani exarationis pricccptionem perenniter rent. Quid coiis lii c;;plunierll poslc;i sciipluruiu.

permancndam, concedimus atque largimur; quaic- Domno excellentisimo filio et nostro spiritali

nus vestro studio ca qu;e ad laudeni Redeniptoris compalri Pippino regi Francorum ct palricio Uoma-
noslri el meliorem statum pr;iedictorum vcnerahilium C norum, Paulus p;ipa.

monasleriorum peitincre 1S5 noscuntur, in om- Dum tanlo vestrae suhlimissimaiexccllcnliie l-.cncri-

liihus, Deo auspice, pro aiierna excellentia; veslra; cio, et impenso opitulationis adminicuIo,sancla spirita-
niemoiia et maxima remunerationis inercede nihilo- lis inater et peculiaris vestra universalis Dei Ecclc-
iiiinus proriciaut, dcccrnenles. sia dinosci ur relcvala, qiuie humana liugua sufriceie
ll;.que si quo lempore pricceptum illud, qiiod a valoat ad hujus henign;e vestrai operationis nicrita

forinulas libri Diurni Roinm. ponlif. cap. 7, ex Gar- aliquol fralrihus iteni ad radices montis Grifianclli
:

ner. cdit. , nulliun quippe privilegii aut pi;cccpti juxta Castrum Bahianum aliud in hoiiorem Simcli
exeii.pluui ibi lcgitur cuui suo priiicipio cl qu;c alihi ; Andrca; pluriniis fundis comparatis ciq e trihulis ;
inveiiiimtur edita, ut Slcpiiani II dio apud Lalibcuni postmodum in Saniiiium ad Casincnse liionaslcrii.m
[Conc. toni. \T, p. iOi(j se([q.) tah- piincipium pr;c reccssit. De tcrtio moiiastcrio sancti Victoris uil
se lercnlia, lidem iiic m;\jorcm acquiiuiit. (jE.n.n. Mahillon. scriplorvc alius quem ipsc vi<ic! im Pauli :

" Vide Bar., 747, u. \). Grets.

Soracle. tamen episloke locum rei tcstem idem M;ihillonius
^ Annalcs Francor. s;epius laudati adaiin. 7iG ha- adducil, iii quo pcispicue tria inonastcria Soractensi
benl < Tunc Carlmamius Roiiiaiii pcricxit, ihique
: suhjecla namiuauliir, quod infcrius iicruiii lil. Id.
se londit et in Serapte iiionastcrium aidilic;ivit in ho- Pneccpluin pnxucpiiovc, ut tunc au.]ieh;it, qu;iiu
'1

nore sancli Silvestri, ihique aliquod lempus nior.iin huilain boiiic diciuius, post K;"d. Scjit. anui 7(il d;il:»
faciens, et inde aJ sanctiiin Ucnedictiiin in Casi- D csl, caqiie ah aiuio 702 rcmovcri iiou polesl in,iici. ;

nuin usque pervenit, et ihi iiionachiis ctfcctus esl. » eiiim \o usqiic ad ScpLetub. cjus aniii nuchat. Quarc
lisdem fere verhis Pagius (an. 747, n. 5) roni docet Oiiincsunaiiimicoiisensuad luiiic anmim referiint. Id,
ex annalista Tiliano at DaMiag. animadvertit, anii;i-
:
e Muralor. [Antici. Ital., dissert. 57) late h:ic de

les a Quercetano e iitoscx ins. co;!. Tilii ex Fiancor. re. In forniulis libri Diurni Romanor. pout., ad pau-
Annalihus proiluxisse quare ex iinis hisce niona-
: percs quod attinet ct pcregrinos, iiil talc in\oiiiliir.
slerium a Carolomanuo fuiidatiiin disrimus nain re- : Pneccpia duntax;it xciiodochii ct diiicouiai (cap. 7,
centiores in idein hauserunt quidipiid de fundatione tit. 15- iG) quidipiam cxhihcnt. Id.
siiiiile
haheiit. Barou. (An. 747, n. 8 scqq.) Egiiibarlo au- Siinilc pnxiceptum aut huilam Carolomanno essc
f

ctore rem eamdem affirmat, Aimoini etiaui tcstimo- factam a pmitilke, quod aut niona>lerii cjiis fuiukA-
nio utens, qui Eginhart. cst secutus. Maiiillon. lor essct, aiit aducxa
ci diint;ix;u fuuiiassoi cl dotas-
{Annal. lil). xxii, n. I2j in quoJaiu Chron. !non;i- sct, nulliim diihiuiii; ca s quidciu sacroiuiii Iocimtiiu
«hi Soractcn. s;ec. x li'git ino;iastcrium jam anlca na'ura csl, ut opisiopi cjus nitaiilur ivuolorilalc in
;i;dilicatu;n iu eodeiii loco quo Silvcslcr tcmpore ciij'is (iiaiccsi sitii siiul. At piivilcgium scu diploni;i
persec. iMa\eiiiiaii;c delituisse dicitr.r. Cen.n. luijiisiiiodi uu-iquam ropciiuir. Id.
« Idem Maliillon. (1. c.) narral ex eod. chronico i'
.Vrguiii. P;inv. (C.od. Vat. 9) : « lu noiia iiidicar.
quomodo Ciiroloinannus ad radiceui montis iii loco, [Nona cxponit] sc Uavci!ii:r cuin Dcsidcrio locu!!--
ciii nom(;n Amnriano, ;edilicavit luonaslcrium iii lio- ruiii, et paraturum ((U.o ad dcfensiiuicm coiilra Gr.c-
Horeu) sancii Sieplumi, in quo commoratus est cuin cos ucccssaria siiil [esscutl. » In.
 tyS B. CAUOLl MAGNl OIT PARS I. SECTIO ilL fifi

l^raliaiuiii rel\;irc aclioiios? El licct i:i li!)c huiiiasia': A i'cgin;i, spiritali nostni commalrc, atqiic amantiosi-
coiisii!ci'aU<).;is capaciias icpciulcrc. iicqiieal, veruiii- mis natis cojiscrv;irc ct protcgcre dignctur, tribiicns
taiiien ilh' (|iii polcns est, oinnipotcns cX iiivisibilis v()!)is a'tcriia coeicstis p;itri;c gaudi;i possidcnda. Iii-

Doiniuus Uciis noster, cujus ordiiialione vestra rcga- columem cxcellentiam vestram gratia snperna custo-
lis polentia coufirniata consistit , interventionibus diat.
sacri priiicipis aposlolorum beati Pctri, dignam vo- XXXIV.
bis rcinuneralionein in pr«senti vila el in futura
ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP/E
beatitudine retribuet, pr«se;tiin duin et fortissinuis
AD DOMNUM [|'I1>P1NUM] REGEM
sanctse orthodoMie (idci, et vcncrabiliuni Pairum pi*
PRO DEFENSIO.NE SAXCT.E DI.I ECCI,ES1/E DIRECTA,
traditionis defensor esse videris, excellcntissinie fili
Et de conloculione cnm Desidcrio rege in urbe
et spiritalis coinpater, et ob liasc ipsa quie veneran-
liuvennu.
ler colis et defcndcre studes, orthodoxain fidera seni- {An. Dom. 702, Ccd. Car. xxxiii, chron. 35.)
per habebis adjutricein; J.97 '^^ profccto coelestis Domno e excelleiitissiino filio ct nostro spirilali
libi coiitra aJvcrsanliiim cuncos administiabilur vi- compatri Pippiiio regi Fraiicorum ct p;itricio Rom;i-
cioria. iiorum, Pauliis papa.
Interca quoniam niagno alfcctu circa vestram a H Duin tanto vestne subiiniissiiii;i; excellcnti;e beiic-
Deo proteciam e.xiiniam exccl!entiam fervesciinus, iicio, Cl iiiipciiso opitulatioiiis admiiiiciilo s;iiicia spi-
(lehiluin visitationis cl salutalionis naviter procura- ritalis mater ct peciili;iris vcslra univcrsaHs Dei Ec-
vimus siiblimitaii vestrie persolverc, cxiinie lili ct clesi 1 diiioscitur relcvala, qu;e humaiia liiigna sufli-
spiritalis coinpaler, hoc interea veslram ineminisse ccie v;ileat ad hiijus bona vcslr;K 0[)eralionis nierita
volumus excellentiam, nuper nobis direxissc, quate- gr;!(i;iruiii rcfcrre acliones? Et licct iii lioc hiiinana.'
iius in pacis dilectione cum Desiderio Langobardo- considenilionis cap:uitas rcpendere iic<iuc;il, vcriiui-
rum rege convcrsare studeamus, quod qiiidcm si ipse t.iincn illc qiii YLumb. om. ipii] polens est omiiip,-
exeellentissimus [Lamb., exc. vir] in vera dilectio- ti'i;s ct invisibilis Domiiius Deus nosler, cujus ordi-
iie et fide quam vesira^ excellentiai et sanclic Dei Ro- iiatioiie vestra regalis polenlia confirmata coiisi-
nianae Ecclesia; spopoiidit, permanserit, utique nos slit, interventionibus sacTis principis apostolorum
iri charitate firma, et stabili pace cum eo pcrman- beati Pctri, digiiam vohis rcmiinerationem in pnc-
suri erimus a, observanles illud Doniinica) pr;cce- scnli vita [Lumb. udd. ct futura] bcatiludine rctri-
plionis documentum : Deuli pncifici, qnomam filii biict : [iricsertim |,93 dum et fortissimus su;c ortho-
Dei vocubuntur {Mattli. v). dox;c fidei, ct venerabiliuin Palrum piai Iraditionis
Hoc itaque innotescimus Chrislianissini;i' cxiiiiie- dcfcnsor csse videris, cxcclleiitissime Jili et splri(;i-
lati vestrse, eo quod convenit inlcr nos, et eunulcm lis compater, et ob hoc ipsain, quam vcncranter co-
Laiigobardorum regem, ut pariter nos in Ravennan- lisel defeiidere stuil<'S ortliodox;un lidcni, seinper
liiim [Raveiiiiatium] urbe praisentare sludcanuis ad habebis adjntricem, et profccto ccieiestis tibi conlra
perficiendas quasdam utilitates spiritalis mairis vc- adversaiilium cuneos administraLilur vicloria.
slne sancta) nostra; Ecclesiie, et pertractaiulum pro Interea quia magiio anioris anectu circa vestram
Gniecorum malilia, qui quotidie immincnt in ipsain a Deo protectam cximiam excelicntiaiii fervescimiis,
Ravennatem ingredi civitatem i>.
Dumque paritcr debitum visilationis et salulatioiils gii;ivitcr prociir;i-
praisentali, quidquid locuti fuerimus vcl rei cxege- vimus sublimitati vcslra; persolvere, exiinie fili ct
rit merituni, excellentissiime et a Deo protecta? cxi- spiritalis compater. Hoc hilerea vestram nieminisse
mietati veslra; iniiotescemus. Orantes de rcliquo di- vohimus exccllcntiam, iiuper iiobis direxisse, quate-
vinam clemeiitiam ut ad perfcctam exaltalionem luis iii pacis dilcctione cum Desiderio Langobardo-
sancta; Dei Ecciesite et orthoJox* fidei dcfensionem, ram rcge conversari sliidcamus. Quod quidcm si

19S tl<^ '^ *"* 'S et prosperis teinporibus «i

excellen- ipse exccllenlissinuis vir iii vera dilectione et flde
lissimam Christianitatein vestrain, in solio regalis quam vestr;e cxcellentiye et saiicia; Dei Roniana; Ec-
poteniiae, cuin dulclssima conjuge, excelleiitissiina dcsiu! spopondit, pcrnuinserit, ntiquc et nos in clia-

a Perperain Pagiiis haiic epistolani reiulit ad an. 1' En diio capila qu;ic
cx eadem epistola aliisque
757, cuin nulkis adliuc erat a GrLCcis tiinor. Murato- ad cunulcm aniiiim rclalis perspicua siinl, n.eius vi-
rius soleriius ad an. 701 pertinere iliam suspicatur. dclicet Giaicoium pio exuicbatu ct rcs ad saiictam
Equidem puLo huc referricam debcre. Epistolaenim sedcm perliiientcs. De ctro jue se et n^gem ex coiidi-
i'i9, al. 17) qiiam siipcriori anuo altuli, missos pon- clo acturos Rave1iii;e ait. Il»i aiitem eos convenisse
tiiicioscuin rcgiis aU Desiderium se coiitulisse audi- noii constat ex liisce episiolis ins. co.iicis. Id.
viinus, de rcbus aliquot ad s;inc!ain scdcm speclan- *^
Longicvis. GuKTS.
iIdus acluros. Tuin vero aiebat ponlifex Pippino <! Cangiiis in Glossar. animadvertit cuni Lipsii
missos eosdein regios relaluros qua; apud regcm GIoss. Theotisco rt'i'Hm pro ictcrno a(cipi; notatquo
Langobardorum acta essent. Foitasse cum regiis iii hanc sententiam iioii sciucl adhiheri a Romanis»
niissis huinaiiii.er atqiie in sanclam sedem propense ponlilicibus Paulo el sucessoribus, necnon in diplo-
collocutus erat condixeralque collo-
Desiderius, isatibus regiis ap. Doublctmn (Ilist. San-Dionys. );
quium futurum cumpontifice, de quo infia. Pippinus icvus igitur long;cvus ct a',l.'rnus idem valcnt, adeo-
igilur suadet pontifici ut Langobardi amicitiam co- que Grelseriana castigalio superfluit. Cenn.
lit, pacemquecuin illo habeat. Atponlilex se ita la- * Summ. 9 Bar. et Ceiit. Grets.

cturum repoiiit, si promississtelcrit. Ce.x.n.

 rjT Cm. DIPLOM. — MONUM., ETC, SEtl CODEX CAROLIXUS. — EPIST. PAULI I. f:;S

1 itale firma et stabili pace cuin eo permansuri cii- A pia nequaquaiii complecli valeo, excellentissiine cl
mus, observantes ilhid Dominic» prseceplionis Jocii- revera pr:e cunctis rcgibiis Christianissime atque
inentum : Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntuv ortliodoxe regum, quanliim vesiris nieritis atque piia
{Matlli. v). Hoc itique innolcscimus Christianissi- 0|)erationum sluiiis intima cordis noslri aflectio
moe eximietati vestne, eo quod convcnit inter nos et congratulatur, dum piofeclo vestro certaminis piai
eumdem Langobardorum regem, ut pariler nos in siiiio et laborloso conaniine sancta calholica et apo
Ravennatium urbc pniesentare studeamus ad peifi- slolica universalis mater vestra spiritalis Dei Eccle-
ciendas quasdam ntilitates spiiilalis malris vcstra; sia, atque orthodoxa Chrislianorum fides, ab a^mulo-
sanclte noslne Ecclesiaj, et pertractandum pro Grte- rumimpugnationibuscrepta-consistunt; et ex hoc iii-

corum niaHtia, qui quotidie innninent in ipsam Ra- desinenter ab omiii poptvlo Chrisliano, Redemptori
vennam ingredi civilatein. Dumque pariter priiesen- noslro Domino Deo, ob tanium vestrum adhihitum
tali qiiidquid collocuti fuerimus, vel rei exegerit beneficii admiidculum, referuntur laudes. Unde nie-
merilum, excellentisBimic et a Deo prolecia! eximie- rito, Christianissime fili et spiritalis couipater, cum
tali vestrae innotescemus. Orant:'s de reliquo divi- egregio illo ac pnrcipuo DaviJ rege et eximio pro-
nam clementiam ut ad perfeclam exallalionem san- phetarum iii cadestibus rcgnis parlicipcm te esse
ctye Dei Ecclesi* et orthodoxae fidei defensionem, " omnium fideliurn mcntes opiiianUir, quia sicut hono-
oevis el prosperis temporibus excellenlissimam Chri- rurn infulis, ita qiioquc 201 ^^ opcribus euin coce-
slianitatem vestram in solio rcgalis potentiae, cum quare Christianitas tua, iit ipsa rei operatio deiiion-
dulcissiina conjuge, excellenlissima regina, spiritali slr;it, dinoscitur. llle enim, erepta ab allophylis «

nostra conimalre, atque amaiilissimis natis conser- arca Domini, cum hyinnis et canticis spirihdibiis,
vare et protegere dignetur, tribuens vobis et seterna ac psalterii modiilatione exsultans jocundabatur. Tu
coelestis patrine gaudia possidenda. Incolumem excel- quoque fundamentuni ct caput onmium Chrisliano-
leatiam vestram gratia superna custodiat. rum sanctam Romanam rCvIimens Ecclesiam, et uiii-
versum ei sul jacentem populum gaudcns ''
at(|ue
XXXV.
Lx^tus omnipolenti Doinino Deo noslro oifcrre sala-
200 HEM EPISTOL.\
gis, cujus tam pii operis perfectionem adhibere be-
Al> DOmUM rilTlNLU REGEM PER IIARIBERTUM ABBV-
nignitas tua anhelat, de quo jam reposiiam sibi iii
TEM, ET UODO.NEM COMITEM PlREtTA ,

coelcsiibus arclbus pmemiorum credat consequi rc-

hi qua conlinentur uberrima; benedictiones et (jratia-
wmiierationem.
rum laudes de ftrmo atque incomniulabili pollicita-
tionis verbo, et magna pcrseveranlia in perficieudis p Properanies siqiiidem ad vos pnvsenles solertis-
causis aposlolicis. ^ simi viri, liariberlus scilicet abbas et Dodo coiiies

[An. Dom. 7G3, Cod. Car. xviii, cliron. 7A.) exccllenli;e veslne fulelissimi missi " , detulerunt
Argumentum. —
Pippini lilteris, quibiis firmiiatem nobis mellifluas et nimis desiderahilcs syllabas a ve-
et constanliam ssiam erga ortho(iOxam fidein el s!ra pmeclara Chrislianilate liireclas, in qnibiis sol-
Ecclesiain teslabaUir, uijenimis laudibus respon-
licite nos de vestro firmo aiqiie incommutabili polli-
det per regios rnissos Haribertum al^batein et Do-
cilalionis verbo, et magn:t^ perseveranti;c conslanli;i,
donem coniitem, quilius rex plura conimiserat sc-
creto referenda, siiigulisciue secretiim pariter re- quain in apostolicis pcrficiendis causis gerere vidc-
sponsum reddit, sociis additis niissis suis Joanne mini, cerlos reddere studiiislis qnod qiiiilem nos ;

ssibdiacono et abbate, ac Pelro primo defensoro.

omnino freli in vestro henigno pn.posilo, cvi-
firnii et
Domno ^ excellentissimo filio et nostro spiritali stimamus fine tenus vos permansnros, alque perfe-
compatri Pippino regi Francorum et pairicio Roina- ctius operaturos id quod bealo Pelro aposloloriim
norum, Paulus papa. principi el prajdecessori Domino ct germano noslio
Explere verbis nequeo, el pcnilus sernionum co- bcalissimo Slephano pap;TC pollicili eslis *.

a
Argiim. Panv. {Cod. Vat. 23) Yicesimam ter-
« :
David, arcam Doinini eripieiis Pliilisticis, vindicans-
liam per Joaniicm subdiaconiim et abbatem, alqtie ;
D que illam popiilo D.m, idcm IMppimis pr;i.'Stitit, saiN
Petrum primum defensorem Pauhis papa Pipino mi- ctam se;icin, caput ct lundameiitum catholica'. iidei,
sit [defensoreni transmisit] uberri;nas gratiariiiii c^itholicamquc ipsam fidem advcrsus Gr;iecos etLau-
actiones contineniem de firmo atqsie incoiiimulabili gobardos propiignando. Allophylos siquidcm scu alic-
pollicilationis verbo, el magna perseverantia Pipini nigcnas iitrosquc populos iuisse juxta Pauli sciiU'n-
111 caiisis apostolicis, CMin admonitioiie ul ita pcrgat.
tiaui iieino iion vidct. {Psd. lix vers. Jtalaj (pia
Pipinum Duvidi comparat. » Cen.\. utitiir basilica saiicti Pctri). lo.
^ Suuim. 25, Bar. el Cent. Grets. «-
Abbas .Morbaccnsis, seu Miiibacensis .Mabillonio,
« Allopliylu$ vox Gneta sigiiiiicans alieiiigenam. Muri :ac!iieiisisP;igio (7iJ3, n. G), Morbac in Alsatia,
Cang. S.;verum p;issim ct Septua-
iiolat Sulpitiiim Inc t mtum vice Icgatioiie fiiiicliis iii his litu-ris iii-
ginta interpretari allophyios pro Philisthoeis. Periii:!e veiiit r. De Dodoiic dicam infra ad cpist. io, al. iG,
Calmet oliservat, in VeteVi Testamenlo pro Pliilislinis cum Romani cst missus a Carolomanno, ni iorte
accipi. Tit. psalmi lv apud Thoiiias. (t. 11, p;ig. iOI): aliiis. ii).
Dacid in tituli inscriptione. Cum tenuerunt eum al- f Gencr:d;s comiicmoralio Pij)piniaiue (lonationis
lopliyli in Getli. Ce.w. Carisiaci fact;c an. 75i, qiiani non intcgram se :icee-
Optima coniparatio, aiit spectentur Langobavdi
<i
pisse (post civitatum possessionem initain a Folrado)
assiduis Roma: ain Ecclesiam molestiis ct iiiv:isio- sigiiiiicabat Stcphaniis II postrcmis suis liltcns ad
nibus alficientes, aul Graici fidem ipsani catholicam Pippinuin (cp. 11, ;il. 8) aimo TalJ. Id.
et tniditioiiein Pal;um appctentes. Quod enim fccil
m W. CA\\0]A M\(.S\ OPP. PAUS I. SKCTIO 111. 2on

Iiikroa foi'cl);Uiir (H hoc in oisdcm vcslris iipicilms, A fiinclo, Sinicon scciindicrrius, qiii nionaclios Kc-
inigii Kotliom. arcliicp. cancndi ailciii cdocehat, cx
([iiia i;l (niod cl prcscnlcs dc partc vcslra vcllc lia-
Francia Uomain acccrsitiis crat, |iriiniccrii ollicio
jtuislis nos dehcrc cognosci, scriplis iicipnuiiiani pro- fiiiicturus. Pij»i»inus Pauliiin iiionct, icgie id luliss«»
palare mahiislis , sed inforinalis d(> 202 siiigulis fratrcm siimn: at liic rcs[)oii-ilct sc ([uo<l ncc(>ssario
caiisiniin nicrilis, pncfalis vcslris iiiissis, (|iia! iio- fecerat rci)araturuiii, iiam monachos llcmigii pci-
fccte erudicnidos primiccrio ipsi tiadcrct.
siris dehercnl innotcsccre aurihus, ct ila ,
jiixla ut a

vohis pncccpla sunt, cgcruiit, quod quidcni iios dc Domno excellenlissimo lilio el nostro spirilali com-
singulis, qi!:ie nohis affali sunt, liquidius eos infornia- patri Pippino rcgi Francorumet palricio Romanorum,
\imus, qualitcr nostram vitam a Deo iiis.ituta; rcgali Paulus papa.
vestroe potenliic enarrare dchcant a, scd ctpraisenlcs Cum charilalis anior, qiicm erga vestram a Deo
noslros missos, id cst, Joanncm suhdiaconum ct al)- illustratam insigncm gcrinius cxcclli ntiani, noslro
halem, atque Pctruin piiiniim defcnsorcm , ciim cis enucleatius vigeat cordi, ciirrf! idciico nosti-ie cxislil,
paritcr ad vestra rcgalia dircximus vestigia [Grets., excellenlissiine regum, vestr.ne gnaviter ct pr?cclara'
fastigia], qiios pelimus lienigne solile a vohis suscipi, totis ohlemperare nisihiis voluntali, prscsertim dum
cl quidquid vohis ex noslra informalione enarravc- et amplissimo veslra', excellcnti» praisidio rclevati,
rint, eis in omnilius crcdere juheatis, ut pcrfecta li- **
et, post Deum ah iiisiiliatoriim videamur s;x!vitia erc
hcralio atque exallalio sancl;e Dci Ecclesi;c et fidci pti •=
; et idco quotics nohis relationum vcstr;irum
(>rlhodox;c pioficiat , et mcrilo rcposilam voliis iii apices perferuntnr, gnsluito acceptantes animo, con-
ccclo coiisequamini merctMlis coronam. fcstimque, qtiod eorum tcxtus cloquilur, effcclui sa-
Deus autcm omnipotcns, qui in excelsis liahital cl t.igimiis mancipandiim. llnde snsceptis in ^r.Tsenti
hiimilia respicit, qui palmo universum miiiulum con- ;i bco protect;c cxccllciitire vestr;e syllahis, nemiie
chuiit, iii cujus maiiii omiii;i rcgnorum jura consi- rclcctis [Lamb., rclictis] protinus, cuncta ([u;c fcrc-

stuiU, su;i vos prolcgat gr;ilia, et e ca'lo vohis tri- hanliir in illis lihcntcr adimplevinius ; in eis siqiii-

huat victorias, suhjicieiis vcsiro regali ciilmini oinncs dem coniperimus cxaratum quod pncsentcs Dco am;i-
ndversantes nationes, covisque ac prosperis lempori- hilis Remcdii ^, germani vestri, monachos, Simeonis
husregni guhcrnacula f;tciat possiderc, ciim cxccl- scliote c;\nlorum priori contradi re deheremus, ad
lentissima filia cl noslra spiritali cominalrc,hcnignis- instrucndiim cos in psalmodi;c modulatione, [Al.,

sima regina, dulcissinia vcslra conjngc, alquc ainan- psalmodii niodulationcm], quam ah co apprch(Mulcrc,
lissimis natisCarolo clCarolomanno, cxcelicnlissimis tcnipore quo illic in vcsliis rcgiminihus exstitit, 204
r(^gihus, et nohilissima alque excellentissima Gisila, ncquiverant. Pro quo valde ipsum vestrum asserilis
iiostra spiiitali lilia, et vitam aclernam per infinita ^' 2,ermanum Iristem effcctum in eo quod non ejns per-
vohis irihuat s.TCula possidendam. Incolumem excd- fccte instrnxisset monachos
lentiam vcstram gralia suiierna custodiat. Et qiiidem, henignissiine rex, salis facimus Chri-
XXXM. sli;initati liuc, quse nisi Georgiiis, qni eidcm schohc

203 ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAPyE imcfuit, de hac migrasset hice, nequaquam eunulem
AD DOMMIM PICPIMM niX.F.M DinECTA ,
Simeoncm a vestri germani scr\itio ahstrahcre
I)e Simeone vel monaclio [Lamh., monacliis] liemcdii \Lamb., .ihstoUere] niteremur; scd defunclo pncfdo
episc. 1'. Gcorgio, et in ejus idcin Sinieon, ut pote st^qucns il-

(An. Dom. 7G5, Cod. Car. xliii, chron. 33.) lius *', acccdens locum, idco pro doclrina s(hol:i,'

Arclmextum. — Georgio primicerio cantorum vita cum ad nos acccrsivimns, nam ahsit a noliis iil

a In epist. attigit utramque causam, ca-

proocmio fcrre lihuit. Id.
lholic;c nimiium fidei assereiidai adversns Gnccos, d 'Vide not. cp. 20, .nl. 21. Id.
e Card. Baron. (an. 1057, n. 22) cx cod. Vat. ita
el Ecclesi;e a Langohardorum niolestiis at(|ue inva-
sionihus vindicaiuUc : qiuc duo litterarum fcrc om- dc cantorilius « Suhdiaconi sunt omncs numcro :

iiiuin suinina sunt. Qu:c autem secrcto commitlimtiir viginli et unus, scptcm rcgionarii, qiii epistohis el
ultro citroqiie dcfcrcnda. Langohardos lautuin spc- j) kjctiones cantant in sl;itio!iihus, scplciii piil;itini, qiii
etarc videnlur, quorum amicitia, neccssaria adversu- lcm muiius pi';csl:int in ccclesi;i Lateiancnsi,scp!cin i

Gr;cc,os, servanda ([uidcm erat, sed citra Ecclesi;c alii qui dicuntur schola ciinloruin, qui c;iiit;tiit taii-
diitrimentum. Ne igitur intercci>t;c forsan liltenc pa- tummodo quando summus ponlifcx (clchraie con-
lcfacerent qu.e Pippinus adversus eorum pcrtinaci;ini suevit. »Nola ohiter discrimen huic codici ctim opcs-
meditahatur, secreto agitur per fiJeles ulrinque mi:s- culo illo intercedens ,
quod tanti hiit Mahilloiiio
sos. Cen.n. {Mus. Ital. tom. II, p. 567) cl anle euin P^mvinio et
b Argum. Panv. {Cod. \'ai. 5): « In terlia [Tcr- Raspon. trihuilurtiue Joanni cuidam diacoiio.
,
de M
lia] gratias agit Pippino pro defcnsione contra insi- hoc dicam infra in monito ad epistolas Coiislantini
dialores, el pollicetur se curaturum ut monachi pseudop.ap;TC. Ven. ctiam card. Thomasiiis {Pra'{. de
Carolomanni psahnodiam discant. » Id. anliq. lib. Miss., tom. V, p. ix) audicndus « Iluiiis :

^ Oiianquam iucerto anno scripta haec epislola, ut scliohc pr?ecipui canlorcs septem eranl suhdiaconi
plcncqu^ ali;c, niiUi saltem prohahili tcmpori ah an- {V. card. Bar. an. 1057) quorum primus primicerius
cCorihsis as(ril>;itur, tamcu al liunc vel st^qiicntem vcl prior schohc, secunilus secundicerius dicehatur,
aiiniim rcfcrcnda mihi videtur namque ah insidiis ; tum tertius et quarlus sclioUc, qui et archipar;tph()-
GrLCCOriim liherata EccUsia dicitur, de quihus in nista vocabatur. » Tres eos subdiaconos, qui arclii-
siiperiorihr.s aclum fuil, agitiirque in sequeiiti epi- paraphonistim pr;5ecede!iant, scholae seu collegii can-
slola : cumque p;iri!m rcfeiat in e'us .-ctatcm inqui- lorum pnccipua officia csse doiciit antiqiii ori,lines
rerc, hujus anni silciitio nimis diulurno modum af- Romani et iii ap. Mahill. iMus. Ital. lom. II, p. 7
i
 :

)i COn. DIPLOM. — MONIM., ETC, SEU CODEX CAROIJXliS EPIST. PAULI L 2D2
qiiippiain qnod vobis vestrisque Hdelibus onerosuin A Domno excellonlissimo filio ct nostro spiritaJi <

ex'stit, poraganius quoquomodo. PoUus aulcm, ut compatri Pippino regi Francoruni el patricio Rorfia-
]>raMat!i!u ost, iii vcstne charitalis dileclioiie firmi norum, Paulus papa.
pcrmancntes, libcntissime, in quantuni virtus sup- Exinfuc ot a Deo protectai excellenti;p. veslrae, ha-
pctit, voluntali veslrse obtcmpcranduni deccrtamus. rum defcrente portitore dcstinatos apices omni ple- ,

Propter quodetprsefatosveslrigermani monachos, nos dulccdine ac amore, quos cum niagno vcneratio-
sa'pe diclo coiitradirnus Simeon, eosque optimc col- nis aflectu acceplantes , liquidius cuncta in eis iii-
lo^-antcs, solcrti industria eamdem psahnodi;T' modu- serla agnovimus : iiiter b;rc quippe, cxcellentissime
!;itioiiem instrui prscccpinius ct orcbro in eadem, [L. el Gent. , c. bonc fili], vestra nobis praicelsa
fili

doncc perfcctc eruiiiti efliciantur a, pro amplissima innotuitbenignitas, qualiter, divina Dei noslri favcnie
§05 vestra; CKcellentite alque nobilissima [Lamb., niisericordia , sani atqiie sospites et illa^si existcntcs
noi)iiissimi] gvrniani vcstri dilcctione, ecclcsiasticiic sitis , simul cum cxccHcntissimis nalis vestris, spiri-
doclrinae caiiliienas [L. et G., cantilenaj disposuimus talibus nostris C;iroIo cl Caroloinanno,
filiis m.ignis
ffTicaci ciua pormanerc, optantcs de reliquo cxccl- regibus, atque doinna Rertrada rcgina dulcissima spi-
lenli-am vestram oevis ac prosperis tcmporibus in Do- ritali [Grets., d. conjuge vestra et sp.] 207 coni-
niinovalere, ct regiii pcrfrui sceptro , atque tiium- matre nostra, nec non ct Gisila nobilissima nostra
pbales de bostilius, intercedente beato Pctro, conse- filia. Quibus agnitis, inagnas ac iiinumcrabilcs polo-
qiii viotorias. lucoiuinein excelleiitiam vcstram gralia rum arbitro ac Regi regum Doinino Dco nostro retu-
supcrna custodiat. limus laudes, quoiiiani juxta id quod anhclantius
,
XXXVll.
optantcs desideramus , voslram addisccre meruimus
206 'TEM EPiSTOLA EJLSDEM PAP^E,
sospitatem ;
pro quo Dominum Dcum nostrum sedu
AD DOMMM I'IPl>I-NL.« REGEM,
lis deprccationibus implorainus, qui nos per multo-
In qua contineniur cjratiarum aclioies, et de sanittile
rum curricula annoriim dc vcstra integra sospitate
ipsius, seti C«ro/i'[Lamb. add. et Carlomanni] ct ,

de MarinOj presbijtero, atqne de Ravenna quuiiler ,

faciat exsnltare ,
quod vcstra salus nostra esl cxsul-
conlra eamdem mala macliinantur consilia ^. t;iLio, et vcstra prosperitas nostrum procul dubio cxi-
{An. Dom. 704, Cod. Car. xxxii, cltron. 56.) slit gaudium.
Arglmem'uM. — Regiis lilteris ofliciosis par rcsi»on- Et boc in vestris rcgalibus apiciLus continebatur
suin : rcs Ecclesia^, suimetac popuii sibi commissi
asxriptum, quatcnus vobis innotescentcs significare-
salvas essc Dci omnipotenlis gralia et cjus opcra :
caluninialos sibi, qui se dixissc opem dcfuturam a mus, si circa sanctam Dei Ecclesiam, atque nostrani
Francis mcniiti erant viiaturum sc semper ejus :
mediocritatein, vel populi nobis commissi [Lamb.f
Q
advcrsarios, adha^surum illiiis amicis de missis :

popubjm... conimissum] saUis autintcgr.las proflig;i-

tam regiis ((iiam pontificiis Conslaiitinopolim pro-
fectis se nihil novisse propler saivam aspcritatcm returtJ. Nam et de hoc magnas et innumcrabilcs
liiemis rcstilulum Marinum in pristinum hono-
:
gralias Deo omnipotenti et vostrai cxcellcnti,Te referi-
rcm presb. card. gaudet, at se nulbiin cuni co
quia sicut revera, Christianissime et vere Dci
nuis
iitterarum commerciuin lialtuisse eumque rcgio ,
,

arbilrio oinnino comniitlcrc. Lifcras miltit Rav<ii- cultor, Ecclcsiam Dei et populuin veslra exccllentia
na accoplas , ulti rcs parum tran([ui!la^ crant ;ib visitare non piget, scd boc non nostris mcritis , scd
aMnulis , qui nullum lapidcm non movcbarl iit
divina proveniente miscricordia, agilur, duni oninia
amissa rccipcrcnl. Dcniqnc illum obtcslalur ul
coc-ptum opus pcrliciat el Ecclesiain ab iiisiJiis prospcra circa [Lamb., crga] sanct;im Dci Ecclosiam
iiberct. atque nostram mediocritatein, vel nobis commissum
ct 53) qui postjuain oiriciiini quartum dcfinierunt Diicang., Y. Cantus Romanus, ancloritale W;ilafriui
« Arcliipaiaphanista , id cst qiiartus scbola" , qui Strab. {De Hcb. eccL, c. !2")), rcctc sl;ituit 0|>f)cliai.i
sempcr nuntiat pontifici de canloribus, » isla adjun- cantiis Roniani in C;il!ias advccli a Stepb. II auno
gunl •
«quarliis scbo!;e pcivcnicns in prosl^yte-
l!le 753. At postmo.luni illain dcstruil auctoril;ilo biijiis
rium postqiiam dixcrit inclinato capito ad cpislohc Pai!lin;c, ;iiciis Pauliim licmedii royaln ;iii!o
priorem schohie, vel secundum, sivetcrtiiim, iJomini, StopiKiui Uadvcnlum in Callias id pncstitissc, (jiuxi
jubete, niox antiplionam ad liitroitum incipit prioi D in cpislola continct;;r, continuo suhjungens l'or:o :

scliola'. » Hinc patct cur Simoon sccundiccriiis Ro- Pantus Sleplianum proxime prcrcessil. Qua in re vir
main fucril vocalus post Ccorgii primiccrii morlcni (loctissiinus oppido lallilur, iil liqiicl. liistoriam veso
prior enim seu primicerius inclyti cjus colicgii facius oinncm Romaiii c;inti!S in Calliis plcnc alqiic orudile
crat, cujiis pnwipui honorabilioresque gradus crant pcrscquitur. Eiiin coiisulo. Id.
post priinum socinidiis et tcrtius; qiiin,'Paulo id tc- ^ Argiiui. Panv. {Cod. Vat. 10) : < In dociin;i
staiite, si priinus, scu primiccrius, aiit prior defice- [Dccim purg;itsc dccrimino o!)jcclo qiiasi dixissct
i| :

roi, secundus jure suo liebat primiis ac proindc ter- Pipiiinin iion valcrc auxiliuni pr;i bcrc R(!m;inis in
tius socundicerii gradum assequeliatiir, et, iii fallor, angnslii aliqua conslitutis : cl dc .Marino liiiaiig.
quatiior etiam reliquis par fiiit progrcssio. Cf.nx. coiislilutis, dc .Mariuo| faoil polosl lc;!i. nl sla:u;it
» Carolus Maguus in (lapitiibiri Aijuisgran., cap. qiiijvolit, otpolii |vclit. Potitj auxiliiiiupro Uavonna-
80 (Labbc, Concil. loni. VH, p. 98(5), quod rclatiim tum d;>!'('i!si(iiio. » Id.
visitnr Capitular. lib. I, cap. 80, iiislituil hunc in < Siiiiiin. 10 Dai'. cl Conl. Crf.ts,
modum Monachi, nt canlum Romarium ploiiilcr
: « <• iMiira oxoiiipl;i alliili (op. ^L al. 5!, not.), orn-
elor.li:iabilitcrpcr iiocLurinile vcl gradale ollicium dilis intoiprol .li;nicm vorhi intogram ro!i::(juo;'S.
perag;uU, secuiuium quo lic:il:c niciuoria^ gcnitor
I Pcrindc liic fuio; t;iii:otsi nulhiin ox ;>ll;',tis [•.'\

noster Pippinns rcx (ii^corlavit nt fiorct, quaiuio Cal- exen plis vi(Io;uii ad rom ficorc , iioc imilti nogolii
licanum canluin tiilit ob unanimilatcm aposlolicaj
, Cssc (juid sibi P.iulus {lic volil, inlolligcrc. Cr..\N.
£C(iis et sanctc Dlm Eccicsi;e pacificam concordiam. »

Patroi.. XCVIi!
2C"> R. C.VnOLl MVCM OI»P. I'.\US 1. SECTIO 111. 2(»4

|>(»|»;ilum exibluiil, piu (|uo Deuui c(rli, pt^niuis oin- \ inveneriinus, veraciter lanquam iniuiicos saneta; Dei
niuin I>;)noruin largiloivm, rogaliiinus, vobis [/.roHft., Ecclesia; ct nostros proprios, ila cos respuimiis aiipie
r. (jui V.] piolioc pr.T('ij>uo ac pio opcrc sit rclrihu- pcrscquimur, quia vestri amici sanctie Dei Ecclesi*
tor, oh tantam henignilatem ct soliicitudincni, qiiam ct nostri existunl, e( bi qiii inimicilias contra vos
(irca sanclam Dei catliolicam ct aposlollcam 1'k'cle- machinaiitur, profccto iniinici sanclac Dei Ecclesiac cl
siani velcjus fainiiiarcm [Grets., pcculiarcin] populum noslri essc comprohantur.
liahere dinoscimini. De missis vero veslris ac noslris, quia ad regjam
Sed et hoc in ipsis vestris rclationum apicihus urbem siinul properaverunt , de quihus petiit no?
ionlinchatur, per vestros vohis fuisse nuntiatum le- vestra procclara excellentia sibimcl a nohissignificari
gatos, quod a quihusdam inalignis et mendacium si quid ex eis addiscere potuimus, cognoscal vestra
profercnlihus , in istis partihus divulgatum essct a Deo protecta eximietas quod in his diebus 209
quia, si aliqua nohis iiecessitas evenirct, nullum no- nihil ah ipsis cognoscere poliiiinus, dum profoclo
bis auxilium pnichcrc voluerilis a. De quo nefario vohis incogiiitum non est, quod per tam sa;va hu-
dicto nequaquam 208 »ohis fuil aut est hcesitatio, jus <=
hiemalis lemporis asperitatc, nullus de illis

quia, divina faciente niisericordia, inagnam iu vohis, partibus adveniens nohis annuntiavil qualiter circa
poslDeum, spem ct fiduciam hahemus, agnoscentes B eos agatur, et ideo ad prasens ignoramus quid vobis
quod Deo propitio, nullum deqiiacunque parte erit
, de cis veraciter significemus.
[Lamb., sit] impedimentum vohis defcnsionem atquc At vero de Marino preshylero, scripsil nobis Chri-
auxilium sancta; Dei Ecclesiic vel ejus pcculiaris po- sliaiiissinia excellentia veslra quod demum in pri-
puH impcrtiendi, ju\ta id quod hcato Petro apostolo, sliu) esset constitutus honore, secundum qualiter
por heat;ie inemorioc praideccssorcm , domnum et vobis postulantes dircximus, nos quid<'m teslem
germaiium nostrum, oh remedium animK; vestrne Deum proferimus, quod pro iiulla alia re pro eo vohis
et veniam delictorum vestrorurn ,
poUicentes spo- direximiis, nisi propier lacrymas et quotidianas la-
pondisiis , quod in perpetuis teniporihus, Doinino montaliones, quascjus geuilrix eflunderc non cessp.l,

annuente, firmum ac rohuslum crediraus perma- qu;e et orbata lumine exisiit, el ideo vobis diro-
iiere. xinius, ut apud vos eum ahsolverc dcbuisselis, quia
Al vero, unde nobis Cbvistianissima veslra direxit iiiiiil de eo vobis fuit aul esl, sed nec nobis, nisi
oxcellentia, quod si quis e vestris advcrsariis ^' aut lauiummodo de ejus iniqua malitia, quam conlra
conteiiiptorihus ad nos venerit, nullo modo cum eis sanctam Dei Ecclesiam, maligna atque perversa
nos aut in eoriim societatc misceri, ahsit a nohis ut motus audacia, agere prccsumpsit. Sed de hoc,
lianc rem faciamus, dum profeclo veslri inimici san-
^ sicut per anteriores nostras litlcras excellentiae vc-

ctoe Doi Ecclcsiie et nostriexistunt; quapropter testa- slrae direximus, in vestro sit arbitrio vel poleslafe

tur veritas ,
quia ubi vcslros amicos agiiovcrimus, quid do eodem disponere volueritis. Nulla nohis de
tanquam amicos ct fideles sanclyc Doi Ecclesi?e ohle- eo cura esl, nisi, ut prodiximus, qualiler vestra fue-
(tare et amplecti cupimus ; et ubi vcstros inimicos rit volunlas, ita de eo disponerc debeatis ^. At vcro

InCod. ms. Lambeciuset Genlilotiis roolo logunt

' non in h;io modo rogione, sed et por Orieulcm, So*
vatuissetis: Aquilanico enim hello (lotin(^hatur Pip- ptentrionom, ot Ocoiucntis plagam iiicuhuit. » De
piniis ah anno 760, quod paiilo post soqiionli!.:is horrenda isla hiome et Pauliim agere perspicue os-
explicalius reddilur « Agnosoeiilos
; qiioil D;'o piopi- teiidunt epislohe ojus noii pauc;T; niimero, in quihus
fio niilluin de quacunque parle sil impcdimeiiiiim nonnulla monlio est horronda; iliiiis hiemis nccnon ;

vohis defensionem atque auxilium S. D. Ecclesiic, ratio ipsa Ioquon;li pro tain swva hnjus liietnalis
,

etc. » Cenn. temporis asperitate. Pnvcedenli autem aiino missos

*> quin Pippi-
Niillus videlur esse duhilandi locus regios una cum pontiiiciis Conslantinopolim pro-
nus post Tassilonis dofeotioncm, quam
ila scripserit feclos csse pro sacrarum imaginum cullii, plura in
superiori anno auctoros consignant post placitum ,
supcriorihus iiulicia exstant, uhi de orthodoxa lidfi
Niverncnsc. Annales P'rancor. ad an. 705: « Pippinus et Palrum tradilione asscrcnda res est, at nulla us-
rCx haliuit placilum in Nivornis, ot qiiartu.n iler D quam allirmatio certa occurrit, pneterqiiam hoc l0( o,
faciens in Aquilaniam, ihi Thessilo dux Uajoarioruui ot in soqucnli epistola de qua mox Anastasius
,

postposuit sacramenta et onini;i qn;e promiserat , tanliim frequoutes Pauli logationes commemorat, nul-
et p^ir inalum ingenium se inde sediixit, oaiiiia honc- la Pippini inontionc lacta ; el Pagiiis not;it iiiiilias
facla qua; Pippinus rex aviinculus ojus oi fecit , inlor imporatorein et Fianciie regem legaliones hv^.
postposuit , per ingen a fraiidulonta s;' suhlraho.ido temporc in aiinalihus memoniri : at ponliriciai illis
B;ijoariam peliit, ot niisqiiain amplius faciem siipra- adtiit;o nullalonus memiiiit. lo.
dicli regis viderc voluil. n Eadcm Pagius (7(>5, ii. 4) d llino corlo con>tat, alias de hac re littoras dahis

refert ex Aniialista Metensi alios laiidaiis annales , essc ad Pippinuni ah co;lem Paiilo at ilhnc nequa- :

idein conQrmanlos ; sequeuti eniin epistola cumdem quaiii exsl;iiil. Epislola si(juiJein 10, al. 25, anno
Tassilonem poenil(Milia ductum ac rcilire aventem 7.')7, Pippiiio moreni gerens cardinal. lit. sancli
in avunculi gratiani iia rcgi conimonihit, ut ileratis Chrysogoui M:irinum creavorat ; soquenti aniio per-
procihus fessuin se id f(M'isse siguilicel, nullalenus a duelloiii illuin csse aiidiens, episeopuin in Francia
regia voluntate recedendo. 1». oligi p;'tiit ((?p. 19, al. 39) ue dolerior fieret niinc ;

•=
Hiemein validam hoc amio alii annali^ta; col- doitiuin laiiiyniis se moveri ait m;iiris cjus lumiiie
locant, aliicuui laudalis Annal. Francor.
superiori, caplj;, adeoque orat, ut cum romitiat Roniam Milli
Pagius (an. 765, n. 5} ex Theophane
Caus;iiii afferl alii crimini ohnoximn, quam perfi,!i;e in sanct;iin
ad aii. 43 Conslanliiii * Eodcin paritcr anno, : s'dom, arhilrio cjus nihilo^iiiuus rcmiitens qiii;l-
uiensis Octoh. e.vordio, frigus iiigens el aspcrrimuui qiiid (le eodein Marino slaluondiim censeal. Q.iji
203 COD. DIPLO^!. - MONLM., KTC, SEU CODEX CAROLLNUS. - EPIST. PAULl L 203

[Lamb. add. veslra|, qualiter, nna cum missis imperialibus lionorifice

iiohis direxit cxcellenlia iil
^ ccetera ^.
suscepli sunt, et
vobis iiitimsrc debeamiis, si nobis itlem Maiinus
[An. Dom. 7G4, Cod. Car. xx, cliron. 57.)
suae direxil de quo, leste verilatc, dicimus
lilleras, :

AuGUMENTUM. —
Multis capitibus regi;c epistolse a suis
nunquam 210 nobis suas direxit iilteras ex eo,
missis Joanne subdiacono ac Panipliilo defensore
quando iltuc apud vestram excellentiam properatus cum Flavino nsisso regio redeunlibus allatae re-
est. Nam nullo modo vobis vetare [Lamb., vclarel spondet. Primo, impcriales missos coram ponti-
ficiis auditos, quibuscum de catbolica fide et tradi-
Ijabuimus, si faclum fuisset.
lione dispularunt, quam rem missi eliam retulerant
fnterea nempe ea quye a fidelibus sancta; Dei Ec- tanti esse, ut faetum a Di-o uno compensari possit.
clesiu;, ei noslris, id est, de parlibus Ravennie ad Dcinde, ad imperiales litleras, et Pippini respon-
iios pervenerunt, aptum prospeximus vestra; excel- sum (utraque enim exempia adnexa fueranl) pro-
grediens, hoc summopere laudat; illas sublest;c
len.liie intinianda, eo quod aMUuli sancla; Dci Ec- lidei damnat. Tertio, Synesium alterum ex missis
clesiae et uoslri, atque vestne excellenti;e, die no- imperialibus detentum, Anthimo cum regiis missis
cluque non desinant perlraclare, qualiler nos sibi redire Constanlinopolim jusso, probat. Quarto,
nullis blaiidiliis aut mundi liiesauris eum removeri
Deo conlrario praivalere ac superare possint. Tamen
posse a promissis divo Petro et Stephauo f;ictis,
el ea ipsa scripla, qu;Tft exinde suscepimus, infra longo experimento jam se novisse alfirmat. Quinto,
has noslras litleras excelleuti;e veslnie direximus ; B se ait mittere suum sigiium ab eo petitinn per
Flavinum regium missum. Sexto, se transacto
quatenus rei meritum addiscentes, agnoscatis quod
meiise Maio ad eum legasse suos missos Philippuin
illi a suo malii;no proposito et solila nequilia nequa- presbyterum et Ursum pro Tassilone ejus sororis
quam dcsislunl : pro quo, Clirislianissime bone fili filio, (|ui in gratiam avuiiciili redire avebat sed ;

et spirilalis compater, suspicioso a Desiderio prohibitos Tieino in Fr..n-

enixius elaborare atque de-
ciam discedere. Denique, dbli plenas es.se lit-
certare jubcas, quatenus bonum opus quod cwpisli teras imperiales (Gra;cis serere conanlibus dif-
per le conipleatur, el ut sancla Dei Ecclesia et ejus fi lentiam dc regiis et pontificiis missis) monstr; t
peculiaris popidus perfeclam liabeal liberalionem, Christophori primicerii viri iiitegerrimi exemplo,
qui proditionis insimulabalur.
Cl seeuri ab inimicorum insidiis permaueant •">.

De reliquo vero peliums divinam Dei noslri mise-

Domno <^
excellentissimo filio el nostro splritali
coinpalri Pippino regi Francoruin et palrieio Roiua-
rieoriliam, ut vos per mnltorum aunorum curricula
in solio rcghi vestri conservare dignetur, una
norum, Paulus papa.
cum
exeellentisbimis vestris nalis, nostrisque spiritalibus
Cumregalispolenli;ccuImen plus fidei virlutequain

Carolo el Carolomanno, bellalorum armis videalur pnesidio et forlitudiue

liliis, regibus Francorum
circumtegi, quid mirum, excelloiitissime ct vere
el palriciis Romanorum, nec non domna Bertrarla
nv/.^ii-.niic^i.no
excellentissima ..,„:...,
regina c..- •.
sp;rit;»li
1-
nostra
.

commatre,
G .
orthodoxe regum, si studiorum
-
212
^aa-^» vestroruni
rr
conalus, ad protegendum [Lamb., Cfrt.'. profligandum]
veslra conjuge, simulqueet Gisila nobilissima puella, ,

D;.M instilutionem ac fidei Clirislianorum censuram,

nostra spiritali filia, ad exaltationem et defensionem
iiiipMisius immiiiere nou desistat, et ob hoc et coe-
sancl;c Dei Ecclesi;e, simuhiuc el ejus pceiiliaiis po-
Lstis vobis vicloria dalur, et prospera a redemptore
puli, optantes diu vestra; prosperilatis gaudia ad-
nostro, credite, pneeeilentiye vesirie fore largiiura.
«liscere, atqne immensam pro vobis divinain implo-
Remeanlibus siquidem ad nos missis noslris, quos
rare clementiam. Incolumem excellenliam vestram
ad veslram pra;claram exeellentiam direcios ba-
gratia superna custodiat.
buimus, Joaiiiie videlicet subdiacono et abbale, at-
XXXVIIL que '^ Pampliilo defensoie regioiiario spiritalJs matris
211 ITEM EPISTOLA EJUSDEM VAVJE, vesU-e, sanctu; nostrae Ecclesia;, una cum vesiro
AD DOHNtM RECEM PI."PIM'M, l'ER FL.VVI.NLM CAITI.-
niisso Flagitio capp.llano, altiilerunt nobis houora-
I.A.NUM, ET JO.\NNEM SUnDI.VCO.NUM ET .\BItATEM, AT-
QUE P.iMPHILUM DEFE.NSOKEM RECIONAKIUM SANCT.E biles et niiuis desiderabilis [Lamb., desiderabikjsj
ECCLEShE DIKECTA, Chrislianilatis tu;e litleras, quas cum iiiuiio jucun-
lii ijua coiitinentur cjratiarum acliones ae tpsis missis, dilatis gaudio suscipieutes ac relegentes, protinus

cuidem tria capita in anterioribus litterisse atligisse D agit fgr. cidem agit) Pipino,
quo:l missi sui, scilicet
teslatur : at cjusinodi littene non exstant, ut di\i, Joh;inucs [legali Job.] subdi;iconus, abbas Pain-
Siii

in isto Codice. Cenn. pliilus (lefensor regioiiariiis [P;iiiiph. abbas N. (lefeii-

a Aiebam superiorem ad epi>toI;!m (not. 2) et sor reg. sanrl;e Romaiue Ecclesi;e euiu iinperialibus
I

liie de Gia^coriim iusidiis verba fieri at (iuibusu;uu : missis [lcgatis] a Pipino houorince suscepli sinl
eai pararenlur iiisidia; luiii haud dixi. Saiict;e seilieet [essful]. Agil Pipino gralias, (juod omnia iiidicavii
sedi et ejus peciiliari populo, seu Romanis para- jsibi oiiinia indieaveril] qii;c cum iinperalore Con-
baulur idcirto Exarchaliis et Pentapnlis in p ile-
: siantinopolitano aeta fueraut: valile Pipiiium laudal
statem redigere summis viribus niiebaiilur Graxi : ctc. [vaKle eum laudat et coiiiineudal j. n Cenn.
iiitte enim aut ftedere, aut amicilia cum Spoleianis i'
Suium. 22 Rar. et Cint. Gk! ts.
iuita, ul oliin Eiilyehius exaichus, aggreai Romam <^ Nisi Paiiipliibim defensoreiu reperissein in lil-
potcraut. Alias Liingobardorum opL-ra iiidigebant, iii teris Stephaiii III (cp. il), al. i;i}, susjiieatus essem
quorum polcslate erat non inodo Italiye regiium, sed nuiii lii poiitilicii iiii7>si iideiii essent qiios siiperiori
Beneventaiius eliain ducatus lalissime patens eum- : aiiuo I^iiilus Pippino lcgaverat. Proieelo Joannej
que hos Francorum regi addictos non igiiorareut, sub(liac(uuis et ablias ideiu ipse est de ejus colIeg.i ;

hauddum lenlare illorum aniinos ausi erant quoJ : diviuare iiou ausiiii (iiiid eveuerit iii Fraiicia, ila ui
postmoduin feeerunt, ut mox patebil. Id. Joanni soeius allcr dirclur. Quo.l cerio eousial.
Argum. Paiiv. (Cod.
^ Vat. 2"2) : « Yicesimam Petrus priiuici'rius defoiisoruin nunquam auiplius
secuudam epislolam Pipino scripsit, iii qua grati;'S memoratur i» isto Codice. Cenn.
 ;

207 B. C.VROLl M\GN1 OPP. PARS I. SFXITiO iil. 208

oarum asserlio, tanqiiam suavilalis flagranlia nos aC- A t)igu;iin non csl. Vcrc enim, doniine rex, fili (.Ini-

fici(Mis ac salularis providenliiR lomento medens stianissimc et spiril.ilis conipater, spirilus Dei intimi

he^los effecii. cordis tui illustrat piani consideralionem, el qui Spi-

Porro, Chrislianissimc rex, amanlissimc fili et ritus sancti gratia redundat, non alils nisi quae spi-
spiritalis compaler, innoluil henignitas vestra, qna- ritalia sunt exubcral, quoniam cor potcntiae vestraj

Jiter nostri ac imperaloris missi ^ a vobis suscepti in manu Dci consislcns, in suo procul dubio illud in-

sunt, et qucmadnjodum illis de singulis quie pr;e- clinat beneplacito.

claro culmini veslro affaii sunl, respondere sluduislis, Direxisiis siquidem nobis per eadem vestra scri-

eos, pro amore fauloris veslri beali Petri, nequa- pla significanles, quod nulla suasionum blandimenta

(iuam suscipi aut iilis resp.mderi acquiescentes a])sque vel proiuissionum copia vos 214 possit avcllere ab

Tioslrorum missorum praisenlia ; sed cl ipsi nostri amore et fidei promissione, quain beato Pelro, prin-

legiUi ca ipsa nobis retulerunt. Unde licet nos ob cipi apostolorum, el ejus vicario ,
prxdecessori et

tantam cordis vestri sinceram affluenliam, quam germano nostro sanct;e record;ilioiiis domno Ste-
er"a spiritalem matrem vestram Dei Ecclcsiam et phano papoe, polliciti estis, sed in ca ipsa vos clia-
ritatc et sponsionis lide fme tenus fore permansu-
«ostram fragililatem babere videmini, digna repen-
dcre non valemus, est tamen protector vester Do- B ros ; et quidem nos, pra^cellentissime regum, cxpc-
minus Deus noster, qui vos regnare jussit, et san- rimento comperimus et operibus comprobavimus,

clam suam Ecclesiam ad defendendum vobis com- vos firma atque robuslissima constantia, in ea ipsa
sponsione [Ms., vos] finem permanerc, et in vobis
misit, qui dignam pr;«miorum in pniesenli ac futura
in

confidimus, quod universi mun.ii thesaurorum co-

vila, pricccUenlia; vcstrac rcpendere polest remune-
si

ralionem. pia in conspectu vestro offeratur ac tribuatur, nuUo

Rafjue cl litteras quas vobis, simulationis moJo in aliam partem vestram firmam et a Deo im-
213
ac illusioiiis causa, ipsi impcriales missi atlulerunt, pnisammentem declinare inflectcreque valebit : qiio-

noiiisque a vobis directas suscipicnlcs, earum agno- niam vos omnipotcntes Dominus, pra; cunclis regibus

omnino in lioc benignitatis veslr;e sifculi, elegit et in vobis complacuit, ut vestro ccr-
vimus seriem, ct
taniine sancta univcrsalis Dei Romana Ecclesia, el
pia consideralio, exsultationis lactitiam nobis intulil,
vere constal non pro bumano favore, sed pro caput omnium Ecclesiarum, ac firmamentum fidei
(piia
vos peregissc, sed et ea qiia; pnefali Christianse ab impugnatorum insidiis liberata exsti-
Dei timore, ita

cum imperialibus missis de observatione tisset, el ilUid quod a constitutione sccculi Dominus
nostri missi
in vestri per vos periici dccrevit, eccc mirabiliter operatum
fidei ortbodoxai el pia patrum traditione,

pr.-fiscnlia disputanles alJercati sunt, nobis liquidius C esl.

per cadem veslra scripta imioluislis ,

simulque et Uiuic magnam poit Dcum in vestro regali culmine
cxemplar lilterarum , ipias praifatii imperatori ui- spci fiJuciam habemus ,
quod perfectius ipsa san-

rexistis , rcsponsionis quip.ic moJum et solutioucm cla Doi Ecclcsia, atfjue haic miserrima el afflicta pro-

peiilionum, de his qiue ab eo vobis inlimata suiit, vinciola <

a perftdia inimicorum liberetur, quia an-
veslra aii- humani non desinit inimico-
nobis dirigcre a Deo illustrata excelloniia liquus gciicris liostis

nuit : verum etiain el quemadmodum eisdcin impc- rum cordapulsare, ut siiasjaculentur solite insidias;

rialibus rcsponsum rejdidis.is, el unum ex

missis sed, boiie orlhodoxe rex, tuo solito ccrlaniinis pr»-

cis Aiithi \Grets., Antliymum] nempe spatarium cum sidio, eorum cum Dci virtul-e stude confringere is a-

vestris missis regiam direvislis urbem, et alium, vi- liiia.i!, ul sancla Dei Ecclesia et populus ejus pecu-

delicel Synesium eunucbum, apud vos detiiiuisiis, liaiis perfectius ab inimicorum ssevitia liberetur, ct

simili modo nobis minulrus iulimasUs ; agnilisque liieiiio suffragiis apostolorum circumsepti, mcrcedis
o;imibus a voliis pro cxallalione sanctic Dei Eccl?si;e vftl-is in coelo rcpositam coronam conscqui merea-
et fiJei orthodox;e defensionc pcractis '', Uclati si;- miiii. Direxiimis itaque excellcitia; vcslrx', juxta ut

nms gaudio magno, cl ita nobis plac;ii>ilia cxistuiU, iniiuuistis, signuin noslrum por pneseiilem missum
sicut certc, non hoc bumano coiisilio, scJ Doi pr»- vcsliiim.

vidcnli;« intuilu vos i:(lia egisse ac respomiisse ani- 213 '''l"''''' •' ''"•^- in;;olescimus Chrislianitati

a \'iJericel Anlhymus spatarius el Syiu^siiis eu- r.hiliiUon. {.binii!. lib. xxv, n. 1) post relatam eam-
nuchus, qu!!S infra noiniiiat. De hac e])islola rccle dcm sumiiiam, agit (iiuni. G) de sanctoium Gorgo-
Pagius (a. 7G4, n. 4.) (pi;e c;eteroqui saiis persjiiciia nii, rcliiiiiiis Roiiia in Franciam
Naboris, el Mazarii
est. Ckn.n. alitilis paritcr coiliiieanl ad saiiclorum vcne-
: qii;e

Q;iam serio ag.TCt rcx Francoruvi, ut catholica

i> r;itio;!cm Francoriim regis opera vinJicalam. Ii).
fi sacrarum imaginum cuitus adversus Gr;v(()s
!es el iMuraloiiiis , ([ui sciUiicr ct ubiiiue Romain a
<•

;!sserereiitur, patet eliam ex actis Conventus Alli- Gr;rcis iiiiiiime pclilam aul!im;it, quoJ juris coriim
niacensis seij. aimo cclcbrati. Qnanquani eiiim eaiicm essct, pcrlUiicloric has cpislol^s perlegisse vi(!elur.
inlerieiint, lamen e schedis Luca; Ilolslenii Lahbco Qiiid ciiim aliiid enil prov.nciGla ista, nisi Roi!;a cl
Irans iiiissis a R. P.Possino exstat coriim sunim;\ ejiis diicaltis? luculenier definilur iiifr;i per sanctam
(Lubbe, Conc. tom. VI, p. ITO"!) qux liuc perrment Dci Ecclcsiam ejusque pojiiilum peculiarem. At Gr;ic-
« Nomina episct.poruiii, seu abbalum, qiii apud vil- cis, ut sui)ei'iori (pisttila (in:er nol.) aiei>am, patcro
iam p;ii)!icam Attiniaeum pro caiisa religioiiis ac aJiius Romam noii pot;'rai , nisi jniiis Exaichaluni
saluie animarum coiigregali synodaii conventu, ctc.t iii poicstiilcm revii£cre;il. Id.
 , ,

209 COD. DIPLOM. - MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. — EPIST. PAUL1 I. 210

vestiui, quod jain sx'piiis nos petisse dignosciUir A primicerius et consiliarius, sine noslra auclorilale

Tassilo Bavarioruin du\, ut nostros inissos ad ve- nobis quasi ignoranlibus , suggesliones illas, quas
stram pnvclarain exccllenliain dirigi annuissemus, ut soepius ei direximus, fecisset, ct alias pro aliis eju*

ea inler vos provenirent quic pacis sunt. L'nde nos ac vestris missis relegissel, et iii hoc teslein et judi-

data occasione libentissinie noslros missos, id est, cem proferimus Deuin quod ila nequaquam est. Nihi;
Phiiippuin dilectnin filiuin nostruin presbyteruin enim ipse noster consiliarius extra nostrain volunta-
aique Lrsuin noslruin eliain fidelein, ad vestri prne- tem aliquando egil vel agere praisumpsit, quoniaiu
seiitiam visisumus direxisse, transactoMaio mense «, nostri pncdecessoris ac germani , domiiii StepLaiu

eo videlicet modo, ut qualiter vestra fuisset volun- pap;B, siinul et noster sincerus atque probatissiinus
tas, ita peragere debnissetis el properantibus ipsis
; lidelis exslitit, et in omnibus existit, et satisf;icti su-

noslris niissis usquCTicinum adversa suspicione , mus de ejus iininaculata fide et lirma cordis con-
arreptus Desiderius Langobardorum rex, mininie eos stantia, et ob hoc credimus , illud quod nobis false

pcrniisit ad vestram a Deo conservatain excellentiam profertur non impropcrium, sed bravii coron;! iiobis
pertransire, tamen et easdem iitteras, quas vobis di- a Deo computatur, et idcirco utrisque nobisDoininus
rigebamus, infra hiec nostra scripta Christianitati adjutor est , et non limehinius quid nobis faciat

vestrie transmisimus. Itaque et lioc a Deo protectse B homo. Habebimus enim ,

pr>st Dcum , et clypeuin
Christianitati vestrK aptum duxinius iiitimandum :
protectionis et arina virtutis, ve.stram a Dco illuslr;»-

quod relectis imperialibus lilteris, vol)isque defertis lain pncclaram excellentiam. At vero Christiaiiitas
[delatis] per pniefatos Anlispatariuin [Lamb., Anti- vestia snosjubeat inquiiere missos , et iii omnibtis
num spatarium] et Synesium eiinuchuin, (juas nobis vos salisfacialisqucniam mendacium contra nos
;

ob earum seriein intuendam, pro amore beati Petri idem adseruit imperator, eo quod cain direximus
fautoris veslri, dlrigere dignati eslis ^, reperiinus iu suggestionem, eis relegentes paritcr cum ipsis, qu;e
eisannexum, quodvestriac nostri hoinines, qui ipsas direximus et conlirniaviinus , et ejus exemplar a
imperiales syllabas, quai vobis nobis(iuc dirccl.c sunt iiobis vobis directum apiid vos haberi videinini <'.

vel dirigtnitur, iatcrprelantur non juxta ut ibideni

2B.7 "is praiinissis , flexis poplilibus, una cuin
e\aratum est, scd aliud pro alio false interpietari universa plebe Def, polorum coeloruin opificeni Do-
audent; elmissi, qui interpartes properant, nonsicut inimim Deuin vorum «i
exoramus, ul vobis prncsentis
iliis iiijiingitur, sed acceptilationis prLeniio corrupti, vil;«Iong:cvitatemcuin magii:i dehostibus victoria con-
alia pro aliis deferunt, et in hoc perpendat veslra cedat, et ;ieteriia gaudia liini exccUentiaiveslncquam-
exceSentia ,
quanta est inimicorum nialilia : dinn que Christiaiiissiin;e regince, filiie et spiritali nostrai
contra animas eoruin, non qiiiE vcritatis sunl, 21© G commalri, amaiilissima! vesir;e conjugi, atque dul-
sed per hanc occasionis versutiam iniqua prolori:nt cissiniis natis excellenlissimisCarolo ctCarolomaniio
icendacia in id, quod nec suis nec veslris ac noslris rcgiiius Francorum et patriciis Romanorum, largiri

credant missis. Diini ct vos satisfacli cslis de veslris (lignctur. Incoliimcm exccllenliam vestram gratia
hoininibus, siinili inoJo el nos de nostris, (juod niillo siipema custodiat.
modo hoc agerc pLnilus praisumant. XXXIX.
Satisfaciat oinnipolens Dous qui c<)r,li ac renum iTEM EPISTOLA EJUSDEM PAPE
,
21S
scrutator esl, ineliilliiunicorexcellcnli;« vestrai, qiiod
AO no.MNUM PIPPI.MM REGEM DIKECTA ,

nequaquam nostruni quispiani, ut ipsi asserunl, la-

In (jHa coutinentur, quod sex patricii cu»i trrcoilis
lia agere perpetravit, sed in lioc vehementcr idcm navibuii, ctstolo de Sicilia iH|L;nnb. oin. in\parti-
iniperator irascit-ir, ct occasionis versutias adliibet, bus lionui', vel Franciw propcrant, cl de juslitiis
saiictiC Dei Ecclesiw, quas Dcsiderius corain inis-
pro eo quod nequaquam siluinms ei pricdicanilum ob quia niliil cxinde
sis suis facere proinisit sicut , ,

constitutionem sa:iclaruin iniaginum ct Jidei ortho- pollicitus fuit , adiinplevil •".

doxLC inlegritalem. Nam illud in ipsis suis apicibus {\n. Dom. 70 i, Cod. Car. xxiv, cliron. 58.)
asserunt, quod dilcclus filins noslcr Chrislophorus AiiGUMENTUM. — AdnecLil suis liiteris alias , (jucis

a \}l siipciior, iiuMiiife an:io, dum maxinic s;cvie- 1) Pauli ap. xVnasl. Id.
bat liorrida liiesns, dala fuil ita h;t:c cpislola admo-
; Opportdiie adiiio;iel
'•
Gcnlilolus csse
ca;!oruin
dum provccSo eo iem anno coiiscripla fuisse videtur : posiliim a T(Mignag('lio, n:!m iii Cod. tellorum
ins.
•le missis enim Pauliis loqiiitur , quos pi';i'lcrilo bixotcliurum, ut legit Laiii!u'cius , inveniUir (pio;l :

m^iise M;»io (iinxcralTassilo!iiscausa,(|uia I),'siderio cst creatorem cueli et teri;e : at cr;isso illi :evo nie-
eranl prohihili Ticino [injficisci. Quippc lili;>!ii snaiii, liiis s;ipicbai!t qui IrcquOiitcr occiirniiil. in.
po'.i,
ul ail P.!gius (a:!. l{)'i, n. -i) aut iu iii:it!imo;iium <^
Argmn. (Cod. Vnt. 17)
P;>.nv. « iii dcciiiia se- :

collocavcial, aul, brcvi coHocaturum se spei-ibat ei- ptina cpi^tola ad Pipimim |l)cciiii:i scpiim;! l*ipii!o|
d(Mn Tassiloni. Cenn. indiciit sex patricios ciim 500 iiavi!)iis Cpoii llomam
^ Lifeias pi-o 'l'assilonc datas periisse, licel sc- ventiiros, cl posti'a iii Fraiiciam ad Pipiiniiii. Po-
m;^l ct itcniiii missas, p;u-i!i!i iiilerest. QiKie autcin sti'a (iiicritiir prolccturos, qiicrituij Dcsi-
|Pipiiuiin
vcneraitt Conslaiiliiiopoli, magiiique nioinenli siiiil (l.riiim juslitias s:iiicl;e Dei Fccicsi:e ([uas coiam ,

ad Gia-curuin vcisiili;is tcncnilas, p^v su;iiii!:i capila missis jlcgiilisl Piiiini facere piomi-scrat , iion sicut
liic a poiililicerehUas liabentus. 1». poliiciliis fucraio Kliniplcvissi', scd insupcr ipromise-
Ponlilicem pne ;iliis regi susp'jcti!iii reddcie ino-
'•
r;(l, (picni:ii!inoiluin poilicitus l'iiei;il , non a(iiiii|ile-
litus eral imp;'ialor, litleiis ad se scriptis ahulcns vissc , (ini!ii'.niiio) UomaiiDs injuriis pliirimis alfe-
pio sacrarun) iiiiagiiiiiiu culUi restiliicnjo, ul iii Vi!a cissc. > Ii).
 , '

2H B.

n-iiUiabaUjr se\ patricios, cum trecenlis navigiis ol

CAROLI iMAGNI 01'P. PARS I. SECTIO III.
m
A in integro ex omnibus nostris civilalihus rc< inere '
cla>se Sicula Homaiii vcrsus , iiiJe iti Franciain
profccluros. Pnrtorea illuni adinonet convenisse
sed singillatim tantummodo de una civitale facereel
inter se el Dcsiderium coram regiis niissis de nv dealia rccipcre maluit, volens per hoc dilalionein
l)us invicem rcstilucndis; sed vcrsutum rcgem inferre, ne pars nostra [Lnmb., Cent., veslra] Roina
rqin ca-plam procraslinare ac niala inlerim ct ,
norum propriain coiiscqualur justitiam;
et ecce no-
depr.nedationes in Romanorum rmihus fieri, qu n
eliam comminatorias sihi niisisse, quas ilcm a !- impctranlcs ad nos sinc efiectu rc-
stri niissi nihil

neclit. Consuctam ejus protcctionem exposcit. Co- versi sunf', ctplures depnedationes [Gent., depreca-
iiiherto ejus vasso multa enarranda commiltit.
Orat ut duos missos leget, qui solatio sint Roma-
tioncs] cx tunc, aiquemulta et inaudita 220 ">:«•<'» '"

nis. alterum Ticinum, qui icgeaudilo in Franciam

nostris immittit finibus. Unde ecce suas confestini di-
redeat. rexit litteras, per quas, confidens in sua ferocilate,
Domno « excelleiitissima ft^io et nostro spiiilali Deum,pi:c oculis non habeus, nec bealuin principein
compalri Pippiuo Francornm regi et palricio Roma- apostolornm Petrum metuens, comminationes iiMbis
norum, Paulus papa ^ direxit, et in;inia delractionuin verba periulil ^^Lawb.,

A Deo in lilulGC proccellenti» vestiv-c liis noslris Geut., protulil], quas et de praiscnti infra hanc no-
apostolicis syllahis, bone potentissime rex, fili excel- stram exarationis sericm vestro praefulgido el a Deo
Icnlissime et spiritalis compater , sicut nostro, post B iostitulo ciilmini direximus, ut earum praccelsa exi-

Deum, liberatori ea, qiiie ad agnitionem noslram de uiictas vestra agnoscens tcxtuin , consideret qiianta
diversis adveniunt paitibus suinmopere innotesceie sil ojus malilia et elationis cordis superbia , in id ,

studemus. Agnoscat siquidemeximietas vestra, quod conlra bcalum Petruin vestram regalem po-
219 et

iutimasse nobis quosJain sincerissimos fideles, spirita- tentiam se erigcns , nialitias nobis coinminatur in-
ferre e
lis matris vesti\Te, sanctLe nostrai Ecclesi;e : quod sex
patricii, defcrenles secum trecenta navigia , simul- Sed nos spem iiostram, post Deum , sicut inexpu-

que et Siciiienscm stolum [classem], in hanc Roma- gnabilem murum, firmissimam , in vestram a Deo
iiorum urbem absoluti a regia urbe [Constantino- conoboralam excellentiam habemus, pro quo flexo

poH] , nd nos properant. Quid ii veiint agere, ant popliie te pelimus, et per nos eliam bealus Petrus ,

pro qua diriguntur causa, ici veritalem ignoramus apostolorum princeps , vestram aggrcditur exiiniam
;

hoc tantum nobis nuntialum cst, quod ad nos pr/."

pr;cccllcnliam, quatenus inspiratus ab omnipotente
gredi, et ad veslram summe laudabilcm praicellen- Deo, qui vos sanct;c su;e Ecclesia; delensorem ac li-

tiam in Franciain ingredi sunt dispositi , easdemqiic bcratorem constituit , salulem nostram amplissime
«obis deslinatas litJeras , infra ha;c nostra sci ipla procurare, et contra omniuin nostrorum inimicorum
,

vesfra; excellcntia; direxiinus intuendas ^. Q ferocitatem ct arroganliam soliius auxiliator el pro-

Itaque et hoc conservandac eximietali vestrcC in- tector noster cxistcre jubeas, Christianissime et spi-

notescimus, quod quemadinodum iii praiscntia mis- ritalis compaler ,

quatcnus lucratissimum prsemium
suuin [Lamb., missorum] vcslrorum conslitit cum a redemptore nostro Domino Deo, intercedente beato
Desiderio Langobardorum rege, ut noslras Romano- Petro apostolorum principe, consequi mereamini, el
rumjusiitias cx omnibus Laiigobardorum civil;Uibus sicut terrcimm,et ila cceleste regnum cum sanclis cl

pleiiius primilus acciperemus [Teng., recipcremus] electis Dei per infinita siecula consequi mereamiiii

et ita postmodum ad vicem ex omnibus nostris civi- De omnihus vcro subtili enarratione, praisenti Co-
latibus inlcgras Langobardisfacereiuus justilias, freli niberto, vcstro lidelissimo vasso injunximus cuncta
in hujuscemodi ejus poUicitatione, quam in praiscn- liipiidius vestrae regali potenti;e suggerere , sed cl
l*ia pneJicttjrum missuum veslrorum exhibuit , no- hoc ohnixe poslulamus benignam excelleniiam vc-
slros mssos direximus ad casdcm rccipiendas fa- stram, ut missos vestros aplos, quales vohis placuc-
cicndasque juslilias. Ipse vcro varias adiiibens occa- rint, ad nos dirigcre debeatis , qui in nostro iiive-
sionum versutias, ncquaquam nobis primitus , ut nianiur esse auxilio, unus tamen ex eis usqiie Tici-
constitit, plenarias deomnibussuis civitatibus facerc num properarc debeat, ut dum cum Desiderio rege locu-
voluit quas exquirimus justitias , et ita demum suas D tus fuerit, quidquid eisin responsis 221 reddideri!.

a Sumra. 17, ap. Bar. ct Ccnt. Grets. qiuc Romanos Francos aggressnra nuntiatur,
el falsa
^ Ilanc epistolam Coinlius ci Pagius ad an. rcfe- trcpid;itione pontificem implet niisqnam ciiiin : legi-
riint 705, quam clironologi;\m miiiiine amj)!eclor; ct tnr aut Constanliiiopoli proreclam esse aut in , Ita-
hiijus veluti coiisectiiiam dccimam scptimainCodicis liam appulisse. Excogitata lucc forsan crunt ad incu-
collocant sequcnli aimo, quod minime pro'.)ari po- tiendum terrorem Romanis, quos defccisse, conco-
lest; iiil enim simile ntiiipie est, pncler jiislilias quere haud poterant Gncci. Id.
<livi Petri el missos, qui et ad alias referri possunt. •1
Totu:n hoc f;iclum desiperent, qui aut epistolis
Muratorio etiam visa esl h;cc illam scqui idcirco : liiicusque rclalis, aut mox referendis aptare vellent.
ann. "/58 ei 759 dalas piitat, qu;c chronologia pugnat In nnlla siquidem ex Paiili epistolissimile quid rcp(i-
cuin historia. Mihi quidcm sccus vid; tur idco(pi(% : ritiir. Transactio eiiim bujusmodi aut secrcto, ut alia
ep. 'i^), al. 17, retuli ad an. 761. Pctri primicerii de- niulta, inissis credita erat; ant e re nata condicta
fonsorum latoris rationem habens istam veio ab : fuerat. Id.
aniio, quo Cointiiis et Pagius eam consignant, re- e Damna illata ecclesiasticje ditioni, et commin:»-
luoveo ita siquidem facicndum suadet epistola se-
: tori;e Httera; prajsagiunt hostilia illa qiiie nifcx sc-
quons, ulmox ostendam. Cf.nn. qu'^nt\ir, et a Pagio rccle collncantur (an. 76j, n. 4)
IjiUu^ pdtricioruiii nnmcrus
«;
laniaque cljs&is, , cniUra-la ocilicct sc^jmcpU opistola. \».
 U

Si3 COD. DIPLOM. - MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. — EPIST. TAULI I. 21 i

vestrae excellenli;c retnuitiet, reliqui vero diio cum A vos lide et dileclione firmiter esse permansuros cum
vcslro disposilo el ordinatione, apud nos conjiingcre beato Pelro aposlolorum principe, alque bealissiniic
leslinont, ul in noslro , ut dicluincst, consislaiit rccordationis domr.o ct germano meo Slephano san-
auxilio a. Incoliimem cxccllfcnliam vostr.im gratia ctissimo papa; omnia adimpleri et in-
solliciti estis

snperna cuslo<liat violabililer conservari alTirmantes, quse eidem Dei

XL. apostolo polliciti et ol) veniam delictorum veslrorum

ITEM EPISTOLA PAULI, confessi eslis; quod quidein nos, dum cor excellenliai

SAXCT/E RHr.OUDATIONlS ROM.VM A.NTISTITIS,

veslroc in mann Dei esi, et divina benedictione sa»
PKR A.\OREAM KT 0. U .M) C L M MISSA, I cloc unctionis gratia, per apostoUim ejus et regni

Jn qtia conlitieiitnr cp-ati(iriim actioues el posliilalio- coclorum clavigerum beatum Petrum in regem, ex-
nes, volcndo adJKloriuin obliiicre coiilra Lamjo- cellentissime aKiue prxcellentissime rex, esse digno-
burdos ^.
sciUir .Jiictus, magna nol)is id esl confidendi spcs,
{Aii. Doin. 7Go, Cod. Car. xiv, cliron. 59.)
quod ipsa charilate et dilcctione, alqiie pro-
AiuuiMF.NTtM. —
Uespondel lilli-ris, ([tias Andrcaset
missione
in ea

quam coeleslis regni janilori spondere slu-

Giindericus missi regii atliiloranl. Landala cjus
conslantia pro calholica lide etecclesia vindio.indis, duislis, vos firmiter esse permansurum, dum et pro-

nullam lidem habendam ail Desidcrio iiivasione.=; {^ cul duhio, ct perlilleras ct vostros sedulo deslinatos
novas neganli; iiam pneterito ainio nioiiiUis de
missos nohis coiifidendi maleria conferclis.
damnis illalis Senogalliensis civiialis rinihus et in
Campania, comminalorias sihi monenli miseral, Unde et iios firmiler in vesira cbaritate et dilec-
quas ipse adnexucrat suis litleris. Propieica ot tione cunctis diebus \\lx noslra erimuspermaiisuri,
regios missos se peliisse, qiii advenieiilos menda-
et nuUus nospoterit per 223 quamlihet tempormii
cem ess Desiderium dcprehenderant. Se accepisse
'

mcnsam allaris ab eojampridem dono datain san- interruptionem a vestro am(dre etcharitate, atque di-
Cio Pelro et Stcphano, ac delatam a regiis missis lectione, quem [qu« i-n] medio nostrum annexa
in sacram confessionem se consecrasse, sacruin iii
est, separare; pro quo ohnixisdeprecationilus quKSo
ea fecisse, niiUo tempore inde amovendam s nixisse,
Georgiu.u el Pelrum in Francia detineMdi facul- elcoram terrihili fuluro judicro exccllenliam ve-
talom permitlil. Missos multa coram onarrasse, stram conjurans deprecor, ut j'axta quod ex vestro
quihus ipse singillatim reposuerat, quai corain mellifluo ore prolata et heato Pctro piomissa sunt,
referreut.
firina conslantia permanere juheatis, respuentcs
Domno excellentissimo filio et iiostro spirilali
orthodox;«
inimicorum sanclx Dei Eccresiic et fidei
compalri Pippino regi Francoriim ct patrioio Ro-
impugnatioiium impias suasiones et inanes promis-
nianorum, Paulus papa , cum maximo honorificenliae
siones, et Deo magis et beato Petro semper placere
conatu, el dileclionis affectu.
procurate, qui volds pra^sentis regni gubernacula
Qaas prajclara excellcntia veslra iiiisil litteras, C
tri: uit : qiiateiius et temporalis regicc polestatis, vel
afferentihus Andrea 222 ^^ Gunderico •=
solertissi-
culmcn largiiidignatus est, coelcstia qiioquc vohis
misviris, Christianiiatis vestnc missis, acceptantes
regna perenniter tiihiiat possidcnda, et immensas de
suscepimuslilteras,quihus solita gratulatione [Lamb.
hostilus aposlolorum principis suffiagiis largiri di-
udd. etj laeiitia relegentes, et meiite et corde oppido
gnetur victorias.
sunuis laitali , dum per ea.s optata nobis desideria,
alTectio ethetitia, multum de vestra piosperitate no- vcro, quod innoluit cxcellentia vestra, vo-
De eo
bis compertum est, Deo omnipotcnti imnicnsas refe- bis Aderio [Lainb. a Dcsiderio] Langobardorum re-

renles grates, qui nos, juxla ut crebro oplamus, de ge csse insinuatum , nullain malitiam vel invasio-

vestra inmensa sospitate Isctos reddere aniiuit; nihil ncm a Langohardis in noslris partihus fuisse illatas,
omnino ciedat nobis benivola excolleiilia vesira, no;i
enim nohis dulcius, nihil suavius in hac vita exsti-
til, quam veslnB incolumitatis gaudia assidue pro- veridice inhoc vobisdirexistis; ctcniin, hcniguissinie

speris relationihus addiscere, dum nimirum prospe- fili et spiritalis nosler compater, Chrislianissime rex,

ritatis vestra* laititia, sanctae Dei Ecclosia; exultatio dum lant;e ab eisdem Lango!iar,Iis devastaliones in

[exaltatio], et omnium orthodoxorum exstitit u!)er- nostris linihiis ac civit;ilihus fact;c fuissent, et a no-
D bis ex hocadmonitus fuisscl, comminationis sii;e ad
rimadefensio, el eis deniquea vobisdircctis syllabis,
nos cerlos, ct in omnihus reddidistis vos paratos nos direxit litteras, quas necessitate coacti, infra
adesse in adjutorium et defensionem sanctai Dei Ec- nostras apostolicas lilleras hoc pi\Tterito aiino vo
excellenliic direximus intucndas ^ hostililer
clesiai, in quibus necessitas ingruerit, atque in ca stnc

cpislolam 17 Cod. Car. perperam exi-

a Ilinc liquet misit [Vic. sept. epistolam pcr Andr. el Gundr.
slimari hujus conscctariam. Causarum quippe simili- Pipini legatos transmisit] in (pia gratiarum actionos
ludo major est cum sequentibus litleris, quam cum coiitinentur ciim pelitioiie et adjiiratione de auxilio
pra;dicta illa cpistola, in qua de peculiis invieem coiitia Langoltardos miitcndo. » Id.

Ex tilulo, ac semel
his inissis iiullo illustrilms
redditis, ac de patriinoniis lii.ilrub(iue civitalum re-
«•

slituendis agilur diiiii contra hic de hostilitalihus,

:
logatioiie functis, Andreas roi noscio (piid hahebat,
minacibusque regis lilteris serino cst : illicde niirsis cujus causa a rege commcnd:»' aiur poiilifici, qiii ex
opem adversus Gnecos; liic
a Desiderio impetratiiris ulruisque voto eam porfooil, ut iiifra lestatur. lo.
d Putat Pagius (an. 7G5, n. 4) Dcsidorium dodisse
de missisqui auxilio sinl Komanis contra Desiderium
agilur ciim Pippino. Cf.n.n. lilloras ad Pippinum anloquam superiorcs pervenireiit
" Argum. Panv. {Cod. Vat. 27) : « Yicesimam ad ejus mamis; iiec fallitiir Iiiiio enim palel exoniile
:

soplinuiMi pcr ,\ii(ho;im ol Giiiidrioiiiii Piiiiiii iiiis^^os aniio 70 i (([iiod idcni Pagius non aniniadverlisse vi-
 ;
,

215 B. CAIIOLI MAG.M Wn'. I'AI1S 1. S1;<;TI0 III. 2!«

(juippe in civilate iioslra Synogaliensi per geiiles , A iMMislulka ai>la riilgens pennanet in lelernum <-•,

ferro el igne, qu;e exlra eaindeni eivilatcm consiste- ciijiis n imineralionein vos ciedile a juslo relribulo-

baiit, devastavernnt xx, pluriinam exi.ule auferentes re Doinino Dco ct beato apostoloruin principe Pelio
pra'dam, aliqiiantos iiiidem interfccerunt lioinines. in coeleslibus re^nis aiieplnniin.

Simililer et in partes Campaiii;e, id est, c:islro no- De Rej^io 'i

ilaqiie ct Petro (piol innotuislis oiii-

stro, quod vocalur.Valentisa, liostilitev inruentes, ta- nino agnoviinus, seil hoc in veslrae voluntatis arbi-
li;i. 224 sicut paganyc gentcs, egerunt, de qiiiluis Irio rclaxamiis, ut qualiler vobis placuerit, ita ex
usqiie hactenus ncqiuuiuan) jnstiliam ab eis reciperc cis agalis, sive iilis \Litmb., illicl apiitl vos eos dcti-
valuimus. El ideo excellcnli e veslra; dircximus, nt neiRlo, sive etiam atl nos absolvendo, qucniain orn-
\estruni annuissetis dirigcre missumi', quatcnus ejus iiino [ Lamb. Gent. oninia ], quai vobis placila sunt,

pra'sentia inter partes juslitiae pervenisseiit, ut non ei nobis oinnino congrua et prospera esse videniur.
e.\ hoc aliqua a noslra vel Lungobardorum parte ad Pra-fali denique missi vcstri, oninia qu;e a vobis in-
casJem pervcniendum jiislitias dilatio perveniret. jiincta exstiterunt, liqiiidius nobis retiileriint , de
llnde pro vestrp amplissima satisfactioncad proba- quibiis ad singula responsnm reJilinuis, eosque de
lioncm fecimus, in pr;eseiilia pnedicloruin vestrorum cunclis iMfornialos ad vos enarrandnm absolvinnis.

Iklelium missoruin, cmn jam dictis Langobardorum B perlicientes et caiisam prjeilicti Andrex', ut ejus fuil

regis missis, ct 3at''sfacli sunt vestri missi de tantis voluntas et vestra exstitit prieceplio.

iniquilatibus, el coguoverunt vestram [Lamb. no- Oinnipotcns autem Dominus, qni dives est in mi-

stiamjvcritatem, et eorum mendacium ; et ob hoc sericordiis, su;c extensionis brachio vos conlinua de-

nonpossumustantasabeisnobisill.itasmalitiastacere, fensione protegat, et omnes adversarios ac rebelles «

sed necesse nobis veslio regali culmini, uipole post vestris regalibiis subjiciat vestigiis, Iribuens longa;-

Deum luijiis provincioe liberatori, cuncta innot;:- viter ac salnhritcr, una cum excellentissima filia et

scerc, qiio per vos omnis istius provincia; a volis rc- spiritali nostra comniatre benignissima regina, et

dempl;e populus, ad suampertingerevale.it jusliliani. amantissimis natis Carolo et Carolomanno, excelien-

Intere.i,pr;ecellenlissiineac bcnignissinierex,Chri- tissimis regibus et patriciis Romanorum, atque Gisila

stianissime lili el spirilalis compater, suscepimus cL nobilissima, regni gubernacula possidenda, el aeterna

niensani illam,qnamolim sanct;x' recordationis domiiio pncmiorum gaudia cum Sanctis et eleclis per-

ei germano nostio beatissimo SLephano pap«, et per fruenda. Incolmnem excellenliam vestram gratia su-

eum beato Peiro apostolo obtulistis; quam et cum perna custodial.

hymnis el canticis spirilalibus Litani;^ laudes soleni- XLI.

nilcr Deo referciites, infra aulam ipsius principis C EPISTOLA EJUSDE.M PAP.E,
226 ITI^M
aposlolorum introduximus, quamque vestri niissi in \D DOMNLM riPriMM REC.KM,
sacram confessionem supcr corpus scilicet cjusdcm PEP. WIILF.VUULM ET SOCIOS EJLS UIUlCT.V,
coeloruin regni janitoris ex vestri persona obtulerunt Ih (jna coiitiuenlur vberrhn.v landcs, el de inissis

quam et chrismate unclionis sanctiricantes, et sa- aposloHcis, vel Grarorum in Francia moraniibus,
seu de Georgio [ Ccnliii'. (ircf/oi/o cpisc.] et Pe-
cram olilalionem super eam imponentes,
,
sacrili-
tro f.

ciura laudis Deo omnipoteiiti, paterna aniinoe vcstrae

(.4«. Doiu. 70i, Cod. Car. xxvi, chron. 40.)
temunerationem [Lamb., pro aeterna... remuneratio-
ne], et rogni 225 veslri stabilKale ofleruimus, dc- AuGutiE.MU.M. —
Rclemiiihus ex Francia Pclro nota-
rio regionario ct Jo;iniie mansioiiaiio divi Pelii,
cernentesapostolica censura sub analhcmatis iiilerpo-
missis aposlolicis, ciiin Wulfh;ir,"o, e!. soci s niis-
sitione nuUi unquam licere, eam ab Ecclcsia bcati sis regiis atiulerunt liUcras regi.i! finnitatis lcstes
Petri alicnare, el ecce memoriale vcslrum in eadem in catholicie fi lei et Ecclesi;e (.'cfensione nuilis

detur, dmn utramque cpistolim co;!cm anno datim vero unius tantum meniinit. Qiiare non adeo h;cren-
ceuset) conscripsisse priores illas, dum niissi rcgii (luin est verbis harnm cpis^ola^iim, ut or.!o earum ,
vi;c se dedcraiit, ac sub scqurnlis anni principium digcrendi specie, pervertatur. !n.
iisdem has delisse, qu3e prioia confirinant D§^iderii n Siiigularis ha'C r.olilia ine!is;c Sl(^phano Iljam
*-'

facta, novaque alia enucle tius narrant. Ck.nn. pridcm dono dakv, nimc ('.emuiii snpcr corpns sanct ncti
a C;istri Yalentis in Campania , et roriboni in S;i- Pclri colloc;it;c Paiilo poniinci refertiir acccpta.
,

bina (ep. 71, al. 56) nullam ainid geographos nien- Qiiiil de ea !ein poslea evencnl, incomperliim. Id.

lionem invenio, loca igitur medio a!vo cerla, sed mil- Gcorgio Icgi opoitere, non Reijio patcliit iiifra.
<i

li explorata eruditis reliiiquo iiitegra. Ulud inoneo Ihijnsinoiii iiien i;i in Cod. s;vpe occurriiiit, quod
qiioJ Senogalliam civitalem Paulus appellalnostntin, aliis eliam in coJicihus f;ictiim noriint crndili. In.
e De Tassilonis Bavari;c ducis mililibns, qiii sno
iienKjiie nostrnm vocat castrnm Valentis. IIiic vero
illos velim advertere aniiniim, qni Iriliuunt Eranco- cuin principe a Pippino defeccrant an. 703, sermo-
ram regibus donationem urbis et cjus diicatns; paii- nein esse crediderim. In.
teique illos, qui ab iisdein rcgibiis coepisse aiuiit
f
Arguiii. Panv. [Cod. Yal. IG) « Docimara :

sanctseseJisdilionein. Ibuic siipridcm aniplificatain scxlain ad Pipinum, et omnes Francos scripsit epi-
a Pippino Ex;irch;itu et Pentapoli ante aniios decein slolani [ sextain dcciniam cpistohiin ad Pipinnm et
eidem additis niiilmn dubium. At Romiancum Roina- oinnes Fiancos scripsit per Vulfardum ct socios ]

110 ducatuab aiiiiis mininium 35, Giacam ilmiiinatio- ejus in qua contincntur iilicrrimne hiudcs. Item de
:

uem exulain nullo donationis tilulo saiicla scdes po.s- niissis [legalis ad Gr;cconim regem iii Fiaiicia mo-
|

sidehat. Vide Discurs. pr;ev. lo. rantilMis, et de Gregorio cpiscopo, el Pct.o pics!-.y-
^ Nolandiuij, (jiiod .'\iipeiioii rpinlola duos misso.n leio. j Ir.
Ruumm, uiium ^cio licmum dingi c.vpelicral hio ;
217 COD. DIPLOM. - MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. — EPIST. PAULI 1. 218
blanliliis aut muneriims lalicfaclat*. Qniijns pi:- A lite lionoriliceiilix' alfecliim pcrsolverc, et impensius
blire leotis, omnibusqiie pra- i^auiio e.vsuilanti!)us, salutaiionis verba promere, ct ea (\uji ad regni ve-
Paulus suo et onmium nouiine dat liltt las kvtilia;
slri iniinensam exullationis [exallationis] iaudem,
;l ainoris plenas erga a'eirom, Fraiicosquc oumes.

Pioiiat, per eum deiineii inissos aposioiicos ct et aniiiuo vestr* salulem respiciunt, ainplissiine pro-
Gn«cos, qui cum suis Constantinopoli reversi ialari [Lamb., prolligari].
eiant, qiioad in synoJo decerneretur responsio ad
Igilur, regressis nostris inissis, qnos ad veslnc re-
(iuo capit de ortliodoxa (ile el de donalione ficla
i

sanclc sedi. Georgiuin episiopum et Petrum pre- gaiis clementiic vesligi:i dcslinatos habuimus, Petro
shyleruin quos secum relinere cnpiebat, jamdii- sciHcet notario regionario sancl;e nostra^ Ecclcsia; el
dum concessisse per Andreain, et inodo iUMum Joanne mansionario confessionis basilic;e f;inloris
concedere ipsius arhiirio ila tameii nl de episco- :

patu Georgii et de Ecclesia Petro commissu (pud vcstri, beali Pelri ••, conjiingentihus etiani el 22S
agendum rescribat, ne diulius reclore careanl. Se vestris missis, «^
Wulhardo nempe, ejuscjne sociis;
contra retinere Wulfariliim el sociiini ejus, quia protuleruiit noi)is honorandas niinisque dcsiderandas
Desiderius prreterito auiiinino Rom;« degens con-
dixerat de rebus invicein per niissos reslituendis :
syllabas pra;celienli;c vestnc, quas cum in conveniu
de Benevenlanis ac Tiisci;ejam 1'ac'um, (ieri iiiinc fratrum consaccrdolumque meorum, et cleri atque
de Spoletanis, ac de aliis factum iri. In enibolo cniicti iaicorum ordinis ctclu iegissemus, noslri ae
gratias agit pro a;imonito Desidcrio de res ilnen-
" vestri inissi, ca sibimet a vobis injuncta, de vestra
dis patriuKmiis per iScapolilanos el Cajetanos, et
de danda licentia eicclis venien.li Romain pro imnmtahilis inentis constanlia et puritatis integri
consecralione. tale, qnam pro spe sancttc Dei Ecclesia; et fidci or-

Domno «excellenlissimo fiiio el nostro spiritali lho:lox;c hahere videmini, retnlissenl : illico nimio
conipalri Pi[»pino Francorum regi el palricio lio- gaudio rcpleli, elevalis ad a;thera oculis, extcnsis
manoriiin, Paulus papa. que paimis , immensas omnipotenli Deo noslro ct

Votiva cordis nostri desiJcria et intimi pectoris vestne excellcnti;e luliinus grales; angclicam iliain

aflTectuni, ul vestr;x; exceiienliye beneficiorum sulTra- pro vesiris meritis divin;c ejus potentiic canentes
gia sancts Dei Ecclesiie vola proferentes, optabilem i;iudein : Cloria in excclsis Deo , et in tcrra pax
nimisqne amabilem saiulein pr;ccels;ie Chris:ianitali liomiiiibns boita' volttittatis {Luc. ii). Neque cnini,

vestnx!, atque excellenlissinuie et nostra; benignis- bone re\, aiiter inenles fuielium cie;lcre polcrant,
siiiKi! 2^7 fi'i^<5 ^^ coinmatri, opliimc reginac, si- quam quod in earnm ^ cx operibus cerncntcs coni-
inulrinc amantissimis ac praeclaris vestris nostrisque periinus a vo!)is peraclum, qui pro \Lamb., pio] in-
in Ciiristo amabilibus (iliis, Carolo et Carlomanno, tuitu humanas suasiones et inanes promissioncs re-
exceilenlissiinis regibns Francorum et patriciis Ro- spuciites, iiihil aniori et certamini, quoderga beatuni
P
inanorum, nec non el oinniiius reverentissimis fra- Petrum geritis, pr;cponere inaluislis, sed omnia ter-
irihus noslris ac diieciissiiuis nobis episcopis, pre- rena incra, veiut lutum quod pedibns conculc;itur,
s'.iylcris, etiain religiosis alibalilnis , siinuliiue et repnlanles, ei vos placere, ejusipie mandalis totis
cuncLis cptimaiihus, jiidicibus, dncibus videlicet et nlsihus obtcnq)erare vestr;c imn>inel cunc; et id-
coiuitilius, nec noii el nniverso a Chrislo prolccli circo, ecce, lionc rex, et pnccelse (ili, et spirilalis
Francorum regni popuio vobis subjacentibus, desti- compater, thesaurizasli tibi Ihesauros iniinilos in
namus perenncm sululem, pcrsistentes etiam nna sidereis arcibiis, ubi cerngo non pncvalct, nec tinea
nobiscuin, el in oscuio charilalis vos ampiectentcs, ea qiue juslis tribuenda sunt consumi possunt, dum
universi sanctissimi fratres nostri episcopi, presliy- ita inir;>l)iliter prccelsnc exccilenli;c vestnc o[)era
leri etiain, el cuiiclus sancle el spiritalis niatiis riililant, qiiis de vobis quo<iuon!o;:o andiigere pos-
vestr;ie Roma.na; Ecclosiic clericorum ordo, el proce- sit, dum ea qiuc bealo Pelro [)oliicili, cl oh vcniani
runi, oplimalum, et universi Romani magiii vei ini- vestrorum concedcre sluiluistis delictorum, illibalo
noris congregalio sedulis iniervcntionibus pro viia el ejus jure pereiiniler permanenda conscrvare satngi-
incoiumilalis veslroc l.etilia, coernusiiue vobis coiice- tis, et vestris a vobis ct a Deo conservandis magnis
dcndis victoriis, divinam nobiscum dcprccantcs cle- j) exiiortationibus coinminiiis; et idco n()!)is niiiiis,

inenliam. El vere debilum vobis est, exccllcnlissime vei cnncto populo nostro, conlidendiiiu est iii hiijiis-

fiii, nosterque post Dcuin defcnsor ac libcralor, so- cemoJi pio proposilo iininulabiiis 229 eonstanlia
" Summ. I(>. ap. Bar. et Cent. Grets. c.onfessionis sancli Petri aposlolor. [^rincipis, adco-
Missi aposlolici hac tanliim vice legalione funcli
1»
quc aliis pr;e!'cren !iis ofiiciis aiit dignilaliluis apud
non ohiter ailendi dehcnt notarii eiiim regionarii et
:
FiMiuos, qui suiiima vciicralione proscqncl^anlur
alihioccurrunl, al inansionarii nus(iuain lcgiinlur id s;i!ictuni Pctnim. Ck.w.
inuncris obiisse. Dc iisileni, vnrioqne eornm gcnrre c Cidnirduin quoqiK! apjHlhri M;iliilli)!iiiis vidit
Dncangiiis nbcrriine. Cerle Inin temporis niansio- ( \.nn. li!t. xxiii, n. '25) ([iii li;inc lcgalioncin li;uid no-
n;uii nnllatenus cnm nostri a'vi maiisioiiariis coinpa- vit. Wiiiniardus in Cod. ncc duhiiim
Iioc a|)[)cilatur,
ran li. In F;ilconis Brnev. Clii()!ii',o suh (in. a. ll:iS, (['lin ;ib!)as idcm s:incli M;utiiii Turoncnsis fiiciil,
legitur: Joaniies ab:);)S sancl.v Si>phi;c oclavo die
<i
([iii, ;in. T,")*!, Wiclcr'. o episcopo ct ;il)liati in :ihba-
slante meiisis Nov. mortuus cst, et Fraiico, qni tiinc tiali t;!n!i.i!U iuuncre succc sil, An\!cgario C|)iscop:'.-
erat mansionarius, elcclus est. » Qmniti aiitMU liic lem (ligni!;iteui susci|ii(MiIc. It;i(iuc ;inlc(iuain A;!ii.i!!i
liiissus futurns essel apud Fr;uicos inde colligitur, lcgationcs oliirci, ([uas M^iliillo.iius viilil, iuiiio
(|U(>d mansionariiis cral dignitas iii palalio rcg. Pauli I, aiiii. 7{>G, suscc;iiM;ii. Dc eodcm inlra. li).
Fr;ii:c. Iliiicin. {!>c ord. ct ofl'. Pitl. c. 1(5 ct "!',.) <i
In L;u:ib, dccbt cnruiH.
Jjanucd aulem niiibus poiitilicii crat inaniionaiius
219 B. CAUOLl MAGM OPP. PAIIS I. SE(?riO III. 220

inenlis, vos vestrasquo. solmles el univcrsuiu regiium A El ecce sicut nohis per vestras littera», 230 ^'*

Fraiiconim finniter esse perinansuros; quoniam, nostros vestrosque missos maximam conlidentii

jiixla ul nobis cxcelientia veslra innoluil, scimus niatcriam intulistis, pricstolamur loctabunda hac de

cui crcdimus et certi sumus. rc nuntia a vobis suscipi, et solite de veslro beni-

l)e nostra ila([iie pinitatc cl dilccliono, qiiam gno montis proposito gralulari. Et hoc prsccolsa
erga vos et cunctum a Deo prolecluin regnuin Fraii- Cliristianitas vestra por casdem suas a nobis pctiit

cormn habei^ dignoscinuir, credimiis jam vos ple- syllabas, Georgium episcopum et Petrum presbyte-
nissime esse salisfactos, pro quo et ampliori certili- rum in vestro permanere servitio nos debere conce-

calione Deum codU teslem proferentes, in ca nos dcrc ; et qiiidem praicellentissima vestra benigni-

charitatis dilectione, qiiam sanctLC rccordalionis tas agnoscat nos jamdudum de hoc vestrae ohtempc-
domno ct germano nostro, healissimo Stophano rasse vobintati per ^ Andream quippe religiosissi-
papa, el per eum cum omiiibus successoribus pon- muni missum vestrum, sicuti poposcitis, in exaratis

tificibus, vos vestracque sobolcs, et cuncta vcslra dcslinatis apostolicis syllabis, cos vobis dignosci-
proles, atque universura regnum Francorum us^iiie miir concessisse, intimantes, ut sive retinendos, sive

in finem sieculi conservarc spopondislis, et nos eliam absolvcnilos csse vestra fuisset voluntas, ila

etiam atqiic nostros succcssores pontifices confite- B ('e eis pcragere dcberelis. Unde etiam ct nunc iii

niur esse permansuros pro exaltatione sanctac Dei veslro voluntatis arbitrio relaxamus, aut qualiter
Kcclesiae et fidei orthodoxsc defensione. NuUa nos vobis de eis placucrit, tain rclinendos quam absol-
rerum qualitas ab eadem charilalis confirmatione vendos faciatis ; dum scmel a nobis vobis concessi
potens potcrit separare. sunt ; sed utinam ipsi placabiles in vestro possint
Dircxit itaque nobis excellenliae veslrye Christia- esse servitio ! pro quo dirigile nobis, quid de cpi-
nil;is, signi^icans de niissis nostris vcstrisqwo, at- scopatu praidicli 231 Georgii et de Ecclesia qiia;

que Gra^corum, qui a rcgia url>e reversi sunt, eos pra^nominato Petro commissa est, peragere debea-
apiid vos esse detenlos interim, quod aggregatis nms, ne amplius illis adir.onitis in nimiam negle-

vestris saccrdolibus atque oplimalibus conjicere ctus incuriam deveniant.

seu pcrpetrare valeatis quid de his qua; vobis di- Interea duos vcstros missos, id est Wulfiirdum
recta sunt respondendum sit ; et quitlcm nobis et ejus socium, secundum vcstram pra^ceptionem
hac de rc aliter confidendum non est a vobis re- pro utililatibus sanctae noslrae Ecclesiae, spiritalis

sionderi, nisi quac ad exaltationcm sacrosancta) matris veslrse, in his partibus retinuimus. Illud

spirilalis matris vcstrre Romanse Ecclcsi«, capiit praeterea excellentia vestra innoluit Desiderio vos
oinnium Ecclcsiarum Dci atque orthodoxai fidci Langobardorum regi direxisse, ut Saxulum, puerum
perlinere noscuntur ; et qiiiaquod semel bcalo Pc- nostrum, qui a nobis fugam arripuerat, reddere
tro et pro aeternai vitic rctributione obtulislis, nuUa deberet. Sed agnoscat Christianitas vestra, quod
vos deberel ralione, ab ejus jure et potestate sepa- ctiam vos creditum et cognitum habere puto, con-
rare ; scimus enim, quod BuIIa apud vos suasionis junxisse [pervenisse] hoc praiterito, aut tum iii

fabulatio praivalet, dum divina verba et apostolica [Lamb., Gent., autumni] tempore = eunidem Deside-
adncxa a.
documenla firmiter in veslrocorde rctinetis rium Langobardorum regem ad aposlolorum limina,

a Ex his inferri certo posse mihi videlur, ad duo Graicorum legationis erant capila : unum de repe-
capita redigendas essc Giiccorum petitiones, nenipe tendis Italisc regionibus a Pippino Ecclesise Romanu;
ad orlbodoxie lidei causam et ad donalionem Exar- attributis, alterum de quu;stionibus suprascriplis. i
cbatus et Pentapolis a Pippino factam sanclo Petro, Francor. eliam aniialcs habcnt : « Tuiic habuit
qiiibus, cummagiiimomeiitiessent,rexFrancorumre- dominus Pipinus. synodum magnam inler Rom;\-
. .

spoiiderenoluil, antequam Palrum scntentiasin con- nos et Gr«cos de sancta civitale, vel de sanctoriim
ciiio audiret. Haron. (aiin. 766, num. 21), qucm la- imaginibus. n Ciimque post synodum perrexisse
tiierunt hx liltera!, conjectando assequitur, a Gra;cis eum dicanl in Aquitaniam, qua expcdilione functum
una cum muneribus, opiniones eorum propiias de T\ in patriam rediisse, et Pascha (19 April.) Yicnnae
cultu imaginum iiifeliciter allatas esse in Franciam. celebrasse, patet concilium illucl esse habitum sub
Et Pagius eodem anno (num. 5) annalium testimo- ipsa initia anni 767, quod miriim in modum re-
nia, et pra^cipue Eginbardi verba afferens deGenii- spondct selati hujus epistolsc, quse extrcnio anno
liacensi syiiodo, cujus Baroiiius etiam meminit, 766 conscripta fuit, ut mox ostondam. Caput de
nuilla congerit abs re, nibil habet de hac cpistola, Pippiniana donatione ab annalistis silentio obvohi-
quippe quam ad annum retulit 758. Labbcus {Cotic. luin, adeo pcrspicuum est in hac epistola, ut com-
lom. IV, p. 1705) rccte coikcilium id collocal ann, mentariis non indigeat. Ce.n.n.

767, cx Adonis ChronicobaiC adducens « Facta est : quam recte Pagius relulit
b In superiori epistola,

synodus aniio Incarn. Dom. 767, et qu;Tcslio venli- ad an. 765, per Andrcam Gundrici socium faculta-
lata intcr Grjicos et Uomanos de Trinitate, etutrum tom rogi concesserat delinendi Gcorgium episcopum
Spirilus sanctus sicut procedit a Palre, ita proco- Osliensom, et Pelrum presb. cardinalcm. Eamdem
dat a Filio, el de sanctorum imaginibus, ulrumnc iterum concedit, pctens quid de ecclesiis, quas illi
fiiigend;e aut pingcnd« erant in ecclesiis, » eiqne tandiii dcserunt, agendum putet. Id,
astipulari Reginonem abbalem. Deinde anim-
notat Deceinbri igilur mense dala est haec epistola
''

advertit non alios csse Romanos ai) Adone mcmo- non multo anteqiiam in Francia synodus Gentilia-
ralos, quam legalos qiii cuin Gr;ccis veneranl Con- censis cekbrarelur.. Inde autem liquet, Pippiiiuni
sianliiiopoli. Poslremo allalis vcrbis ipsis Paulin;e haud inora convocasse episcopos, ac de GryecoiHim
episloloe, do quibus agiiiuis « Duo niniirum, inijuit, : quccstionibus senlentias Patrum :(udivisse, Ii)
221 COD. DIPLOM. — MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. — EPIST. PAULI I. in
causa oralionis, eunidemque nostruni puerum se- A suam conslaiiliam in calbolicaD lidei et Ecclcsiie
defeiisione prolcstalur, et Soractense monasteriuin
cum defereus nobis conSradidil. Cum eodem quippe
ei donal, poiitifexregia faclacum factis Moysis noii
rege pro justitiis inler parles pcrficiendis loquente, illiberaliter comparat soepius se dixisse iterum- : ,

constitit ut vestris [Lamb., Gent., nostris] ejusqne que dicere proruetur nuiujuam defecturum amo-
reiii suum ut Stepbaiii fratris nun(}uam <Iefecit,
civitales progredienlibus ,
missis per diversas ips;c
erg;itam piiim ac liberalem regeni; graiias agil
pra^parat* [Lamb., pcrpelrat;e] fuissent justiti;c, et
de monasterio quod se adjungcre ait alii a se lun-
ecce, Deo propitio, dc partibus Bencvenlanis alque dato sanclo Silvestri, ubi bujus sacrum corpus re-
Tuscanensibus, et fecimus ct ad invicem nostras quicscit

recepimus. Narn de ducatu Spolelino, nostris vel

Domno ^ cxceHeiitissimo filio et noslro spirilali
Langobardorum missis illic adbuc existentibus, ex
compatri Pippino regi Franeorum et patricio Uoiiia-
parie justilias fecimus ac reccpinius. Scd el reli-
norum, Paulus papa.
quas quic rcnianserunt niodis omnibus, plcnissime
Duin divinas Scriplurarum hislorias in nostro
inter partcs facere student «. In cnibolin [Lamb.,
memoriali revolvimus, el diversorum Dei electorum
eml)olo] vero direxit nobis a Deo protect;i exceilen-
inerila perpendimus, et vestra' divinse inspirationis
tia veslra, privfatum vos Desidcrium admonuisse
studia, in noslnc menlis intuitu coiiferentes, novinn
S32 reges t>
Neapolitanos ac Cajelauos coustrin- "
tc gcntes Moysen in liis diebus refulsisse, pnccellen-
gere, ol) restiluenda patrinionia protectori vcstro
tissiine flli et s^piritalis contpatcr, comperiiiius. Ille
beato Petro illic Neapoli sila «, et largiri [Lamb.,
quidem , ut Israeliticum populum ex affligciiliu'n
Gent., add. Hcentiam] electis solite ad suscipicn-
eruerel oppressionibus a divina majeslate prajcepta
<Iam episcopalem consecrationem. ad banc aposLo-
&usc('i)il; tu quoquc, piwcellentissime alqiie exiii le
licam properandi sedcm. Quapropter maximas de
icx, ad libcrandam sanctam universalem, callioli-
hoc et dc omnibus cxcellentiie veslrae roferimus
cam et apostolicam Dei Ecclesiam diviniliis e» in-
grates.
spiralus. Per illiim denique Doiiiinus iii inonte Siv;i
His praeinissis, omnipotcns Dominus Deus nostcr
legis niandata eidem llebmico poiuilo observaiida
sua vos continua proteclione circumtegat, el ab
tradidit , et luminc ciim chiritatis siuc iiluslr;ivil ;

omnibus adversiialibus eripiat, et vestris vesligiis

ptT te quoquc redemplor nosti^r, Dei hominiiiiiquc
onuies barbaras subjiciat nationcs, conccdens voi)is
niediatof, Ecclesi;e su;e ct universo populo Cbrislia-
ci pr;i!sens regnum felicitcr per mullorum annorum
curricula nna cum amantissima conjuge cl pra'cel-
no, cjus prelioso redemplo s;uiguine , 234 P^icom
tribuit , et cjus lidci orthodoxrc perleciani coiitii*il
sis filiis perfrui, et vilam icternani cum sanclis tri-
defcnsionem. Et sicul Moyses
Q i^^lem lcgislator abosr.i-
buat possidcndam. Deus lc incolumem custodiat, natioiies gcntium et culturam d;iemoiiiim extermiMa-
excellentissime flli.
vit; ita et lu , Cbristianissime regum, ha-rcticoruin
XLIL scbisma el auclores iiiipii doginatis respuisti f. Pro
233 ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP.E quo nicrilo, diviiuc gralia; lumiue cl oieo saiiclilic;i-
AD bOlIMiM riPPIXUM UKC.KM IllRIXTA,
tionis inlcr fldcles rcges qui oliiii Dco placuerifjst
Pro defensione sancla; Dei Ecclesia\ clpro monfiste-
unctus connumeratusque comprob;iris. Uude libet
rio qiiod ci conccssil prope montem Seraplcn siiitm
(jratias maqnas refercndo <>. certc Psalmigraplii {Ps. Lxxxvin) vocem et laudcin

{An. Dom. 7G7, Cod. Car. xvi, cliron. excclleuli;v, vestne cancre : Invenit le Dominus, bc-
^\.)
Ar.GLMENTtM. — Acccptis icgiis Jilteris , queis rex nignissinic rcgum, fldelem sibi et pnccepia ejus ser-

a Neque dncatus Bcuevcnlanum el Spolel;iniim, rcliquuin pi;cler ducalum Neapolilaiium, cl uliimain

ueque Tusciam Langobardorum id lemporis ad saii- Cal;ibiiam. Muraiorius siiiuidem iiluiilius iii locis
ctain sedcin per;iiiuissc binc manifcstum cst ptM- Aiinalium mir.ilur Uoni;iiios limuisse pro Exarclia-
:

tu el Pentapoli at iiullo peiie metu alfeclos pio

inde etiam conslat flnitimos eosdem fuisse Roina- ;

lioma el cjiis duc;itu qiii;i scilicet Itali* Cistibe-

norum, quorum exercitns res sanctse Scdis alilalas, :

eorum rebus auferendis compensarat. Idcirco ,!,• n rin;c, seu

Langobardi;c minoris slaliim aui noii lo
• •• •
._,,»' •

i^iiji^ .jui j^Ij ,,[ii^ (eneri iion crediuil. Iiilra cx .\dri;i-

invicem restituendis nunc agitur. Ita siipra (cp. 38,
al. 24) Paulus Pippino i Constilit cum Desiderio,
: ni lilleris perspicuum crit ponliflccm limuisse e i;uu
ait, Langobardorum rege, utnostras Romanorum ju- Urbi ct cjus ducalui oi) fa>dus cum Benevenlanis
slitiasex omnibusLangobardorumcivitatibusplciiius icliim a (inccis. Id.
J Aigiiiii. Panv. {Cod. V«/. 2o) « lu vicesima
priniitusaccipcremus, et ila postmoduiii ad vicciii ex :

oinnibus nostris civitatibus inlegras Laiigobardis la- quiiilaiVic. quiu. ] gralias agil pro dcrciisinne s:ui-
ceremusjustitias. » Utrobiqucautcm dc ducaluRoma- ct:c Ecclcsi;c |defcu. Ecclesi;c] cuiii adlioil;ilioue ad
110 agi tamcertum est, qiiain quodccrtissimum.CF.NN. Pipinum, u( pcrgal pleiiari:nu |oiiiiiiino(lam| s:mcl;e
b Manifestus error lil)rarii non enim reges legeii- : llom;iii;c Eccicsi;c cx;illalioiiciu faccre. De siio erg;»
dum cst, sed regcm. I». PipiniiMi aiuoic, ct qiiod iiibil s iic cjus volmilaie f;i-
« Duo iiivniuntur patrimnnia, Neapolitanum vi- cere velil largissiiiic proiiiillit. Pro inouaslcrio pro
dclicet et Campanum in littcris sancti Crcgorii Ma- pe moiitcm SciapJcn sito |Pro iiinnasl. montis 6o-
gni qu;c nunc rcpctiinlur. Nol;iri intcriin vclim (|iiis raciisl a Pipiuo sibi doiuilo giati;is ;igil. t li».
nielus esse posset Unmanis a Cra.'cis pro diicatii c Summ. ^f) ap. Bar. ct Cciil. Ii>.
f a-latis baiic c|)islol;iiu omiies putant.
Ilomano, seu anliqua eorum dilionc, dum Ncapoli- liiccr!;c
Mibi quidciii \idciilur tics isl;c coiiiparatioiics ac.o-
l;inis (qiiorum flnes admodum angusti craiil) jui;i
il:ibal Disidcriiis, pcr Bciievenlanns vidclicct, qui nim Mnvsis cinu Pipi»ii;i l';u lis all;ilas hiijiis sancli
babdili ci;!c:n eranl ucc Cr;ccis aliud in Ualia crat
; fionliflcis oimic.-> cpislolas ;i:nplecti. Ci:.N.N.
2-23 li. CAUOLl MVr.M OPP. PAIIS I. SKCTIO IH. 2-21

vanlein, el ideo olco sancio unxlt le, et ecce manns A c\cdk'iiliji vo.slnc coni|;;i(iU' '', quoJ sicul sxpiiis

ejns auxiliabilur tui , et brucliium ipsius conforla- nostri recordationisdoininuin et germanum nostriim,
bit te. sanclissimum Steplr luim papam ct per eum cum
,

Nec niirum tam bcnignissinunn regcm, lanto ili- sancla Dei Ecclesia confirmatum est , permanenles
vino munerc cssc pncornatum, (pioniam Spiritns nbi p Minaiicbiiiiiis, vcstris obtemperautes voluiitatibus,
vull, et in quibus vult, inspirat [Joan. ui). Elprolocto el ahsit a noLis quod'a vestro quoquo modo separe-
in eis inspiral, qui piis fulgent operibus, sicut vcstia liiiir ainoie; nulla quippe pracmiorum datio , nuUa
fulgere dignoscitur excellentia; nam qualiler d.le- l)roiius.-5ioiiis qualitas, nullaque hlandimentorum sua-
clionis vestrie ainor erga bcatum Petrum aposlolo- sio, iios, sicut sa'pius di.ximus, a veslra charitalc
ruiii priiicipem , et circa noslrani charitatem fer- poteril avellere; sed peto et tanquam prseseiitaliter

vesceret, licet solite veslris apicibus alqne respon- ohsecro mellifluam excellentiam vestram, ut amplis-
salibus discurrenlibiis e.xcellentissima Christianitas simam jam fatiB spiritalis vestrae matris Ecclesiaj
vestra pronunliaverit , nunc tainen per cas quas in exaltalionem perficcre, et firmissimus Christianorum
prassenti per haruin latorein misistis syllabas, ain- fliiei defeiisor existere jubeas, henignissime rcgum ;

plissiine- nobis patcrnitalis vestr« alfectum protuli- qualenus ex hoc memoria nominis veslri, usque in

stis, significans, hone excellentissime fili et spiritalis B flnem mundi , in domo Domini celebretur, et suITra-
compaler, et noster posl Deum defensor el lihera- giis apostolorum, et praesentis vita; prospera , et

lor , flrma perseverantia in amore ipsius principis aiternae beatitudinis vohis tribuantur gaudia.

apostolorun» et nostra cbaritate perinansurum ;

quod Interea, excellenlissime fili et spiritalis compater,
quidem nos securi de vestra immutabilis verhi pol- quia inspiratus a Deo nobis monasterium illud secus
licilatione existerimus. Scimus enim cui credidimus, montem <=
Seraptem [ Soracten ] situm concedere
et certi sumus omnia verhis ,
juxia ut assens, perfi- dignatus es, magnas atque innumerahiles gratiarum
ci. Quid itaque ex hoc veslrai valebimus rependere 236 actiones eximise pra^cellentia; vestrae referi-

exceilenliic? Aut quam vicissitudinem reddere po- mus, sit vobis ex hoc Dominus rctributor, et dignam
tuerimus pro tantis heneflciorum sufTragiis ,
quae ccelestium praimiorum remuneraliojiem , in ajlerna

sancta; Dei Ecclesiue et Cbristianoruin 235 ^dci healitudiiie concedat. INos quidem monasterium illud

inferre prajcelsa eximietas vestra dignata est, dum ad laudem Dei et veslri memoriam, atque oeternam
ad referendas gratiarum lauiles mens nostra die mercedera nostro monasterio ^ dignoscimur subdi-
noctuque procuralur ? disse; ut quia heatus Sylvester, Christianoruin illu-

Admirandum mihi polius est a ct vaide stupen- minator fldei, cujus sanctum corpus in nostro mona
dum quomodo oris mei loquacitas lantorum pra;si-
G sterio a nobis reconditum requiescit, ihidem perse-
;

dia hcneflciorum proferre queat : vcFumtamen cali- cutionem paganorum fugiens conversalus est, jastiini

ccm salularis accipiam et nomen Domiiii invocabo, prospexiinus, ut sub ejus fuisset dilionc, uhi ipsiua

et crehro elevatis ocuUs, et palmis extensis ad ailhe- rcverendum requiescit corpus ^. Y('rui;;t;i!iicii iios

ra, divinam pro vohis indesinenter exposcam cle- penitus , neque de hoc monaslerio, neque de aliis

mentiam, ut ipsesuper vos de throno majeslatis su;e quibuslibet causis, cxlra vcslram voluntatcm ncqu;i-

respicial, et regni vestri fastigium foveal , alque im- quain quippiam agere volunuis, sed ut veslra fuerit

mensas vohis de coelo trihuat victorias, et omnes voluntas de omnibus agere sludemus. Ilaque iiosler
animus ct Deo omnipotenti et \e-
laetus effecius est
harharas gentes vestris prosternere dignetur vesti- ,

giis el terminos regalis vcstne potcnlia; dilatet. Et- immensas retulimus grales, in id
strse pr;x;cellcnti;e

enim nos, fili excellenlissime et spiritalis compaler, quod nostram deprecalioiiem a Deo insp.ralus exau-
testem proferimus veritatis Dcum, incujus manu cor dire digiiatus es, benignissinie rex, et praiccpliiia

« Post verba potiiis est sequitur in ms. (lualitas. plexus in id moiiastcriuiii col!egorit. Diploma funda-

Sed receiili atrainenlo deletuin es!. Ge.ntil. tionis exstat apud moni;ilcs ojus;ie:ii ino; asierii, qu;e
^ Lamb. legit : corrigitur, quod sicu! sivpins iioslri in nu)n;iclioruiii locum sii. rogaUc sunt. Inde exoiii-
iimore pWim eduxit Baroiiius (//>/</., n. 2 soq(|.) qtiod L;ih
cordis puritatem propalavimus , in vestro el

cliaritate
"
qucmadmodum inlcr vos, et sanclic rccorda- i vulgavit (Co«('., !om. M, p;ig. lo89). Pa-
oiis cli;im

tionis domnum. Et Gent : corricjitnr. Qtiod sicnt sw- pc;)rocius in Coii;itu Ch!'on. hisl. quod iiouc toiiiiK)-
pius nostri cordis puritate propiilavimtis , in vestro rar^c miniiiie convcniant inler so , diplonia ipsiiiii
amore ct cliaritate, qaemadmoduin inler vos ct sancuc stipiiositum pulal , qua iii re falliliu' vir oru.litus ;

recordatiohis Dominum. phna eiiim aulhontica diplo;iuila iincniunliir, quo-

Soractense lioc iiiona^Uor. Carolomaniio (On-
•^ ru;n not;e temporis fais;e su:it, uiiiiecunque crror
cessum a sancto Zaoli;u'ia aii. 717, Paiiliis Pi|)pino c fliixorit. Ii).
concessit anteriori qtiavis coiicossioiie ahrogala an.
* Iii eadci.i memhrana, qu;c pnedictiiin diploma
702. Nuiic deinuin ab eijdoiii Pipi^iiio ponliflci eidem cxlii!;el, Paiili papa; verbis lucc addita roporiuntur :

donatur. Vid. ep. o'2, al. 12, iiot. Cf.nn. « i\Ionse Julii19 iiiti'o;iuxi!tuis iii lioc oraculum
(lie

Moiiaslciium hoc siil) lilulo saiuli Stop. pap;c

'^ corpus h(!ati Silvoslriepiscopi et coiifossoiis Cbrlsli.
et iiiarl. el sancti Silvcslri P. el conf. quod bodic Meiise AiigiisH die 17, inlroduxiiiuis corpiis lioali
aitdil suticti Silvcstri in Capitc, sanctsis Ponlifcx Slopliaiii iiiart. atque pontif. toiniiore Coiislanliiii,
ooiislrii\it in lialcriiis ledildis, ac iiioiiacbis Gi';ecis ol Loonis .Vugiislor. ct Pippii.i cxc; Ilculissiiiii regis
inlraiiilandum coucossit , ut Grajoa liiigiia divina of- FiaiiCoruin,c!,(lcfeiiS()risUoinaiii, Itid. xiv.» liKpii! ns
flcia i!)i peragoreiitur; qii;uc H.irosiius (aii. 7(jl, n. iiolanda ca dofinilio patricialus cuiii fiKp.iciilissiiiiis
la) (uilat Orioiil;ilos mon.ichos a Cnpionymo cjcchis Iiiijiis codiois tcstiiiioniis concineiis advoisus lain ,

iu Lir]jc:n sc clludissc . auos saiicuis Ponlifcx am- immodicas rcconliorum scriplorum i'isiiu:alioncs. li>.
 ;

2i)ii COD. DIPLOM. — MONHM., ETC, SEU CODEX CAROLIXUS. EPIST. PAULI I. 2^6
logalis veslri ciilniinis noslro nionarUiMio (.lirigendum A Qiiare poiitift'x meritis illiim laiidibns ex morepro-
scciiliis, sniipic ac popsdi crgaciim amiciliam lore
pronunlialis, finnam ejusdeni sancta^ niansionis pro-
Unde
piM'i)etuain afiirmanhi, versiitos iaisiloqnosqiie Lan-
curantes, nunc el retro cunclis leniporibus '•.
gobardos fuisse aitjnxta eorum morem;niissos vi-
pel'nms divinam clementiam , ul siciit vos noslrum disseomnia, et simul cum responsisad ea quije ore
iiiiriaverant rchiliiros qiue viaerint. Orat utEccIe-
237 monasterium, quod ad Ltuucm Dei constilutum
siamope indigenlem sublevet.
est, confirtnare studctis, ila veslrum regnum confn-
mare super onmes gentos dignetur, pro certo scial Domno ^^
excellonlissimo filio nostro et spintali
exceilenlissima Cliristianiias vestra quod omncs
,
compatri Pippino regi Francorum et patricio Roma-
illos martyres ,
qui pro Christi nominis confess one norum, Paulus papa.
siium fudcrunt sanguinem, el in oodem sancto re- Ad referendas gratiarum actiones pncclar.-c ac
qiiicscunt monaslerio , firmissimos apud divinam bcnignissimre cxcellentiLB vestra; ob tanta beneficii

clementiam habebitis intercessores. pra^sidia sanctse Dei Ecclesi.ne, ct populo romano a

De eo vero, (piod innotuistis de nostra vos certos vobis irrogata ; nullus, ut opinor, humaniis sermo
eflici sospitate, nos, bonc et Christianissime rex, in siiiTicere valebit. Ncque praimia hiijiis mundi ad lio-

eo sospes falcmur esse, dnm ve.ilri corporis sospitas rum remunerationem digna vobis possunt rcpendi,
ct salus animae, opitulanle Deo, accrescit, quia ve- B vcrumtamen est unus solus et verus, in tribus J sub-
stra salus noslra est prosperilas. His prselibatis, om- stantiis [Grets., personis] consistens, Deiis, qui jnxta

nipotens rerum opifex et arbiter Dcns, sua vos gralia regiii gaudia et victorinc Iriumpbum impertireac rc-

foveat,et iongdevo ac prospero senioregaiis culminis tribucre gSS^^^^cellentiicvestr.epotesi. Interea pro-

perantibus ad nos, Wilchario scilictt revorendis-
sceptra , cum magna vicloria vobis, cum dulcissima
simo fratre et coepiscopo nostro, alqiic Dodoiie, et
vcstra conjuge, pniccclsa filia et spiritali nostra com-
Wilchardo fidelissimis vestris missis ^, obluleruiu
matre, domina Bertrada, cximia regina, et amantis-
noliis inellifluos ac deslderatissimos apices, a ve-
simis vestris nostrisque liliis, eximiis rcgibus et pa-
stra (.'estinatosCbristianissima excellcntia quos iii-
IriciisRomanorum, domnis Carolo et Carolomanno, ;

tucntcs protinus agiiita prospcritale vesli-as heSiiia^

nec r.on el domna Gisila nobilissima, perfrui conce-
soliio exsullationis gaudio , interna pcctoris noslri
dat, ot coeleslis regni gaudia cum sanctis et electis
visccra redundavernnt, creatorem nostrum ac redeiQ-
possidenda per infinita tribuat s;ectda. Inco-
plorem Dominum Deum continuis precsbus implo-
lumfm excellentiam vestram gratia superna cu-
nintes, ut diu nos ac sedulo de vestra ampliori
stodiat.
juciindilate, et coclitus de hostibus concessis vobis
XLIII.
C victuriis, annuat gratulari. Al vcro, excellentissime
1^38 ITEM EPISTOLA EJLSDEM PAP/E,
fiii et spirilalis compater, per easdem honorabiles
AD nO.NUM PlPriNUM RKGEM PER \V!LHAR!l]« EPISCOrUM
ATQUE DODONEM ET WICHAUDLM DIKECTA vestras syllabas, ceriissimam nobis soliiae polliciia-
lionis fiduciam contulistis, vos firma perseveranlia
In Qua continentnr gratiarum actiones, ejusdem papa;
f^dei constantia, ut nullus favor aut tcrror ab decertaturos fore ad defcnsionen» sanche Dei Ecde-
ejus amore aut charitate ullo modo possit scparare ^. si?e, et universi populi Roniani, atque totius pro-
[An. Dom. 7G7, Cod. Car. xix, chron. H.) vincise, juxta id quod polliciti eslis beato Petro ct
AuGUMENTijM. — Advenientesmissi regii Wilharius ejus vicario, prsdecessori nostro doinno et germanc
episcopus, Dodoet Wichai'dus, non modo testanlur
meo sanclic recordationis Stcphano papa', el in ea
piir i'egias lilteras Pippini firmilatem indefensionc
sanclie Eccl('sia3, populiquo ei subjecli sed ex([tii- ,
vos sponsionis lide pcrmansuros; et profeclo, bone
runt num omnia sint prorsus restitula divo Petro. Christianissime alque a Dco inslitutc rcx, inagna

a Animadverte ingcnium tcmporis. Pra^ aliis ce- vore, aut terrore ab ejus charitate scparari possil.
lebre bodieque esl monasterium sancti Gregorii in Indicat se post Deum, cjus Genilricem, ct bcaios
monte Ciclio, qiii locus olim audiit vicus Scauri. Ibi apostolosin iiullo (|iianiPippino nuijorem habereiidU'
aiitem fuissc (loinuin sancti Gregorii Magn. legimus ciam.» Cenn.
a}). Anastas. (scct. 113) maternam Martinellus ap- p Summ. 2!, Bar. et Cent. Grets.
'^

pcllat ,
quain sanclus pontirex in monasterium con- Quicslio famosa dc tribus substantiis in Chrislo
J

fcilit. Quamvis autcm tum temporis domininm Ur- DeiFilio, snperiorisicculointcrRenedictum 11 ct cpi-
bis ad imperatores spectaret, summaqne Gregorio scopos llispaniic, qu;c duplicem Juliani doclissiini
insercederet necossitudo cum Mauritio Aug., non ta- .\rcliiep. Toletani Apologelicum pepcril, vitiend;!
men legiinus pontificem aii illo pciiissc monasterii [Conc. tom. XY) iiberrime pcrtractata qiiam i\al. ;

siii confirmalionem nl P.inliiin fecisse videmns a

, Alex {Sa'c. vii, cap. i, arl. 20) in suminam rcdi-
INppino, cui nuUum Oinnino jus fiiit Rom.ie. Siiigula- ^il.Anima, corpns,divinitas, Ircs ea; su!)Staiiti;c lalis-
ri I hiijnsmodi facla, qiue siiiniiiani iiiter pontificcs siiiie coiiiprobanlur a Jiili;ino. Sccus cst hoc loco :
el Fr.incos amicitiam sunnnainque invicem obse-
, Ircs ciiim snbslanliicpro iribiisp/rsonis accipiuniur.
ijniii.n lcs antur, quiciinqiie jurisdiciionem iiiterpic- Qua snper re vi;lcii(ium coiiciliumFhirenliiinm (par.
ta.nr, is mihi viileliir desipcie. Cenn. 2, collat. IG). Cknn.
^ Arginn. Panv. [Cod. Val. 21) i Yigesimampri- :
>;
Wilhaiiiis legil Laml^ec, eral, iii f.illor, No-
nl,

mr.m epis!.. ad Pippinum (Vig. pr. ad Pip.) piT nicnumus cpiscopiis de (pio (cp. 7, al. {), nol.)
ille
Wilhariiim episcop.im, DoJone:!! cl Yulchadum iicciion (ep. 2.'), al. .>'(, no!.). Duo ca'lcri imllo ti-
ir.islt, iii qiia conlineiitiir gralianim aclioncs ciim liilo insigiios, qiiiii;im fiicrinw mibi csl incoiiiperliim.
adliorfationibns, nl Pippinns pro deftiisione Eccle- rsisi forio eoiuiii i\ll<iv sit idcin DD.io, qui post bion-
si;e piigiiarc pci-gal. P;ipa dc sua conslantiii liii sp.iliiim Ciirolom. Icgiiiionc fi.i..clus est (t^p.4i),al.
erga Pippinum mulla reciiat, scilicct quod uullo fa- io). Ii..
 :

227 B. CAROIJ MAOII OPl», PAUS 1. SECTiO lil. 2:28

iiobisin hoc crcdeiidi jnateria tonfcriliii[coiifeilur|. A xissc missos, iil agnoscen! pcr cos valiiissciis iitrum

Noc eiiini aliler rnloiimn mcnles aislimare itossunl, nobis a jiarle Langobardorum plenariae faclai fuis-

qiiam id quod crebro a vobis, pro intnilu oporatum scnt justili;e, aii non ", ipsi oninino causoR meriium
coi-nimus, et rei experiinentnm didicimus ". comporli suiit, et callidam vcrsuliam atque soliie
Sed, bonepolcnlissime regum, ecce niinc oportnni- faisiloqiiam propositioncm corumdem vestrorurn no •

la$, ecce nccessilalis dies cogunt, ct tc.npus ingrucntis slroruinque a;inuIoriimagnoverunt; cisque ad vosre-
mcrili exigit, utsanctai Dei Ecclesire, et huic a vobis vertenlibus , Dea propitio, vestris propalabunl in

liberat3eprovincia;solitesubvenire alque succnrrcie auribus, eis denique dc singulis, qua; a vobis iiijiin-

qiianlocius Christianitas vestra salagat '•.

240 '^os cta habuerunl, nobis rcferenlibus, singillatim de oni-

quippe, post Deuni etejus sanctam gloriosam Geiie- nibus responsum reddcntes, in eorum posuimus ore
liiccm, alque sacratissimos ipsius apostolos, fidu- quae vestr;c excellenliac suggerere debeant, effecium

ciam nostram alibi non habcmus, nisi in vestram ex hoc a vcstra adipisci oplanlcs excellentia.
praiclaram excelienliam : tucniinpost Deiim nobis Deus aulem omnipolens de llirono su« majesfatis
refugium, Christianissime rex, tu cum Dci brachio super vos regnumque vestriim, atque aniantissimam
llrma e\istis opitulalio, etvestri a Deo confortali re- conjugcm, pnecelsam reginam, spiritalem vero com-
"
gni securitas, nostra est immensa hctitia; quo tam matrem nostram, atque dulcissimos vestros quidein
nos quamque universus noster populus islius provin- carnales natos, nostros aulcm spiritales filios, nec
ciai (divina vos salisfaciat Majeslas) lirnii atqiie non el snper universum Francorum populum, respicerc
immobiles in vestra charilate ac dilectione et le.uni dignetur, el sui brachii dexteram super vos exteni!at

veslri a Deo protecti Francorum, amorisconstanlia atque victorias vobis dc coelo concedat, omnesquc
permanentes permanebimus, et nullus nos poterit adversarios ante faciem vestram prosternat, et pr;«-
luimanns favor aut terror a vestri amoris dulce- sentem vilam longo senio, et futuram beatitudinem
dine, charitalisque affectusepararc : sed una no- vobis iribuat perenniter possidendam. Deus te

bis erit in veslro amore vita ac mors. incolumem custodiat, cxccUenlissime fili.

Qtiia vero innotuistis ob hoc vos praesentes dire-

a Luculentissimam hic palriciatus (lefinitionem habe- troet ejusvicarlo proteclionera ac defensionempollici-

mus, quem scilicet imperiali eliam corona conspicui lus erat. Cenn.
successores Pippini suscipiebant ipso in aclu coro- b El liinc et ex mox sequenlibus patet, prsesenti
nalionis. Id constat ex juramento ab iisdem prae- ope Romanam provinciam indigere adversus Lango-
slito I Promillo, spondeo,
: et polliceor atque juro bardos. Quid aulein novi periculi immineret, cum
Deo, etbeatoPetro, me de csetero protectorem ac de- Q sileant auclores, divinare non possum. I».
fensorem fore snmmi pontificis, et sanctse Rom. Eccle- c Sub finem anni 766 (ep. 40, al.
26), aiebat pon-
siaeinomnibusnecessitatibusetutililatibus suis. » (Ap. lifcx ejusmodi rcslitutiones fieri coeptas; cumque tie
Mabill. Ord. Rom. 14, n. 15.) Idcirco non dubitandum c.idem re nihil ampiius Pippino scripserit, hic sanctaj
quin coram Slephano II siniile sacrainentum rex pe- sedis utilitaluin satagens cxqniiil, num peifcctie
pigerit an. 754, in actu inauguralionis per raanus e;edem essent. Id.
jpsiusponlificis; hoc tantuin discrimine, quod beulo Pe-

241 IN PSEIJDOPAP^E CONSTANTINI SEQUENTES LITTFRAS

MONITLM

1. Constantini per vim in apostolicara sedem

laici Ravennam usqnc ad id lemporis concedam ullro.
inlrusi hina; littene Carol. Codicis calcem jure
iii Attanien mitlebatur: ncc plena ordinationis libeitas
siint rcjccUc. Exemplum sequerer, nisi pontiliciie obtinuit usque ad sancti Zacharia;, qui Grcgorio III
ordinalionis historia adversus alias aliorum opiniones, D successit, electioiiein. Tum veio el »ium sletit in Italia
coeptnsque ordo chronologiciis scciis facicnitum per- Exarchi potentia, qu;e desiit Zacharia eodem ponli-
suadereiil. Ad ordinationeni ponlificis quod spectat, fice, et post ejns exitium, libera ordinalio fuit, ncc
Constanlino Pogouato tribuuiit reccssum ab usurpa- decretum electionis, seu cjus exemplum ad Fran-
tionc illa confirmandi clcctioncm Roniani poiililicis corum reges miltcbaiur, nisi ut gcneralem con-
per se, vel per Exarchum, quam Justinianus, cordiam unanimilatemque inde discercnt idcirco :

Odoacris vestigiis insistens, in rcgiam Constantino- nonnisi post consecrationem mitti consuevit.
poleos invcxerat. Quare ab ;evo Joannis V, qiii ad II. Rci argumenlum alio quovis iucuientius sup-
Petri cathcdram ascendit an. 685, milla exspectaia pplit ex interpontificii brevitate quod cum desunii :

confirmalione, faustissimain hanc instaurat;e pri- apiul omnes constet ab emortuali die pontificis, ad
slina; libcrtatis epocham repi'tunt. At, bona cum hu- ordinalionem, seu consecrationem successoris,sil,que
jiisce opinionis assertorum vcnia, id falsum est. omnibus in codicibus et calalogis per vacationcm
Klenim quinqiie et quadraginta aiinis receniior sedis expressum, extra aleam rem ponil. Notat Pape-
cjusmodi libcrtas revixit, saiicti Gregorii lll a;vo, brochius {(lonat. hist. Chron. n. 5, pag. 199) sex nii-
cum anno 751, seu potiiis sequenli, sancta resp. con- niinum Iiebdomades exspectariconsiievi-sse confirma-
Ktiiuta cst, Gr;t;ca impietate ad id cogenle. Ante ca tioncm decreli. At post Grcgoriuin secus fuil
lempora ordinatio dccretum Ravennam missum qualridui lantum ab hujus obitii distat Zacharis;
sequebatur. Obscquii potiiis quam necessitatis cau^-a, ordinatio. Die post hiinc diiodcciiiio consccratnr Ste-
consensionisque pKitius quam confirmalionis exqui- phanus II 242' ^^ Paiiius ejus fratcr interponlificio
rendse gratia dccrctum clcctionis con.-uevisse mitti menstiuo ab eo disjunginir ob naluni schisina, quod
 2'i!) COD. DIPL.— MONIIM., ETC. SEU COD. CAUOI EPP. PSEL'D01»AP.f: CONST. — MON. S.nO

l»ivvi, ut aiobam supra, compressum fiiil. Dftos-la- A pasclialesefiueulis :inni, malo invasoris omine : nam
liilis Ctjiislanliui ordiuatio oolava die F^auluiu seoula Chrislophonis diictores fallens Spoleti ducem adiil
est; nona post ejus dejectioncm, Slepliani ill conse- una cum filio, per quem Ticinum ad Desideriuni
cralioni triimta esl. Dies taulumoeto Adrianus distat regem tiito pervenit. Tum regis fidem imploraiis
a Stephano III, et ab Adriano Lco 111 bidui sic pari ; copias obtinet, niililibusqiie Sp.)le!anis additis
gressu doniiiialio pontificum, et eoruni ordinalionis R()inam redil. Pugnatuin cuin Totone, eoque c;i^so,
iiberlas, per annos septuaginta oetavi s;eculi ex dejectiis invasor, ac summa cum omniuin helilia
(ir;iccoruin impietate pariter profect;e perseveranuit. Slcphaiuis III ritc clectiis est ipsis Kalciuiis Aii-
Quie poslea evenerint ev concessione et liboraiitate gusli 708. Oriinia h;ec triiim spatio meiisiuin peracia
pontiiicum, suo loco dicam posl Caiolini Codicis et sunt. Dcinde iis die'ius, qui consecraiioiiein pracces-
Leonis III aliquol epistolaruin editionem, cum de di- serunt, in reos partium invasoris animadversum.
plomate Ludovici Pii sermo eril. Nunc breviter de V. Principio invasionis Conslanlinus dedit ad Pip-
invasione Constanlini agenduin inde enim cerla
: pinum priores literas (45, al. 98) ex quibus caiteia
a;las ac sentenlia ejus lillerarum patelient. inendacissimis, Francorum regi Paiili morlfm, ac
Ili. In omnibus fere codicibus Aiiastasii post Pauli suiediibio sacrilegam inlrusioneni, niinlialam fuisse
mortem sedes vacasse dicilur annum unum et meii- inlelligemus; namque oninium consensum menlicns
sem unum eteniin tanlumdem temporis Constan-
: in sua electione, jatn pnvcuneutibus, ait, nunliis
linus poutificatum invasil. Nam Paiilo ad coelestem pontilicis transitum ab eo leiieri ; suasque ad illum
palriam evocato die 28 Junii anno 7G7, invasio litleias dans regio misso, ficri non potuisse affirnial.
coepit quic inseqiienti anno dcsiit die 29 Julii.
, |> ut suos millerei, sed duos alios missos, ni} cxpeditu-
''' ii: i: ... i7..„i.„.,: i... :. . •
Idciico nonnuUi codices,,
ul Freherianus alter in
.,
eJi j.^^^^^ proiuittit, ujii qiii iu Fianci;im pn^fecli craiit,
lionibus Fabrotti, el Rlanchini, necnon Regius papy- roversi essent, Slephani II el Pauli optimorum pon-
raceus ex collatione Velseri et invasionem, et vac;\- lificum exemplo (1 i, 54, 4', al. 8, 18, IG). Chrislia-
lioiiem sedis perspicue legunt: « Vacat sctlos animm iiissimum regem laudat, Moysi coniparans, quod ut
unum, mensein uiium, quoConstanlinus iransgressor ille Israelilas, sic Roinanos ipse ab inipietatc rede-

aposlolic* sedis invasor exsiitit. » Estque itl lcm- inerit; ca!holic;e fidci 244 ^^ luclesiai asscrtorem
poris spalium ailco certum, ut iidem oodic> s con- euin appillal; pristinai cuin Romaiiis aniiciliai ac
stanter habcant in Vila Slephani III j Per anni : socielalisdimdem admonet; dcniiiue perpeluam foie
spatium, et meiisem unum sedeni apostolicam in- sinim erga illum bcnevolcntiam promillit. Quid
vasain detiiiuit... In ipsius aiiiii circiilo, ot uiiiiis plura?S;inctorum cli:im Vilas, qiias a Paulo pontilice
mensis. » Nulla autein ratio hahetur octo earum dio- rex pelicral, quotqiiot invenire poliiit, largilus eidem
rum, qu;B sacrilcgam iiivasoris ordiiialionem pntci s- fuil. Omnia noquidquam: n;im altum ab rege silen-
serunt inio iie iiovem quidem dies, qui post illius
: tium. Argu cnium piofecto non obscurum, a'gre
i

dejectionem, anti^quam Stophanus conscorarelur, admodum latain a piissinio principe t;int;im indigni-
sunt elapsi, in censum vitcantur, quod rarum, (piin t;Uem, qu;Ti num a primicerio ipso, an ab aliis iiun-
etiam singiilare est in Anaslasii codicibus, qui ab tiala fiieril, incompertum ost.
unius poiitificis emorluali ad alterius diem consecra- VI. Tres, ut niinimum, menses Conslanlinus
tionis interpontilicia prolrahunl. Alusqueadeo curo; responsum regium praislolatur; namalteiis in lilteris
fuil scripLori vacationis nomiiie pseudopontificalum (44, al. 99) meminil prwteriti Augusti mensis qninliv.
illum dcsignare, ut sialim atfiue clectus fuil die Do- indiclionis, cuin venil Romam cpistola ad Pauluin
ininica (qua simul consecrari non pfderal) Sle- data a paliiarchis Jerosolymilano, Alcxandrino, el
phanus III dicai < Et post omnia rite in ejus
: Antiocheno, pluribusque nietropolitis iii synodo cui-
electione peracia, Deo auotore pontilicatus assumpsit grogatis pro vindicanda adversus impium Copio-
culmen ; » deinde qu;e singulis diebus acta sunt siii- nymuin catholica religioae, cultuquesanctarum ini:i-
gillatim enarret. llistoriam hanc valde necessariam, ginum. Tuin vero hac forsilan oocasione arrepla ,
prajcipue ad Pippini silentium et Lrbis regimen per Pauli exemplum imitat!:s (op. 51, al. 55) itcrum ver-
ea tempora dignoscondum compendiario sermone berare aerem tentat, socunda epistola ad illumdata
amplcciar fuse narratam in gestis pontificiim, et suis missis Christophoro preshytero ct Anastasio no-
in concilio eamdein ob rem cclcbrato por Stc- tario, hominibus novis, et sua, quod pn)babile esl,
phanuin III, anno 709, oiijus fragine;:!,um in lucem sacrilega polestate ad eos gradus evectis. Mcndacia
edidianno 1755. eadcin de sua oleolione unaiiiiiii consensu f;icra n^-
243 ^^- Pat'l'''S ''pnd basilicam Doctoris gentium coquit, sicr;€ Scriplunie Incis, variisque Stopliani ac
degens aistivo lempore gravi est correptus morbo, Pauli sontenliis adhihitis miserum in modiim cento-
suumque diem cxtremum obiit 28 Junii 707. Quare iiizal; nil concludit. Audet a piissimo regcresponsiim
omnibus abeuiitibus ob turbas Roma; excilalas,si)Ius eiiixe petere, rogarequc cum, ut Ceorgium cpiscopuin
Stephanus prcs:)yler cardinalis sanctai Ceoili;e, qui ot presbyleros canliiudes Marinumet Petrum a P;mIo
ei post diuLurnam vacalionem successit, donecjus a missos in Franciam, reverli Romain periiiiltal. Pip-
peragerentur, ibi mansit. Cum Pauliis dccumhor. t, pinusvero altuin siluil, fortasic quia oonlcniplui ha-
iinpii homincs, Toto dux olim Ncpesiniis, lum Ronue buit, scu potius delost;ilus fiiit siiuulationom lil:e-
habitans, cum iribus IVatribiis Passivo, Conslatuiiio rarum. Ccrlc ncc missos, iiec lilteras illius Roma
et Paschali, aliisquc sociis ad omiie scolus paratis, in amplius vidit (piamvis invasnris dejociioiii ac Ste-
,

sancti ponlificis c;edem conspirant. Indignitatem rci phani III crealioni supervixeiit. Nam viia funcliim
Christophorus primicerius avertit, suasipie in a'dcs csse constat anno 708, (!ie24 Scplomhris, cuni Scrgiiii^
convoc;itis primatibus, ac scolesto illo duce, saora- saccellarius Christophori primiccrii filius, luiic noiuen
mento oinnes adegit, a sancta; sedis laudahili more clator, missiis [tontificiiis eo proporab:it oiiin liltcris
non discessuros, unaque cum clero et populo dia- Pippino, Carolo et Candomanno diroctis, ipieis roga-
conum aut prcsbylerum cardinahMn cLcturos. Ex haiur ipse, ejusipie lilii, ut cpiscopos doclrina ot sa-
sedibus illis disceijcus audiit pontilicem esse mor- pientia pr;est;inles Roiinim miMercl ad coiioilium,
tuuin. Tum vero perjurus To;0 Laloranense patriar- qnod quaiitocius celcbrare Stophaiius medil^ibalur de
chiuin invasit, Const;iiitiniiiii fratiom laioiim vi ot magni momenti rehus ad fidom et disciplin;iin perti-
armis eimupie continuo clcrioum ordinari,
intrusit, noiitibiis.
ot adveniente die Dominico iii basilica priiioipis apo- Ml. Ex hiic usque ;illatis, pnvter ordiiialionis li-
sloh)rum consecrari fecit. Sacrilcgum tactum secuta! berlalom,(pi;e vaUle perspiciia e l,li!)cra eliam domi-
suiit caedes et insidi;c. Christophorus cum lilio Scr- nalio RoiiKC non ohsouie p;ilot, qu:un eriiiliii ro(eii-
gio tum saccellario , monasticam se vitain am- tiores idciroo lum ass-oipiuntur, (piia, Romam liccl
plevuros siniulantcs in inonaslerio Salvaloris prope cjusqiie dncatum intcr Fraiicornin donationes nce
Spolelum, >ix nocem evasere. Eo dimissi posl feslum rcpciiant, nec rcperiro 243 iis;;uani possint, (^jus
 ,

2-1 n. CAr.OLi .MAGM orr. pars i. sfctio iif.

2".2

laiiion (lomlniiim .siinilis naUirx ossc piit:\nl oiim A ranto onim Joaiine Diacono in Vita sancli Gregorii
(jiiione K\;ir(li:iliis :io Ponlaiiolis. .\l orniiivoro .Magui (lib. i, e. 5), sanoliis vir impoiMtorom suis li'-

(]'niislop!ioriis piimicoiiiis, qiii vol anle priii(i[)alnm tcris rogavit, ulsiianiolcctioncm minimcconfirmarot
sanclie S(>(lissiimma cmn poloslalc pnocrat nna cnm « Sed pra-rcclus Urbis gormanusnoniineojiisiiuiitinni

arciiiprcsbyloro, cl arcliiciiacono scdc vaoai!l(\ ant anlicipavil, coinprelii^iisisiiiic ac disruptis cpistolis,

iilisofUo ponlilicc, qiioil orn.iiti oiimcs noriml {Diiirri. c!c. 1) Eiinidoiii autcm niiigistratum, postquam Roma
Poulif. litt. cap. '2). Proooriiuis o;otcrisob
i, 5, G, 7, poniilitum dominatiii sulidiia esse c(Kpit, iiiibi pcr-
moiuni Iraclis lanta in porlurbalioiio roniiii, ad mo- sevcrarc oorUimsoimns, Amislasio id tcstanlo in Yila
naslcriiim Spolelanum iro siumlans ou:n (iiio Sorgio, Adri:ini (scct. 2'J8) ubi, de Calvuli cubicularii flagi-
(iucomSpolcli adit, indo Langolianloriim rogcm ool- lio agciis, narrat qucmadmodum Adri;mus «jussit
loclisque utrinque anxiliis, dux cxcrcilus contra aiiti- ooiitradcre ;intofatumCalvulumcubicularium, el pra;-
pap:Te vires inslrucli Urbem ingrodilnr, felicitcr nominatos (^ampanos piu'feoto Urbis, ul more homi-
pngnat, rcslitnit rempublicam. (Oiiuiia h;cc agniitur cid;irum oos cor;im Uiiivcrso popido oxaminaret. >
posl mcnsem decimum invasionis otoiiim primicerius ; Ex .\driani ejusdom liticris plura Inijusmodi cxenipla
iionnisi post Pasclia amii 7G8, diom videlicot 10 infra affercntur, cum ad cum pontilieem veiitum eril.
Aprilis, ab antip;tp;o insidiis S' oxplionil, monaslic:e Unius hic cpistolpc (op. 61, al. 50) conglobata delicla
vit;Te lam diulurno mcnsium trc-
olilenlu.) Te!U])ore specli.ri vclim : Anastasius missiis pontificius, Pas-
docim ucijue a Franoonim ivgc palrioio Uomanonim chalis et Saratimis, necnon Paulinus, scclesli omnes
ros coiiip'uiunliir, iiO(pio a Gra-cis iupiis fovonUir alius crimen aliiid pocna digmim perpetraverat. Pau-
Inrko. Ijiii vim \'\ ropolli oporlct neutra ex parte y. linus ab Adriano vinctiis a,l Caroliim mitlitur, quippe
rnililos duoosve adsnnl. Konuc igitur dommaoatur cjiis juris erat; nefarios Pasclialem et Saraiiiium Ko-
propriiis princops, is<iiie crat ponlifex: cumque pcr maq^ niitti orat punilurus ipse : « dum, ait, de eisi
lotum id leiDporis, cum scdcs vacabat, prinoipis par- pcrfoctam suscepcro jiisUliam. » De Anaslasio vero,
tr us fnngcrotur primiccrius, is auxilia abaliis ll;ili;c Caroluin insimulat viobili jiiris gentium, fjuod mis-
principibus impcirat, alque invasore principains sum detiniierit, ac rcniilton hiin ait in Urbcm :
247
doiiirlialo, novnm pontificem scilicol rile
i)rinoip3iii, «Etseverissimeenm sciscitantes juxta noxain ci roper-
ordinaliim, subdilis rcnuiiliari curat. Qu;c qiiidcm tam eum corripiemiis. » Coaotiva igiliir quain vocanl
nc:no dixLMil dubia piincip tus indicia. Siint nihil- poteslate euindom in iiiodnm pontifex in ditionc sua,
Oiliinns corliora alia, qu;o ex cadcm invas onc sedis Roinai nimirum el in diicatu aliisquc rogionibns sibi
petiinUir. In roos enim a:-iiiiadversio ost iudicium subdilis utobalur, quo sua in dilionc Carolus. Atque
niaximuin poIosl;ilis: ojusquc nonnulla exenipla snp- eapropler hoc pnocipuum suprcmi principis argu-
poUmt apud Aiiaslasium, (juic haud uegligcnda vi- inentum RomcC non decrat p eudopap* temporc, qui
Ui-ntnr. suo et suorum sceierc illiid palefccit.
VIII. Paucis iis diebiis, qui eleeti ponlificis Sie- X. Allalam profeclo opistolam Adriani Eccardus
phani coiisecrationom prxccsserunt, de scclcratis il- {Rer. Frunc. lib. xxv, cap. 58) ejusquc assecla Mu-
iis, qui pseudopap:ie adli;t'serant ,
posnai sunipUo. ratorius {Ann. Ital. 789J non animadvertisse vi-
liivasor ipse cuin fratre Piissivo carccri eraiil man- dontur nam alia cjusdem ponlificis (97, al.85)freti,
:

cipali ante elcctionem, ibique dctiiiebantur. Diio pra;- hac oadem ex causa dominatuin asserunt Roinano
lorea scelerali ii.sigiies inomoraniur, 'NValdiporlus ponliiici in proviiiciis E.varchatus et Penlapolis. Non
presbylcr genere Langobardus, et Gracilis iribunus, C itaWaldipcrtus, de quo nupcr cst dictiim. Videbat
ambo majcslalis roi. Ilic si(|nidein in Cainpaiiia, iniquus ille prcsbyler pontificiic dominalionis esse
pscadopapie gratia opibus(]ue audax, scelus omno Urbcm idcirco Uomanorum priinalum ca^de Lan-
:

perpctraveral postqne liiijus casum jure sibi me-

;
gobardorum potestati posse subji(i. llli enim rei-
lueiis, Alatri se munierat, unde a Uoniano exercilu piiblicie adininislratores erant, qiiibus sublatis res-
absu-actus, ct Romam duclus in arotam custodiam publica inlcriret necesse erat. Cuinque
rcs lucc
est detrnsus cidem postmodo smit eruti oculi, et
; magni momenti explicatior p;^r me fiet,
sit, ma- ut
lingua a! scissa. 'SVaklipcrti flagitium eral sii.gulare, gis ac inagis dominatio pontifida elucescat. Septoin
el maxinie ad rem faciens : quarc ipsis verbis, qua; praioipue nomiiumtur freqiienlcr iii his codicis Ca-
apud Anastasiiim lcguntur (sect. 274) refcrri illud rolini litteris , ct apud Anaslasium Primicerius, se-
:

oportct : « Quod consilium cumTheodicioduceSpolc- auidicerius, nrcarius, sacceHarius, nomenculator, pri-

Uomanisiniisset, ad interficiondum
liiio et aliiiuiiitis micerius defensorum, et protoscriniarius. Insignes is;i
246 pi;cfalnni Chribtophorum primicerium, et alios viri nunc proceros nunc primates appellantur ct
,

Uomaiios primates, et civilatcm Romanam Longo- apud Anaslasium (sccl. 274, 293) et in concilio L.i-
bardorum gciiti iradendam.» Simili pocna et hic tcraneiisi Slephani III. Qua supcr re Raronius (an.
alfoctus. Ciotera nihil moror : tamctsi pseudopap;e C38, n. 9 ) aliique valde hallucinantur, dum presliy-
pariicr el Thcodoio cpiscopo ojus vicedomino erulos teros et diiiconos cardinales putanl primaium nomine
oculos audiain iiliosipie aliis pocnis alfectos.
, lllud dcsignari. lidem rectc nuncupantui oflicia palatina
tamen jiivat animadvcrtore, qiiod hujusmodi licet in eo libello, qui Joanni diacono tribuitur, consar-
pociiOD apud .Vnastasiiim refcranlur, quasi a pcrversis
J) cinatusque est p:!st diinidium s;cculi quinti decimi,
hoininibus iiiilio!:c, id lamen factum videtur ad aver- xlatc iila Siipposilionum foracissima. Nain licet tale
lendam novi pontifioatus invidiam. N;im vel Aloxan- op.isculum .\lexandro III nuncupetur, tainen perso-
dri lll :cvo p*i'nariim ejusmodi gonus obtinuit, ut nam aufcrniit sepulcralia monumenta ejusJem Ale-
n;irrat Potrus Malliiis {liollnnd., tom. VI Jun., part. xandri ct Clcnicnlis III ; rcs gestiC Ilonorii III et
u, p. Ai), E) : « Sentciitialibus pr;cfocti, si suspen- Alexandri IV qu;c ibidem visuuiur, et, quod majus,
dunt aliiiuem, quiiiquc solidi qnando docollant, si- ;
luculenta h;cc, qiiai cap. 8 logitur inscriptio « In :

niilitcr ; quan;!o cajcant, duodocim dcnarii pi'o uno- iiomine Doniini amen. Anno Incarn. 1297, die men-
quoo.iie oculo quando truiKant aliquod mombrum,
;
sis Februarii, consecratum fuit altare capituli ad ho-
simiiiter. » Elenim pr;c aliis oiiiciis prinoipum \d iiorem Dci ct l)cal;c iM;iri;c iMagdaIon:c de mandato
laudatur, suum cuiipic jus tribucrc, iit {Lib. Rcijum domini Bonifacii pap;e VIU per Doininnm Gerardum
II, c. viii, V. i,')) di' Divid lcgitur : Fuciebal quoque dc Parma cpisc. Sabinenscm. » Qiuc niirum est non
David judici-um el justiliam umiii populo. Qu;o roi- vidisse P.uivinium {Cod. Vat., niun. 1106) ejusqiie
^publicie duplcx adminisliaUo nullo unquam tcmporc exscriptorcm Raspoinim {De liasil. Later. lib. iii,
a princip;ilu divisa fuit ot utriusque tam perspicua cap. 18) noc Mabilloiiium {Mus. Itul. lom. 111, p.
in ponliiicio siippetiinl aigumenla, ut niillalcniis 570), qui tanli faciunt libciliim isUim , el Alexandro
iniJiiniiri possint. IH (lieatum asscrunl. At veram ojus ictalem co I.
IX. Et vcro pr;cfcclum uibis Rom;e csse, cum Vallicellaiius dciegil ; nainque iiisertus ei libcllo ost
Aujjiistoruin ditio.ii p.in'b;it, iiullum dui.ium. iNar- caiiilogiis RouKinorum pontificum, ''' ^''^ ^ 243
 :

255 COD. DIW.. — JIONUM., ETC, SEU COD. CAROLINUS. — EPP. PSEUDOPAPiE COiNST. 25 i

desinens , (lui ad Petri calhedi-am ascendil anno \ Fraiiciani ivcrant. Epislolam dal niisso rcgio ad
1458. piissimum regem.
XI. Quidquid vero sit de rebus csteris in ea con-
Domno excellcntissimo Qlio Pippino regi Francc-
sareinatione exislentibns , inter nieniorias veleres a
consarcinatore adhibitas illa haud dubie recenseri rumet patricio Romanorum, Conslaiuinus papa.
debet, in qua primaies seu proceres Romani appol- Omnino credinuis, jam, praecurienubus nunliis
lantur otficia palalina. Primicerius eiiim notario- ad veslram excellenlissimam atque a Deo iiisltulam
rum, ciijus s;imma erat auctoritas sede vacante vel
regalem po:emiam pervenisse, quod bealaj recoi-
absenle pontiiice, aiitequam suminiis princeps Ro-
nianorum fieret, deinceps priniadiguilaspalatii esse, dalionis prxdecessor iioster,domnus Paulus papa dc
ni lalior, cocpit. Primum
ministriiin hodie dicimus hac luce, Dei voealione, sublracto, Urbis vel subja-
in aliorum principum aulis, secretirium status in
pontificia. Eo muiiere fuiigi consuevisse tuni tempo-
cenliuni ei civitatum populus mcam infelicilatem si-

ris primicerium notarioium eruitur cx Pauli litteris bimet pneesse pastorera elegeruiitd; et ecce cum
(57, al. 20). Nam Chiistoplionim nial;ie (idei iiisimu- nimio stupore menlis dico illuJ quod ncquaquani
latum ab imp. Orientis ita apud Pippinum deCendit pcnitus oplabam, nec mea exigebant meri:a , tam
« Asseruil, quod dileclus fiiius noster Chrislophorus

primicerius el consiliarius sine noslra auctoritate, sacruin ggQ apostolatus culmen, magnique oncii.s
nobis quasi ignorantibus, suggesliones illas quas s*- p; sloralisadeptus sum curam ". Propterea quij ,

pius eidireximus fecisset, et alias pro aliis ejus ac

|j omnipotcns Deus per manus ipsius principis Petri,
i^.o j.ciii,
vesins missis relegisset : et in hoc testem et ju.h- '^
. .. .
^ i^
,
«.

cem proferimus Deum, quod ila nequaquam est. Ni- alque ejusvicarii, ad exaltand.;m suam sanclam Ec-
hil enim ipse noster consiliarius extra noslram vo- cldsiam et redimentlam hane provinciain, prae om-
luntatem aliquando egil, vel agere proesumpsit, quo- nibus regibus ac mundi potenlibus, ut pole novum
niam noslri pr;iedecessoris ac germani donini Ste-
phani pap;ie siinul et noster sincerus atque proba- Moysen, qui Israeliticum Dei nutu redcniit populum,
,

tissimus hdelis exstitit, et in omnibus exislit, et vestram excellcnliam in his dicbus eligere ac susc;-
salisfacti sumus de ejus immaculata fide et firma tare jussit, quod profeclo, Deoannuente, vestro auxi-
cordis constantia. » Ab eodem primates caiteri et
judices ecclesiasticye ditionis pendebant , ut recte
lio ac certamine perpetratum est. Idcirco obno.\iis
Panvinius et Rasponus, juxla Cassiodori sententiam dcprccationibus, tanquain pr;^sentaliter corara ve-
{lib. IV, cp. 7). Ideo etprimates eidem obtemperaiit
stroniellinuo regali assistens conspectu, llexo papli!e,
post Pauli mortem, etjudices vircs suppeditant ubi
de Constantino ejiciendo agitur. Quanlavis autem deprecor pra:;cclleiitiam vestram, ut illud, quod beato
fiierit islius auctoritas, primus administer erat apo- Petro polliciti cslis simulque et cliaritalem atque
,

stolicae sedis, ac perpeUium erat ejus officium. De

amicitiam qiiam cuin bealai recordationis domno
,
secundicerii digniiale, quae primse lantum inlerior
Stephaiio siimino ponlifice, vel ejus germano, pr;c-
erat, de saccellarii et arc; rii oificiis cameriarum ct
ihesaurarium nostri :.evi referentibus, deque ;iliis tri- deccssoribus noljis, haluislis , omnimodo recordare
bus oflieiis opporiunius alibi. ac conservare jubealis el multo ainplius exaltatio-
;

neni saiicl;e Dei Ecclesi*, spirilalis matris vestroR,

XLIV. atque orthodox.e fiJei defensioneni, ac hujiis vobis

249 EPiSTOLA a CONSTAiNTLM i»

PP. ^ NEO- coramissiie pro\iiici;e peifeclara liberalionem procii-
PHYT rare digiieniiui ; quatciuis reposit;mi
jam vobis in si-
AD DOM.NUM riPPINlJM REGKM DIRECT.V, dercis mansionibus nicrccdis coronam,
intervenienlo
/rt qua continentur gratiarum acliones et de obiiu , beato Pelro apostolorum priiicipe, ab oninipotenl!!
domni Pauli papce, ct postulnt ut in (jralia doiuni Deo eonsequi mereamini. Nos enira neqiiaquam alibi
Pippini recjis pernvjiere possit, sicnti anleccssores
sui fuerunt.
poslDeum nos'ram ha!;c;uus spem, nisi iii veslro a
Deo corroboralo brachio, pro (jno et euin,'em Domi-
{An. Dom. 767, Cod. Car. xcviii, cliron. 45.)
Argume.ntum —
Stalim atque intrusus fuit aiidacis-
iium Deum nosti iim, cui oecull;i corJis manifcstata
simus laicus in sanct:iin sedeni, Stepli:iiii et P;mli sunt, profcrimus {eslera, quoJ amplius, sicul ipsi
sanctissimorum pontificuin excin|da secutus, qiiiii praidecessores nostri pontificcs, iii vestra charilate,
et eoruin seiilentias usurpans, Pauli obitum nun-
ac fiJa dilectione, at^pie sinccra ainicilia firmi
tiat su;unque, quam menlitur unanimem, eleclio- alqu:!
nem amiciliam oplinii principis audel qu;erere """^"tabilcs salagimus fine teiius permaiicre, el
;

de Ecclesiie e.xallalione agit

; D """
per
missosque suos sc ; nullam temporuni interruplionem a vcslra nos clia-
legaturum promiltit ubi reversi fuerint qui in
,
rilate, atque a Deo prolccti regni vestri Francorum
a Huiiis et
sequenlis episloLne chronologia certa.
tur, qui inilio in sancL-c fidei erat conversalione
Ilaicnimirum ineunte meiise Julio, altera Oclobri
plantaliis : neophyius habenJiis e.,t, qui re-
sic nio :o
anni 767 dat^e sunt. Argumenta satis prolixa e.v-
peiite in religionis habituplanlaius ad ambicndos
stantap. MagJeburgenses (Cent. 8, c. 10) ead, mque ho-
nores sacros irrepseriL » Hac eadem arcloriiate
ahquantiihim varia ap. Baron. (an. 707, n. uii-
7) ex eo- lur Nicolaus I, fpis!. 10, ad cleriim Cp.
dem cod. Valic. undc Pauli epistolar. argnmenta
coiitra Pho-
tium (Labb. ,CoHf. tom. VHI, p. 567). Ii>.
prodierunl. Ce\n.
^ Ex auJacissimi invasoris ore Roniaiia'
b Morliio
Paulo I ponlificc, iii seJem aposlolicam provin-
ci(^ ditionem ad Rom. jionlificem
a factiosis inlrusus f;iit iste pseudopapa Constanti- spectare discinius:
Urbis siquidem el ei subjacentiuia civitalum
nus ;
qui mox ad Pipiiiiium duas epislolas dcdil, qua- con-
st'/isu electionem suam tueiur quare mendaciis suis
rum ine:mneruiit quu({ue Baron. an. 767, n. 7, et :

Hoime statum illius ypvi confirmal. Qui« seouunlur,

Magd.-bur. Cent., 8, c. 10. Grets.
ex Pauli epistiJis dosumpta nil novi aflerunt. Id.
Sancius Gregoiius
^
in)hancvocem primo
(/{L'r/.'5?. lib. vii, ind. 2, ep. <^ Lege Bar. anno 767, nuni. ti ct scqq. cl fumi
aspeclu impropriam expii- isti statim dissipabuntur.
cal « Sicut auleui, inqiiii, tunc neopliylus
:
diceb;i-
PAXr.oL. XCVJiil.
3
2Sf5 B. CAROLI MAGNI OPP. PARS I. SECTIO III. 2r,G

siiicera ainicUia qiioinotlo soparabiimis. Ilaque Chri- A el cxstasi invenio a Deo in nie rogalum, quod nuii-
slianissime, cl a Deo inslitule, inagne , vicloriosis- quam oplavi ,
quod iiunquain penilus cogilavi, nec
siinc, bone rex, et nostri, Dei nulu, defensor, inte- [Lamb. add. in] cor pusillitatis meai quoquo modo
rlin, diversis nobis 251 imminentibus causis, iiulla ascendit ex improvisa eniin violenlia, ni^ni a popu-
,

exslilit possibiiitas, doncc missi vestri [Lamb., no- lorum iimumerabili concordantium multiludine, ve-
stri] qui iiluc ad vos [Gent., ad nos] directi sunl lut valida aura venli raptus, ad tam magnum et ter-
reverlantur , alios duos dirigere missos ; duni vero ribile pontificalus columen provectus sum. Unde sic-

illi remeaverint, confestim nostros missos ad vestri ut navis irquoreis procellis flucluatur, Ila ego infelix,
praesentiam dirigeinus. Tamen et huie vestro misso et inutilis curarum tumnllibus, et populorum pro-
lioc ipsum in ore posuimus , vestrae benignai excel- clamatioiiibus , atque lacrymosis ululatibus concu-
lentiye suggerend«m. Gesta quippe sanetorum, de tior; elonim omnes omnino, a magno usquc ad par-
quibus misistls vobis dirigi, in quantum reperire va- vum, proprios dolores ac violentias vociferantes, non
luimus, Yobis iransmisimus. cessanl circumvallare me undique cogitationum cer-
Deus aulem omnipotens, in cujus manu cor excel- tamiiia, ob consolationem , etjuslitias impertiendas
lenti;B vestnc rcgilur, felicia vobis tribuens tempora, huic a vobis liberato populo.
omiies advcrsas nationes vestris regalibus subjiciat B quam magna et metuenda exislit pastorum solli-

vcsligiis , et annorum metas regni

per multorum citudo! etquomodo infelix possim onerura animarum
gubernacula vos cum excellentissima et a Deo illu- exsequi curam ? Yerumtamen, dum prolinus jactavi
slrata filia nostra, domna regina, atque pr.ieceUentis- cogitatum meum in Domino, et spei mese fiduciam
simis rcgibus, vestris natis , faeiat possidere , et ad ejus conluli misericordiam, meque, excellentis-
seternic bealitudinis cum sanctis ct omnibus electis Deo protecte victoriosissime rex, in vestro
siine et a
ejus pcr inlinita [sa^cula] annuat cflici parlicipes. In- prolectione commisi paratum jam
solilo auxilio et ,

columem excellentiam vestram gi-atia superna cu- remedium inveni, et aflliclus animus mcus paulisper
slodiat. respiravit. YaUle enim post Deum conforlor in veslra
XLV. regali potentia, et a Deo prolecto regni vestri Fran-

252 EPISTOLA CONSTANTINI PAP^ corum robuslissimo brachio. Inter haic itaque consi-

NEOPHYTI, dero quanta sit Dei nostri omnipotentis misericordia,

et oonfestim opima consolationis oportunitas mihi
AD DOMNUM PIPPIMM REGEM DIRECTA,
confertur. Ipse enim pro humani generis salule dc
in qua conlinelur quod a populo Romano perviolen-
tiam electus in sede apostolatus intromissus
, et sinu Patris descendens, Yerbum caro faclum, de
fuit , postulans ut in (jratia domni regis IHppini C virgine Maria domna nostra nasci dignalus est, non
permanere possit, sicut anlecessores sui fuerunt, et
araittens deitatem, sed semetipsum exinanivit, for-
inde de episiola Tlieodori patriarcliw Jerosolymi-
tani, et de aliis epistolis Alexandrini et Antiocheni Rjam servi accipiens; qui moriem noslram moriendo
patriarcharum ; et in embolo de Georgio, Marino destruxit, el vitam resurgendo reparavit. (Jnde non
et Petro. est dedignatus cum peccatoribus et publicanis loqui
{An. Dom. 767 , Cod. Car. xcix , chron. 44.)
ac convesci, siiscepil enim publicanum et evange-
AiiGUMKNTUM. —
Silcntiuin regis aegre ferens nienli-
lislam eflecit, Matlhicum dico, qui evangelica verba
,

lur iterum unaniini populoruin coiisensu se crea-

raundo propagavit. nmltitudo divitiarum sapienliai
luin. Divina; Scriptunc loca inserit, Pippinum lau-
dat utfulei catholiciv propugnatorem narrat litle- ; et scienliie Dei, 254 qu-'»"^ inscrutabilia sunt judicia
ras patriarcbarum Orientis de synodo habita pro ejus , et investigabilcs vi;ie ejus ! Yere magnus
cuUu sacraruin imaginum, Paulo directas, se ia
Dominus et laudabilis nimis, et sapientiae ejus
ainbone prius leclas publice ad eum transmittere
Gracco-Latinas. Georgiuin episcopum, Marinum ei Bon est numerus qui ponit humiles ;
in sublimi , et

Petrum presbyteros ut reverli permiltat solatio moerentes erigit sospitate ;

pro quo, tanquam unum
parcntum elllagilat ; responsum enixe petit. Quod me existimans, cum gemilu cordis,
ex publicanis
majus, legat missossuos, ChrisLcphorum presby-
terum el Anastasium notarium percusso pectore, deprecor inefTabilera misericordiam.

Domno excellenlissimo filio Pippino regi Fianco- ^ ut tanlum pastorale ofticium , quod mihi immerito
ruin et patricio Romanorum, Conslantinus papa. coiitulit me salubriter exsequi et lucra anim.irum
, ,

Dum interiiae mentis inluitu, infra memelipsum ejus divinae inajeslati offerre me anmiat. Crebro
cnim laudem ipsius redemptoris nostri loqnilur os
veheraenter considero quanta mihi incepti pastora-
lis oflicii debet insistere cura ad pascendas Domini- meum, caro et lingua benedicit sanctum nomcn ejus,

cas rationales oves, vaUIe fateor intolerabilemmoesli- qui non merita existimat, sed miscrctur quibus inise-

liam cordis mei arcano adhacsisse, quia procul du- rcri vult.

bio non raeriti, sed oneris hujuscemodi proveclio Piaeniissis quidem jam vicibus nostris apostolicis
omnibus curam animarum assumentibus , videlur apicibus, jussi [Grets., nisi] sumus intimasse a Dco
iiistiluto rcgali veslro culmini, de recessu praideces-
esse conferta soUicitudo, et qui nimis comprimor,
et nullis operum meritis neque viriutum profcctibus soris nostri, doinni Paidi papae, et quomodo ine in-

dignum et inutilem divina dignatio in apostolatns

me prajstiturum perpendo, quid divina misericordia
inspirante cordisaffectu operari jusserit, et illico ve- ordinera proveheie jussit. Unt!-e ecce et nunc iteralis
aposloiicis affatibus debilum honoris ao
Ut ex gravi somno expcrrectus 253 nimio stupore, nostris ,
 257 COD. DIPL. - MONUM., ETC, SEU COD. CAROLINUS. — EPP. PSEUDOPAP.-E CONST. 258
salutalionis affectum, ct visitalionisconaUjm cxccl- a cnm omni noslro populo finna conslantia erinuis
lenlissima) Chrislianitati vestne aplum duximus per- permansuri, et peto coram Deo vivo, ut si forsitan
solvere el quoniam omnipotens et longanimis Deus
; quisquam, spiritu ncqniliie irrcptus, conlraria (!e
noster, vcrbum salutis pcr suum apostoluni, beaSuin nobisvestro regali culmini garrire attentaverit, nulhi
Pelrum excellenlioe veslra) mitlcns , rorlissimum ei credulitas admitlalur, quia, ut confidimus in De^
sanctne sure Ecclesiu) et fulei orihodoxaj liberalorcm oninipolenlis misericordia plcnius crilis de nostra
,

ac defensorem te suscilavit atque conslituit, pra>cel- puritate salisfacli

lenlissimc fili el magne orthodoxe rcx : ideo, licct Unde ecce magnopere ad vcstra a Deo direcla
nuilatis pasloribus, cura lamen bujuscemodi ccrta- vcstigia direximus pracsenles fidelissimos nostros
minis ac dcfensionis vobis incumbit , ct ob hoc, tan- niissos, scilicet Christophorum 256 dilectum filium

quam proisentaliter , coram mcliifluo rcgali vcslro nostrum presbyterum alque Anastasium notarium
,

aspeclu consistens dcprecor, et per Deum omnipo- regionarium spiritidis malris vestroc, sancla; nostra;
tentem, qui est judex vivorum ei mortuorum, ante Ecclesiai, qui vos de uostra fidelitate, quam crga
cujus conspectum omnia elementa contremiscunt et vestram regalem polentiam gerimus, salisfaccre de-
abyssi movenlur, qui omnia regna mundi suaLprovi- beant quibus et in ore posuimus hoc ipsum Chri-
,

deniiye nutu disponit, qui etiam te , excellentissime B stianitati vestrai nostra vice enarrandum. Quos Dcti-
fili ac benignissime rex, tuosque amantissimos nalos mus , ob reverentiam veslri [Lamb. add. fautorisj
ac meos spiritales filios, in reges per manus bcati beatiPetri, benigne a vobis et solile suscipi , eisque
Petri aposlolorum principis ungui prajcepit, fii iniler in omnibus credere, et cum lactabundis nunliis de
cxcellentiam veslram conjuro, ut ea quas [quaj| pro vestrobenignoproposito,etimmensa prosperitale ab-
stabilitate regni vestri, et «tenme vitye renmneratione solvere jubeatis.
beato Petro polliciti estis, pro exaltatione ac dcfcn- Itaque innotescinms excelkntia; vcstra;, quod duo-
sione sanctue Dei Ecclcsia; , spiritalis matris vcstraj, decima die pra^terili Augusli mensis, quinla; indictio-
el sanctaeorthodoxoe 255 fidci obscrvare et in omni- nis, conjuncii ad nos a sancta civitate, quidam rcli-
bus adimplere jubealis, et in ea charilate ac dilc- giosus presbyler Constanlinus non!inc, defereus
Ctione, in qua cum noslris pniedeccssorii^us, domno synodicam missam a Tbeodoio Ilierosolymi-
fidei a
Stephano ac Paulo, beatissimis ponlificibus, perman- lano nomen praidoccssoris noslii
patriarcha, ad
sistis, nobiscum permanere jubeatis , et in eadem doinni Pauli pap;c, in quo et reli(iui p;;tiiarcha?, id
araicitioe connexiope cum mea fragilitate persislerc; est, Alexaiidriiitis ct Antiochcnus, cl pliirlini mc-

non nostra quoe n^ala sunt merita cxislimans, scd tropolilani cpiscopi Orienlalium partium , visi sunt
adimplens illud divini oraculi praiceptum {Mallli. x) :
^ concordassc, eamquecum magna hclitia suscipienics,
Qui recipit proplietam in nomine proplietw, mercedem atque amplectcnles, in populo ii: anibone rclcgi feci-
recipiet prophetcc ; et qui recipit justum in nomine mus, cujus cxeniplar in Latino cl Gra;co cloiiuio ve-
justi , mercedem suscipit justi. Et iilud quod ip^a strne cxcellentiit direximus, ul agnoscatis qualis
verilas Deus nosler ait {Luc. x) : Qui me rccipit, vos fervor sanciarum imaginum oricnt;iIibus in parlibua
recipit; el qui tne spernit, vos spcrnit. cunclis Cbristianis im:iiint't.
Considera, bone rex, quia potucrat Deus nosler Ilis |ira;Iibatis, extcnsis pabnis ad aithera, cuiti
per angelum virtutis suae , aui alio modo liberatio- omnibus Dci culloribus, et cunclo nostro populo rC'
uem sua; Ecclesiai et fidei orihodoxai operari : sed demploris noslri divinam exoranuis cIiMucntiain , ut
non ia alio nisi in tua excellenlia complacuit, quia sua; cxlensionis dextcra vos protcgal, el regni vcstri
libi hoc bonum servatum erat opus. Unde aperte a Deo confortati Francorum leiininos dilatcl, atipic
cunctis datur intelligi, quia omnia jam ante mumli immensas de hostibus viciorias vobis tribuat, cuiiclr.s-
constilutionem a Deo praideslinata sunt, An non erat que adversarios regalibusvcslris proslcrnat vcsligiis,
praidestinatus David, de quo secundum carnem Chri- regnique gubernacula, loiigo ac prospero scnio vobis,
stus in mundo cditus cst? pusillus enimiuter fratres
^ una cum cxcellentissima filia noslra, 257 a Dro
existens, ab ovibus patris al)IaUis, in regem unctus prolecta regina, et amantissimis natis perfrui conee-
est : et quia a Deo praidesiinatus es defensor sanciae dat possidcnda , ct sicut tcmporale ac terrenum re-
Dei Ecclesiaeac noster, adesto, exaudipreces nostras, gnum ct coeleslia vobis rcgna cum omnibus sanclis,
mitissime rex, sic te exaudiat Dominus In quacunque qui ;;b initio mundi diviiiai placueidiit iiuijcslali,
die eum invocaveris, Nos quidem , ita testis nobis tiibuat possiJcnda. Incolumem excellcnliani vcslrain
Deus noster, cui occulla cordis manifesta sunt , ut gratia superna cuslodiat.
plus etiam quam praifati nostri praideccssores pon- EMBOLUJl.
lifices in vestra a Deo protecti regni vestri Franco- Itaqiie hoc exccUentiam veslram pctimus , ut ju-
rum charitale et dilectione, atque sincera fidelilate, Leas, Christianissimc ac miiissime rex, inspiraius a

" Yide qusdixi ad ep.st. 51, al. 55 (not.

2, 5). gustuin mensem
anni 7G7 scxto nimiruin post anno,
Ulam equiJem epislolam ab aii. 758 removend.uu qu.im concilium c<-le!)iatum dicilur. Ilinc au;cm
id
duxi, Ireius conjeclura concilii
circa an. Jerosol. p;itcre arbitror, (|iiain ardua sit proviiicia hascc cpi-
7()0 cclebrali, atque extremo anno 7G1 repoiiendaiT. stolas fcre omiics cliaracleribus lcinporis carcntos
iredidi. Fateor niliilominus ine iion assequi mente, digercre, scrvata tcmporis raiione. Ce.n.n.
i ir synodica isla non fuerii Uoinam missa aaio Au-
r.O B. CAROLl MAGM OPP. PARS I. SECTIO 111. 210

Deo , aii iios altsolvore ivvorenduin sanctissinuini A Propleroa corani Doo vivo (loprccamur , ul in lioc

fratreni noslrum « Georgiuin episcopum, alquc di- prcccs nostras cxaiidias, cl ipsos absolvere Jubealis.
loctos filios nostros Marinum et Potrum prosbylc- Ipsisenim revcrLcnlibus258^""^ magna hctitia cos
los, qni atl vestram pra;ccllcnliam a noslro praulc- snscipicmiis, el cbaios in nostiis visceribus amplccli

cossore domino Paulo papa direcli sunt; (luolidie studebimus; cpisoopnlum eiiiin ct Ecclesias quas

cnim cum niagno ploralu corumparcntes nos adcunt, tenere videbaniur inorJinatie usque hactenus con-
ut veslram a Deo inslitulam excellenliam dcprecari sislunt; proquo jubeat excellcntia vestra disponere,

(ieheamus pro coruni absoliitione, etiam non possu- quatenusprxfati viri ad terram nativitalis eorum
nms corum lacrym:AS suirerrc. Per tc eiiim , boiic revertantur, quia adcst tempusnl pariler cum suis

miserioordissime rcx, salvi eirocti sunt, et a mani- parentibus, et una nobiscum in Domino exsultenl,

bus pcrseqiicntis liberati consistunt. llndc niagiia in nosquc merito pro vita, et incoliimilatc vcstra fun-

coclo vobis reposita est mercedis corona ,

quoniam dcre valeamuspreces. [Lamb. «rfrf. Codicis epistolaris

scriptum est : Qui salvat , tanquam qui wdificat. Carolini finis.]

a Anno 765 exeunte , iterumqne anno sequenli Francorum regem ct sanctam sedem. Postremo re»
(ep. 59, M;
al. li et 20) Panliis cfflagitanli Franco- stitutum anno 76i in pristinum lionorem ad Pauli
rum regi C()ncessi!, v.l Goorgiiim Ostiensem episcn- B preces ab ipso Pippino nccnon pontiHcem lacrymis
;

pum ct Polrum presbyterum cardinalem apud so iv- motum matris illius desolat* ac orbae lumine rogasse
lineret.Ulrumque Romam rediisse post Pippini eumdem regem, ut eum romitteret Romam (ep. 36 ,
morlem certum scimns, quia Georgi.um adcsse vi- al. 52). Quid autem sibi vclifpseudopapa privatam
demus Later. concilio an. 769 celebralo adversus unins causam ad alios duos extendendo, el laudaniio
liuiic invasorem sanctic sedis, et Pelrum anno 770 Pippinum, quod omnes eos liberaril a manibus por-
legatione functiim Stopb.^ni III cuin Painpbilo de- soquenlis non intcUigo. kl uiium percepisse mibi
fensore (cp. 49; al. 4r)) ad Caroliiin et Caroloman- vitleor, recte a Carolo ulramque epistolam mendaciis

niim rcges Pippini filios. Ad Marinum autem quod inepliisque plenam in calcem codicis rejcctam fuisse,
atlinel, card. tit. sancti Clirysogoni petente codcm noque movendas a me fuisse hujusniotii sordes. At
Pippino crealnm csso nsque ab anno 757, nos docet ratio temporis ad prreslandum me coogit. Ac de
id

(cp. 10, al. 25). Dcinde cum novimus (cp. 10, utraque satis siipcrque esl diclum in monito, ad hi-
ai. oO) una ciim advcrsariis machinatum csse in sloriam rcriiin qnod speciat.

259 IN STEPHANI III EPISTOLAS QUINQLE

ADMONITIO.

1. Sedalis reipublicrclunr.iUibusvariis^pocnaqueaf- C nachus Engolismensis. Ubinam lcgatns cos repeie-

foclis coiuin aiictoribus, minime sanata erant alro- rit, apud Anaslasium non legitur id certum, quod :

cia vulncra Ecclcsia^. inlliota. Invasio siquidom apo- in suum regnum Parisiis uterque processerat; ideo-
stolic-e scdis, orilinationes illicit;e ab eodem fact;« que Sergius « coeplum gradiens iter pervenit ad ejus
impielasque Orientis miruin iii moduin aucla por- filios, tJactura quidem levis nam litlera; suum :

snaserunt pontifici, ut congregaret synodum in qua consecutse sunt effectum, duodecim ex Francia cpi-
omiiia serio ac sapientcr discutcrenlur. Quamobrein scopis, fere omnibus urbium metropoloon, vere priino
el ex Italia etex amico Francorum regno episcopos anni sequentis 769 Romam venientibus
, cum 260
congrcgare dellberans « In exordio ordinationis
: Sergio. Rem lestalur Adrianus in Tractalu ad Caro-
suai, ut ost apud Anastasium , quo idem sanctissi- liim regcm super cullu sacrarnm iniaginum (Labb.
mus prcosnl pontificatus apicem assumpsit direxit ,
CoHfi/. tom. VH, p. 919, 923, 944, 952) . Praidccos- :

in Franci:c parl(^s ad cximios viros Pippinum, Caro- sor noster, inquiens, sancl?e recordalionis qnondam
Inin ctC;irolomannum regcs Francorum elp:aricios doinnus Slephanus papa similitcr cum cpiscopis pai-
Romanornm Sergium socundicfrium ol nomoncla- tiiim Franciae atque Itali;c pr;Tcsi(loiis, elc. > Qiii

toiom illo lemporc exisienloin, dopiccans atque hor- etiam beneficio codicis Veroncnsis, nomina ipsa
lans eorum excellentiam pcr suas ;q)oslolicaslitteras, eorum duodecim episcoporum ct qnadraginta Italo-
iilaliqnaiitos episcopos giiaros, cl in oinnibus divi- rum, qui irilerfueriint ctmcilio, hodio habemus lum
nis sciipLurisatque sancloium canoiuiin inslilutioni- in ecUtione Romana an. 1755, lum in Lncensi nuper-
rima tom. I addit. ad Concilia Labboi. De rebus
bus crndilos ac perilissimos dirigorcnt, ad f;\ciendum ,

in hac Romana urhe coiicilinm.s li;« piiin?e Stephf^ni ipsis qu;Te in concilio acl:K sunt quatridni summa- ,
j)
litlcnc neque in codioem hunc rolat.o noque alibi ,
tim aliquid dicam, maxime ad rem noslram neccs-
roperiunlur, Baronius ex Cod. Vat., qucin Panvinius sarium, non solum ut lilterarum jaclura niinus do-
se vidisse testatur , argnmcnluin profort (an. 772, leat, verum eliam ut facem pnieferant dicendis de

Scripsit pontificatiis inilio ail Pippinnm pe- pontificia hisloria ex sequentibus cpistolis enienda.
n. 2) : «

lens homines docios niitti ad synodum Romanam. j III. Prima igitur aclione pseudop .pa in mcdio,

Francia interieriiit, ncijue eas ob id episcoporum conslituto Chrislophoi us primicerius

Quare aulem iii ,

Carolus recensere poiuorit facile conjcolu est ex ,

pontificis jussii enarrat s:u!iloga:n invasionom, ejus-

rerum serie, qiuB hac occasione cvencrunt. que historicam relationcm quam fieri niamlaverat
II. Et sane misstis seu legatus ponlificis Roma lcgendam exhibet nil co die docernitur. Aclione al-
;

profectus post diem scptimain Augusii mensis anno tera pseudopapa iterum sistiturin concilio, aususque
768, cum Sicphanus est consecralus, ct in Franciam invasionem tueri exeniplo Stepliani ducis Neapoli-
venions Oclobri mense, Pippinum de hac vita mi- lani, qui ex laico factus eral cpiscopus(an. 764 clero

grasse invenit die 24 Septeinbris elapsi. Propterea et populo peiente, vir isle Paulo pontifici el sanctu^

reges fiiios adire oportuit, qui post funus paterniim scdi ainiciNsimus crcatus orat cpiscopns), male habe-
janKiue tiir a concilii patribns, pt^rcussusquc alapis ab Ec-
ad rcgnuin quisque suum se conluleranl ,

regia insignia sumpserant die 9 Octobris Carohjs ,

clesia Postmndum combusla omnia quce
ejicitur.

Noviomasi, Suossione Caroliimaniius, ut tradit ino- scripto mandata inveata sunl sacrileg;c invasionis
 ^41 COl). DIPL. — MONUM., ETC, SEU COD. CAROLLNUS. — EPi'. STElULiM iii — MOMT. £42^

alqtie indicta poenitenlia onmihiis cum qiii sacrilego A c:\!racnlario, parassequeoniiiia ad defensionein nrbis.
couimunicaverant, mvocal;'. diviiia clementia et rele- Postmodura Laiigobardos in Vaticanum pervenisse,
c is sacris canonibus, decreuiin est, ul « nullus nn- quo ponlifexadvoealus aregcsecontu!i!,e! posteollo-
quam pnBSumat laicorum, neque ex alio ordine, nisi quiura de restiluendisablalis, Roniani reiiiit. Iiiterea
per dislinclos gradus ascendens, diaconus, aul prc- Paulunimoliri insidias inChrislophorura et Seigiiim.
sbytercardinalis factus iuerit,adsacruin pontidcatus qni comperla re, arinati in Later;inum irrumpunl, ut
lionorem promoveri. > Qiiod sane decrelum referiur Aliartam vi capiant; tamclsi pontifice audaciam iii-
etiam aGratiano (Dist. 7l>, cap. 4). Deiiique invasori crepanle, recedunt. Die poslero pontiiirem ad regem
pcBiiiteMtia pra?scrip!a cst. Aclione tertia conslilui- ileruinse contuiisse, quipalani priiit sibi tradiChri-
lur recta poiitificiai electionis disciplina ut niinirum : slophorum et Sergium, rcnuentemque Slephanura
presbyteri et diaconi cardinales, proceres cleri, cle- cum universis, qui euni secuti fuerant, inlra basi-
rusque onmis eligant, deinde « oinnes oplimates mi- licara clausit. Tuin ponliiicem nuntiasse pcr lcg;il()S
litia"!, vel cunctus exercitus, et cives honesti atque , iis primalibus, qui ad portain (iivi Pelri euin milili-

universa gcneralitas popuii Imjus tioman;\! urbis ad bus erant, ut eorum uterquc aut raonachura induerel.
salutandum eum sicut omniiim Dominum properare aut illico ad basilicam s.mcti Petri s;! cnfeiTet, nullain
debea! » tum fiat decretum electionis. Contra om-
: csse aliara salutis spera ; ipuie rcs miliiibus metum
nem vim decernitur; ad solos presbyteros, aut dia- inciissit ac fere orane.s dissipavit. iNoctu igitur illos
conos cardinales juxta divi Petri et successorum seorsira ad basilicain clanculiim progressos a ciislo-
slaiuta pontilicia dignitas coarclatur; ordinationes a dibus Langobardoium captos csse, regiqiie primura,
pseudopapa fact« irritantur , redeuntibus onmibus deinde pontifici traditos, qui seqiicnti (lie Uomam re-
ad gradum pristinum. !*4tiscopos iterum consecrandos, » dicns ibi utruinque reli<piit, ut noclu Ilomain ducti
aliaqiie omnia repetenda,
praiter baplisjniim statui- iniinicorura insidias efliigerciit. ContiMrijiin evenisse
tur. Actione quarta decernitur de cullu sacra- 2S1 Afjarl^e opera nam consentiente Desiilerio cxtractis
:

rumimaginum; quinquaginta Canones apostolorum e basilica oculi sunt efTos^i, quareChristojiiiorus pr;ii
recipiendos prinium statuitur; ac demum inslaiiratis d!>lore obiit post tridui, Scrgius in Laleranensi pa-
contra vim et ambitum decretis prajclarum hoc ponti- iriarchio usqtie ad pontilicis raorlem perstitit.
jicii principatus tesiimonium incidenter proferlur : VI. Praifata autem epistola continel, quoi noii
< Si quis juvare, lut inlroducere in hanc civilaiem Afiarla petitus fucrit armis iii p;itriarchio, scd pon-
Komae praisumpserit quemquam de quacunque civi- lificemipsum < nefandissinuis Christophoriis el Ser-
tate aul castro, vel loco poiuificis prius discessum ,
giiis neipiissimns ejus filiiis s cuin Dadone niisso Ca-
quousque in sede beati Petri pontifex ordinalus fue- rolomanni et conjuratis Francis, alque aliis sceleris
rit anathema sit. » ILicienus de prima Slepbani
, consciis intcrficere vokierint; qui Desiderii ope tunc
epistola, qux desideratur in codice nunc de (piin- : ffute Rom.e existeuMs pro divi Pciri jusliliis facieii-
que quai in eum relatie sunt.
iis dis, mortem evaseril ciira suo clero. In c;i:leris coii-
IV. lisdem, qiias Magdehurgeiises etiim norunt, senlil cuni his!ori;i iiuper allata, nominibns aliqiiot
et quarum dua; (ep. 45, 46 , al.4C, 44) oninium con- virorum exceptis, tpuc liistori;e fi:lem adjungunl, cpi-
sensu pertinent ad annum ipsuin 769, p:)St celebra- slola; vero dclrahunt. Pnicterea patens hoc menda-
tionem concilii, c;t!!eris (ib. 47, 48, 49 al. 47, 48, 45) , ciura in cpistola diciiur: « Omnes juslitias heatiPetii
anno sequenli datis, iisdem, inquam, nil obscurius ab eo pKmius ct in ititegro suscepunus. s Quoe pu-
ad hanc historiae parlem tractandam suppeditatur in Q gnant cuin iis qu;i! afiirni;it sequonti anno (ep. 47,
isto Codice. INamqce onines ad Bertradam reginara 49, al. 47, 45). Nam oinnium, qu;c rcsliliii dcbc-
viduam, ejusque filios Carolum et Carolom;»nnum b:inl, c;it;ilogum niissis regiis piVTbel Caroli cl C;i-
dalai, tiim de rebus aliis agunt, tuin quae ad eccle- rolomaniii oculis suiijiciendum, ailque: « Si quis ;iu-
siasticamditioneinspt^ctaiil, pugnanliaconlinenl; nec tein vobis dixerit, quod juslitias lie;iti Pctri leccpi-
sine historia pi'3ecei!enli, qiiam niiper liuc revocavi mus, vos uUo niodo ei non credatis. » Etalihi: « In
ex calce Codicis , quo Constanlini li!ter;c reject;ie praisenlia de vestris nii-sis sinuihint juslitias iiobis
sunt, elici inde veriias ulla potest. Pr;«cipua ocour- laccre. Nani nihil ad eHectum perducitur, et ipiid-
rit diflicuUas in prima epistola ad Derlradam cl Ca- qnam ah eis de nostris justitiis nequaiiu ni rec;pere
rolum data (ep. 45, al. 46) q'iam rectc Coinlius pu- valuiinus. » IlaiC cura ita sint, iiiiili homiiium per-
t.(t f-criplain ex voto Desiderii tunc IlouKie degentis, suasnm eril,L;mgo!)ar»!os paulo 2G3
'•"^'^ pessim^is,
tijusque opinionem scquunlur Pagius et Zacagnus, perpetuosque sanct;e sedis hosles, repcnle optimos
neqiiidquam repugnanle Annaiista Italo cum sociis atque araicissiinos cvasisse et e contrario viros illos
:

aliquot (an. 769) pra^ nimia iu reges Langobardos integerrinios, tanti liabitos a Sleph;.ni pr.edccessori--
iienevolentia. (JMam en ni raiionem contra erudilos bns, qiiorum opera sancla sedes invasione ct ni(>tu
viios adducunt, Ste|thanum nempe esse llouKie, iion libcra re.^piraver;i!, ipse(pie pontifex eloctus rier.:l,
autera apud beali Peiri iKisilicam extramoenianam, repciile < nefaiuiissiiuos, nttjiiissiniosipie t esselaclos.
cum illara scripsit cpislolam ac proindc liberiim
; QuainobreiU rcc!e imjirim Cointiiis aliitjue crudilv
onmimelua regeLangobardo; {locciraciendam osten- Stcphanum putaiil IVuili exemplo ex Desiderii volo
dnnt Paiili praidecessoris liltei;e (ep. 18, al. 15) qui- j. eam epislolam scrijisisse. Noii cniiii laeile qiiis raeii-
busPippino enuntiatscriben.ii diliiciiltates Laiigobar- " d,!ci;i liujus:nodi ajiud Anastasium coinjicriel, ubi ds!
dorum causa, ac Slephani bujus ultiiiKC (ep. 49, al. reSius (jii:e Uom;c eveiicniut senno csl.
45) nec non consuetudo frequens tain pontilicis qiiam
; VII. Silentitim taiili sceleris aliis iii Stejdi mi ejii-
Franci:c regisplura commitleniii missorum auribiis, sloiis, i)r;esiM!iiii in ea quam
Derlnule ci C:\-
iisdein
qiiamscriponiandandi. At subjiciam lecloris ocnlis rolo scripsit (ep. 46, al. 44), iil ilhini de qua liKjiii
haiichisloiiara,quemadmodum apiid Aniistasiuranai- miir, esi ;ilind evidens argumenliim hujiis ici. Dc [la-
vatnr in Vi ta Stephani III, ut eam conferat cum epislola. trimonio insiijier l>;>!ievcii!aiio per snmmam lllicrii
V. Omnium consensu codicum post pnediclum diligenliara resliliuo cpislola illa ftise ac magnilice
concilium summatim relatum, Christophorus primi- agit; de aliis vero jiisliiiis, qiias iiomiiial, lii!'i iil;i,
cerius et Sergius secimdicerius, pr;ecipua nimiriira Imn ali:e oiniies siieiil. 'folo enim jiiiitilicis Iiiijus
oliicia sancl:xi sedis in Desiderii odium incurrisse di- teiup >re tma illa rcsliliilio iacla iiivcnitur. Pagitis
ciintiir, quod de restiluendisablalis velr.MTienler age- (|iii,ieiii soleiiissiiiius liiiiusmo:!! rcrtim iudagalor (:iii.
renl, ui debebanl; Dcsideriuiu tnixisse iii snas partes 770, miiii. 7) (Itio e\l;il)e.' Ij^stinioni:!, sj^eeie noii coii-
largitioiieI'a:iluin.\li,ir!am poiililicis culiicularimn, et temneuila: jirisuuin vidclicct Aiin;iliuiii veleriiiii jiost
oiiiLioiiisobtentu Ro;nam versiis ciim exercitu telen- seciiudam Aj»pcn<,accm (•onlininilionis Fredegarii:
(iisse; Christophonim 8 .\nno 770 fiiii, Dcria
[email protected]"''<'' meiiicnteiu Lrbi, e\ rcgina in Loiigohardi;! ad j^la-
P(!rusi;i.C;i!iipa!i!ae! Tusciamilililiiis ocissime coiivo- ci.iim (Oiilni Dcsiiiciinm rcgciti, el re.!di!:c stpil ei-
«':;ilisclaiisij,')C|i irlasuibis, ;ii(iii n.tam ps.c iiliijnp -vc
•
\i!alcs jilurim.c ;i<l p;i!lcm b:iiieii Pciri. > Alierutiv
 : :

2i.' ft. CArtOLI MAGM Ol'P. PAUS I. SECTIO III.

Vtrocx AiinaliiiiisPolaviaius pcliuiin: < Hoc aiuio A iiliusdividcrel : laiiiclsi hiijiisinoili rallon,li arlibiis
«lonina Bcrla ftiit. in Ilaiia propter filiain Dcsideriire nonCarolo, scdsibi damnnmintulit, idqncnniximnm;
(<is, cl rcddil;^ snnl civitalcs phirim;^c saiicti Pclri. > iiam rcgiinm (>l libcrlalcni ainisit, ul oslcnd;ini, cuin
Al, I)ona cuni P;»gii venia, lcstiinoiii;i lani scrolina vciiero ad A(lri;nd cpistolas. Ad ponlirici;iin vero di-
dnliiani inercntur lideni : iietine enini p!uriin;c ennit tioncm qiiod allinct, tiiin in veleri doininio, tuin in
civit;ilcs rcstiluendoe ; ncqne nlla ex iis pancis, quas novo per Fraiicornm rcgcmPippinnm conccsso scrcre
rcstiliiioprtrlcbat, a Desidcriorcddita fuit. QninSte- discoriiias, (?as(pie alere,per id silcntinm nniiqinini
jdiaii!) vila funclo Adrianus ei suircctusDcsiilcriiniis- dcslilit. Conlinnis siqnidem inolilionibiis palaliiia
siscjns amiciliam (puTircnliiins, plenari;ercslilulionis olficia, pcnes qu;c rcipnblic^c administratio erat, aut
pollicilalione, improperavil qn;e suo piicdcccssori avertere a ponli(icc, aut cmcdio lollere mcdit;d)atur
Slcplnnio reposuerat, dum pcr inissos suos Anasla- qu:eres urbein ipsamsimnltatibus et pccnis implebat.
sinm primiccriuni dcfensorum clGeminulnm snbdia- Pcjora in Exarcb;ilu cl Penlapoli Desiderii arlibus
connm pctcbat, « Ut qu;c pi\cscnti;ditcr bcalo Pclro cvcnernnt. Nain Sergio Uaveniuc arcbit^piscopo vila
\)olliciLns est , adimplerel: » elenim responilcrat fiinclo an. 770, el Lconecanonicc cleclo, Micbaelins
« Sniricil ai)oslolico Slepliano, qiiia luli Clirislopbo- Langobardi pr;esidio fnltus eain scdein invasit « per
ruin et Serginin de nicdio, qiii illi doininabanlnr, unius anni circnlumct coamplins, » ut csl apudAna-
cl non illi sit necesse jnstiiias rcqnircndas » [Anast. slasinm in Vita Stcplnnii lll. Ucmnarrare juvatAdria-
Vlla Aclr., sect. 293). QuiC niagismagisque coinpTo- iii verbis (ep. 93, al. 71) qiuc snnt valdc perspicua :
Itaiit cpistolam illam, de qna suinus lociili, aut ex i Quando pr.ediclus Sergius archicpiscopus obiit, per

volo Dcsidcrii csse scriptam, aulAliarl;^ aliusve lar- suain arroganliam Micbaelius pr;«sumplor invadere
g
gili;)aibns a Dcsidcrio corrnpli in enni sensum, ac- ansus fuit ecclesiam Uavennatcm, et per auxilinin
commodat*, qui maximc faveret Langobardi ar- Desiderii s;cvissimi regis ipsain enormiler invadens
libns dissensiones quLcrcnlis in Francia et simnUales ecclcsiam din deiinebal, ct a suo proprio rcclore de-
Ron);e. sliinta atque vidnata mancb;it. Tunc ad decessorem
VIIL Arbitrabalnr scilicct Pagius Bcrlam a Desi- noslrum sancl;e recor.lalionis •loninnm Stcphanuin
dcrio id peliissc, ut 264 Stepbannm a matrimonio papam pra;dictus Hncbaldus a vestra (lirectus egali i

cnm iliins filia alienuin dcmererctur. At pontifex ab cxccllenlia pro Cieteris cansis ab codem prrclato
,

nsserenda divina lcge rcmoveri terieno quovis bene- donino S;ephano papa pcr veslrum a Dco roboratuni
licio non potcrat. Valde perspicua snnt qnoe in epi- reg;de adininiculum Uavcnnain missus est eumdem ,

slula ad rcges fratres (ep. 49 , al. 45) nuptias illas pr;c('alnm Michaelinm invasoiem ev ipsa Ravennate
aversans dixit: « Conjugio lcgitimo cx |)r«ceptione ecclcsia expellendum, el hic Uoma tanquam trans-
gciiitoris vcslri copulati estis. I Et infra « Iinpium
: grcssorem sacrornm canonum deCcrcndum. »
cnim est, ut vel penitns vcstris asccndat eordibus X. llaiiiie Desideriiis, qui niillam legitnr civitatcin
alias accipere uxores, super eas qnas primitiis vos invasisse quae (iilionis esset sanci;^ sedis, duo pia;-
certuin est accepisse. » Quod de Carolomanno mi- cipne piicstilit Slephano lil pontifice liibil nnqiiam
:

jiore natu filio cerlo certius est, nani idcm pontifex restitiiit eorum, qua; juris eraiit cjnsdem aposto;ic;ie
{Ibid., 4.8) e sacro fonle suscipere ejus filium oplat, scdis, et dissidiornm auctor semper fuit. Inde maxi-
(landitque epislolam, « cum dulcissima vestra con- mum supervenit incomnKulum ponlilici inca ditiouis
juge, ei amanlissimis nalis. » Secus est de Carolo sui€ parle quam Pippinus donaverat. Capiit siqnidcm
inajore naln: Eginhardus cjus nxores ennrnerat a C Ex;iichalns Uavenna, utcunique hostileni invasionem
pcsiderata Desiderii rt^gis (ilia, «postannuni,
(piani non esset passa, ^ubditoinm injuriis ac dcpopuialioni
iiiqnit, repndiavit, ct IlilJegardim de genie Snevo- fuit obnoxia. Nam Michaelins, nbi sc vidit sacrilcgoc
rum pr;ccipn;c nobilitatis feininam in malrimonium ordinationis oiniii spe dejcctuin esse ab Stepbano,
accepil : » quod et facinnt Franci aliisciriptores, nnde t plurima mnnera Desiderio Longobardoiuin rcgi, et

longa valdeqne implexaapud erudilosqu;estio. Nihilo- cimelia, et ornatus ipsins ecclesiae cum aliis spccie-
niinns pontifex Eginhardura CLeleris anliquiorem an- bus brachio forti » invasionem annua majoreni tu-
liquilale pi;t;sial. Pra!tcrea noii, ntEginh;irdns cete- lalus est, ut tradit auctor apud Anaslasium. Neque
riqiie, rcgiac sncccssionis sen stenimalis Francorum Exarchatus tantuin princeps civitas hnjnsmodi defc-
r"gnin ciiarrat;oni dabat operam sed causam iion
; ctionis speciem induit, sed etiam Penlapolis pnecipna
duLend;T; uxoris aircrebat, quain CaroUim majorcra urbs Ariminnm eatiera ex266^^''S'* Langobar-
^'^•"
itfitu jam (liiXissc, et consentaneura veritati est, et dis societateni iniit contra ponlificem, ut tlocei idem
Jiliinn snscepisse, cx Ilimiltrnde inter auclorcs con- auctor: « Congregansinde, inquit, nefandissimusMau-
8lat, tametsi de connubio iidem certcnt. Quidqnid ritius exerciium una cura consilio Dcsiderii Longo-
autem pontifex et causam hanc ;icqnissimam et alias bardorum regis properavit, et ingressus cst Uaven-
mnltasadduxerit, qiue riuii illi setali etprobitati pon- iiani, et brachio forli elegit ipsnm Michaelcm, et in
lificis tribneiuhn; polins qn;im cnin seciariis tradu- episcopiniii Uaveni atis Ecclesia; introduxit, ct Leoneni
cenda;, snb lincin anni 770 Caroins uxorem dnxit arcbidiaconnni, qiii electus erat in archicpiscopalns
Desidcrii (ili;un. Inde vero qnartpiam Stcphanns su oidincm, Arinsinum deportanles ibidein arcla cnslo-
persles fueril nsfjnc adKalcndasFebruarias anni 772 dia niancipainm idem Manriiius detincri fecil. »
cum obiit suprcinumdiem, aCarolomanno praiventns Qnid igilur faceret ponlifex tanta in rcrum pertnrb:i-
bimestri ferme spatio, nnlli missi nullycqne cpislohe lione ntriusque provinciic? Iii Franciara se verleie'i?
Uonia in Franciam miss;c inveninntnr. Tanta ejus At vulnus indc altius apostolicye auctorilati iiidit inui
matrimonii deteslatio erat UonKcI erat nam Caiolus filiain Desiderii invilo ponliiicc
:

IX. Qua; annno illo silenlio cvenerint, indicare nxorem duxerat, nuptiasque maler conciliaveral. \
ojjera! pretinm eiil,nt bistoria pontificia, quani tesli- Pclro ita(jiie apostolornm principcanxilium cxspcclai:-
nionio Carolini Codicis illustrannis, consistat. Dissi- dnm eral, qni provincias sibi obhitas, niiminc sic
dior.im illeac simnltatiim auclor faulorqueniaximns aiinuam
volciilc, vindicaret. Qiiod plaiie contigit |)ost
Dcsi 'erins tam in ^iaiicornm rcgno, qnam iii ditione invasionem, ac proindc sub lincm anni 771.
pon i(ici:i, posl id conjngium, ad Franciain qnod atti- XI. NaiH Caitilns niatrimonii rati soUilionem qu;e-
DCl, nil inorilus csse dicilur pcr totuin iliud lempns, rens ab apostolica scde, qna de re vidcndi auctores
qno cjns iilia monarchi;e Francorum qn;t unins Ca- apud Paginin (an. 771, n. 2) missos suos Hucbcrtnm
i'oli parebatiinperiis regina fuit. QucC autcm post di- ct Collcgas Uomara direxit. Ita scilicet accipi oj^orlet
vorlium, qnod concoqnerc nunqnam poluit, eveiie- illudAdriani snpra allaiura pro cateris causis ; noi\
:

l'iinl, Adriani pontilicainm spectant. lloc enim ,pon- cniin ail, pro jnstitiis faciendis aliove nsus est lo-
,

tificc, Carolonianni (ilios qni apud eum cnm matre ([ucndi gcnere, quod reriim sanctu' sedis curam in-
Gilbcrga er:int consecrari Franci:e rcgcs inachinaha- miat. Faustissimnm id principium iuiinicitiic Lango-
lur, ut Carolo ncgoliuni 263
lacca^^crei vlresqnc bardoriim rcgis, dc cnjns lilia n piidianda agebatur,
 U'S COD. DIPLOM.— MONUM., ETC. SEU CODEX CAROLINUS. — EPP. STEPUAM III. 2i<)

op;wrlunam oblulil oocasionem Slcphano, ut utram- A vcslrac alquc pntcellcnlissimiTe Clirir^lianilalis lu;c
que provinciam veram defectionem speelantes ni auribus inLimaro sluJcmus, co quod ncfanilissinms
ordinem redigeret, sublalo schismate quare ab iis- :

Cliristopliorus , et Sergius nequissimns cjus filius;

(lem regiismissis, qui bcncftcia pcliluri advenerant,
beneficium ipse ullro peliil, quod ex Adriani ore consilium incuntcs cum Dodone niisso germani tui

aiidivimiis, sicque duci Ariminensi Maurilio, invasori Carlomanni regis '' , nos intei ficcrc insidiabanlnr.
Miohaelio, cl Desiderio rcgi Sicphaniis pontifex, qui
Unde cum codem Dodone et 2@8 *^J"s Francis, cum
paulo post simm obiit diein, illusit. C;i!lernm ex hu-
cusqne dioiis colligiliir, quod aiile Caroli unius re- aliquibus corum nequissimis conscntancis aggregau-
gnum,qiii subjiigalis Langobardis atque corum rcge tcs exercitum supcr nos, in Laleraiicnsium sanclum
siiblaio, eani llali;e partem monarcbi;e Francorum patriarchaluni, cuin arniis ingressi sunt, coiifringeu-
adjecil, neqiie in Uomana provincia, ncqiie in Exar-
tes et januas atque omnes cortinas ipsius venerandi
clialu el Penlapoli cessatnm unqiiam esl ab inva-
sioiie, et nielu. Ac de Slepbani III epislolis jani satis. palriarchii lanceis perforanles, atquQ iiilus in basi-
licam domni Tlieodori papcc, ubi nulhis aiisus cst
XLVI. aliquando, vel cliam cum cultro ingrcdi, itim loricis
267 ITEM EPISTOLA EJUSDKM » PAPJ], et lanceis ubi sedebamus introicruiit, sicqiie ipsi
AI» OOMNLM C.VROI.IM RKCKM, maligni viri insidiabanlur nos inlerriccre ; sed om-
ET i:Ji;S rU.ECI".LS.\M CI.MTHK.KM iiiiuxta,
B nipotens Deus cernens rcclitudiiicm cordis nosiri,
/)(,' Christcplioro cl Scrqio ,'iHo ejns, qui cum Dodone qiioif nulli unquam niahim cogilavimus, dc corum
el ca'leris francis Slephanum papnm inlerficcre co-
^inti sunt '\ nos eripuil manibus, et vix per muUum ingcnium,

^.4«. Dom. 7G9, Cod. Car. xlvi, cliron, ^5.) diim hic apud nos excellentissimus filiiis noslcr De-

.\rGiiMi:NTi;M. — Dertrad.e Carolo

regimie vidiiae et
siderius Langobardorum rex, pro f;iciendis nobis di-
regi iiiiiiti;'! porregios missos se discrimen iii vii;x! versis justiliis beali Pclri exislcrcl, per canidcm oc-
pone inoiirrisse a coiijiiratis oiim Dodone misso casioncm vaiuimus cum noslro clcro r.cfiiginm faccro
(^aroiornanni, Clirisloplioro primioerio, et Sergio
ejiis (ilio. Inooliimem osse sorvatiim a Desiderio,
ad prolecloreni vestrum ; ct contiiiiio direximiis no-
qui |{om;r; erat, ol pleiio inlogieque reslituerat slros saccrdotes ad cosdcm mabgnos Cluislophoruni
omnos jusliiias s;(noti Polri, nt mis.sorum ore me- aique Scrgium, ut ab eadem iniqiiiiale, qiiam per-
lius iiilollii,'ont. Cdirislopboro et Sergio ociilos, se
Iraclaverant nobis ingcrere, resipisccreni, ot ad nos
inscio, avnlsos csse: causas l;nili sccleris in unum
Dodonem rejocit. ad bea:um Petnim propcrarent. lili niox, ul audic-

DomiKC « religios;c filiyc Berlr;id;e, Deo consccral;Te, riin!, de piaisenli cuiii Dodone el cjus Francis, liir-

scu donnio excellenlissimo filio Carolo rogi Franco- nias facieiucs cl porlas ci\italis claudeiitcs, forliler

riim cl ^atricio Romanorum, Slophamis pajia resislebaiii el nobis comniinabantur, alqiic in civiia-

Chui nwgno dolore el gemitu cordis, tribiilalionis ^ tem nos iiigredi minime permillebant; el duni in e;:-

atqtie morlis periculum quod nobis p(>r seqnaces dem porfi. ia 269 pcrmaiierent, ct cognovisset uni-

di;»!jolijam eveniobal, ecce subliliiis per bas nostras versus noslcr popiilus coniiii iiiiquiim consilium, dc
aposiolicas sylhdias a Deo consecralai religiosilatis pr;iesenli cos deroliquerunt, qui ciiam ct plurcs pcr

» Steph. IV, electus an. 768, niorluus ann. 772. dissimiis Cliristophorus? Paulo anle, niense nimiriim
GaETS. Aprili htijtis cum plausu tolius concilii
anni, tanto
''Argum.Panv. V«<.5): « Adhucaliam ad eos-
(Cof/. aoctisalorem agit pseudopapa; ipseqiie est caiisa po- ;

dem regcs dedit epistolam in qua prolixe coimiie- , lissima, cur sancl;e scdis opprobriiim omne aman-
niorat insidias sibi per Dodoncm Franooriim i)ra;fe- deliir Christophoriis lant;e probitatis vir a pncde-
;

clum structas, ct Desiderii erga se bencvolentiam, cu- cessoribiis poiilifioilnis babitiis, ul Paulus Gnccorum
jus ope se defensum esse indicat. i iNotandiim, ([uod nequiliam uno comproltcl argiimenLo insimtilaLi ner
lum Baronius ex Cod. Yat. lum Magdehurgciisos , eos ChrisLopliori(op. 57, al. -20); Clirislophoriis, in-
quinque harum epistolarum argumenta pi;>;ler ulli- qtiam, ab codem poiiLifice, qnl miiliis alque ingciiLi-
niiini, recitant inverso ordine; ita ut qiiod nobis est bns cjtis pcriciilis summam digniJaLem reforebaL ao-
primum, quintoloco ab iis ponaliir cumque el prioris ; ccpLain, ox improviso ncfuudissimns appcllolnr? El
illius epistola! argumentnm afloranl, quam inieioi- Scrgius liiijiis liliii8,pcriciiloriim consors, iicc minoris
disse aiebam Admonilione, idcirco el iiobis, ot
in fidei a]»iid poiiLificcm, qii;im aptid Franooriim reges,
illis postremum argiimenlum cst cp. Ad, al. 4.'> Co- a (iiiil)iis eo pctciitc dtiod;'oim cpisoopi ad ooiioiliiim
diois, quaponlifex debortalur rcges ne ntipti;!s ooii- voiiire jiissi craiit, rcpenie »or/r(;;i,s/»iK.s judioolnr? !]

IraliauL ciiin fllia Dcsidcrii, hoc t;iiilum disoriniiiio, ooiiLrario Laiigobardonim rox Dcsitloriiis, qui aiilc;*
quod illis est scxluin argumontuin, noiiis ;iii(cm (|iiiii- nnllis m!fvcl):iliir prooibiis tiL Eoolosi;e res siias re-
ttiin. ll;ic autem re nil commodius ad Slophani oiii- stiluoret, novasqiie seiiipor invasiones medit;d)aliir,
sLolariim chronologiam slabilieiidam. Ci:n.\. uiinaoibiis etiain lilloris poniilioem siia repctenlem
^ iliijiis epistolae Sum. rccitanl Bar. ct Ccnl. lcrrcre ausiis, ropeiile oplimiis cvasoril, pontiliocni
Grets. liitatns fiieril, abhila oiimia r-vldidorit? Qiiis iioii vi-
d Niilliim hucusqiie au;livinius missiim seii orato- dol exlorLam hanc op stolam osse ab Slcpliaiio per
rem cx Francia Uomam advcnlassc, (|iii erga Ilom. vafcrrimum oiimdoiii Desidoriiim, qiii aiile aniios de-
ponlifioem, et sanciam scdcm obsoipiio cl ;iinore non com a Panlo pcr vini ct moliini ali;iiii similcn; obli-
cerlavcrit cum rcge ipso a ([iio l(^g;ibalur. Dodo liic niiit (ep. 17, 18, al. "l^), 15)? El P;iultis qtiidem aliis
pncserlim, qui an. 703 (o^p. 5'< al. 18) a Panlopim- , chinciilum soiiplis lilLciis, roi omiiis Pippiniim ad-
lifice commondabalnr, taii(|iiain stsmina fidc lioiiio moiiiiil, (iiiod Slepliano liim noii lioiiil. At patol vo-
(non eniiii cstcurarmm crcdam),
saorilogo islo soc- rilas ex scijiioiililins opistolis, miilloijnc magis ex ojus
Icre implicitusciTdatiir?yuid diram dcCiiristtiplioro Vita apiid Aiiasl;isiiiiii. Id aiitt; iiic animadvcrlit Coiii-
primiocrio cjusfpie lilio, (niornm opcni subhiliim liiis. Vidc P;igiiini (;iii. 770, n. sciiq.^ cl Adinoni I

scbisni;', ct pontirex hic !cgiii:!ius crcalus? iVo/fOi- lioiicm Slopli;uii cpislolis pi;cmissaiii. Cl.nx.
2'^7 B. CAROLl MAGNI OPP. PARS 1. SlX/llO Ilf. 2'iS

iiHinun (loscon lonlos ail i.os properyvcriinl. Alii vcro A doxtera circunilcgal, ct pr.^?entis rcgnl gubcriui-
porlani civitalis .ipcrionlos, ad noslri progres^i snnt cnla sevis [longrevis] alque prospcris lcniporil.us
pr;icsenliam, ct ila ipsi nialigni viri coacli alque no- perfrui annuat. ct a!terna proemiorum gaudia mnili-
lonles ad nns in ecclesia sancti Pelri siint dcducH ;
pliciter faciat adipisci. Incolumem rcligiositalcm
(I^os intcrficere universus populus nitchanliir, ct vix veslram atque exccllentiam luam gratia snpcrna
(le eoruin manibus eos valuimus eripcre; cl dum in- c.iisloliat.

fra civitalem, nocturno silcntio, ip-ns salvos intro-

XLVII.

duccre disponeremus, ne quis cos conspicicns intcr- 271 ITEM EPISTOLA STEPHANl ?AVJE,
AD «0MMJ,M CAnOiaM HECEM ,
ficcrct, stibilo hi qui eis scmpcr insidiahanlur siiper ET E4US rU^CELSAM GEMTIIICEM DIBECTA,
cos irruenles eorum eiuerunl ocu'os, Deo tesle dici- Jn qua continenlur (jraliarum acliones, et collaudans
Illierium [Laml)., Ilthcriinn] abbatem, et postulans
mus, sine noslra voluntate atquc consiiio.
ut ei digna retributio pro suo cerlamine fieret ^.
Undc magno dolore nostruni altcrilur cor, et cre-
{An. Dom. 769, Cod. Car. xliv, chron. 40.)
ditc nobis, a

sime nisi
Doo consccrata filia, alque exccllenlis-
Dci protectio, alque beati Pclri apo-
\nGiiMENTCM. — lisdem
per Itherium missun»
scrihit
fili, rcgium, qiii cum sociis advenerat
pro exsequcndis
sloli, cl auxilium excellcnlissimi filii nostri Deside- juslitiis sancti Petri, multa prosequens laude eum-

rii regis fuissct, jam lum [Lnmb., tam] nos quamque B dem Itherium, qnod continuo se contnlerit ad re-
cuperandum patrimonium Deneventanum ; eum-
nnstcr clorus, ct universi fulcles sanctae Dei Eccle- demque ut beato Petro et regibus fidelissimum
sioe el nostri, in morlis dccidissemus periculum. Ecce liberalitati eorum commendat.
quanlas iniquitatcs cl diabolicas immissiones hic se- Domnae <=
religiosae filiac Bertradae Dco sacratje,
niinavit alque operatus est prscdictus Dodo, ut qui seudomno filio Carolo regi Francorum d et patricio

debiicrat in servisio heati Petri et nostro fidelitcr Romanorum, Stcphanus papa-

pcrmancre, ipse e contrario animoc nosti\ie insidia- Dum tanlos [Lamb., Gcnt., tantis] beneficiorum in

bar.tur [Lamb. Gent., insidiabatur], non agcns juxta diversis aposlolicis causis atque ulilitatibus a vobis,

id quod a suo rege illi pnicccptum est, in scrvilio cumulaiis su.ffragiis, niinia jucunditatis Isetitia, san-
b'\nli Polri et nostra obedientia fideliter essc pcriuan- cta spiritalis mater veslra, universalis Dei Ecclesia
siirum ; et certo credimus, quod dum tanla ejus rclevaia exsultat, nulla, ut opinor, oris assertio ad

iniquitas ad aures excellentissimi filii noslri Carlo- referendas sanctissimac rcligiosilati vestroc atque
nianiii rcgis pervenorit, nullo modo ei placebit, in Christianissimflc prseccllcntiac tuae gratiarum laudes
00 quod in tanlam dominoialioncm alque devasla- sufficerc valobit; sod tamcn licct digna vobis, ab ho-

lionem sanctam Dei Ecclesiam is Dodo cnm prsc- minibus pro tanto vcstro pio npere rependi non pos-
fatis suis ncfandissimis scquacibus cupiebat dedu- C sit vicissiludo, verumtamen misericors Deus noster,

cere; et iJco nostras tribulationes et angustias atque qui polens est, et scit bonis hona reddere, ipse co-
pericula a Dco inslilulcc ivligiosissimae Christianitati piosam laborum vestrorum vobis 272 ccelesllum
luic atque excelleniicc vestr;R innoluimus, quoniam relrihuet prsemiorum recompensationem sed et no- ;

profcclo omiiipoiens Dcus crcdentcs in se et confi- slra sincera cordis habila erga vos affeclio, sedulo

(lentcs in cjiis misericorJia non dercliquit. pro vobis divinac non dcsistit raajeslati orationum
Agnoscat aulem Deo amabilis religiosilas vestra, persolvere vota.

.'tlqiie Chrislianissima excellenlia tua, eo qnod in Itaque praesens Itherius, rcligiosus ac prudcnlissi-

nomine Domini bona vokintate nobis convcnit cum inus vir, et revcra noster el vcsler sincerus fidelis ,

prajfalo exccllentissimo cl a Deo servato filio nnslro qucm cum suis con omilibus et roliquis vcslris

Desiderio rege, et omnes justitias beati Petri ab eo rnissis pio exsequcndis faciendisque iiislitiis fautoris

veslri beati Petri direxistis, ad nos coiijiingcns, illico

plenius 270 ^^ '" •"tegro suscepimus « ; tamon ct

per vcslros missos de hoc plenissimc eritis satisfa- in partes Bencventani profectus est Ducalus, pro re-

cti. Deus autcm omnipolons siia vos prolectionis colligendo illis in partiuus sito <=
patrimonio ejusdera

n Infra ((>p. -iT^.Mcm ponlifex pauca ha>,c ciim islis ^ rolnm summopcre coluissc Bcrtradam mntremsuam,
pugnaniia profert c Si qnis aulcm vobis dixcril,
: nnllamque intcr cos dissidii causain fnisse, praeter
" -^ -
• II- -I •

(iivorlinm cum filia Dosidciii, de quo infra. Ex hac

qu(rdjuslii.ias beati Pelri rccopinius, vos ullo mo:!o
. -

;i non credalis. j Et alibi (cp. 49, al. 4ri) « In pni;- : el superiori epistola illud etiani liquet, per id trien-
sentia de vcstris ^nissis siniiiianl jnslitias nobis fa- niuni, qiio Carolomannus vixit post patris mortem.,
ccre. > Ce.nn. usqne ad an. 771, Bortradam iion hnic, sed Carolo
Argum. Panv. (Cod. Vat.
b Scripsit ct aliam
4): « adh;csisse, ac qiiodammodo conregnasse. Cenn.
e Jam vidimus snpra (cp. 20, al. 20) tum res ali-
ad Carolnm ct malremijus, in qiia illis el gralias
agit pi-o defensione Ecclcsioc, ct commendal Ilhc- qnot esse rcdditas in ducalu Bcnevcntano, tum de
riiim, quod diligcuLcr curaiil ou;c fncrant ipsi com- palriinoniisNcapoIitanisresliUicn iisPippinum cgissc
'iiissa. Id. ciim Cajetatiis ct Ncapolilanis. Res moJ.o est de pa-
c Ilnjns fpisio!;e meminornnl
CenlirriaJorcs Cont. trimonio Campano Grcg. M. lilleris celcberrimo:
c;;p. 10, iibi aguut, qnom ipsi
dc hoc p;)ntifice neque enim ta;:ta soliicitudo esset ponlifici de alio
8,
vocanl Slopbanum tcrlinni. El Bar. aiiiio 772, (iiii ferc ignoto palrimonio, qnod Grog x\o Samniticiim
cliam cilant epislol. ejustlem Slephani ad Pippinnm au;iiobat, in ca provinoia; nam Poregrinii opinione
inilio ponlificatus scriplam, qna peiit ut homines in Dissert. viii (Pralill. tom. V, p. 290 seqq.)
(loctos llomam inittat ad synoLiuin quic in nostio Bcnevcnlani se Samniies diulissime appellarunt.
spograpbo non comparct. GiiEis.
:

Campanum vcro palrimonium rcdiisse ad sanclam I

«^Mabiilon. (.1/!«. I. xxv. n. 3i^ aninia^lvcilil Cj scjem, l:herii oDcra, non tiadnnt hie liiteiic. lo.
2i0 COD. DIPLOM. — MONUM., ETC, SEU COD. CAROLI.NUS. — EPP. STEPnAr>l III S."0

prolecloris vcstr-i apostoloru-.n principis, qiii Yideiicci > ditasjustilias dixeriJ. (Quod probat episi. 45 da-
omnibus secnndum veslraui lam essc ex Desiderii volo.)
solertissimus vir, in

noslramque decerlavit voluntalem, suique lal)oris Domnis c

exccllenlissimis filiis Carolo el Carolo-
constantiam, juxta ut a vobis illi pr;T;ceplum est, in manno regibus Francorum ct patriciis Romanorum,
ipsis aposlolicis exhibuit utilitatibus, unde nimis cor Stepbanus papa.
nostrum in cjnsdefensionis [Lamb., indefesso] certa- Benedictus Dominus Deus nosler, pater miscricor-
mine et firma operationis perseverantia helatum diarum et Deus tolius consolationis, qui consolator
est, quia profecto, sccunduni quod coeleslis muneris et prcpitiator existit omnium invocantium ciim in
gratia, magncc scientiai illuslralur prudentia ,
piis cnim redemplor nostcr prcccs clainan-
vcrilale. Ipse

quoquemcritis atqueimmulilatoelidei decoratur inte- tium ad se exaudiens moerentium iribulationes ad

gritate, tantam in eo reperinius fidelitatem in vestro gaudium converlit; quod certe nunc in nobis atqce
nostroque servilio, quantam diutissime nostra ar- universo peculiari populo sancta; Dei Ecclesiie ejus,
dentius de eo oplabat agnosccre mens. divinoe pielatis cleaienliam et miscricordi;c Iscnigni-

Unde maximas atque innumerabiles graliarum tatem cernimus esse diffusam, in eo quod iiostra?

actiones religiosissim?e sobrietati vestrse , atque orationis vota exaudiens et moeroris nostri lameiita-
[quasi] praesentialiter Chrislianissimoe excellenliae B tionem quam usqiie hactenus habuimus ex ipsa di-
tuae referimus; et ideo obnixe tanquam proesentiali- visione discordi;c, quam anliquus hosiis, inimicus
ler, benignitalem vestram pctimus, ut aniplissimam pacis, inlra veslram fraternitatcm immiserat : nunc,
favoris veslri gratiam atquc largitatis munilicen- Deo propitio, eodem pestifcro ffinuilo confuso, in

liam, et dignam consolalionem eidem rcligioso viro, communem dilectionem et concordiam , ut vere
pro ejus laborioso cerlamine, quod in veslro atque uterinos et germanos fralres, 275 ^os connexos
nostro, ut dictum est, apostolico servi:io exhibuit, esse discentes , in magnam Isetitiam convertcre di-
imperlire jubeatis ;
quatenus sicut ab omnipolenti gnatus est ^.

Deo, intercedente bcato Petro, 273 tiigna operis Itaque, pra;cellentissimi filii, magni victoriosissimi
ejus in coelestibus regnis exarala fcrlur remuneratio, reges ct Dei providenlia nostri Romanorum palricii,

ita el a vobis consolationis conscquaiur opem. conjungenies ad nos fidelissimi ac solertissimi vcstri
Omnipotens autem Deus noster, missi, e Gauzibertus
sacris aposlolonim scilicet reverendissimus et

principum interventionibus , sua vos circumlcgat sanctissimus frater noster episcopus , atque Fuch-
gratia, etpnicsentis vitoe prospera, ct oelerna felici- berlus religiosus , et Ansfiediis, scu Helmgarius
tatis vobis mnltipliciter tribuat gaudia. Incolumem glariosissimi vestri, detulerunt nobis honorabilcs et
veligiositatem vestram, atque excellenliam tuam nimis desiderabilcs syllabas vestras a Deo inslituta
gralia superna custodiat ». regali potentia directas ;
pcr quas innotuistis, con-
tentionis risas ac liligia inlcr vos versata fuisse, sed,
XLMII. annuente Domino, nunc ad vcrain dilcctionem , ct

274 ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP^, unitatis concordiam , ct fralcrniim amorem conversi
exstitisse vidcmini quo audilo, magno gaudio atque
AD DOMNUM CAROLUM ET CAROLOMAN.NUM REGES ;

DIUECTA, •aititia, una cum universo populo nostro istius pro-

In qna continentur
vinci?c a vobis rcdomplcc, rcpleti sunius, et gemina
vberrinKC bcnedictiones et pro
eorum fraiernitiitis concordia graiiarnm actiones, festivitatis gaudia peregimus, immensas Deo nostro
et de justitiis sancti Petri ^. omnipotenti rcferentes gratiarum actiones , atque
{An. Dom. 770, Cod. Car. xlvii, cliron. 47.) victricemejus clemcntiam collaudantcs, consona cum
AncuMENTUM. —
Regiis acccptis litteris Caroli et
prophclica voce cantantes atque dicentes : Benedi-
Carolomanniper Gauzibertum cpiscopum, Fngher- ctus cs, Domiiic Dcus noster, et benedicla omnia opera
tum religiosum, Ansfredum et Helmgarium e (iiim tua ; cccc enim nunc gaudet Deus noster in c(clis,
inissos, composita; inler eos discordiyc, ac prislini
gaudct ct universus chorus angclonim, et in lerra
amoris invicem stabiliti, utiiquc giatulatiir, petiiis j^

utqucecum patre pioiiiiseiaiit bcalo Pclro exse- eliam cunctiis cxsultat populus Chiistianus, cl solus
quanlurcljustitiasp/f-Hane rcildi curent. Malla ab diabolus, inimicuspaci^ et riiscordia^seminator, Iiiget
eorum niissis audituros; nuUi credcndum qui red- dum viclum se csse ct supera!um conspicit : no»
a Notari velim auctorilatis consorlium. Missi a rici. Atlamcn ncgata Carolo aiixilia ad 'NVascones et
regina matre Caroloque filio lcgati Uomam dicunlur; Aqniianos in ollicio contincndos eunti, fratiemqiie
ab ulroque jr.ssi exsequi jiistitias sancii Pelri; Ube- in itincre conveniciiti carimi caitsa fiiisse videntur.
rio praemium ab utroqne pclitur dcnique epis ola
; Aimal. Francor. Monach. Engolism. .Vuclorcs ap.
utnqiie inscripta, fincin pra-scfert utiiipie coinmu- Pag. (an. 779, n. {Annal. lib.
5). Maliillon. pra^ aliis
nem. Perintle est de superiori epistola. Cenn. XXIV, n. 28) aiilem ex litleris ponli-
aiiiiieiuii. Ilisce
1' Argum. Panv. {Cocl. Vat.Ti): « Insuper ct aliam fiecm cl Romaiios onmia nossc iiilelligimus assi- ,

do.dit ad Carolum el Carolomannum fratics, in qua

duisque ad Dcum precibusconcordiam eornmprinci-
gvalulatur eis, qiio.l post litcs sibi invicem reconci- pum iiiipclrasse, (pi;c valde ncccssaria crat saiictie
li^;li essent. Et petit ul cogant Longol^ardos
rcddere scdi adversus Langobaraos.
quK (lc palrimoiiio sancti Petri rapuisscnt. » In. Legalionis hiijus piinccps Gauziberlus Mabillo-
<^

«> Meminerunt hujus cpislohc Rar. et Ceiit. Grets. nio videtiir fuissc cpiscopus Carniitcnsis {Annal. 1.
d De Francorum rcgnm siniiiltatibus, carunique xxiv, n. 50) de c;cleris lam is (piain alii silenl,
;

originc oLscure aumo ium antiqiii aimalcs el his:o- Coiniio dunlaxal facienle monaciium Fucbcrium.
r„\ n. c.\noLi magm oip PAUS 1 SECTIO 111. 2:)^i

euim aliter fi Jcliiini lueiUes exisliinarc polcraiU pcr- A vclocitale ipsas jiistitiiis ojusdcin priiioipis aposto-

vcnlre ,
quam quod luinc faclum csse gauilemus, si lorum cxigere a Laugoliardis juboatis, forlilcr cos

Dcus omnipotens illam pacem el fraternam dileclio- cum Dci virtule dislviiigentes, ul sua propria idcm
et multipncalam corrobo-
neui iu vobis mulliplioet , priuceps apostoloriim atqiie saiicta Romana Ecclesia
ret ,
quam suis douavii sanctis aposlolis. Unde dc recipial «^ ; nam si, qiiod iioii crodimiis, ips;is iusli-

vcstra uuilatc ctiam sancta spiritaiis nialcr vestra, lias exigere negloxcrilis aut dislulorilis, sciaiis \os
de istis rationein fortiter ante tribuual Clirisli cidem
Dei Ecclesia,elejus universuspopulusexsullat. 276
Nam si vero et in his ipsis veslris fereljatur apicibus priucipi apostolorum esse facluros. Si (piis aiilem

lota vestra virtule vos csse dccertaturos, pro exigen- vobis dixerit quod jiistitias beati Petri reccpimiis,

dis justiliis protectoris vcstri beati Petri et sauct;e vos ullo luodo ei non credalis ". Deus aulem oumi-
Dci Ecclcsi;ie, atque ea prouiissione amoris, qu* a polerij siia vosdextora prolog;\t, cl victoiiam vobis <Ie

vestro pio genilore, sauclie rccordalionis, doinno ccTclo tribuat, suumque angoliim ante faciom veslnun
Pippino, eidem principi apostolorum et ejus vicariis miltat, qui vos proecedat, ct iniinicos vcstros coram
facla est, pollitici eslis csse pcrmansuros, et plciiarias vestris proslernal vestigiis, alipie a Deo inslitiili rcgiii

justitias sauct;ie Dei Ecclesi;ealque ojus exallationom vcstri termiuos dilalel, ct pnescnli regno longa;vi-
esse operaluros. Et quidem nos, excelleutissimi filii,
" ler ac prospere guberiiacula peifriii faciat; cli;iin cl
Christianissimi mogni reges, omnino de hoc certi post hujiis vit;ic long;ovit;ilein ca^lostia vobis regna
alque in oinnibus satisfacti sumus. quod nuUa homi- per infinita iribuat s;«cula possidcnda.
nuiu suasio aut Ihesaurorum copiosa daiio vos XLIX.
poterit declinare, aul ab eadem voslra promissioiie, 278 ITEM EPISTOL.V EJUSDEM PAP/E,
quain beato Potro spopondistis, quoquomodo immu- AD DOMMJM CVUOI.OMA.NXUM Hr.CF.M UIRF.f.TA,

lare ^, tamcn nunc firmitalcm veslram comprobavi- In (fua conlinenlur cjraliarum acliones, el y.oslulnbal ul

mus dum non corruptori el fragili homini ^, scd jHium suum cx fonle sacri baplismatis suscipere
,
merereiur '

Deo omnipotenti el ejusapostolorum principi placere

{An. Doin. 770, Cod. Car. xLviii , cliron. 48.)
procurastis. Unde ol)nixe, lanquain pia;sentialiler,
petimus, ct coram Dco vivo, qiii vos reguare pncce-
Aro.lmf.ntum. —
neraldiis abbas et Aubcrliis vir
ilhistris missi Caroloiiianni luijus liltoras alTercn-
pit, conjuramus excellentiam veslram ut plenarias , tes, plura secreto retiileriint, quoriim siiigulis
justilias beati Petri, sub nimia velocilale , secuudum pari modo respondit voce. In litleris se ail vehe-
inenter cupere ut regiiim (ilium reccns nalum sibi
capilulare •=
quod vobis per pr;Tcsenles vesiros fide-
concedatur suscipere e sacro foiite; ci(}iie, regi-
lissimos missos direximus, exigere ct bealo Petro nre uxori , atqiie corum filiis, prospera cuncta
,
^
reddere jubeatis : sicut elvestra continot promissio, omiiialur.
ctomnia qiioc beato Petro ct ejus vic;uiis , ciiin vc- Doinno s cxcellcnlissimo niio, Carolomanno, regi
slro sanctai nicniorice progeuilore [Lam!:., pio geiii- Francorum et patritio Rouianoriim, Slopbanus papa.
tore] promisistis, adin;plere digiieiniiii , quatoinis Dum lantam pi;e consideralionis graliam atque
intercedenlc eodem principe apostolorum, peifectam cfficacem solertiam crealor nosler oiiinipolcns Do-
ab oinnipolenli Deo iii pniesenli vita el fuliira beali- nMiuis vcstro mellifluo regali cordi pro dcfeiisione et
ludiiie suscipiatis [/rf. «rff/. mercetlemj, post Dcuni exaltatione sauct;ie sii;i! Ecclesi;« infuiidcre dignatiis

iii nobis [Id., vobis] habemus (idiiciam, et in vestro est, pr;r;cellentissimc fili ac bcniguissiir.e rcx, idcirco
ainore atque charitatis dileclioiic firmiicr, usquc opinatissimi nominis tui pr;i'clara memoria et indila

ad aniniam el sanguinis efTusicmcm , uiio cuin uni- coelitus prudenlia in loto orbe lerrarum divulgala
verso populo permancmus atquc permanebimus. Ta- pcrmanel, etiam in cocleslibus regnis digna operuin
Tuen ct de hoc, et de omnibus justitiis beati Petri pr:R- tuoruui refulgent merita. Unde beatus es, bont
Chrislianissinie rex, quod quidem nos conspccta
dictis voslris rnissis subtilius locuti sannis , 277 fidei

vestroregali culinini cuncta enarranda, etjam, sicut tii;e conslanlia, qiiam ia aposlolicis causis el nostri

lerra siliens imbrem pnostolatur, ita vestriim auxi- .

anioris fervore habere dignosccris, firiiii iii tua di-
lium et congruum elfoctum de noslris petilionibiis lcclione permancntes, sedulo eiJem nostro condi-
posuilamus. toii, pro iinmensa veslra hctitia, cl a Dco instiluli
Et videle, exccHonlissimi filii, quia obtoslanuir regni veslri slabililale, preccs fuiulcre nequaqiiam
vosper Iremendum dicin judicii. Etiam bc;Uiis Potriis dosistiiiius.

pernos vos adhortalur, atque obtcstatur, ulsub niniia Ir.tc;ea conjungcnlcs ad nos Beraldiis, religiosus

a Diploma donalionis Pippiiiiaiui^, cui ulerque cipiat. GciU. : Romana rcipubHcw Ecclesiw rccipiat,
i>ubscripserat Carisiaci aniio 75i, iii eoruiii mc- ct noiat vcrbum reipublicw subducla linca dololum
nioriam rcvocat : quain rem perspicue inox (iotiarat. CSjC.
Cenn. « Desiderari potest aliqud illuslrius? Legatis plu-

^ Desideriuin puta ,
niilhim lapidcm non mo-
qiii ra secroto ciodit; propalam tostatiir, justitias sancto
ve!)at, ut Francorum roges a sancla sede disjim- Potio non osse rodditas; nullnm alicui fidem haben-
^crct. Id. dam cssc ait sccus diccnli. Cenn.
c En locupjes lestimouium f Argumciilum Panv. {Cod. Vat. 2) : « Aliam scri-
fdsilatis epistol;« Ao,
«!. -46, iii qua per vim el metum poiUifex plciiariam psil aii Carolomannum, qua potit, ut liccat sibi
rcstitutioncui fatebatiir. cssc compitor, ot tcstis l);iplismi lilii ojus. »
d Larah. logit IloiiKinu Kccleiia cl rcspnblicu rc- Suuuti. ap. ijur. ct (.lciii. GutTS.
;'
:
 : ;

2j3 COD. DIPLOM. — MONUM., KTC., SEU COD. CAROLLNUS.— ErP. STEPHANI IIL 2;;i

abbas, el Aiuibertus, vir inluster, delulcruiit nobis A su;c Elcclesiic largiri dignalus est, iii noslris ulnis

honorandas niniisque dcsiderabiles syllabas a Dco cx fontc sacri baptismatis, aut etiam per adoranJi
proiecliE excellentiae vestnie, quas cuni 279 "lagno chrismatis unctionem spiritalem suscipcre valeamus
honoris affectu suscipicntes atque relegenles, quai in filiuni, ul eadem, Deo prosperante , compatcrnitalis
eis fercbanlur omnino agaovimus ; sed et ipsi veslri medio nostrura corroborala, magna I.Te:(itia,
gratia in

lidelissimi missi, ea quiB a veslra a Deo protecta ex- ex hoc lam nos quamque univcrsus noster populus
cellGutia injuncta liabuerunt nobis sublilius retule- paiiter relevati, exsullare valcamus in Doniino

runt. De quibus sicul vcslris fidelibus ad singula

Deus autem omnipotens, per quem reges regnant
cisresponsum reddidinius, vestro a Deo inspirato cnl- el principes impcrant, suo vos protegat gratia, et
mini liquido enarranduni. victoriam vobis de coelo pro sua sanct;c Ecclesia;
At vero, quia amoris veslri fervor in nostris fir- defensione tribuat, atque Iong;iovos ct sospites iii

miter viget prxcordiis, magna nobis desiderii ainbi- solio regni pariter cum excellentissima et Christia-
lio insistit ,
pmecellenlissime regum , ut Spiritus nissima filia noslra rcgina, dulcissima vestra con-
sancti gratia scilicet compaternitatis affeclio intcr jugei', et amantissimis natis <=
conservare, el coele-
nos adveniat; pro quo obnixe quxsumus Chrislia- stis regni xterna gaudia concedere 280 <lignctur
nitalem tuam, a Deo institute bonc rex, excellen- " possidenda. Incolumem excellenliam vestram gralia
tissimeque fili, ut de prseclaro ac regali vestro ger-
superna cuslodiat.
mine », quod vobis Doininus pro exallatione sanctie

a AnnalislaPetriviaiius consignal hocanno nativi- pontifici» ditioni ferret incommoda, clanculum nia-
latemPippini filiiCarolomauni. Pagi«s(an.770, n. -4). nus injici in cuin redeuntem curavit alijue ita :

>>Gilbcrga, quam duxerat Pippino palre super- Desiderii moliliones dissipat;e sunt. Hanc profccto
stilc, cumque sequcnti anno exeiinte Caroloinannus bistoriam, quam scriplor Yit;c Adriani summa cum
occubuerit mortein, et Carolus ulrumque regnum, fide enarravil, nupori quidam scriplores Muralorio
ut Pippini sui p ucnlis aivo fuerat, in unum denuo antesignano invcrlenles, Gilberga; fugani exagge-
coiijunxerit, in Ilaliam ad Desiderium fugit cum rant, eo quod Carolus nepoles suos rcgno spoliarit
duohus parvulis filiis. Annales Fulden. et alii apud minimeque advcrliint, quod ejusmodi l^uga ad llaliai
Pagium (771, n.5). Annal. Francor. silenles de filiis: regem, perpetuum hostcm sanci;ie sedis, qiia; ma-
4 Uxor vcro Caroloinanni, aiunt, cuin aliquibus pau- xime cordi crat Francorum regibus. pejorem facit
cis Francis ad partes Ilalia; perrexit. » caiisam Gilberg.ne, cujiis veliiti descrt^ie paircciniiim
< Pippinus igitur non erat primogenitus, suscipiunt; qiiam Caioli utrumque regnum ad mo-
sed Caro-
lomannus alium filium antea susceperat; iiqiie sunt, narcbiam rcvocantis, ut ante iricnnium exstilerat.
quos Gilberga in Italiam secum duxit. De iis niliil in- At mittai.tur ista nuperi isli scripiores peregri-
:

vcnitur apud scriplores Francos. Sed in Yiia Adriani Q nantur in rebus antiquis Franci;c. idcirco ;t;ta{em
ap. Anastas. (sect. 510) legimus, quod an. 773, dum nostram cum vctusta illa comparantes Carolo non
Desidfrius obsidebatur Ticini a Carolo, < Adalgisus solum injustili;ie, sed etiam iniquilalis notam inurero
verus ejus filius assumens secum Autcharium Fran- non verentur, ncc veterum scriptorum oinnium si-
cum, ct uxoiem, atque filios sa^pcdicti Carolomanni, lcntio ab inanibus hujusmotii elTalis rclaidantur.
iii civilate, qua) Verona nuncnpatur, pro co quod lis vero adeund;c eranl chartje divisionis regnorum
fortissima pr« omnibus civitalibus Langobardoriim tum Caroli, tum Ludovici Pii inter filios. Yidissent
esse viderctur, ingressus est. » IterunKjue (sect. 514) profecto, eorum aliquo praeniorienle, rcgiii partcin
qiiod Carolus Yeroiiam cum parte exercitus peliil. ci relictam divideiidam inler aiios superstitcs hac :

« Et dum iiluc conjunxisset, protinus Aulchariiis, lamen conditione adjecta « Quod si l;^.lis filius ci;i-
:

el uxor, alque filii sxpius nominali Carolomaniii libet istorum trium fratrum iiatus fucrit, quem po-
propiia volunlate cidcm benignissimo Carolo regi sc pulus eligere velit, ut patri suo siiccedat in regni
Iradiderunt. Eosque recipiens ejus excellcntia rcpt;- ha;reditate, volumus, ut iioc coiisenli:int patriii ipsius
davitPapiam. » Supra autem facla crat mcntio Gil- pueri, ctregnare pcrmittant lilium fralris siii in por-
bergie se recipientis apud Desiderium cum filiis suis, tione rcgni, qiiain paler ejuseorum fnitcrbabuil (Ex ».

ct suhdoloe artis Langobardi, qua inter pontificcm PilheanaEdit.par. ii,p. 84).LudovicusPiusiis(!cnifeie

et Carolum dissensiones serere nitebatiir « In ip-sis : veibisremeamiiemconsiiluit:;!eind(?adjungit Quod : (

vero diebus contigit uxorem et filios quondam Ca- si talem liliuin iion habuerit, tunc volumus, iit illa pars
rolomanni rcgis Francornm ad eumdem n gem Lan- regni, quam idemhaheliat, dividatur ;xH]ualiier iiitcr
gobardorum fugam arripuisse cum Aulchario, cl ni- ty illos qui superslilcs rcmanscrunt. n {Ibitl.,
fratres,
tebatur ipse Desiderius, atque inhianler dcccrtabat, p. lifl.) Ilac legc tum \ivebatur in Fr:(ncia. Duiii
qualenus ipsi filii ejusdem Carolomanni regnuni monarchia inler pUircs fraircs divisa pliini r> giKi
Francorum assumpsissent. Et ob hoc ipsum saiictis- efficiebat, altero eorum obeunle inter fi;ilics divi-
siiiium pra^suleni ad se properandum scduccre co- debatur cjus regnum : ncc satis erat ad siicccssio-
nabalur, ut ipsos antefati Carolomanni filios regcs nem niortui rcgis filiuin esse populi ciectio iicccs-
:

uiigcret, ciipiens divisionem in regno Francorum saria erat, cui palruus vel patrui pra;bcrc asscnbum
iinmittere, ipsumquc bcalissimum pontificem a cha- tcnebantur. Secus accidit post Carolomaniii mortcm ;

ritate ct dilcctionc cxcellenlissimi Caroli regis Fran- nam archicpiscopi, cpiscopi, comites, ct piiiiKdcs
coiuin et patricii Homanorum separare, ct Roiiia- morlui rcgis rcliclis Carolomanni pueris Caroliini
nain urbcm cunclam(|ue Italiam sui regni Longo- adieriint siiimique regem acchHnariinl. Ita nionachiis
bardoriim poicslate suSijugare s (sec!. !29G). Ibi Engolismcnsis, ita annalist;x' omnes Fiaiicoriim uua-
cliam narralur, quemadmodum Langobardus hccc ninii conscnsu aflirmant. Egiuliarlus (W(.' r/f« c/ r/e-
niachinabalur, suariim arlium ,consentaneo ac faii- stis Car. M. c:ip. G) CaroloiKannum rcgni socium
torc Paulo Afiarta, qui legatione pontificis apul il- appcilat « Rcgiii quuque socio, inqiiicns, jam rcbus
:

lum fiingcbatur; diiinqiie Rjma

abessel, dclecliis humanis excmplo. » Quapropter nupcri isti lalia de
crat Sergii ca'ci nocator. Quarc pontifex mctucns, tanto, tam((iie pio regc obiO(]ucntcs halluciiianlur
nc scrlus delcctiim ad iliius aurcs porvcnirct, iiii(!(\ rcgcmqiie Dcsi(lcrium pio virili dcfciidcntcs, vcrilalj
0^:0 Dcbidcrii, apii I t[\n:\u gralia plniimiim \alo!'at, fucuiii facitinl.
1\^ 15. CAROLl xM.VGNl OPi\ PAU5 1. SECTIOill. 2j3

A inulcitus, vir.tiis fucril, a icclo coufoslini Iriiniile,

2S1 ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP.^i, qui ducit ad vilam oeternain, pcr abrnpla dcclinaiis
\1) DOM.NUM C.VilOLUM KT CAUOLOM.VNNIIM lUCGES devia reconlendal [ire conlcndat], ul ex hoc in pro-
r/lilF.CT.\,
clivem delabatur noxam; nam plerumque cerlum
Prohlbcndo atque cum nimiis adjurutionibus obli- esl, quia idem anliquiis liostis pcr infirmam naturam
(jdudo, ut de (jenle Lnngobardorum uxores minime
lideiium mcnlcs subripere nilitur. Hiiic esl eiiiin,
accipereiit « ^.
quod olim primo honiini in paradiso conslilulo,
{An. Dom. 770, Cod. Car. xlv, cliron. 19.)

Argumf.ntum. —
Carolo et Carolomanno regibiis legat
per infiriiiam niulieris naturam pestiferis valuit
suadere biandimentis divinum Iran.gredi manda-
,

missos suosPelrum presbyterum etPamphilumde-

fcnsorcm cum apDStolicis litteris hortatoriis, quas lum, et ob hoc diroe mortis huniano generi irrepsit
prius in coiifcssione sancti Petri posuerat, ibique
escidium : et ideo, praccellcnlissimi filii niagni rc-
sacruin fcccral, ul contra iiias faciens esset ana-
Ihema. Senlentia earum est se audivisse Desiiierii ges, tanlo sludiosius cjusdem molimini rcsistendum
filiam nuplum iri eorum allerutri, quanquam lcgi est, ne qucmquam suis irrclire valeat argiimentis,
limo ulcrquc connubio junctus esset ex volunlate quanlo cernimus suis crcbro insidiis ad decipiendura
patris. VaiKlissimiie liuic rationi adjungit alias :

qnam fidelium corda insislcre *=.

primo adversus gentem Langobardoruni, in
zelo dnctus fortasse pUis xqno invcbU; deiiuie B iiaque nostrsc perlatum est notioni quod ccrte ,

majonim exempla, dum eorum p;!ter Stephani II

cuni magno cordis dolove dicimus, qnod Desiderius
nionilu a dimitlenJa eorum matre se abstinuit,
cl Gisilam eorum sororem Conslanlini inip. filio Langobardorum rcx, vestr.ie persuadere dignoscitur
uxorem dare noluit; tcrlio promissa eoruin eliam excellenlise, suam filiam uni ex vestra fraternitate in
post mortem patris jurcjurando sibi ipsi firmata
coiinubio copulare quod ccrle, si ita est, h?ec propria ;
per Sergium noaienclalorcm, fideles nimirum se
futnros liCato Pelro et pontifici, eorumque adver- diabolica est immissio, et non larn malrinionii coii-
sariis nunquam adh;iesurns; deniqne ea qnai con- junctio scd consorlium nequissimse adinventionis
,

jngium ciim perpeluis hostibus sanctaj sedis ne- esse vidctur. Quoniam nlures comperiiiius sicut ,

cessario consecutura essent, videlicpt ccclesiaslicae

divinae Scrioturai historia instruimur, pcr alienatio-
ditionis exitium. Postca sancti Pelri nomine ac
totius cleri et populi Romani eos o!»testatur, ne nls ^ injustam copulain, a mandatis Dei deviare, el
suas uxores diuiiltant, ut Desiderii filiam ducant, in magno devolulos facinore : quaj est enim. prae-
nec Gisilam jungant Desiderii filio sed potius :

eum regem compellanfrcddere sanctae sedi quaj,

cellentissimi §S3 fi'''» "i-^^g» i reges, lalis desipien-

s;rpius promissa, nnnquam restituerat. lia, ut pcnitus vcl dici liccat, quod vcstra praiclara

Domnis excellentis^imis filiis Carolo et Carolo- Francorum gcns, qnsc super omnes gentcs enitet,

nianno rcgibus Francorum et patriciis Romanorum, q et tam splcndiniia ac nobilissima regalis vestrac po
Slepbanus papa. t ntise prolcs, perfida e, quod absit, ac foelentissima

Dum omnium elcctoruin Dci pr.xcipnam vitam et Langobardorum gente pollualur ,

quai in uumero
digua operum ggg mcrila, in nostram incmoriam re- gcntium nequaqiiam coinputatur, de cujus natione
voh imus, inveiiimus profcclo nulla eos patuisse qua- el leprosorum genus oriri ceitum est. NuKus enim,
lilatis divcrsitate ab eorum cordis slatu, et prislina qui mentem sanain habet, hoc suspicari polesl, ut

spoiisionis constantia amovcri. Un.le etvariis antiqui tales nominatissimi reges, tanto deteslabili atque

Iiostis suasionibus ac blandimentis circumvallati, aliominabili cont;igio implicentur : quoc enim societas

iinmutabiles in succ mcniis firniitate con.^tat per- luci cd tencbras? aul qiuv pars (ideli cum infidele

niansisse, ct ob hoc cum triumplio victoriic ad oplata (// Coc. Yi)? Eteaim, mitissimi et a Deo instituti

perlingere mcruerunl gaudia. Et nimirum conside- benignissimi rcges ,

jam Dei voluntale ct consilio,

randum est, quia si quis, quibusdam suasionibus de- conjugio legitimo, cx praiccptione genitoris vestri

a Argum. Panv. {Cod. Vat. 6.) Superiorum epi- nam csse pontificis arlibus. Scd num fraus vcl tcchna
stolarum argumenta ex Codice Vaticano Pavinii rc- dehortari reges jam aliis desponsos, ne contra fidem
cital Baronius (an. 772, n. 2) qualia ipse atUiii, va- daiam alias uxores ducant? Hanc enim polissimiim
riant. lect. neglectis, quiaparvi momcntisunt. liujus D^'^ causam Stcphaniis tanta orationis vchementia
epistohc argum. dcsiieralur ap. Baron., quippe in- hoc matrimonium cuni Langobardornm gcnte dis-
tcgram refcrl (an. 770, n. 9 seqq.). Perinile faciiint suasit, ut liquct ex ipsa cpistola, et recte ctiam ob-
Magdeburgenses, argumento nibilomiiius non ncgle- servavit Baronius. Quamvis poniifex etiam alias hu-
clo, quod cst hujusmodi apud cosdeni (cit. I.) el ap. jus conjugii dissuadcndi causas habuerit. Grets.
Panvin. « Itcm alia ad Carolum et Carolomaui-um, iu Exordium hoc serio Icgenti patet, pontifici per-'
([iia manibus pedibiisque obnixe conatur eis dissua- suasum fuisse, quod iiterque rex legilimi connuhii
dere, ne de gcnle Longobardorum uxorem diicaiil, vinculo astriclus diaboli suggestionibus peterclur,
aut sororem suam Gislain Desiderii filio eloccnt in ut novam conjugem siiperduceret.
inatriinonium. t Epislolam se recitare integram Baronius legit alieme nationis. Equidem lectioncm
d

;uunt, quia arlibus pontificiis plenam. Piidet me si- Codicis retinendam alfirmo; i:a ul alie nationis \wo
isiilia horum lcg.n'e apud nuperrimuin scriptorcm alius scripliim fucrit juxta iliius a)vi clegautiam,
{/anetti, Ist. dc Langob. p. G70 scq.). Nain Muralo- hisce in cpistolis frequcntem.
rius, quem sequiiur, ejus epist. aiutorem fuisse c Nimia a Langobardis pcrpctuo Ecclcsiam vc-
alium qucmquam suspicalur, nec se;itenliis identi- xantibus aversio, nimiaque in Francos propcnsi;)
dem utitur, qu.Xi poiUificis dignitalcm traducant. imp.ilere pontificem ad hujusmodi comparalioncin :

O.SN. quam scrijilores noslri icvi, niilla corum tcniporum,

i^Recitant hancepisi.inlcgram naronius, anno770, hominumque indolis ralionc halita, contcmnuiit.
ct Ccnturiatorcs Ccnl. 8, cap. 10. quam dicunt plc- Ce.n.n.
 . :

COD. DIPLOM. - MONUM., ETC, SEU C.ODEX CAUOLINUS. — EPr. STEPnAM IIL "itZ

copuhti eslis, accipicnies, siciil pracclari el nobilis- A lusso, ita vos bealo Pclro el proelalo vicario ejus.

siaiireges, de eadem vcsira palria, scilicet ex ipsa vel ejus successoribus spopondisse, se amicis no-
noMlissima Fiancorum gcnle pulclicrrimas conjuges, stris amicos esse et se inimicis inimicos, sicul el

el eoruai vos oporlel amori esse adnexos =>. nos in e;;dem sponsione firmiler dignoscimur per-
Et certe non vobis licet, eis (.iimissis, alias clucere manere ^i
: el quoniotlo nunc conlra animas veslras
uxores, vel extranese nationis cons nguinilate inuni- agere contenditis, et cum noslris iniuiicis conjun-
sceri etenim nulius ex vesiris pareniibus, scilicct
; clionem facere vuUi3, dum ipsa perjura Langobar-
neque avus vester, ncque proavus, sed nec vester dorum 2S5 gcns semper Ecclcsiam Dei expugnan-
genilor, ex alio reguo vel extranea natione conju- tes, el hanc noslram Romanorum provinciam inva-
gem accepit ; et quis de vestro nobilissiiuo gei.ere dentes, noslri esse comprobantur ii;iniici ? Itanue et

se contaminare aut comniiscere cum boriida Lango- hoc peto, ad vestri [ves:ram] referre sludcle memo-
bardorum gentedignatusest, ut nunc vos suademini, riam, eo quod dum e Conslantinus [Copronymus]
quod averlat Doniinus, cadem horribili genle poliui. imperator nitelalur persuadere, sanctie n^emoriie,

1 aque nullus, externa^ gentis assunipta conjuge, milissimo vestro genilori, ad accipiendum conjugio
234 innoxius pcrseveravit. Advertite, qua;so. fdii sui germanam vt slram, nobilissiniam Gisilam,
quanti qualesque potentes per alienigena conjugia B ueque vos aliui [alii] nationi licere copulari, sed
a priieceplis Dei declinantes et suarum sequentes nec contra voluntatem apostolicse sedis pdnlificum
uxorum alienigenoe genlis voluntalem, validis innexi quoque modo vos audere peragcre ; et quam ob
excessibus, immensa pertulere discrimina. Impiuni causam nunc contra apo^tolica ntandata ct volunta
enim est, ut vel penitus vestris ascendat cordibus tem vicarii aposlolorum principis agere conamini,
alias accipere uxores supcr eas quas primitus vos quoJ nunquam vester pater perpeiravil ? An ne
cerlum esl accepisse •'. Non voLis convenit lale scitis quod non infelicitatem noslram, sed bealum
peragere nefas, qui legem Dei tenetis, et alios ne Petrum, cujus, licet immerili, vices gerimus, spcr-
talia agant corripilis. Hcec quippe pagan» gentes nitis ? Scriplum est enim {Mntlh. x; Luc. x)
faciunt. Nam, absit hoc a vobis, qui perfccle eslis Qui vos rccipit, me recipil ; et qui vos spernit, tne

Chrisliani, et gens sancta, atque regale estis sacer- spernit. Uccordaniini, peto, excellenlissimi filii, quo-
dotium ; recordaniini et considcr..te quia oleo san- modo vos fide [Uar., vobis fideliter] dicere visus est
cto uncti per manus vicarii beati Petri, coelesti be- pra;fatus vester domnus ac genitor, promittens ia
nediclione estis sanciificati, et cavendum vobis est vestris animabus, Deo et beato Pelro atque ejus
ne tanlis reatibus inipiicemini. Memenlote hoc, vicario antefato, sancla; recordationis, pra'decessori
pnecellentissimi filii, quod sanclai recordationis nostro domno Slepbano papa;, firmiter debere vos
praidecessor noster Dominus Slepbanus papa, excel- permanere, erga sanctte Ecclesia; Iklelitalem, el
lentissimse memoriai genitorem vestruni obtestalus omnium apostolicic sedis pontificum obedieniiam, et
cst, ut nequaquam praisumeret dimittere dominam illibatam charilatem, et postmodum praideccssori
el genitricem vestram , et ipse sicut revera Chri- nostro domno Paulo papoe, eadem vos, una cum eo-
slianissimus rex ejus salutifcris obtemperavit mo- dem vestro genitorc, certum est plerumque pcr
nilis «
missos el scripta promisisse, et post dccessum an-
Nam et ulud excellentiam vestram oportet memi- tefati sanct;Te memorioe palris vestri, et vos ipsi

a Carolomannum contraxisse malrimonium cum afiirmatio anccps. Nam missi uUro citroque adve-
Gilberga, ex eaque duos filios suscepisse constal ex nicntes ponlificem edocebaiit rcs illas, quas postea
superioribus. Carolo eliam fuisse uxorem Himillru- scriplo mandalas esse compoi-imus.
dem eamque legitimam pulat Coinlius. At Mabillon. c Mabillonius {Annal. lib. xxiii, n. 15) epistolic
{Anml. lib. xxiv, n. 54 ) Eginhardi aliorumque hujus, ct Spicilcgii (toin. II, p. 505) auctoritale
auctorilate molus, legitimam eam fuisse negat pnx!- : iiitens historiam Angla; Theodardi cujusdam uxoris,
cipue vero illum movel Pauli Warnefridi fragmen- qu;e Bcsucnsi monasterio pr;cfccia crat cnanal ,

tum de cpiscopis Metensibus (Piih. cditione par. n, anno circilcr '55. Eaih sciliccl niuliiM'cni Pippiims
p. 91) ubi ait « Ex Ilildegai-deeonjiige quatuor filios
: D (lcperibat, adcoque de divortio facieiido a Ijcrliada
et quinqne filias procreavit : habuit tanieii aiite hgale rogina mcdilabalur sed ab Stcphano II aditioni-
:

connubium ex Himiltruda nobili puclla (ilium nomine tus (forte dum crat in Francia an. 75i) lesipuit.
Pippinum.!) Slephanus ceite ulriusquc rcgis uxores Eamdem rom nairat N:it. Aloxandor ex Chion. Be-
nullo discrimine legilimas arbilratus cst. Idcirco suonsi (S;cc. viii, cnp. 7, art. 6) bis vei'bis « Re- :

iicvitri eoriim Desiderii filiam copiilari posse con- darguilur Pippinns in Cbron. Bes. qiiod Anglam
tcndil. Annalcs Fuldenses tiaiiunt Berlradam re- Thcoilardi conjugom nefarie amaveiil, ac iii dcllciis
gum parenlem ex Italia d ixisse filiam Disiderii habueri!. His amorilius irroliliis Bortiadam diiitil-
conjugio sociandam CaroIoin;»nno, quem locum An- te:e cogitabat, scd saliilaribus Slephani Boni. pont.
dreas Ducliesnius mcndosum putal, ut notat Pagius nionitis ad mcliorcm frugom rovocatus est. llesi-
(an. 770, n. 7). Nibiloniiiuis p;)iiiifex panlo siipra piiit (luo{|ue Angla contorrita nriraculo, etc. i
dixil, uni cx vcstra frateruitate. Qu;e dubitatio, uti i <i
Hiijusniodi ai!iici!i;c, ac sociotalis invicem sta-
nuplura essct, magis magisque confirmat, pcisua- bilit;c <;;)iiditio!iibus, tiil fiequenlius in suporioribus
sum ei fiiissc, legitimo ulrumque eonjugio jonclum liUoris.
esse paterna ex volunlaie, neque alteri connubio e Siipra (op. 57, al. 20) do logalione Copronymi
locum esso. Cenn. cst dictuni. Hiie reforlur politio nupliaium Gisil.iB
^ En aliud ai^guraentum huiilonlius uli-insque cuin Leoiio fiiio suo. Tiim cnim lciiipons necessa-
conjugii. Noc fidem iriinuii niiotorilnli pnntificis ria cral Cr.eco rcgis adoo polenlis ainicilia. Cenn.
Eginbardi siljiitium de Ilimilliuu« , aiil W;riiofiidi
 ;:

m r. CAHOM MAGM OPP. PAUS I. SIXTIO. IIL 230

Sii^pius lain pcr vcslros iiiissos qiiainque pi;r lillc- A obtestatione vos adjurainiis, per Deuin vivum ol
ras, siinuhiuc cl per Sergium, lidelissiinuin noslrum verum, qui esl judcx vivorum et mortuorum, et pcr
iioniciicuhUorcm, el per alios iiostros missos no- ejus inefTahilein diviicc majestatis potentiam atqiie
l)is spopondislis, in cai.lem ^'
vos veslra promissioite, per tremcnduin futuri judicii dieiii, ubi oiiines
saiiclam Dei Ec-
sicut 236 gf^iiit-iJ»' veslcr, circa principcs et potestates, ct cuiicUim r.umaniiin ge-

clesiam et nostram liilclilatem csse persevcraturos. nus, cum treinorc assistere habebimus, nec non ct

Sed et illud quaeso ad veslva:.i referte memoriam, per omnia divina mysteria, et sacralis&imum corpus
qualitcr vos pra>fatus Dominus Stephanus papa, in beati Pctri, ut nullo inodo quisquam de vestra fra-
suo transitu, pcr siia scripla sub terribili adjura- ternilate pnesumat filiam jain dicLi Desiderii Lan-

tione adliorlari siuduit ^ , firma slabililate vos csse gobardorum regis in conjugium accipere. Nec ite-

permansuros erga dileclionem sanctaj Dei Ecclc- rum vestra nobilissima germana Deo amabilis Gisila,

si«, et illibatam chariiatcm apostolicae sedis p;)n- tribuatur filio sa^pe fati Desiderii <= , nec vestras
tificum omnia vos adimplere juxta veslram ci-
; et quoquo modo conjuges audeatis dimittere <!
; sed
dem Dei apostolo adhibitam sponsionem, et nunc magis recordantes qu* beato Pelro apostolorum
[Fors,, ubi est] ista est vcslra promissio. quan- principi poUicili cstis, viriliter cisdem nostris iiii-

tuin laborem susLinuit idem praicipuus ac beatissi- B micis Langobardis resistite, distringentes eos fir-

jnus ponlifcx, qui ita imbccillis existens, tanlo se miter, ut propria sanctse Dei Ecclesiai [Lamb. add.
exhibuit proUxi itineris periculo, et nisi Dominus etj Uomanic reipubliciB reddcre debeant, eo quod
prxsto fuerit, in vacuum ejus labor deducctur, fuit- omnia quai vobis polliciti sunt transgredienles, r.os

que nobis quod ibidem idem noster pnc-

iter illud, quolidie ainigendo el opprimendo non ccssant
dcccssor in Eranciam properavit, in inagnam rui- ctiani quia aliquid nobis reddere miniine sunt in-
nam, duin nostri iuiinici plus nuuc quain pridein in clinati ; etiani et nostros invadere fines noscunuir,
supcrbiai ferocilalem elevati sunt ; et ccce quod et tantummodo per argumentum in pra^sentia de
verebainur evenire cerniinus, conversaque est no- vestris missis simulant justilias nobis facere. INam
stra Lelitia in luctuin, et facta sunl novissiina inala «iihil ad efTectum perducitur, et quidquam ab eis

pejora prioribus, et unde cxspectabamus nobis lu- de nostris juslitiis ncquaquain recipere valuimus ^.

men oriri, eruperunt tcneljrai. Vnde eccc, ut cuncti nostri dolores subtiliier ve-
Quppropler et beatus Petrus, princeps apostolo- stris auribus suggerantur, direximus noslros missos,
rum, cui regiii coelorum claves a Domino Deo ira- vidclicet Petrum dilectum filium nostrum presbyte-
dil* suiit, et coelo ac terra ligandi solvcndique rum ct Pamphilum defcnsorem regionarium sanctie
concessa est potcstas, firmiler excellentiam vestrain,
^ nostr;E Ecclesi;t% quos et de iinminente 288 uobis

per iiostrain inf«Iicitatem, obtestalur, simulque ct tribulatione ncc non et de singulis causis subtiliter

iios una cum omnibus episcopis, presbyteris, et informavimus, vcslro regali intimantUs culmini, el
cceteris sacerdotibus, atque cuiictis proceribus, el petimus ut solila benignitaie eos suscipere, nostra3-

dero sanctai nostr* Ecclesiae 287 abbatibus etiain que petitioiil vostras a Deo inspiralas aures accooi-

et universis rcligiosis divino cultui deditis, seu inodare dignemini, ct amplissiinam liberationem at-
opliinalibus et judicibus vel cunclo nostro Ilomano- que exaltationem sanctui Dei Ecclesiae, spiritalis ma-
rum islius provinciae populo, sub divini judicii Iris vestrac, et istius a vobis redempl* provinciie de-

a Iiinuil epistolam priinam, quam intercidisse Num arte Langobardorum perierit, an casu alio
aiebam in Admonitione. Ejusdcm latorem fuisse exciderit, divinari non polest. IJnicam ejus pontifi-
Serijlnm sccundlcerium et nomenculutorem
illo in cis, qui usque ad exeuntem mensem Aprilein an.
tempore existentem, teslalur auctor Yita; Stephani 757 supersles fuil, relatam videmus in Codicem
ap. Anaslas. (sect. 275) quiciim Stephanus ipse post traditam Exardialus possessionem inilio anni
luc consentil. Digiuim vero notalu est, Sergiuin 756. llinc auteiu cerlani tenemus sententiam postre-
appellari (idelissimum nostrum nomenculatorem, qua- inaj, quam idcm dedit ad Francorum reges. lo.
c Supra aiebam (not. e col. 256) anno 764 expeli-
)is erat cum princeps legationis in Franciam profe- j)
ctus fuit an. 7G8, sequeati eniin anno, cum Desi- tam esse Gisilam a Graico Aug. pro ejus filio
derii iminanilatcm ferre debuit, sccundicerii officio Lcone (lY) cui hoc anno aliuiide uxorem arcessivil
funj^ebatur ; ac demum anno 770 cuin dabalur hicc < Indiclimie demum
octava Conslantinus Leoni fiUo
epistola, apud poniificem in cellario Lateranensi conjugem e Gniecia Irencm arcessit. b Ita Pag. ex
degebat miser, elfossis oculis Pauli A(iarlae opera, Niceph. breviar. (an. 769, n. 5). Eodem lempore
1
mox vitam (pioque aniissurus post mortcm ponti- Desiderius cum Derlrada ageliai de conjugio ejusdem
;'

licis, ncfarii ejusdem Pauli manu qui licet ciibicii- : Gisilae cuin Adalgiso, at nequidquam. Nain sanctimo-
•
jarius pontiiicis essel, peusionarius faulorque Dosi- iiiaUbus noiiicii dedit, et abbaiissa poslca Calonsis
jlerii erat adversus aposlolicam sedem. Quod sj (i- fuit. Consule M;ibillon. Annal. uberriiiie de ea plu-
ielissimus ab ipso ponlifice appellatur aiino 770, ribus in locis (tom. II) agentes. Id.
quisnam lidem habeai majorein Saxio, Muratorm, Ex notis a et ^ col. 257 constat de utriusque re-
ii

Mansio asserentibus integrilatem hislorice (ep. 45 , gis conjuge tertio hic demu.ii urget ponlifex nefas
:

al. 46) lilteris iis, quas attuli priaio loco quain ;

csse ulriquc suam
dimitiere.lD.
Cointio, Pagio, et Zacaguo, extortas a Desiderio pcr e Cum his qu«nam
convenientia est illis, qu;ie in
vim el metum conlendenlibus? !n iis siqniJein ne- cpislola prima hujus ponlif. (45. al. 46.) leguntur?
(juissimus dicilur Sergius idem, qui modo audit fide- Nempe « Oinnes jiistitias beati Pelri ab eo.^Deside-
:

lissimus. Vile Admoni!. ad Stepiiani III epist. Ce.sn. rio) pleniiis, c! iu integro suscepinuis. i.Serio ista
h ILec inler Slcphaiii U epistolas desideralur. repulcnt epislolai illiusvindices. lu.
2C1 COD. DIPL. — MONUM., ETC, SEU CODEX C.VROLINUS. — EPP. ADRLVNL — MOiNTT. 262
fensionem perliorre jiiboalis, iit perfectani renuiiic- A Pelri, aposlolorum principis , anatlicnuUis vinculo
ralionem ajuslo judicc Deo nostro, intercedenteejus osse innoJaluin, el a regno Dei alienuni, atque cum
principe aposlolornm, beato Petro, suscipialisa. diabolo et ejus atrocissimis pompis, et casteris impiis
Pmesenlem itaqtie nostram exhortationem alque xternis incendiis concremandum, depulatum. Al
adjurationem, in conrossioiie beaii Pelri poiicnles, voro qiii observator et cuslos islius noslrae cxhorla-
et sacrificium super eam alque bostias Deo noslro lionis exstilerit, coeleslibus bencdictionibus a Do-
offerentes, vobis cum lacrymis ex eadera sacsa con- mino Deo nostro illusiratus, ailcrnis pra;mioriim
fessione direximus; et si quis, quod non optamus, gaudiis, cura omnibus sanctis et eleclis Dei, parli-
contra hujusmodi iiostrse adjurationis seriem agere ceps efiici mereatur ^. Incohimem excelienliam ve-
praisumpserit, sciat se auctorilate doinni mei beati slrara gralia superna cuslodiat.

a Carolum in matrem suam reverentia motiini anno 77i, in ciijus exitu Hildegardem duxit. Nonne
posthabuisse hanc Stephaiii admonitionem, imo lot igitur (ieri potuit, nt absque pontifici;ic admonilionis
capitibiis metiiendam dehortationein, ut mihi persua- contemplu niipliie ilhc inuliles factai siut ? Y. Pag.
deant recenliores scriptores; porvonisse eam ad Ca- ( ann. 771, n. 2).
roli manus ante conjugium demonslrent necesse est. b AL\o iili dandum est aliquid. Monumenta velera
Papebrochius in Vita Hildegardis ait, Desideiio re- non desunt a laicis etiam principibus facta cuiu ciau-
inissara esse liiiara suam a Carolo intactara, seq. B sulis ista vehementioribus

289 DE ADKIANI XLIX EPISTOLIS

COMMENTATIO PR/EVIA.

i . Quoe dujc res maxime altendend* erant in poniili- (Mns. Ital. tom. I, par. ii, pag. 58). Nam statini
ciis hisce epistolis, sunmia libertas ordiiiationis Ro- posl decretum electionis aliquanlulum varium ab eo
mani pontilicis,dominalio libera sancta^ sedis in
et quod Ovxstat in Diurno, el Sohecismis pro illa «tale
Urbe ex hucusque allatis perspiciioe
et ejus ducatu, scatens, h;cc sequuiitiir a Exjilicit oloclio. Ipse
:

suiit, ni fallor. Allamen luculentiores ea?dem fient eliara vcn. Adriamis in initio ordinationis su;c iiidi-
ex iis qua; deinceps aflerenlur. Prx'terea novic dilio- culuni rectic liJei hnjusniodi composuit Ego Adria- :

nis, seu Exarchatus et Pentapoleos, cujus inlirma nus, etc, i ut in Diuino. Iiidiculiim. vero excipiunl
semper fuit semperque meliculosa possessio ante C prolessio fidoi scriptis mandata, et alia professio seu
exactos roges Langobardos, tum valido ac stabili ni- alloquiuiii, quae et ips:c cum varietate aliqua hal en-
tontis fundamento, tum ingenlii)us hinc inde auctse tur in Diuriio ; iiam per totum oclavum nonumque
incrementis monumenta cerla spectanda restant in sa!culuin ot sequentis parlem obtinuerunl. Jiujus-
Adriani epistolis quji inox sequentur. Ex earnm niodi ordinatio lihera nioris fuit sanct;c sedi post
quoque nonnullis ( op. 70, 78, S^2, al. 9G, 72, 97) Gregorium ill in successoriljus, quos recensui iu
coUectionis canonuni, qna uli coepit saiicta sedes oc- monilo ad epistolas pseiidopapic Constanlini, Leo-
tavo sa'cnlo a Dionysiana diversie, clarior quam ex iiis III ordinationeni haud pneteimittens, quam hu-
Zacliari;e dccrclali opislola (op. 3, al. 5) cogiiitio jusmodi fuisse nullum dubium. An quid(|uani nnil;i-
suppetet. Deiiique, quod pnccipue oplandum erat, tum fueril, postquam a Leone ipso coronam impe-
quiEStionibus fore im:umeris criidilorum elapsi la- rialem Carolus assecutus fuit, explorandum essejam
benlisque sa^culi praicipue adversus diploma Ludo- dixi, ubi de diplomale Ludovici Pii sormo insti-
vici Pii, modus aliquis aHerelur. Ea proplor ante- luolur.
quain de epislolis Ioi|uor, nomiihil dicam dc conse- IIL Hic vero silentio proelei.i!e non di hco ejusdeni
eralione Romani ponlificis, de dominio Urbis et Ro- naturae esse monumentum uiide Adriani ordinatio-
mani ducatus, de incromento ecclesiastica! ditionis, nem decerpsi, ac opusculum illu^ Joannis diaconi,
ac de coUectione canonum Romana, adversus pra'ci- quod consarcinatum aiebam ex variis antiquit;itis
puas nuperorum aliquot scriptorum opiniones, quas frustulis. Ejus siqiiidera Mabillonius teslatur sc vi-
aut CLCca fides aucloribus magni nominis qui supe- disse exempla duo in pervetustis tolidem codicibiis
riori x\o floruorunt, aul amor iiimius, fortasse etiara monastorii olim celobrisNonantuIani, ;diu(!que Ronuc.
arbilraria intorprolalio chartariini velerum, pepere- D Id autem non csl satis ad detergeiKlam imposluive
runt. Tametsi capita ista singula ad easdem lilteras nolara moniimento. Nam auclor monachus, quicuii-
rcfcrentur, imo ab iis profocla esse palam fiet sen- que is fueiil, calalogo sanctorum sui monastoiii
lentias ipsas adhibcndo, queis Adrianus regem Caro- additurus Adriaiium I, quom Mutinensos colore coc-
lum instruens utebatur. Incipiam a consecralione. perunl vui Idus Jiilias, de duobiis Adrianis primo
11. Libertitem canonicam consecratior.is Romani et lertio ununi focit, sicque traditionem istani anti-
ponlificis satis superqiie comprobat interpontiticium quam, ul ait Pagius (an. 885, n. 2), sed falsam
oclo dieruin. Niiiilomiims Dei optimi beneficio ad de Adriano 1 ibi sopulto, ad posteios einisil. Ll lio!-
nos usque pcrveiiil Adriaiii electio et consecratio, landislce otiain animadvertunt (ad d. 8 Jul. ). No-
qiiam nofas est pr;cterirc. Erudilos non latot quot (liie ulli oruditoriim persuasum hodio osl, Adiianuin
anle Gregorium III nccessaria orant post eloclionooi, alium quain terlium Nonantuhe sopulium osse. Ilic
ut pontifex consecraretur relatio de electione ;id
: onim Wormaliam invitatiis a Carolo C:d\o amio
principem, alia ad exarchnm, alia ad archiepiscopiim pncdioto 885 ( diim de (^piscopis aIi(piol doponeiidis,
Ravemiai, alia ad judices Ravemiu:, alia demuiii ad ac Reiiiai<io lilio ex concubiiia rcgni bairode insli-
apocrisarium Ravenna), plense omiios domissaruiii tuendo poniilicis auclorilate meditaliatur), ul habent
precum, ut canoiiica cleclio confirmarelur non : Annales L;!nibeci:uii {Script. Iial.Umi. II par. u,
cnim aliter veniri ad consecratioiicm poleral (/>;«)•». pag. 95), dofccit iii iliuore. Sic regis « IV;uidiiloiita
Potitif. cap. 2, tit. 5 seqq. ). Seeus est de Adriani consilia, ;iiimt Annales, Deinulii dissipata sinil. Nam
ordinalionc, ut viderc 290
«"st apud Mabilloniuin pontifex Runi nus ab Urbo digressus, oi Eridanc
 ;,

£C3 !5. CAilOLl .MAGM OVV. PARS I. SFXTIO lil. 9G4

Ihimiue transilo, vilain pi;KseiUeia fuiivit; scpultus- A discipulos successores veslros usque ad exiguilaiem
<]ije csl in iiionaslerio Nonanlulas. i Apud Anasla- meani prolatam in tua sancta Ecclesia rcperi, tolis
siiiin iocMS ipse iniiicaliir Super fliiviuin Scul-
: <i conalibus usquc ad s;inguinein custodire. » Alia pro-
tiniia (Panariiin) in vilia, (]u;ie Viulzacliara iiiincu- fccto inveniunUir intcr indiculum el professionem
palur (secl. Gi"2). » Quani vilhun Muialorius 291 discrimina illii.l vcro pi;c cseteris iiotatu dignum
:

(ieprclicndit (.l»H.'i/. 88j) vocari liodic Sancliim- videtur, quod uiii in indicnlo scx taiituni generalia
CLesariniii, purunnpie inde dissiluin territorii Muii- concilia probantur, in professione oclavum quoque
liensis pagiiin Spilainiicrluin, Adrianiis 111 diein
ulii accipiuir, quod Adriano II celehralum est Constanti-
obiisse dicilur : « In locuin, qni Spinuin Lainbcrli noiwli anno 8G9. Qulc res non miiiiis posteriorem
vocatur, vilam (inivil viii Id. Jul. ct ad ecclesiani a;t;item profcssioiii quam indiciiliiin in pncfita con-
iT]onasieriuni!|ue bcaii Silvcslri, quod Nanaiitula di- sarcinatione cxislciitcm Adri;ino primo vindicat, ila
citur, perdiictus lionoiilice sopuitus est. » Post quLC ut aufcralur omnc dubiuin, qiiin anno 772 ciim idem
de Adriani primii ici.us geslis pergil diccre, el Ca- coiisecrabatur Romanus ponlilex, continuo post de-
roluinMagnuin cu;n C;irulo Calvo confundcns, hislo- crclum libere oidin;itus luerit.
riam-rerum duoruin reguni, tolidcinquc ponlilicum "VI. Iliac quoJ neque ad exarchum eleclionis
(isl

ahsolvit. saiicti est niissnm

Z;ichari;c dccrcliim ncquc exs- ;

Hujusmodi scribendi genus tanto cum poste-

lY. tincto Exarchatu ad priiicipem, Siephaiiill, neque
roruin incoinmo;!o, damnaiulum sane ac rejicicnduin P;iuli fratris ejus,qiii ante ordinaliouem schisaiate

omiiino est. Si qua aulem monuinenta interserunlur, dilatam, sociclalis ct amiciiiic Francorum satagens,
quorum fides aliunde integra p.'ti possit, amplecti ea missos ac litleras de fratcrna niorte suique eleciione
g ncque invasoris Constantini,
oporlel, quod ego minc lacio ad consecrationis liber- ad Pippinum direxit;
tatem per ea teinpora demonsliandam. Conlinuo igi- qui, sacrilega consecratione peracta, scripsit pariter
tur posl decretum eleclionis, ordinalionem, scu con- Pippino ; ncc Slephani Ili cui successit
denique
secrationera consuevisse arguinento cst indiculus,
fieri Adri.inus, hujiisiiue successoris Leonis 111 per totum
quem ex Anastasio
inilio ordinalionis emitti constal octavum sceculum, aniiis scxaginta, aut Ravenna, aut
(sect. 587) conlra Joannem Ravennie arcbicpisco- Constantinoi)oli confirmatio decreti pelita est. Decre-
puin i Ncc mirum, inquit, cur poslea ista fecerit,
: tum vero ipsum nullalenus immuLari debere sancituin
(^ui cautiones et imliculos, qui soli'.i sunt ab arcbi- fuit ab Slephano eodem in concilio, de quo salis cst
episcopis Ravennaiibus in sciinio ficri in inilio con- dictum in Admonitione ad ejus litteras. Decreli verl;a
secralionis suae, more Fciicis dccessoris sui faisavit. n valde perspicua hicc sunt « Et ita more solito de-
:

Perinde eniiii tum fieri lain in electione episcoporum crctum 293

facientes, et in eo cuncti pariter con-
quam in ordinalione pontificum, formula; ipsae do- cordantes subscribere debent. » Et sul jungit qiiod
ccnt, qucc exstant in libro Diurno; hoc niiiilominus maxime altendi debet « Hoc itaque et in aliis ec-
:

cum discrimine, quod ponlilicia consecratio inter clesiis sub divini judicii obtcstatione decernimus ob-
Kijrie eleison et Gloriu in excclsis expediebatur servandum. Quare Adrianus Carolo regi ostendens
t>

episcop;dis non ita. Licirco cst apud Gratianuin (ep. 93, al. 71) adversus turbida quorumdam ingenia
(Cap. Quod sicnt, De elcctione, § Super eo) : Quum <i nullas ei partes esse in Raveniiatis andiiepiscopi
solus Ilomanus ponlircx, qni aiile hymnum aiige.'i- electione « Qui :ait, cum jucunditale decreti om-
,

cum consccralur, et posliujduiii ipse missarum so- ,, nium manuum su! scri|!tione rolorati ad nostram
leimiia incipil, et pcrlicil consecratus, in die consc- apostolicam sedem occurrebant, propriiim sihi anti-
cralionis suai valeal ordines cclcbrarc. » Caiterum saiem consecranduin, sicut et nunc canonice lactuin
tani indiculum, quam duas sequentes professiones, in cst. t Hactenus de consecratione ex monumenlis
desuetulinem ivisse certuin cst, earuinque loco ad- certis in consarcinatione Nonantulaua existentibus.
hibcri coeplam formulam, quam Garnerius [Diiirn. YIL Ex diclis de summa libertate ordinationis
p. 2G) indiculo, de quo nuper. Ejus
confLM't ciini Romani pontificis summa ilem libertas dominationis
principiiim, Ego N. S. R. E. diaconits, vel presbyter, sanctaj sedis in Urbe et ejus ducatu evincilur. Si
vel ep scopus curd. electus necnon collegium coapo-
, enim obsequium omneerga exarchum quandiu stetit
sloli Pauti cilra saeculum nonuin illain dilTcrunt. etpostmodo erga principem desiit, nulla igitur Ro-
Naiii prima electio Koni. i)onlificis ex episcopo facta mnnis cum imperio necessitudo fuit, Romana^que
cst, conlra aposlolica; scdis disciplinam anno 891, , ditionis administratio penes poniificem et Romanos
cum Portuensis episcopus Formosus ab ecclesia sua eral. Nihilominus litterae Adriani hujusmodi domi-
violenter abstiaclus, ct ad Pctri calhed.am evectus, iialionem luculenter adeo lestantur, ut illationibus
horrida sui cadaveris dcposilioiie terrorem aliquan- non sit opus ad rcm tcncndam. Jam vidimus sub
diu incussil caiteris, ne ex cpiscopali ordine illuc datumque ab eo
ipsa initia patriciiUus Pippini rcgis
provcberentur. Collegium vcro Pauli iniroductum diploma donationis Exarchatus el Penlapolis, ante-
fiiit per idem tempus, lamctsi doctriuic potius qiiam quam Stcpbaims II iniret civilatnm possessionem,
auclorilalis ralio habita fuisse videatur. Pau- qucri pontiiicem quod Lango: ardi aliquas civitates
292 «osfru'sin provincia Roniaiia invaserint (ep. 8, al. 4).
kiin electioiiis clcctum a Christo Do-
siquidcm vas
iniiio, et doctoris geniium appeilatione insignem, D La etiam succcssorcs, u i de aliqua ex iis civitatibus
sumiiuc auctoriiatis collegam esse datum Petro nec loquuntur, nostrus cas dicunt. Ex Adrianiaiitem epi-
tradilione, nec Scriptura, nec Palrum tcslimoniis stolisplurima ejiismodi suppetiinlexempla. llanc no-
compro. atur. stram Romanam cwilatcm (cp. 57 al. 59) appellat ,

V. Professionis apnd Ivonem, Gratianum, Anto- sedem regalis sacerdotii, wicivitatem noslrum castelii
nium Augustinum, et B;ironium celebris modicam felicitatis vocat unam ex TusciiC Liiigobardiie urLi-

cam parteni, qua Paulus introducitur, conferre cum l.us, quasdor.arat Carohis(cpist. 55, al. 40). Nostros

indiculo, qui per nonum s;eculum vigebat, abs re Romanos a caluinnia vindicat, et n:!vcs Crwcorum
non erit. Indiculus igitur sic lluit « Hanc verce fidei : (jenlis in portu civilatis tiosirw Centumcellensis com-

rcctiludinem quam Christo auctore tradente, per

,
buri se fecisse ait litlori-.us infestas (ep. 03, al. 65).
Ea ieinqne prorsus aj)pellatione res uj tcrritoriis no-
successores tuos atque discipulos usijue ad exiguita-
lem meam perlatam in lua sancta Ecclesia repcri
,
stris sitas, et territoria nostru nominut, uLii de Exar-

totis conatiijus meis usque ad animam et sanguinem chatu agit (cp. 83, al. 8'i) qua loca et res Romani
cusiodire, temporumque dillicultalcs cum tuo adju- diicatus. Idsuper de ecclesiastica ditione iisdem lo-
lorio toleranler sulferre. s Professio vcro, cujus sjia- qniuir vociitus, queis de amplissima dilione Caroli;
tem Garnerius non recte constiluit nono saicuio, ea- porinde enim Dfstros fincs, veslras partes, ac nostros
dem hunc in modiim profert « Sed vciie fidei : fiiies, 7ioslras purtes utriusque dominii regiones ap-
rectitudiiiem , qiiam Chrislo auctore tradcnle p."r te, pollat (ep. 8'i, al. 9!). Suinina est pari auctoriiate

el boalissimum tuum coaposlolum Pi^ulum , ct ucr iioniiiices dominalos c.sse in Uibe cl cjus diicalu,
255 COD. DIPL. - MONUM./ETC, SEU CODEX CAROLINUS. - EPP. ADRIANI. - MONIT. 2r,o

atque in cxardiat!i el Penl:ipoli, cujus rei testes sunt A loruni principis aujutorium ,
assiduis publicisque
locupletissinit epislohc quas versamus. Discrimen pontilicif el Romanoriim prccihus aiilc confes-
cjiis

lanlummodo in ulrinsque 294 tl'^'""'^ origine rc- sionem imploralum. Ilac una spc illcclos Pippinnm
peritur, nam fere annis anliquior cst al-
Romana !25 ctCarolum Francorum regcs loiige hiteque amplill-
lerQ. Tiluius quoquc dominii cst variiis nam Roma : casse aposlolic;e sedis dilionem invenio; at doniinii
<?i ejus ducalus e.\ populorum voluntale in pontili- quidquam sibi autarrogasse, aut rcservasse, prseier-

cis ditioncm venil; oxarchatus vero ct Pentapolis quam inSpoletietTusci;e ducalibus, nusquam legiiur.
e\ donalionc. X. Cum aulcm hujiismodipalriciatumGregorius III
Vm. Patriciatus voce Adrianus utramque ditio- cxhibuisse dicatur Carolo I^Iartcllo, ct Slcpliamis II
nem lucnlente dislinguit; Ron)an;ic cnim patricium ccvtissime contulerit Pippino cjusquc filiis ;iiiiio 754,
appellat Carolum, cl exarclialus ac PiMitapolis divum ab iis igilur lcmporiims pontifex dominabatiir Roni;e,
Pctrunj. (ep. 97, al. 85). Verha ipsa pro!eram : quippe cujiis defeiisionem Francorum regibus coni-
« Ilonor, inquit, patriciatus veslri a nobis irrefraga- mcndavit. Dofensioneni, inquam, non domiuium :

bilitcr conservatnr, eliam et plus amplins honorilice jus enim isliid ciat imperalorum, el c;T!rcmonia ipsa
honoratur; simili modo ipse patriciatus lieati Pelri qua creabantur ;ib imperalorc patricii, id palriciatiis
vestri tam a sanct;c rccordationis domno
fautoris gemisamovet ab Sicphano il, (jui piiinus omnium eo
lippinomagno rege genitore Jiostro in scripLis in nomine insigncs fecit regcs Francos. Ncc longc pc-
inte^ro conccssus, et a voltis amplius conlirmatns, tenda eadcm esf, namque cx ipso Codice Carolino
irrefraga dli jure permancat. » Quidnam compara- (ep. 91, al. 88) non o!isciirum excmplum si;ppedita-
lione ista palricialus Adrianus velit, per se paict. p tur, dncis nimirum IJencveiitani Aricliisii, qiii ah
Pelrus enim in coelis hahitans nonnisi protector aiit imperalore cam dignilatcm avebat asscqiii, tamctsi
defensor sui succcssoris in administratione provin- moite pr;cvcntus spcm falbucm icliqiiil Gi;ccis. Im-
ciarum esscpoterat. Talcmque fuisse Carolum Romaj perator ilaqne « cmisil illi 236 ^"*"' legalos, scili-
et ducatus immensa testium inlegerrimorum serie cet spalh irios diios iii ditioneni Sicili;e ad p;!tr!cium
comproiiari possct; satis tamen erunt duo apud Du- cum coiistilucnduiu, fercntes sccum vcstes auro
cangium in Glossario (V. Patricins). In Capitulari 1, lcxlas, siinul ct spalham, vcl pectinem, ct forcipes,
an. 769, et Aquisgran. an. 789, Carolus dicilur : sicut illi pr;edic!iis Arichisus indui el tonderi polli-
t Rex rcgnique Francorumrcclor, ct devolussanclu*, citus fueral. » De liac dignilate cjusquc in.iole p!ui i-
Ecclesix' defensor, atque adjulor in omniiius apost(di- ma congcssil Ducangins in Glossario qii;e ad rcm
cyesedis. » Hugo Fla\iniacen. inChron.p. 2:25; « Non non faciiinl; plurima ctiam Pagins (aii. 7-40, n. 4
dehere regeni imperatoris lilium, qui non sine causa seqq.), Petri pncseilim de Marca opiaiones adoplans
giadium portarct, qui Romanye reip. patricius, tiilor super patriciatu Roman;c Eccl('si;c. Ea vero iiihil
el dcfcnsor esse dehcrel, tantam pali Ecclesiai Dei moror, quia falsa admiscentur veris, et qu;e \era sinit
conculcationcm. » Mcirco pontifcx in laudata episloia exaggcranlur. Et sanc in aiitiquis Francornm aim;i-
eumdem honorem exigil a Carolo crga patriciatum libns ab anno 741 ad 795 qui laiiti ispud omncs ha-
divi Petri,quo ipseCaroli patriciatuniprosequehatur. lentur (Canis. tom. II, part. ii, p. 40), amio 754,
Deinde pcrgit dicerc < Quia sicut nos scmpcr ve-
: )i:ec rcferuntur : « Siipradictus aposloliciis Stcpha-
siros hoinines suscipicntcs commoncmus, ut in vcra nus confirmavit Pippiiium un^^lionc sar.cla in regem
fiile alque purilatc cordis totis eorum virihus in ve- (nam an. 740 a Donifacio unctus eral) ct cuin eo
stro maiieant scrvilio, ita et vos simili modo qui- ^ conjunxit duos filios dominum Carolum ct Cailinan-
cumiue cx nostris hominihus ad vosvenerint, j etc. niim in reges. Perinde Fuldenses an. 755 : « Ilono
j>

Nam summam camdcm hdcm, ac benevolentiam rifice exceptus apud Parisios, duos filios cjus Carl-
erga apostolorum pi incipcm lulorcm et defensorem manniim et Carium unxit iii rcgcs. » Cum iisdem
donationis Pippinian;e ah eo coidirmat.T, servandam congrueiilia apud Anastasium lcguntur (scct. 214) :
esse ail a Caroio, quam ipse Carolo servahat tutoriac <t Chrislianissimiis Pippinus ab codcm s^uiclis: imo
dcf.msori aposiolic* sedis, ut perspicue Pauliis I eum papa Chrisli gralia cuiii duoi)US filiis siiis regcs imcli
appellat « Ecclcsiai
: lutorem » (cp. 27, al. 57) ct suiit Francoriim. » Post hujusmodi solcmnem inaii-
alihi passim prolcctorem ac defcnsorem nuncupari giiralionem testis est hic Codex Carolinus, nccnon
oslendi in noiis adhascc cpislolas. Adriani gestorum scriptor apud Anaslasium (sccl.
IX. Quod si forle aliquando Carolus quidquam 294, 296) reges illos esse ajipeHatos patricios. Id
juris sihi arrogaie lcntavit prosui patricicitus liunore, vero nominis seii dignitalis aut cx sacramcnio p< r
ul suggcslum ei fucial ah 295
advcrsariis aposto- cosdcin regcs eniisso dum inuiigcbanlur sc Ronianam
lic;e scdis, ponlifex suaviier restitit, suosque ternii- Ecclesiam dcfcnsuros, aut cx paclo inilo cuni pon-
nos palriciatum cxccdere iion permisit. Rei exein- tilice anle unctionem provcnerit, pairicios cos Roms-
plu;n suppetit ex iisdem Adriani epistolis (95, al. 71). norum cxinde fiiisse nullum dubiiim.; solcmni aulem
Siiggcrehatur Carolo Ravenna; archiepiscopum cligi c;ercmonia crcalos nusqmun reperitur. E;i piopter
dehere coram misso regio. Ncgat ponlifex, ct ad p:i- qui cjiismodi patricialui aliud tribuunl, pnctcr Ro-
triciatus honorem quod altinel, « Nullus ho.no, iii- nian;c Ecclcsi;c dcfensioncm, magno i:i crrore ver-
qiii!, csse vidcliir in mimdo, qui pUis pro vcstra) I^ santur. Et qiii Uoinaiuim poiitilicem non videiit
rcgalis cxccllenlia) dccerlaic moliatur cxall;itiuiie piimipem sanckc rcip. cujus defcnsioiicm coiilra
quam nostra aposlolica assichia dcprecalio; et s ciit Gi;ecam inipietalcm cl Langohardoriim invasioncs
in nosliis pi;ccordiis nisihus loiis uhique super oni- commiilit Franci;e rcgibus, corporcis oculis mciuis-
nes vos honoravinius et hfinoranms, ita amplius ac qiic acie capti esse vidcntnr.
amplius honorem rcgni vestri pnecellere oinnihus, XI. Nec Roma sohiin cum siio diicatii, scd cxar-
qui in muiulo esse noscuntur veru ntamen ct deipsa
: chatus ciiam ct Pent;ipolis a Gnecis inipiis dciecc-
heiievolenlia, quain iii vcsinim gerimiis culnien lio- rant, adli;i>scr;mlqiie pontifici, ut dicliim cst alibi:
noris, in uiiiverso imiotuil muiido, sicut nempe oin- att;imen ditionis ponlifici;e parlciii c;i' piovinci;e iioa
iiihus patet quia die noctuque in confcssione faulo-
; fcceriint, nisi post Pippiiii doiiJilioiK ni, (pi;c incrc-
ris vestii Ixiati Pclri non intcrmittimus fundcre menti aposloIic;c ditionis iniiium fuit. E:i veio do-
prcccs. » IlujusnioJi alia ct iii pra;deccssoriim et iii nalio, ut cx litteris pi;cdcccssorum A(!ri;iiii didici-
Adriani cpist(tlis miilla inveniunliir. Quarc evidcns mus, aliqua cx p:>r!e aut i:iv;isioiie aiit detentiop.e
csl palriciatum. qnem alijii videre csl appcllalum Langob:irdorum mimu;i, in sai;ct;ie scdis possessio-
vcslrtim regalem tuitionem (cp. 85, al. 8i), in co si- ncm intcgiam us(juc 297 •^<' annum 774 non pcr-
liim fuissc, ut sancla sedes defenderctur spe piiCinii vcnil, cum
Caroli regis virlule subactis Langohaidis,
coelestis (qiiod noslri sevi eruditis aliquot extia rcgc corum Desidcrio capto, filioqiic hujus Ilalia
Laliam terrena sapientibus modicum videtur) et de pulso, rcrum poiili siml Franci. Eginliartus de e;:itu
advers;iriis victori;e in hoc mundo per saiicti aposto- belli Italici, quod Carolus Adriani precibus susce-
Patboi XCVIII. U
 207 n. CAROLl MAGM OPP. PARS 1. SECTfO IIl. m
plmn eo aiuio coiifrcil,loqnilnr (cnp.' 0)
ila « Fi- : A rcgno cxciso plcnissime vindioaijT^ ; caelcra omnia
iiis laincii liiijiis holii IViit siil;;u'ia llnlia, cl, rox Dcsi- Caroli cjiisdcm donationemeniciiint.
flcriiis pcrpcliio cxsilio (lcpor)aliis,cl (iliiis cjiisAdal- Xill. lianc cqnidcm Adriani litleris, quac mox
gisiis Ualia pulsiis, cl rcs a Laiigobardoriini rcgihiis seqnciitur, comprohatam pcr parlcs, cupio ul lcctor
orcptas Adriano Uoiiiana; Ecclcsi;« rcclori rcsU- aiiimo pnccipiat intcgram cx diarla divisionis re-
liiere : » Etcnim Roiiiam vcnieiis prinmm omniiim gnornm Caroli iiiter lilios. Uhi enim agil de rogiio
Pippini genitoris sui lionalioncm non molo counr- Pippini inlcr fralrcs dividendo, si forte iis prrcmo-
mavil, « scil siipcr corpus beali Pctri sn' tiis Evan- rialiir, ita dccernil « Ah ingrcssu lUiliae per Augn-
:

gelia f[iia; ihidem oscnlanlur collocavit, » ut est apud stam civitatem accipiat Carohis Ehorcjam, Yer(;ellas,
Anasias. (scct. 519) ; cl iili Ailiir.mis Carolo in Papiam, et iiid(; pcr Padiiin iliivium termiio ciii-
menlcm rcvocal (ep. M, al. ril) Ravcnnalis arcliic- rcnte nsqiie ad fines Rcgensiiim, ct ipsam Rcgium,
piscopi andaciam acciisans « Dum ad liiiiiita apo-
: ct Civitatem Novam, atquc Mlilinam, usque ad tci-
.sioloriim profcctiis cs, ca ipsa spoiulcns conrirmasti, minos sancti Pctri. » Non alios hoilieqne hahet san-
oidemqiie Dci apostolo praiscntaliler manihus luis cla sedes. Proscquitur divisio « Ilas civitates cuni:

eamdcm oireinisii promissioiiem. » Et srpe alihi, snhurbanis, et tcrritoriis suis, a.que comitatihus,
(;uod palehil in notis. ()niv aiilem de rcgno Lango- qiiae ad ipsas pcrtinent, et qiii.lqnid inde Roinam
baidonim sui juris facto tuin adJiderit in sno di- pcrgenti ad tevam respicit de rcgno qnod Pippinus
plomalc non ila ccrliim nam ([naler omnino Carolus
: habnit, una cum diicaln Spolclano, hanc por- 299
Koinam venil, tcr Adriano ponlifico, an. 774, 781, lionem, sicut pncdiximus, accipiat Carolus. Qiiid-
787, el scniel Leor.e lU, 800. Id certum, qnod civita- jj
qnid autem a prrcdictis civitaiibiis vel comitatibiis
les TusciiTi Langohardonim ad primam profectioiicm Romam eunti ad dextram jacet de pncdicto regno,
perlincnt; anno siquidem 77(J (ep. 55, al. GO), Adria- id est portionc.:n qu;T; remansit de regione Transpa-
ims mintiat Carolo, Reginaldum Clusinum ducein dana, una cum dncatu Tuscano usque ad mare Aii-
liostilia commisisse in uiia ex iis civitatibns, quam strale, et usquc ad Provinciam, LiKicwicns ad aug-
nostnnn appellat. « Per semelipsum ciim exercilu menlum siii rcgni sortiatur. » Profecto qui ducatum
in eamdcin civitatcm nostrain CasleUi Felicitalis Tuscanum hac in divisione nominari audit, qncin
properans, eosdcm CastcHaiios ahstiilit. » totuni in donatione per lines comprehendi vidit,
XII. Eadem occasione Carolum oMulisse be:-lo paradoxnm h;icc sapere arhitralur; secus si eum dii-
Pclro el Tusciam rcgalcm qmic a Lunis incipit, ct c:ituin ima cum Spoletano apos^olorum principi obl:i-
Spoletanum ducalnm, nulhis (juhito. Etenim de Spo- tum mcmincrit, at suprcmo jure retento. Recle
lelaiio diicalu perspicue loquilur Adrianns (cp. 5!), enim libcralitalem Caroli erga sanctum Petrum, cul
al. 58) in s-uis lillcris ad Carolnm « Qnia et ipsiim : ohlalus fueral, donationi insertns demonstrat, et
Spolelinum ducatum vos piwsentalitcr oflernisiis merito inler provincias rogni Ludovici reccnselur,
proleclori vestro bcato Pctro principi aposl(dornm quia censu laiilum sohito saiicI.Te sciii, supremnni
per noslrain mcdiocritatcm pro anim;e vcstr?e mcr- jus regis erat. Ilaqiie ha;c satis sint de incremenio
cede. » De Tiiscia autcm regali tamctsi rninus aperic ecclesiasticc dilionis, quod infra enucleatius expeii-
loqnitur tamcn el polens rcmoveri Clusinum dnccm dendum erit. De collcctione enim canonum nonnihil
(cp. 55 al. €0), el duci Luccnsi pnccipicns iit Gru'-
,
dicam neccsse est, quod A Iriani lilterarnm auctori-
eis piraiis sua navigia o!>jiciat (ep. 05 al. 05) juris ,
tatc (70, al. 90 78, al. 72, ct 82, al. 97) quai ad
;

nescio qnid in eo ducatn cxercet, qiio;l in reliqnis Zachari;ie epistohim aiiimadverlcbam, confirmet ip-
ltali;B regni parlihus exercere non rcperitur. Qiiam- samqne collcctionem prodat.
olireni intcgra donatio Caroli apud Anastasium XIV. Cnm rcx Carolns Romrc primum fiiit anno
(iesignata pcr finos, « A Lunis cnm insula Coisica, 774, ita cnim cuni meliorihiis scnlicnuum mihi vid(^-
deinde in Snriano dcinde in monte Rardoms,
,
tur, tanli non hahuit Adrianns tcmporalia negotia
(leindc in Bcrceto, deindc in Parma, deinde in Re- (licet male fcrialus scrip".or nuperns liorum t;intiim-
gio, exinde •^ Manlua atqiie in monte Silicis,
2SS modo ct pontificcai cL rcgein satcgissc autumet) iit
alque provincia Yeneliarum, ct Islria » integra, ;
pnccipue de inslauranda Gallicana Ecclcsia non ccgi-
in(]uam, donatio inscile admodum uli falsa rcspuiliir taril. Anie annos Iriginta rcm tantam co^perat Bonif;\-
a nonnullis qnia nempe oblationis vocabulmn aa-
:
ciiis Moguntinus : at provincias ecclesiasticas adeo
ceps saipinsque adhihitum in Codice isto pro dona- turbatas invenit, ut parum ipse profecerit; neque
tione, nuUum videtur discrimen infcrre inlcr ea qiue Adriano poniificatnm adcpto ex mclropolilis plurc?
divo Pelro sunt ohlata, supremo dominio relento, quamduohonorem pristinum assccuti fuerant. Quam-
cujusmodi sunt ii ducajus Tusci;ie et Spoleti, alque ohrem regi amico et pietale insigni duos cxhibuit
illa quae una cum snprema polestate divo Pctro codices, qui ad rcm lanti momenli perficicndam ad-
ejusque succcssorihus sunt donata ampiificandi crgo jiimento css nt. Primus noliliam cxhihehat proviii-
apostoIic;Ti scdis ditionem. Atlamen quis de nulla ciarnm septemdecim, (\vx tum metiopoles singiilas,

eorum ducatuum civiiate «'que sollicitos videns pon- tum episcopalcs sedcs unicuiqnesubjccias numcr^mdo
tiliccs nullamqne nostram appellarc, discrimen non rcccnsebal cujus cx mplnin cx Cod. Yat. imm.
;

scntit?Extra omnem aleam rcin poiiit diploma Liido- 1558, prodiit in Inccm studio Einmannclisa Schelc-
vici Pii, qucm uniis tantum aiil aller ex nostris scri- strate (de anliq. Eccl. lom. II, p. 0i5) cum hoc ti-
ploribns conunenlilium incplissime pronmi!iavit : lulo « Iste
: codcx cst scriptns de illo authentico,
« Qnando, inqnit, idem ponrifcx (Adrianus) eidcm quem domnus Adrianiisaposloliciis dciiil gloriosissimo
(Carolo) dc suprascriptis dncaLihiis, id eslTuscano ct Oarolo regi Fraiicorum et Longohai\Ioriim ac patri-
Spol;>.tino, su;c auctoritatis praeccptum confirmavit. cio Romanoriim, qin^ndo fiiit Roma;. » Allcr codcx
Eo scilicet modo, ul singulis annis pr?edictum ccn- concilia scx gcneralia aiite id temporis ccleijrata, et
smn ecclcsia; beali Petri apostoli pcrsolvatur. » Graecornm canoniiin compendinm C(mlinehat, ut do-
Itaquecensum tantnmmodo cx iis ducatihus sanclo cel titii iis cx c.iiuone Lahhei et alionim, ac pra-ci-
Pelro ohlatis exigere dehebant pontificcs, ncc dc pne Canisiana cleganlissima ex 3©0 recensione
adminislralione q^iiidqiiam ad cos perlinebat. At Rasnagii [Ant. lect. tom. II, par;. i, p. 200) qui est
« Incipit compcndiosa traditio canoniim
contra in Tusoia Langobardica ({luidqnid sit de ea hiijiismofli :

Campani;c parle qu;ie civitates a C:xrolo donatas c(>n- Oricnlaliiim, sivc Africanorum, ipios beatus Adrla-
tinehai) ct in terrilorio Sahinensi, quod serius ociiis ims papa in iino voliimine cum supcriorihus conciliis
(ionatnm fuissc ah codem Carolo tcstanlur Adriani ad dispasitionem Occidcnlaliu;n ccclcsiarnm Carolo
litter* 07, 71, 72, 75, al. 09, 50, 70, 78, jus sum- Rom;ic posiio di-dit regi Francorum et Longohardo-
mum eral sanclse sedis, ut in exarchatu et Pcnla- rmn ac patricio Romanorum. » Primiis qnidem co-
poli ha; siiprrlcm Aux provincire donationis crant
:
d(X huc non spcctat, nisi qnatcnus pontiiicis ac rc-
Pipplni a Carolo filio confirmat?c ci Lar.gobardorum gis pnccipnam solliciludincm Ecclcsi:ie Francormn
Sr.9 COr>. DIPL. — MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. — EPP. ADRIAXT. — i^IONIT. 270

nlqiie ecoIosi;islio;p discipIinnD inslaiirainl;e teslaUir, A facit,lanla licet similitudo cum Dionysianis non ap-
-'" " « omnihus
"'
pareal. Eteniin nmn petiti omnes fuerint ex Cresco-
ponlificis '
nimirum, quia eodem lempore
' ' "'
'

;<rc!iiepiscopis et episcopis t cncyclicam scripsit, niana collectione qut« Dionysii versioiiem sccnta est,
« ut liaheat unaqiineque metropolis civitates suhdi- an aliundc ex fonie eodem dimanantes, disquirere
las, quas lieatus Leo et alii praideccssoros ac suc- oliosum esset ; nam cerlum scimus Grsecos omnes
cessores ipsius post Chalccdonensem synodum sin- canones, praHcr quam conciliorum gcneralium, Dio-
ftdis motropolitis distinxerunt , » queinadmodum nysiana) collectioni acceplos referri, Qii;vri poss( t
JJerlheriuin monet metropolilam Viennensem (Lahh., ciir Chalcedoncnses qui ad gonerale concilium atli-
€onciL tom. VI, p. 1888), ot qiianiliu vivit de eadem nent et ipsi Dionysianam coliectioncm sapiant ? Qua
ve egil cum Carolo. Qnod voro ad Imnc attinel, tot super re iNat. Akx nder vir doclissimus uon lcviici',
o;vpitularia plaoita et episcopnrum conoilia, qiue suiit nec somel erravit (s;oo. v, diss. 15, art. 4) ; n;uii
l>erpetua religionis ac pietaiis monumcnta, nulla uu- Gclasium, P: lagium II et Gregorium M;igiium, !anli
q«am oblivione delonda, qiianta in sollicitudine ec- nomiuis pontilioes usos esse c;vnonihus Clialcedonen-
clesiasticariim renim sompor fuerit opiimus isle silius onntendit, non animadverlons laudari ;d) iis
princeps osl''nduiit. De altoro igitiir codioe de quo Ires solos illos canoiies, quns M;ircianus [)roposi!il,
ad sancli Zacliari;e cpislolam sum locutus, laudal* Palresque conlirmarunt in (iiie actio:)is 6 (Lahl).,
Adriani lillonx' nie admoncnt iit dicam ilerum. Conc. tom. IV, p. 609) qui a versionc Dioiiysiana
XV. Tr s in iisdem c;mones laudari video ex con- 302 ^nmino discrepanl, ut conlVreiili plaiuim lioL
ciliis Gnrcis, Chalcedononses 18 ot 21 ac primum , Eosdem ante ocl^ivum s;ooulum uhivis laudalos. ,

Anliochonum illi a collectione Dionysiana non miil-

;
{j
qiiantam ego diligenliam adliihiicrim, prorsus aliiis
' ''^
liim discrepant, si ialina versio attendatur
' seciis, ; comperi ab iis qui in Dionysianam collectionem siiiu
si numerandi ratio. Anliochcniis versioni etiam pro- relati.
pius accedit, at immeratio eadern ac priorum. Quarc XVII. Ciim vero iidcra postmodum recensili fiio-
dubitari non potest quiu apiid sanctam sedein uimm- rint actione locosque lencant quar-
L") iiiter c;x'teros

qiiodque conciHum siiam aciem ducerel ac proinde ; tiim, tertium, el vicesimiim, si octavo sreculo et se-
jiulla ilum colleotio esset, qna uleretur ne iii ecclesia- qiientihus jiixla vcrsionem Dionysianam oc(urranl,
sticis quidcm judiciis, qiiod nono s;x»cuIo certe fieri non est miiandum semel quippe accepta ah apiisto- :

Leo IV esl teslis, ut dixi ad laiidalam epistolam Za- lica sede colloctione Gi\TCorum c;uioniim , ct tros
fhariic. confirmatiir canone 8 codicis Africani in
Id Conslantinopolilanos ac reliquos Cludcedononsos ab
allera ex epistolis laudalo (ep. 78, al. 72) ; non
iis ea rojectos adliihere f;is erat et tres <Jialco(!oiieiiscs ;

oiiiin juxla canonem (ila enim appellahatiir Romana praedictos apud eamdem jamdiu celehres tam cx co-
colleclio, cujus menMiiil Leo IV) scu juxta Brevia- dice ejus concilii qui serviihafur in hihliotliccn, quam
rinm Cresconii cauon ille oclaviis appellatur Cartl- 1- ex pra'dicta coHociioiie iisiirpare erat licitum'. Ai
ginensis, quemad nodum lit etiani in compendiaiia errat riincmariis et oiim eo Natalis, ulii s;uicliGic-
illa Iradilione Gra'coruin c:moiuim Adriani, sed lu- gorii, liomil. 17 in Evang., locum, « suoii cau') os
culenle Africanus. Cumt|ue idein canon sit sexlus simoniacam h;crosim daiim;mi, » ad secuiidum (;h;d-
concilii Carthaginensis ii, si quis oitatum ab Adri.auo ceJonensem referunt. Gregorius euim li;uid loiiiii
diligenler cum codicis Africani 8 et Carlhaginensi? hic vidclur de canoiiihus conciliorimi sed cie s;ioi;e ,

concilii 6 conferat, variantem hiijiis lectionem com- Scripiunii aucloritate, quam Siricius, limocenliii:..
p
jieriet ; at tanlam ciim codice Africano coiivenien- ^ aliique antiqiii ponlinces vooaiit rcyulmn, ccclcsia-
liam depreliendet, ut ne Htter;« quidem unius discri- sticam regulinn apostolicam scriptunim , apostoHcas
,

inen appareat. 301

CoIIectionem igitiir seu codi- iraditioncs, apostoHcos canoncs, iit notal P. Cousiaiit.
cem Africanorum canonum pr;e niaiiihus liahuit {Ad Siricii ep. 10, p. 099). Suiitque argumenlo plii-
Adrianus, quem nos seri posteri Gncco-Latinum iia- res ejus Regesli episloLc (lih. vii, op. 111 ]. ix on ;

bemiis bis a Juslello editiim, et majori cum diligeniia 40, 49, 50, 51, 53, 5i, 55, 57 1. x, cp. 52, et I. xi, ;

a Lablieo {Conc. tom. II, pag. lOil). Huc accedit ex cp. 48) in earum quippc singiilis de h;d'esi simo-
:

duahus aliis epistolis mulliplex comprohaiio e Scri- niaca loquitur ScripturiC aucloritale, non sccuudi
ptune locis, et ex sanctis Palribus Alhanasio, Gro canonis Chalcedonensis. « Apostolica dolcstalione
gorio Nazianzeno, Amphilochio, Grcgorio Nysseno, <!amnatam « ait ah ipsa origiiie ah ipso apostolorum
;

.loanne Clirysostoino, Aiigiisliiio, Ililario Pictaviensi, principe, qiii primam

daaiiuiiionis soulenliam con-
«

Leone Magiio in sermonihus, Prolerio ad Leonein tra Simonem protulit > tdiminatam ah E( clesia ;

de Paschate, Fulgentio, aliisque quorum auctoritates esse docet, et similia horum nhique proferl. At po-
non referunlur. namus Gregorium meminisse canoiium coiioilio-
XVI. QiuTC ciim ita sint, quanam coIlTlionc ute- rum iionnc Sardicen., can. 2, legitur de ordina-
:

rentur Romani pontifices oclavo ctiam sseculo patere tione episcopi « poluisse p;iucos pnemio, et mer-
:

arbitror. Sacra scilicet bibliothoca per bihliothec;i- cede corrumpi Noiine apostolorum can. 50 decer-
'? »

rium et scriniarios iis siippeditahal (\ux

idenlidein nit : 1 Si quis episcopus, ;iut presliyler,
aut diaco-
neccssaria erant. Nec diihit;iiiduni quin conciliorum nuspcr pecuiii;is hanc ohtinueiit dignitalem, dojicia-
prajsertim generalium ulla alia versio latina adhihe- U tur ipse et ordinalor ejus ? » Nou nie lalct sauciam
relur pneter eam qu;ie in bihliotheca eral. Nam sedem perinde apostolicos canouos aversatam csso
summa cum diligenlia laliue oumia facla esse test;i- ac Chalcedonenses qu:edam tamon ooiistiiula poii-
;

lur Aiiaslasius iii pnefaiioiie septimi coiicilii ad tilicum indeclanciiluni profecla ot Dioiiysius ol Crc-
Joannem \'ill « Niilla ratione, inquil (Labb., Concil.
:
sconius in sua quisque pr;cfatioiie tt-slatur.
toin. VII, p. 29) octava dicitur vel tcneri poteril, XVIil. At de Chalcodoneiisihus secus osl. Naiii
ubi scplima non habetur iion quod ante nos mi-
: pr.oteripiam qiiod uulliis eorum aut clancuhim, aiit
iiime fuerit inierprelata sed qiiod interpres peiie
, Iiropalam ^idhihiliis aiite (Claviim s;oculiim invonio-
per singula relicto utriusque liiigu;e idiomate adeo uir, Anastasius Bililiotliecariiis hii.jiisuiodi roriiiu lo-
fiieril verbum e verbo secutus, ui quid in eadem edi- slis inlegerrimus ita in epistola ad Joaimem diaoomim
tione intelligalur, aut vix aut niinquam possil ad- (Lahheus, Concil. tom. V, p. 1770) ad roin loqiiiiiir.
verti, in fastidiumqiie versa legentium pene ab om- « Ne videamur lam sanct ,in,
pro causa contemnatur. » Et oaulo infra
tamqiio roveroii- 303
niiius liac dam synodum (vi genoralom) acciisare vcl lomcre
de canoni!)us apostolorum loquens, verb;i ipsa usur- reprehcndere, licere nohis opinamur dc illa seniir.c,
pat Dionysii Exigui in pniifatione ad suam colleclio- qu;o sanclos Palics noslros de Clialcedononsi magii;'«
ncm, quare hanc ipsam in bihliotlieoa esse intt lligi- synodo sensisse non ig;ioramus. Quorum iinus, s;.n-
inus. Hinc est (luod canonem Antiochen-im laudat cius vidclicet papa Grt>g«riiis, usque ad prolatiouem
Adiianus non multum discrep;mtom a Dionysiana l;u)tummodo c;iiioimni lianc.suscipienilam foro signa-
vcrsioKe quod ctiam de diiobus Clialcedouensibus
; vil. Etcuim po-,1 aclionem 14 logali poiijilicii scii-
i>
 «Yl B. CAROLl MAGNl OPP. PAKS I. SECTIO III 272
tientcs eadem sanclain scdcni tractanda
.i<Ivorsiis
A •" , in concilio Lalcnsncnsi an. 7G0, de quo satis esl
csse, qiKie in i'cpro!)alis Constanlinopoiilani canoni- (lictum iii siipcrioribiis. Qiiaic iis Actis Adrianus li-
bns, (iisccsscianl (iiiarf Lco Magiius, qiia; acla
: bcre usus cst cl iii cpi^tola (59, al. 49) ad Carobim
ci-anl aiile aclioiicm 15 probons, rcj(>cit caHera. Cuin Magnum, et inaliaaiJConstantinumet Ircnein (Labb,,
vcio a Grcgorii 111 tcmpore Cresconii colicdio usiii Concil. lom. VII, p. lO^) ut mox paleliit. Inlerim
csse C(X'perit, o.-m\\\c Zacbarias ct Slcpliamis II Fraii- cx siipposilis bisce Aclis, siipposilum aliud opuscu-
roruin (iisci|)Hiiain pcssiiindalam resliliicre conali lum produxit, ncnipe Constitulum Silveslri in capila
siiil,ac Slcphanus III qninquaginla aposloloriiin ca- 20 distribuluni, ciijus cxcciptum in libris Pa;nilcntia-
nones suscipicndos esse dctreveril, factuin iiide est iibus Tbcodori Canluariciisis cl Ecbcrti Elioraccnsis
nt Adrianus, aposlolicnc sedis anliquuin niorcin non omniiim manibus versabatiir, qiiibiisutiqiic poenitcn-
piaetermittciis piwdecessorum vesligiis insislcrct.
, lialibus libris usiis cral Crcgoriiis III in suo libcllo
Animadvertcniiiim tamcn qiiod aut ipse, aut cx piic- dc Judiciis. Alia praitcrea supp:)sitio inccrlai aelalrs,
dccessoribus aliqiiis canoiics Clialced. concilio ad- quam nihilominus Nat. Alexandcr cl mcliores crilici
cum sc\ gcncralia concilia,
(lcndos voluerit ; simul- Isidoro Mcrcatori Iribuunl, ncc Uoiiuc cognitam ante
quc compendium Gnccorum canoniHn dcdil Carolo diinidium sxculi noiii conleiuluiil, cx Actis iisdem
ad inslaurandam Franci;€ ccclesiarum discipliiiam, educta est, donatio vidclicelscu cdiclum Conslantini,
gencralia cxbibuit integra cum suis caiionibus id- : quod gcnuinum fuil baliitnm a saiiclo Lcone IX et
circo nec INic;cni, ncc Constanlinopoiitani iicque , aliquot successoribus per uiidcciiiium 305
Ecclcsi;c
Clialcedonensis gencralium coiiciliorum caiioii ullus saxulum. Cumque baic duo opuscula cx eodem fonte
in eo compendio cxislit. Tamelsi el iii Dionysiaiia g dimanarint, necessarioeadenidebaptismo C>onslantiiii
cl in Cresconiana collectione, et in canoiic seu col- el rcliqua jcxpresserunt. Hinc factum est quod scri-
leclione aposlolicoe sedis, quoc nono s;cculo emersit, ploies mimis cauti, forlasse eliam plus in sanclam
gcnoialium quoquo conciliorum canones recensean- sedem animosi, quos inlcr Annalista Italicus (an.
tiir. 776) conclamat;ie biijus donalionis meminisse Adria-
XIX. Duns vero causas tantoe varietalis cssc nenio nura putant in laudata epistola ad Carolum, antequam
iion viilel. Primiun quia noiidiim
iilia crat sanctsc donaiio isla emergcvet.
siuiicollectio propria, alteram quia ex sacra biblio- XXI. At enimvero si Adrianus habebat ad oculos
ibeca, qax concilia ct privalas collectioiies coiitine- donationem illain incplissimam, certe putida ha;c le-
I>at, adeoque niagn;^ coUeclioiiis iiislar crat, quidquid gerit t Ecce tain palalium nostrum, ul prsediclnm
:

pro re nata opiis essel deccrni suppclehat. Quam est, quamque urbcm Romain, el omncs tolius Italiie
rcm (ncquidquam se torqucnt antiquic alicujus col- et Occidentaliuin regionum provinci;is, et civitalcs
Iccliouis Roman;« asserlorcs) perspicue probal allera prcefato bi atissimo pontifici noslro Silvestro concedi-
ex his diiabus causis. Et vero si sanct;E sedi crat mus. » Quare igitur, post faclam Caroli cuin Con-
collcclio propria, quidni caiiones tuni gcncralium slantino coinparationcm, pauca is a subjungil? < Sed
tiiiu localium conciliorum siiiiiil colleclos cxhilicret et cuiicta alia, qux per diversos impi^ratores, patri-
p.)nlifox, ut cxp;;diliori qiiain lieri posset via Eccle- cios ctiain et alios Deum timentcs pro corum aninue
sia illa iiislaurarelur? Quidni lo(.*aliiim canones, quos mercede ct venia deliclorum iii partibus Thusci;c,
ai) aliis omnibus gcneralium sccrevit, inlcgros sallein Spolclo, seu Bcncvento, atque Corsica, siinul et Sa-
l:a;icrcl? Quia ncnipc Adriaiii lcmpore codcx caao- binensi Patrimoiiio bealo Petro aposlolo, sanclscque
P
1111!!!, seu coUcclio, seu c:uion aposi,olic;e sedis non- Dei et apostolica; Romaiise Ecclesia; conccssa sunt, el
diim cmerspval. Idcirco integros tradil canones ge- per ncfandam gcnlcin Longobardoi um pcr amiorum
neralium conciliorum, cui rei Coiislanlinopolitana spalia abstracia alqiic ablala sunt, vestris teiiipo-
am itio nihil ul olim obstabat at localium, quoium ; ribus reslituantur. Uude etplures donationes in sacro
multi sanclaescdisdiscipliiue advcrsabanlur, mutilos, noslro scrinio Lateranensi recondilas Iiabemus. > In-
emciidatos, iu compcndium 304 >"edaclos, ali(ju()t de scilicet tomi illi Carticii, qui loguntur principio
etiam pr;cterniissis cxhibel. 1'iaeterea principio libri Censuum Ecclesi;e Rom. prodierunt in luceni

Sardiceiisium el Africaiioi um caiiouum geiierali ail- s;eculo xi, cum doiiationi Constantinianae habebalur
moiiilione omnes, quiciinque compcndiariam eaiu fides. Al de ista in iisdcm loinis nulla oninino lil
seriein viderint, sic pro siipreina auctorilatc prane- menlio. iNon nego Adrianum habuisse Actis Silvcslvi
nit « Scil in bis omnibus
:
illa scqiii dclicmus. qu;e- nimiam fidem, ubi ait de Constantino : « Per ejus laiv
cuuqne a Nicaiiio concilio et a sancta atque apostolica gitatcm sancla Dei calholica el apostolica Romana
Ecclosia Romana non discrepare videmus. » Qiiidnam Ecclcsia elevata atque exaltata esl, et polestatem iii
desiderari potesl illiistrius ad cludcndos lot crudilo- his Hesperise parlibus largiri dignatus est. s Vcrbuni
rum conatus, qui velcris novi^iuc juris stabilicndi enim illud polestatem cxaggcrationis nescio quid re-
ergo ad tuenda sua, disputatioiiibus fcrc immensis dolet. Illud nego, quod Adrianus donationcm viderit,
f;!l:,iiali palrocinantur ? Est lainen documentum eaque frelus iiascripscrit. Mecumque, ut reor, omnes
aliiid luculentius, quo pavuin cauto adversarii utiin- scntient, qui non Siiveslro et successoribus, ut do-
tur iii rem suam, liber videlicel Actorum Silvestri, natio habet, sed divo Petro et Eomantc Ecclesici' factas
cjiisque fclus duplex. ^ donationes Adriaiium teslari audiet, nulla Rom;e,
XX. Silvestri Acla propugnare ineptum esset, nulla Italiae, nulla Occidentis provinciarum inentione
naiu erudili omncs, pneque iis Baronius supposila Iiabita. Sed clariora ista lienl exalia cpislola ejusdem

a^noveruiit (tametsi hic fojde inlerpolata potius cre- pomificis ad Conslanlinum el lieiicm.
(ifdrit). Cu;n iisdem ct ogo senlio ; at quid de iis XXII. Totam bistoriam ibi videas cnarratam Sil-
fueril Adriani ;ievo cur silentio pncteveam non video. vestri latitantis in inonte Soracle, visionis Constan-
Gelasii decrcuim eclcbve a doctissiinis viris jam sse- tini per somnuin, admonilionis apostolorum de bapti-

pe vulgalum, pra;cipue a Fontaniuio in appcndice ad smate, uno verbo omnium, quaj hac de re leguntur
AntiqiiUatos IIort;c (p. 517, cxCod. Vat. n. 493, fol. in supposita donalione, mira tamen cum varietale

•101) inter libros recipiendos cos Actus recensel bis videas, ActiiSiiuc ipsos 306
dcprehendes ab Adri;i-
verbis : «I em
Aclus beali Silvcstri aposlolicoe seJis no descriptos usquc ad verba illa « Ncc debere:

pr;vsu'is, licit cjus qui coiiscripsit noinen ignoretur; j;im dilferre per Spirilum sanclum factam ostensio-
a inullis lainen in urbe Roina calbolicis legi cognovi- ncm piscina^, quain i;.los promisisse sui« saluti me-
nius, cl p;o aiiliqiio usu mult;!! b;cc imitantur Eccle- morabat. t Quoe cum aliis muhis a donalione exsu-
siae. » Jaiu vtno Adriano poiiliricc, qui tribus ferme laiit. Acta igilur Silveslvi, de quibus erudite Baro-

s;cculis a Gclasio dislat, iioii modo nibil immulalum nius (an. 315, n. 10 sc([(\., 32i, n. 31 seqq.) et quoe
evai; scd libcr qiii appellalur Canones aposlolorum apud sanclam sc.lem cl aK'bi recepta erant, pura
inter apocryphos n^jectns in eodem decreto Gelasii, puta iii Adriani epistolis rcferiintur ; ab auctore au-
ab apostolica se;le recipiebatur ex decrelo Stephani lem dunalionis foede inlerpolata suamque ad seulcu-
 ;

273 COD. DIPL. — MONUM., ETC, SEU GODEX CAROLINUS. — EPP. ADRIANI. MONIT. 214

tiam aecoinmodata deprelicndunlur. Eiiuiflem Baronio A Romana, cujiis meniinil Leo IV (Labb., Conc. toin.
hand assenlior (an. 52i, n. 97) qua nonnihil corni- VHI, p. 32). Nam iii Cod. Vat. nuin. 5748, qui iii-
pta esse, aliquibus siiperadditis 'depravatn falclur,
el scribitur Liber sancli Columbani de Bobio^ non nuda
imocumeruditis nostri «vi eadem inter suppositioncs taiitum noinina ul aliis in codicibus, sed ips;t! con-
c?eleras rejicio; Adrianum tamen a falsa opinione sliluliones recenseniur. Ila igilur de p:>ntilicum Ro-
vindico, dum Acta, queis uti lum licebat, secutuin manorum decielis ad rcm noslram : « Silvcsler a
esse contendo, non autem indi lem natam sequenti Pelro trig(^simus quarlus congregalis 277 episcopis
SiBCulo doiiaiionem mendaciis atque inepliis referlam. capilula 20. i Quare a quocunque cl quovis lem-
Ante mehoc viderat Natalis (sxc. iv, diss. 25, art. 2 pore Silvestri decrcla adjecta sint Crosconio, qui
et 5) : reprobatiic enim ab se d(mationi seu «dicto seplimo exeiuUe s.rculo florebat, ea nilid aliud sunt
jam ab omnibus conclamato subjungit qua; ipsc at- qiiam consliliilum illiul, quod ex Aclis profluxil,
tente consideravit : cdictum illud nimirum vidisse periudeque atquc illa pcr octavum s;rculum usui essc

primam lucem in colleclioue Isidoriana ejus memi- ;

poterat; tamctsi ejus excerptum ubique adbibiluni
nisse Ilincmarum omnium primum poslea ex Ro- ;
videam, nullil)i ex iis 20 c;ipilibus ullum inveiiiam.
manis pontificibus Leonem IX, quem fucrit imilalus Quapropter ad noiuKn saiculum difFm^ri oporlcie aic-
Petrus Damiani in Disceptatione stjnodali inter regis bam canoncm, qni est 3CIS Roniana collcclio prima,
advocatim, ct Rotn. Eccl.defensorem. Denique Ansel- (luemquc in judiciis tanlum cssii adliibilinn Leo IV
nmm Lucensem el Ivonem illud adoptasse, quorum lestatur, sacr;ie bib!iothec;Ti usu in rcliquis noii
lamen auctoritati pneferendum jure putat pontihcum negleclo, ut passim ficri conslat. Rcjocia igilurcol-
Adriani et Nicohu I, necnon Anastasii Bibliotliecarii, leclione Romana ab octavo s;cculo, niliil \'St quod
g
et Liutprandi episcopi Cremoneusis altissimum de co eain in Adiiani liueris exquirr.mus. Pcrinde cst de
silentium. Ila card. Baroiiii, Joannis Morini, ac Pe- Isidorianis mcrcibus, quas nono s;eculo circumfeiri
iri de Marca levibus conjecturis explosis, ipsi Isidoro coeptas eruditi intclligunt, Figlinam lanicn aut igno-
Mercatori, plaudentibus nostri a!vi eruditis, cdictum rant, aut ignorare sinuil inl. Unus Blondcibis pene
illud ascribil. altigit punclum, ubi ait supposiliones ilias Fraiico-
XXIII. At quicunque ejus auctor sit, Romanos pon- Germanicuni auctorcm redoleie. Etcnim cx summa
sanctus Gregorius
tifices sensisse fallaciam, leslis est omniuni caruni supposilionum constat, in provinciis
VII, qui sancll Leonis IX niniiam cre lulitatem sus Remensi et Moguntina pnst Ludovici Pii exauclora-
deque habens, edicti auctoritate ne semel quidem lionem, el poenas inde seculas conlra episcopos (^jui
est usus. Occasio tamen muUiplex eo se verlendi aliorumque deliclorum reos natas esse, et sancti
oblata est et cum Hispani;e regnum antiquis con-
: Isidori Hisp:densis colleclioni oplinKC, quani Hispa-
stitulionibus beato Petro et sunclce Romana' Ecclesitv nam vocamiis, inepte a:ijunclas. Al de iis alibi,
(non Silvestro et successoribus) tradituni esse ait iiunc dc ipsis Adriani cpislolis diccndum cst.
(lib. 1, ep. 7; 1. iv, cp. 28); ei cum Orzocor jnaicem XXV. Novem el quadraginla e?cdein sunl, ac pro-
Calarilanum monuit, ut cum
reiiquis judicibus de inde tolidem fere atfiue ilUc quas hucusquc vidimus.
Jitre sancti Petri in Sardinia convcniret (lib. i, ep. Longe autem iis pra^stant, quia scripl;c omncs post
41); et cum insula Corsica ex invasorum Srtraceno- primum Caroli adventum in Italiam indcque ejcctos
rum manibus erepta, eo Pisanum archiepiscopum Langobardos. Pnctcrca dakc omui^s sunt pnst cccle-
misit, ut illam regeret (lib. v, ep. 4). Ad Hispaniam siaslicam ditionem ab eo late aniplilicalam cadcm
p
aulem quod attinet, Baronius censet (an. 701, n. 40) occasione prinii sui advcnlus, anno videlicct 774,
ante invasionem beato Peiro illud regnum cs ;e obla- ineunte mense Aprili, cum .solcmnilatem Paschalcm
tum ab aliquo ex piis regibus 307
Gotbis, quod piissimus rex celebravil Rom;T!. Quamobrcm (jui
nusquam ego rcperio at undeeunque Gregorius
; hucusque perspeximus doiiatioiiCinPippinianam, Ro-
notiliam hauseiit, censum tanlunmioilo exquirit, man;ie provinci;c scu anliquiori sanctie scdis dilioni
quod oblationem non donationem designat. De insulis adjunclam, scd minquam inlegre ab ea possessam,
vero Sardinia, et Corsica, quas Carolimc donationis quin eliam novis s;cpc iiivasionibns obnoxi;mi ,
partem esse non e: m
latebat, a Ludovico Pio, Otlo- meluque fere perpeluo ium ipsam, tum anliquiorem
nibus, ct Henrico l conrirmat;Te loquitur, ut earum ditionem, ne urb^ quidem exccpla, agilalam, con-
doininus. Si quando autem Silveslri Aclis iiduysit, Iraria his deinceps visuri sumus. Exarcdiatus cl Pcn-
ut Adrianum fecisse viilimus, aut etiam donalioiii lapolis, seu Pippiniaiuc donalionis possessio inlegni,
qux suo ;x;vo j mi adoleverai hujus fallaciam lenuit quanquam Raveiinalis aixhicpiscopi auda; ia aliqir.tis-
quare Constanlino adjnnxit Carolum, c;x;lerosque be- diu turbala, in Adriani c|)istolis perspicietur. Tiiscia
ne de Ecciesia meiilos. Id luciilcnter discimus ex Langub;trdica, qua; Romaiue scu (lucatus parli Trans-
jiiramenio quod Ilenrico proposuit (lib. ix, posl ep. tiheriiux? adjiincta eam conlicit proviiiciam qu;c ho-
4) ut reconeiliaiionem promererelur « De oidiiia-: die audit Patrimonium, ibidcm CDiiipirla crit. Cisti-
tione vero Ecclesiarum, el de terris vel censu qii;e hcriiio ducalui lerrilorium Sabincnse ct Benevcn-
Con,taiitinus iniperator vei Carolus sancloPetro(non lani ducatus civitales scx in G:imiiaiiia adjectas
Silvestro) dedenint, el de (imnibus ecclesiis vel i)i';e- leslanlur c;cdein cpistohe. Spnlelanum deiiiiiiie du-
diis qua; apostolic;ie sedi ab aii(|uibus viris vel mu- ^ c.iluin fitctiim IribiUarium sancli Petri cx Adri:iiii
lieribiis tenipoie sunt oblata, etc. » At de
ali(|uo 1 tleris accipiemus. Iiidiri;« ctiam iionnulla siippelent,

donatione (luam inip/udenter conjicilur Adriani ;evo pari sorlc usum esse ducatum Tnsci;e, qu;im app;!-
emersisse, eunKisie ac successoics ainpiexos iliain iant regalein. E;c vero diliones, cum undeciiiio jam
esse, jamsatis multa. Eteiiim dicendum aiiqiiiJ rest;(t s;cculo in poleslate fere omnes ess nt apostoiic;e
de alicro Actorum fetu, seu coiislituto, ([uod inde sedis, pr;cler Tiisciaiducatum, ne tam anliquo h;e-
multo antc donalionem seu e.lictum prolluxerat, et reant fiiiubtmento, ac proindc sit nefas easdem allin-
cnjus auetoiilas magna erat Rom;V!, et in Anglicana gcre, ars omnis omnesfiiie iniiustri;e n( rvi a iion-
Ecclesia, ul p iiet ex iibris Poenitenlialibus ah extre- niillis :((l!iii)entur, ut riindamenlnm ipsuin, qiioil3G9
1110 s;eculo EcJesi;e scpiimo. demoliri neqiicunt, labcfactenl. Ad id cpis.dlaiis
XXIV. llujusmodi conslilulum pulat Baronius (an. ordo comparat m. cliinam maximc accommodalani,
324, n. 12i) primo cdilum in velcri Creseoniana col- siijni lem pi-rpcliiuin chronolo^i;c silenlium ad col-
lectione ; cum aulcm eo noiiiine donali siiit plures lecloris incuiiam accedit. Adcoiiuc pi^vfeicndis posl-
codices, qui Gregorii eli am U consliluliones pncse- ponendisiiue cpistolis, ad oplaliim rniem pcrvcniri
fcrunl, neque ille a-tatem colleciioni pr;i;scribit, nc- polest.
que ulli hominum slatuendam esse aibilror in tanta XXVL Hanc rem pr.-c aliis Tcisse Annalislam Ila-
rerum caligine. Unum id ccrlo scimus, inter regiilas liim(Tom. IV, ann. 775 se(i(|.) ncmo ignorat: Ca-
prrcsuliim Romanorum viginli capita ejus consliluli Kilum (luippe promissis noii stelisse UM(iu;im cjus-
piimuin locum occupassc in canone scu collcctionc inodi aile deinonslravit. Cum vero (piem sibi lincni
 »

B. CAROLf >rVGNI Ol'P. PAItS f. SECTfO Ilf. «76

j)i()|M)siieiit peiiiicle omiies noriiil, iil siiis videlitet A oblit;e Homaiioriini et Stepliani diicis nou alia de
;iiileriarilnis seriplis iiiliMii adjungerel, paiicos saiie c;ius;i l;iiilaiii rem nunlianlis poiitilici, nisi (|ui;i epi-
iiiveiuel, pr;el('r sec.tarios viili^i.is^pie iiiiperiliiiii, qiii sco|)iis et amiciis, noii pneproperc aihnitlenda xide-
faciles pnelieaiil. aiires Iiisloriie sii;»^ El vero ;iiii- liir Aimalistic, ipii Komam siil)iicere nieditalHi Ca-
luacherti iiliid deliet iii primis, (|uo(i epistohe ist;« rolo, capliita occ:isi()iie in.sercndi doniinaliis ejus
oiunes iu diias pirtes dividimtur : ali;e enim posl singiilari interpretatioiie p;itricialus , non veteri«
;inn!im 77i, seu post piimiim C.aroli adventiim eon- aliciijus monuinenti auctoril;ite, sed Pagii el Eccardi
seiipt;i' stiiit, ;>li;e pusl secundiim, (fui anno contisit opinioucs f;ilsas ainplectendo, suanique in lem Ira-
781. id c,()!is>,'iisu omiies Ir.idmit, ipscipie Aniialista h--iido (an. 789).
coi!Urm;it, eo aiino iii P;iscliali solemiiilate Aprilis XXVIII. Suum hoc consilium jam inde ab adventii
(!:e 15 (larolomaimiim C^iroli lilinm l)apti/.alniii, ac Caroli Ilaliam patefecil (aii. 775, 774). Invictaiii
in
miitato noiiiiii(> a!» Adri;uio, Pippinum voc,;Miea-pUim, C^iroli polentiam non negavit Langobardorum n^giio
(jiiem poiilire.v e sacio lo te suseepit, cujiis spiriliia- fiiiem attiilisse at conjectando ad.iidit, rolas uliquct
;

lis aHinitalis testes suiit epislol.e omiies poslea sccretas D.siderii ruinam expeditiorem faciiiorein-
dal;e : n:im Ciuoliiin compatrcm semptT apptdhiiit. que reddidisse. Pietate Caroluiu Pippiiio patri noii
Al)S!|ue hiijiismodi lituio sexdecim iiumerantur, <pi;« concessisse fassus est, at 311
cimi regno Lango!)ar-
proindc triijiieiKhe suiil pr;i!ce(lenlil)ns aniiis; alias (loruiu acquisito, haud sibi admodum piacerct eliaiu
oinnes posl 781 dalas esse, compatris liluhis quem qu;e proiniserat retincre iion insuave illi fuisse con-
pr;eseferunt (lemo!istr:it. Pr.eterea harum novein jecit. Denique litleras a Carolo ct Adriano dn Desi-
{(i7 et se(i(j., al. (ii), (iS, *)-•), 9G, 5(), 7G, 78, 70, 95) (ierio abjiciendo ullro cilroque niissas coiijectuni
g
<lal:e siml re^iiKs llil legp.irde siiperstite, qu;e siipre- assecutus, ininime ad nos pervenisse dolct. Htijiis-
iiiinn dieiii ohiil pridie l\;il. M;ii;is an. 783. Namque inodi autem coiijecturis, qu;c iilius aniiunni in re-
in iis coiniiiiilyis iiieiilio lil, se.lFaslrada, nova uxor, eensione epislolaruui salis siiperipie ;q)criunl, nihil
regiiia t;inltim apfieliaiiir. Qu;e cum ita sint, Anna- proiuovel. Nani tertia ex iis tantuin qua scriptis
ILslain seiiiii opiiiiouis errorem patel, cum epistolas iiinc indc liileris de ncgotio actuui piilat, historia
50, 05, al. ;55, ()5, eo tiluh) carentes ad annuui 785 nilitur ; cuinquc h;ec rep;Miatur integra apiid Ana-
vnll rcferil (iG, al. Gl ad 78(3, et G5, al. Gi ad 787. E stasiuin, coiijeclune non iniliget. Bis legalos cum
coiitrario G7 et75; al. G9, 78, compiitris commalrisque litteris missos essc iu F^ranciam discimus ex Adriani,
tiliilis coiispicuas, relrahit ad aiiiuim 778. MiiUo gestis. Priinum p;)st;]uain ponlifex victis Dcsiderii
iiiagis alh!cin;iri eumdeni cousial, (him epjstolam arlibus, per qiias PVancorum rcgnum dividere ac
55, al. 00, eviilenler sciiptam anno 77G, qua ceitio- sererc discordias iulcr pontificem et Francos vafcr-
rem forl;is6c ;ili;iiu lolo in co coilice iion comperies, riine molieb;itur, ditioiiein s;inctce se;!is Roniamque
ad a!talem quod atliiiel contcnilit es.se d.itain anno ipsain ine obnoxias vidit tum enim Urbe ad
illius •

780, ac vulgi rumoreiu vult cr;;di niiiitiuiu de Con- rcsistendiim munita, « direxit suos missos mariny
slauliiii niurle , quem certe siiperslitem 1'uisse itinerc cum apostolicis lilieris » iii! aliud qu;evens
Adriano conteiKlit ;cumque eo auno Leo imp. Con- quaiii pr;csenlem opcm suorum pr.cdeccssorum
,

slaiitini filiiis oceiihiientmorteni, Conslanlino ejus excmpio. Erat lunc Carolus bello Saxonico implici-
lilio piicro succediMite cuin inalre Irene, librarios lus, qiiod Eginharti et Ann;)lium testimonio cu;pit
errasse pronuiitiat, statiiitque pro ConstaRlino Lco- anno 772, Adriani priino, su') cujiis fiiiem legatio
neiu reponen.tuiii cs^e. Fiduciam homiiiis!
p
isla a;lornatur. Pra;lerea Desiderius sibi metuens
XXVII. At non pige;it historiaiu illain niemoria ab invicto illo rege, suos et ipse legalos miscral. se
repetere, nam rect;i 310
epistol;ie chronologia in sancla; sedi oninia resliluisse significans. In his
oculos ineurret. Anui) 7/5, die 14 S.'p'.eiuliris, Con- rerum ainlwgibus Carolus Italicuui bcUum ea oeca-
staniiuus Coproiiymus diem obiil, ut ex auctorihus sioiieintempestivum aversiirus, simulque ponlificis
Cr;ccis referl Pagius (au. 775, u. 1), Thcophanis et Desiderii legatonun repugnantiam noscciidi cii-
verha ipsa iisurpaiis u;nranlis, quemadmoduiu anua pidus, Georgium episcopum , Wiilfardum abbateui,
Bulgaris illatiirus, « die li miMisis Sept. ind. li, et Alcuinum deliciosum legatcs suos ad panlificcm
nave conscensa ad caslelluni Slrongylon devcctus misit. lisilem re plene cognit:i revertcntibus Adria-
iiifelicem in navigio mortem oliiil. » Qiiaui rem non nus dedit socios « suos missos ad prajfatum ex-
sine a;liuirali(Mie video referri ;i(l euindeiu aiuium cellcntissimum Francorum regem cuni apostolicis
775 a Muratorio ip.so, (pii epistolam Adriani ejus rei adino;ii.ionuin syllabis, » Binashasce lilteras extremo
nunliam a,i anuum 780 Lconis Augusli einorlualein ;iiino 772 et sciiuentis initio a pontifice datas esse
dillerl. Verujnlauieu nil vcritati uiagis eousonum, discinius ex Adriani gestis.
ijuam isla (q>istola. Nuiitial enim poutifex, « perve- XXIX. Fateor equidem ine non assequi quomodo
nisse ad nos nunliis pritcurrenlibus, quod (^.oiistan- isl;edux epistoke neque in Fraiiciara vciicrint, ne-
limis imp.'ralor diviua evocatioiie de hac snhlractus ([ue in scriniis Lalera'iensibus reinanscrinl. Si enim
fuiss('t liice, sed (juia certum non didiceraiuus, h:ic eo venissent, Carolus haud duiiie illas ad se pricci-
tle le vestia; Deo protect;e exc.lleuti;e indicare
;i pue spcclantcs in codicem rctuiisset, Et si earum
difieruiiiiiis. Nunc vcro suggcssit nobis sanctiss. ac D cxcmpia scrvata esscnl iu archivo, Panvinius ct
vevereniiss. noster Sleiihauus Neapolitaii;e urhis
fr. postea Magdeburgenses iiiter alias cpistolas receii-
episcopus p,'r has syllabas ca ipsa nol;is iutiinanda, suissent. Quidquid autcm de hac re sil. ponlilex
(|uas et S!'pliuia die pr;e;>eutis Febru;iiii m^nsis, etc. primo impciise oravit Francorum regein , « ut sicul
(jiiid euiiu vero cie;ii':>ilius (]uam spalio mensium niemori;e Pippinus, et ipse suc-
ejiis p;iter saiict:e
fere quinque nunliiim p.'rvciii:-)Se Roiuaiu de pcrso- ciirreret ac subveniret s;incla! Dci Ecclesi;e el ,

cutoris sacrarum imaginum niorle'? QuiJ silenlio ainict;!! Piomanorum seu exarchatus Ravennatium
jxmliiicis priidi-uliiis noleulis ruiuori (ideiii adhi- provinci.e atquc plenarias beati Pctri justitias,
,

iiere, al NeapDlilaui dueis ct episcopi acceplis litte- ct ablatas civitatcs ab co lem Desiderio rege exi-
ris, tum Carolo rem nuntianlis'.' Sel rem aggrediii- gcrct. Deinde eadem nrgcns rogavit Carolmn ,
))

iiiur coniiiiiis, Anualisl:ie artem depreliendemus. Nil '(

ai^jurans cuin Sortiter 312
ut ea qu;e beato ,

;»b aula Conslantinopoleos nuntialur llo'iiam iiihil ; Petro cuni genilore suo sancla! iiien!ori;e Pippino
igilur iis Augustis cUiU Urbe, q;ue jampridein p;',re- rege pollicitus csl adimpieret , et redemptionein
bal pontilici. Contra nuntius iniltilur Neapolim, snciie Dei Ecclesi;e perficcret; sed universa qu;e
cujus ducatus haud dum Gniecara doininationem ex- ablata sunt a perfido Longobaruoriim rege, tara ci-
cusserat, nec Stephanus ejus rei pontilicem monuis- vilates qtiam reliquas juslitias sine ccriamine red-
set, niii huic quam Augiislo ainicior fuisset, iit dcre , bealo Peiro principi aposioloruni f;Keret. »
coa3(:it cx Chrou. Ne;!p. ;ipud Pratillum (lom. II). Suipma hujus hislori;e omiiino convenit cum iis
Haec aulem occasio aula: Cunblanliuopoleos pcniius qii,e Eginharlus aliique bcriplorcb Fiauci enjrraat.
277 COD. DIPL. — MONUM., ETC, SEU CODEX C.\ROLLNUS. — EPP. ADRIAInL— MONIT. 278

Juval cx monacho Eiigolismensi luic aJTcrrc non- A liri cst. Perin sex Camp;vni;ic civitalibus domi-
!c in
tiiilla qiia; speclanl ad extrenniin anni l~r2 el sc- iialiim csse pontificem, episloI;e hiijus codicis non
quenlis iniiia quippe quai de iino tantuin legaio
,
doceiU. Ex liUeris tantum (91 al. 8K) qua; data; vi-
,

agunt, ralioiiem rciidunl marini ilineris, el lilleias deiUur siib finem anni 788 discimus principem ,

silriU : « liide perrexil ad liieinautluin in Tlieodonis earnin C;ipuam sacramintiim fiiiiditatis pr;v,stilisse
villa. Il)i venit ad euin missus domni apostolici poiUifici, qiii rem Carolo nmUi;ivit his vcrhi^ Ca- :

Ailriani Pelrus per mare usque Arelalum, el iiide puanos iu confessione protectoris veslri beali Pclri
per tcrrani, et invitavit glorio^um regein el Francos apostolorum priiicipis jiirarc fccimns, in fide ejus-
ejus pro diviiio servilio etjiislilia saiicti Petii conlra dcm Dei apostoli, et nostra, atqiic vestnft regalis
Desiderium regem et Longobardos. Et ideo mariliine poiciiti;ie. t Cujiis rei lesles sunt ali;i; litter;»; Adriani,

venil, qnod Romanis claus;ft fiieranl vi;« a Longo- quarnm fragmentuin referl Maliilloiiius ex aiithen-
bardis. El praicelsus rex. Caroliis siimplo consilio tico Dionysiano, {Siipplcm. ad Diplom.
in phylira
una cum Francis (|uid agerel, promisil se auxilium pig. 70). Etenim pr;c c;ieteris h;iec ibi narrat de Ca-
Romanis pr;«l)iluruin. » Tolidein fere verhis cum p:ianis, « pelcntes noliis bcatissimi Pe!ri et iiosiri
varielale aliqua rein narranl sa;pe laudali Annales cssciit subjccti, sicnt pcr donalioncm pia^cclliMUis-
Francor. ad an. 775. simi doiuini regis ngniti siiiU; » qiiare consilium
XXX. Longum essct posleriores chronologos el num sacnimeiUum recijiiat, nccne? qiiod pos;-
pctil
annaliam li.ac de re lo(|uenles in lesliino-
scri[)tores modam rccepisse audivimus. Ex alio aiitCiii fragmcnlo
nium adduccre. lllud certum mihi, aique expiora- liitcr;irum 314
Magiiiarii uuius ex missis rcgiis
luin t'Sl, nulli unqiiam srriptoruin veleriim ve- B pag. 90). Bencvcnlanai fidei icvilalem agnosci-
(//)if/.,

nisse in menlem, ul sanclissimo ponlifici Adii;mo nuis, qui regiis ipsis missis insidias slrucre noii
regique Caroto pietale conspicuo lalem nolam inure- dubitarunt, ct « illas civilatcs qiias sancto Pctro, vcl
rel. Quamobrem uterque vin licandus milii erit con- domno aposlolico douaslis, illis rclax. .. niillo inodo
Ira uuperi annalisia; opiiiioiiem, qua nescio aii alia veslram jussioncm coiiiplcre volunl ; s qu;c noii
credihilior propiiiari poleral, ut Adriani cpislolanim mullo an:c pnxidictum sacramcntum evcncraiit (ep.
inversione vocarelnr in duliium domiiuUio pontilicum 90, al. 92). Qiiaprop!er civiiaium istanim douaiio-
voluiitale populorum ca^pia , in;iguisqne aiicla in- nem :cque ceriain csse vi:'eo alquc carum Tiisci;!; ;
cremcntis a regibus Francoruin 1'ippino el Carolo. at un;im camdemque snbjeclioucm ponlifici ulrinque
Excmplis plaiiiora h;i^c fient. Ex siipia laiidala epi- aifirmarc non aiis lu. Tuscia ciiini :i Carolo suiiacta
slola (55. al. 60) quam initio aimi 770 ceiiissime ab coque omniiio pcudens, coiUiniio post donatio-
scriptam hic auclor lemerc disliilit ad 781), pnclcr iicm a pontificc posscssa fuit , nequidqnam conlra
iiulicia illa minime diiiiia ponlificii dominaius iii alhilas cpislohis iiilcnlc annalisla. At de Campairue
Urbe, lestimonium vaMc apoiinm siippelil TuscicC civilali')us secns fnit : nani({ue ii principcs pi^escn-
L;uigoI)ardici« sanclo Pelro donaUc a Carolo aimo tem Carolum melucnses onmia suiit pollicili; post
774 ciiin primum Romain
venif, cl donationi pa- cjiis disccssum, noii mo;Io fcfclicriint piomissa, scd
Iris siii ins!aural;ie propriam
adjecit, m;\j()rcmq;ie rcgios eliam missos insidiis pcer»' ausi siml. Carolo
ad validilalem posiiil siipra corpus beali Pelri. igitur donationem suam accrrime viiuiicanti aposlo-
Nam ponlifex Clnsiiii ducis invasiones quercns iii ea Iic« scdi Inrpem nolam illusoris iniircre est iiuiigui-
proviucia, uiiam ex Tusci;D civilali!)iis appelhU ci- (^ tas nou ferenda. De Adriano vcro ciijus consilia et
vitatctn uostram CasletU Felicitatis. Uujusiwodi aiUein pacta ciim Carolo pro dclurbaiido Dcsiderio e solio
doualionem illusoriain isie essc conlendil (an. 788), nuijorum deploiaiilur ;^,miss;i, uniiiu id dico, quod
pncposlcre accipicns epislolam 89, al. 00, ([uasi taiilo poiilifici insigncm adeo injuiiam coiijcctando
Adrianus orel regem co anuo, neinpe qiiarlodecimo laiilmn iiiferrc (ahulatoris est, non hislorici.
|)ost donaiionem, nt 313
^ibi per suos missos tradi XXXil. Antcqnam rcccnseo ipsas epislolas ex
faei:U singulas Tuscia; Civitatcs. Falsitatem inier- quilins Iiuc usque dicla planiora fieiU , de SabiiiensL
priiatioiiis deiegenl epistoUic verba « Missis veslris
: lerrilorio qiiod cerle intcgrum sancla sedes posse-
duigcre dignemiui, ul nnllo modo ad vos remearj dit ex Caroli liberalilate post allcrum cjiis advciUiim
aiideaiU, nisi prius sub iiUegritale civitales in p;»r- in Itidiam, nonnibil sul))iciain oporlcl. Elcnim an-
libus HiMievcntanis, sicul eas per vesir;im sacrani n:disl:i, pnrter ruierariim invcrsionem ipia histo- ,

o!)larioiiem bealo Pelro et nobis contnlislis, in onini- riamsiibiidiciilepcrsc(|uitiir, dilemmaisliid projicil in

bus coiUraiicre valcaiU, et jiistilias de Popiilonio et mCLiiirii « .\iil Sabinanon crat luuc
: temiioiis in di-
RosoHis noliis facere sub iiUegritale slud(;anl. » tioiie Romaiii poiililicis, (piia in diicalii Spolelano
Adrianiisigilnr civilaliim, qiias niiper donaral C:i- coinprcbendcbaiiir, aiit si a Ronumo diicalupendcbal,
roliis :iii c simm tertiuin ex ilalia disccssum, an. 787, eoclarius appareret ponlificem nc([iie Roma', neiiiie
nccd'im sibi Iradile fueranl, p >ssessionem inire cu- cjiis (Uicalus domiimm lum fiiissc. » Scd argumculi
pil pcr rcgios missos, quoruui itein aiixilio res, qu:e utra([ue pars corruit; n;iin neipic iu Spolelano diica-
Populoiiii elRosellaruin possessioiii iiUegiaMlceraiU, lii , neqiie in Roinano id tcrrilorium iii moniimcnlis
obliiicreopla!. De ca^teris aulcm Tuscia; civilalibus vclerum occurrit. in gcslis Zacli;ui;c apiid
Aiiasla-
p.
haud similia qu;ieril; sed exemplo eariim anno jam siimi narraliir Trasammukim
Spolcli ducem siios
qmiiioilccimo possessarum uliiur, nl BeneveiUaiuc populos rccnperasse, id cst « .Marsicanos, 1'orconi-
sibi iralaiUiir coleui mo;!o possidenda; « Sicut : uos, Balvcnses, S(mi I^iniiciises. Deiiide ingressi pcr
iu p.niibus Tuscia; civilalcs, id esl Suana, Tuscana, Sabinen;-;e lerritorium vcnciunl in i\e;Uinaiu civiia-
Uilervo, et Baliieo Rcgis, caierasipie civil;Ucs ciim lem. Qui Rcatini coiilinuo cl ipsi se siibdidcnml. »
nnilms cl leniloriis carum bealo Pelro offerentcs El infra rcgem Langobardorum rcddidissc pimliiici
condoii;islis ila iii eo modo civitales in parliluis
, 4 Sahineuse palrimouium, ([iiO;i pcr aimos pro[)e Iri-
Beneyciitanis coiUradere nol^is protiims faciatis. » ginta fuerat ablalum. » Ae iicalinos (|uid(Mn S;ihi-
XXXI. Clariiis id p.ilet ex posterioribus liltcris nensi lcrritorio finitimos Spolclani juris cssc |)a!et
(92, al. 80), nam horum iiihil ab iis missis factum cx gestis Sicph. lli, u!)i agiliir dc Christophoro ct
csse ait, seque eo misisse duces siios una cum rcgiis Scrgio Roinam veuicntibiis ciiiu mililc advcrsus
aliis missis; sed vix civitates cum carum clavibus p-.eir.iop;)|iam Coust;iii;iniim « cum Rc;Uinis ct: ,

oblinuisse absqiie earum h;ibilatoribus « Nos :

315 Fnicouiuis, al(|ue Longtrhardis ducatiis
aliis
quippe, proseipiitnr, in eoruin liberlate permanen- Spolclini. l']lsi distiiigui vidcaiUur in gcslis Adriani
1)

lcs, sicut c;cteras civitates in

partibus Tusci;e donis siil) primiim adventiim Caroli « Spoleliiii, et Rcali-
:

vestris regere et guiiernare eos ciipimus, omnem ni , ct ali([iianti coriiiii utiles [)crson;c , aule(|uam
eorum halienlcs legcm. » Ilaqiie plemim ponli- Dcsideriiis et i^ongohardornm cjus exercilus ad
ficis dominium in Tiisci;e civilatilms qu;e ilcrnm Claiisas pcrgcrcnt, Iieatum P(irum confugium
illi a;!
,

iii e.xcmplum adducuiUur, iu dubiuiu vcrterc mcn- faciciilcs pra:diclo sanclissimo Adriano papu; sc;;e
27f» B. CAROLIMAGNI OIT. PARS I. SECTIO III. 280
tradidcrunt. Luciilcntlus auteni srparntsir Snhi-
» A intcgrum cidcin Dci
apostolo pr^esidianle voslro
ncnso tcrritorinni a dncatiims Uomano, cl Spnictino pra>ccllciilissiino aniiisu digncmini. » Unum dceral,
in noslroCodicc. Adiianus an'.i({nas donaliom^s cnu- nl <lata integra cjns patrimonii posscssio ex Ailiiaui
nicrans (cp. 5!), al. 49) « In par!ii)iis, ait, Tnscia^
: cpiitolis disccrclur; at (pnclcrqiiam quod pcrpctmiiu
Spolclo, scu Bcncvcnlo, at<iui! Corsica, siinnl cl Sa- silcntiiim s(Miucns dat;K cjns possessionis nos a<Im(>-
viiicnsi palriinoiiio. j FJ <iignnm nolatu cst qnod ,
itc;) Caroliis lias collcgit anno 791, ct .\(!rianns iis-
fpKMnadniodum diio dncatiis, Spol.tanus ct ncncvcn- qiic :ul 795 supcrstes fuit. Idcirco linili liiijns iiego-
tamis, ct pi-ovincia Tiis('i:c nccnon insiila Corsica, lii cpistoh iic(|iii;l(iiiain qn;critur. In diplomatc ait-
c.iji sita craiil piitiimonia, mcmoraiiliii', ita Savi- lcm Ludovici Pii puraiii pnlam Caroli patiis siti do-
«Misc lciritoriiiin nominaUim cssct, nisi ct Palri- iiationcm rcccnscri compcrio jiixta Codicis bujiiscc
moniiim cl tcriitorium nna cadcm(]iic res fnissct, ad sontenliam ; qnare ct S;ibinciisis terrilorii causain
Sa!)incnsc (|:iod atlinct ita ut ca di(XM;csis scu ino-
: fiiissc alisolntam niillns diibilo. Ait ciiim : « Eodcni
dica proviiicia, (pi;c iiodic({ne audit Sabina, inlcr niodo tcrriloriiini Sabincnse siciit a gcnilore noslror
U'a;iiios ct Laliuin consistens, patriinoiiinm scu Carolo imp. biiato Pctto :ip. pcr donationis scriptiiiii
tcrriloriiim essct sancta^, sedis liinc iiidc usurpa- est sub intcgritaie; qncmadmodum a!)
conccssum
tuiii , ncc iiisi a Carolo postliminio, ut ita dicain, Magcnario abliatibus inissis illius inlcr
Itlicrio et
Vcvocaliiin. idcni territorium S:»biiiciise aUjnc I{c;itinum Ucfini-
XXXIU. Nil niclius rem istam comprobat, quam Uim esl. » Cum vcro isla aliaquc iniilt;» cx su')j(!Ctis
litlcraruin Iiujus CoJicis tcslimonium. Ac priino sic epistolis planiora siiit futiir:i (iianKpic aliud i on cst *
profitctnr Adriamis C;n-o!o (cp. 71, ;d. 5G) « Tc- B Ludovicianum diploma, qiiani vctcris dominii iiiaxi-
:

stcm cnim invoco Oenin, quia niilioriim nncs iriMtio- iniquc quod b:ibuil iiicrcmciili piM' Pippini ei CaroK
iiabililcr appcio, scd sicut cx antiqiiiUis luit, ipsiim (!on:it;oiics comp(!n<liaria rcpdilio) sptx-tari iiunc
jam ratiim patrimoniiim, cl id in inlegro bcato Pctro oportct singill:itiiii cpistobis Adriani qncis vcluti ,

conccssistis, ita suscipcrc optainns. » Itcm (cpisl. 72, ccrtissimis inoimmcnlis ditioncs fcre onines <»posto-
al. 70) « Posccntcs dircximus dc Savincnsi lcrrito-
: lic;c scdis inlucrciU.
rio, ut c;i pro inerccdc aniina^ vcslr;i% parilcr-
qii;<!

quc noslnc atqac commatris, iictnon

spirii;>iis liii;c
vestra; nobilissim;i! proiis, bcaio Pclro aposJoloruin LL
principi in in'cgro concrssistis, aJimpicrc pcr lide-
lissimos inissos vestros, <pii cl causam ex pailc cxa- •317 ITEM ADKIAM VXPJE EPtSTOLA
minavcrnnt, sictit ct antiqnilus Init, conlradcre no- Al) nOM.MM CAROI.LH UEGE.M,
])is julicalis. t Iliuc liiprct palrimonii ac territorii Pf.r. GACSriUIlUM a ABBATEM DIRECTA,
S:il>inCiisis no:ncn iiuliilcrcns nec ptti pliis quam
;
lu qua couliuclur de vicloria ipsius prwdicti re(jis, et
possidcbatur aiKiqiiitns. Captii tantnni dillicile vidc-
de episcopis Pisauo ef Lucano, iit ad proprias sedes
liir, qiidinoiio conccssio api)cllctur jus aiitiipium; at
atfjue ecclesias pro sua pietate rcmearc conce-
aiia cx cpislola id ctiam patet (cpisi. 73, al. 78) :
dcret ^.
* Justiliani, qiiam bcaius Petrus aposloUisprotector

\cstcr ex ipso tcrritorio habct, pr;cscntaliter jam [An. Doin. 771, Cod. Car. lv, cfiron. 50.)
fatiis Mai^imuius niissus vcslcr vidit, lani p;M' dona-
q .\uGCMENTb.M. — Postqiiam
Carolns Ronia discessera*.
tioncs impcriales quain pcr ipsorum protcrvorum
,
rcdicratiiuc in casira prope TiciniiniIiauddum ex-
rc!gum Langoliardorum ipsum tcrritorium cum ma- pugnalam, Gausfridus Pisanus inde profectus ii.i
sis sii)i pci tincnlibus emicleatius dcsignantes. Si patriam, dccidil in Allonis diicis Luccnsis insi-
vero pcrlidiis Desidcrius dudum rcx non sab integri- dias, (pias evasnrus Romain fiigit, retulilquc pon-
tatc, scd l:intuinniodo inasas nobis quanuim rcpeiiri lilici victorias Caroli. Eumdcm pontifcx cum suo
potiiit qn:is cx 316
ixntiquitus sancla Romana Ec- misso Anastasio ad rcgein reiniltit; cui gnitulaliii'
clcsia lcnuil, ut iiulliis ex illis parlibus Langobardo- victorias. Istas se cum clcro, monachis et universo
rum aiisus csl resislere, quanlo magis vcstra; a Dco populo assiduc implorare prccibus ainrmal a die
protcct;c rcg;di potenlia; in omnibus obcdientes exi- ejus disccssus Roma. Orat ut Pisarum, Luca; ac
slcnlcs jnssa Vi.'stra adimplcrc debuerant? Nos qui- Regii cpiscopos ad eorum seiies reverti pcrniittat.
dcfn ncquc impcratoribus, ncquc regibus graiias agi- Domno "=
cxccllcntissimo filio Carolo, rcgi Fran-
nius, liisi tantiimmodo vestr;e triuinpbatorissiin;e
coruin et Langobardorum, atqiie patricio Romano-
cxcellcnti;c, qnia novilcr cum bcalo Peiro apostolo-
rum principi sub intcgrilate condonaslis. » Taiilse igi- ruin, Adrianus papa.
inr inass;e craiit illins tcrrilorii, ut ferc totiim ilbid Rcversus a vestris a Dco dilectis regalibus vesli-
consliUicre vicicrcntur patiimonium sancti Pctri ; Ca-
giis pryesens Gausfridus habitator civitatis p!san;ie,
roliis vero oinncs aliorum donaliones inslaurans,
siianpic liberalilatis aliipiid adjungcns, loluni id ter- iiostrisque prnesentatus obtutibus, rctulil nobis do
rilorium sancto Petro cl succcssoribus concessit.
^ immcnsis vicloriis quas vobis omnipotens et rcdem-
XXXIY. Quod adco certuin esl, ut in dubium rc- ptor Rosler Dominus Deus, per inlercessiones beati
vocari oinnino non possit, nain totalis ista eonccssio
aliis in liltcris (epist. 67 , al. G9) qu;c jam allatas
Petri, principisaposloloriim, concedere dignatus cst,

pncivcrunl, conceplis verbis eiumtiatur « Miillis, : scd el dc vcstra prospcritate nos certos in oinnibus
ait Adriamis, documcntis, de vestris allalis niuncri- reddidit. Quo audito, vehemcnti exsuliationis hcli-
l)ns Lcclcsia bcali Pclri eniluil, lam dc civilalibus
lia noslcr in Domiiio ovaus relcvatus est animus; ct
(pcini dc divcrsis territoriis snb inlcgrilate eidcni
Dci ai)ostolo a vobis olfcrtis; et idco poscciites vc- rcgum pt
protinus exlcnsis palmis ad ;cthera Regi
slram a Dco promotam rcgalcm clciiicnliam pcli- Domino doniinantium opimas laudes relulimus, eai-
inus, ul siciit a vostra pncrectissima cxccllcnlia bca-
xius dcprccantcs inclfabilem ejus divinam clcinen-
to Pctro niili iiori vcslro pro lumiMarioruin concinna-
lionibiis aUpic alimoniis paupcrum, Savinense terri-
liani, ut et corporis sospitatcm et animiie salntcin
lorium sub iiitcgritate conccssum esl, ita id tradcre vobis fcribuat, et niullipliciter de hostilnis vicloria!

a B. cl Cciit., Ausfridum. In marg. Bar., Aiisfri- pro ipso prcces faciant indicat. Ausfridum Carolo
duill. GUETS. commendat; pro Pisano cl Lucano [LucensiJ cpi-
i^Arg. Paiiv. (Cod. V«<. 20) « In vigcsima
: scxla scopis orat, ut ipsos pro sua pietate ad proprias se-
f
vig. scxta] (kirolo gr:itnl:itur pro victoria, qii:mi ipsi dcs, aUiiie ccclcsias rcdrrc suiat (permitiat). > Cf.n.^.
Ausiridys Pisiv;;us abbas iiarravcrat; qiiam diliscntcr Sumin. 2U, liar. clCont. Gntis.
^;
 9M COD. DIPLOM. — MONUM., ETC, SEU CODEX CAIIOLINUS. — EPP. ADRIAM. 28®.

Iribuat, oiniiesque barharas naliones vestris sub- A res, atque insidiatores iii ilinere qui eum interfi-

slernat vesligiis. cerent. Quo cogni.o, apud nos refugiiim fccil ', et

31S Etcerle, crcde nohis, inagneChristkmissime duin se pelisset ad vestra absolvi vestigia, dum jam
rex, boiie pr*cciientissinie fili , maximam Ijabeto aderat, tum habuimus Anastasiuin nostrum missum
fnUuiam, quia dum lu fideli sludio in amore ipsius ad vestram excellcntiam dirigcndum, eum ad ve-
principis aposlolorum secundum tuam promissioneni stram pr;iisentiam cuin ipsonostro niisso absolvimus;
perinanscris, et cunctaeidem Dei aposlolo adimplerc quem pelimus, ut pro amore beati Fetri, et noslra
studueris, et salus tibi et immensa victoria ab omni- p;istiilatione benigne suscipere, et proteclionis atque
polenli Deo tribuctar indcsinenter; et quidem nos f;ivoris veslri opem illi impertiri digneniini, depre-
Deuin proferinnis testem cui omnium cordium oc- cantes et hoc ut massas illas \Forte, mansos illos],

culia rescrata existunt, ab illo tempore, dic ^ quo quas ei coiicessistis, pcr vestram auctoritatis largi-
ab bac Uoniana urbc in illas partes profecti cslis, talcin possiiicat. Sed et hoc nimis quaesumus atque
quotidic momentaneis ctiam atque singulis horis, postulanius bcnignitalcm tuam, ut episcopos illos,

omnes no.-tri sacerdotes, seu eliam religiosi Dci fa- id est civitatis Pisanoe, seu Lucan;c Regii [Lumb., et
rauli, inonachi, per universa nostra monaslcria, si- Regii], ad proprias sedes, atque eoclesias, et pleiies
mulqueet reliciuus popubis tam per lilulos quam per B cis commissas absolvcre jiibeatis leverti, quia ifa,

diaconos ^ trecentos Kyrie cieisoii •=

extensis vocibus bone rex, excellentissinic fili, aninuic tu« cxpedit ut
pro vobis Deo noslro ad clamandum non cessant, ipsi cpiscopi propriis scdibus resliluantur, omiicsquo
llexisque genibus eumdein misericordissimum Domi- Dci Ecclesi;c suis praisulibus ornalae consistant, et
num Dcum nostruni exorantes, ut ct vcniam delicJo- cunctus Dei populus in magna Islilia vcstiis felicis-

rum vobis, et maxiiiiam prosperilalis bttiliam, etiam simis tempori jus dcgeie valeat, vobisque boc respi-
el copiosas victorias vobis niullipliciler e ccelo con- ciat ad ae;ernain mcrccdem. Nos ilaque firmi in

cedat. vestra charitate pcrmanentes, 320 '^i^'0 ea qua^

319 ^pse relulit nobis siquidem Gausfridus, dum peitincre cognoscimus ad salulem auiinse luae, fidii-

a vobis absolulus rcversus est, voliiil eum interfi- cialiler vos salagimus deprecari, ut Deus noslcr
cere «i
Allo dux ; unde dum vcllet ipse Gausfrcdus omnipotcns veslris scmper placalus exi.stat piis

ad vestra denuo rcverti vesligia, posuit explorato- opcribus, et copiosam vobis ex hoc iii pncseiiti ct

a Tani Lambecius quani Gcntilotus legunt in cod. C'i) pniccipue iii niissis quotidianis « Quod, inquit, :

ab illodie abs(iue ea voce tempore; nam Caroius ad- a Gnecis nullo inodo dicitur. » At Adrianiis, qui plo
buc cum data est h;ec epistola, quam
in Italia erat, bis ralionem habuii, qu;c psalmos ignorabat, trecen-
cum Cointio Pagius (an. 774, n. 9) rectc ad hunc an- G tos Kxjrie eleison pro C;irolo in cunclis Urijis cccle-
num rcfert, invito Muratorio (an. 773) qui conje- siis cani niandavii, duin Ticini obsidio pcr cum lle-
clando ad annum diffcrl 785, nou videns tuin teinpo- bat. Vide infra (ep. 84, al. 91, nol.). Id.
ris Carohnn appellari pcrpctuo compatrem, quia Ca- <i
Alloiiis fit etiam mentio infra episl. 65. Grets.
roli filium e sacro fonte susceperat an. 78L Cen.\. >=
Allonis ducis Lucensis mentionem sc inveiiisse
b Diaconias haud dubie legendum. Hujusmodi ait Murator. in charlis archivi Luccnsis post an.
niendis codicem scatere jam moiiui, qu;ie soioecismis 782, idcirco cpistolani differt ad consccula enm aii-
SBVi illius addita inficetam lcctioncm reddunt, at sen- nuin tempora. At pr;i'ter compatris liuilum quo carei
tcntiam non mutant. Octo et viginti tum titulos seu epislola, Gausfridi Pisarum incohc historia iios doccl
basilicas, septem diaconias pro ccclesiasticarum re- (^arolum in llalia esse. Quare non longc a vero qiiis
gionum numero exslilisse Roin:x% docent antiqui Or- abcat, si Francis militibus in Italia constitutis Al-
dines Rom. I et III, apud Mabillon. {Mus. Ital. tom. loitem pntfuisse putet, cui postca Luc;c adininislratio
II) el auclores apud euind. in comm. pra!v. Id. demandata fuerii. G.uisfridus siqiiidcm in patriam
c Liiani;e geims. In tractatu contra Graicos a Ste- rediens decidit in Allonis insidias, ac retro iter
vartio ex biblioth. Davar. in lucem edito (Canis. cx flectens ad Francorum caslra rcdiiiirMs, novas dc-
recens. Basuag. tom. IV, p. 60) inter nialas coriim prehendit Ulius diicis iusidias ; quarc finitimain Ec-
consuetudines h;vc rcccnsctnr : « Quod Christe elei- clL'si;e ditioiicm ingrcssus Roinain confngil, undc a
son nunquam concinunt, Kyrie eleison frequenlis- ponlifice cum suo legalo ad Carolum rciniltitur, cjiis-
siine cantanl in ofiiciis suis : » quasi Christum minus quc gratia luicc cpislola scripta videlur, qiiippe in qiia
posse quam Dominum pulent. Altamen inemoria D illiiis pncscrtim causa agitur. Qux aiitcin sequunliir

revocandus canon 5 concilii Vasen. (Labb. tom. IV, dc tribus cpiscopis in suas sedes resliliicndis, uuun-
p. 1G80) in quo anno 529 ila dccernitur « El quia : qiie obscura, pcrspicue tameii dcinonstrant, sccutos
lam in scde apostolica, quani eliain pcr totas orien- eos essc principcm in Italico itincre, alqiic adhuc
lales atque lialiui provincias dulcis et nimium salu- deiicre in Caroli comitatu (piare ponlifcx fort;isse
;

taris consiietudo est iiitromissa, ut Kyric clcisoa itietiiens nc eum scqucrcnliir in Franciain non mo-
fivqiienlius cum grandi afiecUi el compunciione dic;i- dico ciiin ccclcsiartim eis commissariim incoinmodo,
tiir, placuit etiam nobis, ut in omnibus ecclesiis no- ad suam quciiKpie scdem rcinitli cwral. Victori;c
slris ista tain sancta consuetudo el ad matiitinum, et autcm, quas vocat immensas, ac bc;ito IVtro intcr-
ad inissas, et ad vespcram Deo propilio intromitla- ccdcntc a Deo concossas dicit, non ali;c siint (piam
lur. t Ducang. addit cap. 205 lib. vi CapiUiIar. Langobardi dcvicli, Ticimim cxpiignaliim, capliinic
el capit. Herardi. Hujus cap. 58 recilalurinaddition.: D(.'si'derius cum uxore cl filia, omncs t!ics;uiii et
« I)l exsequia; inortuorum cuin luclu secrcto et cor- cunc;;ie civilates in dcditionein acccpkc. Aunal.
dis gcmilu fiaiit. Et psalmos ignorantcs, Kyrie clei- P^rancor. et Fulden. Pagiiis (an. 774, n. 9) pulans
son ibi canant. » Unde et Kyrie eleisare apud eum- (bilam liaiic cpisU)Iam antc Ticiiii cxpiign;ilioiicm,
dcm. Qiiare liquet consueludinem illam qiiai in ,
:iiisam dcdit Muratorio ut ncgarcl iillaiii a Carolo
Gnccis improbatur, in occidcnie eliain oblinuisse vi(U)ri;Mn rclalain cssc in Laiigobaidos. Ulcrque vir
per octavum s;eculum cl pr;ecedenlia. Tamclsi et d!)c.us h;ill;icina'ur. Ci;.n.\.

C/uis/t- c/c/sou dicerolur, tcstc Grcg. M. (H!t. vn, cp.

2S3 B. CAROLl MAGNI OPP. PAUS 1. SKCTIO III. 2^»4

riUura \1ta Iriliual iTuuiuor:\Jionein. luculuuieui A Ijeali Pelri et uostro rcccdorc lualueruul, uiagis

auleiu lirmi iu iiostris aposlolicis uiau.Ialis quein-

cJCcUeuliaui vcstraui gratia supenui cuslodiat.
«,

Lll. ad uoduiu cxslileriiut sul) uostro praulccessore, doni-

ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP^ uo Stepliauo papa, cui sancla; recordatioiiis geiiitor

\D DOMNUM CAROLUM REGEM DIRECTA, tuiis siiuuUpie ct pneclara cxcellcutia lua ipsuin

conlinetur de yrolervin Leoms arcliirphcopi cxarchalum subjurc beali Petri permaneuilum tra-
1h (ina
liavennatium civilatis *».
diilil, in omiiihiis (irmiter pnrmaucre uoscuiitur f.

(Ih. Dom. 771, Cod. Car. i.iv, cliron. 51.) Naiu pra-uouiiualas ci\itales, ul diclum es%
ARr.uMENTUM. — Coufccto Italico bello Carolus iu yEmyliie ipsc uefarius arc!)ie|)iscopus iii sua poleslaie
Fraueiaiu rcversiis eral, quo poiitifex auiliil luissos
detiiieus, ibidein actores quos voluil consliluit, ct
Lcouis archiep. Raveuualis diiectos esse silti ad-
postrci;is discessuiu nostros quos ibidein ordinaviiuus projiccre visus csl.
versaiuii causa. INaiu illieo
Ticiiio iuvaserat Faveuliain, Foruuipopiili, Foriim- Se:l et cuuctas aclioncs iurra civilalem Ra\eiina-
livii, Ca^siiias, Holihiuui, Co;niacliiiu, ducalum
Fer-
tiuni ipse ordinavit, et ccce, quoJ uuuquam spe/a-
rari;e, seu Imulas, at^jsie nououias, silti aiens
do-
vituus, in inagnam bumilitatem saiicta spiritalis
uatas a Carolo cum Pentapuli. Peutapolenses a
servitio saiicli Petri avelli uou potuissc, at iu inaler tua, Roinana Ecclcsia venisse dignoscitur, et
/Emilia archiepiscopiim pDiitiiicis act;)rihus ejeclis B nos etiain in nimiain deminoralionein atque desuecti
II exempio jus luelur apo-
suos posuisse. Slephaiii esse videmur, duin ea qua; potestalivc temporibus
slolicui Auaslasium cuhicularium missuin
sedis.
suum legat plura coram mintialuruiu. Archiepi- 322 Langobardorum detiucnles ordinare ac dispo-
scopum 'ad olliciuui revocari opor'.erc, ne pejor nere videbamur, niinc temporibus veslris a nostra
condirio sit sanclic sedis post exaclos Langohar- potestate unpii atque p rversi, qui vestri nostrique
dos, ipiam autea Aieril; Anaslasium cum prospero
cxistuut aiinuii, auferre conanlur, et ecce impro-
nuulio, el effeclu causa; remitli oral.
Carolo, rcgi Fran- peratur nobis a plurimis nostris iniinicis, expro-
Doinuo ''
excellentissimo fiiio
brauies nos ct diceutes Qui;l vobis piofuit, quod
coruiu et Langohardorum, atquc palricio Romauo-
:

nim, Adrianus papa "'.

Langobardorum gens csl abolila et regno Francoi um
nimis ar- subjugata ? et ecce jam nihil de his qu;e promissa
Pervcnit ad nos eo quoJ protervus ct
sunt adimpletum est ; insuper et ea quai anlea bcalo
rogans Leo 321 archiepiscopns Ravennatium civi-
Petro concessa sunt a sancl» recordationis domno
talis suos ad vestrain exccllentissimam bcniguilaiem
falsa siiggercndo, dircxit
Pippino rege, nunc ablata esse noscunUir ; etenim
ad contrarietatem nostram
magne rcx, post- iliud quod antefalus nefaudissinius archiepiscopus
niissos ; etenim, praeccllenlissime
partes asserit proponens occasioiiem, in ea poleslaie sili
Cjuam veslra cxcelienlia a civitate Papia <i
in
q exarcbalum Ravennatium quam Sergias archiepi-
Franci;c remeavit, ex lunc tyrannico alque procacis-
siiuo iuluiiu relicllis beato Petro et no!)is exstitit, ct scopus habuit, tribui, nos, excellentissime fiii, quem-
adinoilum tempore donini Stcph::ni papse, qui illuc
iu sua polestalc diversas civitates iEmylise delinere
videlur, scilicet Faventiam, Forum populi, Forum iii Franciam profeclus est, cui et ipse exarchalus

Livii, Cesiiias, Bobiuin, Comiadum, ducatum Fei- tradilus cst, ita et noslris lemporihus eum sub no-

rariic, seu Iiuolas aique Bononias, asserens quod a st-ra poteslate disponerc alque ordinare volumus, et

vcslra exccUentia ipsai civitates una cuin universa omncs in hoc cognoscere possunt, qualem potesta-
Pcnt :pi)li illi fuissent concess;ie, et continuo direxit lem cjus bealitudo [Lnmb., Gent., Ter-beatitudo], iu
Theophyiaclum lui^sum suuin pcr universam Pcnta- eamdem Raveimatium uriicin et cunclum cxarcha-
polim hoc ipsum dcnuntiaus, cupicns eosdcm Pent:'- tum habuit, qui etiam arcliiepiscopum Sergium ex-
polenses a nostro servitio separare ; sed ipsi nullo inde abstulit, dum contra ejus volunlatem agere

inodo se illi bumiliare incliuati sunt, nec a servilio spiritu superbiaj nilebalur ^.

a d Mcnse Maio vel ineiiule Junio Papiam expugna-

Arguin. Panv. {Cud. Vat. 51). « In tr'gesiina
priiua |trigesima pr.] iteium vehemeuler Leonem tam esse intcr auctorcs constat, ncc niullo posl
RaVennatein archiepiscopuniaccusat, qiiod iuobcdiens D Carolum rediisse iu Frauciam, ubi Saxonum au-
ct protervus factus sit ab illo tempore (pio a Carolo daciam codcm anno reprcssit, aimahstaj omnes le-
rediit cl Caroiuin orat ne Petro [sanclo Pelro]
;
slanlur ad an. 77i. Cenn.
auferri paliatur qua3 ab ipso el Pippiiio palre ejus
e Antequam omuia h;i;c fiereut, nicnses aliquot
clapsos esse res ips.i docct quare Novembri aut :
ipsi Pclro Isancto PetroJ ohlala sunt. » Cen.n.
b Suiu. 51, Bar., Ceut. Gkets. Deceinbri mcnse datam fuissc hanc epislolam puta,
^ h\ Col. Vat. Panviuii hscc epistola cum duabus noii aulem tardius. Ailrianus quipiie dilionis su;e
sequentihiis legunlur ordinc iuverso. Perinde eiiam nnijori parte exutus, continuo Carolum rei couscium
in Col. Carolino tres sequenles iuverso ordiiie isti, csse vobiil. Ii).

de qua agimiis, priemitluutur. Coiutiiis, Pagius alii- Diploma donatiouis Carisiaci datum an. 754 a
f

que trcs illas ditferunl ad an. 77G. Muratorius se- Pipp.iio rege, subscriplumque a Carolo et Carolo-
queiUi aiiiio 7/7 cas tribuit. Aliiul inihi suadetur mauno hic laudatur. 1d.
rebus iu unaquaquc earuin uarratis niissisque iuihi Vide supra (ep. 15, al. 27, in not.). Hanc certe
6

cmmtiatis. llaiic recte Pagius ( au. 774, n.J"!) con- singularem his;oriain, quam nostro Codici acceptam
biguat hoc aiiuo perperam Muratoriiis 777, ilhid refeiimus, Aguello schismatico auctori Gestorum
archi(^pp. Ravenu;e pnxifcrcudam csse omnesvident.
;

prailcrea monciis, quod Leo archiep. Ravemnii do-

nunari caperat iu cxarchatu ab an. 77i. Tanlam in Qua lam:'u Agucllus (iii Serg. cap. i) huic epistohv
fidctn adjuiigit, non rejiciendus. « Judicavit, inquit,
Adriauo socordiam (piis poterit cogitatioue coiii-
a lir.iljus Pcrlicic lolaiu Peul-apolim, et usque ad
plccti. Cli.Niv'.
SSo COD. DIPLOM. — MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. - EPP. ADRlAiNL 286
Eicniiu ipse nosler praeJecessor cmictas actiones A LIII.

pjiisd(Mii exarcliaUis atl peragendum distribiielsat;, et 324 5TEM EPISTOLA EJUSDEM PAP^.
AD DOiIXLM CAUOLUM UKGKM DIKECTA, l'ER ANDKEAU
oiniics aclores ab hac Romana urljc pncccpla ea-
ET AXASTASIUM,
riim(!ein actiouum accipiebant. Nam el jndices ad
Pro juslilia sancloi Dci Ecclesia% et de Leone arcliic-
f;icien !as justilias omnibus vim palie:itibus in eadein
piscopo, qui adjam prwfatum dominum rccjem prO"
Uavenn;itium uriie residentes ab hac Romana urbe peraml <^.

dircxit, Philippiim videlicet illo in tempore presby- (An. Dom. 775, Cod. Car.
liii, Chron. 52
)

t-rum, simulque el Eustachinm 323 quoinlam du- AiiGUMEMTUM. — Reversi

ab aula niissi aposlolici
cem, et ut pleuius de hoc salisfaceie Christianis- Andrcas episeopus et Anaslasius cuhieulurius Ca-
roli coiist;ui;iani iii proinissis adimplendis teslan-
sima excellentia vestra potesl, dignetiir advocare liir. Pontiiex l;\!.'a!ur et gratias agit; rogat iiibilo-
praidictum Philippum episcopum, eoque de hujus- niiiuis, «l (|iian!oeius domitiouem suaiii adiiiqileat,
modi re inquisito, cerlissime veritatem agnoscere ut beatus Petrus, qui ei Langobanloruiii le^num
Siibjecit, victorias etiam coiieedat eoiilra bnibaias
potestis, (juia omnia ila sunt quemadmodum iniio-
nationes. Leoiiem arehiep. eumdeiii Carolum
liiimus, et non tibi placeat, boiie et excellenlissime adiisse, qiiod regiis ex litteris audierat, nou
fili, ul in lautum despectum alque biimililalis demi- improb;»! at se inseio, qiii sunin missiim cum eo
;

norationem sancla Dei Ecclesia Roinana, spiritalis B conjunxisset, piofectum esse non laudat.
Domiiod excellentissimo filioCarolo, regi Franco-
n>ater tua, qu:v caput esl onmimn Ecclesiarum Dei,
veuiat, sed magis peto le coram Deo omnipotenle
rum el Langobardorum, atijue pati icio Ronianoinrc,

Adrianus pjipa^
ut ita disponere jubeas, eumdenKiue archicpiscopum
Reverteiites ad nos missi nostri quos ad veslnini a
sub nostra potestate contradere digneris, ut a no-
Deo illustiatam pra;cel!eiitiam mijjer visi sunuis dirc-
L^s cunclus exarchatus dispouatur ", sicut siepe
falus donmus Stcphanus, bealissimus papa, tempo-
xisse, scilicel Andreas reverendissinuis fraler iioster
cpiscopus et Anastasius cubibuius «^ , detiileruiit
rR)us sanetic memori;cgenitoris veslr» domui Pippini
nobis honorandos alque melllfluos benigiiissiiiiae
d;sponere visus est, quatenus vestris felicissimis
tempordjus ipsa saucta uiiiversalis Dei Ecclesia exal-
Clirislianiialis vestroe apiccs, quorum series, dum
noslris recilaretur auribus, liqiiido cunela in cis an-
lala permaneat, et ex hoc in pncsenti vita suflVagiis
nexa didicimus, sed et ipsi pnef.iti veslri niissi inde-
aposloloram beati Pelri et Pauli regni gubernacula
longo senio cuni immensls victoriis possidere, eliam
niinute nobis omnia qua; illis a vobis iiijuncta snnt
detulerunt, plenissiine asseientes de veslra benevola
et in futura beatitudine cadestia regna adip"sei me-
reamini. Ecce enim nijignopere diiex inus ad vestra
magna eordis constantia, quam crga bea-
puritatc ct
C- lum Pelrum, iviiueipcm apostoloruiii et iiostiam nie-
r-galia vcsligia praeseuiem Anastasium, fi lelissiinum
diocritatem s^euii lum vestiam 325 promissioncm
nostrum cubicularium i',
cui ct in ore posuiinus qu3c
iiostra vice vestne excellenliai enarrare debeat, qiieni liabere videmini, pro quo niinio rtpleti gaudio, illico

exlensis i>alniis ad ;cihera, oninium creaioii Doniino

iu omnibus vobis commcndantes ciincta illi credcre,
ct ad nos cum prosjxMO niintio Deo nostro iininensas lulimus grates, iupeiisius pro
et eflectu caus;e
vestra prospeiitate ejus divinam exoranlcs clemen-
ab30ivere julieatis. Incobimem excellenliam vcstram
gratia supiMna cuslodiat.
liam ut confirmet idem Dominus Deiis nosler lioc
ipsum in ves!ro florigero pectore, qiialeniis velocio-
rem alque copiosum frncluin sancta spii italis inater

vcstra , Roniana nostia Ecclesia , caput oii;ninm

Ecelesiarum Dei f,
de veslra conse(jiialur promis-
sione.

Tusciam, et usqiie ad niensam AValami, veliili exar- [Triges.] orat Candum ut nieminerit qiuic Petra
clius, sic omnia dispone! at, ut soliti siiiit modo Ro- aposiolo pioiiiiserit, quauta etiam ab ipso beneficia
uiani facere. sHac igitur ex caiisa Roiii;c agebat acceporit, seilicet provinciam Langobardorum, et
sub Paulo pontiiice, cum alia; illi niot;c sunl lites,
D quod ejuscirciimvallatus sunVagiis c;cteras oinnes na-
(jiiia Riibeus, Ughellus, Baechiiiius
ux(>r;itus essel. tioiies sibi subjicere possit. De Li^one areliiepiscopa
iiimiam babuerunt lidem Agnello. Stcphaiiiim quip- Ravennatcnsi JRavennate] indical, gratum sibi esse
pe II archiepiscopi opera usum esse in iiov;c dilioiils quod ad Caroliim profectus sit. » Cen.n.
admiiiistratioue coiiccdam ultro ; scd iiimiuiii sibi J Sumiii. 50, Ilar el Cent. Grets.
Iribuenlem ab Stejiliaiio eodcm (lejectuni esse tani <=
pncced. epist. unus t;inuiiniiiodo Anastasius
Iii
pcrspicue coiislat ex bac epistola, ut receiitiormn ciibicnlariiisad Carolum lcgaliis fiiil liic collegam :

opiniouibus nuUa fides adhibendaesse vidcalur. Cex.\. cjus esse videuHis Andreaiii ejiiseopum iii redilu ex
» Pcntapolensiiim liddu ncper laudavit advcisus Francia. NidlampoiTo ex lladilani litlerisin eodicem
arcbiejiiscopi molilioiies quare unius cxarchatus
, relatis missonim insigiiem videre est,
collegio isto
mincsatagit. Id. Aut igilur Andreas episc(q)ns aiite, vel posl cubicn-
^ Similitudo nominis cum Anastasio, qui in pncce-
larium missus fuerat , niodico qiiidcm intervallo
denli cpislola Gausfiiiium civem Pisaiium rediixit ad (iiainqiie uti-njiie nupcr
aut post jiroieelus eial)
Carolunrin Italia adbuc degentem, tametsi ciibicularii dat;is cuin cubiciilaiio codem Ronia
litteras una
nmnus ili sibatur, eiimdem vi.ictiir designare; qiiol discessit. Certe ha;c cpislola pr;ccedenteM secuta
clironoIogi;c iitriusque epistokc 1'aud noeel medii :
est. ('enn.
quippc sniit menses quatuor aut quiiKiiiC iiilcr ' Ita et in jmccinienli (Icfiiiilam osse Romanain
utrauKjue legationem. Id. Eeclesiam vidimiis. Pliirima biijusmodi exempla sup-
Aiguii!. Panv. (Cod. Vat. 50): « In tii''rsi!n:i
'
pcl'iiit cruJitis iion ignola. Eril mihi iiistur oinniuu\
 : ,

287 H. CAIIOLI MACNI OPP. PARS I. SKCTIO MI 288

Sed, boiie dulcissime alqiie pr;vcellcnlissime fili,
a g'"^'» d'sccnt(*s, valde nosler liolaliis cst aniiniis iiii

domine mi, a Deo inslilutc magne rcx, dcprecor ct vestnc mentis benigno proposito '^, redemptorcin
obnixe peto lanquam prsescnlaliler coram luis
, nostrum mullipliciter deprecantes , nt longo ac
assistens ol)iulibus, cum magna (iducia, ut velociler prospero seiiio, cum magna de hoslibus victoria, cnc-
ea qux boalo Petro pro magna aniinac tua) mcrccde lcslis rcgni gubernacula,parilcr cum excellcnlissima
et a Deo prolecti regni veslri slabililate , beato el a Dco protccta filia nostra benignissima et vere
apostolorum principi Petro, coelorum regni clavigcro» Christianissima regina, fidclissimaque amalrice beali
per tuam donationem offerenda spopondisti, adim- Pelri, dulcissima vero vestra conjuge atque amantis-
plere jubeas, quatenus idem princcps aposlolorum siinis nalis vos perfrui annuat, tribuens vobis et
multo amplius tibi protedor ct auxiliator apud di- coelcslis legni ciiin sanctis pcrcnniler possidenda
vinai majcslatis potcntiam existat ;
plcnissinic enim gauilia. Incolnmcm excellenliam vestram gratia su-
satisfactus es, pncccllentissime rcgum, qualis lortis- perna custodiat.
simiis ac validus ijise janitor regni coelorum, beatus LIV.
Petrus, exslitit excelleiUiye adjutor, qiiomodo
luiie et
327 ITEM EPISTOLA EJUSDEM PA^^
ejus sacris interventionibus omnipolens Dominus
AI) DnniMIM CAROLUM REGF.M DIUECTA
Deus noster, victoriaiu tibi tril)uit rcgnumqucLango- B ,

In qua conlinentur uberrimce benedictiones pro exalta-

bardorura tuse tradere jussil poleslatis ditioni, et in
tione sancta' Dci Ecclesia;, et de epislola Joannis
anlea magnam habcto fidiiciam, quia ejus suffragiis putriarcluc Gradensis '^.
circumvallatus, tuis legalibus vesligiis caiteras bar- (An. Dom. 773, Cod. Car. Lii , chron. 53.)
baras naliones omnipotens Dominus substernot » Argumentum. —
Diu exspectatis regiis missis cum re-
quia nos omnino satisfactisumus et magnam 326 gise domus prosperis nunliis, landem ipse scribit.
Ciim praecipue litteras a Joanne patriarcha Gra-
babemus fiduciamin vestri cordisconstantia celeriter
densi acceperil die 27 Octobris, quas ei ti ansmit-
vos omnia perficere, quie eidem apostolo apostolo- tit, eas vero se accepisse ait resignalas a Leone
rumque principi spopondistis; optime eniin cogno- archiep. ut Arichim ducem Beneventanum, c*te-
rosque suos et Caroli «inulos earum sentenliam
scimus qualis firinitas el integritalis stabilitas inler
edocerel. Etenim post redilum ex Francia domi-
nos, Deo auspice, in apostolica aula corroborala nabalur in Jimilia, nuUunique ad sanctam sedem
esl ^, et sciinus cui credidimus, et cerli sumus. diplomala peliturum accedere permitt* bat, aclori-
hiis eliam sanctaj sedisexpulsis et Bononiam prae-
De eo vero quod innoluislis ad vos properasse
sertim atque Imolara sibi concessas jactans a
Leonem archiepiscopum, nos quippe, ut testatur Ve- Carolo.
ritas, libenlissime acccplamus eos qui ad veslra re Domno ^ excellenlissimo filio Carolo regi Fran-
,

galia acceloranlYCstigia; quoniam una dilectio, uiia ^ coriun ei Langohardorum , atque patricio Romano-
charitas, eademque puritatis affeclio inter nos con- rum, Adrianus papa.
sistil; etsi pra'fatus archiopiscopus nobis direxisset Dum tania amoris dilectio et firma charitatis inle-
ad veslri se praesentiam velle proficisci, gratuito gritas, inter nos Dco auspice corroborata exislit
aniino nostrum missum cum eo direxissemus «. magnum nobis imminet fervoris desiderium de ve-r
Ilaque prsesens vesler missus aliain nobis oblulit stra immensa prosperitatis tetitia certos cffici.Qua-
prsccellentiae vestra; epistolam, cujus conferlam pa- proptLir paterno sinceritatis affectu vestram a Deo

sancti Bonifacii I auctorilas (Coustant. pag. 1057) Anaslas. in Vita Adr. (sect. 316 el seqq.). Id.
Thessali;ie episcopis : « crgo (Uomanam) eccle-
Ilaiic *;
Allucinalur Pagius (aii. 776, n. 3) putans Leo-
siis toto orbe diffiisis velul caput suorum certum est iiein adiisse Carolum duni iii Italiam rediit ann. 776
esse membrorum, a qiia se quisqiiis abscidit, fit adversiis ducem Forojulianum nam infra ponlifex ;

('hristianae religionis extorris, cuin in eadem non regiiue etiam saluiem imperlit. In Fcanciam igilur
cceperit esse compage. » Proplerea eodem loco Boiii- archiepiscopus se contulerat, invasiones haud dubie
facius testalur Nicai.iam syiiodum non esse ausain tiiilurus gratia regis adversus ponlificem aut ex- ,

quidquam de eadein conslituere canone nimirum treino anno 774 aut ineunte hoc eodem anno 775,
,

s.-xto, qui in concilii Chalcedon. act. IG (Labb., tom dum flagiabat ejus indignatio, nullumque lapidcm
IV, p. 812), principium hoc pra^sefert Quod Ec- : «
D non movebat ut invasorem exarchalus rcprimeret
clesia Roinana semper habiiit priiiiattim. » Seijuio Neque enim de Langobardis res erat sed de epi- ;

libus sa'culis gliscentepaulalim inscitia, sive, ut scopo sibi subdito, qui tyrannidem usurpaverat. Id.
melius dicam, desuescente vero EcclesiiC noniine, <^ quidve conline-
Quis fueril hic regius missus
,

templi aut hasilica; alicuius parielibiis primalum tri- rent qu;e lastiliam afferunt pontiflci , divi-
litter;i' ,

biii comperiinus, quem Adrianus, rudis licet saeculi nabunt alii. Uavennatem certe archiepiscopum cae
spissis tenebris ohvoliitus, Romanai Ecclesia; ab apo- non spectant.Quinetiam pontifex occasioiicm naclus,
stoloruin principe fundal?e semel ,et iterum recte ad- de eo sermonem abrnnipens luculenter ostendit , se
judicat. Cen\. profectionem illius in Fianciam improbare. In.
a Insignem Carolus victoriam retulit hoc anno
de '-•
Arguiii. {Cod. Vat. 21)) : « In vigesima
Panv.
Saxonibus; c :m tamen adversus eos non processerit nona [vigesima nona]uberrlm;iebenedictioncs, vel po-
iiisi cxeiinte Julio mense, ut probat Pagius (an. 775, tius aduiationcs pro [lienedictiones proj exaltaiione
n. 5), Adrianus hanc scribens epistolam ante id tem- sancia; Dei Ecclesiae continentur. Indicat se miitere
poris, Langobardicic tantum victori;B memiiiit, quam cpistolam Johannis [Joannis] Gradcnsis patnarch;E.
snperiori anno assecutus fueral Saxonicam omi- , llanc a Leone archiep. Ravennatensi [Ravennale]
natur. Id. prius aperlaiii et lectam fuisse querilur. Ideoque Lco-
b Qiue hic breviter indicantiir,
superiori aimo evc- nein iteruin accusat. s Id.
ncranl Sabbalo sanclo , dicque ipso Paschalis, seii f
Suiiim. 19, Bar, ei Ceni. Grets.
diebus 2 cl 3 April., cl lale cnananuir apud
 ;

289 COD. DIPLOM. — MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. — EPP. ADULiNL 290
protoctani excellcniinm ler ct in domno plwrimnm A nenl.es amore, jnxta quod ititer nos prsesentaliler iri

osculanles, qufesunms nt nos clarius de vestra sospi- aula aposlolica confirmatum est ^, ea quae ad nos
latis integrilate alque pnecellenlissimaj filiit! nos r;ie, porveniimt de pi;\;senli , ciim mngna cautela voiiis

a Deo illnslralir, n)agn;e reginse dulcissima; lili^B no- slu.lcmus denuiitiare, quia post Deum et bealum Pe-
strne, nec non et exccllenlissimorum filiorum a, nos trumaliiti noslra spes ct fiducia non esl nisi in ve-

laitos quanloiius cHicere sludealis in eo quod exspe- slra a Deo prolecla excellentia ; tu enim, dulcissime
clanles 32S usquefuinnis vcstros suscipere missos, magnc a Deo illustrale rex, nosler cum Deo defen-
sed iiondum ad nos pervenerunt ^,el ob hoc niaxima sor et proleclor existis, quia por te sancta Dei Lc-
nos dilectionis affeclio cogil sinceram cordis nostri clesi ) spiritaiis mater tua exaltala magno exsultat
puritalem vestro regali cnimini enuclcantcr pro- gaudio, con(idt;ntes cuncta a vobis beato Pelro per-
ferre, dun» nimirum vestra sahis nostra csl hctilia, missa velocitcr ('(Ticlui maricipanda.
et prosperitaiis vestroe commodilas nostra esl exsul- Sed Deus omnipolens, in cujus manu omnia mundi
latio. Ilaque iimolescinms excellontiit; luai , susce- regna cousistunt, sua vos nmltipliciler fuveat gra-
pisse nos epistolam dircclani nobisa Joanne pairiar- lia, ct bealorum aposlolorum principum Petri ac
cha Gradense ; vicesima scplima enim die Ociobris Pauli inlercessionibus longo ac prospcro senio rcgni
mensis ipsa ad nos pervcnit opislola, et protinus nec B gubernacula possidore, el pariler cum excellenlis-
potnm ncc cibum sumpsimus licquc nos, ncque hn- sima filia iioslra rogina el amanlissimis n;uis gau-
jns scriplor nostrac aposlolicai relalionis, sed eadcm dere, el ccelostia priemiorum cum sanctis poronniler
hora eodemque momenlo ipsam anlefati patriarcha! vos faciat adipisci regnu Incoluniom excelloniiani
epistolam cum his nosiris apostolicis syllahis vohis veslram gratia suporna cuslodiat.
transmisimus. Itaqiie valde Iristos eflocti sumus ,
E.MBOLLM.
quoniam asifoniatas [Lamb., siphoiiiatas] bullns cjiis- Dc Leonc archiephcopo f.

deni cpisiolai reperimus •=, a Leoiie arcliiopiscopo, Elcnim innolescinuisexcollentissima' Chrislianit;!li

primitus relecta nobis direcla csl, et in hoc com[>ro- vestne, eo quod, qiiando a vestra regall vesligio re-
bare potest excellentissima Christianitas vestra qua- vorsus est Leo anti Adns archiepiscopus, in magnam
lis cst fraudulenta fides ipsius Lconis archic|)iscopi superbiam lyrannicam clalionem porvonii , cl nuUo
quia non pro alio prsesumpsit eamdcm epistolam modo sicut antea nostiis aposlolicis oblemporare in-
primilus reserare ac rclegere, nisi ut omnia qua» ibi clinaliis est mandalis, ot nullum ex Uavcnnalibus,
ascripta sunt ut certe omnibus manifestum est, an- vol iEmilia pro accipiendis pneccptis dc divoivis
nuntiaret lam Arghiso duci Beneventano quam reli- aclionibus 330 '^<J nosvenire permisil, ita cis indi-
quis nostris vestrisque inimicis ^dubium non cst ; et ^ gnatus comininalus est dicons, qiiod si quis ex eis ail
cuncta 329J'"ii Pf^fatis aemulisabeodem archicpi- nos venire prxsumpsisset, iion potnisset veniio. i\ani

scopo esse annuntiata, nos quidem, veritatetestanle, Penlapolciiscs omncs obodicntcs cxisicntes in nostro
coram Deodicimuspuriteretfideliter in veslro perma- aposlolico servitio, ad nos proiii, siciit tempore pro;-

a Anteiiuam duceret uxorem Ilildcgardem ex- c Disbuilare pro sifiitlum avcllcic. Duoaiig. novil.
tremo anno 771 susceperat filiumPippinum ex Ilimil- ap. inlerproiem soxlu; syiiodi aol. 15 : Et disbullata
trude (ex filia Desiderii, quam intactam remisil ad esl liujusmodi cliarta. Uom dissignarc , dissicjillare.
patrem, nullam habuit prolem) qnot hucusque ex
;
Quid aulein propiie essot asifoniata bulla, scu sipho-
Hildegarde susceporit, incerlnm. At plures fiii^se niata, ut lcgit Lambooius, parum rKjuot. iu.
ejus lilios an. 777 testalur Saxonum jiiramentuin d
Arcaiia Ikco h;iud dubio rcspioiunt Gra'cos. Lii-
(Annal. tranc. el FuUlcn.) quo promillunt « fiilcli- micoruin autcm sanctic scdis et Caroli (jui Laii^o-
talom domini Caroli regis et liliorum cjiis. » Pagius bardos rcges ex Italia exogoral, primus omnium c^^ral
qiiatuor fuisse conjicit (an. 785 , n. 3) verbi^ Egiii- ,dux Ucnevontanus Arichis 11. De eo Chroii. Aiion.
harti prolalis , qui sex enumerat Hildcgardis filios : Saler. ulcunquc fabulis ubiquc scatcns ait (cap. ,

< Tres filios, Caroluin videlicet, Pippiiium et Hliido- 9) : « Solus dux Arichis Uenoventi remansit , juss»
vicnm, tolidemque filias, Uothrudim, Uertam et Gis-, ejus contemnens pro eo cpiod capiti suo proliosam
lam gonuil. » Carolum majorem natu aii. 772 mense doportaret coron:un. » Allor er;!t UodgaiisusEoroju-
Martio ; Uolrndem circa Febr. 775, Adholaidem in j) lianus, qui se^pienti anno au(!a(i;c|ia!!ias liiil; lert
caslris ad Ticinum, ut tradit Paul. Diac, Docpiscopis vcro liildebrandus dux Spololii, qui oiniies mox oc-
Mcten., id est. an. 77i, Bortam an. 775. Vid. Pagium currenl (op. 57, al. 59). Ib.
cit. l. qiii ct de aliis dnobus matri pnemortiiis Lo- « lii prxModentis opislohe iiol. i», col.
287, aiebam,
thario et Adhelaide, et de lliklegarde, qiux; 40 lan- historiam ibi el liic indicatam rt;peti oporiere ap.
tum dies matri superslos fuit, ab Eginh;u'do non re- Anaslas. (secl. 51 ti et soqq.) Id.
censltis, et do Pippino Ilimiltrudis loijuiLur. Siimiii;i Einbolum, (piod enijiolis cl embolim Gi;rc;>
'

esl quod currenli aiino qua'uor aul quinquo lilii fore vooc appollaiiiin invoniliir, nobis csl postscri-
crant Carolo, quos poniifex salvos osse ciipil. Cenn. plun, seu addi.io cpislob' jani scrip.;c, iil iioi;il Du-
t Panlo iiifra coiistat, hanc opistobnn datam cangius. IIujus auleni senlenlia porquaiii similis cst
esse
sub finem Octobr., neque adhuc iiiissi regii U!)m;un cinboli soqiiontis opislolc. 15onoiii;iiii ulrolii(|iio ol
venerant post Caroli discessum ex Italia; idcirco Imolam, (iu;!S ;iiite Adriannm noii li(|iiel p()>soss;i*
taiu vehementer cupit eorum adventum. Spetie qiii- csse ai) apostolioa sodo, Uavonnas arcliiop. sibi vin-
dem aiigilur de regis regia;f|ue familiae salute. Uo- dicavoral, in c;cleris civilatibus Ivraniiidom oxer(C-
vera archiepiscopi Uavomiatis moliminacum tiirbant bal. Pnvcipue Doiiiiiiicuiii a Camlo coinmcmbiluia
quem scilicel prius perlogalos, dcinde ipsuin por se ponlilici, qiii comilom (labcii ouni dosignavorat, vin-
adiisse noral, domininm exarclialiis nsnrpasse vidc- ctuin, llavcniiam dnctum, coiijcotunKjno in carce-
bat, neque exploratam satis habebal Caroli montom roin Adrianus cxaggorat, ul Carolum adversus ar-
super ea re. Id. chiopiscopum i;xcitct. Ii.
291 n. CAROLl MACNl OPP. iwus 1. six/rio m. 2n^

dccessons nostri Domirii Slopliani p;ipa> ,

propcra- A sui> muiicrc, scd \inctum (bicijussum Raveimum
iibi siil) custodia ciim tcnct.
verunt, ©l proecopla de siiigiilis ooruin civilalilms

niorc solilo acccperuiit. Dc rcli(piis vcro civilalibns Domno ^ cxccllcntissimo filio Carolo, rcgi Franco-

yEmili*, simiilquc cl G ihcllo, (pii a no])is ihidcm rnin ct Langobardoriim, atquc palricio Komanoruin,
ordinali sniit, al) co cxiiidc projccli sunl cl alios cx Adiianuspapa.
eis in vincuiis deliiiet. Al vcro dc civilalihus Iinn- Dum in taiita sccurilatis betilia spirilalis malcr
lensi seu Bononicnsi ila profanizat dicens qiiod \c- vcslra sancta Dci catboru-a ct apostoliea Romana
stra excellenlia ipsas civit iles ininime beato Pelro et Kcclesia consislcns exsultal, ob noc oitinatissima no-

nobis conccssit, sed sibi ipse arcbiepiscopns a vobis minis veslri mcinoria in «niverso orbc lerrarum di-

liiisse concessas ac Iradilas asscrit sub sua poteslale lalalaatque laudabilitcrpermanel divnlgala, ctiain ab
permanendas. Unde nullum homiiicm excisdcin civi- nj^osiolica auia <
ol) vcstrornm vcniain dclicloium se-

latibus ad nos vcnire permisit, sed ipse ibidcm aclo- dulo a nohis ct cunctis Dci saccrdolihus ora;iomim

res quos voluit sine noslra auctoritae ordinavit et vota ct sacriliciorum 332 bostiie diviuic ofrcrunlur

in sua eos dctinct polesiate ; et non tiM placeat, ex- inajcstati. Itaqne prascellentissime iili, rccordari cre-

cellcnlissiine lili, ul tanto dcspcctui banc aposioli- dimus a Deo prolectam Cbristi.initatcm vcslram noliis

baheat sedem, non rcpntans dcsua promissione, ^ dircxisse in rcsponsis per Aiidream, reverendissi-

quam healoPetroelejus vicariisjiiivjurandoadbihuit, mum et sanclissimuin fralrem nostrum cpiscopnm^

sed sicut transgressor mandalorum Dci in pcrjurii quod boc aulumni tcinpore vestros ad nostri prassen-

realus incidit; etenim nos flnniter credimus et ma- liam sluderctis dirigcre missos, qui iiobis omnia se-

gnam bahemus fiduciam, quod omnia qiuc ht\ito Pe- cundum vcslram promissionem contraderedeberenl'',

tro per veslram do.iationcm offcrcnda proinisistis ,

et cxspectantes fuiinns usque hactcnus per totum Se-
adimplere pro inagni rcgni vcsiri stahilitate et plcinhrem,et Oclobrem, ct priescnlcin Novcmbrcin
aeterna vohis conferenda retrihutione sludealis. aiensem c, ipsos vcslros suscipcre niiss; s, et de vc-

LV.
slra sospitatc pcr eos agnoscerc; et dum miniine ad
nos advenisseni, direxinius nostras apostolicas lilte-
331 ITFJI EP5ST0LA EJUSDEM PAPiE
ras usque Papiam, ad judices illos quos ibideni con-
AD DOMMM UEGEM CAROLIM DIRECTA, f,
slituere visi cstis ut nohis signilicare debercnl de
In qua conlineniur gratiarum actiones pro exaUione
advenlu eorumdein vestrorum missorum, qui ila no-
sancta; Dei Kcclesia', et de uiissis iloniini regis, qui
autumni temjwre liomam venire debuerunt ^. l;is direxerunt i:i respousis, nei^xiaquain ad nos ve-
[An. Dom. 775, Cod.Car. li, cliron. 54.) slros nuiie esse profecturos niissos. Lnde niaf^num dc-

ARGfMEXTLM. — INuntiassc sii)i Andream cpisc. mis- ^ siderium nosiro imminet cordi el interea mentis no-
suin suuin antumno afTuturos missos a Carolo, strcc viscera in vestro ardcntius fenescunt aniore;
(\m donalioncm siiain pcr cosdcm expl'sset; se
idcirco cupicntcs de vcstra prosperitatc cerlos belos-
per tolum Novcmbrcin expectassc, misisse tan-
dcm sciscitalum Ticincnscs judiccs, qui in pnescns qne cirici , niagnopcrc studuimus pra^.^cntcs no-
regios missos vcntnros ncgariinl; proptcrca se stros missos, scilictt anlcfatuin Andrcam , sanctissi-
millere cumdcm Andream cpisc. el Parduni egu-
mum fratrcra nostrum episoopum, et P;»rd»m Deo
mcnum cum instruclionc eoriiin qu;e coram rcfe-
rant. Orat nt qu;e cum Pipiiino pjitre promisit ct amal)iIom, dilectum filium nostrum egumenum, ad
postca ipsemet snis manibus coiilirmavit sancto vestra regalia transmittere vcstigia ^ visitantesetsa-
Petro pcrficiat. De Lcone arcbiep. cadcin ferc lutantes pcr cos lam pnecellentissimam Christianita-
nuntiat, qn;e in supcriori ; addil, Dominicum sibi
tcm vcstram, qnamque 333 excellcntissimam filiam
a Carolo coinmendatum, ct ah se Gahcli comilem
constitulum, a Leone non moJo probihilum fungi nostram amantissimam coiijugem vestram, a Deo il-

a Arguin. Panv. {Cod. Vat. 33) « In Irigesima : clic sedi, qu?c iiondum ab eadcm possidchantur. lo.
lertia ftrigcsima terti;i]gratiarum actioncs contincn- e Cbronologia isla nil degideratur illustrius epi- :

tur, cum pclitioncpro cxaltatioiiesancta! DeiEcclesia^. stola b;ec mciisis fcrc uniiis spatio pr;Kcedenteni se-
llem de niissis |legalis] Caroii rcgis, qui autumni cuta est. Id et Cointius, ct Pagius viderun), at nlram-
tempore Romam venire dcbncrant.» Cenn. D qiie postponunt CaroliiuTC vic!ori;£ d^ Forojuliano
1' Sumin. 55, Bar. cl Ccnt. Guets. (iiice (un. 77G, n. G seq.) qnod cum bistoria pugnat.
« Quanquam et sacris aliis ;edihus tribulum id no- Id.
minis aniiiiadverlanl Mabillonins {An. Ben. lib. ' Annal. Francor. an. 774 hahent : « Carolus rex
XLH, n. 21 et 55) et Maurini PP. in addilionil)!is ipsa Italia siihjugata ct ordinata , custodiam Franco-
ad Glossarinm, niillum tamen lcmplum aut hasilicam ruin in P;ipia civitate perinittcns etc. » Amiales ,

magis decet quam Vaticanam, uhi sacratissimi ci- Metcn. iisdcm fcre verbis rein narrant ap. Pag.
fleri!S apostoloinm principis rcqiiiescnnt. Dc ca si- Perinde el monach. Engolism. {edit.
(an. 774, n. 7).
quidem vere dici potest cum magno poniilice Nico- 19). Adrianus bacin episl. prseter
Pitli. part. II, p.

lao III « II;cc est domusD.^i ;e;ii!icala lirin ter supra

: custodiam juuices etiam qui rempuhlicam admini-
peivam, in qna et ipsiiis Pelri coipus sacratissiminn strarent dcsignatos docct. Id.
s Lcgatio ista altcndi dehet : nc An Jrcas cpiscopus
honorillce requiescil boc est divinum tahcrmicnluin
;

cboris dilectum cocleslihus et loii sseculo veneran- s;rpc adhihitus in legationihus causa sit cur non-
dum. i (/>'»//. Vat. tom. I, pag. 202. Quanti a])ud )
nnlhe invertantur cpislohe; qnod collega ejus non
Francos eadcm esset, prcecipue apud Carolum M;i- utiqiieatlcndatur. Pardus igitur ahhas , seu Gr:eca
gnum codex iste cpislolaris passim docct. Cenn. voce licgumenus, hac occasione Andreac socius est
Quod minus aperle in pra!cedentihus littcris
<• profectus in Franciam. De eodcm rursus infra (ep.
dixcrat, hic perspicne enuntiat. Regii missi posses- 51), ;il. 50). !d.
sionem civitaium ct locoruin trader* defiobant san-
 ;

203 COD. DIPLOM. - MONUM., ETC, SEIJ CODEX CAROIJNUS. - EPP ADRIAM. 254
luslratam reginam, el uulcissinios ac nobilissimos A visstiai, atque excellenlissiina>. filiae noslra) regina^,

natos vestros, praediclis quidem nostris missis cun- et amanlissimis natis veslris , longaivis ac prosperis

cta Jn ore subtilius posuimus, eosque diligenter in- tcmporibus regni guljernacula possidenda, vestrisquc
formavimus, qnx dc singulis causis vestr» a Deo pro- vestigiis cunctas barbaras nationcs proslernat, di!a-

lectne excellentiiT^ nostra vice enarrare dcbeant, tans multipliciter terminos regni vestri, etiam et

eosque beiiigne alque hilari vultu a vobis suscipi pe- coelestis regiii gaudiis vos faciat esse participos.
limus, eorumque scrmonibus quos nostra vice protu- Incolumem excollenliam vestram gratia snpcrna cu-
liTint credere, et aurem benignilatis vestnie acconi- stodiat.

modare, cunclaque perficere et adimplere dignemi- ^ EMBOLtM DE rROTERVl.V LEOMS ARClIIEnSCOPI.

ni, qu;io sanctK memorise genitor vcslor, donmus Pip- Et boc veslne a Deo prolect;c exccllenti;c inno-
pinus rcx beato Pelro una voliiscum poUicitiis, ct tesciinus, eo quod postquam a voLis reversus cst Le«»
postniodum tu ipse, a Deo inslilutc magne rex, dum arcbicpiscopus « in nimiam superbiam clevatus, nullo
ad liuiina apostolorum profectus es, ca ipsa spondcns modo noslris pra;ceplionibus sicut antea obediie vo-
confirmasti, eidemque Dei apostolo pr;csentialiter luit, scJ brachio forti usque hactcnus in sua pole-
manibus eamdem obtulisti promissionem
tuis ^. Nos slatedelinere videtur Imolam atque Bononiam, dicens
eniin magnam fiduciam habcmus in vestri cordis B quod easdeni civitates nullo modo beato Pelro neqnc
Grma constanlia, ct cerli sumus omnino de benigno nobis conccssistis , iiisi lanlummo.lo cidcin Looiii
mentis veslra} proposito. archiepiscopo. Unde dirigcnlcs ibidem noslrum mis-
Unde et eopiosum a vobis suscipere pra^stolamur sum, id est Gregorium sacellarium, qui judiccs
fructum, ut sicut coepisti bonum opus perficias, tuis- earumdem civitatum ad nos dcforre delcrcl ct ,

que temporibus sancta Dci Ecclesia multo amplius sacramcnta in fide boati Pclri ct noslra, aiqne ex-
exaltata permanoat; quatonus omnipotens Domimis, cellentiai vcstnie a cunclo eariim populo susciperet,
intercedcnle beato Petro principe apostolorum, di- sed nequaquam idem archiopiscopiis euindom no-
gnani vobis remunerationem tri!}uat, et in coelestibus strum sacellarium illuc ire permisil; nam 335 *''^

rcgnis cum sanciis et electis post bujus vita; long;c- Dominicum, quem nobis in Ecclcsia bcali Poti i li aiii-

vilalem percnniter exallandos vos recipiat ;

per te dislis alque commendaslis, comilem consliluinuis iu

cnim, bone vicloriosissime rex, prx'fata sancla uni- quamdam brevissinnim civilalom GaI»olIcnscm, pra;-
vcrsalis Dei Ecclcsia, de inimicorum iir.pugnationibus ceplum ejusdem civitalis illi tribuciitcs, sod minimc
crepta, magno, ut dictuin cst, triumpbat gaudio, et illum permisil ipsum aclum agerc, scd dirigciis
orthodoxa Cbristianorum fides, vestro prajsidio 334 exercitum, vinctum eum Ravennam dctluxil ct sul)
in pristino vcnerationis slatu permanet immutilata. C custodia habuit. Nam et dc aliis civitalibus ^'Eniili;r,

Pro quo obnixe qu;icsumus, ut de vestra prosperitale id est, Favenlia, duoalu Fcrraria', Comiado, ct Foio
nos quantocius cerlos redderc jubeatis, quia vcstra Livii, et Foro Populi, C;csnia el Bol;io, scu Iribunalu
salus noslra est securitas , et vestra Iselitia nostrum deciinoJ, nullnm bominom cxindc ad nos pro susci-

esse comproiiatur gaudium. Unde firmi in veslro piendis pnieceplis actionum advenirc pcrmisit , nam
amore et dileclionis charilate permanentes inces- illi omncs parati erant ad nps conjuiigere.
santer divinam deprecamur clcmcntiam, ut sua vos Dc reliquis vcro civitalii;us ulraruniqiie Pontapo-
gratia mullipliciter tuealur, tribuens pr;jecellcntise leos ab Arimino usque EuguLiiim ^ omnos niore

a Inter scriptorem Yitai Ailriani (ap. Anaslas. revivisceret , Ulyricum, tanqu^im ncfariiim novato-
scct. 519) et hasce Adriani ejusdem litleras taiita rem, exsocraretiir, ot in malain cruceinaiiire juberot.
convcnientia est, ut neiitri fides negari possit. En Obseiva aulem Illyricum ex impcritia noscivisse, qni
verba ipsa « Faclaqiie eadeni donalione, et propria
: siutapud Addi;»num poutifioom olctuiti cunoncs ; nou
sua manu ipse Chrislianiss. Francorum rex eam enim a loco ita nominaiitur, sod a votiisi;ito, nam
corroborans, universos episcopos, abbates, diices olctanum Adriano nihil est aliud, qiiain velustnm cl
etiam ,
gr ipliiones in ea ascribi focit. Quam prius priscum. Cenn.
super allare beati Pelri et poslmodum inlus in san- <l Fontanin.dc Parm;ic ct Placontiai Doniinio
cta ejus confessione ptmentes tam ipse Francoriim / 25) per triiiunos administrari oonssucvissc
,',„tai
rex tamque ejns judices boalo Pctro et cjns vioario ductus. ai
auctorilate uucuis.
njus loci aucioriiaie
,'xaVcliat. linjus Al uccipilur
dc
sancliss. Adriano pap;c sub terribili sacramento
lociis cnim ipse indicatur Sassina, seu prope Sassi-
,

sose omnia conscrvaluros qn;c in eadem donalione

nam. Id.
coulinentur promittentes iradidcrunt. Apparem ip-
h;i5C Pentapolis iu maritiuiam et
Divisio medi-
siiis donationis per eumdem Etheriiim ascribi facions,
'^

ipse Christianiss. rox Francor. intus siiper corpiis terrancam notanda. Giog. II, in cpisl. ad Lconciu
beati Petri, sul)lus Evangelia, qiuic ibidem osculantiir, Isaurum an. 7"2G. (Labb., Conc. lom. Vll, pag. 1!)) ;

pro firmissima cautcla ei ;xileiiia nominis sui ac rogni cxarcli;ituin uiia cum
Ponlapoli voo;il I)oo;ipolini :

a Longoliardi olSarinat;c c;elori(|iie (|iii :ul Soplci;-

FrancGrnm memoria, propriis suis manibiis posiiil. »
H.ec de donalionc Pippiuiana per cum confirmata, trioncin habit:uil, iniseram l)oo;ipolini cir.sioiiiliiis i

ol louge aucta. Cenn.

infeslarunt, ipsaiiKpio motrcpnrnu U;iv('iin;iiiioooup:i-
b Contiir. chartam insertiliam vocant. Grets. riint; » nomiiio (piidom iinproprio; sol;» oniin Ponta-
c Propter istam rebollionom et pervicaciam meruit polis civitatos pkis(iii;un (iocom ooiiliiiol at. Qtiar':!
Leo isle coUocari ab lllyrico in c;italogo tostium Adrianns bipoitilo b;iiic divi(l(Mis,Ponlapo!os ro(tii;s
vcritatis pag. GS. Scilicct (jiio quis est contiin);icioris appolbit. Siipia otiam Paiihis (op. tiO, ;il. "IS) :r.ariti-
ei inllexiliilioris cervic s, eo pliis grati;»; apiid llly- mariiiu civiiatiim meminil, sod unicam Pcnl;ipoUi.;t

ficiim reperit,co oinni exccplione Lulh m';»ii;c

ct dosignavit. \v.
vciitalis m;»jor leslis cst. Et tamcn , si Leo iste
295 n. CAROLI MAGNI OM». PARS I. SECTIO III. 200
solito ad noslri advenenint pnnsentiani, cl pricccpla A Iractus esset luce, sed qnia certum non (lidiceranius.

actionura de ipsis civilalihiis a nobis susceperunt, cl Iiac (le re veslnc a D(>o protcct;e cxcellcnti;e indicare
in nostro servilio at(pie obedicntia Jiiieliter ciuuli distulimns. Nunc \cro siiggessit nobis sanclissimus
permanent, nisi solunimodo ipse arcliiepiscopus in ac revereiKlissimiis fiater noster Stephanus, Neapo-
sua fcrocitatis superbia existil; sed pctinius te coram litanui urbis epis(;opus, per has syllabas ea ipsa iiobis

Deo vivo, praecellentissime fdi, ut nullo niodo hoc tibi intiniaic, qiias et septiina die pr;£sentis Februarii
placeat, ut ea qu;c sanclic nieinori;c genitor tuus et inensis suscipicntes easijue peragrantes coiifestim
tu ipse beato Petro concessislis at^jue obtuiistis, ([uod vestro regali culmiiii sigiiificare maturavimus, et pro
absit, teniporibus vestris auferantur, et Ecclesia inagna 337 ''"'''''"'^•"^'S veslrae satisfaclioiieeosdcm
LeatiPetriper malignos bomiiies qui iniqua immil- alfatus iiilra h;cc nostra scripta vobis directa posui-
tunt humilietur, sed inagis semper per vos exalt;ila mus •=.

permaneat. Interea ct boc vestivc praece!lenlioc, dulcissimc

LVI. et amantissinie fiii «i, dirigimus de perfido illo ct se-

33S ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP.E . minatorc zizaniorum, at(iue insligatore humani ge-
AD DOM.MJM [cAROI.UM] REGEM DIUFXTA, neris a;nmlo Raginahio, dudum in Castello Felicit;i-

Jn qna conlinetiirde transituConsttititini itnperatoris, et B tis castaldio ^, qui nunc in Chisina civitate dux esse
de Regiiiiildo duce Chisiua', prwfatiis papa postu- vidctur f
eo quod plurima mala per suas iniquas
lans ut ipsuin [ducatum] actum domnus rex et lia-
eo quod tnulta maln in ca-
suminissiones, spirilali matri vestrrc, sanctrc Dei
bere iion pentiitteret ,

stello FeHcitatis indcsinetitcr ayere tion desislebat ". Ecclesi;c ct nobis ingcrere non desinit, dum omiiino
{An. Dotn. 77G, Cod. Cur. lx, cliron. 55.) ea (jiuc bcato Petro principi apostolorum a vestia
Arc.umentum. —
Sc nuntiis pnccurrentibus accepissc excellenlia pro anim?c vestnc niercede oblata sunt,
Copronymum esse mortuum, at rem incertam nuii- per buum iniquiim argumentum abstollere anhelat
tiare noluisse iiunc Stephani episc. Neapolitaiii
;
et in suo proprio servitio ca habere dcsiderat; unde
litteras adiiectcre acceptas dic 7. Februarii pi;c-
sentis. Regiiialdum oliin castalduin Castelli Felici- et per semetipsum cum cxercitu in eamdem civita-
tatis, nuiic ducem Clusinum mulla damna Ecclesiai lein nostram Castclli Felicitalis ^ properans; eosdem
infcrre, et nuper cuin copiis se contulissc ad eam-
castellanos abstulit, et ncquaqiiam credimiis, beni*
dem oivilatem Casleili ditionis sanct.^e sedis, et
Sdslulisse castellanos. Eum orat ut ducem ex Tu- gnissime fili et Christianissime rex, quod pro prse-
scia amovcat, tanquam si;;i el Ecdesiai damnosum. dicii Raginaldi diicis cxaltatione mutationcm fecisset
Domno excellentissimo lilio Carolo, regi Franco-
t»
33S vestra a Deo corroborata regalilas ^ iina cum
rum el LangobarJorum, alque palricio Romanorum, excelknlissima filia nostra regina atquc dulcissimis
Adrianus papa. ^ natis vestris, vel cuncto a Deo iiistituto Francoriim
Excellcntissim;c ct a Dco protecta; Chrislianitati cxercilu, nisi pro sustcntatione amatricis vcstra?
vestrae his nostris apostolicis innotcscimus apicibus sancice Dei Ecclesiae, ut in vestro benigno cerlaminc
pcrvenisse ad nos, nuntiis priccurrentibus, qiiod Con- perenniter pcrmancns enitcret.
staniinus imperalor diviiia evocatione de hac sub- Idcirco poscimus ct nimis supplicando insistimus

a Argum. Panv. [Cod. Val. 21 ) < In vigesima : Qiiod et in Francia olim factum videmus, ipsos enim
prima[vigesimapniiia)Constantinum imperat.obiissc m;ijores domus Carolinos coriimque pncdecessores
indicat, aiijiiiiclis ea de re litleris Slepiiaiii Neapolit. diicuin noinine appellaios comperimiis. liddem hanc
episcop. Ragiiial luin diicein Clusanic accusal, (iiiod qiioqiie ei)is!.oIain adhibet contra Fioicntinium el
miilta niala in CasUdlo Felicitaiis indesinenler agere Cosmain della Rena, qui Lucse duces contendunt
non desislat [continuo commillal] eati Pctri boiia 1 niiivers;c Tiiscia; pncfiiisse. Addit episl. 7i nobis 80,
auierendo. Pelit ut olficio amovcatur. » Cen.\. in qua sern»o est de Gundibnmdo duce Florentino,
b Suiimi. 21, B.ir. el Cenl. Grscts. ac recte concludit, jdures in Tuscia dnc<;s fiiisse per
c De hujus epislobc ;ctatc el sententia ulicrrime octavum saiculum. Inler hujusuiodi ininores duces
esl iii cominenlar.
actuin pncv. (num. 2(3. seijq.). et Clusinum reccnsendum esse nemo in diii iuin ver-
Hecte oinnes unaniini consensu ad aniuim icfe- tel. In.
runt 77G. Idcirco aiilem aliis codem aniio datis fc'
Jam dixi in comment. pisev. (n. 50) eliam Tii-
pnciniltendain duxi, (iiiia prineipio Febr. scriptam D scia' Langohardic;c civitates a Carolo concessas
vidi; qiuc aulem seijiiuntur, provecto eodem anno fuisse apost(dic:c sedi. Rei argumenliim firmius est
dat;c videnlnr, ul inox pale. il. Ce\n. jiontilicem Pippinianse donationis nulhitenus inemi-
J Post verbum fdi Laml.ecitis legit pclendum ; nisse, sed ab eodeiii Carolo Castellum Felicitatis do-
hoc enim vcrbuin in mannscriptu deprebcndes, scd natiim esse testari. Situm ciVilalis usque ad liiinc
subducta linea dclelum. In. diem iiiexploraluin, creditunKiue ubi niodo est Tifer-
^ Caslaldus, citstuldio, (idstaldus, (jastaldio, (jastal- nas, seu civitas dc Caslello {Murat. Anndl. 780), nihil
dius, gastaldciis, cadcm si,.;nilicalioiic a Longobardis moror : satis mihi est civitaleni Tiiscia! Langohar-

inslitiitum oflicium. Administrator cral vill.c alicu- doriim invenire, qu;e a pontifiec appellalur ttostra iit
Jns regi;e, seu eliain civilalis, sed in plebein j;is c;cter;c Romani ducalus ct cxarchalus, ncc noii
ejiisJcin se cxtCiideSat. Vide Ducangium V. Cas- ntriusciue Pentai)olis. Id.
taidus, bUehac de reageiilcin. Murator. {Antlq. ItaL, ^ Quid ci.irius? Suspicaliir Adriiiniis num forle
diss. 10) comitem et gastalilum fuisse unum el idem Caslelliim Felicilalis ;i Carolo sit conccssiiin Regi-
iiiducalu Beneveiit. contendit, eidemquc civitaics nalilo post laclam donatiimeiii sanclo Pelro; ex se-
fliam alibi commilti s(ditas pmbal exemplis. 1d. quentibus auiein patet. Ponliriccm aliud loqui, aliud
liiem Murator. {Atit. Ital. tom. I, diss. 5) duces
' credere; nam Reginaldum anioveri pelil ab olficio
Hiajoics et minores in Italia dislingnit. Minoribus Clusini ducis quia et cum erat gastaldus ejusdem
:

sisprnlein civiuues gul.ernandas esse datas pluribiis civitalis sub Desiderio rege, molesliam ingerebat
cscmplis dcmonslrat maiorihus vero provincias.
; sancl;c sedi, proindeque nudus erat finitimus. lu.
 .

297 COD. DIPLOM. — MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. — EPP. ADRL\NL ^)^

vestram a Deo illustratam polenliam, ut, ob amorem A 340 causas sanctaj Dei Ecclesine et provinciae noslra'

beali Peiri aposloli, nullo modo priBnominatum Ra- salubri mancipentureflectui '>.

ginalilum ibidem in Tuscise partibus esse permittatis. At vero, excellentissime ct a Deo servatc fili, bone
Sed neque illum ei agere cedatis [concedatis], et non et optime rex , tuae per hujus nostrae apostolicae rela-
vobis hocdurum parcat, pro dilectione qua in in\i- tionis seriem deducimus nolioni ,
quod duni ad nos
cem compaginali sumus, fiducialitcr hoc pcterc de- pervenisset de fidelissimorum vcslrorum luissorum

ducimus et obtinere speramus, eo quod ct sub Desi- adventu, scilicet Possessoris sanclissimi fratris nostri

derii temporibus jurgia et scandala frcquenter semi- episcopi, seu et Rabigaudi religiosi a!)l)atis, in n)a-

nare non omittebat. Sed, excellentissime fili, ut nos gno gaudio noster relevatus est animus , quoniam
post Dcum in tuo fortissimo brachio una cum uni- desiderabilissimum cst assidue missos cxcellentine
verso noslro populo speramus, et die noctuque pro vcstne solite cum magno gaudio et decenti honore
vestra sospitate atque vicloriis » divinam exoramus suscipere, et per eos de vestr?e sublimitatis sospi-
clementiam, ita cum omnibus causis sanctae Dei Ec- tate certos esse. Unde nos illico , secundum qualiler

clesiae disponere acceleretis, ut sancta Dei Ecclesia missos vestrai regalis potenliai decet, omnem pra^pa-

et nosmetipsi tuis felicissimis temporibus permanea- rationem seu et caballos obviam eis direximus •".

mus, ut sicut temporalia largitus est, ita et coelestia B Illi nempe , dum Perusium conjunxissent, relaxantcs
iribuat possidenda. Incolumem excellentiara vestram recto itinere ad nos conjungendum , secundum qua-
gralia superna custodiat. liler a vestro a Deo protecto culmine directi fueruiii,
LVII. et ut vestros honorandos apices relegentes inveni-
339 ITEM EPiSTOLA EJUSDE.M PAP^ ,
mus, nos despicientes ad Hildebrandum in Spoletium
AD DOMNLM CAROLUM REGEM DIRECTA, porrexerunt, dirigenles nobis per nostros missos
Pro exaltatione sanctcc Dei Ecclesia',
et de Possessore quod tantummodo cum Hildibrando loquimiir, et
et Rabigaudo
[Rabigando], ipsum apostolicum deinde, ut directi sumus, una vobiscum apud dom-
despicientes Spoleto ad Hildebrandum ducetn per-
rexeranl, ct inde Benevento perieneranl^
num apostolicum conjungemus. Postmodum enim,
[An. Dom. 77G, Cod. Car. lviii, cliron.^Q.)
dum cum praidicto HiIde!)rando locuti fuissent et
Akglmentum. —
Regiorum missorum adventu sibi apud eum diulius morarentur, noslras apostolicas
nunlialo, Possessoris nempe episcopi et Rabigaudi eis adjurantes direximus syllabas pet Deum omni- :

abbatis, sc obviam iis misisse ut requum erat. polentem et vilam excellentissimi filii nostri domini
Ipsos vero Perusio flexisse Spolelum ad Hil- iter
Caroli Magni regis,utdirecti estis adnos 341^'^"J""-
debrandum, inde Bencventum, nec primuin ve-
nis^e Romani, jiixla regium mandatum. Memiiiisse gere satagite, ut unanimiter pcrlractemus quocl ad
eum de';erc qu* sancto Pelro anfe ejus confessio- G exaltatioiicm sanct* Dei Ecclesiie pertinuerit, et ad
nem Spoletanum ipsum ducatum ab
proaiiserat ,
laudem regni vestri [Lamb., nostri], picecellentissimi
eo eidem aposloJoium piiiicipioblalum esse. Rogat
ut fiilciii suam servet, perque alios missos nimiam filii, agcre studeamus, et tunc per dispositum, ut
qua afiiciebatur solliti udinem levet. ojus pra^cellenliae decet missos, apud Beneventum
Domno <'
excelleiitissiino filio Carolo , regi Fran- vos proficisci disponemus.
corum el LangobarJorum atquc palricio Roraano- Sed illi, nescimus quid pertraclantes, statim a Spo-
rum Adrianus piip.i.
, lclo in Beneventum perrexerunt, nos in magna derc-
Omnino confidimus et cerli sumus quod lua a Do- linquentes ignominia, et Spoletinos ampliaverunt in
mino prolecta excellcnlia in his, quae pariter lo- piotervia. Unde valde hanc nostram perturbaverunt
quentes inter nos conveneruiit, firmiter atque inmu- provinciam, et pro hac rc in magna tristilia noslcr

liibiliier permanere studcat; et cbaritatis vinculum jacet animus, quia quantum per illos oxspectabamus
in medio nostrum corroboratum toto mentis adnisu suscipere sperata nuntia de.exallatione sanclic noslnc
alqne sincero afl^ectu observare procui-el; duni nos Ecclcsia', sicut ct in vestris reperimus honorandis
Deo propilio in ea ipsa habita in invicem dileclio- apicibus et nostri nobis tulerunt missi, qualiler a vc-
nis concordia cum magna sinceriiate mentis sat- stra regalitate injunctum habueruni, in tanta aflli-
agimus perseverare; quio, Dco tesle dicimus, a «pio ^ clione et deminoratione conati sunt.
cumvestra mellifluaCbrisliaiiitate inalterno amicili;c Sed recordari te credimus, dulcissimeatque aman-
amore coliigati sumus, maximam in tua a Dco iiispi- tissime fili, qualiter nos benignissimo vestro oie af-
rata benignitate habere videmur fiduciam, quodomnes fa!i cslis, dum ad liinina bcalorum principiim ajto-

Lamb. habet vicloriis concedendi ; Gcntilotus

a <•
Sum 25, Bar. et Cent. Grets.
quidem verbum concedendum iii manuscriplo legit, <i
Per integruin fere biejinium missos ex Francia
sed subducla linea dcletum. .summopcre optaverat Roniam advenire, quibuscuiu
1» Arguin. Panv. {Cod.
Vat.^ii) dn vigesima quarta :
de magni momenli re!;us agendumerat, ac pra'ci-
[^igesima quarta] queritur se despoctum a Posses- piie Carolina donalio iulegra cxsecutioiii maiidanda.
sorc episcopo et Rabigando abi)ate Caroli legatis. Ab iisque tandein adveiiienlihus se (lcliisiim ratus,
Indicat ipsos non venisse Romam, scd Spoleiuin ad amicilia^ vinculi, quo aiite coipus saiicli IVlii coi.-
Hildel)randum ducem, et inde Beiievenlum iwofcctos juiicii iiivicom eraiit, Caioliim aciinoiicl. Cr..\x.
esse. In quanto ob idmoerore coiistitulus sit, scri- c Nulii rcgio misso l-.ucr.sque legimiis
quaU appa-
bit; orat Caroluin , ul se consoletur exaltando Ec- ratii obviam iMiin. Iliiic regias legaliones cxcipieiuij
clesiam Roinanam, Spoletinum [Rom. et Spolet.] morcm discimus. h».
duoalum restituendo. b Cenn.

Patuol. XCVIIl. 10
999 n. CAUOI.l MAGNI OPP. PAKS I. SECTIO III. 300
slolornm Polii v'l Paiili pniperali eslis, (iiii.i noii aii- A r.ent., Arotjis], atque nec non el Regim-
liudgans ,

geiiiiiias, aiil argfnlimi, vcl liitoras, ol bcddns [Al., lidcjitialdns, liecjinaldiHs] duccs consi-
rum, neqtie
linm inicrant cinutitcr se in unnm conglobarent cnm
honnncs coiKinirentcs lanliini fasli liiiin [Lamh.,
(Irtviis ct Adalijiso, tcrra mariquc, ad dimicandum
,

faligiuni| cum uiiivorso a D -o prnlcclo veslro Fiaii- contra Itoiwim cl Italiam, ct sub nimiis adjuratio-
corum exercilu sustinuisseli^, nisi pro justiliis beali nibus postnliins udjulorium conlra eos ^.

Petri exigendis, et cxaltalione sanclic Dei Ecclesia; [An. Dom. 77(5, €od. Car. lix, cliron. 57.)

perficienda, et noslram securitatem ampliarc cer- Argumkntim. — Possessore et Rabigaudo Benevento

per Sjioletum ad IJriiein veniciilibus, Ilildebran
tanlcs, sed lanquain praisenlaliler corain veslri-;
duin ait ponlifex ab se petiisse salvuiii conductu •
.

mellifluis regalilms ol)tiilii)iis assistentes, obsecran- iit rogalurus veni.im hiic venirel. Se eo laisisse
tes petimus veslram a Deo funilatam rcgalem po- Stepbamim sacccllariiim, qui missos ibi repeiil
Aricliis Benevcntani, Uodgausi Forojuliani, el Ilc-
lentiam, ut de lanla el lali tribulationc, in qua nos
giinhalili Clusini consilia ineuntcs <Ie suscipien('()
ipsi vestri dereliquerunt niissi, vclociter per fide-
helloiiiia cuin Gnccis et Atlialgiso Desiderii filio,

lissimos et benignissimos veslros missos, nos con- proximo niense Martio Uoinam nenipe invasuii
:

solari el hetilicari jnbeatis, quia et ipsum Spolo- et Langobardoriini rcgnum instauratiiri. Orat i:l
celerrime opem ferat Uomamqiie eripiat ab inimi-
linum ducatum vos pnie.^entaiiter obtulistis prote-
iienti periciilo, ac de communibas hostihus irium-
clori veslro beato Petro principi apostolorum, per H phet.
nostram mediocritatem, 342 P^^o anima; vestra; Domno « cxcolleniissimo filio Carolo, rcgi Franco-
mercede ", et ita obnixe quaisumus, prsecellenlissiaie rum et Langobardorum alqiie patricio Roinano-
iili, ut nostram dtprecalionem de praedicta afflictioiie ri:m, Adrianus papa.
et pr;cnominato Spolelino ducalu celerius eirecini Reminisci consideramus a Deo protectam exce!-
mancipetis ,
quatenus dignam a misericoidissiiuo lcntiam vestram, quod s;epius vobis innotuimus de
Deo noslro, intercedentc bealo Pelro apostoloriuu Hiltibrando Spolelino duce, seu Arigiso Beneveiuai.o
principe, pro ciijus amore et reverentia aurcm n»- diicc, alque Rodgauso Forojuliano de sievissimo cou-
slris petitionibus accommoJare inspiratus fueris, silio quod erga nos atque vos gerere non differunt ''.

suscipias mercedem, quia, Deo tesle dicinuis, nil nisi Nunc vero dum fidelissimi vestri missi , revera
vestram cupimus exallationem etlaetitiam, dum, an- 344 sanclissimus frater noster Possessor episcopus,
uuente Doo, magna inter nos atque insolubilis cliai i- atque Rabigaudus religiosus abbas, a Benevento re-
talis concordia corroborata est ,
permanenlcs in hi.s pedantes, per prsedictum HilJibrandum ad nos pro-'
quce nuituo internos asserenles confirmavimus. Iii- perant, nimis nos obsecrantes propler nominati H 1-

columem excellenliam vestram gralia superna cii- librandi noxam ut ei veniam tribueremiis, asscrenlc»
slodiat. C nt apiid eum nostrum indiculum et obsides pro sua
LVIII. duhitalione ^, et Hildibrandus nostris se pncsentaret

343 ITEM EPISTOLA EJLSDEM PAP/E , obtulibus f; nos quippe, secundum fidelissimoruiu
AD DOMNLM C.\ROLUM REGEM DIRECT.V, missorum vestrorum dictum ilhic usque Spoletum ,

In qna conlinetur quod Hiliibrandus ct Ararjis j!]. ot (iireximus Stephanum nostrum fiJelissimum duduiiv

a Et Tuscia Langobardorum et Spoletanus ducalici rcrum series, quse evenerunt, ulramiiue ad hunc
oblali erant sanctio sedi, hoc tamen discrimine, quod annum differendam siiadet. Ineuute enim 774, duin
civitales Tuscia; p^rpetuo possidend;c ac supremo Carohis o!)siiieret Ticinum, AdalgisusYerona fiigieiis,
jure administran:l3e conccssui fuerant ponlifici, al ConslaiUinopolim se conlulerat, et Spolelani soliiii
Spoletanus ducatus, quemadmodum etiam Tuscanus melu ad ponlificem venientes, se dederant sancio
(Tusciam Regalem appelianl), oblati fuerant retenlo Pelro, etab eodem pontifice Hil(lebrandum ducem ab
supremo jure, ita ul census lautummodo, seu tribu- ipsis clectum confirmari obtinuerant, ut esl ap. An;',-
tum pendi solilum Langobardoruin regibus ante eo- slas. (sect. 312). Quo videhcet anno 774, et Cata!.
rum dejectionem, sanct^e seJi concederetur, supre- Farfen. en Ann. Bertin. et Sigon. eum ducem ca;-
mum vero dominium ad Francorum reges pertinerct. pisse testantur. Seplem circiler mensibus a Caroii
Uinc est, quod Adriauus nuuquain nostras appellat (iiscessu ex IlaUa et Ilildebrandus et alii duces coi:-
civitates eorum ducatuuin, quemadmodum caslclluiii silia inierint adversus sanctam scdem el Caroluni,
.Felicitalis ab eo civitatem noslram vocari nuper vidi- .. c:i ponlifex detexerit, sa'pius significaverit Caroio,
mus aliasque tum provinciae Roman?e, tum Exar hic demum reminisci debueril ponlificia monita, qii !
chatus et Pentapolis passim nuncupari compertum liOMuisi recenlissima esse polerant, si littcrae ad an.
est. Quod sane discrimen quia nequaquam animad- 773 Febr. mensem pertinerent, nulli omnino homi-
verterunl nonnulli, el snpremum jus et precarium in num persuasum erit. Contra anno 773 (cp. 55, :>1.

dubium verlunt, douationes confiindunt, veritati fu- 32), vere ponlifex Carolo nuntiarat de illis ducibii.s,
cum faciuul. Cf.nn. nostris vestrisqne inimicis. El nola quod exlremo anno
^ Arguin. Paiiv. {Cod. Vat. 22) vigesima : « In 774 (ep. 31 , al. 54) plura coiam enuntianda comnii-
sscunda fviges. sec.] qiieritnr Hildebrandum, Arogin, sil Anaslasio culiiculario. Perinde an. 775, praet(!r
Rodgaum, necnon [el] Raginal;lum duccs consilium praidicta scriptis manii^ila, multa credidit fiJei Aii-
iniisse cum Gni^cis et Adalgiso terra marique contra dreoe episc. ct Pardi hcgiimeni, qiia^ iidemenarrarciit.
llomain et Italiam dimicare [ut terra, maiique Ro. regi (cp. 34, al. 51). Eoque haud duliie arcana eo-
f;t Ital. (.ppiignent.] quare muliis adjurationibus a
;
riim dutum consilia spectabant. Idcirco ssepius se
Carolo auxiliiim contra eos posiulat. n lo. innotuisse ait illorum molimina. Cf.n.n.
« Summ. 22, Bar. et Cenl. Gp.ets. e Millercmus, vel aliquid si:iiile deesse videiur.
d Hanc epislolam una cum pr;c(!edenti Coiiitius, Crets.
Pag., Muralor. ad aimuin referiint 773. Cum autiMu ^ Queri desinit de regiis missis, quoruin iter Spo-

ulraque scripta fueril Fehruario mense (nam infra, lelum ac Beneventum eum soUicilarai. Sciisii ciiim
proximo a'', pontifex, Mariio mrnse advenienlc).
, iniquif, ei;r!im consiliis pcr co.s Iega;os moJmn alla
 »; , ;

",01 COD. DIPLOM. — MONUM., ETC, SRU CODEX CAUOLLNUS. — LPP. ADUIAM. 302

sacellarium, qui cum cum affatus fuissfit, el luno A bonum offercns in futuri exaniiuis die merearis di-
noslros lltidcm destiuasscmus obsides, ipse ucmi>c cere : Domiuc meus, priuceps apostolorum beale
nosler missus cum apud eum conjunxissct, in niagna Petre, cursum consummavi, fidem tibi servans Ec-
eum invenil prolervia, eoquod missos Arigisi, Bcne- clesiam Dei a superna clemcntia tibi commendatam
Tenlani ducis, seu et Rodcausi Forojuliani a, nec nou de manibus pcrsequentium defendcns liberavi, et as-

cl R"gni!)aldi Clusina) civilatis ducem, 345 i" Spn- sistens immaculatus coram te, offcro tii)i pueros quos
le:io cum praifato reperit Hiltibrando, adhibentcs a 1- mihi commisisli dc manibus inimicorum eruendos,
versus nos perniciosum consilium, qualiter, Deo eis sospites atquc iucolumes existcntes; lunc et qui in
conlrario, proximo Mavlio mense advcniente, u!ros- prajsenti vita regni gubernacuia tencs, ctiam ct in
que se in ununi conglobarcnt, cum calerva GraM^o- futuro s:iecu!o cum Christo rcgnans ca^lestia pra^mio-
i-um et Athalgiso Desiderii filio, et terra niarique ad rumgaudia adipisci merearis audiensnimirum pater-
dimicandum super nos irruanl , cupicntes hanc no- nam desiderabilem vocem illam iiiquientis Venite, be- :

slram Romanam invaJere civitatem et cunctas Dei nedicli Patris mei,percipite regnv.m,qHod vobis prcrpn-
ecclesias denudare ; atque ciborium fauloris veslri ratum est ab originc mundi {Mattli.\\\). Incolumem
beati Petri auferre, vel nosmetipsos, quod avertat Di- cxcellcntiam vcstiam gralia supcrna cusLodi.it.
vinitas, captivos deducere, nec non Langobardorum ^
LIX.
regem integrare et veslrai regali polentiae resisterc.
347 ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP.f:
Ob hoc, praicellenlissime rcx el dulcissime fili,
DOM-MM C.VROtrM nEGESI
Al) DIRF.CTA,
peto le, et lanquam prsesentaliter assistens cum di-
In qua prardictus papa postulans v.t dommis re.r rc-
vinis niysteriis conjuro coram Dco vivo et vero ct vertens n Snxonia ad limina sancti Petri propera-
ejus principe apostolorum bealo Petro, ul sub nimia ret, quemadmodum ei pollicitus fuerat *).

festinalione el maxima celcritate nobis subvenias, (/1h. Dom. 116, Cod. Car. lxiii, chron. 58.)

ne pereamus quoniam post Deum in tuis manibus

;
Aroumemum. — Possessorcm el Rabigaudum per-
nostras omniuni Romanorum commisimus animas,
venisse Romam cuin regiis lilleris, qu;e summum
omnibus ordinilius gaudium attulerunt, nam Caro-
nc nos derelinquas, ^ aut differas solatiandum, ut ^^
lum e Saxonia reducem in Ilaliam esse venturum
dicant genles, quai in cuiicto orbe lerrarum sunl : testabantur, fortasse etiain ad Urbem. La?titia ob
id exsultans ncccssitudincm memorat, qua simul
ULi est fiducia Romanorum quam post Deum in rc-
conjuncti fuerant coram confcssione principis apo-
gem ct regnum F'rancorum habcbant? et ut de om- stolorum. Pncteica regios inissos multa huide pro-
nibus, a Deo protccte dilectissime fili, ante tribu- sequilur, eosquc ilii commcndat ut regi ct sancl;i'.

nal Doi cris rcddilurus rationem, ([uoniam, ul praifali sciii maxime fideles.

sumus, tua dulcissinue sublimitati, per Dei pnc- ^ Doinno « excellentissimo fiiio Carolo, regi Fran-
ceptionem et beati Petri, sanclam Dei Ecclesiam cl coi'um et Langobardorum atquc patricio Roinano-
nostrum Romanorum reipulilicsc popuhim commisi- rum, Adrianus papa.
nius protcgendum ; et ita ad limina prolectoris tui Dumtanta securitatis hctilia spiritalis matervestaa
leati Petri apostolorum principis properare satagitc, sancta Deicatholicaet apostolicaRomanaEcclcsia di-
ut cunctos adversarios sancttc Dei Ecclesiic alquc lalata laudaliilter permanct, etiam in apostolica
nostros scu veslros, regalis vesti-i culminis substcr- aula ob vcstrorum dclictorum vcniam, sedulo a no-
nantur 346 vesligiis, et ea qusc eidem Dei aposto- bis et cunctis Dei sacerdotibus orationum vota et sa-
lo, vestris propriis pro anima? vcstrae mercede obtu- crificiorum hostiae divin;ic proferunlur majestati r.
listis manibus, ad effectum perducatis, ift fructum Itaquc, pr;ecellentissime fili, conjungenlcs ad nos (i-

lum iri, nisi ea supervenisscnt qua; mox enarrat de rc cum auctoribus antiquis deceriiciites. Quarc;
accedente ad iniquam illam sociclatcm eliam Ra- inutile fuil quidqiiid inissi seu legati eoruin ducuiu
ginbaldo Clusino duce, quem sublest;c fidci homincui decreverunt. Caiolin;Te deliberationis fuisse inscios
paulo ante (nempe ejusdem Febr. niensis die sc- missos regios noncredideriin ; sed fidos arcani cuslo-
plima) declaraverat. Cenn. dcs ad utrumque ducem properasse iicr, ut iis nc-
aPonlifex innotuerat, ul dixi, et scriplo ct voc(? •' scientibus adventum CaroU, hujus cxpcditio siium
missorum suorum, Forojuiiani ducis cl aliorum mo- consequcretur efiectum, quod evcnit. In.
litiones sub finem superioris anni. Dum cjus missi !> II;cc ct sequentia satls porspicuc ostcn;!unt pou-
cum ahis consilia ineunl Spolcti advcrsus Caroluni lifici nullatcniis patuisse expcdiiionem CaroH niissi ,

et sanctam sedera Febr. nicnsc, dux ipse armis dc cnim, qui uni rcm voce significasscnt, alio divoilc-
improviso est pelitus a Carolo, vitamque una cuni rant, necduin Romani vcnerant. Id.
ducatu amisit, paulo post Spoletanum congressum. « Lamb. ct Gent. Icgunt solatiaudum, ne dicant
:

Annales Francor. pLMst^icuc doccnt anno 77().

id Grctserus autcm diffems solntium, ne.
:

I Tunc Carolus rex Italiam ingressus est per partes Argum. Panv. {Cod. Vat. ii. 18) « In decima
'"
:

Fori peragens, Ruodgandus occisus est, ct

Julii iler octava [Dec. oct.] de suo ac populi amorc crga Ca-
dominus Carolus rex apud Tarvisium civitatem Pa- rolum multa scribit; et orat iit quod pollicitus fue-
scha (14 April.) celebravit, el caplis civitalc Forqja- rat, revcrtcns a Saxoniaad limina Pctri [sancti Pet.|
lii, Tarvisio, cum rcUquis civilatihus qua; rcbeila- aposloli proporct, ct lcgatos cjusPosscssoicm cpisco-
rant, ct disposuit eas omues per Fraiicos, et ilcruni piim, ct Rabigandiim a fidclitale iii scrvilio san-
in prosperitate et vicloria rcversus csl in Franciam. « cli Pclri coinmcndat. Ce.nn.
Fuldensesbreviteranuo775: « RuodgaudusLangobai- f"
Summ.
18, llar. ct Cent. Grets.
dus Italia; regnum alleciat. Et 77G i Carliis coiilia i> : Aul victoriam Caioli dc Forojuliano ducc, qu.v
f

Ruodgaudum in Italiamprofectus, eumdem inlcrficit. sociorum consilia evcrlil, ponlifcx rcscivcrit, aut
Vide el Baron. (li.a. n. i^) et Pag. (ii. 2) nHlc iuir Spnlclaiiiiiii el ncncvcnhiuiim duccs socii casu lcr-
 , ,

303 B. CAROLl MACM OPP PAUS . 1. SKCilO !{]. 301

(lolissiini veslri luissi, scllici't Posscssor sanclissimus A lissimis veslris natis longifva ae prospera lempora,
fraler nosler cpiscopns et Rabigaudns roligiosns ab- rcgni gubcrnacula possidenda, vestrisque vcsligiis

bas, (leliileriint nobis (lesidcralissiiuiss g^S-S vcstne ciinctas barbaras nationcs prosternat, dilatans mul-
sublimilalis syllaljas •' , (pr.is cl cum nimia amoris liplicitcr tcrminos rcgni vcslri, ctiam et coelestis
(luicedine acccplanlcs susccpimus, relegcntes(iuc ct n^gni gaudiis vos faiMat csse per infinita siccula

de vestra immensa piosperitatc agnoscentcs, magnas participes. Iiicolumcm exccllentiam veslram, domine
oumipotcnti Deo noslro tuiiinus laudes, qui nobis lili, superna gratia ciislodiat.
lam benignissimum ac ('hrislianissimum regem sua; LX.
Ecclesiae delulit defeiisorem. Continebatur (|uip|)8 in
350 ITEM EPISTOLA ADRIANI PAP^
ipsis vcslris regalibus apicilnis, (juod, Dominoprote- AD nOMNCM CAIiOl.UM UKGEM niRECTA,
geiiie, rcmeantes vos a Saxonia, mox et de prscsenti Iii qnn contjiicntur (jrntiarum actioiws pro vila el sa-
Ituliam vel ad limina protectoris vestri, beati aposto- liHum[L., C, (i-
nltate domiii regis, et u.roiis, vel
liorum] ejus, nec non et pro exaltatione sanctw Dei
lorum principis Petri ^>, al implcnda quoi ei poUiciti
Ecclesia', ct postulaus nt filiuin suum ex sacro ba-
cstis properare desideratis ; de quo audito niinis no- ptismatis fonie snscipere mcrerctur '^.
ster lx*ta!us est aiiimus una cum universo noslro po- {An. Dom. 7/7, Cod. Car. xlix, cliron. 59.)
piilo, eo quod nimis dcsiderabiles sumus prominen- B Akcijmkntlm. —
Rcvertenles ex Francia Philippus
lissimum vestrum conspicere vultum. cpiscopus ct Megistus archidiaconus nunlianl
Qiioniam salisfaciat libi veritas, dulcissime et constantcm Caroli amorem in sanctam scdem.
eumdeinque cum regina Hildegarde venturum Ro-
amanlissime fili alque a Deo inslitute niagne rex, niani, ut Paschate adveniente filium suiim Pippi-
in eadem sponsione qua iu invicem ante sacram nuiii reccns nalum baplizari faceret, qucni poiiti-

pjusdem Dei aposloli confessionem annexi sumus, fex e sacro fonle susciperct. Cumautem non venis-
set, pontifex suum desiderium aperit se jungcndi
firmi atque incommutabilcs diebus vitse nostrse cum spiritali eo vinculo cum regibus. Dcinde icrum
universo nostro populo permanere satagimus. Unde EcclesiiC satagens, ad eum legat suos missos Phi-
et charitas vestri regalis culminis uos provocat se- lipjjum et Andream cpiscopos, ac Theodorum du-
ce/n nepotem suum cum catalogo donalionum a
dulo de vestra sospitale addiscere ; ct cognoscat ve-
Constantino, et successoribus, atque patriciis fa-
stra conspicua excellentia, (juia si mora de vestro ctarum in provinciis Tuscias, Spoleti , Beiieventi
adventu piovenerit, magna nobis imminct voluntas Corsicix?, et SabincC, exemplo educto ex archivo

ihidem in vestrum adventum, nbicunque vos value- apostolico, ex. siquiilem a Langobardis jamdudum
iiivasre, nondum fuerant restitutae. Orat ut Con-
rimus conjungcre, obviam proficisci.
stantini fehcia teinpora inslauret exaltando aposto-
34S Iiilsrea nolioni vestr?e excelientia; deduci- licam sedem.
nius de pr.Riiictis vestris fidelissimis missis ,
quia Domno e excelleatissimo filio Carolo, regi Fran-
sicut ad nos pervenerant , et vestr* regali po- corum et LangoI)ardorum alque patricio Romano-
tentiic per nostros apices iniimandum dircximus , rum, Adrianus papa.
dum nobis praesentati fuissent ipsi missi vestri, fi- Dum nimio provocati amore aptum duximus,
deles in servitio fauloris vestri beati Petri aposlo- primitus quidem a Deo protecise excelleniioe vestnp,
loruin principis et nostro atque vcstro reperimus, seu spirilalis filiLC noslriE reginaj proles, etiam epi-
pro quo pciimiis ut benignceos suscipere jubeatis''. scopos et presbyteros, nec non et universos oplinia-
Ilis priciibatis, divinam exoramus clementiam, ut tes cunctuniqiie pra;clariE gentis vestne Francorum
siia vos gralia muUipliciter lucatur, tribuens vobis, populum, ad vestrum a Deo confortatum regnum
alque excciienlissiiiue filiifi noslr.Te reginae, et amau- perlinentcm, his noslris apostolicis visltare apicibus,

rilos dcspoiiiiisse aiiimum rcgii inissi nuntiavcriiit. dalo colloquia cum iis serebant, dum ipse Carolus
singularem sancla! scdis lyiilitiam significat, quo m- ! res armis gerebat in ducatu Forojuliano eoque id :

gens sibi nietus crcptus fucrit binis pr;ccedeiitii>us inagis pcrsuadent lilteraj ipsa; a missis retentae usque
litleris cxprcssus. Pagius (an. 775, ii. 7) scciiius ad corum advcntum Romam, iie scilicct CaroH pro-
Cointium lianc duabiis iisdem epistolis priemi tit. fectio Italica vulgareiur, tarnetsi novae Saxoiium re-
At uleniue vir docliis iloriuilasse videtur. Si enim D bclliones eo Carolum ex Iialia revocarunl. I».
Periisio diverlerant Spalctuin, iiicle Beneventum, re- QuiC advcrsus eos jain scripserat, quodammodo
'^

ducesque S;)olel,o iteiuin transeuntesi deauim ve- obUttcrans, qnia pro EcclesiiC, pontificis, Carolique
liieLaiil RonKun, ut luculentcr iii utraque (^pislola con- ]>ono Spolctum ac Beneveiiium eos petiissecoinper-
liiietur, hx'c utranique sccuta cst, noii contra. Cr.xN. tum habuil, pncsenlia eorumdem aniiquaia esse ait
" Siip:'a (i'p. 56, al. 58) diim cosdem missos alio (iu>c suspiciose scripserat, valdeque commcniatos
digressos insiniulal at, se relegisse ait vestros liono- iii Franciam remittit. Id.
raiidos apices. Quod sane accipiendum de litieris d Argiim. Panv. {Cod.
Vat. 35) : c In Irigesima
niissoruiii advcnUim nunliantibiis; nain hinc perspi- qiiinla |trig.quin.] gi-atiarum actiones continentur,
cue conslal ipsos per se atuilissc regias litteras. Id. ct plurinuc petilioiies pro rcslitulione patrimonii
In Annal. Francor. lcgilur Carolum e Saxonia
1)
beati Pclri. Meminit donationisConstantiniana; [Con-
rcJucCin an. 775 accepissc Forojulianum duccm rcs stanlinij tcniporibus Silveslri [sancti Silv.] papa;
novas ineditari, atque ea proptcr in Italiam iler in- faclic, ct alioruni, qui pro aninue suic mercede
s iUiissc adversus euni, quod initio sequentis anni [salule] miilla donarint beato Petro, quic a Lango-
siiscepit, ut nuper est dicliiin. Litteric a niissis red- bardis crcpta sunt, ac dicit in Laterancnsi scrinio
dita;, taniiuaju dal;c eodem an. 775 cxeunte foitasse cas donationcs haberi. Carolnm novum Constanh-
agunt de eode:n iiincrc, (piod persuadet missorum nnin nominat; orat ul sibi filium ejas ex sacro ba-
corumdcm adiiio ad Spr»Ic[ai!uin ct Benevcnianuin pismatc suscip re liceat. » in.
Uiicos; non eniin sponte, scd sccrelo cx Ciroli man- e Siimm. 55, Bar. el Ccnt, CRr.TS-
505 COD. DIPLOM.— MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. — EPP. ADRIAM. 5CG

el cerlos de veslra 351 salule ac lyctos cnici, im- A rumnexus solvendi simulque ligandi attributa est fa-

pensius prosperitatis ambientes integrilatem. Igi- cultas, in omnibus amplius atque amplius sancta
tur dmxi ad nos revorsi fucrunt missi spiritalis matris Dei Ecclesia exaltata perniancat, ct omnia secundum
veslr;e sanctae Dei Ecclc:ia5, a vesligio a Deo prote- ves'ram pollicitationem adimpleantur, et tunc vobis
cti rcgni vestri, id est, reverendissimus frater no- in cadestibus arcibiis ascribatur merces et bona
ster Philippus ep^scopus, et Megistus dilectissin.us opinio in uiiiverso mundo.
filius noster archidiaconus », retulerunt nobis dc H- Et sicut lemporibus beali Sylveslri, Romani pon-
dei et charitatis veslrai constantia, quam erga bea- tificis, a sanct;c recordationis piissimo Constan-

tum Pctrum apostolorum principem el nastram hu- tino Magno im|)eratore, por ojus largitaiem sancla

niililalemhalMire dignalieslis pro veslr;tianim;c nier- Dei calholica ct aposlolica Roniana Ecclesia clevata
cede. Hoc audito, uKigno gaudio noslcr relevatus atque cxallata cst , et potestalcui in his Ilespei' ixi

est animus, et coepimus Deo laudes refcrre cl bealo partibus largiri dignatus est, ita et in his' vestris

principi aposlolorum Potro, pro exaltatione regni felicissimis lcmporiiius alque nostris, sancta Dci

vestii atque filiic nostrse regina; conjugis vestne, Ecclesia, id est, beali Petri apostoli germinet atque
prolis etiam, et pro cunctis Francis, fidelibus beati exsultot, ot ampiius atque amplius exaltata perma-
Pelri apostoli atque vcstris. C neat, ut omnes gontes quac hcec audierint edicere va-
At vero illud unde vestrce eximietati per jam di- leant(Psa/. xix) : Domine, salvvm fac rerjem, ct exau-

ctos nostrosmissos, scilicet revereridissimnm fratrem di nos indie, in qua invocaverimus te: quia ecoe no-
Hostrum Philippuni episcopum et dilectissimum no- vus Christianissimus Dci Constantinus imperalor
strum Megistum archidiaconum dignali estis no!)is histemporibus surrexit, perqueni omninDeus sanctoe
repromittere, ut in saiictani diem Pasoh;c ad limina su;i! Ecclesiac beati apostoloium principis Petri largiri
beati apostolorum principis Pelri, una cum spiritali
353 dignatus est, sed et cuncta alia ,
quse per di-

filia nostra regina, Domino auxiliante, properare versos imperatores, patricios ctiam et alios Deum
debuissetis, ut filium qui nunc vobis procrealns esl timentes, pro corum animac mercede et vonia deliclo-
a sacro baplismate iu ulnis nostris susciperomiis, rum, in partibus Tuscia:;, Spolcto, seu Benevenlo,
sicut terra sitions i;!ibrem, ita et nos exspectantes atque Corsica, simul et Savinensi patrimonio, beato
fuimus mellifluam excellenliam veslram ; el dum ap- Pctroapostolo, sanclisque Dei et apostolic;» Romanai
propinquassel ipse dies sanctus Pasch;e, et nuUura Ecclesiic concessa sunt, et per ncfandam gentera
mandatum de advenlu vestro suscepissemus aut de Langobardorum pcr annorum spatia abstracta aJque
luissis vestris,secundum placitum ^ quod inter nos ablata sunt, vestris temporibus reslituantur. Unde
exstiterat, valde Iristes effecti sumus <=, 352 Scd G et pluros donationes in sacro nostro scrinio Latera-
obnixe te petimus, praecelleniissime et magne rex, nensi reconditas habemus, tamen et per satisfa-
ut secundum quod inler nos constilit, pro ipso san- ctionem Christianissimi regni vestri per jam fatos ,

cto baptisniate nostrumadimplerejubeas desiderium, viros, ad demonstrandum eas vobis direximus, et

de eodem eximio vesiro filio, quateiius duplex Spiri- per hoc petimus eximiam pr;ccellentiam vestram ut
lus sancti gralia in medio nostrum accrescat, et in iiitogro ipsa paliimonia beato Petro et nobis re-
gemina feslivitatislaititianobis celebretur, et hocde- sliluere jubeatis '^, et dum omnia per vestrum con-
precamur veslram excellentiam , amantissime fili el gruum disposilum sancta Dei Ecclesia effectum
praeclare rex, pro Dei amore et ipsius clavigeri regni susccperit, ipseprincepsapostolorum, Leatus Pctrus,
coelorum, qui solium regni patris veslri vobis largiri ante tribunal omiiipotentis clomontiam pro vestra
dignatus est, ut secundum promissionem quam pol- sospitate atque longievilate, et exsultalione a Deo
liciti estis, eidem Dei apostolo , pro animai vestrse confortati regni vestri deprecetur. Magnopere [Lnmb.,
niercede et stabilitate regni vestri, onmia nostristem- Gent., Opere] enim direximus apud vesiram eximiam
poribus adimplere jubeatis, ut Ecclesia Dei omnipo- prsecellentiam, id est reverendissimum et sanciissi-
lenlis, id est beati Petri apostoli, cui claves [Lamb., mumfratremnostrumPhilippumetAndreamepiscopos
par claves] regni ccelorum ab omniumopifice facino- " seu Theodorumducem nostrum <=, quibus etinore po-

a Quandonam quibusve cum litteris collegium is- una cum episcopis ct preslyteris erant in caslris
lud missorum in Franciam profectum fuerit, incer- Caroli, quos omnes Adrianus visitare se ait suis lit-
tum. Hinc tamen coiijici jure potost, salutationis teris, necvacabat tum temporis Romam pacifice pro-
gratia dunlaxat et societalis atque amicilt;e confir- ficiscicumreginaet filionuper nato,hiemalipra^sertiiu
maiidcC causa, pontificias lilteras olficii plenas iis lompore. At h;ec verba suiit. Vide supra (op. 57,
niissis a pontifice ad Carolum datas esse, quod lucu- al. 5!,', not.) Id.
lonlius per sequeiilia comprobatur. Cknn. <i
Desipiunt Muraloriusaliique Adriano objioiontes
'' De varia placiti significatioiie vide Ducangiiim; donationem Constantinianam hauddum naiam. Ex
hic nihil aliud est quam coiiventio. Gregor. Turon. Actis enim Silvestri, quae, licet supposita, tamen in
(lib. vii,c. (i) :« Deprecor, utplacita, qu;e inter nos libros apociyphns rojecta non orant, nmtuatus esl
post patrismei obitumsuntinnexa, cusioilianiur. n 1d. Adrianus qiue iiic habentur. Vide Commenl. proev
c Ex lota
liac narralione, et multo iiiagis ex pro- (nuin. 20, et se(i(|.) lo.
ocmio falsiargiiuntur viri docli CioinliusetPagius, qui e Philippum opiscopuin
logatioiiis princijiem vix
epislolam referunt ad an. 776, cum Carolus Italico credibile est Franci;im iteiuin mitti, cum inde noii
iii

bcllo erat implicitus contra duceni Forojulianum. nniltoaiitea redicritcum rogiis lilteris. At noncstcur
rvon enim regina, filii, prooeics, Kraii<ique oiiinos alium cognominem inducamus, Summa potius fid?
 , ,

507 B. CAROLl MAGNl OPP. PARS I. SKCilO III. 5C8

s,uimu3ul veslr;t354'' ^^^ prolocUe ('xccllcnliic mi- \ incrcpaloriis, ul ad officium redeanl se ne ad ;

nutius cnarrare debeani; quibus ct eis in omnihus cicde- consecratioiicm (piid(mi cpiscoporum eos recipere,
tanqiiam sancl;e sedis et Caroli hostes. Denique
re debeatis, et solita benignitale eos susciperc jubc.itis,
ut faciat qu;e per missos pcliit eum precatur.
pro amore fautoris vestri beali Pciri apostoli, ut
Destinavit nobio per vestros apices a Deo consli-
«!um ad nos rcvcrsi f.ierinl cum effv-dn causie, antc
lula regalis potentia, quia, Deo sibi contrario, Aga-
confessioncm ipsiiis Dti apostoli cum omnibus cpi-
rcnorum gens ciipiunt ad dcbellandum vestros in-
scopis et saccrdolibiis, alque cunclo clcro, senalu,
cl universo nostro populo, pro veslra sospitate alqud
troire flnes *=. Iloc vero cognilo, in magna cxinde
tribulatione alque afflictione positi sumus; sed ne-
iongsvitate et exaltatione regni vcsiri Domino fun-
quaquam Domiiius Deus noster lalia fieri pcrmiltat,
«•ere valeamus preces, ut revis tcmporibusque exi-
mietatemvestram conservare dignetui', ad exallalio-
nec 356 Ijealus apostolorum Petrus princeps. Nos
vero, dulcissime fili et magne rex, incessanter pro
r.cmspiritalismatrisvcstn-esaiictaeDei RomanaeEcclc-
vobis cum omnilus nostris sacerdotilius alque reli-
sia>,etsicut lerrena gauuialargitus est, ita etcflelcstia
giosis monachis, et cuncto dero vcl universo populo
Iribnatsempiterna. Incolumem excellentiam veslram
Moslro, Domini Dei nostri dcprecamur clementiam,
gratia superna custodiat.
nt ipsam nec dicendam Agarcnorum gentem vobis
LXI. B sulijiciat et vestris eam snbstcrnat pedibus, ut mi-
355 PALLCS PRESBYTER a, VENERANDLS PRESBVTER ,
nime praivalere adversus vos valeant quia sicut po-
FAROALDUS, ADALBERTUS GAUDIOSUS, BE.NEDICTUS
,
,

DIACONUS, JOSUE DIACONUS HERMENFRIDUS, RAGIN-

, puhis Pharaonis demersus esl in mari Rubro eo
BERTUS, AUTSCARIUS [Gent., AUTCARIUS] GREGO- , non credideriut Deo, ita et in hac vice Dominus
(jiio;!
RIUS, AGEMODUS, DAVID, GAIDUALDUS ARIOLFUS ,
Dlus noster, per intercessiones beati Petri apostoli,
STEPHANUS, GARIBALDUS, GREGORIUS, SWINUS, AL-
DOSINTO, ROTUBERTUS, RATCHIS, HARIBERTUS, LEO, iii veslris eos tradat manilus ^. Confortamini autem
MARTIMANUS, ALLO MAJO, BEAPTULFUS [Gcilt.,
, et estole rolusli, quia Dominus omnipotens confiden-
SCAPTULFCS], CU.NUAI.DIS, LEMINOSUS, MAG.NUS, UR-
tibus in eum vestri regni dabit victoriam de inimicis
."5US, AUTBALDUS, ALDEFUSUS, PETRUS, ANSUAUDUS,
ALLO, PETRUS, GRATIOSUS, FAROALDUS veslris atque noslris, et sicut indesinenler die noclu
URSUS ,

ADUALDUS. que anle confessioncm ejusdem Dei apostoli, DominJ

(An. Dom. 777, Cod. Citi-. lxxiii ^, clnon. GO.)
deprecamur majestalem, ut vestrum dilatel regnum,

Argumentum. —
Paulo post missorum discessum
i<a iios faciat de restra sospitalc ct exaltatione regni
mense Maio audiens cx regiis litteris, Francorum \estri semper in Domino exsultare, in quibus ct an!ij
lines a Saraccnis invasum iri ad assiduas preces , aliquantos dies istius Maii mcnsis quod vestros susce-
diu nocMique se vertit cuin toto Uomano clero, pissemus apices, direximus apud vcsiram a Deo pro
idquc solalii ergo illi iiuntiat ac victoriam omina- C teciam e.xcellenliam, Andream el Pbilippum sanclis
tur.Benevenlanos foedere junclo cuni Cajelanis el
Tarracinensibus, nec non cum palricio Siciliai Ca- si;nos episcopos, alque Tbco(iorum eminentissimum
jelje dcgente consiliura cepisse eripiendi sanct;e iioslrum nepotem pro consolalione atque visilalio
,
sedi Campani;e Romanoe civitales ct patricio eidem
nis causa, et prospcrilatis vestrae I.Tetiliam agno
subjicicmii. Se per legatos primum egisse, at nc-
quidquam; quare illuc mittere cxercitum delibe- scere «; et hoc petimus lc, amanlissime fili , iil pro
rasse. Oral ut niissum deleqet BLiievcntanis cum amore fauloris vestri Leali apostolorum principis

virum suspiciamus ob munera ei commissa; iiam a Omnes ex clero Romano. Grets.

adliuc presbyler ab Stephano II judexdesignatus fuil Arguin. Panv. [Cod. Yat. 12, inler ep's(. Pauli I)
1'

Ravenn;B cuiii coUega Eustachio ducc aniio 750 (ep. « In duodecima |duod.] narral de Beiieventanoriim
.^)l, al.54), legationemqiie obivit Pauli I ad Pippinum iiijuria, et petil [injuria. Petit] iit Pippinus liiteris eos
anno 7Gi (ep. 57, al. 20). Deinde factum episcopiim increpet; et si noliiit parcre, ut conseiiliat in expe-
semel et ilerum legalione Adriani functum hic ditioiiem contra eos insliliilam. » E\ contexlu epi-
videmus. Haud ininori dignus observatione est Iog;i- stokc patebil falsilas hujusmodi argumeiiti, qua Ca-
lorum tertius. Is euim una cum iisdem missis memo- roii consensus pelitus dicilur; non enim consensum,
ratur etiam infra (ep. Gl, al. 75), ubi pontilex enm sed societ;item armorum peleiat Adrianus. Cenn.
vocat emincntissimum noslnim ncpolem, iterumque •=
Synodus Paderborn;c halielur pro Sa\onii)us
legationefungentem cum.^gatbone diaconoanno 781, D stabiliendis in fide, quam iiuper susceperant. Piaci-
(ep. 67, al. G9) appellat Tlieodornm eminenlissimum lum conventus ab aunalistis dicitur, quo Ibimab-
et
consulem et ducem nostrumqua ncpotem. Ilaic autem rabi cum sociis venil (Saraceni crant ex Caialoiiia) a
dignitas eminentissimi ducis et consnlis diruit (iispu- rege eorum deficicnles et Caroli pr;Bsidium iinplo-
latioiies omnes erudiiorum super depravalo illoCon- rantes; quare seq. anno Carolus arma in Hispaniain
tinuatoris Fredegarii loco, de qiio satis est dictum tiilit. Annal. Francor. Fuld; n. aliique ap. Pagium
iu admonitione ad lilteras Gregor. IH (num. G). Nam (777, n. 4:; 778, n. l). Labbe [Concil. lom. YI, p.
licet eminentissimi inter oJficia paialiiia ilii essent 1825). Id.
qui poslea illuslres sunt appellati, ut notal Gothofie- Qua^, pontifcx ominatur ininime cvenerunt; nam
<^

dus(tom. III, p. 271, Co(/. T/i(;orf. ) nihilominus ap- seq. anno post c;iptas aliquot urbcs, dum in Fran-
peUationeeliam illuslnum oblinente, consuli eminen- cia 11 rediret adversus Saxones qui rebellaverant
tissimus tribuebalur, ut vid(!re esl in Diurno R(jm. magnam accepit cladem in Pyicn^is, ut Eginhardus
Pont. (cap. \, tit. 5, et cap. 2, tit. 6). At Garnerii tes'alur, ad Roscidam Vallem, vulgo Roncisvalle.
animadversio non negligenda « Ea tempeslaie, in- : Vide Pagiuin (an. 778 n. -4). Annal. Fr;>ncor. el
,

quil, corisulatus, qui fuerat olim apex digniiatum, Fulden. hac de re allum silent. Id.
eousque depressus eral, ul iii nis fere tituliis foret. e Ad eumdem hunc finem se legalos istos mittere

Suppressus pene fuit a Justiiiiaiio, sed a consequen- aiebal praicedenli cpislola paulo aliis verbis, hoc
quoquo modo re&tiUi{us
li^us iu.pp. clsi est, pristi- t iiitum discrimine, quofl iliic .Aiidrce Philippiiiu, hic
num famcn splendoicm non recuperavit. n Clnn. Philippum .\ndre;o pncminif, incomperla mihi ex
 ;

-09 COD. DIPLOM. — MOM].M., ETC, SEU CODEX CAUOLIMS. — EP1\ ADRL\NL 510

P.lri, Lcnigiic cos solilc suiciporc jubcalis, ut cnm A quc ;ul vcslram .1 Deo Aimlalam pnECcllcnliam dosli-
el cxall.Uione sanclce Dei iiaront. Sed nequc ad vestri pra^sentiam eos dirigere
jMuin ct cflcclu causa;,
Ronianic Ecclcsiix;, ad nos remcanlcs, 357 celeriler valuimus, nec ad nostros 358 obtutus conjungerc

cos absolvcre dignemini, ul ipsc princeps aposlolo- voluerunt. Tanicn ct reverentissimum fralrem no-

rum pro vobis inlercedal aute Doniini Dci noslri slrum Plnlippum, scu ct Paschalem nostrum nepo-
majeslalem, ut amplius veslrum dilalet rognum ct lcTn, eis dircximus, ul nostris se prcesentarenl oblu-

victorias tribual »; nosque etsi pcccalores anle con- libus aul apud vestram regalem potenliam conjungerc
fossionem iissius Dei Apostoli fundere valcamus properarent. Nt c tunc nostris admonilionibus se ac-

pioces. commodarc voliierunt <. Dum vcro corum nequiliai

El hoc agnoscal a Doo prolccla pnocollontia veslia, prievalere niinime potuimus, disposuimus cum Dei

ipiia aliqiianlas civilales noslras Campaiiia' opcran- virlule a!que auxilio una cum veslra polentia genc-
los x-muli veslri alque noslri, neiandissimi Bcnevcn- ralem nostrum cxorcitum illuc dirigere, qui eos con-

taiii, ijjsi nostro populo persuadcnles sublrahcrc a stringere dcbeant et inimicos bcali Pelri alque nosiri

no>lra dilione decerlanl, nna cum haliitatoribus Ca- scu vcslri emcndarc ^.

slri Ciijolani, seu Torracinensium, obliganles se va- Scd peliniiis te, aman<issime fili, coram Dco vivo.

lidis sacramentis, ciim ipso patricio Siciliiv, qui in B ut nefandissimos el Deo oilililes Boncvenlanos pcr
pra^diclo Caslro Cajtlano residet, ct docorlanl a po- vestra scripla atque ridelissimum veslrum missum
lcslaie et ditione bcati Pelri el noslra cosdeni Cam- prolestando dirigerc jubeatis, ut a tali iniqua opera-

panos usurpare et patricio Sicili;c subjugare ^. Nos lione resipiscant, el in nostris Campanis talia non
voro iliim lioc ipsum agnovissoiniis viribus atque vi- imniittaiit, qiiia nos per nuUum tenorcm ips;)S ne-
» ibtis adiiionere ct pr;cdicarc por noslros opiscopos fandissimos Beneventanos , aut eorura ni ssos reci-

et fnielos boati Pelri cis dircxiiiuis, cupicnlcs cos;!e;u pere volumus; sed necad consecrationem episcopo-
Cainpar.os nos salvos habcro, ul aliqua nialilia eis runi suscipere, dum contrarii beati Pelri 359 -'qiie
niinimc evciiiret, ut ad nostri pnosonliam conjunge- i!0slri et vestri cffecli sunt «". Inlerea polinins lo,

rciil, aut per unamquanKpic civi:a!em primalos qiiin- magne rex et dulcissime fili, ui sicut a vobis posccie

causa. Eosdem tainen esse nullus dubilo, quippe co- non senserunt .\drianum de ea Campania agcre, ('e
riim video mentionem liori ut legatorum quos mensc (lua (cp. 59, al. U) Paulus I loquebatur, an. 7Go,
Maio paucis diobns ante accepias regias lilteras mi- excusatione digni viclerontur, nisi se vidisse f;iteren-
sorit, non autom ut logatoruin qiios ileruni mense eo- tiir eadein in opistola amantissime fdi. Id vero iiiex-
<lem miltat. Iinii cum luillus aliiis nominetur aul re- cusabiles reddil; qu?ecunque enim data esl post an.
gius aut poiitificius missus, sed lii potius infra com- 781, aut in inscriptione aut in contexlu compalrem
,

niondenliir, h;i'c opislola ad eosdem viiietur ocissime C appellat Carolum, ut quisque videre potesl. Quare
transmissa ut eam una cum allera iidem forrent, ante cuni annum scriptam esse corlo alfirinari debel.
nisi forte Wilcliarius el Dodo, quorura mentio est in Cumque niissi iidom niemorenUir qiii in pnvccdenti,
soq. cpisl., latores bujus fuerint. Cr.NX. iitr;inique ad nicnsem Maium anni 777 pertincre non
a Ipsissima luec vcrba proforunt Magdeburgenses cst dubium. Id.
ex opistola quaiii inter Paulinas ['i perperam rola- ' ne verlium quidciii fieri
In pra^ccdeiiti cpisJola
tam viderunl. Lbi dixerunt 1 Et pro regiio ampli-
: de Benevontanis ista molienlibus in Campani;c Ro-
ticando in opist. 12 ad Pippinum. » >'am e\ epislolrc iiianae civitalos niliil niirum, primo quia niissis plura
contextu isla educunt « L'l ipse princeps ap., clc.
: secreto enarranda crodiderat deinije (|uia spora! at ,

(Cent. 8, cap. 10). » 1d. eosdem aut ad Carolum, quicum societalis fanlcre
^ Peregiiiius agens dc rinibus duc. Boncv. (Diss. juncli eraiit, aiit Romani adiliiros noxa; veniain ini-
5, ap. Pratill. tom. Y, pag. 231), statuit epistoUc potrandi ergo. Nunc eorum resipiscenli;e spc oinni
luijiis aiicloritate Terracinam c Gra^cis a Carolo M;i- a! jecta, rem omnem palefacit. In.
guo adcmplam, Roman;cque Eccl. conlributam, ite- d Dcliberatio pontificis scrio attendenda. Yi el ar-
rumque ab iis consilio Aricbis princ. Benevenli re- niis Benevenlanos cogere vull ut a fcpdere Grajcorum
ceptam. 9 At bona cum venia viri docti Adrianus ;ivt'llantur; ea propler generalem Ecclesi;e exerci-
hic agit de Benevenlaiiis foodere junctis cuni patricio tum, nempe ex tota ditiune quse tunc erat co mittere
Siciliie suam sodem habente in Castro C;i,|etano ct constituit. Ditio aulem tota, nt constal ex srperiori-
cum ipsis Cajetanis et Tarracinensibus, ut Campanite bus, erat provincia Romana, seu Roma et cjus dnca-
Romaiue civitatos invaderent neque ullum omnino, i| ttis, Exarchalus et Pentapoles du.T, ac Tuscia Lan-

indicium praibet acquisitai amiss;evo illius civitatis. gobardorum. Genenili Imic exerciUii Caroli auxilia,
Longe niajor aIlucin;ilio est Cointii et Pagii, qui eum puta ex diicatibus Tiisci;v Rogalis et Spoleli delibe- ,

sequitur (an. 788, n. l soqq.i. Hanc enim epislolam iavit adjungere. Duo liiiic dilucide eruunlur i»rimum, :

dilierunt ad an. 788, qnippo qui Caii;paniani Bene- Adriani absoliita poteslas in ecclesiastica dilione
ventani ducalifs iu Adriaiii liitoris meniorari sunt ;ilternm precaria ejusdem doniinatio in iis ducatibus,
rati, cujus civitates aliquot concessGe fuerant sanciai (juos Carolus per suos duces adminislrans pio su-
sedi a Carolo, qui an. pnccedenli 787 suam iii po- picmo jure quod sii retinucrat. divi Pelri et poii-
i

te-tatem eum ducatum rcdegerat. Qua in re Peregri- liiicis polestati suljocerat; ul paulo infra (ep. G5, al.
nius non est deceptus (1. cit.) lociiin cnim opisloUc
: (i.')) erit cvidcnlius; quam rem ipse Muralorius (an.
Adriani proferens, ubi venit ad nomen Campanice, 785 ) . oHecil.Sed vicariani conjioions poleslateni
conlinuo subdit Romame. Muratorius Pagio et Coin- j.oiilifici concessam in toto rogno Iiali;e, confundii
lio adh;erot, ut fore semper, nisi siuo ;idvorsantur jura, ncqiie uIIkui hiiic roi pr;csidimn alTorl. Id.
opiuioiii;cumque locum inveiiire noiinivcrit isli opi- Antequam Beneventiim s;ec. x, arcbiepiscopa-
<^

stoke, ad annum refort 791 lan(iiiain incorhe ;vlalis, l('i;i dignilalem assc^qucrclur a Joaniie Xlll, cum
pro certo aflirmans, dalani cs>o ,)osl aii. 787, qnoil :',liis Saninii episcopis Romaiio pontilici otiam Bene-
ante eum annuni Boneventani ac proindo Cainpaiii , In Sainnio numcrantur ap
v.Mitaiius sun'r;'.g;il)alur.
Carolo Magno haud parebant. Aliamen et Cointius, Labhetiin Roin. Pont. oliin siibjecli « Alipbanns, :

et pagius, et Muralorius Campanice vocc decepii, quia BoiiovLnlanus, Bovianensis, FrtHiuoiilinus. Oribo
 ,

'^*" B. CAROLI MAGM OPI'. PARS I. SFXriO m. Sl5

per Amlrcani cl Pliilippum sanclissimos eplscopos A sempor mihi ciipio csse pr.escnlem ; q;ias rele-en-
iiostros ct Tlieodormn cminentissimuiii nostriim ne tes et (le vcstra immeasa prosperitate agnoscenles,
polem (lireximus, ita in omnibus : ostrani posiiilatio- nimis sumus gratulati qiioiiiam vestra prospj^riias
iiem adimplere juhcatis », ut angeliis Dci omnipo- nostra esse comprobalur helitia, ct vestra exaltntio
lentis vos prsecedat, et facial vestram pnecellentiam nostra existit post Dcum securitas. Fercbatur cnim
Iriiimpliaiitem, atque cuin magnis vicloriis et exal- iii ipsis regalis vcstnc potentiie apicibus, quod
tatione ad proprii rcgiii vestri ciilmen una cum omni remeantes ad vos missi vestri, scilieel Wiilcbanis
Deo dileclo Francorum exercitu incolumem reverti. sanclissimus 361 fi"ater noster archicpiscopus et
LXII. Dodo religiosus abbas^jVobis retulissent quod ea,
quaeeis a vobis injuncta fuissent, benigneatqueama-
360 ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP^,
AD DOMNUM CAROLUM REGEM DIRECTA, biliter a nobis essent siiscepta. Sed cognoscit omni-

In qnn continetnr de fide et constantin iusius, et Ann- potens Deus noster, ciii arcana cordis reserata assi-
stasio misso ipsius apostolici, qui in trancia dento- stunt, quia oninem missum a vcstris regalibus obtu-
ratus fuerat- ^.
tibus directum, cum niniio amore e£ decenti honore
{An. Dom. 711, Cod. Car. t, chron. 61.) suscipere studemus, et oninem vestram volunta-
ARr.iiMEMCM. — Cum Wilcliarius archiepiscopus et tem sincera mentis integritate implere satagi-
Dodo abbas Roma in Franciam revertenles Ca-
nms, atque cum prosperitate ad vos repedandum
rolo nuntiasscnt quanto amore quanlisque hono-
ribus Rom;ie accepli, et quanta cum benignitate absolvere festinamus, neque ullis nos posse hujus
audili Carolus rei admonct ponilficem.
essent, mundi transiloriis ac labentibus opibus vel humanie
Hic vero ab se ita semper fieri respondet, sibi-
suasionis blandimentis, ab amore et dilectione ve-
que esse in more positum slatim regios missos
dimittere idque amoris ergo, qui erit perpetuus str;ie mellitLCSublimitatis, vcl ab eis quoe vobis polli-
;

in oplimum regem, ita ut coiitra asscrentibus citi sumus declinare dum hic advixerimus, sed firiri
nulla fides adhibeuda sit. Suam lestatur lactitiam, et slabiles in veslrn perniancmus chariiate.
eo quod viderit in regiis litteris, euin proximo
A!)sit namqiie a nobis, charissime et nimis nobis
mense Octobri, dum iii Italiam venerit, expletu-
riim omnia (\\\x divo Petro promisit. Se cum re- dulcissime fili, ut ea quce iiiler nos mutuo coram
giis missis Posscssore episcopo et Dodone abbate saeratissimo corpore fautoris tui beati apostolorum
noii milterePardum Hegumenum juxta illius de- principis Petri confirmavimus atque stabilivimiis
siderium una cum Andrea episcopo, qiiia valetu-
dine laborabat, sed ejus loco Valenlinum episco per quemvis modum irrita facere atteiitenuis quo- ;

pum. Deniquc dolet ob retentum a rege Anasta- niam et nos satisfactus ^ vcstrum culmen deprecari
sium missum apostolicum ob qu;iedam impruden
. ^ visus sum, si quis de nobls nequissima dicta vestris
,
- .

ter dicta, nam violari videbatur iiis gentium

,

C -i r . ; „ i • /- •

orarqiic ut eum ad se remillat discutiendum, at^ ^""'^"^ proferre maluerit cupiens per fallaciam se
que .jiixtu merila puniendum cum duobus aliis vobis commendare, nullam credulitatis illi admittatis

ncfariis hoininibus. copiam ^, quia, ut pr;icdiximus, nos firmi in veslra

Domno "^
exeellentissimo filio Carolo, regi Fran- permanemus dilectione, magis dum et Salvator
corum Laiigobardorum atque patricio Romano-
et
362 designanter expressit dicens {Joan. xiii) : Jn
rum, Adriauus papa. lioc cognovimns, quod mei estis disctpuli, si dilectio-
Desiderantissimae vestr?e excellentiK scripta sus- uem liabneritis ininvicem.
«epimus, in quihus lantum de absenti collocutione Interea contiiiebat seriens Excellenlice vestm^,
t,';)visi sumus, quantum et ipsum qui locutus est quod acccdcnle proximo mense Octobri , dum Deo
ncnsis, Samninus, Sicpinas, Sulmonensis, Theati- ut in ipsos vindiclam exerceat, et Pctri [sancti Petri]
mis, Valvensis. » Cum igitur horum aliquis conse- jnslilias qiias promisit faciat. Indicat se Carolo
rrandus erat, aliqui ex clero et populo Romam ve- Paulinum qiiemdam vinctum misisse, quod male de
iiire cum electo consueverunt, ut patet ex lib. Diur. eo locutus esset; ipsuinque conjurat [adjurat] ut
(cap. 3, tit. 2) hisce enim verbis advocabantur : idem de siiis inimicis faciat. s Cenx.
< Jam fatum virum rcligiosa violentia tenete, et ad Exstat hujus Epist.Summar. apud Rar. tom. IX,
•=

sanctam noslram sedem perducere festinate. t Cenn. j. anno Chrisli 793. Summ. 3^2, el apud Cent. Guets!
a Per laudatos niissos, ut est in
p niecedenti epi- ^ '' Quandonam
et cur legati isti venerini, non con-
stola, Carolo transmiserat donationos authenticaspa- slat. Monebam in praeccdenti (not. « ) ejusdem lato-
trimoniorum « iii partilms TusciiT*, Spolelo, seu Re- res forsan fuisse. Certe Dodo archicpiscopus cum
nevento, alque Corsica, simiil et Savinensi patrimo- Possessore cpiscopo rcdierat Romam legaii munere
nio.» Illa autem omnia, ut pote extra ecclesiastieain fungens dimissiisque est scptcmbri mense ut paulo ,

ditionein sita, et tunc petierat, et inodo iterum petit infra planum fiet. Quatuor mensiuni spatium ad
ntsancl;e sedi reslitui curet.Nam adpaiiperum etpe- ullro citroque eiimdcin saiis siipcrqtie est. Cenn.
regrinorum S!istenlationem,ad fovcnda ccclesiarum ^ Lamb. et Gent. legiint : Satisfacti sumus , ct vos
lumina piasqiie ad alias erogatioues a.i;licta cianl. in noslra charitate firmiter csse permansuros. Sedpelo
Dum contra qu;ie ex civitalibus locisque ccclesia- te coram Deo, charissime fili, sicut jam olim per
sticac ditionis proveniebant, ad nutriendos exercitiis, iiostros affatns
aliosqiie ad reipuiilic;c usus necessaria erant. In. ^ Hic locus a Lamhecio et Gcutiloto restilidus
i>
Argum. Panv. {Cod. Vat. o^) « In trigc- : ex ms. Cod. innuere videtur qiui; an. Ti-\ de Leone
si:ua secunda[trig. sec.] mulla admodum de fide, et archiepiscopo Ravcnnate scripseraf, qiiippe qu: falsa
consianlia sui amoris Carolo scribit. Admonel iiliim, sug2;erendo per siios missos Caiolum demer^;ri tcii-
ut amiciti;p ct promissionis ad confcssioiicm Peti i taverat, mcndaciis in Adriamim coiiflatis (cp. S!,
(bc;iii Pctri) factai rccordelur. Cum eodcm expostii- a'. 5i) ut civitatcs j4^inyli;c ab sc invasas Caroli
lat, qiiod kgatum suum Anastasium in Francia (]('- coiisonsu relincret. Cr.NN.
tineat. Accusat Longobardos, horlalurqMC Garoium,
 ,

515 COD. DIPLOM. — MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS.— EPP. ADRL\NL 5U
favenlP. in parlibus Ilaliae adveneritis » , omnia qiia> j^ Nam de Langobardo illo qni cum eodem Anaslasio

healo Petro regni coelorum clavigero et nobis polli- misso nostro ad vos propcravit, nomine Gaidifridus f

citi eslis, ad effectum perducere

maturabilis Islitia : unde nobis significastis, ut dum in nostro fuissel

enim patris est profeciio filiorum, et de eorum pro- palalio, fraudem agebat advcrsus yestram regalila-
vectu naturalis affectus congaudet quapropter sahi- ;
tcm, insuper et vestro suasissct nolario falsas con-

lis tu;t agnoscentes pcrfeclioncm hilares

redditi su- ficerc litteras, per quas nos cupiebat in scandalum
mus, pro augmento et exaltatione matrissui^
et quia vobiscum quod avertat Divinilas, neque
niitlere,

sancl;« Dei EccIesicC in Italiam destinatis propcrare, invenietur homo qui nos possit per quemvis modum

lit perliciatur magis magisque optamus. Sed

Deus et adversus vos in iracundiam provocare, sed lestis

Dominus no^ter Jesus Christus faciat nobis in pro- nobis est Deus qui occulta hominum cognoscit, per

pinquo de veslra pncsenlia gaudere et una vobiscum nullum argumentum eum infidelem vobls cognovi-
in invicem exsultare. mus; sed, ut brevius dicanms, si ille qui ab amatore

De missis nempe nostris, Andrea videlicel cocpi-

tuo bcato Petro ad vos deslinalur talia 3S4 susci-
pere meruit, quid considorandum est dc nefandissi-
scopo, seu Pardo egumeno ^, unde nobis intimandum
direxistis, ut cum missis vestris Possessorem fratrem
^ , ,. , R
mis
. ,.
li>l'!i
et niniis

> "5'
» .
et vos
strophariis Paschali et Saratino, qui
, , ,
per honorandos vestros apices insi-
...
nostrum episcopum, atque Dodonem religiosum ab- »* .. . , ^^ , . .

nuastis, in hac Romana urbe agere ausi sunt, quale

repedantes J
batem a , vestris regalibus vcstigiis <=

nunquam ab exordio mundi auditum est; forlasse

dirigeremus, ita adimplere velocius destinavimus.
et dum talia cgissent et veslris obtutibus se conjun-
Sed Pardusegumenus propter imbecillitatem corporis ambigentes pro rcalu quem operati
xisseiU , non
sui prolicisci minime valuit, et direximus in vicem
sun!, vos deprecati sunt ut eos in nostram reduceres
iliius Valentianum episcopum.
gratiam; sed magis coram vestra pra^seritia et no-
lllud vero quod de Anastasio misso nostro nobis stris inissis detractiouibus vacabant el miror valde
indicastis, quod alicpia importabilia verba qua; non quod illos, qui talia et iiiaudita de his coram vcstris

expcdiebat vobis 363 lo^i'l"s fuisset, unde valde obtulibus proferebant verba, in magnis dcliciis ha-
tristes eflecti fuistis, et {)ro hoc adhuc apud vos eura bere dig'!0sceris s. An nescit vestra priccellcntia
detinetis ^ iiimis noster frangilur animus, dum Lan- quia si qua?cunque persona, de qualibct gcnte, ad-
gobardi et Havennates fatentur , inquientes quia versa aut inania de vestra exiuiia celsitudinc re-
nullo modo rcx in apostolica permanct charitate, lulisset vcrba, diguain in eum exercentes vindictam,
dum ejus missum apud se detinet. Sed neque ab ipsis vinclum eum nsque ad vestram direxissemus cxcei-
mundi exordiis cognoscitur cvenisse, ut raissus pro- q lenliam, sicut et dePaulino cgimus. Pro quo depre-
tectoris tui beati Petri, magnus vel parvus, a qua- camur atque conjuramus praecellenaam vestram,
cunque gente dctentus fuisset; sed jubeat nobis eum dulcissime fili, per redemplorem Dominum nostrum
vestra soliicitudo dirigere, et scverissime eum scisci- Jesum Christum, ut viriliter Deo vobis inspiiante
tanles juxta noxam ei repertam, eum corripicmus. cxsurgatis, et raiseroe et flagitios3c praisumplioniG,

a Extremo Augusto mensc aut Septembri data cpistolis laiorcm fuisse hinc potest coliigi ; si enim
videtur h:Tecepistola,quam an. 777 ascribo cum Coin- ponlifex detineri adliuc siiuin missum queriiur anno
lio et Pagio, quia res bene gestas video in Saxonia 777, jampridem igitur illuc profectus eral, adcoque
apud aiinalislas, prsecipue Francor. et Fiilden., ac pra;cedcn!i sallein amio. Cekn.
propterea ilineris in Italiam instiluendi opporlunius ^ Hic esl ille liabitalor civitalis Pisnnce , quera
lempus coniingere haud potuit Carolo, qui bellum Gausfridura ct Gausfredum nominabat Adrianus
meditabatur in Saracenos Hispaniae, quod seq. an. 774 (cp. 50, al. 55), cum Anaslasio misso apo-
anno suscepit ac feliciter gessit, quanquam in re- stolico reduccndum dedit ad Candum adbuc in Italia
ditu, Wasconum insidiis est petitus in saltubus Py- degcntem. Idem, quem genere Langobarduin hinc
renyeis, dum in rebellantcs Saxones summa ccleri- Carolo in siispicioncm vcncrat fiau-
fiiisse disciraus,
late exercitum reduceret; vide epistolara prjjced. dulcnti hcuninis ac dissidia incdilantis inler pfuiti-
(not. ^). Cenn. ficem et Francos quare nibil iniriira si de apostolico
:

^ Ilegumeno, id est monachorum proifcciO scu '

etiani misso qui socium itineris eum habuerat,
,

antislite. Grets. suspicari aliquid coepcral; adcoipie oblata occasionc

« Gent. legit ad vestris regalis vestifjiis, el Tcng-
: nov;ie legationis , dictis aliqiiot parum prudciUcr
nageliura ha;c verba in « vestris rcfjalibus vestigiis accedcnlibus, illum apud sc dciinebal. Adrianus au-
correxisse admonet. tera Gausfrido breviter ct su;e dimiaxat scicmi;ii au-
^ Recte et opportune monuit Gentilotus legi in ms. ctoriialc defenso, Anastasiiim dciineri qucriliir, in-
Cod. nd vcstris regalis vestigiis, jiixta elegantiam il- auditum ante eum diein allirnians, ut sanci;c scdis
liusievi,et Tengnagelium correxisse (raelius dixerat lcgatus detineretur. Sunima cst, violaium jus gcn-
dcpravasse) hunc locum. Possessor siquidem cpisco- tium jure doluisse ponlilici cjiisfiue causain ad se
pus et Dodo abbas revertebantur ab Urbe in Fran- spectare non dissimulasse. Id.
ciam, non contra. Cenn. s Par hoc ncquissiinoruin hominum, qiii lol sce-
c Anastasius
cubicular. an 775 redicrat ex Fran- lcribus coinqiiinati fraudiilentcr Caroli gratiam inie-
cia cum Andrea episcopo, cujus collcga legationis rant, coramque eo missisque aposiolicis eo idcnti-
liicia! s'ib iinem aniii praiccdenlis. Anni cjusdcrii 775 dcm proficisccntibns, dc alicna l^ama dcinihebanl,
exirciuo raense Andream ilennn ciim Pardo bi^gn- Homaiii rcinitli ad jiuiiiium petii, sui cnim juris
uiono li>gatos eos missos videmus, ncc scqiicnli aniio cral cos plcctere. Id \clim ab iis animadvcrii, (pii
ullius inentio occurrit, quanquain quatuor
cpis!ol;e Ilom;c id temporis rcrum adminislralioncm obicu-
ad Carolura sint allalie. Aiiaslasium alicujus cx his ram diclitanl. In.
 :
:

.'15 D. CAHOLI MACM OPP. PARS I. SECTU) III.

316
iil piuin regcm uleccl, rcgalcm [Cent., Icgalcmj \\n- \ Melliduic ol :i Deo piolc( tic tiirc cxccllontiu.', heni-
(li(.'lam vol)is dc cis cxcrccic jubcalis *>, iil in lioc gnissimc fi!i, hoiiorabilcs suscopiiims syllabas, qui-
cogiiosoaiU gciilcs ,
qiiia ob amorcm bcati Pclri hus ct otim nimio aiiiore liquido inrormali suinus f,
!iiap;iiam iii iiobis liabcalis (iikclionom , iil qiii scd oinnipolcns, clcmcns, et misericors Deus, in cu-
3Q5 "t>bis (iolciitibus (^ondolcnt, ila ct uoi)is hc- jiis maiiu cor cxccllcnliie imv, honc et Deo
iinilabilis
taiilibus congaudeaiit ; aut nobis oos dirigeic di- fiii, rcgiliir, corroborct cor et mcntcm tuam ct hra-
giieris nl omnipolcns Deus rcspicicns de cxcclso, chiiim su;x; po!on:i;c tihi oxtondat. Nos quidcin die
pro jusla viiidicta c a nobis cis infercnda, coiuciiat noctuqiic minqiiaui dcsistinius, cum saccrdotibus
libi, una cum exccllcnlissima filia nostra rcgina cuncloqiie Chiistiano poinilo, in confessione beati
01 amanlissimis natis, loiiga spatia vitic per mclas Pclri principis apostoloiiim suppliciter exorare ^,
,

annorum, et ego licet pcccalor, dum de eis pcilc- ul uiia oum cxcellentissinia filia nostra regina, et
ctam suscepero juslitiam, magis ac niagis, ut ago, pr;iecellcntissiina vcstra nobilissiina prolc, victorem
ante ipsius janitoris regni cu^Iorum sacram coiifcs- '« 387 »i'P*^'' <ii»ncs barbaras nationcs faciat, qua-
sionem assiduo pro vcstra incolumilalc fumlcre lciuis omncs siib tuo brachio humiliali vestigia pe-
valeam preces. Incolumem excellentiam gratia sii- diim tuor-am prorsus osciilontur, et Ecclosia Dei a
pcrna custodiat. B Deo inslitnla regali potentia nimirum [Grets.
vcstra a
LXIII.
nimium] exaltctur nuiiquam cnim credimus quoil
; ,

3G6 ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP.i::,

seinel poIiicitTis es super vciicrabilc corpus bcati Pe-
AD DOM.MM C.VROLUM REGEM DIRECTA,
Iri clavigeri regni cojloruni, ul qu;xilibet falsa pote-
Prn exaltatione sancln; Ecclesiw , et de ovutionibus
slas seu principatus poterit luam firmissimam cx-
ipsius apostolici J.
{An. Doni. 778, Cod. Car.
cellentiam segrcgare a charitate, ct aniore, quem
lxii, chron. Qi.)
beato Pelro
Argumentum. — Carolo
Saracenis Hispaniai bclluin
a
rum
ciinabulis tuis ^ principi apostolo-

infcrenli nunliat dc assiduis oiationibus diu noctii- hahuisti ; scd iii ea ficJe ct dilcotionc, simulque
quc cum universo clero pro cjus victoria. Se fu- cl promissione lc confidiinus permanere, in qua el
luriiin conllderc, ut nunquam a fide, charitate, ct nos finni et stahilcs quod facie ad faciem poUiciti
promissione deficiat, quain coram divo Petro fccc-
rat, sibique inviccn pollicili erant.
sumus, Domiiio pr;«sidente et healo Petro priiu.,ipe

bomno e excellcntissimo filio Carolo, rcgi Fran-

apostulorum mcdianle, usque in finem manemus.

corum et Langobari.lorinn, atque patricio Romano- Unde omnipotcns, pius, et miscricors Deus , longo
riiin, Adriaiuis papa. ac prospero scnio , una cum pryeccllenlissinia filia

a Lamb. lcgil ut pote pius rex; Centilotus

: ut- :
G d Argum. Panv. {Cod. Vat. num.
19) « In de- :

pote pium regem, cl monuit vcibiim decet in manii- cima nona [dec. n.] orat pro exaltatione sanctse
scripto deesse, sed interpolatum fuisse aTcngnagclio Dei Ecclesia?, simnl de oralionibus Romanorum
et
qiii sic exinde babct pium recjem decet.
: ut proCarolo Cenn.
et suis indicaf.»
*> Hunc locum qua male exceptiim, qua dcprava- Summ. 19, Bar. ibid. Grets.
a Tcngnagclio, lcgas juxta Lambecii ct Gciitiloti f Cclat prudonter
li;m quai amicus Carolus nuntiarat
reccnsionem : et misera' el jlafjitiosw prwsnmptionis, de ilinerc nimirum ilispanico et hcllo quod snsceptu-
ul pole pius rex [AI. pium recjem] lecjalem vindictam rus crat in Saraccnos. Annal. Fulden. hrevi : « Car-
nobis de eis exercere jubeatis. Etenim jubere, ut Can- lus cum exercitu in Hispaniam usque C;iesaraugustam
gius allalis excmplis comprobat, esl diijnari, velle vcnit. Pampilonem urbem destruit. De Ainalarabi el
el ponlifex jus suuin exerccre volens, Carolum oiat, de Habitauro pra?fectis Saracenorum obsides acce-
wt sccloslos illos dignclur Roinam mitlcre, quemad- pit, Wasconibus et Navarris subactis reverlitur in
iiiodum ipse Panlinum rciim in Franciam iniserat Franciam. Annal. Francor. tradunt Caroliim cele-
quam rem hodieque faciunt principes, ut suo quisqiie brasse « Pascha in Aquitania in Villa quai dicitur ,

j'iie utatur in siibdilos siiii populos. Cen.\. Cassivogla » seu Casinogilo, ut ait Regino,
: aliique.
c Yindicta
liujusinodi legalis nupcr appellala, seu Dalse igilur hx liltcni?, cum Carolus iil hclluin siis-
legitima el juxla Icges, cxcroebatur tuin temporis a cipere deliberaverat, fortasse etiam responsum pon-
pjntifice opcra pi'x'fccti qnemadmodum no- urbis, tificis ante coeptum iter accepcrat; nain Pascha eo
stro aivo, iiiodico cum discrimine ficri solcl. Ex anno fuerat ih Apr. Petrus de Marca {Marc. Ilisp.
Adriani cjus lcm gcstis ap. Anast. (sccl. 298) in D lib. III, cap. 7 ) ct cx eo Pagius ( an. 778, niim. \
causa necis illatae Sergio secundiccrio Universi : '< seq.) expeiiitionem istam ab Kginharto, et scriplor.
B quidem priinatcs Ecclesiie atque judices militiic Francis narratam colligit, brcvique sermone com-
ascendentes unanimiter cum universo populo in La- pleclitur. Raron. (an. 778, n. 4) suppositam sancti
lcrancnse patriarchium prostrati apostolicis vestigiis Ludgeii epist. Hispanici et Saxonici bclli tcstein
obnixe eum lem alniificum pontificem deprecati sunl, adhibet. Hensohen. ap. Pag. (eod. a. n. 9) quain
iit vindictam atque cmcndationem fieri pr;iecepisset vana, et futilis sit illa epistola ostendit. Cenn.
(h> ta .to inaiidito piaculo Tunc praefatus sanctis- 6 Argumontum ccrtum suscipiendse expeditionis.
simus prcBSul prccibiis judicum universiaue populi Orationes autem ficri coeptas superiori anno, cuin
U )mani, jussit contiadere antefatum Calvulum cu- primum est auditum Romae de Saracenis Hi-pani;ie,
licularium ct pncnominalos Cainpanos praifecto
, oredibile est; nam pontifex earum ralioncm rcddil,
u:bis, ut inore hoinicidarum eos corain iinivcrso po- qn;x; tum fiebant, non earum, qu;B deinccps fic-
P'i!o examinar:H. » Postca narrare porgit, quemad- rent. Id.
inoikim Calvulus in eodcm carcere crudeU morts ami- ^ Exaggeratio cst nam Carolus : anno post avi
sit spiritu7n, cKtcri cxsiiio daiiinali. Juxta ha^c le- sui Caroli Martolli moriem, videliccl 742 nalus erat;
gnlem vindiclum a p:)ntifice cxcrceri solitam jure (liiare cum Pippinianum, scu paternnm diploma Ca-
nriiicipalus sui, perfectam snscipere justiuam volc.iint lisiaci confirinavit an. 754 a^lat.s duodecimum age-
dc dnobus iis scclostis hominibus, qui Caioli Ouiciis b:it. Neque iniliiim isio allius aniori cjus in bealuin
redire cupicbanl in {)o;ilificis gratia;!!. L'. Piiirmn dari polcst. Id.
517 COD. DIPLOM. - MONUM., ETC, SEIJ CODEX CAROLIMS. - EPP. ADRLViSL 5<3

nostra re^ina el nobilissiir.a sobole , regni guberna- A gniloi- 3S9 cnim et scrulalor cordium et re-

cuia faciat perfrui, et vitam ;x;tcrnam vobis tribuat

nsnn Deus nosler, quia el sincere sine qualibet occa-
sione in vestra niellidua regalis polentincpernianemns
possidendam. Incolumem Excellentiam vestram gra-
chai ilaie, et deprecainur Dci oninipolenlis clemen
lia superna custodiat.
LXIV. liam cum nostris episcopis , sacerdotihns, clero
atque senatu et universo noslro populo, nt vohis
368 ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAPj:, ,

indesinenler victorias iribuat et vcstrum dilatel re-

AD DOMNUM CAROLIJM nEGEM DIRECT.V,
gnum f, ad exaltatioi.era spiritalis matris vestrae
In qua continetur de venundatione mnncipiorum gcnti
puganw Saracenorum facla ; ct pricdiclus papa s;inct;e Dei Romance Ecclesiai et salulem populi no-
excusans Romanos nunquam tale scelus perpelrasse,
bis a Deo commissi, quia vestra exallatio noslra est
sed a Langoburdis et iircccis eos iraditos esse di-
lalitia ; et seniper desideranius et cupimus qu;iiniona
cit a.
siuit atque prospera de veslto a Deo proteclo regno
{An. Dom. 778, Cod. Car. lxv, cliron. 65.)
et omniuin Francorum salutaria addiscere, quia nos
Argumentum. — Gratulatur Carolo de incolumitate post Deuni in alio liduciam non babemus nisi in ve-
ejus et toiius regiii Francorum, aitque se cum
slro fortissimo bracbio ; ct sicut praidecessor nosler.
omni clero el popuio perennes ei victorias el regni
dilatationem precari. Falsum esse suos Romanos B domnus Stcphanus papa , bonam habuil fiduciam in
vendidisse niancipia Saracenis, sed illa Gracos a g,.i)itore veslro sanct;t; recordationis doinno Pippino
Langobardis emisse. Se nequidquam duci Alloni
rege ila et nos multo amplius in vestro forlissimo
scripsisse, ut Groecos caperet, conibureretque eo-
,

rum naves sibi enim nee navigia nec nautas ad

;
rogno confidinms et cerli permanemus.
id suppetere; nihilominus ad illud mali averlen- Reperiinus eliani in ipsis vestris meHifluis apici-
dum, comburifecisse Gra^corum naves in suo porlu
Iv.s de venaiilate mancipiorum, quasi per noslros
Gentumcellensi, Gra^cos carcere isliquantiiu deli-
Romanos venundali fuissent genti nefandai Sarace-
iiuisse. Romanossacerdotes inconliaenli.e accusari
falso ab iniquis hominibus. norum sed nunquam, quod absit,
;
in tale declinavi-

Domno ^ excelientissimo hlio Carolo, regi Fran- iiuis scelus , aut per noslram voliinlatcm factuni
coruni et Langobaraorum, atque patricio Romano- fuit, sed in liltoraria Langobardorum sempcr navi-
ruin, Adrianus p;ipa. gaverunt nec dicendi Gr;ieci et exinde cmcbant
,

Insignis proeconii veslroi a Deo fundata; regalis ipsam faniiiiam , 370 et amiciliam cum ip.^is Lan-
polenliae syllabas suscepimus , et Deo omnipotenti gobardis fecerunt , et per eosdem Langobardos ipsa
gralias egimus "^, quinos certos reddidit de sospilate sr.scipiebant niancipia f. In qnibus et direximus
a Deo protecti rcgiii voslri, siinul et de spintali filia
exinde Alloni duci, ut pra^pararcl plura na\igia, et
uostra regina, dulcissima vcslra conjuge, et proie d, C comprehinderet jam dictos Gr;iccos, el naves eoruni
ol pro cunctis cpiscopis, iliversis sacerdotibus, senatu, incendio concremaret; sed noluit nostris obten.pc-
ct universo a Deo conservaio populo Francorum ; co- rarc mandatis 8, quia nos nec uavigia habemus nec

a Argum. Panv. [Cod. Vat. 16) « In dccima :

el proCbrislianissimis regilnis, ut Deus et Doniinus
sexta [dec. sex.] de suis et Romanorum oralionibus noster subditas illis faciat omncs barbaras naliones
pro Carolo indicat. Romanos excusat, quod non ven- ad nostram perpeluam p icem. j Si enim legas pro
iiiderint Saracen;s Clnistianos, sed in Loiigobardos Cliristiunissimo rege Carolo, orationem ipsam lcm-
cl Graicos culpam istam Iranslert. Sacerdoies ctiam pine Adriani luibebis. Perinde est de prccii us fci i;»l.
suos excusal [defenuitj quod non smt poliuli lii idi- ;id laudcs,Z>oiiJJnd', suhmm fac regem, al.isque qua; in
nibus, de quious ad [;Vpud] Carolum avcnsali erant. dfsueaulinem abierunt. Certe diurn;c nociurna;q«e
Invocationem sanciorum tradil. Gljrialur quod picces frequentcr in liis epislolis inemoraniur, qua-
[crant. Quod] Gr;ecorum naves combusserit pluri- rum auclor luissc Adri;imis videtur. Cf.nn.
mas, et [combuss. cl] ipsos Gnccos in vinculis deti- f
Mancipia Carolus dcprehendil in
isla, ni lallor,
nu.;ril [detinuerit, ipsum demuin monet]. t Cek.n. Ui^pania. iiac autem e[)istola docemur Gra;cos fecis-
b Sunim. 16, Bar. et Cent. Grets. se piraticani et Langobardos, qui Carolo tuin suiidili
Cum primum rediit Carolus ab expedilione Hi-
f^
eraiil, non fidei levilale, sed suadenie faine, ul paulo
spanica, de rebus a se feliciler gestis amicuni ponti- inira dic.t Adrianus, id scclcris perpelr..s.>e. ^on
ficem nionuit. INon alio spectant gratiarum actiones autem video cur contra iidem hujus epislolai Anna-
hic meniorat;e. Annalista Italus (an. 785) veteribus " lisla llalicushuc vocet liltoralia Ligurum; Lucaenini
cbarlis smpe dLceptus hanc epislolam nullo jure ad ejnsfiue linibus Langobardorum litloralia lcrniin;i-
aiinum 785 diffcrendam piilat. Vide commeniationem banlur, ac de iis hic agitur. 1d.
pi';cviam, num. '•li). Cenn. Putat Annalista idem (cod. a. 785) Adriano
b'

^ Videlur aliquid deesse pertinens ad preces fusas credilum essc ltali;Te regimen a Carolo ((pi:i in re
pro Carolo el universi regni slatihus. Gults. cum falli mox pateliit) arguilque (os qui cret.unl
^ Mulla ad nos usipie pervcncrunt ab Adi iano in- Lucensi duci totain Elruriam paruisse Rcgimbaldo ,

slitula, qu;c in solenmibus Ecclesia; pi\ cibus bodie- Clusino duce ac Gundibrando Florenlino in exem-
que obliiient, et circa h;ec tenipora originem habue- plum allalis , qui unius civiiatis non aulem proviu-
runt. In ordine liom. i. ap. Mabill. [Mus. Ital. loin. ciae adminislrationcm pro illius temporis consuctu-
11, p. 17) de Sabbalis Ouadrages. legitur « Sab- : dinc obtinueraiit. C;vl.eiuin Allo, ul mihi vidctur
bato lempore Adriaiii institutum csl, ul ncclcrciur iiulli pneerat civitati, sedinilitaris ejus adii.iiii.-^tratiO
pro Carolo rege; anlea vero nnn iuit consuetudo. i erat, ut (ep. 50, al. 55, not.). Idcirco
aicbam supra
llem fer. iv et \i majoris hebdom;u!;t [Ibid., p. 19, a ponlilice jubctur p;iiaie cLissem iulvcrsus Gnvcos
cl io) de solemnibus orationibus « Dicit orationem : piiatas , cos c(imprclK-iidere aUiuc eorum navigia ,

pro rege Francorum, deinde rcliiiuas pcr ordineiii. » comliurcie. Id vcro noii ol.scure iimuit Tusciam ,

Unde facili negotio asscquimur, cujusmodi esset ora- He:i;alcm, scu ducalum Tuscanum ut Carolus Ciun ,

tioilla quam el in Missali Gallicano veteri (Thomas.

: itppellat in Teslamenlo (^Pilh. p;iil. ii, p. 84) una
toin. VI, p. '00 ita conceplani viJcmus
^ < Orcinus : ( um Spolelano ducatu, s-ai.cio l'(;iro el Uoinano j'0U-
519 15- CAUOIJ M.VGNI OPP. PARS I. SECTIO III. 320

naulas, qui cos coiupr<'l)<'ui!cre potuissonl, lanieu iu A sua^ prolcctionis dexlera vos conservarc dignetur ad

qiranluut valuinuis ,
Donuno proferimus loslc, quia exallationem sanclu! Dei Romana; Ecclesiae. Incolu-
niagnuui exinde habuiiuus ccrtanicn, cupienlcs lioc mem excellenliam veslram gratia superna custodiat.
ip^^iMTi sccliis veiare, qui et naves Grsecorum gcnlis LXV.
porlu civiialis nostroe Genlumcellensium comlturi ITEM EPISTOLA EJIJSDEM PAP^,
iii
372
fecinuis, et ips(4S Graicos in carccre per mulla iein- \D DOMNUM C.\R0LIIM REOEM DIRECTA ,

pora d tinuimus a; sed a Langobardis , ut pr;vfa:i

In qna continetiir de Mauricio episcopo ,
quod
sunius, nmlla familia venundata fuit, dum fauiis Histrienses ei oculos eruissent ^.
iiiopia eos constringebat qui alii ex eisdem Lango-
,
(An. Dom. 778, Cod. Car. i.vii cliron. 64.) ,

bardis propria virtulc 371 •" navigia Gra^xorum

Argumentum. —
Mauricium episcopiim in territorio
ascendebant, dum nullam babebanl spem vivendi. liistriensi a Gr;iccis ibidem morantibus exca^catum
De sacerdolibus auiem noslris ,
quod volis essc, qu;!si Carolo id terrilorium tradere medita-
retur. Se eum misisse ad Marcarium ducem Fo-
falso et conlra Deum et animam eorum s\!ggerere
rojuliensem , cui orat ut mandel exca;cati episco|)i
ausi sunl, menlita est iniquitas sibi , et nulla est
restitulionom , tanquam Carolo et saiict;c scdi fl-
Domino annuente in nostris sacerdolibus poUutio, delis, qui ad colligendas inibi pensiones sancli
nec talia credere debel vestra subbmilas. Dum vero, ° Potri ab eodem Carolo erat destinatus.

Domino cooperanle, per intercessiones sancta^ scm- Domno excellentissimo fllio Carolo, regi Franco-
per virginis Maria^ domin;Te nostrsc et beali Petrl rum et Langobardorum atque patricio Romanorum ,
,

apostolorum principis, in vinculo cbaritatis atque Adrianus papa.

dilectionis nos anneclere dignatus est, nunc vero Credimus, quod jam ad vestrae a Deo protcctas
scmpcr zizania scmina- excellentia! aures pervenit de episcopo Mauricio
qu:T!runl ajmuli noslri, qui

verunt , aliquam, illis Deo contrario, inter partes Histriensi ", qualiter, dum eum fidelcm beati Petri

malitiam seminare. Sed Domirio auxiliante per in- et nostrum cognovissent , nefandissinii Graici qui in
,

lercessiones beati Petri apostoli pra^valcre miiiime pra;dic!o ibidem lerritorio rosidebant Histrionsi , ct

habebunt, quia nos cum Domini virtule lalem in dum por vestram excellentiam dispositus fuit prai-

vestro regali culmine babemus fl luciam, dicit enim nominatus Mauricius episcopus , ut pensiones beali

Psalmista ( Psal. xi ) Disperdat Dnniimts nmversa

:
Petri quse in superius nominato terrilorio exigerel d

lnbia dolosa, et lincjnam maliloquam \magniloqunm\, et eas nobis dirigere debcret, zelo ducti tam pra;-

qui talia nobis inaudiLa inala suggerunt ei crimina dicti Gr;t!ci quamque ipsi Histrienses, ejus 373
iii nostris saccrdolibus ponunt. Dcus aulem nosler _ oculos eruerint «, proponentes ei ut quasi ipsum

lifici 77i, cum Carolus primo

su']ectam esse an- Istrise provincia quarum hodie duse Tcrgestum et
, ,

llomam venit suprcmo licet domin;0 iu utrumque

, Petinum Austriacis paront, Juslinopolis, Pola, Pa-
(iucatum retento. Quare donatio iila per fines ap. rentuin, iEmonia Venetis. Quartus inter anlistites
,

Anaslasium qu;B aucloris rerum inscii di' titalur

,
hujus postremse sedis, quoe et Civitas Nova hodie
noii labili nitilur fun;lamento. At vicaria, inquiunt, dititur, fiiisse creditur Mauritius in novissima edit,
poleslate utebalur pontifex in regno Itali.ne, sic vo- Ughelli (Tom. V, pag. 229), cujus memoria ost in
lente Francorum rege. H:iec vero levis conjectura gradu baptisterii adbaereniis eoclesiai cathedrali :
csl neque enim Ticini aliarumque civitatum It;)li;ie
:
Baptisterium dicjno marmore Mauritius episcopus
regni usquam invcnitur ponlifex sategisse, ullamqiie Aimonen 1d.. . . .

d Res est de patrimonio Islriae (S. Greg. lib. iv,

in iis potestatom , utcumque vicariam, exerciiisse ;
ut in Tuscuie Rogalis ac Spolelani ducatus civitaiibiis Ep. 49), non enim sancia sedes jus ullum habuit
eum focisse comperimus. Yide Comm. praev. (n. 12 in ea provincia, at Carolus in sua donalione illam
seq.) et notas ad ep. 90, al. 92. Cf.nn. nominat inier fines ecclesiasticae ditionis extre-
" Supremi domiuii Uom. pontiflcis in ducatu Ro- niam. Id.
luano , quem uni sponlanea; populorum deditioni e Animadverlit Zanettus {Hist. Langob. p. 673)
refoiebat acceptum , Adri;mus ti ia suppeditat argu- ab aliquo alfirmavi, quod Islria paruerit Grcecis us-
II enta
,
qiuie vanas tot recentiorum qiiaistiones clu- que ad an. 789. Murator. (an. 779) auctoritate
dunt. Primo nec navigia nec nautas silii esse adir- hujus epistolse aliqna saltem ex parte Istros in Grse-
mat ; igitur Augustis Orientis, qui eo genere appa- D corum potestalem redii.^se docel; borum allerutri
ratus abundabant, cum Romanis nil roi erat. Deinde habeatur fides, Adriani sententia corruit. Ughellus,
Centumcellas cum suo porlu appellat civitatem no- et qui eum sequuntur, Grsecis Gothos et Langobar-
stram. Non igitur ab anno 800 duci debet initium dos, atque his Francos vicissim successisse autuman-
dominationis pontiflcicc. Demum quotquot Gi\Tec»rum les in provincise dominatu, Adrianum integerrimum
iiaves in portum se receperant , comburi, homines tostem contrarium habcre videntur. Si enim crude-
in carcerem trudi jusserat. Oiisequii genus erga litatis causam Gra^ci et Ilistri adducebant mctum
Orienlis Augustos! Qui pontificis suprenium domi- ne episcopus ille provinciam tradere Francorum
nium hic non videt, conclamatum de illo esl. Id. regi molirelur, non igitur ea Francis subdila erat.
i>
Argumentum Panvinii dosidoralur litterarum : Sed Caroliis, Forojuliano ducatii in potestatem reda-
ivias incerta. In novissima edit. Ducbesnii collocatur cto, Histriam, qnx illius pars fuisse traditur, inta-
interannum 774 et 781. Equidera Foiojulianum ctam rcliquisse haud credendus. Ipse enim episcopo
ducem Rodgaudum supra constitui cum Annal. ac longe dissit;e ab eo
Ji;moni;ie, civitatis maritima3,
Franc. (Ep. 57, al. 59) deviclum esse a Carolo ducalu, rcriim sanclse scdis satagere jusso, et Hi-
an. 776. Eodem anno exca^catio cpiscopi Histriensis striam Forojuliani ducatus vices secutam eise testa-
facta videlur. Aut igilur boc aino, aut praecedenli tur. Tamotsi Histri primo aut novum domin'um de-
d;itam banc epistolam coiisecul;^ res demonstrant. tiectantes, aut a Gra^cis ibidem existentibus seducli
Murator. difTerl ad 779. Id. scclus illud perpclrarunt. Id.
« S.x eranl tum temporis sedcs episcopalcs in
 521 COD. DIPLOM. — MOTM., ETC, SEU CODEX CABOLINUS. - FPP. ADRIAM. 32-i

lerrilorium Hislriense » vestiip subliiiii oxcollena;e A per eorum palricium Sicili:n Palrimonium sancli
iradere debuissel. Polri reciiporare licuisset; Aricliini ol)Stitisse, ne
daientur obsides, quia Desiderii liliuin praistola-
Propterea pctinius a Deo protectani excellentiani Isatiir ex Gru:cia, cuni eo rein gesturus conlra
vestram, amanlissinie fili et niagne rex, utjubeas Carolum et sanctam sedem.
dirigere Marcario duci pryecipiendum, ut jam fatum Domno e excellentissimo filio Carolo, regi Franco-
Mauricium episcopum, qui in visione veslrai excel-
rum et Langobardoium, atqiie patricio Romanorum,
lenliae pr«sentatus est i>,
ut eum in suo episcopio Adrianus papa ^.
reverli facialis pro veslrae anim* mercede, eo quod Nullum plus credimus victoriosissimai regalis
ipse jam dictus episcopus ad nos properavit, et nos excellentiae Aestrae uli praisidium, * erga quam quod
eum iterum direximus ad Marcarium ducem Foroju- beatuni Petrum apostolorum principem, et pro ejus
liensem, ut qualiter a vobis fuerit disposilus, ita
sanctai Ecclesiaj exaltatione, sicut coepistis, usquc
peragere debeat Et hoc petimus excellentiam ve-
<=.
in finem decertarih, quatenus salulantes triumpha-
stram ut per vestrum congruum dispositura ipsa loiissima; erga vos benivolenlia; vestrae i
por hos
[Lmnb., Gent., ipse] apprehendatur, proul salus po-
nostros affatus enucleatius vobis de parlibus islis
puli qui ibidem commoratur proveniat. Incohimem insinuamus, qualiter ncfandissimi Neapolitani et Deo
excellentiam vestram gralia superna cuslodiat. ] B odibiles Gra^ci, prsebcntenialignum consiliuin Ariglis
LXYI. duce Beneventano, subito venientes Terracinenseiii

374 ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP^, 375 civitatem, quam scrvilio beati Petri aposiolo-

AD DOMNUM CAROLUM REGEM DIRECTA, rum principis, et veslro atquc nostro anlea subji!g:i-

In (lua continctur quod Neapolitani cum Grwcis civi- vimus, nuncautem invalido consilio, iterum ipsi jam
tatcm Terracinensem invasissent <•. fati ncfandissimi Neapolilani, cum perversis Gniecis
{An. Dom. "80, Cod. Car. lxiv, chron. 65.) invasi sunt i Nos quidein sine vestro consilio nul-
—
.

Ak(;umentum. Gnecos et Benevenlanos consilio latemis ibidem dirigere voluimus. Sed poscinnis
Arichis Benev. ducis invasisse Terracinam, quam
vestrani a Deo promolam regalem excellentiam, iit
ipse accpiisierat sanctai sedi. Oral ut Wulfuinum
jtibeat Romse adesse, KalendisAug. cum Tusc^nis, sicul solita est, pro amore beati Pelri clavigeri regnl
Spoletanis, ac Benevenlanis pro Terraciiia reci- coeloruin, disponere debeat, et celeriler nobis Wul-
pienda, expngiiandisque Crgelano Castio et Nea-
frinum dirigere '', ul hic apud nos Kalendis Augusti
po!i. Antea convenisse sibi cuni Petio JNeapoUta-
norum misso ut quindecim sibi obsidos iiobiles paralus esse fostinet, atque lalom eidein maiulatio-
darenlur, quos una cum Terracina rcdderet, si nem facere jubeatis, ut cum omnibus Tuscanis seu

a Teriilorium Ilistriense semel, iterum, ac tei tio C series rerum quas continet ad huisc circilor annum
hic numinatum pro t(ita provincia usurpatur ab Adria- spectare palain facit. Quare Cniiitio el Pagio adlue-
no. Non un6 in loco Cod. Theod. neque una signi- reo. At Muratorii niniiam libortalem d;inino, qiii ad
ficatione adhibituin invenilur. Pro lola possessionecu- aiinum 787 e;im difiort ooipie ;iiino ac siMpuiili
,

jusque decurioiiis 1. ii de Exaclion. ut iiotat Golhofr. congeril tot epislolus tantanique iiioleni rerum di-
,

Exemplum autem haud remotum a soiilenlia Adriaiii gorit, iil iiistori;uii omneni misceat ; qua de le stio
ad.iucilur a Du Cangio ex Siculo Flacco « Bellis : loco dieenduin erit. Cenm.
gesiis viclores populi terras omnes, ex quibus victos Lamb. legit quam nos eo quod ; Gont. quod
*='
; :

ejecerunt, publice atque univers.diier Terrilorium quam.

dixerunt. » Inlra toiam provinciam Sabincnsem Ter- ^Lamb. decertare non cessetis.
:

riiorinm pariierappellari comperlum erit. Yidecomm. 'Lainb. triumphatorissimam ercjn nos benevolen-
:

pr;ev. (n. 52 seq.) Cexn. tiam vestram.

b Si
exciccatus episcopus ad Carolum ductus erat, iilistoiiam istain a ponlifice Iiiciilenlc narratain
id igiliirconligit ipsa in expcJitione Forojuliensi non modo Annalista It;lus, sed anle eiiin Coinliu^ et
ann. 77G, aiite<(uam Carolus inde discedoret, vixdum Pagius, niirum in iiioiiuiii depravarunt. Ii si(iui<leiii
rerum sancii Pelri exaclione eidem demaiuiata, qu;e episl. 73 Cod. Car. (nobisOO) letatom ininime asse-
res causa fuil invidia; unde scelus profluxil. I». ciiti, eam perperam ad an. 788 dislulerunt; quaro
•^
Ilio ista et reditio ad Marcarium, quem Carolus re!;i!s in ea narralis haud edocti rectain hujus sen-
Ro;!gaudo suflecerat, necnon Roinana profoolio opi- tonliam asseqiii omiiino non potuerunl. Anno igitur
scopi commode fieri potuere aniio 777, aui piimis D 777 aut sequonti, qnod cst probabilius, Romani cum
monsibus anni inscquenlis absolvi. Proptereu episto- Tuscanis et Spolelanis arma inferentes Beneventanis,
lam de tanta re agentem non diulius dilTerendam qui cuin Tarracinonsibus fcedus porcusserant adver-
sum ratus. Id. sus civilates Campaiii;i: Romanse, Tarnxeinam cxpu-
<i
Argum. Panv. {Cod. 17) « In decima Vat. : gnarunt, Cajeta, ut viiietur, non teiitala, quanquam
seplima ad Carolum [Dec. apud Car.] Neapoli-
sept. et C;ijetani foederali ossent, cum palricius Sicili;e
lanosacGraicos accusat, quod consilio Aricbis Bene- (prorex hodie dicoielur) ibidein haborot suani sedoin.
ventanorum ducis Giviialem suain TeiraeiKonsium Vide ep. GO, al. 75, n. 8. Eanidom civiiatom lu c
[Tarracinam] invaserinl; et a Carolo Polri [sancli aniio iNeapoHtani cum Gnrcis conjuncti, consiHuii»
Petri] amore poslulat, ut ipsam et alia iii
auxilia pncbento Arielii, roccperunt.CENN.
ducalu Neapolitano ad bealuin Pelium pcrtiiientia k Duceni hunc ponlilici iioluin traclandisarniis insi
recipere possit : quod [quial virlus atque gloria pap;e gnem Adriano accoptum reforunt scriptores Franci,
[pontificis] una cum bealo Pelro Carolus sil [Petro ejus quippe nequc apud veleres, neque apud recentioros
ipse Car. sit]. i Id. Seriptores mcntio occurrit. Ni fallor, idemanxiliorum
e Suinin.
17, Bar. et Ceiil. — Principium tor- diiclor fiierai, qu;e Adrianus in laudata cpistola (JO,
ruptuin est. Grets. al. 75 generali Roiiianonim exercitui se adjeoturiiin
' Ante annuin 781 datam esse hanc cpislolam est aiobat. Ex Tarraciii;e oxiiiii^nalione hic niemorala
cerlo cerlius nain, ut sajpe <ii\i, compatris titulus
; colliginius oiim exoroilum ilkic duclum, vacuunique
Caioio, commatris iegin;c noii Iribiiitur. Pr;etoiea istiid pnnliiioi:»' bis!ori;oaliquatoiius snpplemus. Id.
TdT, W. (WWOIA MAGNI OPP. PAIIS I. SKCTIO 111. 52 i

S)olel:uiis », ^U\m cii:v\ ipsis ncfaiulissiinis Ikneven- A nec vlicendi

«luiu reps I.angoI>:>i\lorum expecl;\l, iil

una cum ipso pro vobis nos cxpugnenl f. Sod boc

tanis in scrviiio veslro pariler(iue noslroad rocolii-

qendam ipsaai civitalem Terracinensem adveniant, polimus vestram a Deo promotam cxccllentiam, ut

siimilque Domino annuenlc ad expu!,'iianduin Caje- nulla qualisvis persona vohis pro hoc impe;iere

lain ^, seu Neapolim, noslrum rooollig;;nles patri- [Lamb., inipedirc) vahiat, pro aniore beati Petri el

iiionium qtioJ ibiLlein in lerrilorio Neapolilano p^)- nosli'0, quia nullo modo 377 P^^l^^st eos sinere, ul

iiitur, occurrant; ul cosiu onmibus subjugantes, sub voltiscuin pariter ab illis deiidcamnr, quia iiostra

vcsli"a auiiie nostra sinl ditione

'". viitus atque gloria una cu ii beato Petro apusloloruin

cum fallaccs Neapoli- principe vos estis. Nos quideni pro nihilo depulanius
37g Placilum quidem ipsi

lani [Grels., ipsis falhxcibusNeapolitunis) pcr niissuiu {Lamb., reputamus) ipsam civilalem Terracinensem,

eorum non\ine Petruin in festum sanclum Pascli.e sed ut non per illum [Id., illam) vitium incurral, ut

habuimus, palrimonium nos beati Petri apostoli qui infideles Beneventani sicut desiderant locum invc-

ibidem in Neapoli ponitur exquirentes, el in veslio nientes, a vestra sulitrahanlur fide ^; idcirco isla

servitio eos subjugaredesiderantes, ul quiiidecim ob- vobis insinuantes dirigimus, ut per vestrum admini-

si.les ex nobilissimis eorum liliis nobis dantes, ipsam culum, sicut fati sumus, Ecclesia protectoris veslri
litaiem Terracinensein ilii colligerent, sub ea vi- B beati Petri apostoli exallata, laus vestra atque victo-

delicel ralione, ut issent ad patricium eorum in Sl- ria in universo mundo sonetur, ct in perpetuum uiia

cilia, el sinoslrum patrimonium rcddere voluissei:t, cum excellentissima filia nostra regina, atqueprajccl-

ipsam civilatem et obsides reciperenl. Sed nos sine lentissimis veslris suboles,cuni sanctis omnilms

veslro consilio neque obsides neque ipsam civitatem regniire mereamini. Incolumem exccllentiam vestram
reddere habuimus, co quod pro vestro servitio ipsos gratia suporna custodiat.

obsides apprehenccre cupiebamus ^, quia eorum LXVll.

nialignum consiliuiii aliud non esl, nisi una cum 378 ITEM EPISTOLA EJLSDEM PAVJE,
infidelissimo Arighi {Grets., Arichi) duce beneven- AD DOM.NUM CAROLCM UEGF.M DIRECT.^,

tano tractantes, et quotidie missos nefandissimi p;v In quacontinvtur de camerado veltrabibus seu lignn-
mine, quod necesse erat ad ipsam ecclesiam sancti
tricii Sicili* ipso Arighi suscipiente, impedimentuin
Petri faciendum, et de corpore sancto quod Fulga-
jam fatus Arighis solus fecit, ut niinime nosobsideja tus [Fulradus] petiit^.
jam dictis Neapolitanisreciperemus ;
quiaquotidiead {An.Dom.lSQ, Cod. Car. i.xi, c/iroH.CG.)
istam perditionem (iliuni nefandissimi Desiderii « du- Arglmentum. —
Adone diacono iiiisso regio adve-

^ Supra ad epist. GO et G3, al. 73 et 75, de duca- G •1 Inutilis ca conventio facta cum Neapolitanis
tibus Tuscano et Spolelano a Carolo oblalis sancto per Potrum eoruin missum in Paschali solemnitate,
Petro sponlanea . ut esl in diplomate Ludovici, ^o- qnx contigit die 2G Martii, de accipiendis obsi.iibus
nalione, nonnihil dixi. En noviun argumenlum. hisque una cum Tarracina restituendis, si patriiro-
Auxilia utrinque efllagitat Adrianus ; sed quia su- nium illud sanct^e sedi redderetur, Nenpolit^mis
premum ibi dominium silii Carolus reservaverat, a Grxcisque occasionem pra*buil, cxstimulante Ariclii,
Carolo ipso vult eos milites imperari ducemque nl de improviso Tarracinam aggredientes recipc-
iisdem dari. Benevenlanos etiam ut pole Carolo taii- reiit. Quiire delibcratio isla pontificis de bello
quam Langobardorum regi subjectos ab codem juberi iterum iis iiiferendo, ad Maium mensern pertinere
petit exercilui pontilicio opein ferre, magno tamen videtur. Id.
cuin discrimine: nain iis ex ducatibus, ubi juris «^
Arichis Ader:crgam Desiderii filiam, Adelgisi
aliquid Ecclesia habebat, omnes milites accersiri sororem, jampridem uxorem duxerat, prolemque cx
pelit. De Benevenlanis autein cum stomacho loqiii- ea susceperal. Quare de Adelgiso in paternum re-
tur, et flocci faciens eorum opem. Cen.n. gnum restiiuendo fuisse soliiciium nihil mirum. Id
b C;^jetam ait expugnandam, non autein recipien- esset, aut vere Gr?oci cum Bene-
f
Aut suspicio
dam, ut Tarracinam. Quia scilicet cum anie irien- vcntanis ecclesiasticain dilionem aggressuri essent,
nium eo processit Romanus exercitus, Cajetam, ut ut Francorum injuriam ulciscorenlur; desipiunt qui
nuper dixi, patricii tuin pnvsentia haud dubie mu- Romanos Gr.iecorum juris adhuc esse dictitant. Id.
nitissimam ne lentavit (piidem. Id 8 En luculenler explicatam causam, cur iii-
Anno 769, Stephanus III, ut vidimus (ep. M, al. SJ
jj,,„, ji|^„„ Gra;coruin infido Benevenlani ducatus
M, laudat Itlierium missum Bertiad:e rogina;
liol.) principi iiimisvicinum amoveiidum omni conalu
viduse, Carolique regis filii ejus, quod in parles oeiiset.Benevenlani, vellent nollent, Carolo Lango-
Boneventani ducalus se contulerat, recnperandi cau- Itardorum regi suljecti erant. At Arichi occult:e
sa alterum e diiobus patrimoniis celeberiimis, in perfidiye hosiiini Gra^corum vicinitas metuenda
GregoriiM;\gni Rcgesio,nompeCampanum, quo.liuim erat. Id.
sancta sedes receperit, incertum. At Ncapoliianum, ^ Argiim. Panv. {Cod. Vat. 20)e In vigesima :

quod nonnisi expugiiando urbem Neapolim rccupe- [viges.] per Oddonem diaconummissse tralies, su
rari posse Adrianus innuit, a Campano seu Beneven- ligiia ad Ecclcsiam sancti Potri [sancti Petri coope-
tano distinctum erat. Cseterum ab expugnalione riendam] a Carolo peiit. Orat etiam ut Vuilchaiius
civitatum Ne;ipolis et Cajet;c, post Tarraciiue recii- archiepiscopiis Roniain mittatur do corpore sanclo,
;

perationem magna securitas ditioni pontificiic et quod Oddo diaconus cum Julrado [Fulrado] abba.e
Carolinae provenlura erat nam Graicis iiide cxpiil-
;
olim sibi dari pelierat, indicai quemodo absterritus
sis inferior tantum Calabria in Ilalia rciiianelial amplis- sit ad ipsum mitiere. Promitlit se missnrum Candici
simo ducatu Beneventauo disjuncta, ipseque diicalus niartyris corpus, si pot;it Carolus. Qiiod Beneventani
C irolo Italite regi subjectus, minus commode moliri ac Nea[Hilitani consiillaro ciim Gnecis soleant
poterat res novas cum Gr;jecis. Qiiare prudenlissi- indicat [aporit ] sed quid Oddonem diaconum in-
:

nium erat Adriani consiliuin, si perfici poiuis- dicaturum promittit. » Id.

set. Id.
 )

525 COD. DIPLOM. - MOiNUM., ETC, SF.U CODEX CAROLINUS. — EPP. ADRL\M. 5^6

nlenle se audivisse de constanli ejus voUuUale A pctitioneni adinipleri pro trabibus ad restaurationem
eriiasanclan>sei1em.Pelilquanloci«sadvoliiUonuiin sanclse Ecclesiie, poscimus vestram a Deo proniotam
condicla lig«ae Spoleli paiiibus pro reliciendo le- excellentiam , ut Kalendis Augusli, hic ad iiniina
ctorio arcualoin basilica sancliPciri, apti enini nou
beatiPetri fautorisvestri, si fieri potest, paratoc iiive-
reperiebanlur in ditione ecclesiaslica. Adonce.i
ipsuni cum Fubado abt aleoliut venientempeliisse niantur,utexindesempiiernamemoriavestra et hicet
coipus sanctum se ab iis moven:iis terrilum vi^ione
;
in futuro permaneat. De camarado auteni, quod est
quadam suum pncdecessorem Paulum concessisse
;
ypochartosa [Lamb. hypochartosis], ad reiiovan-
Aciulplio prcsbytero corpus sancli Candidi quod
,

cral apud Wilcbarium arcbiep., idqucilii se conce- dam in basilica beali Pctri apostoli <i
nutriloris
dere. De Neapoiitanorum congressii)uscum Gnecis vestri, prius r.ol>is unum dirigite magislrum, qiii
eiBenevenianis, de quiliusantca scripserat, secum lignamen, quod
considerare delicat ipsiim ibitlem
Adone communicassequai coram referret.
necesse fuerit, ut sicut antiquitus fiiit, ita valeat re-

Domno a excellenlissimofilio Carolo, regi Franco- novari, et tunc pcr vcstraj regalis prycellcntia», jus-
rum et Langobardorum, atque patricio Romanorum, sionem dirigalur ipsc magister in partibus Spolcli,

Adrianus papa ^. dcmandationem [Fors. de maiulalione] ibidem

et

Directus a vestigio regalis excellenlia; veslra; Ado de ipso faciat lignamiue, quod in pnedicto ypochar-
[ Addo], Deo amabilis diaconus, nosler vestei-fiue B losin, hoc est camarado, necesse fuerit, quia in
lidolis, multanobis consueta, qua; erga nos et bealum nostrls finibustale lignamen 380 '"'"''"'-' reperitur«^
Pelrum apostolorum principem gcritis, retulit. Qua- el pro boc sanctissiiuus frater nostcr Wulcharius

tcmis omuipoteuti Dco et cjusdem apostolo gralias archiepiscopus f nunc miiiime faligeiur venire, dum
egimus, indesi.enter oranles pro veslra sospilale ipsum lignamcn per semetipsuin siccetur, quia
atque379 ampla victoria. Porro, dileclissime at(jue dum viride esl non audemus exinde opera qualia-
exccUcn is^ime fili, sicut direxistis nobis <=
nostiam cunquc facere.

» Sumin. 28, Bar. et Ceut. Grets. coioril)us a novo fecil. » Neque hujus instauraliouis
k Annalista Ilalus hanc epislolam ad an.786 por- lectorii a Carolo facl* mentio ulla in iisdem inve-
nitur. Imo eorumdcm gestorum auctor ne concauie-
peram dilTert ex causis siepe dictis. Compalris
ralionis quidein Caroli opibus confectic usquam me-
proecipue titulus delicieus aii aimos pr;iecedcntes 781
minil. Ex Eginbarto {VH. Car. cap. 27) constai,
cam revocat. Mcirc;) noviss. edit. DuchesiXi eam
Carolum nil habuisse « antiquius qiiain ut urbs
incerto aiino coiisigual inler 774 et 78 J. Uecle Za- ,

Uoma sua opera suoque labore veteri pollcret aucto-

caguus (Cod. iiis. imm. irj7) animadveriit datam
ritate, et ccclesia sancti Petri Apostoli pcr illum nou
paulo posi pneceden em. Exirema ejusdem narraiio
solum tiita ac defensa, sed etiam suis opibus pne
de Neap. Benev. et Griiicis siMiul consilia ineuiitibus
r.nnihus Eci lesiis esset ornata ac ditala. t Id.
a pnecedenti disjuiigi nou posse comprobal. Cenn.
^ e lliijusmodi magistrorum iuopcm fuisse Rcmam
c Praecipuum Adonis muiius erat responsiim Ca- Adriani tcmpore, qui suis oir.nibus prasdccessoribns
roli afferre de trabiluis Spolcto advehendis pro san- lecta ecclesiarum instaurando aliisiiuc ii! genus opc-
cli Peiii basilicie instauratione, ut hiuc perspicue ribuslonge aiUeivil, ne cogitari quidem debet. Uiiuiii
patel. Adriani litteras hac de re iu Codicem noii esse
prx ca;teris exeinplum adiluco ipsius basilica; saiicti
relatas innuere videtur Carolum eas tantummodo Petri ab Adriano instauratie (ap. Aiiast. sccl. 3o5),
collegisse quai ad sanctae sedis utilitatem spccta-
,
haud evocatis aliunde hominibus < Miltens Jaiiua- :

bant, neglectis iis quas familiares dicimus : ita siqui- rium vcslarariiim suum , cogiioscens eiim idoiieam
dem priefalur in Cod. ms. « Itaonmia exarans, ut
:
personam, cuiii nuillitudine popuii, mutavit ibideiu
nullum peniius tes'imonium sancke Ecclesi;e profu- trabes numero (luatuordccim, alque lotum Cjusdeui
turum suis deesse successoribus videatur. » Cur basilicLc tecluui, et porticiis noviter reslauravit. » Ilie
autem Rom*
idem facliim sii nou int; Iligo quan- ,
vero juxta quod convenciat iiiter pontificem ct Caro-
quani enim consuetudo ingens, ((use Adriano cum luni aut scripto aut voce, Wilchaiius archicpiscopu.s
Carolo interceuebat hunc cum illo suam collectio-
,
Galliaiiim opcri pneessedebebat; petiiurquemagistcr
nem communicasse pcrsuaijerct altamen argumen- ;
opera', qui necessarias instauraiioni tralies couside-
torum dissimilitudo, et or.io varius epistolartim se- rct, easiiue poslmo;'um in ducatu Spolctano excidi
cusdocenl. Ilaqiie credibilius est, debujusmodi ini- jiibeat ac Romam duci. Quorsum h;ec ? Inslauratio
mitis rebus missoruui voce actum esse, quam scri- scirK?et Erancorum regis opibus facieiuia erat, adeo-
ptis litteris. Et vcro nullas pontifex ab Adone sibi que sumiiue lidei exemplo iuiitalitruc digno, cum sa-
redditas memoiat, (jiue suarum responsum siiit. Voce p. cra loca lilicraliJaic piincipum aiit cxslruuntiir aiit
igitur facta eral pelitio trabium, cui par responsio a
instaurantur, Wilcbarium archicpiscopum faciciuhe
regio mis^o deferlur. Id. opcrai Adrianus piTefecil. Pneterea iii Spoletano du-
d Iloc loco ulitur Du Cangius camaradum explica- catu, quanquam sancUe s: di obbito, Caroliis siipre-
turus « Est autem, inquicns, liypocartosi-^, tcclo-
: mum jus sibi reservarat nciiue ;e((uum er;(t iit iiide
;

rium, sive crusta, qua parietes et can^ene indiicuu- ali({uid ;,ufcrrclur nisi Carolb * odcm jubcule. lla ct
tur. » Hypocarlusim autem Gnecau» voccm idem CarohiS, ut iiifra planum erit, cum ex p;ilalio U;iven-
significantem adbibcri ait ab Adriano pro ipso nale miisiva et marmora exopiabat (c[). 8! al. (iJ) ,

ligneo fornice et ipsa concameralione. Quie cujns- a pjntilice, cujus crat siipremum jiis in cxarchatii,
niodi oliin esset, peti oporlet ex tabulis iu arcbivo sibi concedi pcliii. Ga^UMum tauia cum leligioiu;
\'atic. hasil. exstaulihus, quie etiam occurrunl apud .\driammi pcragi oiiiuia voluissc per boinines fidcles
Ciampin. [de Sacr. /Edif. cap. 4.), huc eiiim iion Caroli, res crat siugularis piu(lcnti;e nam poslea ;

spectat de his relms trartatio. Cailerum Adriauus, eid(!m regi plus sibi Iribucuii ([uaiii par erat ub as-
jiixta Du Cangium, liijpocartosim pro incra concame- senlatorum consilia, rcstilil sui([ue e\em|)lum Carol
ralione trabiiim miiuis recte adhiiicl, nam in ejiis imitandiim proposuit (cpist. !)">, i)7 al. 71, 8I>). Id ,

gestis ap. Anastas. (spcl. 542) vcra sigiiiticalio coii- Scnoiiensis ardiitp. est P.;igio (an. 782, n. 5),
'

ceplis vcrbis exprimitur « Camcram vero beali

: ejusdeiii(|ue sedis aichici)iscopum (quod nomeii
Petri apostolorum priucipis in omnibus dcstriictam liim tcmporis comnmiie er:»l metro|)olilis omnibus)
aiqiie (brtitam exrmplo oliJano cxsculpiMis, diversis [uitat fiiisse Maiiillor.ius iii Annal. B ncd. (lib. xxiv,
 ;

327 n. CAUOLl MAGNl 01'!'. I'AUS 1. SKCTIO III. 328

Priflaliis auleni Aiido Doo aiiuibilis ciiaconiis, oliin A mus ", omnia minutius in ore posuimus lidclissinii
dum cuni fralre noslro Fulrado, Dco amabili, reli- vcstrl missi , scilicet Addoiii diacono ,
quod vobis
f,
gioso abbate et presl)ytero ", huc vcnisset, peliit nos cnuclcalius simulque per ordinem enarrare debeat
ul ei corpus sanctum tribueremus, sed nos, sicut ut sicut scmper ct niinc per vestram a Deo confii-

jam duiiuin vobis direximus, por rcvolalionem

3S1 matam rcgalem potentiam, sancta Ecclesia exallata
lcrrili, nulio niodo aiidcmus cx ipsis sancloriim cor- Iriumphet {Lamb. add. et vos) in ampliato honorc,
poribus amplius qiiid exagilare ^, sed sl vestra vo- uiia cum spiritale filia nostra regina, seu prcccellen-
luulas fuerit in corpore beati Candidi marlyris, lissima vestra prole, a terrcno rcgno fulgentes in

quod apud Wulcbarium fralrem noslrum arcbiepi- perpetuum cum sanctis omnibusregnare mereamini.
scopum rcjacet, si miilalum non est sed ipsum est, ;
Incolumem excellenliam veslram gralia superna
qiiod sanctai recordalionis pmedeccssor nostcr dom- custodiat.

nus Paulus papa concesscrat dudum Aciulfo presby- LXVIII.

c, una vobiscum ipsum
lcro illi conccdimus san-
383 ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP.4^.,
ctum corpus, quia per concilium et fide dignas per-
AD DOMNUM CAROLUM RF.GEJI DIRECTA,
sonas testimoniiim reddentes, ejus locum alque Ec-
closiain reporimus , unde a jam fato domno Paulo B /n qiia continentur gratiarum
pro exalla- actJGnes
tione sanctce Dei Ecclesio', de territorio Suvi- et
papa ipsum sanctum corpus apud jain dictum Aciul-
7iensi, quemadmodum pnidiclus rex sancto Petro
funi presbylerum concessum est ^. pollicitus fuerat, quod in integro rontradere jube-
De partibus autem Neapolilanis, sicut cum nefan- ret 6.

dissimis Graecis seu Benevenlanis concilianl {Lamb., {An. Doni. 781, Cod. Car. lxix, cliron. 67.)
Cent., Grets., consiliant), qualiter vobis insinuan-
Argumentum. —
Cum CarOlus, mense Aprili, dum
lcs 382 PC'" nostras apostolicas syllabas direxi- Romae erat, lerritorium Sabinense concessisset
num. 7G).autem (lib. xxi, n. 55) annalista
Alibi pora de ipsis dirutis distulit coemeteriis » , el in ur-
idem docet, Wilcbarium Viennensem episcopum an. bem transtulit, ut est ap. Anast. 259). Pr«-
(sect.
740 ecclesiam suam a laicis direplam indignatum se- terea Chrodegango Metensi cpiscopo tria concessil
cessisse in monasteriumAgaunense, quod sanctiMau- corpora sanctorum martyrum, nempe Gorgonii, Na-
rilii eliam audit, quo tempore Sedunensis ilem epi- boris, et Nazarii, quorum translatio in Franciam
scopus inemoratur Wilicarius crediturque a non- , apud annalistas martyrologos celebris anno 765,
et
nullis unus et idem esse, quod improbatur a Mabil- ul refert Pagius ex Mabill. aliisque (an. 764, n. i).
lonio {Annal. 1. xxiv, n. 6) non enim fieri potuisse; Itemque Aciulplio aliud tesle Adriano , illuc pari ,

credit , ut abdicala ecclesia Yiennensi Sedunensi , modo translatum. Quare Adrianus modum imposuit
postmodum praifuerit. Certe an. 7G5 Altiniacensi P hujusmodi translationibus, visione praiserlim terri-
conventui interfuit Wilicarius episcopus ex mona- tus, cujiis meminit. Id.
sterio saucli Mauritii , et 7G9 Wilcharius archiepi- c In Missali Gothico,
quod Bona, Thomasio, Ma-
scop-.is Senonen is primus ex duodeciin praesulibus billonio viris doctissimis lestibus ad Galliam Narbo-
Franciixj subscribit concilio Lateraii. Stepbani III, nensem (possessam olim a Gothis) pertinuit, magno-
quemSammarthani fratres in editione altera aactiori que tota Gallia usui fuit, est missa sanctorum mar-
Gallise Chrislianae aiunt occubuisse mortem eodein tyrum Agauneffsiiimseu Tbebreorum, qui apud Agau-
anno celebrati concilii , cum antea cx Agaunensi num sunt passi prope Seduiium. Mauricii tanlum
monasterio Thebajorum martyrum reliquias in Seno- noinen exprimitur sed ap. Uuinarlium {Act. Sinc.
;

nensem sedem advexisset. Fateor equidem a veritate pag. 242, edit. Veron.) tres prpecipiii memorantur,
niinus abhorrere, quod Wilcharius idem Viennensis Maurilius primicerius, Exsiiperius caiiipiductor et ,

ecclesi» abdicator anle annum 709 Senonensis ar Candidus senator, quse omnes sunt inililares digni-
chiepiscopus crearctur, ac irigesiino tandcm post tates. Candidi etiam Sebasteni mentio occurrit apud
abdicationom anno dccesscrit. At euiudemfuisse su- Adonem (II Mar.) et antiquiores martyrologos. Uo-
pcrstilem an. 780, cum
instauialioni basilica> sancii mani autem hiijus Candidi hisloria his taiitum litte-
Pelri prififectus fuit,
annisijue inscquentibus, cuin ris refertiiraccepta, hisloriatameno';scuritatis plena,
^gilain Illiberitanum episcopuiu ordinavit et in Hi- cui nulla lux alfulget aut ab aliis litlcris hujus Codi-
spaaiam misit , incrcdibile piorsus videtur nam : cis, aut a veteri ullo monumento. Num Adonis prior
praiter eos annos quibus Viennensem sedein tenuit adventus Romam
cum Fulrado, ejus petilio, et visio-
ante abdicalionem , alii plusquani quadraginta tri- ~. nis aut revelationis quse poiitificem terruit narratio,
buendi illi essent, quod abhorret ab omni fide. lie- *^ scripto an auribus commendata fuerint, incerium :
riim de hoc loquar (ep. 61), al. 95). Cenn. Aciulfus ipse presby;er sanctique martyrii Iradi-
a Qiiantum aliueinetur Annalisia Italus
hanc epi- lioeidem factaignoranlur. ldunum,doccnte Adriano,
stolam diifcrens ad aii. 788 hinc luculente patet certo scimus, sancti martyris corpus apud Wilclia-
nam Fulradus Dionysiaiius abbas an. 784, xvii Kal. rium aichiep. s>3rvari, coiitra Panviniani argumenti
Aug. occubuil mortem, ut late oslendit Mabillon. senlentiam ; et Adoncm ilkid potiisse non Fulia-
,

(Annal. lib. xxv, num. 43). Yide insignis viri laudes duin, iit perperam affirmatur in arguinento hujus
apud Pagium (an. 784, n. 8). Id. Cod. Car. Id.
^ Sieculo sexlo exeuntj exstant Gregorii Magni ^ Ecclesiani locunique , un le corpus extractum
litterae ad Constantinam Aug. capiit saiicti Pauli fuerat, coetu fldelium convocato , ac personis fi.ie
efllagitantem ( Regestr. lib. iv, ep. 30, ind. xii). dignis auditis, Adrianus reperit. Res igitur in ur. e
Postcentum octogintaannos, dum reliquiarum traiis- ipsa, ipsisque co;t!taneis tunc etiam ohscura. 1d.
btiones fieri consueverunt maxime ad eludendam , ^ Indicalio minus dubia pni^cedentis epistoLie. Id.
Graecorum impielalem talia testari Adnanuin de
;
f
Graicos videlicet una cum Neapolitanis consilio
Ganctorum corporihus Rom;T; exislenti'.)us non obiter Benev. ducis recepisse Tarracinani ; de bello iis ile-
advertendum..PauIus siquidem Adriani prseJecessor, riim infcreiido, ejusque praicipuo fine; ac de rebus
paulo infra laudatus in hac cpislola, « cerneiis plu- pneccilenli sisigillatim enarralis. Id.
aliis in
riina sanctorum coimelerior. loca neglecla atque Argum. Panv.
{Cod. Yat. 14)
'''
« In decinia :

jam vicina ruinse posila, protiuus eadem sancta coi- quarta [dec. quar ] cont neiitiir graliarum actionea
 o£?) CM). DIPLOM. — MONUM., KTC, SEU CODEX CAKOLLNIJS. — EVV. ADKlANl 350
s;inci;c seiii, ponlifex millit siios lo-^alos Aga- A davigerum rcgiii coelorum, viclorias, qu is Crels.,
<!iO!iem diacoiium ac Tlieodonim consulein cl nuibusl, dcxtera Dei cooperanle ct prolegenie,
ducem nepplem siium, qui ejus lerrilorii posses-
sioneiii pclant. Yiclorias liucusqiie ab eo relatas
niultis documentis de vestris allatis niuneribus, Ec-
divo Petro ascribeiidas esse, cui qivM territoria cicsia beali Petri eniluit, lam de civitalibus quan»
et civilales largitus erat, grata oblalio fuerat de diversis terriloriis sub integritatc « cidem Dei
suinmo Deo, per quem vicerat, regnumque ejus,
aposlolo a vobis offertis [Id., oblatis], et ideo poscen-
ac regia familia in universo lerrarum orbe ce-
lebris effecia erat. tes veslram a Deo promotam regalem clementiam
pelimus, ut sicut a vestra pracreclissima excellentia
Domno » excellenlissimo lilio nostroque spiritali beato Petro nulritori vestro, pro luminarioruiu
i>
compatri Carolo, regi Francorum et Langobar- concinjiationibus, alque alimoniis pauperum, Sa>i
dorum atque patricio Romanorum, Adrianus papa. nense terrilorium sub integritale coiice4;sum est ^
,

Bealus David rex et propiieta, Spiritu sancto ita id Iradere integrum eidcm Dei apostolo, pr3c-

repletus, pro fuluri regni veslri erga beati Petri sidiante vestro praccelleniissimo annisu, digncmini.
apostolorum principis sanctam Ecclesiam benivo- Quidquid enim regni coelorum janilori beato Pe-
lenlia dignaque solatia ac splendidissima rulilantia iro aposlolo affertis, in sempiterna inemoria pro
orans, canit cl dicit {Ps. lxvii) Manda, Domine, :
B vobis simulque et pryecellenlissima filia noslra cl
virtutem tuam, confmna lioc, Deus, quod operatus es spiritali commatre ^
385 domna regina, et pro
m nobis a templo sancto tuo, quod cst in Jerusalem; vestris nobilissimis alque excellentissimis natis, nec
libi offerunt reges munera.' Ex quibus muneribus non et pro oinni Cliristo dilecta gcnealogia vestra,
difata spiiitalis mater vestra sancta calholica et sacrificium purissinuim atque holocaustum divin;e
aposlolica Romaiia Ecclesia, per vestra a Deo 384" suavilatis odore fragranle in ara vestri pectoris
prolecla laboricsa certamina, relevata exsultat, a cjus imisibili niajcslati inaclalis, ct pro lam ma-
lemplo sanclo beati Petri fautorls vestri. Confirma gna vobis concessa a Deo super oinnes reges per
lioc, Deus, quod operalus cs [Lamb., confirmat. . . . beatuin Potrum gralia, nuilus.sitde adversariis
opcratus csl] in nobis, crebro oranlibus in vobis qui veslro mellifluo cordi suadere valeat, ab amore
triumplium, mandal quotidie virtutem suam per
el beali Petri apostoli protectoris vestri seu a noslra
JfCalum Pelrum aposlolorum prlncipem, vobis sub- dilcctione, qiiam usque optantes permanemus [Lamb.
jiciens omnes barbaras nationes, dilatans atque am- add. recedere], ut non deficiat laus veslra per lo-
plius exaltans in toto orbe terrarum veslrum splen- lum orbem terrarum de ore liomiiuim viciorias
didissimum regnum ; cl quoniam non valet linguai vobis a Deo concessas prajdicantiuin ac diffamai:-
iiostrae ferculum ut dignuin est de veslro proecclso tium.
niihique dulcissimo ainore explicare, aposlolica Magnopere [Lamb., Cent., Opere] enimdirexiinus,
f

voce proclamamus dicenles {llcbr. i) : Mullifarie vestrae regali potenlia; fidelihsimos missos nostros,
multisque modis olim Deus loquens patribus in pro- videlicet dilectissimum filium nostrum Agathoiieiii
plielis, novissime dicbus islis, per unigcliiti sui ma- diaconum, seu Theodomm cminentissinium consu-
gnificae operationis virtutem ostendit inS^gnalia in lem et ducem, nostrumque nepotem ^, qui vice
orbe terrarum, donans vobis pcr beatum Pclruin nostra vobis enucleatius sicut cjus in ore posui-

pro exallatione sancta; Dei Ecclesi;e ; el de lerri- cta; scdi aiebat ponlifex. Id enini discrlminis inler
torio Savinensi [agro SabinensiJ petit, ut sicut pol- memoratas provincias occurret, quoJ unica Sabi-
licitus fuerat, iii integro [in iiitcgrum] coiitradi ju- iiensis vocaur Savinense patrimonium ; quia scili-
beat. > Cenn. cel patrimonium et territoriuin indifferenter appel-
a Sum. 14, Bar. et Cent. Grkts. lubatiir ea provincia, ut dixi in Coinin. praev. (num.
^ Hic semper tilulus iii sequcntibus cpislolis oc- 32). Id si animadvertisset, haud invertis-
Pagius
currit ; quare Annalibl;e Italo easdem cum relaiis sel epislolas liac de re agentes, ut territorium a
iniscenti non audiendum, ut aiebam iii comin. praev. patrimonio secerneret, quod nihilominus iion fecit,
^"
Coiiitius, ^" cum
"'' et ^"•" eo
^" »Pa"ius
«-,....c. nuin. ~rj
(782, llUlll.
V.«u-, recle
4) IV^VH^ LUIUII. turbavit
sed tolain
OV.H UU1>J»<I>, liisloriam
IllOVVf.IUIIl (ann. 781,
\^UII1I. . n. 1; 782,
li:mc epistolam aliis praiferunt de Terr. Sabin. At D "• i ), "am Coinlii allucinationem non sensil.
cpistolx ipsius exordium palefacit, primam onmium Notari aulem debet, non modo nomine, sed etiaiii
quai sequunlur conscriptam esse. Propterea Adria- conditione, territorium istud palrimonia imitari, ui,-
iiiim, qui inense Aprili, duin Carolus Roinse erat, pole peregrinis, pauperibus, ac luminaribus adJi-
Sabinensis lerrilorii donalionem acceperal, octo fere ctuni. 1d.
inenses de ineuoda ejus possessione siluisse parum c Titulum commatris semper deincops invcnics,
credibile est. Huc
quod iter missorum ul-
accedit, quandiu Hildcgardis regina superstes fuit, quod noii
tio cilroque euntium cadem de causa, et quidquid niodico adjumenlo esl ad lilterarum chroiiologiam
geslum ab iis fuil, jubente semper Carolo, coar- stabiliendam. 1d.
cLari in anni unius angustias non debcnt, adcoque f Codicis lectionem resliluunt Lainbec. ct Ceiili-
priina ha;c saltera epistola huic aniio tribucnda csl. lot. Quid auleui siiii velil adverbium opcre in liisec
Quod cx sequentibus palain fiet. Cf.nn. lilleris non somel occurreus Diicang. forle non as-
c Monebam
supra (cp. 64, al. 57, not. ^) ab secutus, vocom pr.*etcriit. Eadem ost usus Slcph. II
Adriano xque Histriensein provinciam ac Sabinen- (ep. 9, al. G) simili prorsus iiolione; ail cniin, opere
scm, Territorii noinine designari. \idc qu?e ibi sunt namque dircximus, ut hic Adri;uuis quaie lioc ad- :

dicta de aliis terriioriis. 1d. vcrbium pro idcirco aut simili ab utroque adhibitum
J Memoria repetendum
est quod oiino 777 ( cp. videlur. 1d.
59, 49) de patrimoniis Tusci;c, Spolfi, Bene-
al. 8 In epistola nuper laudata 59, al. 49, de illuslri
venli, Corsica', ct Saliimw ianipridem donalis san- hoc viro csl dictuni (no(.). lo.
Patuol. XGVm. 11
3!>1 B. l.AROLI MAG.M GPl PAKS I. SLCTIO III. r-,2

inus poscenles snggerant; qiios petiiniis pro niiore A Sacceliario misso siio ailcrulrum ex iis reiiiiitat,
beati Petri npostoli, benigne cuin niniio amore qiii liiies coiisliluat inter partes et possessionein
antiqui patrinioiiii tradat sanctie sedi.
eos suscipere , cl illis pro causis bcati Petri
principis apostolornm vesticX a Dco proteclsc
Domno * cxoellentissiino filio, nostroque spiritali
rc-
gali polcnli:c suggerentibus , (ligncmini obaudirc
coriipatri Carolo, rcgi Francorum cl Langobardoriiiu

preces, ul dum a vobis remeaverint et nobis vestram atqiie patricio Iloinauorum, Adrianuspapa.
lenuntiaverinl prosperitatem , rclercntes simul de Ad itjfeieudum praicelleiilissiune regalis potenlix

causis ejusdcm Dci aposloli ellcctum, ei nostcr pro vestrae beneficiis gratias, niens huniana, ut reor,

hoc relevatus fuerit animus, digne valeamus cum furi non potest de tantis laboriosis certamiiiibus

propheta psallentes orare {Ps. xix) : Domine, salviim qua; erga fautorem vestruin beatiim Petrum aposlo-
fac regem, et exaudi nos in die qua iHVOcaverimns te.
lorum principemet nos geritis, 387 "^
quotidie boni-

Omnipotens itaque Dens in vobis gratiam suam quain tas suffragia, quatenus^^ab ijjso Dei apostolo dignant

coepit perficiat , atque vitam vestram , una cum retributioneni, et hic et in fuluro vestra protectis-

praiccllentissiraa filia nostra et spiritali commatre sima excellentia procul dubio credat habcre e.

domna regina, vestraque nobilissima prole, et hic Euiites autem apud Savinense terrilorium nostri
per multorum annorum circula extendat, simul gu- g vestrique fulelissimi niissi , videlicel filius noster
Ilberius venerabilis abbas, seu Maginarius religiosus
bernacula annuat 38S '" ampliori culmiiie victoriis
perfrui, et post longa tempora senioque profeclo capelk.nus f, sicul per vestrum bonum disposilum ,

[Grets., provccto], in ccelestis vos patriai congrega- volucrunt nol is contradere in integrojam fato Savi-
tionem recipiai, ut ibidem sine fide regnare merea- nense lerritorium, et niiniine potuerunt, mittentes
miiii. Incolumem excellentiam vestram gralia superna varias occasiones perversi et iniqui honiines, tamen
custodiat. et ipsi jam fati lidelissiini missi omnia vobis sublili-

LXIX. lervice nostra referre possunl. Quapropter vestrai a

ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP^, Deo proteclae regali potentiai reverendissimum mis-
suin nostrum Stephanum ^, dudum sacellarium ,
AD DOMNUM CAROLUM REGEM DIRECTA,
direximus suggerendum, ut pro mercede animae ve-
In qua conlinetiir de territorio Savinense, qualiter
integro jam fato teni-
stne, sicul coepislis 's ita in
Jlherius ct Ma(jinarius missi domni regis ipsum
territorium in integro partibus sancti Petri reddere torio [Lamb., faium territorium] Savinense beato
voluerunt, sed propter iniquos liomines mitiime po- Petro regni coelorum clavigero contradere jubeatis,
tuerunt ". ut ipse Dei apostolus pro vestra a Deo promota rc-
{An. Dom. 782, Cod. Car. lxviii, cliron. 68.) C gali praicellentia praicipue suffragans, cum sanctis

Arcumentum. —
Ut Sabincnse territorium tradere- omnibus regnare mereamini qualenus pro ejusdem ;

lur possidendum sanct.-e sedi, venerunt inissi regii Dei apostoli amore et mercedis animae vestrae, unum
Ilbcrius abbas et Maginarius cap''ilanus, qui una e duobus jam falis tnissis cum praefato Stephano
cum poii!iticiis conlinuo in id terrilorium profecli
sunt. At variis ex causis quas, ut ait Adrianus,
misso nostro nobis 388 dirigere jubeatis, ut sicut

referent iidem missi, rem integram relinquere de- exanliquitus fuit et in veritate jam fati vestri fidelos

buerunt. Quare orat poiitifex, ut cum Stephano niissi satisfacti sunt », in integro nobis contradere

a Argum. Panv. {Cod.Vat. 13) In decima tfirtia : « obivit legationes adsanctam sedem, ac de ejus col-
Idcc. ter.] epistola ad Carolum indicat Ittherium lega Maginario, qui Fulrado abbati Dionysiano suc-
(Itherium] et 3Ionegarium territorium [agrum] Sabi- cessitanno784, posldiem 16. Jul. hujusemortualem,
nense partibus sancti Petri [Sab. sancto Petro] red- infia non seniel in Adriani epislolis nientio est.
dere voluisse, sed propler iniquos homines minime Uterque in diploniate Ludovici Pii lauualur, quod
poluisse [id minime pryestari valuisse]. » Cenn. juxta hic petila inter Reatinos et Sabincnses stabiliti
^ Suinin. 13, Bar. et Ceiit. Grets. fuerint fines per utrumque abbatem , videlicet post
« Haic depravata sunt. Grets. pmcdictum an. 784. Mabill. Annal. Bened. tom. II,
d Lamb. legit quotidie quatenus per luec bonita-
: pluribus io locis. Id.
,

s suffragia 8 Idein an. 776 Spoletum adiens patefeceral Adria-

Gratiarum actiones bujus cpistolsc alio non spe- D no iniqua consilia quatuor Italiae ducuin res novas
ctant quam ad regios inissos qui Roniain cum pon- niolienlium (ep. 57, al. 59), et an. 784 interest placi-
lificiis venerant juxta pra;cedentis pelita. In Cod. to seu coiicilio in causa Pothonis abbatis sancti Vin-
Carol. forluito obtinet suam sedem. In Yaticano item centii ad Volturnum (epist. 78, al. 72). 1d.
ordine inverso collocatur, quodaliasfactumvidimus. ^ Cocptum opus de tiadenda possessione integri
Pagius eam differt ad annum 785, post reginse Hil- territorii non ol scure indicat, hanc epistolam minus
degardis mortein, quia caret ejus noniine, at neque recle a Pagio , Mabillonio aliisque loco nioveri ,
filiorum fit menlio, quare tani ipse quam Zacagnus, cl postremam omiiium quce hic habentur recen-
aliique ejus opinionein secuti decipiuntur ; nam po- seri. Id.
steriores quae paulo infra referentur , et reginam et i Plenius agitur de his omnibus in prsedicta epist.
filios laudant. Est polius cur credamus epistolam 71, sed notandum quod utrobique optatur, utaller-
ocissinie scriptam discedenlibus missis, dum summa uterexniissis redeat ; hic autein prolicisci Roma di-
tantuin rei attingitur, omissis cajtcris. At infra (ep. cuntur Slephano, cumque eodem alteruter ile-
cum
71, al. 56) quge hic fere indicantur, planiora atqiie rum mitti enixe petitur illic neque de missorum
;

explicatiora videre erit, post binas litteras de llispa- discessu, neque de unius reditu cum Stephano agi-
noruni erroribus, quae cumspectent ad hunc annuui, tiir, quia scilicet raissi illi jara erant in Francia,
diulius diffcrri nequeunt. Cenn. ncuterque iterura venerat qiioe res novam eam :

f De Hilherio abbate monasterii sancti Martini epistolain ejusdem omnino senientine produxil. Id.
Turoneusis, qui erat Caroli cancellarius pluresque
 :

333 COD. DiPLOM. — AIO.NLM., ETC, SKL CODEX CAROLINLS. — EPP. ADIUANL ^r.i

pnccipialis, ct signa ", inter partes constitiientes ut A stris eos habentes regislris exaratos, infra rescribcu
sinequalil et coiitentione aut coiitroversia maneannis, tes per liarum gerulos, scilicet Bellercronsum sen
utopinatissinia veslra inenioria pro lioc in coelestihus Johannem clericum direximus denuo ^sicut liobis per
regnis maneat anipliata. Incoluuieni excelientiaui fidelissimum missumsuum,videlicet reverenlissimuiu
vestram gratia superna custodial. et sanclissimum Petrum Ticinensis ecclesiaj episco-

LXX. pum f, praioellcnlis^imus ac piicfulgidus filius, et spi-

ritalis compater noster domnus Caiolus rex Franco-
389ITEM EPISTOLA ADRIANI VAVJE,
PARTIDUS SPAM.E MISSA, rum et Langobardorum ac patricius Romanorum,
AD EGILAM EPISCOPUM IN
pro tua insigni dileclione poscendum emisit, et per
Pro fide orthodoxa tenendn, ct pro jejunio vi feria ct
sabbato celebrando ^. ejus regale admiiiiculum tuis faventes volis adim-
{An. Dom. 782, Cod. Car. xcv, cliron. 09.) plere prorsus studuimus. IIIos vero procaces ac ha;-
Argumentum. —
jEgila; episcopo Hispano rectam relicos homines, qui tuam subvertere nilunlur orlho-
fidem servare cupienli, catliolicam Ronianam Pa- doxam fidem, et undique te coartantes, angustias el
iruui aucloritate comprobatam litteris valde pro-
varias teinpestates seminant, apostolico indutus pra;-
lixis se emisisse ail. Quas cum minime ad eum
pervenisse comperiat, cumque Carolus per Petrum cepto simulque apostolicis inibutus disciplinis, seu
Ticinensem episcopum flagitarit ut ^gila; amico B saluberrimis orthodoxai fidei sanclorum Patrum re-
suo iterum miltantur, se earum exemplum ex ar- msiitnlis eosniii (nis nolurrint imnlociirpcta.
P'^^"^ msiiluiis,eos qui luas noiu< rint amploctirectae
chivo eductum ad illum tradere missis suis Relle-
fidei prsedicaliones, post unam et secundam admo-
rephonso et Joauiii. Multa eum monet ul ab hai-
reticis sibi caveat. De jejunio fer. vi el Sabbati nitionem seu increpationem , tan((uam ethnicos et
agil. publicanos deputans, habeto pro nihilo eorum infru-
Adrianus <=
episcopus servus servorum Dei dilectis- nitas insidias, propheta teslante, qui ait {Ezccli. iii)

«mo Egilae episcopo ^. Duduin praicipua gnaraque Si autem annuntiaveris impio , et ille non fuerit con-

cilectio tua ad sedem aposiolicam, qu« est caput to- versus ab impictate sua, et a via sua inipia, ipse qui-

Ijus [Lamb. add. mundi et omniumDei] Dei Ecclesia- dem in impietate sua morietur, tu aulcm antmtim luam
rum,directos affaius, secundumvibranlissimam fidem /iT^erflsfi ; quatenus oportet le, vas [Lamb., vasis] ele-

quam erga bealuin Petrum aposlolorum principem clionis, beali Pauli apostoli imitari praicepta acvesli-

et nos ex intirao gerit corde, cum nimio amore sus- gia sequi (// Tliess. iii) :
391 Subtraliere te ab omni
cepimus, ad ea quieejus poposcit solertia, ex divino fratre ambulante inordinate. Et conslans esio {Rom.
fonte oriri nitidius ac sahiberrime sancta; noslrae viii) : Quia diligen'ibus Deum omnia cooperantur in
catholicae et aposiolicae Ecclesia; [Grets. add. velusto] ^ bonum. Poiius nenipc si doctriiiam sancta; catholicie
olitano rilu, orihodoxa; fidei exarantes, imo saneto- " et apostolicae Romanai Ecclesia; secutus fucris, non
rum Patrum vcnerandam institutionem sinc macula timebis mala, quia forlissimus auctor ac cjus fund<-
speculaiiles, per earum tunc transvectores 390 '•u-^ lor beatus Petrus claviger regni coelorum, lecuin esi
emisimus almitali; el quoniam, ut ferlur, nequa- usque in finem, Domino poUicente {Mattli. ult.) Ecce :

quam ipsi apostolici ad te profecti sunt apices, no- ego vobiscum sum omnibus diebus, usque ad consum-

a Signa hic pro terminis accipiuntur. Ciijus rei non 82, 97, patet, non falli cos qiiibus vivlcn:ur
al.
luculentissimum suppetit exemplum ex Wisigolh. pontifices, cuin pnecellentibus quibusdani personis
lege (lib. x, tit. 3, § 3) ap. Ducaiigium < Qiio- : scriberent, nonien suum paslposuisse, ciim iiiferiori-
tiescunque de terminis fueril orta contentio, signa, bus, pra;posuisse ; quam rem negat Garnerius (.Ijj-
quai anliquilus consliluta sint oporlet in(|uiri, id est pend.ad lib. Diurn.,p. 144). Egilanem hnnc episco-
aggeres terroi, sive arcas, quas propter lines fundo- pum appellant auctores Ilispaiii sedisque Illiberitana-,
rum apparucrit fuisse conslructas; lapides etiam, qu;e Granata non multum dislat , episcopum fuisse
quos propter indicia terminorum sculplos coiistiterit contendunt : quod vix credibile videtur, cuin IHspa-
esse delixos. Si hjec sigiia defuerint, elc. » (Glossar. nia fere omnis siib Maurorum jugo genieret. Ci.nn.
V. Signum 3). Ilosce atitcm terminos fuisse consti- e Epistola sequeiis est exemplum ejus qiia;
hic lau-
lutos ab ulroque niisso constat ex diploinate Ludo- datur, authographum quippe in archivo sancla; sedis
vici Pii, quo partes etiam liominaiitiir, intcr quas D servabatur. Itaque inulto aiitea data fueiat; cum au-
ii lerniini fuerunt positi: n Quemalmodum ab Iihe- tem incerta; ajtatis sil, ordinem cod. irlimii. Id.
rio et Magenario abltalibus mi>sis illius inler idem Episcopi hujus inortem Cointiiis et Pagius coii-
'

terrilorio Sabincnse, alque Realinum difiinitum signant anno 785 ac proinde statuunt a-talcm hiijns
est. » Factuin id post aunum 784, nun enim antea epistolae inter aniiuin 781 et 783, nam tilulus coni-
Maginarius erat abbas, ul supra (col. 331, not. f) patris Carolo tribiitus antiquiorem, Ticinensis cpi-
dictumest. Allempus certum d^linirinon potest, quia scopi mors recentiorem pilari prohibenl. Foi tc Oj.i-
litleris testaluni inCodice islo non reperitur. Cen.n. seopi Ticinensis legatio adornata erit a Carolo, aii-
b Argum. Panv. [Cod. Vat. pisi M): « Scripsit tequain ex Ilalia discederet aii. 781, codemqiie epi-
eliain ad alios quosdam, ut ad Egilam in Hispania epi- siola data eril at viris doctis adversari non lubet
:

scopum, ipsumque horlatur de fide orthodoxa tenen- in re nullius momenti. Id certuin esse conlcndit
da pro jejunio sexta feria ac sabbato celebrando. s
; Basnag. apud Canis. {Ant. Lcct. loin. II, pag. 28()).
Abutilur sacia) Scriplurae leslimoniis: Ecce ego vo- Feliciana; h;ieresis nalalem aiiiium 783 a Pagio rccte
biscum sum usque ad consummalioneni swculi, lUAm conslitui aucioritate Adriani, qiii in illain invehit
promissionem pro Petro citat. —
Postrema hiec pars, (ep. 82, ai. 97) noii utiqiie ad <nim aninim refereii
a veibo abulitur iucipiens, a Panvinio delela visilur dain esse Adriani epistolam illam tcnet cuin Pagio,
iiicodice. Id. sed rojicit ad anniim 785, quam cgo opinioncm se-
< Baron. ib. post Sum. 44, ut et Cent. Grets. quor, ul dicain ibi. 1d.
'•
Ex inscripiione hujus et sequenlis epistolye, ncc-
 »; , .

535 B. CAPxOU MAGNI OIP. PARS I. SECTIO Hl. 5S6

NiiHa quippe hebeludo alquc quac- A c:<s quas supciius pollicili sumus, iiqulda cxaialiouis
mationem sa'culi.

ambiguilas asceiidat iu suavissiiuam sacramque

libel
pagina insUtuemus series.
LXXI.
meniem tuam,eoquod {Matlli.\), Qnl pcrseculioneni i

vatimilur propter juslitiain ,

quoniam ipsormn esl re- 393 ITEM EPISTOLA ADRIANI PAP^
Sancli per \0 ECILAM EriSCOPUM SEU JOA.NNEM PRESBVTEKUM,
ouum coelorum. Et iteruui (Heb. xi) ^ fi- ,

dem vicerunt regna ». De eorum sacratione, vel constantia in partibus Spa-

nia; prwdicandmn, et de paschali feslivitate, et de
Porroin ipsis refercbalur apicibus luis, qualiter
pra'dcstinatione liominis, sive ad bonum, sivc ad
vobis nimis intenlio est de sexta feria el Sabbalo , malmn, et de coinquinatione eorum lam in escis
quod islos duos dies dicimus jejunio mancipandos. quamqne in potu, seu et de diversis erroribus, et de
eorum pseudosacerdotibus, qui vivente viro sortiun-
Nequaquam haereticorum hominum ignaviam, atquc
tur uxores,et de libertate.arbitrii,velmullis aliis ca-
impiam perversamque amentiam inanesque ac nien- pitulis in partibusillis cotitra fidcm catlioliccm ortis^
daces sequere fabulas, sed ma^cis doctorum nostro- {An. Dom. 782, Cod. Car. xcvi, ckron. 70.)
rum, sanctorum Palrum, sicul nobis intimant, vide-
Argumentum. — Excmpluin
lilteraruin qu;T; fuerant
licet bcali Sylveslri, atque Innocenlii papie ^, pari- direcUTC yEgilaj episcopo et Joaniii presbylero in
terque almi Hieronymi ^, seulsidori, divinos sermo- Ilispaniam ad pra'dicanduui euiitibus. In iis erro-
nes annecte, et ex nostra apostobca oUtaiia regula ,
" res plures hserelicorum exagitaniur. Feliciana ha;-
resis silelur, qnia nonifum eruperat. Nicicna con-
Sabbato jejunare, firmiter atque procul dubio te- stitutio de die Pascliatis conciliorum et decrelorum
nens ^ lua noa desinal sanctitas; si enim a regia non pontificum auctorilale firmatur contra Hispanorum
errores. De prcedeslinalioiie, graiia, et libero ar-
vis discedere via, prsdiclorum 392 sanctorum Pa-
bitrio iidem male sentientcs, pluribusque aliis
trum censuram non dcseras, etbeali Augustini opus- erroribus irretiti arguunlur. Eos errores cum
cula legere non prajlermitlas ubi egregium prse- , Priscilliana hinresi jam exsiinclos fuisse; sedulo
dicalorem alque doctorem suum sanclum Ambro- cavendum ne jainprideni damnati reviviscant.
siuin e mcminil pro jejunio sabbati sanciam calho- Adrianus ^ episcopus servus scrvorum Dei dilectis-
licam et apostolicam noslram Romanam nimis laudasse siino nobis Egila; episcopo seu Joanni presbytero •>.

Ecclcsiam, et quia, gerente Spiritu sanclo , nuUis Audientes orthodoxam veslriB dilectionis inChristo

tentaiionibus superari tuam alroitatem conjicimus, constanliam , atque ita vos antiquai fidei communio-

a Tota hac exhortatione , pro ejus lcmpons bar- celebraretur per oniniadefiiiilum, nullusqne posl Iia^c
barie satis clara , confirmat episcopi constantiam ausu temerario contraillud slalulum veiiire, aut sal-
adversus llispauorum errores, quos baud singillalim tein inutire prsesumpseril ; cum potius e diverso se-
recenset quippe quos aliis litteris expresseral , qua- _ djs aposlolicai institulio, et Ecclesiae Roniana; se-
rum exemplum adneclit; sequentem nempe epislo- ^ qnens observantia, ejusdem saluliferi conslituli exse-
lam, qu:e banc ordine pr«it. Cenn cutrix fuisse hucusque ivpcrialtir. > (Nicol. I, ep. 70).
b Quidcjuid sit de Silvestri decreto ap. Euseb. in Ralio autem est, quia et in Hispania Adriani teni-
ejus Vita, Innoccntius iu celeberriina epist. decretali pore et in Galliis aivo Nicolai, non bon;c Ecclesiarum
ad DecenliumEugub. (cap. 4) ita nos edocet : Non <t
consueludines, sed errores fovebanlur contra apo-
ergo nos negamus sexta feria jejunandum, sed dici- slolicam sedem. Yide Baron. (an. 57, n. 204etseqq.)
mus, et sabbato lioc agendum, quia ainbo dies tri- et ibi Pagium, qui Quesneliana Dissert. nuper lau-
stiliam aposlolis , vel his qui Christum secuti sunt, data ulens pugnat pro Roin. Kccl. consuetudine je-
indixerunt. Id. junandi sabbato. Non enim uno Silvestri constitnlo
SanciusHieronymusLucino Bajlico (ep. 28) sic
c ex ejus aclis pseudepigraphis ducto quo maxime,

fatur: « Desabbatoquod qUcTerisutrumjejunandumsit, inhairet uterque pontifex, consuetudinem islam niti,

et de Eucharislia an accipienda quotidie, quod Romanse sed ipsis ab aposlolorum temporibus repelendam non
Ecclesi;e et Hispanicoe observare perhibentur, ego obscure demonstratur. Cenn.
illud te breviter admonendum pulo , traditiones ec- ^ Argum. Panv. ( Cod. Vat. post 44 ) : « Idem ad
clesiasticas (praisertim quae fidei non ofiiciunt) ita Egilam episcopum seu Johannem [Joan.] presbyle-
observandas ut a majoribus tradila; sunt nec alio- , rum de consecralione vel constantia [et contiiicnliaj
rum consuetudiiiem aliorum contrario more subverti. in Hispaniai partibus praedicanda epislolam scripsit,
Yide auctores ap. Ducang. Y. Jejunium sabbati, ubi et de paschali festivitate ut eo tempore celeUretur
et h;iec epist. laudalur, pnBcipue autem diss. scx- [colerelur] quando a Romana celebralur Ecclesia ;
tam Quesnel. ad sanctum Leonem adesis uberrime D item [item eum monuit] de pryedestinatione hominis
hac de re asjeutem. Id. sive ad bonum, sive ad malum ; de coinquinalione
d Lamb. et Gent. legunt : tenens instar celebrari eorum tam in escis quamque in potu, seu et de
qux verba subdiicta linea deleta sunt, ut notat Gen- [quam in potu; de] diversis erroribus, et de eorum
iilolus. pseudosacerdolibus, qui vivente viro sortiuntur uxo-
e Ambrosii verba Augustinus referl in epist. ad res, et de libertate arbitrii, ac alia multa capitula in
Casulan « Quando hic (Mediolani) suin, non jejuno
: partibus illis contra fidem calholicam orta. In fine
sabbato; quando Rom« sum, jejuno sabbato > (Aug. ipsos monet, ul oinnes sinl concordes, ut canones
ep. 86), non enim ecclesiae suae consueludines im- scianl, ut omnes non obedientes salubribus praece-
probabat. Sed Greg. Magnus (ad Aug. interrog.T») plis excommunicent. n Id.

aiebat « Non enim pro locis res,

: sed pro bonis re- K Meminerunt hujus etCent. Grets.
epistolai Bar.
bus loca nobis amanda sunt i quippe qui eas lantum
; Haec epistola, cujus prsecedens est veluli appen-
b

consueludines non improbat, quse meliores Augustino dix, nam aliquid de disciplina continel, quod in isla
monacho viderenlur quam Romany,. AdriDiius hic minime exisiit, est responsio ad ^giUe litleras con-
pro Romana consuetudine absolule pugnat. I acliam tinuo post ejtis consecraiionem datas, mensiumque
Nicolaus insequenti saiculo Hincmarum et Gallicanos aliquot spalio illam prsecedit, fortasse etiam plus-
alios pr«siiles edocens : « Prsecipue, inquit, cum de quam annuo, nam Carolum nosse oportuit, has mi-
jejunio sabbali tempore sancti Silvestri confessoris niine in Hispaniam pervenisse, ut rogaret pontificera
Chrisli slt satis discussam et dis]:^utatum, atque ut earum exemplum. lU quidem aut nolariorum igna-
357 COD. DIPLOM. - MONUM. , ETC, SKU CODEX CAROLHNDS. — KPP. ADRFAISI. 558
Ttisqiie slncciis tradilionibiis inhiicrcnles, 394 "^ A cel frumenli Dominici niyslica loculione designans.
nieiitein Chrisliana; dedilam veritati, lUillalenus in- Quaproptcr exsultantibus animis conlidentius in-
ficcrent pr;evaricalornm vicina contagia, magnifica- cilamus, ut ab omni pestis incursu pectora vestia
vimiis Doininuin cliaritatemque veslram indesinenter sapienler intemerala servetis, quoniam Qwt perse-
laudaviinus, qualenus per earum latores, videlicot veraverit [Lamb. , Gent., usque] in finem , hic
Saranum diaconum et Yiclorinum clericum, susci- salvus erit ( Mattli. xxiv ) : Dominus prppe est ,

pienles vestraj dilectionis afiatus, enuclealius eos nihil solliciti sitis { Phil. iv ) : siquidem major cst
reserantes liquido informati sumus; et quoniam pro qui in nobis est quam qui in hoc mundo,^ regnain-
sedis apostolicae principatu, cujus soliicitiido deiegata que Domini nos esse Scriptura lesUante sit
iutra

divinilus cunctis debetur Ecclesiis, quam laudabililer certum. Quamvis erga magna locorum inlervalhx
ftd 'i veritalem noveritis et quam sollicite Dominico nos dividaiit, si in unitale fidei nostrae perseverave-
gregi devolionem officii p;istoralis impendalis, fraler rilis, vobiscuin sumus ; tantum ut sit auxilianle Do-
iioster Wulchariiis arcliiopiscopiis pioviiici;c Gallia- mino constantia perseverans , dicenle Apostolo
nim a, cui et liceniiam dedimus de veslris ordiiia- [Philipp. i) : Vobisenim datiim est pro Chrislo, non
lionibus alque auctorilalom dirigere, vos pro oriho- sotum eum credatis, sed ctiam ut pro ipso pciia-
ut in

doxae fulei sancticque catholicic Ecclesiai proedica- •* mini. Ad quam forlitudinem sanctaram mcntium
lione, in partibus Spaniensis provincije ^ pro voiiis roborandam, dilectionem vestram jam fatus sanctis-
«obis insinuavit, magnisque gaudiis Iriumphamiis, simus archiepiscopus [Grels. add. ad] nos illi licen-
cura ubique lerrarum Dominuin Sa!»l)aoth semeii tiam cedentes, pro apostolicre fidei amore direxit,
puraj confcssionis reliquisse 395 cognoscimiis quibus merito persistentes inlegritate ornari usque
qiiod Kon in pelrosa devenions , a'Slu tenlalionis ad coronam bravii exoplare non dubitamini.
exaruil, nec vi;eproximnm cecidil vagaiitibus iniiiii- Ferebalur siquidem in ipsis veslris apicibus qucxT
cis expositum, nec in spinis irniit sufibcandum, sed inulti in partibus illis in insipienliam alque cor, is

in bonam terram pi;c devolionis vestra coelesti sa- dementiam devoluti, noslr;c relalionis atque adni!-
lione dispersum in tricesimum et sexagesiniuni fru- nitionis seriem, secundum vencrandi Nicneni coiiciiii
ctuin cenlenariumque pioficit; perrcctionein scili- iiistilulionem de paschali fostivilale edilam <", con-

via, aul illius desidia a qiio relaium fuit in Codicem, nioni aslipulatur conditio Gallican;e ecclcsia; non-
quandoque mendosiim, non semel eliain mulilum i;!- dnm reslitula^ in suas ecclesiaslicas provincias , iit
venies ; sed facilis cmeiidalio est.indidem quippe de- palcbit infra (op. 86, al. 87), anno siquidem 786 nie-
sumpla miijorem partem fuit epistol. 82, al. 97, unde _ lrop;»lis Biliiricensis instauratio ab Adriano facia
peli poierunt, quod Grelserus monuit, qu;e in islo ^ esl. Et notandum , quod praedicto Lateran. concilio
exemplo desiderantur, et minus exacte exscripla aii. 769, cuiiiderat Hermembertus episcopiisJonionai,
emendaiL Ce.\n. snhscripsit Herminarius ep.Biluriccnsis, ciii, ut aiunt
a Jam dixi (ep. 06, al. 61, nol. 6) rem esse diffi- Saminarlhani fratres, obeunti an. 774 succossit Dco-
cilem credilu archiepiscopiim hunc Scnoneiisi soili datus, el buic aniio 785 Hermemberius , qui post
pncfuisse, qiiod Mabillonius el Pagius consensu uiia- Iriennium accepto pallio esl creatus archiopisf^opus.
nimi affirmant. lierum hic illum videmus an. 782, Quod si Herminarius, qjii sexto loco inlcr Gallica-
siiperslitemque esse certo constat, quia licet epislola nos pncsules, cedens senioribus , consedit in conci-
sit exemplum allerius anlea scripla:! non vocatur , lio Lateranensi, duos habuit successores , Wilclia-
sa. record. perinde ac est in 82 nuper memorala, lium senioiem caeteris concilioillitandiusupcrvixisse
quam cum Basnagio ad annuni 785 diflerendam siiin dicendus erit?Si duosllermeinbertos tcrlio acccfionle
ratus. Quamobrem quinto et quadragesimo anno Ilermcmberlo prosbytero (ep. 93, al. 71) eodem fore
post \ieiinensis abdicalionem episcopatus, si addan- tompore in Galliis florere compertuin est, cur duo
tur incerli illi, ciim sedem Yicnncnsom nioderaba- itein Wilcharii non admittantur ? Id.
lur, et alii minimiim triginta aiite adeplum episco- = Concil. Nica^num, quartadccimanis damnatis,
palum, pro disciplina janipridem canonibus slabilila controversiam sustulit de dic Paschalis celobrandi,
in Oriente, et in Occidenlis potissimum provinciis ut Eusebius et Thoodorelusdocont. Pncterea nalriar-
Gallia et Hispania (Neocaisar. can. 11, Agathen. choe Alcxandrino id inunus deniandavit, iil plenilii-
can. \6, 17, Bracaren. III can. 20) loiigaivum liabc- nium Martii quotannis exquireret, acniinliarol Bom.
bimus seniorem , non modo inip;irein suscipioiido D poiitifici, qui ad oiiines ecclesias paschales litteras
Romam ilineri Vaticanae b;isilic3e instauratioiii
, iit daret : « Omnem hanc curam (ait Loo Magmis
praeesset, sed cpiscopali ctiam oneri fercndo. Vi- ep. 64 Alexandrino cpiscopo delegaiites, qiioiiiam
)
deaiit eruditi , iiuin VVilcharius alter sit credendus apudi4>gyptios hujus supput:!tioiiis aiitiqiiiliis tiaiiila
a Senonensi illo, qiii aiino 769 Lateranensi concilio csse videbalur perilia, per quam qui aiinis singiilis
interfuit, il)i(|ue arcliiepiscopus Galliarnm, ctafcliicp. dies praidicta; solemnitalis evonirot, sedi apostolic;^
provinci(v Senoncnsis appellabatur. 1d. indicaretur, nt biijiis scriptiadlonginquiorcs occlosias
^ Hispaniam omnom in quinqiie aul sex provincias jiidiciuin gciieialiier poicuireiot.p Qiiod landiu f;ic-
divisam Spanicnsem provinciam appollat, quam Egihe tuin esse ab palriarcbis, quanditi in calbolica fi,!e
iis
pruidicationi doslinatam infra ail (op. 82 al. 97) oa , perseverarunt, nonnulli anirinanl, rcpiignaiile con-
ronditioiie , ut nullam quamlibet alienam sedem am- troversia iiitor Alcxandrinos ot Lalinos. Cjcierjuiv
biret vel usurparet sed solummodo animarum lucra
, Romani ponlificos, ut anle Moa-nu ii coiiciliiim , iia
Dco offerrel. Non secus facoro vidolur de Galliis ; post Alexaiidriiiorum (lofet"lioi!oiii Paschalis dioiii
Wilcharium qiiippe provinciw Galliarum aichiopi- niiiiliaruiit occlosiis. Exstut roriiiula (I)iur. Hom. c.
scopum vocat. INum forte Wikharius, ut oliiii Au- 5, t;l. 10) paiicis hisco vorbis concoi)la : t Bcno vale-
guslinus in Anglia et nuper Boiiifacius in Gcniinnia, te, fratros, in noiiiiiieDoir.ini. Dominiouni oiil Pasch;i
irtebalur auctoritate iii Gallias omnes effusa? Id sci- die ill. niensis ill. indicl.ill. i Vide pliira liac de ro
licol sibi volle crediderim veniam illam ab Adriano ap. Baron. (an. Mf\ n. £ so(|q.) et auciores ap. I)u-
piHiiain, ul Hispaivicnsis ccclisia; satagerci; cui (ipi- cangiiimverboi\jsf/(a/is epistola.Cych}? pr,ccipuo tk-
 i9 B. CAROIJ MAGNl OPP. PARS I. SECTIO III. 341»

lcinnerc 396 ainleiil. Q;iOil si " plo!iiliniiiini,quarlo \ canilos et ab Ecclesia csse ahjicicndos ccnsemns'' ; »

dcciino sciliccl tlie liin;e •', sancUuii Pasclia nrmiiiic etsi tamcn coulentiosius advcrsa ea quae bcnc suiil

sil cclcbroUim, scd pnctcrmisso eodcin quinlodccimo statula perstitcrunt, atrocioribus porro [Lamftl, forc]

(ilc, h\ alio sequcnlis seplimanx Dominico, quod cst summissuros inlerdictionihus ccnsucrunt. Nam et

viccsimo secundo luniie die, paschalis fesli gaudia beatissimus Dionysius ea quam de ratione Pascbse
proinnilianUircelebranda.Quod si inlcrius mcnleper- promit cpislola, ita ait : n A duodecimo Kalendariim
pcndiUir magui iic vcncrandi Nic;cni concilii Ircccn- Aprilinm dic cunctoriim Oricntalium scntcntia,aequi-
lorum dccem el oclo sanclorum Patrum simul con- noctii cursus vernalis conseqnatur, decreverunt »

venienlium promulgala Pascbalium feslivilaUim ralio, maximcj^ilgyptiorum peritiam, qui, iit hujus calcula-
procul dubio oiniiis crror omnisqiie ambiguitas ab tionis gnari docliqne sunt, inquirendam specialiter

hacsitanlium cordibus auferctur ; sed dum plerique adnotatur f, in quo eliamsi luna quartadecima cele-
propria commenla,ut acuti,perspicaces el inundanae brandum Pascha, sancta synodus ^ Nicaena sine am-
scicnlioc gnari, spiritalis vero cruditionis ignari, biguitalc firmavit •>. »

vendicare dcsudanl, olilanam Patrnm iraditionem Atlendite, dilectissimi noLis, ct illud qnod bcatus
desidiosa ignavia pr;x:tercnnt, el vcra mendacio ob- Proterius Alexandrinse ecc.lesiai prsesnl, pr.iidcces-

umbrare inhiant. B sori nosiro beatissimo Leoni papae, ob piac memoriae

In codom quippe magno Nicacno concilio deccnno- Marciani principis jussum, direxit; post plurima

vcnnali cyclo Palriim confirmato sentenlia, ita inlcr cnim ita ait « Olim qiiippe Dominus
:
398 pcr
c;ctera ibidcm feriur quod non am-
promulgatum : Moy-en [Lamb. add. tempus pnschale] significans

plius quam nsque ad vicesimam primam luiise dicm dicit [Exod. xii) : Mensis iste vobis inilium mensium,

liujussacrac fcslivilalis solcmnia dilalcntur «. Quam primns erit in mensibus anni ; et facies Pascha Do-
Pascba; ralionemet Anliocbcnumdcinumvenerandum mino Deo tuo, quarta decima die mensis primi. > Et
corroborans conciUum, intcr reliqua, ita inibi, post pauca sultjiinxit dicens : « Si quando in die

in primo scilicel capitulo,constatexaratam: «Omnes Dominico quarta decima Itina reperta, in sequcnti

qui ausi fuerint dissolvere dcfinitionem sancti ct seplimana esl dilatanda festivitas, sicut et vctcres

magni INicaeni concilii, congrcgali sub pra^scntia Patrcs nostri fecerunl, quartasdecimas liinas occur-

piissimi et venerandissimi principis Constanlini, de renles in aliam Domiuicam Iransferentes i. »

salulifera sancli Paschae solemnilale, exrommuni- Unde constat, diicct ssiini, non ampliiis hujus vc-

ccmnovcnnalis, seu aureus numcrus, ab eadem syn- las in apparatu Baronianai edit. Lucen. (pag. 24.7
odo instiliitus, Ambrosio teste (ep. ad episc. ^mil.) G seqq.). Cenn.
d En tibi canon versioni Dionysianac proximus,
magno adjumento fiiit ad id pr;t;standum Alcxandri-
iiis" Discrepantiam intcr Latinam et Alexandrinam quanquam aliquatcnus varians, quod porro nos ad-
Lcclcsi;im vide ap. Card. Noris de Pascltali Lali- monet falsce iilorum opinionis, qni sanctai scdi cam.
iioruni cijclo. Tom. H, cdit. Veron. Nostra cnim non versioncm appingunt ab ipsa cjus origine. Vide coin-
intcrcst multipliccm de P;\schate doctrinam huc af- ment. prsev. (nnin. 15 seqq.). Id.
lerre. Quando poutifices desierint cas litleras pas-
e Lamb. addit decrcverunt festum pascliale non-
:

(balcs miltcrc in provincias incertum. Adriaiiuin ,

nisi post illum diem celebrandum, el maxime...
f HaiC corrigi possunlexsequcnti Epistola. Gnrxs.
vero ex vetcri instiUUo id fecisse hinc evidcns est.
Cenn. 6 Lamb. addil inquirendam esse. Jbidcm qnoqne
:

a Locus corruplus. Quorumdam in Ilispaniis h;icc specialiter adnotatur, quod si luna quarladecima sab-
cralsenteiitin, nt si pleniluuium exislerct die sab- bato conlingat, scquenti Dominico Inna qninta decima
liati,atque adco 14 luna sabbatiim esset, pascha non celebrandum sit Pasclia, quod etiam soncta sijnodus.
celeiiraretur scqucnti 15 die, licet esset Dominica, Non cst hic alius quam Dionysius Exiguus,
ii

sed difi^errctur in xxii diem. Ilanc opinionem oppu- cuiiis cpistolas nuper laiidabam. At pontifex haud
gnat pontifex eamque synodo Nicicnae adversari dubie Alexan iriiiiim crcdidil. Ex earum autem pri-
ostendil. Ikec taincn cx sequenti epistola ubi de ,
ma restitucndus bic lociis, non cx cjusdem Adriani
eodcm argumcnto iterum disseriiur, corrigere lice- cpislola, ut monel Grctscrus ct Lambecius «xsequi-
Jut. Peccavit enim librarius omissionc quorumdam. lur, ubique eniin miitilus ac dcpravatus occurrit. Ita
Grf.ts. D igilui- Dionysius « Quae (iuna) quia
: cum solis cursu
.

b Lamb. habct lun(V, sabbato conligeril

: , alio die non aequaliter volvilur, taniorum dicrum spatiis oc-
Dominico. videlicet qnintodecitno luna; die. cursuin vernalis oequinoclii consequatur, qui a diio-
Nnris (I. c. p. G80) animadvertit, usquc ad an.
<•' decimo Kalendarum Aprilium die cunctorum Orien-
457, Leone Magiio pontificc, Latinos inter ac Orien- taliiim sentcnliis, el maxime vEgypiiornm qui cal-
lalcscoiilroversnm fuisse pasclia luna dccima quinta, cuiatioeis prae omnilms gnari suiit, spoci;ililcr adno-
;ic Victorii Aquitani vcrbis nlitur, qncis ostcndilcur
tatur. In qiio ctiamsi luna dcciina qiiarta sabbalo
Lalini pasclia difierrcnt ad lunam xxii. « Potius , conligerit (quod semel in nonaginla quinque annis
inquit, iu lunam xxii dicm cxtcndi ,
fesli paschalis accidere manifcsliim csl), scqiienti die Dominico,.
quam Dominicam passioncm antc liinam xiv uliate- id est undccimo Kalendas Aprilis iuna dccima quinta

nus inchoari. v Quarc Hispanorum crror comnn:i» cclebraiidum pascha eadcm sancta synodus sine am-
biguilate firmavit. Cf.nn.
olim crat Lalinorum. At sextotandem sacculo cyclum s

a DionvsioadAIcxandrinumamussimreformatum, ut Prolcrius Alexandrinusjussu Marciani Augusli,

i

noiat idcin Noris (p. 724), in Ilalia pracsertim admi- quem pontifex cnixe oraverat ul rem paschalem ei
s!'runt,scrvaruntqucorlbodoxi usqueadKalendarium diligenter examinandam cominiltcret {Jnter Leonis
Lilianum a Grcgorio Xlll probatum, ac proptcrca epist. post 05), cele'.ircm illam cpistolam Leoni scri-

dictum Grcqorianum a tanti asserloris nnmine. Id- psit, cujiis mcminit Beda {De rat. temp., p. 4-2) et
qii.-c pontificem cocgit acquiesccre in Paschate
ccle-
circo Adriamis Hispanos jiire arguit cxsoh tum .jam-
diu morem rcvocanles. Vidc Dionysi4 Lxigui episto- brando an. 455. Iiide Adriauus paiica li;rc dccerpsil
54! COD. DIPLOM. — MONUM., tTC, SLL' CODEX CAUOLINIJS. — EPP. AORIANI. 542
neraiulce feslivilalis solemnilatem differri [Lamb. A Spiriluin a Palre redcmplor noster, Dei vivi Filiiis,

add. fas essej quam usque in vicesimam priinam posl gloriosam resurreclionem suam sanctis suis

lunae diem, jure [Lamb., Genl., rite] observanles aposlolis misit; pro quo regia gradimur via, et non
hebdomadae dierum numerum, dum solaris cursus a deciiiia!)iinuspenilusper lorliiosum et diimis ac tri-

lunae cursu omnino discordal; quoniam in sex qui- bulis repletum callem; pergant per eam hi qui cu-
dem diebus erealor omnium Dominus aelliereum fir- piunt nova figmenla et scelerum monumenla com-
mamenlum omnemque ejus ornalum, rutilantia ponere, ut merilo spinse el tribuli generenlur eis.

sequoris, alque lelluris gignenlia, ac elementorum Jam quidem dudum dcccssoies et praedccessores
niateriam, et cunclorum reptilium animantia patra- nostri sancli pontifices, pro hac qii;i'slione simulque

vit, ct poslrema e limo hominem finxit feria a, et in hairesi iIIiscoinpalribus[Cre;s.,compartibus] inonilo-

soplimo die requievit ab omni opere quod palrarat. rium alque adhortal.ionem diiigentes, congruis 400
His nempe septem diehus a quarlo decimo lunte cpislolis beali Cyrilli, alqiie Tbeophili «, nec non el
Doniinica lamen aliorum sancloriim Palruin,qnasdiniimerare loiigum
39S Jic, quod est pleniluniuin, si

occurreril quse est prima el sancla dics, pro eo quod cst, promiilganles docuerunt, qiias veslric ('ileclioni

uon oporlet in ea jcjunare, inlerinissis in alia Do- giiaras esse dubium non est; pro quo non sileinus,

niinica qua; est sancla et prima dies vicesimaprima " charissimi,inipensius coninionere ula falsis fralribus

Iiina , ralionis ordo exigit a Christianis s nctum cavealis, et in eo modo qiio sancla noslra Romana
Pascha celcbraiulum ; nam si in sabbato quartade- Ecclesia, caput oninium Ecclesiarum Dci, Pascbalcm
cima luna adveneril, non esl inlerniillenda sulise- cclcbral solemnilatem , et vos procul duhio cclebrare

quens Dominica, qiiintadecima viiieiicel lunai dies, studeatis ut sicut pares nos Clirislianorum fidei rcli-

venerantes eamdem Doininicam, qua; cst prima sab- gioeflicil, ajquales nimirum in festivitatibus elficiat.

batorum dies, in qua hix, jubenle Deo, in ipso nnindi Insinuavit dileclio veslra et hoc quod qiiidam
exordio proiiiit, in qiia et vera Iiix Salvalor nosler ab pollicentes [Lamb., polluonles], alque in crroic pcr-
inferis carne resurrexit. Nam si oclo dies a xiv Iiinse scverantes praiciicanl , iit qiii non ederit pecudum
die, quando jejunium solvilur, inlermitluntur, ut autsuillum sanguinem et sulTocalum, ruiJis est autin-
In xxn die lun;xi paschalis feslivilas dilaletur, ergo erudiius ; nos qiiidem aposlolicis pneccplis imbuti
jain non seplimana, idest hebdoinada, sed ogdoada'', atque eruditi , confirmanles pr.-Edicanuis, quod si

ut slolidi quique el vecordes deliniunl [Lamb., pro- quis pecudum aut suillum sanguinem vcl sulTocatnm
fanizant], dicenda atqiie observanda est. Intiienhim man lucavcrit, non solum orudilionis totius alienus,

quippe et illu.I ratio siiailet, quod sepiein hebdomaila; p sed ipsius qnoque inleHigenliai communis prorsus
et non oclo inler <
itlunlur a Pascliali feslivitate extraneus, sub anatheinatis vincub obligatus, in la-
usque ad sanclam Peniccoslcm, in qua Paraclilum queos incidat diaboli ''.

ad rem suam ; at quia tum hic, liim iii altfia cjus ch^ganlias lum visas esse, quoe obsciiriorem sonten-
cpistola admodum
diversa occurrunl, cx ipsa Pro- tiain redilerent. Id.
Jcrii epislola ap. La!)l)cum (Conc. lom. III, p. 1550 b Cyclus decemnovennalis, de quo supra, bipertilo
se(iq.) ila reslituo : « Olim quideni Doiiiinus p r diviiiebatur in ogdoadem, qusi octo annos coniprc-
IMoysem lempus paschale significavii, dicens Cu- : bendebat, et licndecadem qii;i^ unilecim; dc quibus
slodi mensem nnvorum, primnm Intiic csse pronuii- Dionys. Exiguus in allera cpistola paschali (apparat.
tians; sicut itenim dicit Mensis isle vobis iiiitiitm
: Bar. p. 2i9) et pr;T?ter Huclier. ct Pe!;»v. Card.
,

tncnsium primus mensibus anni, et facies pti-

eril in Noris de cyclo paschali Havennatc (Oper. toin. II ,

sclui Domino Deo tuo quartodecimo die mensis pri- p. 819 scqq.). Minus pvoprie hic adhibetur pro odo
mi Nam et priscis lempoiibiis siqiiamlo dicbus ; enumorando aulem a die Domiiiico hi-lulo-
die Dominico xiv luna repeila cs!, in scquenlem madye dics, luculentins aperit Tcngnagelii depra-
scp!.imanam csl dilala fcslivilas, siciiS in oclogesinio vationem induccntis feriain soxlain pro dio uilinia
noiio, el nonagcsimo lerlio aiuio a Diocletiani pro- hcbdomadis, est enim dios mimdialis opilicii uirnniis,
balur imperio Sicut patres nostri fcccrun!, seu sextus, non ulique bebdomaihT' ciijiis roliqua ,

decimas qiiarlas lunas occurrenles die Dominico, est feria s plima, cuin a calholicis jojuniiiin solvilur.
diireieiilcs. t Cenn. I>In.
a In cod. ms. Icgiinl Lainbcc. et GcntiloL postre- = Ap. Dncherium ct Petaviiim exslant, qu;r! uter-

mum elimo homiiicm fuixit arvw : nec eral cur Tengii., qno scripsit de cyclo paschali. Eos consule, si plura
vocem iilam miiiiinc assecutus, introduccret feriam cupis. Id.
eamque pos!rcmain niiiicupaiet, nam feria sexla ''
Apostoli conc. III Jcros. legc quadam posiliva
non esl hebdoinailis exticina, ncc Pon ifex fcriarum pr.ecopcrunt al»stinon;lum a sanguine et sutfocalo.
nicminit. Arvn igitiir, quain Ducang. usuipatam i»;ili(»iioin rciidit naron. (an. 51, n. 2i) ot ninius
invenit pro atjro, recjione, provincia, quod probal (Labb. Conc. lom. I, p. 21 lom. II, p. 450) compa-
;

aiiatisexemplis, ab Adriano hic adbilictiir laiiori si- ginalionis nimiruin, seii congiulinalionis caiisa, qiio
gnificaiione pro lerra in genere, juxla illud Apostoli lacilius Cliiis iani, Jud;ri, ac gontcs siiniil lialdlantes
(/ Cor. XV, 47) Primus lioino de lerra terrenus;el
: iu^jinum i)opuIiiin ooalescoiont. Sod oossaulo caiisa
Joannis (iii, 51) Qui est de terra, de terra cst et de
: non omnos continuo, sod qiiidain paul.ilim id pr;v-
terra loqitiiur. Nam Deus ipse ejeclurus Adam de stare (Icstitorunt, quod dcinir.n, ait Haron., (olius
paradiso {Gen.. iii, 19, 25) In sudore, inqiiil., vullu,^ : Ocoidc:italis Eoclcsi;c oonsonsu osl ;vque laiidabililor
tui vesccris pane, donec revertaris in terram, de qita auliquatum. Ccrla autem ;elas cjiis cossationis doli-
sumptus cs . Emisil cum Domiiius Deus de par.t-
. . niri non polost. Corte ul Hiiuiis obsorval , sanoli
,

diso voUiptalis, ul operaretitr terrain, de qua sumptits Auguslini ;ii!vo (lib. ii, cip. 15. contra Faust.) o:\ lox
<?.se. Cur aalcm obsc;ira h;ec vocalmla idi^nliiiem ro- ali(iualenus dosncvcrat. Sed Haron. concilia hiiidat
pcriantur in Co.hcc si forlc quis quaM-al, i'cpo;)o Aukolian. 11, c. 20. ol.WonnUion., o. G-'), oani logoin
 , .

io n. CAr.OLi MAGNl OPP. PARS I. SECTIO III. 3ii

401 '"'"^ aulCMi, iiuikJ alii c\ ipsis diciinl, qiiod A pncdcslinalio fuluroruni operum Dei, quam sicut
pr;C(leslin;Uio a;l vilani, sivc ad niorlcni, in Dci sil nobis apostolica doclrina sempcr insinuari cognosci-
poleslalc » [Lamb. add. et non noslra ; isli dicunt : nius, sic cliam fiducialiter praidicamus : bcatus enim
Ul quid conamur viverc, quodin Dei est potcslale?J; Paulus, priKdeslinalionem eorum quos Dominus gra-
aiii ilerum dicunt :Utquid rogamus Doum, nc vin- tis salvat ct evidentcr et frcqucnter insinuat; ipsc
camur tentalione, quodin noslra esl polestatc, qnasi cnim dicit de Dco : Nam quos prascivH et prwdesli-
liliertate arbilrii? Kevera cnim nullam rationcm red- navit, conformcs fieri imacjinis filii cjus, ut sit ip e
derc vel accipere valcnt, ignorantes bcati Fulgcnlii primogcnilus in multis [ratribus {Rom. viii); ctpost :

opiscopi ad Eugippiumprcsbytcrum contra sermones Quos autcm pradestinavit, lios ct vocavit ; et cfuos

cujusdain Pelagiani opuscula directa, quibus inlVa vocavit, lios et justificavit : quos autcm justificavit,
nuilla idempalcr docenshaic vcrbasubjungit ^ : « Illi illos et (jlorificavit. Non utique alios, scd quos praidc-
jiutcm, dum pro sc gratiam solum reprehcnsibililer slinavit bos vocavit, hos justificavit \Lamb., Gent.,
iiUromiltunt, in se damnabiliter calcaverunt, qui hos justificavil, hos glorificavit]. Nihil inccrtum in
alios ad vitam, alios ad mortem asscrunt destinatos, Dei operibus nulat, quia nihil susc praideslinationis
advcrte quibus se impietatis nexibus ligant. Si ad cvacuat ;
pracdcslinationis igitur su3C opcra vocalione
bonum malum resistcre B Dcus incboat, glorificalicne consummat. Non tamen
prycuestinalus sum, contra
necesse tnibi non eril si vcro ad malum natus, bo-
; in oniMioUS quos vocavit, scd quos sccundum propo-
num mihi exercerc nibil proderit. Ac sic in ulraquc silum vocat; diligenlibus cnimDeum omnia cooperan-
parte inlcrcluso appelitu laudis et gloriiic, unus secu- tur in bonum liis qni secunium propositum vocali ,

ritatc, ahus desi>eratione torpcscit, ac per Iiscc otia- snnt {Ib., V. 28). »

bitur oinnis justiit;cexcrcitatio, oratio cessabit, lan- Itcm postmulla : « Teneatur ergoprscdestinalionis
giicbit opcratio. Se.i non ita est, quin polius inccs- verilas a fidelibus cunctis, quia quisquis divinum
sanicr oremus, quia ipse Dominus dicit : Sine inler- non credit in bac praedcstinatione consilium, noa
missione orate, ne intretis in tetitationem. Nihilominus pervenict ad gloriosum ejusdem pracdestinationis cf-
conlra omnc peccatum non solum oratione, scd etiam feclum; quisvis aulem non est praidestinatus ad gio-
labore luclcinur, quia ipse Dominuspraisenli lectione riani, invcnitur sine dubio piccscitus ad poenam ; quye
tcst;Uus cst, qnia unusquisque propriam merccdem i;lco in Dei nomine pra;paratione pr;cdestiiiata co-
accipiet secuudum siunu laborem. gnoscitur, ut pcr cam infidclitas atque iniquilas pu-
< IlLiecvcrba quibus auclor sermonis illius verita- niatur; proplerquod bealus Judas apostolus {Jud. v.

lcm pracdestinationis niaiuroppugnare, inconsidcratc 4) quosdam destinatos dicit in judicium, his vcrbis:
atque indiscrete prolata, Dco nos adjuvanle, mon- ^ Subintroierunt enim quidam liomines impii, qui olim
slratuus, cLc. » prwscripti et prwdestinati erant in lioc judicium Dei

402 Et post caetera : n Opcra ergo misoricordicie noslri. YigilaiUer autcm in doctrina Spiritus sancti

ac juslitioe suai prccparavit Deus in a^ternitate in- praideslinatos impios non dicit ad peccalum, scd ad
commulabilitatis sux, ct sicul futurorum operuni j,udicium, id est non ad impietatem , sed ad punitio-
suorum nunquam fuit ignarus, sic in corumdcm ncm. Non cnim pra^destinati sunt ad hoc, quod vitiosas
operum prsparationc nunquam improvidus; j^ra-pa- inipictatcs admittunt, sed ad iihid quod judicio aMjiii-

ravit ergo justificandis hominibus mcrita; pra?para- latisdiviiuerecipiunl.Ipsorumenim opus eslqiiodiin-

vit iisdem glorificandis ct prsmia , nialis vero non pie faciunl,Dei autem opus est quod justc recipiunt.»
praiparavit voluntates malas aulopera niala, sed pr;c- 403 ^l^^'" P^^'' ca;tera : « Proinde quod auctor
paravil cis justa et cclerna supplici;i ; hycc esl ajterna illius sermonis subscquenlei' adjunxit diccns: Qiiiii

instauranlia. El quidcm Aurelian. II an. 553 ecle- sanguinem alicujus besliw quis manducarc, aut biberc
l)iatum fuit , Worinatiense aiuem post an. 8G8, prwsumat; quod si quis fccerit, quadraginia dies piic-
Adriano II piintilice. Fons et origo adoplat;ie legis, nilcat. lllam quoque innuil Adriaiius in coinpciiiii;»ria
cessante cliain causa quam habuerunt apostoli
, tradilione canonum quain Carolo exhibiiit , G;iii-
s:inl Gra>c;c regula; per Occidciitem divulgai;c, et a D grensem 2 cnuntians
Si quis religiose carncs
sic :

t»ionysio Exiguo circa extrcma quinti s;i'cuM seu , cdcnlem exsecralur, analhema sil. llac aulcin in
polius scxto iiieunte cleganlius Eatine facke. In ea- cpislola iiiscios, aliciiosque a c;L'teiis fidelibiis legis
>.cm quippc esl canon Gangren. 2, (lui juxta Dionys. ejus inobscrvaiUes luculeiUcr dccLiral. Qiiaie Ivo
vers. sic se habet Si quis carneni cdentem, prater
: eiiam ct Gralianiis {Disl. 50, Si quis carncm) iii suas
sanguineni, ct idolis immolalum, ct sulfocatum cum (Hiisqiie coUeetioiics ciimdem caiioiiem aliis licet ver-
religione el fide, condemnat velut spcm propler liujus- bis a Dionysiauis tiaiistiilcrc. Rccte autein Glossa
niodi percepiionem non liabenlcm, analliema sit. Iiinc iiioiict : Quod autcm
de sanguinc, et de carne
dicit
ilispani , alia liccl versioiie usi , in suum codicem suffocata liodie non lcnet ; quia tantum in figura fuit
rctuleruiU regiilam : Dc iis, qui prnter
(lib. VI, tit. 5) islud prohibilum. C;clcriiin compliira alia uamna in
idolotliglum el suffocalum carncs comcdentem dimi- discipliiiam invexere coUectioiics rudi illa aitatc
nant. Jlinc Galli biiidatiim canonem 20 Auiel. II coiitia moicm m^ijorum acccptic in ipsa Urijc. Ce.nx.
ouifecerun!. Ilinc Tlicodorus aliiipie in Anglia poe- «i Ibccoiiinia rcperies quoque in Epistola sequcnli.
iiitentiaies suos libros locupletaiuiit. Ilinc demum Grbts.
Uoma Cresconii cv)llec.iOiiein amplexa cxsolelam ^ Qiiic sequuntur de pry.destinatione et libero ar
jamdiu Icgcm, pcr oclavum sa^culiim revocaruiil. bilrio ex beato Fulgcnlio Ruspensi cpiscopo, conlra
^iuamobrem in (ircg. ill Judiciis c. 29 (L^bbe Conc. alium Hispanoruiu errorem non satis esse videnlur
loin.VI , p. I.i85) coiiccpis hisce vcrbis lex ilia IJasnagio (Canis. tom. II, p. 280) ad confutandum
exprimituv Snfforatum ntdlatenus manducetur.
: n.:c crrorem. Ccn.n.
 :

5'
COD. DIPI.OM. — MONUM., ETC., SEU CODEX CAROLINUS. — EPP. ADRIANI. 5iP
l>o;iiis incessanter oremus, quia ipsc Dnminus ciicit \ videri volunt, abomni suspicione se pnrgent, et oho-
(Matln. \\\): Sine intermissione oraie, ne inlretis in diendo vobis probent se esse noslros; quoruni si

tentationem ; ct post: i Nihilominus contraomne pec- quisquam salubribus prneceptis satisfacere dctracla-
( atum, non solum oratione, sed etiam labore hicte- vcrit, siveilleclericus, sive laiciis, ab Ecclesiae socie-
mur. » Et iterum : c Sic laborautes vocat Domiims tnie pellalur, ne perditor animse sure saluli insulieiur
dicens {Matth. si) : Venite ad me , omnes qui laho- aliense, et sicnt per nos, seu almum i> archiepisco-

ratis et oneratiestis,et ego vos reficiam. Sednos a Doo puni, in pr.-edicalione orthodoxa^ fidei direcli sanclre
humiliter graliam poscamus, quam coUaboranlem Romanae Ecclesiae, ob amorem bcati Petri priiicijiis
ji!;,'iter habeamus, per quam nos Deus et in labore aposlolorum, concordes pmidicale, ut sicut unus ost
custodiat, el adraercedem peracto labore perducat. » paslor noster ChristusDei vivi Filius, oranes siinul in
Porro, dilectissimi, diversa capitula quse nobis in- uno ejus efficiamur aggregati ovili, et quemadmohiin
notuistis, id est, quod mulii dicentes catholicos se unius capilis sumus menibra unura efliciamur corpus
\Lamb., Gent., esse], communem vitam gcrenles cum in Christo Jesu Domino nostro, promerentes cj-is,

Juda?is et non baptizatis paganis lam in escis quam- quam sanclis suis contulit cullorilius qui ejus pra}-
que in potu, seu ct diversis erroribus, nihil polluisse cepta ciistodiunt et ab iniiio mundi divinaj ejus pla-
inqniunt; et illud qiiod inbibitura esl, ut nulli liceal R cuerunlra.ijestati, desiderabiIemproraissionem,quain

jiigum ducere cum infidclibus; ipsi enim filias suas ait {}fatlh. xxv) : Venite, bencdicti Patris mei, pcrcipitc

cum alio benedicant et sic populo genlili tradentur; regnum vobis prceparatum ab origine mvudi.
et quod sineexarainalione pr.tfatipresbyteri, ul prte- LXXII.
sinl, ordinantur; et alius quoque immanis invaluit 405 ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP.f:,
error et perniciosus, ut etiara vivente viro mulieres AD DOM.NCM CAROLCM REGEM DIRECTA ,

in connubio sibi sorliantur ipsi pseudosacerdotes, In qua continetur de fide vel constantia ipsius aposto-
lici erga pra^dictum regem c.
simulque et de libertale aibitrii, et alia mulia, sicut
fatieslis, quoclongmnest dicere. Quid muUis [Lamb., {An.Dom. 782, Cod. Car. lvi, clnon. 71.)

Cent., muUa] vobis haeresum singiila scribara? quia

Arglmf.ntum. — Patrimonii Sabiiiensis causara ab
Itherio et Maginario disciissan, jure antiquo
oiim tempus est, quod Priscilliani dograatis impleve- sanclai sedis integris testibus co.r.probato , ei
runt a. Quapropter, dileciissimi, oportet vestram in- commendat. Rogat ut eosdem missos, sive illorum
dustriara soleriissime vigilare, et sicut decet Domini alterutrum ilerum initlat, per qiiem sancta sedes
possessionera ineal antiqui juris; se enim prxter
sacer.loies, nullos vos canones ignorare, nec quid- islud nil aliud petere.
quam facere quodPatrum possit regulisobviare. Qiiw
Domno ^ excellenlissirao filio Carolo, regi Fran-
enim a iiobis res digna servabitur, si Decretalium C ^orum et LangobarJorum alque palricio Romano
norma conslitutorum, pro aliquorum libito licenlia ^y,j^_ Adrianus papa.
populis permissa frangatur? 404 ^"Je conslat, ut Recordari voscredimus <^, excellentissime et a Deo
si quis de pnediclis capitulis obnoxius reporielur, proiecte (ili et raagne rex, quoraolo disposuistis
profecto is regulariter consortio fidelium Dei, ut pote
vestros prudentissimos ac fidelissimos missos, ut
corruptor Patrum tradilionum, extorris efficiatur et cum noslris pariter raissis pergerent ad suscipien-
in aeterna conderanalione inveniatur.
dum in integro patrimonium nostrura Piavcnnense,
Cavendum ergo dilectioni vcstrse est, raagnaque quod pro veslroe animae mercede et venia delicto-
diligenlia prohibendum, ne per bujusmodi homines ruin beato Petro protectori vestro concedi jus-
exslincta dudum scandala suscitenlur, ct de exciso sistis. Dum vero ncstri vestrique illuc peigerenl
olira dogmate aliquid in provincia ejusdem raali ger- missi f, inventi sunt ibidera fidelissimi, alqiie senio-
raen oriatur, quod non solura in radicibus suis cre- res testes annorum plus minus centum qui testifi-
scat, sed etiam sancloe Ecclesine subolem \Lamb., cantes super allare, intus ecclesiam sanctie Doi goni-
so-
boleai] veneno sui odoris inficiat. Qui correcios se tricis Maiiic, in loco quidera Forobono ^, corara

a
Congenera istam errorura intactara rclinquens, D d Sum.2o, Bar. et Cenl. Grets.
pr;ccipueverosdensdeFilioDei, quemore blasphemo e MI ha^c epistola , quara appendix su-
aliiid est
adoptivum Felix Urgellitanus et Elipandus Toletanus perioris (ep. G8) ut nioncbara ibi (not. ^ ). Ejiisdem
pr;cdicabaiit, oinni procul dubiohacresim nondura na- cert;c scntenti;c esl ; at qu;c ibi propemodum imii-
tam lestatur. De Priscillianismo autem, jam olim cabantur, in ista enucleatius enarrantur. lllius aiuem
dcbellato, novam cnncertationem insiituere abs re sen a in ejus memoriam rcxocans , nou bievi tem-
cssc putat, omnia .^giUc et Joannis curie perraittit. poris spatio unam ab allera dislare docet. Quam-
Ck\>". obrem sub aiini finem hanc datam esse crodiderim,
Quanti Adriano esset Wilcharius hinc colii^itur
^
cum poiitifex neutrum ex regiis mis>is rcdiisse
namque ahni ctsancii cognomenlum idera eiat". Du- cognovit, quod tum pelierat, ilerumque nunc urget.
cang. (V. Almns). Id. Cen.v.
^
Argiim. Panv. ( Cod. Vat. 25) « In vigesima : ^ Hucusque ulraque epistola omniiio similis tibi
qMinla [\ ig. quin.] indical quod Palrimonium sancti crit, si utramque conferas. Circumstantise qu;Te se- ,
Peiri apud Ravennalenses non in integro [Ravenna- (iuimtur, tunc seu ponlificem latuerunt, seu auribus
les non integrum] reccp-rit, teslificantibus id se- missorum snnt credit;v. Id.
n oribus ccclesice teslibus ejusdem urbis. Pelit pa- 8 Luculentius in nova cdilione Ughell. {Ital. Sac,
irimonium Savi;iense in integro [integiu-n] saiicl;c tom. I, p. 155) nos adraonet, Sabinam provincian
Eoclesi.e resiitui; imiicatse nullorum iriationabililcr in trcs cpiscopales sedes Curicnsera, Nomonlanam ,
tiu.bus indij:crc. i Ii>. Forono^aiiam olini di^isam bcd prioribus duaiius ,
 ,

547 B. CAROLl M.VGNI OPP. PARS I. SECTIO III. ?«

sanctisEvangcliis, in^OS pracscnlia fidclissimorum A regni coelorum relributioncm boni opcris susciperc

ac nobilissinionim vcstrorum missoruni , scilicel mereamini, una cum excellentissima filia nostra^

Itlicrii ct Maginarii tanlunnnoJo vcstri missi, absque domna regina , nostraqne spirilali commalre , et

pra'sentia noslrorum missorum, alTnMnantcs dixc- vcstra nobilissima prolc, atquc mcmorlale vcstrum

runt, quoJ et ipsi vcstri missi vobis supplicitcr sicut in Ecclcsia ejusdem I)ci aposloli opinatissime in

tcstes illi jurali palcfecerunt refcrrc possunt ,

quo- a;ternum pcrniancat. Incolumcm exccllcntiam ve-
inodo antiquilus ip^c bcatus Pclrus sanctaque no- stram gratia superna custodial.
stra Romana Ecclesia idem delinuit palrimonium, LXXIII.
ct minime ipsum suscepimus in inlegro patrimoniuin
ITEM EPiSTOlA EJIISDEM PAP^E,
403
vel nostris missis conlradilum est, sicut isli testes
AD DOMNUM CAROLUM REGEM UIRECTA ,
afQrmantes, coram sanctis Cbrisli Evangeliis testi-
In qiia continetur de sacratione Petri episcopi, seu
licanies dixerunt ".
et [Lamh. om. el] de territorio Savinensi «.
Sed pelimus te, excellentissime fili et magne rex,
atque spiritalis compater ^, ut vcstram apprehen- (An. Dom. 782, Cod. Car. i.xxvi, cliron. 72.)

derc debeant dexteram, et jurantcs dicant ipsi vestri

Argumentum. — Petrum cnm regiis littcris adve-
nientem ul a ponlilice ordinarctur episcopns, co i-
nobilissimi, quid de eodem patrimonio Savincnsi R
tinuo consccrat, ac Uomajia; coiisecralionis gratia
beati Pelri praeviderunt aique cognoverunl; testem pncfercndum ca;!cris monct. Cb;ilcedonensis con-
cilii compendinm ab eodem allatum, esse apo-
enim invoco Deum, quia nullorum fines irrationabi-
cbrypbum. Apud selcm aposlolicam servari inte-
litcr appcto, sedsiculex antiquitus fuit ipsum jam fa-
gruni, cjusque breviarium rejici. Se sancli Leonis
tum patrimonium 407 ^^ •' '" integro bcato Pctro •pistolam niittere, qux anle concilii ejns prinijni
apostolo conccssislis, ita suscipere optamus «, quale- actionem exslal, et qua Leo danuiat lalrocinalem
synodum Ephesinam II, conlra Flavianum et
nus pelimus vestram pnccelsam regalem potentiam,
Theodosii imperatoris fidem commendat. Eadeiii
ut pro amore ejusdem Dei apostoli atque nostro, ,
occasione anxietatem suam significal posscssionem
ipsos jam fatos fidelissimos missos vestros, aut unum iaeunditerrilorii Sabinensisiniegripersuos missos,
qui causam jam cxpcnderanl.
ex illis cum alia persona quae vobis placuerit diri-

gerc jubealis ^, ut ipsum palrimonium Savinense, Domno ' excellcnlissimo filio nostroque spiritali

sicut coepistis, in integro, justitia annuente, nobis compalri Carolo, regi Francorum et Langobardoruiu
conlradalur. Quapropter usque in finem perseverare atque patricio Romanorum, Adrianus papa.

debeat vesira regalis potentia, sicut idem palrimo- Nectareas mellifluasque regalis excellentioe vestr»
nium in inlegro eidemDei apostolopro vestrseanimse per harum transvectorem Petrum revercndissimuoi
mcrcede concessislis atque tradidislis, ut bic et in ^ et sanctissimum fralrem jam et coepiscopum no-
futuro, a Domino Dco nostro et ab ipso clavigero strum, susccpimus syllabas ^ , in quibus de cjus or-

unam Foronovanam coivisse res sacras

delelis, in : linis)qni fines suos Litius protendi conlendebanl.
hanc demum pariter dcleta, cui hodie nonien Ves- Non enim ait pontifex se patrimonium illud non re-
covio rurali nempe ecclesi;ie sub invocationc sanctse cepisse, sed in integrum, aut sub integritate non rc-
Maria; Majoris, Mallianum. oppidum ab Alex. VI, an. cepisse. Quare hisce in litteris non agitur de nni-
1495 incivitatem erectum, episcopalem sedem trans- verso tcrrilorio seu patrimonio , ut rccentioribus
latam esse. Trium sedium prima Curiensis defecit, nonnullis vidctur, scd de ejus parle ac de ea prae-
exstatque Gregorii epistola (lib. ii, ep. 20) Ind. xi, sertim qiuc erat Rcatinis finitima , quos iiiter, ut
seii an. 599 excidii ejus tesiis; nam Gratioso Nu- dixit (ep. 08, not. ^) cnpicbat constitiii lerminos ^
mcntano committit curam gubernationemque sancti quod faclum teslatur Ludovicus Pius ( Dipl. Lud.).
Anthemii Ecclesice in Curium Sabinorum terrilorio Idem.
constituta; : adeoque sedis utriusque prrcsulcm Nu- 1) Si Annalista Italus adverlissct hunc titulum, et
inentanum inslituit. Iliijus sedes decimo declinante qui in fine liltcraruin lcgitur, rcgina scilicel spiritali
saiculo intcriit. Dum stclit, occurrunt in conciliis ct commatre , non retulisscl epistolam proprio lubilu
Nomentani et Sabinenses episcopi ; sed lii Forono- ad an. 778, ut Caroli promissa siiie ullo eflectu veii-
vani etiam appellantur anle saiculum scptimum a , ditare. 1d.
Foronovo episcopali sede, quiv. sancti Euthymii ap- D c \idelur reJundare, aut aliquid deest cum qua
pellata invenitur in synodo Symmacbi an. 504. Nain cohaircat. Grets.
sanctic Mariae ac sancti Eulbynui titulo ecclesia illa d Iii prsedicta ep. 68 mllti oraverat alterulrum cx

nnncupatur, quod nolat etiam Albertnsin descripiione legalis una cum Stephano; cumqiie bic dicat cuin
Ilaliye (pag. 104). Quamobrem nulluin dubium quin alia persona, Stepbanum sacellarium jam redii-se
Adrianus liic de Foronovo loqualur aut sic voca- , Romain ostcndit absqiie rcgio misso. Ncquc asse(|uor
retur id temporis a parum dissilo 'Montebono ci sub- niente, cur omnes iliarn liuic postposueriut. Cenn.
e Argum. Panv. {Cod. Vat. 50) « In (rigesima sexla
jccto, aut missi apostoiici crrarint in noinine , quDd :

vix credibile est, cum ei quai ibi evcncrant enar- [Trigcs-I PctrumCarolo maxime commcndat, cl orat
rarunt. Cenn. ul Samense lcrritorium Ecclcsi;c Roman.-c integrnm
a Opinio erat apud sanctam sedem lotum fere ter- [Sabiocnscm agrum integrum Eccl. Rom.] reslilui
rilorium Sabinense fuissc olim palrimonium sanctl faciat. Dicit Romanam Ecclcsiam tolum quarlum
Petri , quanquam intcgrum nunquam possedissel. Cbalcedunense concilium amplccl ct venerari. i 1d. i

Idem sacramento ainrmarant seniorcs ii testes missis f

Siimm. 56, Rar. et Cent. Grets.
regiis, ita ul donatio intcgri territoiii a Carolo facla 8 Non multo posl datam pnxicedenlem cpistolam

aniiqui juris restitulio dicenda viderclur. Ejus igitur advencrunt Caroli littera", ahsque regiis missis, qiios
possessionem integram nunc deinuin elDagitat impensius cliam quam antca niitli prccaliir pio
queniadmodum pra:dicta epist. G8 per suum inissum terminanda causa patrim. Sabincnsis. Quarc banc
pctierat, reluctantibus licei aliquibus (prxcipue Rea- cpislolain rectc Cointius ct Pagius ad hunc aniiuin
 ,;

COrv. DfPLOM. — MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. — EPP. ADRL\NL 350
(liiialioiic rcporienles, illico benignaj voluntalis vc- A regali excellenlia gerenlcs habeinus, nimis cxspccta^
slnEmandata, siculsolitisumus, implcvimusa. Quem bilcs sumus , sicut vobis poscfcntes direximus, de
pclimus pro amore beali Petri apostolorum 409 Savinensi lerritorio b , ut ea quni [Lamb. add. pro]
principis, fautoris vestri, etnostra invicemfirma dile- merccde anim.e 410 vestra; parilerquc spiriialis
,

ctione, in omnibuseum lcncntesampliusillum exaltare fili?c noslric alque commatris, nec non vcslne no-
dignemini. Sic enim decet, ut qui ab apostolica sede bilissimoe prolis, bcato Pelro aposlolorum principi
ordinatus fuerit, omnihus in honore canonic;c in- in inlegro concess^islis, adimplere per fidelissimos
mos antiquitus fuit, parliltus illis
stitutionis, sicuti missos vestros, qui et causam cx parte cxaminave-
pricccllat. Quanlam enim fiduciam alque glorialio- runt, sicut et antiquitus fuit , ct contradere nobis
nem in veslra pnccelsa rcgali polentia hahcmus, jubcatis, uti ab ipso rcgni coelorum clavigero dignam
Ungua ut rcor humana fari non polest quatenus ; relributionem hic ct in futuro recipere mireamini.
ipse jam fatus Petrus reverentissimus et sanctissi- Enimvero prscdictus Pelrus- reverendissimus ct
mns frater el coepiscopus noster insinuare potest, sanctissimus frater et coepiscopus noslcr , oblulit
quanta amoris ferveiilia cor noslruin in vestra nobis pseudopyctacium •=
a Paulino sicut fatus esl
triumphatissima praeccllcntia die nocluque existit pro Theoilosio quondam interpre'atum ^, ct a veslra
et dum tantam fiduciam de veslra a Deo protccta B excellentia nobis dircctum; habcns insnpcr a scri-

rcferunl, at perperam anleponunl sexagcsimae octa- episcopum pctcns , neque panlifcx continuo morem
T;c ac pnucedcnli, patehit infra; nam territorii
ut gerens pctcnti nciiiic episcopus Ronuie ordinatus
,

Sai)iiicn. causam cogniiam j im esse a missis regiis novi qiiidpiam in ea disciplina CDgnoverunt Garne- ,

(puta Hitberio et Magiuario) testatur, eosdemque rius (Diurn. Rom. cap. 5, tit. 8). Indiculo sancti Bo-
ilcrum mitli orat. Cen.n. nifacii MogU!iti;ii Roinye consecrato pauca h?ec suh-
a Nolanda disciplin;». Jam slatutum eral Nicrcno jicit, se videlicet formnlas bujusmodi exhibere ul ,

foncil. (can. 6) confirmalumqne in aliis conciliis, intelligatur quid discriminis interesset in ejusmodi
quorum canones ah ipsis Romanis ponljficibus toties sacramento cum vcl ab Italico vel a Lanqobardo,
, ,

servare jussi erant episcopi, slatulum erat, inquam, vel ab alio extra Italiam posilo prwstaretur. Yide et
non ordinandos episcopos sine metropoiitano. Pnt- Thomassin. (II, n, cap 30). Id.
terea cx nupcra disciplina tum in Angli;\ tum in ,
''
Hinc inferre poluerunl Coinliiis, Pagius, aliiqiie,
monarchia Francorum inslitula Bonifacii Moguntini pncsentem epistolam dalam esse post iilain (cp. 67,
opera, metropolitne anle acccplura pallium ab apo- al. 69) quam oinnium primam de tcrritorio Sahi-
stol. sedc non ordinaltant episcopos. Quare Joannes nensi ipse etiam attuli superiori anno. At qu;p se-
YIII, dliqiiantopost hscc tempora (ep. 1)4) mirabatur, quuntur de discnssione juris antiqiii a raissis regiis
se abusum invcnisse in Galliis, quod ncmpe mciropo- facla el dccoruradem nova legatione, bona cum eorum
Mlw anteqiiam pallinm a sede aposlolica suscipiant venia, binas eas litleras innuiint quas ipse niiper
consecralionem facere pra'sumunt. Et quidem jure, altuli atque illi minus recte poslposucrunt, quod
,

nam pracileccssor cjus Nicolaus [BuUj. resp. 73) te- C Icgcnti palam fiel. Id.
sJalus eral Galliarum omnes, et Germanio', et aliarum c De pyttacio, pittacio, pytatio, pittatiolo, etc, ea-
regionum arcliiepiscopos anle pallii susceplionem dem nolione plura supp[;tunt apud Ducangiuin Glos-
consecrare episcopos non consuevisse. Nihilominus sar. Plura i;cm Iiahct Gothofrcd. {ad I. ii Cod.
rcx ordinari cpiscopum pctit, pontifex continuo illum Tlieod. de Erog. milit. annonw). IJnde discimiis, an-
c )nsecrat. Quis non stupeat nova; argumentum
, tiquis fuissc indicem, commcntarium, brovcmqiic in-
discii)Iin;c lam an;iq,imm? Et vcro florere tum in scriptioncm, cujusmodi eiiam doliis apponi consue-
r.;iUiis Wilchariiim archicpiscopum, cujus jurisdiciio vit. Qiio seiisu bic dcboat intelligi, rcs in eo con-
ah Adriano iii I.ispaniam cfTusa crat, nuper vidimus tentiTC dcmonstranl, qu;c ciim essent apocryplia*.
(cp. 71, al. 96, nol. i> <=). Rituricenscm quoque ar- pseudopyttacii nomfii ei compararunt. Lillenv- scili-
t'hicpiscop;ilum an. 780 csse instauratum Iraditione cet pro Thcodosioll dat;ic etcompondium synodi Chal-
p;illii et il)i deprehendimus, el infra planius fiet (ep. cedoncnsis in pscudopyttacio isto conlinebantur-
86, al. 87), ccelerasque metropolcs alio lempore Itaqiie crat lihellus, cujusmodi alios vidcre cst ab
alias postliininiorevocatas constat. Sccus autem erat utroque Ilincmaro conscriptos. Pitlaciolum ait Hincin^
dc episcopalibus sedilms. Uhique enim occiirrunt Remcn. (ap. Bar. 871, n. 88 seqq.) missiim sibi
episcopi, et Biluriccnsis ipse qui pallium olitinuit esse ah Iliiicm. Laudunen. quod libcllus a Baronia
Uom;e anle triennium consecratus fuei'at in Galliis. appollatur, neque ab epistolB forma abludit. Id.
Praeterea Adrianus proeemincntlam isli accessisse •1 Genlilolus ex ms. rostitiiit impdato; qu:ire li-
ait ex ordinalionc apud sanctam sedem atquc ea , belli ejus summa fiiisse vidctur aut accus:itio aut
piopter pneferri dehcrc cpiscopis ordinatis in Galliis. p apologia a Paulino facla pro Thco losio Jiinioro. Qiiott
Itaque el Roin;e a ponlifice univcrsalis Ecclcsiae ca- ah Adriano quodammodo conlirmatur, rcjoclo inter
pile, et Occidi-nlis patriarcha ordinahantur provin- apocryphos co libello, ac siihslilutis Leonis litlcris
ciarum episcopi, et a metropolilis jiixla defuiita pcr Thcodusii fidem vindicanlibiis. Ad Paulinum (iiiod
canones. Leo quidem Magnus Yicnnensihus olim altiiiet, erat hiijiis nominis vir litteris omnibus et
opiscopis (cp. 89, cap. 6) aiebat « Non cnim nohis
: forma' venustate conspicuus, Eudocioi apprime caruSy
ordinationes vcstrarum provinciarum dcfendimiis, ut ait Thcophanos, quem pomi cujiisdam caiisa
quod potcsi forsilan ad depravandos vestroe san- suspoctiim Thcodosius in Cappadociam rclcgavit, ac
ctitatis animos Hilarius pio suo more mcntiri, sed trucidari jussit, ut conslantcr Gncci oiiines scripto-
volds pcr nos'ram sollicitiidincm vindicamus, nc ros tradunt. Id aiilcm Pagius animadvortit evcnisse
quid ulterius liceat novilali, ncc pniesumpiori locns anno 448 (an. 446, n. 12), quainobrcm Paulino huic
ultra jam paieat privilegia vosirji c^issanii. » Nil m:igistri oiricioruin dignitale prestanti miiius com-
Ciiim ponlificcs hahiierunt anliqiiiiis qiiam jura me- moiictribui polest lihcllus hic iiicinoratiis, noc qaan-
tropoleon in conciliis stahilita ct privilcgia ah apo- tiim diligonti;c ailhihiieriin, aliiim rcperi qiii Thoo-

slolica scde alicui eorum conces^a vindic;ire. At quis dosiuiii j;iin morluiim (n:iin qnondam. imp. dicilur)
litem movoreiisdem ausit, siquan;!ofiu;\iur;sdiciit)ne damiiaril scii (iofcn lcril. Duos vidco Paulinos cpisoo-
in alieiiis provinciis ipsi uhintnr siia quain aliis pos, Thcodosiop. iinuin, allcrum Apaincniim concilio
cominiinicant? Cerlc nciiuc rcx Francoruiu ordinari Chalco.lonoii^i iiUeiossc al miiiimc illusirein cpisco
:
 ,

551 li. CAKOLI MAGM 01M\ 1'AliS I. SECTIO IIL 55«

plione [Grets., ascriplum] brcviariuiii Chalcedoiicn- A cuin ipsis vchit consentaiieum cuin daninassct «".

sis concilii a quodani Vcrccunilo episcopo etliluni Nos (iiiiilcm, sicut f:tti sumus, apocryphos liliros

qucni iii apocryphis rcpericnlcs falsidicus invci:ic- non sequiinur, scd eos veneramur el ainpk-cliinur
tiir». Sancla vero calholica et apostohca spiritalis quos sancta catholica el apostolica siisccpil Ecdesia,

/j,ll maler veslra Romana Ecclcsia non l)rcviicr iii qua fundati una cum filia noslra et spiritali com-
sed tolum sanctum et veneiabiic quarUim Clialccdo- malre domna regina, atque vcslra Iriuniphatissimu
aensc amplcclens prorsiis vcneratur, et non audcl subole, per miiltorum annoriiiii curricula regno per-
rcHnquere sanctum et vencrabile ejus constiluluin, frui (ligiicniini , ct cum saiiclis omnibus pncmia
et exsequi a quodam factuin brcviarium, nullain ajtenia in vita perpcliia habcre valeamini. Incolu-
consonanliam sanclse institulionis habens. Nos qui- ineni exccUcnliam vcslram giatia superna cuslo-
dem pro lanto aniore quem erga veslram a Dco insti- diat.

tutam regalem potenliam habemiis, direximus vol)is LXXIV.

ex eodem sancto et venerabili concilio aiite actionem ITEM EPISTOLA
413
ejus exemplar epistolic sancti Leonis ponlificis ad AD DOMiNUM CAROLUM RKGEM DIRF.CTA,
clerum ct nobiles Conslanlinopolitanos, atquepopu- /» qua conlinetiliir (jratiarnm acliones pro exalta-'
liim ejusdem civitalis directje, post aclum iniquum B tione sancta; Dei kcclesia' et de territorio Savi- ,

ncnse, qualiter Macliinarius jLamb. , Maginarius]

ct pcrversuni in Efesina [Lamb., Grets., Ephesina]
fidelissimus ejusdem pra;celsi regis , ipsum terrilo-
urbe secundum concilium advcrsus sanctum et vc- rium cum integritate partibus sancli Petri conlrn-
nerabilem Flavianum eumdcm Conslanlinopolilanum dere voluit. Sed propter iniquos atque perversos lio-

cpiscopum, condcmnans impiissiinum Dioscorum tnines minime potuit ^,

alque profanuni Eutychcm ^», adhortans atque com- (An. Dom. 783, Cod. Car. lxxviii, cliron. 73.)
monens pnedictum popiilum perma-
ut in ea fide
Argumentum. — Maginarium venisse cum regiis lit-
neal in qiia Chrislianissimum principem eorum no- leris amoris plenis erga se sanctam sedem. et
\it periDanerc talis enim almus et vencrabilis vir
; ,
Eumdem tradere voluisse terrilorium Sabinense
inlegruin, ut jussus fuerat, al proplcr malignila-
atqiie in tolo oibe sanctus Leo papa , noslcr prx-
tcin hominum non potuisse. Inspeclas tamen ab co
ccssor opiiuUissiiniis pniRdicabilis fuit, iit si aliqr.id esse donaliones imperialcs et Langobardorum re-
in fide adversus Theodosium imperatorcni scandali- slitutiones. Se ncque imperalorias, nequc rc^ias
largilates curarc, uni CaioloSabiiiense territorium
/atum fuisset, nunquamposlactum iniquum et latro-
integrum accepluin rcferre proplcrea opporluiie ;
ciniosum secundo in Efcso factum, ipse pr.Ecipuus legaturum missos snos cum dociimentis, ul inde
bcalusPaler sanclus Leo h;iercticos daninans, lau- veritas eluccscat et subsequatur eflectus.
dasscl fidem Tiieodosii; 412 sed magis pariter G Domno ^ excellentissimo filio, noslroque spiritali

pali titulo, ut Vereciindiim, audiens libelli aucto- Md, calholicam doctrinam et damnalionem Euty-
rem, divinandum aliis rclinqiio, quisnain fuerit Pau- chetis et Dioscori, aliorumque in lalroiMnali syno;io
linus iste. Cen\. congrcgatoru;ii exponens ; plures item exstant c) i-
n Apud Labbeum {Conc, lom. TV, p. M) est ob- slohc eamdcin causam speclantes , necnon Anatolii
servatio editorum Ronianorum, qui pra^ aliis notant electionem in Flaviani sanclissiini cpiscopi locum
Marciani orationem bis occurrerc iisdcm verbis : ante primam aclioncm concilii. Quas profeclo haud
< Hujus autcm itcratioiiis occasioncm, aiunt, for- ignorabat Adrianus ; sed Theodosii fidem vindicatu-
lasse pra;buit vetusiissiniiis liber Latiiuis concilii rus adversus libcllum Paulino tributum, hanc unam
Chaiccdonensis, qui in bibliotheca Valicana asser- qu?e diserlissime iiiiperaloris fidem commendat, Ca-
vatur, in quo pnictermissa est prima actio, et ejus rolo miiteiid.m censuit. Id.
loco rcperitur brcvis quscdam cpitome cjusdem con- c Thcodosium levltatis
nimiaique credulilatis lio-
cilii, cui pra;fixa est lircc Marciani al synodum ora- minem historici omnes dainnanl. Pnelerea Chrysii-
lio, el post epiloincn sequitur scciinda actio ct ali;c phii eiinuchi arlibusdeccplum Dioscori partes advcr-
per oriJincm usqiic ad fincm. t Brcviarium Adriano sus Flavianum suscepisse omnes teslanlur, ut videre
niissum a Carolo quid simile hujus epitomes esse est ap. Baronium late hac de re agenlein an. 449,
debuit. Eutychianorum autem fuisse opus infertur qui etiam animadvcrtil divina; ultioni obnoxium cito
cx priina; aclionis defectu, qu?e Dioscori et aliorum fiiisse ac breviier ultionem ipsam dcscribens (aii.
;

una cum Ephesina synodo damnationem continet. 450, n. 17) « Oni qiiidem, inqiiil, attcmpcraiain mi-
:

i)uamobrcm inter apocryphos jure amandatur a pon- Q sericordia Dci vindictam experlus est qiiod datum ;

tifice, ejus enim a!vo totum Chalcedoncnsc concilium illi sit anleo!)itum, adinissum facinus inlolligere,
a sancla scde accipiebatur, iil ipse docct. lo. reincdia qu;crcie, iii auctorcm ulcisci, Roniano pon-
^ Ap, Labb. {Conc, toni. IV, p. 47, n. 22) exs'at tilici eidemque communicare, ui ilataj niu-
obciiirc,
h:ec Leonis epislola. Data eadein fuit, poslqiiain Ili- luo doccnt. » Nihilomiiuis a fidc recta eum
Iiltcr;c
larus diac. cardinalis qui Lconi successit iii aposlo- descivisse iin(|uam iion coi;s!at, imo e coiitrario in
lica sede, Dioscori Alexandriiii audaciain in concilii cadcm permansissc teslatur sanctus Lco lilteris ab
praisides Roma missos deluiilens per devia perque im- Adriano laudalis. lo.
inensa pericula Romam rediit, et latrocinalis synoili Arguin. Panv. {Cod. Vat. 11) « Undecima laiulcs
«1
:

fanestum evenlum enarravil. Flaviani exsilium post quasdam Caroli continct, et [coinmemorat cum] gra-
plagas a Barsuma aliisque consentaneis eidem illalas tiarum actiones [aclione] pro exallalione san<?l;c Dei
in concilio, HilarusLconem cdocuerat, sed morlem Ecclesiye. Indicat de territorio [agro] Sabinensi, qnod
brevi consecntam ignorabat. Vide Ilenschen. ad d. Machinarius [MonegariusJ fidclissimus ejusdein rcgis
18. Februar. Epislola inscribitur : « Leo episcopus ct ipsum cum partibus saucti Pelri contradere [ipsum
sancta synodus, quae in urbe conveiiil, clero, honora- saiicto Petro Iraderc] voluerit , sed quod propler
lis, el plebi consisten. ap.
Conslantinopolim dilcctis iniquos atque pervcrsos hoinines rainime polucril [i^
Doniino salutem.» Eamqiie alia ad eosdem
filiis in minime pr;cstari.potueril]. > Ir.
conscqiiitur dala co;lcm dic , ncnipc Idibus Octob. c Summ. II, Bar. ci Cent. Gr.crs.
 ,

S53 GOD. DIPLO\f. — MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. — EPP, ADRIAM. 354

conipatn, Carolo regi Francorum et Langobanlorum A sub inlegritate, sed lanlumniodo masas ^ nobis, quaii-

atque patricio Romanoriim, Adrianus papa. tum reperiri potuit, quas ex autiquitus sancta Ro-
Diviniius praeordinalam vestram a Deo protectam mana Ecclesia tenuit, ut nulius ex illis partibus Lan-
siimmam regalem potentiam procul dubio credimus, gobardorum ausiis cst resistere ; 415 Quanlo magis
qiiia super prisliiios omnes ac fideiissimos orliio- veslrae a Deo protecliie regali potentiai in omnibus
doxosque reges atque imperalores, erga sanctam obedientes existenles jussa veslra adimplere debue-
caiholicam et apostolicam spiritalem matrem ve- ranl e ?

btram Romanam Ecclesiam veram dileclionem ha- Nos quidem neque imperatoribus, neque regibus
bentes, innumerabilia bona per vestra laboriosa cer- gralias agimus, nisi tantummodo vestrae triumphatis-

tamina quolidie offerlis, et pro iioc nempe certi facti sinne excellenliae, quia noviter eum beato Petro apo-
estole, quia quanlum caput totius mundi, eamdem stolorum principi sub integritate condonaslis f
;
prn
sanctam [Gent. add. Romanam] Ecclesiam ejusque hoc enim fidelissimos missos nostros una cum moni-
reclorem simulque pontificem amplectendo seu fo- tionibus nostris apto temporc vestrae regali poteniiae

vendo, honorabililerque glorificando diligilis, tantum dirigimus, ut liquida perscrutatione divinitus inspira-

vos bcatus Pelrus , 414< apostolorum princei>s. tus eas indagans, justilise beato Pelro apostolo eve-

[Lamb. add. per] inconcussos facit triumphos hic ct B niant ad eftectuni, ut prsecelsum a Deo promotum re-

in futuro victores super omnes regnare reges ;

pror- gale vestrum culinen atque uiemoria vestra in Eccle-

sus quippe confidimus, quia quantum per vos sancta sia beati Petri nutritori veslri usque in fincm saiculi

calholica el apostolica spiritalis niater vestra Ro- inter sanclos nominetur. Sed sicut semper in ejus
niana Ecclesia exallala triumphat, tantum coeleste sacialissima aula orantes pro vobis persislimus, om-
vos ambire atque hyeredilare per inlercessionem apo- nipotens, clemens et niisericors Deus in cujus manu
slolorum principis concedit iu perpetuum regnum •'>. cor excellenliai vestra; rcgitur, una cuin exccllentis-
Venieiite igilur hic apud nos fidelissimo Maginario, sima filia nostra et spiritidi coinmatre domna regina,

denuntians nobis veslrae sospitates regalis poten- seu domno Pippino excellentissimo rege Langobai-
ti^e, niiwis pro hoc ni:ntio nosler relevatus est ani- dorum et propiia spiritali filio nostro, cu^teraque
nms. Repleti sumus omni hvtitia et exsullatione. vestra nobilissima prole, corioboret cor et mentcm
Qualiter vero ei pniecepit vestra a Deo proniota vestram et brachium sux potentia; vobis extenda!,
liiumphalissima excellentia pro Savinensi territo- ut victores vos supei omnes barbaras nationes fa-

rio, ut nobis sub inlegritate contraderet, sicut bealo ciat. Quatenus omnes sub vestro brachio humiliati
Petro claviwro resni ccelorum tribuistis miniuie vestigia pedum vestrorum osculeiitur, ut ampIiusEc-
propler nialignos ac perveisos homines potuit ^^ ; C clesia Dei per vestram a Deo institutam regaiem po-
totam enim justitiam quam beatus Petrus apostolus tentiam, nimirum [Grets., nimium ] cxalta a perma-
proieclor noster ex ipso territorio habet, praesenlia- neat.lncolumem excellentiam vestram gratia superna
liter jam fatus Maginarius missus vester vidit, lam custodiat.
per donaiiones imperiales, quam per ipsorum pro- LXXV e.

tervorum regura Langobardorum ipsum territorium {An. Dom. 783, Cod. Car. lxx, cliron. 74.)
cum mansis sibi pertinenlibus enuclealius desigiian-
416 *" Arguhentum. — Georgio episcopo regio misso
tes c. Si vero perfidus Desiderius dudum rex, non referente quot beneficiis beatum Petrum seque

a Cur tanta exsultet l«tilia , tantisque laudibus rum polientibus Langobardis. Cenn.
prosequalur Carolum, jpsa epistola manifestat. Quod ^ Duo
hiiic valde perspicua cernuntur, territorium
scilicet semel, iterum, tertio regem rogaverat iu pnc- scilicet Sal»inense iiitegrum a Carolo donatum esse
cedentibus, tandem obtinuerat. Alteruter ex missis sanctiE sedi (cum secundo Roinain venit anno 781),
redierat Romam, jussusque erat a rege Sabinense et possessionem integri ejus territorii initam noii-
lerritorium integrum tradere sanctae sedi. Cen\. dum esse. sit postrema Adriani epi-
Cunique liaic
i>
Reatinos praicipue innui aiebam (op. 71, al. 56, stola, super eadem re, constetque
in codicein relata
not.) qui tradi lerrilorium iiitegrum nou sinebant, ex diploniale Ludovici Pii terminos esse positos in-
alios autem perinde aversalos esse ex sequeniibus l^ ter Reatinos et territorium illud ab Hitherio, et Ma-
patet; Spoletanos crediderim. ginario abbatibus, post anmim igitur 784 coniposit?e
Ducangius antiquis chartis
<-
prolatis ostendit oinnes lites finitimorum. Nain Maginarius Julio
quod massa, massum, masa, masada ejusdem notio- mense ann. 784 abbas sancti Dionysii est creaiiis
uis et originis sunt ac mansa et mansus certus , post Fulradi inortem, quaj contigit die 10 Juiii ejus
nempe agrorum modus, seu conglobatio et collectio aiiui. li).

quaedam possessionum ac prujdiorum. Iiifra autem 6 Admonilio. Perioche hujiis epistohc in manu-
voce masa ulilur loco isto litteraruin Adriani, atque scriplo codice nulla esl. Ex Baroiiio igitur accipe
inlerpretatur t'j7/a vel casale. Hujusmodi vero agro- istiid summariuni. « Caioliis per Gcorgiuni episcopuin
rum seu villarum restitutionis occasione Langobar- pap;e de suis certaininibus et laboribiis pro beato
dos territorium integrum designasse Adrianus ait. Pelio susceptis iiulicaverat quare Adrianus ipsi;

Quorsum haec ? Qu.a neinpe iiiiegcr a Carolo coii- gratias maxinias agit, commendans ipsi Georgium
ressus erat, finesque ejusab Reatinis, fortasse etiam episcopum. s
ab Spoletanis impugnabantur. 1» Arguin. Panv. {Cod. Yat. 41):« Carohis per
d Mansos. Sed rectum videtur massas, quo voca- Georgium episcopuni pap;e de suis certaminibus et
bulo ulitur etiam Anastasius Biblothecarius. Crkts. laboribus pro beato Petro iiulicaverat susceptis in- [

e Argumento utens quod appellant u forliori,

,
dic. ]. Quare papa ipsi papa Adriaiius epist. 41 ipsi}
[

magis magisque coinprobat de finibus rem essc nain ; gratias maximas agit commcndans ipsi Georgum
musarim restilutioni adversatus nemo erat, vci re- cpiscopuin I
episc. in episl. quadrag. priina^. i Cenx.
 ;, ,

5;i5 B. C.\U0L1 MAGNl OPP. PARS I. SECTIO IH. ^^^6

ejiissucccssorcin Caiolus proscqtii nitobaiiUir, A (.1h. Dom. 785, Cod. Car. xciii , cij-on. 75.)

Petrum ipsuni rcnuincraluruin ail tain bcnc dc Argumi:nti'M. —

Persarum dcprxdationes nuniiat
ulroquc nicrcntcin ; cunidcin cpiscopum ci com- scxagcsimoiniliiario ab urbe Constanliiiopoli; dis-
niendat ; vicloiias dc barbaris omnibus gcnlibus cordias de regno esse inter palruiim cl ncpotem,
ominatur. cui sccptrum illc usurpavcrat.
Dorano a excellentissimo filio noslroquc spiritali
Domno <=
exccllentissimo filio nostroqiie spirilaU
compatri Carolo, rcgi Franeorum cl Langobardorum compatri Carolo, regi Francorum et Langobardo-
atque palricio Romanorum, Adrianus papa. rum atque patricio Uomanorum, Adrianus papa.
Omnipotens Deus repcrtor oinniuni, in cujus manu Dum nimis in nostro pectore momenlis omnibus
sunt omnia jura regnorum, reperiens secunduni cor vester regnat amor, et mulla nobis fiducia niagna-
suum vestram excellentissimam rcgalem potcutiam que glorialio apud praicellentissimam atque a Dco
ipse eam ad magnain consolalioncm alque exaitatio- promotam vestram regalem potentiam existit, con-
ncm spirilalis matris vestraj sanclae cathoiicE atcjuc venit nempe nos pro vcstri prsccelsi a Deo protecti
iipostolicae concessit Ecclesiae, quem vice apostolica regalis culminis sollicite quotidie inquircre salute,
poscimus, praMnia vobis vitai donari «tcrna;. Qua- ut agnilo juxta noslrum desidcrium oinnia prospera
proptcr suscipieutcs Georgium reverentissimum ct esse apud veslram excellenliam, summas sanctae el
sanctissimum episcopum nostrum a vcstra triumpha-
B
individua; Trinitati et dignas referamus grates. In
tissima praecelicnlia, tanta bona de vestro laborioso quibus ad aures veslraj regahs potenti;e intimantes
cerlamine atque beneficia, quae erga beatum Petrum innotescimus de Constantinopolitanis parlibus, quod
clavigerum regni coelorum et nos geritis denuntiavit in fines ejus gens Persarum invadentes atque deprae-
qusc si enucleatius exarare voluissemus, nullus ori diintes vcnerunt , usque in locum qui dicitur Moria
nostro sutliceret scrmo, ut opinor. Sed ipsc princeps a sexagesimo milliario ejusdem civitatis Constan-
apostolorum, fautor vcster beatus Petrus, pro cujiis Unde et piiedam magnam compre-
linopolitana;.
amore haec omnia geritis, ipse vesiruiii protegat at- hendentes secum detulerunt, et sicut afidivimus
que in omnibus dirigat in triumphis regnum.
alque fama fertur, Thius, regis Persarum princep!)
417 Veruin [Lamb. add. quippe] fidciem ipsum et dux exercitui nefandissimo ipsorum existebal
revcrendissimum et sanciissimum prsfatum episco- cum
419 ^l"* ^""' reversus fuisset iniqua vietoria,
pum, vestriim nostrumque reperientes, niinis eum elalus in superbia mentitus est proprio nepoti suo,
vobis comniendari poscimus, ul secundum suam et ab ejusdem exercitu factus est rex Persarum ; el
certam lidem atqua^ dilectionera quam erga vos et , infra se |
Lamb., Persae] tumultuantes pugnare adin-
nos gerit , ita consoiatus prorsusque totus nobis ,
,
r* vicem pro nepote et Thio dicuntur.
poscentibus a vestra prajfulgida regali polentia me- Nos vero petentcs divinam clementiam crebro pro
reatur per se clamare [Grets. leg. amari], ut dum vobis die noctuque orare prorsus non desiniinus,
pcr nostram suggestionem vestram amphatam super ut ad exallalionem sanctae Dei spiritalis malris ve-
se praecipuam habuerit undique benivolentiam slrae Romana; Ecdesiai et nostram perennem lajti-

quietus pro volns valeat fundere preces, nosque iii

tiam longiori x\o in triumphis, et celebri nomine
confcssione beati Petri apostolorum principis solitas regnantes una cum excellentissima filia nostra et
orationes enixius pro vobis fundentes, super omnes spiritali commatre domna regina*^, vestraque pra;-
barbaras nationes victores inveniamini, atque una cellentissima prole, et sospites in prascnti vita et in
cum praeccllentissima fiiia nostra et spiritali com- Kterna beatitudine vos conservare dignetur. Incolu-
matre domna regina , vestraqne nobilissima subole, mem excellentiam veslram gr^ttia supcrna custodiat.
regni gubernacula in awum fruentes, in Ktheriis
LXXVII.
arcibuscum sanctis omnibus regnare mereamini. ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP.E,
420
Incolumem excellentiam vestram gralia superna cu- \D DOM.NIJM C.4U0LUM RKGF.M DIRECTA,
stodiat. In (jua continetur de fide vel dilectione quum erga
beatum apostolorum principem Petrum liabere pol-
LXXVI.
D licitus est, ut inconcussa et insohibilis permaneat.

418 ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAPiE, et nulla catlida versulia ab apostolico amorc ejus
animus disjumji possit e.
AD DOMNUM CAHOI.UM REGEM ,

Jn (jua continelur de prwda Persarum in fmibus Gric- {An. Dom. 78"), Cod. Car. lxxv, cliron. 76.)

corum facta , el de discordia quce inter ipsos erat i>. Argume.mum. — lii duos Ravennates Eleulherium ct

a
Sum. 41, Bar. et Cent. Grets. ad eumdem mensein 783 eflluxit, cum regina Hilde-
Argum. Panv. ( Cod. Vat. 34) « In trigesima
!> : gardis obiit supremum diem. Cenn.
quarta [Triges. quarta] de praida Persarum in finibus e Argum. Panv. {Cod. Vat. 37) « In trigesima :

Grxcorum et inter ipsos discordia indicat. » Ce.nn.

, seplima [Triges. sept.] ipsum fideiac dileclionisquam
c Sum. 34, Bar. et Cent. Grets. erga beaium Petrum apostolorum principem habere
Nullius fere momenti est qua; refertur historia,
<i pollicilus est, adinonet, utque illam inconcussam ct
epistola ipsa una cum prscedenli omissa esset im- insolubilem [inviolatam conservet] et nulia callida
pune, aetatem ejus nosse nihil refert. Cum tamen in versutia ab apostolico amore animum disjungi patia
nova editione Duchesnii incerti temporis definiatur, tur, orat. Postea Eleutherium el Gregorium quem-
ac vagari permittalur per dccem eos annos, qui a dam accusat, et petit ne illos apud se agcrepennittut
781 excurrunt usquead791, mihi fuit conliahcnda [sinai], sed Komam mittal. » Id.
iatra iilud bicnnium, quud a meiise Maio aiini 781
 357 COl). DIPLOM. — MONIJM., ETC, SEU CODEX CAIIOLIXUS. - EPP. ADRL\Ni. 55X

Cregoriuni invcliil; cuni eniin nuilla scelera per- A p.^nibus] eorum altsque uUa miscricordia avide de-
pctrassent, clam atliveranl CaroUuii scelera dissi gluliebant, ex qua peslilentia plurima pars deficicn-
innlanles, et siinuilales serebant inler regem ct
tes alque ruentes dissipali suiit; iiisuper ignobilium
ponlificein. Oral ul ab se rcjeclos (lelioiicslatosque
Ilomain inillat cum suis legalis, ibi enini in eoriim vulgus catervarnque cruentorum nequiler congregan-
scelera inquirendum erit. Sic Pippini doiiatio ab tes, non iiitcrmitlebant quotiiiie nefandas perpelrare
eo confirmala, jus neinpe apostolicic sedis iii ex- Unde dum in422Ecclesiaquadamdie missa-
neces.
archalu inconcussum permanebit.
rum celebrarcntur soleiniiia, ct eadem bora quidaiii
Domno a excellentissimo filio noslroque spiiilall diaconus sanclum Cbnsii Evangelium populia pra;-
conipatri Carolo, regi Fraiicorum et Langohardorum dicaret, intus in codem sanctuario ab eorum iin-
alque patricio Romanoriim, Adrianus papa ^. piissimis hominibus sanguis eflusus cst iiuiocens, pro
Gratia sancti Spiritus igniti calore nulla quiesci- sacriiicio laudis homicidium perpclrantes; et dum
mus plus ralione, cuilibet terrena) potestatis splen- ipsi cerli existeient quod nos lales iniquas terras
dido, praeterquam vestr?e a Deo promotye regali po- aiqiie perversas operaliones miiiime illos ut Chri-
tenti:e, cum opportunitas dalur ex totis noslris prse- stiano populo peiagere siiicrcmus, idcirco superi a

cordiis intimare, qiiam tam firinam slabilemque arrogantia elali, conati sunt sine nostra scienliu
anncxam lideli-ter ac ita unanimcs in unitate con- B ad vestros properare regales obtulus, existimantes
glbbatos esse speramus, ut nullo modo 421 creda- se per eorum inlidclem atque iiiiquam fallaciani
nnis, quamlibet magnam parvamque personam inter a lide purilatis el dileclione heati Pelri ct nostia
apostolicam sedem et vestram excellentiam posse vos scparare; nescientes miseri el infelices, quia
eani dirimere, talem prorsus vestrum prajfulgidum in qui praicipui fulcles ejusdem Dei apostoli sunt cl
triumphis regnum erga amorcm beali Petii aposto- vestri fclicissiini rcgni fideles sunt, pariter et qiii

lorum principis, fautoris vestri, et nostram dilectio- ejus inimici csse videntur, vestri procul dubio inimici
ncm agnoscentes usque Iiacienus persistere et indis- sunt ^.

solubilem pcrmanere, quod nunquam posstt, quamli- Quapropter poscentes quaisumus vesiram a Dco
het [Lamb., quailibct] callida versiitia hominum ab protcctam regalem poteiiliam, per beatuiii Petruin
ainore clavigeri regni coelorum disjungere, quem apostolorum principein cui a Domino potestas 11-
prorsus auxiliatorcm in opiiiatissimis vestris trium- gandi solvcndique peccala in coelo et in tcrra dala
phis, nobis poscentibus atque precanlibus, crediinus est, etipsum sanctum baptisma quod inler nos pcr
ctpiopugnatorem habere, procedens et introducens Spiritum sanctum habeie videmur, illorum procaci-
vestrum praicelsum regalemque triumplium calcare tati vester pra;fulgidus aspectus et hilaris minime
super omnes harbaras nationcs, quatcnus sempcr manifesletur. Ncque recipere ipsos iiefandos vultu
pro vobis divinam exorantcs clcmeiitiam , Deiquc dignissimo dignemini, sed tanquam iiiiinicos beali
limorem pne oculis hahentes, atqucpro anima san- l\'tri et vestros existentes, eorum superbam gloria-
clae recordationis praecellentissimi gcnitoris vestri tionem rcspuentes, ad iios dehoneslati pcr lidelissi-
domni Pippiiii suinini regis, et pro oinnibus fideli- mos missos vestros humiles veniant, ut omnia qu;e
hus Francis, simiilque divinum considerantes judi- fati sumus eoruin coinprobcmus praiscntia f qua- ;

cium, nitcbamur emendare de pravis atque perversis iciius qui agunt tulia iniqua atque perversa, pcr eos
actihus, videlicet Eleutherium ct Gregoriiim, ine- emendentur, et illibata oblatio qua; a sanclie rccor-
ptos alqiie nugaces; qui pro corum prolerva
iiiutiles dationis 423genilore vestro donino Pippino niagno
contumacia non sinebaiit in eorum judicari parti- rege allata, et vestris praifiilgidis regalibiis manibiis
hus <=, Ravennoe inopes atque pnsillos opprimentes in confcssione heati Petri clavigeri rcgiii coeloruiii
misere, tura in venalitate hominum apud paganas oblala, atque nimirum conlirinata sunl, inconcussa
venundantes gentes, quam dc panis ^ [Lmnb., de et iinmaculata in aeternum permaneaiil e, ut anle

a Sum. 57, Bar. et Cent. Grets. e Scelestorum hujusmodi par aliud vidimus in
k Ilildcgardis reginai mortem Franci annalistre D urbe Roma (ep. 61, al. 50), quos pontifcx iJcm Ro-
unanimi consensu lefcrunt ad amiuni 783 pridie inam mitti petcbat, ut ibi juxta corum icaius piini-
Quamobrem rccte lianc epistolam Pagius
Kal. Maias. rcntur. Vide nionitum ad pscudop;ipa; Conslantiiii
ad eumdein annum spcctare pntat. Reginui eiiim litieras (nuni. 9 seq.). Id.
nulla fit meiitio, filii tantuin inemoraiitur. In nova f
In nolis ad prajdictam cpistolam (not. 9 ct 10)
editione Duchesnii refertur ad an. 784. Cuin autem moncbain, tani (jarolum quani pKntilicein iii siia
IradaiitaniialesFrancorum et FuldensesCaroIum eo- qucuKpie ditione jus suuiii puniciidis rcis cxcr-
iit
dem anno Hildegardis emorluali uxorem duxisse cuisse. Idem liic luculenler patct; quare abjicienda
Fastradam, Pagio potius adh;crendum mihi videtur. Sigonii opinio de supreino jure quod sil)i rcservarint
Cenn. Pippinus et Carolus in ex:.rcliatu, licct Muraloric
Stephanus II qui omnium primus in exarchatu
<=
arridcat (an. 785). Ulcrque cnim auctor Mutinensis
dominari coepit, Philippum presh. et Eustachium voluntalcm, quam ralioiiein sequi maluit. Id.
ducem judices Ravennye constituit ad faciendas ju- 6 Nolandum discrimcn jiidicii a poiilifice
faciendi
stttias omnibus vim patienlibus, ut
Adrianus tcslaba- intcr Roinanos et Ravcnnatcs, taiita in causarum
tur Carolo (ep. 51, al. U). Tiiginta ferc post annos
paritaie Duo siijuidcm Romaiii facinorosi repctun-
exemplum ejus simile hinc suppeiit nonnullis, qui tur Pasclialis ct Sai ac inus lotidcuKpie Ravennates
;
pontihciai dominationis igiiari fucum
veritati fa- Eleutherius et Grcgorius, iniiltis sccJcribus ulrique
ciunt. lo.
obnoxii, utriquedamnandi. Uhi agil de Romanis, qui
•^ Locus corruptus.Numrft;;jfl«//;H5?GRETS. amiciliai laniuuiel charitaiis vinculojuncii «ranl cuni
3D!) n. CAROLI ^IXV.M OrP PAUS . I. SECTIO 111. 3G0
iribunal Clinsli ipse prolcclor vesler bc. liis Pclrus A cordiam pio hoc siinul liabenles poposcerunl a nobi:-,

aposlolus digiius relribulor vobis apparcal, ct sicul ut nostris apicibus pro abbate ipsorum qui insons
in hoc lerrenum rcgnuni una cum praeceilentissima apud vos accusatus cst intercedercmus, iino el pcr
snboie vestra «, ct omnibus fidelibus Francis in vestramprajfulgidamjussiimem cxindeablatus,vcstris
Iriuniphis pollentes tuetur ct prolegit, ila cl in regalibus vestigiis praescntatus, eum vobis in omni-
;cthereis arcibus cum sanclis onuiibns faciat sine bus commcndarcmus , 425 ^^ wuWo modo
Q"*^^'

fine rcgnare. Incoiumein cxcelientiam vestram gratia vestrae regali potcntiai infidclitatis rcum quispiam
superna cuslodiat. ex accusatorilms suis facere aut comprobare valebit,
e,
LXXVIII. eo quod omiuno falsum ei criinen olyicitur el ideo

424 ITEiM EPISTOLA EJUSDEM PAP.-E, pro amore beati Pelri rcgni ccelorum clavigeri raa-
AD DOMNUM CAUOLUM UEGEM DIIUXTA, gnopere pctentes fiducialilcr quacsumus , ut euin

Jn qua conlinetur de abbale venerabilis monnslerii vennsto vultu ac vibranli animo clementissime reci-
sancti yincentii, qui apud domnum regem insons pere jubcatis juslum quippe est, quemadmodum
;
accusatus fuerat, et inde ablatus; ul eum venusto
tam magnam congrcgationem religiosis moribus suis
vullu ac vibrantissimo animo clementissime susci-
peret, quia falsa crimina ei objiciebantur ^. regulariter atque navrter regere valuit, a vestris

{An. Dom. 783, Cod. Car. lxxix, chron. 77.) B praecelsis oblutibus sospitcm absolvi et in pristinum

Argumentcm. — Abbaleiu Pollioncm sancli Vincentii slatum clemenlissimis jussis vestris nobis poscenti-
ad Vollunuini, falsis criminibus accusatum apud bus restilui, quia valde idoneura ad commissum sibi
Caroium, huic veliemenler commendat, ut uni- sicut ab omni cjus
olficium seu vestrae fidelitalis,
vers;je congregalloni morem gerat, rogalque ut in-
juria dejeclum rcclilui curet. congregatione didicimus, eum agnovimus f.
Domno <=
excellenlissimo filio noslroque spirilaii Deus omnipotens in cujus manu omnia regna
niundi regunlur ipse per sullragia apostolorum
compalri Carolo, regi Francorum et Langobardorum ,

principis Pelri, semper nos faciat de vestro regali

atque patricio Romanorum, Adrianus papa"!.
Dum lanto ex puro cordis amore omnes generali- culraine laetari, et in boc mundo una cuin prcecclien-

lissima subole vestra s supcr omnes barbaras na-

ter agnoscunt, quod erga beatuin apostolorum prin-
tiones dominantes iongo aevo rcgni gubernacula
cipem Petrum fautoremque veslrum et nos cre- ,

bro fideliter veslra regaUs polenlia proisus gerit, fruere valeatis atque i'ii sethereis arcibus cum sanclis

convenit neinpe cx totis noslris praicoidiis quai omnibus regnare mereamini. Incolumem cxcellen-
ad salulem pietiosissima! anima) veslrui pertincnt liam vestrara gralia supcrna cuslodiat
libenli suggcrere animo, proinde salutanles pater- ^ LXXIX.
nam dilcctioncm iiidicainus vcstr* praecelsae regali G
potenlia), quia cuncta congregalio venerabilis mona- {An. Dom. 784, Cod. Car. lxxii, cliron. 78.)

sterii sancti Christi martyris Vincentii unam con- 426 Argumentum. — Poihonisejusdera causa pon-
'

rege Francor., rogat Carolum, ut reos Romani miltere vium in Beneventano agro erant id lemporis abbates
dignelur ad judicium, ut in hoc cognoscant omnes duo, Poto et Auipertus res Mabillonio ipsi obscura.
,

genles, quia ob amorem beati Petri magnam in nobis Puiat Potonem aliquid conlra Carolum dictitasse ,
habeas dilectionem. E contrario agens de Ravenna- quare, abbale alio sulfecto, hunc apud Carolum fuisse
libus, quia exarchatum Francorum regibus referebat accusatum {Annal. lib. xxiv, n. 71). Ex hac et scq.
acceptum, pari modo rogat, ut judicandi Romara epistola hisloriam discimus. Interim, patronoAdriano
inittanlur, quo Pippiniana donalio a Carolo confir- qui monachorura suffragiis nitebatur, calumnia ali-
inata illibata, inconcussa, et immaculala permaneat, quot accusalorura detcgilur. Id.
Huc appcllo pedissequos Sigoiiii, Muratorii, aliorum- f Injuria abjectum restilui curat. Mabillonius
que supreinum jus vincHcantium Francis in exar- {Ibid. lib. XXV, n. 30), Vulturnensi chronico pro-
chatii RomauMiue ipsam tilulo donationis asseren- chronismis erroribus innumeris pleno nimium fidens,
lium Romanis ponlificibiis, ut nempe intelligant Polonis mortein hoc anno constituit , causamque
opiniones eorum pugnarc cum factis certis, quare cjus (lib. XXIV, n. 93) ventilalam ait ann. 779, cum
iisdem adhairere ali(iuando desinant. Ce.nn. et Autperli obilus contigit, juxla illum chronolo-
a Hallucinatos eos essc aicbain (ep. G8, not.) qiii
D gum. Falsa omnia accusatio enim ad hunc annum
;

Adriani epislolam loco moverunt, Pagio duce, quia exeuntera perlinet aut ad sequentis initia. Nain
regin;e nomcn in eadein sileri videiit; regia enim cognitio causai, proindeque Autperli raors cuin anno
pioles ulique silebatur. Ilac autem in epislola regi;e 784 miniraum copulari debet, menlio quippe fit ab
sobolis mentio est, regiiia penitus siletur, ccrlum Adriano novai reginae Fastradae, ut dicam ibi. lo.

sane indicium aitatis Pagio etiam notai. Id. 6 En perspicua aetas episloLe, quam innuebara
b Argum. Panv. {Cod. Vat. 10) « In decima pro : nol. ^. Id.
abbate venerabilis monasterii [Dec. pro ab. monast.] t"
Sunim. ex Baronio. < Indicat quoniodo conten-
sancli Vincentii inlcrcedit, qui falso apud Caroluin tioncni monachorum ad se missorura coraposuerit.
accusatus fuerat. » Cenn. Et <iuod Potho abbas ciim decem monacbis ad Ca-
Sum. 10, Bar. ct Cent. Grets. rohnn regem proficisci voluerit ut ibidem quoque ,
•=

^ Et hanc epislolam, ut nuper aiebara dc alia de objectis criminibus se piirgaret. > Summ. 40 —
(ep. 75 , al. 93) vagari perraittilur in nuperrima edi- Baron. et Cent. Grets.
tionc Duchesnii per annos decem. At revocanda
i
Argum. Panv. {Cod. Vat. 40) < In quadrage- :

ad an. 783, post agnitam ab Adriano Hildcgardis sima [Quadrag.] indicat quomodo contentionem mo-
mortera, nisi forte quis datara velit ineuiitc anno nachorum ad se missorum coinposuerit et quod
784, ante<iuam Fastradae novui rcginoj miniius Ro- Polho abbascumdeccm monachisad Carohim regem
niam veneril. Cenn. proficisci voluerit, ut ibidcm quoquc de objcclis ch-
111 ceicbcrrimo
•^
raonastcrio ad Vulluinum flii- minibus se purgarct. > Ce.>.n.
 1

56 COD. DIPLOM. — MONUM., KrC, SEU CODP:X CAROLINUS. - EPP. ADPJAM. 5G2

tifici cof^noscenda pcnnilliliir a rogo pcr niissum A «lerahilis monaslerii sancti Vincentii et abbates
s'iumPossessoremarcliiep.QiiareA(lrianusnonnnl- ejiisdem monaslerii , scilicct Aatbcrtum et Potho-
lis abbalihus convocaliscorani Possessorc
causam
ncm , disculi atquc cxaminari vcstra direxil pr;c-
(Isculit. Conjurationis crimen, quo iusimiiiabatur,
sacrainciito cuiii aliis celsa regalis excellentia ^ : ipse qiiippc prielalus
lalsum esse deprebeiKiit ;

monachis se purganlein absolvit ad regeiu pro- ; Aulbcrtus abbas, dum callem itineris peragraret ,

ticisci omnes postulantcs periniltit. Omnia h;cc

rcpeiitina morte occupalus niinime nostris aposto-
pnntifex nunliat Carolo, quem eliam docel Aul-
licis valuit se manifestare pnesenliis.
hertum ejusdeni moiiasi. Volluriiensis abbatcm
itiortem occubuisse in iliiiere, el Rodigausum mo- Quapropter convenientes plures ex primalibus
.•lachura accusatorein slupri reum cum nepte re- monachis cum pncfato Polhonc abbale ipsorum,
pertum esse.
aslilcrunt omnes pariter in conspectu aposlolici de-

Domno excellentissimo filio nostroque spirilali crcli nostri, qui residenles una cum reverendissimo
conipatri Carolo, regi Francorum et Langobardorum et sanclissiiro Posscssore archiciiiscopo , seu An-
alque palricio Roinanoruni , Adrianus papa. soaldo ahbate venerabilis monaslcrii sancti Petri,
Pmccelsas ac a Deo inspiratas, per reYcreniissimum parilcr A(piiIino abbalc <^, Devarcgio atque Ragin-
ct sanctissimum Possessorem arcbiepiscopum ^, fide- baldo abbate vencrabilis monastcrii sancta; Dei Gc-
lissimum missum vestrum, sagacissimas pniecipuas- B netricis, simulque Gisulfo abbale vcnerabilis mona-
quc syllabas suscipientes , valde in his noster rele- sterii sancti Petri J, Uiltihrando duce, Taciperlo ei

valus est aiiimus , regales Iriumphos in eis atque Prandulo, siniul(|ue nostrisastanlibus servitiis, Theo-
sospitales reperientes , et pro hoc magiias omnipo- pbylacto bibliolbecaiio, Stcphano sacellario, Cam-
tcnti Deo tuliinus grates in aula fautoris vestri beali pulo notario, Theodoro duce « et cieleris pluribus;

Pelri apostoli diviiiam exorantes clementiam. Re- el dum ingrcssus fuisset 428 Rodigausus cjusdem
fcrcbatur quippe in ipsis vestris regalibus apicibns, monasterii nionachus, refeivbat adversus enmdeni
quia causa vcstra nostra sit, et noslra vestra : in lioc Pothonem abbatem lestinionium dicens Domine, :

vcro freti existimus, quia diviiia inspiralionc vcrilas dum cursum horse sext» explessemus, et secundum
hicc procul dubio a vobis exarata prorsus omiiibus consueludinem pro regis incolumitate, ejusque prole,
manifesla ac ccrla splcndescit ; et quo [Lnmb., propheticum decantaremus psalimim, videlicct {Psal.
quoniam] ad nostrum judicium canonice simukiue Liii) Deus, in nomine luo salvum me fac, subito

regulariler contentiones inter 427 uionachos ve- surrcxit abbas ct psallere noluit f. ilem refcrehat,

a Ebredunensem archiepiscopMm esse pulal Ma- cpistolarum Pauli I, ut ibi inonui, et noiuina fere
billon. {AmiaL lih. xxiv, n. 58). Eunidem supra vidi- G oiiinia Langobardica , Francis aliqiiot intermistis,
mus cpiscopali tantuin digni;ate insigiicm, duin rcgii amovcnda suiit a Romano clero. Ci;n\.
missi muncre fungebatur us(|ue ad aii. 7/7 (ep. 01, Servilia pro ipsis minislris adhiberi nolat Dii-
c

:il. 50). Archiepiscopali nunc pricditum (iignitale cangius ab Adriano in bac cpislola, et a Liidov. Pio
illum audientes , Ebr(^dunenscni inetropnlini iii ho- apud Petr. Cbilllet. Ex ministris ;mlcm placito scu
norcm pristinuin restitutam csse intcliigiiniis. Gal- judicio aslanlibus nouiinatim reccnsei Tbcophy-
licanic enim melropoles fere oinnes Caroli Magiii lactum bibliolhecarium P.mvinio ct l{;ispono igiio-
opera splendorem suum adeplce sunt , sed sensiiii , tum {de Ecc. Lat. l.iii, c. 10, p.2iS)), qui canccriarii
iiec modico tuin rcgis labore. Quicunque aulciu munere id temporis fungebatur; Steplianuin sacclla-
cpiscopus metropolilanam ideiitideiu digiiitaiem est riuin, seu S. R. Ecclcsi;e camcrariiim in supcriori-
asseciilus , ab saiicla scde palliuin cum archicp scopi bus laudatum, priccipue (ep. 08, not.) ; Campuluni
nomine juxta novani disciplinam obtinuit, ut phiiiius Adriani ncpotem ac fralrem Paschalis, qiii ann. 777
ostendam ad epistolam 8(), al. 87. Ck.nn. legalionem obivit ad Benevenlanos (cp. 60, :il. 75).
b Locus corruptus. Guets. (Hic ex notario saucta; sedis, id est prolonolario ut
c Quamvis Carolus Bcncvciilauum ducatum haud modo dicimus, ad sacellarii oHicium pcrvcnit, quo
subegit ante annuin 787, ut historici omiics constan- tempore cjus fratcr erat priiiiicciiiis, ct ulcnpic in
ter allirmant, regi tamen Langobardorum, (piod s;cpc sanctumpontificcm Leoncin 111, Adriauisuccessorcm,
cst dictum, tam Spolelaniis (iiiam Bcnevenlanus sub- grande illud scclus per,'.etranint, (|uod alii alio modo
diti erant. Quamobrem abbatcin sancti Viiiccniii narrant.) Dcnique nominal Tiicodorum ducem, pio-
apud Carolum accusatum esse non esl miruin. Ejus D babilitcr ncpoiem tli;un ipsuin, de (juo iion seiiicl
vcro causam Adriano commilti a rege Francorum, insuperioribus (cj). 59, al. -49 00, al. 75; 67, al. 09), ;

b.:nevolcnti;e ac venerationis aigumcntum cst, qui- ncc dciuccps lit ulla mc .tio hujiis ducis in codicc.
bus rex pontificem proseipicbatiir. Ckn.n. llujusmodi autcin scrvitia, sive ollicia, seii niiiiistri
J Mabillonius (Annal. lib. xxiv, n. 9i) dubii plcnus majcstatis pontilici;e t>'stcs sunl Iocu|)lclissiiiii. lo.
monasteria noimulla indicat qucis pra^erant abb:iLcs ^ Ex primo istocap. accus;ilioiiismorciii iiiv;iluisse

hic rccensiti. Ansuaidum scilicel pulal fuissc abba- vidcmus in eo cclcbciriMio mouaslcrio, ut pio rcgc
tem sancti Pctri Beiicvcntaiii ; Aipiiiinuiii sancii Francoruui orarctur pabtonincs horas. OiMiidi ;iulc«i
Aiigcli de Baregio juxta tluviuin Saiigrum in Apnilio geuus liaiid cougrucie vidclur cuin line (luein sihi
citeriori ; Ragimbalduin Farfcnsis. Nostra iiiliil iii- mon;icbi propnncbant. Quainvis ciiiiii ct psalm. i.iii,
lciest in isia noiiiina inugnam partcin inccrta iiniiii- ad precanduni iiiscrib;ilin', (piid C;iroli ;ic rcgi;(! pro-
rere. Id miiiiine pr;ctcieundum (pu)d noinina in lis incoluiiiilali cum Davide /.ipii;coriim prodilionc
epistohi; hujus calccm rejecta ad eos rcfcrri d>'benl, pcriculis objccto ac Dci opc liiicrulo? Cuiii aiilrni
qui conventui adlucrunt, nam Grelscrus ad cpisto- iiic agatur ilc psaluio c:ini solito post Scxt:im, rcscpic
biin, qu;e sc(iuilur in Codice(cp. (»0, al. 73) arbitralus iu obscuro sil de psaliiiis post ;ili;is boias (!ec;inlaUs
perlinere, nou modo cidcm |»erioches insuir pr.cniit- ad euindcm liiicm, precaiidi t::e;ius iiiiprobare iiou
tit, sed omues cx clero Roiuauo csse alUi mal ulrum- : ausim. YalJe obsciiriora sunt icliipi;» duo capit;i, qu;i!
que falsum. Nam pcrioche sive ai^^uincntum iliiiis ;i!iis divitianda rcIiiKHiam. Ut aulcm ali(iu;ilcr,u.i
epistobe pcti dcbct cx duoiJccimo iiiier arguinciita quid cgo sciiliaiii ;tporiajii , cx Aulbciii liouiinis

pAinoL. XCVIII. 12
 :,,

zg: B. CAROLI MACNl OFP. PARS 1. SECTIO III. 3Gi

A morati crant f, Polhoncm abba-

assorcnlcs ailvcrsus
tuia paiiter pcragranlcs, coepit mihi abba dicerc:
quid lil)i vidcHir do hac causa, quia cxindc cx- tcm, quia nos (•upiciiles ad »>xcclicnlissinuun regem

^pcclavi signinu vidcrc, ct miuimc vidi? Tunc ergo peragrarc, a cuslodia comprclicnsi sumus cl in car-

[Lamb., egoj respondi Deus omuipolcns bumiliet

:
ccrem missi. Ad Iktc rcspon(bt antc dictus al)l)a :

\critas cst quia cuslodes haliui iu poulc, non ul

cor ipsuis, ct faciat nos incolumcs rcvcrli, quia non
cos qui ad rogcin iroul dcvctarent, scd eos qui
sunt talia noslra mcrila, ut lalilcr agnoscerc merca-
abba qnia non mihi suam rcgulam rclin(piuul,430 ^t ad suumvomitum
mur; ct dixit mihi itcruu), si

in saiculo i>cccalo iiuminculo rcvcrtunt cos ooin-

fuisset pro monaslcrio ct lcrra Bcnevcntana, taicm ,

prehcndcrc jussi, ct lunc quando dicunl, ibidoin

eum habuissem sicut unum cancm et iterum ad- ;

minime fui, sed ad magnuin rcgcm iler carpebam.

versus eum addidit quia tanti ex Francis rcman-
:

sisseut, quantos ego iu bumcro vcdare [Grcls., vectarej Tunc nos liquidius pcrtractantes et sacrorum ca-
valeo. nonum iusliluta in(piirenles ropcrimus in concilioi ,

Et dum a nobis sciscitatus fuisset prscfatus Potho Chalocdoiieusi, cap. 18, coidirmantc ila ; « Coiijura-

abba si ila esset, cum nimia satisfactioue respondit lioiiis ct conspiralionis crimcn ct ab cxleris esl lc-

dicens, quia scmper congregatio noslra pro cjus gibus proliibituiu, nuillo magis lioc in Dei Eoclosia

cxcellentia, simulque pro ii>sius prole, procul dubio in ^ nc fiat admonore conveuit; ct si qui ergo clerici vel

monastcrio psallit : sed dum in opcra cssem ciim monaohireporli fueriut conjurantcs, aul conspiran-

ipso, et caitcri infantes », expleta oratioue, prostraii tcs , aut insidias ponoutos episeopis aut cloricis,

initiantes psallerent {P&al. liii) Deu$, in gradu proprio pcnitus abjiciantur. > Itcm, cap. 21 :
in lerra :

nomine tuo salvum me fac, subito surrexi pro opera < Clericos aut laicos accusanles cpiscopum, aut cle-

qua; ad utilitatem ipsius monasterii 429 fiebat ^ ; ricos passim et sine probaiione [Lamb. add. ad] ac-

de itineris vero coUoculione, nullo modo ad inju- cusationera recipi non debere, nisi prius eorum dis-
riam cjus regalis exccllenti« quidquam locutus sum, cutiatur exislimalionis opinio. » Simul et in Afri-

sum quod pro monasicrii deserlione, seu cano concilio, cap. 8, fertur : t Pr.neterea sunt
nisi fatus si

lerra illa mihi non fuissel, ouinino in talem per- quamplurimi non bonse conversationis ,
qui exi-

gere habuissem locum, ubi neminem curassem'=. stimanl majores natu vel episcopos passim va-

Porro de Francis quod fatus est, nullo modo lalia g.>que in accusalione pulsandos , dcbent tam fa-

protuli aut ex meo exivil ore; sed cum talia [Lamb., cile admitli , necne ? t Aurelius episcopus dixit r

contagio] ex omni parte mibi opponit

<i, ct a I Placct igilur cbaritali vcslrai ut is qui aliquibus
GenL, ,

nobis [Lamb., Dum igitur anobis] interrogatus fuis- _ scelcrilus irrelilus est vocem adveisus majorei»
set prainominatus Rodigausus, si haec aUi civm eo uatu nou habeat accusandi? Ab Bniversxs episcopis

Rudissent, tunc aflirmavit quia solus cssct et nullus dictum est : Si crirainosus est , non admittatur
secuin alius audisset ; tunc plures ex ipsis priorcs placet ^. t Et hajc omnia considerantes, et quoniam

monachi airorebant testimonia pro ipso Rodicauso habct has proprius hostis insidias, ut quos in pra-

dicentes : quia in stupro captus cum propria ueplc vorum actuura Deo sibi resistcnle,
perpeiratione,

Bua, ex prcsV-ytcro monachus cffectus cst, et tale dccipere non valet, opiniones eorum falsas ad pnc-

ciimen adversus abbatem nostrum impoucre mi- sens simulando dilacerat, et quia ulrum vera essonl

nime valebit, quia a sacris eanonibus respuitur «. an non, districta diutius per Iridnum fecissemns in-

Et introducti sunt abi tres monachi, qui cum Ilil- quisitione perquiri, ct nuUam in ea dc his quoe dicta

tibrando duce venerunt, et cum Autberto abbate fucrant culpam invcnissemus, sed ne quid nobis vi-

Franci electionc in abbatem, Francisque

^ Tres moQacbi qui cum Ilildebrando vcnerant su-
aliis mona-
chis in id monastorium iirtroductis, utrumque accj^ pra nominantur, nempe Cisulphus abbas sancti Pe-
iri, Tacipertus et Prandulus ejusdem monastcrii
salionis caput profectum puto. Cenn.
o Lainb. logit cum ipse et cwleri infamantes.
:
quod scilicetYolturncnsi subjcctum erat prope mu-
b Miror Ducangii illustratores latuisse huuc lo- j\ ros Beneventi, ut Mabillon. eruit ex privilegio Caroli
ciim, in quo opera pro fabrica luculcntor accipitur Magni {Ann. 1. xxv, n. 61). Id mihi probabilius vide-
Quid cnin» aliud sibi volunt esse in opera, et fieix tur, quidquid Mabilloiiius suspicetur, num monaslc-
operam ? Cenn. rium sancti Petri, cujus Ansoaldiis eral abbas Bo- ,

« >Ua correxit Tengnagelius. GentUotus auleii neventanum credi debeat. Si enim cum Autbcrto
Icgi liabui loco ubi a mmim curassem.
:
morati erant, a Vincentino igitur monasierio pende-
<^ Videtur aliquid decsse. Giiets. bant; et si capli erant Polonis jiissu duin Volturiii
e Infra ipsi canones proforunlur, qui ad rcm fa- pontem perlransirent, ut mox tradit cpistola , lini-
cere visi sunl. MabiUonius {An. 1. xxiv, n. 94) Po- limi ergo erant monasterii sancli Vincentii. De hu-
tonom causa cecidisse coUigit cx Ilainradi succes- jus primordiis ann. 707, deque tribus fralrihus fuii-
sione post Autperlum juxla chron. \oUurn. Qu?e datoribuset abbatibus Paldone, Tatone, et Tasone ,
vero fides consignanti cius inorlcm an. 778 ante Ca- uberrime idem Aulpertus abbas ap. IJghell. {Ital.
roli coiiipaternitatem, Hainradi sucocssoris qualuor Sac. tom. VI, p. 370 scqq.). Unde plura laxatse jara
fere annos, ac biennium cuin mcnsibus quinque Po- disciplinye , quse hanc epistolam illuslrant, eruun-
loiiis constituenti a. d. x. Kal. Maias a. 783, cum lur. Id.
8 De his canonibus , qui accusatorem rejiciunt
occubuisse morlem aflirmat? IIicc omnia cum Adriani
cpislolis pugnant, qu;e cum a^qiiales ojns lemporis vide qujE aiebara in commentaliono pr;ev. (n. 15) atl
sint, chiouologo pluribus saiculis posteriori haud sauctae seilis disciplinam illius x\\ coniproban-
dubie pritferri debent. Cenn. clatn. b.
 565 COD. DIPLOM. — MONUM., ETC. SEU CODEX CAROLINLS. — EPP. ADRIANl. 566

dereUir oniissum, aut vcslro poluisset cordi dubium A {An. Dovi. 784, Cod. Car. lxxvii, chron. 79.)
remanere, prrcfatum abbatem Pothoncm sacramcn- Argumentum. — Garamanno duce misso regio mo-
lum proferre decrevimus, quia nulla talia pro infKle- nente, se ait bcne accepisse Joannem monacbum,
quem disciplina; canonicai, instar inonacbi Cyrilli,
Jitate rcgalis veslraj potentiac dixissel. Sed ncc ali-
subjecissel, nisi suniina in regem observantia es-
quando eidem magno regi infidelis liiit, vel crit cun- set prohibitus. F^unidtm Joaunem nt rcgi pravos ,

ctis dicbus vitie puic. Simul ct alii deccm pri i ates honiines captivilalcm aliaque illicila cxerccntcs
detulerat piiniendus; ila sibi retulisse, quod Gal-
monacbi ipsius vcnerabiUs monastcrii, quiiique ex
liarum episcopi se improbanle arma gercrcnl. Id
generc Francorum " 431 ^l qniiique ex gcnere iie ficri peiniillat prccatur cumque commendat ,

Langobardorum, slatuinuis ut pricberenl sacramen- quod monaclii cjiisdem visioiies conteniptui ba-
tum, quia nunquam audierunt ex ore abbatis quam- bueril.

libet infldebtalcm adversus vcstram regalem excel- Domno e exccllcniissimo filio nostroque spivitali

lenliam; ipsi vcro petierunt se omnes pariler ad comjtairi Carolo regi Francorum et Langobardorum
vestram regalem venire praisentiam ; nos quippe il-
alque, patricio Romanorum Adrianus papa.

lorum exquirentcs fidem erga vestram regalem vc- Ortbodoxaj fidei plenissimos alque nectarcos ve-
,

stra; a Deo promotac regalis excellentiac susccpimus

nire potenliam sivimus properare, solite pro vol is

iii confcssione beati Petri davigeri regni cffilorum B ^^^^"S » ^"0« reserantes vestram a Deo promotani
f, seu praicellen-
non omittenles fundi preces, ut una cnm doinna rc- salutem ac in triumphis victorias
gina vestr.aqiie subole, mullorum annorum curriculis tlssimse domnai regince, vcstrorumque
fiiiye nostrai

hic' pollentes cum sanctis omnibus sine fine regnare praicellentissimorum filiorum, 433 ;il"l"e nostrorum

inereaniini. Incolumem excellenliam ve&lram gratia vestiorumque fidelium sospilalein, siimiique since-
8upcrna custodiat ^. ritalem repericntcs, magiias omnipoleniis Dei cle-
LXXX. iiienlijB rcluliinus gratcs.

432 « DE EPISCOPIS VEL PRESBYTERIS. Illud autcm quod nobis vcslra innotuit rcgalis

(Jt iion mllilarem induerent armaturam, sed spirita- potcnlia, per suum fiilclissimum inissum, sciliccl

lcm, id est, jejuniis et orationibus vacurcnt, scu de Garamannuin, gloriosum ducem ^, pro Joannc mo-
tenalitate vei captivalione lionunum, vel aliis illi-
nacho atque prcsbytero, qui, sicuti in vestris rcfc-
citis catisis , qua; a pravis liominibus perpetrala
erant, seu de visioneJounnis monaclii, quw falsa vd rebatur rcgalibus apicibus, de caplivalione homlnuin
inanis esse videbutur J. et de aliis illicitis causis quoe a pravis perpeirantur

a Hinc evidens est in Vollurnensl monasterio

, undeBaron. aliique hauserunt,cx argum. cpistohic 73
utriusque gentis homines monasticam vitam profi- (al. 78) ct hiijus unum conficitur, oniissis iis quai
leri. Neque id quidem coeptuin fieri exaclojam De- C sequuntur post oralion.bus vacent ; ila ul hoc argiini.
siderio, sed ab ipsis iniliis amicitiai Francorum cum priino loco ponatur, et sic fluat : oraiionibus vacent.
Romanis, cum potenlia eoruni regiim a Bcneventanis Laudes quasdam Caroli, etc. Cenn.
metui colique per Romanum pontificcm coepta est. eBar. ibid. Sum. II.Grets.
Mam vix dum
Pippinus Ai&lulpbo devicto ct facta tAnnales Fuldenses an. 783 Ilildegardis morte
exarchalus donalione Romanis pontificihns , brevi narrala , Saxones bis a Carolo supcralos esse rcie-
Aislulphi ejusdem niorte superveniente, Spulctani ct Tunlimmensa eorttm multiludine interfecla. Dc dii-
Reneventani Pippino, quam Dcsiuerio parere maluc- pUci hac victoria sevmo 8st ni fallor. In laudata
runt, ut Stephanus il tcstatur (ep. 2, al. 8). Quare edit. Dochcsnii h;cc cpistola una est ex undecim, qna;
sub ejus successore Paulo I priedictum Auipertum vagantur pcr id dcccnnium ab anno 781 ad aHalcni
ibidem degere certum est; nam ipse de se ita b)qui- codicis. At certe post annum 783 data est, nani
lur (Cod* Reg. Vat. 90) i Ambrosius, qui et Aut-: Fastrad;c regin;B mcniinit, qiiam a Carolo duct:uii
perlus, ex Galliaruin provincia ortus , intra Samnii constal in finc anni cjus. Estque hic charactcr h;iu(l
vero regionem apud monasterium inarlyris Cbristi dubius aUariim omniuni qua^ scquuntur singuUc ;

Vinccntii maxima cx parte diviuis rcbiis inibulus, enim reginam nomin;nit, nulla commatris tituluin
non solum autem , sed et sacrosanGtis altaribus ad adjungit. Miiratorius fortuito hanc recle consigiiat
iininolanda Christi muiiera iraditus, operante beata curreiui aniio; scd vafcrriine, ul exarchaius domi-
et inseparabili Trinilate, sutliagantibus etiam nieri- nationem |)crlurbct , C;iroloque iriliuat siiprcmum
tis bcataiMarije virginis, temporibus Paiili ponlilicis jusin Ecclesi;c dilionc ; iUain autem i)oslponit alleri
Roinani, necnon et Dcsidcrii rcgis Langobardorum, (cp. 85, al. 8i) diictus nomiiic ejtisdem missi rcgii,
j)
scd et Arociiisi ducis ejusdcm provinciai quam inco- quain postcriorcm csse palebit inlia. (]i:nn.
lo, hoc opus cooteci atiiuc complevi, quodqueproptcr ^ Carolomannus C;iroli liiius n;ttus cral anno'
facilitatem cum inteiligciidi , Speculum parvulorum 770, nl stattiil P;igius (an. 785, num. 5) anctoritalc
vocavi. » Cen_\. Adriani cl ralioiic : quarc noiius (jiis aniius lbieb;it;
^
Sequitur in cod. catalogus monachor. ca^lero- adcoqiic tamctsi an. 781 adcptus Pippiiii noincn i!a-
rumque siinul congregaioruin, qiicin recte Lainlie- ii;c rcx ab Adriano inunclus essct, pii»'r adbiic ciat
cius iuiic cpistobj subjccit. E coiitiario Gretsenis novcnnis, ac pioindc rcgno ailniinislr;iii(lo impar,
posuit lanquam periochem, cpist. 00, al. 75, unde
, vixqiie Caroliis natii nnijor lirociniiim pcr b;cc tem-
liuc revocandus. Id. pora agciiat Siibpatrc. Hinc est, qiiod ltali;i ;in. 774
« I^mb. hem exempiar epislolic ejusdem papm
: subjrKjata et ordinata, iit aiiiiit Ann;ilcs Fr;iii(ortim,
ad domnum Carolum regem direcla;, in qua conlinelur admiiiislraliatur pcr duccs cl comilcs, (inos Caroliis
de episcopis. pncficiebat. Ciijusiiioili iioimtiMi occur-
civit;itil;i!S
^ Argum- Panv. {Cod. Vat. 1!.): « In undecima riiiit his cpistoUs, ut duo^s Clnsinus et Florenti-
iii

[Undec.J de cpiscopis ac prcsbytcris agil, nc arina nus. Alii vcro duccs, (|Uorum adniiiiisiralioni utilfcv
miliiaria induant, sed spirilualia, id cst ut jcjuniis et civilas cotniiiissa invcnilur, Francis mililibu* pnc-
oraliontbus vacent et visioncm Joannis inonachi,
; fiiisse vidcntiir qtii in Ilali;c n^gno crant. El sane
qua admonitus erat fidem Ecclcsiyc Romana! esse
, bunc G;iraniannum scq. anno tali niBncrc lungi
«iiorluam pronunliat vanam. » Apud Panviniuni,
,
comperlum crit. Id.
 ,

507 B. CAROLI MAGNI OPP. PARS I. SECTIO III. 36fi

lioiHiuibHS vo1)is cmiiUiassct, ut, Deo propilio, por A siciit cjus rcfcrcl)at locutio, vcre pbanlasma esse
voslnim pr;vcclsiiiu rcgalem (iisposilum corrigcrcu- existimalur; diccbant [Lamh., (lenl., dicebat] enim
lur vcl emcndarcnlur ", qucmatJmodum a uobis po- quod vidit primisin somnis coilos apcrlos et dextc-

poscil rcgalis polcutia, lihcnli cum suscepimus ani- ram Dci, deinde vidit postmodum somnium aliiid,

nio, soiitc in omnil)us. vcstris accommodantcs votis. tiirrem magiiam, et dcsccndcntes angelos, intcr quos
Talcm prorsus scimus vcstram regalcm exccUcutiam, vidit specicm bominis alas babenlis aquihc mortui-
quia iu liis nuHius cgct monitione, quia, Douiiuo que existentis ; ct aliam spccicm bominis alas ba-
conpitulantc beatoque aposlolorum priucipe Pclro bcntcm coluinbinas , et diccntcm : quia bic est
pro ipso scmpcr suirragaute, vcram prxilicationem Filius Dci <=
; absit ciiim a fidolium cordibus, ut
ortbodoxa;fidci quam ab cjus susccpit Ecclcsia iIi;E- fiiles Cbrislianormn morlua esse pr;cdicctur <^.

sam atque immobilem tcncns, ultroque irrcprcbcn- Nos eniin specicm aquiLc alas babcntcm, sicut a
sibilcm siuc macula vibrans cxsultat, atque in omni- sanctis suscepinuis Patribus, Joanncm cvangclistam
bus penitus fulgct, et non desinit emendare s;i!vos tcstamur, qui secreta cceleslia hominibus praidicat
atquc iniquos callidosque bomiues ab illicitis acti- Uoan. i) : In principio erat Verbum, etc. in spccie

bus. vcro columbai Spirilus sanctus visus est. Nam nun-

SetJ et captivos in sua propria rcvcrti crebris fe- " quam legimus Epcciem hominis alas cohiinbae indu-

cit diebus ; falus qui|>pc cst nobis praifatus Joanncs tam. Quaproptcr 435 "i"'is vestram laudautes fir-

niouacbus, quia dixisset 4*34 ^obis ut omnis q)i- niissimam alquc laudabilem fidcm, in hoc cognovi-
scopus spiritalia leiuirct arma cl non tcrrena, qua- luus quia vos phantasma ipsas rep«tastis visiones,

leiins si ita est quia militaria induunt arma ; hortau- iii co [Lamb. add. quod] a nobis pro eo vestra po-
tes vestrse notescimus aOco protectiie rcgali excellen- poscit regalis potentia, ut nequaquam a nobis con-

ti;c, ut nullo modo sic fieri permitlat, sed quoscun- dcmnarctur, anithematizarctur, vel flagcllaretur «

que in quolibct deferri cupit loco, tam episeopi neque aliquam adversitatcm ei facercmus ;
quatenus
quam presbyteri, ortbodoxa; lidei galcam ct salutis in his omnibus vestrae accommodanles regali petr-

induli arma, orationibus vacarc gnavitcr sludcant, lioni, in quantum ncccsse fuit ipsum admonuinius
ut cuncto populo ca qu.-c pro saUite animse sunt monachum, atque in proprium suum k)cum Lllaesum
spiritale gerant officium ^. Caiteri vero episcopi absolvimus ; nam si vcstrum illi non profuisset rc-

alque presbyteri in eorum dcgcntcs ccclcsiis, cano- galc adminiculum, ccclesiaslicam illi disciplinam
nice unusquisque pcr vestrum rcgale robustissinumi canonice infcrentes, sicuti monacho Cyrillo a nobis.
suum
pr;csidium valeant regere populum a Deo sibi _ corrccto et emendaio, monacbicam rcgulain illi de-
commissum. monstrare irrcprehensibiliter habuissemus ^. Ob ni-

Porro de revelationC cjusJem Joannis monacbi'. miam vcro aniorem veslrom cum magna patientia

« Non recte infcrt Muratorius,. duci huic man<Ia -

jurLs esse. lloc autcm loco Adrianu« mcmorat disci-
tum a Carolo ut laliii emcndarct, non enim jus pUnaiu regularem. Sanctus Aurelianiis cap. 41 de
alicnum invadere ausus csset (Vide cp. C3, al. 05), ea sic : i Pro qualibct culpa si nccesse fueril flagelli
nec pontifcx invasioncm siliiisset, ut alia occasione accipere disciplinam, uunqtiam legitimus excedatur
factum vidcbLinus (op. 93, al. 71). Quare credibi- numerus,.id est trigiula ct novem. » Rcgula item saii-
lius est monacbnm de Caroii subditis loqui quam cti liencd. de cxeommunicalionc, ac (liscipliiia scu

de ccclcsiastLcai dilionis bomiuibiis. Nam dcmcreri flagellatione c.ip. 23, 28, 30. Praicipue vero reg. M,
eum cupicbat, ut sibi ap. pontificcm patrocinarclur, saucti Columbani cap.seu Poenitetuial. de divei- lO^,

ne pcienam subirct cui crat obnoxius. Cenx. sitate culpaniin, ubi ad reiu uostram slatutum legi-
Lamb. el Gcnl. bicc qiuc scciuuntur a Tcn-
1' mus « Pro illusione diabolica ac pro modo visionis
:

gnagelio omissa lcgunt in manuscriplo' : seu a'ter- alii viginti quatuor psalmos in ordine, aUi quindecim,

nani vitam adipisci prwdicanlei eorumque cotifessio- alii duodecim indigcnlcs poinitentia psalmos decan-

nem stiscipienles irrepreliensibiliier sacerdotale gerant lare debeant. Ex quibiis paiet, Carolum pro mona-
r>

officinm. —
PLura hac super re in capituIarU)iis invc- cho intcrcedentem ne datnnaretur, excommunicare^
tur, flayeUaretur, haud f(icisse id pro visione quani
285 seq. lib. vii, c. l)!,
niiiutur {Capit. lib. vi, cap.
Ii3 scq.) qu;c rcfcruntur elLanv a Labbeo {Conc. ^ phantasmatis loco habuit, scd pro gravi alia culpa,
tom. Vll, p;ig. llG-2, scqq.). llLnc autem CaroU (iu;ie monachum impulerit ut Caroli patrocinium ex-

conslilulionum oi igincu. pctcndam esse liquct. Sed quireret, ne pa^nain subiret quK in monasteriis quaii-
locus intcgcr juxta lcctioncm codicis reslitui dcbct doque erat scvcrissima. Rem vidi in Regula Macjhtri
cx Lambecio ct Gculiloto de cpiscoporum arinis ab (cap. 13) quam refcreiis hoiresco. < Excommunicali
Adriano dcscriplis. Tcugnagclius cnim duo praici- vcro fratrcs si ita superbi cxsliterint, ut in supcrbia
piia illorum nuincra, pnvdicationem yidclicct et cordi-i peiscvcrantes in terlia die hora nona saiisfa-

confessiotiis susceptionem prailcrmisit, ni^i fortc iu cerc abbaii nokierint, cusloditi usque adneeem ce-
typothctam cuipa rcjicicnda sit, quem rcpelita vox danlur virgis. » 1d,
ojlicium, ut s;cpe accidit, deccpcrit. Id.
f Pro ecclesiastica disciplina flagellalionem accipi
c Lamb. liic legil : luvc est fides Clirisliana. oporlcre non csl dubium id cniiu epLstolai contei- :

d quis nou dcprehend;it fa-

Ex liac imaginatioue tiis dcmoiislrat, el pr;csertim regula hic memoraia.

rvjiticum mouacliuiu? Simiba uou dcsmit cxcuipla Qiiam pociiam buic monaclio aUcrius exemplo ad se
apad historicos. 1d. cmciidaii, Adriaiuis infligemlam putavcril, non li-
Poeuai obnoxiuiu Carolus fatetur nttouacbum, et
e quet; nam in rcgula sancii IJcufd. (cap. 24) abbatis
pro eodem intcrcedit. Ad flagcUalionis pavnam qiiod arbitrio rolinquilur: i Sccun.lum niodiim culpic cx-
attinet, Auton. Augustinus(ad cap. 50, al. 4G, Inijilr.) communicalionis vcl discipUn;c mcnsura debet ex-
uolat ex capitularibus rcgum Fraucor. in colloctio- tcndi, (lui culparuiu niodus in abbatis pondcat jiidi-
iies canon. irropsisse id geiius pceniCy nec ponlificii cio. > Canontce autem inferebalur dis •iplina, alia
 ; ,

m COl) DIPLOM. — MONU.M., ETC, SEU CODEX CAIIOLINLS. — EPP. ADRLiiNL 570
atquc l)ciii^iH'ale suscoplas comnionimsquc, ultro A Novimus rcgalis e.vcellcnli;c 437 ^t^sl'"* bcnlgui-
citroque divlnis pracccplis in pace ahsolutus cst. Ye- lalem pro Domini amore, :\l(|uc !)cati Pclri apostolo-

straiH regalem cxcclLMUiam una cum filia noslra rum principis, a quo incritis el pr;x;clara esl digiii-

pr.ccellciUissHna domna regina, vcstraquc 436 tale ditata Ecclesia, et sicul anians justili;c ^ unicui-

prcccelsa \n-o\ii mHllorum annonim curriculis regni quc suffragiiim impcrtire. Quatcniis pelcntcs, quse-
guhcrnacula perlVui divina facial clcmcnlia, ul in sunius, ui pro cjusdcm hcali Pctri fauloris vcstri amore
lioc mundo super omnes harbaras regnanlcs nalio- noslraque palerna dileclionc, siciil solila cst vestra

ncs, in ;€lhereis arcihus sinc fnie cum sanclis onnii- porfiilgida regalis potenlia, piorum locoium sollici

bus regnarc mercamini. Incolumem e.xccUcntiam tudine restauralionis jiivamina ferre. Iia et in sul>
vcstram gratia supcrna custodiat. jeclis \Grets., sanclis] monasteriis spiritalis malris
LXXXl. veslr;c sanctai nostr;^ Romanae Ecclcsiae, quibus
ITEM EPISTOLA, aiira [Lamh., a vcslra, et Gent., a vra] vibranlissima
AD POMNLM CAUOLtM RIXEM DIRIXTA, regali in triumphis pr;i;ccllentia conccssa alqiie of-
In qua continelur de monasterio snucti Ililarii c^nfes- lerla suiit f. Scilicct inonasterium sancti Ililariicon-
soris in Calligata : orat ne ipsnni " seu hospitales,
fessoris Christi, qiii pons [Grets., qui locusj in Calli-
qui jKT f o//cs [Gent., crt//t's] Alpium siti suni, in
peregrinorum ut n nnlla magna par-
siisceptione ,
B gala, una cum hospilalihus qui per calles Alpiumsili
vaque persona invadi [Lamb>, Gciit., invadere] si- sunt, pro pcregrinorum susccptionc ^ poscimus ui a
7ieret ^.
nulla mngna parvaque persona qualibel invasione
{An. Dom. 784, Cod. Car. lxxiv, chron. 80.)
hracbiiim p:ili vestra cximia siiiat clcnicntia, sed in
Aroumentum. — Monaslerium sancli Hilarii Galija-
omnibus pro nionaoliorum Dco scrvieiiliuin landibiis
lensc el hospitalia in Alpihus sita pro percgrinis
liospitio accipiendis, orat Caroluin, ne ah uilo alqiic susccptione |)ercgriiioriiin, justitiam illic con-
permitlat invadi, corripiatqiie Gundihrandum du- servare sicut solita est dignetur; ct invasionein
cem Florentinuin, qui aliipiot pecnlia Curlis Sa- quam GHumhrandus dux
santin;ie ad iii monaslerium perlinentis nsiirparat
civitatis 438 Florcnlin;c

simililerqiie alios terras ejiislein Curtis invaden-

^ in eo;lem monaslerio ingeril, in curle quadani
tcs, aUpic omnia reslilui cmcl monaslcrio. Sasantina , territorio scilicel Florcnlino, arripicns
D nwio •=
excellcnli<simo filio nostroque spiriiali ex ea illiciler plura peculia qua; illi miiiime pcrti-
coinpalri Carolo, regi Fraiicorum el Langoljardorum nent abstollenda, emendare julemini [Grets., jubea-
alque paiiricio Romauorura, Adrianus papa ^. tis] ; simulque terras quas ex ipsa curlc plures homi-

quippe erat regularis, alia saecularis. Id palel ex ca- p vennatensi archiepiscopo siihjocliim erat, licci Inlra fi-
pitihus Citroli Magiii pro monachis (Lahh. Cvnc. toni. ^ nesTusci;c. Sed ahanno^u.^ad 759jurisfuitAnscausi
Vll, pag. 988), qu;c, ut notat Sirmondus, ad annum Foropopiliensis episcopi. Etenim ciiin cssel ahhas
pertinent 789, nam num. 10 ha^c legunlur: « Li di- ejus monaslcrii, bencque csset mcritus de Steph. II
sciplina moJiachis regiilaris iniponatur, non secula- in Franciam eunte an. 753, bic grali animi causa,
rls; id est non orhcntur, non mancaliones alias b;\- cum exarcbalus dilionem adeplus fuit, Anscauso
heaiiL, iiisi ex auclorilale reguUe. > Quai explicantur monasterium concossit quoad vivcret. Eo vero nior-
can. 18 Francofordien. concilii : < Abbates qualihet tiio an. 759, monaslerium rodiit ad jus prisliniim,
tulpa a monaohis commissa, nequaquam permilti- ut palel ex diploniatihus poiUificiim ct rogum apud
mus c;ccare, aut nienibrorum debilit:itcm ingercre, UghoU. {de Arcliiep. Ravenn.). Ideiii hodieipie cxstat,
nisi rcgulari disciplin;c suljaceant. n Cenn. possidetur aiitein a Camaldulensihus, a duohiis circi-
a Desunt in ms. verba orat ne ipsum. Geint. ters;cculis. Mahill.(.l«. lili.xxiii, miiii.5; Uglicll. de
^ Apud Baron. et Centur. subjiciiinlur ista Ut : Arcli. Rav. et de Kpiscopis Foropopilicn. loin. II,
Gnndibrundo duci Florentino mandet , ut quoi eideni pag. 598). Veccbia/.zanus addit Pauliim I an. 757
monusterio abstulit reddat. Grets. Arguni. Panv. — confirmasse Ansaiico ahhaliam sancli Ililarii, cju.s-
{ Cod. Vat. 38 ) : c In irigesima octava [Trige- que rei tesl.em allbii diploma ponliliciiim. Cenn.
sima octava] commendat Carolo legatos mona- ^ Gravi haruin liltcrarum auctorilale utilur Mii-
sterii sancli llilarii in Calligaia. Orat iie ipsum, seu ralor. {Antiquit. Ilal., tom. IV, diss. 57) ad conipro-
bospitales, qui [hospiiales domos, qii?c] per colles bandiim lnhcrnis divcrsoriis Ilaliam tum toiiipo' is
Alpiiim siti[sjta;] suiil in susccplionem peregiiiioruni, c;irui.sse, quo vialoros se rccipercnt, rem diolu
ab ulla magna parv:ique pcrsima invadi sinal [per- D quain credilu faciliorcm aliud eiiiin cst paupei ihns
;

iniUat]; ut Gundibrando diici Florenlino niandet, ul pcregrinis bospitiiim pararc, qui esl, inonaslio;c re-
qiia; eiJem inonaslcrio abstulil reddat [resliluerei]. » giihc mos votiistissiiiius, aliud viatores diviles in
Cenn. hospitia conipellorc divcrsorii dof(>clu : t Ilospitali-
<^
Summ. 58, Bar. et Cent. Grets. taleni secianles, ai(^hat IMacar. {Reg. cnp. "10) per
^ Haiic epislolam inccrt?e ct ipsam relatis, quam oiiinia, ct ne avorlas oculum, aiit inancm (!imilt:is
c;eleroqui indagare nihil roferi, liic consliino, lum pauporcin : ne forle Dominus in hospilc, aiit in paii-
qiiia data post annum 783, tuni (jiiia diicein Floren- perc ad tc vonial, ct vidcal te b;csilanloin, ot oon-
liniim memorat, quem in pnccedeiiti ( Col. 3G6 tomn:iris. d Clorici sub finoin quarti s;coiiIi (Conc.
iiot.6)una cum aliis prxesse aichain aul phiribus
iiiii Carth. III, cap. 27) tabernas ingredi prohibciitur
civilatibus regni Itali;c advcrsiis opini(mcin falsam nisi peregrinalionis neccssitnte compulsi. Et multo
de Garamanno iiiisso regio. Cenn. :inte iii Orienle criiiit prohiliiti (Concil. Laodic. o:;p.
^ Lam!). cl GeiU. lijgimt ,1 quo ob exallationem: 2i). Vide cl Cod. Thood. (lib. ix, lit. 7, lcg. ct
1)
sancta; Dei Ecclesia' prwclaram dignitatem merita ii)i commctitar. Golhofr. Ii>.
est, etsicut nmanlem justitiw.
f
'i
Sicsiipra (op. 55, al. fiO) Ri^ginaldummemorahal
Mabillonius {An. lib. xxii, iiiim. '28)an7i8 sex
diicom Cliisiiuo civilatis. Quare non cst duhiiiin
minimum mon;isieria roconsct iii Tiisoia, qiioriim (piin Carolus uni ctiam civilati ducom pr;cessc vo-
nnum ostG;d;iolonso, seu G;ili:it(>nso, do quo loqiiiliir
luciit. h>.
Adrianus, fuiidalumuue ail ab Ililaio ahb lc. Idcin Ra-
 ; :

371 li. CAKOLI MAGt\l OPP. PARS I. SECTIO III. 372

nes sine ratione .ihslulerunt , reddeie veslra a Deo A tio Ravennaj
concedit Caroio ca pctenii perAr-
inspirata regalis potenlia faciat, et pro amore ejus- vinnniduccm missuin suuni, per qnem duos equos
miseral pontifici, (|uonim aller delccerat in via.
dcm regni ca^lorum clavicularii et nostro, pnefati
Graliasagit, at iiobiliores pinguioresque alios pelil.
monasterii niissos " milissinio vultu ac benignissiuia
Domiio ••
excelleiiiissinio lilio nostroque spiritali
!)ilarilate eos suscipienlcs, justiliic quam a vobis pe-
eompatri Caiolo, regi Francorum ct Langobardorum
lierint clemenlissime sicut soliti eslis accipiaul elTe-
alqiic palricio Romanorum, Adrianus papa.
ctum, ut diguam pro ipsis mouacliis seu percgrino'
Pra;fuIgidos alquc neclareos regalis potentia; ve-
rum susceptionc suscipienles mercedem, polius va-
slriB pcr Arvinum ducem J susccpimus apices in
,

leamus in confessiouc janiloris regni coelorum pro

quibus refercbalur qnod palatii Ravennatis civitalis
vobis liliaque noslra douma regiua veslraque
, ,
niusiva 440 ^1^1'^ marmora, caeteraque exempla
triumpliatissima prole, divinam exorare clemeuliam,
tam in strato quamque in parietibus sita, vobis tri-
ut hic ;i;vis tcmporibusquc regni gubcrnacula fruen-
bueremus; nos quippe animo et puro corde
libenti
tes in aitheriis arcibus consortes, cum ipso Christi
cum amore vestrae excellentiae tribuimus cffe-
niniio
confessore healo Ililario, eflecti iuveniamiui. Inco-
ctum, et lam marmora quamque mosivum caetcra- ,

hnuem excellenliam veslram gratia supcrna custo-

que exempla de eodem palatio vobis concedimus au-
diat. B ferenda, quia per vestra laboriosa regalia certa-
LXXXII. miiia, multis bonis fautoris vestri beati Petri clavi-
439 ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP^ , geri regni coeloriim, Ecclesia quotidie Iruitur ^, qua.
AD DOMNUM CAnOLUM REGEM DIRF.CTA ,
tenus merces vcstra copiosa ascribatur in coelis.
In qna conthietur de molivo [mmivo\ atqiie marmore Suscepimus eliam per eumdem Aruinum, equum
palntii Ravennnta' [Ravennntis\ civitatis ; pra'(iictus
papa domni reqis dilioni, vel qnidqnid exiude fa- utilem unuin a vobis dircctum, alius autem qui cum
cere volidsset, libenti animo se iribuere dicit ^. ipso directns est, defectus in ipso itinere , mortuus
{An. Dom. 784, Cod. Car. lxvii, chron. 81.) est. Unde ob vestram memoriam maximas referimus
Arcumentum. — Musiva, marmora, aliaque ex pala- grates, Sed secundum nostrum amorem quem ex in-

Qui missis Franconim eamdeni auctorilatem tri- cat ac Ferrariensis ducatus ibidem meminisse
,

huunt ante adcplum impi'rium, qua illos per nonum unde majoribus civitatibus duces, co-
inferri possel
sa!C. usos esse testatur liistoria, aut eorum indolem niites minoribus pryefecisse. Ac cum jndices ple-
non sunt assecuti, aut a verilate al)eunt. li siqiii- runique eos appellet, quo generali nomine tunc tein-
dem ,
qui ullro cilrotiue ibant Adriani lempore, poris utraque dignitas designari videlur incoiiiper- ,

armd non erant quam nuntii vel legali, quibus tum mihi esse fateor administrationis genus. Huc ac-
quandoque res nionienti comniiltebantur, flagitanle Q cedit, quod Stephaiius 11 Adriano eodem teste (epist
ponlirice. Quamohiein Ahianus, quod animadver- 51, al. 54), ducem quidem misit ad Ravennatinm
tendum, cadem plirasi de missis nionaslerii Galia- urbeni administrandam, sed preshyterum ejus colle-
lensis loquilur, qua passim usum esse vidimus tam gam esse voluit (pro causis scilicet ecclesiasiicis) et
de apostolicis qiiam de rogiis niissis. Ce.\n. judices utrumque appellat Adrianiis. Mnralor. {Antiq.
b Argiim. Pauv. {Cod. Vat. 12) « In duodecima : /;«/., tom.l, diss. 5), quanquam falsis abductus opi-

IDuodec.] Carolo regi mosivum ac marmor palalii nionibus a veritale aberret , plura suppeditat hanc
lavennatcnsis jmosiva, ac marmoia urbis Ravennic] histori;c ponlificiae partem illustrantia. At de his op-
tam in lemplis quam in parietibus, et stratis sita, sic- portunius agam infra. Cenn.
e Eginhart., cap. 26, tradil ea marmora pelila esse
ut pctierat, donat. Pro eqiio misso gratias agit
orat sihi mitti cquos qui ad suam Auiant sessionem pro oinanda basilica mirse pulchritudinis a Carolo
ossibus atqiie pleniludine carnis decoratos. Id. Aquisgrani exstructa; caeterumargumentum tam evi-
j>

Sum. l^, Bar. ct Ccnt. Guets.

«; dens ponlifici;e dominationis in e.xarchatu Murato-
•1 Eumdem duccm alibi (ep. 92, al. 8G) videre est rius ipse (an. 784) in dubium vocare non audet. Ne-
modo ducem, moilo comitem appellari; itemque (ep. que eniin Caroliis ista a ponlitice concedi sibi pe-
89, al. 90) comilis tantum titulo insignein. Ita pro- teret, nisi supremo ibidem jure gavisus esset, neque
miscue nuncupalos Armoricse principcs, quandoque pontifex ultro largitus eadem esset, pro tot benefa-
etiam Normanni;i} dynastas ostcndit Ducangius (V. ctis quodammodo relatnrus gratiam , ut luculenter
Comites) plurimos apud historicos, Dilmari qiioque declarat; sed rex aultacitus auferret,aut ad se trans-»
auctorilale apudBurgundos non consuevisse comitem ^k mitli prasciperet et poiilifex haud gratiam quaereret
vocari, nisi qui ducis honorem possidebat, aniiiiad" *^ ex munere quod juris regii esse cognosceret. Quid
vertit. Cujusnam gcnlis esset Arvinus promiscr.e vero? Ne domlnationeni pontificis fateii compulsus,
comes et dux nuncupatus, noii attinet qiucrere. No- videntur asserere, contimio aliam cpistolam Adriani
tari id tamen oporluit, tum ne duo crederenlur Ar- subjicil (ep. 83, al. 84) qua pontilex mercatores ¥0*
vini hisce in epislolis regia legationefnncti esse, tum neticos e sua ditione ejecissejuxla Caroli voluntatem
ut discrimen leneatur inter duccs prini;c stiipis significat. Inde autem colligil Carohim ibi domin.-j-
Francorum regum , cum ipsi Carolini , qui postea tum esse, quasi vero rex prwceptionem miserit ponti-
reges facti sunt, duccs taiitum essent , et duces se- fici ; non hic officii ergo nsus fuerit (quod frequenter

cund;c stirpis, seu coruindem Carolinoruin. Hi enim factum videmus) pra'cipiendi verlio, nt debuit , ne,
uni plerumque pnx^erant civitati, nt nupcr vidiinus non dicam in principem lam hene de Ecclesia meri-
Clusinum acFlorentintim fecissc. Illi aiileni toli \ux- tum obsequio, sed olficio nuntium remisisse videre-
erant provinci;ie, subdilosque habebanl comites, qui lur, Nonne et inter privatos id factum semper ,
et

singulas civitates administrabant. Et qui olim per hodie fit in litteris? At paulo infra eadem in epistola
coiniliv;c gradnm ad ducalum ascendebnnt, nunc du- legere est : per vestram clemenlisshnnm regnlem pra;-
calum nomiiie, re comitivam assequcbantur. Quare ceptionemeum exinde expellere ornninodignemini.^itm
et duces et comiles generatim omnes dici poleranl. Adrianus Garamannuni uiuiin ex ducibus Caroli ali-
Perinde esse in ditione ponlificia aflirmarc non au- qua in civilate regni Ilali;ie coiistiluto, qui ecclcsia-
sim.nam^ndcoAdrianum (ep. 54, al. 51) constituissc stic^e ditioni molestus erat inde amoveri pelit a
,

comitem civitalis GabelUensis, quam brevissiniam vo- rcse, ulplanius dicam ad eam cpisl. Id.
373 COD. DIPLOM. - MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. - EPP. ADRIANL .74

rnuo corde ciga veslruni habennis pra^fulgidum rc- A multis qua; ennmerare longum eos
est, casligans
cum sanctorum Patrum traditionibus ^ .
gnuni, lales nobis faniosissinios emiUile equos ,
qui
{An. Dom. 785, Cod. Car. xcvii, cliron. 82.)
ad noslram sessionem facerc debeanl, in ossibus al-

que pleniludine carnis decoralos ,

qui dum in omni- Argumentum. — Univcrsis episcopis, a»-
Ilispani.-c
divisse se .(Egilam bona lide ordinalum a Willi-
bns aspeclibus laudabiies exisiunl, veslrum pricful-
cario archiep. Senonensi, et in Ilispaniam ad prx-
gidum triiimphis laudare valeant nomen «, el pro dicandum missum, Mingentii cujusdam magislri
hujusmodi rc,441 sicut solili eslis, dignamab ipso sui errores propalare. Monet ul stabiles in aposlo-
lic;ie doctrina ab ejusdem falsis docto-
sedis vera
Dei apostolo suscipcre valcatis rctributionem, ut una
ribus caveant. Elipandi ilcm, ^t Ascarici, 443
cum domina regina vestraquc nobilissima prole in aliorumquc Nestorii blasphemias recoqueniiuiu
hoc mundo regnantes, in «Iheriis arcibus vilam ajtcr- luBresim multis Patruni auctoiilatibus confligit.
iiam adipisci mereamini. Incolumem cxccllcntiam De Paschale ctiam recte celebrando, depraidesli-
nalione, gratia, et libero arbitrio fuse el sapieii-
vcstram gratia superna custodiat. ler agit ; ul ab immensa errorum serie illos pra^-
niuniat, qui Feliciana jam hairesi crumpente iu
LXXXIIL llispania glisccbant.

442 ITEM EPISTOLA ADRIANI PAP.E, ^ Adrianus <=

papa episcopus servus scrvorum Dci
dilectissimis nobis omnibus orlhodoxis ( piscopis per
EPISCOPIS PER UMVERSXM SPAM.VM COMMORANTIKUS Dl-
RECTA, MAXIME TAMEN ELJPIIANOO VEL ASCARICO CUM universam Spaniam commoraiilibus ^ .

EORUM CONSENTANEIS. Inslitutio universalis nascentis EcclcsiiB bcati

Petri sumpsil honore principium, in quo rcgimen
Pro hivresi vel blasphemia,quod Filium Dei adopti-
vum nominat, cum multis capitulis sanctorum Pa- ejus et sunima consistit, cx cjus cnim ecclesiastica
trum eos reprchendens. Nec non et de Paschali disciplina, per onines ecclesias rcligionis [Gent., re-
feslivitate, sru et de sarKjuine pccudum, et suillo,
gioiiis] jam crcsccnte cultiira, fonte manavit. Ni-
et snnguine [Lamb. om. sanauine] suffocato, quem
in errore pra'dicantes dicunt ; ut qui ea non ede-
CicnLC synodi non aliud pr«c<pta lestantur, adco ut
ril, rud.s el inertiditus est, auos sub anathemntis iioii aliquid supcr eani ausa sit constituere, cuiii
vinculo obliqalos, et ab Ecclesia exlraneos dicit. videret nihil supra meritum suum posse conferri,
Similiter et de prardestinatione Dei, quod si quis
omnia denique huic noverat Domini scrmone coii-
ad bonum pradcstinalus esset, contra malum resi-
stere necessc illi non erat : si vero ad malum tiotus cessa. Ilanc ergo ecclesiis toto orbe diftusis velul
[nalus vel pra'destina(us] , bonum illi cxercere ni- caput suorum certum est esse mcmbrorum, a qiia
hil proderit. Pro quo capitulo apostolicis adhorta-
si quis se abscidit, fit ChristiaiKTi religionis exlorris.
tionibus eos castigans, necnon el de hoc, quia com-
munem vitam cum non baptizatis paga- C""' '" ^'^^'*^"^ "^" cwperit csse compage « Audi-
Juda;is, el C .

nis, tnm in escis quam in potu, seu el in diversis viinus quippe qiiod quidam cpiscoporum in partibus
erroribus [agunt vel dncunl] , nihil pollui se in- vestris degcntes, apostolicai sedis doctrinam coii-
quiunl, nec non et de filiabus eorum, quas populo
gentili iradunl, vel de sacralionibus eorum, seu et
temncntes, contra [Lamb. add. Romanam et] ortho-
de mulieribus, quoi vivente viro sibi marilum sor- doxam fidei trailitioncm novas introduccre nituntur
tiuntur, simulque et de libertate arbilrii, vel aliis hscreses, proetermittcntes 444 ^^sis elcctionis

a Sanctus Grcgorius Magnus Petro subdiacono. •1 Circa cpistoUe a^tatem malui Basnagio qiiam
qui patrimonio Siciliajpra^fcctus cral (lib. xii, ep.oO» Pagio aliisque adh;t!rerc. Is siqnidem suis in obsor-
ind. 7) praialiis hicc scribil i Unum nobis caballum
:
vaiionibus bistoricis ad Feliciaiiaiii Ii;i'resim (Caiiis.
iniseriim, el quiiique bonos asinos Iransmisisti; ca- Ant. lect. toin. III, p. "284, seqq.) rem diligeiilissiiiie
ballunl illum scdere non possiim, quia miser csl; il- scrutatns noii anle huiic annuin datam epistohini
!os autem bonos sederc non possum, quia asini siint. demonstrat. Cenn.
Sed petimus, uts: noscontinere disponilis, aliqiiid vo- e Tolum bniic locum ab Institulio universalis,
clc.
I)is condignumdeferatis.» Sancli utriusque ponlificis, desumpsit Adrianus cx Ronifaeii I cpislola ^'«Jcfjsis
p occiaro utriusque genere nati simile factuin coiife- episcopis per Thcssnlinm constitulis. Eam vidcMs iii
ras. Iii Gregorio ponlificem videas , qui, quan^iuain colleclione Rom. Ilolslenii (par. i, p. 05) ubi cti^sm
huinilis,oninique virlutepraistans, maiestalem tamcn adiiotatiim reperies Nicolaum 1 (cp. 8 ct 42) e|)i-
pontificiain non vult vilcsccre; in Adriano autem ct T\ stohft cjusdem auctorilate iisiim csse ; in fiiie
se-
l>!)ntificis et principis majestatem suspicias , qiii cund;ic partis (pag. 275.) Totum priticipium hujus :

nlriusque salagcns non utilitalcm solum, sed ctiam epistoUe tratiscripsit Adrianus 1, cp. 97, Cod. Cur.,
splendorem in exteriori a|)paiatu desiderat. Cenn. edit. Grctseri, p. 522. Tiia peccat Adriaiius, nisi
^ Arg. Panv. {Cod. Vat. post 4i) « Idem Adria-
:
forle in librarium rejicienda esl cidpa. Priiiio lin. 4
niis [Iladr.] papa epistolam ad oinnes Hispani;« cpi- oiiiiitit dt' ; legeiuUiin igitiir de bcati Pctri. Dtin-
scopos scripsit, inaxime tamen ad Elephanduin et de lin. 10 imilat seiius, legique debel super cntn ;
Velascharium [Elip:induin et Ascaricum]. In hnjus nempe, ut recte llolslenius, super cutn honorcin
cpistoLe inilio Romanam Ecclesiam c;iput omniiim benti Pelri. Quamobrem P. Couslanlius in notis ad
membroruin seu aliarum EcclcBiarum [caput Eccle- haiic epist. (pag. 1057. b) inonet, caiione vi Nic;x'ni
si;iruin] noniinat et quicunque se ab h;ic abscindit, coiic. in vcteribiis coJd. legi Ecclcsia Rottiatin sctnper
hunc Ciiristiaiuie religionis extonrm ficri dicil. De- habuil primatum, al Ont^snel. coiriiple pr;vlerre,
inde refutat Elepliaiidi lElipiindi] s<ni Ascar.ci erro- scinpcr hnbeat. Demuin lin. 14, Icvitcr pccc^it x\(lria-
rcm, quo Filiuni Dei adoplivum dixerat, opponcns mi3 legcndo, a qua si quis se abscidit ; nam Boni-
inler alia diclum Roni. viii, pioprio filio non pi-per- faciiisait: a qiia se quisqnis abscidil. C;eternm Ni-
Athaiiasium Alexandrinuin cpisc pum,
cil, ct citat colaus, ut idein llolslenius animadverlil, pririlcgia
Gregorium Nazianzcmim, Amphilocliium lconii cpi- srnicti Pctri Chrisli statula a Gelosio appcllnri docel.
scopum, Grcgorium Nyssenum, Chrysostomum, Au- Yiilcant patroiii Dionysian;c collecl. iium tanti ino-
gustimim, llilarium, Leonem papam. t Id. monli epistola cidcm referalur accepla, numque ad
« Mcminerunt epislola; hujus Rar. cl Ceul. Grets. illam coarclanda sit aposlolica scdcs. h.
575 li. CAROLI MAGM OPP. PAIIS I. SIXTIO III. 576

bonli Pauii ajDsloli sctilenliam, qiu« ait ((.'«/. i) = A 'yl^'''t> '» paitiljus voslris venieiis ,
qiioil pojiis est,

Si qiiis vobis evangelizaverit, prwter qnod evautjcli- ul tjiis faina in aiiribus noslris soniiit, iion recte iile

zutnm liabnistis, aiiathema sil. Qiiapropler exstil- Egiiu prycdicat, sed errorcs quosilam Mingenlii ma-
laiilibiis aiiimis cotifideiiliiis oilhoiioxain lidiMii vc- gistri siii^^ scquciis, extra ciitholicam disciplinam, ul
stfain incilannts, ul ab omni peslis inctiisii pcclora lorlur, conatiir doccrc, et alia pliira capitiila, qu;e
veslra sapientcr intcmcrata scrvctis, ct recla; rulei absqiic iiorma ecclcsiaslica [Lamb. add. siinl] aliis

doctrinam, quani a sancta tiosira calholica ct apo- S;iaderc videtur. Quod si ita est, vestra fidelissinia

stolica sede oliin pnxidecessorcs vestri a sanctis no- diicctio qu?c norinaiu et disciplinaiii saiicta! tiostr;c

slris piicdecessoriUus stisceperiitit, usque in finem llomana! Ecclesi;e consequitur , nullo inodo eorurn
defendere aUine olservarc nihilomimis sntagatis, iiisaniam creilcre vel sequi sludeat; qiiia procul du-

Quoniam {Mattli. x et xxtv) qni perseveraverit iisque bio miniinc nos [Lamb.., vos] ciedimus saiiclsc Ro-
in ftncm hic salviis eril a . nianai Ecclcsi;e igiiorare disciplinam, sed potius

Quamvis ergo niagna locorum intcrviilia nos divi- admonentes , ad verain cl orthodoxam ftdein eos re-

dant, si in unitate ftdci nostrac pcrscveraveritis, ducere sluJeatis ^. Porro ct dc partibus vestris per-
vobiscum sumus ; laniiiin ut sit, auxiliante Do- vcnit ad nos lugubre capiiuliim, quod quidam epi-

nuno, conslantia perscverans, diceiite apostolo B scopi ibidcm dcgentes, videiicetEliphandus et Asca-

(Philip. i) : Vobis enim datum est pro Christo, non ricus, cum aliis eorum conscntaneis, Fiium Dei ado-
solum ut in eum credatis, scd etiam ut pro ipso pa- plivum confitcri non erubcscunl, quod nullus e qua-
tiamini. Dudum vcro quod Wulcharius arcbiepisco- libet b;«rcsi antca talem blasphemiam atisus est ob-

pus Galliarum suggessit nobis pro i]uodam Egila, lalrare, nisiperfidus ille Nestorius, qiii purum bomi-
ut eum cpiscopura consecrarel, valile nimisquc eum ncm Dei confessus 446 <^^I^ Filiura '. Quaproplcr
in ftde catbolica et in moribus alque acliljus lau- nullo modo eorum serpcntinum vcnenum, in qualibel

dans, ut conseci-alum vcslris partibiis emilteret parle vestram subripiat vel coinquinel dilectioncin ;

ad pncdicandum i'; nos vcro pr;«dicti Wulcbarii sed sanclorum principum aposlolorum Petri ac Patili

arcbiepiscopi pelitioiii crc;lentcs, consuetam <= ilji divinam tencntcs confessioncm , atque eorum san-
licenliam tribuimus, ut canonice cum examinarct, clx catholicic el apostolica; Romanae Ecclesiae se-

445 quatenus si post discusiion' m el vcram exa- qucntes Iradilioncm ,

parilerqiie pra^cipuorom ac
minationom, rectum et catbolicum eiira invenisset, catholicorum probabilium Patrum dogmala ample-

episcopum oriiinarel ; et nullani qnamlibct alienam cientes, firmi et stabiles, atque immobiles, et incon-

sedem ambirel vclusurparct, sed solummodo aiiima- cussi , una nobiscum in eorum luculenta Iraditione

ruin lucra Deo ofTcrret; qui una cum Joannc prcs- C perscverare irrefragabililer et iiicunctaiUcr nitimini.

a Saiictiis Innoceniius in decretali epislola ad lOiO). Ibi enim legitur « A nobis et successoribus
:

DecentiiiiM EugMliiniiin : i Cnm sit, inquit, mani- noslris consuete portari in quarta Dominica. >
festum, in omiiem Italiam, Gallias, Ili^^pani^is, Afii- Adrianus igilur ail se jiixta sanct;e sedis consue-
cam, alqne Sicirtam, et insulas inlerjacentcs nullmn ludiiiem archiepisc^po Galliarum, ut
concessisse
instituisse E; clcsias, nisi cos quos ven. apostolus suai jiirisdictionis limiles excederet, episcopum alie-
Petrus aiil ejiis successorcs conslituerint sacerdo- n:c picvinciai consecrando. Vide pr;iid. epist., not.
tes, aut lepiant, si in his proviriciis alius apostolo- CtLNN.
rum inveiiilur, ant IcgiUir docuisse qui si iion ; ^ Nomcn haud inaudiium : nam Migetiiis exeunte
Icginit, qnia niisqiiam invcniunt, opoitct eos hoc sexlo s?eciilo Narboncnsis provinci;c metropolila in-
seqiii, quo Ecclesia Romana cuslodit, a qua cos
I
terfuit concilio Tol. iii, ciim Reccaredo rege Leandri
p; incipium acicpissc non (iubiura cst, iie, dura pere- opera Ariana hajresis abjurata est an. 589, alii(|ue
giinis assertionilius sludLMit, capiit instilulionum vi- pariter Tolctano an. 597. Egite etiam nomcn in Hi-
deantur omittere. » Quain sane decrctalcra tanti spaniis notum pcr seplimum saiciilura. Quarc bunc
balmerunt Ilispani, ul singula ejus capila in suura gencre Hispanura, ex Occitania illum, quieolim cuni
codicem cano:uiiu tianstuleiinl (lii). ti, lit. 20 lib. ;
ilispani;\ conjuncia erat , probabili admodiim conje-
IV, tit. II, 15, 18, 56,), queniadmodum vidcre est ctura credlderim. C;iclcrum pnecipuus Migctii error
ap. Card. Aguirrium (Tom. III. Collcct. Max.), qui dc Pascbate non erat Quartadecinianorura erroris
codiccm illum prior cdidit ct in Antiquit. Kccl. ;
instauratio ut putat Basnag. (Canis., Ant. Lecl.
,

Toin. 1, nam codex idem tam Aguirrio quain D lom.U, p. 28G), scd Dominicam
Ilisp.
scriploribus aliis erudilissimis ignotus, a mc dele- - '
• proxime scipientem, .

si luna xiv coiitingeret sabbato,

.
pr;ieterniiltendam
ctus casiigatioique editus, tanlis aniiqu;c Ilispa- docebat, qua super re satis est diclum in laudala
nicnsis Ecclcsi;c lenebris dissipandis veluti fax luci- ejiist. 70 el ejus notis. Id.
dissima iter aperit. Eo scilicet ducc non tnodo hunc pncdicta
Errorcs qiios fugiendos inandat, ct
f in
liltcrarum Adriani locum assequimur, sed nulli alii,
cpistola el in bac inferius recciisentur. Yide notas
praUer aposloloruin principein cjusquc successores,
ad eamdemcp. 70. 1d.
reclam doctrinain Ilispanos relulisse acceptam
lidci
certo discimus ante octavura s;cculura, quidquid de
f Quam
recte in Argumcnlo Panvinii el Centuria-
eoruni traditione s;cculo eodem nata credendum tor., necnon in synopsi hiijus colicis lillera! dal;o

sit. Romanorura siquidem pontificuni auctoritas et dicantur praicipiie ad Elipandiiin et Ascaricum binc
documenta alia secus docent. Ci:.\n. patct. Nam uleiquc crroris Nestoi iani primipili siig-
gillanlur. Quam profecto bisloriam fiise persequunlur
b Vide supra (ep. 70, al. 9G, not.). Id.
Eiherius et Reatus in epislola ad Elipandum (Canis.,
••
In cod. ms. legitur consucte ex reccnsionc Gen- Ant. Lect., toin. 11, p. 297 scqq.1. Vide et Mabillon.
Quam n;im
ego vocem rejiciendam non puto summa erroris era<
liloti. ;
{Ann. lib. xxv, n. 52 scqq.) :

video sancium IX, eadcin uti in bulla in-

Leoncm Cbristuin Dei Fiiium esse adoptivum , iion prO'
stilutionis ritus Ros:e aure;e apud P. Calmct {llist. piium. Id.
cmC et eccl. Lolharintjla', lib. xix, nuni. 101, p.
 , ;,

COD. DIPLOM. — MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. — EPP. ADRL\NL 578
In primis confessionem beali Pelri principis aposto- A invisibileni visibili el sine lempore, qnse sub lempore
loruui atquc ciavigeri regni coelorum lenentes, qui non alius et aliud absil; utraque unum vero. » El
ait : Tu cs Cliristns Films Dei vivi a {Mattli. xvi). infra ; i Si qnis cx operibus perlectum , aut post
Deinde vas eiectionis beati Pauli apostoli ^ subposte- baplisma , aut post ex mortuis resurrectionem ado-
rium fulei, qui inquit : Proprio Filio suo non pcpcr- plioncm digiius cst dicit, sicut quos pagani praescri-
cit Deus, sed pro iiobis omnibus tradidit illum (liom. plos [ascriplilios] inlroducunt, anathcma sit e.

viii); et si ipsi principes apostolorum Filium Dci Unde pnccipuus Ampbilochius Iconii episcopus in
vivl el proprium confessi sunt, quomodo ol^Jatjaiites sermone suo 44g in sancta Epiphania nos docuit :

autumant hiT^retici, FiliiiniDei adoptivum (liccio, quo i Nunc iii Spirilu saiiclo propler adoplionis gratiam,
solo audilo omnisChrisiianus gemons pavescit? Undc inipossibile eiiiin te accipere auctoritalem adoptio-
beatus Athanasius Alexandrinus episcopus, anliquus nis, et clamare : Abba Patcr, nisi signanlc adoplio-
et egregius pra;dicator, de divina Incarnatione Verbi nis spiritu. j Et post pauca : « Nisi ille passus
consonantesancta prima synodo, quae in Nicica, in- fuisset servi forma, modo tu gloriam ado-
nullo
fra cailera ait : « Si quis vero adversus divinam ptionis liicrarcris. » Et post modicum « Diligilo :

Scripturam dicet, aliuni dicens Filium Doi, et alium, iniperiale donum ; capilc adoplionis dignitatem. »

qui ex Mariahominem secundum graliam c, qui ex ^ Sed et beatus Gregorius Nyssenus episcopns super
Maria hominem; et si quis Domini nostri cariicm Slattluvum disponens [disscrens], ita ait « Si vero :

desursum dixit, et non ex Yirgine Maria, aut iinmu- pacificus es, adoptionis gratia coronaris. Quateniis »

tatam 447 deitatem in carne , el confusam, aut et bcalus Joannes Constantinopolilanus episcopus
alienatam, aul passibilem Domini dcitatem, aut in- qui et Chrysostomus ad neopbylos scribens in-
,

adoralam Doinini Dei carncm, sicut homiiiis, et n(m slruit : « Bencdiclus Deus, iternm dicamus, qui facit
adorandam, sicut liominis et Dei carnem, huncana- mirabilia solus, qui facit universa , et converlit uni-

ihemalizat calholica et apostolica Ecclesia, conscn- versa; eccc libcrtatis serenitate perfruuntur qui
liente divino Aposlolo et diccnte : Si quis vobis lcnebanlur ante captivi , el civcs Ecclesiflc suiit qui

evangelizaverit ,
prseler quod susccpistis, anatheina fueranl in pcrcgrinationis crrorc; et justitiye in sorte
sit {Gal. i). » versantur qui fuerant in confusione pcccati ; non
Sed et beatus Gregorins Nazianzenns, qui et Dei- cnim sunt tantum libcri , sed et sancli ; non tanlum
loquus, scribens ad Cledoiiiiimd infra ca;tera inqnit :
sai cti, sed ct jiisii ; non solum jusli , sed et filii ; ncc
t Si quis duos introduci' filios, nnuin quidem qui ex soliim filii, scd ha^icdcs; non sohim ha-redes , scd
Deo ct Patre, sccundum vero qiii ex matre , et non et fralrcs Chrisli; iicc lantuin fratres Christi, scd
unum et eunulem, is adopionc excidat ,
qn;c pro- cohan-cics; non tanlum cohaeredes, sed et ii cinbra;
inissa est his qui rccte credunt. Natur.-c vero diuB ,
non niembra tantuin , sed ct teniplum ; nec tantuin
Deus et homo
ut cl aninia et corpus; filii vero non
, lemplum , scd et organa spiritus. Benedictus Deus
,

duo, neque Neque enim hic duo homincs qiiam-

dii. ;
qui facit niirabilia solus. Yidcs quot sunt baptisma-
vis Paulus quod interius hominis et exterius appcl- lis largitates, sed multis quidem videtur cadcsiis
lavit(7 Cor. xv). Si oportet continuo uicit , alium et gratia peccalornm remissione tantum consislerc,
in

alium ex quibus Salvator, sive non quod et ipsum nos autcni honores computavimus decem hac (!c :

a Uberrime hac de re idem Adrianus

in epistola nostro corruptns esl In editione Billii ita liabct con-
quac pramiittitiir concilio Francoford., ann. 79i ce- vcnicnter Gncco textui : « Si quis duos filios, alteruin
lebrato advcrsus Elipanduin. Non enim unum aiit ex Dco ct Palre altcrum cx matre , noii autcin ,

idlenim ScriptunB locnm aflert : sed ingenti loco- nnum atqiie cumdem induxcril, is ab ca quoque fi-
ruin serie praemissa prosequitur Patrum auctoritati- liorum adoptione excidat quw, rccle crcdciilibiis ,

bus allalis, qui ct ip^i Scripturas interpretantur ct , proinissa csl. Quanfiuam cnim Dcus et homo dua;
calholicani doctiinain de Jesii Chrislo proprio Filio natura; sunt, quenuulnioduin et aniiiia et corpus, non
Dei acerrime vindicat (La!)be, Conc. toin. VII, p. lameii duo liiii nec dii qucnuulinodiiin iie hic qiii-
, :

lOi.4 seqq.).
.. Cenn. dcm duo honiincs, tainotsi l\uiliis ad hunc iiiodum
Meiidosus locus, uhi subposteriumsh fundamen-
!>
C inlcrnain ct externam hoiiiinis p;;rtem appellaverit
tuin vel suppositum. Gukts. Grciserus putat nicii — Al(Hie ul paiicis rcm complectar, aliud quidcin atque
dosum locum al vere suppostorium a Grcgoro
; aliud sunt ca, ex quibus S;'.Ivalor (iiisi vero id qiiod
Magno inlcr sacra minisleria rcponitur, ul notat ccriii non polcsl idem cst cuin co quod in oculorum
Cangius; et continualores sive illnslratores adjiiii- ;;spt'ctuni cadil; ctqiiod lemporis cxpers est,cum co
gunt patcram foitc illain inlclli;-i ^ux iioculo iiilcr
, qiuid tcinpoii sui)cst) non t;inieii aliiis , atiiue alius
Ijiliendum siipponitur. Quamvis igilur alkisio nniius ahsit ; amho ciiiiii h;cc conjunclioiie uiuiiii sunt. »
propria yidcatur; ut Paivus clavi(jer re(jni cmlorum; Infra « Si qiiis cx operibus pcircctiim fiiisse, aiil
:

ita Paubis vas suppositorium fidci luincupaiur. Nam post baplisnia, vd rcsurrcctionciii a morliiis in 11- ,

^uhposturium, suppostorium ct supf^ositorium idciu iium adoplatum dixcril (jueiiiadiiiodiiin quos Gr;C( i

— UlcniiK!
;

^alcnt librarii tantuin incuria e pro o irreiisit.

: ascriptilios iiitliiciinl, aiiallKMiia sil. » li>.
1d. locns, Atb:iiiasii ncnipc cl N;izi;inzciii in pnvdict.i
•= Lamb. ct Gcnt. : sccundum cjraliam adoptatum, cpislola Fiancofoi (I. conc. i»i;cciinlc alTcrliir iibi^pu;
$icul vos, qnatenus csse duos /ilios, nnum secundnm discrc|)ans a vcrsionc, (pii liic iililur Aciiriniis.
naturam Filium Dei, qui ex Dco, et unum se- Ulcnpic aulciii cst miitilus,
Allianasii iii priiuipio,
:undmn (jraticm. N;izianzcni in qu;c cniin hiiic scijuuntnr, i!'i
fiiie :

J
Forle intra vel inter. S. Givg. Nazianz. , orat. dcsid(>r;inlur. Tainclsi dala opera ea ponlirex pra-i
3l edit. nov;c P;Misieiisis. Gukts. tcrinillit « Scd, inquit^is , hiijus cxpositio capiluli
:

•^
Locus islc Nazianzcni lotus fcrmc iii apogr.pho tcnipoic rcscrv;itur op|)ortuno. » Ce>n.
 » » :

579 R. CAROLI MAGNI OIT. PAKS I. SKCTIO III. 580

causa eliani iiifantiilos haplizainus, ne sinl coinqui- A si Dcns de lapidibiis siiscilaret filios Alirali:»; facli
iiali peccalo, nlcis d(;Uir jiisUliie adoplio, lia^redilas, siiiuus filii AbialKC iinitaiido fidcm, noii nasccndo
fralernilas Chrisli , ul ejns ineuibra sinL oinues , ut pcr carncm, sicutenim illi dcgcnerando cxhicredilati,
spirilus inhabilalio fianl. > sic nos imitaudo adoptali. » Et infra idcin in alio
Ilein idem ipse snper Joannem evangclislam do- scrmone : « Paler diligit Filinm, cl oumia dedit in
cuil : i Non euim inulilis fias erga bcneficnm, ncqnc nianu cjus (./ortn. iii); adjecit, omnia dedit in niauu
conlrariis retribue, qui tibi fonlem beatiludinis do- cjus, ul nosscs ct hic qua distinclione diclum
iiavit , ubi enim adoptionis diguilas, ibi uialoruin sit : Pater diligk Filium ; qiiarc ergo Pater non di-
nuipulalio, et bonorum omniiim datum. » Idem ii)^;c lifjjit Joauncni ? ct tamen non oiniiia dcdit in nianu
[Luinly. add. iii] rsalmis « Faclum esl : islud, ct cst cjiis; Patcr uon diligil Paiilum ? et tanien non om-
hcc mirahile in oculis noslris, ut nos , (iiii aiilc nia dedil in maiiu cjiis; Palcr diligil Filium, scd quo-
passiouem 449 I^omini sine lcstamento eraiiius ct niodo Pater Filiiim; non qnomodo Dominus, servum.
legc, adopiarcmur in filios Dci «. > Qiiomodo unicum, non ([uomodo adopiatum «.

Ecce, dilcctissimi nobis, qualitcr sancli Palrcs Paritcr beali Hilarii Pictaviensis episcopi super
Orientales docuerunt,' intcr dona cbarismatum ado- Malthreum impiit expositio : « Beati pacifici, quoniam
pliouem essc, et nobis omnibus, qui in pcccalis nali ^ filH Dei vocabuntur; pacificoruin healitudo adoptio-
siimus, et ilcrum per baptismum renati, a Domiuo nis est merces, ut filii Dei maneant ;
parens enim
nostro Jesu Christo Filio Dei unigenito, concessam. omnium Deus unus est, nequc enim aliter transire
Unde cl heatus Augustinus egregius doctor in sermo- in nuucupatiouem famili;e cjiis licehit, nisi ohlivione
nc de Natali Domini iuquit : < Audite , filii lucis, earum rerum assiimpta quibuspossumusofrcndi, fra-
adoptati in regnum Dci. i Et iterum in explanalionc tcrna invicem charitatis pace vivamus. > Scd et hea-
saucli Evangelii super Joannem pro lioc manifcsle tiis Lco egregius papa alque praicipuus doctor cx
clocuit : i Qiiotquot autem receperunt eum, qiiid eis sermone sancta; Epiphania! ita nos docuit (Scrin. 5)
procslilit? Magnain benevolentiam, magnam miseri- «Unde quod illustrcs viri, univorsarum gentium per-
cordiani. Uiiicus natus est, el noluit manere unus. sonam gcreutcs, adorato Doinino sunt adepti, hoc
Mulli homines cum filios non habucrunt, pcracla in populis s'iis per fidein, qu:ic justilicat impios, totus
ivlatc, adopiant sibi, ct voluntate faciunl quod natura mundus asscquitur, et hseredilatem Dci ante saccula
iion polucrunt, hoc faciunt homines; si aulem aliqiiis pneparatam accipiunl adoptivi, et perdunt qui vide-
liabcat filium unicum, gaudet de illo magis, quia solus haiilur esse legitimi. > Et post caelera ex ipso sermo-
omnia possessurus est, et'non habcbit qiii cum co di- ne : < Illa nobis currcnda est via, quam ipse Dominus
'

vidat lucreditatem, ut paupcrior remaneat. Non sic seesse lcstatusest; qui nobis nullis opcruin merilis
Dcus; uuicuin cumdein ipsum,quem gcnuerat, ct pcr suffraganlibus sacramentoconsuluit et exemplo, ut iii

quciu cuncla creaverat, misit iu liunc mundum, ut adoptionem vocatos per illudproveherelad 451 s«'""
non esset unus, sed fratres haberet adoptalos; iiou lom, pcr lioc imhueret ad laborcm. > Itcm cx ejusdem
enim nos nati siimus de Deo, quomodo Unigenilus, hcatissimi Lconispontificisscrmonede passionc Donii-
sedadoplati per graliam ipsius, illc enim vcnit Uni- ni : < Nos auteni, dilcctissimi,qui ah ignorantiai tene-
genitus solvere pcccalnm, > etc. Item iu alio sermouc hris Iilieriiti,fidei luineii accepimiis, et in Novi Testa-
ejusdem libri : « NuIIo modo aulem possunt dicerc nieuti haireditatem per cleclionem adoptionis intra-
hahere se charitatcm, qui dividiint unitatem. >
vimus, icstivitate, quam Israel carnalis pcrdidit,
His dictis subscquentia vidcamus : < Pcihibuit Joan- gaudeamus. > itcm alins sermo ejusdem de Penteco-
nes testimonium, quia vidit. Quale testimonium per- sle : < Nos autem, dilcdissim;, ad beatam hacrcdi-
hihuii ? (iiiia ipse cst Firms Dei ; oportebat ergo ut laiem cl anima} et carnis pcr regeneralionem sancli
illel.;!pli/.:irctquiesiFiriusDciunicus, non adoptaliis; Spirilus adoptati, sacratissimum diei istius feslum
adopi;>iililii uiiiiislvi sunt unici, uniciis habcl polesla- raiionahili obsequio cclehrcmus : confidenles cum
loin,;ul(tuiaiinniiiiisteriuui,Iicctbaptizclministcr, non i^c^no Paiilo aposlolo, qiiod Douiinus Jcsus ascendens
pcrlincusad numoriim fralruin,quia inalc vivit elmalc j,, altum caplivam duxitcaplivitatem, dedit dona lio-

quid noscousolatur? Ilicoslqui b;iplizat, etc. •'.>

agit, n^iaibus; ul Evaugolium Dci per omne humanai vo-
Nos euim dc gentl- et oinnis lingua confileatur
450 IJcm in alio sermonc : < cis eloquium priedicaretur,
bus vcniinus; de gentibus aulem non venircmus, ni- (luoniaiu Dominus Jesus in gloria est Dei Patris.

a AinphiIochii,Grcg.NyssonictJoaunisChrysostomi sefcrant,paslcrior(!ata a pontificejam senio confecto,

aucioritates desimt iu pr;odicia ci»isloIa. Ckn.n. clegaulior ac vcheincntior priori, anliqui inoris de-
1»
Ad Patriim Latinoruin auclorilates quod attinct, crcudes rcfcrrc vidcatur : h;cc autem, quam vcrsa-
magna occurrit (liscropantia, ut conforonti uliaiiKiiic nuis, a rcliquis qti;c in Codioe continonlur nullalenus
cpislolam, qiia sanctiis Augiisliuus lcsiis adducilur, (lisoropans privattim Adriani studium patefaciat.
apertuin erit : ibi cnim pltira pontilex Io(|uilur Eidcm voro si addatur alia piolixior ad Carolum Ma-
quam Augustinus ; secns hic fieri ruiiicl. In. giium dc sacris imaginihus, (pre cxstat in concilio
^ Ilinc inagita stMiuitnr intcr ulrauKiuc cpislolam Nic;eno ii, inaxiiua ulriusque Ecclosi;c, Oricnlalis
discrcpantia. Hilarii siquidcm et Leoiiis loco illic nimirum ct Occidcntalis, sollicitudo paleliet qu;e
Grogorins et Ambrosiiis addiicuntur : tant:i(iiio est (iccobal p.uitificem vitx sanctimonia el crudilione
sciibciidi variolas, iil licot opistohx! inviccni (lislont insigncm. lu.
annis iiovcm duiitaxal, ciMndcnuiuc auctorcm piai-
 ;

581 COn. DIPLOM. - MO.MM.. F.TC, Si:i; C :oi)i:x CAUOUMJS. — i:pp. aduiam. 08-2

Si cniin saiirloriMn onniimn orlliotloKOiiiin V,\- \ (|iio cli;un si liin;i (pi;iila (locima s;ihhato conlingal,
initn pro liiijiisinoili oitiisciila vohis cxanissfinii^N, sc(piciiti dic Doininico hina (ifiiul;! deciiiia colohran-
anlea chart;c ol srriploifs ilciiccrciil qiiain (liviiins diim Pasclia s;uicla synodiis iNica.'na siiie anibignilato
pcr coriiin ilispiilalioncs ccssasscl si-rino; scd in his lit'in;ivil.

omnilnis vcslra lidclissiina crctiiililas atl lidcin ca- Altontlilc, tliloctissiini nohis, et illiitl qiiod bcalus
Iholica; cl aposlolic;c Rt)inana! Kccl(si;c cos qiii in
Prolcriiis 453 Alexaiitlrina; Ecclcsi:e pr;csnl, pr;c-
crrore posili siinl rctligciilcs , rnicliiin aniinaniin
dcccssori noslro he;Uissiino Leoni pap;x\ ob pi;c ine-
Deo oflcrrc slmlclc, ul nohis vohisipic polissiimnn inori;'i iMarciani piiiicipis jussiiin, (iircxit; post plii-
liicrmn accrcscal; » p;nitoiqiic cl lioc pcivcnil atl
rima ciiim il:i ait: Olim quidein Doiuimts per Moijscn
noslras apostolicas anios, iinotl niiilli in parlihns il-
sifjnificnus dicil : Moisis iste vobis iiiiiiitin mcusium
lis in insipicnliain aUpie cordis donionliain tlovoliili, priiuus erit in mciisibus aiim, el facies Pasclia Do-
pra;deccssormn noslrormn sajiclormn pontilici ct mino Deo luo quartn deciinn die ineusis primi
noslras rclalionmn alqiic adinonitionmii scrios, sc- {Exod. X ). Ft post pauca subjimxit diccns : « Sl
cundum vcnorandi Nica,'ni concilii iiisriliilioncin de qiiando in dic Dotiiinico quarta docima luna reperta
Paschali fcstivilatc, ila conloninore aiitlcnl ,
qiiod
in scqucnti soptimana cst dilalanda fcslivitas,
csl,
si pleniluniuin qnarto dccimo scilicct liiiue die, s:il)- B sictil ct veteres Patrcs noslri feccnint, ([uartas dcci-
bato contigorit, alio die Dominico, vidcliccl quinlo mas liinas occurrenlcs in aliam Dominicam Iransfe-
decimo lunai die Pasclia sanctum miniine celohialur, renlcs. t Unde conslat, dilcctissimi, non amplius
sed praitermisso codcm quinlo deciino die, in alio liujus vcnerand;c feslivitalis solomnitatem extendl
sequcntis soptinianie Dominico, qui est vicesimo fas esse quam usque in vicesiinam primam lunaj
/^52 secundo liina; die, Paschalis fesli gaudia pro- diem, rlte obscrvantes hebdomada; dlerum nume-
nuntiant celehranda. Quod si interins nicnte per- rum, dum solaris cursus a luna; cursu omnino dis-
pondilur magni ac vcnerandi Nica^ni concilii Ire-
cordat, quoniam in sex (piidcm diobus, crcator otn-
centorum decem ct octo sanctorum Patrum simul nium Doininus a:lhcreum firmainentum onineinque
convenientiura promulgala Paschaliuin foslivilatum cjus ornatum, rutilanlia a'quoris atque leliuris gi-
ralio, procul dubio omiiis error onniisque ambigni- gncntia ac clementorum materiam , et cunclo-
,

tas ab haisitantium cordibus anferetur ; sed dum rum rcptilimn anitnaiitia patravit, et posSrcmmn
plerlque proprla commenta, ut acuti, perspicaces et homincin seplimo
e limo finxit agri ^, et iii dit^

niundanai scientiK gnari, spiritalis vero eruditionis requievit ab oinni opcre quod patrarat; his ncmpe
Ignari, vindicare desudant ; olilanam Palrum tradi- septein die!)us a quarto dccimo die lun;e, qnod cst
tionem desidiosa ignavia prajtereunt, et vera nien- C plcniliuiium, si Dominica tamcn occurrerit, qu;ic cst
daclis obumbrare codem quippe niagno
inhianl. In
prima et sancla dios, pro eo quod non oportet in ca
Nicaeno concilio dccennovennali cyclo Patrmn con-
jejunarc, inlermissis in alia Dominica, qu;e cst priina
firmato sentcnlia, ita inter cajtcra ibidem fcrtur pro-
ct sancla dics, vicesima prima liina rationis ordo
mulgatum, quod non amplius quam usquc ad viccsi-
cxigit sanclmn Pascha a Christianis celebrandmn
mani primain lunae dicm hujiis sacnc fostivitalis so-
natn si in sabbalo quarla decima luiia pioveneril,
lemnia dilatenlur. Quam Pascha; rationcin et An- non est intermittenda subscqucns Dominica, quiiila
liochcnum dcmuni vencrandum corroborans conci- decima vidclicot lun;e dies venerantes canidcm Do- ,

lium, inter reliqua ita inihi, in primo scilicel capi- minicam, qu;e est prima sabbatorum dies, in qua
tulo, constat cxaratum : « Omnes qui ausi fuerint lux, juhenle Deo, in ipso mundi exordio prodiil, in
dissolvcre dofinilionem sancli et magni INicxni con- qua et vera lux Salvator noster ab inferls carne re-
congregati sub prajsentia piissimi et veneran-
cilii,
surrexit; nam 454 si octo dics a qnarta dcciina
dlsslmi principis Consiantini, de salulifcra sancti lumcdic, quando jcjuniumsolvitur, intcrinittuntur, ut
Pascha; solemniiate, excommunicandos cl ab Eccle- iti vicesimo socundo die luna; Paschalis fcsiivilas di-
sia esse abiiciendos censemus; t et si tainen con- latetur, ergo jam non seplima, id est hebdomada,
tentius [contentiosius] adversus ea quie bone sunt sed ogdoada, ut stolidi quique ct vccordes profani,
constitula perstiterinl, atrocioribus submissuros in- zaut, dicenda aiquc observanda est; Inlnondnm
terdiclionibus ccnsuerunt. Nam ct bealissimus Dio- quippe ct illud ralio suadet quod scplcm hobdo-
nysius, In ea quain de ralionc Paschie promil cpi- mad;c et non ocio inlcrmitltinlur a Pasobali foslivi-
slola ait : < A dnodecimo Kalendarum Aprilium dic, tate usqtie ad sanclam Pontocoslon, in (lua paraolo-
cunctorum Orientalium sonleiilia a;quinoctii ciirsus tmn Spirrtum a Palre Uedoniptor noster Dol vi\l
vernaUs conscquatur, docrevcriint, maxime iEgyp- Filius post gloriosam i-csnrroclionom snain sanclis
tiorum peritiam, qui hujus calculationis gnari docti- snis aposlolis misit, pro quo rcgiain gradieimir viain,
que sunt, inquirondam, n spocialiler adnotaiur, in cl non dcclinabimus penilus per tortuosum cl dumis
a Ilactonns de hairosi Elipandi cl Folicis Urgollon- foriam loco nrwr,
giiagolii inciiriam irpononlis ,

sis, qua Dei Firiiim adoptivmn pi;cdicahant. Erroros (piam vooem bi(' (piotiuo logiiiit U;iinl'ociiis cl Gonli-
cietcri de Paschate, de pncilostinalioiic ac de lihoro lolus. Qiiarc no ti<jri (iiiidom vox adiiiillonda, taniot^i
arbitrio cum pluribus onarr;uitiir iisdcm fore
aliis (irvn (>ti;nn agriini signilioot. Illo onim :cvo ologantiiis
verbis, quye snporius vidimus op. 70, ;d. 90. Ci:nn. inflcclcbatur «ri'(j, nrviv, quani rtri'«, urvorum, lu.
^ Ad camJem cpistolam (intcr nol.) argucbain Ton-
3S3 B. CAROIJ MAGNI OPP. PARS I. SECTiO 111. 58*

ac liibiilis rei»leUtm callem ,

perganl pcr cuin lii A Dco iios adjuvanlc, monslrainus. » El posl <;i'lera :

qni ciipiuiil iiova ligiiicnla ct sceleruiH inoiiuiiiciUa I Opera crgo niisericor<ri;c ac justiti»; pra'paravil

coinponere, iit inerito spin:c cl Iriliiili geiicrenlur Dcus in a'ternitate ii;coiiiiiiulabilitalis su:c, ct si<ul

cis. Jain (piidein (liiilnm (leeessores ct praMleccssores futmorum oiHMiim siionim niiii(pi;iin fnit ignariis, sic

iiostri san<;li poiililiees pro liac (pucslioiie siiiuihnie iii eoriimilem <>p(!ium pi;ep;n;ili()iio iiuiKpiam iiiipro-

h;cresi illis partihns coininonitoriiiin alqiic adlior- vidiis : pncparavit ergo justili(;>iidis liomiiiil iis niC'

lationem dirigenlcs, congrua capitula hcati Cyrilli rila; pnvjiaravil iisdcm glorilicandis cl pncinia ; nia-

alquc Thcophili, ncc non ct alioruin sancloniin Pa- lis vero non pncparavit volunl^itcs malas aul opera
Iriim, quos dinuinerarc longiim cst, promulgaiites m:ila, s(!<i pnvparavit eis jiisla et a^lcrna supplicia,

doeiieruiit, qiiod veslric dilcctioni giiariim esse du- li;cc csl ;vtcrna pnt^desliiKilio rulurorum operiim Dci,
hium iion est, pro <pio non silcnnis, chanssimi, iin- (luasn sicut nobis apostolica doctrina senipcr insi-
pensius vos coinnioncrc, ut a falsis fratriliiis cavea- nuari cognoscimus, sic ctiam liducialiler piaedica-

l"S, et co modo quo sancla noslra Romana Ecclcsia, nuis; beatus enim Paulus pncdestinationcm eorum
caput oniniuin Ecclcsiarum Dci, Paschalem celeltiat 456 nn'^s Deus gratis salvat, el cvidenler el frc-
solcmnilatein, et rectc, si Dci tenct tradiliones, ct <liicntcr insinuat; ipsc eiiim dicit de Deo, Nam qnos
vos procul dubio celcbrare sluileatis , iil sicut pa- B pra^scivit, et pra'destinavit conformes fieri imafiinis
rcs nos Cliristianorum lidci religic cllicit, aequalcs Filii siii , ut sit ipse primoyenitus in mnltis fratribus ,

niinirum in festivitalibus efliciat. {Rom. vin). El post : Quos autem prwdestinavit, lios

Yerum cliam et hoc dc partibus vcstris audivnnus et vocavit : et quos vocavit , hos et justificavit ; quos
quod qiiidam pollicenles, at<pic in erroro persevc- nntem justificavit , hos gloriftcavit (Ibid.); niliil in-
rantes, pricdicant ut qui non edcrit pccudum aul ccrtuin in Dci operibus nulat, quia nihil sua; praj-
suilliim sanguinem ct sunbcatuni, rudis cst aut in- deslinationis cvacuat, pncdestinationis igilur mnR
eniditus.Nos quidein apostolica prx'cepta imbuii at- opcra vocalione Deus inchoal et glorificatione con-
que cruditi conlirmanles pncdicamus quod si quis summat. Non laincn in omiiibus quos vocat, sed qiios
pcciidum aul suillum sanguinem vel sufTocalum nian- secundum propositum vocat; diligenlibus enim Dcum
ducaverit, non soliim lolius esl consolationis aiie- omnia cooperantur in bonum his qui secundum pro-
niis, sed ipsius qiioqiie intelligentia) comniunis455 positum vocali sunt. »

prorsus extraneus, unde sub anatheinalis vinculo Ilem et post nuilta : « Tencatur ergo praedeslina-
obligali in laqueos incidunl diaboli. lionis veritas a lidclibus ciinctis, quia quisqiiis divi-
IUud aiitein quod alii cx ipsis dicunt, quod pric- num non credit in hac pnxHlcslinationis consilium ,

dcstinalio ad vitam, sive ad mortcm, in Dei sit C iioii perveniet ad gloriosum cjiisdem praidestinationis
potestale , et non nostra ; isti dicunt : Ut quid coiia- cfTectum; quis^prs aulein non esl pncdeslinalus ad
niur vivcre, quod in Dei est poteslate? Alii ilerum gloriam , iiivcnilur sinc dubio pncscitus ad poinam,
dicunl : Ut fpiid rogamus Deuin ne vincamur tciila- qiuy ideo in Dei pncparationc pnr>dcstinata cognosci-
lione, <iuod in noslra cst poleslate, quasi lilierlate liir, ut pcr eain infidclitas atqiie iniqiiitas puniatur;
arbitrii? revera enim niiliam rationem reddcre vel propter quod beatiis Judas apastolus qiiosdam prae-
accipere valent, ignoranlcs beati Fulgontii cpiscopi destinatos dicil in judicium liis vcrbis : Subintroierunl
ad Eugypiiim presbyterum contra scrinonem cujus- enim quidam homines impii, qui olim prcescripti et
dam Pelagiani opuscula directa, quibus infra nuilla pncdeslinati crant, in hoc judicium Dei nostri {Jud.
idcm Paler docens, ha^c verba subjungit « llli au- : iv). Yigilanler autem in doclrina Spiritus sancli,
lem diim pro se gratiam solum repreheiisibililcr in- pncdcslinaios impios non dicit ad peccatum , scd ad
Ironiillunt, in se dainnabililer calcaverunt ,
qui alios jiifiiciiim, i(I est non ad inipictatein, sed ad punitio-
ad vilam, alios ad morlein asscrunt dcs'inatos, ad- nem. Non eniin praedcstinali sunl ad hoc quod vilio-

verle quibus impietalis se nexibus liganl : si ad bo- sas impietalos adiniltui>t, sed ad illud quod judicio
num pr;cdestinatus sum, contra maluin resistcre ne- ;T;quitatis (livin.ne recipiunt. Ipsorum enim opus est
cesse niihi non erit; si vero ad malum naliis, boiuim (piod impie faciunt, Dci autein opus quod jusle reci-
niihi exercere nihil proderit; ac sic in ulraque pai tc, piunt. i

inlercbiso appctitu laudis et glori:c, uiius securilale, licm post cxlera : < Proinde quod aiiclor illius

alius desperatione lorpcbit, ac per lioc otiabilur scimonis subsequenter adjunxit dicens : Quin polius
justitise exercilalio, oralio cessabil, languebit opora- iaccssanter oremus ;
quia ipse Doininus dicil : Sine
tio. Scd non ila est; quin potius incessanter oreinus; imermissione orate, ne intretis in tentationem, et post
qiiia ipse Dimiinus dicit : Sine intermissione orale, ne niliilominus; contra onmc peccalum, non solum ora-
in:rctis in tentationem. Nihilominiis conlra omne pec- tioiic, scd cliam laborc luctemur, et iterum : sic la-
Ciiium, iiou solum oralionc, sed eliani labore luctc- borantes vocat Dominus diccns : Venite ad me omnes
niur, quia ipse Dominus pncscnli lcclionc teslatus qui laboratis et onerati cstis , et ego vos reficiam
est (juia unus<]uisque propriam niercedcm accipiet, {Matih. xi) ; sed nos a Deo humililer graliam posca-
secundum suum laborem. Hccc verba ,
quibus auclor nuis, quam 457 collaboranlcm jugiter liabeamus,
serinonis illius vcrilatein pncdestinationis nilittjr pi'r quaiii nos Dcus et in labore cuslodiat et ad nier-
opiviignare, inconsiileralc aKiue iudiscrctc prolala, ccJcnj peracto labore perducat. >
585 COD. DIPLOM. — MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. — EPP. ADRIANL 386

Porro, (lilecUissimi, diversa capitula qiiift ex illis A renlcs quod sanolis siiis contiiHl cuUorihus qui ojus

tiidivinuisparlibiis, id cst,quod mulli dicontes scca- pra'ccpla cuslodiunt, et ab initio inundi (fivin;e cjiis

Iholicos esse, conimunem vitam gcrentes cum Ju- placucruni majcslati, desiderabilem promissionem
dacis et non baptizatis paganis, lam in escis quam- qiiain ait : Venite, benedkti Patris mei, percipi:e re-

<Hie in polu, et in diversis errovibus niliil (inum vobis prayaratum ab oricjine mundi.
pollui se iiKiuinnt : et illiul quod inliihitum esl, LXXXIV.
ul iiulU liceat jiigiim duceie cum infidclibus, ipsi 459 ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP.€,
enim (iliassiias cuin aliobenedicent, etsicpopiilogen- A» DOMMISl CAItOLlJM RKGEM DIRF.CTA,
lili Iradentiir, et quod sine examinatione pnefati In qna coniinelur de Yencciis [Lamb., Gent., \enc--
qiioquc ticis], ut de Raveuna seu Fentapoti expellcrcnlnr,
presbyteri ut pricsint, ordinantur, et alius
nec non ct de Garamnnno duce, qui posscssioncs
immanis invaluit erior perniciosus, uteliam, vivenle
liavennatis
\\ j-.wnh., res et p.] Ecclesice violcnlcr
viro, mtilicres sibi in connubio sorlianlur, ipsi pseu- mvasisset vcl exspoliasset b.
dosacerdotes, simulque et de libertate aibilrii, et (^1«. Dom. 785, Cod. Car. lxxxiv, cfiron. 83.)
alia multa, sicut dc illis audivimus partibus, qiuc ARc.tMENTiiM. —
Regi?c voluntati se statiin obseciin-
longum cst dici. Quapropter, dileclissimi, oportet dasse : Yeneticos niniirum negotiatoies cjici nian-
dassedeexarcbatu, clPcntapolialqiie insuperaiclii-
vestram industriam solerlissime vigilare, el sicut de- B
episcopo Ravenna! praicepissc, ul ex oinnibiis locis
cet Domini sacerdotes, niilli veslrum liceat canones ecclesiasticaj dilionis at(|ue iis qua; jiiris eraui
ignorare, nec qiiidqiiam facere qiiod Patrum possit Raveiinatis ecclesia; illos ejiceret. Conlra eiiiu
orat, ut Garniiaiiiuim duceiii, <pii Ravennalis ((•-
regulis obviai-e, qiia; enim a nobis res digna serva-
clcsiai pioruiiKiuc alioiuin locoruin pi;ediain ccclc-
bitur, si decretalium norma coMstitiitorum pro ali-
siatic;i! dilionis territoiiis sila invaserat ae imiili-
quorum libilo liccntia popiilis perniissa frangatur? ficias admonilior>es sus deque habuerat, ab ollicio

Unde constat ut si quis de pri.ediclis capiiulis obno- ci coinmisso amoveat.

Doiniio c cxcollenlissimo noslroque

xiiis reperictur, post unam ct sccundam adbortalio- filio spiritali

nem, si noluerit se corrigere, profecto is regulari- coinpatii Carolo, regi Francorum et Langobardorum
lcr a consortio fidelium Dei, ut pote corruplor Pa- at(ii'e patricio Romanorum, Adrianus papa J.

Irum iraditionimi, extorriselTieiatur, et inicternacon- Ad aures elemcnlissima; regalisexcelleniia; veslne

demnatione inveniatiir. Caveuduin ergo dileclioni intimaiites innotescimus, quia dum veslra rcgalis in

veslr* est, inagnaque diligenlia prohibcndimi, ne triumphis victoria prxcipiendum emisit, ut a parti-
per ejusmodi homincs exslincta dudtimscandrda sus- bus Ravennsescu Pentapoleos expellcrcntiir Vcnetici
citentur,el de exciso olimdoguiatealiquod in provin- ad negotianduni, nos illico m parlibus illis einisinius
cia ejusdem mali gcrmen orialur; qiiod non solum ^ vcstram adimplonles regalem voluntatem, insuper et
in radicibus suis crescat, scd etiam sanclaj Ecclesi;c ad arcbiopiscopum pr«ccptum diroximus, ut in quo-

suboIemvenenosuiodorisinficiat.Qui corroctos sevi- libet lerritorio nostro et [Lomfr., G(?n^ add. nostroj

deri volunt, abomnisuspicionesepurgcnt,etobedieu- jure sanct» Ravennatis ccclesi;^, ipsi Venelici pi;c-

do vobis probenl, se essenostros, quorumsiquisquam sidia alqiie possessiones haherent, 460 omuino (nis
salubribus praeceptis satisfaccre detraclavcrit, sive exinde cxpcllei-ct, et sic Ecclesise suaj jura manibus
suis teneret e.
ille clericus, sive 458 sit hiicus, ab Ecclcsia; socie-
lale pcllatur ; nc porditor anim;» su;ic saluti iiisidie- Quid autem contigit de Garamanno ducc qui su-
tur alienae a. Sed vos, diloctissimi, nostrai sanct;c bilo irruit siipfir pnedia el possessioncs sanct;c R:i-

Ecclesia; calholicai et apostolicic orihodoxam fidcm vennatis ecclesia! in nostris territoriis sitas, et lum
ampleclentes, pncdicarc nitimini ut sicut unus est solum eas occiipavit, sed et omncs fniges a pra^dicta

pastor nostcr Christus, omnes si-

Dei vivi Filius, abstulit eoclcsi;i, et de aliis piis locis? Nos quidem
liiul in uno ejus cfliciainur aggregati ovili, ct quem- st;ilim eum adhorlari sluduimus, ut &i fidclis vcster

admodum uiiius capitis suinus membra, unumeHici;!- cxisleret, ipsas possessiones piorum locoriim Feddore
mur corpus in Cbristo Josu Doinino nostro, promc- piorsus iion omiltcrct, quia ot jtiris ccoIesi;e R:i-

a
Nonnullas mulationes, easque admodiim tenues, d Rccte hanc epistolam collocari an. 785 conlra
deprehcndimiis iu epistohc parte ista quam ox aiile- cos qui vagari illam sinunt posl 781 iiicerlo tem-
desumpsit. H;oc relitpiis ni;ijor nulla eiiiin
rioii aiia : poiv, vol iiide coiistat, (piod Garamanniis diix, (|ui
Wilcharii archiepiscopi Galliaruin nientio lit. Nou Caroli logalione fungeb;iliir, designa-
:inn() siiperiori
quia niortem occuiiiierit, n.iiii principio ej»isloi;e Carolo eodem siiorum armorum ditx
tiisiiue er;it a
lanquamsupcrsteslaudaliii, sod (iiiia nil opiscdpislli- in llalia, suo jmn muiierc fiingebaliir; naiiKpie iii
spaniai cum Galliarum aichiopiscopo negolii erat : sanct;c sedis dilioiiem rapaces maiiiis extendenleu»
contra Egiiain, ad qiiein antorior illa cpislola data Adrianus potit romovori ab oflicio. (a^N\.
fiiit,ordinaverat,atque ad rectain doclrinam inslruxc- e Qtiid a Vciiolis iiioroaloribiis timori^t
Caroliis
rat. Ce.n.n. regiio Uali;e, liipiol ; a pontilice lanltiin peli-
iion
^ Argum. Panv. {Cod. Vat. 5): < In qiiinta isse conslat, ul tota ex Ecclosi;c dilione illos pello-
[(|uinta] iiidicat se ju.-sisse, ut Veneli Raveiimi, seu ret, ne iis qiiidom cxceptis, (pii janipridem iilic
Pontapoli expellerenlur; tuiii Garmanmim [(iaram. j luibilanlos possossionos cliain comparaveianl, ali;is-
diicem res ac possessiones R;iveiinalis occU'si;v in- ({iie faoiiltatos, atit bona oblinobant in iis logioiii-
v:isisse. Quare [cxponit. Qiiare] Caroliiin orat, ut biis. poiiiilioom aul jvr so, aut jior arobicp.
Oiiiiii;i
pro more Pclri cuin exp^lLit, iit suu lerritoria intiA- Ravoniialoin explosso adoo plaiiiim est iii lilloris»
ila permaneant. » Id. ut saiioke se.lis duiiiiiruiin uogari r.oii possii. 1d.
' Sunim. 5, IJar. ol Cciit. Giuts.
 ,

387 B. CAROU MACNI OPP. PARS I. SF.CTIO m. 388

veniialium, sive laliuni locorum pioruui esse videnlur, A Pracstolalos nimisquenobisoplabilcs rcgalcs veslros

ol iu no?lris tcrriloriis silsc sinl. Ule vero nuUo susccpimus iiffalus, per fniclissimum veslnim !a-

niodo rccordalus csl, ucquc ipsas posscssiones rcd- torcm atquc missum, vidclicct Andrcam religiosum
dcrc voluit, sed illicitc cas dcliucrc conalur. Qn:i- abbalcni, qiios rescraulcs rcpcrimus in eis de ve-
f.r.ipter posceulcs vcslram iu Iriuuiphis rcgalcni po- slr;v pi';i'(cls;c rcgalis potcnliicclcomparis subolisque
lculiam, qu;icsumus, ut pro aniore f;iHtoris vestri veslra;, seu cuiictoruiii pr;t!cipuorum 462 vcstro-

bcati Petri aposlolorum priucipis, noslraque paler- rum noslroruuKpic fidclium sospitalc cl incolumi ac

na dilcclione, lalia iili agcie uon sinatis, scd pcr sincerissiiiia prospcrilate , iii qiiibus Rcdemplori
vestraiu clemenlissiui;uu rcgalcm pnvccplioncm o mundi coiisuclas rc(ulimus grates ; niagis aulein

eum exinde expellere omuino digucuiiui, ul noslia inibi de vcstris a Deo pra>sidialis regalibus triumphis
lerritoria pcr vestram rcgalcm luitioucm intacta compcricntes, qualitcr sa^vas adversasque gentes,
permaueant, ct quajcunqiie infra ipsa terriloria esse scilicet Saxonum, ad Dei cullum et su;c sancta;

noscuntur, irrcfragabiiiter eorumdem locorum pos- caiholic;c ct apostolicic Ecclcsirc rectitudincm fulei,

scssione et jure fruamur ^, quemadmodum vcslra pcrduxerilis, atque Domino auxilianle et Pctri Pau-
in triunipliis vicloria, una cum domna regina vc- lique aposlclorum principum inlervenlione suffra-
slraque nobilissima prole hic cl iu fuluro sine fiiie B ganle, sub vestra eorum colla redacla snnt poleslale
rcgnarc mereamini. Incolumem cxcclleuliam veslram ac dilione, corumque opfmales subjuganles diviiia
gratia superna custodiat. in^piratlonc, regali adnisu univcrsam illstin genlem
LXXXV. Saxonum ad sacrum deduxistis b;iptismalis fontem p.
461 ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP^, Undc nimis amplius diviii;c clemenii^e relulimcps
\D DOMNUM CAROLUM REGEM DIRFCTA, laudes, quia nostris veslrisqiie teniporibus genles
Jn qua continelnr de cjeiite dndum per(ida, scHicet

Saxonnm, qunliter Dominus uc Redemplor noster paganoruin iii vcrani cll magiiam deducUny rclfgioiiiien^

per prwfali jrf//'s laboriosa certamina, ad Dei cnl- alque perfccla.m fidcni, vestris rcgalibus siibsier-
tum [Lamb. add. et\ suw catliolicce et aposlolica' nunlur ditionibus, in hoc qnippc freta- vcstra » Dco
Ecctesia' rectiludimm fidei, sen ad sacrum bapti-
futKiata exislal polenlia, quia si, ul pollicita esl fao-
smatis fonlem n»fine perduxisset, et de iitaniis, et
de jejuniis, et oralionibus pro liujuscemodi re «. l»ri SBO bealo Pctro aposlolo et noLis, puro corde
{An. Dom. 786, Cod. Car. xci, cliron. 84.) alque libentissimo animo adlmplererit, maximas ae
Abgumentum. —
Ex liltcris Rcgiis pcr Andream Ab- robusliorcs illarum gcnlium suis pi;ccipuis suffiagiis
batem allalis se cum ingeuli gaudio accepisse, vestris subslernct pedibus f, ut iiemii.ie cos perse-
Saxoncs dcbellatos esse, et ad ortliodoxam lidem quente, vestris rcgalibussubiicianlur polcnliis, elni»-
coHvcrsos. Couslituissc juxla cjus dcsiderium, utjj
pro graliaruni actionc public;c picces ficrcnl in ximum fructum in die judicii, ante tribunal Christi,
universa dilione Ecclcsiastica tribus slatis diebus deeorum animarum saluteolferre mercaminidignissi-
Junii Mensis venturi : tcmporis eam dilatjonem niumunus [Lamb. ^nmnus], J^Q^ei^ro amorcanimsfr-
sumpsisse, ut iisdem diebus pul)lic;e e;iedem prcces
per lotum Fraucorum Rcgnum^ et In Iransmarinis
Fum lucra infinila mercamini adipisci in regno ca;testi.
etiam regionibus Catliolicis iudlci possent. Iill.ud autcm quod veslra regalis intimavil excellen-

Domno ^ excellenlissimo fiUo noslroque spiritali tia, ul in uno mensc vel in una die, pro hujuscemodi

compatri Carolo, regi Francorum ct Langobartlorum operibus, scilicel stabililalis veslrai vicloria, laudes
atque patricio Romanovum,^ Adrianus papa. Deo gerenles caneremus, et urta vel daabus feriR»

* Eji causa,.cur socioct amico principi morem ge- Indicai, quod Romae i»dcsinenter [continuo] pro Ca-
rcns Adrianiis vota illius plcnissime cxplcvit, ut rolo gralias agant, et Deum orent, epistola quadra-
oinneni iUi mctum cripercl a susiicclis hominibus. gesima quarta. > Cenn.
Remcdinm scilicct pivcseiitiiis ^iifcrri cupiebat di- Sum. 44, Bar. et Ccnt- Grets.
d

tioHi suoj pcr Garamanni ducis aniolionem. Et n&- De luijus cpistoloe ;ietate nulla conlroversia cst,
e

landum, qiiod minime utitur officiosis verbi&> ut annales omncs vcleres, prx*cipiie Fiancor. et FuKicn.
exsccutum csse aicns qiia;
p;uilo anle fecerat, sc conversionem Saxonum ad catholicain fidem ilHgaiit
rex porat, scd clementissimam rcgalem prare-
pr;t!C!
fj
cum au. 785, quare principio hujus anni ct missus
fitionetH, seu cbarlam, aiit diploina, aut pr;ieccptum cl vcnerunt a Carolo lanli gaudii nuutia;.
lillcrai
regium exposcil, cujus suprenia ;vuctoiitatc dux ille Missus regius jiixta Mabillon. (/Ihji. bb. xxv, n. 40)
ainoveretur. Cenn. ex Coinlio or;it Luxoviensis abbas. Ex eod. auctore
J> Lamb. lcgit a piis locis possessa cornm jura
: Pag. (aii. 78G, n. 8). Cenn.

fruantur ; cl Genl a piorum locorum possessa eo-

: Oppnrtune Adrianus monet Carolum principis
^

mm jura fruantur. apostoloruni palrocinium mcmoria revocandnm, si

c Argum. Panv. {Cod. r«l.44):dndicaverat Carolus nioJo piiis princcps lalis admonilionis indigcbal.
rcx qiiod per laboriosa ccrlaiuiua Saxones ad fidcm Qnaluordctiiii quijipe annis cum iis barbaris piigna-
catholicam ac bapiismiilis foiilcni perdiixissel. Pc- lum crat scinper auiciii vicli, nunquam dcbellati
;

licral ob id ab Adriano [Hadr.] iina aut diiabus feriis vixduui mctu libcros abciinlibiis Francis se senscruni,
lilanias fleri. Rcspondct papa, in omuibns snis par- resuinplis armis Wiiichindo (lucc rebellariint. lloc
fibus [Papa cp. 44 Romai in omnibns occiucnlis par- tandeiu anno Carohis non modo eos (Jevicil, sed ad
tibus] vigesima tertia, vigcsiina scxta, ct vigesinia catholicam fidcm iina cuin Wilicliindo eodem per-
9ictav;iniensis Junii debcre [Juuii, id cst vigil. Jo;in- diixit. Id vcro huiuanis viribus assecutus non fuissct,
nis Baptisia!, iiatale saiKtorum Joannis et P^iuli, ct nisi Pctro apud Dcum iiilerccdiintc, superior gralia
vigilia sanctorum aposiolor. Pelri ct Pauli dcberej in Saxonuin cordibiis operata essel, ut fulgerct illis
Jnbel ut Carolns iisdem diebus iu om-
fieri litanias. illuminatio Evangelii gloria; Clirhti, qm esl imago
nibus suis iv^ionibus litanias ficri |celebrari] curct. Dei {II Cor. iv, 4j, Id.
 ,

38'J COD. DIPLOM. — MOMUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. — EPP. ADRL\NL ZOO

lilanbs pcraoeremus, valile hoc noliis delectabile A omncs rcpelli faciat aegritiulinis morbos et procul

qnalcnns apostolica cxaranlcs ccnsura decic- ejiciat pcstilcntiam, ut nostris vcstrisque diebus po-
exjslil,

vimus in omnibiK noslris parlibus qu;c sub dilionc pulus nobis a Dco commissus in magna dcgentcs
spiritalis matris vcstne sanctce Roman;e Ecclesi;c
uberlatis afriucntia simulquc sincerissim:c sospita-
cxistunt, illico cclebrari casdem una nobiscum, dis- tis lictitia, longiori a!vo una cum domna regina ve-
poncnlcs emisimus, Domino protegcnle, videlicet straque nobilissima prole mereamini regni guberiia-

viccsima tertia die et vicesima sexta, alque vicesima cula perfrui, ct in rcthcrcis arcibus sine fine rcgna-

octava hujus advenientis Junii mensis, qurc sunt in rc, ut per vcstra laboriosa ccrlamina magis magisque

primis vigili;ie beali Joannis Baplistai ,

et natalis spirilalis maler vestra, sancta Romana Ecclcsia, ma-
sanclorum Joannis ct Pauli, nec non et vigilisc bc;ili ncat cxallata. Incolumem excellcntiam vestram gra-

Petri apostoli a ; similiter et 464 vestra regalis po- lia superna cuslodiat.
lenlia in suis dirigat universis finibus, seu trausm:i- = LXXXVL
pinis partibus, ubi Christiana moratur gcns simililcr
465 i-^"' Doin. 78G, Cod. Car. lxxx , chron. 85.)
pcrficicndas triduanas litanias ; et ideo tale proleI;\- d Argumentum. — abbatibus
lllierio et Maginario,
tum emisimus spatium ,
propter tam Iongin(|uas missis legiis qu;crenlil)us , qua^nam pa-nilenlia
Christianas nationes ullra vestrum regale morantes '
indiccnda csscl Saxonibus ad paganisminn rcvcr-
sis, reponit prudentia cpiscopali opus essc et
Nos quippe non solum unam
,
regnura ^. vel duas, ut
hujusmodi lapsos, si vere ccnversi fucrinl, admit-
nobis insinuastis, celcbrandas lilanias pnevidimus, tendos.
sed etiam pro vestra, ut soliti sumus, indesinenter Domno cxccUcntissimo filio noslroque spiritali
orare excellentia cupientes, decrevimus pcrficcre, et compatri Caiolo , regi Francorum ct Langobardo-
Redemptori mundi canere laudes , ut ipsse gentes, rum alque patricio Romanorum Adrianus , papa.
quui per vestrum regale ccrlamen ad Christianam Vestra; a Dco protect;c regalis excellonti^c susci-
perduclae sunt lidem, usque in a'vum per vestrum pientes missos, scilicet Ithcrium et Magenarkim reli-
maneant adminiculum, et nostris veslrisque finibus giosos abbates ^, sciscilati sunt nos inlerroganlcs de
a Ad cpist. 50, al. 55, cum Adr. nuntiabat Carolo, sc
Rogalionum inslar, ex supplicationcs agcbantur,
tercenlies cani Kyrie eleison tola Urbe jussisse tem- juxta disciplinam qusc per illam iclatcm inibi oidi-
pore obsidionis Papiejisis an. 774., de co gcuerc lita- iiebat. Cenn.
nia^ agebam, quod citra supplicationcm ficbat cvlen- ^ Duo hinc ccrlo eolligimus. Primo, lit^mias n
sis manibus in cunclis ccclcsiis. Hic autcm de cele- ponlifice indiclas occas.ione convcrsionJs S;ixoftuirt
brandis triduauis litaniis in supplicalionc res cst. De in tota ecclesiastica diliooe, lotaque Francornm ino-
ratione eas ceicbrandi suppelit ap. Mul)iilonium {In narchia, ulrobique stalis dicbus celebralas csse. De-
„ ,, „ - - , - •
^"•*'''''^i"'""'..lf," /-.
Ordd. Romm. Comm. pr;cv.) ex vetusto Rituali S. <^
jnac ntramque ditionein adw) luculcnlcr disltiigui,
R. E. in cod. Cassinen. hujusmodi documcntum :
ut qui dominationem saiuct;c scdf» in dubium revo-
t In assumplione sancla? Mari;c in ipsa vespera vigi- care audct, non solum a verilate longe abirc, sed
liarum, pncparatur quoddani portatorium in sancto manifcsle mentiri dicemlus sil. In.
Laurentio apud Ijaleranos ; supposilaquc tabiila = Suinm. ex Bar. Indicaverat Carolus rcx Adriano
imagine Chrisli Domini nostri insignita, a medio per Itherium el Manegarium abbates, Saxoncs quos-
noctis concurrente populo excunt cum litania .id
dam in paganismiim relapsos esse, dcquc iis qiiid
sanctam Mariam Minorem, mundatis per viam pUi- agendum esset interrogavit. Respondit Adrianiis
ilcis et suspcnsis per domos luccrnis; ibique in gra-
papa post longam poenilentiam illos ad consortium
dibus sanclaj Mari;c deposita aliquandiu icona omnis
chorus viroruin ac mulierum genibus humilitcr ante
Ecclcsi;c possc rccipi. —
Sum. 9 Baron. et Cenlur.
Grets.
eam flexis, pugnis etiam pectora caidcntes uua voce d Argum. Panv. {Cod. Vnt. 9) : « Indicavci-at Ca-
per numerum dicunt centies Kyrie eleison, centies rolus rex Adriano [ lladr. J
per Itthcrium f
llher. ]
Clirisle eleison, item centies Kyrie eleison ; fusisque
ct Monegarium abbates, Saxoiics quosdam iii paga-
lacrymis et precibus per sanctum Adrianum recla nismum rclapsos esse, dequc iis quid agendum essct
via vadunl ad sanctam Mariam Majorem, auditaquc
intcrrogavit. Rcspondct Adriaiius papa'[ Iladr. papa
missarum celebritate ad palatium revcrtuntur. s Do- epistola nona j post longam poenitentiam illos posse
cumentum spectat ad tempora Ottonis 111, sou niavis rccipi in cpistola iiona [illos ad consortium Ecclesi;c
ad exitum s;cculi dccimi. Quare triduanas Iilani;is ab posse recipi j. » Ckntj.
Adriano indictas probabile cst a uuper hiudata haud D e Pagius / aii.
783, n. 15) hanc cpistolam dalam
abludere quae du;e pncserlim deccrnuntur cele-
:
putat an. 785, qiiia rcginai mcnlioncin non vidct
brand;c vigiliis. Illustralores Glossarii Cangiani cx
eumque imitatur Zacagmis (ins. u. 465). Utcrqiie
CapiUilar. (tom. I, col. 25G) cxhibent cpistulam Ca-
allucinatur, ut dixi alias (cj). G8, not. ) clenini ;
roli Magni h;cc narrantcm ; « Nos aulein Damiuo poiitifcx discipliii;c tai)tuin salagens de rclapsis, nec
adjuyante tribus diebus lilaniam fccimus, id est No-
regiu;e nec regi;c so''oIis, ncc tcmporalis aliciijus
,
nis Septcmbris, quod fuit Liinis dic incipientcs, et
rci mcntioiicm facit, Pnclcrea alio ex capile alliH
Martis ct Mercoris, Dci miscricordiam dcprccantes,
ciiialio emcrgit, qiod iliidcm (iiitcr not.) admonni :
at nobis pacem et S4iiiitatcm, atque vicioriam, et
ctcnim Magiiiarius l)ioiiysi;inus abbas succcssit Fiil-
prospeium itcr tribuere dignctur... Et vino ct rarne radi) aiino 78i, pos! diciii IG Iiil. (luaro cpislola darr
ordiuaverunt sacerdolcs nostri, qui propler infirini- non poliiit pr.ccc.lciiti auiio, (pi:im Magiiiariiis abl)a&
tatem nut sencctudinem aut jnvciuudincm abstincrc
ct cjus collega Ilitlierius inissi rcgii allulcriinl. Aiit
poterant, ut absi.inuiss^';nt... Et interim quod ipsas '
igitur ad hiiiic aniiiim atil ad sc(iiicnlcm perliiicl
litanias faciebant, disc:ilccati ambulassent. » Ex qui-
cgo vcro post coiivcrsioncm Saxoiiiim eain
staliin
bus, ni fallor satis lucis afliilget litaniis cum siippli-
coiislituo, (jiii:i inalcri;c afliiiilas ila facicndiim sua-
catioiic, sive ut vulgo aiunt, processionc celcbralis,
dct. Pr;ctcr(iii:iin quod crcdihilc admodiim cst, pr;c-
eo laiitiim discriminc inler Komanas ct Francicas,
cipiti ca in coiivcisioiic :id diicis cxcmpliim f;icl;« ,
quod in Urbc quictis arupiiJ dai)atiir Iilani;;m t(!r noiinullos aul rudcs, aiit paganismo nimiuni :id.l»-
celcbraiitibus, al in Francia conlinualo tridui spalio,
clos ad crroicm ooiilinuo rcvcrsos cssc. lu.
 ,

531 B. CAROM MAGNI OPP. PARS I. SECTIO III. 592

Saxouibiis qui Chiistiani fucrunt ct ad paganisinum A in coelis. Incolumem cxcellentiam veslram gratia su-

revcrsi sunt, qualcm poenilcnliam cis saccidoles penia custodiat.

indicare dcbeanl. Iloc prycdeccssorum noslrorum LXXXVH.

sanctonim ponlificum dudum dccrctum csl, quod qui 467ITEM EPISTOLA EJLSDEM PAP^,
€ rcsipisccnlcs, et ruinas suas cogitantcs redin^. ma- AD DOM.MM CAROI.LM ni:Gi:M DIRECTA,
Iucrint,sub[ongapamitcnli:c satisfactioneadmiucndi Jn qua conlinentur graliarum aclioncs pro exaltalione
sancKc Dei luxlesiw, el de lionore puUii sacerdotulii
sunt » , » ct iterum « poenilentia; 466 salisfaclionc
concessi Ermenberto episcopo ^\
purgcntur, non tam lcmporis longiludine (piam
qu;ic
{An. Dom. 786, Cod. Car. lxxxvh, (hron. 86.)
pensanda sunt ^,t et idco, cxceN
cordis compuiictione
oportcl saccrdolcs
Argume.mlm. —
Ilermcnbcrtum a Carolo missum
Icntissime ct a Dco prolecte fili ,
ut ab apostoUca scde pallium accipeiet, nam Bilu-
parlibus illis pastoralem circumdare solerliam al- ricensis mclropolis erat episcopus, diligcnter exa-

quc cpiscopalcm induere vigilantiam, ct in corum minatum , si ulli subjiceretur archicpiscopo, ne

quid fierct e€cles^iastic;e disciplin;c adversum, sa-
arbitrio indicerc poenitentiam, considcrantcs piacu- cro illo indumcnlo decoraluin rcinillit
, regium
lum lam voluntatis quamque exlra vohmtatem coacti implorans auxilium , ul archiepiscopaU dignilale
ad suum revertenlcs vomitmn ; et lunc canonica "^ pacifice fungi valeat.

promerc sentenlia ,
quatenus si veraciter rever&i in B Domno f
exccllenlissimo filio noslroque spiritali

fide orthodoxa maluerint perseverarc ,

promissuros compatri Carolo, rcgi Francorum et Langobardorum
se omncm adimplcre cpiscopalem praidicalionem alque patricio Romanorum, Adrianus papa.

indicnlum <^ orlhodoxa; frdci exarantes , secundum Directus a regali polentia vestra reverentissimus

olitanam Patrum tradilioncm, ui.um confilentes ba- et sanciissimus vir, scilicet Ermenbertus opiscopus ^,

ptismum , sub jiisjurando polliccnles fidem Christia- nostrisque adpr;csentatus apostoUcis aspeclibus, ob-

nitalis servaturos, in gremio suscipiantur orthodoxK tulit nobis prajcclsae exccUenliae veslrai sagacissimos

fidei Ecclesi* , ut copiosa merces vobis ascribatur alque honorabiles regales affatus, quos cum nimio

a De poenis tum civilibus , lum ecclesiasticis pro octavo s;«culo. Eodem sensu hie accipiendum , afllr-

hujusmodi Cod. Theod. ( de

flagitio constitulis vid. mare non ausim, credere malim Adrianum loqui dc
Apostatis 1. II , seqq. ) et ibi Gothofred. Itcm Concil. indiculo ejus fere simili, quod Leo Magnus (ep. 87,
liliber. ( can. 1, et 21 ) cum Mcndozce commcnlar. cap. 3) a Donalo SaUcincnsi mitti Romam optavit :
(cap. 16 et 21). Siricius de iisdem ad Ilimerium c Donatum , ait Mauritanis cpiscopis , Salicincnscm
(cap. 3) ait « Si resipiscentcs aliquando fucrint ad
: ex Novatianis cum sua plcbe conversum ita Domi-
lamenta conversi, his quandiu vivunt agcnda poeni- nico volumus gregi pra:sidere, ut Ubellum fidei suai
lentia est. » Cactcrum auctoritas hic adliibetur Inno- ad nos meminerit dirigendum quo el Novatiani ,

ccntii I cx cpist. 2 ad Victricium cap. 8, (juxta Coi- C dogmatis dainnet errorcm, et plenissime confitea-
lect. Dionysianam cap. 16) minus proprie, ul verum lur catholicam veritatem. j Quam rem a Maximo
fatear ; limocentius ciiim agit de non rebaptizandis exogit. Instructio item est, seu admonilio data le-
iis, qui veniunt a Monlensibus et Novatianis.
At gatis (ap. Baron. an. 515, num.24) ab Ilorinisda.
sanctam scdem Cresconiana collectionc uti et sncpe Vide aUas inccrt;ie hujus vocis notiones ap. Can-
dictum est, et luculentius hinc patcl ; non enim de- gium Glossar. Formulam , qiiam ait pontifex antiqua
crciorum numerum rccensct, sed clanculum auctori- Patrum traditione niti, incompcrtam mihi cssc
latem adducit, pontifice nulio memorato; ita ut ne faleor. Id.
Lamhecius quidein id olfeccrit. Hujusmodi autem e Argum. Panv. {Cod. Vat. 2) « In sccunda [se- :

decrctum consultationi non congruere evidens est cunda] pro exaltatione sanctse Dei Ecclcsia; gratias
cx vcrbis qu;e prcecedunt « Qui si forte ait
iis
agit [rogi agii]; Ermcmlierlo episcopo, ut Carolus
: ,
,

Innocentius, a nohis ad transcuntes rebaptizaliillos

nsum conccdit [Iiivocatioiiem san-
pelieral, pallii
Consultalio cniin erat
siint, hi si resipiscentes, elc. t
priinatum Rom. Ecclesiai
ctorum , et asserit.] i

de paganis, qui baplizati erant et ad paganisinum 1d.

redicrant. P;»ganis autem haud rebaptizare fas erat
Sum. Bar. et Cent. Grets.
ad se redeuntes baptizalos. At diliicile admodum
f 2,

erat decretum aptius reperire citra priora tria s;c- 8 sedis episcopus , ul
Herniinarius lUturicensis
cuia. Tum vero tanlus erat rigor contra liujusmodi aicbam (op. 70, al. 96, Lateran. conc. intci-
iiot.)

i;ipsos, ut vix in fiiie vit;e reconciliatio iis pcrmit- fiiit an. 769, dicmque supremum obiit 774, succe-
tcrelur, quod paruin fecissct ad rcm proposilain , p dentc Deodalo usque ad 783, quem excepit Hermcn-
s;cculo pncserlim oclavo, cum de rigore iilo orislino hertus, ut iradiint Sammarthani fialres quoriiiti ,

nonnilnl remissum fucrat. Ce.nn. fidoi ;elatoin hiijus cpisiohe commcndo, ne amplius
b Altcrum hoc decrctum desumilur cx Leonis vagctur temporo inccito. Opportune animadvorlen-
Magni epistola 7'J ad INicetam Aquilcicnscm cap. 5 dum, quod an. 745, sanctus Bonifacius Mogunlinus,
(Collect. Dionys. c;ip. 47), agilquc poniife.x de vi, synodo apud Francos celobrata pr;c aliis ('ecrclis
\el tiinoie coactis ad iterationcm baptisini, (juod lioc ediderat Melropolitanos pallia ab illa sede
:

perinde ac prius excuiplum alienum (^sse videtur a (sancli Pctri) quwrere, ut ipscmct tesl;itvu' in litleris
re proposita, at melius Adriano non suppetebat ex {Cod. Bonif. 105) sancto Cuthborlo Dorovernonsi
Cresconiana collectione, qua; Dionvsianai decretis archiepiscopo. Nihilominus post annos 26 unus Wil-
inh;cfet. Id. charius arohiepiscopus Senononsis pncdicto concilio
c Jiixta decreii utriusque sententiam qu.'C prKter , Laleran. aderat sacro paHio oriialus suai mctropolis
ileralioncm baplismi in roliquis ad rem facjt, arbi- iiistaurat;c tostis haud dubius; caiteri onmes, mini-
Irio episcoporum pcenilentiam indicendam iis lapsis mum sex metropolitK, quos inter Bituricensis, t;iii-
decernit. Id. quam meri Cjiiscopi intercrant. Quin etiam Biluri-
d Indiculum seu professionem catholicre fidei ah censis idem terlio et quadragesimo post anno Roinain
episcopis cliam ipsoque a Romano pontiftce fieri venii, ui vides, siuc rnetropoii honorem prislinum
consucvisse ac sui;scri'.)i propria manu discimus cx impotratunis. Cen.n.
Diurno Ponlilicum, cujus foiinul.c adhuc vigcbant
 ;

595 COD. DIPLOM. - MONUM., ETC, SEU CODEX CAUOLINUS. - EPP. ADRIANI. r,<il

domna regina veslr.uiue pra^cclsa subolc, rcdeinplor

iimplecteiues ainore, regi regum, in ci.jus poleslae A
sunt omnia regna mnndi, gralias eginins, qui nos dc
omnmm Deus longo ac prospcro senio amplius
cxallati regni gubcrnaciilo faciat perfrui, ct vitam
vestra inclyla sospilate Isctos crebro etricit, co qnod
;ieternam pariler vobis tribuat possidendani. Inco-
per hujus mundi regna , coelestia « magis aml)irc
atqne h.Treditare 468 concedit, per beatum Peinim lumem excellentiam vestram gratia superna custo-

aposlolorum prineipem de saevitia advcrsariorum diat.

trinmpbaiites ^. LXXXVIII.
Ueperimus quippe iii ipsis regalibns afi\Uibus ve- 470 ITEM EPISTOLA EIUSDEM PAP^,
slris, ul praelato Erinenberlo episcopo pallium sa- AI) DOM.NUM C.VROLUM REGEM DIRECTA,

cerdotaUbus infulis decoratum ex apostolica aucto- In qua continetur de trabibus majoribus ad ecclesias
restaurandas, quas domnus rex ei dnre pra'ccperat
ritate concederemns qnia civilas metropolis in
et ipsos actores neqliqentes nikil exinde, sicul eis a
,

Aquitania videtnr esse palria, qnse Bituricas nun- dicto reqe injunctum fuerat fecisse dicil, et de
,

cupalur, ubi nunc praefatus venerabiHs vir pr.ieesse stanno ad ipsum ecclcsic.m sancti Pelri recooperien-
dignoscitur curamquc pastora^^im devotus exercere
dam '.

videtur; qualenus ignoranles si canonice in provincise {An. Dom. 786, Cod. Car. lxvi, cltron. 87.)

parlibus illis jam ordinaius tam a prredecessoribus " Argumextum —

Trabes pro instaurandis ecclesiis
eum Urbis s;epe ab se petiias, nondiim esse iradiias.
iioslris qnamqnc a nobis fuisset, enncleatius
Rogat iit regius missus ad\eniatqui et irabes tradi
indagari curavimus , ne usurpationis locus aliquis faciat et stanni centenas libras (mille Caroliis, to-
sacerdolibus in alterius jnre concedalur; qiii pra;f;v lidem Itherius mittere spoponderant) dari jubeat
lus sanclissimus vir nol)is confessus est, ut sub nul-
ab ltari;e comilibus. Arichim Beneventanum du-
cein movisse arina in Aiiialphitanos, qiii Neapoli-
viderelur f.
lius archiepiscopi jurisditione csse lanorum, qnornm juris erant, auxiliis plures occi-
Quapropter pro nimio vestro regali ex intiino cor- derunt, multis etiam eorum optimatibns captivis
dis ainore, praMlicto Erinenberto, a noslra apostolica ductis.

sacratissiim sede atqiie auciorilate, archiepiscopo Domno ^ exccllentissimo filio noslroque spiritali

constitulo in nietropolitanam civitatem qua; Biluri- compalri Carolo, regi Francorum et Langobardoruin
cas cognominatur, siciit dudum mos exstitit, sub iUque palricio Romanoriim, Adrianus papa.
jure sanctae recordationis '^ Ecclesia; degenti, usum S;cpe vestrae a Deo prolectae regali potenti;ti po-
pallii concessimus frucndi « ; et ideo qu;BSumus ut scenles direximus, ut pro mercede animoe vestr*
per veslrum praicelsum regale adminiculuni, mini- trabes majores ad ecclesias Dei restaurandas per
sierium sibi conimissum digne sibi 469 valeat et vestrum regale pra^sidinm emittere iubcretis, el nul-
canonice dispensare, sacerdotali moderamine susci- ^ lum ab illis quibus pr;ieceptum est suscepimus ciro
pienteaffectum [Latnb., Cent., cffectum], ut dum plebs ctum, qiialenus et ipsa; ccclesi.nc in quibus noliis

sibi concessa ab insidialoribus inconvulsa alque in- Irabes majores necessarise sunt, ex parle ruerunt et
lacta permanserit, simulque a vestro regali culmine alias ruere conspicimus, et ipsas trabcs pncstolan-
tuta fuerit, ab ipso clavigero regni coelorum beato tes, quid agemus nescimus et pro hoc in magiia tri-

Petro apostolo dignam mereamini suscipere retrihu- stitia degentes existimus •».
471 Quaproptcr obiiixe
lionein, ut una cum excelientissima el spiritali filia vestram Iriumphatorissimam excellenliam poscenles

a Lamb. legit : pro linjus miindi regno recjnum f Argum. Panv. {Cod. Vat. 15) « In decima :

cceleste.
quinta [Dec. quin.] Carolnm inonet [rogalj, ut ira-
b lia supra (ep. 8i, al. 91) Peiri suffragiis cum
bes majores, quasad ccclesiarum restaurationes pol-
triunipiiasse ait de Saxonibus, qiio liic respicere licilus luerat, mittat celeriter [fiicrat celeriterl, et
videtiir; nisi forle de Brilonibus hoc anno j^erdo-
stannum ad ecclesiam beati Petri cooperiendam [mil-
ilnlis , ut tradunt Annal. Fiancor. el Eukl., sermo
leretj. Pra;terca de dissidiis inter Neapolitanos et
est. Ce.nx.
Amallitanos scribit [Amalphit. nonuihil monei]. »
Locupletissimiim hinc snppetil tcslimonium disci-
<=

1d.
plinai insynodo, sanclo Bonifacio pi;esi;le, sla!)ilii;e
:n Fraiicoruin nionarchia
^ Bar. suinm. 15. Grets. '

iino in lolo OccideiUe,

,
I)
nam disciplina cadein vigcl at in Anglia, Africa ct h Pi-o basilica
lantiim sancli Petri Adrianum pe-
Hispania feie omni sub jugo Saracenoriiin gemen;i- tiisse conslal m;ijores trabes (ej). 06, al. 61) an. 780,
bus; luin Bituricensis nielropolis ante hiinc annuin antequam Carolum Romain ileruin veniens compater
minime inslaiir;\l;e, nain ponlifex niagna ulitiir dih- cssecoeperit. llac vero cpislola, qiuie haud dubie post
gentiy, ne fiat alieni jiiris invasor. 1d. inortem llildegardis novasque Caroli nuptias ciim Fa-
<^ Videtur hic
aliquid (.'eesso. GuF/rs. straila, seu post an. 785 daia esl, ac lertium Caroli
«^
Plura apud Tbomassiiiiim videsis(l, i, c. T>j, n. 12, adveiUum 787 pr;x;ivit( se poposcisse ait pro aliis
el c. 55, 11. 1); A(niitania cnim in legnuni erecta etiam ecelesiis. Ciiin aulem iiidla' ox hiijiismodi pe-
Biluriccnsis |)tiin;Uiiin iii meirojioles Biirdigalei^eiii titoriis lilteris cxistant in codice, liiiic colligere esl,
et Auscienscin oblinuit; qii;c res iion paiicas coiiccr- a familiiribus qu;iS dicunt epislolis receiisendis Ca-
tationes peperil , primalusque ille t;uiileni corniil. rolum se abstinuisse, nisi inomeuli aliquid inserlum
Id vero ad iios non attin.-t. Discipliiue t;iiiluin sacii iis esset. Idcirco lauilaiam 66 et hanc non pnvtermi-
pallii_ab aposl. sedc pelili , .jiixta (lecretmn synodale sit, quia de Neapolilanis pnvcipiie molihiis nounihil
anni 7i5 altcndi de.et ac memoria leneri n.iiii seq. : coatiiieiit. C;ieleruin novissima in edilione Diicbcsnii
srecnlo Hincmarus Rhcmensis eam invertere ausus epislolam, qiiani versamus, ad hunc aiiniiin referri
est, scriploresqiie eriidilissimos recentiores non naii- video, iieque hiiic niovendam pulo, ul nin.\ (liren.la
cos sectatoies, aiit poliiis aiulacic inslaiiratorosha- planuin facienl. Cenn.
buil. Crw.
PAraoi. NGMII. 13
 :

r,f>' n. CAnOL. MAGNI OPP. PARS I. SECTIO III. 50«

(jii;i,suinii> ul iiiilla (leiuceps cveiiial inora, scil per A inillc liliras dirig(^rc pi>oniisil ,
pro q»o poscentcs

v(>slrurn a Dco prol-^cluin regalc dispo^i.uni nobis j>etiinus vestram regalem prsecellenl am, lU ipsum
ipsas trabes majoies cclcrius emillerc praecipialis, stannum nobis per veslrum bonuni dispositum diri-

«l nullo niodo quenilrbel m^glcclum poiiore audeanl, gci'c jul)calis, qnia ipsa ccclcsia fautoris veslii l>eali

quia confidentes prorsus exislimus, quanlic Dei ec- Pclri , tenipoir verno ab aquis nimis invaluil, et

clesijc ex ipsis irabibus reslaurat;c fuerint, in vc- undc cjus anl;c tecluin rcstauremus minime habe-

sn-nm sempitcrnum meiuoriale, seu dornn;ic reginac iniis. Sed obnixe petimus ut per cornites veslros qui

vcslrrequc nobilissini;c subolis reslauranlur ;

qu;i- in Italia sunl actores , ipsum jam diclum stannuni
pi'opler poscimus ut veslrum propriuni i loneuni niis- dirigcre jubealis, per ununiquemquc comilcm ^ li-

«iuin dirigci-e jubeatis, qui ipsos actorcs qui pro jam br*as ccnlum, ut dignani pro hoc ab ipso Dei apostolo
rctribulionem susclperc mer-eamini. Incoluoiem ex-
(iictrs trabibus neglcctuni poncrc ausi sunt, distrin-
cellenliam vestram grwlia super-na custodiat.
veredebeal, ut ipse nobis eas Iradcre per vestrum
dispositum sludeat, utoxindeniagnain, ut fati sumus, LXXXIX.
itTipcre valealis nier'cedem. 473 ITEM EPiSTOLA EJUSDEM PAP.E,
Porro el boc vestrae regali potcnlisc innolcscimus, Al) DO.M.NCM CAUOLUiU REGI^M DrUF,OTA,

nuia ArichisBencYCntanusdux, justitias de homini- Bin (/urt contmenlur (jmliarum actiones seu benedi-
,
. •, A -t ^ k „ w'i„ ctiones, vio c.ruce quam ei iniserat, el de territorio
bus sms quoerens, exercitum duxit super AinaUrta- populoniensi scuRosellensi,nt domnusrex suos ido-
nos ducalus Ncapolitani, et undique eos circumval- neos missos dirigeret, tjui siib inlegritate ipsas civi-
)ans incendit onincs posscssiones eorum alque habi- tates cum suburbana [Lamb., suburbanis\ earum
ei contrudere debuissent •'.
tacula foris posita ;
quo audilo, Neapolitani direxe-
{An. Dom. 787, Cod. Car. lxxxi, cliron. 88.)
r.int in adjutorium ipsoruni plures homines vincen-
les eos, interfccerunt plurimam mullitudinem duca-
Argujientum. — Carolo suis or-alionihus se com-
rnendanli reponil, sejugiler id praestare iion s bini
tus Bencvcntani, Undc cum CLClcros plures, tum pi"o eo, sed pro ejus par-entibus, et conjuge Ilde-
oplimalcs caplivos apud se Inibent ;
quod in his vero gar'de vil;i funclis. Gr-alias agit pr'0 cruce missa

partibus aclum esl, vobis eiuclealius ennatiare ic-

oratque ul rnissos dirigat, qui riiies Populonicnses
el Uosellenses hauddum iraditosintigros vindiccnl
siinavimus ".
sanciae sedi; simulque integras Iradant ducatiis
472 Simlli inoJo et hoc recordari credinius ve- Bcneventani civitates juxta ejus donalionein rui-
,

slrani a Deo pioaiotam pncccllenliam ,

qu.iliter pi-o perrime faclam.

aniore beati Pelri clavigern regni ca^loruni et ejus- Domno ^ excelleiitissimo frlio noslroque spiritali

dem Ecclcsiai rcslaurationis, pro ipsius aukie lecto p compatri Carolo, regi Francorum cl Langobardorum
vestra cxccllenlia nobis cst poUicita dirigcrc stanni atquc palricio Romanorum, Adrianus papa ''.

libras mille. Simili nioJo ct Ithcrius vesier ftJelissi- Pi-:ecellentissimos atque nitidissimos Deo dicatie
nius per veslrum cximium dispositum similiteralias regalis prxcelsac scicntiae vcstne melliftuos susccpi-

n Caroli vicloriani de Britonibus , conjurationem pricficcrentur civitaiibus pcr id tcmpns, incertum.

adversus cum dcteclani, Italicum iter susccplnm, ac Unusqnisque ab Adiiano comes et aclor appcllalur.
Beneventanum ducatum arnris petilum ab eodein Ca- Yide supra (cp. 8!, ai. 07, not.). Id.
lolo amialista cum hoc anno illigat. Al
Fuldensis « Ar-guin. Panv. [Cod. Vat.%) i In oclava[Octavaj :

solis eclipsim niemorans xv Kal. Oct., res qu;e cve- pro crucc missagratias agit; clscribit sc seinper pro
nerunl scti. anno ad hunc se retulisse ('cinonslrat ; (hiroio orare, et pro gcnitorc cjus sa. nie. Orat ut
iiain Calvisius tabulis eliam Prutcnicis inspectis ai iegatos suos dirigat [sa. me. Pippiiio. Prccatur, ut
annumsequentem Irenes et Coiisiantiiii oclavuin cain iegatos dirigatl, qui Uoman;c Ecclesi;c Populoniense,
eclipsim pertinere nos docct. Reclius aiii;ales Fran- et Uoscllense territoria restituaist ciini p:irtibus du-
cor. iter Caroli ad finem anni differunt; ila ut Natale catus Beneventani [Populoniensem el Rosclianum
celebrarit Florentiai, in le Uo;nam vcneril sub init a agruni cnm ducatu Beneventano i-eslitianl]. Mer-
sequenlis anni. lisdeiii feie veibis ulilur anrralisia cedeni a [cjus rei aj beatoPetroproniit it. » 1d.
Meien. ap. Pagium (an. 785, n. 5). Quamobrem qu;c d Sumirr. 8, Bar. Cent. Grets.

ab Adriano narrantur de Beneventanis conlra Nea- .

e Anno 787 ineunte CaroUrs lienevenlanuin duca-

polilanos, pugnant cum iiincre quod Carolus

nihil tnm adiens cuin suo exercilu, C;ipu;Tc constitit, ar-
meditabatur, fortasse etiam
susccpcrat cuin hanc chicp. prai metu Saieriium se recipiente. Ducatura
acccpil epistolam. InChion. Neapoliiano (ap. Pratiil. oinncin in suain potestatemredegit pacis potiusquani
lom. 111, p. 55) historia ha;c uberrime narr-atnr, sta- beliiarlibus. Gi*imoaldum Ai"icliistilium aliosquc duo-
luilurque octas hujus epistola?. Nani sub linMUcjus decini obsides tr-ansactioiris pignus secum dnxit, Ro-
narrationis legilur, queniadmodum Caisario Slepliani niai Pascha celebravit, (jiiod incidit die 8 Apr'ili&,
cpiscopi et ducis iilio rein gerenlc Beneventani su- cansaipie Tassilo lis ponlifrce intercedcnte tenlata
peranlur ; et postquam Cwsarius , chronici verbis magis quani composita in Franciain rcdiit, dncloqnc
ntor , adepta victoria; Uvlitia fugientem Aragisium in B;ijoai'iani excrcitu Tassiloncminordincm rciiegit.
viams suas videt evasisse, suos ulterius persequi pro- Ilsccfitsc narranturin Annui.Fiancor. IleinBar'on. ex
liibet , ct hoc accidil an. 780. Cenn. Reginoiie (an. 787, n.04) cl Pagius tx anmil. Meten.
^ lt;iiici regni adininislrationcm irr Pippini reg.is ^co I. an., n. 0.) Eadcrn occasiorrc Capuam et c.ietcras
ininori aelate hinc teneiims. Nam coiniies vigiiiii iiac civitates Campania' seu ducatus Beneveinani a C;ir'oIo
occasione numerantur, qui toiideni civilalibus pnt- donalas esse sanct:c s nii hac ex cpislola pcrspicue
crant. Supra (ep. 81 , al. 07, not.) Arvinum vidi- constat. Pagius pcr'peram diffcrl ad haec teii;pora
mus niodo ducem, iiiodo comilcm nuncupoi, et alibi Tusci* donalionem quam anrro 774 cum primo Ro-
duces Clusio et Flor'enli;je civilatibus pniefectos. mam venil, esse factam pluribub argumentis ei
Niini ulrique piomiscuc dnces ct cornit<'s nuneupa- demonslnUum. Cenn.
rcntnr, ut Arvinus, an. olliiia i-ta nullo discrimine
537 COD. DIROM. — MONLM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. — EPP. ADRIANI. 7m
mus qnos rcscrantcs atque singillalim rele-
versos, leant ^, nt ex hoc polissimam remunerationem una
gcnles, eorum robur cum nimio amplectlnmr
474 cum spiritali filia nostra domna regina, vestraquc

amore », et procul dubio vcstra crcderc dignelur pncocllciilissinia prole ab ipso rcgni coclonim clavi-

regalis polestas, quia omnino sicut per eos innotuis-

gcrobeato Petroapostolo, susciperemereamini. Inco-

tis, .1 nobis in omnibus perficietur, testem enim lumemexccllenliam vestramgratiasuperna custodiai.

invoco Deum cui servio in spiritu meo, qnod siuc XC.
inlermissione die noctuquc sempcr memoriam veslri 476 ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP^,
facio in orationibus mcis obsecrans, tam pro veslra AD UOMNUM CAROLUM,

in triumphis regali victoria et pcrpelua slabiiitate, Iii quaconlinrntur de advcnlu Adalchisi partibus Cala-
bria\ et ut Grimualdum in Uenevento daccm nm con-
quamque pro sancla; memoriift genitoribus vestris,
sliiueret, et de civilatibus Bcneventani'^,^ Itosellis,et
simul conjuge veslra domna nilli!)randa [Grets.,U\]- Populonio f.
tegarda] regina, commalre noslra,
filia et spiritali {An. Dom. 788, Cod. Car. xc, cliron. 89.)

ct nempe eorum memoriale non dcrelinquetur in AuGUMENTUM. — Rorouc et Beitone rcgiis missis scis-
aiternuni ^.
citatum venientibus num Atbalgisus Desiderii filius
in Italiam venisset, se nupcr qua; audierat continno
Crucem quam nobis misislis in sanclam nostram indicasse Carolo per Arvinum comilem degereil-
ecclesiani recondentes, vestra memoria in a;terniim lum scilicot in Calabria prope fines Boneventanos •
ila sibi nuntiari Cajeta et ox Penlapoli, lilto-
in ea manebit ^. De sospitate eaim nostra quam
rasque utrinque acceptas adneclere. Sibi haud ox
vestra regalis cupit audire clcmentia, omnia erga pediens videri Grimoaldum patri succedere;Bone
nos, Deo favente, prospera e.vistunt, quia et nos de ventanos, nisi slelerint promissis, milii.e ad id ro
gendos. Nisi mitlat exerciluni a Kalondis Maii
vestra regali salute atque victoriis certo audire dcsi-
.''.(v

Septembrem, fieri posse ut Athalgisus cum Gr;e-

dcramus.quoniam vestra salus nostra est, et hoc ma- cis aliqua moHalur in ipsum Carolum el sanotani
gnopereposcimus; et siculperanterioresnostrassylla- sodem. Statim alque Grimoaldus pervononl in Bo-
bas veslram poscimus rtgalem potentiam, ila perficere neventanum ducalum, matrem o'jus Adelhergani
cum filiabus, obtentu orationis iii Garganuin, inde
dignelur, uii denuo eos missos suos dirigere jubeat, Tarentum abituram, ubi suos thesauros habebai.
qui nobis conlradere debfiant finesPopolonienses seu Orat ul suos missos redire proliibeat ante tradiias
Rosellenses, sicut475c^ antiquitus fiierunt ^. Nam Campania) civitales integras, finesquepari modoia-
tegrosPopuloniielRosellarum.Sicul,eiiiminTuscia
ex parte nobis e.v ipsis finibus non Iradiderunt;
Suanam et caeteras civilates cum terriloriis suis
sed quKsumus ut vestnc regalis oblatioids donatio sancla sedespossidebat, «(luuin esse ulCanipa-
ita
maneat inconvulsa; proeserlim et p irtibus
fine tenus niiiecivitatesinlegrascuinsuislerritoriispossidcret.

ducatus Benevcnlani idoneos dirigere dignetur mis- Domno 8 excellentissimo filio nostroque spiritali

sos, quinobissecundum vestram donationem ipsas t^ compatri Carolo, regi Francorum et Langobardoiuin
dvilates sub intogritate tradere, in onmibus va- alque patricio Romanorum, Adrianu:- pipa.

a Nusquam toto isto cod. sic appellatoe inveniun- ria magna vis pecunia; tam in auro quani iu argeiilo,
ttir regiLC Ouare arbilror poelice scriplam
litterae. necnoii et gemmis ab illo congesta est. t lo.
hac occasione cpistolam ab Adriano laudari, nam Agitur hic de finibus inti^gre rcstituendis, non
<i

Carolus Alcuino praeceplore id temporis liberalibus de civiiatibus. Yide conimentationem pr;cv. (nuin.
artibus dabat operam, ut ex Eginhart. Pagius (an. 30) Pagius ad an. 787 (num. 7, seqq.) Tusci* do-
782, n. n. 7). Iiem Mabillonius {Ann. lib. xxxv, n. nationem differt, cujus possessionem iUioo esse in-
'ii) ad an. 781, ex eod. Eginhar. a Petro Pisano itam censet. AlCaslellum Felicitatis, qu;e civiiasjii-
grammaticam, rlietoricam et dialecticam ab Albino ris erat sanclre sedis ante alterum Caroli adventum
eum didicisse commemorat. Ck.nn. in Italiam,opinioni huic adversatur. Yide supra (ep.
b Pii regis petita nil aliud fuisse quam orationes 53, al. 60, not.), Tusciie siquidom donatio facla,
testatur pontilex, qui el pro defunctis Pippino atque ut mihi videtur, an. 774, cuin Carolus Roinam pri-
Hildegarde jugilcr se orare respondct. Eapropler mum venll. Idcirco pontifox Rosellarum ot Popnlo-
non recte in noviss. edit. Duchesnii putatur epistola nii fines sibi tradi optat, sicut ex anliquitus fucruHt.
circa annum 782 dala esse. Rectius Muratoiiiis rerert Al esto duas istas civitates longe dissiias ab eccic-
:

adan. 788, quo plures conscripta^ fucrunt, iit mox siastica ditione in parle Senarum maritima, ex Ro-
ostendam. Equidem credo sub finem anni 787 hanc selkeenim ruinis Grossetum emcrsisse fertur, Mas-
datam esse, nam spaiio oclo men^ium postCaroli dis- j) sieque, finitima Populonia excisa, episci-palcm Imjiis
cessum Roina unicafn, qu.e hic memoratur, scripiam honorem accessisse duas inquam has civitalos cum ;

esse non est probabile, cum isla responsio sit Caro- Carolus donaverit sanctLC sedi an. 787, idom de le-
linis versibus forsitan allatis paulo post dalam cpi- liquis Tusci;ic civitatibus afiirmandum erii? ox so-
stolam, cujus mentio est. In. quentibus secus esse patefiet. Id.
c Ap. Anasias. in \'ita Leonis III (sect. e Arichi in ordinem rodacto, obsidibusque in suh-
578) logi-
lur ; < In basilica Salvaloris Do.miiii nostri Jesu jectioiiis pignus aceeplis, Carolus donavit sanctae sedi
Christi quam Constantinianam vocant, oblulit cni- sex Campaniai civilales, Capuam, Thcai.nm, Arpi-
cem cum gemmis hiacynlhinis, quam almilicus pon- num, Aquiiium, Arces, Soram, in quarum posses-
tifex in litania pr*cedere constituit, secundum peti- sionem pontifex per regios mi^sos ire opiat. Iia sein-
lionem ipsius piissimi imperaloris. » Ilanc postea p.^r faclum vidinms, ubi nova accessit donalio. Ir>.
subreptam Leo IVinslaurasse abeodem auctore dici- f
Argum. Panv. {Cod. Vat. 42.) < In quadrage- :

lur (sect. 502) et in usum pristinum revocalam. sima secunda [Quadr. sec. ] indicat Adalchisum De-
Alius crucis a Carolo oblata; non meminit. llinc siderii filium in Calabri;e parles advenisse. Orat Ca-
patet sancti Petri ecclesiam longe antea simili mune- roltim ut conlra liunc bellum geral, et Benevenlanos
re (lonatam esse. Eam quippe unam pr?e cieleris cumaliisobcdirocogat. ItomneGrimoaldumduoemBe-
coluit, teste Eginharto (cap. 27) hisverhis « Cole- novcnlanumoonstituat; utBeneventum, Rosoil.is, Po-
:

bil pra; caiteris Mcris et venerabihhus locis apiid piiloniiim, et aiia loca sanclo Potro reddat. » li>.
Uomamecclcsiam beati Polri apost. in cujus doiia- ^ Sum. 1-2, Btr. el Oiit. Crits.
5?9 B. CAUOLl M U;NI OPP. PARS I. SECTIO III. -100

Venicnlos ad nos fulelissinM nussi veslri, scilicel A ir:'o4.are atquc congnie disponcre juhealis, ut ea
Roro capellanus, seu Bcllo, post vestram oplabileni qiiic vobis nobisqne cxpedibilia fucrinl ad pcrfectuni
regalem sospilalem annuntialam, sciscilati sunt a salubritcr veniant, ul non in quolibct labore paritei
nobis dc nofandissimo Alhalgiso filio Desiderii ly- evcniamus, sed si ipsi sa^pius dicti Bcneventani
ranni regis, si iia fuisset quod, Deo sibi contra- minime vestram regalem adinipleverunt volunla-
rio, in partibus Ilali;^ vcnisset. Nos vero nuptM tem , sicul vobis pollicili sunt, statiin ibidem la-
quod de ipso Atlialgiso audivinnis, per fidclissi- litcr exercilus eiuitlere sludeatis, ut ad profectum
niuin missum vcslrum Arvinum comilem voliis hanctse nostra; Ecclcsi;e, vestneque regalis perve-
intimare non 477 omisinuis, quia pro vestra re- niaiit exccllentia^, el sic illis parlibas disponatur, ut
gali Deo auspice, relractanles, nulluni
vicloria, iiiimiciis 1:icuiti nocci:di non invenial, sedscmpi^r ve-
iiegleclum ex omni parte ponimus, vestnie pr.Tfulgi- slraintriuinpbis exsultel in Dominor«galis victoria *•-

•!;« exeellentiae indicantes, ut, Domino opilulanle Enimvero una cum fidelissimis missis vestris per-

iUque beato Pelro aposlolorum principe comilanle, tractantes coiisiderantesque ut si minime ipsi Bene-
,pr;eeipua vesira regaUs providcntia prudentissime ventani adimplere voluerint regalem v«slram voluii-
suani nostramque salulem procuret. Sic enim de tatem ad Kaleiidas Maias, vester robuslissimus exer-
jam dicto nequissimo Athalgiso nobis nuntiatum est, ^ cilus in confinio prseparatus super ipsos irruere
(piia in verilate, Deo sibi conlrario, cum missis im- Boneventanos invoniretur; et deinum pariter pene-
poratoris in parlibus scilicet Calabriae residct, juxta trantes, in his cnnfirmari, propler Kstivi teniporis

coiifinium ducatus Beneventani, ut de ejus invalido ^egritudinem, non audebimus, ei i:eriini si super eos
adventu Canipiilus episcopus civitatis Cajelanse per a Kalendis Maiis usquc iii Septcmbrem inensem exer-

suas nobis significavit syllabas, simililer el de Pcn- citus non venerint, dubium nobis esse videtur ut
lapoli pro ojusdL-m A;halgisi arrogantia nobis in scri- forle, Deo sihi contrario, priedictus nefandissimus

plis intimaverunt, nimium vestrum

quatcnus ob Adalgisus per insidias Gr«corum non aliquam nobis
amorem infra alios misimus apices, tam Cajela vobisque contiirbatioiiem facere moliatur, quia .am
quamqiie Pentapoli series nobis destinatas; nempe dicli inissi Gi\TCorum cum eo osse noscuntur ct alii

quidem scimus quia ipse iniquuset perfidus Adalgisus in Neapoli residere videntur. Sed ha!C exislimantcs
pro nulla alia causa in istis declinavit partibus, nisi in vestro robustissimo atque a Deo proleclo r- gali

lantiimmodnpro vestra nostraquecontrai iotate. IJnde arhitrio emisimus pertractanda, 479 "l q"filitPi*

oporlet ul firmissima vestra sacra parlibus Bepeven vobis placuorit disponere celeriter dignetur, nobis

lanis emittere *> veslra praicolsa regalis oxcincntia inlimando per suos regales affalus suam nostramque
nitalur, ut undique per vestruin regale ^ulmi.iicubun
'

securilalis salutem '".

imperturbati paritcr maneamus ''. Quapropler iiimis poscentes, qu;icsunius vestram

JNos vero hoic o imia consideranles, dileclissim:! praiieetissimain excellentiam , ut millo modo pro
nimisque amantissime, alque a Deo protecte pra;- cauba Grimualdi filii Arichisi credere plus cui(iuam

rcctissime fili, nobis sic aptum esse vidotur, ut sive jubeatis (luam nobis. Nam pro certo scialis (juia si

voluntatem veslram fecerint ipsi Beneventani, non ipsuni Grimualdum in Beneventum miserilis, llaiiam

nllo niodo expedit Grimualdum, filium Arichisi, Be- sine conturbationc habere niinime potestis, eo quod
Yerumtamen Leo episeopus secreta nobis sic fatus est,quia, Adal-
neventiim 47S '''''g^^fc •. sicut vobis

ab omnipolenti Doo nostro prudcnlissima sapienlia bcrga relicla, Arighis, tale habet consilium ut duin

coucessa est, ita sagaciter pro hujusmodi ro por- ipse Grimual ";us filius ejus Beneventanos fines in-

» Yidetur re(iuiKl;iro. GiuiTS. Bomoal ius piimog^^^nitus pra;mortuus orat patri

<•

b aliunde Carolus roscivit de Adalgisi in Ua-

Non eodem anno, ut monet Pagius (loc. cit.). Quare ad
liara adventu quam ex Cajetani episcopi et Pentapo- Grinioaldum obsidem ap. Carolum successio pertine-
lensium litleris ab Adriano iransmissis per Arvinum bat. Sed causai aderant cur successionem
pontifici
comitem, ut exnarratiune colligitur. Pereumdem
ista istam improbaret. Eas el in litleris Arvino datis
Arvinum Arichis etiam morlein nunliasse Carolo, ex ^
f.
enuiitiaverat, quod ipse testatur infra (ep. 92, al.
iis qu;c mo.v narrantur, infertur. Cointius et Pagius 86) et iterum nuiic enuntiat, seu poii::s in nieiitein
(an. 787, n. ii). .\richis mortem statuunt die iG revocat. 1d.
J Omiiimoda sul) poteslatc Caroli Beneventanos
Aug. ejus anni. bed anteeos id fecerat Baronius pro-
lalo epitaphio (an. 787, n. 63) cui h.cc subjiciunlur : esse cupit, quare utitur lioc dilemmaic aut Bene- :

« Vixit autem quinquaginta tres annos, obiit vii ventani servanl filcm Franconim regi, Grimoaldum
Kal. Sopt., anno ab incarn. Doiii. 787, ct ex domna eoruni ducem conslituere non expedit; aut ah eoruin
Adelpcrga principissa llomoald et GrinioaUI,
filios promissis dcsciscunl, vi el armis conlinendi sunt in
Egisisuin, Adoleisam suscepit. > Epi-
Theoraldam et olficio. Sapientissimum plane consilium, quod nibi-

laphium illud Paulo Diacono auctore novissime est lominus Ciroli romittil arbitrio. Id.
c Mature faclo opus esse urgot, et quinque ad
edilum inter Tumulos principum Langob. a cl. Pra-
tillo (tom. 111, pag. 505), qui nuper allata verba Ca- summnin mensibus belli apparatum, militaremqiie
milloPercgrinio rcsliluil ingratiis Pagii ea tribiienlis actionem conciudit. Et quideni jure nam Adalgisus :

Paulo D:acoiio. Ciieterum epistola illa, cujus mentio vidu;T; Adelberg;ic fralcr, Grsecorum ope fultus, in

est in praicedenti, non alia fuisse videlur quam quai Calabria; finibiis degens, Giimoaldi sororis filii suc-
data dicitur Arvino comiti cum nuntiis de morte cessionem pncstolabatur in ducalu Benevenlano, ut
priiicipis ac de Adalgisi adveiilu annexisque lauda- ,
junctis viribus iii sancl;e scdis dil'ionem, indoque in
lis epistolis Cajetani op. et Pentap. Cr.N\. 'llaliouin regiurn irrumperct. Iu.
 ;

mi COD. DIPLOM. - MONL.M., KTC, SEU CODEX CAHOf.lMS. - EPP. ADRIAM. ii)t

iroieril, iiigeniose cupi-l duas lilias s>ias socuni dc- A a;!hereis siiie (iiu! logiiarc aailius. liHoliniicni o.v

ferre, et quasi oralionis causa, sanctuni Ansclvnti in ccllcnliain vestrain gratia supcrna cuslo(li;il.

Garganum pergere, et deinde in Tarantuin, iil>i et

\CI.
lliesauros suos reconditos liabel, quia lantuin oclo-
481 ITKM EPISTOLA EJUSDEM PAPyE,
gintamilliadislat a sancto Angelo usque Tarantum a

.\l) UOM.NLM CAUOI.LM KKGF.M 1>H!U(;T.\,

sed in hoc niiiiime vestra a Deo promota excellentia
lit (jna coiilittelur dc rnissis Crtfcorum cnin <•
diuciliu,
tonsiderare debeat, quod pro nostra avidiiate ipsas
i(l posl rcversioiicin Attoiii^
csl, disposilorc Sicilia',
civitates adquirendiim, quas bealoPetro apostolo et diaconi, missi domni rccjis a Bencvciito, cuin rdirl:!
nobis condonastis, talia vobis insinuare studuinuis, Arichisi ducis conciliati |Lanib., consiliati\ sunl,
qualiler ducatuin liencventunum u potcslale pradi-
sed pro magna securitate sanct» Dei catholica; ct
cti regis per insidias suhtraliere potuisscnt ''.

aposlolica; Roinanse Ecclesia;, aique vestric pr«cels;c

victoria, ea quae audiviinus ct (An. Doin, 788, Cod. Car. xcii, cliron. W.)
regalis exaltationis
agnoscere potuimus, vestris regalibiis auribus insi- Ar(;i;mentum. —
Vcnienlcs regii niissi Allo (liaconis
quoquc rega- et Golerainniis osliarius, iioslmodo !\I;igiii;Hiiis
iniare nulio inodo negleximus. Vestra
abbas et Joseph diaconus rcgiam voluiilalciii iiiiii-
lis excellentia, qualiter ei placuerit et aptum pro- tiant ponlifici, cjus ncmpc consilio ai;ciKl;t (iitini:i

spexerit, in oninibus his disponcre provideat. Qua- B esse. Censct igilur poiilircx iit iuiii([ii;i!!i iinicciii
propter magnopere poscentes vestram clemenlissi- separentur pra^mittit priorcs duos vcrsus diua-
:

tum Benevcnli, ila ut in Valv;c oppido cx^pcclcnl

main regalcm benevolenliam ,
quiesunuis, ut pro
rcliquos Roina; mancnlcs et Liiiliicricuni qiiiiiliiin
ainore fautoris vestri beati Petri ciavigeri 480 iiiissuni. li consilii iinnicinorcs Bcnevciitiiiii, li;i(i(l
regiii coeloruin, noslraque in Chrislo spiri(a!i patcr- cxspectatis sociis, indc Saleriiiiin ad A(lcll)Cig;tiii

na dilectione clariter atque specialiter per vestros

viduam processeruiil. Trcs rcliiiiii Bencvciiluin
euiitcsibi audiunlSalcrni agilari consilia adversns
regales honorabiles apices missis veslris dirigere Carolum el sanclain sedcni ; niox Co!ci;tiiiiH) sii-
dignemini, utenullo modo ad vos remeare aiideanl, pcrvcnienle, una cUiii isto auliigiunl V;ilv;i!n in
nisi prius sub integritate civiiatcs in parlibus Benc- finibus Spoletani ducatiis. iibi jiissa rcgia pr;rslo-
hintur. Atto pr;ie mctu ad aiain in ccclesi;i Salerni
ventanis, sicut eas per vestram sacram oblationcm
confugit, quein Benevenlani licle nulig;int, c'n[\'c
beato Petro apostolo et nobis contulistis, in omnibus ad Carolum litlenis daiit fidclilalis p!ciias. ll;rc
conlradere valeant, et justitias de Populonio et Ro- omnia pontifex Carolo. Dcinde addit Capuaiii qiioil
quidam recens siibjecti apos(olic;e scdi Roinain-
scllis nobis facere sub integritate studeant ^. Quia
venieiitesnunliarunl,postAttonis disccssuin iiiissos-
suiit alii ex missis vestris qui contcmnere moliuntur Grsccos cum disposilore Sicili;c die 20 Jamutrii
et fcedare veslram sacram oblationem ; sed sicut in Salernum ad Adclbcrgam sc conlulisse; iiidc lSe;i-
parlibus Tusciae civitates, id est, Suanani, Tusca- polim deduclos, magnotiue cuin Iionoic susccplos,
cum Slephano episcopo et Meapoliianis coiisili;i
nam, Biternum, et Balneum Regis, cailerasque civi- agitare. Bcnevenlanos vidcri ciupluios ;i;sli\o
tates cum finibus et territoriis eorum « beato Petro tempore. Rogat ut eos pr;\;v(ni;it, nc siiniil deli-
offereiites condonaslis, ita in eo modo civitates m ciant et civitates sanct;D sedi donalas invadai:l.

parlibus Benevcntanis contiadere nobis protinus fa- Domno f

excellentissimo filio nosiroqiie S!'irit;iU

ciatis, ut dum niissi vestri vestros susceperint rega- compatri Carolo, regi Francorum cl Langobardorum
les firmissimos affatus, sine qualibct interposita dila- alque patricio Romanorum, Adriaiius p pa fc'.

tione, nobis eas conlradere sub integritate valeant, Meminit vestra a Dco promota 482 legalis c.v-
ut nullus sit qui possit exstinguere vestrum illibatum cellentia, qualiter ad nos einisit fidclissiiiuis missos».

sacrificium, sed hoc lucri potissimum pra^mium ac- scilicct Atlonem rcligiosiini diaconum, cl Coleram-
quirentes digne mereainiiii una ciim spiritali nostra nuin magnificum ostiarium, ct post lcrgum coruni
filia domna regina, vestraque noI)ilissiina subole in ad nos vcnerunt, videlicet, Maginarlus rtligiosus
a Iter
istud ab Adelbcrga instituluni in fines oi ien- tiias in advenlu Caroli aii. 774
nccesse est, priino
lales ducatus Beneventani, quo ct fratcr Adalgisus iina cum
Caslello Felicilalis doiialas esse adversus
aypulerat, statiin atque Giimoaldus palcrmim duca- Pagii receiitioiumqtic alioriim opinionem. In.
tum adeptus esset, suspicioncm ponlificis luuul csse ^ '^ DicccMn, §m-/.o-rr,s, administrator. Citr.TS.
inanem demonstrat. Cenn. Arguni. Paiiv. iCod. Vat.^-lo.):^ Iii vigcsiiiia
<^

J>
Ut in pniccedenli, ita hic dc RosclUc cl Popiilo- lerlia [Vi^. (ert.] indical, (luale consiliiim leg:ttis cjus
uii finibus, uiia cuin scx pricJictis Campaiii;c civi-
(l(;(leril. Ilem dc [nionet dc] iegatis Gnrcoriiiii ciiin
latibus tradeiidis ics est. Quamolirein qiiod ibi aic- (lisposilorc Sicili;e (inod ciim [Sicil. ciini] relicla-
hain (col.598, nol. »') noii cst improliabile utramqiie Arichisi diicis consiliali sint, qiialilcr [cgcrint qua-
maritimam civiialcm conccssam fuissc saiict;c scdi iiaiu lalioiic] (lucatum Bencveitlaiuim C;ii()!o regi
seorsim ab aliis Tusci;c quod planius , lict cx sc- siiblrahcrc posseiit [eripereiit]. Or;tt il:uiiic Caio-
quenlibus. In. liim, ui sic omiii;! pertraclct, iit siiain el Ecclcsi;K
Vides hic Tus(i;c civii;itcs enun>erari a Siiana
•=
Roinana; securitatein prociiret [lutclain oroc.]. «
incipiendo qua; occidenlalior est c;eleiis
, ila nt ; Ce.nn.
urbem veterem et Castrum Fclicitalis, qu:;s facit rc- f
Siimm. 'io, Bar. ct Cen(. Grets.
lifjuas, intelligi
oportcaf, aon aulein Rosi-IIas et Po- 5 Epistohi li:i'c miillum dislat ;
a siipi^riori noii
pulonium, qii;« cuin Suaiia magis occidcntalcs sinl, vcrno cniin lcmporc data siiperior iiicdia
csl, ciiin
priori loco debuissenl recenseri. At coiitra ne ull;i liiemc scripla cssc vidcaliir. CoiiUii diligcntia laiida-
<iuidein earuin mcntio, cuiii infra dc Campani;c
fit tiir a P:tgio (:i!i. 788, mim. t scq.) qiii accaratam
civitatuin tradenda jxisscssionc agiliir Tuscaruin cjus numeiationeiii se(|iiiliii', qiiod cliain fit in no-
•'\emplo. Pioindi; qiii(l((Mi(| dc tcniporc donatioiiis vissiiiia odilionc Piicliesitii. ,\l!ir;U(>t iii-- coiifiiiulit
,
Uosolhe el Populonii cciibcas dc aliib Tusciic sl;i-, carum oidineni, adoptaiis-iuc iiicplias ai)onviiii S^
4i>3 B. CAKOLI MAr.iM OPP. PARS I. SPXTIO III. m
al>l»:»5 et religiosus Josoph diaconus ", qui nobis A nobis ipsi inliniaverunt, co quod indileiiter agercnl
ruleliler intiinaverunt ea quiie illis injuncta habult l;im relicla pricdicli Archisi ducis quamque caeterl

vestra pracreclissinia regalis polestas, ut sccundum Beneventani, erga vestram regalem excellentiam
noslruni aposlolicuni consilium , in partibus Bene- alque noslrum apostolatum iniqua alque adversa
ventanis, ita pcragorenl ;
qui in noslri pnxisenlia traclare non dosimmt, fiigam arripientes Maginarius
resiiientes praMioMiiiiaii quatuor niissi, id est, Magi- ciim Joseph ct Liuderico, una cuni Gotteramno qui
iiarius religiosus ab!)as Allo , ct Joseph religiosi ad cos alloquendnm vcnerai a Salcrno, introierunt
diaconi , atque Goleramnus magnificus ostiarius, inlinibus ducatus Spolctini in prsefato oppido Yalvae,

dum ailhuc miniiiio conjnnxisset nostris apostolicis el ihidcm morantur usque ad vestrum rcgalem in
obtulibus Lullioricus, qui cum pnrfato Maginario, liiimiphis dispositum. Alto vero audiens, ut fertur,

seu Josepli, ad nos missus fuit, tale illis pncbuiinus fiigicns intiis in ecclesiam Salerni prae timore, ejus-
consiliiim, ut niilio niodo se aUer ab altcro separa- dem ecclesiae altare tenuit. Ipsi autem Benevcntani
ret, sed proeeunles Atto ct Golterammis, in oppitlo suadcntes, ut reor, et simulanlcr eura mitigaverunt,
Valvic ibidcm exspectarcnt tamMaginarium ctJoseph cl vestrum clericum licte rniserunt, se ipsos fldeles
quam Liudericum, quem socii ojus apud nos moran-
omnibus commendantes <^. in

les exspcctabanli',quipnccedentcs, scilicetAlto cum B Et ob nimium suavemque amorem quem erga vc-

4S3 Goltoramno, nullo modonostris accommodave- strum inviclissimum gerimus regnum, nullo modo
rmil consiliis; sed relinquentes penilus Maginarium valemuspnetcrmiltere, liquidius de omni causa vo-
seu Joscph ct Liuderieum, abierunt singulariter Be- bis insinuare; venientes quippe adnosde Capua quam
nevenlo; undc posl tergum eorum euntes Magina- bealo Petro apostolorum principi promercede animai
rius cum Joseph el Liuderico in Benevento , jam 4S4 vestrae alque scmpiterna memoria, cum c«te-
Altonem et Goteraumum nullo inodo invenire value- ris civitatibus oblulistis, videlicet Grcgorius presby-

runt, eo quod in Salernum perrexerant ad Alber- ter, Saductus, Pergulfus, Audemundus, Ilaimo, Lau-

gam rclictam Arichis ducis; ubi dum Maginarius demarus, Warnefridus, Sigulfus, Audualdus, etCor-

cu.n sociis suis a fldelibus vestris audissent , sicut bulus^, intimaverunt nobis quod dum Atto diaconus

lernitani tiirbat historiam. Unum peccat Cointius, rumque omnium Adalgisus hujus frater prjc- caput,
euinque secuti onines, dum epist. 73 Cod. Car. mihi sidio Grajcorum GrimoaUii fultus in ducatus finibiis, et

sexagcsimam huc pcrlinere sunt rati, Campaniam Adclbergae fliii quicsila successio haud ignola erant
Ilomanam pro Beneventana inlelligentes. Eam vide pontifici, quippe qua; Carolo per Arvinum nuntiarat,

supra, notasque ei suhjectas. llac equidem detracta, suuiiiqne non inanem melum eidem significarat.

tam prxscntis quam duarum seqiientiuin ordinem ^ Quamobrem giavissima haec negotia concordiam
si

retineo, quem impune mutari non posse mox pate illain spectare quis pulet, conjectura, ut reor.
bil. Ci:nn.
aberiabil. Id.
a llos legatos longe antea advenisse tumRomam '^
Ilac narratione satis perspicua pontifex culpam
latio loquendi, qiia utitur Adrianus dum legationem rejicere videtur in legalorum iter Salernum conlra
''arolo in inentem revocat, tum epistolce contextus sua consilia, sequenti auiem epistolainfidelitas Bene-
luculenter demonstrant. Nam ante diem 20 Januarii vontanorum patefiet, cui legatorum concordia nU pro-
Atto omnium missorum extrcmus Salcrno discesse- fulura erat. In.
d Apud Mabillon. {Stippl. ad Diplom., pag. 70) ex
lat; ingressique eam civitatem erant legali Graeco-
riin, qui Aciopoli Lucani;e oppido triginta circiler aulhentico Dinonysiano iii philyra exstat fragmentum
luilliapassnum dissito ejus discessum praestolaban- epislolre Adi iani, qua pelit consilium a magnate ali-

lur, ita ut pncccdenli minimum die Attonem profe- quo, incertumiuim suaeanFrancorum ditionis, utrum
clum esse pro certo haberi debeat. Quamobrem Capiianorum aliquot iuramentum fidelitatis seorsim
quaicunque evenisse docet epistola, intra dies no- ab aliis recipi ab ipso debe .t. Cumque hujusmodi
\emdecim coarctari nequcunt, at quantum temporis fragmentum summam cum
hac epistola alfinitatem
spaJium ex superiori aiino huc conferri oporteat, habeat, huc transferre libuil « illud
. . iiitentio- . .

incertum. Id, ni fallor, miiius dubium, quod anle nem prndenlissim. . . . seu gloriae vestraj deducimus,
Roronem et Bettonem hi legati advenerant, iisque eo quod .... fucrunt aliquanti ex civibns Capuani,
inandari petebat Adrianus in prajcedenti, ut ne in scilicet Gregorius piesbiler, Saductus, Haiino, Au....

Franciam redirent ante traditam possessionem civi- D Erulphus, Landemaris, Wabliliidus, Andulphus, et
Corbulus de quap s, el spii ilalis compater noster
talu:n Campani.ne; non enim norat qusc iis adversa
contigerant, sibique poslmodum nunliala persequi- inl. Carulus rex Francorum et Langobardorum ....

tur in hac epistola. Cointius et Pagius rei dilficulta- qiic palricius Romanorum .... em beato Pelro apo-

lem evasuri, pra^cedentem epislolani ad superiorem stolo fautori suo, et cum suo pra^ccll. conj. . . . .

annum retulere at minime advertoriinl menses

:
. h regi .... eorumqiie novilissimos suvoles, et
. .

cuncli r novilissimi Franci petenles nobis beatis-

Maium ac Septembrcm ilsi memoratos epistolam huic . . .

anno asserore, qiianquam scriptam sub ejiisdem ini- simi Petri, et nostri essentsubjecti, sicut per donatio-
tia, antequam pericula et luga missorum qui iii Be- nem prxcellentissimi doiiiini regis agniti sunt ....
vestrum petimus consilium, si eos in servitio beati
neventanum ducatuin processcrant, ad pontificis au-
res pervcnirent. Itaque ad hunc annum utramque Petri apostoli recipere debeamus .... nobis quippe
meliorem . si eos recipimus, ut inter eis dissensio
pertinere statiii oportet, illam scilicel Januario . . .

niense, hanc Martio, fortasse etiam Aprili datam. Id. fiat, et divisis inveniantiir .... partem, at(|ue effe-

b Cum de legatis non de armorum ducibus agatur, ctum apostoli, alque praecellenlissnn!
beali Petri
lantam pontificis soUicitudinem, ne invicem divide- filii nostri domini regis sic expedit, ut dum divisi
fiierint, melius .... sine noslro veslroque
favore.
reiUiir, non facile assequimur, ea siquidem pendet a
secreiis colinquiis eos inter ac pontificem habitis, Sed hoc nobis praelati .... nostrum missum una
et
um
indidilum Adelperga relict. rcchis dirigere
ante(}uam Roma pioficiscerentur. Nihilominus diica- (
. . .

liis il!c ducc vacans, Adelberga vidua consiliorum rc- dcbercmus .... pcrcuntcs una cuin Qmncs Bcncbcn-
*05 COD. DIPLOM. — MONUM., ETC, SEU CODE\ CAllOLLNLS. — EPP. ADUIAM. 406

3id veslrani reversus esl excellentiam, stalini missi A tionein, digiie valeanius in ejus alnia confossione tam

Graecorum, duo spatharii imperatoris , cum dlucilin pro vobis quamque spirilali filia nostra dcmna le-

[Grets., dioecctc], qui Laline dispositor Sicilise dici- gina vestraque nobilissiraa subole fundere precei,

tur, in Lucaniae Acropoli descendentes, terreno iti- ut per mullorum annorum curricula in hoc inundo

nere Salernum ad relictam Arigisi ducis peragrantes, regni gubernacula fruenics iii itthercis arcibus sine

lerliodecimo Kalend. Februar. pervenerunl, qui ibi- fine regnare mereamini. Incolumem excellentiam
dem cura ipsis tres diesconsiliantesBcneventani, post veslram gratia superna cuslodiat.

terlium diem usque Neapolim deduxerunt ; Neapoli- XCIL

tani vero cum magno obscquio cum signis el imagi- 486 'TEM EPISTOLA EJUSDEM PAPJi,
nibus eos suscipientes, Neapolim ingressi sunt, pari- AD DOMNUM CAHOI.UM REGF.M DlRr.CTA,

ler et usque hactenus cum ipsis Neapolitanis atque Iti qua conlinetur de Aracliiso duce Dcneventano, qui
[Lamb., quia] jjostquata rex Carolus a Capuanii
Slcphano episcopo ejusdem Neapolitanai ecclesi* per- ttrbe reverlisset, pnrdiclus Aricjisus, Deo sibi con-
tractantes existunt a.
trario, apud impcratorem missos suos direxerij,
485 Sed vestra a Deo promota praerectissima re- petins auxiHnm
lionorem patriciatus, cupiens fi-
el
dem, quam fuerat, irritcm facere, pio-
polliciius
galis excellentia, a Deo inspirata, taliler pertraclare
g mittens se lam in tonsura quam in vcslibus nsu
debel, ut suam et nostram in omnibus securitatem Grcecoriim perfrui *i.
procuret et nullius hominis inanes fabulas atlendat; {An. Dom, 788, Cod. Car, Lxxxm, cIiioh. 91.)
neque muneribus suadere quispiam eam valeat, sed Argumentum. — Nuntiata sibi pcr Carolum victoria
tantummodo pro exallatione spiritalis matris suai de B;^joariis I«lalur. Iiule pergit res Beneventanas
sanctse noslrye catholicye et apostolicae Romansc Ec- enarrare, Capnanos in priecedenti menioratos
exhibuisse fidelitatis saoramenlum anle confes-
desi», suaeque regalis excellenliae et nostrse decertare
sionem sancti Pelri. Postmodo Gregorinm ex iis
ttilalur, quia, ut arbitramur, ipsi Bencventani istud ununi secreto sibi nunliasse, qiiod prailerito anno
tenipus vernum transire patientur, ut oestivo lem- post Caroli discessum Capua Aiichis per suos
niissos ab impeiatore p:ticrat palriciatum et du-
pore, Deo illis conlrario, vobis in perjurii reatum
catuin Neapolitanum nec non ut niitlerct Alhal-
;

incurrant ^, Sed vestra regtdis pctentia sic illis in gisiim cognatum siium cuin auxiliis. Imperatoreni
triumphis praeire satagat, ut el illorum proterviam misisse duos spalbarios qui patricialnm coiiferienl.,
et direxisse AlhrJgisum Tarvisium aut Ravennam;
procul dubio imminentem sub pedibus suis concul-
Deiim consilia eorum dissipasse, nani venientes
cet, et sua exallatio in toto profametur niundo, tam Arichim esse mortuum invenerunt. Beneventanos
de sua prudentissima regali victoria quamqile de tum Graecos noluisse Salerni accipere, quia Atlo
illic crat; hoc abeunle, Graicos reecptos, el cuni
sacratissima oblalione, quam in parti))us ipsis Be-
nevenianis l)eato Pelro fautori suo, puro corde, ob
C Adelberga tridui consiiia agilasse; nil videlicei
tunc agendum, (jiioad Grimo;ildus adveniret, quem
niniium amorem atque sempilernam memoriam con- ducein sibi dari a Carolo per Attoiiem petierant;
donavit c, ut dum ipse claviger regni coelorum bca- eo advenieiite faclum iri, qiise Arichis non poluit;
interim Neapoli eos- degere oporiere. Hinc eos
lus Pelrus apo^tolus, faulor et prolector vester, in
nuntiasse impcralori niortem Arichis, quid faclo
integro vestram susceperit sacram donaiionis olda- opus esset audituios. Quatuor regios niissos Spo-
tani .... audereiU ipsi Benebentanis, aut aliis ex neventanos in aperlam defectionem irrupturos, Ec-
partibus cives super eos .... aut qualibet in eis
illis clesiaeque et Caroli ditioiiibiis moleslos fuluros esse
maliliam ingerere .... isti consilio favcre voluimus. prasnuntiat, nisi eos pncveniat rex Carolus. Necpie
Quapropter quajsumus vestrse re . . . . prudenliai, ut enim aliud praesagiebant Salernitana illa per triduum
lam de recipiendi eos, quamque de nostro misso una colloquia cum Grsecis missis, atque ea deductio eo-
cum noslrum indiculum apud saepe .... iclam Adel- rumdem Neapolim per ipsos Beneventanos, qua in
pergam, seu Benebentum dirigendum nobisconsilium urbe arcana consilia agitabantur tempore tam dia-
praiberedebealis: et qualiler exindecongrua et recle turno. 1d.
pros. . nobis prolinus per veslra scripta signifi-
. . <=
Quid enimvero cequitati magis congruum? \i-
care matureniini .... intercedente beato Petro apo- ctoriam ominatur Carolo, sanctacque sedi sex civila-
stolofaulori vestrodivinamajeslaspermullorum. .» . .
tum Campania; possessionem tradi opiat. Sacralis-
Cenn. p. simam oblationein appellat, qu« res inale olel scri-
a Atto regius missus de Grimoaldisnccessioneaclu- ^ plori nupero obtreclatori principum : vi eiiim et
yus Guni rege susceperat in Fianciam iter : vir cniin arinis acquisita, jure an injuria, justili;c plena illi
probus sublests! fidei homines haud novil. Non ilA suiit, donationes autein Ecclesia; Ronian;n faclae,
pontifex, qua erat priidentia; idcirco tam veiienieii- injustai, leves, niille pra^judiciis obnoxiui judican-
ter Grimoaldi successionem avcrsabalur. Capuano- tur. Id.
rum autem relata, qu;c inseq. cpislola suntaiiipliora d Argum. Panv. {Cod. Vatic. 1) :« Iii priina [Priiiia]
etlucidiora, tuin pontificis pr;Bvidenlia; snnt ioiuples qiieritur de Arechiso duce Benevcntano. quod post-
leslimonium, tum Muraiorianam arteinf'in''.ilus ever- qiiain Carolus rex a Capuana urbe reverlisset [Capua
lunt. Is siquidem rernm scrie rec!ani;in!c (an. 788) reversus esset] ad iinp. Constantinopolilanum missos
litieras Adriani proprio arbitraln pinverlit, sordes- siios [legatos] direxerit petcns auxiliiim et bonorein
qne anonyiniSaleinilani auctoritali earuinprajferens, patriciatus, promitlens tam in veslitji quain in ton-
bistoriam texil omnino aliani a vero, iil Adriannm a sura simililudinetn [euin Gr;eeis siniililiid.]. Ila;c
Carolo ipso delusiim oslendat. Cjelernni cx Cliion. Gregorius presbyter Capuanus Adri;viio p;ip;e nar-
Neapolil. (ap. Pralill. loin 111, pag. 3i) liuic epistohe ravit. Adriaiiiis Capiianos l.ealo Pelro, silii el ii.i-
fiiles suppetunlqne ipsa nomiiiainissonim
adjiingitur,
peralori [regi] jurare fecit. C;uolum impera*,orein iii
iniperialium « Vcnerunt Neapolim Iscainus et Lco
:
auxilium vocat pro exaltalione saiiclte Eeclesi;e (C;t-
aaihaxialores domini imperatoris, ct excepli fucriiiit ndiis in auxilium pro cxalt. sanctic Ecdcsia; voca.-
cum magno honore et lajlilia. » Id. lurl. j Id.
1> Posiveniuni lcinpus, cum dibalur
, cpislola, Be-
 iov 1}. CAKOLI MAGNl OrP. PAHS 1. ShXTIO III. 40S
lolum aufiiyisse, Nc;i|)olUaiinmiii, Surrciili-
(|ii<) I
A i)(tteiiliai, et posl acluiii sacranienlum uiius ex ipsij
noriiin, el Aiiialpliitanoriiin coujiiralionein ciiin
Capiianis, Grcgoriiis proshyler, nobis pcliit sccrcta
Hcncvenlanis i:i eoruni neccin deprcheiulcrunt.
loqui, asscrens : (piia nullo modo jam quidpiam cc-
Doinno a cxcclleiitissiino fiiio nostio(]iie spiritili larc possum, tale vohis pnelieiis sacramentum; et
fonipatri Carolo, regi Francoriim ct Langohariloruni dum a nol)is enuclealius sciscitatus fuisscl, relulii
aUjue patricio Romanorum, Ailrianus papa. nobis dicens quia dum domnus Carolus, magniis
Neciareos suavissimosque pra^cclsos regalcs api- rex, praHerilo anno a Capuana urh.c reversus fuis-
ces vcslros cuin niinio coriiis suscepiiiiiis ainore, set •^, Aricbis diix siiiis ad iinperalorem, Deo siJtl

4>37 <luos rcserantes repericnlesque vcstram re.^a- conirario, 438 einisit niissos, pclcns auxiiimn et
lein sospilateiii, siiiiul el spiritalis fili;c uoslra! (loiii- honorem patriciatus una cum ducatu Neapolitanc»
naj rcginai vcstraHiue nobilissinuc prolis salutis pro- sub inlegritate, simul et suum cognalum Athalgisuni
sperilalcm, niagnas omnipotenli Dco retulimtis gra- ciim manu valida iii adjutorium sil i dirigi, promil-
les, qui vobis per intercessiones beati Pelii apostoli lens ei tam in tonsura quain in vesli',us usii Grsco-
fautoris vestri, nohis veliit iinmeritis jugiler pro rum perfrui suh ejiisdem imperatoris dilioned.
vohis exoranlihus, inJesinenler viclorias ubiquc Iliec audiens autem imperalor emisitilli suos loga-
tribuil, et omnia circa vos saliilniter disponit, lam B tos, scilicet spalarios duos in ditionein Siciliye ad pa-
niarcas quamque confi:iia, inagis quippe de suhje- iricium eum constiluendum ferenles secum veslcs
clione BajuaiioiiMn , siciil nenipe prycdiximus ct auro tcxtas, simul et spalara, vel pectinem, et forcw
«plavimus, ila el pra-siolanlcs audivimus de vestra pes, sicut illi pra;dictus Arichisus indui et tonderi
praicelsa regali in triiiniphis vicloria ^. [lollicitus fucral «^, pelentes Ramualdum ejusdem Ar-
INempc quidein nieininisse credimus, qnalilcr vo- chisi filium in ohsidiatum '
; de Alhalchio vero co-
bis per anteriores noslras aposlolicas eniisimus syl- gnito [Lainb., cognato], emisit ei diccns : quia minc
labas de Capuanis qui ad nos vencriinl per vcslrnm illum non dirigimus quem apud iilum nunc dirigimus,
rcgale adminiculum, ([uatenus duin ipsas noslras vo- sed eum dirigiinus cum exercitu in Tervisio, aut
bis emisissemus syllahas, post aliquantos dies prxfa- R;ivennaS; 4.S9 fl"ti ^enienies, Dei nulii, per suf-

los Capuanos in confessione protectoris vestri heati fragia aposloloriim, malignanlium consilia dissipata
Petri aposlolorum principis jurarc fecinuis, iii fidc rcpcrerunt, eo qiiod Arichisum ducem, vel ipsius
tfjusJcm Dci aposloli et noslra atquc veslr;e regalis fllium Waldonem, dcfunctum invencrunl ^ ; et dum
" Bar. Siimin. I.Grets.
iltid., po&l Griinoahii advenluin facienda erant. II;ec
([iice
i>
Anno 787 Carolus Titssilonem in ordiiiem rede- narrat ponlilcx pnecedenti iu Cjiistola, cui lucen»
git, et sequenlis iiiitio in monaslerium ire compulil, niajorem aflert alia ejnsdem pontificis, quam subjeci
ducatu deposito, juxla Annales Francor. Ulramqiie ex diplomat. Mabillonii. Consiliuin enim pelit Adria-
reiti tribuunt Fuldeiises an. 787 qiio auclores apud nus num paucos istos seorsim a caeteris Capuanis
Pagiuiii (n. 15) siinililer ulrumqiie tactum consi- ( testiinonium locuples miniine depuiatos esse a tota
gnaiit, Tassilonem insuper stetisse coram lege Ca- civitate, ut Muratorius de siio addit) ad fidelitatis
lol.) v nonas Oclob.,cx chroii.alio comprobat. Ccrle sacramenlum admiltat. Hac veio in epislola Carolo
ad Adrianum victoria; nuntiiis venii anno 788 aJ.iiO- in memoriam revocat, qiuc de Capuanis dixerat per
diini proveclo, ul palet cx his liiteris. Ci:.n.n. anleriores nostras apostoticas, deinde sulijiingit, post
<=
Qi!;iti recle Cointio duce Pagius, el novissim;^ dies aliquot, duniipsasemisissemus syltabus ( consiil-
eJitioais Duchesnii aiiclor conliiiuo post praice leii- taiioiii Adriani responsum jam esse pula) id fiJelila-

tein hanc episLolam recenseanl, hinc liquet. Neqiie lis jurainentum a Capiianis esse pr;iistituin anle con-

ullius epistolye tain cerla tamque evidens a't,.s repe- fessionem beali Pctri. Ae demmn bistoriam omiiem
riiurex iis quas dedil Adrianus. Et vero per ante- sibi expositain ab uno ex iis C;ipuanis persequitur,
riores IfHcras se ait locutum de iisdem Campanis, de sumendo exordium a Caroli discessn prwterito anna
qiiibus nunc verba facit; illas autein liUcras una- n Capuuna urbe. Num (pii;'piain desiJcrari polest
nimi consensu omnes, ne Muratorio quidem excepto, ad tenendiim, (pianto.cuin veriiatis dispeii-
illiislrius

ad bunc annuni referunt. Non igitur ad pnecedentem dio ba;c epist(da non solum pncceJenti pra;ferliir,
aiinuin haud dubie, ut is contendit ( an. 788) posie- sed ad supe>'iorein aniiuin liaud dubie pertinere dici-
rior ista pertinet. Praeterea Capuani narrant, quem- lur. C;eleraruni examen erudilis relinquo. Id.
admodum Carolo ex urbe Capua profecto prwterito D "^factum a principe Benevenlano mcnse Aprili,
Id
anno, Aricbis molimina cooperiint. Pr;cteritus aulcm m\ summiim Maio 787 intelligas. In.
e Hac de re est dictum satis in Comment. pra^v.
ille annus erat 787 pari consensu omnibus, ac Mura-
torio ipso id falentibus qui ergo Iwud dubie prjcseus (n. 10). Id.
;
f Grreco ni fallor imp. Aricbis enuntiarat, Caroliim
epislola ad illum annum referri debel? Hoc proleclo
est antiquis monunsentis abuli, ut fals;^; opiniones iina cum aliis ohsidibus secum duxisse Grimoaldum
propinenlur impeiilis, ac pontificia historia ad ai Romualdi frairem, idcirco huiic obsidem petit, iiaiu
bitrium pessimo publico iraducalur. Id praecipue licet m.ijorem ac (lucalus ha;redein. Id.
s Locuin a Teiignagelio corruplnm Lambecius ct
factum videsis hoc amio 788 ab Annalista Italo liim
pervertendo epistolarum ordinem , tum civilalum Genlilolus rcstituunt. Hic siquidem monet, ad mar-
Tusciae donalionem ad eumJem annum dilferendo. ginein cod. nis. dnplicationein illam senlentia; fuisse
Deinde quam recte haec epistola praecedcnli subjicia- posilam. Ulerque autein legit in Iiunc modnm De :

lur animadverte. Decem Capuani ah Adriano nomi- vero ejus cocjnato etnir.it ci dicens : cjuia
Atalcliiso
naii ultro venienles Romam nuntiant Beneventanos apud itlum non diri(jinms, sed cum diricjimus cum
duhiae fidei, Allone regio misso in Franciam pro- exercito in Jervisio aut Ravenna. Ii>.
reclo, ut Grimo;ddi snccessionera peleret il oruin
ii
Diviniliis id fictiim, etiamsi Adriaims non dice-
iiomine, inlroduxisse Salernnm legatos impeiiales; ret, iinusqtii.Nipie facili negolio assequiliir. Nam Ro-
iliios, curn tridiii consilia sccreta agitassent coiam imialdus lutunis obses Gixecorum die 21 Julii ejiis-
AJiJherga, deJu.vcrimt >'ca|i(;Iim, iriJ inclichaiiiur (iem aiiiii , dum forie a?it;(hainr Conslaiiiinopoli,
 ; .

409 COD. DIPLOM. — iMO.NLM., ETC, SEU CODEX CAUOLLNLS. - EVW ADBIAM. 410

ibiilem Salenio Allo fideUssinuis vesler iijissiis fuis- A que Neapolim eos cum niagrio deduxerunl hoiiore,
set, Benevenlani ipsos Groecos niinime recipere vo- (pii Neapulilani ipsos Giaicos cum I andis et si^iiiis

luerunl, sed post reversioncm pnvdicli Attonis dia- suscipienles ibidem degentes prajdicia; rei p»-acsto-

coni, tunc eos terreno itinere a finibus Grsecorum lantes advenlum , non dcsinunt cum Stephano epi-

deferentes Salerno receperunt, el cum Atlialberga, scopo et Constantino, civiLus Ncapolitanis ", adversai

relicta Aricbis, seu oplimalilius Beneventanis, tribus pcrpeliantes tractaie, iiiillenlesipsiGruiciadimpera-

diebus persistenles conciliati [Latnb., consiliati] torem de obilu Aricliisi filiique ejus denunliantes;
f
sunt, » suadentes ip«i Beneventani pia^dictis missis et ab eo exspeclanl consiiium quid agere del eant
GnEcorum dicentes : quia nos ad regem Carolum 491 Sed in his omiiibus, excelleniissime et a
eniisimus missos nostros, pelentes ab eo Grimualdum Deo prolecle fili, solerlissima regalis polcnlia vestia
ducem noslrum recipere ^. Insuper et per Attonem nitatur perlraclare tam pro cxallalioiie spirilaiis nia-
diaconum, ipso nobis pollicente, rogam emisimus <^, iris veslr* saiictie Uomanaj Ecclesia; noslraquc sa-
u«, penitus enm ducem coiisequcnter susciperemus Iiite, quamque, Doniiiso proli-genle beatoque Petro
sed propter lioc morari vos Neapoli convenit, dum clavigero regni coelorum priesidiaule, pro vesiri in-
usque ipsum Grimualdum recipere possimus ducem viciissimi regni in triiimphis sccurilale ^.

et quod geniior ejus Arigisus niinime valuit adim- B Porro et hoc sicuti per se Gregorius presbytcr Ca-
plere, Grimualdus ejus filius, dum 490 culmcn ge- puanus nobis innotuit de fidelissimis missis vcstlis,
iiitoris sui adeptus fucrit, prorsus imperialem vo- scilicet Magenario religioso abbalc, scu Jos' ph, et

luntatem cum omni ditione sicut cum suo constiiit Liuderico comite,atqucGotteranno hosli.irio [Lamb.,
genitore, in omsiibus adimpleat, pariter nobis pro- ostiario], quia Benevento reversi Spolelum, ideo ex-
jnissa explenlibus ^. Quapropler terreno itinere ui- iiide fugerunt, eo quod talc coiisilium Benevenlaiii

contra divinum consilium, de Italia iteruni tyranni.ii et Ducangiumliac duplici occasione Miiratorius, ca'-
Langobardorum subjicicnda sancta;qne sedi Exar- tera eruditissimus, siis deque habueiit ? Beponani
cliatu aufereiulo, immaiuram morlem occubuit; ut hrevi : Yoluit nobis iinp inere ac pontificium donii-
legilur sub ejns tumido ap. Pralill. (loni. III, p. 504), natum exscindere. In.
Ughellum et alios Vixit an. 25, depositns cst xu
:
•1
Adriani tantam aversionem toliiue a Bcntiventa-
Kal. Aug. principante patre anno 50. Ind. percur- nif^ pericula imminenlia Carolus serio cogitans ponti-

rente x. Pater autem ejus posl mensem ununi dics fici oliteniperare maliiit, qua suo res commiltebatr.r

qiiinqne, vii Kal. Sept. et ipse supremuni diem obiit. ariiitrio, quam qua Grimoaldo principalum iic con-
Quare dum spatharii legati in diiionem Sicilix per- ferret rogabatur. Diu quidem anceps fuil ; al tandem
venerunt, utriusque morte dissipata invenerunt se- metuens ne Beneventani GriBcis snbmittcrenlur ma-
creta consilia. Athalgisus auteiii classisque inopinata xiino cum Italici regni atqiie ecclesiaslicir, ditionis
re perlerriti flexerunt et ip^i iter Calabriam versus, delrimento, principem palri succedere permisit, ma-
quod conslat ex litteris Adriani supra allatis (ep. 89, los in bono vincere polius animo confidens quam eos ,

al. 90), nam memiiMl alteriiis epistohc per Arvinum severitatc ad desperationem inducere ut recle ani- ,

Hiissae, quai desideratur in Codice. Ce>.\. madvertit Pratillus Cliron. duc. et princ. Bcnev.
(

a lisdem fere verbis eadem narranlur in pra;ce- tom. Y, p. 17 ). Id vero nequaquam facium nisi post
denti, nam Capiiani ante. etiam quam ad fidelilatis annuin a morte patris, anno nimirum 788 sub finein
juramentum admittereHtur, summa rerum capita at- Augusti meiisis. Yide et Mnratorii notas ad anonym,
tigerant. Id. Salern. (cap. 22, cl26). Cum ha;c dabalur epistola,
b Primum fidelitatis prsestitse argiimentum, Ca- nondiim Grimoaldus in Benevcnlanum principatum
puanus presbyter Adriano suo principi sccreta con- diinissus fucrat. Id.
silia hostium aperit, quod antea non potuisset fieri Lambeciuset Gentilot. legunt in Coi}. constaniineis
*^

absque prodilionis nota. Id. ejus cvideiiti librarii mcndo pio conscntancis, et ita
« Ipsissiina sentenlia est hujus vocis raqmn, sive haud diibie legenihim ; Stepbanns eniin episcopus
ut Lambecius legit rogam, qu;i> ad primam hiijiis Co- Hon civis, sed dux Ncapolilaiius erat; cum priEcipne
dicisepistolam (inter iiot.) declarata e>t. IneplePagius niorluus hoc anno essel Ca'sariiis ejus (ilius, qni du-
inlerpretalur robam (an. 788, n. 1) pauca isla fiden- cis munere fungelsalur niilili;c Morluus cst morte :

ler profereiis Erat roba laxior veslis olim reyibus,

: nalurali Casarius cum magna displacentia ducis Sle-
episcopis, aliisque in usu ut videre est in Glossario
, phani sui patris, ut est in sa'pe laudato Cliron. Neap.
Ducangii. Yide supra in Grcgorii III cpist. Admonit. ap. Pratill. (tom. III, p. 34). Credibile autem non est.
(n. 4). Muratorius qui Lainbecii rccensionem Caro- *^ eiimdem Slcpbanum diicem, qui anie adeptum cpi-
lini Codicis non solum vidit, sed publicaj lucis fecit scopatum Paulo Bomano pontifici acceplissiiuus fiiit,
(Rer. Italic. tom. III, part. ii, p. 75, scqq.), iii annali- tanquam bene de Ecclesia meritiis, ut dictiim est in
hus primai laudatai epistola; lectionem corruptam discursu pnnivio ad epist. Paiili (nuiii. 20), nna cum
Tengnag. retinuit, legilque regnum; hic autem rogam Gra^cis et Beneveiilanis in ejus perniciem consiliis
interpretatur SMmp<MosMm mHHUs; ulrobique paruin implicitum fiiisso cuin episcopali etiam munere san-
scite. Nam Lambecii clariss. viri emendationem sua; ctissime fungcbatur. In sequenti epistoia videbimus
opinioni postbabuit in priori illa epistola, hic vero secus essc. 1d.
nolionem omnino novam dat rogai. Diicangius si- Novum hoc arcanuin ponlifici patcfaclum a Gre-
1

quidem plurimis allatis exemplis tam ex sacra quain goriojain subdilo sanct;e se.iis, (luoil aiUc jnranion-
ex profana historia, donativum, honorarium, stipen- tuin non fecerat, niagis inagisipie confirmal .Murato-
dium, eleemosynam significari per eain vocem demon- riiiin abiisum esse his cpislolis in rcm suaiii (liim ,

stravit. Quin etiam priori loco posuit precalionem ct hanc ad pnecedcntem aiinuin haud dubie refcrendam
preces auctoritate hujiis epistohe. Et donativa qnidem, dcciMiiit. Id.
aut stipendia tum niilili.ius, tum clericis dari solita 8 Prudentissimum poiUificis consiliiim jiirc me-
statis lemporibus, proceri!)i;s etiam data inveniiintur tiiciUis ecclesiastic;v, dilioni et ltali;e rcgi.o, qiiod
a summis principibus elpoiUificibus; at subdilos po- nihilominus rcgis arbitrio disculicndum ucnnil-
pulos principibus rogani dedisse nonnisi e Muraloria- lit. ln.
uis thecis educitur. Q.ucrcs Ibrtassc ciir Lainbccium
<1i B. CAKOLI MAGM OPP PAR5 1. SECTIO III. iI2
cum Neapolilanis el Surrenlinis, alque Araalfilanis A et Cajetanus episcopi sibi niiiiliaiant de .Athalgisi
habucruht, ul foris civitale Salernitana juxta niarc machinationibus, eum visurum in annexis utrius'
quc cpislolis. Gratias agit quod Arvino et sociis
veslros niissos applicare facercnt, et noctc rcpcntino
mandarit tradcndas Campaniai civitates, finesque
cursu supcr cos riientos Bcnevcntani paritcr cum Populonii, ct Roscllarum sibi autem non esse tra-
:

Ncapolilanis illos internccrcnt, et postinodum pro- diia, nisi cpiscopia, monastcria et curlesi>iiblicas,

quia Neapolitani, quasi supcr ipsos Benc-

cum clavibus civitatum sinc hominibus; se velle
ferrent,
ut Tuscioi civitatcs, ita et Campanasomnino admi-
ventanos venieiites, existiniantes sese Bcncvenlanos, nislrarc. Grimoaldum jactare, sc uti gralia rcgis
eos clam occiderent, el pricfati niissi vestri hx'c co- subdilosquc haliiturum quos voluerit, idque Capiiae
coram regiis missis, quare Grseci Neapoli dcgcn-
gnoscentes coacti fiigam arripiierunt, vcstram con-
tes insultabant saiiclai sedi. Rogat ne Grimoaldum
querenles regalem iliusionein, qnod si ipsi inissi vc- pruiferat sancto Pctro. A suis missis quos una cum
stri a Salerno Neapolitani cum AmaHilanis et Sur- regiis raittit plura auditurum.
rentinis armali ibi abscoiisi fucrunt, ul irruerent Donino J cxcellcnlissimo lilio nostroque spiritali
cum Benevcnianis super ipsos niissos vestros, ut compairi Carolo, rcgi Francorura et Langobardorum
[Teng., ct] occidercnt, quod nempc ccrli facli su- alque patricio Romanorum, Adrianus papa.
nuis omnia coruin nequam consilia ad iiibilura re- Nectareas nimisque mellifluas regalis excellentiai
digujitur, eo quod talem amplissimam fidcm atque » vcstrae suscepimus syllabas, in quibus agnoscentes
ex inlimo cordc dilcctioiiis amorcin crga bcalum Pe- vcslrcC sinceritatis saUucm, et spirilalis liliai iiostra?
Iruni principcm aposlolorum ct nos vestram regalem domns regince vestncque praicelsce prolis, et quod
polentiam omnino baliere agnoscimus ^ ; el idcirco
in finibus veslris, Chrislo propitio, oinnia prospera
oinnia vobis, sicut ipsum Dei aposlolum 4S2 ^ic
esse ccrnuntur, raagnas omnipolenti Deo retuliraus
noctuque petimus, siiggcrenlcs subjiciuntur et vcstris
grates, qui nos de veslro rcgali Iriumpho crebro l;c-
prxfulgidis rcgalibus jilantis substenmnlur.
tos cflicit «.
De noslra vero sospitate, ut iiiquirendam dircxi-
494 ^^ apos',oIicis vcro syllabis nostris quas
stis, Domino omnino agiio-
coopilulante, vcstrani
vobisemisimus, primum quidcin per Aruinum comi-
scentes salutem valcntcs pro vobis non dcsinimus
tein, postraodum vero persororera [Lamb., Roroncm]
fundere prcccs, ut in hoc mundo regni gubernacula
et Bectonem directas, et in vcstris regalibus apicibus
niultorum curriculo frucntes annorum,et in ailhercis
prorsus no-
rcpcrimus nobis exinde grates referri ^ ;

arcibus una cum domna regina, vcslraque nobilissi-

bis vestra regalis exccllentia credere velit, quia
nia subole, sine fme rcgnare mcrcamini. Incolumem nunquam voluimus ut Grimualdus, filius Arichis, in
exccllcnliara vestram gratia siiperna custodiat. _ Beneventura remcasset [Lamh. add. nulliim alium
XCIII. ob flnem] ; nisi propler inimicorura veslrorura atque
493 ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP.E, nostrorum machinationcs alque insidias, sed veriita
A.D DOMNUM CAROLUM REGEM DIRECTA, cliam, sicut vestra promisit nobis rcgalis excellcntia,
In qua continentur graliarum actiones, et de Rosellis
pro exaltatione aiquc dcfensione sanciae Dei Eccle-
et Populonio, et de civitatibus Beneventanis, vel de
Gracorum =. siic ct pro vestro nostroque profcctu, quod vos, Do-
insidiis

(A«. Dom. 788, Cod. Car. lxxxvi, cliron. 92.) mino opitulanle et bealo Petro Apostolorum principe

AuciJMENTUM. — Binis litteris, quarum priorcs comes comitante, oraniraodis illis credilis cura suraraa vir-

Arviiuis, alteras Roro et Beilo niissi rcgii alltilc- tule agere, procul dubio in his crediinus, qui opus
rant, Caiolus respondit gratias agcns ponlilici de quod coepistis pro exaltatione spiriialis raatris vestrae
prudenli coiisilio. Hic autem reponit, idcirco se
av(-rsatum csse Grimoaldi successionem, ut rcgi,
sanctiB Romanae Ecclesia; finctenus perficietis; et

sibi, et sanctic sedi consuleret. Quu; Neapolilaiius magis magisque per vcstra laboriosa certamina exal-

a Hunc locum Gretscrus monct esse corruptum. Ed. huc respiccrc viUelur pontifcx. Qua vero sinceritatis
^ Exstat alia epistola, scu potius fragmentum epi- titulumtribuilregi, crcdibilc esteumdem regcmpon-
stolse Maginarii abbatis ad Carolum Magnum apud tifici ainicissimo apr-ruisse causas omnes, curGri-
eurad. Mabillonium {Suppl. ad Dipl. pag. 96) qua D nioaldum redire maluerit in paternum principaturn
eorum oinnium ratio redditur, qu;Te ipsi Maginario (;onira sapientissinmm pontificis tonsilium quam
alilsque regiis missis evenerunt Beneventi et Salcrni. Bcncvenlanos quodammodo irapellere ad sequen-
Mulila ea quidcm cst ac lacunis ubique scalct plura ;
das Graicoruin partes. Id certe coHigilur ex mox se-
laraen continct quaj non raodo fidein faciunt rcla- quentibus. Cenn.
tioni Iiujus Capuani, sed lucem sa;pe afferunl rebus f
Anno 787 litteras dcderat Arvino comiti ad Ca-
ab eo narratis in gencre. Eam adesis; cuin enim sit rolum adveisus Grimoaldi succcssioncm, quac lamen
valde prolixa parumque ad rei summam nccessaria, non exslant in toto Codicc, aliae cnim repcriuntur
omitti impunc potest. Cenn. cidem dat;c (cp. 81, al. G7) pro marmoribus Raven-
c Arguin. Panvinii {Cod. Vat. 3) < In terlia [Ter-
: natis p;^Iatii, nulla prorsus nientione facta eorum
lia] gratias ag t pro Rosellis, Populonio, et Bencvcn- (piiebic nuntiassc se falctur; quare haud dubie ptai-
tanis civitatibus [Benevento], quas Carolus [quas lermissas a Carolo cum familiaribus aliis aflirmo.
urbes Car.] ipsi dederat. Qucritur de inobedientia Alteras per Roronem ct Betloncm transmissas (ep.
horum, iiein de insidiis ct maliiia Giiecorum. Excr- 89, al. 90) jam snpra vidimus ineunte anno 788. Pro
ciius, cum necesse fucrit, ut Carolus paratos habcat utrisque Carohis agit gratias quod ostendit euni :

atfjue Iransiuillat. sicul promis'rat, pctit. j Id, libenicr fnissc amplexunim pontificia consilia, ni&i
<^ Siim.M. 5, Bar. ct Cent. Guets. pc.iclitari m;diiisset, num iniquos bcncficiis cohibe-
Plura bciia hoc ;iiiiio coiigcruiii ann;iles Fraii-
<-•
rcl a scclerc, Id.
coi'. Carolo semper viclorc pnosciiim coiilra Avarci»;
 ,

413 COD. DIPLOM. — MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLLNUS. — EPP. ADRIANI. 444
lala manebit, quia pro hujusmodi veslrum regale A direxislis, praiparati existant, et ubi nobis nccesso
noinen in libro seternae vitae ascriptum est a. fiierit colorilor occurrere satagant ^
Illud autem quod nobis vestra intimavit excellen- 49S Roperimus eliam in ipsis vestris apicibus
tia, ut quidquid de istis parlibus compertum habue- emboluin de civitatibus in partibus Beneventanis,
rinms, sub celeritate omnia vestrae regali excellentice quas boato Pelro aposlolo et nobis devota obtulistis
significare nitereniur, eraisit nobis Stephanus, Nea- nicnte de Rosellis, et de Populonio, Aruino duci
poHlanus episcopus, per suos apices diaconia [Grets., jussislis ,
qualiter cum caeleris fidelibus vcstris
diaconiam] juris sanctae nostrae Ecclesise sibi conce- missis '^, ita omnia complere debeat, sicut Deo
di, in quibus emboUim posuit, 493 signiflcans placeat etbeatoPetro apostolo, ct nos propteieainhis
nol)is de nefando Adalgiso, filio protervi Desiderii, pro veslra benevola excellenlia non dosinimus divi-
ct de insidiis Grnecorum. Simili modo et Campulus, nam cxorare clemenliam. Sed quiJ missis veslris
episcopus Cajeianus, per suas series ca ipsa nobis coniigit, vestra noluerunt adimplere de hujusraodi
intim.ivit, quatenus pro nimio vestro aniore idem jiissa, neque de Rosellis et Populonio, neque par-
emboluin alque epistolam infia posuimus; scd lalitor tiliiis Bcneveiitanis ^. Undc Crescentem ct Adria-
vestra praecellentia commendare alque disponere num duces ciim fidelissimis missis vestris iii parlibus
jubeat, ul exercitus a vobis demandati, ut nobis B Benevcntanis dircxira-js, vestra regalia suscipiosites

" Duo isla cnpila de sanctoc sedis et Caroli utih'late nisse, quod ex Joannis VIII epist. 69 et 74 coUigil.
ex oHicio sumrai ponlificis erga sanrtam sedem, et Equidom leslinioniis saeculo fere intogro posloriori-
siimma ex benevoientia erga regem nascebanlur. bus noii insistain. Id pro certo affirniare iion dubito,
Ulrinque autem caiholicae liJei securilas, Gra^cis Caroluin Magnuin noque Tarracinam neque Cajclam
llalia omnino pulsis, quod unmn Adrianus pr«deces- donasse sancta; sedi, quod patet ex Ludovici Pii
soresqiie ejus lantopere desiderarunt. H;ec scilicet constitutione;sed Tarracinam prius sulijug;ttam ab
erat sanctai Doi Ecclcsiie dofeiisio, quam omnibus exercitu pontificio, deinde auxiliis Francoruin re-
fere in epistolis Francorum regibus Pippino ct Ca- ceplain an. 780 (op. 65, al. 64), eadeiiKpic occa-
rolo patriciis Romanorum commendatam vidimiis. sione Cajetam oxpugnatam Adrianus adjecisse vide-
Pro sancta aulera Doi Ecclesia, Romanam aocipi, lur maritimce dilioni, quae ad Lirim usque pro'ende-
quse est caput et ccntruin universa; Ecclesia?, ii batur. Idcirco Carolus an. 787 mcdiiorranoas civi-
lantum ignorant qui abscissi ab eadem sunt. Cknn. tates Canipaniae adjunxit, qiue tum dilalaiid>e dilioni
b Cajetanura episcopum palefecisse Adriano consi- ecclesiasticai, tiim mariliinis illis civilaliims intra
lia Gra;corura et Adalgisi moliinina nihil mirum. ojusdem ditionis fines concludcndis nccessaria; erant.
Nam Cajeta el Tarracina juris cranl sancta; sedis, Ciijiis rei arguinentum forc certuin pra;bet donatio

Ac de Tarracina quidem nuiliira dubium. Postquam Caroli qiia Ecclesi;e dominalio ad Volturiiiiin usque
eniin Slephanus dux et episcopus Neapolitanus prol(;nditur. Aliud praUcrea minus dtihiuin aigumon-
pra^terito anno pacein iniit cura duce Beneventano, C tum suppelit ex relatione CajHani cpiscopi (!e Atal-
lilius ejus Ccesarius Tarracinain duxerat cxercitum, gisi et Giiecorum insidiis. —
Eaindom rem pr;esti-
Beneventano eodcm duce consiliura praibente. Rem tisse Stephanuin Noapolilaniiin cpis.opum ot ducein
iiarrat Chron. Neap. {Pratid. tom. III, p. 33, seq.| niiiari qiiis possel, qiiippc quoni Gra^coruin ac Be-
planissimis hisce veibis: € In seq. anno (787) neventanorum consiliis in sanctam sedem el rcgora
Aragisius pacem inire voluil cura duce Stophano, Carolum, Grcgorii presbyieri Capuanorn!n(|i;e alio-
el Ciesarius ad insligationera ipsius Aragisii pro- rum tcstinioniis implicitum aiidivit. SeJ Capuani
fectus est cuin suo exercitu Terracinam, quod aegre f.ictuin norant, dicta aulein Siephani nos--c nnn po-
lulit dorainus papa. t Et quideiu jure, nam anno teraiit. £n testimonium locuplos benovokntia' ojus at-
780 cuin Gr«ci et Neapolitani eamdem urbein in- que summa; in sanctam sedom rovcronliie. Ut onim
vaserunt, Adrianus (ep. 65, al. 64 qucrebatur sub-)
anno 776 iconoclastae Coproiiymi mortoin poiitifioi
actam ab se civilatora eripi divo Polro quam , niintiarat (ep. 55, al. 60) qiia super ro, viiio Coin-
scilicet loco patrimonii Noapolitani
sanctce sedi mont. pruiv. (num. 27) undo m;igiia orllio(!ox;e fidoi
erepti pontifex relinebat, quantocius redditurus, si securilas accedobat; ita nuiic At;ilgisi iuoliiiiiiia iu
patrimonium uli(iue redderotur sancta; sedi. Curaque sanctam sedem nuiiiiat, no imie uiliiin ('eirimen-
id mininie essct reddilum, idcirco vel anno 787 in tiim accipiat. Nec oiniiia, qu;e a firdoi;ilis cogit:'.-
sancla» sedis potestate ea pcrmanebat. Alluci- bantur, aperiri poluissent, nisi et ipse
siiigillatiin
nantur autein quicunque pulaiit Pagiura (an. 787, Stophanus eoruni consiliis adfuissct. Itaiiue et Ca-
n. 7) iiiter alias Campani;e civilates Tarracinam l)u;(norura rolatio certa ct Slophani fides alque
el Cajetain numerare, quasi Carolus eas concesserit D ainor eiga pontificem immutabilis. lo.
saiictai sedi et in constitutione Liidovici Pii noini- •^
Pula Arviiium duccin alia logalione fuiictuin
narentur. Nara Pagius de iis silot et conslilulio an. 78i, cum niarraora et musiva Ravoimatis pahilii
patrimonii Neapolitani meminit, niilia earum civi- ad Basilic:e Aqiiisgran. ornaraentum potolianUir (op.
taluin inentione facta. Peregrinius etiain {Dc fiii. Be- 81, al. 67) iii Italiam essc inissum, ut uiia ciiiu M;s-
ncv. ad Merid. ap. Pralili. tom. V, p. 250, scq.) ginario caiteris(|uc jussionem regiam cxsp( claiitibiis
e-t deceplus Adriani epislolaruin aitale non explo- Spoloti posscssionem Iraderct ponlifioi Cainpaniae
,

rata, nain 65, al. 64, datam pulat ante 60, al. 75; civitaluiii, fiiiiumque Rosolhe ac Popiilonii. Id.
q lare staluil a Carolo donalam Tarracinam rursus- •1
Ne forle in regios mis^os ciilpa rojicorotiir
qiie a Graicis consiho Aricliis ereplani. Aiino enini proplcr obscurain cpistoLc seiileiiliam ropiilanda ,

777 ad quera speclat cp. 60, al. 73, Tarracina ct qu;e Maginarius Carolo scrilicltal, ap. Mabill. {Dij)!.
Cajela Graecoruni ditionis erani, sed an. 780 quo
spectal ep. 63, al. 6i, Neapolitani et Gra'ci Tarra-
supplem. p. '.,6). « Et lioc allVrobaiit
illis non fecissemus
firniit:ilom
qiiod Grimalilo illis ad diice
—
,

cinam invaserunt, quara pontifex perspicuc fatetur donare.... §el illas civitalcs, qiias sanclo Polro vel ,

se suis viribus sultjecisse sanctoe sedi ac redditurum dorano apostolico doiiastis, illis rolax.... nuUo moilo
fuisse, si patrimonium Neapolitaniim rcslitutum vestram jussioiicm complcro volunt, ctc. » Lambe-
cssot. Yide nolas ulrique epistohe subjectas. Idom cius unica intorrogalioiic apposita liiinc h)cuin il-
aiitem cl. auctor recto sul.jungit utrainque civila- liistiat. Scd (]i(id missis vcstris cvnlKjil ? JSoliicruut,
ti;m scrius ocius ad sancla; scdis dominium pcrvc- clc. Id.
 415 h. CAROLl MAGM OIM'. 1'AilS I. SIXTIO III. 416
vola, sed nulla alia illis iradcic voliKirunl, nisi epi- A rcgina vi'slra(|ue noltilissiina prolccxislal rclribnlor.
scopla, nionaslcria, el curles publicas, siiiiiil clavcs Incoliimciii excellcnliam vcslram gratia superna cu-
de civilatii)us sinc lioininibus, cl ipsi hoiniiics in co- stodial.
nun poleslalc inlrocuiites cl cxeunlos niaiicnl, el XCIV.
quoinodo nos siiie hoininibus civitales illas liaberc
(.1;/. Dom. 78i), Cod. Cur. i.xxi, iltron. 9.>.)
polucrimiis, si habilalores cariini adversus cas ina-
498 " Aii(;i:mi;.\tum. —
Hcniieiiiberlum presby-
P<!r
cliinarcnlur? JNos quippe in coruin libcriate pcrina- lcriini se acccpisse comiiiciiioiatoiiiim <le clectionc
nenles, sicul caeleras civilales in parlibiis Tusciic ar<liicpiscopi Ravciiiialis , I/ oiiis videlicct elc-
clioni adriiissc lliicliciliim inissiini rcgiiim pro ho-
donis veslris regcrc et gubcriiare cos cupiinus om- norc pilriciatiis. Rcixmit Seigio mortuo , iiiva-
neiii eorum habeiitcs legem ". sisse eam sedcm .Michaclium Desiderii opc, Hiic-
Unde pelimus veslram cxcclicnliam, iit luillus bcrtum aiiis de causis Uoiikc linn cxislciitem co
missum fiiisse abSlcpliaiio, iil i(!gia polleiis aiiclo-
liominuni sit qui veslra sacra vota iinpediie valeat,
ritate, transgrcssorcm illiim caiioiiiim ilejlc^Mirl ac
cl nc meliorcm facialis GrimuaUlum 497 ^>'>>J!» Komain duccrcl. A<l clccliones Joaiiiiis et GraliDsi
Aragisi quain faulorem veslrum bealuiii Petrum ncc Pippimim, neqiic cum legasse iilliim missiiin,
clavigeriim regni coelorum, eo <piod ipse Griiiuialdus Canonice ibi semper factam clcclioniMU auctoiitalc
apostolica, uli cl miuc in Graliosi siicccssori\ Nc-
in Capua pncsentibus niissis vestris laudaliat se B iuincin uiium solliciliorem esse lionoris patii-
dicciis : quia doininus rcx pr;eccpil, ul qui volucrit cialus quain se; monct , iie iniqiiis aaliilical
liomo iiieus cssc, lam niagnus quani minor, sine fidcm.

dtibio csl lain mcus quam vel ciijus voluerit *'; Domno f
exccllciUissimo filio no Iroque spiritali
(|iiit', ul noslris cvcnit auribus, oplimates Gr;cc<irum conipatri Carolo, rcgi Francorum cl Langobardo-
iu Neapoli sedentes, insultantcs riemebanl iliceiitcs: ruin atque palricio Romaiiorurn, Adrianus papa ^.

Deo gralias, qiiia eorum promis^sa ad nihilum suiit Direclus a veslra iiisigni regali pra*ccllentia, vidcli-

rcdacla, stul coruin cachinnos nos el siibsannalio- cet Erinenberlus rcligiosus presbylcr, iiiler rcspon-
nes pro nibilo rcpiilamus, qiiamvis ipsi Gi;cci retc- sionis suai vcrba oblulit nobis coinmemoialorium 'v
rcbanl, quia missi aposlolici jain duabus vicibus sinc utasscrcbat, vcstra; c.xccllenliic e.xaratum, scilicet
('ircclii rcvcisi sunl ' . Eccc cniin hujusmodi remit- de eleclionc episcoporum Ravemiatis Ecclesiae, quia
liinus iii scrvilio bcali Pctri aposloli, cuin vcstris quando Scrgiiis archiepiscopus obiit , in cleclione
lidelissimis niissis, noslros [Lamb., cl nostris] qui Lconis archicpiscopi fucrunt missi vesiri Hucbaldus
vobis oiimia ruiuidius suggerere dcbcaiit, cl qinc- vel piircs sui. In hoc cnim omnino valde veslrain cx-
sumus ut laliler eos pro hac causa disponerc juliea- ccllciitiam memiiiisse crediinus, ipiia qiiando pnridi-
'-
lis , ul faulor vesler bealus Pelriis aposloliis, clus Sergius arcliiepiscop;is 499 ohiil, pcr siiain
seciinduin vcstram sacram oblalionciii, siiscipial arrogaiiliam iMichacIius pra^sumplor invadcrc ausiis
efl'eclum '^, ul hic el in fuluro una cum domna fuit ecclesiam Raveiinalcm, el pcr aii.vUium Desidc-

a Missis poiitificiis Campaiiiam

iii profectis, ut sex cArgiim. Panv. {Cod. Vat. n. 39): t In liig(;sima
civitaluiii possessioncm aaireiil Adriaiii nominc , iitiia [Trigesima nonaj ipsum mendacii arguil cl ,

illiisoria possessio tradila summain pontificis provi- objurgat <|iiod Ravennam ad clectionem novi poa-
denliam patcfacil, <iiiippe qui laiii veliemcutcr Gri- lificis missos [lcgalosj suos dircxerit. > Id.
iiioaidi succcssioiiem avcrsatiis esl, ncc paticos illos Sumin. 39, Rar. ct Cenl. Grets.
'

Capuanos ad fi<!clilaiis jtiiamcnlum admiiiere 6 Epistohc hujus «tas a successore Graliosi

voluil absque alicno consilio. Viilc comm. pr;ev. aichicp. Ravciinatis pendet. Cumque juxta Lghelltim
(n. 30, 51). I(em cp. 89, al. 90, n. 8, de Tusci;c civi- Graliosus obicrit <liem suum vii Kal. Marl. aii. 788,
lalilius jamdudum posscssis. Ck.nx. eodemque aiiiio illi sticcesscril Joanncs scptimus, ad
^ Leoarchiep. Rav., si meminisli, abuleba-
iteiii cumdeui annum referri hanc cpistolam oportcre iioii
liir gralia principis (cp. 51, al. 5i) ; al paris catis:« ad preccdciitem, ulcslin novissima cdit. Diichesnii,
iinpar elfectiis. Lco siquidem quanlocius ad oflicium rcs ipsa nos admonel. Al Agnelliis Joannem illtim
rctlacltis, adcoque dominalio libera sanclae sedi cst rcjicil, sialiiitque Gr.ilioso Valerium successissc :

vindicata. Secus in Campania; eteiiim ne Gr;ccis qiiare Bacchinius, cl posl eum Muratorius, Gratioso
siibinitlerelur amplissiinus is ducalus qui loluin ferc D vitain producunt us<iue ad an. 794, cuin Yaleritim
Ncaporitanuin regnuin complectcbatiir, miilta Caro- sticccssisse cidem contendunt. S<hI cum erudilis illis
liis prtidenlcr tiilit, multa ctiain dissiimihivit, nc<|nc Gnitiosi sedem prolrahendam ad aii. 794, vctat col-
aiilc Liidovici pii lcmpora, cl iiiuUo etiam posl, iiova lectio Codicis Carolini lacla anno 791. Quamoljrem
i!la donatio Caroli ca'pil aliquo in statu esse. In cod. LghcIIi chronologia rejecta, bicniiii spalitim siipcrcs-
isto nulla amplius mcnioria ejus fit. Id. sclGraliosi sedi adjungendum quod ultro adjungc- ,

QuiGraicorum dominationcm ipsa in urbe Roina,

•^
rein, si ullum suppetcrel documenluin quo inlia;re-
lota rcclamaiile historia, per Iktjc tcmpora prxfraclc rem. Quid igitur? Quoad hujiisinodi documeiiliMU
lucnlur, qua^so isla reputciil domiiiatio scilicct :
alicunde proferalur, ab Lghello noii rccedo. Ilaqtie
Graica omnis sila csl in irrideiulo pontilici ct Roma- cpislolam liaiic constituo an. 789 insequenti ad sum-
nis, quia coruin dilionis amplilicalio in Campaniui niiim collocandam ingialiis Muraiorii, qui aetaleuj
pnrlibus suum iion coiisequcbalur circctum. b. Codicis iioii ignorans, lalia pcccal, ea procul dubio
•1 Teslimonium isto clarius cx orc ipso poiilificis lilieilate ductiis , qiia c;i!leraiuin ordinem invertcre
ilesiderarinon potest. Antc anniim 791^ cum colle- in ivm suaiii iion dtibilavit. Ct.N.v.
Campaniui civitatu;ii posscssio in-
ctio isla facla est, llunc locuin allcrt Ducangius in Gloss. Oplat»
^
l(;gra ad Rom. pontificcm non pervenil, lametsi de- Milev. auctorilale aiens, esse brevem, sniKjrapliiim,
cem ii Capuani qui gratis deputali dicuntur ab
, Hbcllum : (lua cliam voce utiiur Ambros. pro inven-
corum civilale, fid.dilalem jurcjuraiido promiscrint lario. Id.
ui\o Pctro ct poiUiiici. Id.
 ,

417 COD. DIPLOM. — MONUM., ETC. , SEIJ CODEX CAUOLINUS. — EPP. ADHiANI. m
rii sjevissiiiii regis ipsani enormiler invadens ecele- A csse videlur in niiindo, qui plus pro veslra regali
siani diu detinebaf, et a suo pvoprio reclore desli- cxcellentia decerlare moliatur exallalione quam nn-
tula atque viduata maucb it ; tunc ad deccssorcm sira apostolica assidua deprecatio •*, et sicut in no>
nostrum sanct* recordalionis domnum Slephanum stris propcordiis, nisibus ubique supcr oinncs
lotis,

papam prsedictus Hiicbahl.us a vcslra dircclus regali vos bonoravimus et honoramus, ita amplius ac am-
excellentia pro ca^leris causis , ab eodcm pncfato pliiis honoicm rcgni vestri pra;cellere omnihu^ qui
domno Stephano papa, pcr vestrum a Deo roLoialum in nuindo esse noscuntur optamus ; verumtamcn et
regale adminiculum, Raveunam missus
cum- cst, ut dc ipsa benevolcntia quam in vestrum gerimus ciil-

dem pncfatum Miciiaclium iiivasorem ex ipsa Ra- mcn honoris ,

in nnivcrso intonuit mundo, sicut
venuate ec«lesia expellerct, elhucRomam, tanquam nempe omni! us patet, quia die noctuque in confes-

Iransgrcssorem saciorum canonum, deferrel » nam ;

sioiie fautoris veslri beati Petri non intermiltimus
nos nuUo modo meminimus, neque a depi\Tdecesso- fundere preces, ut una cum domna regina vestra-
ribus noslris sanctis pontificibus, neque a sanct;e rc- qiie 501 pi.^celsa pro'e ;i!vis temporihusqiie in hoc
cordalioiiis pi"eccl!entissimo gonilore vcslro donino nuindo viclorcs regnaiitcs, in vila a^leina siiie fine
Pippiuo magno rcge, ncque a vestra in triumpliis re- regnare mereamini. Incolumem excellentiam vestram
gali vicloria missum ad electionem Ravenna; dirc- B gratia superna custodiat.
rtiim esse, tam in electione Joannis archiepiscopi,
xcv.
quam in clcclione Graliosi archiepiscopi cjusdcm ITEM EPISTOLA FJUSDEM PAP^
\Liimb. add. scdis], ^ sed dum de hac luce conligis- AD nOMNUM CAROM M niXE.M DIRKCTA,
sct migrare archiepiscopiiin civilatis R;\vcnnatium, (lua coiiliiwtnr de Coiistanlino
Iii et Pau'o ducibus
olitaria Iradilione clerus et plcbcs consislens scdis iiisins njwslolici, qm apud piuvfatiim regem n per-
versis liominibits (irntis nccnsnli fnerant, poslu- <"
nposiolicse potebant immulilalam doctrinam quate-
laiis ut unnin ex Paulum, quein ejns
ipsis, scilicet
niis una concordia, una eadcmque voluntate, uno- oblHtibus prwsentandum miserat, nt [Lamb. oui.h/J
que consilio congIo!)ali , apostolicam suscipicntes beni(jnc enin suscipere dignaretur f.

admonitionem, 500 talcm si!)i eligerent pastorem, {An. Dom. 789, Cod. Car. lxxxiii, chron. 9i.)
qui ncc a sacris canonilnis rcspierctur, nec ullo AiicuMENTUM. — Constantinum et Pauliim duccssan-
extra capilulo possil ob>islcre : qui cuin jiicunditate ct;B scdi ct Carolo filelcs apiid huiic falso accusa-
tos luetiir.Conslantinum scilicet nicininissc eum
(lecreii omnium manuum [Lavib., maiiibus] siibscri-
oplat, sibi ab codem fuisse commcndaluin in aula
plioiie roborali ad nostram apostolicain scdem oc- sancti Pctri ut probuni ei lidclem. Paulum vero
currebant, proprium sibi anlistilem consccraudum, ad regcm ire cupientem ultio dimillit.
sicut ct nunc canonice fiiclum cst «, pctenlcs. ^ Domno e excellentissimo filio nostroquc spiril:ili
Ilaque his omnibus vestram suadeutes ngalem compatri Carolo, regi Francorum et Langobardoriim
cxcellentiam qua;suinus, ut linguas dolosas qu;e ad- atque patricio Romanorum, Adrianus papa.
versus sanctam Romanain catliolicam etaposlolicam Ut reor, dici non potest quanlum erga vcstram a
Ecclcsiam garrire siuuilant ,
procul dubio loiige a Dco concessam in iriumphis potenliam atque rega-
vobis respuantur, et niillo modo iis iiiiqiiis ct dolosis lcm pnccrllentiam noster ex intimo cordis existit
crcdere juleatis, (luia, sicut in commonilorium illud ainor, et idco non dcsinimus nostros veslrosciiic fide-
rcferebatur, pro honorevestri palriciatusniilhishoino
les crebro vestrae commendare 502 «'miplye regali

Vide hac de re commcnt. pra!v. (nujn. 9) el Ad-

a
Et cum paucos post annos exarchatus in sancta^ se-
uioiiil. in epist. Sieph. III (uiiiii. 9 seq.). Ci-.nn.
dis potestatem libcralitate Francorum regum pcrve-
Quainvis Adriaiiiis Uiios taiitum archicpiscopos
1»
nisset , tam Scrgius quam Leo, ut in su|)erioribus
postremos memoret, allius uihilominus repetenda Ka- dicluin fuit, aliud molestiae genus in Romanos poiiti-
vennatium historia. Consti ntinopolitanorum patriar- liccs excogitarunt quod ulique compressum fiiil.
,
charum audaciam Ravennates imitati essciit, nisi Schismalici clcri (ex cujus genere erat Agncllus caul(!
Romani poutilices obstitissent. Card. Noris (De sijn. adiuoduin h^gendiis) suggestionibiis, iii f;illor, archi-
v, cap. 10) ambitioiicm istam cfrreiiem ut eain vo- epi->coporuin ambitionis rautor id miuime scnticus
,
,

cat, natain esse ammadverlit, quod Raveniuif^ Ilono- ^ lid.at Carolus hac occasione, scd ponlificein inveuil
nus et Valcnliniianus Augg. primum, deinde Thcodo- accnimum sanct;i; st^dis jurium assertorem. 1d
ricus, aliique Gothorum reges, ac demuin exarchi «•Hiiic rKiuetCratiosi successorem rite clcctiim Ra-
sedein habuerunt. Auloceph;diam eorumdcm prsesu- veniKT, Roiiiam se contulisse, unde susccpta consc-
lum in historiis celcbrem cx prajdictis caiisis iiatam cralione Ravcniiam reversus eral, antcqiiam Caro-
practermillam. Illud dicam, quod anno 708.liisrmiano lus hanc darct cpistolam. Id.
Ju.;iore iinpciaute it(;nim Fclix arcbicp. jiivta vcte- J En argumeiilum valde aperlius Ravennatcm ,

rem consuetiuiinem or.linatus Rom;e diulunii schis- clerum ambitiouis pristina^ suoruin archicpi.^icoporum
nnitis fiiiem atiulit, quidquid sit de ejus dcfcctione immcmorem non riiisse. Infra (ad. ep. 97, al. 85)
post reditum Ravcmiam. Felici succcssil Joaimcs V, itcrum de patiiciatu. Vcrum ut cjiis indolcs tcncalur,
al. VI , aii. 718. Iluic Scrgius
circitcr 752. anno consiilcnda commcntatio piajvia (n. 7 scq((.). Id.
Quem cxcep'l Lco an. 770, aiile pontiricaliim Adria- Postulans decst in ms., sed Teng. posuit. Gent.
t"

ni, quo demum Pontifice Joannes VI, al. VII, an. f Argum. Paiiv. (Cod. Vat., n. (J) i In scxla :

777, et Gr.itiosus 78i eam scdem tcnucrunl rile oin- [Scxla] Pauluin diiccm siiuin Carolo commcndal, qui
nes Ronuie ordinati, tametsi schismalis noii onuiino ad ipsuin niissfts fiiit, ut se, et Constantinum ducciu
ohlili essent. Nam Sergius, ut legilur ap. Anasl. in
dc meudaciis falso apiid Carolum sparsis purgaret. »
Vita Conslantini, solilas in scriuio noliiil facere can- Cf.nn.
tiones, sed per polenliam judicum exposuit (luod ma- 8 Dar. Ccn'. Giuts.
Siim. (», cl
lult. Clcius (|iiippe schismatis relincnfissimiis fiiii.
 ,

m n. CAIIOIJ M.\(.M OIT. P.\RS 1. Sr.CTIO ni. 420

fliMiioiUi; pr(ipi(M'C;i V(Mii(Mili'S ad noslros ^iposio- A NC.VI.
licos olitiitiis ", .scilicol Coiisliiiilimis cl Paiiliis '• dii- iti;m f.pistol.x i:Jisi)r:M iap.e,
ccs cl iioslri vcstri(|iie, cimi nimio mnrorc conlis AI» (lOMNLM ( \l;OI.I!M itr.r.l.M IHRKCTA .

intimnvc.uiil iioliis qiiod .'".iKliliim iliis liiisscl sc Iii qiin cnuliiietur dc niissis Offa' rccjis Aiirjloruni, qui
a|ni(l vesir;iiii ivj^.tIciii ixiiciiliiuii ;i pcrvcrsis lioiiii- siniut ciiin niissis privfoli rctjis C.nruli lioma prope-
rnrciil |l.amb., Honuiin propcriiriini] ct (inaliler
nibiis i:;r.Ttis .icciis;it(is, cl i!i:m iiimis cos ridclcs ci^;i
prwdictus pnpn ipsos niissos Aiiolorum lionorabih-
bc.Ui Pclri .ip.islolorum priiicipis veslri nostriipic lcr susccpissct ; (iiiemadmodum ci pnvdictus rex
scrvirnmi ngnoscimus, idcirco iimiiii cx illis, scilicel Carolus pcr suos lcfintos manduveral, seu et de aliis
cnpitulis ''.
r;\iiliim, gloriosum diicem, .nd vestr;uii IriiimpluUis-
{An. Dom. 789, Cod. Cnr. i.xxxix, cliron. 95.)
simaiii rcg;ilom polciui:Mii gialiiito alisolvimus aiii-
luo. Alquc iiimis peteiiics posciimis vcstr.liii a Deo ARf.tMi .\TUM. — Coiificlam a male reri;ilis honiiiiibiis
f;ibu!am, Odam videlicel Angloriim rcg(;ni siiasisse
inslilulam pr;vccllciiti;ini, iil siciit veslcr amor no- C:iroIo, iit, Adri;iiK) deposilo aliimi sii;c gcnlis ,

slriim complexiis csl aiivirmm, ila cum liciiignc siis- poiililiceni crcarcl, despcxisse eiim l.uidal. DeiiKic

cipcrc jnbeamiiii, cl lamiliarcm apiid vcslnim roga- sc iion ab lioiiiinibiis ail, scd a Cliristo Jcsu loti
orbi Clirisli;ino pi;clccliim essc, pioplcre:i rcgi-
Jcm polcntiam commcndaliim lialicre digncmiiii.
bus ac popiiiis aiiiuiiili;ire veibum vil;T! ac vcrila-
Rlemiiiissc cnim cicdiiiiiis vcstram rcgalcm cxccl- B lis. Sc bcncvole cxcepissc Ofliie missos ciim regiis

lentiam qiialiicr iii aiila nuiloris vcstri licali Pelri advcniciUes, oisqiK! qiuie Carolus pclicral conccs-
sissc, ul grali;is eidem aganl.
apobtoli pr:claliim Conshuiliiiiim aiquc Uomanuiii
iiohis commcndarc digiiali cslis, coiilirmanlc^s prociil
Domno <>
cxccllcnlissimo filio noslroqiic spirilali
compalri Carolo, regi Francorum et Langobardo-
diibio, ui nosiri vcslnqiic cssciii fidclcs, qnos nempc
subdilos ciini oiimi liiimilit;ilc fideliler scrvicnles riim alque palricio 504' Uonianorum , Adrianiis
papa f.
vobis nobisqiic rcpcrimiis, nuiKpiam iii siia vacillan-
Sagacissimos neciarcosque a vestra pra;cipua rc-
les fidc ; scd proni iii veslro iioslro(pic scrviiio el
gali in iriumphis polcnlia directos suos suscepimus
amore sempcr mancntes, qiii diini iii omnibus cis

[Lnmb., (pi:ire dum in omnibiis pro cis] vcslras rc-

liiliiidos airaliis, quos cum iiimis solito leserantes
amore, ea qucc jugiter pncslolabamur agnosci priu.s
g^ilcs accommodavciitis aurcs, cl ipsum pncfalmn
comperimus scilicet de in<;lyla sospilate atque
503 Pi»"li"n gloiiosiim ducem rcgali liiilionc cir-
,

prosperilale ve^tra, sinmlque spiril;ilis filire noslrse

<iiiiivallalum amplecteniini ^, rruclum boni operis
domnai regin.ne, tam de prajcelleiUissima vestra re-
pcr eiim siiscipienles boiiilalis clVccliim antc beali
Pelri principis apostolorum corpiis, divinam pro vo-
gali prolc quam d-c cuiicla ejus fiiJelissima familiari-

bisalqiicspintali filia noslra exccilenlissima'domna C '=^^^' ''^'"^ ^"•'" "" ''<^^^';« i-eg-ili clcmeiUia fertur
quod niagnum habcl desideiium ut frequcnler per
regina vcslra^iiie nobilissima prole, cxorare valea-
nostros aposlolicos apices aut per niissum, qualitcr
iiuis clemciitiam, ul longiori .levo iii lioc nuindo
erga nos esse decernitur, intiniaicuiur [Lamb., iiiti-
rogni gubcrnaculo friicnles, in vilam a^lcrnam cum
m:iremus] , ita polius crobris uos assi.liic sistimus
sanctis omnibim sinc fiiie regnare mercamini. Inco-
iuinein cxcelleiiliam vcslram graiia supcrna custo-
dcsideriis inhianter audire, tam per vestram regalem
exarationem quam per praicipuum vestrum luissiirn
dial.

Lamb., Genl. IcgmU : Vcnienlcs nostris npostoli- tos pelicral. Tolus ost pro prinjalu ; miilla scripturjfi
cis obtulibus reprcvsentandi. dicia congerit nihil ad propositum perliiientia.
i>
Diices isti Adriaiio siibdili, qui laudantur ut Scribit sc non ab hominibus , ncc per hominem
sancta; scdi el Carolo lidelcs, mililibus prcefecli electum esse , sed per Dominum nostrum Jesum
Cnisse videntur, null;i enim civitas ab iisdem admi- Christum vocatum in Evangelium ejus, et prtedesti-
nistrata mcmoralur, niilliimque civile ollicium cis nalum. Scribil se permittcre divinum verbum gen-
dciuandalum. Equidem falcor, mc, quanlaincunque tiuus pricdicari [per nuntios pelierat. Adjicil se
adhibueriii; diligcnliam post cl. Munilorium (AhO(/. pcrmittcre divin. verb. gcnt. pncdicari]. i Ce.nn.
Jtal. lom. I, diss. ^),n\\ novi comperisse de «lucibus *^
Siimm. '''5. Bar. cl Ceiit. Gri.ts.
islis, quos minorcs vocant, quibusquc aul cnitalis. f
II;cc epislola est una ex iis undccim quse in ,

aul eliam minoris loci administratio dcmaudabatur, ^ novissima edit. Duchesnii vaganlur per aiinos de-
aiit palatinum commiltebatur olficium, seu eliain mi ccm ab anno 781 ad .T-tatem Codicis. Compatris
lilarc per octavum ssculum. Quamobrem colligeii- cnim lilulo inspecto, at Commatris defcctu haud
dum inilii fuit cx rebus per eosdem gestis quaiiam pensi hahito lempus episiolae incertum toto illo
dignilale civili aut mililari illuslres esscnt. Qua in spatio fluere credilum est. Contrahi lamen debuil
rc, lamclsi noii omnino mihi placcam, ciim tamon post FastradiC nuptias ab Adriano cogiiitas anno
ici siimmam non mulet qualecunquc ollicium iis tri- 784, ila ut septein duntaxat annis cpistola vaga-
hiiatur, ni;ilui probabiiiora de iis proforrc, (luam in- jviur. Cui potissimum ex iis aniiis iribuenda sit,
lcr ohscuritatis tenebras ofiicia iilorum rclinqiiere. dcfinire nou ausim. IIuc lamen distuli, quia majorem
Summa cst, quod Franconun (|uam poii-
tain regcs hahel airmitatem cum scquentibus quam cum huc-
lificcs ejiismodi ofiicia habucrunt. Id moiiui ctiam usque relatis. Nulla deiiiceps nienlio est civitatis
alibi (cp. 8, al. 4, not.). Cenx. alicujus aut traditie aul tradeiidai, sed unius (Ion;i-
•^
Laiiib. Icgit : reijulis tuitionis circtimvallnvcrilis tionis in gonere Pippini exeniplo perficiondre. Qiiod
adnnniculo. scri cndi genus inilium ducit ab liac epislola. Quarc
^ Argiim. Panv. (Cod. Vat. Ac>) « Iu quadra- : quidquid (le UoselUc el Populonii finibus, iiecnon de
gcsiina [Quadrag. ter.] indicat, OlTa! regis
lerlia Campaniyc S(;x civiialibus posl an. 788 evencril
Anglorum missos [legatos] cum Caioli missis hono- ex paucis qu;c reniaiicnt cpislolis deduci noquaqiiain
rabililcr a sc siiscoptos, qiiod [Oraloribus hoiioiifice jtolest. Ci.N.N.
ab sc sascc| los lu ?sc, qiiod] Carolus p;'r suos loga-
 !

424 COD. DIPLOM. — MONUM., ETC, SKli CODEX CAROLINUS. — EPP. ADRIAM. 422

dc vcsira in iriumphis viclori.i alque prospcrilale, A suggererel, ut per suani vidclicel aflliortalioiicni

imo pr.nefalaj domnae regin.Te, simulque vestrai nobi- alque suasionem, nos a sede sancta dignilalis no-
lissima; subolis, parilcrque cunctorum fideiissimo- stra;, cpiod absit, ejicere debcretis, et alium ibidem
rum veslrorum subjeclorum sinceritate alquc inco- de gente vestra instilueretis rectorem, quod valde
lumitate. Nenipe quidem credere digncmini, quia ncfandissimum ac contrarium in oculis veslris appa-
imllo modo nostra aposlolica desinunt suHVagia in ruit scriptum, el hoc omnino falsum cssc a vcstra
confessione beati Petri clavigeri regni co^lorum cxcellenlia pro certissimo dignoscitur, quia ncc ipse

divinam pro vobis exorare clemenliam, quia pror- Offa hanc horlalionem minime vobis fecit, et nulla-

sus certiores sumus, quod non desinit vestra prai- lenus in corde aliter asccndit, nisi ut paternitas
celsissima regalis i enevoicntia, pro cxallalione ma- nostra ,
per Dei niisericordiam , ejus tcmporibus
Iris suaj sancloe Romanaj Ecclcs aj, qua; est caput sanctam Dei Ecclesiam regcre et gubernare valeat,
omnium ecclesiarum " et nostra apostolica palerna ad profectum videlicet omnium Christianorum, ia

summo quibus nos omnino procul dubio de vestra regali po-

505 prosperitate, penitus annisu tractare ;

sicut olini sancta; recordationis geniloris tui domni lcnlia confidentes existimus, quia erga noslram apo-

Pippini, alnii rcgis normam suscepit, quia sicut ccc- stolicam pateriiitatem ejus benevola atque iiiexpu-

pit, fine tcnus immutilale peifecit; cnjus adcpti B gnabilis orthodoxa fidos, fervens [Gcc/i., fervcl] in

doctrinam celsior suffragiis apostolorum ct nostris Spiritu sanclo, quia ul ignis ardcns piitccllens nia-

assiduis inlcrvenlionibus vcstra in omnibus exislil ncbit, et nullo modo antiqui hostis versutia in qua-

regalis potentia. libct ha,Mesi eam valebit, contra catholi-

concutere
Porro in ipsis regalibus apicibus veslris rcferc- cam apostolicamque orlhodoxam liLem, scd, sicut
balur, quod Offa, gentis Anglorum rex ^, vestra; di- speculiim sine macula ejusdeiu ortiiodoxic fidei nn-
rexisset rcgali exccllcntise, significandum indiculum, sliivque sumir.ai sedis verax ct fulgcns defensor vi-
ut aliqui «inuli vestri ac sui « ad nostra aposlolica brantissime in xvuin manebit <i
;
prsefatre vero iilu-

50S vcsligia indicarent, quod idem Offa rex vobis vios asserlionis quam fateris, ut dici nefas csl, Offa»

a Sic Steph. 11. (ep. 10, al. 5) Petri nouMne Inirgeiisibus : ulinam et non alicui ex nostris
aiebal : < Catholica el apostolica Rom. Ecclesia ca- qui quanta historia^ ponlificia; cruditione pra'diti;s
put omnium ecclesiarum Dei ipsius redeniptoris sit, patefacit non enini vidil Adriaiium suorum :

nostri sanguine super firmam fundala petram. « Et pi;«iicce>sorum sentenliis esse usum. Et vero Roni-
rursus (ep. 11, al. 8) ore proprio t Sancia onuiium
: fdcius qiiatuor fere sa;culis antea episcopos lllyrici
ecclesiarum Dci mater el caput fundamentum fidei sic inonebat « In cujiis contumeliam quisquis in-
:

Christiana; Romana Ecclesia. » H?ec siquidem Pa- p surgit habitator coeleslium non poteiit csse regno
irum sententia est « Habes
: Romam, aii TcrluIIia- ^ rum, Tibi, inquit, dabo claves recjni coelorum, in
nus {de Prcescr. c. 56), unde nobis quoqiie auctori quic nuUus sine gratia janitoris intiabit n (Ap. Coii-
las praisto est. Ista quam felix Ecclesia , cui totain stant. p. 1041). « Cum cerlum sil, ut ait principio
doctrinam apostoii cum sanguine profuderunl! ubi epistohc , suinmam rcrum ex ejus ricliberalione
Petrus passioni Dominicae adai(iualur, ubi Paulus pciidere. > Adcantur oraliones et preccs antiqurc
Joannis exitu coronatur, ubi apostolus Joannes ad maximum hunc Ecchsia; univcrs;cpatronuni, non
posleaquam in oleum igr.eum dcmersus nihil passus enim vacat rebus per se ciaris immorari. Ci nn.
cst, in insulam relegatur!» Cyprianus, ep. 55 : « Ad b Offie Merciorum regis res geslas cjusqiie pra^-
Pelri cailiedram atque ad Ecclesiani iirincipalcm, decessorum historiam , qiioad lieri poluil niiniis
u;ide unitas sacerdolalis exorla est s et aliis in obscuram reccnsuil ex RcJa N;italis Alex. (s.cc. viii,
:

epistolis passim. Mitto caMeros in re satis nota. At cap. 8, § 7). Al Polydorum Virgiliuni scciilus cum
velim animadverli qua; vera sententia esset Rom. Baronio (775, n. 10) Off.e vitia virtuti; iis niajora,
Ecclesiae ante annum millesimum. Sequioribus enim quorum punilionem meliicns Romam vcnit ivgnum-
s;eculis ea vera sentenlia seu notione amissa inler quc suum sanctse sedis vectigale fccit, coiiciudit
Uomanas basilicas orta qu;cstio, qune inler eas vide- an. 775 qnod Pagius ad cumilem annum (n. 10)
retur esse major. Levis quidem quaistio, quam suin- nolat essc falsum, et cum aiinalibus Alfordi rcm
mis viribus utrinque exagitatam non ignoramiis. diffcrl ad an. 794. Ex hac Adriani epistola deccptos
Non enim reputatur, quod Adrianus ejusque pr.ede- coiistat, qui cuin Baronio et Natali Polydoro habent
cessores ap. Lateranum degentes id temporis sancti fidem. Ii).
Pelri ecclesiam tunc extramoenianam cicteris uriiis \) Ann. 787. Calchutense concilium ab sanct,ie se-
«^

ecclesiis pncferunt. Regesque Francorum aliiqiie dis legalis Grcgorio 0.-.tiensi et Theophylaclo Tu.icr-
principes aliam non videntur acepisse pro Roinana, tino episcopis est celcbratuin, cui adcrat ipse Offa,
quam Vaticanam, ubi sacrum divi Pctri corpus re- de quo legati ad Adrianum (Labb. concil. loin. VI,
quiescit. Quare Eginhartus ( V. Car. c. 27) allirmat, p. 18G2) loijunntur his verbis « Pcrvenimus ad :

quod Carolus « colebat prai caiteris sacris, et ve- aulain Offic regis Mercionim. At ille cuin ingenti
nerabilibus locis apud Romam ecclesiam beati Petri gaudio ob reverentiam bcati Petri et veslii apostola-
apostoli . . . Et ecclesia sancti Petri apostoli pcr tus honorem, susccpit tam nos quam sacros api' cs
iilum non solum tuta ac defensa, sed etiain siiis opi- a summa scde dclalos. « H;cc vcro satis sup;'r(iiie
busprse omnibus ecclesiis esset oinata ac dilaia. > ostendunt tam Carolum quain Offam suninia cum
Nihilque toto in islo Codice frccpientius occiirrit, fi !e audaciam iniproboruin hoiiiiuum palcfaccrc ipsi

qiiain Petrus apud Deum intciccssi)r pro victoria de Adriano. Pr;cteiea notanduni, (piod apostol. Icg;ilis
barbaris nalionibus, ac pro ampliricaiula iis dcviclis Caroli iiiissus adlKCSciat, acluinqnc est in concilio
Francorum monarchia, regiium ipsum ad Carolinam de pluriniis em.Midandis viliis, quic rcs impr,>liis
slirpem a Petro pcr siiccessores suos seu vicarios, hominibus ansain dcdit, ni fallor, coiifiiigcndi rcgio
al tum audicbant, translatum dicitur in eodini Co- noininc audacissiinas illas lilteras, qiuc indiculi no-
rlice, bona dcmuin tesnporalia et :eterna per clavigcri mine niemoraiilur. Id.
regiii coelorum palrocinium Erancorum rcgibus pro- <•
Il;cc videniur rcferenda ad prcedictum concilii.tn
miltunlur. Qiue pitissimiun maie olcnt Magde- ciijus piinio cap. o:'lhodoxa !i<'.cjuMa .NicaMuin) con-
 ;; . )

m C. C\]\0]A M.VGM OPl'. P.UIS I. SIXTIO III. m

ri"MS, nos iJSfiuc liaclcnns laliu ininiine anJiviinus, A Qne vil.p, pro nijus anioro, uni» cmn fidelissimi.s

inissis vcstiis, noiiis (iircxistis, pncdicli 0(1;c re-

scd nequo nunc auilicntes citHlidimus, quoii talia, si iit

itiam, ul absit, paganus fiiis.^ct, perpclrare cogitas- g s missos libcnti aiiiino suscipicutcs, congrue hilari

set, quanto magis a pncdccessoribus suis regibus, vullu super eos pro vestra inclyta excellentia re-
scmper subjeclis in oiicdicnlia atquc fidcli amore si)cximus, eoruin cxplentes vota, qnemadinodum
sanclis pr;cdcccssoribus noslris pontifiC!l)us et a bo- 503 gi'i<lif>s vestr;c a Deo promot;c regali in triiim-

J)is existeiilihus, liicc inaudita versutia incrcdibilis a pliis potcntiiR rcferre vale ,nt, qiiia solile nos vc-

nobis existimatur "? sli;tm satagimiis adiuiplere sicut ct vos noslrain

qms voluntatem Quibus usqiie in fiuem pcriecie ob-

507 Attanien si Deus pro nohis, conlra nos? <>
.

Dnininns milii adjiUor es', non tiniebo, qtiid faciat servatis, diviiia majestas vos liiijus mundi regni
viilii Dominus Ulumi-
liomo (Ps. cxvii). Et iteruin :
gubernacula aivis ct lemporibus uua cum doinna
natio mea et salus mea, quem timebo ? Dominus de- rcgina vcsirisqnc nobilissiniis filiis f;i(ial perfrui,

fensor vita' mew, a qno trepidubo (/'.s. xwi) ? Omiiis ct in perpetuum cum sanctis oniipbus triuniphan-
enim planlalio, quam pnler ccelestis plantiibit, 7iullus tcs gaudere. Incolumem exccllenliani veslram gra-
eradicare valebit [Mattli. xv). Quia oinitia per ipsum tia siiperna custodiat.
facta ^unt, et sine ipso factum est nihil {Joan. i). 1
XCVII.
Nos quippe vel immerili scdem apostolorum adepti,
509 JTEM EPISTOLA EJUSDEM PAP^,
vicem beati Pelri principis aposlolorum suscipien-
.\D DOMNUM CAROLUM Rr.GEM DIRECT.V,
les ac tcnenles, at(pie cuncium populum Christia-
In qua conlinetur de dicecesibus episco- vel parocliiis
uum nobis a Deo counnissum regentes'', non ab porum purtibus Itatio' atque Tuscio', quas alteru-
liominibus neque pcr honiinem electi sumus, scd trum iniHidentes, elde veste monacliica, qunm rontra
per Jebum Cbristum Doininum noslrum vocati in sanctos cunones relinquentes, iterum swculuribus
veslibus induebantur, et sibi illicilo matrimonio so-
Evangelium ejiis priiedcstinati siimus, sicut vas ele-
ciabant ^
ctionis bealus Paulus aposlolus docuit {Rom. viii,
{An. Dom. 790, Cod. Car. xciv, cliron. 9G.
29, 30), quos pra scivit et pia'destinavit ; quos pra-
Argumcntum. — Ad
perlatnm esse Langobardos se
deslinavit, lios ct vocavit ; quos vocuvit, lios et elegit episcopos propriis dioecesibus non contcnLos alios
quos eletjit, lios et (jlorificavit ; et ileruin beatus alioruni fines invaderc. Oral Carohim nt cos ad-

jacobus apostolus instruil et docet {Jacob.

moneal ne canones ct decreta pon;ificuni spern;tnl.
i, 17) :
Monasticum ibi institulum inrringi nam Kagi- ;

Omne datum optimum, et omne donum perfectum naldiis ct Uaginibaldus filiam Erincnahli moiia-
desursum est, descendens a patre luminum, apud cham Nu/ario nepoti uxorein dederuni, quornin
exeiiiplo alii muhi id sccleris peipetiarnn!. Ro-
quem non est transmutatio, nec vicissitudinis obum- I

gat ui lalia scelera prohibeal et una secnm ad

bratio, voluntarie enim genuit nos verbo veritatis <=
exsliipiinda coopcretur.
ct idcirco adamantem et silicem (esse) pro-
voluit
Donino f
excellentissimo filio noslroque spirilali
plielicum confirmaiites sermonem nihil metueules ;
compatri Carolo, regi Francornin et Langobardo-
non desinimus divinum vcri)um gcnlilius praidicarc, rum atque patricio Romanorum, Adrianus papa "^.

sicut scriptum esl{Ezecli. xxxiii) : Speculatorem dedi Si in rebus saecularibus suum cuique jus et pro-
te domui Israel, et audiens de ore nieo verbum, an- prius ordo scrvandus est, quanto inagis in ccdesia-
nuntiabis eis ex me ; beati eniin Petri clavigcri re- slicis disposilionibusnuUa debel induci confusio,
gni coelorum praeccpta ceiisentes, pnmdicarc non ne ibi discordia locum inveniat, unde pacis debent
desinimus regibus ac populis verbum veritatis at- proceJeie, qiiod hac veueratio:ie !> servabilur, si

cil. stabilita, in reliquis tam mulla, quai irrepserant, dcinde non taiiti apnd pontificcm ftiisse OflTani, iit
vilia emendantiir. Cenn. quidquid peleret ab apostolica scde inipetiaret a')s-
Quamvis exemplis majorum Offam a
a
fictione illa qne inlercessioue Caroli, cui iiihil, uiodo a;quiiiu
iinmunem omnino crcdat, rci tamen iii.solciUiam essel, negari consuevit. Id.
obiier altigisse ne videatiir, do divi Petri succcsso- e Argum. Panv. (Cod. Vat. 27) « In vi.i>csima :

ribus pro dignilate loculurus, ne p;igaiio quidem D septiina [V.ges. sept.] indicat, qu kI in parlihus It;i-
talia in inentem venire potuisse aflinnat. Id Ii;c alqne Tuscioe ;iltcrutruni opiscopi (iio^ccscs [ep.
i>
Prairogativara hanc divi Pei.ri successorum qiii quidani alieii;;s diice-;es] et parochias [invad;inl]
auctoritatis ejus lueredes suiil, ideoque et Pciri vcstem monachicam [monaslicani] conira saiiclo£
vices agere, et vicarii Pelri diu sunt dicti, late P. canones relinquant, matrimonia contrahant, vesti-
Coustant. (Pra^f. n. 15). S(;qnentia verba, (jiuc ab Jiiis saicularibus induli. Orat ilaque Carolnm nt
Apostolo (Galat. i) mutualur, ad supremain jiirisd. ista emendet, ul fidcin [einend. lidein] calholica
attinent in univ. Eccl. quam soli Deo acccplani el aposlolica; sanct;t Koin. Ecclesi;x; aniplexum [se-
referl. Id. nicl ainplex.] in icv.) sineerrore astruat [eontinuo
Hicc couvenire in alios etiam episcopos possunl,
<:
tucatur] ut cuin sauclis omnibus permaneat [felix
quare paruin roboris arguinenlo adjuiigmit. Adriani p.^rinanere possit ]. » Id.
potius mentein sincerain sanclisi}ue inslilulani ino- Sumin. 27. Bar. et Cent. Grets.
f

ribus demonstrant piavnnKpie e conlrario ac pcr- Kecle hanc epislolain Pagiiis, eumque seculas
^
versum ejus ingenium, qiii epistohe huic periocliein editor nuperrimns Duchi snii ad Iiunc ;innum refe-
pneniisit. Id. rmit scd perp.;rain
; ei pr;cniiMiint stNpitntem, quasi
^ Quid Merciorum rex per suos missos pelierit, anno superiori daia sit, quod infra erit evidens
nusquam invenire datum est. Duo tanien hinc certo sccus essc. Cenn.
discimus priino audacissimas illas litteras injuria ^ Gretserns legit
:
'
: pnx deberet proccdere. Qnod
trihui Oflle rcgi, qni Adrinno Ieg;!tioncm adorn;'.t
;
liac vcra ratione.
 ,

42S COD. DIPLOM. — MONUM., ETC, SEU COOEX CAROUNUR. — EPP. ADRIAM. /tZi

nihil paJcslati sed louim jcquilati iribuitur. Perla- A LangobarJoruni cairulo regnare, in siupris ei spur-
lum siquidem ad nosestqnod Langobardorum episco- citiis diaboli non desinil ; scmcl qiiippe Deo se vo-
pi, aiter alterulrum invadentcs opponunt periculuni, vcntcs et vcstc fusca monacbico habilu induenles
sinuilque 510 ecclosiasiica statula enormiler de- itcrum retrorsum revcrtcnlcs, qiiod dici nefas csl,
poscentes conantur invaderc, et aliorum partes siccularcs vcstes circumfercntes , illicito copiilari

iiliciter deiinenios, in pristino crrorc perseverare matrimonio pcrhibentur ; qualenus pro hoc s;cpius
moliunlur ". Olim quippe eorum gcns in errore admomiimus perGuntrridum et aliisgasindisJ vcslris

existens vestr.Te a Dco prolccloc rcgali potenlioc ser- cpistolas dirigentes P»agiiialdo el Uaginbaldo, ul la'n

vala est a talibus malignis et infidelibus aclis emon- dctcstabile sluprum devitarcnl, scd ipsi nolcutes ac-
dari *> , ut undc gloriosiores cccteris regibus emine- quiesccre, pcr eorum coiUumaciam filiam Ermonalili
tis, inde omnipolenli Domino qui dat salutem rcgi- monachico habitu cironmdalam suo nepoli, nomine
bus perfccfius placcalis, el fidem quam calliolicc et Nazario, diabolica vcrsutia copulaverunt, ct iiostiis
aposlolicc pcr bcatum Pelrum aposiolorum princi- apostolicis adhortationibiis assensum trihucrc iioitic-

pcm cjusqiie vicarium orthodoxc venerantcs colias, runt, ct coruin adimplcntcs iniqr.am pi\csiin;piii)-
adjutriccm in omnibus habcre mercamini. nem ministii diaboii effocti sunt, ct plurcs iii llalia
Quapropter poscentes vestram a Deo promotam B eorum invitari cxcmplo [Lamb., imilari exempla]
regalem excclleniiam, quivsumus ut corum errorcs non desinunt ;
prorsus ncmpe frcli existimus ,
qiiia
contcmnentes, canonice unusquisquc siiam dioece- pro hoc canonicas dispositioncs veslro a Doo pro-
sim saccrdotali moderamine tencre, atque disponere tecto regali culmini incognilas non esse credimiis «",
orricio ecclcsiastico valeat, et sicut termini saioula- qualiter talia telra connubia 53.2 eorum velanlcs
res pio teniloriis existunl, atquc in jndicio sub gladii ancipitis sanctionibus feriunt ; ct idcirco pcli-
jure civilalis ct ditionis aotoribus disponunlu-r, ita iims Ht noslris vestrisqiic tcmpoiibns canoniec iii

ejus 'em civitalis eoclcsix' cpiscopo diopcesis aiqiie onini Chrisliaiio popuio nobis a Deo coniniisso lald
parochi.ie non omittanlur, ut dum unusquisque opi- illioitum scclus cmendelur, nt pro hoc vos ampliiis
soopus, per instituta sanctorum canonum atque dignos cullores omnipotentis Domini dcmonstrctis;
pi\T:dcccssoriim nostrorum pontificum sanctorum, qucinadmodum ab omni errore Christiano populo
piivilegiorum et sanclionum jura rcceperinl f, in erulo valeat cum prophcta clamarc (Ps. xix) : Do-
eorum parochia atque dioecesi, in omni sacerdotali '"""^> salvumfac regem, elexandi iios iii dieqna iino-
officio minislraiitcs,

a Deo institula
digne valcant pro vestra
rcgali in triuir.phis
5H caveriinits te ; qiiia crebro in viriuie
S"Per salulare tuum cxsultat vchcmcnter, ci
tiia hctaliir ct
ainpla victcria -, lidom
et prreccllenlia fundcre preces. sanctae catholicsc ct apostolicae Romame Ecclosia^
Porro et Iioc veslr« suggcrentes regaliexcellcntiac amplcclcns in x\o, sine crrorc astruens cum sanctis
innolesciinus errorem illum, qui in cadcm gente omnibus permanebit, nosque in hoc ovanlos et gia-
I

Duo exslanl canonos, qui pnc aliis hiculenter

« Muratorius (.4»/^/. Ital. tom. L diss. 4, p, 129) inlcr
id piobibent sciliccl Carlhag. i, c. 10
; xV<? episco- : famiiiares primi ordinis, nimiriim diices et ooinilcs.
pus altcrius episcopi plebes out fiiies usurpel. Et eos recenset, tametsi gardimiis Gotborum similcs cos
Carlh. III, c. 20, ut nullus parochiam alienain pra:- esse pulet, quod olTioium cx hisloria Waniba? apiid
suinat. Exstat praiterea cpist. Innoc. ad Florenli- Duohesn. (toin. 1, p. 222) colligiliir fiiissc giailiini
niim episcop. Tiburlincn. ( In Coiic. Lalib. 8, an. ad comitivam etducatum apud Gotbos :.s,7;/ ahjitnc.ii
Conslanf. 40.) Cenn. Rangindo provincice Tarraconensis dnce, et UHdiif>so
^ In capitulari Aquisgrancn. ann. 789, x Kal. Apr. sub gardingatus adliuc o[ficioconsistenle, oiim gasiiuii
(ap. Labb. Conc. tom. YH, p. 972), dccretuin eral e contrario apud Langoi)ar;!os ncoiinn apiui rog,'s ,
(oap. 11) nc cpiscopi in allerius parooiiia aiicpiid Francos e magnatum gciierc osscnl. Cioleiinii Mti-
|>i;csumcreiit,auctoritate caiion. Anliooii. L~), et ratorius de f/flSij;d(s pro dignitale loqMiinr, lociiiii-
Said. 18. Epislola ctiam Innoo. ad Floionlin. ailata. que hunc cpislokc addiuil cuiii niiis docniiioniis ad'
Num ante id lcmpus Langobardos scorsim opisoopos rcm proiiandam. Ilaginaid. UMgiijilt. ot Na/.ariiis
compesciicrit, ut indicare vidolur Adiianus, in- n ignola iidhi nomiiia, niult e laM.Cii aiiotoritasis iiii-.sc
C(m^.pertuni niilii essc faleor. In. oporlct, quos Adriamis p;;r magnalos Ilaiioi rogni
c Zosimus ad episc. Gal!i:e ( p. I, c. ,>) Imc (!e admonondos censuil , pravinnquc ail cxempliimpt.c-
re : Omnes sane admonemus, ut quique finibus ler- buisse lL:ilis, quod soqueroir.iir. Id.
riloriisquc suis contenli sint. S.'d magis ooiiscnlanoa c
Piiircs Iiac de re car.oncs coiiditi, pbjra deoroM
ad Adriani lcmpara, cum Diunii forniiil;o oliiiiic- poniiliciim cdita. Conoil. Clialocdoii. (c:\u. !()), Siri-
bant, eril promissiti cpisoopi ia siia ordiiiaiionc oiiis ad Miincr. (o;q>. G), Iimor. ad Vicliio. (cap. 12>,
(cap. 5, lit. G), qu;c pra; c;eleris ooniin 't : Pr{r- Lco ad Rusiiium (oap. 1.*;) modo siippi-liinr , (|a;.'
lerea promiilo, nunquum me pcirocliiam aut jura al- s;ilis siintad rcin proitaiiiiain. Aiino liaiic opislobiiii
lerius cujuscunque ecdesia' suh jurisdicliond cpisco- s'qiion!i P.uilinus Atpiiloiciisis ooiioiiiiim oclci(ra\i!.
valus mei nsurpare. Ad qiia; Garner. (ircgorii H oiijuscanon II (Labl). loiii. VI!, p. i()(U)) oiim i.ac
liUeris aj Serciium Forojiil. albilis, nc unqiuim (M scq. opisloi;i summain Iialiot ;illi!:i!a;oni. Sl;i!iiit
aliena jura invaderes, aut teineritalis niisu usurpares siiiiiiJcm, iil virgini-s qii;c nigi-iin vcstcin iml;!crint,
jurisdiclionem ciijitspiam, indc ooiistarc ait, id im- si poslea sese sice clanculo corrnperint, sru publice
pcratum fnisse episcopis forcnsiius, cuin mitterelur intpscrinl diqnis qnidcin inundano judicio corpora-
,

pallium, quod ordinatiom suburbicaiiis, ul suis se iibus coeirita' viiidictis,

segreiienlur ab iuvicein , et
finibus continereiil. Id. aganl cunclis dicbus vilw suiv invnitcnliam, el a cotn-
_
<' Gasiiidos nnde P;igius inlcipicialiiroamcrarios, innnione corporis el sanguiiiis Clirisli privenlur
,
|;ixla primain 0(Mum nolioncm iii (iiossario. Mcliiis nisi forle pDiitifrx, rcscita illarum pcpiiitrn ia, olc. ll».

rATUa... Xr,\ 111

 ,

*57 R. CAROLI MAC.NI OPP. PARS I. SEGTIO III. 428

t.as oninipoKMili Don.ino .TlVrentos, ejii.quc divinam a Quai.lo a.no.-is ath.isu pro vosl.o a Doo promolo
«'xoianlos cle.nonliaii. p.o vohis, ut regni gubcrna-
et an.pliato j-egno fcrvescimus, lantuin in ejus pru;-
ii.la longiori a^vo, una cuiii domna rcginaaUiuc pra;-
fulgida regali dulcedine cl r.rma stabilitalis conslan-
celleniissin.a subolc frucLtes, inailhercisarcibus si..e
tia periiianenius; quanta cniin jucunditatis laililia
fi..e .egi.arc nicrcamini. Incoluniein c\collcntiaiii ve-
crga vcstram 514 triiimphis regalcm potentiam
stran. gi-atia supen.a custodiat.
cor i.ostiu.n cxsultat, si sermonibus promere volue-
XGMIl.
ri.iius, nulla, ut opii.or, scriplur* propagala sufli-
513 ITE.M EPISTOLA EJLSDEM PAP.E .
ccre valebil scries, ncque ullus se.-mo explicare po
Al» DOMNUM CAR0HJ.M IllXEM ,
test qnalitcr de vcstris immensis victoriis atque so-
Jn qua conltncUir de parochiis episrojiurnm, et de
spitate, ciebro pi;iistolanies nnnlios, die nocluqiie
eontm sticriitione, el de lionore palriciatus domlui
regis, et alia capituta ". |)C.iitus uivi.ia.np.o vcst.a rcgdi prxcellentia exo.-a-

{An. Dom. 790, Cod. Car. lx.xxv, cliron. 97.) inus clcmei.tiam, quatcnus rcgales neclarcosque ve-

Arcumrmlm. — Bernardo episcopo ot Iladoni p.-oto- stios pcr f.delissimos missos snscipienles aflatus,
notario regiis niissis graias liaeras aircenlibus, Siilicct leverendissimuai el sanclissimum Bernar-
ac inulta ore nunliantihusse ail singillatiinrcspon- dnm cpiscopum, nec no.. Bado.icm, dilcclissi.Jiuiu
(lisse. Langobardos episcop.is canonice cmendare [{
se niti,ut ab invasionealienoru.n liniuni desistanl. p.'otonolariuiii vestr.mi atiiue abbalem ^'
; leperiinus
Ernicnal !i fi!'ani ab co niissam ut |»uiiirelur, non- in cos vcslris praicelsis memoriis, parilerque fili;e
dum advc.iisse. Siu.o.iiacam lab^^'... Iji.ge latetine
domna; reginse vestncque nobilissimi prole,
no.^l):B ,

didun li magno cum Eeclesiixi rerum detrimen.o.

simulque omni popiilo vobis a Doo commisso J nosl.-is
Nunqiiam se canonicis miscuisse
clec!io..il>us
quod avqae fleri optal a Bieviter dc lecta
rege. meniincrinuis oraiionibus ; ficta prorsus quippe exi-
tliscipiina ordinationuni el de s imaia sanclic sedis stat ve.^tra a Dco promota regalis pr;iecellentia quia
,

luictorilato. Orat ul Kavcnnales et Peiilapalenaes,

immeiisas pro vobis in confessione beali Pelri faulo-
qnol el pi'a'te.i:o a.ino scripserat, sibi romitlai,
iit duci liLMieventano f.'cera!. lilos pontilici ojc- ris vestii, j;ig!ter lotis vi.ibus, nostris apostolicis
dcliTctantes, ad Caiolmn abscpie
('.ienUa.ii pr;cslai'e sulfragiis ingcinentes fundimus preces, utubique ipse
licentia cnniugce; idcirco minime aiidieiidos, al
piincepj apostolorum vos coniitans, omnium adver-
lemiitcndos Komuiii ad juJicium. Se valde so lici-
lum essc de pitrici.au rcgio, ita cl euai es.se santium colla sub vcsli-is pros einat pedibus ^. De
cportere de patriciatu sancli l'etri. Proj)lcrea queni- ujslra ve.'o p.ospvi.ilatc, quia promiltis gratissiniam
adnio.luin ex Fr.auia Uomam vcnit ncmo sine atque inellabilem haberc
regio permissa, s.c Roiiiana ex ditioiie in Fran-
la;titia.i], sancla;que 515
spirilalis n.alris vestraj , Roinanse Ecclesia; stalus
cia.n ..cnii..cn. abstiuc po.itilicia liccntia ire opor-
lere. Uirinqiic autcin advcnientes monen.ios essc, super vo3 redundat ''
; na.r. si aliter, quod absil, eve-
p
ui in fiJe cl charitate ei'ga suum principem ina- i.eiit, sine vcstra difficilc Csl mancre Iristilia :

iieant. Similiter et n.issos tam reg os quan. pon-

ncmpe iii his certi sumus, quia amal aniina aman-
lilicios ultro citroquc cunies in p.elio habendos al-
que honoribus aflkiendos, quia beato Petro et sibi lcm se, et dileclio compaginal nos, nec dinmere
inaxime lideles agnovil. eam quispiani valebit, eo quod in vestra prospjrilate
Uonino h excellenlissimo lilio nostroque spiritali nostra exislit Ijclilia, ct nostram sospilalem vestiam
conipal.'i Carolo, regi FrancorumetLangobardorum, crcdimus essc in aivuni jucundvaieni ; el dum iniqui
alque patricio Romanorum , Adrianiis papa. ac procaces, qui adversus niai-rem veslram sanctam

a Argum. P.ii.v. {Cod. Ycit.i) « In quarta [Quai- :

n. 17) Hile.'ii .iiortem cum Alcuiiu successione in
la] inulia de suo erga ipsu:n anioio indicat. Itoin abb .tiasa..cti Marli.ii Turonensis, et Radonis in olii-
quod pro eo in confessione bcati Petri totis viribus cio archicanccliarii compoiiat, quoin factuin ail co-
preees fundat. Gratulatur Carolo, quod per cjus labo- dcm tcii p ).e abbatoiu sa.icti Vedasti, ha.ic sihi epi-
liosa cerlamina Pelio jdivo PoiroJ sulfi-aga..tc, ho- stolam igiiola..i f..isse ostendit. Ea shjuidcm an.io
!,liuin E(clesi;c conatus ad iiihiluni .•edacti sint. Male 791 lelaia iii co .iceiii A(iri;uii jussu , eodeiii anno
ci:at dictum, Qui persevcraverit tts:jue in finem sal- lardius dari non potuit. R.ulo igiiur mnho antca
rui erit. [Uorlatur, ut usqiic in lincm persevcrcl.] sancii Vedasti abbas cicatus erat. Caiicellaiii vcro
Qiio;l promiserat sc nihi! prj Ecelesi;e deniinoia-
,
D niuiiere ^proLonoUirii enim lilulus iJem sonat, Da-
lione, sed pro cjus cxaltalione omnia facluruai, gi;i- cai.g., NOi^b. Cancellar. ci Notar.} una cuin Ulierio
tiasagil. Si quis menjicia de sc; sparseri!, ut Rom:ini luiigebatur, tanietsi solus csse ca^peril posl ejus
inillat [eiiai iit Ilomain m'.ll;it .•og^it] ul secund.ini niorteni. Cen.n.
sua jicrve.^sa merila puniatur, Caroliim orat [punia- ^ 1 a quiiieni apographiini , scd omnia viJcntur
tur]. Posca iiiulta li;il;et dc p.ii^ochiis episcopor. mcndo.s;i, lcgenduiiKiue repcritnus ineis, vt vestriv
:

Totus est pro invocalio .c saiictoru:n ct primatu prwcelscc ntcmoria', purilerqtie, ctc, vcstrwqtie nobilis-
[Mnlta scribil dc par ciis epis.op!)ru:ii]. Ce.n.n. »
; simw prolis , simuciue ojnitis pop di vobis a Dco com-
" Su;iim. i, B.ir. ct Ceii!. Cui rs. m.ssi. GuErs.
c Rado hic celeb:M'i'.mus abl:as nionast. sincti Ye- ^ Annales Francor. habeiit lioc aano Rex con- :

dasli ;ip id .\trebatas ujque ab anno 773 aichicanccl- venlum liabiiit iti Wormulia, ct ifse onnus (ransiit sine
larii niuiieie fungel>a!.iir cuiii oniiii esset unus e\
; lioste. PerinJe Fuhlenses liic annusa bellorton mo- :

notiniis rcgiis, Iliterius a!)bassanc:i .Marlini oUiLium tibiis quietus fnit, quem rex apud Wormutiatn truns-
ar cliic concessit fre;i,u'n.ib.is leg '.iionibnsim-
'.nc. ei eqit. QiKid ilem tostaiur Eginharlui ap. Pagiuiu
pe;!iliis ad Adrianu;np;ip.iin, iit Ira ;it Mabillon. (71)0, n. 5 ei 0), qiii pnrceJeiiiem epistoiam peipe-
[Annd.l. xxiv, num. 87). I lcirco docunienlaoccur- ram huic poslhabiiaia lioc anno refert, istam sujic-
TUiU cum subsciip:ione ad viccm Uudonis annis 781, rioii. Ce.n.n.
785, el 780 ap. cuinLleiii annalistam (lib. xxv, n. 20, - Lvinilj. lcgil : Ecclesia', SGspitate redundante.
i4; ol ri8j. Cu;n auLem anno 7!)(> {^lbid. lib. xxvi,
 :

429 COD. DIPL. — JIONIJM., F.TC, SEU COOEX CAROLl.NTS. — EPP. ADRIAN!. 4*0

Romanam Ecclesiani porversa moliebanuir perp.v A qiuvsiinuis vestram regalem o.\cc!!ciili.\ni, lil nii!l;ile-

Irare, Domino ooopcranlo, ca?Iornmque clavigcro nus stibdnlo ct homini n>endaci, sicut tertis, pra;bea-
sulTraganle, per vestra laboiiosa ccrlamina domolili lis asscnsiim '% qni si t;dia advcrsus nos mcnticns
adnihilum redacti sunl, in voriialc conipciMiniis, quia iiivontus fuorit, noslris aposloliois oldiitibns iina

til vcslra regalis polenlia deproinpsit, illa^sa ciim Fe- cuin ini^so vcslro dirigcre dignemini, ol si mciidax
licilatis gaudio pormanens relcvata cxsullal ", scri- apparucrit, secundum sua porvorsa mcrita, punia-
p:um qnippe esl {Matlh. xxiv, 15) : Qni persevernve- tur<^, sioiit pollicili eslis claviculario rcgni ca-lornm
rit us(jue iti finem, liic salvus erit. beato Petro; i a pcrsistere dignemini, quia noslra
De cunctis vero qu;t; pcr iogalos cl cpislolas iioslras promissio immulilata alque inconcnssa sine qnolibot
vestra cognovit excellenlia, el ex parle per nostros manebit dolo.
respondit missos, quibus orc fari procdixit, liqni 'iiis lllud antem, quod fcrtis in nosiris apicibus repe-
iiolis omnia innolesccntcs, solilo niore benignc risse quod dioeceses Laiigobarilorum cplscopi alter
a'que amabiliter eos audientes, accommodaviimis altorius invadenles ac 517 iHifiicr tenenlcs in pri-

aures et singillatim reddidimus coligruiim aptumque slino pernianerent errore omnino sicul vohis p!a-
^ ;

responsum. Uepcrimus qnippe in ipsis regalibus api- cabile cst .sccundum canonnm inslituta emendare co-
cibus vestris, nii pro Roman.e B namur, quia alterius arripere anhelaiites parochias.
diminutione sancta)

Ecclesiic ac apostolatus nos.ri, sed magis pro exal- in perjiirii reatum incurrunt; Langob^irdorum re-

t;»tione et honore, mysteriique [Grets., ministeriiqiio] gam tcrminos atqae ccnsuram serv;inli'S procul ab <",

nostri 516 servanda rcctiluuine vesiram illaborarc obscrvationc canonnm in corum Iransgrossionem la-

excellentiain, ac pctere ut nnllateniis iniquo ori ad bentes, et jurgia atque discordias gignentes in mo-
ojus mondadum pra^boremiis assensnm, qnla nec lem incidunt crrorum ; idoirco .".poslclica praiviiii-
terrcnarum facullatum amhitio, vel qu:TeIi!>ct so>.'u- mus auctoritalc, ut, sicut caiionice in decrciis eoriiin
ctio hominum, vos aliqiiando ah iis qiicc bcalo Pelro consistunt, et quando a nobis orJin; ntur, olilana
sipostolo poUiciti eslis separare poierit, sed neque a consueludo proclamatur, derus cl plebs consisieus

noslra charitate vel firma dileclione; cum procul Ecclesice civitalis illius, elegerunl sibi episcopum il^

dubio scimus quod vcstra regalis potenlia, qiiia non lum f, sic parochiam ejusJcm civitalis pra^ manibus
pro dcminorationc, sed sempcr pro cxaltiUioiiC spi- tencat, et si in eorum decretis atqne noslra; aposloli-
rilalis matris vestraj sancia! Uoman?cEccIcsiie decor- c;ie ordinalionis scrip'is canonice piomilur atqiie sta-
lavit, fama in omnem gcnlcm divulgata finc lenus tuitur, cnr non iu cjusdem civiUilis territorio, ul)i

dedita atque exaltata manebit ;

potias aulem nos ordinalnsest, habeat in intcgi'o paroohiam suam?

a Con.slanlinopoUtan» classis quicum Adiwgisns C cia omnis veis;\balur. Adriano siquidem referebatur
advenerat iniitilcs conatus (-idalgiso ipso c vivissnh Carolum earinn civitatum possessi<)ncm minime tra-
latojuxta Theophanem, GnEcisqne dol)cilatis) .\diia- dilurum esse. Carolo autein fiebat robitio iniurios;»
niis luuid dubie commemorat. Hioc anlem in anii;ili- pontirici, quasi dixerit regem haud servaturum pio-
l)us Francor. et FiiLlens. evenisse diounturanno 788. missa (pula Griinoaldi gralia, quem lidelem expji-
Annales alii probabilius anno sequenti. Quis cniin tns erai) iileoijue nec S3 in ainore ac ben.'V()lenii.i
,

rredat, Grimoaldam m
patcrnum ducalum venit n- crga illiim p;;rscvcra:urum. Si divinare fas aliquan-
lem sub (iiiem mensis Aug. an. 788, fn^[!e:c Bone- do esf, nil iiiiu ex hac epislola inr-rri diviiialiono
1

ventanorum cum Gryecis disruplo, Ijencvcntaiios po:esl, mo;!o animo repulentur coiilenta in pnece-
eosdein adversus illos concitasse gratia Caroli sibi- dcntilms. In.
que junclis Francis el Spoletanis, ac bclli appai alii Non semcl di.iwi, pr;ccip;ie in inonio ad litteras
f^

l;uU) lantis ni augustiis temporis rcm feliciler cum pseudop po Constaniini (iiuin. 9) de jiirisdiclione
'€r.'ccis gessisse, dilionemq;ie EcclesiiC atque It;iliam coacliva Rom;iiii p;)ntiiicis. En iiovum (.ius cxem-
omnein metu liberasse? IMdebrandi Spoletani dnois plum. Id.
mors objici posset a nonnullis consignata an. 788; "'
ArgiimciUum
eviJcns, d ilam b;nit epistol.iin
at non desunt qui soqneiui anno decessisse iliii n p pr;oceden!om, aJversiis P.igii cl ;>Jioi'um opini.)-
isl
allirmaiU auclorilittc chionici Farf.'nsis qiinro ct : neai, qui pr;iepos!erc eas reoitaiit. Id.
pugii* adosse poluit cum suis et Winigiso Franoo- ^ In p!;x;ced. cpist. (tol. i:25, noi. ') landaham jii-
rum militum ductori ad Spolotannm duoaluin ap Miie raiiiciiiuin episcopi de non invadend.a ;ilieiia dio)oesi
viam aul cajsiis, aut morbo decedcns aa. 789, ciim j) (|u:o n^s c;uiomim aiictortlile ttc poiUiiiotim dcorelis
Gncois deviclis ltali;c quies coniparata esl, nam Ilil- n liiiir. Ad b:ec Adriani verba iiit lligenil.i facit /;/.//-
(lobrando suilectum csse constal ex Erchenip. (ntiiii. cnhtviepisropi de Lun^iobardin (IKur. cap. 3, tii. 8)
l)) et iip. Anaslas. in Leone 111 (s.>ct. 57!). Cknn. iibipi';e ;iliis It\^iltir : « Promiito p;ir!ter festin;iro
i'
Qiiilfus siip;M- rebus f:i!sa islii !'c velalio vers;u-e- onini adiiisn, nt seinpcr pax, quttin l)eus diligit, inter
liir, lacili negolio assequiauir. iS:im Uoina et jns ( renip. c; nos, hoc csl genicin Langobaid. oonservc-
duoalus, quod constat cx siiperiori!;us (coiuin. pi\v.\. liir, el iinllo modo coiitra iigcie vel faoere (iuidpi;in»
!U 7) plenijuiis eratsa:icl;e, sedis ox p piil;)rum vo- a Ivcrsiiin, qiiaienus fulein moani in oinnilms sinoo-
Iunt;il(!, ot Franc()r;im reguin non infreiiiienti asse:- rissiinam exhibc;ini. ? Qtiam ooruiii fidoin non i;i;-
lionc. Ex:irch:itus ol nt!';iqiie Pentnpolis, nei-i ne proljal, iiefpie inipio!;are potes: ; tiinc onim leniporis
amplius adversaiite, ox oonimdem Francoruni r,'- Pippiniis Candi lilius rex ciat Laiignb:irdorum, 0111
gum libcrali ooncessio.ie po ;side!)ant;ir. Perinde cr.;t sinceram ab rpisoopis li.iom sorvari Adiianus onpit,
de civitatibiis Tu.sci;e, iit p;tet(ep. 89, ;;1. !)0, et i!)i sed oontomni ;ib ii !(le:n c:iiioiies a'gre admotliiin forl lo. .

Tiol;itis ep. 80, etCommeiU. p);i'v. n. oflsq.);

9*2, al. '
Iti Ofd. Uom.
8, ap. iMabill. (p. 88), (iui ost siim-
nec secus de terriUnio S:i!)in;jiisi piU;iiKhim est, ni.o antiqtiilaiis, !C;;iltir : « Cleros et pleiis ooiisen-
quanquam iiiit;T) possessionis tesumoninm ccrtiim liens civi!;itis tai. oum a;'jaeentibus paroohiis ssiis
hisce in (pistolis iion habeatiir. Itaque sitper C;tnip:i- oleg ruiil silii ilimii lalem di;iconum vol presbyte-
Bia; civiiatibus fiiiibiisque UoselLc ac Papiilonii f.d!.;- ru.ii (^iiseopiim oonbCei'ari. t [d.
 B

431 li. CAROM MAf.M OPP. PARS I. SECTIO III. r.2

m\ qui lermiiios aiiliquoiuin Palnun iransgreilien- A duata morari ecclesia a proprio rcclore, sicut cano-
les suam conanlur innnoderalioncni alquc impeii- num instituta ccnsucrunt, nostris apostolicis pra;-
lani aJimpIcro volnnlalcm, jntlicinm sibi canonum sentatus, ipsuin deducenles eleclum, enuclcatius
connniUnnl ". cuin de singulis indagantcs capitulis singillatiin or
518 ^*^ f*''^ ^*^'"*^ Ermenalli, qux veslc niulata thodoxa; fidci atqiie divinoruin voluminum, inlerro
ilerum posl lergnm leversa illicilum sorlita cst nia- gainus an habeat peritiam; el postqnam nobis fide-
liimoninin, noslris ilirecla, ut pcrhibuislis, oblnli- lem responsioncin edixeiit, ct a caUeris olitanis ca-
bns canonicc jndicanda, prorsns niinime ad nos j)ro- pitnlis qiia; a saccrdotibus cavenda sunt niunduin so
p.Mavil '•. Nos omniuin Ecclesiarum pastoralem cu- ess;; ^ perhibncril, maxiine h;eresi simoniaca, ob-
rain habenies, divina praHlicarc pnrcepla non sini- testantcs sciscilamnr videlicct •' aliqiiam promissio-
inns de consccrationis vilio, qnod in partibus Itali;c nem ciiiquam aut dationcm feccril, qnia siinoniacnin
cl Tnsciaepcr lircresim simoniacam lil; atlamen mul- et contra canoncs esl; et dnm corain omnibus a no-
lislocisnon sinitur, cl imo ct Ravennalium ecclcsiic Lisintcrrogatur respondit : absit, et nos dicimiis :

civitalis, sicnt niissi vestri, ul fertis, vobis retule- tu videris, et si conscii siint, capiti corum respiciat
runl, assolet fieri unde inult;e pecuniic pcr talem ne- periculum >. Tnde modo
simili siib jusjurando in
(andam dalionem alicnatoe esse ccrnunlur; ut au- scriptis respondenl, nunquam se aliqiiid acccpluros
ruiu cl argenlum jam non habentcs, cl jam ips?c res de manus imposilione i. Quanta enim auctorilas
ecclcsiarum per eniphyleuscs manu conscriptas cxi- beato Petro aposlolorum principi ejiisquc sacralissi-
sianl alienatie, el per nefandam dationem afnictae ct nioe sedi concessa cst, cuiquain nonainbigimus igno-
tJepopnlatic esse ccrnunlur f. Absit cnim a nObis, ut rari : utpolc qu?e de omnibus ecclesiis fas habeat
super tales viros, veritale comperta, inanus consc- jiidicandi, ncque cuiquam liceat de ejus judicare ju-
craiionis iinponeremus, sed nec ad audicnduin au- dicio, qnorumlibet scntentiis ligata Pontificnm sedes
res inclinarenius, eliamsi quaelibct nobis poXestas ta- beati Petri apostoli jus habebit solvendi, 520 P''""

les acanonistos <* viros poposcisset consecrari, quia quos ad uiiam Pelri sedcm univcrsalis Ecclesia; ciira
niniquam nos in qualibet electione nobis [Lamb. ndd. confluit, et nibil nnqiiam a suo capite dissidet '.

snbjecta] invenimus, nec invenirc habcnuis ; sed nc- Interca reperinuis in ipsis rcgalibus apicibiis ve-
que vcslram e>;cellentiam oplamus talem rem iuciim- stris exaralum, sicut pnnHcrilo anno vobis direxiiniis,
berc, sed qualis a clcro et plebe cunctoqnc popnlo pro hominibus Ravcnnatibus et Pentapolensibus de
ticctus canonice fucrit, et nihil sit qnod 519 sacro qiiibus scripsinuis, nt cos nobis dirigeretis sicut Be-
ohsit cordi «^
solita traditione illum ordinamus; nos neventano dnci fecistis •, et, ul fertis, de parte apo-
quippecum subscriptione decrcti a cnncto popiilo ^ stolatus noslri nihil inali, scd inagis qii;T; bona sniit
ro!)orali cleclum suscipicnles f, ol uc videaUir vi- retulerunt. Scd neque eis, neque cuilibcl homini ul-

"» Rcs canonious iisque ab initiis

pluribiis statnta f Haud dubic innuil Adrianus Caroli petitioncm
discii>Iin;ic : Nam
can. apostolor. li, ctNic. IG, ac injustam superiori anno (ep. 93, al.71), cum stio.s
liicnicnlius Antioch. 9, dcccrnil, ut « Unusquisque inissos Ravennatis archiep. electioni adesse opiabal.
episcopus habeat suoc parochi;ie polestatem, nt re- Et notandum qiiam firma esset id temporis clcclio
gat j-ixta reverentiam singiilis competentem, et pro- canonica, qiiam pontifcx adeo vehementer aslrucn-
vi;!entiam gerat omnis possessionis, qii;ic sub ejus est dain siiscipit. Cexx.
potestale; ila ut presbyteros ct diaconos ordinet, et 8 Omnia ha;c patent ex pracdiclo Ord. Rom. 8 ap.
singula suo jiidicio comprehcndat. » Res, inqiiani, Mabillon. (c. 2, n. 5). Capitula aiiteiu cavenda pr;e
plii;i!)us slatuta canonibus. Adrianl tcnipore digesta casteris, cum jampridem desiievcrint, prartcrennda
oinniacranl in OrdinoctDiurno, quo spectat hic pon- non vi(lcntiir « Eum iiiquirat (archidiac.) de qiia-
:

fifcx, ulcunque landet ctiain canoncs. Cf.nn. tiior capitiilis secundum canones, id cst arsenochita,
En aliuil argumcntum cerlius (!at;c hnjiis episto-
^ quod cst masciilo; pro ancilla Dei sacrata, qn;c a
l:e posl pr;i;ce.lenlem. In ea siqnidein hanc moni:i- Francis nonnata dicitur; pro qiiatuor pedcs, et pro
Icmnupsisseaicbat, in Iiac vero punicndainsibi a C;a- muliere viro alio conjiincta. i 1d.
rolo miss:un esse tcstatur. Id. Eaiub. legit cum Gent.
•> Yide ne (diqitam; Teng- :

' Conc. Chalcod. (can.

2) Symmacli. cp. 5, ad T\ nagelius videliccl an aliqnam.
:

C;ivsariuin (tit. 2), Uonnis ia ad cpiscopos Ilispani;c Ebcriora et paulo aliler exprcssa isla videsis in
i

(ep. 2o, cap. 2) iiilem faciunl, bpsis ciiam s;cculis cod. Ord. Cexx.
Jalepervagalam lianc h:eresiin. Iliiic aiitcm (liscimus jlloc gciuis scripli Caulio appellatiir in Diurno
eam oblinnisseper oclaviiin scccuiiim in Italia pio- (c;ip. 3, tit. 7), chirographum a Zacharia, utibi iiol;il
pric dicta, in Tuscia ct in exarcir.ilu, m;iximo ciim Garncr. Id.
ccchvsiarum dctrimento; qiiippc qnariim boiia imino- ^ Postrema h;cc verba desnmpta sunt ex Leonis
bilia iii cmpliyteiisim concedeb:uitiir, ac sc luovcn- decrelali epistola ad Anastas. Thcssalonicen. (ep. 8i,
liadissipabauiur. Iliijusmotli vitia se(|uio!ihus soecu- c. 11). C;\;tera, suprcma scilicet Roin:)ni pontificis
lislonge aucla compriini oportuit, epis oporum con- polcstas iii universam Ecclcsiain, irrcforinabile cjus
Bccraliones Romain cvocaiulo. Id. judicium, atquc appellationes ad sanctam scdem,
d llluslratorcs Glossarii notant
SirinonJum ad cuin disjungi nequ anl a primatu (quanquam sequio-
^'alcciu Supplem. Conc. Gall. inlerprct:irirtCrtiioH),stos ribus s;eciilis sint disjuncla ct in (puestioncm vocala),
"qiiicontra canones aliquid faciunt, nullo prolato Adrianus ex communi pr;edecessorum cl Patrnm
eveinplo. l-ocuplelissimiim Iiisce e\ lilteris suppcte- !oquen;li ratione mutualus est; nec lucc m.ajori indi-
ku, qiio violatores cannnum ac decrelorum acano- gcnt illa, quam catbolici canonislsc ac tlieologi do-
nisii appellanUir a!) Adriano. f». clissimieidcm totscriplis vohiminibus attulerunt. Ir..
« L:i:ni». I;>gtt iSuUm sh (jiti ejns sacro obsit or-
: 1 Epistola hic meinorata una est cst cx iis qujo in
dijii. Cod. uo:i sunt relat:e, tamMsi cjiis scr.l.niiu poi
 4r,3 COD. DIPLOM. — MOMJM., ETC, SEU CODEX CAROLINLS. — EPIST. .\nnTANI. 434
laleiius ii) iioslra advcrsilate praeberclis conscnsum, A cunque ex nostris hominibus ad vos venerint, eos
scd staiim si tales reperissctis, el homiiiem et cau- omnino obtestari atque commonere vestrara rcgalem
saiii ad nostium judicium millerctis, nos ab initio prudeniiam qua!sumus, ut sicut genitor vester san-
ct usque iu fiuem lalcm erga vesiram regalem ex- cta; rccordationis domnus Pippinus, magnus rex, cos
cellcnliam babemus (iduciam, quod pro nuilo lerrcno bcato Petro ejusque vicario conccssit, ci demuin ex-
homine, ab amore et cliaritate beati Petri apostolo- cellentia confirmavit, sic admoncre atque obteslari
rum principis nostraque dilectione, ut poUicili estis, jubeamiui, ut nullo modo audoant se in superbiam
reccdetis; quia ct nos in ca quam vobis pollicili su- elalionis cflerre quando ad vos properaverunt, sed
mus fidc usque in fincm permanebimus. Ipsi vero 522 polius subjecti atque humilcs in scrvitio beati
Ravenniaiii et Penlapolenses caiterique bomines, Pelri et nostra; pra^cepLionis nianeant subjccti, ct
qui sine no: tra absolutione ad nos veniunt, fastu su- hortamini cos ; quia omnino in scrvitio et dilioiiQ
pcrbia; elati, nostra ad justitias faciendas contem- <=
beati Pctri apostoli usque in finem sjcculi perma-
nuni mandata, et nullam dilionem, sicut a vobis ncbi;nus ;
qui si lales non rcpcrti fuerunt, a vcslra
beato Petro apostolo et nobis concessa est, tribuere exccllcntia simulque a nobis maneant correpti ^.

dignanlur; tamen fidelissinii vcstri praefati missi vi- Et hoc paritcr poscimus vestrara a Dco protcctam
dcrunl ipsos Ravcnnianos, quos vobis praescniaverunt " regalera potentiam, ul fidclissimos nostros missos si-
qualiter nobis in supcrbia cxstiterunt, sed quaisumus mulque vestros, pro amore Dei et beati Petri apo-
vestram 521 regalem potenliara, nullam novitatem stolorura principis nostra;que dilectionis, cos ultro

in holocaustum quod beato Petro sanclse rccordatio- citroque fovere atquc comincndalos habcre digne-
liis genilor vester obtulit et veslra exccllentia am- mini, quia nimis erga pricsidiaiorem et protectorem
plius confirniavit, imponere satagat; quia, ut faii vcstrum bcatum Petrum apostolorum principera ct
estis, honor patriciatus vestri a nobis irrcfragabiliter nos fideles eos rcperimus; el ideo pelimus ut am-
conscrvatur, ctiam et plus amplius honorifice hono- plius per veslrum regalc adminiculum, nobis poscen-
ratur; simili modo ipse patriciatus beati Pctri fau- tibus, clevali atque exaltati pro nostro amore in vc-
loris vcslri, lam a sanctae recordationis domno Pip- stro prjcfulgido regno cxistanl; quia quanlum caput
pino, magno rege genitore vestro, in scriptis in inte- totiusmundi, sanctam RomaHam [Lamb. odd. Ec-
gro concessus, et a vobis amplius confirmatus, ir- clesiam] , ejusque rectorcm siraulque antislitera «
relragabili jure permaneat «. Sicut enira vestra rega- amplectens honorabilis tcrque glorificanda veslra
lis excellcntia in suis tulit apicibus, minime ei con- divinitus praeordinata sumina excellenlla diligit, tan-
Irarium videreiur quicunque dc episcopis, aut comi- -, tum eam beatus Pctrus apostoloruni princcps, una
libus, seu ca;leris hominibus parlibus vcstris, aut cura domna filia nostra excelleniissima rcgina, ve-
iiostra Jussione complendi, sive propria voluntatc ad straque nobilissima subole, et hic longiori :t!Vo regni
nos venire voluerint; scd nec nostmc paternitati guhernaculo perfrui, et in futuro inconcussa faciet
displicere reclum est qualiscunque ex nostris aut pro soliditate victrice gaudere. Incoluineni excellenliam
salutationis causa , aut qiucrendi justitiam, ad vos veslram gratia superna custodiat.
*,.
properavcrit, nihil durius vobis cxinde apparet; scd
XCIX.
sicutvestri homines sinevestra absolulione ad limina ITEM EPISTOLA EJUSDEM PAP^,
523
apostolorum neque ad nos conjungunt , ila et nostri AD DOMNUM CAHOLUM REGEM DIRECTA,
homines qui ad vosvenire cupiunt, cura nostra abso- In qua conlinenlur graiiarumactiones seu bencdictio-
lutione ct cpistola venianl ^ ;
quia sicut nos scmper nes pro exaltatione sancta: Dei Ecclesix, et de Sa~
cramentario exposito a sanclo Cregorio immixtum,
veslros homines suscipientes commonemus ut iii
quatenus eum domnus rex poposccrat, per Joanncm
vera fide alque puritate cordis totis eorum viribus in monachum atque abbatem civitatis Ravennantiiim
vcslro mancant serviiio, ita et vos simili modo qui- [Larab., Itavennatium] miserat f.

hanc plaMissime tcncatur. Quod autem data fuerit absque subditis, contra quara factuin jampridcm
pntterilo anno, et iii ea proponeretur excmplum D fuerat de civitatibus Tusciu;. Hic aulem civilatiim
hominura quos Carolus ad Griraoaldiira remiserit, exarcbatus ac Pentapoiis homines a Pippino primuni,
niagis magisqMC comprobat allucinationcm Pagii, deinde a Carolo sanctaesedi subjeclos fiiissc Adrianus
praisentem epislolam anno superiori scriptani con- testatur ipsi Carolo. Quid desideratur illustrius?
lendentis. Cexn. Cenx.
a Tani de doininalione pontificia hic pcrspicue e Rccforis titulo pncsul etiam accipilur : ai rc-

descripia, quam de patriciatu sancti Pctri, et rcgis ctor, el pr.nesul seu antisies principatum ct pontifi-
Caroliconsulenda commentatio praev. (num. 7seq.). catuin designaf. Frustra autcm notionem islara ad
Id. principes caiteros nitcreraur extendere nain opti- :

Qui ex omnimoda paritate officii subditoruni

^ mus pontifex dc se bumiliter senlicns non alium sibi
regis et pontificis, supretni Ulrainquc domiuii parita- titulura tribiiit, quam quo diaconi, notarii, dcfenso-
lein non videt, conclamatuin dc illo cst. 1d. res ad regiinen patrimoniorum Ecclcsiic mitli solili
Scquenlia verba qu;e apud Lanib. et Gent. le-
<=
app(;IIabantur. Ha'c cpistola a priino ad ulliirimn
gimus, iii textu desiderantur, scilicet ; Ueati Petri pontificii principatus monumenliim est adeo pnecla-
ejusque vicario nunquam vos subtrahemus, sed in ea riim ut omncs, Miiiatorio iioii cxcepto, dominatum
(ida el puritalequam polliciti sumus beato Pctro apo~ fatcanlur, saltcm iii cxnrcbatii ct Poiilapoii. Einu
slolo usque. consulc (aii. 780) inscile admoiluin, el prooul a voro
^ Antea querebatur (ep. .02, al. 80) Campaniye agcnlem de liii.jiismr» li domiuatii cerlo. lo.
civiialcs sibi Iradilas absquc liominilnis, id cst f Ar^iim. P;«uv. {Cod. Yat. 1) t Soprnna gra-
:
4or» B. CAUOLl MAGNl OPP. PAIIS 1. SECTIO III. 43«

lAii. Doin. 791, Cod. Car. i.xxxii, c/jron. 98.) a s)s|hI;Uc, iiiu) et ciinclorum vcslrum fidolium pio-

AKf.uMKNTDM. — Il!ic!)crlo opiscoiM) ivl sacm limiria siKuilate, parilcniue ct dc profeclu alquc exaltalionc
vciiiciile cu;ii regiis liUeris» se ex iis accepisse Ca- spirilalis malris vcslr;c, sauclx* calholic;c ct aposio-
roli voUiiilaleai pro exalUUioiie saacLe se.lis eliaiu regalibus
slolic;e Uomau;x; Ecclcsi;B, iii ipsis veslris
citra suas pclilioiies. OIj itl c(elrsle illi pnciuium
poUiceliir cl perpeluau) iKnuiuis uiiv.uorinni. Sa- mcUilluisquc speculauKis apicibus, iu liis oiuiiibus

«:ra.ueii!ariuiu s.iiicti (irc,;^)rii, (lujj p,;le!)al, sc nosler rclcvalus cst auimus, et Uedcmplori muudi
ahbaleiu Ravea-
j.iiuprideui iuisis.>e pjr J.).\u.u'iu coufcssione
retulimus grales, pnecipue salageutes iii

uateiu a Paulo graiuuialico cxpcliluiu.

clavigcri vcgui ccelorum, lautoris veslri beali Pelri
Domuo •'>
exccllculissiiuo filio nostro^iuc spirilali apostolorum priucipis, uon oinitlimus crebro sup-
compatri Carolo, rcgi FraiicoruiuetLaugobar(.lorum, plicilcr diviuam pro vobisexorare clcuicnliam; taula
at(jue palricio Iloiuauorum, Adriauus papa ^.
quippe erga vcslram rcgalem clcmcutiam ulimur,
Iter peragraluui aduecleus limiiia 524 l>t;i^lorum quia nobis sive iu silculio, sive posceiitibiis ^, pro

principum aposlolorum Pelri ac Pauli, revercudissi- profcctu alquc exallatioue spiritalis matris veslr.x*

luus et sauctissimus Iluclibcrtus episcopus desidcrii saiictaiRomau;)eEcclesi;c, iiou inleriuillilis 525 ^'^"

sua vola adimpleuii, oblulil uobis pra'lulgidos exi- cerlare, ut per veslra laboriosa ccrlaiuina, magis
miosque vestros iu triumpliis reg;iles ullalus, quos B niagisque permaneal irrefragabililer el cougrue exal-
cum niinio cordis amore rcserantes alque rclcgculcs, tata, el dignum veslrum noiiien ascriplum in libro
reperimus in cis vcslram vibrantissimam ac melli- vltai coeleslis, cl rcg l.s mcmoria in saiculum saeculi
lluam nobis dcstiualam salulcm, sed uimirum, quinl haMcat '.

pOiiU) "^
molcin dcsidcraulcs pncstolabaniur '', de De Sacramculaiio ^ vcro a sanclo pr;cdeccssor(}
vesra praecelsa rcgali iu iriumpliis vicloria atque nosiro, Deilluo Grcgorio p;ipa di^posito, jaiu pri-

tiarum actiones, scu beuedictionos continet et siiuul :

libros Ires cum appcniicc quarta iJcucdicttis Levita
iii iicat Sacramentarium, quod Carolus rex pelieral adjccit an. 8io, ut coulendil Pagiiis (u. I7),scu 8i7,
p.M' Joannem mouacbuni, aKjue abbatem civitalis Ua- ut putat Uaron. (u. 1:2), (juare ul'rque auctor iii re
voiiualum [abb. Uaveuua.em| misisse. v Ce.\.\. cbroiiolosica lcstis cst paruiu (idus. Aiiscgisiis siqiii-
" Saiuiu. 7, Bar. el Cc;il. Gur.is. dem et Caroli ct Ludovici Pii capilularia cerla si-
H;ec quoqne epis ola inccrl;E ;ictatis pcr deceu-
^ luul coutiulit; et Ueucdiclus ccrta iuccrtis aduiiscens,
iiium vagatur iu uovissiuia elil. Dachesnii ab auno Pi.ipiiio ipso autiquiora cougessil, Labbeaiia coHcclio
781 ad 791. Ego vero iion ino Jo ut alias noiiiuillas luiior : cum aute u au. 789 uulli omnino mciitio iial
ccrto diirereadaiu seiilio pojt auimm 783, cum uuu- (Capitnl. A(jius(jr. cap. 70, ct diiob. sciiq.) lilurgi;e
liusseq. auuo Uoruasu vc.dt de uupliis cum Faslrada ilo.uaiKe, uulbi.u duoium csl ([iii.i Caiolus de ca-
uova regiua, scd post 789. Pelilio siquidem Sacra- „ de.u iu G .iiias evocaud.i p.ist i;l leiuporis cogitaril.
mciilarii inc udvcI. Cum eniui conslet iu cr eruJi- '-'
Quamobrcm Sacraiucularium U.)iua (luaisitum, iiiis-
los, caulu.u el liljirgiam Uomaiiam Pippiiii et Caroli suiiKiiie, ul cpistola b;cc tcsta;ur, leiupora A^piisgrs-
ope in Galliis oitiuuisse, a cautum quod attiiici, 1
nciisc cap.lulare subscquculia iu Jicct ueccssc esl.
auno 787, ul cu-m iJarouio Pagiiis osleutiit (ii. 9) ex Ct.NN.
aucl-oriuUe mouachi En,^olisiUL'usis, Carolus Uoma Videtur rcdundare. Gur.xs.
•^

secuiu duxit Tiico ioruiu ct UciicJictuiu, quorum Juxta Laml)ecii lcctioucm videlur poutifcx ali-
'^

Uiijs Mct;\s, alier Suessi iiic.n siiut missi, (pii tot.uu quauJiu icgiia litleris caruisse idcirco malui atl :

Frauciam cautum Uom ino ritu edocerciU, lUiiltuiu- huuc auuum referre cpislol im, tainetsi eodem oumes
que exiude iaboiavit, uL Ambrosiaimm ollicium aii- rclat;c dicaulur iu codicem. Cknn.
iKluarcUir, cl Grcgoriauuin iiiorc Uouauo ubiq le •^Kcvera siiperiorilius quimiuc epislolis post Gri-
reciperetur, quod miuiiue factum tenui laboiv, ut ;al moaldi reJituiu Beuevciitum poutilcx abuai siliiit
Durau;!. (lib. v, c. 2, n. 5). Auuo autem 789 cou- tam de Caiup.iuis civitalibus quam de Uosclhe ac
Ktilutum vidso {Capitular. A(juis(jr., c. 80) ut Mo- Popiilouii tinious, qu.c duo adliuc decraul, ut Caro-
naclii canlum RomcinUrin pleniter et ordinabililer per liua douatio pleuuui .sortirelur elTcclum. lu.
uoclurnale vel (jradale ojficium peru(jant, secundam f
GeiU. legil He.(jale>n memorialein prorsus in
:

ijuod bealce m:mori(ii geiiitur nosier Pippinas rex de- scvculitm scecuii credere nitein ni.
certuvil ut fieret, (fiiando Gallicanum cantuin tulit ob ^ Sacraiueulariiiin et Librum Sacraaicntoruin
,

unanimilalem aposiolicic sedis, et sancta; Dei Ecclesiai proiniscue dici libriim ccclesiaiticum s;icras liturg as
\)aci(icain concordiuin. iieiumq le post auuos ipfuKie- contiueutem ad saiictissiuue Eucliaristi;e sacraineu-
cim, aiuio scilicct iiiip. (luiulo decretum aiiud Caroli D tum couficiendum Ducangius alhrmat. Auie eum card.
rcperio (Labb., Conc. toiu. Vil, p. 1 183) exstaiis [Ca- Tiiouuisius iu pr.cfatione ad qiiatuor sacramciiloruiu
pilular. App. i, c. 2) quo slaluitur, ut caiitus discatttr, Codices, quos edidit testiuiouio Patrum uititur, qui
,

et secundum ordinem et morem Romaiue Ecclesia' fiat, autouomasiice appellant sacramcuta Christi corpus
ei ut cantores de Melis revertanlur. Et h;ec quidcin ei sauguiiiem. Ibidcm pr;c aliis multis, quai erat
dc cantu Uomauo in Gallias invecto ab au. 757 summa cjus erud tio ecclesiasLicarum rerum , ani-
(i,p. iG, al. 25 et 33, al. 45), quem Carohis admodum inadverleuduni vult hujusmoJi libros iion ad meram
vuiatum restiluisse diciliir oplimis magistris Uoma eruditionein conscribi, sed ad usuin };olissimiun eccle-
diictis au. 787, qui per duodevigiiiti fere annos Gal- siaruin. Ea propler cum aiguiuculis pliiribus de-
licauos ad euuniem instituere. —
Secus cst de litur- monstrarit, codicem quo ipse iititur refcrre Gcla-
gia Uomana, quamprimus omnium Carolusconstituii. siauuin Sacramcnlarium, ralioucm reduii cur multa
uL Gallicani aiupLxiercntur; clcniiu iiomiisi Cajiitu-. cliam praiscferat post Gregorii tjuipus adjuncla.
l.irium lib. v, cap. 219, ul Bona ai iniadvertit {Li- Pr;c aliis feria vi iii Para.sceve (uov. edit. tom. VI ,

lur(j. lib. 1, c. 12, u. 1) ct ctiam cap. 70, ut uolat p. 65) in oraiioue pro in.peralore legitur Respice :

Vcizosius {(id Pnvf. Thomiis. toin. VI, n. 23, nol. 3) pro iiius ad Romanmn sive Francoiuin benujnus
,

de luissa Uomaua iu Galliis agitur. Et vero libros impcrium. Qu;e plaue res ut scriptum codicem dc-
quatuor cum iribus api^cndicibus capitularium ab mcnstral ad nonum s;eculum pcrliucre, sic Grcgo-
.iusegiso Fonlanellensi abbatc colleclos csse liqu(^t riani ritus usum apud Fraucos ( ibi cuiiu scripliuu
inu 827, ipjouict auctore id latente. Sequenlcs autcm es^jc multa comprobant) scio aiinioduui oblinuissc.
 , ,

437 INDEX RER. ET VEUB. QU.E IN TOM. I ED. CENNII CONTINENTIJR. 438
doiii Paulus grammalicus a nobis eum pro voltis pc- A ras naliones efiiciat, et una cum domna spiritali

liit, et secundum sanctic noslra) Ecclesiai tradilio- filia nostra excelleutissima regina, vestrse^iue prosa-
nem per Joannera monacbum atque abbatem civi- pia3 nobilissima prole, longiori ajvo in hoc regnanles
talis Ravennatium » veslrai regali emisimus excel- mundo, in vilam .eternam, cum sanctis omnibus
lenti;ie, qualenus optantes pro vcstra regaii inviclis- rcgnare sine fine, ejus intervenlion',I^':s faciat. Inco-

simaexccllenlia, eumdem Dei apostokmi veslrumque Inmem excellenliam vestram grala sfperna custo-
protectorem poscentcs, qua;sunius ut semper 526 diat.

ttbique vos comilans, victores super omnes barba-

Ea propter, cum Sacramentarii mcnlionem nunc " Monasterium Ravennense indicalur ,

quod post
prijnum et extremum audiani probabile mibi vide- , aniios aruiuot a Paschali 1 donalur Petronacio ar-
lur epistolam per haic tempora dalam esse, ut nuper chiep. Namque, ut constat ex diploinate apnd Ugbcl-
aliis rationibus demonstravi. Mabillon. {Aun. 1. xxiii, luni (lom. II , pag. 344), prope palalium siuini erat
n- 3o) nil cerli slatuit de Uonian;t liturgi:c principio nec aliud tunc temporis intra urbem fuisse videtur.
in Galliis ; notat sobim varielaleni Gallicanai ex le- Yerba diplomalis sunt Monasterio vero sancti prinii
:

sponsis Gregorii ad Augusliuum,et ex liueris Zacba- tnurt. Stcphani, qui sic nominads fundamenta , et se
r\x ad Bonifacium. Ex hac aulem jacet juxta palatium, etc. Hujus autem monasterii
epistola principium,
ni fallor, Carobn;T; Ap. euind. gabbas, si divinare licet in tanta antiquilate erat
openxi apertum esl. ,

Mabillon. {Ann. 1. xxvi in liiie ) nolilia ^uppetit

, Joaimes ille, quem Ughellus recenset in archiepp.
Libri sacrameniornm, quo usus est Meiiardus in Gre- catalogo iiiter Graliosum et Yalcrium , rcclamanle
goriani editione, scripio scilicet anu. 800,Godelgaudi Racchinio, nt aiebam supra (ep. 93, al. 71, in not.).
nionachi presb. jussn a Lantlierlo procoenobio sancti Id neque novum neque insolens, ul eruditi norunt.
Remigii. Qu;e res confirmal et lilurgiam Roinanam, Abbates enim inonasteiiorum prope catliedrales
et Sacramenlarium ab Adriano niissmn tola Francia quandoque arcbiepp. catalogis sunt inserti. 1d.
paulalim vulgalum esse regis opcra. Cen.x,

INDEX
UERUM ET VERBORUM Q\]M IN PRIMO CODXIS CAROLINl JUXTA BDITIONEM
CENNII TOMO CONTINENTUR.
{Numert nujui indicis rcspondent numeris crassioiibus in texlu insertis.)

paren'il)us et regina Ildegarde d^fun- <h'natnr in sanctam se.dem et ponlifi-

ctis, 474. Inscite traducilur quasi lem- cem, 262.
Acanoiiisise seu \ iolalores canonum po -311111» tantiim satagens, 310 seqq. Aimoini continualor Fredegarii con-
mm. filH. i.coiiis arcliiep Rav. iler ad Caiolum linua ori ob|icilur, 5.
Aciuliihiis presb. a sanclo I*a;ilo I improbat, 526. Copronymi inoriein nun- Aislulphus rex Langobardor. tyran-
obUncl corpus saiicli Caiididi marl., tiai, 556. Comp.Uris lionorem petii a nidem exercens cogit Uomanos ad
58 i. Ca;olo, 5ol. Donalioni.s iolegr^fi pos- opem Francornm implorandani, 57. Ti-
Acla el Conslilulum Silveslri orli- sessioiiem flagiial, 543. Sle|ihani II ciiii obsessusa Pippino aniio 755, exar-
iient per ofiavum ssecu^nm 50i 3C6. , , excmplo supremum doniiniuni iii exar- chalinn resliluere jurejuraiido pollice-
Acia supiosila Hom e in rteiiciis, 30. chalu coinprobat , 369. Sabinam uni tur, 6*5; perjurus, 74; crudelis in Ro-
Aclionmn piaecepla, seu (liplomala Carolo accepl imreff rt,4l3. In 'iarraci- manos, 80 ; a Deo percussus moritur,
ppf civilalps Peutap. a poalifice obli- nenses el Cajelanos Romaniini exerci- 190.
iieniur, 3.35. tnm miltit, 5.~j8. Ejus prudeulia in Ec- Alboinus dux Spoleianus a Desiderio
Adalgisus. Vide Atiialgisus. clesia} sancli Peiri instauralione ex- male habitus, 154.
Adelbergn, Desidcrii hlia, Alhalgisi pensis Caroli, 380. Placitnm liabel iu Alcainus Caroli Magni praecep^or,
soror, Aricliis Beneveniaiii ducis uxor causa Voliiirnensium abbatuin , 427. 474.
quinque lilios ei peperit, 477. Machi- GregoriiMagni exemploeqiosinsignns Alfxandrino palriarchse paschalis
naiur adversusCarolum, 479. Macliim- pro dignilale pontilicis quffirit, 441. dies inquirendus commillilur a cunc.
ti.»nes eruplnriB erant post Grimoaldi Nuiitiat Carolo Athalgisi advenlum , Nicaeno, 595.
advenium ex Gallis, 479,485. Gri- 477. Beneventaiios defectionem spe- Amb^-osianum olTicium in Fraucii
nio;ildo lilio palriciatum ah iuiper;ilore clarites armis contineiidossnadei, 478. desuescil, Gregoriauo adiiiisso Caroli
flagilat, <iueni Aricliis morle prseven- Grimoaldi snrcessionem iu Benev. du- Magni opera, 525.
lus assequi non poluerai, 489. calu im[irotial, arbilrio tamen Caroli Aiiil>rosius primicerius Stej»hani II
Adeodauis subd. regionar. aevoGre- omnia permillit, 479, 491, 494. CJirolo 'egalus ad Aisiulphum, .57.
gor. III, 9. acqiia pelenli nili l iiegal 508. Panli- , Amphilocbii episc. luonii doctrinade
Adrianus papacoilectioneminte?ram iium rciim iili mittit, similiter secum adoptione iiliurum hominum, 448.
Gr. canonum dal C.arolo ad Ecciesi;e (ieri 0(131 ui quisque princeps in siib- Anastasius episcopus primus ex le-
Gailic. disiipl. instauranda:n, .33.^on- (lilos sibi lioiiiines aniuiadverlal, 564. patis ponliliciis a Greg. III ad Caroium
unllis eorunid.cauonum emendalis,55. Adulterispptt uiannos pa!niteaii',54. Marlellum missus, 5.
Constantiniause donalionis nondnm oa- .'Ej^ila antiquum episcopor. nomen Anaslasiiis cubicnlarius logalus
Ise meminisse perpcram dicitur, 305. in Hisp. , 445. Episcopus Hisp. ab Adriani ad Caroliim Magnum an. 774
E\ ejus epislolis dilio saucl;e sedis pa- Adriano instituilur una cum Joanue exeuuie, 325; deienlus a rege repe-
tel; nequidquam invertendo easdem preb. ad caihol. fideni conira errores tilur a pontitice, 363.
ciinlrarium suslinelur, 30S seq. Publi- Hispanor., 390, 593. Ordinatus a Wil- Anastasius Bibliothec. concil. Nic. ii
cas oralioues insiiiuii |)ro remissioup, iicario Seiioiiensi errores disserainat in I.atine factnm inscribil Joanni VIII, 38.
peccaiorum, et pro vicioriis Caroli de Hisp., 442 seqq. Anchard fidelis Caroli Marteili le-
barbaris nationibus, 318. Preces in- JF.mWm civitales ennmerantur, 321, gaius a Grego: io III mitiilur ad euta-
staural Carolo in Saracenos Hispani;e 335; ejus populi Itavennaies appel- deui principem, 22, 21.
niovente anno 777 , 356 .566. Pro d.*-
, lanliir, 529. Aiicona. Vide Pentapolis.
bcllalis ab eodem Saxonibus et ad li- .^va tempora pro perpeluis, 137, Angeli (Sancli) in Gargano sanctu.i-
dein conversis jejuiiia generaiia indi- 170, 184, 19S, Z5i, et alibi passim. riuiii ;tb Adelberga relicta Arichis poli*

£U, 462. As>iduas ruirJit pr- ces pio Aliaria Paulus Dcsidcrii amicus ma- licc inviseiidum, 479.
 ,

4.1 J 15. CAIIOIJ MAGM OIT. PAUSI. SIXTIO IIL 4iO

Aii^ilriiiiinis cpisi-. M('Ur;i. iuiclor Val. edidii, alias nequidquam cnn'pii- Sleph. III, anno 7^50, a saiirta sede tk-
BOoap"»"" A(1riaii() ascripionnn, .'^1. sitas praelerire compiilsus , 1 U. Hebiis cepii, 32. Sup|)(isiii liiicris Joannig IK
An^,'l;i, (]iiaiii rifpiiiiis dHperibat, Kcclesi.e iraciandis Panviiiio nielior, criidilos decepere, ihid.
nniaculd leirilJ resipisc l, iSk 118; argumenla Panvinii aliquatcnus C;iiifines el dccrela ponliliciim a
Amialibla Fuideubis de Car. Martel- muia<, 119. prse Jicaioribus igiiorari nou dfbeiii,
lo, H. l(as.lii-.:e tunuand;e in proprio tuado 403. Sceleris reiiin rt^iiciunl le.-tcui
Aiiiialisia Meteii. de legalione Gre- leges, 50. contra episc. clcr. vel mon., 430. Ko-
j;or. III, 3. Bavari s<>u IJajoarii anno 787 a Caro- rum observanlia comiui ndaiur Hispa-
Aiisi-gisiis ablias Fonlanellen. collc- lo siibjiigali, 4S7. nis, 457. .4. Langobanlis episcopis vio-
<i(ir capiitiil;iriuin quauior cum
libr. HctiedirUis Lexiia capiliilariiim col- lantur invadendu alienas dioeceses
t ib. appenclicibiis, an. 827, Uenediclo leciioni Ansegisi addii ires libros el 511, 517. -
I.eviLa caplera colligenle, .S^4. appciidicem ipiartam auno 845 , vel Caiitus Romanus in Franciain vectus
AiiliocIieDiim couc, de Fascli. rite posi l^ieou., 524. a Sleph. II anno755, 2:)5, 523.
cplebiando juxla conc. Nicaeniseiiien- Beiicvoiuani una cum Langob. Ro- Capitula quatuor anli^iua, siiper qui-
tiani, i'.rl. m;iin (ibsident, omnia ciicim vastaiit, bus examinabanlur episcopi, 519.
Aiiti;)honarii Uoruani nsus in Fran- 83. Criidcles ol impii, 8(5, 92. Pippiiii Capitiila^ia regum Francorum ab
cia, H8. veiiiam per Slepli. II imploranl, 110. Ansegiso et Bcnedicio collecia, 524.
.-.rcliiepiscopus ante susceitnm pal- Ciini Grasris consilia iaeiiiil sauctae se- Capua ciim aliis Campani;e civilati-
suo iiiuncre uon fungilur, 4(!9.
liuiii di ciiiiraria, .vSl ; a Ne-ipoliianis c;esi biis anno 787 doiialis sanclpe sedi, 473.
Aicliivuin Vaticauum dbnaliones cii- oplimalibus caplis , 471. Adelberga Ejus cives decem seoisim ab aliis prjB-
siodiebat, quas Adrianus misil Caiulo ageiite lunmlluaiilur in .sanjlam sedein stant iuraiueutum lidelitatis Adriano,
Ma^fno, .Do5. et Francos, 483. Legati Caroli, deteclis 484, 487.
Arcliicancellarius prolonot. norcine corum iusidiis, fuga sil)i consulunt, Cardinales dicebantur episcnpi el
iiiilic.ilus, 51 i. 491. praesbjteri addicti alicui ccclesiae, 44
Aricliis dux Henev. a Desiderio in- Bcneventanus ducatus ,^b Arichi seq.; in privalis oratoriis aul basilicis
sliluiiur anno 758, lilia A(^lelberga in versus iii priucipatum, 125; subaclus noii constituendi , 50.
iiialrin:oniiini illi Iradila.Socero aspor- a Carolo, 475. Cardiiiales sanct;e Rcmsinae Ecclesiaa
l.ito in Frauciani, Langobardoruni regi Berlrada regina uxor Pippini, 206. presbyleri ei diaconi tanium asscque-
subjici desiit, 115. Liulprandi lociini,
Iii Slephauus III ad eam post Pippini bauiur pontificatum Candi sevo, 260.
«pii aufugerat, successil, tiji. Albalgi- nioriem , (iliumque ejus Carolum dat Paulus 1 cardin. pre.sliyl. tlt. saiicti
biiin uxoris fralreni resliliilurus Nea- litteras, 2^7. Desiderius ab aliero (ilio Chrysogoni creat Mariuum , Pipj iuo
Iioliianos commovet in Adrianiim el Carolom. eam abstrahere siibdolis ar- rege expetenle , 1 45.
• 'aroliim, .376. Amalphilanos bello pe- tibus nititur, ejusque et (^aroli gratiam Carisiaci slipulaliir prima omnium
lil, qiii Neapolilanor. auxiliiseum viu- inire, 268. Ejusdein et Caroii auctori- donatio a Pipjiino rege, (piam Carolus
cu l, 471. Aiino787 a Carolo in ordi- , 273.
talis coiisoriium et Cardloinanuus coidirmani, 74.
(ilii

iieiii redigilur, i75. Morilnr aimo posi Hibliolhecae Vat. veleris origo et Caroloiuanuus Caroli Martelli fil.
477, dnm oinnia parala er:iiit ad patri- progressus. Novaj auclor Sixlus V Pippini Bonifacii opera Ec-
Ir. saticti
cialus lionorem ei coiiferenduin Grseci 11(5. clesi;e GallicansB salagit, 26. An. 747
imp. aucloriiate, etc , 488. liiUirica melrop, Aquitaniae resiiluta monachtim iiiduil, 27, 41, 57. Aistul-
Ariminiim. Vide PenlapoMs. per paliii concessionem an. 786, 468. phi pr;ei eplo ei ineiu Optalus ab. Cass.
Arlabasdiis Constnnlino dejoclo iiiva- Blancus Horatius, Pauli Diac. adno- iegalum iinllil ad fralrem, iit ab expe-
dit inipcrium, 16, 2o. taior, 7. ditioiie li,ilica euin averial, 61; mori-
Arva arvifi, pro arvorum, iiifleclitnr Bobium, seu Sassina, 335. tur in Francia, 113.
el sumilur pro terra Adriaui ;evo, Bonifacius I (sauclus). Ejus epistolae Carolomanniis Pippini (il. Caroli Ma-
4:,3. senleiilia adhibetur ab Adriano in lil- giii fr. An. 754 crealur rex et pairi-
.4rvinus comcs el anx , 431, 477. teris ad ^ligilam, 443. cius una cum patre ei fraire, 73. Post
Adiianiisper eum nuntialCaroloAlhal- Bononia et Imola ab Aistulpho nou palris inoitcm u:ila Inter fralresdiscor-
{{isi advenlum iu Calabriain cum Gr%- Iradunlur Fulrado, 108; neque a per- dia coniponitur, 275. Gilbergam uxo-
cis, i76. jiiroDesiderio, 1 11 a C;irolo cum re-
; rem duxeral, ut Carolus llihnillruilem,
.ilhalgisus De''iderii fil. qiii patre ia liquis sanclo Petro vindicalas , Lco vivcnte pa re, 285. Quamobrcm Desi-
Frauciatii diiclo Conslantiiiopoiim au- archiepisc. Ravennas sibi concessas derii liliam superiiiducere tam ipse
liiserat, a fitderalis in Ital. accersilur, meniilur, 330, 334. quam fratcr prohilieiilnr a Sleph. III,
^i-i Auiio 783 ia Calabriam venit, 476. Brundusjum ducalus Beney. termi- 281. An. 771 moritur, 279.
Posl bieniiium moritur, ol5. nus or., 154. Caroliis M;ignus, qui post Cod. Car.
Aihinnsii (sancli) doclrina de Chr. Bulla seu sigillum plumbeum apo- tempora fuit imperator, 61, 65. Calho-
Fiiio Dei, 446. stolitis litteris nomen dedil; ejus aa- licae tidci el Fc» lesis perpeluiis defen-
Atliniacensissynodusanno 766 habe- liquuin exemplum, 1113. sorridcirco Moysi coinparatus , 140.
tur ex Vdto Pippini regis pro sacris Qam duo ab eodem exigebai Pauliis ',
Uuaginibus el donatione exarchalus et C patre superslite, 1()9. Davidis nomine
Peiiiap. prsseiitibus pouliliciis tKirie- Caballiinsignes a lemp. Greg. Ma- ob pietalem ei fortiludinein appellatus,
Coriiin legalis, :229se<7^. gni pro usu pontiliiMim quacsiti, 4i0. 140. Coiisiaulino Magiio coniparalus,
4uo Alibas VoUurnensis legaius Cajeta arniis pouliliciis expugnata, 352. Ecilesiam siquidem Bomanam
Slepliani II ad Aistulphum. 57. 49:). exallavil, ul beaio Petio aiile ejus
Auo unus ex quinque legatis seu Caieiaiii et Tarracinenses Campa- coiife.ssionem spopondit , oil. Pelri
niissis Caroli anno 788, a Benevenlanis niain Homanain invadere uioliuiiiur ecclesiam prm caeieris semper c >luit,
niissus ad Caroliim cuin rogo, seu ii- curn palricio Siciliae, 357. 474, 503. Adriaci oraiioiiibiis se com-
bello supplici pro successione Gri- Ciiiumniu; in Adriaiio el Car. lo con- meiidat, 474. Praeceplorcs canius Uo-
nioaldi ; el ejus \ices Salerni, 482,489. fictse sujier sex civitalibus Campaniai, mani ab Urbe in Fraiiciam diicil an.
Augusliui {sancti) doclrina de jeju- 516. 787, .523. Tam pius princeps immerito
iiio sabbali , 392; de adoplione lioilii- Camarailuin , sen ligtieus iornex traduciUir ab ilalo anuali^ta, 310. Prin-
MUPi per niiseric. Dei, 4i9. coiiiessicnis sancli Pelri, 379. cipio sui re!.'ni obscqiieulior mari
Aiila sancti Petri pro sacra ejus con- Campauia) sex civilaies Capua, Thea- 3uam pontilici.tiliam Desiderii uxorein
fessione, 224, seq., 557, 426. Dicla nuin, Arpiuum, Aquinum , Arces, Sora ucit,quam iiifra annum aucloritaie
vliam aula aposolica, 329, .351. aiino 7S7 a Carolo doiianlur sanct^ sanclx» sedis repudiat,264. Ducia llde-
Ausiinum cum Aiicona el Humann sedi, 47.1. Adrianus eariim possessio- garde ex qua tilios .suscipil, 327. E,us
ileeranl possessioui per Fulradum ini- nem inire cupit per regios missos, amor iiigeus iu lieaiimi Petrum el as-
l.e anno 736, 110. Nec n;si post an. 480. Monumenta hanc douatiouem as- sidua; preces Adriani liaibaras omnes
7'4 in pontil. potestalem venii. serentia, 484. D;-ia earumdeni posses- nationes ei siiliiiciunl de l.angobardis ;

Autbertuslii abbas Voiturnensis, Po- sio subdola , 496 Incerium utrum insignem virtoriam refcrt, 3lH. Saxo-
Ihone calumDiis alTeclo acdejeclo, 425, posse-sa; vere luerinl, .504. ncs post diulurii:im pluriuni anuorum
ad placiiumveBu ns in caiisa Polhonis, r^mpulus episc (..lietanus Adriano dimicationim debeilal, pcrdiiciique ad
(ie improviso morilur, 427. Athalgisi
niiiitiat adventum iu Cala- catlioli am lidem , 462. l)e Saracenis
briam, 4.6. liispani* triumphai, 568. Hostes Kom.
l\
Candidi (sancti) corpus in Franciam Ecdesiue superat, Forojuli;iiium duccin
Balneum regis. V. Tuscia. missum, 381. debellat, 518. Henevenlafios superat.
Haroniiis Vener. card. Casta ojus Canoii seu colleclio canooum sanclje 475, 487. Fosdem spectanles defectio-
scritieiidi ralio de sancio Gregorio III, sedis, 28. ncm, cousilio pouiilicis insuper habito,
4.?{onnulIas Codicis epislolase.x Uibl. Canoucs aiiosloloruin 50 in concilio beueliciis aliicil, Grimoaidam exoiiia-
 1, , I

Ul INDEX RER. ET VEBI5. QL\E IN TOM. 1 ED. CENNII CONTINENTEU

l !tii (hicom foticedpns, WO, i94. Ter monachi in proposilo non
Clerici et Decrelales el cannnes non ignorandi
A"lriano poiililice Koiuam : an. venil permaneutes qua pa-na alliciaiitur, a praeciicaiorilius, 403.
77i,ciiii paterMimdonationem ab se 47. Defciisor, Opnulalur. Vide Patri-
rnii!i;iii;iiani iiil''^ram vimlicavil , Clerus Romanus inconlinentiae ac- ciiis.
TnsiMa Langobardoruni adjnncta, 2V)7, ciiaatus apiid Carolum ab Ad. iano de- Dcsidcriiis Fulrado adiiitente rex
."21 ; an. 781 , rnm terrilorium Sabi- feiidilur, 571. I.angob. eligiiur, 10.). A «leph. II m-
iii^nse inlet;rinn Petroet successoribns Cliisina civilas duci oblcmperat dibus efrcrtiir ob proinisi.im resiiiu-
ciiiicessit, 5H5, 415; et aii. 787, cum 557. tioiiem omiiiiim civiiaiiim qna^ do-
se\ nt-nevoniani ducaius civilales Collcctio canoniini Diouysiana pri- eraiii Pippiniaii* doiiMiioiii,
66, 110
Cijicessil, il") seqq. Suprenani poiili- mum adhibiia a saiiclo Zacliaria, 28. Fidem f;i|lii, 121, 157. Cum Gcnrgio
li' aiulorilaleui in ecclesiasli^a di-
is Faileiii pr;ecipiii3 decret.ilibus (.'aret, Mis-o Impcriali mala onliiiir in 1?»-
lione declaral, ( eteus musiva el mar- 57. Koiiiiiiia iiulla Adr. lempore, 503. ni;im, 153. Aii. 7.'i8 Konueagil subdole
iiinr.i palalii Uavennatis ab Adri;ino, Omiiium CDllfclionum ingeni m, 37. de resliluendis Imola c;iieris(|ue civi-
ilO. Venolicos ab exarcliatn el Pen- Coiiiacliim yEmilix' civtas a Leone talibustlonalionis, ut siios obsidos cx
lapoli expelli ab eoJem Q.igitans, 459. archiep. IJav. iuvasa, 521. Fraiicia recipiM, l,i5. An. 761 IJcue-
Ju ab illo exquirens num regii missi Comiia missus ^^teph. II, 89, 96. veulaiii, Spoleiaiii, el Tusci ei are- i

elei tioni arclieji. Ravenn. iiiteresse Vide Missi ponlif. banl, 176. Pcculia rpsliluil. lerriti ria
«fcbcrfni, 498. Spiriiualem poleslateni t omitcs el duccs promiscue civiia- civitatuiu et pairimonia reliiiel, ite-
veierans,causam Vollurnrnsium abba- libiis pr3esunl, 1.19. rumi|iie invadii qii;e reslitiieral, 187.
lum vn!t ab eo coguosci, iil. El (To Coiiipatres Fraiicie regiim lieri sum- FiliamTassiloiii nnptam irailiturusiiiis-
conversione Saxonuin uiiiversaie jeju- mopcre avetianl poiiliiices. Idcirco sos |ioiiti!icios ire iu Franciam vel.il.
iiinin indici per tnduum oral , 4tJ2. jiari anli juitaie coinpalres et paliicii 215. Fjiis maligiiiias el au lacia iii
r.iiiilra Adiiaims Caroli opera Lmgi)- regfis Fraiicorum iiiveniiintur : iiaiii poniificem, 219. Ablata invicem »li
b;irdos episcopos canonum violatores Steph. II an. 7ij4 Pippini filios e sacro exerciiibus resliiuii et recipii, 231.
airiipcscit, 508, 510. fonie .susrepit, postmoilum pairicios Homam venit oraiiouis obtenlu, 262.
C:irolus Marteilus majordomus Fran- fecil, 75. Siiccessor cjus Paulus I vix Rom» ei in exarcliatu sorcn^ discnr-
cise el subregulus 7. Inversor fuisse
, crealus Pippiiii liliiiin suscepisse ab- dias riou cossat, 2GS. A Sleph. III ex-
cl\<'ilur ecclcsiarum, 23, 28. Sex ejus sons gloriaiur, 137. Slophauus III a tonjuel lilleras adversus Dod.nfiu
tilii niimerantur, 77. Carolomaunn eoileni honore
efllagiiat mis,siim Carolom. el Clirislophoium ac
Cassiod 'li juJicium de collcciicac frui, 279. Adriauus an. 781
Deniiiiic Sergium exc.TCatos, sibiqup favorabi-
Dionysiaua, a6. Hcmie siiscipitCarotoniaunum Caroli les, 269. Sieph. idem C rolo, ei Caro-
Casirum Felicilatis Tuscia Lan-
in filiiim. Pippiiium deinceps vocanduiii, lom. leslaiiir Desi erinm nihd rcsli-
gob. juns sjiictse sedis ab aniio 774 309, 5.^; I, 553. tiiis-c, 277. Tjr;iiiiius ab Adriauo ap-
siilijeclioais loiius Tuseiai arguinen- qualuor generalia sac. vii
(^oiicilia pellaliir, 476.
liim, 557. decliuantn ab apost. se le ornnino re- Dens el Pclrus a ncmnnis pontilici-
Cavtrnm ValeDlis iii Campania no- cejila, 50. Sex generalia cuui Gracar. lius iiroponi consuevenint Francis, iit
niana, 224. regulariim compendio Caroltis ab Adr. Fcclesiain :!l,.'Ciiiis dcfendereiit, 22,
Ciilioiiipfideiel Fcciesiie defensio, accipit in primo ejusadvenlu, 54, 2!)9. oio, 567. Lau ol)ardorum [irofligiitio
iimiiiis pairiciatus ripiiini, 180, 20J, Calcliulenss an. 787 a legaiis sanct;c uliii.ue asciibiuir, 75. Ar chis cl ejiis
el Car. 11, 554, e: passiin. sedisile plurimlsAngloruinviliisemen- liiius natii iiia;or Rrmiialdus morlui,
Caiholicam lidem pt disciplinim daiidis cclebralur, KOo. Hierosolymi- dum Neap ageb.iiur cum Gra^cis u)
II
Ailrianus exponil ^ligda?, llispaniar. tanum auno circiler 760 de sacris iina- s;inc am «•edrni; Dci iniraculuiu evi-
€piscx)pi>, 58 seqq. I ginibus, 2.")6. dcns, 189.
Cfnuiiiic* is naves Grsecorum exu-
I Confi bsio sancti Pelri, «bi coniiniiae Di:ico i ei presbylcri arcenliir a pcc-
Blop pontif. jiissu, 570. oralioues pro Carolo, 417. Vide Aula, nileiilia, 49.
Ceniuriaores lionnullas Cod. Car. Tetri (sancli) confessio.
epislolas edidere, 114,
Diacomis Paulus H st. Langob. scri-
Coiislaiiiinoi)oliiaii;i classis adversus plor, 4, 7.
Clialcedonense concil. ejns canones Uom. EcclesiiimGrscique omnes cona- Diniissa; muiicn aul viro non
licet
ab ap. sede anle ssec. vii declinans nou lus a B> neventauis Giiiiioaldo duce nubere, 48.
recepii, 29, 503. Kjus coi.cilii com- elusi an. 7^9, 515. Dioe cia, spii disposiior Sicilia? iina
pendinni apocryplium, 410. Cousiautinopolilani canones a sancla ciini N( apdlitaiiis foveiit Bcueveiita-
Cliirographum episcopor. Tusciifi sede uou recepii aute \ii sajc. linem, iiorum machi.ias in sanciani sedeni,
Langob., 9. 484.
Chorepiscopor. oflScium etsubjeciio, Constanlini baplismumAdrianus lau- Dionysius Kx"guus pro sancto Dioii.
43 seqq. dat ex AciisSilveslri,505. Alexaudi ino acciLiilur ab Adriauo. 597,
Clirisiophorns primicer. inlegerri- Conslantinus Copronviniis Zacharise 452.
nius et sumtiiJE lidei vir detlirauir donat massas Nyiiiphas ot Normias, !G. Disciplina aliiiii.itenus rcstiluilur in
a Paulo an. 764, 216. In ConsUinlini Hepelit exari. h;iliim a Langobardis, 1 . Francia, 27. .Aloria.slica, seu rcgularis
scbismaie al)olendo et Sleph. lil ele- Sieph. U auxilium ab eo petil, ibid. severissima 455. ,
clionrian.769 suae probUaiis argnm. Hoinaj opem ferre rrniiil, 58. Kiiis in- Dilio su|irc;iia pontificia aiile dona-
praibel, 245 seqq. Idem ciiin .^ergio ciiria domiiijtui ulilis, 61.
poiilificio
liones, KO, 81. 91, 95. Post dotialiiuips
iilio orbantur oculls a Desiderio, 2G2, An. 776 moriiur, 556. et l.:iiigobar(iosexacl.os,3.58. Spoletunt
267. Sle[ihanus III videlup oos decla- Conslaidiiius pseudopapa dictus neo- non (ompr( hcn Ipbat, 579. Ki'Sp. Ro-
rare m;ij sialis reos in epistola sub- phylus, 2i0, 215. niaiiorimi appelialiir, 515. Civilates et
268.
leslae lidei, Con.sIaniimis et Pauliisduc.^s calum- lcrritoria iniegra coulinebai , 381,
Chrisius erronee filius Dei adopli- n is alTVcU apiid Carolum ab Adr. de- 410.
vus ab Hispanis dicilur, ii^ seqq. fetidunlur, 502. Dodo missus C.ari li Magoi Desid.
Cvililes qualuof Amelia, Horl.i, Coiistituii Constanliniani excerplum
arlilios niiijestalis insimulatiir, 268.
rolimariiiim, Blera Romani ducatus a obliriei \iiis;i'C., 507.
Domna apiiellatur reL.itia Deliradi,
Langobard s iiivas;e, 9. Consi.liius modica aucloriias Romaj
210. Gisla, 3j7.
Cnilaies exarchaius el Pentapolis, Adriani lempore,5, ^55.
quarum saneia sedes per Fnlr.idum Cosinas patr. Alexaiidrin. Paulo de Doniiii Pip[iiiins, Carolus, et Caro-
regium niissum posscssionem iiiiit, (io sac. imag., 192.
lom., 257, 28.), 522, 5i5, el passim in
seq. Quarum iion iniit, 66, 103. Fas Cresconii Ureviariiim capitiLiis 50!) iUulis lilieraruiit.
Paiilus vocat civiiaies Dostras reip compreheiisuin plures canoues el epi- Donittio priiiia omniiim lacla a Pip-
Koiiim., 163. slolas iiidical unoquoque cap., 52. ( a- pino in Frtmcia a (iliis regihiis |T.>[iria
Civilaies Tusiiae Langob. donalae io nones ei e|)istul;e c.\ coll. Uionjs. de- inanii lirmala an. 751, 81 . A Sieph. III
primo adveiilu Caroli, 480. sumpt;e, 28. appellaiur uuqinenlnm R('iii:iii<t' diiiu-
Civilaies cum tenitoriis integris Criix a Carolo dono missa an. 787 nis , 85, 91, dilatnlio fno. iiicia' a
SMnt lionai.-B sancto Pelro a regibus iu eccl.\al. localur ab Adriaiio S. P. 0. liom.iio, 144, facla Pctro el
Francorum, 584. 474. posiea mi.sil l.eoiii III
Aliaiii ejus virario, 259, ob vcuiaii peccalo-
Claves cunfessionis s.mcti Petri, 5, qua iu supplicaiioiiibus ulcn-lur, ibid. rum, 22S.
pro supplici libello ad Carolum Marlel. (yclus (Jeceiiiiiovcmial. a couc. Nic. D.iuaiio allcra Caroli Magri an. 774,
ini>sje, 22. Deum enim el bealum Pe- probatur, 596.
297, 521, facla divo Pctro eicjus vica-
liiiiii (Oiijungi co<isuevi<ise a poniiiici-
bus coiisi;it iii ertriim peiilionibus con-
D riis pro iuerceili' :niim;c,52?,330, 535,
311, 581. Vide Ciiiolus.
jiiiationibusve ad reges Fraiicia;. 117, Decreia poniiiicum el canonescon- Donaiio C(jiisi;inlinl siip[i«silitia tne-
157, 1.j8, cl (lUOi puisim. ira luvabcrcs cia'tecis aiiena.', 517. djo satcula i.\ ewtriit, 501 5'.'C. Ccrl»
 .

i45 K. CAROLI MAG.M OVl\ PVIAS. I. SECTIO III 441

rjusdcm Constanliiii, paliicioruiii , ct cliix* Fiaiicor peisp cue uominanlur, in non extendiiur
Italia citra Cala-
ai.orum, 353. iGi. brlam el Neapolim, 497.
noiialionesomncs facUe pro mercede Flagf lialio monacliis eiTantil)U3 in- Gregoriauum ollicium Amljfosiano
aniiiKfi, 40.'>. dicla, 435. rejecioGalli recipiunt, 525.
abbas inissns Pippiui
Droclej,'aiij?iis Kltury carpii epislolam Pelri iio- Gregorius Magmis (sanclus) quaiuor
agil Koiiiae de |>rof('i lionc Sicpli:iiii II iiiine scriplaiu inli^nipesla eruJilione, .syiiodos iit qualuor Evangclia vene-
in Franciam, 6'J. Ejus lillera.-, ad re- 'J^- ralur, (pialeuus lia?reses damnaiil, 29.
gem defert, 58. Folradus alil^as lliornnymi fralris Tesiaiur .<uo a;vo corpora sancioriiin
Droniones, ii;ives bellicie Siculorum, Pippiui lilius,77, po>sessionem iiiit iion nioveri, 581. Pomificis majesta-
15"). Vide Siolniii. civilaium exarchalus et l^enlapi)Iis pro lem df dccere eqiios miseros aui opli-
Ducatus Beiieveiitaui lines orienla- siucta sfdc, G5. Mem
cuni sociis suis iiios asellos, 441.

les, m. l.angobanluruiu sajvitiu; oculati lestes Gregorius Carolo Martello binas

III
Quaruiii .sententia
Diicaius Spolcli el Tiisciye a Carolo liunl, 80. . liiteras scribi', 1.

olilali sancto Pelro, relenlo supreiiio Formala metropolitiE nccessaria erud li abuluntur in rem suam, 17.
doininio, 312. episcopis ilineraiililjus, 51. Numerat aiinos im|)eraloris,25. Scribil
Duces laiii ponifici (lunm regibus Forobotiuin bodie Foroiiovum in Sa- libruiii poeniieiitialem, cui nomen Ju-
Francor. eraiii, 502. bini", 223, 406. dicia, 30.
Duces civilatuiii, 4")7. Foiojulicnsi duci Rodgaudo devicio, Gregorius Nazianzenus (sanctus) de
Diices Franc. ab Siepli. II oranlur, Carolus Marcarinni sulistilnii, 572. duabus Christi nalnris, 447.
ut Pippiiio ferenti oiein tcclesise ad- FranciroganlnrUomaiiisopemferre, Grpgoriiis Nysscnus de adoptione
sint, 1 seqq. Negligeiilt^s annis (luatuDrde- filior. hominum, 418.
'"i.
.DiicesqiiatiiorSpoletaniis, Beneven- cim non quajsiti, II. Ulprimuni iuTla- Gri goriiis presb. Capuanus Adriaiio
lanus, Forojulianiis, et Clusinus foeie- liam veniuiit sanctam sedeni defen^uri, detegit Adelbergae et Beneveniano-
raii adversus pjntiliceiu et Carolum, viciores iii Frauciam redeuiil. liide ru.ii moliiiiina, 487, 489.
514. amor ingens iu principem aposioloruin Grimo abb s nionast. Corbciensis.
coepit, 23, 7G. Vide Missi re.^ii.
E Frede^'arii (ontinualoris locus cor- Grimoaldus Aricliis ducis Bcnev. (il.
ruplusde legalione duplici Greg. III, iiiortuo paire, ei Romualdo fratre nia-
Ecberii Liber pnpnitenlialis, 304.
2,7. jori nalu pelitur successor a Ca-
Fcclesia et calhoiica fidos a Pippino ,

Fu'geiitius (sanclus) ad Eugvppiom rolo, apud quem erat ob es, 3, 477.

et successoribiis defendendae susci-
conlra Felagian. de praedestiuatiune, Carolus eum m llit Adriano invilo,
pinntiir, 112, 35 L .

^**^ ^Cijq. 489.

Ecclesiie conira Graecorum hnpresim
Gundibrandus dux civitatis Floren-
defeiisio a ponlilicilius semper (pitesila, G
liae, 457.
idi. Ejus bona dissipaiites ob simouiani
Adriauiis (^ueriluf , 518. Gabeli comes dominicus a Leone II

Ecclesiae sancti Petri proestaniia ,

arcliiep. Rav. male babeiur, 355.
Gailialensis monasl. saucti Hilarii Haistulphusrex langob. urbemob-
503. sidet, 21. Vide Aistuiphus.
ab Adiiano vindi- hisioiia, 437.
I^leclio canonica
Gallicani episcopi decretor. ponti- Hegumenus seu abbas, 652.
caia, 518 seq. Ravenn. archiep. sub- Helcutherius et Gregor. Ravennales
jecta sanctui sedi, 499. ficnm veneratores, 52.
pravi homines, 421.
Klipandi el ^s.arici episcopor. Hi-p. (.aramannus Caroii dux in regno
Italiae ab Adiiano removeri pelitur,
Hernicmberlns nomen frequens in
error de Filio Dei adoplivo, Ho. Galliis, 395. Bluricen. arcluep. Ro-
qiiia exarciialus bona iuvaserat, 460.
Eniboluni, seu postscripium , 329, niain venit pro pallio, 467. Vide Missi
554. Garinodus dux et Grimoaldiis inissi
regij.
Eiisis benedictio anle uatriciuin DcsiikTii ad saiiclam sedem, 110.
Gasindi Langobard. siinile ollicium Hiems valida an, 76i in Orienle et
inilla, 159.
gardingis Gothorum, 511.
Orcidenle, 209.
Episcopi precibus pngnsnti popnlo Hilarii (sancli) Pictav. episc. doclri-
viclorias iinpelraiit, 42. .\rma teiiipo- GausTidus Laugobardus in Allonis
iiisidias deciuit, 317, 519. Carolo in
na de aiJoptione, 450.
ralia iraclare proliibeiitiir, i34, Descr- .
Hilarii (saucii) monast. Gallialen.
tores recipicns excomm., 51 Jui anien- .
*'"?!"!'!^"'^'"_^^^"."-? ^^"^
ab Hilaro abb. fuiid.ii., 457.
liim episcoporum Tiisciae, 9, I'isaiiuiii, Georg. card. episc. Osliensis Steph.
comilaliir ia Franciam , 83. EusJein
Hildebrandus Spoleli dux nioriti.:r
Lucaiiiim, et IJegeiis ad suas eccl -m I!
aii. 789,515.
sias rcinittere oraliir Caroliis, 519.
ponlificis mi^sus ad Pippiuum , 88.
llerum ciim Joaiine rcgionario el .sa- Hillet<ardes rcgiua Adr. comma-
Epistolae fere excis:je argiimentnm a ler moritur au. 783 prid. Kal. Maii,
Carolo iubelur in Col. refcrri ad llorn. ccllario, 112. Lleni cum Pelro presb.
42'i.
cardiiiali deliueliir a Pippinoia Fran-
Ecclesia3 iilililalem, 1-55. Kala Arvino Hil iericus a LatigobarJis dux Spo-
pro rcb. Benev. desidcraiur, 49 1. cia 1'auli poiiiif. conscnsu, qiii coiitra
leti facius, 2l.
de'.iiiel Koniae Wulfardum el Collegam,
Equi iusignes pro iiiajcstale ponlif. Hispanae cccl funJator Pelrus, et
pciuntur, 441. 250 seq.
siiC'.'.essores, 4ii. .Aiiie Adr. lesialus
Emieiialdi Ulia, reliclo nionaslerio, (ieorgius primicerius caiiloium mo-
illiiJ eral sancius Iniiocentius, ibid.
nubil,all, .^18.
riliir, 205.
Hlspaiioruin error de Paschate a
i'>xaraen episcopor. ante consec. Georgius prolosecrela, ciim Joaiine
Onarsadeciuiannorum divcrsus, 4S5,
Adri iii aevo, 519. silenliario legalione im|ierator;s fuu-
451 alii or. errores, 457.
g iiir ad Pipjjiiium an. 755, 112. An.
; (

Exarchalus a Langobardis invasus Hisirieusis iiisulae epis.opus exciE-

aulein 7oS Uedus iiiit cnm D(>siderio
,

11. IpS'3 el Peiitapiilis resiiiui d cuii-

procapiciida Haveiina, el expiigiianilo calus, 572. Terriioriuni nou eral juris
tur, quia jiiris saiicii l'elri, 7(>. Ulr.uii- sauciae sedis, 375.
iirovinciam S. 1*. Q. R. vocat dita- ilydiuulo, o^ie Siculoruiu acceJculc,
(lUrt Ho iiicidae voluulario nrgata com-
talionein Roniuiiae d lioiiis, Ui. Dcsi- m""''« "^'l"*i ad v'>« exiium; invo
dcrii ariiljus ad defeclionem prodives, "^Germanis nuper conversis dispeiisa-
qiiario
lio iu 9 giadu coiicjditur a Gre- luniario post septem aut quinque aa-
2(i5. Earum po[»uli sulidiLi poiililivis, 53 seq.
iios pcBiiitentiJf,
5i2. Vide Duualio. gorio II, 53
Gilberga Carolomanni uxor,post hu-
Horologium uociurnuni Pippino mis
suiii a Paulo I, 148.
jiis ol)iiuiii, apiid Desideriuiu se reci-
F Hospitalia in niontibus pro peregri-
pit ciiiii liliis, 279.
poslea abbatissa nis susLipiendis, 437.
Faslraila iixor Caroli pnst llildegar- Gis.la Pippini lilia
Negala Con- Hucbaldiis Caroli Magni niissus Mi-
dcm, 42i, 431, L5o. mona.st. Calensis, 1.57.
Copronymo pro filio suo, 285. cliaelium Ravenuae intrusum, Stepli.
Faxeniin, Imola, Ferr^ria a Desi- .staniino
Desidcrius nequidquani pro lilio Aihal-
11 id pelente, in ordiuem reducit,
dcrio restitni pioiiiitloraur, 109.
263.
I*'eiiciaiiau haeresisongo, '785, 599. giso eain petit a Bertrada, 287.
Hugbertus episc. venit ad limina
Fenaudi collect.oueiu Crescouiiis Grieci minis semper, nunqnam ar-
Roniam Caroli litieras dcferens, 524.
seipiimr, 57. iiiis terreiil Paulum I, 128. In
llypocariosis. Vide Cauiaradam.
Ferr.iriae dncatns et Comacliim a ei Ravcnnam moturi dicunlur, 176.
Leone »rcliiepiscopo Raveii:iie iiiva- Piraticam exercent,ab Adriano eoruin 1
duiitur, 321. iiaves exustae Centumcellis, 370. Eo-
Tmagines sacrae a Graecis violalaede-
Fidi'i catliolic.T et aiioslolicae sinlis riim vicinilas ducalui Beiieveiitai:o
defeiisio duo iiairiciiilus iiiuira 140 iiietueoda videtur Adriano. 577. Ccii- fectioiiem Romauorum pariunt, 14. A
,

«/;(/. ei pmini iii Cud. silia ineunt cum Beneveniauis sanclie Laiigobardis inceiisae, 86, 92. Pippino
Fiius Jitiouis poiiiiliciae mouar- sedi coiilraria, 38L Domlnatio eoium vindxaiidae proponunlur ab biepli. M,
cl
 , ,

4id INDEX RFAl. ET VERl). QU.E IN TOM. 1 ED. CENMI CONTINENTUR. im

in.Karnin et cailiolicp fidei defcii- I.apis iiorphyrelicus bjsilicie Valica- ,stilit, Iilleras regias ad imp. obllnuit
sio, pvopiipua cur.i ijonlilicuui, \2i) el nie. V. Mensa. ibid. Posl anuos decem Svnesius eii-
f)(issim in Co.'l. tausj iloiii pra^cipua Le.;,'ati sanclae sedis cetebranl con- uiiclius el Aiilhimus. Hic remiltitur,
(;.,HCorum aversiiiuis a sancu seiii', cil. ''.alcliuien>e, .50.5. dclinelur alter io Fr.->iicia,213. Au. cir-
1"28, 177. Ab orieulispairiarchis .icer- Lco doctrina de ad-
(saiiclus^, ejus ciler 763 Conslanlinopolim pelunt nns-
rime viiidicaUe, 192, i5(). Absercmli oiiliiiiie liomiiiuiii Dei, 450.
iii (il o ; si regii et ponlilicii 208. An. 7k7 ,

(aiisa earuiii cultuiii iii Fraucia eo Leo arcliiep, llaveniias elfcliis, in- Iscliamus el Leo veniiiut cum .\tlial-
li iuslala cnrpora s.un t inioi Gorgonii, Iriiso Michaelio, deporlaiur Arimiiiuin, giso iii Calabriaiii, 477.Sequenli aiino
Nalioris cl Nazarii, 213. 2(;6 invadit exarchaLnm el leiilat
. Neapoliin iilii Keiieveutaiia deleclo
.

Iiiimo Pippiiii missus Stcjinano li, Pciiiapotcnses per !.uiiin missuinTiieo- dirigitur conlra sanctam sedem el Ca-
1.")4. Vide Missi re^ni. phvlactmn , 321. Sergiiiin imilaiis roliim, 485.
Imiila cu II ali s «ivil. qunrum pos- Alriano uegotium faces.sii, 325. AJ Missi nionasterii Gallialensis, 4,'i8.
soss. Folradus uou subdoie |)ro- iuiii Or.iliim se coiifert, Alnaiio iiivilo, Missi Poiililiciim Houianorum.
rniiiiiniur reslilui suiclae se li a Desi- 320. Palria-chae Gradeiisis liileras ad Gregorii III Caroto .Marlello Ana-
d rio, 150. FauKlem cum lUmou.a sibi fioiililicem inlercipil, fiaclum \u abeo sias iis cpisropiis , Sergiiis presbyter,
arrogal Leo ariliicp. Rav., 530. sij;iliuin Ailii.iiius dotet, 5_8. 5. An 759, Aiichartus, 22.
Iinperalores Gryeci per legalos cl Leo iiiiperiatts Seigiuiii aichiep. S.ephani II. An. 754 Wilharius ep.
liiteras conciliare silii curaut Fraiico- Rav. corrumpere neipiidiiuaiii iuolilur, Noinenlan., 78, 81. An. 7.55 Geoigins
niin regps, 126. raulum I commcrcii 17.S. ciid. ep. Os iensis, Wariieaiius abb.
liliorarum Couslauiiuo|>oli a<cu>ani; Leo et Cons!auliiius (irxci Augusii iiiiss is regiiis, Ttioinaricus, et C.omita,
ijuis scilicel pro sacrarum imagiiiuiii inipii, 14. 8S, 96. An. 75ij idem Georgius e,i. el
defensione scnbebai. 21&. I.ibii ponUlicalis cuin Cod. Carol. Joiiiues regioiiarius el saccellar.,
Indiculuin orlliodoxai (idci ab ipso coiiiordia, 1 IG. 112.
ponlilice emilli coiisuevil octavo eliam Liiaiiiuj per saec. x ceuUim Kyiie, Pauli I. An. 757, anonyini, 154, 137,
i>a'culo, 46'>. ceiitiim Clir. etcenium Kyr., Ki3. 146. An. 758, G egoruis ep. el Sieph.
Innoc. I (saiictus) de jejunio fer. vi Lillerae ("oil. (]:ir. ob metuni Lan- presb.. 151. Aii 759, Petriis presliy-
ct sabbali, 391. gob. conliclae, 124. ler, 164, Georgiiis e[)., 1(57. An. 7(51,
llalia modici ejiis pars ctavo s.-pc. Liiiihericus. V. Mi-si re;;ii. Petriis [iriiiiicerius deleiisorum, fdl,
iinp. Oricniis parcl, 127. Civilalilius Liiitpraudiis cuni Ilildebiaiid) filio 184. An. 763, Joaiines subdiac. et ab-
pr;eeraiit duces et couiitcs, 472. Lan- l.aiiKoliaidoniii: reges, 20. lias, Pelrus prinms letVnsor, 202. An.
gobardia coiiiineiida;ur Caiolo, l n- Liuip-a dus (lix Hcncveiranin De- 7t)4, Jomiies siibd. et abb., Pamplii-
quam vi.iis obnoxia, prsesertim siuio- sideiii inetu llydruntuin fngii, 154. liis deleasor regioiiarius redeunl ex
uiaca labe laborans, 511, 518. Liidov. II lestiu.oiiium df ^''laucis Fr;iiicia cu;n i''laviiii>r<'gio misso, 212.
Itherius berlrads, etCaroli mis<us regibus aiictoritiile aposlolica, G',). Pliili|)|)iis (iresl)., Lrsiis fidelis pro Tas-
ab Adr. laudalur, '±1±. Vide Missi Luminaria, pmperHS, et peiegriiii sV.onc Ha.oarior. diice , 215. Aii. 766,
rcgii. t'x trucUbus pa.iiinuniorum atcbjniuf Peirus nolarius rigionar. et Joannes
i 1. niansioiiarius confess. saucli Petri ,

.lejunium feri;e vi et sabbali auclo-

M 227.
Constanlini Neophyli. Anno 777 ,
ritaie Palrum, o*)!; indiciiim tridui M:igdeburgeuses Paiiv. cod. Val. CiiristO|iiioruspresl)., Anasiasius nutar.
pro conversione Saxoiiuin, 462. iioniiii, 117. regioiiar , 256.
.loaunesVIil deci rnil canones om- M;igiii:irius abtias Dionyiiin. Fulra- Slefihani III. An. 7C8, Sergiiis no-
nes etdecrelales ai-cipieiidas, 58. di siiccess. V. Missi regii. miiiclalor, 259. Anastasius [>riinus de-
.loannisChrysosi.(saiicii) deadopiio- Malli;inum scdes lio.lie episco[ialis fensor, et Genimulus ad Desiderium,
ni' lioniinuui doctnna, 448. Salinae, 406. 2ii5. An.770, Pe presb. Pamphilus
riis
Joannis diaconi liLer de eccl. Laier. Manoipi:i Saraccnis vcneunt a Lan- defensor i87.
regioii;iiiiis,
biippositui, "lil. gol);iiiiis, 56J. Adriani. .4u. 774, Anastasius, 519.
Joanuis monachi visio increilibilis, Mansioiiariusconfessioiiis sancli Pc- Andreas episcopiis el Anasias. ciiliicj-
4.'>4. larius, 3:^3. Au. 775, Aiidreas episc et
tri ie^'atione rungiiur, 227.
.ludices, videlicet duces el comiies Marcarius dux Forojuten. crcalus a Pjrdiis hegu iieniis, 332. .\ii. 77ii, Ste-
in l''r3ncia , 227 , a Carolo consiiluuu- C;iioto aii. 776, 372. [liianus saccellariiis Itenevenlimi , iihi
liir Pap'ae, 332. M;.ria virgo, aiigtli, elc, invocin- ia'd ra trai lab;iuiiir 54i. An. 777, ,

.lulianus presb. caid. disciplinssol- lur a Slepli. 11 Pippiiii opein iniplo- Phi!ip[ius epiS''. et Megistiis arcliidiac.
liciius colleciionem Diouisianam pro- raiiie pro defensioiie Lriiis ei Eicle- qiioriiiii legationis leiiipus iiiceiluin,
uiovei, 37. sia; , (pio tempore Graca impietas hoc loco mem iraiilur reduces.
eiiiin
Jiirainentum (id lilatis sanc'o Pctro, iiiaxime vigebai, 75, 81. Pliili|)[ius, el Audreas episcopi , ao
pontifici , et Carolo in exarclialii,, 3,14. Mariiius petilione Piiipini creatur Tlieodorus consul Adriani ne|ios, 553,
.lusiellus de coJleciione cano;ium card. tit. sancti Chrysogoiii, 1 4H. Hetis 356. Audreas et Valeiitiiius e(iisco|ii,
niiniis recle, 36. iii;ijcslalis , 1;9. Ne in |ierdilionem 562. An. 781 , .\gatlio diacoiius el
Jiis veliis sani-lae sedis faLso pouilur nai, Paulus rogal Pippiiiiiiii, iil epi- Theo oriis cos., 3iS5. .\uno 782. Ste-
iu colectioue Diouysiaua, 57. scopiira creari sii.at in Galli s a Wilca- ph;iniis cliin saccellar.. 387. An 788,
rio api sl. sedis vicario, 160. Heslitui- Crcsceiis et Ailrianusdiices Reneveii-
K lur in |);isliiiuin, 209. lanuin in ducatiim cuin regiis niissis
Mariinus Hiacaiensis collectioncm pro sex civiiat. [losscss., 496.
Kyrie eleiso i crc pro Cnroli viclo-
caiioiium tdU clero et laicis utilein, Missi regii jiriiicip. l''rancornm.
li s de barliaris ualiunibus,, 318.
58. Caroli Marielli Griinoabba^ Corbe-
:

L Maiiritius episc. Hislriensis cxcacca- jen., Sigiberius reclusus sancli Diony-

liis, 572. sii. Au. 732.
T.alibeus Grelserianam editionem Manritiiis dux Arimineiisis socielate Pilipini regis. An. 754. Folradns
C.od. Car. videiis aruiiiiieuia episiola- inita cuni Desiderio Peiilapolim lur- presb. el abbas 77. An. 755,
ciini sociis,
ruin eniendaiio. a i'didil, 120. bai, 26'). Warnerius aiib:is, 88, 97. An. 756,
Lanybard. mis,,us Pipi iui. V. Misd Meiisam allaris donatam Slephano II Folradus el socii, 108. An.7.j7, luiiiio,
regii. Pippiun, et a reg is missis in coiifes-
a 13 4; Folradus el Hodtierlus, 156;
Laiigobardica; txpedi ionis tempus, sioiie bcaii Pelri coiisLiiutain Paulus Wulfardiis et sncii, 157; Langbard.,
21. c iiisecrat, 224. Missam super eadem 145. An. 759, Hemigins lUilhom. ar-
Langobardorum srevities et impie- celtbrai, perpetiio ibi prrinaiisiiram chie[) Fr. regis,ri Aiilhaniisiluv, 16'i.
las, 84, 86, 92.Miiiaces litlerse et per- decernil, 225. Fortas-e i|)Si,s-iiiia esl An. 760, Drocleiiaiigiis, et Wnliardus
tiuacia in saiiclam sedeiii, 223, 2i0. qiiae, parietibasilic* li;i'reii.>,divisionis abbales, 169, 171. An. 761, Wdclia-
Korum dilTicili teir.jiore aiiribus pluia ossiuni inscribiiiir, ivid. rius e|). Felix reiigiosiis, el Ualbtr-
,

quam^ lilleris commilti coiisueveriiui Metropolilae auctoriias in provincia, lus vir iltustcr, 175; Vidmarus et
261. Mancipia vcndunt Saracenis, 369. 43. Gerberlus abbates, el Hiigbddus vir
Pravum praebent exeniplum ex luona- Micliaelius post Sergii obilum Rav. ilL. 186. An. 765, llariberius ablias cl
slerio ad saeculum redeundi,.')!!. Alie- se lein invadil, 265. Dodo comes, 200. An. 761, Flavii.us
uas dioiceses epis-opl inva tuiil, 509, Migetius nomea priscum in Occita- Ga()(ielianus, 211. An. 7G3, Aiidroas iH
517. Eo um regniim Carolo eripere nia, 445. Gii dericns, 222, 2')0. An. 766, WiiU
lentant dux Forojuliaiius ei ftnderali, Missi Imperiales. An. 754, Joannes faidus et siiii, 228. Au. 767, Wilcha»
345. V. Aislulplins, Dcaidcrius , I*ip- Geor^iiis proiosccrela,
sileiiiiariiis et riiis e|)., DoJo, cl V ieliardus fideliss.^
piinis, Caiolui. 112, 160; Silciitiaiiuii ia Fiancia cou-
 , ,

417 B. CAUOl.I MVGM i)V\\ TAKS I. SECTIO 111.

Orol', r,ar(il()inaniii, cl florlra^Ijp. N«^ap()liiani fictpagiint cum

Adria- 581 Tiisciap, Spoleli, Bcnovpnli, Cor-
;
Aii. 700, Doii.i Carolom.. 2i)7; lltie- no, Arichi Benev. duce sic suadenle. '•ii'ae vetuslissimae concessionis (Jrje-
rius (/iioli 01 IJerira.i c, n±. Aii. 770, 576. ODruin impp., elc.pro reinedio anin.a-
(>:iir/.il)(T:tis cp., l'iiL;l)crlus rciigiosiis, Npslorius blas[ihemans Dei Filium luin suarum, 353.
Aiistrcdiis. Ili'iiii};:iriii.s, Caroli c.l, Ca- pnriini hoiiiiiieni dixii, 4t5.
Paulinus quidam scribil pro Theo-
roioin., 2T5; Heialiliis al)l)as, Aiilfr- Ni •(1'iii coacilii doctrina dp, Chrislo dosio II apocrv[)ha, 410.
Ins vir C:irolom., 27S. Au. 773,
ill.
Filio Dei, 4Ki. De Pa.scluite rilp ci le- Paulns I ante |)onti(icainm missiis
iluctiai.lns Caroli, '2(,o, 499. braiidi», 4 )2. Diirereinlnm d()cuilus(|ue Slephani II fratris sui ad AistuJphnm,
Caiolj Mafjiii. An. 77(i, Posscssor ad dicin xxi lnn.-e iion xxii, jnxla 57. Eidem succedil, 114. De lide ca-
op., I«:il)igaiidtis al)l)., 510, 3i7. Aii. Ilisiianoriiiii errorein, 454. tholica et .sacris imagioibus magis sol-
780, Ado (liac, 57S. Aii. 782, Illierius Nicolaiis V Bil.l. Val. instituit licitusquamde lemporali dominalione,
3blt..s cl M capellanus, 387;
<{,'iii.iriiis
Sixius IV e\|.l(!i, IIG. 12r). Ejus temiiore nulluin incremen-
I'elnis ejii.sc. Ticinei'. ro /Egiia, 390. Notarins el canccUarius qiiandoqne
i
lum donationi Pippinianaj factnm, 12.5.
Aii 783, Maj^inariiis ablias pro lcrri- idem, 514. Eius epislolarum o^-do turbatus, 129
lorii Saliincn. IraUilioiie, 411; (Jeor-
Nnpliu! ciim dnobiis fralribus, aut seq. Arf^unicnta apud (.enlnr. el Baron.,
piiis cp., ilt). .Vii. 781, Posspssor ar- dii.ibusvsororilms vetilae, grailus allini- 114. 'limore anciiiiii semper vexatur
cliicp. Kbrciluncii, 426; (".aramannns laii^ cx[ilica!i, 33. Langobardor. et Gr^Kcoriini, 121. Gr.c-
diix, l^>3, .\r\inus dux, [iio ninsivis iNvm(ihas el iNormias mass.-is Ec- corum molimina niinlial regi, 178.
el mariiiori lus ab Adr. oblincnJis cx cle-i:e UomaiiiB do.ial Constanl. Co- Missum regiiim Ronae commoratnrum
palalio I5avenii., 439. An. 78(), An- i-ron., I
.
drcas
conlra eosdem elllagitat , 181. Se.\
Lnxoviensis, 461; Mic-
al)l)as
fiairicios cum classe a.Jvenire nuntiat,
riiis ci .Magiuiriiis abbates, 46i. .Aii.
219. Scribil litteras Pippino ex Desi-
788, lloio (a[)pellanus el Dcllo, 476; Off.i rcx Merciornm in Anglia. Fa. derii voto, 149. Aliis litteris prioruin
Allo diac. riolleramnns osiiar., Magi- bula et indicnlnm ei allicliim, 503,505. fidiin diliiit, 158. Langob. regis anii-
iiarius al.bas, Josepli diac, et. Liullie- Siinm regnum sanctae sedis vectigale ciiiain se culturnm promittil, "si filem
riciis. .luinipu! mi>si lenipore comino- facil, 505.
servarit , 197. A calninniis se purgat,
«io.iis Heiicvcnlanip, 481 seqq. An. Otlicia militaria et civilia Doniificura
207. Concedit privilegiuii monaslerio
7.s9, Heinieiiiberius prc-bvier, pro regiis persimilia, .502
sanrti Silvestri, 236.
ri:n el clionis arcliiep. \U\., 498; Oilicia scplem palalina primicerius. :
Pent.ipoles du.-B medilerranea et
jiiionyi.ii ciiin mixsis Oilifi Mercioriim elc 2i7.
.
maritima, 335, Fjus civilaies una cum
rcgis, .507. An. 790, Bcrnardus ep. et Opere pro idcirco, aut simili, 3 5. exarchatu a Pippino don.t^e ab Ari-
Bailo alibas prolonolarins, .51 i. Sumuio Oplatns ab^as Cassjneusis missiis niino usqne Eugubium, ibid. A Desi-
cnni lionore exci|)iebaiilur, ubi iii Kccl. Slepbani II ad Aistulphum, una cum derio hostilia [latinnlur, 154. Pontilici
ditioncni pcrvejiiebanl, 3i0. I'lacila Altone Volinrneiisi, 57, 70. Hepeiit qiiam Leoiii arciiiP[)iscopo Bav.olilPin-
liabebanl Kom:e tlagiiante poniilice, suos monachos ex Francia, 113, perare inalunt, 321. AiliMjgisi aJven-
131. Ul)i gravis ailcral causa, Homae Oraiiones assiduse [iro Caro'o ejus- lum Adriano nuntiant, 476.
deiiiicbaniiir, 153. Quaiulo(iue mitie- qiie parenlibus vita funciis, 474.
Persarum excursio [irope Coiistan-
b.intiir posscssionpiii civilaiuin, elc, Oratorii, seii basilicae iu proprio fuii- liiiopoiim, et magna prae.la, 418.
Iradcn ii cansa Kom no poiil., 332. do cngendati leges, 50. Petasius in Tuscia Roin. rebellis
Pari honore regii ac ponlilicii liab.-ndi Orilinationes episcoporum Bomae ex
oranihomnp, el in Franci'», 522. Plura
n.
alienis diceccsibus octavo saeculo, 408.
Peironilla («ancta) eius oralorium ia
iis ir,)Ctaii(lacoiainitlebaniur, iiu.i; in Oigannm a Conslantino (]opronymo basil. Vat., 1,36.
lilleris ncn suiit expressa, 223. donoinissum ia Franciam, 148. Pelrus (sanclns) dimittit peccata,
Moiiacbi lericaium assecnii in pro-
<
71 ; cnncedit viciorias 75 ; per suuin ,
posilo mancre .iebenl, 49. Ad episco-
vicarium niixil in reges Pip|>innm et
pitiiin per grailus vcnirppossuni,i/;;rf. Pallii disciplina a sancto Bonif. Mo- filios,76. 82, 9t, 185, 189, 222 el alibi
l>e^crtores puniiin ur, .54. Itema pro- gunt. siabiliia in Galliis an. 743, Ca- passim. Vicloriain Pip[iiiio miraculose
posilo ahs.edcntes, 47. Volturnen^es roli Magiii aevo obtinet, 467. Ne- concessit de l.angob., 79. Francos re-
ad Carolum ullro sc conterunt c.dum- (juidpiam Hincmarus, ejusque seqiia- ges in s.ios peculiarcs elegit, 82. Coii»
iiiasrcpiilsnri, 431. Ucmigii (r. Pip|)iiii ces rec ntiores labelaclare eam nilun- tinuo [)osl Deum poiiitnr in veheinen--
fa itiiiu Koiii. ediscunl a Simeone pri- lur, 468. lioribus [leiilionilnis , 87, 345, 367.
inicrio canloriim. 204. Panvlnius litleras Cod. Car. lestaba- Polestas clavium, 1 iO el passiin in Cod.
.V.onacliismns unitorms in G;illiis lur, suo ajvo in bitil. Val existere, Ste|jh. II intra urboin obsessus, niaxi-
lcnijiore .sanrti Bonif. Mogiintini, qui 115. Fst auctor argumeniorum ap. iiiisque in angustiis Peiruin i|.stiin
orilincm sancli Hencd. piO|.agavit, 43. Cenlnrial. et Baron., 118. Quae apud quasi deprecaniem inducit, 98. Pi|.|ii-
Monasteriiim sancti Silvestri a Paii- Lal.beum ernendatiora occuirnnt, 120. nus Petro et ejus vicariis doiialionetn
lo I tiindaliir in domo propiia, 2.36. Eorunidem raiio habfnla, 153. Idem fecii pro animEe mercedc, 134, 156,
.Sor:iclciise san.Mi Silveslri, cnm tnbus .•fuctnr sero et brevi lcmiore rebns 201,223,276, 321, Caroliis contirmal,
aliis siibjectis Pippino concessum, 193. Ecclesi.e dans 0|)cram de pontificibus, et ainpliiicat super i[isum sacrjliss.
G illiaieiisis liislona, 437. elcardd. opiis confecil, 116. 119. coipiis, 367 et alibi pns^im in Cod.
Moniales ab arccntnr, homi-
altari ParJus hegumenus, Vide Missi qni conslaiiter docet Va!ic;ina
iii b.)sil.
ntimiiUt^ ollicio fiingiprohibpntur, 46. pontif. quiescere lanlnm thesaurum, 100, 361,
Non velaia^ si nnbant, ad piciiileii- Parocliia pro diojccsi accipi consue- 3G7. (Jnare r?e alijs a Carolo dilecta
;

liini accii;ienda', 52. Velatie scu pni- vi!,5IO. et locui lelaia, 47 i, 50".
iiubanl, a pocniteniia arcfiiiur
fcss.i^ si Pasciiaquando crlebrandum, 452. Ppiriis el Panius iina simiil invocan-
diiicc niarilus vivit, 52. Sponte pro- Vera doclnna (laschalium terminorum tur, 223, 273, 462. Uiriusque duclrina
pn^iium suscipienies si nubaat anlc el conlroversia inter Lalinos et Alexan- de Filio Dei vivi. 446.
lirolVssioiiem peccant, 35. drinos, 39i>. Peirus de Marca de jure pont. vc-
Moria locus eral 60 niill. a Conslan- Pairicialus Francorum regum ab leri, el novo iniiins recte, 59.
liiiopoli, 418. Sleph. II collatus Pippino, ejnsque Philippus presb. el Eust;ichius dux
Mo.vsi el David
comparalur Pippinus, lilis an. 753 |)er unclionpin regiam, judices inissi ab Sieph. II ad regimen
ipiiaKcclesiam ab oppressione libera- 11, 60. Ejnsdem vera indoles. Defen- exarchaius, .323.
\U, t07. Vide Carolus Magnus. sio catholicae lidei el Ecclesice Rom., Pippinus majordomus Franciae,4i.
.Mojsis cl Josue exemj.Io episcopi 73, 189, 460, 500. Patriciaius Pelro Zachariae auctoritaie rex, 69, 73. Ejus
oraiiies \iciorias asseiiunnlnr, 42. asrriptus in exarchalu, Carolo iu urbe, donatio Carisiaci facta, 321. IntPgra
Miisiva el marmora palatii Havenna- 291, 521. servatur in archivo sanclae Ecclesia.',
lis conc ssa Carolo ea pelenli, 440. Patricialus imperialis longe alius, 65. Novus Moysesel novus David, 140,
74, 295, 488. 200, 233. Tanquam lidelis Deo el bcato
N Pairicius Roinm. appellalur in Cod. Petro a Paulo I propnnilnr imiiandus
^arnia Roniani diicatus eivilas Pip- lutor,\56; defemo-, 142; anxiliaior, Carolo el Carolom., 184, 190. Constan-
pini metu resliiniiar Uomanis ante 144; rir/iiiisor, el Ubcrator Ecdesiae, ter appellatur in omnibus Paiili episio-
d.inationis eireclum, 66. Kadem cum 150; liberator sanctse Dei Ecclcsise, et lis prolector et deleiisor fidei catholicae
Romaiioruin a Lango-
aliiscivitaiibiis ejns ppculiaris popub, l.")3. el Ecclesiae, seu anxilialor ei libera-
bardis invaditiir, anle [lossessionem Pairimonia Calabrilanuin et Sicuium tor, 182, \SQseq., 220. Sacrarum ima-
exarclianis, 87, 93. a Grae;is invasa, 13, repelnntur, 111. giuum defeusor , 196. fcjns amor in
Naialis Alexander el Petrus Marca Campanum a Sleph. III qusesitnm, sanctum Petrnm et poiitiUcem, 149.
de jure ponlilitio veleri ei novo minus 272, a Nea|)olitano diversum 576; , Grsecoriirn rnissos nonnisi coram poii-
«eclo, 3'J. Sabiucnse, dicluui eUjiii lerriioriuHi, liliciis audit, 212 Coaslaniia in sanr.loa
 ,

4iO INDEX RER. ET VEUD. Qlj/E IN TOM. I ED. CE.NNII COXTINENTUR. 4-0

sedis ei Romm. derensione, 21 i. Sol- Roma et ejus dncains juris pontif. S|)3ll;a apaMa-er), lo9.
licitudo <ip saiicl.-p si-dis el potiiilicis ante doiialioncs, 12; perperam diin:i- S(ioltianiis, el Reiiev. duces Pi(ipino
Slalti, 207. l';iuio Grspconim iitloriis lionibus accensenlur , 68. A .saeviiie fidelitatem juranl, 154; merqne dnca-
coiiiiiiuincat, !2i.^. P;4iil<is liliiini co^iio- Langobard.ir. liberaniur, 1 17. Inipe- tus Langobrfrdis siibjectus, 176; utcr-
iiiiiieiii r'i|>| iiii t- Sitcrn luiile sttscipere ratoribus Grjucis ne(|uid(piiim piirni.sse qne a Carolo oblatus sanctae sedi, 298,
opiai, 168. Monel in-, Berlrada (iiiiiissju^ dicuntur, 128, 176. Id Giieci \\>s\ falen- 341, 379.
Aiiglimi dticat, 'IHi. \^' tur, 210 515. Siepiian.II Constanlinopoli anxilium
1'ippiiitis ainea (iHroIomaniius CartTi Homanam Eccl. Adr. aiippllat Eccle- pett, 70. A Francis oblinet 11. hi .

(II. al) Adriano suscid. e sacro tonle, sium Del, id est beuii felri. 5.')2. Franciam se conrcri, supcraiis Liingo-
poslea lialiae rex intingitur , 351 , Rom. ponlitcx a Deo eligiliir, 507. bardor. insidiis, 58. 61. Ibi gra\i mor-
38.^. Eleciioni^ rilns An. 7i39, 2()0. Ex prcs- bo lentatus con\ale,scil, 79. Pippiiii
Flacita Romae nabila a missis Pip- b.vieris lan iiin et diacoiiis cardinali- liliossuscip t p sacro fonle, 73. bien- i

pini, 151. bus eligebatnr usque ad exiuiiii sar. ta posscssione exsrchalus et Penta; o-
PaMiiltMites ad clerum non adiiiit- IX, 2HI. Aiiie consecralioiiein elccttis lis, actores ei jiidices eo millit, 323.
taiilnr, 19. inscribilur, 114. Aule Gregorium 111 Morilur, 114, 133. Epistolarum eju3
Poenilenliales liliri tola Europa per- ordinalio seu consecriilio conliruiaiio- ordo cei tus, ,59.
vaganiur, 50. nein principis sequfbalur , 289; a Steph. III. An.75S, missiis Pauli ad
P.jlorum arbiter, polorum et teliu- Greg. III ad Leonem III consecraiio Pip()iiiun), 151. Creattispontifpx, caiio-
rum crealor Deiis, 2o7, 217. lib ra, 134, 241, 290, 292. \ icanns nes a(M)Slolorum 50accipioiidos dccer-
Ponlilicalis liber .\na lasio trlluius, l'etri paswn in Cod., 183, 239. Fumnia nit, 52. Ex Desid. voto Eccle^i.e siii-
7, 9. ejus poiestas in sphiluaiibus, 520. In liiin coniurbaiitis si:niil:itas lilieras <lat
Pontificis et regis par potestas in teinporalibus, 521 seq. Roiije et iu Beriradae rt Carolo , 2'"2, 265, 2il.
sua ciijustpie dilione, 521. ejns ducalu princeps, ()7, 295, 570, Carolomanno com|):)ler fiori o[iiat,279.
Populonii et Rosel. linos an. 787 nsque ad an. 728, 13. Graecis domi Connubium ciim fiia Desid. veliemen-
noiiduiii jiossessi, 474 seq.., i-^O. niuiii bi resipiscerent ri dditurtis, Hi, ter imiirobat, 284.
Possessio exarcliaius el Penlapolis 58; in exarctiaiu aban. 756 2GI, 423, Siephanns episcopus et ('ux Neap.
an. 756, 107. 44u; polesias ejiis quam voc.Jiil cu- fidelis sancife
se ii olleii Paulo oieiu
Poitionis abhaiisVollurn. causa, 387, aciiva, 564 seq 516, 520. S. V. Q. 1«.
, coiitra Graecos, 127, 179, 4')5.
42i seqq., 431. eum dicil doininum nosirum a Dtv de- Subdiacouis connubia vctiia, 39, 48.
Pra-tlesiinalio el liberum arbitritim cretutu, 143. Dilionis ejis a regnm
ah Hispaiior. errore vindicaiitnr, 4l>l, Fiancorum dilioiie pprs|)icua dislin-
4."ii. ctio, 4'Jo. Nulla iiiitur collectioiie ca- TaherniE pro vi:itoribns a litjiiissi-
Prsefectus nrbis crinvnales causas noiiuni anle Zachi>r., 52, 42, 501 ;in msp, 457.
cognoscebal, 247, ."i6.'5. regibiis vel minima exiollit, 47 4. Kjis Tarracina juris STncijR sedis , qnia
Presbyleri el diacoiii pwnis obnoxii, opera r conciii iliones prnuipuiii quffi- stibacta arinis (loiilificiis, ei po |ia-
47, 50 seq. siife, 215. trim. Neap. retenta , 495. A Ncapoli-
Primiceiius canloruui sanctoe sedls, Hoiiiuiildus fil. Aricliis naiu major lanis, el Gr:ecls invasa, .375.
204. prsmoritur palri, 489. larraciiiensee. V. Ciijetani.
Principatus I.angob. iiiinoris ini- Hiiinarlius du:is tantum G.-eg. III Territoria, seii [iroviiiciie, el ci.iia-
lium, 123. epistolas iiovii , 2, 5. tes donaiff' sancio Pciro, 575, 3S4.
Priscillianismus in Ilisp. rcdivivus Theodori l.iber pdiiiliiiliilis, 30,
vui s.TC, 405.
S
504
ProviiicialefiallicanumCarolo .Vdria. Snbannm , non sabarium
linieum , Theo[)liylaciis niniiolliecariiis, Hl.
nus, 2 )9. quo ex sacro Ibnle excipiebanlur lia- Thius rex Persainm pugii:it cutii
Pioehiuui liospilale pauperum se- pliziiii, 156. nP()'ite, 419.
niorum, 48. Sabinense lerrilor. seu palriino- Trabes niajorps |iro ecolesiis e S(>n-
PyUaciumet pseuJopvllaciuiu (piid? nium, 514, 384, i\i seq. lel. dncatti a (2arolo Ad •. pelil ; ut ('a-
410. Sacramentiirium sanc:i Greg. in roltismusivii Kaven. a (lontitice Ha-
f Frauciam, 523, 525. vennae domino ((niesierst, 471.
Q Sacranieninm episcojior. Tu-cise, 9; Trasiiniindus du\ obsessiis
Siioleti
Quartadecimani a concilio Nicwno ab Adr. exactum pro inuocentia mona- Rom:e,9.2l.
damnati,o95. Eorum error falso Hispa- chor. \ollurn., 431. 'Jusi ire Langob. civitaies juris san-
nis iributus, 445. SaliE saucii Pelri seu domus riisli-
cti Peiii, 475, 480, 496.
cse, 20.
R Salvaloris sac. imago in processioni- V
Ravenua meluit Griecorum arma bus, Afi5.
, Venelici fiileles Serg. archiep. nun-
176. Sanctor corpora non movenda Adr
tianl uioliniina GriPcor. in Haiennain,
Havennates dicuutur il^miliae po- docei,38l.
179. Adrian. (leienle Caiolo eos pellit
pitli. 329. S.inguis, et sulTocalum olim vdiia
exarchaln et Pcniap , 45).
Riivennates arcliiepiscopi r.onslaiiti- 400, 454.
Verectinilus e[). aurlo" rompeudii
nopiililaaos patriarcitas imilati conllant Saraceni emiint mancipia a aiigoi»., I
concilii Clialcel. a()ociV('hi, 410.
scliisina. 49;). Hite elecii couseciantur 569. .An. 777 a Can.lo prolligati iii lli-
Viiliige iion velandie, 4').
Uoiiiie, 501. spania, 556.
Virgo sacia proposilum deserens ,
Havennates et Pentapolenses judi- Sasanlina curtis monast. Gallialen..
518.
caiidi Romae, 520. 4.58.
Visio incredibil 8 a Carolo reiecl»
Ke^inaldus Clusil dux maliis Eccl. SixoneslandemdebelIalian.78,')Ciim
454.
finilimus sub Desiderio iimoveinlus eornm duce ad lidem coii-
NViiJicliiiido
VoUur:ieiise monaslerium. V. Poili i
538, 344. Anle dncalus Imnoreni ca- vertnniur, C:iroli opera, 462. Noiiniilli
s aldus (^.astri Keliciiuiis, 5.i7. id piigaiiisiiiuiii revi rsi ad
(Kinnlea O w
Hesponsale Rum. Pippi.io iiiisstim a 465.
ti iin ailinitleiidi,
Waldiperliis presb. I.angob. el Gra
Panlo, 148. Schisiuu Haveiiu. arcLiepiscoporum,
cilis tribiiiiMs majes'a'is rei, 24'i.
Rei(iul)lica sancla perp r:jm vocatur 499.
\Vilclia'ii plures in Gall.is co:evi,
sac. Hom. iinperium, 15. Scrijilura Rom. Langobardica Adr.
3J5.
Rodicausus moiiaclnis Poilionis abb. ;pvo, 120.
Wilcharins Senonen arcliipp. praD-
Volturn. accnsaior a canonibus reje- Secmidicerius cantorum [irimicerio
ficiiur bisilic.c Valic. iiisl :mr:ilioiii
cltis, (ptia siupri rens, 429. snccedebiil, 2o4. Tertii caiitoris olli- ,

580; jiirisdn tio ejus iii Ilis|)aiiia'(i ex-

Uoil;;;aiidus dux Forojul. It:ilise re- eiuiii, 204.
lendiliir, 409. .^'Igibim ordiniil et in-
gntiin iitrectal, 345; a Carolo devictns, Si-des (.sancia) Cre^conii colloclione
Siniit, 458.
347; ab eodem cicjectns, 372. uliiiir, 3i.
Williarius ep. Nomc l.nntis niis-ns.
Uodi;;angtis ep. Meleo. ct .-Xulrha- Seiiogiillia jtiris Rom. ponlificis, 224.
et poslea s<)ciiis Slt'[ih. II iii G:illiiin
rius dux missi reKii dnc ml Siepli. II Si-rgiiis :frchie[).Rav. uxoraliis Ko-
eniHis, 78, 85, 15«.
ia Kraiiciain, 5x, 69, 77. mii^ lilibus implicilus, 158; iiiiniiim
Winigisiis llililebr. successor in du-
Ri)gaiiuaiiiu geinis Caroli M:igni sibi IribiKMis dejicitiir a Si.r(ili. II,
calu Siiolvl ,515.
sevo, i63. 522. Itestitutns grali :inimi ergo nuu
Hogiis, 9PU siippli(;atio pro Frauf^o- liat Paulo Gri cor. iii^iilias, 178.
ruiu ope iiiipeirjiiila, 3 , pro siicces- Sigiium [iro temiino adhib.lniii, ^'^S.
sione Gritnjaloi in lienev. ducilu, Sirnioiiilus de coll. Dionjs. d 'CC|ilus Z:iphari:is(irimiis consporaliir absi^iio
489. ilecipil. 28.59 dccreli mis;ione al ^vi .cipom, 2U.
4;^l n. CAi^oi.i M.vr.Ni ovv. r.vns i. skctio ni. 4^2
qualuor civitnlos Rnm:iiii ducatus re- 1;>. I.iutprandi ref,'is Langob. aiirids ticum ulitur (olleciione cnnnnuui I)ui-
«uper
c«ppr;il 10. Scril)it lM|>|»ino niajori
, iiumt r;il insuelo niore uiia cum impi- uysiana, 50.
domus, 27, il. Luindcm cieal retjem, rialibus, 25, 27. l'rimusomniuin pouli-

PRJ^^FATIO
EDITIONIS CAJETANI CENINII TOMO II PR.EFIXA.

I. Qu;e dc tiniversi opiMis moiiumcnlis pr;i!r:in;la A fccluin fuisse opusad incilii ;cvi liislori:im eccJcsin-
eranl inilio dixi. E;i proptcr navain de iisdcni pia pnccipue poiitirici;im illiislrandain ntilissi-
slicain, ,

lalionein, qnod snp •rlUiuin qiiilcin essct, non iiisli- mum, ct ad monumcnla hiijus voluminis asserenda
tuo. Si qiiando cniiii pr;cslaiiliiiin viroruin auclori- nccessarium. Quamobrem iit perspicue ac distincte
tale frclus, scntcnti;iin ali(piam miiius icctam ain- de eodc n loquar, scx in p;irlcs dividendum mihi
plcxusfui, acdciiidt>, rc piuiituscxplorata, dcsercndam esse duxi, (juas brcvi admo .iim scrmono singillatiiu
duxi, qiiod scmel, ilcrumque, ac tcrlio per me esse cxpcndaHi. Inficetai descriplioiii Itali;e, qu;c iis pnc-
facluni iiivcnies, rationcin quoque audies cur illorum niitlitur, breves subiiciam nolas, magis ne rudis il-
ab opinione discesscrim. At novuin constitui moiiu- lius a;vi (sapil cnim s;ecuium x) rcliquias iicglexisse
inentum iis pncmiltere qiuic altero in hoc volumine vidcar, (luam ut lectoricommodi quicquam affcrain;
contincnlur : Noiiliam vidclicet provinciarum Ec- nullam qnippe cum sequentibus noliliis convenicn-
clesi;€ univers;^, ct Censualem liljrum sanctac sedis liain habel. Ordior ab earum prima.
genuinuni ; ut ipsis manibus leneas, quanta errcnt III. Noliliam hujus siiiiilem jam pridcm edidit Em-

via receniiorcs liistorici, qui Ludoviciauum diploma manucl a Schelslrate ex cod. ins. bibliolhcciB regi-
commentirHnn (liclilare ac pvoinde aliorum qiui;
, n;c Sueci;c ciim var. lect. altcriiis cod. ejus lem regi;e
scquunlur anctorilalcm labcfactarc non sunt verili. bibliolb. I2i8 {Ant. eccL, append., p. 649). Quo cx
Nova scilicel provinciarum noniina Ludovici tempoie utroque cod. var. le;t. appoiiam. Quid ipse de cadem
fere omnia ignola Sclavonia;., Huiigariu', Dalinatue seiistrit, non cst negligendum « Codex
: inquit, cx
,

supra mare, Uistrim paritcr snpra inure, Cioutia', quo h;cc notilia desumpta cst, scriptns fuit ante 088
Alamcnaia', BnrijnniVuc, Marchia', Marsiw, Lombar- » annos, ul patet ex Chronicoquod initio cod. babctui
di(v; novas utiipie civit:ituin ;tppellaliones, nova jura etad annum milicsimum dcsiiit Vidctur vero
sanct;e scdis tu:s oculis subjiciam. Qiiod sane ino- nolitia conseripla fuissc post llonoriumct Arcadiuni,
nuiuentum pluris faciendum esse puto, quia saeculi x circa tcmpus Cbalcedonensis concilii, quo Lco Ma-
ac duorum sequentium barbaricm alque inscitiam gnuspoiitirKalumobtinebat.ProvinciamnamqueNar-
pncsefcrt, quam quia nicliorem locorum ac rerum boncnseni adG;dliam, TingiiUanam, ct insulas Dale;i-
iiolioneni exhibeat quam geographi postcriores, quo- res ad Hispaniam pcrtimiissc alTirmat, quod ullra
rum studio improbo summaiiiuc diligenli;e et vclus Lconis Magni poiitilicatum oblinuissc non puto. »
et nova lerrarum orbis dcscriplio iclcilur accepta. Yir doctus fortassc min seiisil auctorem in recensen-
Aliud etiam nan modicum moiiumcnlo preliuin ac- dis p;ovi;iciis ut pluriiiium adh;esisse Notitia; impe-
cedit, quod mcdii ;cvi chorograpbiam llaruc , quam rii, adeoque civiles polius provincias quani ecclesia-

auonymus {Script.. It. loin. X) cx Ludoviciaiio diplo- siieas descripsissc. lis vero ecclcsiasticas non fn ssc
mate s^cpe lalsus cxtudit, non semel ncque obscuie conformes eruditorum nemiiiem latct. Equidem vi-
emendat, certas miflimeque dubias proviiiciarum ac dens haiic Notiliam, netpie oninino civiles, neqiie
civitaluin dispositioncs suppedilanlo. Auctor cjiis ccdesiasticas pro iis s?e( uiis qu;e iliiistranda siuil,
incertus, diibia etiam a;las; nain pcr annos lcre continen^ eam voicns ac lubeiis procurandam alii,
bis (^entumvagatur. Cuin aulem descriptor sit certus, ciijus magis iniersil, rclinquo, Etciiim (iu;c scqimii-
deque hiijus ;ctate dubitari non possil, facili admo- tiir No!iti;c ;eque cum ista pugnant ac cum dcsci i-

dum negotio assequimur qnsc caruuKlem provincia- p;ione llali;e quam Albinus loco principc collccav,l.
rum disposilio cssct s;ecu!o xi ac scquenti. „ IV. Et v.ro continuo iliam sequilur INotitia longe
11. Altiinus cuimvero , de quo alibi sum locutus
^ cadeni anliiiuior, divisionis videlicet Galliarum in
{Privf. n. 25) pcrspicue testatur sc anliipiioribus cx co- G:illias et S' p ein provincias. Quain Sirmondus om-
ditibns (ju?d(piid posteri;ati inandavit, desumpsissc : niiim priinus in hicem cdidit toni. I Conciliorum
« Sollicitus, ittfinit, fui quando el uiii p;»tui in hoc Galli;c, ct Peirus de Marca {Diss. de priin. Lngd.) ;
eodem fasciciilo annecter(i, que cogiioveram , vel in- ac Pagius (574, n. II), siimmo uterquc stiidio ac (ii-
veniebam juris cssc beati Peiri per lihros anti(piila- ligenlia inlciprclati simt. (Di^ Schclstratii indiligcn-
luin, vcl ea qiie pcr ine ipsuin audivi ct vi:ii a teni- tia [Antiq. Eccl. tom. II, p. 0581 non cstquid loquar,
pore Lucii III, » (pii scilicet pontilicalum iniit anno ciii Lugduucnsis 111 provincia integra cxisidil.) Ea
1181. Anliipiior aulemcxaduilionibusab sc factisoc- scilicet, qualis apud Sirinondiim et Pagium visitur,
currit, cum de llibernia sermonein haliet; sic enim sa^culo (pnirto dccliii;uUe conscripta est, aiUe ip-
ait «: Temporc domiiii Eugenii pape III facta est sam Notiliam imperii. Qualis autem pcr nic nunc
divisio lolius Yh.crnic in quatuor metiopoles per prinium prodit ex cod. Albiniano, undecimi sreculi
Joanncm P.sparum piesb. card. saiicli Laurentii iii cbaracteres pr;csefert : qvod erudilis planum fiet,
I)aniaso;ip. sedis legatum. » Iiaque liiinsantiquitaiuin si Germania! utriusqne episcopales scdes suffra-
ante annum 1145, cuin Eug(!nius III laclus esl poiiti- gaiie;is considcrcnt. Longuin esset cl abs re nostra
fcx, exislentibus, pauca h;cc Albiimsadjecit. Isti vero singillatiin omiiia expciidcre qu;e in hac Nolilia
suntlermini, citra quos vcniri nefasest: non autcm conlinentur. NoslraiiUerest provi-.ci-dis liujus niem-
aMas certa cujusvis moimmenli uiide sua decerpsit. , bra dclegeie, ul singulorum ;etate cognita, quidquid
Qiia super re aiiimadvcrti illud dcbetquod sua' is liicu- scripli hujus codicis temporibu-; no:i convcnit, haiid
bralioni fecit hiiiic titulum: Excerptuin de liistoriu ec- D Albino vcriaiur vitio, sed iii pi^ccedent mn insciliam
c/csiasaca.Proptereaopusvariis exopusculiscoagmcn- rejicialur, cumvetiist:i eamoiuimenta, (puc ipse con-
taliimputari oporlet, quod Albinus sua diligentia ex-^. gcssit, aiit nulla cum lide, aul cum additioniljus mu-
egil, nobisque seris posteris commendavit. Idquc pla- latiunibiisve aliquibiis exscriiiebantur. Galliciina;
lussimnmpermefactum iriconfido^ubioslcndcro, non buic aiUiquissinue brevis aliaNotitia subjicitur llun-
unius aitatis, neqiie unius auctoris labores excerptos gari;c regni, qiue s;cculo xi veluslior dici non poiest.
e&se,verum ex aliis aliorum temporum notitiis, quas Id enim rcgnumsancti Slepbani opera incunte eodem
vocmt, iisque uon scmcl inler se pugnanlibus, con- saecuio, proprios cpiscnpos obliiiuisse, crudiionmi
 >,

453 COD. DIPLOM.— MONUM., ETC, SEU COD. CAROLINUS. — IN SEQQ. OPP. MJEF. iU
nftnjlncm pnctcril. Quin ctiam ciim vidcam recen- A Vat. cum ecdesiis singulis iiiiicuique earum snl)j.'-
seri Gurccnsem cpiscopatum, anno tanlum 1072 ere- ctis : qiiam equidem eo lubenlius exhibeo, quia cx
clum, Noliliam in saec. xii tutius rcjiciendam essc tilnlo ipsissimam esse video (pnun Albinus accurale
crediderim. Huic adnectilur Notitia alia longe anli- insuumcodicem retuUt: magna enimlidesmonumen-
quior, cum Salona crat melropolis totius Dalmati;c to isli accedil ex genuinis tabulis Ecclesise Romana',
el Croalia-: liarum siquidem in regno duie erant me- unde estconfcctum. Quamobrcm de dispositione pro-
Iropolcs anno 100:2, ut animadverlit Pagius eodem vinciarum ccclesiaslicarum lialia', quaipostHiberniam
anno (num. 6) Spalatcnsis, qn« Saionitan;x^ jainpri-
: enumeranlur, satis inihi est snhjecisse oninium ocii-
dem e\cis;B successerat, et Amibarensis, qu;e Uagu- lis, qualis erat s;cculo xii. Pcrinde cst de Orientali-

sise poslca suflragaiiea, tardius honorem prisiimjti) bus, qua; aiilc cxitiim sequeutis sa^culi ab immanis-
recupcravit. simis Chrisliaui iioiniuis hosiibus passai sunt exci-
Y. Succedit chor()gra|>hic?e utrique noliti;c, extra dium. De liisce autem ad incitas redactis nonnihil
ordinem hic inscrt;«, anliqua illa cciel)erriinaque diccndum crit iu notis ad codicem Rudolphiiium.
Ecciesiaruin IIispani;e, qua; Wamb;c Wisigollioiam \eiiienduin modo est ad partem alieram monumcnti
regi ascril)itur, iiiilloque haclenus nosUatium moiiu- hujus pra^stantissimi, iienipe ad Censualem lihrum
nienlocomprobata fuit. E;iilem exstat apiui Labbcum gcnuiiium Ecdesiai Romana;, qui Cencio ascri-
{Concil. tom. V, pag. 878), sic iiisciipta Divisio : bitur.
tenninorum dioecesium parocliiarum lHspaniiv a
et VII. Cum Cencius de Sabcllis crat sanct;c Romanae
Wamba rege facta, ex mss. Ecclcsiiv Tolelana' et Kccl. Ecclesi;e camcrarius, nam postea Innocenlio III suc-
Oveten. cujus titulus est Illiacius, in quo liistoria rc- g cessit llonorii III noniine, cdidil librum Censuuni
gum Vandalorum et Alanorum in GalUvcia, et postea cum hac pncfatione, quam posteritali commendavil
Suevorum, et dcmum Gotliorum scribitur. Ilaiic no- Buronius (1192, n. 19), et ego opportuiie his exscri-
stram inedilam cum illapcr otium confcrcnli planuin bam « Ecdesi;c Romana; Ceiisunm opus jani retro-
:

erit, civilales eodem ordine recenscri, sccus aulem acto tempore a qniliusdam aliis ordinatum cur reor- ,

melropolcs quarnm ulliina in Waml);c divisione est

;
dinare opus fuerit et ncccsse? Ego Cencius quondam
Narboncnsis, hic vcro Arclalcnsis, quod nulla in No- felicis recordationis Clementis papa; III, nunc vcro
lilia unquam legisse me fatcor. Pnclerea Tolctano domini Coeleslini p;qxclll camerarius, Sancta; Mari;e
metropolita; subditas priores sedcs Oretum ct Bea- M:ijoris canonicus, breviteretaperte respondco.Quod
liam sileri compcrict iiitcr llisp.densis suffraganeas
; cum felicis memori;c Eugenius 1 et Adrianus (leejen'
inveiiiet £/i&ern', idest Granuta; Emerilensi quatuor dum omnino esiEugcnius III et Adr. lV)papa succes-
sedcs aufcrri, Efjeditaniam, Conimbrinm, Veseum sor ipsius, et quidam alii deiiide quaidam memori:i-
et Lamecum, tribuique Bracarcnsi dcprchendet ac lia semiplena tantum, nec anthcntice scripta, seu
;

deniqne Tarraconcnsis Baleares insulas desiderari ordinata in scriplis de Ccnsibus rcdcgissent, et po-
percipiet. Haic vero llispaiii:c e Maurorum inaiiihus sleri, sive succcssores eoruin per memorialia ipsa
magn:>m partem ereptac nos admonent, adeo([iie vete- qu;c ccckisiai vcl monasteria, hospitalia, seu domus
ris illiiis Notitiaj in soeculi xi extrenio aut initio se- elcemosynari;c ((piod fcrme idein csse dignoscitur)
quentis descript;ie quam Aibinus in suiim codi-
, qua; etiam civiialcs, castella, vilhc vel doinus spc-
cem retulit post annos non Lene centum. Qiuc vero ciales, scu qu;e rcgcs aut priiicipcs injus admissi et
fnerint, qiiave in regione scu dominatione constitu- ^ proprietatem bcati Pelri, et saiicta;Romaii:cEcclesi:e
loe csseiit Albini a\o proviiici;e omnes ecclesiaslica; perbistentes censuales esse, vel quantum debercnl
-•

qnae hacienns enumcrakcsunl, colligipotcsl exNotitia persolvere, instrui plcnarie non valerent, eadem
Ccelestino III conscripta a viro rcligioso et Milone, Romana Ecclesia dctrimenluin iiicuri ebal noii modi-
ejus abbate apud Schclslrat. {Ant. Kccl. lom.Il, pag. cum el jacluram. Quod utique compcriens, et vidcns
747), ex qua sul)jiciendas mihi esse duxi provincias mc de facili posse reinedium huic damno pra;starc
onines, alio licel ordine reccnsitas, regna seniper aut recognoscens ctiam pcrsonam meani saiicta Romana
principatus indicando, in quibus duodecimo cxcun- Ecclcsia priinis a cunabulis educatani, promotam in
te saeculo exist(''^ant. Id profccto et in sequenlibns omnibus et creatam, vigilanti alque vehementi ine-
per me fiet, • lidem faciliori ncgotio. Si eniiii
( ditatione motus census ipsos, sicul in toniis chartici-
Angli;e regnuiu excipias , proviiiciarum Notili;c nis et voluminibus regestorum antiquorum ponlili-
lam altc pctitai neque occurrnnt nec potcrunt
, cum Roman:c Ecclesi* et modernorum, et aliorum
occurrere. Sequcntiuiii enim Ecclcsiariim fuudaiioncs librorum quorumdam, seu meiiiorialium vcraciuni
octavo ad suinmum sa;ciilo ficri cceplas esse conslat. iiiveni, etsi iion onmes prodncciis in niedium, ccrlis
VI. APolonitcregnoinitiumducit, S. Adalberlipra>- rcgiiis, provinciis, cpiscop;itibusalque locisa pr:cmis-
dicationead fid -m converso ineunte s;vculo xi. In Ale- sis laiitum Patribus sanctis priniitus coiistilulos, in
mannia trcs tantum mctropoles constituit , Breinenscin, quaiitum facult;is pcriiiisit, ut infcrinsadnotabitur, in-
Wagdeburgensem et Salisburgensem ; quatuor enim, signivi. Novos ccnsiis, qni inco teniporc in Roinana
Maguniinam, Colonienscm ,Trevircnsem ac Tarania- fuerunt cclesia consiitnti, vcl amodo slaluentur iii
!

siensem, iiiter scplcmdecim Galliarum provincias ic- hoc vohiniine stndiose dcpingendos ostcndi, ex Iioc
censuerat, priscum in morcm nciiucaliai nielropolrs I^ sncccssoribusmcispiu-stans materiamnniversis, qn;i-
:

in Alcmaiinia crant. Angli;ievetus!isdnabusme:iopoli- litcrde c;ctero nsipiead cxituni inuiidi ct census illos
bus, Cantuaria et Eboraco, recensitis, anlislitcs S(Oii;i' dcscrib;inl, qui siiisde novo lemporibus stalucntnr.
,

ut pote oinncs exeniptos, nulli melnq^olitaj subjici!. Vcliiii C(iui(lcm isla oinnia in Ccnciiim convcnirc,
Nam iisfpie ad Sixlum IV archiepiscopi ho!;oiciii qiiciiialiiioduin dc sc ipsc tcslatur, ncniine omniiim
sancti Andie;T! pncsul non cst asscculus. Prictcriuiili aiitchuiicdicm scciisopinantc. At pradieiidajaliquan-
au:em non debet, Scotos cpiscopos a Coelestiiio III tispcr asircs simt Aliiiuo sni paiitcr tcsli.
exemptos inisse anno 1192, quod codicis ;ctatem de- VIII. Patria sc C:ijclanum csse latclur, diiniRidiar-
.nonslral. Iliberniam a niagna Brilanniasecernit, nic- di longo temporc post Urbcvctaiii cpiscopi, libcralium
tropolcon inslilutionis rationc lial)ila in rcgiiis scjtlcii- arliiim nwigislri, sc fralrcm fuissc ait, cl post uior-
trioiKdibiis. Qiiainvis enim Dani;c inciropolim Lrb;i- tciii aviiiiciili sui monadii, iii magislciio adjntorcm.

iius II instituisse dicaliir, tamcn Iniioc( nfnis \\\ Ciim aiitcin Richardus fralcr cjns cpiscopatum sil
{Ilegest. lib. cp. -119, p. 2i7) Adii;iiii IV ct snc-
i, adcplns aniio ll7o aiit sc(piciili, ut constal ex mo-
ccssornm piivilcgia tanluin mcmorat ; duasqiie re- nnmcntis :ip. Ughdlum (//. Sac. tom. 1, p. 14G8),
liquas Eugenins III instituil anno 1448, seu tricnnii ipscipic post ea leinpora aiccrsitussitRomam, hucigi-
spatio anle ordinalionem IIibcrni;c, quam idcm pon- turvenit confirmaia j;im;vlale. Voiiaiiis aulcin in Ur-
tilcx fecit persnuni lcg;ituin. Dcscriplioncm (lualnor bcin fuil, (piod sni siinilibus oiniii tcmpore co iligisse
mctropolion IIil)erni;e tunc prinium instilnlarum conipLMtum cst, fama, ul arbilror, pncnuntiante in-
von. c.iiil. Baronius (II.M^n. i) vi.lit in bibliolhcca defcssa cjiis sludia. Elciiim collcgcral no\cm libvis
 » A

/,r,n B. CAROLI MAGM OPP. PARS I. SKCTIO in. ;5G

ulilia nuill.i PX Pnliibiis et Conciliis, de qiiibiis lo- adjecerit lahori alieno. Forlasse, inriuam; si enini
(liieiis: « Adjimxi, .'lil, (iuosdam necessarios caiioiies, geniiinus libcr Censmim, de (pio i|>semet pnefatur,
quosiletliversisPatrMiiiopiisculisnonoiiuiibusperviis, existeret, ab Albini;ino parum aut nullatenus discrc-
iiccin eilitioiicGralkini retlaclis, cum laborecoliegi. paret. Qui aiKein Miiratoi ii opeia antc annos aliiiiiOi
Duosaulein decimum elundecimum,
libros exlremos, prodiil (.i«/. Ital. toni. V, p. 851) scriptus videlur
confecil tempore Lucii III ([ui ad summum las-
Romse a post annos circiter cenlum ab edilione Cencii Ho- :

tigium est evectus aimo M8I. Eosque idem auclor norius enim (iiiarliis ibi o^ciirrens, ad Petri catlie-
tauli faciebat, ut novem praecedentes prae iis con- dram non ascendil ante annuin 1285. Cum aiilcm
temptui baberet: « Quos, inquil, cum componercm, codex omnium facile antiqiiissimus, quo Panvinius
([uia pauper erat intelligenlia, securius peto super usus fuit (Corf. Vat. 5924) bodie exslans in labulario
bis et aUis ineple prolatis ab ea legenlibus veniain. Molis Adrian;v, piivilegium exbibeat (pag. cccci.xxx)
Omnia supradicta factafuerunt iiiconstanlis setatis et dalum a Carolo IV Aug. an. 13G8, editum a Lunigio
iiifirma; scientisc. Cum aiilem factus sum vir, meri- {Cod. It. Dipl. lom. II, p, 791), Muratorianus muho
tis peccalorum vocatus sum ad Romanam Ecclesiam, rccenlior baberi debet, neque ullatenus ascribenilus
e( ex lunc soUicitus fui, etc, » ut principio dixi. Hiec Cencio. Quam rem comprobat discrimen illiid iii-
Albinus iii prtefalione codicis sui, cui lituliis Inci- : gens eidcm cum Alhiiiiano intcrcedens. Monetarum
phiut gesta pauperis scltolaris Albini. De libro x ali- genus plerumque aliud niaxima in reccnsione cen-
;

qiiid cursim delibabo. suum discrepantia ordo episcopaluum alius

;
et ;

IX. Orditur a Francornm regum donalionibus, proviaciarum mislura non semel olfenditur. Pr.'e-
palrimoniis ac domociillis ex Libro Ponlilicali de- ; n lerea consuetudo locandi oblaliones, quam Muralo-
iiide iectorem admonet quod « ([v.x sequunUirsumpta riiis seorsim una cum diplomatiims r(;censuit, pr.e-
suiit ex toniis Laterancnsis bibliotbecc, el qiioniam fert bunc titulum omnino falsum De proventibus
:

qiiedam propria noiiiiiia palrimoniorum in eisdem quos dominus papa recipit de Confessione beati Petii,
tomis alia ex loto, alia ex parlc nimia vetustatc con- et basilica S. Sanctoruni circiter annum 1220. Qui si
sumpla sunt, in loco pioprii nominis vel e\ tolo, coiifeiatur ciim scqueiitibus conducloris oblalionuin
vel ex paile nullalLMius legi pi)luit apposiUim est, oneribus, utcunqiie ibi misciandum in nioduin mii-
tbela, (le qiia poeia dicil: lalis, iisdem minime rcspondcre deprebcndetur.
miilium aiite ulias 'm"e\\x littera liieia
Forlasse localio ista sancta; sedis dignilaiem i\(ti\e-
! »
cere visa est. Al vel centcsimo sexto posl aniio
Postea vero recenset paliinioiiia et massas sitas Ih Joannis XXII litterje vicario Urbis episcopo Viier-
lerriloriis Lucano, Pisano, Carfagnana\ Rosellar.o, biensi {Bult. Vat. lom. I, p. 272) secus doccnt :

caiterasque censuum acquisiliones usqiie ad Grego- <iSi, prout lu, frater episcope, nos pcr tuas lillcras
rium VII. Decimi praescrlim saiculi, cum Tusculani consullasli pro noslr;e canier;e commodo m;igi3
,

comites jus omne sanclie sedis usurpasse dicunlur, expedire viderilis, arrendare, seu ad lirmam dare
plura exhibet documenla. Sint instar omiiium illiKi jura omnia, redditus, et provcnUis ac obvenlioncs
honifacii VII pseudopoiuificis aii. 984 « Item in alio :altararialus, seu helemosinaii;e l)asilicai principis
tomo ejiisdem carliiiarii legitur VII papa Bonifacius apostolorum de Urbe, quam quod illa per nos colligi
locasse caslellum Pelram perlusam cum omnibus ei facere, seu levari Volunius autem, quod de
perlineiuiljus cum placito, el dislricto eorum, et - quanlitate pecuni;e, pro qua arrendatio, seu ad
glandat co, et berbatico lam de eodcm casieilo qiiam ^ firinam datio fiet hiijusmodi an seii quibus personis,
de villis ad se perliiieiitibus. Situm est in terriiorio pro quanto tempore, ac sub qna eliam cautione il-
SilveCandide prestat annue decein auri solidos. »
: lam contigerit lieri, per veslras palentes litlcras, vel
El illud seiiuenlis anni : « Item in alio tomo sub inslrumentum publicum, nos plenarie informelis. »
Joliaiine XV papa, Dagonejudex el Ote senatrix, et Quamobrem de venerabili anliqiiitate nil movendum
filii eornin Misica el Lamberlus legunlur bealo Petro crat nam si quae a sequenliuin ;Tolatuin moribus
:

contulisse unam civilalem in inlegr., quai est cbi- abhorrent, deploranda polius eraiit prisca lempora
.-

ncsne de provincia Polanorum cum oinnibus suis quam emendanda, quod ca.-'lias intcgritasque bisto-
perliiieii!iis iofra bos aHiiies, sicut incipit a primo rise vetant fieri.
iatere ioiiguin mare, line piuzze, usque in iocum qui XI. Ea propter Colleclioms priorom illam partcm,
dicitur russe el line rnsse exten(iente usque in
: quam Albinus ex Romano Ponlificali cxlviiii in
Craccopin, et usque ad tlumen Oddere, recte in io- siium codicem retulit, excerptam videlicet ex tomis
cum qui diciUir alemure, el ab ipsa alemura usqiie chartaceis bibliolhecGe Laleranensis, eidem asse-
in terram milze, et a line milzc recle inira Oddere, rere non ausim. Characteres quippe antiquioris col-
el exinde diicenle juxla lluinen Oddera usque in lectoris in ca insunt, qu;e aut Gregorio VII siiper-
pnedictam Civilatem Scbinesgne. » Post cbarlicios slile, aut continuo post ejus mortein fuisse faclam
istos touios bibliothecte, ad pontificuin rcgesta se oslendunt. Ea, tam in codicc Albiiiiano quam in
verlit Honorii I, Gregorii II, Zacliari;e, Alexandri II edito apud Muratorium, incipit « Hadrianus papa :

et Gregorii VII. Ac trium qiiidem prioruiu nonnisi opliuuil a Karolo, » etc. explicitque « Item in ; :

locationes massarum ac fundorum recenset. Alexan- D quodam ihomulo Lateran. inler cetera Spicioneiis
dii autein II ei Gregorii VII census regum ac prin- dux Boemie accepit licenliam a papa Nicolao sibi
cipuin Angliie, Gallias Ilispaiiiic, Saxoiiia', Hun- portandi mitram, et promisit se dalurum omni aiino
gari;e, Russia», Dalmati;c et Ci'oati;e numeral. De- cenlum libras argenli de lerra sua sub noniine cen-
iiide pi'ose(iuilur ciim diploinatihiis, cliariis, jura- sus. k Scd anle liaiic supivmam parlem ex tolo se-
menlis aliisque anliqiiis nionumcntis, (iu;e claudit ptinii Gregorii Regesto allatis pliiribus bycc siib- ,

cuin excerpto ex bisioiia ccclcsiaslica, quod mox jiciunlur « Ex synodo babila in Dalmatia a lega-
:

sequetur. IJt aulem paiicis inulia complectar, qu;e tis VII pape Giegorii, scilicct a Zcbizone lunc mo-
Ceucius anno iI92 se collegisse ait, antc annos mi- nastcrii SS. Boiiifacii et Alexii ahbate, nunc vero
ninuim ocU) aul decem Albinns collegeral, et deci- Cesenale episcopo, necnon el a Folcuino Forosim-
miira in iibrum sui coJicis retulerat, in cujus calcc pronii episcopo. Qu;e synodus babelur in archivo
post Notitiam provinciarum, de qua diximus, lihruin sacri palalii Lateranensis. » Qu;tc eiiam exslanl
Censuum qiii lunc existebaiil, el nunc primum in lu- niodico cum discrimiiie apud Baronium (1076, n. 06).
cein ediuir, eollocavit. Igitur Lalerancnsis hibliotbecai foruli exculiehanUir
X. Quai cum ita sint, ncmo, arbitror, assiiiuos posl annum 1083. Non eiiiiii ante euiii aniuiin Ge-
labores Albini, qui velustis iicel monumeniis coUi- bizo Dahnaliiia lcg.Uione functus, episcopalcm di-
gendis assueius, plures taaien aiinos in iis qu;e ad gnit;item a Gregorio codem obLiiiuit. Alidous autem
sanclam sedem per.inent rcceiisendis insumpsil, non aiiclor, scd exscriplor purx pu:;e biijiis piim.iJ
Cencio aJjuilicabii, qui foriassc aliquid ad suiniiuuu colli.'Ctionis habcri delet. De caMeris qiiainpUirlinis
 COD. DIPL. - MONIJM., ETC, SEU COD. CAROLKNUS. — PROYINCJALE VETUS. 4N8

iiominienlis qiix' seqiuinUir, non

esl cxpeiiiliini ju- A simam Albinianam improbasse. Tanti enim non eral
iliciiunfene, nnm pkira ab aliis collecta invtinerit, Cencius ut cum Albino eriidilione ac diligentia
, i

an singula ipse collegerit. Istud pro certo aflirmari compirari valeat, qui, quanquam de se demisse lo-
polest, quod antequam Cencius Camerarius ederet quilur, Gratiani t;im;Mi opus imperfectum esse sen-
suum Libruni Ccnsuum, antiquis lot monum?niis sil, et lalia congessit monumenta qux. ingeiiiiim he-
reierlum, h;icc jam, paucissimis excepLis, ab Albino bes non designant. Si (lu.unio ;ct;fs prof 'ret libruni
coliecla fueranl. genuinum Cencii, tunc pUuium liel quam proximo
Xll. Eugenii etiam III (non i, nt perperam legi- intervallo a veritatc dislcm. Etenim tam edituin
tur in pncfalione Cencii; nam saucti Eugeiiii revo quam mss. in codd. tributum Ce;icio colleclio alia
qua vicarii, qua successoris sancli martyris Marli- pra!cess(n'at Nicolai Roscllii Tarraconensis ord.
ni I non conveniunt, qui^c Cencius narrat), el Adria- Praed., vulgo c;ird. de Aragonia, qui n;iUis anno
ni IV lemporura localiones, cliartulie censusque , 13i4. obiit suprcmum diem l5'o2, ul esl in codice
reperiuntur ab Albino in libro xi el ul-
alii collecti prajstantissimo , facileque omniuni primo nuno
,

(imo CoUectionis suie. Quorum nonnulla invenientur ispud emineiitissimum Passioneum, brevi cuin aliis
infra, nonnulla parantur prelo, inserenda o;)eri pluribus codd. in Val. bibliolhecain infcrendo. Cui
qnod propediem editurum me in lucem confido De : quiJem coUeclioni hic titulus prserigilur : « Pr;ie-
prcvslantiu bctsilicw Vaticana'. Pr;e aliis Ordo Ro- sentem librum ordiiiavit el scribi fecit reverendis-
nianus genuinus apad Alliinum proferetur tam (ie simus in Chr. Paler et Dominus D. Nicolaus card.
festis diebus quam de coronatione Roinani ponlili- Aragonie, quem compilavit ex diversis registris, el
cis :qui fcede inlerpolatus in libro Censuum Cencio n ex libris camcre aposlol. et ex aliis eliam lihris ei
ascripto, Panvitiiiim prius decepit, postea diplomati- cronicis diversis cum magna diligenlia et labore. »
caa scienliie facile principfm Mabillonium. Quorum Unde in posteriores codices libri Censuum non pau-
ulerque minns sol rter palrocinatus est falsis lol ri- ca derivata esse conferenli persp^ctum erit. I-n utri-
libus in eum Ordinem introductis. Interim Proviu- usque opusculi cdilione ho.c discrimen esl servalum,
ciaie et Librum Censuum exhibeo cx libro dccinio, ut scilicet Proviuciali, quod maxime necessarium esl
oclo minimum annis ante Cencium conscriplo. Qucm ad monumentorum qu;e iu Iioc voluminc conlinen-
Cencio cidem non patuisse ncmo niihi persuaseril: tur iliustralionem, variantes lectiones opusculi per-
auctor siquidem non alia de causa vocalus fucrat quam similis annis aliquot poslerioris cum brevibu;
Roinam nisi ut sanclai sedis utilitatibus navaret
, noiis subjiciantur. Ceii.^uale autem purum ac sim-
operam; cumqiie cjusdeni Cencii aequalis esset, crc- l)Iex, quale est in codice, erudito lectori exhiLea-
ditu procliviiis est in hujus labores illum invasisse, tur, ut ipse interprcs atque judex csse possil.
quajn caiteras inler cjllectiones Censuum accuratis-

PROVINCIALE VETUS
SIVE

ECCLESIiE UNIVERSiE PROVmCIARUM NOTITIA.

EXCERPTUM DE IIISTORIA ECCLESIASTICA. C H inter Aipes coiislilula =>. Quaria AIpcs Golhie a
Italia dicitur a Italo rcge. Hec et Ausonia nuncu- Gotio rege dicunlur. Quiiita vero provincia Alpes
patur ab'Auxo Ulixis filioi Ilalia ergo patria , sive Golie nuncupatur, in qua Janiia civilas sila cst *>.
regio Romanorum a Cirtio in Eurum exlensa, habet Sexl.i quoque proviacia Tuscia nominalur, in qua
ab Africo Tirrenum mare, et a borea Adriaticum Roma consistit cui adjcngilur Imbria, in qua est
<•-
:

sinum. Ab occidente autein obicibus Alpiiim obriii- Perusium, et Spoletum. Septima autem provincia
tur. Porro AIpcs a Gallico mari supcr Ligustium Campania ab urbesumit inilium, etperstringit usque
sinuin exurgentes, primo Narbonensium fines, de- ad Siler fluvium habelque opulenlissimas urbes Ca-
,

raum vero Galliam Relhiamque sccludunt, doncc in puam alq-dc Neapolim J Bricia provincia a quadam
:

sinu Llburnio defingantur. Habet etiam Italia pro- ipsius reginaproviiicic voc;Uur e. Octava est Lucania,
vincias xviii. Quarum prima Ilistria nuncupatur. ciii conjungitur Bricia a Sile fiuvio usquc ad
frclum
Secunda Liguria a leguminibus vocitalur, quoruin Sicuhim, superiora Tirrcni niaris perstringens, in
ferax esse probatur : in qua est Medioiaiiuin alquc qua Petiilanius et Rcgiuin posile sunt civitalcs. ]Non;i
Papia. Terlia Rethia prima, cui coimectilur Rcthia veio provincia in Alpibus Apenninis f sita est. De-

NOTyE.
a In Notitijs oninibus^Rli.etias duas inveniri com-
D Pralill. {[list. Princ. Lang. tom.
Lp. C), hc-cc ad rem
perluin est, Rlietiam I, Rlietiam II. iiostram scribit : Indicavimus etiam propler ecclc-
<i

b Cotlias Alpes in duas provincias dividi

iiunc sias beatorum Petriet Pauli aliquantas nobis trabes
primum audio. necessarias esse; ct ideo Sabino subdiacono noslro
lii Nolitia eliam Cod. II reginai Su;!C. Scliclstra- injiinximus, de partibus Briccorum aliqu-inlas iiici-
tius h;iec legit. Id autem pugnat cum Nolitia imperii dere. » Non i,.^iUir novuin Bricia provincia : iiovmn
c;uterisque omnibus. In Latio enim elCampania urbs alque iiuuuiitum /?rifi« Regina. Ca.Herum Biutiacuiii
Roma poiiitur. Lucaiiia unam provinciam cnicil.
^ Campama Romana cum Campania Felice, qu;e f
Alpes Graias et Pemiinas nullo discrimine ap-
audit Terra Laboris ,
perperam conjuiigitur. S.;d pellalas, Galli;c provinciam fuisse conslat, cuju;
insciti* sjeculi dandum est aliiiuid. Cum
vcnerimus luetropolis Taranlasia. Pancirol. [ad Notit. c. G8) :

ad Ollonianum diploma ejusdem fere a;tatis, Cam- « Alpes, ait, Pemiiiuic ct Grai;ie ultra moiites Cotios,
paniam Ro;iianain ignorari videbimus. seu montem Cinisium, ubi sunt Allobroges, sivo Sa-
e Argutum interpretem Sanclus Greg. Magnus in
!
baudi, ct Taranlasia, ac pars Ileheliormn. > In seq.
lilteris ad Arichim ducem Bcnev. (iib. x, cp. 24} non etiam Notitia int(>r Ilali;e provincias ulliina rccensc-
juxla edil. Labbci, qui mendose halict Britaunoritm, lur, coiitra iiolit. iiiiporii.
ted iiixta exceipla ;ili Ilist. P;mli Wariicliidi ap.
Patuoi. XC^lli. lo
 »

m B. CAROLI MAGNI OPP. PARS I. SECTIO III. m

cima aulem Emilia nominatiir hcc incipil inlor :
X INCIPIT NOTITIA.
Alpes Apenuinas, et pcri^il juxta Padi (liieuta versns
I.
Kavennain, et liis locuplelrluis nrbihus (lecoralnr,
riacenlia, Parma, Bonouia, et Cornelii Foro, quod I.N ITALIA rUOVINClE SUNT NUMERO XVll ".

inodo castrum Imolas appellalur. Undecima autem

Flaminia vocitatur, ct est intcr Apcnninas Alpcs.et Campania Capua. Tnscia cum Imbria^.
in qua est
inare Adrialicum posila cl in easita eslKavenua " '.
:
Emilia *. Flaminia, inqua est Kavonna. Picenum.
Duodccima vero est Piccnushahens ab austro Apcn- Liguria, in qua esl Medioianiim. Venelia cum ystris',
ninos moutes, et cx aUera parte Adriaticum mare, iu qua csl Aquilcia. Alpcs Cotic '". Samnium. Apii-
lia " cvimCalahria, in (pia est Tarentus '^ Brutlia
'*
cl porrigitur nsquc ad Piscaniam. Apcnnine aulcm
Alpes per mediain Italiam pergenles, a Punicis, hoc ciim Lucania. Kctia priina. Kelia secunda. Sicilia.
esl ab exercilu Annihalis qui pcr eas transiium Sardinia. Corsica. Alpcs Craie «^.
,

habuit, vocitanlnr. Tertiadecima quoque provincia CALLIARUM PROVINCIE SUNT NUMERO XVII **.

Valeiia nuncupalur, cui est adnexa Nursia. Hujus VicMnensis. Narbonensis L Narbonensis 11. Aqui-
eliam pars occidua Elruria nominatur. Quarta- tania 'M. Aquitania '"* II. Novcmpopulania '". AIpos
decima vero provincia Samnium *, a Piscaria incipit Maritime. Beliigica " 1, In qua esl Trcveris. Bolli-
et inter Campaniam et mare Adriaticum pergit. gica '** 11 in qua est iransitus ad Britanniam '*. Germa-
Hujus caput est Benevenlus civitas. Quinladecima nial,(pie est *" super Kcuum. Germania 11, ut su-
aulem Apulia est ^, consociata sibi Calabria, habens perius '". Lugduncnsis 1, super Rodanum ". Lugdu-
opulenlas urbes Luieriam Sipontum Canusium, , ,
jj „^.„5,5ji^ super Oceanum. Lugdunensis 111, supor
Brundusium alque Tarenlum. Sextadecima vero
,
Ligerim *'. Senona ^*. Maxinia Scquanorum. Alpes
Sithilia est, que mari Tireno seu Jolico alitur.
'^

Marilime"'.
Septimadecima autem Corsica ^ est ct octava- ;
IN AFRICA SUNT PUOVINCIE NUMERO VI.
deciina Sardinia nimcupatur. Sciendum tamen est,
quod Luguriam, ei pariem Venetie, el Emiliam at- Prooonsularis, in qua est Cartago *^. Nuniidia.
qiie Flaminiam vetcres ystoriographi Galliam Cis- Bisanzium " ^. Tripolis. Mauritania Sisifensis. Mau-
'"*.
alpinam appcllavere. Siquidem anliquo Irmporc ritania Cesariensis
Brenmis, qni apnd urbcm regnabat Scnonensem, IS VSPANIA *^ SUNT PROVINCIE NUMERO VII.
cum treceiitis millibus Gallorum ad llaliam vcuit, et
Tarraconensis. Cartaginensis Betica. Lusitania, ^''.

cam usque ad Scnogaliiam supcr mare Adriaticum

in qua est Einerila. Gallilia ''. Insule Baleares.
sitani occupavit cl ibi ab iuvicem scpan\li sunt
:
Tringitania ^^ irans fretum, quod ab Oceano infnsuin
Gaili. Quorum cenlum milia Delplios adcunles, Gre- '*.
terras intrat inlcr Calpon. vel Albivinam «=

cornm gladiis peiicruut. Alia vero cenlum milia

inlra Greciam remanentes, priiniim Galkigreci a can- IN ILLIRICO
^'*
SUNT PROVINCIE NUMERO XIX.
dore corporis, posi.ea vero Galalhe idom suiit appel- Dalmatia snpra mare. Pannonia 1, in qua est Fir-
lali. Ili crgo sunL, quibus scribit aposlolus Paulus. niium '"'. Pannonia 11. Valeria '^ Prevales. Missia "
Alia aulem oenliiin milia in \lalia remanscrunt; supcrior. Epirus venliis ^*. Epirus nomina^^Pampica
Ticinumque, Mejiolanum, Porgamum, el Brixiam Noricus Ripevns supra *" Danubium. Noricus ^*' me-
construenles, Cisalpine Gallie nomen dederunt. Unde diterranea. Favia '^ Dardania. Hermodonlus '^. Da-
Gallia Transalpiiia qiie ullra Alpes Iiabetur, et Gallia C lia''^ Scythia ''" f. Creta iiisula. Achaia. Macedonia.
Cisalpina quc infra Alpes est, vociJatur ^. Thessalia.
ALCTOKIS ADVEKSARIA.
Fianiinia, Aurclia el Emilia a sic
' diclis viris, qui Romam vcnerunt, vocabula trahunt. * Samnites ab

aslis quas ferre solili erant vocautur ; hasta enim Gra;ce senm vociiata est. ' Apulia a prodilore cognomi-

nalur; celeriter enim ibi solis fervore virenlia produnlur. * Sithilia a Siculo duce denominatur. ' Corsica

a duce suo Corso, et Sardinia a Sardo Herculis filio denominanlnr.

VAR. LECT. EX CODD. REG.
* i wu.Cod. 2. ' Umbria 1, in qua cstRoma 2. ^ ^milia. ' His-
In Italia sunt provinoi;c xii. Cod. ;

Iris. '* Cotli.o. " Appiilia. Tarenlum. '^ Bruttium. '* Nomina provinciarum vel civitatum quarnmd.
'"^

rcgionis Galliie. InGallia suiit pr. XVII. 2. '" Aqnitaiiica. '^'

/d. "^ Novompopulana. " Belgica. '" «c/.
'''Britanniam. " (pic est f/(?os/. ^' ul siiperins dcest. super Rodanum decst. " super Ligerim dees!.
^'^

"'
Lugd. IV, qn?e ct Senonia dicitur 2. " Graj;ic. '^ Carlhago. " Bazanzium 1 Byzaziuui 2. "* C:e- :

sareensis. ^' llispania. ^" Carlhagincnsis. ^' Gall cia. ''

Tingitana. " trans intral inter Calvcn, vel
^" Sifminin. '^ Valesia. '^ votiis.
Albinam I. inter alpem, et appenninum 2. ^'' lllyrioo. ^' Misia.
3" nova. '**
Pampica Noricus Ripensis supcr. '"
"Nurdicus. Savia 2. ''^
Hermemontis.
''"^ *'*
Dacia.
''^
Scilia 1. Scitia supcrior. 2. ' In Francia.
NOT.E.
a his provinciisExarchatumproHuxissc,
Duabus ex Q Byzacium, seu Byzacenam provinciam ceh^brojn
'J

ejusque exiensioncm aliam lempore alio visuri su- reddiderunt opiscopi exsules in Sardinia. De quibus
mus suo loco. card. Noris {llist. Pelacj. lih. 11, c. 18, p. 486) vor.ja
i> To(a ex liac doscriplione scicnliam seu cruditio- facions « lngons erat, inquit, apud
: Sardiniam pr;o-
nem aivi illius tcnes. vero diutins immorari
iluic sulum Afrorum numerus; al caileros inter doctrin.o
()liosuin'est. Auclori, ut suimot intcrpros liat, con- el sanctilalis fama emineliant Palres provinci:e By-
cedam ullro. zacen;Te, quorum Dacianus anliquitate, FnIgonliii.>
AlpesGraias seu Peniiinas amovcndas cssc mo-
<; vero Ruspensiscpiscopus scientia primas tenehant. »
e Herculeis Columnis nihil notius in fabulis. Cal-
iiot Nolilia imp. earumque loco Valcriam snbsli-
tuendam, de qua Pancirol. (cap. 55) tradit : «Vale- p3 \n Hisp;iniarum extrema ora Pronionlorium, ot
ria rogio a via et civitale Valeria dicta, qua^, ut tradit Abyla trans frctum in Maiiritania Tingintana erant.
Slrabo, a Tiburlinis inilium cajiiens, ad Marsos et Mendose in Cod. Albiniano, inRegiis vero depravatis-
Corrmium Pelignorum melropolim exlonditur, et sime, ul vides, indicanlur.
nartem Lalii coiitinct. In ea Latii nrbes sunt Valoria Scliclslratius atinotiivit in margine, IUyrici pr()-
'

Boiiif. IV pontif. palria, nunc exslinola, Arseoli et vincias in Nolitia imp. numerari sub dioecesibiis iii-
Alba, prope quam est civito.s Cuculum. In Romai vcro bus, Macedonia, Dacia, IUyrico. At non vidit Hemi-
co:isp.'clu siint Tibur, Pni^ncste, el Tusculum. \a- monllmm et Scijlliiam ex Thracia petilas esso. Ilisce
ieriae melropolls eral An^ilcnuim, iiodieAqiii!a('iola.> cgo provinciis medio a"vo antiqnalis, quarum loc
 .

'IGl COD. DIPL. — MONUM., ETC, SEU COD. CAUOLINUS. — PRO\LNCIALE VETUS. 4G2

IN TRACIV '
SUNT PROVINCIE NUMERO VI. II.

*
Tracia * I. Tracia * II. Misia inferior. Sciliiia EN ADSUNT NOMINA CIVITATUM lURUM REGIONUU <=.

Eiiropn, inqiiaeslConslaulinopolis,queprius
iiiferior.
Provincia Lugdunensis prima habet civttates num.iv.
Licus dicta ", sive Bizantium. Rodopa.
MctropoliscivitasLugduiiensiiim. civitasEduorum
IN ASIA SUNT PROVINCIE NUMERO XII.
civiiasLingonum. castrogabillonense. castrum Ma-
Asia ipsa, in qua est Uinm, id est Troja. Licia. tisconense ^**^.
Gallacia ^ Lidia. Caria. Hellesponlus. Pampliilia.
Provincia Lugdunensium 11 liabet civitates vii.
Pissidia '. Frigia ^ I. Frigia salularis. Licaonia.
tyclades *. Metropol. civitasRolomagensium. civitas Bajo-
c^nsium. civitas Abrincatum. civitas Ebreicorum .
IN ORIENTE SUNT PROVINCIE NUMERO X,
civitasSolariim o, jd cst Sajorum. civitas Lixovia
Siria Cilicie in qua est Anliocliia. Siria Palcstina. rum. civilas Constanlia ^.
Siria Plienice'^ Isauria. Sicilia" juxta monlcm Tau-
Provincia Lngdunensium 111 iuibct civitates num. ix.
rum. Cyprum **. Mesopotamia inler Tigrim '* et Eu-
fratem ". Eufralesia. Hordroene. Sophanie '". Metrop. civitas Turanorum. civitas Cinnomanno-
rum. civitas Uedonum. civitas Aiidegavorum. civi-
IN PONTO SUNT PROVINCIE NUMERO VIII. tas Nannelum. civiias Coriosopituin. civitas Cian-
Pontus polemaicus. Pontus amasia. Ilonorida. Bi- tium <,id esl Venetum. civitas Ossismorum. civilas
cliinia "*. .^flaconia ". Armoenia *^ miiior. Armoenia '* Diablinlum, que alio nomine aliud, vcl ad alia vo-
niajor. Cappadocia. ]
catur " s.

IN EGIPTO'^" SUNT PROVINCIE NUMERO VI. Provincia Lugdunensis IV liabet civitates viii.

Egiptus *' ipsa, in qua esi Alexandria. Angustamnis. Metropolis civilas Scnonum. civitas Carnorum .

Thebaida libia. Steca^-. Libia "pentapolis. Archa- civitas Aulisiodorum. civilas Trlcasium. civitasAu-
dia''. relianorum. civitasParisiorum. civilas Mclchorum .

civitas Neumnensium •"" *>.

IN BRITTANNIA SUNT PROVINCIE NUMERO V.

Provincia Belgica 1 Jiabet civitates iv.

Briltannia '" Brittannia ^* Flavia. Maxinia.

1. II. Metropolis civitas Treverorum. civilas Medioma-
Valenliana " a.
Iridorum, idestMetris. civitas Leucorum, idcslTuI-
Fiunt.simul provincie cxiii. Rcgioncs xi : Ilalia. lo. civilas Veredunensium ^'.

Galiia. Afl"rica.Ispania. Hilliricus. Tracia. Asia.

Provincia Belgica 11 habet rivitates xii.
Oricns. Pontus. Egiplus. Briltaimia ^.
Melrop. civitas Rcmorum. civitas Sucssionum. c:«

VAR. LECT. EX CODD. REG.

• Thracia. * id. ^ id. '^
Scitia. •« lis. .. . dicta, 1. sic dicta est 2. Galatia. ^ Pisidia. « Phri-
gia. 2 utrobique. » Ciclades. '* Siriaj Pheniciaj. " Cicilia. '*_ Cyprus " ortum Tigris. 2. '^ Eu-
phratem. '»Hosdroene. Sophanee. '« Bitania. 1. Bithynia. 2. " Paflagonia. '* Armenia.
Euphratesia.
'9 id. *» ^gyplo. *' ^gyptus. ^'^
Lybia sicca. " Lybia »'* Arcadia " Britannia. *« Valcnciana. I.
Yalentia 2. '' In Burgundia. Archiepiscopatus Lugdunen. hos habet sufTraganeos, Educnsem, Maticonen-
sem, Cabillonen. Lingonen. ^^ In Francia. Archiep. Roihomag. hos habet suff^ragan. Bajocensem, Abri-
cen. Ebrotien. S-igiciensem, Lexovien. Constantien. ^^ In Francia. Archiep. Turonen. hos habet suff"ragan.
Cenomanen. Redonen. Andegaven. Namnecen. Corisopitca. Venetcn. Maclovien. Briocen. Tregoren. Lcon;^n.
^" In Burgundia. Archiep. Senonen. hos habel suff^ragan. Parisien. Carnoten. Aurclianen. Nivernen. An-

tissiodoren. Treccn. Melden. " In Alemannia. Archiep. Treviren. hos habet suffrag. Melen. TuUen. Vcr
dunen
NOT/E.

audiri coppia; Sclnvonia. Dahncitia,et Croa- Hmgaria, multa! profcctoi sunt, mutato pro conditionc tem-
tia, qiias infra iiivcnienius, id tantuni non insisto : poriim ordine, quas inter celebratur Carolo Magno
moneo, Bomanos ponlilices, piMecipue .\driaiunn, tradita anno 774 ab Adriano Ponlifice (Sclielstr.
jura sacra hujus rcgioiiis acerrime propiignasse, ut Ant. Eccl. tom. II, p. 643). In hoc Cod. prior illa oc-
vidcbiinus (Diss. i). currit non modico cam nominum discrimine qiiod
« Qiiare omnium ullima rcgio isia recenseatur in in var. lect. non indicatur opportunius ciiim visum
;

his codicibus, ingenuc fateor me ignorare. cst ecclesiaslicns proviucias Albiniani fere a!vi cx
b Ap. Schclstr. niimcrus regionum, et provincin- alia Notitia suljicerc, cum vari;t; ditioncs agnoscc-
rum indicalur in principio. Ad qua^ iilcm auclor ad- banliir in Galliis, iicmpe Burgundia, Francia, Ale
notat « Non xi region. scd xiii dioeces. conslabat
: mannia, ct Gasconia. Civilalcs provinciis quandoqiie
olimorbisRom.ulpatctcxanliqiiaimp. Roni. Notitia, siiigula;, aut bina', aut etiani plures adjecta; invcniun-
in qua Illyricum in tres diQ'ccscs dividilur. » .\t liic non tur, quas non pra;tercam.
civilis, sed ecclesiastica ilisposiiio dcsignalur. Ea Sagium vulgo Seez lio;]icquc celcbris in Lngdii-
•=

propler Illyricus tam occid. quam or. uipotc sacri ju- ncnsi II seu Normandia, Sajorum ct Sagiornm i i

ris Rom. poul. pro una regioiie habctur. De jurc ilio oinniLus Notiliis appellatur, Solarum forlasse iiuiso
ab Iconomachis invaso dicani iiifra. ( Diss. i, n. x primiim auditur.
scq.) ^ Perinde est de hocVenelum r,ntiqi;oriiin novo no-
<=
Titulus inconsidcrate :ippositus. Quaj cnini ci- niiiie. Utrumque cni!!!, ni fallor, civilalibus illis (uit
vilates enumcrantur, nec nominibus, nequc ordini inditiim nicdio a;vo, quod cl dc Diabiinli alio nomiii;;
rcgionum rcspondent ; pra;tcrea orientales fere om- crcdcnuum vidctur, talia cnim apud aiitiquos non cc-
iics necessario pra^tereuiilur. ciirniiit, solaque iti bac Nolitia lcguiilur.
d Notiliam provinciarum Galli«a Sirmondoprimiiin ^ Iiitcgra ha>c piovincia exclt'il Scliclslratio. Ex
publicatain Pctrus dc Marca in dissert. de Primalu aiiisanlcm Nolitiis, pnrscrtim iVdriani pi\cdicla, posl
Lugdun. quam Labbeus cliam retu'.il in suam coUcct. oclavnm sa!culum nala ilia nomina pcrspiciiui!! cbt.
{Conc. tom. X, p. 540, n. G2. seq.) el Anlonius Pa- h Notitia^ omncscxhibcnt civilalcs vii; undc octa-
gius (374, n. 10. seq(|.) illiistrarant. A Gratiano va Ikcc profluxeiil, ac qiiaMiam cssct non cst exjie
Vaclam aiuiit intcr annum .309 cl 375. UnJe ali;c dnum dcrmirc.
 » .

n. CAROLI MAGNI OPP. PARS I. SECTIO III. m

vilas Calalaiinorum. civiias Veroinandoriim. oivilas A Provincia \'iciincnsis liabel civitalcs xiv.
Alr.ivalniin. civilasCamcraccnsium. civitas Turna- Metropolis civitas Viennensium. civitas Genna-
ccnsiHm. civifas Silvaneltium. civitas Bellovacorum. vensiuin. civitas GtiapoHlana. civilas Albensium
rivilas Arihancnsium. civilas Moriniim, id esl Ponli- nunc VLvariiiin «. civitas Detensium. civitas Valcn-
cum «. civilas Bononensium *.
lianorum. civitas Tricastiiiorum. civitas Vasionen-
Provincia Germania priinaliabct civilales nniucro . . siiiin. civitas Aurasicorum. civitas Cabcllicorum.
Metropolis Magunline sufTraganei sunt Pragensis. civilasAvennicorum f. civitas Areiatensium. civilas
Mcraviensis. Babembergensis. Ehistetensis. Augu- Capentoratensium, nunc Vinclausca civitas Mas- *>',

biliensium ".
stensis. Herbipolensis. Constanliensis. Curiensis.
Argentinensis. Spirensis. Warmatiensis. Verdensis. Provincia Aquitanica I liabet civitntes num. viii.
llildenieensis. Ilalbestatensis. ct Paldcburnensis ^ Metropolis civitas Bitnricnm. civitas Arvennorum.
Provincia Germania II civitatcs liabel num. ii. rivitas Kotenorum. civitas All)ig(Misiiim. civilas Ca-
Metropolis Colonie sufTraganei sunt Leodiensis. dorcorum. civitas Lemovicum. civilas Gahaluni.civi-
Trajectcnsis. Monasteriensis. Misinensis. Osemliru- las Vallanoriim '.

gensis ^ ^. Provincia Aquitanica II liabet civit. num. vi.

Provincia Maxima Sequanorum liabet civitates num. x.
Metropolis civitas Burdegalensinm. civitas Agen-
Metropoli Bisuntine subest civitas Equestrium, id nensiuin. civitas Esiorisinensium. civitas Sanlonum.
est Ne^iduniis. civilas Elvetiorum, idest. Aveiilium. «
^
" civitas Pictavorum. civitas Petrogoriorum
cjvitas rsevidunum. civitasBasiliensium,id estBasilia.
Castrum Vindosnense. castrum Obrodunense. ca- Provincia Noveinpopulana habet civitates xii.
slrara Argenlariense. castrum Rauracense. Portus
Metropolis civitas Ansciorum ^. civitas Aquen-
Abucina ''.
sium. civitas Lactoratium. civilas (ionvenarum.
Provincia Alpium Graiarum, et Peninar. Iiabet civit. civitas Consuranorum. civitas Boatium ,
que est
ntim. II. Bovis. civitas Berannensium, id est Benamu '. civi-
tas Aturensium. civitas Vesalica. civitas Tussa,
Metropoli Tarentasic subest civitas Vallcnsium, id est castrum Bigorra i. civitas Eiioronensium. ci-
id est Octodorus «. Expliciunt nomina civitaluin re- vitas Basaticum '.
gionum ^"
''.

VAR. LECT. EX CODD. REG.

* In Francia. Archiep. Remensis hos habet suffraganeos Suessionen. Caihalaunen.Cameracen.Tornaccn. :

Morinen. Attrebaten. Ambianen. Novioncn. Sihanecten. Behiacen. Laudunen. « In A/emaMJfl. Archiep. Ma-
gimtin.hoshabet suffragan. Pr.agen. Moravien. Cisteten. Herbipolen.Conslanlien.Curien. Argentinen. Spiren.
VVarmacien. Verden. Udesimen. Alberslaten. Paldcburnen. Pandeburgen. ' /nA/cmanirt. Archiep. Colonicn.
hos habet sufTrag. Leodiensem. Trajecten. Monasterien. Miden. Oscumburgen. " In Burgundia. Archiep.
Bissuiitinns hos habet suffiag. Basiliensem, Lausanen. Bilicen. ^ In Alemannia. Archiep. Tarentanen. hos

habet suffragiincos Sedunen. Auguslen. « In Burcjundia. Archiep. Viennen. hos habet suffr. Valentinum,
:

Vivarien. Diensem. Gratiopolitan. Maurianen. Gebennen. ' In Francia. Archiep. Bituricen. hos liabet
suffr. Claromonten. Thenen. Carturcen. Lemovicen. Mimatcn. Albigen. Anicien. « /n Francia. Archiep.
Burdegalen. hos habet suffr. Pictavenscm, Xantonen. Eiigolismen. Petragoricen. Agennen. * In Gasconia.
Archiep. Auxitanus hos habet suffr. Aquen. Lecloren. Convenarum, Consuranum, Brigorien. Oloren. Vasa-
len. Bajonensem.

NOT^.
a Chrlsloph.Cellarius(Geo(/r. «««,!. II, c. 5, p. 241) Romani
C septuaginta ibi constiterint pontifices, quo
phires vidil Nolitias civitalu;n Gallise. In uiia legit tempore eorum Joanna Roherti
juris esse coepit. Nam
siinpliciler, nl Sirinondus, civitas Morinum; in alia, Siciliae regis hajres et neptis anno 134G civitatem il-
civitas Morinum Tarvanna Pontium ; rursusque in aiia, lam atque jura ejus omnia vendidit Clementi V octo-
Morinorum, idest Ponticum, quji fere concinit
civitas ginta milliuin florenorum auri prelio, pro iis tempo-
cnm Albiniana. At subjicit t Unde cognomen sit : ribus satis amplo. Quare Comitatus Venayssini anti-
Ponticum fatelur Valcsius se ignorare, quioris juris sanctse sedis caput evasit, metropolis
t Bamhergensis ecclesioc fundatio, de qua dicam suldnde effecta, cui tres episcopi suffragantur.
6 Vindauscam norunt geographi Gallicani, e ciijns
infra, non cst anliquior sancto Ilenr. Aug.; quare
Nolitia ista ex anliquiori descripta videtur s;Tec. xi, ruinis Carpenloractem cmersisse aliquis eorum pu-
quam sequenli Albinus in suum cod. retulit. tat. Si aulem codici haheatur lides, civiiati nomcii
Vinclausca, et quidem medio sevo, quare Carpento-
<: Laudatus Cellar. {ibid. p. 158.) legit in Notilia :
ractis Plinio etiam noti oppidi , origo veluslior eo
civitas Vallensium Octodoro, jiixta denominationem
cognomine. Eam(jem civitalem esse unam e trihus
Cod., alibi enim audil Octodurus, ut etiam in itiner.
suffraganeis melropolis Avenionensis neminem lat(H.
Anton.
Qiut in velcri Notitia Sirmondi erat novissinia,
li
«i
Ni qiiid deessem fidei cod. ruhricam hanc po-
cl iii Nolitia Adriani inlcr suffragaiieas prima rccen-
sui, quani nescio cur Notiti;e auclor, seu Albinus
sebatur, ipsa jain metropolis facta erat post oclavum
ejus exsciiplor, ante scptem provincias Galliarum
s;icc. an. lOOS.Concilium ibi celebratuin ab Hiig. Can-
constituerit, nisi forsan civitates jiriori Notitise re-
gionum non responJcre denium sensit. j) dido card. S. A. L. hunc tituliim pneicfert: A. lOGS
Inc. D. N. J. C. factum est Concilium apud Ausciam
« Idem Cellar. (p. U8) de Gallicanis Notiliis lo- civilatem melropotilanam ; ap. Labb. (tom. IX, p.
qiieiis : « In quibusdam, ait, additur Vivarium, aut 1195).
nnnc Vivarium, et in veteri chronico apud Valesium, i
Pancirol. [Not. imp. Occ. c. G8) ex itinerario
civitas Albensium qua et Vivarium. > Unde patet, hu- duodecim civitates enumerat quas inter Doatum ,
jusmodi cognomina, et additiunculas Albino acceplas quod est Bot, el Beranensium, id est Benainas.
non referri. j Idem hanc civilatem appellatam invenit Tarsau-
f
Infra inter provincias Hispaniiie, et in libro Cen- bicam Traluuorram. At in Notitia CcUarius legil:
suura h?ec civilas appellatur Avinio. Quando id nomi- civitas Turba cum castro Bigotra, quod in aliis Noli-
nis civitali Avennicor. factum fuerit, disquirere nihil tiis iiullo ferc discrimine occurrit Sirmond. Pag. ,

aUinet, cclcbritas polius atlendi debet , cum aimis Scbolslr.

4Gj COD. DIPL. — MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLLNUS. PROVI^CLVLE YETUS. itHi

Provincia Narbonensium I liabel civilates num. vui. A Quinque Ecclesiaruin. civitas Guaradiensium. ci\i-

Metropolis civitas Narbonensium. civilas Tolosa- las Morisennensium '*.

tiuni, id est Tolosa. civitas Beternensiuni. civitas Metropolis civitas Colocicnsium. civitas Ultrasil-
Agatliensiura. civitas Neuniasensium. civitas Maga- vannensium. civitas Zagabriensium "^.
lonensium ». civitas Lutevensium, id est Loteva ca- CIVITATES DALMATIE ET CROATIE SUNT NUM. ST.
struni. castrum Utiense, id est Astituecense ' ^.
Metropolis civitas Salona. civitas Jadera. civltas
Provincia Narbonensium II liabet civit. num. vn. Scandona. civitas Tragurium. civitas Belgradum.

Melropolis civitas Aquensium. civitas Aptensium. civitas Arbum. civitas Absara. civitas Vecla. civi-

civitas Regensium, id est Relus. civilas Forojulensis. tas Sissia. civitas Ragusium. civitas Catara. civitas
civilas Yappensensium. civitas Sejesteriorum. civi- Stagnum. civilas Mucrona. civitas Bosna. civitas
tas Anlipolitana ^ Dulcimium. civilas Suacium. civitas Antibaruni.
civilas Delracnia. civilas Nona " ^.
Provincia Alpium mariiimarum liabet civit. num. viii.

Metrop. civitas Ebrodonnensium. civitas Dinien- IV.

sium, idest Dina. civitas Rigomagensium. civitas
IN IIYSPANIA.
Solmensium. civitas Saniciensium, id est Senasio <=.
civitas Glannalena. civitas Celemensium. civitas Metropolis civitas Toleluin '. civitas Metesa. civi-
Vinsiciensium, id est Ventio '. tas Accis. civitas Asti. civitas Urci. civitas Don-
gasti. civitas Uici. civitas Satiba. civitas Denia.
IIL ^
" civitas Valentia. civitas Secobrica s civiias Arca- .

CIVITATES UNGARIE NUMERO XII.

bica. civitas Corapluto id est Calatrava i^. civitas
,

Metropolis civitas Strigoniensium. civilas Agrien- Seconcia. civitas Osma. civitas Secobia. civilas
sium. civitas Nilriensium. civitas Waliensium. ci- Palentia. Hee civitates sunt suffraganee Tolctane
vitas Jeurtensiura. civitas Bespennensiuin. civilas sedis numero x el viii **.

VAR. LECT. EX CODD REG.

In Gasconia. Archiep. Narbonen. bos habet suffr. Carcasocn. Biterren. Agathensera, Lctovcn. Tholo-
•

sanura, Magolonen. Nemausen. Ulicen. Elnen. * In Burgnndia. Arcbiep. Aquen. hos habet suffr. Aptensem,

Regensem, Forojulen. Vapicen. Sistericensem. * In Burgundia. Archiep. Ebredunen. hos habet suffr. Di-
gnensem, Mitiensem, Antepoliianum, Glandecen. Senecen. Valinen. * Archiep. Strigonien. hos habct
suffrag. Agrien. Nutrien. Varicn. Jarien. Quinquecclesien. Vespriminien. Archiep. Colocen. hos haijct **

suffragan. Ultrasilvanura, Bagabrien. Waradien. Ceradien. " Archiep. Toletanus hos habet suffr. Segunti-

nura, Oxoniensem, Burgensem , Palentinura, Sagurbien. Segobien. Concensein.

NOf^.
a In Notitia
Sirmondi sex tanlum civltates tribuun- retur ; nisi cominuiii oranium sentenlia Alcala de
tur Narb. L Agatha enim et Magalona non recen- Ilenares Complutum, Oretum vero Calatrava audi-
sentur. De haruin ultiraa Cellar. (1. ii, c. 2, p. LiT) rent, quse scilicet nomina Saracenicaeinvasionis lem-
« Quai in insula, inquit, sita est civilas Maijaloncn- ^' pore iis civilatibus, ut aliis pluribus, accesserunt.
sj«m, ut in Nolitia vocatur, sive Macjalona ut sepa- Ad Beatiam quod attinet, civitatcm videlicet in Ore
ratim appellatur a Theodulfo ( Paraniesi ad Judiccs tanis locatam a Ptolemoeo, nulla dubilalio est quiu
vers. 153), magis ad medii cevi geographiam perti- eadem ex causa sileatur in codicc. Nam conslat, In-
nel, quam temporura anliquorum, in quibus nulla noc. IV anno 1244 eam translulissc Giennium, quod
ejus raentio reperitur. > Et revera in Notitia Adr. iiomen Mauri fecerant Mentesa'.
quae ad oclavuni ssec. provectum altinet , in Narb. ^Secobricam in divisioneWamboeprsecediiyfl/^TJff.
et Agatha, et Magalona reperiuntur. Hanc vero a Mauris excisam esse animadvertit Gar-
1* Idera Cellarius Lutevam affirnians non esse op- sias, sedemque ejus una cum Arcabricensi pariter de-
pidum posterioris sevi, ejus quippe meminit etiam solata Iransklara fuisse Concliam, munitissimum ca-
Plinius, laulat Notitiara, qure unius litterulse discri- stellum expugnalum,erepluraque Maurisab Alpbonso
mine cum Albiniana concinit civitas Lutevensium,
: IX, qui in civitateni illud vertit. Faclura id traditau-
id est Luteva castriim. Sccus est de civitate allera, cloritate Lucii III. Mariana auctoritate tanluin Roni.
quam notal H. Valesio videri Vindomagum Ptol. qua» pontilicis factura tradit (lib. xi, cap. 13). Didacus de
postea Ucecia, sive Ucetia dicta fuit, namque in No- Castejon ( rfe Primat. Tol. tom. 1) inter pontilicusu
titia appellatam invenit caslrum Ucecense. Quod nia- diplomata Urbani III, qui Lucio successit, lilteras af-
ximo ab Albiniana distat intervallo. fert Concham sedium episcopalium ullimam rcc('n-
Cellarius in sua Notitia legit Sanicio.
<=
sentes. At successores Urbani Coeleslinus et limo-
d Civitatum numerus idem in Notitia Miionis abb. centius 111 secus docent: i Complutenscm, aiunt, pa-
quam subjeci Albinianse, nomina tantum varia , ut D rochiam, et Concham ei, lanquam inetropoli sulxlitas
per te ipse vides. esse decernimus cum terminis suis, nccnon ct eccle-
e
Pleraeque infra invenienlur in Histria supra ma- sias oinnes, quas jure proprio ab antiquo possedisse
re, et in Sclavonia; Jadera videlicet, et Ilagusium cognoscitur; confirinantcs cpiscopales pneleroa se-
honore melropolitico insignes, aliieque iis suffraga- des, quasin pra;senliaruni jusle el canonice possides,
nese. Cum aulem varia multiplexque earum hisloria scilicet Palentiam, Secoviam, Oxomam, Seguntiam. »
ahs re nostra sit, neque expcdiri possit in notis le- , liaud ita multo post Concham quoque cpiscopalem
ciori integrum per ine erit Dalniatiam veterem re- fuissc constat ex Noliiia abb. Milonis, quam subjeci
putare; mihi eiiim est satis Dalraatiam raedii a;vi Albinian;ie. At Lucii 111 auctoritate factum gratis as-
non iiegligere, quod faciam infra. seri, quidquid sit dc Urbani 111 litleris, Albini silcn-
f
Divisio piovinciarum a Waraba rege facta Ore- lium testatur.
tum habet loco principe inter suffraganeas, deinde h Non Complutum, sed Orelum, ut nuper aiebam,
liealiam, qiiarum ulraciue desideralur in cod. Oretum versum in celebrc id coenobiiim. Mariajia (lib. xi, c.
tamen, hodieqiie celebre oppidum, ut ait Garsias, ob G) rcm tolam brcviler enarrat: Rayniuiuhini videlic et
ciienobium insigne militiae Calatrav.c, Saraccnorum abh. Cisterciensium Fiierii ad Pisoricam, suadeiile
lempore Calatiava dici co!pta csl. Cellariiis hanc monacho Diogo Velasqiiio olim claro Alphonsi mi-
esse Taraplue interprelalionem, aNonio iniprobatain, lile ac pecuuiis atijuvanle Joanne Tolet. aichiep. Ca-
tcstatur (lib. ii, c. 1, p. 79). Quarc id cognomcntmn latiava Mauros expulissc. Qiiamolircm »T.r, ul pra-
p.iuIo infra tributum Complulo haud absonum vidc- mium }abori cssct, Calatravw principatum cum s«/'/t"-
 :

4)57 B. CAUOLI M.VGNI Or*I\ PAIIS I. SECTIO IH. •im

Molropolis civitns llispalis. civitas Ylaiia. civilas A Calaorra. civitas Senona <=. civilas Anca. Ileo civit.
Asiilona. civitas Erepla. civilas Malaca. civilas Eli- sunt suir.ig. Tarrac. M. niim. xvii'.
bcrru, i(i csl Granata.
civitas Astuci. Civilas Cor- Melropolis civitas Areiatum. civilas Massilia. civi-
«J()l)a. Egraho. civitas Tuci. Ilee civitatcs
civitas las Tolonum. civitas Cabisillonum. civitas Vasonum.
sunt siidraganee llispalensis scdis, nuniero .v ". civilas Carpnttuin. civitas Avinio. civilas Ajirasica.
iMetropolis civitas Enierila. civitas Pace. civitas civitas S. Pauli, cl sunl num. viii «^. '*

Oiisbona. civitas Evonoba. civitas Caiiainbria. ci-

V.
vilas Salaniantica. civitas Elijora. civilas Albia.
civitas Cauria. Ilee sedes sunt sulFraganee Euieri- m POLONIA.
l-msis Melropolis numero viiii '. Mclropolis Kcnesen. habct in Polonia viii. suf-
Metmpolis civitas Bracara. Dumio. civitas
civitas fraganeas. Urcdicilatcn. Lubiccn. Dachenacen. Li-
l'ortiigalen. civilas Colimbria. civitas Viseum. civi- ginicens. Bulivicen. et Donicens. " «.
las Egitania. civiias Laniccu. civitas Tude. civilas l.\ AI.EMAN.MA.
Auriensis. civitas Luco. civilas Britonia. civitas
Metropolis Brema suffraganeos liabet * Barduicen.
Astorica. civitas Yria. Hee civitates sunt suffraga-
Solesiucen. Raskeburgen. « Michiliburgcn. ' Lubi-
"^

nee Brac3.ren. Melr. num. xiii * ^.

chen.
5Ietropolis civitas Tarracona. civilas Barcinona. Me ropolis Madeburgen. suffraganei sunt '» Halve-
civitas Exauria. civilas Gerunila. civitas Enpurias. bergcn.^' Brandeburgen. Misens. Morseburgcn.et Ci-
civitasAusona.civitasAuriell;). civilasHierita. civilas ceiis.'^
Hictosa.civitas Toriosa. civilasCesaraugusta. civitas Miitrop. Salzburgen. suffraganoi sunl '^ Patavien.
Oseli. civitas Pampilona. civitas Tirasona. civitas B Ratisponcn. Fri.xiens. Gargen et Brixinen. f.

VAR. LECT. EX CODD. REG.

* boshabet suffrag. Abulensem. Placentinum, Salamantinnm, Esloren. Caurien. Oli.v-
Arcliiep. Emeriten.
bonen. Legionen. Oveten. Zamoren. * Archiep. Bracaren. hos habet suffragan. Portugalen. Columbrien.
Vicennum, Lamelen. Aurien. Tuden. Lucen. Astoricen. Mimluniensem. * Archiep. Terraconeii. hos
habet snffraganeos Barchinonen. Geronden. Ausonen sive Vicen. Ilylerden. Oscen. Tirasonen. Calar-
:

gurhitanum, Urgelensem, Cyesaraugnstaimm, Dortesensem, Painpilonensem. * In Burgundia. Arcliiop.

Arelaten. hos habet suffraganeos, Massilien. Avinionen. Arausicen. Vasioaen. Caballicea. Tricastinum,
Carpentoracenscim, Tholonensem. Arcbiep. Kenessensis lios habet suffr. Uredic. Lubic. Civavien. Plo-
•*

zen. Gracobien. Poznanien. Mazonien. Pomeranien. ^ Archicp. etc ' Soleluicen. * Kasleburgen.
* Miciiiburgin. '* Archiep. etc. " Ilellebergen. " Bradeb. Misenuin, Menseb. Cicenum. '* Aichicp. eic.
'• Frisien. Gurcen.

NOT^.
cto agro dono dedit beatx Maritv Ord. Cisterc. atqiie Noliliaadmodumdivcrsaresesl, Innocentioeodem le
ejus nomine Raymundo abbuli et sociis jure perpetuo. sie [Ibid. ep. 149.). Nam Compostellanus Colini-
Abbalis e.vemplo mutata veslis,qu;e scilicet piignan lo briensi, Visensi, tudensi, Auriensi, Mindunicnsi\
aptior esset. Ab Alex. III conlinnalum esse Ordinom Lucensi, Astoricensi, ecciesiis etiam sancti Vicioris
et
^
^
anno 1104. Narrationi epiphonema islud subjicit : et sancti Fructuosi cum omnibus perlinentiis suis, ct
JSunc rebns ab anliquo mitalis aulicorum deliciis re- medietati Bracaren. renunliavit in perpeluian in
gum libidine mancipantur, sic fere res humance a prcc- prwsentia nostra, et fratrum nostrorum. Ciir 3Iilo
claro initio snsceptie degenerare consueverunt. etia;npi'o ComposteUano tot pontilicum auctorilate
" Recte abb. Milo llispalensom mctropalim silot, confirmalo Eineritensem archicp. habeal, niiraror,
non cnim veterem, sed sui x\\ statum provinciarum nisi alio in Co.l. rog. 1253 Composteilanum legi te-
cvbibot. Hispali vero ejecti non fuerunt Mauri ante starelur.
annum \'iil. Qua super re videndus Mariana (lib. ' Quin ista civitas huc irrepserit dubitari non po-
xiii, c. 7). Qua; tunc suffragancae illi datai luerint, lest.
liquot e.x pjsleriori cod. 1253, cujus var. lecl. a d Hjccprovincia designat diiodecimum stecuhim,
Scliolstralio addiintur NotitiiB Arcliiep. Hispal. hos
: cum Barchinononses comiles comitatuin provinci;c
habct sujfrag. Sicnnen. Corduben. Carthaglnen. Sa- suae adjecerant dominationi (Baluz. in App. ad Mar-
dacen. cam liispan.). NuUa alia in Nolilia Hispanioi pro-
^ CallivUis II anno iliO Bracarensem metropo- vinciis anne.xa rcporitur. Anno 1190 moriuo lldo-
lim cum doirimento E:nerilciisis inslauravit, ul |)a- fonso Aragonum roge provincia a comitalu liaicliino-
lotexcjus lilterisap. Labbeum (Co«c. tom.X, p.850). n 'nsi (iisjungilur, proprioejus ducc rcUcto Alpiionso
Pol igio molropMila; : quatuor eni.ncivilaies E;nori- lilio allero. (Pag. 1190, n. 0.)

tensi dolractas Bracarensi subjectas videre esl «-'Baronius (9D9, n. 12 seq.) Gnesnensis metropolis
Asturicam, Lncum, Tud.im, Mindunium, Auriam, initia ponit auctorilate Ditmari in iine sa^c.x, at
Portugale, Colambriam, et cpiscopalis nominis nunc D valde suspecta sibi csse fatetur, cuiu videat san-
oppida Niseum, Lumecum, Egitaniam, Britoniam cum cium Grog. VII anno 1074 Boleslao duci Polonia)
parochiis suis. 1 iem vero pontifox anno circiler scrilicre « Episcopi tcrrae vestrai non habenles ccr-
:

112i sui p;^iililical,is c.v.re;no Composiollam trans- lum metrop. sodis locuni, nec sub aliquo posiii
luiil honoroiu <|uoque molropoliLicum Emeritensis, magis;erio, huc alque illuc pro sua quisque ordina-
qu;c sub jngo Matiroiu.n gciuobat. Quod controver- tione vaganies, ulira regulas et decrota sanclorum
siarnm somin uium fuii inior n:)vam hanc motropo- Palrum liberi sunt et absoluli. Deinde vcro quod in-
lim ct Bracaieiisom. Dum florobat Albinus, quatuor ler tanlain hominum nudiiludincin adeo pauci siiiil
illi episcopaius Emeritensi ablati prne aliis in con- episcopi, el amplie singulorum parochia;, ut in siib-
Irovorsia cranl. Innoc. 111 rom coinposuisscralus est jeciis curam cpiscopalis olficii nullatenus exsequi,:iul
(Regcst. li'.). ii, cp. 133) inicr Compostellanum Ene- riie adminislrare valeanl. » Quare Basnagius ap.
rltensis jura sibi assorontem ci Bracarcnscm, huic Canis. (tom. tll, p. 55 seq.), Polonorum opinionibus
Visensem CoUmbrienscm conccdendo, -Lamecen-
ct rejeclis, nonnisi posi Gregorium, seu posl ftoriduin
scm voro Egitaniensem Compostellano. QuoJ fa-
ei sicculum Gnosnyo hunc honorom iriljuii. De sulfra-
cltiin aniio 1199, cum Albinus jampridem exccs- gmcis hisce ccclesiis quid scntiendum sit, tute d«;l.-
serat. Q laio in ejus Nol lia staius tanium pryecedcns bera, nil pncscribo.
f HaiisiziusNoliliam Milonis abbalis pro voiustiori
h.i!)L'iiir, iiiilla iiovimotropolitio Coiiip;)slcilani dissi-
dioiii 11 r.iiioiie habiia, qnia Noiiti;iin exscrilicbat monumcnlo liabol, quo melropolita! Salisbur^cnsis
illius civaiiuno anliquioicm. Dc al)b. aulcm Milonis sulfrasanc.c quinquo ccclobi.u coii;probcnlur. Quaie
 m COD. DIPL. — MO:<UM., ETC, SEU COD. CAROLINUS. — PROVLNCLVLE YETUS. 470
I\ RIXNO A.NCLIE '.
A Ybcrnic quatuor melropolcs per Johannem papa-
in
ruin prbrum card. it. S. Laur. in Damaso aposlolice
Mclropalis oivitas Canliiaria iiashabctcivilarcssiib
se"-. L(iniioiii!uii.Uo!iecci(iiani.Cicestriam.Ccslriam. scdis legatum hoc modo ".
Exccslriam. Giiinloniam. Salcsbcriam. Hcrefordiam. Mctropolitanus Arinachie primas lolius "Vbcrnic
Cniliceslri '.m. fJahadam. Nicholam. Norguicium. hos habet sulTraganeos sub se episcopum Conncri-
:

Mciyam. Ingnalia vero Mciicvia. Pangoria. LanJaph. nenseni. cpisc. Dedundalchglas. cpisc. Lugun.liincn-
el S. Asaph. Suiil aiilen num. xviii. sein.episc. CUianiraird. cpisc.deConannas. episc. dc
Mclropolis civitas Emboracus, habet sub scDuncl- Ardachasl. episc. dc Rathhoth. cpisc. dc Rathlurig.
niuin. '. episcopum de Daniliagg. cpisc. de Darrih **.
IN SC0TI\ ^. Melropolilanus Dubiinensis hos habet sulTraganeos
snb se. episcopum de Clendalacha. cpisc. de Fcrna.
Scotia hos episcopos habcl episcopnm S. An- :
cpisc. de Cainnig. episc. de Lethglenn. episc. de
(Irce. cpisc. Glaseuensem., episc. Candide casc. episc. '».
CellJara
Diinclieidenseni. cpisc. Dumblaineiiscm. cpisc. Bie-
Metrop. Casscllennensis habet hos sufTraganeos
cliinensem. cpisc. Aljcrdoncnsein. cpisc. Murtucn-
sub se cpm t'e Celilalva. epm de Luninech. epum
:

si^m. episc. Rcsinarliincnsein. episc. Cataneiiscin.

de insiila Galhu. epm do Celliunabrach. epm de \m-
episc. clc Arrcgaithel. Sunt autein num. xi ".
lcch. epm dc Roscrcen. epni de AVaiifordia. epm. de
I.\ RLC.NO iNOUWrSIE *. Lismoi. cpm de Cliianuama. ep:i! de Corchaja. epm
Metropolis Trunduni lios cpiscopos suffraganeos de Ros .ilitliir. epin de Ardferl. Due autcni ccclcsie
lialiel.Rcrgensem. Strangcnsem. Hamarcbopcnsem. B ^"^ eodem archicpiscopo, que dicuiit se debere
f"V^
Ilalslloiicnscm. Habct quo(|ue iii regione Granellan- habcre cpiscopos, quarum noinina sunt hec Ardi- :

"*
diacpisc. Hi)rcliailcnscm.et in iiisula Islandia cpisc. noi et Mungarath ''.

Pharc. Sunt iuitur nuin. vii '. 3Ietrop;)li!anus Tuamcnsis hos cpiscopos suffra-
gaitcos habcl sub se. cpin de Magco. epin de Cella-
IN REGXO DAME ".
laid. cp:n de Rosconinon. cpni de Culvanlcrt. epin
Metropolis Lundis hos cpiscopos suffragancos iia- de Acliad. cpuin de Conarri. epm de Cclmuii-
bet siih se. Roschcldcnscm. Olliencsicnscm. Slevi- duach ".
censcm. Ripcnsem. Wiljcrgcnscin. Arusicnsem, Rui-
VI.
galanensoin. Smit igitiir num. viii '.
REG.NO SLETIE '".
I.\ IN DALMATU SCPRA MAUE
hos episcopos suffraga-
Mctroiiolilaiiiis Uhsalensis
ncos liahct siib se. Arusiciisem. Straganensem. Lin- Metropolis Aquileia xi habet *^ suffragancos. Epm
gacopenscm Scarcnscm. Siint igilur num. v " «. Vcronensem. Paduannm. Vicentinum. Cumanum.
**.
Maiituanum. Tcrvisinum. Tridentinum. (]onconIen '".
IN VltEHMA Sr.NT l'ROVI.NCIE QUATUOR
Senecenscin ^". Filtrcnscai ^'. ct Belunensem ".
Teinpore Dni Eug. pp. lll, facia est div'sio totius Q
AR. LECT. EX CODD. REG.
*
In Anglia. * Arehicp. Cantuaricn. hos liabet suffr. Londonicn. Roffen. sive Rofecestren. Ciccstren.
Exonieiisem, Vinconicn. Ratonicn. Salseberien. Vigormen. Ileridforden. Conventren. Lincolmen. Norwiccn.
llclicn. .Mcncvcn. Laudavcn. Rangoieii. De Sancli) Asaph. ^ Archiep. Eboracen. hos liabet suffragancos
:

Duiiclmcii.Car.loccn.al.Carleoricn. InSciielia. "Brethinen. Abedonen. Morancn. Rosmarchinen.Cathanen.

'^

Ri;arcgattcl. Iii Norvasia.

'^ ' Arcbicp. Nidrosien.hos habet suflr. Dergen. Stavangrcn. Slamorcopen. Hailo-

n'n. Iliircadcn. Sudcr<'jcii. al. Subtrancn. *'ln Dacia. *Archiep. Lunden. hos habet suffrag. Rochildeiisem,
Olhcmen. Slewiceii. Ripen. Wilicrgen. Aruscen. Rurglancn. "* In Scuetia. ''Archiep. Ubsalen. hos habct
siiffragan. Agurien. Siragiiiien. Lincopen. Scaren. '* In Hybernia. ^^ hcrc omnia '* Archiep. Ar-
desuut.
niachi:c, primatiis lotius llyl)criii;ic, hos habet snffrag. Connerinen. vel Dedundalcthg'as, Lugdunduncn.
Cluaniraiio, Dcconnennas, Dcardachad, Deraboth, Derathurig, Dedamiliagg, Dedarrit. '" Archicpiscopa-

lus Dublinen. hos bahet suflVagancos, Dcdanlacht, Defcrnnum, Decaniie, Deglen. Deceldarum. *" Archicp.

Casseidlcnsis hos habel suirraggan. DccciHkduaiiuin, de Liminech, de insnla, Gatliay, Deymelech, de Celli-
mabrach, Dccroscrccn, dc Waltifordianum, de Lismoi, Dcduavamam, Decoicaja, de Rosailicht, de Ardfret.
" Arcliicp. Zii;inicn. hos liabet suffiagaii. de Mageo, dc Celliad, de Roscomon, Deculvamfret, de Achad,
'" Palii^srchatus Aquilciensis
de Ciirriari, Dcccliniidvacii. hos liabet: ^' Concordiensem ** Senencensein
" Feltreiisem " adjuiujuiilur scx primi Grudensis suffraganei.
mTJE.
a SchcIs!ra'io cam muiuatus in smim opiis refcrt Milo eum appcllat.
{^Germ. Sac. lom. !1, p. 7) ne maiiifestoqui.leni pro- ^ Tam ista quam
quoc supra aiebat de totius lli-
chroiiismo rcjccio; n;iiii confeclam cssc ail (em/wre D l>t!rniue divisione, summam
auctoris diligeiitiam
Coeleslini IH aniio ii'lo hic licct iionlifex, inortuiis
: lestantnr, qui suimcl cst fides interpres.
aii.l 198, Iniiocciuium ct llonoriiim III successorcs c Duae istai metroiiolitanre sedes olim colebres in-

haliiicrit, ciijus postremi aiiniis nonus fliiebat Clir. slabilitate ac schisniate, nnde cariim patriarchalis
i'l^o. En longe anliquius monumcntuni, quo c;cdcm honor eniersit, Caroli Magni tcmpore inagnani niii-
illai ccclesio; inlian^canl adeoipie auctor sihi con-
; tationem passye suiit. Undccimo Eccl. s;x;cuIo nil
stet. Nam paiilo post enarrat, quemadmodum melius iis fuisse testantur litlcnic Lconis IX ap. r>;\-
Eljerhardiis II Salishnrg. archiep. anno l^lll) Ciiie- ron. (729, n. 5) episcopis Venetiae et Hislri;ie « Jii- :

inensem sedem, ct 1218 Scccoviensem erigi curavit, dicio sanctai synodi hoc de(initum fuit, ut nova x\qiii.
ab Innoccntio III primam, alieram vero ab Ilono- leia (Gradus) totius Vcnetiic ct Islriai caput et iiic-
rio 111 {Ibid., p. 8 et 52-2scqq.), qiuic duie cathcdra- tropolis pcrpctuo halierelur, seoimdiimquod cvide!!-
les nou erat ciir aiino 1225 silerenlur a Milone, si lissima pncdccessonim nostioruin astrucbant privi-
luncNolitiam iUam confecisset. lcgia. Forojulicnsis vero anlislcs tantummodo (ini-
a Abb. Miloiiis indiligcntia duo regna in iinuin bus Longobardorum esset contcntiis juxta privile-
roalucrunt, atque Ubsalensi mclrepolita; in Succi;c gium Greg. II el rotractationem lcrtii. » Pagius
rcgnoundccimScoti pncsules, omnes cxenipti, subji- autem (799, n. 2) animadvorlit anno 811, cum Ca-
ciuiitiir. Ilos infra invcnire erit in rinc cpisco|)orum rolus Magmis condidit lcslamcntum, jam patiiar-
ad Rom. poiililicis consccralioncm pcrtiiicntiiiiii, chas Aquilcienscs Forijulii rescdissc.
piictcr MurtucHscm scu Moraiic^iscai, ut abba^
 il[ H. CAUOIJ MAGNl OPP. PAIIS I. SECTIO III. m
IN VSrillA SLPKA MARK ". I\ I.ICIJRIA '".

'

Metrop. Gr.Tilus liahel ' sufTraganeos. Polannni '. Melropolis Mediohinum sufTr.^gan. habct xv ". Crc-
Parenlimini. Triesliniiin. Comaclenscin i». opm (ic moiicnsem. Brix Beigamon. Laiiden. Novarien. Vcr-
Capilc Ystrie '. Mar.inensom "^. epm " Civilalis cellensem. Hastcn. Tauiinon. Terdonen. Acpicn.
Nove. Castellanum. Torsellanum ^. Aquilciisem '. Alben. Saonen. Albing.''*' Yigintimil. Yporicnscm ^'.
Caprulensem et ^ Closons;m '.
IN ALPIIiUS GOTIE.
Mctropoiis Jadera suHragancos liabel hos episco-
pos, viilciicct '" Signensem. Ausarenseni, Veglensem. Melropohs Janua hab(;t '" siifTraganoos Bohicn-
Arbenscm. Nonensem. scm f. Apruniac. ^' In Corsica "^ Maranen.
Metropolis Spdalus liabet " sufTragancos Tran-
«^

IN TUSCIA.
gurienscm *^ el " Signimim •'.
IN SCLWONIA. Mctropohs Pisa sufrragan os habet " Massanum.
In Corsica ^''. Ancensem. Aleriensem ^^.
Mctropolis civitas Ragiisia hos h.abet episcopos '"
suirragancos Stagnensom. Bossenenscm. Tribu-
:
IN SARDIMA.
niensem. Calarinensom '". Rosc. Biduanensem. An-
Mctrop. Calar. sufTiaganeos hajjet '" SulciLanum.
tivarensom. Diilcbincnsem. Suacinensem. Drivaslcn-
Doli( n. et Suellilanum ".
seni. PohUenscm. Scodrinensem". Arbanensem.
Metropolis Ttirris sufTraganeos habet '" Sorren.
IN PROVINCIA FLAMINEA ". Plavacen. Ampurien. Cisarccn. '\ Castren. Ozaiieii.
Metropolis Ravenna ^ sufTragancos habet xv '". ei Bosen. '">.
Placentimim-". Parmens"in. Reginum. Forolivium*'. B Mctrop. Arvorce habet sufTraganeos Usellen. epum
Adrian. Populien. ^^ Ferrarien.".Mutinensem.Bono- S. Juste. episcopiim de Terra aiba.
niensem. Favenlinum. linolcnscm. Cesenaten. "''. In Galluri sunt duo cpiscopi nuHrus melropolis :

Cerviensem. Coniaclensem. et ^* Saixinensem ^. Civitatensis, cl Gaitellinensis '*'.

YAR. LECT. EX CODD. REG.

' PatriarchaUis Gradensis hos habet * Polanensem * Capitis Yslrirc Matri riensem " Epm utrobi- "^

que decr.t. " TorccU. Equilen. "^

" et dcest. ^ Closenum, Civitalis novrc qni etiarn Aqiiilejcnsi snbjici- :

tur. '" Arcbiep. Jadrensis hos balet siifrraganeos " Archiepiscopatus Spalatrensis hos habet '* Tragii-
rienscm " et dcest. ^" ndjicit Scar>!onensem, Arbensem, Nonensem, Croalensem, Kerbanensem, Tragu-
rienscm. '" Arcbiopiscopatus RagiisiLC hos habet "'Caterniensem Scodrunensem. ^^ Flaminia '" Ar- '''

chiepiscopatns Ravennaium bos haltet safTrag. ""'

liic dccst. ^'
Forolivicnsem '* Adriensem, Foropopu-
lionsem ^^ et Itic deest. *'' C«sei;alum. ^" et deost. '" In Lombardia *' Archiepiscopalus Mcdiolancnsis
hos habet sufTiagancos " Albigenscm *' adjicit Placonlinum, Papionsem, Ferrariensem. ^" Post ApuVm
inetropolcs abscjuc piovinciarnm mcntione diio seqq. archiepp. scqunntur ordine JHiif^rso Januensis melropolis :

hoshabot ^' Aprumacen. ^Mii Corsica rfcesf. ^^ Archiepiscopatus Pisanus hos habet suffr. ''' In Corsica
^" rtf/f/i« Sagonensem ^^ Archicpiscopatus Calarilanus
deest. hos habct sufTr. ^' Suallensem. '**
Archiep,
Turriianus hos habet sufTr. ^^ Gipharelensem al. *" Othanensem, Bosanum.
Sisardensem ^*'
Archiep.
Arborensis hos habct sufiraganeos, Usellenum, S. Justai, Terrai Alb3c, Civitalensem qui est domini pap;e,
Calltellinensjm, qui est domini papa;.
NOTtE.
a
Pagius ( 806, n. 12 ) Eginhardi auctoritalc com- Q J^oliMagni ffivo in iEmilia constituissc civitates, qwx
probat Carolum in sua poleslate habuisse Histriam hic ponunlnr in Flaminia. Nam Exarchalus sanct;e
et Libnrniam, atque iJalmatiam exceptis mariiimis scdi a Pippino primum.deinde a Carolodonatus, tres
civiialibus. Uas quippe reliquil Gratcis. Opporlunius comprchendebat provincias, de quibus uberiiis lo"
(Diss. 1, p. 48) (te hac re itcrum. quar in disserlationibiis, JErniliam scilicet Bono-
•^ Infra liaic sedes recto siibjicitur Ravennatensi niensi territorio dcfinitam, et Pentapoles duas, me-
metropolilai. Itaquc du;ie Noliti;e alia alio lempore dilerraneam unam, alleramque maritimam. Ex iis
scriplai fuerunt; at nihii certum de re admoduai in- nullam Nolilia; ista;, decimum SDecukim el duo s(!-
certa deriniri potest. qucntia complectcntes, pnrsefcrunt. Sed iiimilia in
c Baronius
( 10G2, n. 113) et Pagius {Ibi, n. G) Flaminiam versa, et dux Pentapoles in Marcliiam,
ad lilteras Alcxandri II arcliiepiscopo Dioclensis ct ul paulo infra planum eril, di^positionom iliam ve-
Anlibarensis ecclesiK animadverlunt , duas fiiisse me- tcrcnijampridcm obsolevisse demoiistranl, Qiut! igi-
tropoles iii rcgno Dalmali;c et Croati;r!, Salonilanam tiir habend est erudilis iis hoininibus, qiii tem-
fides i

jampridem Iranslalam Spnlatnm, ct Antibarim, q;!0 pora fiJenter miscentes, Ludovicianum diploina an-
Dioclelana se;ios excisa iranslata fucrat. At nostris tiqiiilatis illius teslem inlegerrimum, s;]eculi unde-
in duabus Notitiis, qua; pcr totiim. soec. xii exciir- cimi factionem esse contendiint, cum quai continct
runt, Antibaris suiTraganea est Ragusia;, nec nisi in oblivione obruebantur? Quanli facicnda est Olto-
Nolitia posteriori cpisc. Calharensis ap. Schelslr. niani et Henriciani iiiterprelatio, qua erudili iidem
(pag. 754 ) invonitur Antibaris tertia Sclavoni;xi me- homincs se iioii tenuisse palam faciunl, nova loco-
iropoiis, cujiis suffr;iganei divcrsi sunt ab enumer;\- rum nomina discrepantiai atque obscuritalis bou pa-
tis in Alexandii II lilleris. Nibilominus Pagio, soii rum altulisse?
potius Joaniii Lucio adversari non ausim decinio ;
e Ilanc civitatem ir.tcr alias jEmiliae Leo archiepi-
enim sa;culo, et sp(juenti usqiie ad tcmpora Grego- scopus Ravennas invasit Caroli Magni a;vo, cum no-
rii YII qui Dalmiiti;e ducatiini in regnum vertit, ut men illi crat Bobio seu tribunatu dccimo ( Cod. Car.
vidimus, di^posilio proviiiciarum ecclesiasticarum lom. I, p. 535). De ea vero diccndum cril in notis
fucrit juxta animadvcrsionem Pagii, postea vero, ad diploma Ludovici;\num. Ilic salis superque est
qualem Noliti;e isU^e exliibenl. censores Monumentorum vetcrum admonuisse erro-
^ iEmili;c, Flamini;iequc melropolim fuisse Ra- ris sui, qui cxsoleta nomina s;cculo xi ascripscrunt.
Yenn;im porspicue docet Orbis Ecclesiaslicus. Pro- f
Ditmarus apud Baron. (1014,
n. 4 ) de hac ci-
pterea civitatcs etiam Langobardicas, PIacen;i;>ni, vitate loquens « In his partibus, inquit, C^psar
:

Parmajp, Regium, ac Mutinam suffraganeas habuit. cpiscopatum,(piod erat terlium devoli operis sui or-
Quo in staf'.v sa^c. etiam xii persistebat, iit patet ox n;imen!um, in Bohia civilate, ubi Chrislicoi;T! sancti,
Noliliis. Quidqiiid poslca variatum fuit, novis exci- et confessores inclyli Columbanus cl Atlala corpo-
talis meiropolibus, iuic non spcctal. Memoria id raliter rcqiiiescunt, commiini consilio ct licentia,
tantum rcpeti oporlot qiK« suiit allala ( Cod. Car. comprovincialiiim episcoporum construxil. » Ea vero
\om, I, p. 521, 529 et 555 ), Adrianum scilicct Ca- iionnisi anno 1152 suflragari poluit Gcnu;^, (juicanno
 .

473 COD. DIPL. — MONUM., ETC, SEU COD. CAROLINUS. — PUOVINCIALE VETUS. 47i

iN cAMPVNiA '. A versanum. Poligneneii. Caterinon. Lavcllinuni. '*^

Melrop. Surrentum ^ hos habet sufTragancos Mctropolis Brundnsinm lius habet suflragancoo
epos ^ Lobrenscm. Eqaesen. et epm. dc Caslello
:
ep:sropos Astnnenscm ".:

ik Mctropolis Ydrontnm habet cpiscopum*' Caslren.

Pjj3,.ig
Gallipoiitanuni ^^ Licicn. Ugentinum *^ el Lcuccn.
Metrop. CapuaMios habet suff-ragancos cpos :

Mctropolis ncguini/' hos habet sufl-ragancos cpi-

l^quinatem. Trancn. «. Calvcnscm. Calimulen. Ca-
sertanum. Sessanum '. Ysernicnscm.
scopos. Cassancn. Ncocastren. Cataccnscm. Cro-
Metrop. Neap. habel suttragancos epos Asisa- :
lonienscm '». Tropiensem. Opicnsem^. Bovcnscm.
num *. Nolanum. Putolanum. Cuinanum. el Yscla- ^^'";^''"""\/ •
. , «.
. ,
Mclropolis Cosentia hos habct suliraganeos cpi-
num "^
'^'•v'^"''^"-
Mctropolis Amalphia '" hos babct sufl^raganeos ^^"'il'^^" „ „
episcopos. Capritanum. Scalen. Reginum ". Litte- Uossanum nullum suff"ragan. epum ,
ha-
j^^J^',""^?"''^
Mctropolis sancfe Sev;erine «' hos habet sufl-raga-
'^'^Mclrop, Salernum "hos habet sufl-rag. episcopos :
Capacenscm ''. Policastren. Nusquitan. Sarnitan. neos cpiscopos. Ilembriaccnscn. ^«. Stromcnscm . ->

Marsican. Acernen. '". Genccocastren ". Colronicnsein Cerentinum ""*,

'"* SICILIA.
I\ SAMMO. ,, ,. ^
Metropolis Panormntn hos habct sufl"raganeos cpi-
Metrop. Bcneventum 'Mios habet sufi"raganeos
episcopos Tclesinnm. S. Agathc. Alilien. '' Montis
:
«copos qnos Adrianus pap:j IV ci concx^ssit Agii-
, :

Maran. Mon'is Corvin. Avellin. Yicanum. Frequcn- B genlinum, Mazarcnscm. ct Milcyitanum .

'«
Arianen. Biiiinen. '^ Asculen. Licerimim -^». Metrcpolis Mcssan:| ^« hos habet sufti.igancos cpi-
lin.
Torlibulen. Draconar. AVIlurar. Alarin. Civitaten. scopos P:ictrnscm ". Ccplia udcnscm
: .

Termulen. Toccicn. "-' Trivinen. ^^ Biviaen. Guar- Metropolis Montis Rcgalis hos hal.et sufl"raganeos
dicn. " Morcon. ^'*
et Musanen. episcopos. Catheniensem quem ci conccssil Lu< his ,

p.^pa III ct Siracusanum, qucm ci concessit Cleraens

IN APLLIA. ''^
nan'1 lil
Mctropoiis Consa ^^ hos hahct sufl^raganeos cpos. Omiws isli subscripti cpiscopi ad consecrntioncm Ro-
opin ^'^ ftlorancnscm. S;ttrianei!scin. .Mi)nlisviridi'n," mani ponlificis spccitilitcr pertincnt'^''.
L;(qiiedonen. S. Aiigeli de Lonibardis. et Bisac- Albanensis. Ilosticnsis. Porlucnsis. Sanctc Riifl-
cicn. ^^ , nc ^^ Tusculaiius. Sabinensis. Prcncstiiius. (//i s?(«f
Melropolis Agcrentia " hos ha!)et sufl"ragancos collateralcs et consecralores llomani poutificis ^^)
epos. Polentinum. Tricaricen. Yenusinum. Gravi- In Tuscia. Nepcsinus. Sulrinus. Civitatcnsis. Or-
nen. ^" Angloiieii. lanus *'. Anielimis. Naniiensis "*. Tuscanensis ^^ Bal-
"•.
Metrop. Tranum ^' hos habet sufi^r. epos. Yig'.lien. neoregensis. Urbevelanus. Clusinus. Soaneasis
et Andienscm. Castrensis. Crossctanus. Massanus. Yullerranus.
Metrop. Tarenium^^ hos habct sub se": Muiulcn. G Sencnsis". Aretinus. Fcsulanus. Florentinus. Pislo-
^'
et Caslcllancn. epos. riensis. Lucanus. Liincnsis '^^
Meirop. Sipontus^^ lios habet sufi^r. epos : Y'esla- In Ymhrin ". Tiidcriiims. Cameiinus''''. Fulginas.
''''
nuin^^. Nucerinus''^ Spoletinus'"'. Pcrnsinus
Metrop. Barum ". hos habet sufi^r. epos. Botonli- In Marchia^. Arimincnsis "*. PcsuIanns^^^Fan n-
nuin Melfctiaiium ^"^. Juvenacicn. Riibestinum ^^.
•'"*.
sis. Scnogalliciisis. Ancoiiitanus. Asculcnsis **". Fii-
Salpensem. Canneu Menervinen. Bilettinuiu '*^. Con- nianiis. Humanensis"'. Esulanus^^ Asciscinas^^^Oxi-
YAR. LECT. EX CODD. REG.
Canipaniam ^ Archicp. Surrcnti-
•
Sanviium sub nna prov. Apulia comprchendit ordine prorsus alio.
et
nus ' epos deest ubique. Eqiiensem, Castclli maris. ^ Archicp. Capuanus
^"
Tianen. Suassanuiu, '^
'^

Yenefranum Soranum * Aversanum ® Puleolan. Cuman. Isdan. aliter Insulanum "* Arcbiep. Aiiial-
,

philanus '' Reginiim deest. '^ Minorenscm, Liltanum. '^ Salernitana nielrop. ^'*
Capudaqucnscm,
" Slusquitanum, Sarancn. Accerranum, Marsiccnscnl, Ravcllcnsem. '^ Archiepiscopatus Bcn. "Anpbicn-
sem, Fiechentinum,
'**
'^Bivanensem, '^" Licherinum, '
Toccicn. rifesf. " Tervcnlimim, ^' VYar- '

diensem, ^''^Morcon. rfecsf. *^ Archiepiscopntus Consanus ^^ e\nr\. dcest. " Monlis Turiiicn. ^yd duo
*^ Aichiep. Aggfrenlimis ^" Gavvinenscm, ^' Trancnsis mctropolis ^- Arcbicpiscopus
extremi desunt.
Tarcnlinus ^^ Suffragan. 3'' Miltulensem, Caslellanum. ^^ Siponlina mclropolis -^"
^.ridi/ Trojanum,

Meiphienscm, Moiopolitaniim, Rapolensem. " Baren. Mctropolis ^" Botunlin. ^^* Mclplietaii. Bul;eli- ''"

liiuim, Bctenlinum ^*'

PoIIinenscm, ""^
Brundusina Mctiopolis bunc habct Suflragaiicum, Allinensem
''^

Ydrontina metrop. hos hab. suHrag. ^*' G;»llipotanum. '"^ Uiigcntinum.

'^'*
'*'Archie;.nscopatus Rcginensis.
"^ Archicpiscopatus Cossentiniis
^* Neucaslren. ''^ Troconiensem, "" Oppcnsem, "' addit Squillacensem.
hunc habet sulTraganeum, Martiiranensem. "' Archicp. Rossanus nullum balict suflVagan. "' Arcliicp. S.
Severini "" Ebriacensem ""^
Troniensem " Geneocastrcnsem "**
lli duo dcsideranlur. "' Panornii-

^" Messana Mctr. in Calahr. *' Palcn-

lana metropolis hos hab.et suffraganeos Agrig. Mazar. Miletannm.
sem, S. Marci, Miletensem, Calaniensem. ^^ Ccphciloncnsem '^^
Archicpiscopalus IMonlis Rcgalis lios
habel sufl"raganeos, Siraciisanum. ^' Isli sunt episcopi siib Rom. pontiflce, qui non sunt in aUeriiis proNin-

cia constiluli. ^" S. Rufiiuic deesl. "" hwc desunt : adduntur cpiscopi Anagninus Signinus, Fciciiliii;is, ,

Alatrimis, qui infra occurvcnt in Campania. " IIos quatuor episcopos ponit iu Marsia ^** Ilos duos in diic;iUi
'" Siianensis, ^" addit {.a- '''^
Spolitano. "^^
Yilcrbien. et Tuscanen. Massaniis c< Scnensis rf('si(/<'r««n(r.
stellaniim, aliosque quatnor, ut infra. '''
decst in Umbria. Ilos local iti diicalu Spolitano
'"'
hosquc \\\
''''

Tuscia '" item in diic. Spol. itcm in Tnscia '^ ponitur in Romania Ravcnnat.
''''
Pesaricnsis '''^

^" Esculanus *' Hi tres in duc. Spol. "'^ Esinas *^ Asisinas in Tuscia.

NOT^.
eodem metropolis facta fuit ab Innocenlio II. Atquc vanda Ludovici, Oltonis, el Ilcnrici diplomala trans-
ha!C. ni fallor, csl certaaelas Notiti;c, quam Albinus misissel Rudolpho, iit suo loco planiim licl. C:clcr;i
rctulit iu suiim codiccm, nnnnuUis quandoipie addi- provinciarum nova noiniiia tuic coiibr ciiin priscis.
lis, quorum nil antiquiiis Eugcnio III, nil Cicmente Dc Italia cniin t;inta suppctit rcriim copi:t, ut qucin-
paritcr tcrtio rcccntius occurrit. quc inopcm possit clliccrc. Nci|ue a.i hrcves notas
a Pcnt:ipolis iiomiui pridcm o' soloto illuil M;ir- coarctaiui:c niilii vid<'ntiir, qiia; fusiori calamo in
chi;c successcr;il. Ncc vetustum illiid noincn :uidirc- (lisscrlalionibus l!aclal:c rcpciiciUur.
lur in Augiistor. diplomali u ,nisi N col.uis Wlr iio-
475 B. CAROLl MAGNl OPP. PAllS I. SECTIO III. 470
iiionsis '.Fonimsinfron. Fillrcnsis '. Urljiticnsis- ^
tropolitanos, et cpisc pos suffraganeos.
Kgubiniis '. Callcnsis. ArcliiepiscopuinTliarsensein. Mauiistenuin '^. Tu-
In Marsia. Reatinns Furconensis
''. '. Valvensis. liipensem ^*. Edessanum ".
Tealinus. Pinnensis. Marsicanus. Episcopum Laodicensem. Gabulcnsein. Valenen-
In Campania. Til)urtinus. Anagninus. Signinus. sem ". Anteradensem. Tiipotitanum. Biljliensem.
Tcrracinensis. Fnndanus. Gajetanns. Fercnlinas. Mimastrensis mctropolis Iios Iiabct episcopos suf-
Vcrnlanus. Alatrinns. Soranus. Rivellensis ®. fraganeos
7/1 Calabria. Bisignanensis ''. Epus S. Marci ^. Jeuosolimitanijs PATRiARCHATUs liabct sul) sc hos
Sriuillacensis '. Miletensis. cpos sufFraganeos, et inctropoles inferius annotatas.
In ApuUa. Trojanus. Melfiensis. Monopolilanus. epum Bethleem. cpiscopum S. Georgii. episcopuiu
Rapollensis '". Ascalone''^.
In Dalmatia. Arhanensis ". Metropolis Tyrus habet sub se hos sufTraganeos
In Sardinia. Gaiteilensis. Civitatensis '^. episcopos Aconensem. Sidoniensem. Berutensein *'.
:

In Corsica. Maranensis '^. Cesarea metropolis habet sub se hos epos Seba- :

In Lombardia. Papiei^^is. Bobiensis^^. Placentinus. stensem ".

Ferrariensis '*. Nazarca '^ metropolis habet sub se Tiberiadensem
^
In Biirgundia. Aniliensis'^. epum.
In Ilijspania. Burgensis'''. Legionensis. Ovetensis'*. CONSTANTINOPOLITANUS PATRI ARCHA habCt SUb SC CrC-
In Scotia. Epus S. Andree. Glascucnsis. Epus tensem archiepiscopum, qui habet sub se i.\ episco-
Candide Case. Duiclieloensis. Dumljloinensis. Bre- . pos. Medonensem quoque habcntem sub se epi- . . .

cliinensis. Arhedonensis. Resinarchincnsis. Catancn- scopos. Eractiensem habeniem sub se episcopos. . . .

sis. Epus de Ariigailcl. Isli tres metropolitani dicuntur habere suifraganeos

episcopos septingentos. Preterca idem patriarcha sub
VII.
se dicitur habere apostolicos calholicos.
A.^tTiociiENus PATRLVRciiATUs liabct sub sc bos me-

VAR. LECT. EX CODD. REG.

' Auximanus in duc. Spol. Feretranus in Romania Ravcnnat.
* ' Engubinus in Tuscia in duc. '*

Spol. " Furtineiisis, qtii cnm Valvensi, et Marsicano ponunlur in Campania. " Ravellensis in Salern.
ineirop. ' in Melr. Rossan. * S. Marci et Milet. in metr. Messan. ^ in mctr. Regien. '" in metr. Sipont.

" in Sclavonia. ''^ m

;M(//ca/» Galluri " ?« mefr. Januoe '' /t. '^ Papicn. Plac. Ferr. i?i meir. Mediol.
'"
/h me/r. Bituricen. '^ m meir. '^ 2« metr. Emcriten. '^ ArcJiicpiscopalus Manislrensis. '" Ar-
Tolel.
chiep. Tiilup. qni etian) Elyospolilanus apjicllatur. ^' Arch. Edessenus, qui alio nom. dicitur reges Me-

i!oruiii. Duos addit : Apphancn. Corizzen. ^^ hunc

sn/fratjan. facit Apphaniensis. ^' Ebronenscm, Liden.

Aschaloncn. ^''
BcriLensem, Panecnscm. *« Sebastieusem, quic
civitas, Sebastia scilicet, alio noininc di-
c:iur Samaria. ^^ Nazarelh. " Tvberiaderi.

LIBER CENSUUM GENUINUS.

DE REDDITIBUSOMNIUM PROVINCIARUM ET ECCLESIARUM QUI DEBENTUR ROMAN^ ECCLESLE.

PRIMO DE civiTATE FERRARiE. C dc Et totam arimanniam de leone. Et toiam
trciita.
arimanniam de gello. Et totain ariinanniam de fabri-
Romana Ecclcsia debet habcre censum de civitatc ciano. Et totam arimanniam de sancto Donato. Et
Ferraria sol. i.. Luccen in unoquoque anno. Medie-
tolam arimanniam de flesso, et de licarolo et loto ,
lalem tri!)iiU ripe, ct dislrictum de mercato annua-
comitalu ejiis. Baliam et dislricUim de omnilms cri-
tim. Et tolam arimanniam de plebe cornacervina.
miiiibus. Et omni anno bis, scilicet in niadio, et in
Et lotam arimanniam masse fuscalie. Et totum pii-
sancto Marlino generale placitamenium.
Jdieum ejusdem. Et lolam arimaniiiam de gabbiana.
Item Ecclesia de ficarolo iiii sol. luc. pro villa sa-
E*t totam arimanniam de lungula. Et totam ariman-
laria. Ecclesia S. Gregorii I niorab.
niam de seplepidl/sino. El totam curiam sive dislri-
ctum de massa. Et tolum districtum sive proprietatem IIEC DEBENT DNO PAPE ILLI QUI EMUNT CONFESSIO-
de ciniscelli et de cavalto. Et tolam arimanniam,
,
NEM BEATI PETRI.
ot lotum puViIicum de sadriano. Et tolam arinian- quc dominus papa recepturus est ab illis
Ilec sunt
niam, et totiim puhlicum de trecenta. Et totam ari- qni emunt Confessionem beati Pelri, secundum teno-
manni im de banniolo, et totum pubUcum. Et tolam rem preleritorum ementium. In primis in camera
arimanniam de villa nova ct lotum publicum. Et
, singulis diebus iii libr. cere, et per singulos menses i
totam arimanniam de maneggio, et lotum publicum. aquariciam olei, et i Il-br. de oIil)ano. In pascha x\
Et totam arimanniam de sancto Martino, ct lotum libr. dc cera supcr hoc quod debet haliere in
,

publicum. Et tolam arimanniam de lucarano, et to- camcra. In facula pro sabbalo sancio x libr. do
liim publicum. Et tolam arimanniam de sancla cera, et decem libr. pro agnus, et de balsamo iii
Maria, et totum publicum. Et totam arimaiinian), ct D dn. ad pondus lalerani, et iii ad sanctum Petrum.
pullicum de villa coracde. Et totum piiblicum de V libr. de cera ad sanctum Petrum pro facula ba-
gognano. Et totum publicum de villa marthana. Et plibmali. Ampiillas xii, vi majo :es, et vi minores.
lotam arin)anniani de arcuada, et totum publiciim. Fanones vi. In festo sancte Marie xx lihras pro
Et totum publicum de bonisciago. Et totumpublicum rosta Salvaloris Domini. In nafivilatc Domini xx
de agnano. Et totam arimanniam de pontiado, et libr. cere in camera super illas iii libr. que dantur
puldicum. Et totam arimanniam de fillhalico, et singulis diebus, et duas libr. de olibano. In purifica-
pubUcum. Et lotam arimanniam de runci, el publi- lioiie sancte Marie x hbr. et iiii dn. pro jungis. In
cum. Et totain arimanniam de cirpillialica. Et tolam annuntiatione similiter. In naiivilale x libr. de cera,
ariiiianniam de bratica. Et toiam salariam. Et to- ct iiii dn. pro jnngis. Acolitis in dominica palmarum
luiu hcarolum. Et tres partes de ripatico, ct parlcs XII denarios pro palmis ex consuctudinc. In majori
trcs porlus dc rupta ficaroli. El totam ariiuanniam cbdoinada cpiscopus saiicte llufinc jus quod consue-
477 COD. DSPLOM. — MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. — LIBER CENSUUM. 173
\it ha'.ore, vi loliccl arcam ct altare, ex qiio piilsa-
A poralia supcr calicos, et manutcrgia de alamantiia,
liir ad niatulinas, nsqueiliim linilur oniciuni; ol ex et pallia supcr vi lihr. anbrtiatorimi, que ad allare
quo pulsatiir a'l niissam usqiie ad fmeni misse. salvo oireruntur, dni pape sunt. Altaro aulem, cum necesse
jiire cantorum, qiiod halionl in altari ciim o^piscopo. fuerit, trcs trahes in navi singiiiis aniiis mutahit, ct
In (iio Jovis sancii ex quo pulsalur ad ofliciiiin malu- II dn. pap. pro victualibus magislris sancti Petri,
t'nale, et ad inissain usque ad fincm odlcioriim, si- cuin in ipsa ecclesia opoianliir, dahit. Boniim etiani
iiiiiiler. In die sancto Voneris, simiUter. In sabhato prandium dahit canonicis sancti Potri, ciim fuorinr
sancto ox quo pulsalnr ad ofTicium matulinale ot ex lota nocte iii vigiliis palloorum Romaiii pontificis,
qiio pulsatur ad onUium baplismale nocle et die patriarcharum archiopiscopoium
, ot (luoriimdain ,

tola usque ad rmoin misse majoris in Pasca liahoat opiscoporum, que quoiieiis necesse fuorit, parahil
jiis suiim. Qnamlo dn. papa non est in urhe, hoslia- prior basilice, ct cuin diaconis cardiiialibus inleroril
riis dautnr \ii dn. pap. per singulas ehdomadas, et dationi ipsius pallei a,
in dominica dc palmis ii sol. cl in singulis foslivita-
REDDlTbS IN URDE ROMA.
tihus s-.mcte Marie unam cere, docinam pro facion-
dis corois. Sancto Laiir. de palatio datur per unum- Monasteriiim S. Pauli pancm pro por.ona ('iii
quomquo mensom i aqiiaricia oloi, et lihr. de cera,i papo. Canonici Lateranenses simililer. Ecclcsia
et (limidium de oliliano. Oiiando dns. papa pergit ad S. -Marci x sol. dn. pap. pro massa, quain papa Ce-
saiictum Pelrum in slalioiiibus xx sol. (ins. papi lcslinusci concessit. Ecclesia S. Pctri xx. sol. lucc.
liahcl, ot duas aqiiaricias de potionc. El capollaiii Ecclesia S. Susanne unum scifaluni, et unum morah.
cum sociis siiis mediolaiem altaris ex quo luhalia jj
lili qiii tcnont liirrim in capile poiilis Judeoriim iiii
exteiiditur supcr altare. Cardinalos v sol. papien. in i\n. pap.EccIosia S. Egidii cam bospitali sila jiixla
siatione hahent. Canlores quando cantant responso- civitatosn Loonianam xi. sol. aflbrtiatoriim in fosto
rium in ammone xviu dns. pp. In Pascha dc mad. S. Aiulree. Ecclesia S. Praxcdis ununi scifalum. Ec-
(hias aquaricias de polione dns. papa hahet ad Laie- clesia S. Ahhaciri i morah. Pctrus latro ii morah.
ramiin. A festo sancti Grogorii usqiie ad Penlecostcn pio castro ccre.
imoqiioque die xii dns. pp. dautur dno. pape. In le- In cpiscopatu Alhancnsi. Ecclosia S. Dmiati de
laniis majorihus xxvii libr. lucc. pro prhrio crucium m.irilitnisi morah. Hospitalode Canlaro. i li!)r. ccre.
opi<coporiim car.iinalium, et loclis et lohio. Ad lu- In episcopatu Poilucnsi. Pelrus Latro ii niorab.
minaria ante altare heati Pelri xiii can^hdc ot in cor- pro caslro ccre.
pore xiii die nocliique. in unoquoque cap'telIo iina In Marchia et ducalu Spolelano.
canilela acceiidatur, por totam noctem, donec missa fn Senogalliensi.
fi liatiir : In slalioiiibus in magnocapilcllo iiii et in In Anconitano.
capitollo mi;iori cuin porticalibus iii. In rete xii. In In Oximiiiio. Homincs montis S. Pclri in sol. lucc.
virga xviii. Aiit(i Vcronicam die, noctuque usia. Ecclosia S. Petri ojusdem loci ii sol.
In sancio Piocessu dic noctuquo i. lu sancla Maria in Numan. Ecclesia S. Fahiani do Racanali xii dn.
de Cancellis iu norte i. In Vaticano in nocte i. In In Firman. Hospitale de aqua sancla xii podicu.
sancta Criice in nocte i. In sancia Lucia in nocte i. per annuni.
Antc criicilixum in nocte ii. In virga iii, in rete iii. In Asisin.
In seciinda fer. post Pasca. Ego sum pastor honus. Camerino. Monasleriurn sancle Maric de Frastra
In
In Asccnsione. In Penlecosle. In festivitate sancti C II. cere Monaster. sancle Marie de villa niagiia i
lib.
Peiri. In dedicalioue ipsius Ecclesie. In Epyphania. li'T. cere pro censu, ct i bisant. pro pensione ciijus-
In Cathedra, et in letania majori debent accendi re- dani terre. Monastcrium de Clienlo i lib. de cera, ct
lia. Et in festo sancti Petri tantum rete magnum I bisantium pro his que tenet ab cccl. Romana.
anle portas argenti. In resarciendo teclo, et in mu- In foro Simpron.
tanilis fractis trahihus ecclesie heati Petri dantur ii In Urliinali.
dn. unicuique magistrorum, et unicuiqiie manualium, In Callonsi. Ecclesia S. Gerontii xii affort.
donec compleatur opiis. Quando sandalarii capiunt In Esino. Ecclcsia S. Marie de silva xii dn. pap.
trahes heati Petri, hahen! h\'e ii sol. dn. pp. el iiii In Monlifeltrano. Ecclesia S. Anastasii xii dn. ar-
lihr. cere in lesto... Ecclcsia sancti Andree ii aqua- genli.
ricias de oleo et clerici sancli Pctri qui faciuiit o(G- In Nucerino.
cium iii sol. dn. pap. cardinalis, qui hahct custo- In Eguhino. Monasterium S. Emiliani iii solidos
diam heali Petri iiii dn. pp. unoquoque dic. Pro afiorliator. Monasterium S. Amh. iii sol.
clcmosina unaquaque ehdoniada exlra id quod dalur In Fulginat.
ejectis xii soi. Rotomagen. dura strata currit. Uni- In Perusino. Ecclesia S. Potri de monle Teiizi ri
cuique de comestabilihus ii dn. pp. unoquoqiie dic. sol. affor. Ecclosia S. Marie posita in monte Foriol.
Sorrentiales prefocti quamlo suspendunt aliquem v III dn. pap. et i facula pro uno^iuoque anno.
sol. e quando decollant v sol. quando cocant xii pro In Amolin.
iinoquoque oculo, quando truncant aliquod mem- In Tudcrtino.
hriim XII dn. simililer. Saiicta Rufina pro elemosina D In Narniensi. Monaster. S. Nicolai unam libr. ccre,
una aquaricia oloi, x libr. corc, ol dimidiiim olihani. In Esciilano.
Sancli quatuor, et sanctus Clomons, et sanctus Pan- In Spolotano. Ecclcsia S. Potri juxta ipsam civii.
cratius haheiit elemosinain indc iiii dn. pp. magislris II castrum qiiod Moriciola vocatur, cx rod-r
sol. lucc.
pro cavea, ct quatiior funes, quando acconiliint reto, dilione Gislori, siciit iuvcnitiir in Rcgistro Grogorii
cxceplis elidomadalibus cardinalium, ct ecclosie bcati pape VII, B. Pclri juris cst. Et monaslcrium S. Poti j
Laur. in palatio et cloricorum heali Polri, ot canto- de Bovaria v sol. lucccn.
riim et dominicalilius diacononsui cardinaliiim. In In Roatino. Monastorium S. Salvaloris.
statiouibiis voro unum par facularum ad vcsporas ii In Valvcnsi. Monasterium de Boiiiinac. i romana-
lilirarum, et ad missam u librariim. Faniilia qiioque lum.
dni. papc consiicvit hahere aliqiiam henedictionem. In Marsicano. Monaslerium S. Maric de Appamia
Qiiando dns. papa prolon|,'atur a Roma pliis(|uam III sol. provcnion. ot libr. corc.
i

iina (liota, ci siipiidem non dalur cora pro camera. In Toatiiio. Monastorium de MagoUa i niorah. Mo-
Proteroa calices, cruces, turihula, ot bacilia aurea, nastorium S. Slefani i unc. auri.
sive argentea, camisii, aiuicti, slole, manipuli, cor- lu Pinncnsi.

^ Piiira liic vides capita disci|)Iiii;R vcteris,

qu;« inlihro Dc pra\stantia Basil. Yot., si quando prodibii
Uluslratione inJigent. Id vcro pcr me factuni invcuies in lucem. Pcriiidc ctit de sciiuentibus.
479 n. CAHOLl MACNl Oi'l\ I»A11S 5. SECTIO IFI. 4^0
IN TLSCI.V. A In opiscop. Trojano. M;)niiiim tciTe m.ajoris iin-

Iiiepiscopatu Caslcllaiie civi!alis. Ex ipsa civilalo, ciam auri. Monrium S. Marci de fora iv libr.
I oli-

qiie aiiliqiiilus vocaliaUir Castiuin F(!licilatis, x\v baiii.

sol. afloit. Ecclesia S. Salvatoris xii aflbrl. Iii episcop. Vestano. Moarium de Calena i unc.
Episcopus ipsius aiiri.
Iii Siilrino. loci unura morab. pro
locatioiie ciijusdani casalis. In episcop. Monopolitano. Monrium S. Slephaiii
In Castcllano. unc. I auri.

In Uihevelano. In episcop. Telesino. Monrium S. Salvatoris uiic. i

Iii Balneoregcnsi. auri.
In Tiiscaiiensi. T)e civilate Vetralla ii maraliut- IN C.\L.\BRIA.
lin. Ecclesia S. .lohannis de insula juxta Cornetuin
Monasteriura de Milcto, (luodest sedes episcopalis,
V sol. Eccl. S. Siiitii v sol.
I unc. auri.
Iii Castren. nionaster.
In episcop. Rossanen. Ecclesia S. Trinilatis. . . .
In CJiisino. Monasteiium S. Salvatoris de Monle
Moiiasterium S. Ewrcmie unc. i auri.
Ainato II moral).
In cpiscop. Cateiizaiii. Monriura S. Juliani, uiic. i
In Sonnensi.
aiiri.
Iu Massano. Plehs de pelra. . sol. el homiiies . .
In episcop. Teatino. Monrium Magelle i morab.
ipsius loci. . sol. Moiiasterium Aqne vive II snl.
. .

In Grossetano. Monaslerium S. Prancatii xii af- RKDDITUS APUI.IE, CAI.ARRIE ET MAUSIE.

fort. B Rex Sicilie debet pro Apulia, Calabria, et Marsia
In Senensi. Ecclesia S. Leonardi ii sol. Lucc. Ec- mille scifutos.
clesia S. Trinitatis de Turri n sol. IlDspilale silve lii archiep. Brundusino. Ecclesia S. Marie unc. i
Rodulendc xii dn. Ecclesia S. Miistiole ii sol. auri.
Iii Aretino. Plebs de peccioli i morab. Ecclcsia S. Ecclesia S. Marie deNerto unc. i de tar. per an-
Justi III sol. lucc. niiin.
In Fesulano. In episcop. Cassanen. S. Marie Camiliani ii sci-
In Florentiiio. Ilospitale situm in loco qui dicilur fat.
ad pontcin bonici sccus stratum vi paria ferri. Ec- In epibcop. Scquillac. Monrium de Carra i morab.
c;lesia S. Laurcntii de Cortina ii sol. Ecclesia S. IN SICILIA.
Cresci ii sol. Ecclesia S. Donnini ii sol. Ecclesia S.
Pelri de Colle ii sol. Ilospiiale S. Petri de Calvariis
Anno XVII pontificalus Alexandri pape III, w. se-
ciindus rex Sicilie construxit Monrium beate Maric
silum in confinio Fesnlani, et Senensis episcopaJuum
Moiitis regalis juxta Panormum, et subjecit illiid Ro-
VI dn. Lucc. Ecclesia S. Agnetis sita in podio boni-
Ihi I morab.
mano ponlKici sub annua pensione centum Tare-
In Vulterrano. Ecclesia S. Barthol. de Scalocla xii nurum.
dii. Coincs Panocla iv morab, de tota terra sua. IN SARDiNIA.
Ecclesia S. Nicolay de Moiiterio morab. Ecclesia i JudexCalaritanus lib. argcnli procensu. Archipp.
ii
S. Fauslini de valleEIse ii sol lucc. Monasteriiim de Calar. vi libr. argenti. Episcop. Dolien. ii libr. Epi-
Sereiia mor. Monasieriuin de Insula u sol. Ecclesia
i
C scop. Sulcitanus ii lib. Episcop. Barbarie ii lib. Ec-
S. Johannis de CoIIc xii dn. clesia S. Saturnini. ii lib.
In Pistorieiisi. Judex arboren. lib. Archiep. .\rboren. vi lib.
ii
In Lucano. Ecelisia S. Fiidiani juris D. Petri. Episcop. de Teralba ii lib. Episcop. de
S. Petri
Cens. ejiis unuin par gnanli de corio. Monasleriiiin Oselli) II lib. Episcop. S. Jusii ii lib.
Sexlense iii inorab. Ecclesia S. Alexandri sila in Lu- Judex Turritaniis ii lib. Archiep. Turritanus vi
cana civilate ii morab. Ecclesia S. Marie (ilioriim lib. Episcopus de Pragi ii lib. Episcop. de Ampiiri ii
Corbi III sol. Monasieriuni S. Petri in Cortina ii bi- lib. Episcop. de Serra ii lib. Episcop. de Chisarpo ii
sant. Ecclesia S. Salvatoris in Mustolia xii dn. Mo- lib. Episcop. de Caslro ii lib. Episcop. de Ozauo ii
nasleriuin S. Pontiaiii iv mor. Hospitale poiitis de lib. Episcop. de Bosca ii lib. Abbas de Sachaiia ii
popli I libr. cere. lib. Abbas dePIajano ii lib. Abbas de Thergo ii lih.
in Pisano. Monaslerium
de Verruca ii morab. et Prior de Salvenero i lib. Summa horum omniiim
pio campo S. Petri sito circa buitim vi dn. Ecclcsia continetur in lviiii libris argenti.
S. Nicolay de Paralino ii sol. Pisanus archiep. iv In Arborea. Ecclesia S. Thoine cum omnibus suis
niorab. pro quibusdam beati Pelri lerris. Monaste- bonis pro ceiisu iii bisant. oinni anno. Ecclesia S
riuin S. Quirici xii dn. quaj dicitur Cannia ii sol. exigusin. siiiguUs annis.
lii Luiiensi cpiscopatu. Monasterium de Ceperano i
DE CORSICA.
morab.
Corsicam concessit papa Innocentiiis Janue siib
I\ APUI.LV.
annuo ce:isu unius libre auri. El exinde privilegium
Iii episcopatu B/neventano. Ecclesia S. Marie de " ei fecit.
Saiiibuco in ipsa civitate unc. auri. Ecclia S. Marie
i

de nioiite Diobi i sciralum. Ecclia S. Thonie in ipsa CENSUS DE NOVO IMPOSITI, DE QUIBUS NESCIO
IN QUinUS EPISCOPATIRUS SUNT POSITl.
civilate iii Romanat. et iii paria de oblatis cuni
•candel. Monaslcr. S.Siephani positiim in monte de medio.
In episcop. Sorano. Monaster. sancti Dominici xii pro eadem Ecclia oinni aiino pro ceiisu iii sol. pro-
dn. pap. vesin. EccliaS ,
posita in castro Valentio oinni
Iii episcop. Elesino. Monrium, quodinipsa civitate anno pro censu n sol. luc.
situm est, i unc. auri.
IN LOMBARDIA.
iii episcop. Venafrano. Monrium S. Vincentii ii
morab. In archiepiscopatn Mediolanen. Monrium S. Aga-
In archiep, Consano. Monriu n S. Marie de Ylice Ihe VI dn. incdiol. Monrium de Sexto xii dn. Mon-
unc. I auri. rium de Modoclia xii dn. .Monrium de Brugula xii
In cpiscop. Melfien. Monrium Vulturnense i unc. dn. Mfinrium de Lambrugo xii dn. Monasler. de
auri. Monasleriuin S. Angeli dc baniii i unc. auri. Partilicagia vi dn. Moiirium dc Subiate vi dn. Mon-
In archicp. Sipaiiiino. EcclesiaS. Leonardi i r.ium de Buginago VI dn- Monrium de Basiliano xii
vinc. aiiri. Moiuiiiin S. J di. Laina iinc.
iii aiiri. i dn. E!(T,Iia S. Johannis de Perminago sol. Ecclia de i

EccliaS. Tliomc I libr. olibani. .Moniium {Vilsaii. ii Propelio Ecclia de Bibulgo Monrium S. Ni-
bisaiit. colai xii aiios'. Ecc!csi\S. Tiinilatis de po.iUe ;^uiai-
 1

48 COD. DIPL. — MONUM., ETC. SEU COD. CAROLINUS. — LIBER CENSUUM. 482
celli VIdn. Ecclesia de Bisantio i dn. el i cercv. Ec- A hic. Ecdia S. Pe!ri de Cerrelo iiii dn. Mcdiol. IIo-
clia S. Peiri dc Bifolca vi dn. Hospilale apml S. i}la- spi!ale dc Verzario i morah.
sium VI dn. Honiines liabitanles in villa qiie diciinr In Parniensi. Monriiim S. Alexii ii morab. Monast.
Morniaco de plebe arzaco xii imperial. siiigulis an- de Bcrsclli i morab. Mnriiim S. Gcnesii i morab.
iiis. Mnriuin S. Siii de Fontaiie.ll. ii dii. de papia nioncle
In episcopalu Placentino. Ecclesia de Misericordia vcleris.
11sol. placen. singulis annis. In Regino. Plebs de Warstalla iii morab. Mnrium
In episcop. Laudensi. Ecclia S. MiclK.helis xii dn. Canusiiium xx sol. Ecclia de Gonzago i unc. auri.
Ecclia sancli Pauli xii dn. Mnrium S. Michalicl xii !n Mutinensi. Mnrium Fraxinon. unc. auri. Mo-
dn. Mnriuni S. Slef Mnriuin S. Andree p> r ina- nasl. Nonant. ii morab. Ilospilale S. Germiniani ju-
num Abbatis S. Savini i unciam Monaslcr. <le ris licati Pctri.
Dovario xn dn. Ecdia de Ripa a!ta xii dn. Monaster. In Bononiensi. Mnrium de Musiliano vi sol. affort.
de Cerrelo iiii dn. niediolan. Ecclia de Cerroio iiii Epus Bnnonien. lib. ii puri argenti. Monrium S. Ce-
dn. inediol. Ecclia S. Petri de PaUide xii niediul. sarii iii morab.
veteres. In Favenlino.
episcop. Cumano. Hospitale dc Blunzone in
In In episcop. Florcnt. Ecclia S. Peregrini iiixta
nionte Abrica. Salln. xii imperial.
In episcop. Bergomensi. Ecclia S. Firnii i sol. In Ymolensi.
Ecclia S. Juliani de Subvexio i sol. Ecclia S. Sigis- In cpalu Foroliviensi.
inundi de Ripa alta i sol. Monaster. S. Ambrosii de r In epatu Bobiensi. Mnrium S. Ambr. xii dn. pap.
B
Ripa alla i sol. Monaster. de Donaria i sol. Ecclia Ceila S. Johannis inter anibas partes i bisant. Mni iuin
S. Fabiani Cellula ipsius i sol. Ecclia S. Marie de S. Marie in Trivo i bisant.
Vllla snari in colle Thoris i sol. Ecclia S. Ambrosii In epatu Populiensi.
dc Calcu III dn. Ecclesia S. Trinilatis de Yirgi. i sol. In epalu Feretrano.
Ecclia sita in loco qui dicitur Mesiiia viiii dn. ine- De inassa Arni. Ecclesia S. Jusiiiii unc. i auri pro
diol. monete. Ecclia S. Alexaiidri Ecclia S. Ma- unoqiioq. anno. et de Caslello arno, a Guid. cl sociis
Ihei Monasterium de Bonate
vi dn. Ecclia S. XII lucc. pro unoquoq. anno.
Marie in Turri
dn. niediol.
xii De massa Fiscaiia. Cervicn. epus de plebe S. Vila-
In episcop. Brisiensi. Ecclia S. Pelri Cremignano lis XII imperial.
XII dn. mediol. Monaster. de Ci.ramagiia i morab.
Monaster. Aque iiigre i moiab. Monriuin Montis
De massa S. Pelri. EccliaS. Salvatoiis xii luc. pio
Ciari dimid. unc. auri.
uiioquoq ; anno.
In Cremonensi episcop. Ecclia S. Agathe i sol. In epatu Fcrrariensi. Ecclia de Ficarolo iiii sol.
Monaslcriuni S. Stephani de Cornu i sol. Ecclia hic. pro villa Salaria. Ecclia S. Georgii i mor. Ecclia
S. Salvatoris iiii dn. Ecclesia S. Marie de Casianelo major i inorab. perannum.
VIdn. Moiirium S. Joliannis juxta Papiam xii dn. In episcopatu Ariminensi. De ripalico per manuni
veteris nionete. Hospitale S. Leonardi de Bangia xii cpiscopi I lib.- argenli. De plcbe S. Palcrniani ii sol.
<in.mediol. vet. luc. De ecclia S. Gcorgii i lib. cere. Ecdia S. Pauli
Novariensi. Eccha. S. Petri ii sol. Ecdesi.i
In _,
-. de Montc Scutiilo ii sol. luc. Ecdia S. Salvaloris ii
SS. Philippi el Jacobi de Paliarina ii sol. niediol. ^' sol. luc. Ecciia S. Gauderilii iiii bisant. Monasl. S.
In Vercellensi. Monrium de Bessa i niorab. Mon- Pclri XII affort. Monast. S. Ggii xii dn. Ilospitalc im-
rium S. Stephaiii i morab. Ecclia S. Jacobi ii sol. Iriejai dn. Hospiiale de dna Emilia posituni circa
mediol. Ecclia S. Marie sila in eadeni civitale i mo- Iierim ii sol. impcrial. Ecclia S. Marie iu Leura u
rab. Monrium S. Marie de Asiura xii dn. veteris sol. pro unoquoq. aiino.
monete. In Fanensi. Mnrium S. Laur. in Campo. l. spalu-
In Taiirinensi. Monrium de Pinarol. i unc. auri. las f. XXV sol. alTor.
Ecclesia S. Pclri Savilianensi i morab. Ecclia S. Pe- Croniet. Ecclia S. Nicolai de Croniet pro censu
Iii i

iri ultra llumen Slure cum hospilali ibidein sito i morab. sing. annis, et lib. ii piperis.
morab. Hospital. dc Ponticeli. i morab.
Albcnsi. Ecclia de Ferranica i morab. Mon-
In IN PATRIARCHATU AQUILKJENSI.
rium S. Gaudenlii dimid. unc. auri. Monrluin S.
In epalu Vicentiiio. Capella de insiila xx sol. vcro-
Martini diinid. unc. auri.
In Aslensi. Monrium de Caramagna i morab.
nensium. Eci lia S. Lucie de Fonle nivis ii nior. Ec-
clia SS. Firmi el Rustici i mor.
In Aquensi. Ecclia S. Crucis de Melagio. i morab.
In Tardoncnsi Ecdia de principiano ii moiab. Ha- In epatu Fchrensi.
hitatores loci, qui dicilur Sala iii lib. cere basilice In epatu Tridentino.
In epalu Senccen.
S. Laurenlii.
In epatu Paduano. Ecdia S. Marie dc pralalia iiii
In Saunensi. Monaster. S. Eugenii i niorab. In n moral). Ecdia sanctc Crncis de monte Syon ii morab.
capite nauli Ecd a. S. Jule iiii dii.
In Janucnsi. Monrium S. Andrec dc Sexto i mo-
Iii Manluano. EccUa S. Maiie dc Hyspid. morab. i

r.ih. Ecclesia S. Fidis i lib. piperis. Ecelia. S. Nico-

Monrium S. Johannis ii sol. Inc. Monastcrium S. Be-
lai juxta mare i lib. cere. ncdicti. unc. i Aquadoda xv dn.
auri. Ilospitale de

In Albinganensi. Mnrium. S. Martini in insula mcdiolan. Jlospilalc Yeronam xii mediol.

jiixla

Callinaria i morab. InVeroliensi. Ecdesia S. Marie in loco Mard-

In Vintiniiliensi. leiisi bisanl. Ecclia S. Nycolai in Arena i lih. ccic
I

In Papicnsi. Monriiim S. Mar!ni i morab. Ecclia ct I dn. Ecclia S. Maric apud aibaredum xii (iii. me-
diol. Ecclia SS. Simonis el Jude i lib. cerc.
S. Marie major. de Lauinollo i inoiab.
In Bobiensi. Monrium S. Columbani iiii bisanlios. In Tarvisino. Monrium S. Euslacb. iii sol. Ilospi-
lale S. Marie i lib. cere, ct i ii;ccnsi. Ecdia S Laur.
jiixta lonim iiii dn. iuc. Monasleriuin S. Eufemie it
EXAUCVTUS RWENNli:.
bisant.
Canonica S. Marie in porlicu morab. pro Ec- Iii C(Mictcnsi Ecclia. Ilospilal. de Blavi i lib. ccrc,
clia. S Moiiasler. S. Johannis Evangeliste i sol. ct I incensi.
Eccl a S. Petri ad viiicula iii sol. hic. In episcop. Pole. Monrium S. Marie dc Canneto a
In cpiscop. Placentino. Ecclia. scor. Gervasii, et bisant.
Protasii i ccreum et i dn. Ecclia S. Johannis de vi- lii Com.ulcnsi, Moiirium Pompos. ni sol. rifforl..
culo d.mid. auri uiic. Ecdesia de Monle Bcllo ii sol.
483 B. CAROLI MAGNl OPP. PAUS I. SFXTIO III. AU
IN rATRlARCHATi; VENETIE GRADENSI. A lih. argcnli per triennium. Ecclia Magaloiicnsis i
CariUUe aurouin. Ecclia S. unc. atiri Gnill. dc Montt; Pessnlano n moiab. (^oines
Ecclia S. Maric ilc i

M.iric de Alnaria.
Mergnricnsis unc. auri. Bei-nard. dc Anlusia tt
i

ittorab.
In episcop. Torsellano.
Iit (lcsenale. Ecclia. S. Crucis \ii aflbrt. PROVINCIA ARELATEXSIS.
In Pensauricnsi. In cpiscop. Arclaicn. Monrinm. Montis Majoris nn
CESSCS IISPANIE. sol. pro castro aulein l)i.!uini iii lib. turis per quin-

cpiscop. Colombricnsi. Ecclia S. Crncis jnris

lii
qnen. Monriiini S. Gervasii t\c. l(!s;is S'il.

heali Petri n niorab. singnlis annis ponlilici Roinano In Lodov. Kcclia S. ftlaric de Corncliano ii sol.

persolvil. Ecclia S. Marie de Sarebona ii sol.

In cpisoo;i. Porlugalcn. Canonica , que vocalnr In cpiscop. Aibicnsi. Monrium S. Bernardi de Ca-
slris V sol. inerguricn.
Ecclesiola, ii morab. Atleroiisiis Porlngalensis diix iiii
unc. auri. CEXSLS PROVIXCIE
In episcop. Luccn. Monrinm dc Ursaria i inorab. In episcop. Avcaioncnsi.Apud tnonlcm Andaoncni
.'luri.
Monriuin S. AntJree iiii lib. cere; et pio Ecclia
In episcop. Leg'onensi. Monrinin S. Facinidi jnris S. Petri dc Tatbone n li''. cere.
heati Pctri esl ii sol. Moin^inin S. YsiJori i moi-ab. In episcop. AraMsice. Gnills. dns ejiis.leni vilie di-
In cpiscop. Paleutino. Ecclia vallis Oliveii xxv mid. niare. argcnli. Monriuni S. Egidii, el psalmod.
morab. Monlis Majoris. Ananiense. S. Wi. S. Pontii. Crasscjn.
.. P>
In episcop. Toletano. Monrium S. Servandi x mora!) S. Salnrnini. S. Johanuis Rivipollen. S. Victoris
Iii episcop. Avilen. Monrinm i morab. montis Arag. proprii juris beati Petri su.nt.
In cpiscop. BiUijen. Monrium Oiiiense jnris beali In cpiscop. Aqucnsi. Pe'rus dc Lanibisco i morab.
Petri est. unc. i auri. Moariuni S. Dominici jiiris In episcop. Sixtarice;!. EwCl.a S. Mart. dc Croco
heali Petri est. v moiab. Monrium de Cardinia i i tnorab.
inorab. In cpiscop. Aptensi. Ginand. cum fratribus ct nc-
In cpiscop. Tirasoneasi. Ecclia S. Maric sita in potibus suis ni morab.
caslro Tuteie ii sol.
IX PROVI.NCIA EBREDUXEXSI.
REGNUM AUACOME.
Ecclia Crossicnsis juxta burgnm, qui vocatur Mal-
Juris beali Pelri est d auri mancusios ad cuneum tnrtel. i morab.
Jacce singulis amiis. In episcop.Forojulensi. Ecclia Pinnac. vn sol.
In cpiscop. Oscensi. Monrium S. Jjhannis Pinna
d^'
mergur. monete veteris. Eccli-a bariolcn. i morab.
juris B. Pelri esl. nnc. auri. Ecclia montis Arago-
In cpiscop. Atbinganen. Monrium S. Martini jnris
i

nis juris bcali Petri est. unc. i auri. Ecclesia S. Pe«

beaii Petri cst, quo.i cst siluin in insula Gallinaria,
iri dc Lasis iiii inorab.
I inorab.
PROVINXIA TEUUACOXENSIS. rROVINCIA GUASCONIA.
In episcop. Ilarilensi. Monrium S. Yictoriani juris
In cpiscop. Aqnensi. llospitale delsuaib. i bisant.
bcali Pelri est. Diinid. nnc. auii.
q et tnonaster. de Sordiiha v sol.
In episcop. Lrgellensi. Monrinm. S. Saiurnini por In Gasconia. Monasler. Generense n unc. auii.
spatium ocio annorum i lib. argenli. Ecclia Agge- Monrium Condoniense v sol. mot'I.
rensis iiu morab. Ecclia S. Pelri de D,'volis tcniam In cpiscop. Vasatcn. Monrium Blavii Montis v sol.
partem fructus allodii in qno sita csl. Ecclia. S. Ma- burdegal. inoneie.
rie Uigellensis i unc. auri. Ecclia gerrensis i unc.
In cpiscop. Aduren. Monaster. S. Sevcri v sol.pi-
argcnti. clav. tnoncle.
In Tudcnsi cpiscopalu Ecclia S. Maric dc Relio-
PROVINCIA RURDEGALEN.
rios II morabolinos. Conics Urgellcnsis iiii unc. auri,
Raymnndns Guiiielini dc duobus Casiris, Sallevola Monastcr. S. Crucis i mor. Monast. S. Macliarii v
videlicet et Lobaiiola, iui unc. auri. sol. Ecdia de Bledo Monle v sol.

In episcop. Barcliinonensi. Monrium S. Paiili v In "cpiscop. Xadonen. Monrium beate Marie xado-
moraho!. Comes Barchinonensis dc toto Isonore suo, nen. v sii. Ecclesia S. Petri de Arciaco in sol. alfor.
ei precipue de civilatc Terracona, sicut conlinetur In opiscop. Engolismensi. Ecclia de Cella froin....,

in Uegistro Urbani pape, singulis seplcr.niis xxv libr. sol. M iiaster. .tancli Eparcliii n morab.
argent. In episccp. Petragoricensi. Monaster. Tostoriaccn.
I niorab. Monrium Saiiaten. i mor. pro se. et i pro
In episcop. Gerundensi. Ecclia S. Jobannis Rivi-
polensis iii morabot. Monrinm. S. Pelri bisilduncn. Fiteusi, et i pro Ysacnsi. Ecclia Saiicti Austcrii i
V sol. Ecclia S. Marie ejusd. loci ii sol. Monriuin mor. Capclla S. Orricii siia in Caslello de Gorzon.
Arelatcnse Monrinm S. Marie de Cardiru. xii X sol. Ecclia S. Frontonis. ii mor. c principalis sc-
fdergol. monele. Monrinm S. Marie de Campo ii sol. *^ des n mor.
In episcop. Helencnsi. Monrium S. Martini de Ca- In episcop. Piclaven. Monrium S. Crucis i unc.
picornis juris beati Petri i arulense. auri. Monrium Malliacen. xx sol. Pictav. dn. Ecclia
S.Trinitalis de Malo Leone morah. Monrium Yscr-
ti
rHOVlNCIA NARBOXENSIS. cense i mor. Monrium mor.
fontis Evcraldi i

!u cpiscop. Narboncn. Monrium Crassense v mor. In episcop. Lemovicensi.-Ecclia S. Petri de Osca i

Mnirinm S. Amantii n sol. Monrium S. Pontii u sol. mor. Ecclesia Stirpen. i mor. Ecclia Usercen. i nior.
Eeclia S. Petri de Arignano i morab. Elecien. Mon- Ecclia Btiven. n sol.
riiim I lib. argenti per triennium. In episcop. Claromoiilen. Monrium Casc D<'i jiiris
In cpiscop. Bitcrrensi. Ecclia S. Jacobi i mor. Ec- B. Petri est. Et ecclia Brivaten. i mor. Monrium dc
clia S. Petri dc Mari i morab. Monle Ferrando i mor. Monrium AurcIiacGn. x sol.
In episcop. Rutinensi. Ecclia S. Antonii v sol. pictav. pro se, et pro Soliaco v sol. ct pro seiia
In episcop. Tolosano. Ecclia S. Yolusiani iii loco Maurcicii. v sol. Conics Guills. dimid. niarcam ar-
(jni vocalur Fiuxas v sol. piclav. Ecclia S. Saturnini genti. Ecclia Brivalen. i niorab.
X sol. pictav. In cpiscop. Rulinense. Ecciia S. Petri sing.dis
In episcop. Uticensi. Guillelm. de lurre pro co bienniis i mor. Ecclia S. Marie de Cindabria xv scl.
quod Romana Ecclia habct in mansodi ii malacb. Monriuin Nannelen. x sol. f. n mor.
Dnus ville Acanlici n aurcos. In cpiscop. Ali)icnsi. F.cclia S. Petri de Farnana i

In episcop, Carcassoncnsi, Monrium Elccluor.sc i mor. Caslruin scuric n r.nc. arg.

 185 COD. DIPL. — MONUM., ETC, SEU COD. CAROLINUS. — LIBER CENSUUM. 486

In cpiscop. Calurcensi. A Monast. in Lorica mor. i. Monast. in Ekenchcr.bni-

PROVINCIA TURONENSIS. nen. xii dn. augusten. monete.
In episcop. Maraviensi.
Ecclia S. Sepulchii iu sol. pictav, nionete. Ma- In episcop. Curiensi. Monasler. S. Marie in Monte
jiis mnriuni juiisbeali Pclri est. Singulis septcnniis I morab.
I lil). arg. et pro ecclia sancli Guincoloei x sol. ce- In episcop. Augustensi.Monasler. S. Marlini. i
nonianen. monele. Ecclia S. Marlini unc. i anri. mor.li). Ecclia S.Aug. de Riccomborc. i mor. Ecclia
Monrium Nucariense i inor. Monrium S. Sepulchri S. Joh. Rapl. de Slaengan. morai). i

I niorah. Ecclia S. Marie de Loccis v sol. piclav. In episcop. Pragen. Ecclia S.Pelri in Wisgrade xti
Ecclia S. Juliani i niorab. marc. arg. annualim.
lu episcop. Cenomanen. Ecclia S. Guincolei xii (hi. In episcop. Yesprcsiensi. Ecclia S. Stephani regis
de caslro Cadurciar. apud Castrum Bellegrave inarc. auri pro unoquoque
i

In episcop. Nannelcn. Monrium S. Salvatoris iii

aiino.
aureos.
In episcop. Babl)erburgen. Episcop. palafiidum
PROVINCIA SENONENSIS. alhiim pro sella dni. pape vel xii marcas boni argenti.
Monrium Ferrariense juris beali Petri est i unc. Monasler. Winzine i aun iim.
nuri sin,5ulis triennis. Monriuin S. Colunibe vir. juris In episcop. Frisigensi. Monas!. Rolcn. i mor. Mo-
beati Pelri esl. nast. apostolorum Philippi el Jacobi in predio Puii-
!n episcop. Parisicnsi. Moniium S. Genovefe, et berg. singulis trienniis alham cii!!! aniictu basilirc
S. Germani, et S. Dionisii juris beati Pelri sunt. g S. Laui-ent. Laterancn. i!e!)e(. Monasl. S. Marlin.i i
In cpiscop. Allissodor. Vizeliacen. Monriuin juris mor. Ecclesia Unilensis i iiior. Ec( lia Undeneslorven.
l)eati Petri est i libr. argenli. Dnus de Donzi ii unc. iinor. Monast. Squirensc i nu)ia!i
auii. In episeop. P;slaviensi. Ecclia (!e Niulililh. i mor.
In episcop. Nivernensi. Monrium Saviliacen. i Ecclesia S. Marie de Celia i mora'). pro se, et aliuui
morab. pio qnodam prcilio. Ecelia S. r>Iarie de Biirgo Novo i
In cpiscop. Catalaonen. Ecclia S. Nicolai in insuia mor. Ecclia S, Benedicti de Conversano diiiiid. une.
Lourz. X sol. illius monete. auri.
rnovixciA lunuexsi.
PnOVlSClA REMENSIS.
episcop. Ambianonsi. Monrium S. Ricc. in
In
Pontivo unc. i auri. Monrium Coibcjense, quod pro- IN ANCI.IA.
prii juris beati Petri est, i uuciam aiiri. De denario beati Petii ccc marc.
singulis aniiis,
In episcop. Suessionensi. Monrium et Medardi di- videlieet de unaqua(pie domo i sleriiiig.
inid. libram argcnti. In cpiseop. Cantuaiiensi. Monast. S. Salvaloris
In episcop. Teruanensi. Ilospitale S. Gefelt. c de Ferveschan. i marc. argenti.
alleiia. Incpiscop. Linconiensi Monriiim S. Albaiii uiic. i

rROVINCIV MAGIINTINA. auii. Monasler. Malvebien. i unc. aiiri

In cpiscop. Sarc.>beriensi Moiiastcr. S. Atlelini
Ecclia S. Marie sita in loco qui dicitur Polenbahc.
proprii juris lcali Pelri cst, ctiune. auri singiilis
I niorab. Ecclia S. Johaii. Bapl. in Sellsot. i mor.
annis solvil Roin. pontilici.
Monriuni quod dicitur Cclla Diic Pauline mor. i Rei-
neresbrunnen. ii sol. erphordien. moncie. Ecclia
In cpiscop. Wintonensi Monasl. S. Pctri de Cer-
regularium in Flalieim. aureuin nnum.
teseia aureos.
iiii

In episcop. Convenlrensi. Monaster. de Bredeieia

In episcop. Argenlinensi. Monrium sanclor. Phi-
II bisant.
lippi et Jacobi in Silva Sacra i inor. Monrium Mo-
iiialium in Andala su'jlil. panni linei uliias. Monrium In Lonlnnieiis. Canonica, qiie fiiil capella regis,
qiiod dicitur Biigeshoucn i nior.
Ecdia dc Walchan.
In episcop. Basiliensi ecclia S. Pelri i mor. Ecclia IN DANIA.
Remorigen. i monetam auri. Monrium S. Vincentii i
Excoytnm cx Rcgislvo Poselialis pnpc 11, llb. v,
mor.
cu]). 15 circH fmciu
episcop. Constanliensi. Monrium Burense i
In
mor. Deallodio qui vocalur cella S. Pelri i inor. Episcopis per Daniam consiiliilis inler ceicra ;

Monrium Wibelingen. i mor. Monrium Blaburra i

De censu etiam, quem bealo Pelio predecessoics
inor. Monrium Zueveltun i mor. Ecclia in Rola mor. vestri singulis annis iMslilueiinil. FraJeriiiJaicm
i. Monrium in Bregance inor. i. M(mrium in Isnin xii vestram uiia cum eodem liatre nostro Liiud,
dn. constantien. monete. Monrium inWingart. mor. archiep. voiumus esse solli;itam, ne in ipso negnliii
i. Ecclia in Augea Parva mor. i. Monrium in Suarc- fraudem Roni. Ecclesia ullerius paliatur sct inlegre :

walde S. Ge.rgii mor. i. De allodio qui vocalur hiijuscc Karilalis deliilum, priuicutia veslra sa.is
Asneheun mor. Eccha S. Benedicti i mor. Ecclesia
i
D agente suscipiat. Dat. Lalerani viii id. Maji.
S. Marliiii de Butro i mor. Eeelia S. Marie in ripa
IN SUETIA.
fluminis Danubii i morab. Ecclia de Monte Anglor. i

inonetam auri. Monast. Ang. ii equos albos, texlum Singule domus i dn. monete ipsiiis terre. Episeo-
epistolar. et saeramentor. Monaster. in Alpersbacli. pus Arusiensis ii marc. pro unoquoque anno.
1 roor. Cella S. Marie slolain singulis bienniis. Mona- IN UNGARIA.
s;er. S. Blasii mor. i Monast. Scashuscn i unc. auri.
Hospilale S. Slephani unc. i .^uri pro uno^pioquc
Monrium in Mure aureum i.
anno.
In episcop. Alheslatensi. Abbatissa de Quinlilin-
IN SUEVIA.
gihurg. 1 lib. argenti. Monast. S. Ciriaci i marc. ar-
genli. Episcopus Lingacopen. xi marc. pro unoipio^iuo
Augusten. Monrium S. Odalrici i mor.
!n episcop. anno ad pondus Colonie.
Ecdesia S. Marie de Rectinl)huc albam ct stolam. IN RUSSIA.
Ecclia in Dieze nior. i. Ecclia iinper. enrilh. albam
et amiclum per biennium. Ecclia in Rockenburt
,

mor. I. Ecclia S. Crucis mor. i. Monaster. sancli IN NOUOGIEIA.

Martini de Ihsan i mor. M(tnrium S. Johannis dc Siiiguli lares i monetam ejusdem terre.
Stangan i inorab. Monast. in Ausen. mor. i. Moaast. )N SCOTI.V.
in Werdhe mor. i. Monasl. in Nernesheiui mor. i. Eeclia S i malach. MonasieriuJTi Je.du-
iS7 B. CAliOLI MAGM OIV. PAUS 1. SKCTIO IH. 4S8

gii.hirnen. u inor. cl ii c.uiixilos pro mioiiiioqne A mor. Monasler. S. Petri dc Monlc. inorab. Ecclia
uiuio. S. Marii; di; Erayslor. mor. i

pnOVINCI.V COI.ONIE. In episcop. Tullensi. Moiiriuiu Yiveniaccn. vi ar-

genteos virduuen. monete. Ecclia S. Deodati i mor.
In episcopatii Colonionsi.
Monasl. in Caslele nior. Ahbatia Cainioviacen. i slolam.
lii t>pisroi). liiiiislcnsi. i.
In episcop. Lcodien. Ecclia de montc S. Johannis
Monriiiin iii Aiuison. nior. i,
^ I niouelain auri Ecclia S. Egidii i inor. Ilospilale de
Iii opiscop. Paleboinensi.

In opiscop. Wannalieiisi. Ecclia in Hagcnc i au-

Wanze i nioiu;tam auri.
cpiscop. Hasiliensi. Monrium S. Crucis
Iii ii unc.
reum. •
auri pro rosa iii Letare Jcrusalem.
In episcop. Spirensi. Ecclia B. Marie.juxla villain
Nollenliem i iine. auri. Monast. de Wi.^Millhhcru i pKoviNciA msu>T'.>:v.
ivior. Monasl. in Hirsiaiii^ia inor. i. Monriuni in Go- Mourium de Liislra, qiiod situm esl in pariochia
leshowe 1 spircn. inonelc.
(in. Bisunliua X sol. Basilien. moncle.
lu cp scop. llaLispoiiensi, Monriuni ScoUorum
S. Jacobi 1 aureun». Monrium S. Emerammi vii PROVINCIA BREJIENSIS.
aureos. mor. Monrium S. Marie
Monrium Roseweldense i
PnOVlNCU SALZBURGEN.
in Rarestadcn, ii unc. auri.
In archiep.Salzbur. Ecclia S. Pelri Patescarmen. i !n episcopatu Halvestaden. Ecclia de Stcndale
mor. Monast. de Godoxia i mor. Ecclia S. Pauli I unc. auri per annum.
I Hizaut. Monrium S. Lambcrti de Carinlhia i mor. B In episcopatu Mindcnsi
Monast. S. Salvatoris Mistalen. i mor.
PROVINCIA M.VDEBURGEN.
In cpiscop. BoumI)ergensi Ecclia S. Margaritc .

I romanatum per annum. In episcop. Avebergen.

PUOVINCI.V TREVERE.NSIS. IN PATRIARCHATU JEROSOI.IMITANO.
In cpiscop. Metensi. Canonica de Slandalniul. i Monaster. de Yaile JosapluU i unc. auri.

^ DE SANCTI LEONIS III

AD CAROLUM IMPERATOREM EPISTOLIS

DISSEUTATIO.

1 1. — Mulloplures eililis a Conringio acUiuc lulent. C que nomunculorum risum promovenles, duac res isti
conducere oslenJunt doctissimi ac venerabilis virl
I. Jure querebatur Grelscrus {Cod. Car. praif.) pe- sententiam (ven. card. Bona Rer. Liturg. lib. i, c. ,

lulantiam Ulyiici, qui Leonis III, sanetissimi pontifi- 12, n. 2) advcrsus Flaccium lllyricum, qui catholica!
cis, lilleras prors s rudes el barbaras vocat {Catal. Ecclesiae damnum illaturus, missam Lalinam edidil;
test. Verit., p. 1^7). Si enim Flaccius rudis illius < ExcLVcavii illuui, iiiquit, malitiasua; nam e con-
icvi ralionem habuisset, scribendi genus islud incle- trario orthodox;c fulei (Joginata, recepiiqiie Ecclesi;T5
gans 3etati potius (luam pontifici convenire deprehcn- ritus ex ea passim confirmantur > confessio sii- :

dissel. C;elerum quod insuave videbatur Flaccio, prem?edominationisponlificum, et renovatiab iisdem

jucundissimum nobis accidit, qui Adriani epistolis imperii.
insuevimus. Utinam quas ille improbabat, posteritati Et vero fatelur primum, quod negare non potest
II.

inandasset Vix enim credibile est pontificem diu-

! (Pracf.)sunimam Romani pontiftcis polestatem « Jure ;

Inrno duodeviginti annorum tempore, cum familiari- omni, aiens, Coesarumsoluli, bonae etiam parti Iiali;e
late Caroli usus esl, decem tantum epistolas ad eum regia polestate dominarentur. > Postmofliim aperle
dedisse, quas Hermannus Conringius anno 1647 post mentiens, subjuugit quemadmodum Leo III vim pas-
Gretseri mortem exceptas ex Ilelmsladiensis acade- sus a suis adaclus fuil, « expetenlibus pnieseriim
miai iuYix. bibUolheca; meni!)ranis publicavit. Paucas idem civibusRomanis, ut Ccesareae iterum auctoritali
quidem islas tanta aviditate homines sibi coinpara- pontificiam sedem subjicerel, in Caesarem electo Ca-
runt, ut Hehnsiadiensi prelo ileruin commilli eas rolo Magno. > Quareet litterarumomniuminscriplio-
oportuerit anno 1G55, aliqiianlulum emendatiores. t\ ncs conciusioncsque italico, ut vocant, charactere
Cujus secund;c eJitionis exemplum nactus Labbcus, procudendas curavit, ut primo obtutu in lcgeiitis
iii magnam Couciliorum collcctionem denas hasce oculosinciirrerent, < domiuo piissimo, et serenissimo
lilterasrelulitg post Iriiiasillasantiquiores, Gretsero victori, ac triumphatori filio, amatori DeiacDomiiii
etiam notas, nihilqiie ad nostram rcm facieutes, quai nostri Jesu Christi Karolo Augusto, > necnon « piis-
lanti pontilicis ac tam lougsevi (uam aiino 795 Adria- simum doinini imperium gratia siiperna cuslodiat : >

no succedens, per viginli et fere dimidium, ad 81G qu;ie vult conferenda cum Cod. Car. epistolis, quas
pervenit) ante laudatam Conringii ediiionem noslris Grelserianas appellat, ut discrimen teneatur. Quid
niajoribiis perspeclx fuerant: vcrum Lablieus adino- vero? kiie verba sunl; neque eruditorum iillusCon-
nitiunculam istam posuit ad marginem {Conc. tom. riiigio nuperisquescriploribus ei adhocrentibus negat,
\I1, pag. 1113) per quam taiita cJilionis ulriusque Letmem III imperaloria majestate Caiolum prosecu-
raritas paiet. < Hanc et novem sequentes eJiditanuo tumesse.nullumqueex titulis tant;iediguitatispropriis
1G55 Helmstadii Hermannus Conringius, sed pro so- pnttermisisse. At Leo (ep. 2, al. 10) iinperatorem
lemni hsereticorum more foedissimis adversus Eccle- sicalTatur: c Ab ipso clavigero Regni coclorum, qui
siam cathoUcam ejusque supremos ponlifices crimi- vos in suis utilitatibus defensores constituit. > Pe-
ualiouibus atque calumniis conspurcalas. > Inter hu- rinde (ep. 4, al. 6) loquens de suscipiendo Pippino
jusmodi autem dicacilatcs inlenipeslivas, homineque 3 rege Romam vcnturo < quantum coudecel, inquit,
:

ralionis pra^dilo, nedum honesto, prorsus indi-

iisu fiiiotammagni defensoris sanct;e Dei Ecch;si;x;: > pas-
gnas, neque aliudpra'lcr slerilem iiierlium desidum- sinique in aliis cpislolis < defensorem saiiclu; Dei
489 COD. DIPL. — MONUM., ETC, SRU COD. CAROLINUS. - D3SS. IN EI'P. LEONIS lU. 4^0

Ecclesiic » impftratorem appellat, utprsedecessor suus A cousuUis Germanicis, sed pniecipuc annalisl;e Ualo,
Adrianus palricium nuncupaverat eumdem Carohim. " qui (Ann. II. 800) Roma; ducalusque ejus suprc-
Praiterea dolet (ep. 3, al. 1) calumniatos sibi esse ali- niam dominalionem Grcccis Augustisasscril usqueaJ
quos, quod in legatos imperiales ditficilisessel, sub- annum 800. Tunc vcro, captata occasione iimlieris
ditosque in suam gratiam recipere dedignaretur, si Constantinopoli impcrantis, pontificem ct Romanos,
patrociniuai imperiale implorassont: « Non solum, inCarolum jureGr«corum translato, be illi subjecisse
inquit, missi vestri timent vestram portare legatio- aulumat, nu!l(» annalium monumento nullatiue gravi
nem ad nostram pusillitatem, verum etiam alii jam auctorilale ductus. Quamvis enim ei annalistaLam-
non siint ausi quajrere a vobis auxilium, quia nuUus bccianus apudPagium (800, n.9) cl alii, male omnes,
est, qui vestram quaisivit clementiam, ut dicunt, qui Orientalis imperatoris defeclum, renovati Occiden-
posiuiodum ad plenam potuisset pervenire gratiam lalis fuisse causam puteiil, dominium tamen suprc-
nostram. i Mitto institutiones ducumin ditionecccle- nmm hucusque Gra^corum luisse ac deincepsFranco-
siaslica, armorum apparatum pro defensione oraj rum, nequ;^ affirmant, neque aflirmare poterant.
maritima), actusque alios summuni principem desi- Unam onuiino causam imperalorioe majestalis reno-
gnanles, de quihus opporlunius agetur in notis; vaiuhB in Occidente synchroni auctores afferunt, ne-
erantne ista t C«sare;e iterum auctoritatiponlificiam cessitatem scilicet continendi populos, pontifici Uo-
sedemsuhjecisse? t MiserosfalScC opinionispalronos! mano jampridem suhditos, in ofiicio; reliquae oinnes
lelo utuntur ancipili, quo dura vulnera putanl infli- causaa inductiones sunt scriplorum, qui longe post ea
gere, vulnerantur lempora florentes iion vera, seJ vero similia, litteris
IIL Quid? quod Siciliiie alque Sardiniai solliciludo B consigiiarunt. Defensio enim catholicK fidei et Ro
ob molimina Maurorum adversus utramque insulam nianai Ecclesiae patricii munus erat, quo quam egre-
Leonem urget (ep. 8 et 9, al. 3 et 2)? Quid ? quod gie Carolus functus fuerit, ex Codicis 5 Cai"olini lit-
Gregorio palricio Sicilice, licet Graico imperatorimo- leris compertum fuit. Nec majestas imperaloria ne-
rem gereret, commercium litterarum erat cum Carolo cessaria erat, ut munere eodem fungi pergerct. At
et Leone? < Suscepimus, ait ponlifex, Gregorii pa- de liis aliquantninferius dicam. Nunc quoe postCaro-
triciiSiciliensis, responsumscilicet serenitatis vesirai lini Codicis aitatem Carolus palricius pro lide orlho
epistolu;, quam illi perhominemnoslrum emisimus. • doxa et Ecclcsia Roinana pnttclare gessit, memori;i
Num de donatione illius insulie sanctai Romana; Ec- repeli oportet, ut de imperial s dignitatis instaura-
clesiai agebatur, quae amplissimis Calahritani et Si- lione planioralque utilior scrmo iiat.
culi palrimonii reditus jampridem injusie spoliata
eral, neAgarenorumassidueilliinhiantium faucihus, § 11. — Fides culholica, el Romnna Ecclesia a Carolo
divo Pelro iniercedenle, ahsorheretur cum evidenti Macjno patiicio Homm. egregie cfefensa, et ponlificin
ac porpetuo litlorum Poiitilici« ditionis el regni ha- dominntio dilutaln.
lia; periculo? Certe ante annos quinque, seu anno
808, ex hisce epistolis liquet Corsicam insulam pon- V. Nil profecto apud historicos tum veteres lum
tificiis paiuisse imperiis (ep. 4, al. G) casdem oh cau- recentiores celehrius iconomachorum vesania pcr
sas, nifallor; minora licet cssenl in illamjiirasanct;c oclavura Ecclesi;c s;ieculura. Inde eniin Italiai defe-
sedis, quae unicum ihi palrimonium hahebat, dum e ctio ab Augustis .oricnlis, Romanae Ecclcsise domina-
Siculopatrimonioamplissimosanliquos rediUisOricn- lio, vicissiludo Exarchatus, regni Langobardorum
lales, commutalionis tilulo, exigere quotaiinis de- excidium, ac pntcipue Carolingiorum rcgum initia
buisset: < De autem insula Corsica, inquil, unde et cl potcntia, qu;Ti iidera principi aposlolorura cjusqiie
in scriptis et per raissos vcslros iiohis einisislis, in successorihus retulerunt accepta. De quihus onini-
veslrum arhitriura et dispositumcommiltimus, alque hiis constat ex litleris Leonis III pi\Tedeccssorum in
in ore posuimus Helmgaudicomilis, utveslra donatio Caroliiium Codicem relalis. OrtliOiloxa lidcs, et trn-
sempcrfirma etslahilis permaneat, el ab insidiis ini- ditio Pulrum (ila sacraruin imaginum veneratio in
micorum tula persistal, pcr intercessionera sanclai iis lilteris appellatur) impense commendanlur Fran-
Dei geiiitricis et beatorura principum apostolorum corum regibus. Prajcipue sancti Petri imago loto
Petri acPauIi, et vestrum fortissimum brachium. » ^ tcrrarum orhe celebratissima vindicanda piissimis
Ei Ludovicus Pius Caroli lilius in suo diplomate, de iis regibus inculcatur. Eam quippe Isaurus ore blas-
quo infra , Ires istas insulas iii Caroli donatione phemo se confracturum ininilatns erat Gregorio II
recenset. Qu;ie res eruditis aliquot recentiorihus sub ipsa impietatis initia, ut conslat ex ejusdem li(-
persuasit, ut diploraa Ludovicianura interpolatuin ^eris a Frontone Duca;o Latine factis, apud Raro-
crederent. nium (726, tom. XII, p. 552) ct apud Lahbcum
IV. Qua; cum ita sint, pluresLeonis epistolas de- [Concil. tom. YII, p. 7 seqq.) ; conceptis enim ver-
siderari negaverit omnium nemo. Cuin pnccipue cx bis, « Romara mitlam, iniiiiit, et imagincm saiicti
Conringianis antiquior ad annum spectct 80G, ac Leo Petri confringam ; sed et Gregorium illinc pontid-
esset pontifex ah anno 795. Interea dura feliciori cera vinctuin adduci curaho. » Idcirco prima in le-
alii e situ illas eruere dalum erit, deceiu islis, qu;e gatione ad Francoriim
^ ^ principem
» .
- Carolura Martel-
maxiinai sunt reliqui^c integri domiiialns poniilicii, ^ lum adornata, claves Petri, symboluin scilicet pote
majestatisque imperalori;i'incunaijuIa nobis exhibent, statis aperiendi claudendive cffilorum rcgnum, mis-
recensendis insistam. Ne autem qiii C;irolini Codicis s;b taiilo cum siiccessu; ut, quod Carolo non liciiil ,
epistolas tam accurate tiigessi, pariim diligcntix' ad- filius cjus Pippinus rcx Carolinorum primus Petri
hibiiisse ai^guar inrecensione lianiui cl c;ip"tu facilio- aucloritaie per vicarium seu successorem ejiis, rex
riimet longepaucioriiranumcro, easdcm omniiiolegcs crcatus uiia cum lilio Carolo Magno ac patricii, seii
niibi S'rvandas pncscripsi, quas in procurandis illis defensoros Pelri et ejiis siicccssorum, et peculiaris
secutus sum. Tamelsi ad lectionis varictatem quod popiili, Ronianoruin scilicct, cl lolius Roinani duca-
atlinet, Helmstadiensesincmi)ian;e ah uno eodemque tus incolinim designati, nil aiUiquiiis, niliil saiuiiiis
auctore iteruin inspeclae eiiieiid;itioiics polius quam hahueriiil, (piam davigeri rcgni ccclorum ct pcculiuria
variantem lectionem suppedilasse dicendie sint. Ni- ejuspopuli dcicnsionem alqiieexallationem apostolic;»',
hiloininus singulare id nostra edilio pneseferet, quod scdis. l.l vero qu:inlo cmii fciiorc ntcrque rcx fcceiil,
priinas alierasipie curas Conringii ob lcgentium ocu- harhara! tot geiilcs profligakc. athoIic;x' fulei
<
Q dila-
los ponet. At qiiia imperaloria in;ijesl;is fuil pr;K>ci- l itio, timoi(|iic iugciis impiis illis Augiislis incussiis
puusConringii scopus, cum Leoniiias cpistolas in lu- abimde doccnt. Quarc ('.;irolus lcgalionihiisConslanli-
cem edidit, me qiioque cjusdcm iii;iji's!:ilis a Lcone nopoliadvcnicnlibusfatigahaliir, licctancipiti aiitvaiio
lerlio institut;c, Vel si mavis inslaiiiat e, sala-ere plcrumquc i'vciiiii (piaiilo cniiii m;ijori ciim :il;i<ii-
;

a;quura erit. Quamohrem ah ipsa inslauratioiie or- lalc (iarolus pio sacris iniagiiiibns pugnahat, taiito
diens veram illiiis iiidolciii objiciam noii modo juiis- dclcslahilioii ciiiii impicl;il(' tu' iis coiilciviidis ;ige-
PATnoL. xrvin. IG
m U. CAKOLl MAG.Nl 0P1\ PARS 1. SECTIO l!f. m
Ir.ilm' a Gr;wis. Qii.i! oiuuia co:isla:it cx inominicn- A val(l;Mine piolixam clicuil episJolam ad II:-p Hn;i; Gal-

Ciuolini Codicis. l:ci:eque cpiscopos (Coiic. toui. VII, p;ig. 1014) qiia
tis
VI. In islo aulcni CoJicc, ulpolo anno /91 exara-
divi.i salvaloris deposiii cuslos intcmeralam doclri-
iiain episcopos illos cilocnit. Quamvis cnim apud se
lo, praioipiHDH (lesidcraliir leslimoiiiuni (icfensionis,
({ua Carolus patrlcius sacrasiuiagincsasscniit scileni- b;iberet .\lcuinum virum doctissimum cujns pr.T»- ,

(|ue apostolicani cxaltavil. Al concilinui gcneraie Ni- ccptis instiuicbatnr, tamen cum de lidci controver-
caMiuni II n()!)is posteris tantic rci nieinoriain coii- siis agerclur, ad inf;dlil)i!is doclriir.e ionteni se ver-

servat (Labbe, Conc. toni. VII, p. 915 scqii.). Ea sci- tcbat, ut fidci orlbodox:e do;j;mata a(;cipercl cujus
licel esl cpislola Ailriani Carolo rcgi Francorum et vinlcx er;it accrrimus, ul sujpe vidimus in primo
Langobardorum ac Homaitorum, dala, nt
patricio bujus op;>ris volumine.
LabliensanimaLlverlil, anuo 79iposl concilinni Fran- Vlll. C;e!erum summam illam veneraijonem, qna
oororJ.icnse aJversns NicxMiie prx' lict;u synodi oppu- Caro!,!S pr;e aliis sanctis principfin apostoloruni
gnatores. Cujus siMilentiam nt assequamur, aliqnan- pro:>e(iu.'l)atur, Alrianus pro cxemplo adbibuit in
lulum retroce.ii oportel. Mortuo Conslanlino Copro- iaudata epistola ad Contantinum cosdem
ct Ircneirj,

nymo, ut dixinuis (1. 1, p. 550), anno77G, Leo IV ejus admonens, ut instar Caroli regis Francorufn el Lnn-
niius imperii ac p;>tcrn;ie impietatis haiies successit, gobardoruni ac palricii Rornanoruni, Pctri patroci-
<|ui exlrencAug. snscepit filium Constantinum, bre-
nium iniplorarenl : namque ait : « Super Q om-
vique immatura morle snblatus snccessorem sub tu- nes barbaras nalioncs be ito Petro principe aposlolo-
lela inatris rcliqnit anno 780. Hisce Angustis rerum rum vohiscuiii comitante eritis in Irinmpiiis impe- ,

policntibus, niomenlanea lux affulsit post diuturnam

.sexagintafcreannornm tenipestatem.IdsenliensPctri
g ranlcs viclores
—•-- " —
sicul lilius et spiritualis compaier
noster d;)minus C;!i'olns
'
=
,

i'ex Francorum
»^ •
'
el Lango- - — -

navis reclor Adrianus, cpistolam ulrique inscriptam bar.ioru:» ac palrieius Romanorum, nostris obtem-
dedil VU \i:\\. Nov. In 1. ix, sive anno 783, qnam re- pei-ans nionitis, atqnc adiinplcns in omnibus volun-
f.iruntHaroiiins (785, n. ii seqq.) el Labbeus {Conc. tatcs omnis Ilcspciiae occidu;cqne parlis baibaras
,

lom.Vil, p. 99 scqq.), nequc id quidcm inutiliter. nalione.i sub suis prostei'n;M)s conculcavit pedibus,
Namqueiiprincipesadcatbolicamlideminstaurandam omnipotenlaUim illarum domans, et suo subjiciens
proclivcs generale coiicilium cogi.permiserunt, quod regno adunavit. Undc per sna iahoriosa cert:!inina
anno cxennle 787 iSi&KTe celebratuin fuit Actis hu- : eidem Dei aposloli Ecc!esi;c ob nimium amoreni
jus concilii delatis iii Fiairciain, allerum ipsius cano- plura dona pcr|>eluo obliilii possidenda, lani provin-
nem sinistra intcrpretalio;ie j) rccplum, in Franco- cias, quani ci\ilalcs, seu casua, ct cuitcra tcrritoria,

lordirnsi concilio duin;ii-tn!n fiiissc bquet. H^.c antcm iiuo et patrimonia, qu;Ti a perfida Langobaidornni

super rc, cum minime insistendum sit prolixis (\nx- gcnlc detinebaulur, bracliio lorti eidein Dei aposiolo,
nos avertanl, videndi an-
stioni!)us, (piai a proposilo cujus et jnra essc dignoscebantur. Sed ct aurinn,
nales Baronii, Sirmon;li anim.ulversiones ad id con- atque argcntum quolidie pro luminariorum concin-
eilium, cl pr;ccipue Pclrns de !\Iarca {De Conc. lih. natione, seu alimoniis p;uiperum, non dcsinit oile-
VI, cap. 23). Qnod ad nos altinct, Francolordienses rcndo, qualenus ejus legalis numoria non dereliii-
Patres canonem illuin juxta sinislram pruidictam in- quatur in s;cciilam s;iccuii. » Ilciigioni duxi de seii-
lcrprclationem stylo admodum virnlento persecuti lcnlia quijpiam pnietcrire, qnippe qna^ Pii Ludo-
sunl incapitulari,quatiioriiird)rosdiviso,qnipersnm- vici Caroli filii diplomatis verba fcre ipsa coniinel,

niam injnriam tribuuntnr Carolo.quia eosdem Adria-

^- magnum argumentum : « Ilas oinnes, in-
sinceriialis
no confiilandos niisil, adeoque Carolini appellantur: quit, snprascriptas piovincias (^miliam, Penlapo-
qiiod falsuin esse Adrianus docel in supra iandata lim, Tusci;ini), urbcs et civitates, oppida et castcll;!,
cpistola, (pia capitulare islud doctissime coniigit. vjculos et territoria, siinulque ct pairim uiia. » Quai
'
7 VII. Et vero ad nltimum capnt veniens {Conc. notari velim a P;igii et annal:st;Te Itaii lalsae opinioiiis
loin. VII, p. 900) totum illud recitat : « Ultimum ca- paironis, qni Carolini Codicis litlerarum inversione
pitulum est, ut sciat domiius aposlolicus, et patcr ;id annum 787 Tusci;e donationein dilfernnt, ut faci-

nostcr, cuncla simul llomanorum Ecclesia, ut se-

ct lius datam posscssionemin dubium rcvocent. Si cnim

cundum quod continelur in epistola beatissimi Grc- Adrianum anno 783 Gniccis principibus doiiationcs
gorii, qnain ad Serenum Massiiiensem episcopum di- istas nuiitiabai, solas igilur civitales Campani;ie ad

rcxit Perinitlimus imagines sanctorum, quicunqiic

:
lcrtium Caroli adventuiii, scu ad annum 787 diirciri
cas lorinare volucrint lani in ccciesia, qu;itnquee.v!!a (.portct.
ecdesiam, propter aniorem Dei ct sanclorum eju . IX. Quid ? qnod cfTusa ista liberalitas patricio Ro-
Adorarcvcro eas nequaqiiam cogimus qui noluerini. inanorum ascribitur ? Nonne oblitteratam prorsus
Frangere vel destrncre cas, ctiamsi (jnis voluerii, csse Gnxicam doniinalionem Romae id demonstrat ?
nou pcrmitiimus. El ([uia sensum sanctissimi Grc- Duo scilicet complecleI)atur patricialus, ut aniinad-
goiii se |ui in liac cpisud;i u;iivcrsalcm casboli- vcrtiiMarca {deCcnc.c. 12) doctrinam approliante
eam Ecclesiam l>co p!;\cila!n in.lubitantcr libcM! Pagio (740, n. 8) jnrisdiaioncm qua reges Fran-
:

prolitcmur. t Deinde C;iro'o sic rcpoi:il « Ho'.' : cornm utcliantur ipsa in urbc Roma ex consensu
hacriun cl vciicrauduin capilulum mnltuin distat ii !) ponlificis populique Romaiii , ac defeiisioncm VxO
lotis supradictis capiluli^. Et iJcirco enin agnovinius nniiue Qiiibns addi oinnino del)et ortbo-
Ecclcsi;ie.
veslr;« a D.-o serv;it;c orihodoxjcque regalis cxccl- ('ox;e fidci patrociiiiuin, quod patriciatus pniccipuum
lcnti;c csse propiium ubi rcct;ic fidei plona,
in co, csse muiius socpe vi.limus. Neqne id novum accide-
pcnilus coufessa csl sensiim sanclissimum Gi'egori! batGraicis, qiii non senicl conati nequidquam fuerant
sequi. MeniiniL cnim vcstra praircctissima rcg:!;:, ct Exaiclialiim et Romain in suam reJigere potesla-
p!';«;'xce!s;i scicntia, qindiler in ipsa sancli Gregorii tcin. Quamobrem qui suprcinam asserimt dominatio
p;ip;e cpistolaSereno cpiscopo Massiliensi dirccta fcr- nem Gi;ccis us(iuc ad octa^j saiculi extremum, veri-
Inr inlcr c;clera conlincri, u!)i eumdem cpiscopnm lati fucnm faciunt. Qii.e cnim fiducia esset pontifi-
increp.ins, in((i;il Alin.l cnim esl picturam adoiarc,
: cis , prin(i[)ibns quos catholicam adinsultare,
aliud p.-r picturoe bistoriain qnid est adorandum ad- rcligiouem Srcus se gessisse
redilnros sp:'rabat ?

di.icerc. » Et pioseiiuiUir variis cx Gregorii cjusd» ni comperlum csl Stepbanum II (tom. I, p. 10, 58)
cpislolis venciaiioncm saci-is imaginibus debil:i!!i qui per legaUim, scu niissum imperiaiem, perquc
tleinonstrando longealiam al) adoratione, quae del;c- suppliccs litleras Coproiiyiiium ad IJrbis defensionem
\ur uni Irinoque Dco. Pcriudc fecerat pius princcps, iavilavciMt, doniinatum hi';ens abdicalurus, iDodo
'um anie Francofordicnse concilium, Iwerelicas ojii- Uibi dercnsio non dcesset. Adriani autem iuvo, cum
iones ab audacissimo Elipando litteris consign;U;is Romai magnus defensor adcssei, sancta lespublica
...ccepit, docto!'uiii cxamiiii snltjicisMidas ; naiin;;! •
ab annis rere sexaginla Gr:ecam doininationcm *xuis-
«asdem ad .\il!'i;»num aircrii curaiis, sobriam illaiii s;'l, pnuri^pic adinokim .^npe:rss<i:!t qui pruiier po:i-
 ;

4D3 COD. DIPL. — MONUM., ETC, SEU CODEX CLROLINUS.-^ DISS. IN EPP. LEOJSIS III. 494

liUoeii! iii Urbe alium dominalum essc memiiiissenl A alimoniam pauperuin el

ftre vicies centena millia in
Adrianus Roniaj princeps cum principibus Coiislan- coneinnationes luminum eroganda , per summuni
'
tinopoleos loquebalur pro dignitate ac majeslate sua. nefas ablata fuerant ab iconomachis ex patrimoniis
TaUs profcclo iu Urbe, talis in Galliis Uomanus pon- Calabrilano et Siculo quo faciliorem ad exactio-
, ,

tifex habebalur. Dominum nostrum a Deo decrelum nein Iranslatum fuerat quidquid Conslanlinus Ma-
S. P. Q. R. eum fassus erat anno 757 (lom. 1, p. •gnus successoresque Augusti, patricii, atque alii pro
145), ei Alcuinus Caroli prxceplor, qui Francorum animoi remedio conlulerant in Oricnte pra;iliclis ec-
omnium iiistar erit (cp. 27, al. 7:2), de suinmis pon- clesiis. At de his iterum sermo erit, cum de diplo-
lilicibus ita loquilur : « Semper sanctai Romanai se- mate Ludovici Pii disscretur. Nunc serio aniinad-
dis beatissiinos, quanlum valui, principes c t pasto- verti velim causas, cur Romani pontilices adeo im-
res amavi. » Ai minime dimilienda est Adriani prin- pense patrimonia Ecclcsi;ie repeterenl, ex Regeslo
cipis ad Constanliiium el Irenem piincipes episiola, sancti Gregorii Magni in uno Siculo, dum illo fruc-
quam versamus. Quaiidoquidem jura luin sacra lum batur Ecclesia. Et viri et mulleres cujuscunqueordi-
civiiia, per lot annos invasa, Adrianus repetit ab iis nis, neccclesiaslicis quidem exceplis, ad victum ae
principibus , si calholicam fidem ampiecti velinl,
liunc in inodum :
veslitum necessaria quoad viverent, obtinuere
(lib. i, cp. 18, 44, 65; lib. v, ep. 38 lib. vii, ep. ;
H
X. i Si verara et orihodoxam
sanclae calholicaj 58). Alieno sere gravati ct carcere ob pauperlalem
Ecclesiai Romanai nilimini anipleeti fidein, sicut an- dctenti levamen, libertatem, ac viia; prx'sidiuni sunt
tiquitus ab orlhodoxis imperatoiibus, seu a oa;leris asseculi (lib. ii, ind. II, ep. 5Gj. Viclus charitali
Clirisuanis fidelibus oblala atque concessa sunt pa- |,
iiitegrae dicBceseos duobus millibus tritici modiis
Irimonia beati Petri apostolorum principis lautoris subventum (lib. 4). Innumeras necessiiales
v, ep.
vesiri , in integrum nojiis reslilueie dignemini pro alias niinores omitto. In libro Pontificali videre est
luminariorum concinnationibus eide.a ( ejusdem ) consuetudinem Ecclesiae laudatissimam, sui orlucon-
Dei Ecclesi*, et aliinoniis pauperum. Imo et coiise- geiiilam, thesauros in pauperes profundendi atque
crationes archiep scoporum, seu episcoporum, sicut ecclesiaruin decori consuleiidi.Pcrinde est in Annali-
olitana constat tradiiio, noslra; dioecesis existenles, bus ecclesiaslicis , quorum ven. parens Raronius
penitus canonice sancla; Roinana; no&irie reslituan- (175, n. 10) plura ellusai in p;iuperes pontificia; libe-
tur Ecelesiie. » Ad sacrajura quod altinei, Sicilia;, ralilatis exenipla se allaturum spondens, iis pra;ludit
Calabria;, Veneti;e ilem, et utriusque Ulyrici anlisli- insigni illo Gregorii XIll suis diebus vita funcli, qui
luai consecraliones lepetebantur. Civilia vero niiiius ponlilicatiis annis tredecim incoiiipletis vicies cen-
lale palcbaiit C.ilabriie eniin et Siciliie limilibus
, tena iiiillia auieorum distribuit. Quamobrem, pra;-
circuniscribeljanlur. De ulrisque admedum erudile ter provincias et civitates , patrimonia potissimuin
Aleinannus {De Luler. Puriet. c. i5). Ea vero tain saiict;e sedi asserunlur in diploniatis principum con-
veiiementer repetebalAdrianus, ut post amios iioxeiii silio ponlilicum, qiiibus non erat liberum ex publico
in lilleris ad Caroluin qucis Capilulare seii libros
, , .icrario in pauperes et ecclesias ellundere, quK iii
Carolinos a novalorihus appellatos refellil, Coiislan- otliiia tam militaria quam civilia, in copias militum,
tinum, qui inalrem in suam ipsius perniciem ab im- in opera publiea , resque iii alias tum Ronia; , tuiii
perii consortio abjecerat ab luere^i Iiaud eniersu- , aliis iii civivaiibiis ct locis ecclcsiaslieai ditionis Cio-
ruin Ifsletur nisi jura illa restituat
, « Dudum : gaiiil;i eranl.
quippe, ait, quaiido eos pro sacris iinaginibus ere- G XII. Disiiiciiis liic pecuniac usus fuil in causa,
ctioiie adhoriali sumus simili modo et de dia'cesi
, cur Adriaiius non semel quivsierit opem a Carolo in
lam 10 aicbiepiscoporum, quani episcoporum saii- s:irla lecl;i basilic;e saiicli Pelri{Cod. Cur. ep. (JG,
cia; catliolica; et aposl. Romaiuc Ecclesia;, ([uu; luiic :il. Gl ; 87, al. Gli) el Leoniiia civitas a;',li(i( ari ca'pl;i
cum patrimoniis nostris abslulcrunt, quaiulo sacras a Lcoiie III, u( est in libro Pontilicali (secl. 552) coii-
imagines deposuerunt, ct nec responsuin qiiodlibcl summari poluisset a Leone lY, iiisi Lothariiis
iioii

exiiide dederunt et iii lioc oslentlilur, (juia in iiiio

; Aug. fralrcsque ejiis non modicas urgcnli Ubtus sup-
capitulo ab errore reveisi, ex aliis duobiis in eodeui peditasseiK. Palriiiionioruin ecclesi;e indolem rex
permaneant errore. » Et iiifra « Unde si vesli;» : Carolus, nalur:i sua in paiiperes et ecclesias libeia-
annuerit a Deo protecta regalis excelleiilia, eodeiii lissinuis , opiimisiiue insliluliis disciplinis , probi;
adhorlamur iinpetu pro sacris imaginibus in prisiiiio iiorat. Idciico iiiim videiis Adriaiii coiibtantiani diu-
statu erectione gratiam agentes. Sed de diiecesi
,
liirnainqiie Gnvcoriim conliiiiiaciani ,
qiioruin artes
sanclaj iiostra) Komaiue Ecclesiie tain arcliiepiscopo- experimento didicerat, liclaiiique ;imici(iaiiiproIlalici
rum, quam episcoporuni, seu de palrimoniis ilerum rcgni et apostolic;e sedis irampiilliijiie colebat, Sici-
increpantes, commonemus , ut si noluerit ea sanc(;e liain insulam, aiite(|uaiii impenilor ficiet , sanc(;e
noslra; Romanai Ecelesi;e reslituere, ha;reticuin eiim cidcm sedi concesset il una cum Sardiiiia et Corsica ;

pro hiijusmodi erroris perseverantia csse decerne- an poslea cum piiiicipis aposlolorum palrocinio
,

inus. PIus eniin cupiinus salutein animarum el , pliisquam ariiiis delendi posse a S;iiacenorum iii-
recta; fulei stabililatem conservare, quain hujusmodi cursionibus cognovii, n s es( in coiijectura posita,
habiiuin inundi possidere. » Sic Adrianus anno 7U4. D iiiilio si(|uidein iiioiuimeiKo ve(eri coiicessio hiijus-
Sequenli autem exeunte occubuit inortem, nec diu- niodi coiiiproba(ur. Aniio diiii(axal 808 ex Leoiiis III
turno in viginti annorum poiUificatu sancti Leonis epistolis (lisciiiiiis Corsic;e iiisiibim jui is osse saiic(;e
III patrimonia illa ad Ecclesiam rcdierunt. liilcrim seiJis libcralilale Caroli, et ])ost aiiiios noveiii, S;irdi-
Saraceni Sicili;e inhiantes ejus invasionem s;ei»c , niain quoqiie et Siciliam p:i(erii;e donalioni adjuiigi
periclilati, anno demuin 827 iiisula invasa Cnecos a Ludovico pio comperdim liabemus. I(a(iiie aposlo-
lota ilalia perpeluuni ejecere. Ciimque duobus am- lica sedes jiira siia in illa iiisula, «.in coiidiuio pos-
plius s;e.culis insuUe incubassent, Norunannorum opc sedit ob coutumaciam Gnecoriiin, (|ii;im Saraceiiica
sancta sedes antiqua illajura recuperavit. excepit invasio, Carolo laiiien aiit palricio aul iiiipc-
XL Quare Adrianus palriinonia illa tam vchemeri- ratori referl accepta. Equidem nuiliiii p;ilricio 12
ler repeieret, Alemaimus docel prolatis verlsis Thco- ut Carolina donatio inlegra impenUoriam pneverte-
phanis «
: Appeilala patriiiioni;» saiictoriim priiici- rct nuiji^statem Caroli at coujectaiido rem tanii ip.o-
:

pum apostolorum qui apud veteiem Roiiiaiii in

, menli aflirnuire ausim. Pergam de reliquis dis-
iion
veneralione sunl iilorum Ecelesiis jain olim per-
, sererc, qua; aiUe rcnovationem t.im conspiciuc digni-
solvi solita auri talenta tria el semis, hoc est libias t.ttis in Oecidcnte saiic(;e sodi cum patrieio Rom:\-
aun tercenlum quiiKiuaginla, » qu;e « ad noslram iiorum intercesserunl.
rationem, ait idem Alemamuis coiificiunt suinmam , XIII. Adriano vita funclo viii Kal. Jaiiuar. aiino
triginta quinque millium aiireorum in aiiiios siiigu- 795, continuo ad magnum Ecclesi;e defensmem lo-
los. » AJeoque cuni ponlifex ea repelebal , aurea g:i(i() mis.-a de amici pondlicis (ransiiu. Hanc alia
 m H. CAIIOLI MAGNl OPP. P.vUS 1. SKCTIO III. m
.scditaesl Leonispostridift elocli, consecnliqne posl A siino proedeoessore veslra* san<l;e pnternitatis pa-
l)itiuiiiii, qii:un ipse ponlirex adornavii. De liac lo cluni iiiii, sic cum beatitiidine veslia ejusdein fidei
quiuir inonacluis iMigolisincnsis ( V. Car. M. ap. et charilalis inviolabile faidus slatnere desidero;
Piili.,pag. 45) his verbis : < Adrianus papa obiil, et (piatennsaposlolicae sanclitalis vestra',divina donante
Leo inox lit in locuni ejus snccessit, inisiL loi^atos gratia, sanctoriiin advocata precibns, me ubique
cuin niunciibus ad regein claves eliain confcssionis
;
apostolica bencdictio conseciualur , et sanctissiina
sancli Pclri, et vexillum urbis Koinie ci diiexil. » Uomana; P]cclesi;u sedcs, Dco donante, nostra sein-
Super h»ijusinodi nuineribus alii alia : inibi prolixas per devotionc defendatur. »
rccculioruni dispnlationes non vacat expiMidere. .Mo- XV. Qnod verho est pollicitus, comproliavit faclo.
nacbus idein Engolismcnsis {ibid. pag. 5i) quid de Nam sancto huic ponlilici necfssaria fuit defensio,
iis scntiendum vidcatur, defniiet, inuncra boruin si- qu;c patricii Uomanoruin est piopria Cumque id fa-
niilia enarrans a palriarcha; Hierosolymorum legalis ctum sil Caroli palrici;itus extrenium alqne unica
allata : « Benedictionis causa claves scpulcbri I)n- imperatori;« dignit;>lis origo, rcin tolam, quemadmo
niinici, ac loci Calvariae, claves eliain civilalis, el duin se habuit, (liligenlcr euarrabo. Leonis 111 pon
niontis Olivcli cum vexillo detulerunl. t Annales Lau- tificis anno quarto, seu 799, vii Kal. l\Iaias, in lita-

reshamenses , ul eos vocat Cointius , quos Pagius, niis m;)joribus iinmane illud facinus nlalu horridnm
Dnchesnius, aiiique tribuunt Eginhardo, hac occa- est 14 perpelralum, qnod p;irvo cuin ver!;orinu
sione rem falsani projiciunt : a Uogavitque, aiunl de discriniine apud veleres oinncs scriplores occurrit
ponlitice, nt aliquem de suis oplimatibusUomam mit- (Lib. Pont. in Y. Lcon III. et A. A. ap. Bar. el Pag.
teret, qui populum Uomanumadsuamfidemalquesub- . an. 799, n. 1 seqq.). Sacrilcg;E conjiiralionis c:ipita
jectionem per sacramenla (irmaret. » Id vero esselpa- Paschaliset C;unpnlus, ulcrqiic Adriani ncpos, ollicio
iricio plus aiquo tribuere. Quainobreinannalista, qui- palatino nterquc insignis {Cod. Cur. ep. GO, al. 75),
cunque is fuerit, niiscet tempora, nec secernit, ut de- nain Paschalis erat primicerius, et Campulus saccl-
buit, jmperaloreina patricio. Quainvisenim par utrius- larius. His priinatibus adha;rentiuni noniina silenlur,
que munus esset Ecclesiui Uomana; defensio, tamcn causa etiain conspiraticmis silentioinvolvitiir. Summ;i
impar fuit Uomanoruin obsequiuin crga ulruinque. eslsanclopjiuilici vim luisse illatam media insnppli-
-Basnagius, qua erat eruditione, id sensit (Canis. A«/. calione, prope inonasterium (sancli Silvestri in Ca-
lecl.tom. 11, pag. AIS), qnare inaluit prochror.is- pite) qu(jd palriciatus Francornin rc-
Stepbanus II

niuin effundere anlevertcns Caroli dignitatem Angu- gum auclor, ejusqne germanus
frater sanctus Panlus
sleam, quam rei cerlLC inerudilus videri. « Ihcc ei)i- condideranl in domo propria, effossisque oculis ac
stola (inquit de Alcuini cp. 27, al. 72) scripia est lingua ampulata, Ireqiienti tum teniporis immaiiiia-
Leoni 111 anno 79G, cum, mortuo Adriano, Leo, qui tis genere, scmivivum relictum esse. Quaniobrcm in

ejus vices subierat, imperalori Carolo niagno claves praediclum monastcriuin duclus a suis, iibi et vlsuni
confessionis Petri iransmiltens, poslulavil, ul lega- etlinguam mirabililer recepil(qiiO;l unuin qui lerrena
tione ad ipsum inissa fungerenlur aliqui ex opiima- tantum sapiuiU, in dubiuin revocant), indetpie in
tibus, ul populusUomanus novo sacrainenlo iinpora- sancli Petri basilicam. Hinc Winigisi Spoletani dii-
lori obstringeretur idco delectusest Angilbertus,
: cis accurrentis cuni copiis, nt sancluin ponlificeni
qui jam bis Uoniam
petierat contra impios tuerctur, pra-sidio fullns sanclus pon-
XIV. Annalislic llali, qui fato sni nominis quaicun- « tifex per Spoletuin in Franciam confugit. Ibi suni
«pie Ponlificiain dominalionein cnervare atque im niis honoribus prodignitatesusceptum, ct Paderborne
pcrialem aslruere sibi videbanlur, aniplexus est, con- aliquandiu moralum cum regiis missis rediisse Uo-
futandis opinionibus non iusislain; se enim ipsa di- main compcriinus; ubi a fitlclibu^ subdilis inagna
luunt 13 qu;e buc specLanl. Et vero anno 790 ad- cum la.'lilia exccplns fuit, quod per totam ecclcsias-
versatur Pagio nullam fidem adbibenli tribuenlibus ticam dilionem factum erat, cxtremo inense Novem-
Carolo regi doiuiniiiin Lrbis; ac pcr sacras claves bri, nt legitur in libro Ponlificali, unde ab aliis sin-

confessionis id signiiicari ait, ut Carolo olim Martello cera ista narralio dcsumpLa csl. Post solidum fere
per claves fuit exbibilum regnnin Uoina;. Anno au- anmim Carolus ipse Uomain veniL (Baron. 800, ii. .5,
lem 800 arguit Baronium, qiiasi arguinento sibi con- Pag. n. 8) oclavo scilicet Kal. Decembris an. 800.
irario ulalur, duin exeniplo clavium Hierosolymis XVI. Antcqnam Carolus iLaliam vei siis iLer susci-
inissaruin benediclionis gratia una cum vexillo, rejicit peret, ut lantuin negotium, ciijus simile nec regio
argumcnla eoruni qui per clavcs confessionis et suo gcnitori, nec sibi urbs Uoma unquam facessi-
vexillum doininium Ijrbis Carolo regi esse iradiluin ver.it, sapicntcr et juste expediretiir, Ilagitii Uoina-

autumant. Alque interim sui iminemor Graicis usqiie norum Alciiinum monaslerii sancti Martini Turonen-
ad praidictum annuin dominium idein astruit. UecLe sis abbalem ;etale, sapienlia virUilibusque aliis
,

aulem Pagius (796, n. 10) vexillum pro defensione praisLantem, pr;icccpLorein suum sibique acceptissi-
urbis Uonue interpretatus erat, fuseque Marc;iin et nium admonuil, quidve in rc lanta agendum sibi vi-
Coinliiim Graicorum dominaiioncm prolrahentcs ad deretur, consulnil. Qnid iste reposuerit, audiendum
cxlremum oclavi sajculi, anle annalistam Ilaluin, ex ejus lilLeris apud Canisiuin (Ant. lecl. tom. II, p.
Ist* aulcin aliaique similes illaLiinics
fuLaveral. D 592; cp. 4, al. 11) quaruin parlem Baronius eliam
amandantur ipsius Caroli apud Labbeum
lilleris et Pagius (799, n. 0, 5) recitant « Tres, inquit,
:

(Conc. tom. VII, pag. 1128) quaj iuscribunlur Cu- : p8rson;e in nunulo allissinue hucusque fuere id est:

roliis gratia Dei rex Francoruni et Longobardoruni apostolica subliinitas, qu;c beati Pctri principi« apo-
ac patricius Romanorum, Leoni pnpa; perpetuce beali- stolorum sedcin vicario muncre regere solet Quid
tudinis in Cliristo salutem. Priucipem primis verbis vcro in co actum sil, qui rector pr;efataj sedis fuc-
cum fatetur : Perlectis excellenlia; vestra; liltcris. rat, mibi veneranda bonitas veslra innolescere cu-
Prosequilur cumgraliarum actionibus, quia ponlilex ravit. Alia cst imperi.lis dignitas, et secunda; Uomse
decrclum suai electionis transmiserat non ex ne- , saicularis potcnti;». Quam iinpie gubernator imperii
cessitale nain erat consecralus
, sed oITicii gia-
, 15 illius dcpositus sit (Constanlinus Irenae niairis
lia, ut clecLionis unaniinitas cilraomne viLiuin palc- jussu cxcajcalus, ac pra^dolore mortuus) non ab alie-
fieret lideinque ci proniiserat se perpetuo hcrva-
, nis, sed a propriis el concivibus ubique fama cre-
turuin. El post inulla, qua;animumpiissimi principis brescil. Terlia est regalis dignitas, in qua vos Domi-
aperiunt, Angilberlo se injunxisse ait, « quo) \cl ni noslri Jesu Christi dispensalio recloreni populi
nobis voiuiitaria, vcl vobis neccssaria esse videban- Chris;iani disposuit, cajleris prxlatis dignilalihus
lur, ul cx collationc mnlua conferalis quiibpiid ad poicnlia excellcnliorem, sapieuLia clariorem, rcgni
exallalioncm sancl;e Dei Ecclesi;e, vel ad stabilita- (iignilale sublimiorem.» Paulo infra, ad rein veniciis,
tem iKHioris vcstri, vcl palriciatus noslri nrmilalcni pioscquiLur i jNullatenns capiiis cura omitlcnda est.
:

iiecessariuiii inlclligerelis. Sicul cnim cum bealis- Lc\ius csl pcdcs doleie quam c^^pul. Coinponalur pax
407 COD. DIPL. — MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. — DISS. IN EPP. LEOMS III. 4'J8

f«m populo nefando, si fieri polcst; relinquaiUar A ficem ex Francia rcducem « susceperunt, i coniinuo
inin;R, ne obdurali fugiant, sed in spe relineanlur, sequitur < Et posl aliquantos dies fidelissimis mis-
:

cloncc saiubri consilio ad pacem revocentur. Teucn- sis, qui cum eo venerant in pontificale ohsequium,
dnm cst quod Iial)etur, ne propter acquisitionem mi- videlicet Hildehaldo et Arno reverendissimis archi-
iioris, quod majus est amiltalur. Servetur ovile pro- episcopis, et Cuniperto, Bernardo, Attone, et Jesse
prium, ne Uipus devastet iilud. Ita in alienis sudelur, reverendissimis et sanctissimis episcopis, necnon et
iit in propriis damnum non pafiatur. » Ilerumque FLicco electo episcopo, verum etiam Helmgoth, Rol-
aliis litteris, queis a Carolo invital>alur, ut secum licaiio et Germario gloriosis comitibus, residenlihus
iier arriperet Romam versus {ibid. ep. 7, al. 13) re- in tricliiiio ip.sius domni Leonis papae, et per unani
ponit, se malle Turonis quiete vivcre, ac pergit in el ainplius hehdomadam inquirentibus ipsos nefan-
priorem sententiam « Roma vero, quai fraterna dis-
: dissimosmalefactores, quam malitiam a pontilice ha-
cordia iniliata est, mistumdissensionisvenenum huc- buissent, tani Pasch;ilis qnam Campulus cum sequa-
usque tenere non cessat, vestroeque venerandic di- cihus eorum, nihil habuerunt adversus eum quod di-
giiitatis potentiam ad hnjus partis cogno^ccndam cerent. Tunc illos comprehendentes 17 praedicti
pcruiciem e dulcibus Germani:Ti sedilms festinare niissi magni
legis, emiseriint eos in Franciam.t Pla-
compellit. Nos vero lacrymis al)sentiam, et precibus cita hujus similia ipsa in Urbe esse habita Pippino
iter vestrum conlinuis prosequimur, divinam humi- rege ab ejus legatis seu missis, jam dixi alibi {Cod.
liter obsecrantes clementinm, quatenus suos vestros- Car. tom. I, p. 151) Pmeclarum islud duplici ex ca-
que simul cnm omni prosperitale sanos ducat, el re- pite plaudentibus aiinalistai Ilalo proponendum duxi.
ducat gaudentes. n g Prinio videlicet ut norint, se e.vpiscanles unum aut
XVII. Priores Alcuini litterasaliquatenus poslerio- alterum placitum imperatorum tempore, ut domina-
ribus illuslratas alii alias inlerpretanlur. Eccardi tionem horum extundant, in urbe Roma, aquam tun-
opinio (i?«r. Franc. lib. xxv, cap. II) in quam an- dere; nam similia fiebant reguni ajvo, cuin de hujus-
naiista llahis propendet, est Carolo cum Romanis niodi dominatione qu:ierere ne ipsi quidem audenl.
suaviter agendum esse, ne in Romanos animadver- Deinde ut manibus ipsis leneant non expugnatione ,

surus patriciatu et dominio Urbis ab efleratis iis ci- Urliis, aut spontanea dedilionepopulorum Ilomam et
vibus spoliaretur. Pagius autem sentit ne alienam
: civitates alias Romani ducatus vcnisse in poleslateni
tuiturus ditionem, propriam amitlerei, videlicet Ita- Caroli: neque arcanis ulilibusve hinc iiuie tractati-
V\x regnum. Neutri adbsereo. Eccardi enim opinio bus rem isiain confeclam essc, sed meiu pontificiim,
manifeste falsa est; Pagii vero, quanquam credibi- qui,coelestibus quam terrenis rebus assuetiores, con-
lior, nimis violenta videtur. Alcuinus de Caroli exer- tinere in oflicio subditos non valehanl; ac prye.serlini
cilu loquitur, quem mijiime commillendum suadet egregio patrieiatus, aul defensionis muiiere, quo
cum tumiiltuanlibusRomanis naluraferocibus, quem- piissimus princcps Carohis rex Fraucorum elLaugo-
que sospitem reduci optat. Canerum CGiuparatio isla bardoruni ac patriciusRomanorum functus eral. Jam
trium magnorum principiim, pontificis, iiiiperatoris, vero de ipsa impeiatoria' majestalis instauralione in Oc-
et regis Franci^e, non parvi niouieuti esl. Ponlificis cidente, ul vera ejus indolespatefiat,disserendumest.
quidem potestateni supiemamindicari faleor, de qua
idem Alcuinus alia in cpistola (^27, al. 72) sermonem § III. — De renovatione imperii a sancto Leone IH
Iiabens, aieb .t subjectam esse « omuem Christi gre- faclu unno 800.
gis mnltitudinem suo paslori, licel in diversis terra-
^
^ XIX. C;irol;.m Magiuim de iniproviso ac pene in-
nim pascuis 16 comniorantem. Hic lamen recto-
» vitum corona in periali redimilum essc auclores
rem Roman» urliis appellari eum audimus, di.ionem- omnes vcteres consensu aflirmaut. « Cum ad niissam,
que atienam Ronianam appelhiri. Quamobrem defen- ait inonachus Eiigolisinensis , ante confessioueai
sio Ecclesiae Romana? cujus caput Roma, minime
,
beati Pelri apostoli ab oratione surgerel , doiunus
confundenda esl cum dominatu. Eginhardus, qiii non Leo papa coronam capili ejus imposuit. » Siiuilia
ignorabat herile munus palricii, seu dofensoris, ubi nupcr audivimus ab Eginhardo tradi, qui Carolo
de ecclesia sancti Petriverba facit (cap. 28) qua ni- eral a secrelis. Ademarus et Liber pontilicalis cum
hil sanclius fuit Carolo t Quam, inquit, cum
: lanli ulroque concinunt, conslasiterque omn; s tradunt,
penderet, tamen intra 47 aniiornm qtiihus regnave- quemadmodum post improvisam coronatioueiii
rat spatium, qualer tanlum illo votoriini solvendo- isiam, i a cunclo Romanoriim populo Jtcciamaium
rum ac supplicamli causa profeclus est. Ullimi ad- est Carolo Aiigusto a Deo coronalo m;>gn()
: et pa-
lo ct
ventus sui non soliim Iia^ fuere causa', verum etiam cilico iniperalori Roinandrum vila et viclori
ria.
t Li-
quodRomani Leonempapam multisaflectum injuriis, her autem Ponlilicalis (scct. 376), ininutiorum rc-
erutis viiielicet ocul s lingiiaque anipulata,fulem re- rum lestis, adjungit puram pulainque c;iiisani popiiii
gis implorare compiileruiit. Idcirco Romani venieus omnis acclamationum Universi lidcles Romani
: «
,

propter reparandiim, qui nimis couturbatiis eraf, videnles lantam defensioiiein cl dilectioncm, (|iiaia
EcclesiiB statum, ibi toliim liiemis tempus prolraxit. erga sauctam Romaiiam Ecclesiam cl (^jiis vicaiiiiin
Quo tempore imperatoris e( Augiisti iionten acccpi!, habiiil, unanimiter ahisona voce Dei nulu al(iuc .

quod primo lantum adveisatiis est, ut aifirniaret se beali exclamarunl

Petri clavigeri rcgiii co'Ioruni , :
j)
eo die, qiiamvis pr;\'cipua feslivitas esset,
ecch siam Carolo Aiig., etc. » Qu:c iinius ponlilicis delibcratio
non intraluiuin fiiisse, si pontiiicis consilium prav a Ludovico II cxaggeralur in lilteris ad Rasilium
scire potuisset. » Sic post sex et quadraginla anno- impcratoreni, qiias ex anonymo Salernitano (cap.
rum spatium palricialus Fraitcorum regiim anno 754 10*2) descriplas 18
alii refcrunl, ut aieb;iiii iu pr;w-
a Stephano II insliuilus, desiit anno 800 nomine te- fationc (loin. I, n. 4) post narralain Romaui ponti-
nus, illustriori scilicet imperatorio Mibslilulo, cui ficis coroiiationem « Pra'scrlim, aieiis. cum s.cpe
:

miinus idem defensionis inluierebat, iit mox planum lales ad iniperiiim siint asciti, (pii nulla divina ope-
fiet. rati(nic pcr poutilicuin miiiisteriuni propositi soliini
XVUI. At priusquam mulalio ista insignis, ipsique a s('ii;itii cl populo, nihil liorum cuianlihus, inipe-
regi Carolo iuexspeclata acciderel, placiliim regii nitoria dignilatc polili sunt. iNonnuIli vero iiec sic,
niissi habnerant in palalio pontilicio, qiiod miniine scd t;uiUim a u ihtibus siinl clamali, in iuiperio sla-
pra^ereundum videtiir, (iiiippe iii Liluo Ponlilic^di hilili siHi', ila iit eliam eoruin (luidani a feminis,
relatiim (sect. 57G seijq.) qiio intcgrior tcslis liariini (Hiid;im ;uilcni hoc, aul alio modo ad impcrii Ro-
rerum inveniri lola in aiitiquilate "non potest und<> : iiiani sccptra proiiioti suiit. t Eslque adco cerlura,
ctiam Labbeus in siiamcolloctionein translulit (Conc. ali scclere isto Roiiianoriim prolcclam csse impera-
tom. Vil, pag. liriri). Post iiarr:ituiii, qiiemadmo- I0!i;ini m;ijeslalcm, iil pcrpclimm iiil tale cogilaiitis
diim aniio 7t)!t « Roinani oiniics grnerahtor in vigi- ponlilicis iiioninuciilum cxslct tricliniiim paulo aiile
lia heati .\iidi'c;c apostoli cum niinio gaudio » [loiiti- lactuiii a Lcouc ipso, ubi placiuiiu cclehratum fuisse
 ,

409 B. CAROLl MAGM OPP. PARS I. SIXTIO III. NOO

vjdimus in ojus causa an. 799. Nan» visunlur Loonis A At contra constilucndo Caiolo iiiiporatore corona-
in

Caroliquc iniagincs musivo operc claboralai, quaruin rio pcr pontilicem facla, iion fiiit c;eremonia sed ,

v(!ra imperatoris inslitutio, ila ul suo,c(!ssorumnullus

qu.-B Carolum Voproescntat patriciatus insigne vexil-
lum exhibet; prycterea inscriplio utriquc superposita pcr tot saicula impcrator dici aut esse potuerit quin
est hujusmodi :
diadcma susciperet a Romano ponlifice et ante ,

REGL confossionem sancli Pctri. Quoinadmodum eniiii re-

SCSSIMUS D. N. LEO PAPA B. N. CAUULO
ges el palricii perpotuo diciinlur a Lcoiiis prncdeccs-
Quae perperam intcrpretatur Aiemannus {de La- soiilins bcato Pclro acccptum rcforrc palriciatiim :

ter.Pariet. c. 15) pro Carolo jam coronalo, ut recte « In iogcs pcr suuin apostolum bealiim Peti um vos
animadvcrtit Pagius (796, n. 8 scqq.) falsus et ipse uiiguiMis, dcfonsorcs saiiclai su;o Eccfesia) alquc tidci
in caeteris ad triclinium spectantibus quod planuni
: oriliodoxaj conslituit » {Cod. Car. tom. I, p. 189);
facere non est hujus loci. ila impcratores, ut ab ipsoPctro per successores suos
XX. Incorruptis alque integris hujusmodi testimo- oonslitui viderentur, nov;e hujus dignitatis institutor
niis nequidquam annalisla Lambecianus auctorilalis Leo ante sacratissimum 20
^J"^ corpus, et de ejus
iietatisque incertae, alque Joannes diaconus , qui allari coronam suscipere voliiit. Quye quidem opinio
Neapolitanorum episcoporum Yitas scripsit nono tam alte ipsoriim principum mcntibus sedit , ut ex
saeculo declinante , objiciuntur. Hic siquidem : iis duo, Henricus IV et Liidovicus Bavarus, cum nec
< Leo , inquit, fugiens ad Carolum, spopondit ei, minis, nec precibus impcrialcm coronam assequi po-
si de suis illum defcndcret iuimicis, Auguslali eum tuissent , juxta formam a Leone III conslitutam, pcr
diademate coronare » qiiod scilicel ex facto certo
:
g pseudoponlilices inaugurari voluerint in sancli Polri
scriplor hic deduxit. Periudc annalista Lambccianus basilica ad sacrum illud altarc, unde « coronam non
ex facto certo illalionem falsam deducens, < Leoni » gIori;B sed confusionis » susceperunt, ut ait Bertol-
visum esse ait let universis sanctis Patribus qui in dus de Henrico IV ap. Baronium (1084, n. 2). Rem
ipso concilio aderant, seu reliquo Chrisliano populo, exemplis demonstrabo plurimi enim refert, ad
:

ut ipsum Caroliim regem Francorum imperatorcm falsas opiniones rejiciendas, nullum dubitandi locum
noniinare dehuissent, qui ipsam Romam tenebat. t relinquere.
Somnia. Dic 1 Decembris conoilium est congrega- XXII. Undecim omnino Augusti numerantur ante
tuin, cui nomen canonica purgalio Leonis papce. In anarchiam sajouli x, quain abstulit Magnus Oito Gor-
<[iio ponlifcx de objectis sibi crirainibus , super qua- manorum primus imperator Septcm videlicet Ca-
:

tuor Evangeliorum libro se sacramento purgavit i"oIin;B slirpis, Carolus Macjnus Ludovicus Pius, Lo-
,

spoiilc; oujus sacramenti formulam affert Labbeus tharius I, Ludovicus II, Caroius Calvus, Carolus Cras-
{Conc. tom. YII, p. 1158). Coronatio autem cons(anti sus, et Arnulplius, qui supremum diem obiit aiino
scriplorum syncliionorum testimonio facla est die 899, iii Kal. Decembres. Sed interCarolum Crassum
sanclo Natalis Douiini in basilica sancli Pelri , af- et Arnulphum duo aliena; slirpis imperatores inse-
lluentisob solemnitatein populi frequenlissima , qiii runtiir, Guido Spoleti dux,lHiusque cjus Lamberlus,
improvis;!; pontificis deliberationis acclamalor fuit. annis circiler oclo. Denique duo Aiigustoe diguitalis
Quamobrem utenjue scriptor ad Italicas res illu- competitorcs Ludovicus III Bosonh filius ex Hirmin-
strandasin lucem editus {Scrip. lial. lom. I, par. ii) garde filia Ludovici II, et Beiengarius duxFoiojii-
3.9 relinqiieodus mihi videlur iis, quos imperatoriae n lieusis Everardi lilius ex Glsla filia Ludovici Pii, qi'i
diguitatis inslaurationem ignorare juvat, ne scripta ad annum pervenit 924 anarchiae octo et triginla
oorum corruant. Luilprandus quoque, qui ceiitum annorum primum. Quae constaia ex Fraiicorum histo-
posl aiinis llorcbat, prxpostcre \d facium narrat, ria, unoque fere ictu oculi aspionintur in Exeroita-
ion;^e tamen a!) annalistac Lambcciani atque Joannis tione Genealogica Joannis Adami Bettingeri de fami-
diaconi mendacibus aflirmatis « Post
: haec, inquit, lia Augusta Carolingica septein tabulis expressa. Per
die Naialis Salvatoris noslri ab omnibus praidictus totum id 124 annorum spatium nullus imperialem
rex Romanoium imperator Augus'.us est constitiitus, diguitatem est adeptus alia ralione, quam descripta
et a papa nominalo pontifice coronatus » {de Ponl. in litteris Ludovici II ad BasiUum, sacram Yidelioet
liom. Vitis, p. 268). Quod Luitprando verti vitio non unctionem et diadema imperiale de manu ponlificis
(lebct ponlilicum gesta aliiinde petita in compendiiim suscipiendo, ne Ludovico quidem Pio excepto, qui
icdigenli. At Liber Pcntificalis Anastasio tributus, singulari exemplo imperii coronam accepit in Francia
quo, id iterum urgeo, harum rerum inlegrior tcstis a Slephano IV qui conlinuo post consecrationem
non suppelit, rationeni eliam afTerl cur acclamatio- suam eo se contiilit, lum ne Leonina iuslilutio de-
nes populi conseout;c siiit coronationem, quia vide- trimenti quid acciperet; tum prajserlim ut diploma
licet a conseciatione poniificis rilu desumplo, acchi- illud celebre ac fundament:(le, quod Ludovicianuin
mationes illae aliud in summa non erant, quain lau- recentiores appellant, conlicereltir, de quo disseram
dcs fieri, aut cani solit;e antc confessioncm sancti suo loco.
Pelri coutinuo post coionationem ut videbimiis
, XXIII. Hac super re scriptores summae fidei Egin-
(Dissert. vi, § 5) ubi ritus ipse proferetur. Intcrim hardus et Theganus f;\ctura narranl , quod prinio
audienda Libri pontificalis verba, ut res plaiiior aspectu indolem hanc certam renovati Occidontalis
fiat i
: Carolo piissimo Augusto a Deo coronato , imperii turbare videtur. Quandoquidem Carolus
magno , pacifico imperalori vita et vicUoria ante
: Magnus senio jam confectiis « consorlem, ait Eginh.,
sacram coiifessionem beati Petri aposloli , plures sibi totius regni et imperialis nomiuis hajredeiu
sanctos invocantes tcr dictum est, ct ab omnibus constituit , impositoque capiii ejus diadcmaie im- ,

constitulus cst imperator Romanorum. d peratorem et Auguslum jussit ;ippcllari. » Et Thog;i-

XXI. Inauguratio ista Augustorum Ocoidentis nus (cap. 6) cum eo conoinens, iiarrat Carolum a
qu;e inter sacras cairemonias relata, et quihusdam primatibus regni consilium pctiissc 21 * si eis pla-
identidein additis eo majeslatis pervenit, qua; in c;v- cuissct ut nomen suum, id est impcratoris, filio suo
remoiiialibus, ante editum patrioii conspicitur, r. s Ludewico tradidisset i illis autein consentientibus,
:

prorsus nova est, quae ut juiisdictionem, ita indolem adecclesiara die Domiuico profectum esse cura filio,
omnino aliam imperatoriae majestatis renovalaj in quenipaternaadmonitione allocutum jussisse aureain
Occidenle manifcstat ab ipso initio, ii.equidquam se coronam piopriis manibus sibi imponere « ob recor-
torquent qui Orienlali utramque similem fuisse con- dationem oraniuin prajceplorum quae mandaverat ci
tendunl. Quamvis enim et in Oriente mos invaluerit paler : » claudilque narrationem his verbis « Hie :

imperatorem per manus patriarchae Constantinopo- perrexit in Aquitaniam, et dominus imperalor tenuit
leos coronandi, quod Leo ipse testalur (ep. 10, al.4), regnum, et nomen suum honorifice siciit dignum
nou tamen erat patriarch;« impcratorem consliluere, erat. t Proscquitur seqq. capp. quemadmodum aiino
sed electum acclamatumquc solemni rilu coronarc. posl Carolo imperatorc mortuo « Ludcwicus
, de
 ,W1 COD. DIPL. — MONLIM., KTC., SKU COD. CAUOLI.NLS. — DISS. lA VM\ LEOMS IIL ;.Oil

pailibus Aquilani;!) veiiit Aquisgmni pii.lalitnn, cl A liscousorlem ad cosdcm in ofTioio coiilinendos (^aro-
suscepit omnia rcgna qu.-c Deus ti adidil palri suo,
,
lum patricium, seu defensorem assumoret, iiiajcsla-
sine ulla contradiciione. Qui est an. Incarn. D. 81 i, tem imperaloriam pepererunt neque id quicicm ;

qui est prinius annus regni ejus. s Legalidr.espostea cogitatiim factumquc est a sancto pontificc Leoiic,
suscepit regnorum eoiumileni, quas inter Denevcn- ut sancluinPctrum successoresque ditionc sua spo-
tanani, et Bernharilum fratris iiiium Itaii;e regein. liaret, quod non inodo pontifice , sed homine omr.i
Tandem anno tertio regni sid Siephanum lY pontiii- iniiignum fuissct; neque Carolus sumnia pietateprin-
cenisumnio cum honoreatqueobsequioaitexcepluin ccps qui tain vehementcr jura sna vindicaverat san-
Rcms a rege, qui postmodum iina cum Irniingarila cla; sedi, eadem sibi restitui, siv(>tribui passus cssct:
regina diadema impcrialc susccpil ct exinde impe- , verum ut subditos sibi populos iinperatoria poteslale
rator semper appeilaiur. Hinc aiinalisla llalus cori- accedenle f;tcilius regerei. Quare Lotbario Pii Ludo-
jecttiris indulgens, ut solet, de Leonis consensu lai- vici frlio, cui fidelitalisjurainentinnRomaninon prae-
dovicum imperatoreni esse crealum a patie colligii sliteranl, cuni consors imperii faclus fuit necdum ,

(an. 815). « Non enim, ait, a proceribus Fraiici;e anno 844 cum ab iisdcm iiluil exigcbat pro filio
Rom?e domiiiationem accepcrat una cum iiiiperaio- 23LuJovicoH Italirc rege; Sergiiis 11, utestiuLibro
ria dignitate n Miror
: lalia proferri ab enuiilo viro Ponsificali (sect. 487) l!;i;c reponi voluit per suos
post visam Thegani sinceram narrationeQi, qui inlcr niissos « Quia, si
: vullis donino Loihario magno
Caroli rcgna perspicue Italicuiu ct Bcneventanuni iinperatori hoc sacramenlum ut faciant, soiumniodo
recenset, interjacente pontificia dilione pniUermissa. consentio, alquc pennitto, nam niui'ovico ejus filio,
Pryeterquam quod Eginharlus elTheganiis iinaniines j> ut lioc peragaiur, iiecego, ncc omnis Romanorum
luculcntissime afiirmant, Carolum conccssissc, pri Ho!)i!itas pennitlil. t E\ juramenti autem forinula,
matum consensu, nomen suum impcrutoris, (luodenit in ;!iiiialibusFuldcn. apud Marqiiard. Freher. (tom. 1,
designare, non creare imperatoreiii, quemadmodum pag. U6) pi^Tosliti scilic! t Arniilpbo Caroliiiorum ex-
procedente tempore rexRonianorum , seu fulurus ini- tremo palclicl, quis polesiate supiema in Urlic domi-
p.^rator coepit cligi, qui nisi a pontifice imperiale dia- narelur « Juroper h.TC omiiia Dei inystciia, qiiod,
:

dema susciperel, impeiator non crat. salvo hoiiore, et Icge nica,atque fidclitate ('oiiiini
XXIV. INeque Carolo Magno succensendum fui(, Formosi papae, fidelis sum, ct cro o:iinil;us dicbus
qunsi societatis et amicilia; immcmor, sanct;e sedi vit;ie mcse Arnolplio iniperalori, el niiiiquam me ad
injuriam feceril, ipse siquidem Ludovicus Pius pa- illius infid(dilalem cuin aliquo homine sociabo; et
Irem imitatus Lotbarium fdium regiiorum lucicdeni Lamiierlo filio Agildnuke, ei ipsi inairi siia! ad ssecu-
atque imperii consortem fecit. Rem narrat Theganus larcin hoiiorem nunquain aiijiitoiium pnfbebo, ct
(^cap. 21) iisdem fcre verbis « Supradiclus vero
: hanc civitalem Roinam ipsi Laniperto, et matri cjiis
imperator denominavil filium suuni Lolharium, ut Agildrud», eleorumhomiiii usperaliquodingeiiium,
post obitum suuni omnia regna, qujc ei iradidit Deus aul argumeiUum non Iradain. »
per maiius patris sui, susciir< rei, aique haberel no- XXVI. Audis Roinanos pr;cstare jurameiilum iin-
nien et imperium palris et oh lioc c:ieteri filii indi-
: peraloii, salvo Itonore et lege meu. Qiii igiliir Roma-
gnali sunt. » Quid vero? Qiiod Carolo non licuil ob iios lanquam pecus vile alque imbelle traducunl,
vit;« brevitalem, ni fallor, Liidovicus filium imperii aiitiqiia tcmpora
se ignorare ostcndunt. Aleuiniis,
consorttim Romam misit, ul a sanclo Paschali 1 im- ut S!;pra vidiinus (num. xvi), valde alios Carolr. Ma-
periale diadema obtin;ret : quod 22
f:>ctum esse C 8'>o cos dcpinxit. Idcirco EgiiihanUis (cap. 58) de
leslantur ejusJem Lotharii liiierie ap. aiabillonium addllionil us ac niutationibus legiim faciis a Caroio,
(saBC. IV, Bened. p. 515) quihus patri nuntiat promo- sermonem habens « Post suscejstum, iiiquit, inipc-
:

lionera suam : « Coram sanclo allare , inquit, et riale nonicn, cum

adverterel multa legibus p(!pu!i
coiani saiicto corpore beali Pctri principis apostolo- sui deesse (nam Franci duas habciit legts plurimi
i-uin a sumino pontifice, vestro ex consensu et volun- iii locis valde diversas), cogitavit qiiyu deerant ad-
tate, benedictionem, honorem, et nomen suscepi im- dcre et discrepanlia uiiire, prava quoqiic ac perpe-
perialis officii; insuper diadema capiiis, et giadium ram prolala corrigere. Sed in iis n.hil aliud ab co
ad defensionem Ecclesia}. s Pcrinde factum esse cuin facluin est, quam (juod p;iuca capiluLi, et e;i impei-
Ludovico ainbigi nequaquam dcbct, tiiin quia con-
II fecla legihus addidil.D Francorum scilicet ac Laiigo-
sors et ipse faclus luit a patre, ut tcslaiitur ann.Ies bardicai. Roman;i; auSein, id licct valuissct, de con-
Bertiniani ap. Pagium ( an. 850, n. 0) missusqiic sensu ponlificis, ne apicem qiiidem adigil. Roinani
RoiiKsin ad Leonem IV ut coronam acciperel « Lo- : eniin, iie id quistjuaniai!i!(Mcl, invioI.it;im sibi scr-
tharius filium suuin Ludoicum Roinam niittit ; qui vari ab impcratoriluis, ipso in juraincnto, qtio suain
a Leone papa honorifice susccp:us, el in impcralo- fiilem spondeiit, paciscunlur ; deinde consoriium
rem unctus esl; » (um (juia idem Basiiio (estalur Oc- illud iniperatori;ie poleslalis legilinue domination»
cidenlale imperiiim longe esse polius Orientali quia ,
ponlifici;e {)ostha!;eiil Sulva,
potcsUite
: imiuiuiit,
iinperalores a siimmo ponlifice inungi el coronari (lomini mei N. Qu;e dtio satis inihi esse videiitur
consuevere, ul sui pra^decessores abavus, avus , el ad percipiendiiin, quod imperaloria potestas Roiiur!,
pater aique ipsemet inuncti coronatique fuer.iiit. Et nisi eadein aliqtiis a! lUeretiir, nihil aliud erat quam
quod maxime hiic speciat, licet ali;,i a ine allatuni •^ socieias et coniii!iinic;Uio ponlilic^nc : quaiii Pagius,
(lom. I, Proef. n. 4) gloriatur, se Romanos, et « Ui- pro tain subliiiii digiiiliite niiiuis hiquens, deleg;ttio-
bem divinitus gubernandam, et inatrem (itniiiu u Ec- nem pute taiis fuissc aiijitialui-. Ea projiler ineplire
cleeiaruin Deidefendend;iin aique sublimandam » siis- niihi videiUur ii qtii disputaiit ulri (ioaiiualio Urbis
ccpisse, quod, ut sa'j)e vidiimis, patricii ollicium tribticnda sil? Suprcma euim
erat.
^'""''
P''0<^"1''"- 24
hio erat poiitificis, ipsis inipi^raloiibus lcslilnis
XXV. Quid igitur, inquics, discriniiiiis inler patri- omiii exceplione iiiiijoriliiis in suis paclis, seu /)ri-
ciuiii et imperatorem inveniUir? Ex lirevi el vcio vilegiis dc regulibus confirmaiulis ; (juippc (jni sujirc-
potius qiiam lepido Trevirensis ec(lcsi;e (iiorejiiscojii 1110 jtirc sibi reservato iii dticalibiis Ttisci;e ct Sjio-
Thegani opusculo quale illiid definivil Wabifridus
,
Ifli nomiiiiitim, c;ctera oinnia coiilirmaiit plcno
Stralio, discrimen istud, proindeque impei ialis nova' .jiire iioiilificibiis, (jtiemadir-odtim jilcno jurc aiil
dignitatis vera indoles patel. An. 810 (caj). 17) Lco- |)ossidcbai!t ;iiUe di»iialioiies, aut ol.linuerant a n*-
nis niorte imicata, « Slcphaiius, iiKjuit, posl eitm
III l^ibus Francorum Pippino el Caiido, queiii non con-
successit, qui statim |)ostquam ponlilicatuni siiscc- sl;it, nuni Sicili;\\ S;iidiiiia', et Coisic;\! iiisulas aiUc
pit,jussiloinnempoj^ulum Roiiianum fideliliilem ciim ;iiil pitst coioiiani imperii doiiavcrit, iu (lue crcdilii
JuraiiieiUo promillerc Lu.!e\vico. n En di^crimcn. jiiiK li\e csl, aiiiiis tredeciiu iiulonalam Romanam
Romani qui sacrilcgiiin faciiiiis iieriielraveraiil in
, Kcclesiam n^Ii^juisse. lltijus vcro siipi-eni;)' ponli-
saaclum Leoiiciii IH, eiioKjue compulcranl ul potcsta- fiLix' puloslalib iii Uiiis pcisonas cl rcs. ad rcgimoii
 :

5)5 li. C.VilOi.l AlAGiM OI'I'. 1'AHS I. SIXTIO [II. 50 i

(|iioil allinel, ac (Iclensioneiti, ul ait Ludovicus 11, A depncdatioiics iii confinio iw)s!ro non fiaiil ;
qii;e
I)arlici|)es liehanl inipcralores pcr iniperialis tliatte- celenc injuslilia', S(>ciindiim legcm ab
fa(;l;c siint, cl

uialis inipositioneni ; ita tainen ut inihi nullnm iitrisqiicpartibus cmendcntur. >Pr;ctereo illud (licere,
placitum aut ordinationem l;trerent de omnibu»
,
(piod scnlciUia jiixta Icgcm Romanam, lata, falsum
qne pape et liomanis pertincnt. Qiia; lanicn conditio acciis;ilor(\ni mulla et liumili supplicalione ab accu-
a'r) Oltone tantiim ccepit aniio 9(i2 uiia cum (icrma- s:ilo repetcre, siiprcuium (li)niiniiim non rcdolel. .\d
nico impcrio. Nam Carolingios cl diim rcgali utc- pl;Kita vero quod altinel, video, cadcm ex causa,
liantur poteslalc, jure patriciatus, et postquam nimirum cviiiccndi caiisa dominalionem imperialcm
imperalores sunt creali, habuisse placila in ipsa in Lrhc, pcti cx archivo F;(rl'eiisi (;ip. Mabill. ^Ijjh.
Urbe compcrtum est. tom. II,Append. n.52)placiliiinh:ibilumamissisinipc-
XXVII. Ex iis qu;c habita sunl a regibus attnli rialibus iii palalio Lalerancnsi auno 829, Ludov.
supra (num. 8) insignc ilhid a missis regiiscelehra- Pio ct Lotliario Augg. Libcntcr aulem audirem,
tum anno 799 in caiisa sancti Lcoiiis ill. Audiamus qiiid ii discriminis dcprebendant placito isti ciim
nunc a monacho Engolismensi placiliim Caroli jam aliis tempore regis Pippini luihiiis 26
3"- ^^''-
imperatoris in eadem caiisa « Post paucos auiem
: iCod. Car. ep. 29, al. 17. ) 705 el 7G7. (Ih. cp. 59,
dies jussit, eos qiii papam anno superiori dehone- 42, al. 14, et 19). Cuin c;ieteio(iui iiiilli uuquain ia
staverant, exhiberi el liabila de eis quxstione se-
;
meiilem vencrit Pippino dominium Lrbis a.>sercre.
ciindum legem Romanam, ul majeslatis rei, capite Horum primusn lubet ob oculos omnium jxtnere
damnali sunt. Pro quibus tamcn papa pio affeclu confercndum ciim pncdicto, qnod cruiint cx archivo
apud imperatorem intercessit, ct vita ct mcmbra g Farfensi, atque usque adco exaggcialur in aiinali-
eis concessa sunt, sed pro facinoris magnitudine bus Italicis.
exsilio deportati sc.nt. » Vides Carolum, supremae XXIX. Narrat Pauhis Pippino regi Francorum et
poteslatis ponlificix' participem, animadverlere in palricio Romanorum, quem:idmoduni, n praifali de-
reos majestatis, qui scclus perpelrare ausi erant nique missi vestri in noslri praesenlia cum Lango-
insuramum principem, simulque vidcs salvam le- bardorum missis necnon el Penlapolensium ac siu-
gem Romaiiam ab ipsa origine imperatoriic majesta- giilarum nostrarum civitalum hominibus assislcnles,
tis instaurat.v.. Celebre aliud placitum refertur in coinprohatio coram cis facta est de habilis iiilcr
Libro Pontificali (sect. 555) habitum a Ludovico II : ulrasque partes aliquibus jusiiliis, etc. » Farfensis
« cum sanctiss. Leone (IV) pontifice, omnibus auiem archivi placitum est supcr invasionibiis,
Homanis proceribus paritcr ct opiimis [Fors. Opli- quas monasterio factas asscrebant moiiachi a siim^
matibus] Francis in domo, quam Le. ine. Lco III mis pontificibus Adriano d Leonc III. Missi igitur
papa juxta Ecclesiam beati Peiri apostoli fecerat, imperiales aiunt « Residentihus nobis ibidein in
:

sedentibiis, placitum habuit. > In eo, accusa io hu- jiulicio in palatio Laterancnsi in praisentia doinni
jusmodi audita esl ex orc Danielis magislri mihlum : Gregorii pap;ie, et una simul nobiscnm aderant Lco
« Gratianus Roman;c ur]>is superista, qiiem erga episcopus et bibliothecarius sancta3 Roman;e Eccle-
vos fidelem esse credrtis, mihi soli in domo sna ni- si:c Thcodorus episcopus, Sirinus primicerius, Theo-
mium super Francos murmurans, dixil secrete pbvlactus niiininculator, Gregorius lil. Mercurii, Pe-
Quia Franci nihil nobis boni faciunt, neque adju- triis dux de Ravenna, Ingoaldus et Aceris abbales,
lorium pra;bent, smI magis, qu;c gg nostra sunt, „ Alhoinus, Lanfridus, Emmo, et Maximus vassi do-
violenter tollunl. Quare non advocamus Groecos, et
^ niiiii imperatoris, gaslaldi, et alii plures. » Alifpiid
cum eis f;i^dus pacis componcntes, Francorum re- discrcpanli;c esse iiiter missos regios el impcriales
gem et genlem de noslro regno et dominatione cx- negari non potest ; similis lamen causa, judicium
pellimus ? i Accasatio falsa delecta est, accusatore siinile. Aiiualistie llalo (an. 829) vidclur argumen-
ipso calummam confitenle. Quare, clementissi-<i tum adeo cvidens supremai impcratoria) poiestatis,
miis imperator, nolens conlra insliiula vetcrum Au- in Uibe ipsa, ct in pontiliciis sedihus pro tribunali
guslorum peragere Rom:inorum, eos secundum Ro- agcre, ut osorcui vcritatis hahendum putet quicuiv-
inanam legein instiluit judicare. Quo judicio ipse que sccum noii senli!. Solerlior Pagius (839, n. 5)
Daniel multoriim verbis reprehensus ore proprio iia de eodem placito loquiliir: » Cerle non pauca

manifestavit se falsum super eum dixisse. kleo jam monumenla piiblica, et anliquorum loca rcctc intel-
dicto Gratiano ante omnes est traditus, ut quidquid ligi non possunt, nisi sciaiur penes quem Ronue
de 00 facere vellet, poteslalem haberet. Sed cum poteslas jiidicandi hoc teinpore fucrit. » Utrique
lam tradilum Danielem inq^erator a Gratiano niulta crudilo scriptori brevi aliquid reponendiim. Anna-
et humili supplicatione petivisset, Gralianus assen- listixi scilicct monasterium Farfense in ducalu Spole-

5it. Quem ille statim plenaria sibi reddita gratia tano silum, ad imperiale jus suprcmum tunc tem-
libentcr suscepit, et sic de mortis est periculo libe-poris periinere, atque ea propter privilegia et jiira
ralus. > illius ab imperatore vindicanda esse. Itaque cum in-
XXVIII. Equidem mente non assequor cur pla- tcr ipsum ct sanctam sedem de possessionibus con-
cilo isio utantur Pagius (855, n. 5) aliique recen- troversia verterit, adeoque pontifex necessario au-
tiores, ut Ludovici Aug. supremum in Urbe domi- J' diciidus esset cx eo monaslerio abbas Romam duci-
niuni extundant. Agilaniur scilicet cousilia adversus tur, qui coramponlifice, ut summadignitas exigebat,
Francos, quia non prwbcnt adjutorium. Uinc vero suam causam dicerei, assidenlibus una cum lcgatis
evidens est majeslatem imperaloriam palriciatus seu missis imperialibus, duobus episcopis, quoruin
muuere fungi debuisse. Agitur de foedere iciendo altcr crat sanclse sedis cancellarius, priniicerio,
cuin Grsecis, Francos pellendi ergo de 7ioslro recjno aliisque ofllciis palatinis, qua; salis superque sunt
el dominatione. Igilur de Roniano domiiiatu am- ad dcmonslrandum, quod missi imperialcs non rcsi-
bigi haudquaquam polest, in quo Franci mililcs sta- dchant pro tribunali ; sed niore illius yevi in concilio,
liones habebant, ut Ecclesi;\) pncsidio essent, praj- seu congrcssu, pro maxin;a Q"* tunc erat con- 27
cipue adversus Saracenos Italiac et Romaiuic ditioni cordia sacerdotii et imperii, causas ecclesiasticas
lum temporis molestissimos. Qiiem videlicel domi- cognoscebant. Pagio aiitem reponendum esl coin-
natum a regno llaliai et ducalu Denevcntano dislin- inunicationem illam poiilifici;e potestatis, de qua
ctum es!, eodemque jure a ponti-
fuisse, ut hodie diximus, satis lucis aflerre monumentis puhlicis,
fice et Romanis administiari, quo suum a Francis, locisque anlLquorum obscuris.
()atet ex Conslitutione quam Ludovici cjusdem pa- XXX. Pmelerire non debeo cl. nuperrimi historici
fens Lo!h;irius Eugenio 11 insliganle ac piobante Laiigobardia^. niinoris seu ducaius Rencventani
,

fecerat {Holst. Coll. Rom. par.ii, p. 210). Capite (Prutil. tom. II, p. 196 seq.) animadversioiiPin ad
enim scptimo conbtiluitur pio iilriusque dominatio- verba illa Liidovici H in cp. ad Basilium * Quo- •

nis coiicordia lioc paclo « I'rijeci[Miiuis,

; ctiam ut runupie gentcm et Urbem divinitus gubernandam,
 ,,

505 COD. DIPL. — MOxNUM., ETC, SEU COD. CAIIOLLNUS DISS. IN EPP. LEONfS III. 506

el niaUem Oiiiniuin Ecclesiannn Dei derendendam A liensi, quom Everardus

coines suscepcrat ex Gisla
aJque subtimandam suscepimus. » P«!al)at sciiicet Pii Ludovici filia. At de horum ulroque, ut de prsc-
vir Romam cum ejus ducalu in
cl. poleslalem decessoribus a lempore Joannis VIII illud adirmare
Uomm. pontt. venisse ex Ludovici Pii cessione, quod non dubito, qnod a majoruin exemplis descivere, ul-
falsum esse Cod. Car. epistolis planissime demon- timus pra^sertim ex iis Berengarius, qui coesus a
stravi. Nihilominus verilaiis amore impellenle : suis, Caroliigionim Aiigustorum seriem terminavit.
« Non itaque, inquit, Ludoviciis Pius Aug, UomaniTe XXXIL Quoil cerlo discimus ab iisdem Augustis
urbis dominium aliquod sibi reservarat in celcbri illa ad plenam rcnovat;Te ni;tjesialis indidem assequen-
Constitutione, slve donalionis Diplomate (quod pene dam, in ipso ;iclii coronalionis publice legi faciebant
omnes, etiam H. Grolius, P. Marca, Labbeus, aliique pactuin coiifinnationis, seu diploma, quo donaUones
Galliarum, et Germani;e scriplores, tanquam veram, et ju a omiiia sanct;e sedis confirmabantur. Id non
legitimam, certamque modo falenlur), in quo aper- ex sua quisqiie voliintate componere consuevit; sed
tissime legrlur, ponlifici jurisdictionem in Roi.ianum juxla noimain Roma missain a ponlifice ad enni ,
ducatum ccssisse, sibi tantummodo reservalo inter- qui diademate imperiali exornandus erat. In arcliivo
cedendi jure pro recurrcutibus, alque pro Ecclesiae siquidcm sanct;e sedis donalioncs oiniies et privile-
defensione, ac tutela, quam iidem reges sibi cum gia, seu diploinata pnedccessorum C;esarum ser-gQ
altributis juribus ac privilegiis (patriciatus nenq)e, vabantur, ut passiin lestatum viilerc est in libro
seu patronatus) sibi suisque successoribus reserva- Poiitificali. Mitti autem consucvisse istam nor-
runl. Deinde ineluctabili argunienlo allato ex Te-
II niam tcstatur Joannes VIII (ep. G3) Carolomanno,
slamento Caroli Magni, a Lndovico Pio ad verbum g qui summopere oplabat imperii coronam adipisci
Iiac in rc exscripto, dum tribus filiis uterque com- quam frater ejus Carolus Crassus est assecutus :

mendat, ut curam, et defensionem Ecclesia^ sancli

« « Legatos, inquit, ex latere nostro ad vos solemnilcr

Pt;tri simul suscipiant, etc. , » continuo subjungit : dirigemus, cuiiique pagina capitulariter continente,
« Hx'C ideo a me repetenda duxi, ut futilia quaidam qu;e vos inatri vestia; Romaiiye Ecclesi;e, vestroque
argiimenta, qu3D niiperi scriptores afterunl, qiiibus prolectori beato Petro apostolo pcrpctualiter debetis
Romanam urbem sub imperatorum Occidenlaliiim concedere. » Neque alia piitanda esl, qnam qnsc a
dominio fuissc contenilunt, diluanlur, el rejecta sa- Liidovico Pio primum facla sancto Pascbali, cidem
tis babes apud Romani pontificatus vindices. n Huc pontifici a Lolhario filio confirmata erat a Ludo- ;

placila quaicunque invenianlur, huc monumenla pu- vico II Leoni IV, sibique a Carolo Calvo. N;iinque
blica referanturnecesse est, ut vera eorum sententia alibi (ep. 84) Carolo Crasso inq)eralori uiinliari cii-
teneatur. Ea propler
ut Caroli Magni rcgis niissi in pit Roinaiias calamitates « Nobis, inquiens,
: apud
Leonis lU causa placituin habentes, CaroIus(]ue ipse bealuin Petriiin consislentibus (in civitate Lconina
imperator coronatus in eadem causa novum placitum cui nondum accesseral urhis nomen) nulbnii uriiis
celebrans, non alio quam palricii, seu defensoris Roinse potestalem a piis imperatoribus beato Pelro
munere funcli sunl: ita aut imperatores, qiiibus jus priiuipi aposlolorum ejusque vicariis Iradilam habc-
nullum novum acceisit in Urbe, prseter sacpe dictam remus. » Qnibus verbis hjud dubie lenocinaliir iui-
communicationem poteslatis in personas ponlirici peralori, cujusopcm iniploral, nam Roniam pontifici
subditas, aut eorum inissi placila, aclusque alios nemo concesserat, utest deinonslratum in Cod. Car.;
jurisdictionis exercenles Rom;e, iis tantuni supremoe p at Liidovicus Pius una cum c;eleris Romana! Ecclc-
potestatis indicia pnebent, qui sancl;e sedi infensi, si;e juribus Romam etiain complexus erat, ad cujus
laic3e potestatis assentatores, ac veritalis 28 o^o- norinam tres Augiisli succcssores siium quisque di-
res, inexplorata penitus antiquitate, eam illustrasse ploma coinposuit quod satis fuit Joanni, ut lrailit;tin
:

sibi blandiuntur. a piis imperatorihiis Romam profileretiir. Qiicniad-

XXXI. Deferbuit, inficiari non ausim, priscus ille modiim Carolus Magnus et Ludovicus Piiis inter
ardor, qui annis ainplius centum viginti Pippinum, priiicipcs ijene dc Romana
Ecclesia meritos Carolnin
Carolum Magimm corumque nepoles erga principem Marlelluin recensent, quia legaliones a Gregorio III
apostolorum successoresque ejus infl.imiiiavit. INeque acccperal, queis rogabalur, in maxiniis Urbis angu-
inveniuntur posl Ludovici II obiUim tot suscepli la- stiis, iit illi opitul;\rclur.
bores pro Ecclesiae Romanoruinque defensione, cuin XXXIII. Pontificem autem non latiiisse, quihiis-
maxime necessarii essent, ut doceiit epistola; Joan- nam rcgibus, AugusUsve acccptie referrentiir don;»-
nis VIII, qiii Carolum Calvum fr. Lotharii 1 ac Lu- liones Roinan;e Ecclesi;e fact;e, conciliiim compro-
dovici Pii filium coronavit anno 87G, et Carolum bat, in quo anno 877 electionem coronalioiieni(|uo
Crassum (ilium Ludovici Germanici ejusdem Loth;\- Caroli Calvi supcriori anno a sc peraclani conlirm:iri
rii I fralris, anno 880. Quid vero? Ex socordia isla voliiit (Labbe, C'o»!c. tom. IX, p. SOS). In eo siqui-
locupletius argumentum emersit ver;c indolis impe- deni merilis proscquitur laudibus Caiolum Magiiiim
ratori;e majestatis a Lcone III inslaurata;. Nam Ca- « qiii rcmp. prseliis auxit, vicloriis dihitavit, sapien-
rolinis, qui sui muneris fere obliti erant, prxlermis- tia dccoravit. Qui ciim omnes ecclesias sublinasset,
sis, aliunde patrociiiluin Ecclesi* qu;csitum est; sempcr boc ei erat in volo,sempcr in dcsidcrio, sic-
cumque Italiie principes AVidonem Spoleli diiceni, D ul in gcstis, quai de eo scripia sunt, legilur, ut san-
atqiie semulum Berengarii solemniter acclamassent ctam Romanam Ecclesiam in aiitiipium slaliim ct
llali;c regem Ticini anno 889, hunc Slepbanus V ordincm rcformarct. Unde et h;snc multis hoiKuibus
anno 891 Romam accersitum imperatorio diadeinatc extulit, multis munificcntiis ct libcralilatibus aniplia-
ornavit; cujus filius Lambertus pari niodo sequenti vil; adeo ut amissas olim urbes ci reslituissei, ct c\
anno imperii consors est coronatus a Formoso, nec regiii quoque sui parte alias non niodicas conliilis-
nisi Lamberto tyrannidem occtipantc, sanctaeque set. Sed pauca dicta sunt, nisi (puc (irca rcl gionis
sedi infenso, ad Carolinoe stirpis extremum nempe , incrementum gessil, magna et subliinia memorcn-
Arnulphum filium Carolomanni, qui Caroli Crassi lur, etc. jDcindc vcniens ad Ludovicum Piiim, miil-
frater erat ad momentum ista dignilas rediit
,
,
lis 30 ^^ capitibus cum comniendal, sed nulbim al»
ab anno 896 ad 899, idque admodum commode ad co civitalcm esse tiadilam memorat : «Ciijus, in-
vem nostram, quippe ex jurainento a Romanis huic quil, filiiis div;c rec. Illiidovicus max. inip. p;iter
praistito sulvo honore, et lccje mea, alque fKlelitale
: hujiis a Dco electi principis Caioli senipcr Aiig. p;\-
domini Formosi papw, quodsiipra esl allatum (nuiii. triuni soliiim adco rcligione imilalus, piclale laud;»-
25), quae esset poiestas Carolinorum Auguslorum in bililer ;cmulatiis cst, ul et palcnia divini cultiis vola,
Urbe satis patct. Restaret aliquid explorandum de cl erga pi^elatam principalcin Ecclcsiam liberalilalis
Liidovico III, Bosonis Burgundi;e regis filio cx Ilir insignia pius natiis aujuipararct, et rohorarct (cn iibi
miiigarde filia Liidovici II qiiem Beiicdiclns IV co- Lihioviciisniim diploma omnia conlinnans, iiiliil a.!-
ronavit anno 900 el de Bcicngano ducc Foroju-
, dciis) ; sodcl ubcrioribissbcneliciis ctdap-^ilibus bciKJ-
 507 n. CAROL! M.VGM oi'['. i»AKS I. si:',;tio III. m
licenliis iil li:»"n:s i>rati.ssiiiius ynipliaret. » I(ioiiu[uo A perium lloruil, aiictorilalcm olijicit Egiiihardo ocu-
Ji)amu's UK^iisiiins nliiiiio! postfiuain iinpcratori lenoci-
,
lato tosli. Vcrlia Sige!)crli suiU : c Komani, qiii ab
n:«lus, ulaicltain, Uoinain libeialilaie Auguslonini iii imperio (]onstantinopolitano jamdiii ;ininio desciv(»-
Kcciesiu! poleslaU'111 vcnisse allirinabal,concilio Tri- raiit , niiiic ao^i^pta occ^isionis opiiorluniiato, quia
c;(ssino II luiacinn Lu !o ico nalhoiiUei-fuilaniio 878 niulier cxcaxalo iinpcraioic CoiislaiUiiio filio suo
(Ihid., p. 508). Iii 00 aulein, «promissio leguin iccla cis imperaliat, uik) omiiium consiMisn (^arolo regi
cs!, otsaciaincnta (jM;ePippiniis elCarolusoi)lulerunt impcratorias laudos acclaniaiit, eumipi' pcr m;iiius
bealo Pclro apostolo !ecl;i sunt j (piia vidclicet (!c : Leonis pap;c coronant C;esarcm et Augiislum appcl-
excoininu .icainlis Ecclesi;c rerum invasorihus age- l;iiit. t Qiutin opinionem rcceiUiores noiinulli obviis
balur. At (jiialuor Caioli swccessoruin diplomala, nlnis amplcctuiUur, minus advertenlcs huiic lioiiii-
quippe ']ue inilliim pncsefcrcbanl donationem pro- nom fuisse infeusissimum sancto ponlifici Greg. VII,
jiira t;uuiini vetcra conlirmaiiaiU, nulla-
priaiii, scii ut dcmodstrant cruditus adnotator Operum sancti
lenus mcmorantiir. Taiiietsi ab unoquo(iue Augusto Anselnii (ad cp. 50, lib. i, p. 657), ac Beilarminus
anloipiam (ii;idcma suscipcrel, seu imperator lieret, {de Scr. Eccl.) cl prajscrlim Baronius, qui pluriliiis
diploina Imjusmodi dari consuevisse ambigi nequa- in locis eiim carpit, alqiie HenricoIV adjiclissimum
qiiam potcs!. fuisse evidenler comprobal, falsumqiie in plurimis,
XXXIV. Profcclo si pactum istud confirmatioiiis impostorem, 32
^c schismalicum suggiliat. Quare
ab ullo Augustorum praetermittipoluisset, nec Wido, iliud mirandiim siiliit, sciiplores calholicos non pii-
iiec Lambertiis, nec Berengarius, quoruui nii in- diiisse hiijiismodi hominis aiictoritale res Komaiio-
lererat, quid Carolingii gessisscnt, piieterea ad su- p rum infirmasse. Equidem veram certamque indolem
bliine iliud fasligium pr;epoteiUia ac rcbus prospere renovati imperii monumentis vetcruin patefccisse
geslis pervencran', omisissenl. Niiiiloiniiius biud.iiii- arbitror; proplcrca foiUes indicasse undc cx crudi-
lis hujus consuetudinis iidem pcrspicua tcsliinoiiia tis nonnulli opiniones falsas derivarunl, satis milii
pmebeiU. El vero concilium Havcmue cclebratum csl ad easdem rejiciondas. Venio nunc ad ita faclae
cst anno 898 ab Joannc IX, cui iiUcrerat Lainberlus atque institutae majestatis imperatori;c translalio-
impeialor, qiii eodcm aniio in veiuitione eqiio lapsus nein ad Gcrmanos, quui quidem nonnuilas niiiialio-
iiiteriit {Ibid., p. 507). PoiUifex atque iinperator nes passa esl ; de illius tamen indole iiihil oiniiiiio
vicissim constilulioncs cduiit. Litcr pontillcias, qii;e inuiatum fuisse compcrturn atque exploratiim erit.
luic spectant (cap. G scqq.) simt hiijiisinodi « Ut : Pncmitti autem oportet statuin , sc.i condilioacm
pactuin, quod a bc. inc. vestro gciiilorc domino \Vi- Urbis, quoi hanc translationem pnccessit, ut chi-
donc, ct a vobis piissimis imperatoribus juxta pr;ie- riora sint quaj deincops dicenda crunl.
ccilcntein coiisuctu liiicm factiim est, nunc rcinte-
gretur et inviolalum scrvelur. De locis autcin, atquo § IV. — De trunslatione imperii ad Germanos., ab
rebus, quai in eodein paclo conlineiitur, pnccepla Jounne XII facla unno 9u'2.
noniiuiia iilicita facla sunt, qu;e pctinius, nt iii ea-
XXXVl. Qu;e vidimus a Romanis in^crla esse ju-
dem synodo terminciUur, ct qu;c non rccte facla ramento, quod imperalori pncstare consueveruiit
suiit pra;c(!pla, corruinpaiUur. Ut patrimonia seu ,
(s'.!p. n. 25), salvo lionore, et lecje mea, atque fideii-
siiburbana, alque inass;c, ct coloiiiti;c, nccnon
tate domini N. papa' nunquam me cum aliquo
civiiates, qiuc coiitra rationcin, quasi per pnecepta
largita siint, petinuis reddantur. » A Bercngario vero
C homine sociabo Hanc civitatcm Ronunn ipsi N.
non tradam : siipremam quidem pontificis potesla-
iion solum diploma consuctum fuissc edilum, sed
lcm, cujus particeps per coronationem ficlial impe-
etiam ipsa in soicmnitate 31
coronationis puiiiicc ralor, teslatur; at simul potcntiam Komanorum,
lectuin fuissc, testatur anoiiynius Augiisti ejus paiie-
corumqiie adminislralioncm rciptib. luculeiilcr dcsi-
gyrista ap. Lcibnitium (Script. Drunsw. tom. J,
gnaiil. Qiiare in inoniimciuis cjus tcnipoi is ac prse-
p. 255). Enarrata siquidcm iilius coronatione pcr seniiii in Libro I\)iUificaIi, primates ct proccres
maniis piiit. .Joannis X, dic sancloPaschatis an. 1)15, summisalfeclos honoribiis vidcnuis, lam laicos quam
prosequitur : cx clero.Iliijus ordinis sunt celebres ii scplem, qui
jiidices, nuncupantiir
ct jiaialina ollicia primice- :

.... Facla silfiUi;! tainlem

coiinessos iiiunere pagos
Lo(.'iital. Auf^iisti
riiis, nomcnclalor, arcaiius, priinus
scciindiceriiis,
Pr;L'sulis oi)sei|iiio graiiibus staiis lei;lor iii allis; defcnsor, saccilaiius, cl priiiiiscriniiis, qiii frequcn-
Ciesare (ino uoriiil oinnes dala nmiiera; prsJo tor occurriiiU iii Cod. Carolino. Ad iaicos vero qiiod
Lllerius p;i\ejt sacras sibi sumere lerras. spcclal , eiiiincnlissimos diices ct consiiles Codex
Ciiroliiius siippedil;it (cp. 59, (iO, (57; ai. 49, 73, 69),
Qiiamoltrem tuto aflirmari posse videlur Caroiin- inagislros itcm miiiliiiii ciiin eodciii iionoris tilulo,
gioriim oniiiium diplomala liuiic sihi locum vciidi- ac pr;c aliis siipcrist;iiii, ipii I^iiilprandi conliiiua-
c;isse iii coromUionis, cujus ritum oppor-
ccleiiritatc tori {Ilisl. Imp.cl licq. iib. vi, cap. (i) cst primatuni
liinius describam dissertatioiie vi cum de Codice , omniiim priiniis : « Kx priiiuUibiis, iuquil, Komaiuc
lludolpliiiio scrmo crit. Secus esse dc diplonuUis JD civilatis Slopli;iiius liliiis Joamiis siipcrisla; i post
Auguslorum comperlum crit § sequciUi.
Gerin;ini;c qiicin aiios (leccm iiimicrando rcccnset. Qiiin cliam
XXXV. I*r;c.liclorum autem quinque Caroli Cnissi Liber 551) appcii;U « Komanic ur-
Pontiliciilis (soct.
succcssoruin, qui hujus linem ingiorium ;iiiiio 888 bis superislam » quam
dignitatem, sivc oflicium cum
iiieuiile cxceperuiit, non ea pnccipua iaus cst, siio magisterio miliium conjungil, alque palatii, et Ko-
unumquemqiie diplomaie jiira Ecclesi;c oiiiiiia coii- maiuc urbis superistam niillo discrimine cuindom
llrmasse. IJ maxime altendi dcbel, quod rogno Ilali;c 33 mincupat ; « ciiiincntiss. magistcr inililum, ct
iiitcr se diviso atqiic in f;ictio!ies distracto, qtii cos Koinani palatii egrcgiiis supcrisla, et consiliariiis. »

iiiter potentior videbatur, spoiidebatqiie se Ecclesiai Ex quil)us supremo Koiiiano |)oiUilici sub-
piiiicipi
defensioncm susccpluium, Koinani a ponlificc acccr- jecia esse oliicia pluriiiia, ul regibus Eraiicorum in
situs diadema iinpcriale adcptus osl. Quod si eorum siio regno, plaiuiin fil; uiide uiriii(|ue gubernatores
iiullus eam digiUlatem armis asseruit, sed a
sibi urbiuin, iiiilitumqiie duccs assiimi, ncciion legatio-
pontilicibus patrocinii spe illectis, imponse qiucsitam iies in gravioribus rebiis adorn;iri moiis fiiit. Nil au-
oblinuit, imperialis igitur majeslas, quam Leo III lem melius comproliat quid Komaiii isti primales
insl;iuravit in Occidcnte, per pontificiam coroiiatio- possent, qu;eve coriim partes in administiaiione
iiCiii iiieunda crat, ncipio aliter ad subiime islud fa- essenl, quam vacatio ilia iinperii per octo et IrigiiUa
etigium poteral pervcniri. Quamobrem toto C(clo annos ab emortuaii Berengarii 92i ad 9(52, cuin Ollo
alicrrat Goldastus (iiol. ad cap. 28 Eginh.) cum Si- Magniis impcriule diadema est asst^cuUis a Jiaii-
gobcrti, qui tribus fcrc aicculis post rcnovaluin iin- iie XI!. Roiiianis ipiippe iiivilis luilium cx llaii.c re-
oOO COD. DIPL. — MONUM., EIC, SEU CODEX CAUOI.I.NUS.— DISS. IN EIP. LE0N5S III. 510
gihns, qiionnn sesit^s non defecit, licuit ponlificibus A sex lasi lciiba, alii [irolixa inysticc incedcbant cum
ad iirpeiialoai dignitaleai sublevarc. b; cidis. » Itaquc Jo;innes ad Petri cathedram ascen-

XXXVII. Et vero proepnlenlia Tnsculanoruui co- dons hiijusmodi adminislrationem invenit Roma; a
iniluni, qu^ sub finem noni Sirciili Arnulpho adhuc suo gonitoro, Rouiaiiis(|ue piimatibus iustilutam;
superslile cmergens, dum magni duo «'inuli Ludo- ciMiique in uno codemque boniine, divino consilio
\icus III el Berengariusde reguo Ualia; (hicertabant, conjungcrenlur invasio pi incipalus ot principis logi-
adolevit, ac denique in tynumiiein aperlam crupit, timi potestas, quod Agapilus II ante annos (icci'ni
liorriihun Romte ipsi !S faciem repncsenlat. Quam non poiuir, facili negotio ojus siiccessor Joannes
equidem spcclari n;alo a| :u 1 Luilprandiim et Haro- p;'rferi!. Olto siquidom polentissimus Gerniani»
uium (ab an. 908, n. 5) quam ipse cxpouens, indi- rex ab illo ctiam poniificc invi:aliis advcnerat, ilera-
gniiatum illius x\\ rehilor ficri, nt poientiac Roina- lisijue vicloriis Ilali:iin a Borengarii cjusque filii
norum lostimonia in medium aflbram. Surama dun- tvrannide liberaverat. Cum vero, juxta ponlificis
taxat capila excurram, qu;c ad novam iiuperatoria; ojusdcm Yo!a, in Urbem progressurus essct, pcr Al-
majosiaiis inslilulio;iein juxta priina;vam Leonis III bericiim, 35 Rom;i!iosqiie non licuit, ut leslatur
renovationem perducant ohjiciendam scilicel Slru-
: Flodoardus apiul Paginm (952, n. 1) « Otlo rox :

vio atqne cjusopinionis asserloribiis, qui lauli prin- h^galionem pio susceplione sui Romam dirigit, qua
cipis virtiite abulenlcs, non pro defensione sanctK non obtenla, cuin (!xo:e in sua regr(Hlitur. >
Roman;ie Ecdosiae ac Romanorum a sninmo ponlifico XXXIX. Secusaccidi'Joani;e poiilifice, utLuilpran-
creatum imperatorem fatenlur, ut debeut, sed ipsum (Uis inleger alquc oculiitus lestis aHirinat, ciijus vor-
per se acquisito armis iinporio politum osse dicti- j^
bis (lib. VI, cap. G) lubcl rcra totam, qucmadmodum
tant. Tuscuhmi igilur comiles, usurpala lyrannide, se liabuil, cuariaie Regnanlibns, iiiio s;evienlibus
: «

ad sanctuarium qiioipio mair. s iisijiias extendere non in I alia, ct, ut vcrius lateamur, lyrainiidem exer-
dubitarunt. E sua enim stirpc iuoptos plerumque coiiiibus Berciigario atqiic Adclberto, Joannes sum-
homines, et, si Luilprando fides, viiio genitos, viiiis- nius pontifex, ct univcrsalis papa, cujus tunc Eccle-
que mancipatos ad principis apos!oh)nim se;!em sia supiadictorum Bcrengarii atque Adelberli saevi-
evehere non sunt vori.i, ul luiius potiri rcrum per- liain erat experta, legalos sancta; Roniaiiae Ecclesi;ie
severarent ita ut, prreler fidei dposilum, advorsus
: Joamicm vidolicct card. diaconum, et Azzoncm scri-
quam portas inferi non p!';i:vaHlur;is ii!f:iilibiii divini niariuin serciiiss. alque piissimo tunc rogi, nunc
Salvatoris oraculo cdocemur, oninia pessum ierint. Aug. C;csari Olloni destinavit; suj pliciler liltoris
Coicbres sunt pnccipue senatriccs ili;c Tboodora cl rcguni signis orans, quatenus pro Dei amore san-
senior et junior, Marocia ac Stcphania, qu;irum
, clorumque apostolor. Pelri et Pauli, quos delicto-
opera tant;i! indignila!es perpotrabantur. liaium rum suorum cupicrat esse reniissores, se sibique
quippe ariibus, qui Petri successores eligebanUir, commissam sanctam Romanam Ecclesiam ex coium
nulia fere aucloritate in civililius rebus usi sunt. faucibus libcraret, ac saliili ct liberlati pristina; rc-
Foedo in hoc rerum statu Ilugo rex Itaiiaj Marociam, stitueret Qui lanto Berengarium atque Adel-
viro ejus morluo, nompe "Widone Alberici marchio- hertum cclorius regno cxpulil, quaiito cvidciitius
nis et comitis Tuscuhmi filio. uxorem duxii, cumque consUit, (piod comniililones Petriim el Pauluin saii-
ca ex Adriaiia Mole dominalus esl Romanis, ut an- ctissimos apostoios habuit. Bonus itaquc rex dispersa
tea fccerat Theodora Marocia3 uialer. Nec uuncn 34 p colligons ct coufracta consolidans, qiiod cuique pro-
diu; nam Albericus junior Alliorici filius levi cx prium fuil, icslituit. Dehiiic Romani similia factuius
causa in vilricum Ilaliae rcgem Romanos comniovil. adiit, ubi miio crnatu miroque apparatu susceptus,
Quamobrem hic fuga clapsus vix tandem redemit ab eodem suniino ponlifice el unixeisali papa Joaniie
pacem Alda filia sna cum Alberico iu matrimoniiim unctionem suscop.t imperii. Cui non soluin piopria
conjuncta. Alhcrici ejusdem filius Octavianus anno rcslituit, vcium ctiam ingcntibus gcmmaruni, auri
956 aiihuc impubes poutificatum invasil. Tunc vcro cl argcnli n;uiicribus ipsum honoravit, Jusjurandum
dupli< i ex capite Urbis dominus, cum a Berengario vero ab eodcm papa Joannc supra pietiosissinium cor-
Italiae rege ejusque filio Adelbcrlo multa indigna pus Petri, aitpic omnibus civitatis procerilsus, se
passus csset, Oltonem Gornianiye rogem in Ita!i;im nimquam Berengario aiiiue Adelberto auxiliaturuiii,
cum exercitu accorsivit, cumque Ecclesia; et l!ali;ie accepit. Post ha;c iii palii;uii properanter rcpedavil.»
max'mum defensorem expertus, impcralorora csea- Sin.ilc juramonUim , si mcii;iiiisli (sup. n. 25), Ro-
vii anno 962. iiiaiii pr;.cstiloi r,i;t Arnulpho. Quai'e ;;ml»igi non possc
XXXVIII. Dc llalirc regis expulsione insignc siip- viderctur, qinn proceres formiila caLoni usi sint :
petit tcstimoiiium Frodoaidi (an. 935), qui refert Sulvo iionorc ct lcge mea alqne jidclilate dowiui
quemadmodum Rhemensis ccolesiui missi , Roma Joannis. (De .iuniiiKnto pncstilo a poiililice siii;ilia
rodeunlcs cum pallio pro Artaldo archiepiscdpo, profcrie nemo ausil i^uiiiinus oiiiin piincops :ilii
;

« nuntiant, Joanncm (XI) papam filium Mariic, quai principi, qucm potoslatis facit pailicipem iii
su;c
et Marocia dicilur, sub custodia detiiicri a fratre subditos, non fidclitalein scu subjoclionom jurat, sod
siio nomine Albrico, qui matrem quoque suam Ma- .. sacramcnto poUicctur, se illiiis hostibus non adh;c-
rociam clausain servabal, et Rimiam coiilra lUigo- " surum). Luitprandus auieni ne Roiiianos (piidom ;iIio
nem regcm tenebat. » De Alberici aulem ct Roma- sacramento nsos cssc allirmat. Utioipic jui-amcnlo
norum consilio post regis cxpuIs;onem Blondus (Dec. niirum in uiodum abuluntur scriptores aposlolic;c
2, lib. ii) hsc narrat Rom;c enim duo consules
: << sedi iiifcnsi, ut, pontificis auctoritale dcprcssa, im-
cx uobilitate quolann-s tunc fiebant, qui ad vctusti perialem 36
P'"S a^quo clevent proplcic;i rcs co- :

consulaliis exeniplar summ;c rcnim praiessent, et minus aggroilicnda crit, ul quaiito dissidcant in-
prajfeclus itcm ex nobililate crealiis populo jus di- tcrvallo ;i vcrilalc palcfial.
colsat. Ex plebe autein crcati singnlis annis duode- XL. Ciim ponlifcx Joaiincs dc imperatoria ma-
cim, quibus ('ecarconibus erat appellalio, senatus ad Gei nianos transfei'onda cogilarcl, non de
jcsl;i!c
vices in conciliis ct dclibcrationibus ohtinebant. t improviso t;iuti momcnti nogotium peragcndum ceii-
Quam rerum administralionom principio etiam sai- siiit, ul Loo III ali;i onim tcnipora er;int, alii iiio
;

culi sequenlis oblinerc tostatur Ditmarus apud Lcib- res. Sod por leg;ilos suos, (luod ox cons^iiuontibus
nitium {Script. rer. Brnnsv. lom. I, p. 400) Ilenrici I liquel, diio sacramenta proposuit magno regi, quo-
coronationem onarrans « Docnrsis a Doin. Incarn.
: rum altcnim pontifici, jiopulo Romano ;ilterum pr;r,-
post millenarii plonitudincm numcri annis trodecim, slandum ab iilo crat, aiito(pi;\m imperiale diadoma
ct in suhsequontis anni secundo mcnse, ac heb(lo- suscipcict; ita tamen, ul pontilici saoramcnium
mada tertia, anno autein rcgni cjus tortiodcciino, ct faccrct per suos nunlios, anteqmiin prolioisceretur
die Dom. ac vi Kal. Mart. lienricus Dei gratia rex Romain vcrsus, qiiod postca por se ipsc, ut colligitur
iiiclytus a sciiatoribus duodccim vallatus, quorum cx nioic &uccossorum in boIeninil;ilc corunaLiouis
,
 : :

511 B. CAROLI M\GM OPP. PAUS I. SECTIO 111. ii

rcpeterel. Pari iiiodo Koniaiiis scnicl ad radices A de iniproviso per niaiius pontificis coronalus, diclus-
inontis Marii, itcriiuique Lconinam civilatcm ingn; qiic inipcralor fiiil, lloinanis tanlnin palronmn seu
dicntcs Uomanoruin rcges aliud sacramcntum pi;csti- (Iflcnsorcni acclainaiuilins OHo autcni ad lain sui)-
,

lissc vetera monuincnla lestantur. Ex pra^stantis- liiiic rasliginin noii pcrvcnil nisi prajiiiisso jura-
,

simo (;odice All)iniano primuiu Olloiiis sacrainentum inciilo, de (pio lixininuir, ponlilici alicxiue Udiiia- ;

suppetil, locuscpie ipe, ubi scrvalur aulograpluim : nis, dc quo iiiox jjicviter dicain, lusiuscjne agaiii iiirra
t Jurcimenlum nuntiorum Otlonis futuri imperatoris, (l)iss. G).
qtiod esl in Saxonia in monaslerio, cjuod dicilur Liuitc- XLIl. Esl profecto quod inirer, Conriiiginni ini-
burcj. Domno Jdaiiiii pape XII rcx Olto i»cr iios pro- iiiniciiilcllcMsse lianc iiHloicm cx pancis Leonis lii
mittit el jurat per Datrcnf, ct Eiliiim, ct Spiriuiin cpislolis, (jnas seiiicl ct ilenini pul)licans 38''^".'/"^''
sanclnm, pcr boc ligiinm vivilice crucis, ct bas
ct tantuin noiniiiis satcgil. Attaincn Lco It siatus eiat
relKpiias sain torum, quoil si pcrmillente Dco Uoinain (cpisi. 5)Carolo Angusto, vesiram exspcclamus defeu-
vciicril, sanctam lioiii. Etclcsiam, et cumdcni do- sioitem, et consolalionem .... veslra iniperialis dc-
iiiinuiii JoaiiiKin papanrrccU)rein ipsiiis cxallabit jensio ubique rnullipliriler resonal. » Et alibi ( ep. 8,
secunduin snuiii possc, si \i\uin cnin invcnerit. Siu al. 3) prolitelur sc cuni suis sacerdolihus Deuin
autcm, cum qui cril [et nuiKiuani vilain, aut mcm- orarc, ut Caroliiin ad exaltalionem et defcusionem
bra, ct ipsuiii honorcm quciii babctj siia voluntate Ecclesice per longa annorum curricula conservare et
cl siio consciisu, aut siio consilio, aut sua cx- protecjere lubeal. De propria antijui diniiiiatiune
liorlalione pcrdct ncijue ipsc, ncque aliiiuis succes- ageiis (ep. 5) priimiin doiet a Fraiicis lioniinibus vc-
sorum cjus. Et iii Uoma iiullum placilum, aul or- ctigalia ExarcliaUis nsurpari in singulis civilaiibus :
dinationem de omnibus, quc papc et Uoma-
lacicl Secundum quod solebat dux, qui a nobis eral consii-
iiis pertincnt luo consilio. Et (luidqnid iii
[siiic lulus .... Lndfi ipsi duces mininie possunt su/Jra-
nostram potcslalem dc terra sancti Pctri pcrvencril, ()ium nobis plenissime prwsenlare. Et alibi (ep. iJ, al.
libi rcdtlaiiij. Cuicuiuine auicm rcgnnm Italiciim 10) cuni palalii Uavennalis reditiis invadcrcnlur :
pcrmiltct, jurarc facict illiiin, ut adjutor sit doinino Quwsumus, inquit, veslram imperialem clcmenliam,
pape, et succcssoribus cjus ad dcfciKlcndain leriain ul sic de veslra a Deo accepla doualione, quain prte-
sancli Pelri secuiidum suun; poise. Sic adjuvct Dcus dieto Dci apostolo oblulistis, peraqere jubeatis, quale-
euindciii dominum rcgeiu OcloiiCm, cl licc saiicta nus in nulld minuatur parte ; sed maxime pcr veslrum
Evangelia, cl Iicc sacrosaiicta sanctnaria. s ScukI et laboriosum certciinen jirma, atque slabilis , et iruon-
iterum supplevi ex Gratiano (disl. 03, c 53. Tibi cussa pereunis lcmponbus persistere valeal. Uursusque
Domino) qudi cerlo vidcnlur deesse in apograplio, alibi (cp. 3, al. 1) dc iisdeni civilatibus Exar.batus :

quod Uomse nactus luit Albinus, tuin quia Uaromus Oblatio, ait, quam
dulcissimus geuitor vester dominus
(900, n. 4) aliique erudili onnies, ne annalista riui- Pippinus rex beuto Petro aposlolo obtulit, et vos con-
dein llalo excepto, illud soluin nosccntes, rcligioni firmastis. lluic vcro aniandant jnrisconsultoruni ima-
habucrunt qnidpiam de eo detrahere, tuin 37 ginationes, qui Octaviani aut saiteni Constanlini lcin-
quia successorcs Ottonis, quod majus cst quid- ,
poribus, Caroli ct Ottonis a;lates ajquiparando , iii:-
quid Albiniano decsl, per suos legatos cxpresse- periuni ab utroque arinis qussitum arbilrantur. Noa
runt. rcgioiies ct provinciic Uomanum iniperium conslituc-
XLI. Huc accedit Luitpriindi, seu mavis ejus coii- bant, sed rcx quicunque a Uomano pontifice impc-
linuatoris synchroni testimonium onmi exccptione riaii diadcinalc rcdiinitus, ditionibus suis pluribus

inajus (lib. 0, cap. 0) (iui narrat quemadmodum Otto paucioribusvc, Itaiiic rcgnum seu Langobardiaiu,
ponliliciis nuniiis querentibus obsideri sancti Lcoiiis Etrui i.iin, et Spolctanum ducalum adjungebat , quaj
oppidum in nionte Feretrano quod sancla; sedis
,
cuin tcrrain sancli Pctri, scu ditionem eccicsiasticam
juris eral, reposuil : * Oinnem tcrram sancti Petri, fere circumscribanl, proniplioremponlifici, et sanclaj
quai nostra; poiesiati subjccta est, Ecclesiu; proinisi- sedi dcfcnsioncni poiliccbanlur.
luus rcddcrc alciue id rei est, quod cx hac muni-
;
XLIII. Quaniobrem doctissimus abbas Godefridus
lione Bcrengariuin cum omni iamilia pcilerc lalora- {Clirou. Godw. tom. 1, I. ii, c. -1, p. 119) ne reges
inus. Quo enini paclo tcrram hanc ei reddere possu- quidein Uonianorum appcllatos aniinadvertil Ccrina-
inus, si non prius eam ex violentorum manibus cre- iiia; reges, ante llalici rcgni posscssionem « Si hunc, :

plam potestati nostra; subdamus? » Quamobrcm du- iiiquil, cxaclius considcrcnuis rcgis Uomanorum li-

bilarinon potcst quin Albinus in apographuni inci- tulum, ncc ab Oilonianis impcratoribus unquani, iicc
dcril niinus accuranim. Cur aulem istud a meprasfe- ctiam iii lenipuribus sequioribus anle actualem lla-
ratur alii ab crudiiis oinnibus accepto, causa est Gra- lici regni posscssionem adhibilus. » E( infcrius [ibid.

liani liccntia in vcteribus inonumcntis profercndis. cap. 3, p. 105) ubi scrmo est dc Magno Olloiic
« Observandum cst, ait, iicc regcs nostrosantcriorcs,
Quamvis enim rei sunimam non attigcrit, ea de vcrbo
ad vcrbum exprimere, ut dcbuit, minus laboravit. Conradum si ilicet ct Ilenricuin, nec Ottincm I aiito

Quid enimvero necesse erat legatos Oltonis delijgala susccplam Uomai coronationcin, c sic ;;ntc obteiilum
piincipis potcslate exuere, ul ipse princcps iinperium, cuin sceplro ulloin sigillis rcpraiscntari
eorum ore vidcretur? iNullum ex ejas successoribus D multisque ad rem probandam allatis, (iiligcnlissimus

rcperire erit, qui hujusmodi exemplum sit secutus. bic nionumcntorum 39

vcterum scrutaU)r ^ibirf.
Bono auieiii oiiiinc prodiit cx monasleiio Lunxbur- p. 100) definire non dubilal in bunc inoduin « Ex :

gcnsi saiicti Micbaelis in Saxonia sacramcntuin Otlo- quibusoinnii)iis firmiter coiicludeudum csl,Otlonem I
iiis Saxonis, prinii cx Germania iuiperatoris, quo ante susceptam Uomne coronationcni solo regis ti-
edilum a Gratiaiio raium lirmumque essc monslra- tulo in pluriinis simpliciier, in nonnullis diplomalibus
liir. Qiiamvis cnini nulli crudiloruiii unquain iii du- cum qnibusdam additamentis, usuin fuisse. j Eam-
bium veticril, lociiplelius tamcn lestimoiiiuni juris- dem rem compcriam habuit annalisia Italus diploma-
consuUis Gerinanicis airerendum crat, ul vcra in- tum ct quapropler in anna-
cbartarum aucoritatc ;

doles iinperii ad Germanos translati lenerelur. iNon libuspassim, pmeciiiuc 1455, 1405, 1519, allirmat
aii.

igilur Uomanum impcrium a Carolo Macjno acquisi- nulli regi Uomanorum imperaloris nonicii tributum

tum, dciiide ab Ottonc Macjno denuo vindicatum, pcr- inveniri anle susccptamUoiiiai coronaiionem dcinanu
petuoque jure cum rerjno Cermanico ila conjunclum, ponlilicis. llinc csl, qnod in ancipili illa Gcrmania)
ul el noinen suum in ntud Iraiislulerit ut constanter , reguin elcclione, Philippi sciliccl aiquc Otlonis, Inno-
oiiiiics doccnt; scd Iialia a tyrannidc illius rcguin (^eniius III [de Necjolio Imp., cp. 30, 33, 92) Germanos
vindicata, Uonianaiqiie ditionis ac pi\ccipue ponlilicis rcin ccrlam cdoccns « Elsi, iiuinil, alihi coroiiam
:

suscepla dclcnsio ct Caroio et OlU)ni dignitalcni, scu regiii rccipial , ab aposlclica lainen scdc ultiniain
niajcstalem imperaloriam pi'pcrere. IIoc lanscn iulcr inanus imposilionem, cl coronain iniperii rccipil im-
aLnunque magnuiu regcin discriminc, (piod Carolus pcralor. j Pari modo Langobardis pioponcns cxcm-
 ,

515 COD DIPL. — MONUM., ETC, SEU CODEX CAROIJNLft. — DiSS. 5N EPP. LEOMS IIL 514
pimu Lolliarii l[ ilucis Saxonia^, cl Conradi ftairis A opin:oni;in aniplccfor, pioinissioncnique islam, scu
Fiiiicrici tiiicis Sncvia', ulriusqiie electi: « Iloinaiuis, jusjui-andum Carolo Magno ascril)0. Seciis csl de
ail, pouliicx Lolliariuin coronavit, cl iinpcriuin olj- Cai-oli succcssoribus; lios c;iim liaud nomen impera-
liiuiil coroiialus. » Rcgil)usqiic ipsis Gerinania; usque loris usiirpasse anle coronalioncm conslat cx litleris
adeo pcrsuasum cral lianc verain cssc induicni reno- Lotliarii supra allatis (iiiim. 21) aii patrem siiiim
vali per Leoneni ill impeiii, u( non pauci, pracserlim Ludovicuin Pium bcncdictkniem, lionoretn, ct norncn
:

c Siijvica stirpe , sancla! sedis osores pravilateni snscepi inipcrialis officii, quii)iisciim vctcra oiniiia
suain dissimularint qiioad coronam asscqucrcntur,
,
nionumenia concinunt, suo loco planiim fiet.
ul
el IlenricuslV ac Ludoviciis Havarus pseudoponlilices Ilac laiitum 41 in i"t- cuin Carolo illis coiiveiiisse
crcari curaverint, ut aiebam supra (num. ^i), a inlelligo, quod profcssioncin, seu juramenium a sa-
quibus inipcrialc diadema suscipercnl, qiiod csl lesli- cramento Gcrmanorum admodiim divcrsiiin cuiise-
inonium oniniiim locupietissimiim. ruiit, sallem, qiii ex Caroli progcnic orli, vere
ii

XLIV. Nc<pie coronalio lantum Gernianos Caro- posleri cinn Baronio aipeliari possunt. Posticmi
lingiorum similcs fccit, veriiin clcclio ipsa , aiile enim regcs seiiei Carolingica! videitur et ipsi sa-
constilutam cerlain eiigendi formam consiiio Uo- cramcntmii fidclitalis pra'slilisse, tamelsi docuineii-
nuiiii poiili(icis post Friiiericiim II s;ccuio terliode- lorum iiiopia pro cerlo aflirmari iieqiicat.
cimo. El sane, cum Otlo III novi aliquid deliberare XLVI. Qiiod oinni procul dubio aflirniandum esl,
piicsumpscril super cleclionc fiituri impcratoris, Gennaiii* rcgcs imperialia insignia non assequeban-
connivenle Gregorio V, lum qiiia regi'c ejiisdem liir nisi sacramcnlo fidelilalis jincmisso, quod in
slirpis erai, luin quia Augusli opcra ad suminum g Ordine, scu C;crcmoiiiali ad anmiin lOiO spcclantc
lastigium ascenderat, Benediclus Vill, tesle Glabro (iiifia diss. 0, n. 2ij sic niiii « In noniiiie Doiiiini
:

apiid Baron. (1013, n. 5), sanctionem istam edidit, nostri .lesii Cliristi. Ego rc.x N. Romiii. ct fulurns
qiKi priiiuiivam indoiein imperii conflrmavit « ]\e : imperalor Roinanorum promitlo, spondco, polliccor,
(piisipiam audacler imperii Roinani sccpirum pniv atquc per li;cc Ev;ingclia jiiro coram Dco, ac bcalo
pi'operiis geslare piinccps appetal, scu imperalor Petro aposlolo, ct beali Petri aposloli vicario domijo
dici, aut esse vaie;il, nisi quein papa scdis Romaii;c N. pap;ie fldclitatem, tuisque successoribus canoiiico
jiioriini piobiiale deicgcrit aplum rcip. eique com- inlranlibiis, nicquc a inodo prolcclorcin ac defcn-
miseril insigne imperiaie. » Qu;c qiiidem Conslitulio sorciii forc liiijiis s;inct;e Rom. Ecclcsia^, et veslnio
ab sancto imperalore ilenrico roiioraia est pr;ccl;iio pcrsoiKc vestroruiiique succcs.^oium in oninibus
,

Siii exempio, cum sequcnli aiiiio coronain iinpcrii utililatibus, in quantum divino fulliis fuero adjnlo-
ab eodein Bencdiclo oljlinuil. Rein nanat Ditmariis rio, scciindum scire nieum ac p(»ssc sine fraude ;ic
apud Leibnitiuin (^Scr. rer. Brnnsv. loin. I, pag. 400) niiilo ingenio. Sic me Dcus adjuvet, cl liscc sancta
coiiceplishis verbis uni ann;ilisl;c401'^''''> (''^"- I^l^i^) Dci evaiigclia. s Num Otlo M;ignus caelcriipic Otlo-
miiius perspicuis « Cum dilecla suimel conjuge
: nes diio, fllius nempe el ncpos, sacranienlum liujiis
Cuiiegunda ad ecclcsiain sancli Pelri papa c.xspe- siinile cdiderint, pr;x;ter allatuin Tibi Domino ; an
clantc vcnil, ct antcquam iniroduccrelui', ai) eodeni successor Ottonis III, sanctiis Ilenricus omn.uin
iiilerrogalus, si fldelis vellet Romaiui! palronus esse prinius fidelilalcm sit pollicilus, incompcrinm niilii
c( defensor Ecclesice, sibi autein suisque successori- esse faleor. Crcditu t;inicn proclive est, sin verbis
l)us pcr onmia ftdelis, devota professione rcspondit. iisdem, nain lilulus regis Romanoruin non conve-
El tiinc ab eodem inunclionem ci coronam cum niebal Ollonibus, seiilcntia eadcm pollicitos csse
contectaii su;. siiscepit. » Qiiem Dilmari locuin recle fidciitalcm. Cum
eiiim de lran>fereiida inipciiali
Nat. Alexander (s;pc. xi, c. 9, ail. I, p. 617) inler- (iignilaie polenlissimum regem Otlonem a ponli-
in
preialus « Jurata prius, inqiiit, Ronian;ie Ecclesiye
: flce el Romanis primatibus dcliberalum fuil, iion
ipsique Beiiedicto ac siicccssordjus fldclilate ac de- t(!mere lonlum negotium pertractalum fuisse jam
fcnsione, ul Ditinariis inilio libri seplimi tcslatur. i dixi (nuin. iO) magis autcm ac magis conlirmauir
;

Unus ann;iiisla llalus aiil non sensit, aiit senlire jiiramenlo alio quod Roniani exegerunt ab inipera-
noliiit, rcin esse de piomissione scu professionc in tore cleclo, anlcquam diadcma iiiiperiale susceplu-
c;creinonialibus iibris cciebri, quam Caroiingii quo- riis, civiiatem Leoninam ingrcdcrelur ; nam neque
qiie super gradilnis basiiic;c saiicti Petri emitlere Gcrmani;c regein ad jusjiirandum Aiciliorcm , nec
consiieverunt. De qna liccl opportunius agendum sit, Romanos ad id pc:ciiduiii aud aciores reddere alia
cum tamcii doctissiimis Mabidoniiis el ipse inttrpre- poteral qiiam tr;iiislal;ie liiijiis dignitalis occasio
taiis aiiata vcrba Ditmari {Mns. ll. tom. II, p. 210) cum duode(iuadragiiita jam aiinis diiplici polestali
jiiiiius rccle alrmel, Caroliiigios liaud dissimili for- morem gercrc desueverant, Pra^lerqu;iniqiiod idcuj
nmia profcssionum discrimen hic
iisos esse, iii an- Magnus Oilo non sohim a ponliflce, sed eliain ab
lcces^um proponam nccesse esl. omnibus civitatis i>roceribns, se nunqnam Uercnan-
XLV. Formula professionis qiia usi siinl Caroliii- rio, atqne Adrlbcrto au.riliatitros jusjiirandnm ac- ,

gii cxslat in anliqiio illo Ordiiie apud Mabilioiiium ccpil, ut Liiitprandus teslalnr qnare utpontiicx, ila :

{:bid. p. 215) et ap. Martcnc (de unl. Ec. Ril. lil». ii. et proccres a rcge Oilone juramciilum e.\egi.-se am-
c. 9) parvo ciim discrimiuc sic exprcssa : « Promissio D bigendmn non videliir
iniperatoris. lii nomine Christi promillo, spondeo, 42 XLYIL Ccrlc in antiquissimo illo Ordine
ai(iue polliceor ego N. imperator corain Deo , et anm cxslat duplcx id junimentum Romanis
10-40
bealo Pctro, iiie proleclorem el dcfensorem csse pr;csliluiii ab licnrico III Gerniani;c regc, cl in aclis
luijiis saiul;ie Romaiuc Ecclesi;e in omiiibus ulilitati- coronalionis Ilenrici V apiid Baronium (II 11. n. 5)
bus, in (nianlum divino fullus fucro adjulorio, sc- legilur « Duo jiiraiiiciila cx niore fecil, unuiii juxl;i
:

cundimi scire ineiim cl posse. » Eamdcin aliquan- ponticulum, aUcruni jiixta porlicus portain |io|iiiio
tulum variam veii. B;ironiiis (800, n. 7) j^impridcin lccil. » Qu;c qiiidcm consuetiido ad Heiiriciiiii IV
iii sacros Annales rclulciat jusjuiandum appelbiiis, non rcferUir, qiiia non fuil coronaUis; mullo iiiin"s
quo C;iroIum et posleros iisos esse conlendil, ne hi- ad llcnricum ili qui, cum Ronuc cs-ct, diio illa jii-
sccnle (niidem Pagio. Eiiuidem vidco Leonem lil ramenia alibi pncslilit. Consucludo igitiir, seii ni-.s
(cp. 2, ;il. 10) ioquendi gcnerc usuni csse, qiiod vetustior in aclis laudatur. Ea vciii unde nieliu«
Adrianum iniiiiiiic adbibuisse dcprehendi Qni vus, : rcpcialur, (juam a Iransiatione impcrii ad Gcrnui-
iiKIiiil, //( suis ulititatibus dcfcnsorcs consliluii, qii;e nos, non video. Qiiamohrem, tamelsi coiijectiiris
a piofcssione non inuUuin aliludunt. Pr;elerea aniin- iiidulgcre non soleo, niiliilamcn pcrsuasissimuin csl
advcrlo promissioncm imperaloris nuncup;iri, alque rei cert;c originem isla cerliorem
iiivciiiri iion possc.
impcratorcm prolcssionein iilam cmiltere, qiiod uiii C;ctcrum ;uiinia(lverti
dcbel, (luod promissio, scii
C;u»)lo, qiii dc improviso coionaUis diclusqiic \u\[)^- professio Candingiorum, in arca siipi r graclibiis ha-
ra.oi' iiiil, coiivciiirc p;)lcsl. Ouaiiiobrem llaronii silic;c sancii Pelri solcbal fleri al sacraincnluin ;
 ;

515 B. CAROLl IIAGNI OI'l». PARS I. SK^-TIO III. 516

Germanorum pcr siKCiiliiiu xii ficri (•(Tnpluin esl iii A proiiKlciiiic Roniani ponlificis, dilioiiisfiiio ccclosia-
()ialoriosancUcMari;o in Tiirri. Ihiqoe rcpeli coiisiie- sticie ilercnsio suscipieijaliir. Eaproplcr ciim Caroius

vil sacraincntum pcr nunlios pr.csliluin talis ;

Y, qui omniunv uliimus imperatormm diadcma ob-
tinuit, a Clemente YII Bononic coronatus luil, qijia
iocus pnfscriljitur in cicrcmoniali iilno vclcri, (pio
usus esl Qemeiis Y (ap. UaynaKiiim 1311, n. li) periciilum cral io mora, Cermania tumultuante, ac
tametsi iJem ponlilex pcrmiltit arbilrio clecti imj)c- Ecrdiiiando Iratre opein llagilantc advcrsus Turcas;
ratoris renovalionem saciamcnli per imnlios pncstili saiicti l\Uionii ccciesi:» in V;iticaiiain conveisa fait,

alterutro in loco, liuinmodo non omiKatur. « Reiio- Jovio teste 44

(iO'"- "> !'''• xxvii, p:ig. ±2^) in cujus

vet etiam sacranientum pcr suos procuralores pr;c- oculis omnia liciianl. s Er.iP.t omiiia, inquit, ad ima-
sliluin sua; approbationis temporc corani noiiis, se- ginem Valicaiii tcmpli coiisli>ut;i, cl nova; sacellis
cundum lenorem suprascriptum. El si in adveiriii appellationes inipositx, ul ea sigillalim ad veterem
suo in gradibus, ubi eidem lu cl legitus obvialiiiis, coiisufliidinem cx poiitiliciis libris respondereiU. i
antefatiis renovationem pncdictam laccrc pncelige- Tam lirma stabilis(|UO erat iiidoles renovali Occidcn-
ret, contentamur. » Ex codein vero Cairemoniali an-
talis iniperii a s:>ncto Leone 111 anle aimos scplii;-

liquo rcm discimus, (pi;jc prseterisi omnino non de- geiilos trigiiital Quo;! aalcm est pr;ccip;mm, conf. s-

bet. Aperta illa expicssio fideliuttis dc qua satis ,

sioncm beati Felri s.ib allare m;ijus, ad Vaticanu;
dicluni esse vidclur, desuevit pos! llenricum III, ju- iiiiaginem, cunstitutam esse refcrl Bl sius de Marii-
ramenti lamen formiila, a Caiolingiorum proniis- nellis, c;L'rcmo;iiarum inagisicr, qui to uin rilum ea

sione divcrsa et in ordinem coronationis relaia re- occasione servatum posterilaii man lavit. Quarc Ca-
nianenlc; adeoquc Ilenricum V et Friiiericuin I ju- rolus sacramentum l'etro ejusqucsuccessori Cleincnti
r;isse invenimus ex libro, neinpe cx Ordinc, seu pncstilit, quo;l Lotharius II, ut nupcr vidimus, i:on
Cicremoniali. Quod si in Cicremoniali libro, qucm lecit in ipsa Crbe, quia procul a confcssiOiie in La-

Clemens V Avenione Romam transmisit pro llcn- teranensi basilica diadema iinpevi;dc suscepit. Tria
rici \ll Ci)ronati()iic, juraiidi vcrlmm desiderabatur, siquiilem nciessaria erant ad iii.peralorcm consti-
id faclum puta, iionquiajuramiMituin exsoleveril, sed tueiidum, juxta rcnovalionem a Leone III factam :

seu jurameiitum per nuntios 1" ul rex iinpcrator desigiialus profiieretur se Ro-
quia s;\cramentum ,

praestilum, ab impcralorc clecto renovandum crat. manaj Ecclesiai ac poniiiii is defensoicm futurum ;
2° ut ante confcssiunciii beali Pelri inauguraretnr
Quare in C;eremoni:ili etiam palricii juramenluin
reperilur cujus formul*, ul fi;lelit;ais sacramentum
:
et 3" ut insigiiia inipcralia de Ro.iiaiii pontiiicis m;iiiu

dici possit, nihii aliud deest quam vox. ipsa fidclita- susciperct. Quic identidem addi oporliiit his neces-
tis exprcssa.
tariis conditionibus, esi plaiiissime demonsiratum,
XLVIII. Quam rem luculenter comprobat Lotlia- quatenus ad iiistitutiooem, seu instaurationem iihpe-
rii II sacramcntum in niaximis L)ri)anaruin rernm
,
rial-s dignitaiis pcrtinet. Plura siijuidem diciiida
erunt, cum dc eleclionc ct cui onatione disserctur.
diHicultalibns pr;estitum, novo exemplo, 43 ''"'''

fons ba^ilicce Laterai..'nsis. Cclebre illud est apud L. Jamvcro ad cpistolas Leonis III veniendiim es-
Baronium (1133, n. 2), mihi au'.cm lu!>cl ex Albi- set; al dc primo ac tcrlio cx praedictis c:ipitibus noii-
niano codice ideni proferre uno aut allero verbulo nihil adjuiigi oporlel, ut omne dubiuin amoveatur,
varians a schedis Yat. unde illud cxscripsil Baronius : quin utrumque novam istain indolcm impcrii dcsi-
Hoc est juramenuim quod dominus rex Loth;i- gnet. Compcrtran cst EupiiCmiuin Constantinopolcos
riustcmpore haircsis lilii Petri Leonis doinino pape C patriarLhaiu omnium primum aiino -491 ab Anasia
Innoccntiopniistitit ante foies basilice sancti Salv.;- sio professiouem fidei exegisse, aiitcipiam coroiiarc-

loris (luc Conslantiniana appellatur, in (iic qua co- lur iinperator, ut doceiit auctorcs Gra;ci ap. Ba-
ronatus est ab ipso Lmoc. antequam coronam acci- ronium (491, 7) qu;e poslca in rilum Byzantinse co-
peret, domino Censio Frajapaii [Ihir. de Frajapanis] ronalionis relala est. Cui quidein piolessioni Occi-
juramentum computante, et Oclone n''po!e suo ac dentalem nihil simile conlincre palet, q ii;i primum
c«teris nobilibus Romanis ibi existentibus. Ego Lo- exigebatur a Graicis, qui ab orthodoxa lide alieiii
Iharius rex promitto, et juro tibi domiiio p;q)C In- putabantur; deinde ab iisdcm exigebalur, ne ortho-
noceniio, tuisfinc succcssoribus securitatcm vilc, ct doxaj eidem fidei aihersarentur, dum contra Occi-
inembri ( Bar. et in mcmbris) et male caplionis, ct dcntales Augusli, catholici omnes, orlhofJoxam fidein
defendere papatum et honorem tuum et regalia ,
a.Jversus eosdem Gruicos tuebantiir absque ulla edita
sancli Pctri que liabcs manutenere, et que non habes, promissione, vel sacramento, quoJ unice Roniamim
juxta meum posse, recuperare. » Plenius profcclo Ecclesiam ac ponliftccm speclabal. Et ut propius ad
juramentum prsestilcre Lotharii decessor Henricus Y nostra tempora accedainus, sub ipsa initia persecu-
atque Fridericus 1 ex libro Cairemoniali, ut halcnt tionis sanctaium imaginuin patriarcha sancius
,

ulriusque acta ;nilnlominus confcrenti suminam Germaiius antequam inauguraret Leonem, spondere
hujus juramenli , duin praicipitanter fieri omnia iilum jusserat, miiiimc turbaturum Ecclesiam, Deum-
compulit antipapa Anacletus validissimis armatorum (jiic fidcjussorem ab inipcralorc oblatiim acccper;;l.

cuneis Yaticanum Adrianam Molem

, aliaque mu- ,
Cujus rei tesiis cst ap. Baronium (7:25, n. 7) idcm
nimenta occupans, plaiium erit, non modo a Caro- D sanctus Gerinamis « :Reducebat autem ad niemo-
lingiorum promissione istud juramentum discrepare, riain cjus patriarcha ^5
sponsiones ipsius aiiie
sed fidclitatis sacraiiiciiUim vcrc essc. iiuperium factas, ({ualiter sibi Denm dederit vadcm,
XLIX. Dum audis Lotharium in Laleranensi ba- iii nulio commoiurum Ecclesiam suis apostolicis et
silica esse coronatum, nc putes quid detractum esse divinitiis traditis ritibus. » Ex quibiis patet qu;e
de iiislaurat.c imperalori;e majestatis indole. ilenri- Gra:coiuin pioll;ssio esscl, quibusvc c;creinoniis in-
cus ctiam YI! ihidem coronari dcbuil anno 131:2. augurarenlur. Ed.iiundusMarlene {deAnliq.Eccl.rit.y
Nam Sicili:B rex Robertus, ul olim anlipapa, Yali- lib. 11, c. 9) utiunu]ue ritum et utramque professio-

caiium invaserat, nec dur;i; nccessilali lex ulla pr*- nem exhibet, qua; si conferaiitur, nianife^tuiii discri-
scribi potest. Quin etiain idem Henricus ct Carolus nicn tenebitur. Quamobrem omni proculduLio aflir-
IV per legatos Clemcnlis V ei Innocentii YT diadema niandum eril, priino isio capite novam omnino indolem
imperiale novo prorsus cxeinplo susceperunt. Id iiiiperii designari. Perinde csse de aUcro capite late

vero inagis magis(iuc c<.nipro!)at non ;;libi quam ante cxposuimus in diiisertaiione, pbiniusque eril, cum dc
sacralissimum Pelri corpus f.iciendam esse coroiui- ritu coronalionis scrmo fiet. Pauca nunc asscrenda
lionem. Avenione siquidem uterque exislciis, suam de lcrlio capite.
nialuit facullatem delcgare, quam locuni coroiiatio- LI. Duodctriginta impcratorcs usquc ad Carolum
nis mularc. Petro cniin lidcliiatis juramentura priino Y rcccnsentur, ex quibus duo lantummodo, Henricus
fiebat,deindc Roinaiio ponlifici ejus successori, ut Yll et Carolus IV, de pontiliciis manibus iinpci ialia
ex allalis f')rmulis pai( cojiis vidcliccl Ecclesi;c,
i : iiisigiiia non suscep. lunl. Id vcio erudili noruul,
M7 COD. DIPI.O:.! MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. - EPP. LEOMS III.

esse factum, non vero;?is. Exstanl apnd R:\ynaldiiin \ torem coronandus fiicrit doniiiris nosler rex praedi-
(1311. luun. 7 scqq., 1555, n. 5 seqq.) liUera Cle- ctus dictuin sacramentum, el aliud lieri consuetum
;

inentis V et Iniiocenlii VI qu;B utiumqiie lucnlentcr aJ requisitionem veslram lenipore coronalionis suae
expounnt. Acpnmuni de jure ulerquc ail : « Decer- personalitcr renovabit. >

nentes, sibi per noslras manns loco et tempore op-

EriLOGUS.
portunis debcre concedi unctionem, ei ipsius impe-
lii tliaiema, cerlum ad hoc ei lerminiim assignan- LII. II;i;c vero satis mihi esse videnturafJ demoi)-
les. » Deinrie ordinem seu ritum coronationis inse- slrandam opinionis Struvii, eoruinqiie, qui illam se-
runl, ab imo Uomano ponlifice peragendai, locuples quuiitur, leviiatem de renovali imperii ininslatioiie
videlicel leslimonium, quod annis quingentis Augu- ad Gerinanos. Non ine lalct, Ottoncm Magnuni suc-
sli trcs et viginli « imperatores dicti sunt lii dunla- cessoresque Oltones duos niniiuinsibi Iribiiisse, pr;e-
xat, qui a Romanis pontificibus ad hoc oleo sanclo serliin evehendo ad Petri calhedraii!, quos ainiciiia
perfusi sunt; » ul Ludovicus II Basiiium edocebat aut cognalio sanguinis, caiisave alia iisdem conimen-
{Anon. Salern. cap. 100). Postea qu* praelennitlen- daret, quod senatrices ct Tuscnlaiii comites anlea fe-
da sunt diligenter prsescribunt. Ac denique conceplis ceranl. Id vero imperii condilioni haudquaquaiu no-
hisce ferbis jus suum astruunt « Quia autem, ut ex
: cuit, sed Roin;einvidiaiu, audaciam, seditiones pepe-
pr.cdictis apparet, muUai observantidi, nuiltaqne so- rit, qiias armis composcere opus fuit. Inde in utraiu-

lemnia, niulta;(pie reverentia; et iionorificcnli;e, Ro- que polestaleni, pontilici;iin et imperalonam, coni-
niano ponlifici competealia, propter nostram abscn- inotiones procerum, qua; quadraginla eorum impe-
liam omittuntiir, proleslamur, et volumus, ct Apo- rii amios tuibulentos, (iiiaiidoqne cliani funcstos elle-
jj
Siolica auctoritaie decorniinus, nuUiun ex hoc jiiris " cerunt. Horret aninius Iloifrodi pi;iefecli urbis, Cen-
vel facli Romainie Ecclesiai, ac nobis nostrisiiiL' suc- cii,Crescentii rebelliones, ac c;€i!es referre,qu;Tcapnd
cessoribus pra^ndicium generari; quin cnni casus Baronium et Pagiuin (l)G5, 97i, 998) indic;iiUiir. Rc-
regis Romanoruni in imperatorem coronandi occur- gis quoqiie Ilenrici IV, Augustorunique cognominum
ivret, omnia exhibeantur, et fiant per coionandos V et \T iiecnon Friderici ulrius(iiie temjxu-a Roiua-
Romaiiis pontificibus, sicut in fonna, qu* in archi- nae Ecclesi;ie infausSa, dum asscniatio, audacia, hsi-
vio Ecclesiae, el ponlilicali Ordinario conlinetur sn- resis grassabantur, mcmoria rcputans, oppressionem
perius descripla, seriosins esl exprcssum. » Erat^iiie polius Ecclesi;ie, pontilicum, sacnirnnKiue omniuni
omnibus adeo p^'rsuasum, a soio Romano ponlilice lcgum video quaiu defensioiiem. Ista auiem renovati
coronationem faciendam esse ul iidem isti duo reges Occidentalisimperii condilionem iion oldilterant, sed
Uomanorum locuin poJius nuitari posse qnam per- scriptoiilius aposlolica) sedi iiifeasis, aliisiiue parum
sonaiu sint arbitrati. Quandoquidem nterquc con- cautis, veritatis utrisque osoribiis, obloquendi, cr-
sideransponlilicem Avcnione consisientem, curis(|ue randique per devia occasiones pr;el)ent opportunissi-
innumeris a longo 46
''^ Italiam itineresuscipieiido nias. llos vero sciscitarcr quo.iii;!in lauclis genus sil
:

retardatum, conlra pia-decessorum morem juramen- Ecclesiamel poiititiccs al) Augg. dec(i)los, Auguslos-
lum per nuniios pru>stilum ipsi pontifici sic ternii- <Iue eosdem perjuros depinxisse? Vciiio aii cpis:olas
nant « El cuni Roma;, vcl alibi per vos in impera-
: Leonis 111 Augusue majestalis instauraloris.

*' INCIPIUNT EPISTOLtE DE PAPA LEONE

AD CilPEIlATOREM CAROLUM mSSAi.

EPISTOLA PRIMA. C talem ad nos pervcni. scnl, qu;e cl a nobis susccpltse

qoivliter q13k)am episc01't's lxsul i.nventls. ac relectx' fiiisscnt, reppeiinuis iii eis, qiialeiius a
[An. Dom. 80Q,Cod. ix, cliron. l.)
Gradensi insula, ubi Forlunatus archiepiscopus suain
Argusujstum. —
Fortnnato Gradcnsi archiepiscopo propriam scdem h;ihere videbatur, propier persecu-
e sua sede pulso a Gr.Txis et Venelis, atque in
tionem GivTccornm scu Veneticoiiim cxsul esse di-
Francia exsulanti Carolus impetrat a poiUiiicc
Polanam ecclesiam luiic vacantem, quoad <irailus gnoscitnr''; et si congrne nobis apparuissel, pro
recupcretur. Ilac occasione pontifex archiepiscopi caiisa necessilatis in Pola, ul;i jamdudiim yEinilianiis
inores paruiu laudabiles tamin Italia quam in Fran-
qnidam rpiscoj^uspneriiit, qu:e et dioecesis pra;dicli
cia eiiuntiat Carolo, aiieoque salubriter adnioncn-
dum optat. Forainali archicpiscopi exislit, iilic siiani sedeiu ha-
Domino piissimo et serenissimo, victori ac triiiivi- bcre! ; e! qiialiler veslra aD.-o proircta 48 iuip^na-
pliatori , lilio, amalori Dei ac Domini noslri Jesii lis polcnlia sine coi:siiI;ii .'^.posiohitus nostri iiequa-

Chrlsti, Carolo Aiigiislo, Leo episcopus servus servo- quaiu eum aliubi coilocare v(-.Iiiit •".
Nos vero de Iiac

rum Dci ». re pertraclaiilcs providinuis. Ut scciinduni qualiler

Dum vestrae imperiales syllabcXj de civiialc ia civi- vestne imperiali clementia; coniplacuil, ut in Polana

« iEtatem epistolae hocanno staluit Pagius(n. 10) D cuperandam Dal.i.aliam. llistoriam valde prolixam
monens Polanam ecclesiam ad provinciaiu Gradeii- vide cx Dandulo aliis(iiie apiid Ughellum (lom, V, p.
sempertinuisse antequaiu Isti ia in Fntncor. polesJa- 1094).
tem venircl. Periude Conringius hoc quippe aniio
: Conclama!:ie Icgis rcgi;T^
•^
scn constitiilionig
,

initium collocal lielli Gneconim cuin Carolo in maii Adriani, qua C;ir()Iiis jus iicqiiiiil in cleclione lioiitif.
Adnatico qiiod 810 csl absolnlnin. Conlinuator
,
an hiepiscopor., ctc. ap. Goliaslum [CoiLsiit. Imp.
Ughelli [It. Sac. lom. V, pag. 47G) ulrique aJ- loin. I, p. KJ) ct Lunigiiiin [tl. Dipl. tom. I, p. 1)
haeret. argumcnliim locii])!ctissinui;!i. Nc ini|)(M'ator (luidem
i>
Eginhartiis ap. Pag. (num. 8) narrat Veneios et crealns incoiisiillo Rom. ponlilice quidqnani simile
Daiinatas in Caioii amicitiam vciiisse; classemque a sibi arroaat.
Nicephoio, diice Niccia p.aricio, missamesse ad re-
SIO 15. CAROIJ MAGNl OPP. PARS I. SECTIO fll. r;2o

ecclesia iHM-sislciel, ita inaiic.al, siil) eo prorsiis lc- A criinl. Intcrrogalc qiiidem lidclcs vcslros, cl oinnia
nore : ul si, Doinino annucnle ct heato Pclro apo- vohis nota fienl, co quod illi, qui voliis eiim collau-
slolo prolcgentc, pcrveslram intriurnphis victoriam, danl, hoc pcr muncra et calciaria ^ faciunt. Quid
ipsa sua sedes iili reslituta fuerit, secundum qualiter nobis pliis amahile est, quam vcstra dulcissinia
pncdicta Polaiia ccclcsia inlegra cura omnia sihi anima? Et Dcus cognilor cst, quia post salutem
pcrlincnlia susceperil , sic ilcrum ea reslitualur, et anima^ veslr;c Ikcc oninia vohis insinuamus, eo quod
non de rchus ejus aut pecunia ad suam dehcal suh- de lanto aniorc, qiicm erga veslram serenitalem
irahere scdem, sed nequc cuiquam ex ipsis rchusscu gerimus, ideo silere non possumus. Poteslis interro-
pecuniis atque specichus dare quoquo modo praisu- gare fralrcm noslrum Ilildihaldum <=
archicpiscopiini,
mat , ut ipsa ecclesia scmper irrcfragahililer cum el Ercanhaldum f canccllarium. Fortassis exinde
suo anlistite salva cxislcrc possit ". Rcsorvalur si- aliquid cognovcritis, quia cognovimus eos anima;
quidem in ipsis veslris iinpcrialihus apicihus, quo- vcstric fideles in omnihus.
modo in Aquis palalio nohiscum providislis de
Aqiiilcicnsi ecclesia, vclut una quaj suam sedcm ha- 50 EPISTOLA II.

QUAMTER MISSI JUSTITIAM F.VCTURI DAMNUM

]>eret ^, Credatenim nohis vcslra clementia, et quod
FICCEUUNT.
qiiidquid ihidem una vobiscum vcl cum fratrihus et B {An. Z)om. 807, Cod. x, clirou. 2.)
coepiscopis noslris oratorcs vestri perlractavimus,
Argumextum. —
Per suos missos Joannem episco-
omnia ad mercedem anima^ veslr* seu filiorum ve- pum, el Basilium hegumcnum, nninusciilum sanc i
slrorum esse conspicitur. Omnipolens et niisericors Petri reliquiis insigne aftcrcnlcs, querilur, praidia
aliaque ad palatium Rav nnale spectantia, piidein
Deus per inlercessionem sanclae suae genitricis, suo-
ah Hermino jussu Caroli rcsliluta, itcruin invadi.
rumquc aposlolorum Petri el Pauli diu vos in hoc Oratque ut donalionem a Pippino factam et ah eo
niundo conservare dignetur, et per multorum anno- conlirmalam nuUa ex parte patiatur imminui.
rum curricula coelestia rcgna cum suis faciat adi-" Domino piissimo el serenissimo, viclori ac iriuiii-
pisci. Piissimum domini imperium gratia supcr- phatori, Filio, amatori Dci ac Domini nostri Jesu
na cuslodiat, eique omnium gentium colla sub- Chrisli, Carolo Augusto, Leo episcopus servus scr-
stcrnat. vorum Dei ^.

49 EMBOLIM. Ad hoc omnipotens et invisibilis Deus noster

Et hoc vestroe sercnitati iniimare curavimus de vestram a Deo protectam imperialem potentiam
prrefato Fortunato, ut sicut semper pro illius honore sanct?e suse Ecclcsiai fecit esse custodem, ut ubique
lemporali lahoratis, ita el de anima ejus curani po gubernalione laudahili ad augmentum gloriae veslrse
natis, ut per veslrum p;ivorem, suum ministerium ^ vigilantior cxisleret, et quos consilio exterius regitis,
melius expleat. Quia non audivimus de eo sicul decet pcrire interius non permittalis, quatenus per fru-
de archiepiscopo, neqiic de parlihus istis, neque de clum pix soUicitudinis vestrse ad aeterna qu;c sanctis
partihus Franci*, uhi eum hcneficiastis <'. Tamcn suis dalurus est gaudia pertingere mcreatis, atqiie
gralias agimus Dco, quia oinnia vohis incognila iion ex bonorum vcstrorum aclibus dignam relribul!oiicm

a Formulaj Diurni pontificum tunc maximo erant Vide Baron. (an. 729, num. 5 seqq.). Huc etiam
usui quare haiid caiiones et decrela adire oportuit
: Conringius lectorem remittit se nusquam reperire
,

de honis ecclcsiic non alienandis, ctc. Eas consiile aiens quid de Aquileiensi ecclesia Aquisgrani con-
{Dinr. cap. 3) iina ciim Garnerii suhjectis nolis. ventuni fuerit.
Grcgorii eniin Magni littcraj ah eolaudatac huc maxi- c Quam rectc illius mores tenuerit pontffex, in-

me speclant. secula tenipora palefecerunl. Nam an. 818 reconci-

^ Aquiioia tum temporis videhalur derelicta.Hinc liata cum Vcnctis gralia, ut ait Sigonins, ecclcsiam
siquidem Graduin sedcs patriarcbalis jampridcin Gradensem repctiit postmodum majeslalis rcus a
Iranslata fucrat, ct post varias viccs ap. Ugbcllum Ludovico Pio accersitus, conscicntia exslimulanle,
vidcndas, Forijulii tiinc lesidebat patriarcba, quoJ Constantinopolim est profectus (Bar. an. 821, n. 59,
municipiuin vocatur in actis Forojiiliensis
Aquilei.Te et ihi Pag.). Conring. in notis ad lianc episl. ex an-
synodi a Paulinr) celehratai an. 791, ita ul in Caroli nalihus Francorum Eginbarto tributis eadem referl
eliam testainenlo an. 811, non Aquileia inelropolis, plenius.
s(;d Forumjulii memoretiir. Quid aulcin an. 804 <i
llanc voccm siimi pro quovis munere et quavis
ponlifex cum Carolo de Acpiilcia deliherarinl, facili pensione adinoiict Ducangius lum hac in cpist. luin
negoiio assequiinur cx his vcrhis velut nna, qua' : in charta Aihanasii 111 cpisc. Neap. et alibi liccl ;

snum sedem liaberet. Ad Gradensem si(iuidcin cccle- corriipic ap. Ughell. semper legatur Calzarium.
siam jura et hona Aquileiensis transicrant; hiiic e In Yita Leonis 111 ap. Anastas. Hildewaldus ar-

aiilem Forojuliensis plura sibi asserebal; dc ipsa cbicp. ohviani miltilur Leoni primum iler facienti ad
palriarchali sede Aquileia in stalum pristiiium revo- Carohiin eratque arcbiep. Colonien. ut liahcnt Han-
:

candane cogitahaturquidcm. Quamohrem Leo egisse siz. {Germ. Sac. tom. II) et Coring. (cit. 1.)
viiletur cum Carolo de Aquileiensi sede rcstituenda Hn annalihus Francor. ap. Baron. (an.80I, n. 20)
cum Forijulii detrimcnto. Id scilicct utcrque Gre- Ercclhaldiis notarius appcllatur, qiii in Liguriam est
gorius II ct III periclitili erant declaraiites Forum missus a Carolo ad parandain classem. Utrique hinc
Julii metropornn solius ducatiis Forojulicnsis. Al ni- palet, Forlunati pravos mores compertos esse.
hil de Aquil 'ia perfectum esse oslendit Leo iX post 6 Epistolam lianc Conringins primai codicis, quae
annos 250. Nain de Forojulicnsi melropoli ulrius(iue nobis terlia esl, pra^ponendam conjicit; utramque
Gregorii dccrcla iiislaurat; scJ longc iit dc Aquilcia diihilahiindiis consignat aii. 807. Pagias omni procul
rcsiitiila qiii iquuii proferat, Gradiim novain Aqui- duhio ad eumdein annuni eas refert (num.9 scq.).
lciam appelhil ci pu' llislriam el Vcncliain subjicit.
,
 ;

^21 COD. DllLOM. — MONUM., ETC, SKU CODEX CAUOLLNUS. — EPP. LEOMS 111. 52^?

Misimus ilaque pr;t>seiiles A scd magisdamnum quain profcctum nobis fecerunu

Hiultipliciler percipiatis.

oralores uostros, Joanneni videlicet rcverendissinuini Vcrumlamon missos vestros •=

qui ad nosvencrunt

episcopnni cl Basilium religiosnm hegninennm, interrogarc dignemini, et ipsi viva voce insinuai e
,

visitalionis causa, ad vestram imperialem clemen- possunt ca, qu« in nostris hominibus audierunt vel

benedictione beali Petri aposloli fautoris viderunt peracta. Scd ct pncsens Joannes episcopus
tiam, cum
veslri a. Sed pelimus serenitatem veslram, ne inju- missus noster per singula vestrai potest innolesccrc

nosnm ducatis quod non aliquid dignum nianificen- imperiali potentia>, quia omnia, quidquid per vo-

He vestnc vobis dirigere valuimus. Verumtamen slrum pium ac legale judicium de causa videlicot

de beali Petri apostoli rebus, quamvis parva; sunt palatii Ravennatis recollectam.us, undc et jussislis,

(juae ofrerunlur, pro magna semper benedictione ut nullus quilibet homo imposterum conquassaie
suscipiendiK sunt,quoniam et bic voltis valebil majora aul in judicitj promovere praisumeret, tam de vul-

inipendere, apud omnipotentem Deum benelicia

el garia quam etiam de niansis ^, quos per vestrum
{cterna prsesenlare. Dum enim in hominibus post dispositum Herminus fidelis vester nobis reconsi-

Deum et sanctos suos non nisi in vestram imperialem gnavit, oninia cum casis, vineis seu laboribns aiqiie

potontiam fiduciam habcmus, 51 justum prospe- peculiis abstulerunt, et nihil exinde nobis reniansil.

xinius ut et gaudiuni nostrum etangiislias quas assi- B Quainobrem qnxsunms vestram 52 imperialem clo-
diie palinuir, vestris pri«s inlimaremus auribus, ul menlinm, iit sic de vestra a Deo accepta donatione,
obialionem quam vestri dulcissimi parentes et vos quam praidicto Dci aposlolo obtulislis , peragere
'^A beato Pelro aposlolo oblulistis, accepta atquc jubeatis, qualonus in nulla minualiir parte ^, sed
secura sit in conspeclu ejus, quatenus ab ipso cla- inaxiine per vestrum lalioriosum certamen lirma
vigero rcgni coelorum, qui vos in suis iitilitatibiis atque slabilis et inconcussa perennis toraporibns
dcfensores ^ constiluit, dignam rclributionem per- persistere valeat, et nos, licet impares, lantum Dco
cipere mereamini, el vestra opinatissima imperialis niiserante vicem f ej"usdem discipuli tencntes, secu-
Rionificentia in universo fideli populo laudabiliter ritor ac patientcr Dei oranipolentis possimus exoraic
^, dinamclur, et nos pro causa negligentue ante Iri- clcmentiam , ut vestrum robuslissimum brachium
bunal Dei cum ipso Domino et nutritio no^iro bealo fortitor coiitra inimicos sancla! D>.m Ecclosiai cxlcn-
Peiro apostolo in judicio mininie provocenuir, prn dat, et omnes barbaias nationes pede fortiludinis
eo quod oppressiones populi Dei vestrai non iiuntia- oppriniatis. Piissimum Domini iiupeinum gratia su-
vcrimus clemenlia;. Misit igitur pia screnilas vestra pcrna custodiat, eique omnium gentium colla sub-

lolssos suos, ut justitiam nobis facere debuissent. _ siernat.

a Ineplit Conring. qui omne venenum suum cvo- quae el mansiQimanscv appellabantur, fundas[fundos]
mit in sanctam sedem audacissimis in notis ad hanc puta, quoriim nonnnlli erant hodieque sunt proprii
cpist. Non aliud hic est benedictio sancti Pelri, principum. At tum vulgariai, tuin mansorum reditus
qiiani raunus cum reliquiis, ut ex sequentibus patel. quorum nieiitio ost, si scntenlia Caroli ita addicli
Iv.e vero non erant claves, nec scobs, seu linuitura biorantpalatio, ut jiidicium oinne deinccpo tollerelur
catenarum divi Pelri, qune ad viros principes mitti ros igitur noii crat intogra, ncc liquida ; sed litibus
consueverunt, nomen quippe canim reticcri nus- obnoxii anlea fuerant et pars adversa suain cau-
;

quam coiiiperi. Ducangius, qui multa de hujus vocis sam adoo perspicuis documentis tuebatur ni fallor, :

notione congessil, hunc locuiii satis planum praeterit. ut missi iniperiales pro sancta sede deceriiere non
Nctpie obvinm cuique est, nisi seclariis, dicacitatis potuerint.
arjiUTnenUim inde exlorquerc. e Pessume Muratorius
( an. 808) percopit systema

^ Hoc defensoris titulo passim app:IIari Carolum Exarcbalus, quasi Pipp nus, supremo sibi jure re-
adSuic regeni in Adriani epistolis viaiiiius. Impera- tenlo, dominium utile conoessorit sancta; sedi. Vide
loiem modo creatum a pontifice no.i aliter vocari Cod. Carol. (ep. 81, al. 67) uno siquidera islo ar-
ab eodem audimus. Aut enim pairicius, aut impera- gumento systema corruil. Donaiio, ait pontifex, in
lor essel, nil sibi ariogavit Carolus pra;ter defen- nulla minuatur parte : id est palalii redilus proprii,
s:()ncm dilionis aposloltcae sedis. quos paulo supra se percipere ( recollcctumus ) dixit,
cErrat tola via Conring. par aliud missorum sibi rj occupubantur non ab imperialilius inissis, sed iis a
Raveimanlihus, qui fuiuios illos ot communia sibi
ringens. lidein illi missi, quos Carolus Ecclesi* de-
asserebant adeoque donatio Pippiniana ex aliipia
:
fensor a ponlifice rogatns miserat, ul sna jura vindi-
parte niinuobalur. Id ne fiat summopere lahorat
carent saiictije sedi, Romam se contulere; causam
pro sancta sede se definire non potuisse ob rationes Lco.
ab iis allalas, qui bona controversa sibi asserebant
f
rutidam Conringii dicacitalem siiper vicarialu
sancti Petri, qiiein sibi diutissime trihiiorunt ponii-
enarrariint; ac vim pontificiis subditis seu exactori-
fices sanctissimi, et juxla doclissinii, satis siiponiiie
bus factain inspexerunt.
P. Coustanl lefollit in pncfalione ad opislolas Romni.
•^ Duo
erar.t, qu* repetebal pontifex tanquam juris Ponlt. ( nuiii. 43 et soq. ) (iin siniul ostondit, et Cliri-
palalii Ravennatis, quie «rariuin in pontificium infe- sti vicarios, licet rarius, (iiiia nomoii id episoopis,
rebanlup ex reditibus ExarcbatusriiH/^rtrirt cLm«HSrt. quin etiam abhalibus coinniiine eiat, fuisse appolla-
De vulgaria recie Ducang. ex Sirmondo admontt, los, iniliiim ducons a sanolo Cypriano; ciijus dicta
eain esse scilicet pr»dia qiiaulani seu prata, queis
Conringio ipsi conducere iiiibi videnlur t ]Ne(|ue :

incolae indivisim utuntur, communiu et nobis dicta,

eiiim, iiujuil, aliunde lueresos obortic suiil, aiit nala
quorum nonnulla locanlur a principe, cujusmodi siint schismala, quam inilo quod saoordoli Doi noM
fiiisse videntur ea de quibus hic agitur. Ccrte Du-
oblemperatur, ncc unus in Ecclesia ad tempiis sa-
caiig. epistoke hujus auctorilale rein astruit. Mura-
cordos, ei iinus ad tonipiis jiulcx vice Cluisli cogila-
lur (an.8U8 ) vuUjarium pulal tribuiuin a vulgo solvi
fiiv (ep. 55, ad Corncl.). »
toubuclum : bcllain iiilerpretationom! Mansu autem,
IVuuoL. XCVIll. 17
 ,

623 B. CAROLI MAGM OPP. PARS 1. SLCTK) ni. K2i

53 EVISTOLA IIL A c\ inlimo cordis amorc. Iiitcr ea obniloriinl nobis

l)t ACCUSATOUinUS. bonorabilcs vestras opistolas, ct capitularcin.

Qiiod vcro (^apitularem, post rclcctioncm duariitn
{An. Dom. 807, cof/. i, chron. 3. )
cpistolarum icsorantcs, iiitcr c.Tlera gaudia qu:c
Akgusik.ntum. —
Redeiinles missi apostolici binas lil- pr;cfat;e cpislohc cordi uostro cfTudcruiit, sic primuni
leras et capitnlarc affonint ab imp. Carolo. lis
capiliiliim cjusdem capitulariscor nostrum rclevavil,
scilicot proponso se animo esse in sanctam se-
(!cm Caroliis toslabatur; doiebat in capilulari nul- ut cum propheta dicere coepiinus : Domine, salvum
lum ex imperialibus missis placere pontifici, ul fe- fac regem, et cxandi nos in die qua invocaverimus te.
rebatur; tamque eos, qui suprcmum diem obie-
Cumque per ordinem ad sexlrjm conjungeremus ca-
rant quam superstitcs, vitupcrio non carcrc, quare
neminem jam reperiri, qui logationem obire velit pitulum, qiiantuin gaudium ct la;titiam praidictai
Romam. Respondct Lco calumnias esse, nec faci- epistolai atque c;xitcra capilula nobis ingesserunt,
les pnohcn las aures bujusmodi susiirronibus hos ;
tantum moerore et trislilia postmodum suniUs re-
vcro a Carolo vcl a pontilice in judicium vocandos;
intcrim legatum mittendum a Carolo, qui spectel pleti. Continebalur ciiim in ipso pra^fato sexto capi-
quid ulilitalis atlulerint sanctse sedi, qui ea fini lulo, quod inissos invenireS^ "O" valeatis, qui no-
advcnientes pontiiici displicuerant.*Nullum pniede- bis placent : de qua re valae trislatur vestra sereiii-
cessoium de Francia meliiis esse mcrilum quam
B tas; cl nullus de ipsis qui jam ad nos fuit dircctus
se, suaviter improperat; omnium ingratiis singu-
lare adeo beneficium cessisse propalam dedi- per suam voluntatcm amplius missus erit ^, excepto
gnalur. qiiod obedientiam vestram voluntarie unusquisque

Domino piissimo el serenissimo, viclori ac tvium- adimplere cupit; et non solum niissi vestri tiinonl

pbatori, lilio, amatori Dei ac Domini nostri Jesu veslram portare legationcm ad nostram pusillita-
Christi, Carolo Augusto, Leo episcopus servus ser- tem '^, verum etiam alii jam non sunt ausi quaercre

vormn Dei '^, a vobis auxilium, quia nullus est qui vestram qux-
Rcmeantes ad nos fidelissimi missi nostri, quos ad sivit clementiam, ut dicunt, qui postmodum ad ple-

vcslram imperialem potcnliam direximus, relulerunt nam potuisset pervenire graliam nostram <*, el quia

noMs de vestra benignissima bonitate, quam erga pluresdirectoshabuislismissos fideles, exquibus jam
bealum Petrum apostolum et ejus vicarium geritis alii mortui 55 sunt,et ipsi blasphemati fuere, et de ipsis
a De chronologia minus laboro, quippe quam vi- rum legatione niti. Quidni Conringius eiqae adhae-
dootum aPagio,' tum a Conringio, probabili admo- rens Muratorius documcnlum ;diquod proferunt
(liim ralionc hai)ita contentorum in litleris, consijj^- unde quae docemur his litteris, dediscamus? Demisse
lam hoc anno forsan exeunte. Ad capitularem ti^^A admodum de se loquitur pontifcx, qua; summa erat
ailinet, Ducangius interpretatur libellum. At post- cjus huinilitas, attamen ad se legaliones adornari a
^ Carolo, ut ipse adornabat ad Carolum, testatur. Quid
moduiu ad V. Crtpj/u/wm 2 planius explioat sentciv-
tiam capilularis, quod et fecerat ad V. Capitulate, enim est portare legationcm ad nostram pusillitatem ?
bac Magnum eliam Gregorium usum esse ostendcns, Nonue id genus missorum indical legatos, seu adini-
nihilque aliud esse quajn res varias brevibus capiti- nistros Caroli Aug. Erant profeclo missi alii, qui
bus distinctas, quod ct infra palet nam pontifox se : habebant judicia in piovinciis monaichia) Franco-
vonisse ait ad sextum c;ipilulum, quod Lctitiam ex rum : iiiio et in ditione pontilicia, nam pontifcx
quinque praicedentibus, duabusque epistolis percep- subditoriiin audacia compulsus Carolo ad imperium
moerorem convertil. evecto id poiestatis largitus crat, ut justa et recla
tain in
i^
Ridenda Conringii versutia. Fundamentum po- ab omnibus ubique fierent, imp.-ralorise- majestalis
nil, legalos transmilti solitos ex more rogio Francico nietu. Sed communicata ea potcslas Ecclesi.-e defen-
Romam, el in alias lerras pontifici subditas judicio- soris olTicium, non jus supremum Carolo astruit.
J Plurcs Adriani epistoke hac de re agunt. Videnda
viiu! babendorum causa, ac super eo jus suprcmum
impcriale statuil qiiod Miiratorius manibus, pedi-
:
pra) aliis (Co(/. Car. 97, al. 85). Causa enim cerla
busque amplecLilur, Conringii nomine baud prolato : inde suppelit cur ponlifex subdilos suos ad Carolum
nam Labbciana ox editione has lilteras profcrre sc prodcuntes arguit. Falsura autem esse hoc loco le-
testatur in margine. At si ex more Carolus pro slalur sanclus ponlifcx, qiiod ad Carolum confugien-
siimmo jure legaios mittebat in ditionem pontificiam lcs, suain gratiam amiserinl; idcirco calumnias vo-

ad habenda judicia, qiii intererat, pbccrentne dis-

I
cat hujusmodi relalioncs Carolo factas , non quia
plicorcntve poiUifRi? Si Carolns erat supremus do- falsa; onmino csscnt, scd quia ex jusie et recte lactis
" quidquid invidio.um erat decerpendo, usque adeo
miiiiis, cur lanta ejus solliciUulo in missorum de-
loclu, cur mcoicL niinus acceptos pontifici audiens? exaggeratum fiicrat, ut veri iiihil in iis remansisse
Ciir missi ipsi Romam venire dicuntur inviti? vidcrelur. Yeruiu ipsa ex hujusmodi calumniatorum
<;
Num (luidpKun deMdcrari potest apertius ad de- nequilia jus supreinum emergil, quo pontifex in sub-
monslrandum icin esse de obeunda legatione ad ditos sibi popiilos utebatur; si enim ii, qui confu-
pontificcm, non autcm dc tribunali crigcndo Romse, g!e'»ant ad (^arolum, gratiam pontificis ainittebanl,

et iii sanct» sodis ditiono? Per regios niissos traditam non igitur ('ominium utile duntaxat ad pontilicem
pos«essioncm civitalum, quas Pippinus et Carolus pcrlincbal, sed jure priiicipis utcbatur in subdilos.
olitulerunt sanclje sedi, ex Adriani ac pra;decesso- Eapropier querebalur Adrianus ( Cod. Car. ep. 92,
rum epistolis Cod. Car. planissime conslat perque ;
al. 8Gj in Campaniatradilas sibi esscclavesdecivitati-

eosdem jura sua sanclse sedi vindicata esse cpislote bus sine liominibus; Carolumquc orabat ut rerupia-
ilLc tcsiantur. At petcnlibus semper pontificibus riim instar civitatum snre dilionis, Campanae eiiain
ulramque rcm factam compertum est atque c.xplora- pleno jure sibi darenlur. RcmqHC istam plaiiiorera
lum ipso ex eo fontc documentorum ubcrrimo, quo reddit alLto exemplo populonim Tusciae Langobar-
nulluin pritstanlius hac super re ad nos usque per- dic;R, qiios idem Carolus siibjeceral sanclpc sedi :
vcnit. Dictu qiiam rc faciliiis Caroli legalos ex more Sicut ca-teris civitatibus partibus Tnscia; donis vcstria
rcfjio Francico judicia habuisse Roinse ct ante et regere, et gubernare eos cupvnus, onmem eornm ha-
post adeptum Augusti nomen; necnon Caroli ejus- bentcs leyent.
dcm supremumjus in ditione sanctx' sedis ea misso-
 , , ;

525 COr». DIPLOM. — MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. — EPI\ LEOMS 111.

qui vivuiil nullus jam sine blaspliemio esse viiletiir. A pcrium alque confusionem non habuissemns in laciem
Unde nobis, fili ilulcissime, quicl aliud agendum est, nisi nostram. Uecordari credimus vestram serenilatem,
preces pro his, qui talia vobis mentiti sunt, ad Domi- quia vicibus nobis misistis, quod nemincm de nobis
num funJamus? Sicut scriptum esl : Orate pru ini- malcloquipermitteretis, neque locumillitribueretisd.
micis veslris. Credat enim nobis veslra serenitas Sed quid igilur restat, nisi ul inter tanlas accusatio-

quia ea qua) ad aniina; vestrje salutem cognoverimus nes, quae de nobis et fidelibus nostris, qui aliquod
nullo modo tacemus ; et si ante tacuimus, nunc au- profectum sanct?e nostrai Ecclesise faciebant, vobis
lem non cessamus, sive de bonis, sive de malis, ve- dictae sunt, cum lacrymis gratias agam Deo omnipo-
strse intimare potentiae. N im qui per mendacium et lenti ? Nam de illo amore, quem erga vos gerimus,
malas machinationos vult fdium separare a matre, nullus in hac vila nos separare potest, nisi sola mors,
jiidicium habebitcum ipso clavigcroa regni coelorum quandoque nobis obvencrit. Sed quid lanliim fasti-

beato Petro apostolo. Qnia mihi in hoc mundo nihil dium facimus auribus veslris? Certissime in quantum
pretiosius est,quam animae vestrae salus. Sed quia nobis Deus largiri dignatus est, sic in nostro sensu
omnia quai de vestra prosperitate aique exaltatione cogitamus, quod nullus de anlecessoribus ncslris par-
in corde nostro gerimus per singnla exarare non va- libus islis cum tanto amore servieril, qiiantum nos
Icinus, sic nobis omnipotens Deus retribuat, sicut ^ servivimus. Sed nostrum servitium, ut videmus, ne-
de veslro lionore et sospitate cupimus. Verumtameii mini acceptum fuit «. De autem accusatoribus mis-
cum multo amore mullaque fide erga vos constringi- sorum vestrorum, de quibus nobis emisistis, nt aut
mur, tacerc nullo modo possumus, ul vos ipsi pro in nostram, aut in vestram praescntiani ad discutien-
anima vestra vigiletis, scienles quia ista Tuisera et dum veniant, si placet pielati vestrse, niissum ve-
caduoa vita in modicum extcrminatur et fiiiem ha- strum dirigite absque illis, qui oninia liquidius inqui-
bet, et omnes rationem reddituri sunt Domino de rat, et vestr« imporiali potentiic fideliter nuntiei,
vaniloquiis. Igitur hominibus non citius credatis ante quid aut quomodo istis in partibus egerint , qualem
salisfaclionem ^. Sed tamen si nos bene suscepimus profectum exinde sancta Dei Ecclesia mater vestra
et bene honoravimus pro vestro amore, Deus nobis habeat f
. Yerumlamen omiiia in vestro commiltamus
reiribuat bona, et vos satisfaciat, ut in causis beati sagacisslmo arbitrio. His prcemissis, 57 omnipotens
Petri apostoli aniplius et amplius decertalis ; et si et iniscricors Deus, per intcrcessionem sanct?c sua^
iion vobis nuntiaverint quomodo eos honorifice sus- gcnitricis semper virginis Mariai domina? nostra), et
cepimus, quid aliud dic amus nisi ut Deus illis indul- heatorum principum apostolorum Pelri ac Pauli, lale

TV • •.<••!•
geat f:?Verumtamen prope fuissemus, SG'^'']"^"'*'^^
si
1
Dei omnipotentis misericordia, vos habuisseiis veri-
1 • •
r*
'-'
^^^''^i '^*^^'^'"^

quam 1 I • •
salubre consilium inspiret,
•.
dulcissimus genitor vester doniinus Pippinus
1 1
•
ut oblatio
rk- •

latein et inendacium discernere; quia talem vobis a rcx beato Petro aposlolo obtulit, et vos confirmastis,
Deo datam esse sapientiam credimus, ut tale impro- ipse claviger regni coelestis anie conspectum Dei cum
a Nil frequenlius audivimus
Cod.CMrolino, quam
In Plurcs inter Adriani epislolas videre est in hanc
<'

hiijusmodi titnlum divo Petio Iributum. Idem penc sentCiitiam conscriptas. Perinde esse factum a Carolo
omnibus in epistolis Leonis qu» cxstant, videmus, cum Leone hinc certum scimus. Arguuentum minime
(ieri, nec desunt alia monumenta medii .Tvi titnlum dubium, quod una cum temporali dominalione san-
illum praesefercnlia. Id scilicet divino h;eret oraculo ctse sedis invidia, c' ex ea detractio duxerunt ori-
dum claves regni coelorum tropice traduntiir Petro a ginem.
Salvatore nostro, ut ligandi atque solvendi potesias e
Vide dissertalioricm (num. 25 seqq.).
designetur. Qiiamobrem Auguslinus (Serm. 22 de En, quod nupcr aiebam (col. 523 not. ^), ratio-
f

SS. ) aiebat: « Dignus certe, qui sedificandis in domo nem certam habendi judicii per Caroli niissos ipsa in
Dei populis lapis esset ad fundamentum , columna dilionesanctsesedis. Ponlifcxscilicctsummiisprinceps
ad susientaculum, clavis ad regnum. » Quo si rcspe- id petebat.Summa cnim erat conconlia tiim temporis
xissent recentiores eruditi, iibi iiacti ctaves ad recjnnm sacerdolii et imperii. Eapropier videmus Leonis suc-
in Gregorii III epistola ad Caroliim MartcIIum ( Cod. ccssorem Slephano Ludovico, qui Carolo successil,
Car. ep. 1), licet mcndosc rcgnum pro roijum scri- neniine eum cogente, voluisse ul Uomani sacramcnto
ptum fuerit, in tot tamquc varias opiniones falsas p ridclilalem polliccrcnlur, quod poslea Carolinis om
non abiissent. Aut enim Petrus appellarctiir clavis nihus Angustis faclum esse comperiinus. At pensanda
ad reynum, aut symbolice milterenlur claves ad re- formula, qua utcbantur, cujusmodi exstat etiam apud
fjnum, haudquaquam de regno Roinanorum, quod no- Pagium (an. 89G, n. 3) ex continiiatore Aiinalium
iiien exitiosum semper fuit, accipiendum erai, scd de Fulden. « Jnro per h;ec oiiinia Dei niystcria, quod,
regno coelorum, quod proprie innuunt claves a Cliri- salvo honore et Icge mea, alque fidclitate domini For-
sio Jesu traditic apostoloruiu principi. Certe omnibns mosi papai, fldelis snm et ero omnilius dicbus vit;R
adeo persuasum crat id temporis, per Petrum patere niese Arnolpho imperatori. t C;etcruin ad Rouianam
aditum ad coelorum regiiiim jiixta divinum oracuhim, urliem, Roinanosqiie^ quod allincl, cx C;irolinis nnl-
pnecipiic Francorum regibus et populis, iit uiia ista lum aiil perper suos missosjiidicia habuisse,
se, ;iul
causa fueril cur sancta sedes e barbarorum servitute iiisi pnvseiitc pontificc, lum Arnolphi siic-
voleiile ;ic
emergeret, ac tam magniiicc exaltaretur. Idcirco tam cessor Liiiloviciis 111 {ap. Florcntin.) palefacit, qui
frequens clavigeri tilulus auditur. « ciim eo.;cm sninmo ponlilice injiKiicio resedit « ;

i>
Snavilcr arguit Carolum, quod aures prjebuerit lum pnvcipuc ()t!o Germanorum primus coiiccptis
nimium fticiles calumniatoribus, non exploiata corum verbis in suo jiiramcnlo id dci larat « In Roniana :

fide. Sadsfaclionis hanc notionem nec Ducangius iiriic nullum placitum aul ordinationcm faciam de
nequeejiis illustralores senserunt. orunibus qii;e ad te, aut ad Romanos pertincnl, sine
c Deum appellari teslem
a ponlifice sanclo ma- tiio consilio (Disl. 05, Tilu Domino 53, cap. Iiomani
i-

ximum argiimentum cst rclatores istos calumniatos principes. de jurcjiirnn. Clcm. til .
'.». Raron. OGO, n. j
esse. Muralor. loin. V Ann., p. l: 0).
 .

527 n. CAROLI M.VGM OPP. PARS I. SECTIO III. '>28

ips» iloualioiic vobis praiscnletur, qualenus {j^audia A nienli.f! vostra; sludio crga sanctam Dei Ecclesiaru
aclerna pcrcipere mercalis. Piissiinum doniini itnpc- nostram(iiic pusillitalein gcritis, larginu.ic Iu.tc mii-
riuin gralia superna custodial, ciquc omnium gen- nificcntia; susceptis pulcheriimis munusculis, rc-
tium colia subslcrnat. lcclisque scriptis seieiiitalis vestroe, qu.c in noslro

EPISTOLA IV. corde mclle condita sapucrunt, illico, ut deciiit,

BE BE.NEFICIIS ACCEPTIS. gratiarum actiones tripudiantes gratulanter Deo re-

{An. Dom. 808, cod. vi, chron. 4.) tiilimus. Qnia noii soliiin lyetituie vcrba in ea repcri-

Argumentum. — Binis Caroli de ilincrc Pip-

litteris nius, vcrum eliam cl nostrae prosperitatis solertissi-

pini filii, regis Ilali*, respondet; primis ab IIcl- main curain agnovimus. Scd de tantis immcnsis bcnc-
mengautlo et Hunlrido comitibus iinp'raloris mis- ficiis et muneribus, quibus jugitcr nos ditatis, opla-
sis sibi redilitis cum magnis donis, quse Pippinum
mus ut ab ipso clavigero regni coclorum , cujus
mcdia Quadragesima adruturum Koina; testaban-
tur, se eorum consiilo pcr aposlolicum legaluin vicem ^, Deo miserante, gcrimus, dignam relriiiuiio-
omnia disposuisse ad taiiti imp. filium regem pro nem suscipiatis, cui tanluin honoreni assi.!ue e.\hi-
majestate excipiendum alleris per jusdem Pip-
; t
bctis. Scimus namque, et fideliler scimus, qula pcr
pini missos allatis die 23 Martii, dilalum iler post
Pascha ferentibus, se semper paratum essc ad omnia et in omniuus vobis pertinentibus nostruin
tanlum hospitem suscipienduin tcrliis reconci-
; B gaudium vos esse facturos, sed conimutatio excelsi,
lialionis ergo regium iter inslilutum, calumniam qiuB pia facta probat et bcnigna solita pietate re-
esse ; nullam sibi cum rcge discordiam unanimi ;
pensat , ipsa pro nobis digna praemia veslra; pie-
consensu oras maritimas inunire adversus pagii-
nos, se nimirum
ecclesiasticie dilionis, illuin legni ta'i retribuat. Post vero munerum offertionem insi-
llalici utrique consilium et auxilia Caioli opus
:
nuavcrunl nobis fidelissimi missi vestri Helmeiigau-
essc. De rebus Corsic* ab codem donata; beato
dus vidciicet, atque Hunfridus gloriosi comites, quoJ
Pelro, se cum Helmcngaudo comite collocutum,
quid agendum pularet. lilius nostcr doinnus Pippinus rex « ad limina
Domino piissimo et serenissimo, victori ac trium- 59 Aposlolorum per veslram largitatom media Qua-
phatori, filio, amatori Dei et Domini nostri Jesu diagcsiina cupit venire alque colloquiuin nobiscuiii
Christi, Caroio Augusto, Leo episcopus servus ser- habere. Unde in magiiiim gaudium cor nostruni
vorum Dei » relevalura cst quod ipsi lidelissimi missi vcslri viva
voce vobis insinuare possunt, et continuo omnia
Magno munere 58 misericordia? Dci totius mundi
multiplicala sunt gaudia, cura pio et glorioso cle- cum ipsis disposuimus de pnttilicti dulcissimi lilii

aDc hujus epislola; ?elate non una opinio est. Pa- appsllatam ibi videre est inscriplam Dominicn in
giuset Mabillonius {An. I. xxvii, n. 88) datam putant C medio Quadragesima-. Pcrinde in libro Missaruin
anno 80G, Muratorius 807, Conringius 808, et se- {Thomas., toni. Y, p. 60) ulii in notis Vezzos. varii
quenti parnm scile prccmilLit, mense codem, eoJcm- codd. laudantur cjusdem sententia; tesles. Nec iie-
que die scriptarn utramque contendcns. Profecto si gligenda Astronomi auctorilas in Vita Ludovici Pii
spectes unuinquemque annuin impcrii Caroli, post (ap. Pilh. par. ii, pag. 254). « Q lo consistcnti iiKidio
niediam quadragesimam Pippini regis missos adve- quadrag. tcmpore , arrideiile cliam hctitia ipsius
nisse compLMies, praelerquam anno 805. Pascha cnira (liei, et ollicii cxhortante cantilena ecclcsiastica, ac

eo anno incidit in diem 20 Aprilis, et media quadra- dicente Lwtate, Jerusalem. » Quamobrem Conring i
:

gesima in 27 Martii, bidiio post missorum adventum opiiiio cieleris pra^ferendaneque eniin an. 806 cum
;

25 ejusdcm mensis. Atque ad eum annum refcren- Pascha incidit in dicin 12 .4prilis nec 807 cum iu ,

dam esse Leonis vcrba videntur innuere Dixerunt : 28 Martii, Pippini raissorum advenlus mediam qua-
nobis, quod in media quadragesima minime conjnii- dragesimam pnecessit.
gere polesl. Neqiie eniin ila pontifcx loquerelur, si 1* vicarios appeliari olim coiisuevisse alios
Chiisti
media quadragesima elapsa jam esset. At ralio i^ta cpiscopos imo ct ipsos abbatcs nionasteriorum
,

tcmporis pugnal cum historia, quam continet se- liquet. Petri autem vicarii lituiura singularem fuisse
qucns cpislola data eodem anno. Quid igiLur? alia Ro:ii. ponLificis, quia in ipso, ut ait Lco Magnus
ratio temjioris ineunda cst, nec quadragesiin;c iiii- (Scrm. 2, c. 2; serm. o, c. 4), PcLrus perpeluo vivit,
t'um sunii debel a fer. iv Cinerum juxla aivi noslri Coustant iucuIcntM' oslendit iii prsf. (lium. i5); vide
disciplinam, scd a fcria u post Dom. primain qiia- supra (ep. 2, al. 10, col. 522, not. f ). Decretuin
dragesimic. Qua super re consuiendus Ven. Tlioma- D poslea, ut de aiiis nominibus oiim generalibns, ita
sius opusc. XXV (tom. VII, p. 187), nam qualuor die- cl de Chrisli vicarialu uni Rom. pontifici tiibuend;).
rumjejunium aiite Dom. i mullo anle Gregorium <=
Carolomannus priino appeiiatus natus erat, ut
esse instiluluin ostendit conLra Menarduin ; at Pagius animadvertit (an. 785, n. 4) anuo 770, Ro-
nihilominus quadragesimaie sex et triginta dierum ma^que baplizalus quinquennis an. 781 et Pippinus
incipere animadvertit fer. ii post Dom. i quatuor vocatus, et rex Italia; inunctus fuit ab Adriano, qiiare
ilJis aJditis ad plenuin 40 dierum nnmerum cxlra hoc anno ailalis iricesimum, 25 regni agebat. Huc
quadragesiraam. Itaque anno 808 cam Pascha iii accedit, quod ante bicnnium divisio rcgnorum trcs
dicin IG Aprilis inciilit, media quadragcsima crat inlerfilios facta erat a Caroio (ap. PiLh. par.ii.p. 81)
26 Martii post Pippini missorura advenLum. Quare (juam hoJie a Baluzio acerrime vindicatam advei su*
proprio cLiam ore testari potcrant, rcgein miniine objectiones Pitliaii, consensu omncs amplectunlur
vcnlurum racdia quadragesima, ut fccisse eos con- (Pag. an. 806, n. 6). Nihilominus quoad Carolus
slat ex hac epistola. Dies auiera medius quadra- vixii,filii prccario velut jure suum quisijuc reguum

gcs. crat Dom. iv octodccim hinc inde jejin iis cir- administrarunl. Quare Pippinus absque paterna in-
cumscripta : quod quidem nomen pnicfert in Ilespon- duigcntia Romamim itcr iion suscipit, et inferius hac
soriali, et Anliph. saiicli Grcgorii Magni (Tliomas. ipsa cx epistola patet obtemperare euin debiiisse pa
lom. iV, p. 225) cujusmodi libris Francia tuiic abun- lernis imperiis, ad poiilificcm ademKium ;illcqucn-
dabat Ronia idiMirklcm missis, ut vidimus in Cod. dumque (p.ioJ aliinel.
Carol. Dominicain cuim iv posLoa de liosn el lAvlare
5«9 COD. DIPLOM. — MONLM., ETC, SEU CODEX CAUOLINUS. — EPP. LEONiS 1!L f;r,0

iioslri ilinere, niissunique statim noslrum direximus, A inter nos !irma el slabilis, Deo mediante, constitua-
qui omneni pnrparationem f;icere debereia, qua- lur. hivcrilate enim dicimus quia donavit nobis

tcnus cnm Uttitia ad liinina apostolorum nostraique Dominus paeificnm imperatorem, de qno Apo&tolus
pusillitati conjungeret. Igitur post niodicos, octavo dicit : Quam speciosi pedes evangelizantium pacem,
scil. Kal. Apr., conjunxerunt ad nos missi prxfati evangelizantium bona ! Nam omnipotens Deus ve-
lilii noslri domni Pippini regis, et obtulerunt nobis strum potest cor satisfacere; quia nullam discor-
honorabilem epislolam vestram. Quam relegentes diam nuUamque iniquitatem circa eum habemus, sed
reperimus vestr?e prosperilatis saluten) atque soler- sic eum diligimus el illius profeclum cupimus, si(ut
lissimam curam quam erga tranquillitatem sanctic de charissimo filio : sed qui zizania porlant, in con-
Dei Ecclesiae vestra seienitas sempcr gerit, atque de spectu vestro vel filii nostri domni Pippini rcgis,

adveniu filii noslri domni Pippini, ut non antea quod nos nec in corde habenius, omiiipotens Deus,
esset ventiirus, nisi post diem sanctum Paschae, aplo qui justus judcx esi, ante cujus conspectum onnia
videlicet lempore, Credal enim nobis vestra cle- occulta patefiunt, ipse judicet inter nos et ipsos '^.

menlia, quia quocunque tempore ad nos conjunxe- De vero Ecclesiis Dei ut suas habeaiit juslitias, at-

rit, cum tanlo gaudio tantaque lactitia eum susci- que litloraria nostra et vestra e ab infestatione paga-
piemus, quantum condccet tam magni defenso- D norum et inimicorum nostrorum tuta reddaiitur al-
filio

ris sanctae Dei EccIesi;B ^: quia scimus, Domino que defensa, nos, quantum Doniinus virlutem dona-
opitulante, eo quodet nobis et illi profeclum erit si verit, cuni ipso pnKdiclo filio nostro stnilium poni-
nos conjunxerimus. Iterum poslqnam conjunxerunt mus : sed vestrnm consilium et veslruin solatium
ad nos ipsi praedicti missi filii nostri domni Pippini et nobis et illinecesse est. De auteminsula Corsica ',

regis, et dixerunt nobis quod in media quadrage- unde et in scriplis et per missos veslros noibis emi-
slma minime conjungcre polesl, porrexprunt nojis sistis, in vcstrum arbilrium et disposilum cominit-
praefati missi vestri, videlicet Helmgaudus et Ilun- limus, atque in ore posuinuis Ilelmgaudi comilis,
fridus gloriosi comites, aliam epistolain QQ serenitatis ul vestra donatio semper firma et stabiiis gl P*^'"
veslric, ubi continebat ut ipsi fidelissimi missi ve- nianeat, et ab insiJiis inimicorum luia peisist;it,

stri apud filium nostrum domnum Pippinum prius per inlercessionem sanctaj Dei genitricis et beatorum
a 'iront et de vestro verbo ei pra^ciperent nt ubi principum aposlolorum Pelri ac Pauli, et vestruni
ambobus placuisset nobis obviam occurrisset ut <=
fortissimum brachium, el Domino miserante, tem-
quod vos omnimodo optalis, cum Dei adjulorio ve- pore apto, quantum plus cderius valucrimus, per
niat ad perfeclionem, id est ut pax et concordia fidelem missum nostrum omni utilitate sanctce Dei
« Ita Adrianus {Cod. Car. ep. 58, al. 63), audito C Serio hic notari velim littoralia nostra et vestra.
'^

Caroli futuro itinere, in vestri obviam, ait, ubicun- Siiprema enim potestas utriusque principis indica-
que vos valuerimus conjungere, gradiendum profi- tiir ponlificis nimirum, dum or;e maritimic ditio-
:

cisci volumus. Et paulo ante (ep. 56, al. 58) re- nis ecclesiaslicre appellantur nostrcr e contrario ,

gios acceplurus missos, lUico , inquit, secundum oni' marilimse regni Iialici, qure ad Pippiiiiim regeni
qualiter missos vestra' regalis potentice decet, ommm pertinebant, non Pippini, sed vestrce omnino vocan-
pra;parationem, scu et caballos in obviam eis dircxi- tur: nam Pippinus regno inquam prccario utebatur,
mus. Nunc autem
regem accepturus Icga-
Ilali;ii qnandiu Carolus vixit. Qnis aiitem non videt discri-
Inm apostolicum pneinittit, qni omnia disponat in men inter Pippinianam et pontificiam auctoriiatem ;

sanctae sedis ditione qu;e ad tanti regis ubique sus- maximamque inler pontificiam ei inipeiialem siini-
ceptionem necessaria erant. Non secus hodie si- litndinem ? Vid. Cod. Carol., rp. 05, al. 63, necnon
niili occasione fieret, nec secus factum conslat pr;e- infra ep. 8, al. 3, ubi ait pontifex « Semper postera :

teritis sieculis,quando imperator aut reges Konia-

si et litloraria nostra oidinata habuimu-;. »

num iter instituerent diserimen tantummodo ali-

: Qno pnecipuc anno Insulam Caiolus sancl;e
<

quod notatur, quod provincise pntfecto aut rectori, sedi donaverit, nemo affirmat. Rein negare nemo
qua imperator aut reges transiluri erant, pra-paratio andel. Muratorius (an. 807) etfectu vaciiam pmce-
isia commitieb tur. Vide C;eremoniaI. (sect. 13, dente tempore donationein visuin iri ininitalur. Coii-
cap. 1 el seqq). ringius hinc arguit Osticnsem, qui Pippiniaiuv dona-
Siepe aiiimadverlimus in Cod. Car. F"rancoruni
^ tioni Corsicaiii adji-cit. Aiinalist:i Fiildensis prirter-
r^giiius Pippino et Carolo tiinlum alind non tri!)ni j^ ilo biennio (806-807) cl.Tssem Pippini regis contra
quam Defensoris s ncta; sedis. Eodem nuiic audi- M;uiros insnlain infcslaiUcs processisso liadil per- :

nius Carolum Aiigustea dignilale insignem appellari inde Flginhardns apu I Pagium (807, n. 5). At
a pontifice : id siquidem oflicii erat tam regi dum tuendi causa doiiationem aiilea faclam, eo classein
jiatricius erat Romanorum, qiiam iniperatori, ut niissam essc cerio discimus ex cbarla divisionis re-
tiitaretur, defenderet, protegeret Ecclesiam, neqiic gnoruin Caroli nuper inemorata, qn;c Pippini lo-
aliam auctoritatem in dilione ponlificia obtinebat, gnum definit usque ad mare aiislralc ct usijuc od
pntter conimunicalam, seu delegatam, ut Pagii Provinciam. Ponlilic(^ aulein Scigio II (|iii ((Vpit
opinio est, aii ipso pontifice, sumino principe. Id- an. 8ii, ex membranis Farnesianis (de qiiibiis op-
circo hisce iii Leonis epislolis nonnisi defensorem portunius dixi in Priefaliuiie n. '•li seqq.) habenuis
appellari liquel, pra^leripiam in inscriptione ac siib- « Adelvertum marcensem et tiitorem Corsican;^ in-
scriptione, obsequii causa erga dignitatem a Leone si!l;e pro sancta Roinana Kcclesia. Quod salis
I)

ipso excogitatam, soleniniterque in eiim collatam superque coinprobat (loiialionem eireclu noii carnisse
novo coronationis exeinplo per ipsius pontificis ma- adversus Mnnitorii opiiiioiicm el iiiinas. E(piidein
luis in sancti Petri basilica. pro cerlo babco (juod donalio ilia per lincs in Li-
Vide supra, col. 528, not. ^.
<;
jiruin Pontificalem (;x aposlol. arcliivo relata, ad
Non dedecel virum sanctum calumnias delegere,
d ;innuni 77i scii 781 aut deiiique 787, (11111 Carolus
cumprsecipuc res esset manifeste falsa, idcircoDenm A liiano ponl. Uomam vcnit, rcferri luin dcLct.
Ipsum leslem apiKdiai, suivijue causu' judiccm facit.
 :

531 B. CAUOLl MAGNl OPP. PAilS I. SECTIO 111. bZ^i

Ecclesiu) vestnc iinperiali polciUi;c liquidius innole- A lliolicain cl itposlolicani Ecclosiam, faulricem el au-

scimus. Omnip»lcns igiUir et omniuin fuluroruin xilialiicein in omnibus potitionibus vestris, atque in

P»-jcscius Deus Ipse vos Hicial prospcris cxallari sa<;erd<itali uniialc sor\atis. Cumque vos jugo pieta-
..numphis, et posi long;cvam vil;c actalcm gauilia lis cor vostrum iiumilitor nostnc pusillaniinitati sub-
tribuat sempilerna. Piissimum domini imporium ditis, coelesti gralia agitur ut omnia qurc circaDcnm
gralia superna custodiat, eique omnium genlium e\ vestra piirissinia voliiniale agere cupilis divino
colla substcrnat. adjuiorio suffragati ad perfeclionem secundum ve-
EPISTOLA V. strum benevolum desiderium deducilis, et vestrum
GRATIARliM ACTIOMS. bracbium forle conlra inimicos sanctae Dci Ecclesi.e
{An. Dom. 808, cod. v, cliron. 5.) et vostros exlenditis ^. Dilcctionem igilur atque flr-
ARr.uMENTtM. —
Acceptis Caroli littcris, Ilelmcngau- mam charitatem, quam erga serenitatem vestram
dum comilem fulcliler enarrasse agnoscil quui ab
gerimus, esl Deus in coolis, scrutator corda etrenes,
se credita illi fuerant. Adjicit qucrclas adversus
missos qui ad juslitiam facicndam venerant. Ear- qui scitqualem amorein et solliciludiiiem de vestra
dulfum Nordanbimbrorum regein solio dejectum diulissima prosperitate quotidie habemus "^. Quia
apud Carolum degere incolumem laitatur. l)e Ca>-
p!)sl Deum et sanctos suos nuUum consolatorem ha-
nulplii Merciorum regis et archiep. Eborac. discoi-
diis a Carolo vel ab se componeudis, deque misso
B bemus, nisi solam veslram a Deo protectam impe-
illuc legando altf^rutra ex aula cum litteris aposlo- rialein potentiam, unde semper exspectamus defen-
licis archiepiscopumet sociosaccersendi causa con-
sionem et consolationem ^. Relectis namque vestris
silium petit. In einbolo ministerium credi cpiscopo
cuidam improbat, et Ravennatis archiep. pravos imperialibus syllabis, reperimus in eis quatenus Hel-
mores Carolo defcrt. mongaudus comes vester noslerque fidcHs omnia,
Domino piissimo et serenissimo, victori ac trium- quidquid a nobisaudivit, vobis por singula nunliavit.
phalori, filio, amatori Dei ac Domini noslri Jesu Sed si omnia qua; quotidie palimur vobis insinuassel
Christi, Carolo Augusto, Leo episcopus servus servo- tain ipse quam etiam ca;teri inissi vestri qui istis par-
rum Dci ". tibus veniunt, fastidium eos auribus vestris credimus
Explere verbis, clementissime fili, non valeo quan- facere. Nescimus enim si vestra fuit demandatio
tum vestro opere vestraque vila deleclor. Magnas quod missi vestri qui veneiunt ad justitiam facien-
igilur omnipotenli Deo gralias reddimus, quia in ore dain e, detulerunt secum homiiics 63 plures etper
cordis experimento dulcis fit sapor chariialis. Cum singulas civitates constituerunt, quia omnia, secun-
impleatur quoJ scriplum sit : Sicut aqua frifjida si- dum quod solebat dux qui a nobis erat constitutus,

tienli, sic nuntius bonus de terra longinqua. Serenita- per distractionem causarum lollerent [lollere], et

lis namque vestrai suscepta plena consolationis epi- nobis more solito nunc [annuej Iribuere ipsi eorum

slola, continuo, ul decuit, gratiarum actiones oinni- homines peregerunt, muliam colleclionem fece-
et

poleiiti 62 I^^o retuliinus, qui veslram imperialem ruiit de ipso populo, unde ipsi duces minime possunt
f. Sedvalile
potenliam pacisecclesiaslicaefecit essecustodem. Ipsa suftVagium nobis plenissime prsesontare
nainque fides vos servat, quam erga sanctam Dei ca- nobis gravis esse videtur, si vobis fastidium facimus

a Fuldenses aliique apud Pagiura (808,

Aiinales
c Haec duo dileclio et cliaritas inter sacerdolium et
n. 10) EarduKi dejectione deflniunt ajtatem hujus rognum magnopere viguerunt, ut patet ex pluribus
epistokc. Quamobrem consensu omnes eain referunt Cod.Carol. epistolis. Duo ha;c item intersacerdotium
imperium exoplabanlur. Idcirco pontifex eoruin
ad bunc aiinum. Conringius parum scite, ut aiebam, el

praicedeiiti eampraimittit. At ponlifexperspicue nar- testom Deum appellat.

d Eniterum palriciatus ct Augustaj dignitatis ofii-
rat in einbolo Elmengaudum et Hunfridum, qui Ro-
niye aderanl die 25 Martii, ab se dimissos Ravenirc cium, defensio Ecclesiaj. Nil frequentius, iterum ur-
consistere Dominica in Palmis, seu dic 9 Aprilis, et i'eo, io Cod. Carol. epislolis, caetera opiniones sunt :

in epistoI;ie contextu eorum meminit quai ipse Hel- ulinam non eiiam comnie#ta.
e Nescio ?n luculenlior missorum dislinctio desi-
mengaudo secrelo coinniiserat nuntianda Carolo.
Id vero salis apcrle docet hanc illi succcdeie , non derari possit. Alii erant missi qui logationem obire
contra. cnnsueverunt ad poutificem, ut est Helmengciudus, et
bCathoIiciprinciposRomanamEccIesiam vcnerariDqui Romam veniebant alii vero, qui ad juslitiauj :

faciendam mitlebantur sic volente pontilice, quod

c(msuevcrunt, praicipue quodiiule Romanum impe- ,

lium profluxeril. Quare Ilonorius Tbeodosio aioi.at infra planius fiet ex archiop. Ravennatis pravitale ad
{Holst. coll. Rom., p. 81): « Procul dubio illiusurbis Carolum delala. Hujusmodi autem missorum olficium
Ecclesia speciali nobis cultu venoianda est, ex (pia cl auctoritas ne pluris «quo yesiimentur, erui dobent
et Romanum priiioipatum accepimus. » Justinus «bu- cx cap. 4 Constitutionis Lotharii sub Eugeu. 11 {Coll.
miliavil se pronus el adoravil boatissimum papam Rom. part. ii, pag. 208). Ea siquidem sexdecimtan-
Joaniiem (apud Anasl. sccl. 88). » Justiiiianus « gau- lum annis distat ab aitate hujus cpislol*: « Volumus
dio ropletus humiliavit se sanct;e sedi apuslolicae, et eliam, iiiquit, ut missi consliluanlur a doinno aposlcj-
adoravit beatissimum papani Agapitum.t (/6(<i., sect. lico ot a itobis, qiii annuatim nobis renuntient qiiali-

96). Justinianus juiiior « cum reguo in capite se ler singuli ducos et judices jusliliam populo faciant,
prostravitpodesosculanspontificisConslanlini))(/t;rf., el (piomodo nostra conslilulio iNorvetur. Deceriumu!*
seet. 173). Potiori jure erga Romanam Ecoli^siainel ila<iue, ut primum omnes claiiiores , qui negligi ntia
pontificem, praiseitim Leonem 111, qui dignit. iniper. duciim aul judicuin fuerint, adnotitiamdomni aposlo-
inslauiator fuerat , obsequium omne proinendum lici referanlur, utstaiim aut ipse per suos nunlios
erat a Caroio. Id eum gessisse Leo teslatur cum oosdem emendari faciat, aul nobis notificet, ut lega-
magno fenore. De obsequio imperalorum et princi- lione a nobis dirccta emendentur. >
f Isla non multum abludunt a Lotharii Coiistitu-
pum in Romam pont. lale Thomassinus (p. 11, 1. iii,
eapp, ©0, 02, 63), lione. DucLim atque judicum muuus eial populis ju-
 :

55-> COD. DIPLOM. -

MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. EPP. LEONiS III. 5-4 -
ut ad hanc sanclarn
confiilimus enim in Dei misericordia quia in vestiis A
inissuni noslrum miltcrcnnis ,

temporibus sancla Dei Ecclesla Iranquilla atque pa apostolicam sedem cum suis consentancis vei.ire d(;-

buissi'1, aut in vestra praisentia rationes dcduccn-

cifica persistere habebit.
dum t>.
Nos vero statim ipsam cpislolam dictavinius
l)e autem omnibus bonis et prosperis quse circa
cl vohis emisimus. Sed si placet serenitati vestnc
missuin noslrum quem in parlibus Britanni* ad An-
quod ipsam nostram cpistolam per veslrum idoneum
glorum gentem direximus, omnia pro amore beati
missum ipsi in partibus ad missum quem ilideni di- ,
Petri apostoli fautoris vestri operati estis, sicut so-
reximus, misissetis, ut una cum praedicto niisso no-
lila est vestra clementia, magnas gratias vestrae pie-
stro ipsum archiepiscopum adhortasset ,
qualenns
tati exinde agimus, quia semper in solatio sancta;
aut hic in nostra pryesentia, aut ibidcm in vcslra \\v.:\
Dei Ecclesiae et adjutorio orthodoxise fidei decertatis.
cum sociis suis conjunxisset, valde nobis rcctc visiim
Sed sicut nobis pervestram honorabilem episiolam
fuisset quia missum nostruin nontlum suscepimus,
;
insinuastis, quod Eardulphus rex de regno suo eje-
et ipsi homines dolosi sunt, ut ne niissos supcr iuis-
ctus fuisset, jam hoc per Saxones agnoveramus,
sos suscipicntes in dolositate cvcniant. Vcrunitamcn
unde maxime ipsum missum nostrum pro ipsa ne-
.. .,,. ,. M ™
quitia ilhc dneximus. Magnum enim
„,•„. gaudium
^,^,.^;.,.., n»
et „
nos missuni noslrum prieparanius, donec secunduni
^ *'

.-... ..„1 ,1:. .,„„ .^,1 ** vestrum placitum demandelis, ei si placet imperiali
niagna lactilia in corde nostro ascendit pro eo quod
1

potenti;e ut niissum nostrum ibidem dirigamus, vos

vestra pieias misil missos suos et vivum eum ad vos
nobis per vestram insinuationem significare liib a-
usque perduxistis. El valde de vita ejus delector,
mini, el nos stalim ipsuni niissuin noslrum dirige-
quia et vester semper fidelis exslitit, et ad nos mis-
miis secundum vestram voluntatcin. Omnipolens
sos suos dirigebat. Pro qua re vestra imperialis de-
enim el misericors Deus sua vos proteclione @g
fensio ubique multiplicitcr resonat ^.
longa per tempora conservare dignelur asque iclerna
Q^ De vero epislolis quibus vobis Eanbaldus ar-
gaudia cuin sanclis omnibus f;iciat possidcre. Piis-
chiepiscopus et Cffinulfus rex atque Wado emise-
simum domini iniperium gralia supoiua cuslodiat
runi, relegentes, reperimus eorum dolositatem quani eiquo oainium gentium colla substernat.
inter se habent. Unde vaide contristamur. Quia iste
Cienulfus [ipse prajdictus] rex nec suum archiepisco- *^
E.MBOLIM.

pum pacilicum habet, nec istum Eanbaldum idem Pro lanlo amore tantaque dilectione iitque fide
archiepiscopum. Nam et de conim divisione quolidie qiiam erga veslram serenilatem gciimiis, ea qii:c

in [confessione] beati Petri apostoli , licet velut im- agiioscere valemus silere non possuinus. Jesse Acro
nieriti ,
preces fundimus, ul eos omnipotens Deus G episcopus serviensvesler alind servitium vobis facere
pacificet , et dicordiam quam intcr se habent ab- potest. Nam missaticum per patriiis deporlarc non
solvat, et sicut coepit vestra serenilas in ipsam pa- nobis videtur quod iJoneus sit, neque ad secre.um
cem nobiscum decertare, sic inccssanter elaborare consilium provocandus. Sed rogamus veslram cle-
dignemini, quatenus vestra incrces copiosu accrescat mentiam ut de hac re clementer consiJeraie debe;\-
in coelis. Misistis siquiJem nobis, ut nos ratione [no- lis, quia nos omnes in veslro servilio salvi existere
str;c] apostoIic;ie auctorilatis aclhortaloriam episto- cupimus. De autem sacerdolalilnis causis, unde no-
lam s;cpefato Eanbaldo archiepiscopo per idoneum bis ad dctrimentum venire spcramiis, qiiai nos non

stitiam facere : missi autern ipsis ducibiis atque judi- ciosa brevilate silent: quo plane silentio nititiir Con-
.

cibus insisterent necesse erat, ne suo fungi munere riiigii dicacitas.

inertes negligerent quidquid enim aut negligenter
: Nil sibi Carolus tribuil in archicpiscopi Ebora-
i»

aut prave factum deprehenderent pontifici quidei«,

, ceiisi-: causa qui lilteris suis adorsus eum fuerat ,

si civitales erant ditionis pon ificicc, non imperalori, ponlilici;e auctoritati omnia subjicit, indeque privi-
nuntiare debebant, ul ipse si fieri posset, per suos legium petit ad illius causain audiendam reciii- :

nuntios emendaret, sin aliter, imperatoris auctorita- duisse videtur conlrovcrsia illa ingens maxinie(|ue
tem et potentiam imploraret. Et nolandum quod j) diulurna inter Cantuariensem et Eboracensein ;ir-
missi ab ollicio episcoporum incipientes ad inferio- chiepiscopum de primalu. Qiiain anno demuin I07"2
,

res Erclesire ordines dcscendebant inde ad duces Alexandro II Po:ilifue esse coniposit;un Caiilii;uieiisi
,

seu coniiles et judices veniebanl ita ut non modo

; Ei)oracensein suhjiciendo testatur MalmeslRiricnsis.
civilis, sed ecclesiastica etiam administratio solerter (Labbe Conc. loiii. IX, p. HII seqq.). Vidfndiis ct
exaininanda ab iis esset. Yide capiliilare Ludovici Thomassinus (p. 1, lib. 1, cap. 30). Inde enim liiiiiet
Pii an. 828 (Labbe Conc. toin. VIl, p. 1579 seqq ). nec Leonem nec Caio!uin tiim temporis concerla-
Idcirco niissi isti a Leone acciisati haud sibi arroga- (ioni modiim inipMicre v;diiisse.
verant ducum ofTicia, sed hominos secum duxerant Indolem episcopi proi»e noiat ponlirex. Conrii:-.
'^

qui munus illorum cuin cerarii pontificii delrimenio gius rem testatiir nain Ambiaiiensis iste episcopus, :

usurparant. Quod, qnia novuin el intolerabile visum qui ann. 802 legatione fiinetiis crai (AUislaniinopolim,
csl pontifici jus cnim suum iiivadebatur lidenler
, postea auclor fuit conjuralionis lilioriim in Ludov.
,

nuntiat transit(]ue ad alia. Piiim, et inde depositionis picnain subiit (Thegan.,

a Eardulfi dejectionem ejus(|ue reditum
in regnum n. 30-57). Jure igitur Leo persuadel Carolo ul icg;i-
Nordanhimbrorum Leonis et Caroli ope Annales nar- tiones illi haud conimillat, neiiiie ad secreta eum
rant ap. Baron. (n. 33 seq.), ct apud Pagiiun (n. consilia adhibcat. Dc Missnlico pcr pntrins deportando
10). De misso aiilem, quem Leo illuc legaverat, sta sive legationibus per provir.ci^is obeiiiulis Ducangius
lini atque rem scelestam novit et de missis Caroli,
;
pUirima, cpislohc eli;iiii hiijiis e\eiii[)lo allalo.
qui Noviomaguni eum deduxcrunt incolumem, iiioHi
 ,

B. CAROLl M.VGNl OPP. P.IRS [. SKCTiO IH. rr.G

sic possnmiis cmemlan\ vohis insiiiuamiis « »t in- A alqnc exinile ad iiavigalionem commode ai;soI»liis,

lenogelis Ileimgauduin el Hunfriduin fKicles vestros cl ciiin verten;lur, ad vos piinuim sc velie vcnirc
(juaiulo a nolVis al)Soluti sunl, el in Ravenua con- prolilereliir, noluit niissum vestrum cxspectarc, qui
junxenint, cl ab arcliiepiscopo ad prandium iuvilali cum us(pie ad vos deducerct, sed arrcplo ilinere quasi

sunt, idesl Dominicodiead Palmas : qnalesleclioncs fugiens, enm[cuni] vosiilumperdiesaliqnot exspccta-

et quaies admonitiones antc ipsam niensam rccilans retis67'*il vos veiituruin spcrantes, spem vestram
audierint, sicnt decet iu sancto Q^iadra^gesiniaii tem- delusif. Etquod missum Eanbalili arcbicpiscopi,qui
pore, quando oinnes de suis facinoriljus Deiim de- ipse litleras suas ad vos niisit petens ut pr;t;dicluni

precantur, ut mercantur emendare. Sed et ea qune lcgaium ejus ad vos venientein l)enigne susciperelis,
ihiilem audierunt nol)is turpitudoesl vobis in scriptis el eum ad vos venirc pcrmitteretis, sed neque ill(;

iusiuuare. secundum domini sui praccepluin peragcre studuii.

EPISTOLA \L Quaniobrcm credatnobis vestra scrcniias, charissiine
QQ INTERCFSSIONES ET C.tlTERA. ac dulcissime Hli, qiiia pcr nullum iiii(|uum quo;iIi-
(.1h. Dom. 808, cod. viii, cliron. G.) bet consilium Iioc facere perpessi sunl, sed ignora-
Aur.uME.NTUM. —
Subiratum Caroium qiiod ab Adul- lioncs sreculi hujus solcrtiai hanc sloiidain occursio-
piio diacono niisso aposlolico el ah alio niisso p nem perfecerunt. Nos vero aposlolica suffulli aucto-
Eboracensis arciiiepiscopi decepluin se ciederet,
oosilemque Iraudnicnta iegatione in Arduifum re- ritate, secundum vestram volunlatem vestrie iinpe-
gem fu;:clos pularet (uterque enim iiio insalulato Ro- riaii potentiLC eos dirigere non omiltimus ^. Sedpie-
iiiam advolaverat), ponlifex primum mulcet: deinde
camur ciementiam vcstram , ut pro amore iieati
ulrumque fiilso accusari ncqiiitiic coinprobal lille-
ris pluribusex Anglia sibi Iraditis, quas transmittil.
Pctri apostoli fautoris vestri, in cujus scrvilio pr:c-
Imprudenter ulrumque egisse saecuii soierti;ie in- diclum Adulphuin diaconum emisimus, imo ctiam in
scium fatetur idcirco venia dignos putans ad
;
ipsum quod nobis sub jurejurando poliicilus est, ut
Caroium remillit, Adulpho in Angiiam ilerum
Ecclesiai opiiuictur.
ad profcclum sanctai Dei Ecclesiie et vestrum alque
destinalo, ut pcriclitanti iiii

Domino piissimo et serenissimo, victori ac trium-

noslrum dccsrlare debuisset, et paccm in ipsa insiila

phatori, filio, amatori Dei ct Domiui nostri Jesu Chri- seminare studuisset , ilerum ipsis in pailibus rcinit-

bli, Caroio Augusto, Leo episcopas scrvus scrvorum tamus, nullani pro hoc suslineat tribulationem , ut

Dci b, cum Prophcta«diccre valeat, Corripit me jnslns iii

Omnes enim qui se nobis fideles asserunt, si vc- misericordia. Quis enim vestrania Deo datam sapieii-

slrac imperiali potcnliic sic fideles non exslilerint. tiain iiludere vaicbil, cum superna gratia? sicut vos

ita ut omnes pacem atque diiectionem quam, Deo

Piocui diibio credimnsut habeatis. Sed quiahomincs
q
niiserante, erga sanctam Dei catholicam et apostoii-
sumuset faliimur, petimus pietalem vestram ut hanc
cam Romanam Ecclesiam matrem vesiram et nos eorum noxam beato Petro apostolo concedere non
vacua est spes eorum (ledignemini, ut ab ipso clavigero regniccjelcstispnc-
gcritis, cognoscere valeant,
et labor eorum sine fruclu, ct inuUlia sunt opera il- mium mercedis suscipere mercatis. Dc aiitein quod
n()i)is eniisit veslra sercnilas fraudulcnlam cos
loruin, exccplis his qui per ignorantiam in aliquodut
,

iiabere iegationem, quain vobis oslcndere tiniuerunt,

homo fcfellerint. Yerumtamen el ipsi corrigendi essc
el quia propler hoc tam festinanter profecli sunt,
judicamus. Misit siquidem nobis vcstra serenilas, eo
nostra; apostolic?e ut Ardulphi regis iter Roniam praivenire potnisscnt,
quod Adulphus diaconus, niissus

cum a vobis more solilo benigne ac honorifice omnes epistoias qu:c de partibus iilis nobis periat;ie
scdis,

susceplus esset, el usque ad portum niaris deductus, sunl, pro vestra satisfactione vobis emisinius legen-

a Nil inelius comprobal morem ilium a Lothario in riensis verba apud Pagiiim (808, n. iO) i Eardul- :

sua consliUiliune firinalum malefacta nuntiandi pon- pho Northumbrorum rege a regno fugato, Arfwoldiis
tifici qui nisi cmendare illa posset, ab imperalore
,
ei duobus annis successit. » H;ec tainen epistola re-
anxilium (pKcrorel. Quare antiqua potius consueliido cte a Conringiostatuitur an. 808 eleuiin noninodo ;

ea constitutione instauratavidctur, quam novi aliquid _ silet de reduccndo rege, sed etiam de iiiiiis advciitu
in IJrbeni. Data autem aniii exlrema die.
*^
oxcogitaluin. Desipit, ulsolel,Conringius sancto Gre-
tj;ono \II infeiisus canonibus quippe arceri iaicos
: Si nieministi , Adrianus {Cod. Car., ep. 5G, al.
<=

t'li;im principes ab ccciesiasiicis judiciis conslat; 58) advenientibus Caroii tum regis niissis, obviain
ponlificio aulem privilegio c:uisas quoque ecclcsiasti- misil, ut honorilice reciperentur ; ab iis tamen est
cas agi per co;, neget? Ad disciplinam
possc (juis dciusus, nam aiio iler flectere iis visuin fuit. En
\ero qni)d attinet si religione, prudcnlia et canoni-
, Carolo jam iinperatori a inisso pontificio par pari
l)us obtemperantia duce, ctiam citra privilegium quid reddituin. Honorificc ct ipse aposlolicum missuin
gesserint, raovendam iis litein nou esse docct Tho- suscepturus eral seque deccpluin cum Leone que-
:

massinus, p. 2, lib. ii, cap. 3i. Hic de pravis mori- ritur, ut eo Adrianus questus fuerat. Modica
cum
j)us emendandis admonitione sive incrcpalione res luEcquidcm videntur nolanda tamenevenuium pari-
:

csl. tas intersummos principes.

d Nonnihil hic discriminis in facli paritate depre-
b Qiianqiiam Eginliardo tributi Annales Ardulphi
regisdejeclionem, iter in Franciam, indeque Romain hendiinus nam Adrianus per alios missos meden-
:

ejusque per Leonis et Caroli iegatos reductionem in dum pctiit priorum illusioni conlra Caroius eosdein
;

suiim legmim hoc anno enarreirl, t;tmen major fides ad se reiniui poslulat. Par nihiiominus rei eventus ;
h;il)enda mihi videtur annalibus Fuidensibus, qiii ulerque enim missus benigne acceptus a Carolo, et
aiino 809 reductum regem non edocent. Ii:i inlra pr;ecipue pontificius Caroli benevolentiam alque
niaximas temporis angustias multiplex reruin series opem expertus fuil, ut ex sdiuenti epistola pale-
«lon coarctiibitur. Nec lccus pcrsuadcnt Westmonasle- licl.
 ;

537 COD. DIPLOM. —

MONUM., ETC, SKU CODKX CAKOLINIJS. EPP. LEONIS - 111. 538

missnm Eaiibaldi archiopi- A EPISTOLA Vlt.

das ". PraidicUim vero
scopi, in quanlum Deo auspice agnoscerc valuimus,
69 Qt.CSTlONES SOLVF.ND/E.
{An. Dom. 809, cod. vii, cbron. 7.)
Dei famulumeum comperimus. Unde
iu GSonini^J"»
potenliam, Aitr.iMENTUM. — Redeuntibus ex Britanuia mtssis
obnixe qussumus veslram imperialem Leonis el Caroli, qui Ardulfum !Sordaii\ml»rorum
Hl pro eo quoil ad fautorem vestrum
beatum Petrum regem in suum regnum reduxerant, pirat;c occur-

apostolum directusest, melius illi sitelnon delerius, runt, Adolphum niissum aposlol. pra>dantur, in
Brilanniam ducunt, ubi redimitur. Rem Carolus
sicut modis omnibus esse creiiimus, quanquam igno-
nuntiat ponlifici, simulque tres proponit qua-stio-
ranter fefellit. Quia valde pertimescimus ne ipse ,
nes. Pontifex maxime sollicitum se fatelur de
populus acquisitionis sanctic Roman* Ecclesinc, per misso suo quaistionesHieronymiauctorilale solvit.
:

(Hiamlibet occasionem certamcn prse;!ecessoris

et Domino piissimo el serenissimo, victori ac Irium-

mci domni Gregorii beatissimi papcc, quod ipsis in pliatori, lilio, amatori Dei ac Domini nostri Jesu
p:u tibus posuit meis lemporibus infructuosum exi-
, Chrisli, Carolo Auguslo, Leo episcopus servus ser-
slere videatur, nec mihi in judicio eveniat ^. Quid vorum Dei ^.
plura dicimus ? Sicut per eorum stultiliam agnovinms Remeante ad nos, Domino annuente, Sabino re-

in aliquo vestrum furoreni, ita per infusionem sancti ligioso episcopo e de partibus transmarinis, obtulit
Spiritus Yclocius a vobis vestram sentiamus miseri- B nobis serenitatis vestra; epistolam continentem de
cordiam. His prsemissis omnipolens et misericors , injuiicta sibi legationc, vel captu atquc reilemptione
Deus sua vos a malis omnibus proteclione custodial, de quo in magno nioe-
A'Jiilphi diaconi missi nosiri,

el quoniam vita vestra bonis omnibus valde est ne- rore manemus, quousque omnipotens Deus illuui ad
cessaria, post longa adlmc tempora vos ad coeleslis nos usque per veslrum deducel solaliimi.
patriai gaudia perducal. Piissimum domini imperium Reperimus etiam in ipsa honorabili veslra epi-

g alia superna cnstodial, eique omnium gentium stola tres qusestioncs subjunclas. Unam quidem de
coUa substernat. Pra^dictic vero epistohc qure de eo quod scriptum cst in Evangclio secumlum Mat-
Saxonia; <=
partibus nobis niissoe sunt magnopcro tbiieum, ubi dicilur dc Domino nosMo Jcsu Christo :

precamur clementiam vestram, ul eas nobis remit- Et veniens Nazaretli habitavit ibi : nt adimpleretnr

lere jubealis quia earum verba pro pignore retine-

, qnod dictnm esl per proplietas, qnoniam Nnzarenns
mus. Absolut. prid. Kal. Januar. vocabitur. Alterum de eo quod in principio Evange-

a Fidem ac prudentiam poniificis animadverte :

cum, ad Anglos, non ad Saxones perlinebat. Perinde
culpa detergcnda erat, cui inissi videbantiir obnoxii. E irdulfus rex Merciorum, sefl Aivglorum Mediterr;\-
Quare haud miltil exempla lilterarum ex Anglia eos neorum, Saxonise ncuiien rejicit. Conringio igitiir ad-
a scelere vindicanlium, sed ipsum earum aulogra- ^ luerendum, qui Saxoniam transinarinam Angli;e ,

phum, ut patet ex fine epistoke. iiomine hauddum receplo, luin insulam huncup;iri
b Ex quo invaserunt magnam Britannine insulam admonet.
Germania; populi, Angli, Saxones, Jutl;c, circa dimi- '1
Dalam hanc cpislolam an. 809 Eardiilplii regis
dium quinti s;cculi, Anglo-Saxones conflato nomiue resritulio pbnum etenim annales Fiildenses
lacil;
coeperunl dici : nec tamcn nomen prislinum amisere. aliique apud Conringium consensu id Iraduiit. Vide
lidein post varias vices devictis Brilannis, el in Cam- notam ad prseced. epist.
briam seu Walliam fugere compulsis, ubi quidquid e Annales Fuld. restitutum aiunt regein \y'r Le-
religionis cral in insula est receplum, septem regna gatos imperatoris ct Leonis papcv. Perinde Aiiiial.
aliud alio tempore constiluerunt. Jultarum regnuin Francor. queis utitur Coiiriiigius, qiii reiii nariaiil
fuit Cantiiim, cujus metropolis Dorovernum seu Can- uberius « Postquam Ardulfus rex Nordumbrorum
:

tuaria Saxonum tria fuerunt regna Orientalium,

: , reductus est in regnum suum, et legati imperato-
Meridianorum, Occidentaliiim lotiJem Angloruiii, : risatquepoiitificisreversi sunt, uiius ex iis, Adolpbiis
nempe Orientalium Mediterraneorum, seu Mercio-
, videlicetdiaconiis, a piralis captus <st, ca-leiis
rum et Nordanhymbrorum. Augiistinus monachus
, sine trajicientihus, ductusque ab iis
periculo iii

00 missus a Gregorio hanc heptarchiam invenit ido- Britanniam, a quodam C;cnulphi regis hoinine le-
lolatrise omnem misere mancipatam. Cantii regiium demplus esl, Bomamqiic reversiis. » Pari inodo
omniuin primuin ab Augustino convertilur ad c;itho- Amiales Francorum sub Ludovico Pio, qiii Egiii-
licain fideiii anno 597. Saxonia Orientalis liodie Es- luirdo tribuuntur, ap. Baron. et Pagium (;m. 808,
sexia an. 604 ad fidem conversa. Nortliumbria ab D n. 53 Pag. n. 10) prinio dicunl, per lecjalos Homani
;

episcopo Paulino qui Eboracum fccit melropolim,

, ponlificis et domini impcratoris; dciiide Adolphum
ad fidem revocata est an. 627, et ne ^cquo longior noniinant
(liiiilaxat ac duos imperaloris
, « ciim :

sim, an. 661 omnia ea regna Christi fidem amplexa (M> ab imperatore missi duo abbates Rotfiidiis no-
eranl. Leorem tantam jure tribuit s;inclo Gregorio laiius et Nantliarius abbas de sanclo Abioiuaro. »
Magno, qui obiit suprenium diein aiino 604. Ab ipso Qiiare liaud plaudendiim viiletur .Maliillonii» (.\niial.
enim opiis feliciter coeptiim per divinos pr;econes lil). xxvii, n. 64), ablialibus a
qiii duobiis taiiliim
illiic inissos, facili posiea negolio perfcctum est. Hiic Carolo inissis hanc gloriam
Eiiuidcm puto Iribiiil.
acceditqiiodarchiepiscoporuin Cantuariensis et Ebo- cpiscopum Sabinum hic mcmoiatuiii, (jui e trans-
lateiisis controversia unum spectabal Gregorium mariiiis oris Icgatione functus reverliliir, alium
naiii ipse consliluerat (Lib. xii, ep. 15) ut Eboracen- legatiim pontificis luisse nam Adolphiis cxcuntc :

sis (quaiidocun(|ue ad Christi fidem veniret Northum- superiori anno profcctus erat, anle^iiuim ponlifcx
bria) pari honore uteretur cuiii Londoniensi, qui ta- Eardulii causain discuterct, rcslitucndunKiiic cum
men poslea Cantuariae adlucsit, ut liquel. Yide eliain regem decernerct. Is vero, quanluin assequi liccl,
Labb. {Concil. tom. \TI, p. 1110.) Eardiilphuin cuin Sabino misso apost. apud Caro-
<=
Ex breviter indicatis superiori nota inferri non liiin exspcclavil, ut una simul proficiscercnlur : iiisi
polest Bi'ilanni;c insul.^e accessisse noinen Saxoni;c; Ibrle cum duohus abbalibiis eo sc c(mtulerat eam-
Cantii quippc regnum, ubl metropolis Canluaria, iion deni ob causam, rcge postnioduin advcnionlc cuiu
erat Saxonum. Parilerquc Norlhumbiia, ubi Ebor;t- allero Irgato pciililicio.
 , .

539

secunduni Marciim leslimoniuin

B. CAUOLl MAGiM OPP. PAUS I. SECTIO 111. m
lii propheliciiiii A ptum est in Isuia propheta, Ecce millo ungcium meum
ita positum esl : Initium Evangelii Jesu Christi Filii anie tt, qui parut vinm luam. IIoc, licet veibis aliis,
Dei, sicut scriptum est in Isaia proplieta, Ecce ntillo Malachia leginius. Quod autem sequitur:
in ^\Vox
nngeluin meum, qui prwparabit 70 i''«»' '«aw ante le. clamantis in deserto , etc, ab Isaia propheta dici-
Tortiam de epislola cgregii docloris Pauli apostoli tur. .1 Item vero in commentario Mattha;i ideiu
priore aJ Corintiiios, iilii dicit: Si enim cognovia- beatus dicil Hieronyinus : « •Cum enim testimo-
sent, nunqnam Dominum gloria; crucifixissent; sed nium de Isaia Malachiaque contextum sit, qu«riliir
sicut scriptiim est, Quod oculus non vidit, nec auris quoinodo vclut ab uno Isaia exemplum putenuis
audivit, nec in cor liominis descendit, qux prcepara- assumptiim: de qno ecclesiastici viri plenissime
vit Deus diligentibus se «. respoiiderunt. b

Scribit enim bealus Hieronymus de quaeslione At vero testimonium beati Pauli apostoli, quod in
prima, id cst secundum Matlliseum, quod hoc in Epistola ad Corinthios protulit, dicens Quod oculus :

Isaia scripium habeatur, sed id magis juxta sensuin non vidit nec auris audivit, etc, in Isaia prophela
usum bealum fuisse evangelistam quam juxta ser- scriptum habetur aliis quidem verbis, eodein lainen
monis proprielateui. Scriptum namque est in com- seiisu. Sic namque scriptum est ibidem A sa'culo :

mentaiio ipsius evangelistse ab eo bealo Hieronymo B non audiverunt neque auribtis perceperunt, oculns n n
:

t El veniens habitavil in civitate quw vocatur Na- vidit, Deus, absque te, quw prceparasti exspectantibus te.

za.ctk, ut adimpleretur quod diclum est per prophetas, Re(iiiiiat prudentissima vestra imperialis poteniia !>

quoniam Nazarenus vocabitur. Si fixum de Scriptu- in capitulo centesimo septuagesimo, et ila invenict.
ris posuisset exemplura , nunquam dicerel quod Quanquain beatus Ambrosiiis hunc sermonera in ex-
dictum est pcrprophelas, sed simpliciler, quod dictum positione ejusdem Epistola; , juxta scriptum Apo-
est per Nunc aulem per prophetas
prophetam, stoli, in Apocalypsi Eliae in apocryphis scriptum esse
vocans, non verba de Scripluris sum-
osteiidit se aflirmat.
psisse, sed sensum. Nazaraius enim sanctus inler- liis prainiissis, omnipotens et misericors Deus sua
pretatur sanctuin autem Doiiiinurn futuruni omnis
;
vos protectione custodiat , atque per multorum cur-
Scriptura commemoral. Possunius et aliler diccre, ricula annorum vitam tribuat sempilernam. Piissi-
quod etiam eisdem verbis juxta Hebraicam veri- mum doinini imperium gratia superna custodiat,
tatem in Isaia scriplum sit : Exiet virga de radice eic[ue oninium gentium colla substernat.
Jesse, et Nazaraus de radice ejus conscendet. i
EPISTOLA VIII.
De tesliaionio vero beali Marci evangelistae, quod
in principio sui profert Evangelii, diccns: Inilium^ 72 ^^ OCCISIONE MAUUOBtM IN GR^COS.
Evangelii Jesu Christi Filii Dei, sicut scriplum est {An. Dom. 812, cod. iii, chron. 8.)
in Isaia propheta : Ecce mitto angelum meum antc AnGUMENTUM. —
Mauris minitantibus Siciliam inva-
faciem tuam, qui pra:-parabit vii.m tuam ante te. dere Michaelem imperalorem misisse classein cuin
patricio et spathariis ; patriciiim auxilia obtinere
Et iterum : Vox clamantis in deserlo, parate viam
non poluisse ab Anlhiino duce Neapolis, qiiae non
r.omini, rectas facite scmitas ejus. Sciendum ai, negata ab Araalpliitanis et Cajetanis. Mauros la-
quod e duorum teslimoniis prophetarum unum con- trocinatos in insulis Lainpadusa, Ponlia, Iscla. In
sanctse sedis ditione salva oiniiia esse : vix eiiim
lexuit corpus, Malacliia^ videlicet et Isai», quoruin
a Carolo nuntiatis Mauroruni molibus , continno
unius etlixit, alterius vero tacuit nomen. QuoJ enim coepisse iines atque oras maritimas milite custo-
ait : Ecce mitto angelum meum, etc, de Malachia diri, jugibusque in confessione ad Deum preci-

prolulit. Quod vero adjecit : Vox clamanlis in deserto, bus Ecclesia! pisesidium, longsevam Carolo vitam
implorari.
etc. , Isaise vaticiniiim est. Sicut in ipsius Malachise
exposiliono beatiis profert Ilieronymus diceiis :
Domino piissimo et serenissimo, victori ac trium-

f Marcus evangclista duo leslimonia Malachiai et phatori , filio , amatori Dei ac Domini nosiri Jesu

tsaia;subuniuspropheta;sermone conlexens, ita exor- Christi. Carolo Augusto, Leo episcopus servus ser-

eus est ; Initium Evangelii Jesu Chrisli, sicut scri- vorum Uei «.

8 Tres istte quMstiones desumpt;B ex Matth. ii, c Ad aetalem hujus epistolse quod attinet, Mura-
23; Marc. i, 1 2; I Cor. ii, 8-9; nec Vulgatam lorius eam cum duabus seqnentibns refert ad arnuiii
neqiie Ilalam referuiil Esedem infra sancti Hicro- 813; inde autem arcetur duobus pnesertim rapiti-
nymi auctoritate explicatae abs re noslra sunt bns primo quia Michael seqiienti anno a Leone Ar-
:

quippe qu3e nequc historiam, neiiiie disciplinam spe- meno proditus imperare desiit, monachumque in-
ctant. 'Ven. Thoinas. iii Pral. (Tom. I) versionem duit quare non cohserent Gregorii patricii cum
;

antiquain Latinam juxla LX.X manibus oinniuin ver- classe in Siciliam missio per Michaelem, ejusque rie-
sari tum leslatur. jectio e solio Conslantinopoleos. Deinde quia salva
b Isaiai prophetia olim in cnpita 181 dividebalur, omnia ex parte Ecclesise hujus anni pugnant cum
qualem exhibet laudalus Thomasius. Idem {sup. cit, airumnis per Saracenos allatis seq. anno qnod :

t.) hac Leonisepislola ulitur ad comprobandum suam quidem caput Conringii sententiam ancipitem pepe-
editionem « Id quod satis respondet, inquit, nostris
: rit datam nimirum epistolam hoc vel seq. anno.
,

hiSce capitulis, si numerus unus addatur (qui facile Cum autem Septembri mense data sit, alque inlor-
scriptoris inadvertenlia omitti poluit) legaturque vallo lanlum bimestri epistola sequens disiet re- ;

CLXxi procLxx. 9 In Vulgata est cap. lxiv, y. i, qui rum inversio quai in hac penitus siletur, inse-
illa,

est ullimus anii(ina: divisioiiis clxxi, quod incipit a qnenli autem fuse narratur , omne ainovet dubiiim
V. \[i cap. LXiii. quin alia anno alio dala fuerit. Vidc col. seq.,not. '
 5il CUD. D11»L0M. - MONUM , ETC, SEU CODEX CAIIOLIMjS. — EPP. LEONIS IIL 549
Sciiiius ii^iliir veslram a Dco protcclam inipcria- A phitani alifjuanla cdngreganlcsnavigia in auxilio cjus
lcm polenliam sempcr de integrilate et exaUalione al)ierunt. Postinoduin vero, ut audiviinus, ingress:
alqiie cusloilia inatris su;e sancte Ecclesise ejust|iic sunt ipsi ncfandissimi Mauri, trcdecim scilicet navi-
linibus solertissimam habcre sollicitudinem, et ideo gia, in insulam qua.' dicitur Lampadusa, parlibus Si-

notum facimus screnitati vestrae ea quaj nupcr audi- cili.c constitula, cl praedavere eain. Cuuique dc pr;c-
vimus et ex parle ccrti sumus *». Vestra; siquidem a dicto Gryccorum slolo septem navigia itiilem explo-

Deo datce sapienlise incognitum non cst (|uod ilia rando perrexisscnt, ul sc. veritatein cognosccre p:)--

nefandissima Agarenoruin gens partibus Sicilia! anno tuissent, comprchendentes cos Deo odibiles Mauri,
pricsente vcnire consiliavcrat. Nunc aulein, sicut occidcrunt illos : et dum exspectassent eos Gncci
audivimus , in quibus !am Gnccoruin insulis con- qui miserunt illosadexplorandum, ct minimc cssent
junxerunt. Pro quibus vcro misit Michael imperator reversi, abierunt geiieraliter super eos, el, Chrislo
patriciumi» et spadarios cnm stolo, utcontra eosChri- niiserante, totos illos iniquos Mauros occiderunt, ila

sto 73 adjuvante dimicare debuissent. Cumque ipse ut nec unum ex eis vivum reliquerint. Porro et hoc
patricius in Siciliam coiijunxissct, direxit missos suos relalum est nobis : quadraginta naves dc ipsis Mau-
per Beueventum ad Anthimum •=
Neapolitanum du- ris vencrunt in insulam quic Pontias vocitalur, ubi
cein, ut cum toto ipso Neapolitano ducalu qui illi o monachi rcsidebaiit, et pr;Tidaverunt eain. Postmo-
obedire voluissent navale auxilium ei praebere slu- dum veroegredientes ex ea ingrcssi sunt in insiilam
duissent. Qui vero dux occasioncs proponens in ad- quamdam qu;ie dicitur Iscla m;ijore ^, non louge a Nea-
jutorio ejus ire coatempsil. Cajetani tainen el Ainal- politana urbe 74'"'"''*''''^ [militaria] xxx; in qua fa-

a Notanda pontiiicis prudentia non enim qu;c- : gosta omnia qu;c inoeroris causa fuerunt, huc rejici
cunque scribit certa esse faletur sed audita tan- : nequaquampossunt. HucacceditquodsiMichaelinilio
quam dubia refert, sccernitque ab iis qu;e ccrto no- siii imperii ex Eginhardo apud Daroniuin et Pagiuin

rat. Saracenorup.i appulsum ad iiisiilas Grsecoruni ;

(Baron. 812, n. 12; Pag. ibid., nuin. 7) per legatos
Lampadusae vastaiionem ab iisdem faclam septem ; suos firmavit pacem Aquisgrani cum Caiolo, et Ro-
Gr;ccas naves exploratum missas, prcedatasque per mx. cum Lcone huc eliam referri debent quai nar-
:

Saracenos, hominibus ad unum caisis necnoii e con- , rantur in epistola. NainCarolus, vix dimissis legatis,
verso Mauros postmoduin omnino delctos a Gnccis, de Italia servandadeliberavit inconventu A(iuisgraiii
tanquam dubia, nuntiorum fidei conimendat. Contra pariter coacto, « propter famain classis qua; de
decrevisse Saracenos hoc anno Siciliam aggredi ;
Africa ct de Ilispania ad vastanilam Italiam ventura
adventum Gncc* classis; ab Aiuhimo ncgaia auxilia, dicebatur » ( Pag. ibid., n. 9). Nolandi ctiani sunl
eademque a Cajetanis et Amalphitanis pra^bita ; et legati ab imperatore niissi c Legatos suos dircxit
:

insularuin Pontia) alque Ischc invasiones pro cerlis p Michaelcin scilicet episcopum et Arsaphiu u, atijue
enarrat. ^ Theognostuin protosp (thaiios.» Noiine igitur et aliiis
^ In chronico Ncapolilano apnd Pralillum (tom. Michael patricius, qui cum spathariis classcin duce-
III ,pag. 55) Michaelis nomen tribuilur palricio. ret in Siciliam Conslantinopt)li cxstilcrit ?

Scriptoris incuriane id factum, an patricius eodem jEnaria; insuhc, qu;c Cl Inarime ct Pithccus;v
<i

appellaretur nominc alque imperaior, incerla res olim appcllabatur, Isclui noineii accessisse a noiii
esl nullum quippe noinen praesefert in epistola.
: saiculi initio nulli auclores dicuiit. Attamcn cpistol;i
Muratorius nRnis fidenter ei fecit nonicn Gregorio ; h;cc de alia insula non locpiitur, tamctsi 50 niill.
at patricii Siciliai appcllatione vir dootus est decc- Neapoli abesse dicalur, cum sex tantummodo indc
plus. Quod mininie i.li acci isset, iiisi hanc episto- distet. Cur major vocetur non inlelligo, nisi
lain ad sequeiitcMi annuin distulisset n.iin cuni anno ; forte hciw, qu;e aliis Pandataria ,
prope Pon-.
eodem biiuc liuene dala! sint, qua; inox seipicntur, tiam (Plin. 1. iii, c. 7) ratio habeatur, <ju;e ct ipsa
et Gregorii paliicii in utrisque menlio fiat, alium tum temporis audiret Iscla. Quoil autcin attinet ad
non esse ducem chissis arbilratus est. Ila patricius, milliaria 50, video Conringium prima in cditioneaii.
qui pro rege, ut hodie dicinuis, in Sicili;e insula re- 1047 posuisse m(7/irtn"«, postea iiova curata editiono
sidcbat, Gra^ci impcrii reliquiis pr;cfeclus, in pr;c- ;in. 1G55 meinbranis iteruni diligenter inspcctis, mi-
fectuin maris ab eo convertitur. Pagius riuoque istas litaria 50 eincndasse, quasi Mauroruin nuinerus ilkic
episiolas datas omnes putat aii 813, iisijue utitur ad appellcntiiim designetur. Et vcro diceret illain Lco
Saracenicse histori;e conlinuationein palricio tamen ;
non longe a Neap. urbc, si Iriginla p;»ssui;in millibiis
pruifecto inaris nullum ausus cst nomen facere, esset dissita ? Pecudes ct familia Ne:ipolitanorum
quippe anonymum apud Lconein invenit. D inibi existere credi possen!, nisi esset fere finilimaY
' melius excogitari poiest ad hanc epistolam
Nil Equidein reor, locum Chronici Ncapolitani (Ap, Pra-
illustrandam qiiam laiidati Chronici Ne;tpoIitani a lill. tom. III, p. 61) s;i3culi sequeiitis initio, Inic rc-

Pratillo editi tcstimonium : « Antimus qui noluit ferri dcbcre nainque illi de Isola viri beiruieii Nc;i-
:

mandatis Domini iuiperatoris obcdirc, ut cum siio polilanam tcrraiii allligentes in inari siint pcrdoinili,
exercitu adversus Saraccnos ire dcbuisset quapro- : et plcri(iuc Neapolim deducti. Quare iion Isola, scil
pter illi pervenerunt usquc Ncapoliin devastantes Iscla ab scriplore anliqui illius chrouiciessc posiliim
pagos et loca sine ullo obstaculo et impedimcnlo : credidcrim ; at Ubaldi exsciipioris, ;iliiisvc vilii».
inculpatus fuit a Mrchacle patricio impcrialis exer- Isola inendose scriptum. Ita piofccto factuiii vidcro
citus dux de intelligcnlia ciiin Saraccnis apud Do- est in Criticc Piigii ad Baron. (cdit.Liicen. aii. 815^
minum imperatorcm, dum poterat defcndere loca n. 21). Ipsa eiiim ha'c Lconis epislola pro Iscla pr;c-
illa, ct rcliquii indcfcnsa. Exivit tiiin faiiia quoil scfert Isola. C;ctcrum, qiiiiliiuid sit de rcccnli no-
exercitus Domini imp. N(';ipolim vcnicbat, et iiou miuc iusuUc facliiin volunt ab cjus op-
Iscliia, qiiod
reverleretur, nisi piiiis non destruL'bat domus cl om- pidi) Coxendicis formam haliente; nain Coxoiidix
nia bona doniini ducis Anlimi; qua de re dux Anli- Gr;c(:e Ischia L(7x^iQj^\ic\lnr, ut liherc (lic;iiii (piod sen-
mus volcbat Uomam fugcre, et non potuit, et pr.c ti- tio, utramque iiisulam csse appollatam Isciam mino-
niore post paucos dics mortuus Cit, el ducalui snc- rcm nuijorcmvc h;u' ex epistola intolligo; a qiionani
ccssil anno 813 Thcotistus. b Profccto si Anliaius vero i liitcra in / nuilala fucrit, diyiiiari ali aliis vc-
mceijie obiit dicju buum an, 813, in hunc annuju Iiiit.
fiiS n. CAUOIJ M.VGNI 01 I*. PAUS I. SECT. III. ;u
milia et peculia NeapoHlanorum non parva invoiio- A suporna custodiat, eiquc omiiium gontium colla sub-
runl : et fuerunt inil)i a xv usqiio ad xii Kal. Sop- sternal. Ahsoluta vii Id. Sopteinbr.

toinhr. ct nunquain ipsi Neapolitani snper eos oxio- EPISTOLA IX,

nint. Cuinque totam insulam (lopraulassent, implon- 76 QUAI.ITER SICII.IKNSES CIIM SMiACr.MS PACTU*!
tos navigia sua de liominil)us et ejus necessariis rc- lECERUNT ET CAPTIVI UEDDITI.
versi sunt post se. Cajetani autem, qui post desola- (Ati. Dom. 813, cod. n , chron. 9.)

tionem jani dictaj insuUv ibidem fuorunt, dixerunt ARCiLMENTiM. — Lcoui tradiintur littera; a Gregorio

quod invenisscnt homines occisos lacerc "et granuin patricio Sicili;e ad Carolum Aug. absque inscri-
ptione resignanda; scilicet, legondai, atque appo-
:

et scirpha quae ipsi Mauri portare secum non polue- sito sigillo in Franciam transmittenda!, aut ipsa»
runt, sed ot caballos Mauriscos, quos in suis diice- aut earum exemplum; nam oianl responsuni Ca-
bant navigiis, occisos ihidem dimiserunt. Ecce (\\\x- rolinis, utrasque missus pontificius ultro cilroqiie
tulerat. Ponlifex inlegras ad Carolum mittit, pu-
cunque [auJire] potuimus de Gra^corum parlibus,
lalque niinimo inscriplas, Lcono inip. suo incon-
sorenitati veslra; iiitimare curavimus. De nostris siilto, ad se aulem remitli orat ciim locta; fuerinl ;

autem terminis insinuamus vestrne tranquillissima; eumdem missum nuntiasse quod palricius pepigo-
rat inducias cum Saraconis in annos decem, capfi-
iinperiali potentiac quia per intorcessionein sancta?
g vis utrinque rodditis; Michael Aug. moiiachum in-
Dei gonitricis scmperque virginis Mariiie dominse diierat, pleraque alia evenerant qua; singillalim
nostra;, et beatorum apostolorum Petri ac Pauli , et enarrat.
per veslram prudenlissimam ordinalionem, omnia Domino piissimo et serenissiir.o, victori ac triiim-
salva et ilhesa exislunt. A quo enim de illorum ad- ph Uori , filio, amaloii Dei et Doniini nostri Jesu
vontu vestra nos exhortavit serenitas, semper po- Chr!s(i , Carolo Augusto, Leo episcopus servus ser-
stera et littoraria noslra ^ 75 ordinala habuimus, vorum Dei ^.
el habenuis custodias; nosque cuni noslris sacerdo- Terlio igilur Idus Novembr. suscepimus epislolam
tihus in ecclesia fauloris vestri beati Petri et Pauli Gregorii patricii Siciliensis : responsum scilicet se-
[apostoli], Omnipolcntis exoravimus clemenliam ut reiiitatis vestrae epistola;, quam illi per hominem no-
suam sanctam Ecclesiam ab insidiis ininiicorum cu- strum emisimus. Yohis siquidem ,
pro qua causa
siodire et defLndore dignclur ^, vosque ad oxaitatio- ignoramus, epistolam nomini vestro titiilatam « non
nem et dofensionein ejusper longa annorum curricula emisit. Illam tamen, quam nobis direxit epistolam,
conservare et protegere lubeat, atque ad gaudia de qua vobis exemplar, aut poslquam eam iegeremus
aiterna per multa temporum spatia cum sanctis pcr- a nostro sigillo vestra; imperiali potenliae dirigere
ducat omnihus. Piissinmm Doinini imperium gratia pelivit. 77 Nos pro vestra satisfaclione neque eam
p

a In utraque editione Conringii, et

ap. Labbeum quam fulura; seplima cnim ad Septembrem an;ii
legere est lacere : at Pagius et Du-Cangius Verbo sequentis perveniebat.
(
Scirplta) recte legunt jacere. Qua; res satis coinpro- e Anno 8H Nicephoro imp. Orientis
c;eso a Bulga-
bat j ante vocalem, qu:e in codicibus medii a;vi
quandoque sursum protendilur, tam hic quam in Is-
ris, Michael Curopalatos lovatus erat Octoh. die et %
die 5 a Nicephoro patriarcha coronatus. Is vero sus-
cja sumptum esse pro /. Hsec vero eludunt erudilo- ceptis legatis ad Nicephorum missis a Carolo pro
rum interpretationes, ut Ischiam a Gra;co nomine stabilienda pace, propriam legationoin adjungit, pax-
natam ostondant; noc non medii a;vi scriptoriim que insequcnti anno firmatur Aquisgrani, Eginhardo
socordiam, qui rom niininie negligendam aut silen- teste in Annal. ap. Pag. (812, n. 7, seq.) por eos-
lio jtnetereunt, aut ignoiare propalam falentur. dem legatos : pax tamen Graeca, Basileus quippe
1» Terminospontificia^ditionispaulo
ante indicatos Carolus appellatur a logatis, quem litulum Gra;ci
hic luculenter designat duabus vocibus postera el non inodo ncgarunt Carolo, sed usurpatum aegre tu-
littoralia. Per hanc poslremam nulla dubitalio est leriint semperquo improharunt. Mulla conjectando
quin oram maritimam a Populonio Tarracinam us- rccenlioros ca de re disputant quae nullo antiquo ,

que se prolendontem intelligat. Per vocem autem lia;ionl nionumento.

Incipiunl scilicct a Nicephori
postera neino non videl Leonem accipere qua ditio li-galis an. 803. ( Pag. ibid., n. 3) et ineiindae pacis
saiicla; sedis fiiiitima orat Neapolitano ducatui, quin priniordia, pro pace inita cum clausula uti possidetis
eiiam el Beneventano, usque Lirim fluinen seu Ga- D vondilare non dubitanl (Murator., an. 805). Splen-
rilianum sequonli eiiim anno ora maritima, ac suh-
; dida somnia Agitari tiim coeptum de pace
! anno :

sequentibus aiinis pr;edicli fincs meditorranei Sara- autem 810, ut videre est ap. eumdem Pag. (n. 4)
cenorum invasionibus seu dopra;dationibus fuerunt a Pippino siibaclis Vonetis, pacem aliquam esse ini-
obnoxii. tain cum Carolo, qui Venetiain Nicephoro roddiderit,
« Innumeris Vetcris Testamenti exemplis utraque alii dicunt negantque alii. At anno denium 812 Caro-
res prohalur, preces ad Deum fus;e, et belliciis appa- luin rotentis Histria, Libiirnia, et Dalmatia pneter
ralus : non eniin tentanda est Dei omnipotentia : marilimas civitates, pacein aliquam statuisse cum
oratio et preces necessari;e sunt, at iiiia siinul actione Niccphoro, ut diximus, antiquorum fere constans
(>|)us est. Ita scilicct sanctus Lco 111 successoribus opinio cst. Noinen tanlummodo imperatoris seu ha-
exeinphim pra;buit quod sequerentur. Adrianum au- siici, liboralitate legatorum tribulum Carolo, tan-
tom perinde se gessisse vidimus in Cod. Car. quam invidi;c plenuni nyectum a Graecis. Idcirco pa-
^ Tam perspicuae sunt noke temporis hujus epi-
tricius Sicili;x; inscriptione vacuam epistolam mitlit
sl«l;c, ut ininime mirum videri debeat, si consensu Carolo per pontificem. Vide Pagium (an. 824., n. 10),
omiios ad annum 813 referendam putent Junius : qui ostendit Graecos basilei nomiiie tum iniperatorem
siquidem mensis transaclae sexla; indict. annum iii- tum regem salutasse adeoque si qui Grseiorum eo
:

dicat 813, ante Seplembrem niensem; hinc vero inci- titulo afleccrunt Francos, reges tantum intcllexere,
pit ind. VII, cum epislola data ost undecima die No- neque usquam Uomanorum sod Francoriim basilei
voiiih. pra-terea Indiclio octava memoratur, tan-
:
iuvcniuntur apiellali.
M:i COD. DIPLOM. — MONUM.. ETC, SEU CODEX CAKOLLNUS. — EPP. LEOMS lll. 54G
ad leg;endiim aperuinuis, ncqnc quod in ea conline- A nis '1 vobiscnm non spondemus, quia non sunl siib

lur cognoviinus «, nisi qiiod per illinn missum no- dilione regni nostri :
78 sed in quantum valemus eos
struin nobis in verbis direxit. IJ est de illis Sarrace- superare, sicut vos ita et nos contra illos in rnare
norum missis cum quibus pactum coiifirniavit ipse dimioarc peimittimus : et si soli nos non valemus,
patricius in annos decem. Dicebal onim ad pnediclos nos a paite nostra et vos a vestra Christianoriim
Tidssos Saraconorum : Quale nohisciiin pacliim raoore fiiiibus cos nbjiciemus. Post hiec vero convenit illis,

viiliis, cum ecce jam aniii sunt octuaginta quii)que ct confirmavere in scripto inlor se pactiim in aniios
qiiod pactum nobiscum fecistis et firmum non ful? docom : el dodit eis missum nomine Theopistum
luio et Constantinus patricius, qui ante mc prycfuit, notarium, et reddidit illis quantos habnit compre-
in decem annos vobiscum pactum firmavit, usque ad hensos de ipsis Saracenis, nt illos Christianos, quo^
fuluram octavam indictionem ^, sed neque ipsura de suis partibus praidaverant, reddidissent «. gt
pactum firmum tenuistis. Nunc aulom quale vobis- poslquam jam dictum paclum inter so firmavenint,

ciim pactum faciamus, nobis incogiiitum est. Ad et missus ab ipso paMicio absolulus est, invenit iii
haec respondebant ipsi Saracenorum missi dicon- , catcna unum hominem sub nimia velocitate ad pa-
les : Pater istius Amiralmumin •, qui nunc apud nos tricium nuntiare feslinans ,
qiiod septcm navigia
regnare videtur, defunctus est , et iste relictus e t
B Maurorum pnedaverunt unum vicum in Rcgio, et
parvulus, et qiii fuit servus factus est liber, et qui dii?e naves ex eis posl eos ad littus exierunt vacum.
iiber fuit effectus est dominus; et nuUum se regem Nam et hoc nuntiavil nobis ipse missus noster, qiiod
habcre putabant; sed ecce nunc postquam omnia audisset ab hominibus Saracenorum missis, quod islo
qu:e paier suus habuit sibi subjecit, vult firma sta- Junio mense transactcc sexta^ indictionis voluissenl
bilitate hoc quod paramus pactum servare : de Spa- cuin aliis centum navibus ad Sardiniam f peragrare,

» Summam pontificis fidem

rebus hiijusmodi in e iam Maurorum appellatio iis accessit : ita ut Sara-
laudabam supra not.a); en ojusdem
(ep. 6, al. 8, in ociios Hispaniye appollatio ejusmodi a Cieteris Sara-
argumentum aliud iuculentius. Quid Carolus scr'- ciiis secernat. Uiriusque rei lestis locupletissima
pserit, quidve Gregorius reposuerit, nullatenus nosso est hxc epistola.
e De solemni hoc
vull, ne ol.soquio aul ollicio desit in Carolum. At;a- traclatu captivorum utrinque
men animadverti velim quod si palricius Sicirue a rcstitutione firmato, nil apu bistoricos invenitur : I

Leone petit ut earumque excmphun

litteras legat, qiiare singiilaris notilia ista uni Leoni ponlilici refer-
seu ipsas autographas ab se signatas in Franciam tur accepta. Corle usque ad aniium 827 Saraconos
mitlat, minime iis continebatur quidquam poniifici Africai molestos fuisse Sioulis non docet historia :
colandum cum caeleroqui de Sicilia tum temporis a
: tum vero Euphemii Siculi prodilioiie Siciliam in Sa-
Saracenis frequentor vexata res esset. At num age- p racenorum potostatem vonisse et Baronius ct Pagius
relur de ineundo foe.lere cum Romanis aJ repdloii- '-•
(Bar. 827, n. 23; Pag. ib., n. 4) Gnecorum auctori-
dos Saracenos, aii de commutanda insula cum pro- tate demonstraiit. Le:)nis autem Ostiensis opinionem
vinciis Dalmatiie Liburniai aliisve, in obscuro oinnia (leadventu Saracenormn in Siciliam anno 820 jiire
sunt. Unum taiitummodo certum : quod Sicilia usqiie Baronius ref.llit nil eniin certius invasione ista Si-
:

ad aniium 8-27 iiiiporatori Orientis paruit (Bar. aii. cula an. 827, post editionera chroiiici Siculo-Arabici
827, II. 24; Pasj. ibid., n. 4); qua de re opporlonius, inler scriptores Rer. Italicar. (Tom. I, part. ii, p.
cum agam de diplomate LuJovici Pii. 245). Quamobrem verilati fucum facoret qui Siciii;e
^ Anno igitur 804 Constantinus patricius Grcgoiii insulam usque ad prajdictum annum 827 possossain
prsedecessor foeilus cum Saracenis in annos docem a Graecis, inde duobus amplius sieculis in potestate
percusserat. Et nola quod patricii diu pneerant Si- S:iracenorum perinanentem aut a C irolo Magno, aut
ciliie, ut pl.inius intclligas qiiam longe a vero abcat ab alio e successoribus Caroliiue stiipis possossam
Muratorius, ubi pairicium ducem classis, pro pilri- fiiisse diceret. Ea nihilominus in diiilomate Liidovici
cio pnTifoclo SioiIi;c accipii, quod monebain supra Pii recenseLur quare autem ita faotuin, ostondam
:

(ep. 8, al. 3, in not. '^). in Dissort. de oodem diploniate, qu^c has cpistolas
Animadvertil Pagius ( an. 813, n. 2i) amir seu
•'
conseqiietur.
emir, pra?feclum seu le^ulum significare, at addito f
Narratio haec dc Saracenis Africa; ante paclas
Almiimenin denotare principem fidelium, seu cali- decennalcs inducias parum credibilis vidctur. Loo
pham, cujus regia sedos Bagdadi. Elmacini item au- ipse pluribus utens testibus rem valde dubiara scripto
ctoritate notat de Aronis inorte Leonem loqiii, quam se manlare ostendit. Secus est de Miuiris Sardiniani
consecula est eodem boc anno die 25 Sepiembris D ot Corsicam s;epe pruida et cicdibus voxaniibus.
Alamiiii fratris cujles, et Almamonis alterius fratris Fuldonses' annales et monachus Engolismciisis, una
inauguratio, queni int -r calipbas vicesimuin octaviim cum Eginhardo, Carolum ejusque lilium Pippinuiu
nuineraiit. Almumenim et Almamonera unum eum- rogem classe tutatos esse eas insulas tradiint ut ,

doinque esse faoili nogotio assequor at nomen idcm : diclum cst(ep. 4, al. 6, in not. f). Cuinque neiitr.i il-
pro principe, seii calipha, esse accipiendum non iii- laruni perlineret ad Ilaliie regnum, at Corsica e con-
telligo. Ad rem nostram qiiod attin-t, quanquam trario donata esset sancLe sedi ut ibidem deinon- ,

nonnihil falsi hac in epislola contineatiir, niors ta- stratiim fuit, Sardinia eadem fortuna uti videretiir.
meii caliphae juvta adnolata ejusdem Pagii certa est. At nullura suppetit documentum quo rcs firmotur.
Calvisius etiam ex alio auctoie consignat hoc anno Duo haic duntaxat indicia fere certa insunt hac in re :

I.nin Ainirae mortem, ac Maimonis successionem. insnlam scilicet nec GiiBoorum, noque Fraiiconim
Qii;e parva nominum disoropantia rem non mutal. juris essL*. Si eiiim Gncca dominalio illuc tiim por-
,
Saraceni una cadeinqiio gens eraiit sed post-
**
: vonissot, Fraiici hau;l misissoiit illiic cla->soiii S;Ha-
quain, Africa iiivasa, iiuio Hispaniain oclavo s;eoulo ciMiis aioondis ot si insula fiiissot Francoruin jiiris,
:

incuiae occuparunt, eiqiie inoubanles, proprio rogi Iiaiid tfrininas^ot Caroliis Italiciim rognuiii Tirrlieno
pa^-uijKunt, praefeclis ojus amplissimi regni provincias mari : « uiia oum duoatu Tusoano u^que ad iiiare
aJinuiislrantibus; unde postea regna quatuordecim AiisLiali! ot us(pio adPiovinciain.
(Ap. Pilh., parl. ii, n

einerssre tuin vero quasi perduellos a Saracenis ca-

:
p. Si.) Eiiuide.ii caiis;iin aliain iioii vidoo our classis
lipliu; Bagdadis subjootis habcri sunt ca;pli, Qiiin
ad lu-nJaiii insulam milterolur a Carolo, pr.olor ca.u
 ; ,

5i7 B. CAIIOLI MAGNI OPP. PAUS I. SECTlO 111. U^:

el cliim vciiisscnl propc Sanliiii:mi siiliilo apcrla A aiiiaiido »m qii;c dc luic rc scnlimiis scrciiilali vcsIi;l'

79 csl niaiis voiago, cl subgliilivit illa cciiliin» insinuamiis, videtur nobis, qiiia sinc consultu Lco-

navigia, ct poslmodnni sic cnm magno limore rc- nis impcratoris sui non 80 ausus cst vobis adhiic
»'eisi suMl ipsi Saraceni, (pii lioc diccl)ant, in Afii- cpistohim siiam dirigcrc <^. llis proemissis, omiiipo-
cairi, cl nuiiliaverunt ad fainiliain dc illis (pii su!)- tcns ct niis;'ri( ors Deiis siia vos protcctione cuslo-
nicrsi sunt. Cumqiie ipse missus noster talia audis- diat, at(|iic per imiltorum tcmporum annos ad g ;ii-

sol, inlcrrogavit illum nolarium qiii cum custodic- dium ;etcrnum pciduc;it. Piissinuim domini impa-
bat si vcritas cssel qu;c ab illis Saiaccnis audicrat rium gratia siipcrna custodiat, cique omnium gen-
et dixil ipse nolarius quo(J ila cssct, cl ipse orc pro- lium colla siibslernal. Absoluta ih Id. Novembr.

prio legisset ad patricium illam epistolam quani ci Dixit Gregoiiiis patriciiis ad missum nostrum quod
nnus Christianus ami( us suus ali Africa dircxcrat ", Michael imporator monachus elTectus est cum uxore
in qua de snbmcrsione dc pi;cdiclis cciitum navigiis ct filiis suis.

coniinebalur. Kt hoc facUim esl mcnsclunio, quando EPISTOLA X.

illud signum igneum tanquam lampadem ^ iii CQ^.lo Dn: IMQUO CONSILIO FACTO.
multi viderunt. Ipsi vero missi Saraccnorum in na- (An. Dom. 813, cod. iv, cliron. 10.)
vigiis Yenelicorum vencrunt, ct sic veniendo com- B ^^^u MENTiiM. — Novo ancipitique acccpto nuntio a
biisserunt igne navigia quaideSpania vcnicbant. Ecce Gnecis hominibus de Michaele a Bulgaris victo»
quod per bomiiiem noslrum audivimus scrcnilali deque ejus secessu in monasierium una cum suis ;
nec noii dc Lconis Arineni acclamatione et coro-
vcstnc intiniare curavimus; sed precamur scrcnit;i- nalionc, iiovani hanc scribit epistolam. Sunima
lem Ycslram ut postquam ipsa epistola Gregorii pa- ejus certa at Gr?ecorum narratiunculis aures
:

tricii rclccta fuerit a vobis, nobis eam dirigere non nimirum facilcs pnebei;s, pugnaniia ct fabulosa
noniiulla pontifex nunlial tan(juani certa.
dedigncmini. Quare autem minime vobis epistolam
Doinino piissimo et serenissimo, victori ac trium-
ipsc palricius misit, cl in illam quam nobis dircxil
exaravit, cuin a vobis perU-cia phatori filio, amatori Dei ac Domini nostri Jesii
nomcn vestrum non ,

fucrit slatim vcslra a Dco data sapientia cognoscere Christi, Carolo Augusto, Leo episcopus servus scr-

polerit, cur vobis epistolam ut decuit non emisit. vorum Dei <!.
Tamcn si pnesumplio non nobis imputatur, quod Postquam CMim cpistolam Gregorii patricii Sici'

esl. » Altcram vero, quam copulat ciim Mi-

qu:e ad defendcn lam Corsicam illum movit t ut : lct;i

ncmpe cius donatio scmpcr firma et stabilis perma- chaelis monachatu, ac proinde ad hunc annum rc-
fcrt, praelio victam a Christianis Sardiniae ait. Quare
neat. » (Ep. 4, al. 6.) Niilla, impiies, mentio est Sar-
diniic nnclcr istam fortiiitam qiia prodiginm min- ,
^ prodigium priori potius qiiam alteri videlur condu
ti ponnruc. Reponam ne Corsicai quidem Lco
iiur a :
cere. AtLeo cum Junio mense hujus anni eam con-
nicminit, nisi obiter. At qui-; non videt plurimas pcr jungens, de sccunda aperte loquitur.
dudiieviginti annos uUro cilroqiie epistolas Leonis i>"Baronius (an. 811, n. 48) Eginhardo auctore Ira-
ad Carolurn Carolicpte ad Lconem inissas esse, quaj dit tribus Caroli annis ubiinis ccelo terraqiie visa

onines intericrunt? Piofecto nc dereni istas qiiidem esseprodigia atqucportenla, qu* mortem ejus pr?e-
ad nos pervenisse gloriaremur, nisi Conringio, aliis sagiebant nimirum crebra lunai solisque deliquia,
:

fortasse negleclis, dign;c vis;c cssent qu;c edercnlur Aquensis palatii, ulii dcgebat, frequens Iremor, ful-
In lucem cum suis notis, quas recte Labbeus ( Conc. mina, ruina rcgi», inccndia et alia plura. Eclipses a
toin. VII, p. Hlo) delinivit « fiedissimis adversus Calvisio notanlur ; signa ccetera ab historicis mcmo-
Eoclesi;im catholicam cjusque supremos pontifices rantur, praicipue inccndia quamobrem coeleste hoc :

criininatioiiibus atqiie caluinniis conspurcatas. » iiovum signum a pontifice memoratum non abhor-
' Prodigii cjiis piope Sardiniani nulla occurrens ret a flde; tametsi cum ingliivie maris conjuncta in-
menlio apiid Anasiasium causa cst cur fidei rchuo- credibilis videatur.
rum ta:ii grandc factum commeiidem. Namque aliiul c Causa certa cur patricius cpistolam non in-
.simile, postquam Saraceni basilicam sancti Petri scripserit Carolo imperatori, est pax superiori aniio
Jesolarunt ann. 846, non siletur apud Anastasium cum Graeco Augusto pcr legatos firmala litulus :

(sect. 495-497). Verique admodum simile est sacri-

Romanorum Constantinopoli male
enini imperatoris
legos cum pr;cda mari absiimplos esse. Concinit oluit, neque unquam Iribulus fuit Carolo et succcs-

Joanncs diacoiius (apud Pratill. tomo III, pag. 4(5) D sorihus. Huc accesserant res novie in Oriente Mi :

e;iarrans facta posl depne lalionem basilicarum san chael quippe, abdicato impcrio, postquam a Bulgaris
clorum Petri el Pauli : « Sed pelagi, inquit, vasti- victus inversionem rerum el gentium aspexit, in-
tatem sulcanlibus excilavit Dominus Austrum, quo duerat monachum, ut est in fine epistolaj, succes-
dispersi atque demersi, p;\ucissinii ex eis ad sedes seratquc Lco Armenus iinpius ille Augustus , qui
rcuKiarunt su 'S. j Igno us eliam Cassinensis, (picin sacrar. imaginum perse ulioncm , pr;esulum mo-
sequiturLco Osticnsis, h uic rem narrat (/tid., tom. nacborumque exsilio ac caide instauravil. Quare
I, n. 9, p. 205). AnimaJverto auteni., patricio Sici- impii hujus C;csaris pncfccti, ac prjccipue patri-
li;e rem nuntiari ab amico caplivo, ut novi aliquid c cius Sicilise, qui reliquias Orientalis imperii tue-
iransmarina ca rcgione referrel; contni aulem a baiur iu Occidente, r(Mn facere non essent ausi
Caiolo, rci, temporis qiiam ipsi Michaeli optimo principi norant displi-
poiililice id pio;ligiuiii nunliari
;jc personarum circumstanliis adjunclis, ut lides .cuisse.
J Die quinta deciina post praecedentem sen
ni;ijor narratioiii accedat nonnc hinc coiijicitur
:
,

pontilicis non paruin inleresse, prodigio illo Sariii- 25 Novembris, datam hanc cpislolam Leo ipse tcsta-
niam evasissc vastalionem qiu-e a Saraccnis immi- lur in fine, absolutam aiens vii Kalendas Decem-
af
bres. Quare vanum essel in epistoke nihil noviim
•

nebat? C^lerum monachus Engolism. duas Sarace-

norum cxpeditiones narrat in Sardiniam; de prinia, ferenlis nwjoremque parlein inutilis actalem diligeu-
qii;c ad sup;'riorem annum referri debet : < Ea, in- tius infpiircre.
quii, classis (pue ad Sardiniam est delata, lota de-
 :

M!) COD. DiPLO^L — MOMIM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. - EPP. LEONIS iU. ;;:;fi

liensis sinuil cum noslra cmisimus serenilali >.cstnic, A Constantinopolitannc, et coepit cuin eis foris muros
cunjonxit .id nos unum navigium nnstnim cum ali- vocibus magnis laiidare ac diccre : Constaiitir.:::;i
quibus Gneois hominibus : ex quibus unus di\il no- M.igiiuiiiimperaloremmuIlosannos.82Cun.qiienun-
bisquod dum esscl Lco, qui nunc oiroclus csl iiiipL'- tiaiiim fuissct quod miilli miiitos fiigiiseiU r\ Leone,
ralor, contra Bulgaros ad pugnandum , Procopia el vciiissent ad ciim laudantcs illum, ape- fecil tis
nxor Michaelis impcraloris habuiss ;t quemdam ami- riri portas civitatis, ut rogain cis dare d bnissel.
cum nomine Conslanlinum patricinm, et exhorlasse Illis autem ingredientibus, non peperccrunt nequc
cum [eam] gj. ut sibi eum conjugio copulasset, pro- viris neque mulieribus, scd neque parvulis quos iii-
mittens ei thesaurum absconditum mulium, quod se venire potueiunt. Et mortui sunt, ut fertur, xvi
abdilum a patre suo habere diccbal, per quod po- millia inter viros et mulieres. Tunc ipse Leo impe-
pulum erogare debnissent, quatinus impeiatorem rator misertus est populo suo, et petiit cum Con-
Tunc reductus [seductus] ser-
euin sibi elegissent. st.mtino bellum committere, ne pro duol us viris
monibus ejus, paruit iniquo illius consilio, et paca- l;;ntoriim Chris:ianorum sanguis elTumlerctur. Post
vit si ,i multos dans largiflua dona : post hscc vero hanc vero pelitionem ingressi sunt ambo in lociiiu
jntromisernnt eum in palatium imperiale, laudem qui dicitur Ippodromio, et occisus e.-l Constanlinus
canentes ei. Ipse autem Constanliuus fecit ad se B a Leone imperatore- In eadem hora interfecil Thco-
accerseri [accersiri] Nicephorum patriarcham , et doiiim patiiciiim et omncs qui in ip.so consilio fu^;-
dixit se coronare [coronari] sicul mos esl impcralo- runt : Procopiam autem uxoreni Miciiaelis impera-
rum a. Ille igitur patriarclia, nolens corouare eum toris occidit, ct inembra ejus abscidens dislribuit
nianibus propriis, interfectus est. Uxorem vero per murum civitatis. Cumque sibi vindictam talilcr
Leonis imperatoris exorl avit , et filium cjus par- perfecisset et ordinasset congrue civilatem, revcrsiis
vulum inlcreuiit. Iloc cum audissct Leo imperator est ad exercitum suum in finibus Bulgarorum ^. Post-
ubi erat in flnibus Bulgarorum ad pngiiam, coepit modum vero conjunxit ad nos ununi hoininem Gre-
afllictis seiinonibus incrcpare palricios et opti- gorii patricii, qui dixit nobis quod neque palriai-
mates qui ciim illo eranl, dicens : Boiii et Chri- cham occiderunt, iieque uxorein Leonis iiiipeiv.toris
stianissimi viri, cur laleni iniquilatcm in me faccre exorbaverunt, sed iieqiie filius ejus interfectus est,
voluislis, quod elegistis me vo is imperatorem? et nisi unani parvnlam liliam
fccit Piocopia suam
ecce nunc el uxorem nieam et filium meum occi- uxor Michaelis imperaloris interficere. Haic vero d«
derunl et levaverunt sibi Amm imperatorem. Tunc Grsecis Iioniinibus andientes serenitali vestr.t inti-
omnes stupore magno repleti dixcrunt ei : Bcnignis- mare curavimus <=. His pra;missis, omnipoiens et
sime domine, nullam perturbationem ante faciamus, misericors Deus sua vos prolectione custodial, atque
donec intra civitatem ingredi valcanuis. Et inito posi nuiltorum curricula annorum ad gaudia ajterna
consilio deposuit imperialem veslem et induil milita- perducat. Piissimum domiiii impcriumgratia superna
rem, et lollens secum quinque millia viros armatos custodiat, eique omnium gentium colla substernat.

electos ad pnclium, reversus cst ad murum civitatis Absoluta vii Kal, Decerabr.

a Quanquam opinio sit a Marciano originem du-

bita, tum cjcteris adjunctis novi ritus atlentis, de
cere coronationeih impp. per manus episcopi, tainen quibus vide Disscrt., n. 50 seqq.
Tillemontius animadvertit {Leon. /, arl. 1) non esse b Narratio ista lota fabulosa cst quam lainen pon- :

antiquiorem Leone I, qui anno 457 ab Anatolio tifex non s<diim credidit, sed Carolo credendani nnn-
palriarcha est coronatiis. Tanto viro, qni Angusteam tiavit. Vera hisloria rcpeteiida est ab aucloribus Gi;c-
liistoriam nulli secundus persequitur, non est cur cis apiid Baronium (an. 813, n. 1 seqq.) et apud
lidem negemus. Ah anno igitur 457 imperalores Pagium, qiii Constantini Porphyrogenncti aliorum-
Orienlis coronari conperunt a patriarchis Conslanli- quc narralionibus prolalis, falsilateni oninein pi- c

nopoleos. Sed coronatio isla nil commiinc habet cum slola; hujus refcilit {Ibid., n. 4 seqq.). Sumnia est
coronalione a Leone III instiluta, pr.Tcter nomen. Leonem Armenum a patriarcha Nic. phoro rogalum,
Nam Tillemontio eodem teste Gra^ci aiictorcs Ana- ut fidei synibolum profiterelur, antcqiiam imperii
stasium an. 491 ab Ariadna coronatum tradunt (/« coroiiam acciperet, id faccre tum reiuiisse, facturuin
Anast. Dicor., srt. 2); tametsi Theophancs et Ce- I)
se laiiien esse pollicilum, postquain rala firmaqiie
drinus ab Enphemio palriarcha id factum narrent.
csset acclamatio quamobrem a Nicephoro coioiia-
:

Baron. (an. 491, ii. 7) ex Theodoro lectore et Siiida

tus seiiuenti die, qu;e Julii erat undccima, dat;ii;i
Euphemium oslendit aversatum esse coroiialionem fi ;em fefcllit, maii:>que ingentilius Oiieiilalc impc-
haerelici hominis, aiit saltem suspecla) fidei nisi ;
riiim subjecit.
prius catholica; fidei professionem ederct; ai de co-
Ne lucc quidcm ex Gr;worum anctore ullo siip-
'

ronalione per maniis palriarch* non loquitur. Cnm

peUint quare ipsa etiam inter vulgi rumores rc,i-
:

tamen multo ante Leonem i a palriarcha coroiialum

cienda. Epistola aulein Aquisgianum, ubi (laroliis
liqueat, et aniio 525 Justinus a Joanne I poiitilice se-
hiemabat, dclata, p;iulo auie extiemam cjiis vaiclu-
cundo coronari voluerit devolionis ergo, cuin a pa-
dinein ad tanti principis niamis pervcnil. Nanuiiic
triarcha ante annos septem iiiauguralus csset, ut est
Januario mcnse iii niorbuin iiicid iis quinlo K;il.
apud eumdem Baronium (an.525, n. 7), ron esl aiii-
Febr., ut tradit Eginbardus in cjiis Vila, seii xv Kal.
bigendum quin rilus isie jam fuerit introduclus.
ejusd. niensis, ul hahct monachus Eiigolisnien^i>,
Quamobrem haud nova res a Leone 111 excogitata supremnmdicm obiil. Baronius(aii. 814, ii. 57 scqci.).
fuit, cum Carolum Magnum coronavit^ circa ipsain
Pagius (eod. aiin., n. 22 scqq.), ot Gcoigius in
coroiiam sed circa ritum, quem non niodo priva-
:
aniinad. ad Pasiuin salis supenpie hac dc re. Eos
tum esse voluit Romani pontilicis, at prorsus novuin
consulc.
excogiiavil, lum professionis cmittendac ratione ha-
 n. CAROLI MAGNI OPP. PARS I. SECTlO IIT. .^r>i

83DISSEUTATIO DE DIPLOMATE LUDOVICI PI7.

I.Iiitoivcteramoimmeiila nulliim fieqiicnliiis in lu- A modo, clc, in miililo ulroqiic legilur necnon pnlii-
:

Baro- moniuni Sicili(r. Simili modo, clc. Hiijiisinoili vcro

cein piodiil Ludoviciano diploniatc. Pr;« aliis
nius cx oplimis codicihus Valicanis, et iioslra xtalc
omissione aHalcm triuni diplomalum siinul conjun-
emincnliss. Anlonellus dum cral pr.Treclus ar-
,
cloruin dcsignari rpiis non videl? cuiii scilicet JNorlii-
Molis Adriana^ ex apographo cjusdcm arcliivi inannis priiicipibiis jam mansuefaclis, ct anatlie-
ciiivi
(aulo^raphum cnim pcriit) accuralissimc illud pu- male ahsoliitis, Nicolaus II jiira demonstraiiii us
InslitiUi mci ralio exigit ut preliosum saiK;t;x; sedis in Apulia c;i!lcrisque provinciis, co se
hlicarunl.
coiitulit, conciliiiiii ibi cclehravil, ac sacramentiim
adeo monuinenium cl ego in lucem edam; quare ciim
ridclilatis ah iis princii»ibus acccpil anno 1059, ul
pncslo hahcam «x cod. Alhiniano veluslissimum
est iii hhro Censuiim, ct clarius apiid Baroniiini
oxeinplum haiul mulluin ahludcns ab apographo ino-
n. 3 et 70 scqq.). Perinde factiim a iNico-
lis AdriaiKC, islud producam cum variantihus lcctio- ( 1059,

ejiisdcm apograplii. Credo equidem ulriusque lao 111 cum Rudolpho, cui tria cadcm diplom;ita pa-
iiiluis
in librum Censuum, riier mutila transmisit, sua loco vidcnduni eril. Nc-
siiiiile a Cencio rcialuin csse
iiain Panvinius, ciijus a!VO gcnuinus hic
Hher exsla- que ciiim puiari debct, diplomala illa fortuito con-
Iracta csse, condilionemve illam, si Deus, etc, niuli-
hal in hibliolheca Valicana, in catalogo privilegio-
h\Iam a lihrario ulrohique. Northmannis siquidcin
rum sancl:e sedls {Cod. Vat. 392 i), uhi Ludovicia-
niim recenscl (pag. i^o), sic loquilur : Extractum ex
non amplius infensis aposlolicaj sedi, ostendendum
Censttum Rominiv Ecclesiiv fol. cx deinde erat Siciliam juris esse Romaiia; Ecclesiae, ut vere
libro ;

erat oh invasionem patrimoniorum Calabritaiii ct

principium D ploraalis ponil Privileyinm Ludovici
:

imperatoris de rcqulibus confirmnndis papa; Paschali. Siculi,quam vidimus (Diss. proeced., n. 10 seqq.) ab
B Adriano ;«quiparatain sacrarum iinaginum persecu-
In nomine Domini Dei oninipotenlis Palris, el Filii, et
lioni. Cuui vcro Ludovicus ante Saraccnorum ad-
Spiritus sancti. Eijo Lttdovicus. Quod cst ipsissimuni
codicis Alhiniani, si dempscris Ludowici nomcn cuni
vrnlum dcderit suum Diploma , conccssionemque
insula; a Carolo Magno suo gcnitore factam coiilir-
duplici tv cxpressum, quic vox cuni aliis in diplo-
male occurrcnlihus noni sajculi ingenium refert,
,
marit ( optimo quidem jure, nain nonagiola jam an-
cum m(mumcnlum dabatur : unde clicilur Alhini nisper suminum nefas possidentibus Giajcis ea pa-
major diligenlia in cxscrihendis antiquis charlis, ac trimonia, aureorum tricics cenlena ac ccntumquin-
Ludoviciaiium privilegium siu ipso ex autographo, quaginta millia, quanti 85
fortasse insula non crat
id tcmporis, cgenis et ecclcsiis suldala fucrant; di-
ex codice aiilhenlico archivi Lalcrancnsis exceptum
esse. Codicis auclor idem rei tcstis est, ut moneham vinam aliiiuando ullionem provocatura) cum, in-
primi voluminis (num. 25). Nulli enim-
in praef.ilioiie
quam, Ludovicus diploma suum dederit ante Sara-
vero major lidcs adliibenda est, qiiam Albino et cenicam invasionem, non erat cur condilionem il-
lain apponeret, quam in Ottonis et Henrici diploma-
Cencio, quorum uterque Laterancnse archivum ex-
cussit. Cum auiem Cencii codex gcnuiuus post Pan-
tihus necessario apponi debuil, quia scilicet sancta;
vinii a;vum subrcplum fuerit ex hibliolheca Valic,
sedis jura vindicanda erant Saracenorum ejecLioiie.
Nicolai autein pontificis tempore ab amiis
quod cerlo aliirmo, nulli enim codici apud sanclam 111.

scdem existciiti paginarum numerus a Panvinio cita- hiscentum triginta Sicilise insula sub Saracenoruin
lus respondet, cx Alhino, tum quia Ccncio est aiili- JMgo gemehat, Gra;cique illam recuperandi spem oiu'
quior, lum quia propria exaravil maiiu suum coJi- nem dcposuerant; Calahriam vero, Apuliam et Ca-

Et pactum constUultoms impe- fuerat. OpporLune igiLur Norllimanuos divino haud

qni est hujusino;Ii :

dubic consilio sancta; sedi recoiuilialos Nicohius

ratoTum primi Ludovki, et priini Octonis, et primi
ponlificibus. Privilcgio adiil, secumque allatis imperatorum diploinatibus,
84 Ilenrici cum Rornunis
eos brevius atque elTicacius Ecclesi;e Roman;!; jura
autcm ahsolulo, scipruiir in Cod. Ex alio privilecjio
primi Octonis, et primi Ilenrici. Deinde rccensctur edocuil, quam si prsedicLam suminain fere Iriplica-
privilegium Oltonis, omissis iis qu* idem Otto ex tam in pauperum et ecclesiarum fraudem dcmoii-
strasscL, per quam jura eadem magis magis(|ue con-
Ludoviciano accepit, conlirmavitque. Postremo loco
firmah;inlHr. Rem cessisse ex voLo tcstanLur jura-
ponilur Ex privile(jio Ilenrici imperatoris; ex quo
:

pari modo ea duntaxat afferunlur quai ad Heurici inenla fidelitatis Roberti Wiscardi ducatum Apuli;e
et Calahrise, necnon Sicili* e Saracenorum potestate
donalionein spectant, omissis caitcris.
II. llinc, ni fallor, exscripluin fuit
exemplum fere eripiemhe, apostolica auctoriLaLe coiisecuti; qu:e ex-
simile, quod in Coil. Vat. 1981 Doraiuicus Gcorgius stant in Albiniano codice paulo post pnedicta diplo-
inata, et apud Baronium ex lihro Censuum (1059,
naclus, xtalis videlicet Gelasii et Callixti II, seu
ineuiitis s;cculi xii, in lucem edidit in nova editione n. 70 seq.). Capiue quoque principalus post hieiiniuin

Annalium Baronii ( lom. XIll, pag. G-27 ), ohjecitque Richardo concessi cxsLat in Alhiniaiio cod. jura-
Pagio ct Muratorio, qui scclariis succeuLuriati sunt,
meuLum Alexandro II praistitum : « Aclum in aula
circa Diplomatis sinccritatem. Eodem et ego usus
D Lateranensis sacri palatii vi Nonas OcLobr. fer. iii,
iiidicL. xv.anno viJeliceL 1061. Ciijus simile_Grfgono
sum alibi Orsi Dom. Temp. Appcnd.) tanquam apo-
(

VII abeodem pr;csLiLiim habct Baronius (1075, n. 65)

graiiho aliis, qu;c viderini, velustiori. Haud dum
«piippe e silu crulum Ali)inianum codicein licucrat cx rcgeslo cjus sanCi poiitilicis ap. "Lahbeum (Conc.
cxpendcrc. Cuiu autcin codcx isLe quanlivispreLii ad tam. X, p. 23) cum aliqiia var. lecL. in fine. Ad quo-
riim juramenLorum fidein spccLaL, quod RohcrLus
ineas inanus pervcniL, diu mulLumque illuni versans,
Et nulli, aiL, jurabo fidelilalem, nisi salva fidelitate
el muiila illa diploinaia Ludoviciano sul jccta at-
Rom. Ecclesiw, qua; :ipud Baronium deside-
lcnle perlegeus, in utro<iue omissionem deprchendi sanctiv

alicujiis mouicnLi. Uhi enim Otlo et Ilenriciis iii siio

rantur quia scilicet in libro Censuum non iiivenit;
quisque diploinaLc dixcrat Necnon patrimonium Si-
:
omuinoaulem resULuenda, NorLhmanni eniin Apu-
cilia', si Deus illud noslris tradiderit manibus. Siiniit
liam cl C.ilabriam thcnuita Gnecorum esse non igno-
 , ,;

553 COD. DIPL.— MONllM., ETC, Si:U CODEX CAROLINUS.- DISS. DK DiPL. Ll DOV. PIL m
iabant,ailcoqnc Robsrliis ilIoriiindoiuiiialionei!i !i;uid A seu stipiilalio, ciijus ingenium vcrbum con/irma'
duin peiiitus deletain praescrvat, salva lainon supre- tionis palcfccit. In toto siquidcm co pacto ne iil-
ina sanctai sedis. Pari niodo Richardus :Reyi vero nam quidem lcrra; invenire crit a Lndovico Eccle-
Henrico, ail, cum a te admonitus fuero, vel a tuis siie Romanai concessam: qiiod iieqiie Stephanus
successoribus, jurabo fidelitatem, salva lamen fideli- IV, neque per suum legatum Paschalis I, pelieranl
tatesanctw Romanw Ecclesia'. At de hisopportunius, ab imperaloie; sed vetera jura ejus confirmaii
cuni de Ottonis diploinaie sermo eiit. INiinc obse;- iinpeiiali auctorilate oplabant, ut pr;cdiclo paclo
vanJuin vciiit Northmaniios piincipes iicqiiaiinain confirmationis actum fuit. Q;iare Astronomus Lu-
potuisse oninia ista noscere, absqueeoiuin diploina- dovici Pii coaelaueus ct cx cjus comitalu qui
,

luin iiispeclione. Qiiainobrein gg non coiijcclan io, cjusdein impcraloris Vitam dcscripsil : « Legatio-

sed (inniter ex cons^qu ntibus arguenJo, ailir.iiarc iiis, iuquil, bajulus fuit Theodorus nomeniulator,
nulbis dubiio Nicolaum II niulilalionis diplDiualiiin qui iiegotio peracto cl pelilis impetratis, siiper
pr;edict:e anctoiem csse, alque idcirco anno lOoS confirmalione scilicet pacli ct amiciti*, more pr;c-
vel sequenti factain esse. dccessorum suorum, reversus cst. i Quin ciiam
IV. Absit vero ut vitio quis vertat ponlifici factusn Volturncnsis idem chronographus, ut testatur Ma-
istud, quasi eam condilionem subdole abstulcrit. billoniiis (Annal. lib. xxviii , n. 45) asserit abba-
Utrjusque enim diploinalis autoatrapha hodieqiie in tem Josue adeo acceptum fuisse Pascbali pap;e, ul
archivo castri saucti Angeli diligentissime cnslo- cum a Ludovico pactum confirmationis accipcrel,
diuntiir, in qnibusconditio illa patet, nibili|iie obstat inter Franciic abbatcs pro partc scdis apos:olicai
donaiioni SiciliiC a Carolo fact;e ante Saiacenoriim [5 adesse voluerit : ubi, ut, vi^les constitutionis vocein,
invasioneni, ct ab Ollone et Henrico conlirmal;c, ila Fontaninio minus acceplam, silenlio prx>teril. Ihi-
tamen ut ex eoriim faucibus ercplam sanct.ne scdi dem vcro chronographus gratis inihi tcstari videlur
reslilnerent. Ncuter quippe Augnstus eain rccnpera- se in libro Pontilic;\li EicclcsiLe icpeiissc confir-
vcrat, ac proinde ad puram putam Caroli donationem malionis pactuin; illuc siquidem donationcs ubitr-
coiifagi oportcbat a successoribus confirmatam, qiioJ rimis verbis relatas invciii.;s; at confirmationcs
fccisse Nicolaiim liquet. Olfccit forlassc aliquid aii- carumdem, nisi iiova cum donatione conjunctas
iialisla Iialus (anno 1059); sui cnim oblilus (uaiu hauJ deprehendes :adeoque libri Poniificalis si-
anno 817 subdililium dcpinxerat Ludovicianum co i- 1,'ntium pacti hujus ingcnio suflVagatiir. Albiniis
tra doclissiniorum hominum Baroiiii, Gretseri, N;il. iJem, seu polius Nicolaus II, et Ccncius non alium
Alexandri, P. de Maica, Cointii, Claudii dc Flciii y lituluni Ludoviciano pnefigunt quam privUeif.um
Gootii cliain, Ilotioiiianni ct Rasnagii opiiiiouciu, Lud. imp. de regalibus conjirmandis pape Pascliali
nt rccentiores alios sileam, qui omnes lcgiliinii;ii dum contra Ottonis et Ileiirici privilegiis titnlum
Ludovicianum agnoscunt) per hicc lempora in lucciii inscribanl, de regalibus bealo Petro conccssis : iiaiii
pro li sse aiitmnat Iria ista diplomala, cum addiiio- iiovam ulerque donationem aJjccit.
nibus juxla Romanorum pontificum vola. Ego vcio Yl. Id si Pagius asscculns esset, nec niale af-
cx Otloniano cl Ilenriciano aliquid potius essc adeni- firinasset (787, n. 8), cum Liiduvici diploiua h-
ptuin demonslravi qiiain addiliim. De Ludoviciano gilimum agnovit : « AJ aUciaiu vcro Tusciani
autem, cujus preliuin non in anliquitatc, sed in re- 83 quii potiii scinpcr imperatorcs, pcrlinebanL
l)us contentis consistil, fulnrum confido ut pinnuni alia loca, qu;c LuJoviciis impcialor cidem sedi
faciam quare laudati illi bomiues doctissiini legiJi- ^ conccssit in partibus Tusci;c, ut aniio 817 osten-
nium Augusti cjus foetum consensu unanimi decla- denius. » Qiiod non sapit doctissiini ac veu. car-
raverint. Inlerim abs re non crit aiiimadvertcre, ([iioJ diiialis censorem, sed viriim alluciiiatione maxi-
prceJictum privilegium intcgrnm Ludovici cuin dno- mum. Quid? quod lcclor ad pncdictum aniium
buscyeteris inter priina inoniimenta sieculi xi reccu- perver.iens (817, n. 7) iion sine admiratioiie Pa-
sitiim in coJice inscribitur : PriviUujium Lv.dovici giiim invcnit Moliiuco cl Goldasto adhxrcntem?
imp., etc; e contrario alia diio inlegra inseitintur « Doiiatio, inquit ,
qii;ie a Gnitiaiio dicitur fa-
inonuiiiciitis sif-culi xii atque inscribunlur :/uv/ii- cta Ecclcsiye Romaiia; a Ludovico Pio, non minus
plum privileciii Oclonis imp., ctc. Exemptum ])rivi!c(iii commentitia quani qu;« Constantino Magno ariin-
Henrici Jnip.,etc. Ilaque aHirmari possc viJctur, Lu- gitur, ut jam aliqui viri erudili vidcrunt. » Qu;e
dovicianuin Nicolai II lempore ex autograpbo dcscri- sanc opinio usqiic adeo arrisit aimalistae Italo, ut
ptum fuisse, perinJe ac diio rcliqua, tam -isi s ccnlo iion soliim obviis nliiis aniplexus caindem sil, sed
xii declinante, cum Albinus lloi'eb;it, iiullius aiilo- chartarum solemnitaics oinnes forenses iii vetustis-
graphum Romne esset. QuiJquiil causarnm aiVei rciii, simo hoc inonuu^cnlo reqiiircns, carumdem defe-
cur cyeleris huc illiic Iranslatis contigerit ut ad iios ctu falsi illud arguat; lanto ciim succcssu apii I

usque pervcncrint, at LuJovicianum nnsquam iiivc- scriplorcs aliqiios transmoiilanos roqiic catholic;e
niri potnerit, divinatio essel; levis lamen j;iclur;i cst, religioni ac sanct;c scJi niaxim^ inlVnsos, ut eo-
apographis oplim;e iiotic cxistenlibus apud Al')imim, riim aliqiiis, (luasi dc hoc diplamate conclamatiim
ct in archivo inolis Adrianai. Summa rci cst palcCa- csset, sua sciipia seu potius derisiones aJversus
ccre ingenium diplomalis, quoJ, cum a ni-minc apostolice seiis dominatum annalist;e eidcni dc-
omniuiu factuin esse videam, lubcns ac voleiis iii me dicaverit, pluribusque in locis profcssus sit, sc
lecipio. iili acccptum rcferre quidquid dcrucndo pr;ecipuo
87 V. Ac priino ipsuin diploma sc manilcslat isli inunimcnto pontilici;e dominalionis in ineJium
pactum confirmationis seinel et ileruin, scmcbjuc atfcrt. Diploma ipsuin, veliiii rcm contcinptni b;i-
et iterum decretnm confirmritionis sc appclbuis. bendam, non cx apogr.ipbo aliqiio bon;c. iiol;c, ant
Cbronographus sancli Yincenlii ad Vollurmim (Du- cx tam miiltiscjus eJi;ionibusnulli eriiditoru;u igno-
chesne, toni. III, p. G81) in Vila Josiic abbalis, lispctitum, scd cx commeiitariis IJrbanisViibilciTaiii
qui convenlui Afjuisgrancnsi iiilcrcrat, ubi diplo mi ferc omnibus ignotuin {Crogr. lib. iii, p. iDatiiuc
istud datum fuit, paclum consiitutionis cl confir- cx ingenio coinposiliim, in calcem sui p;irvi vo-
mationis illud nuncupat; quic ipsani<'t verha usuip;it 1 iminis irj 'cit. Tiluluin cjusJcm profcram, magis
cliroiiologiis Cassinensls Leo Ostieiisis, creJitus ab iit liqiicat (|uaiilo in |irctio habcanlur apud sec;;c
crudilo Fonlaninio {l)if. \, j). I i.^S) induclor nov;c cjus homincs non sinc litleris sulfriigi:» catiiolici
vocis constitutivnis, <]uam diploma ipsiim repclli!. s(;riptoris in lemporalem Roman.c Ecclcsi;c do-
Mihi autem, nt dicam qiiod scnlio, rcdiindan ia ininationcm, quam ut coiifiitandis tot f.illaciis ve-
polins vidctur veiborum quam nova rci signilicatio. bm insislcrc, quod cssct olcuin ct operam pcrdere.
Aut cniiu simpliciter pactuin juxla illius a!vi coii- VII. « Chrisliani Giiiliclini Fraiuisci Walchii
suclndinem, aiit pactuni constitutionis vocctur, censura diplomalis, (iiiod Ludovicus Piiis imp.
soniper crit inslrnmcnlum dc compaclo rog;ilum, Aug. PasclKiii 1 ponlifici Roiiiano couccssisse ferlur.
Patrol. XCVIIl. 18
5fi5 15. CAROLI MAC.M OPi\ PAIlS I. SIX.TIO 111.
'^{»

Siimnio viro I.mlovifo Aiilonio Miiralorio iiiscri- A qxo el dtTcssil ;mno qiinrft AslfOnomus
sH|iioiiii :

pla, ct celcbcrriino Paliiviiioriim bislorico Anloiiio proseqiiiliir : Lno apostolicus gravar<;liir ad-
« (kiin
Suudino oppo:,ila. Aeceiiit diploma ipsuiii, nolatis vers» incoiimiodo, pncdia omnia, qiia; illi domocul-
leclioiiibiis Lipsi;c, ctc. > Quod si oh-
diversis. las appcUanl, cl noviter ab codem apostolico insli-
i:er scriptoris nientcm iubet agiiosccre, pauca bacc luta erant, seii ct ea qusc sibi contra jus quereban-
(!X dtMiicatione accipe suinmis extollil lauJihus
: lur direpla, nuilo judice exspeclato, diripere, et sihi
Aiinales Ilalos, qiiod inagno usui sint ad defeiiden- conali sunt reslitucre. » Qiiorum siinilia Iiabent An-
diiin tiicndumqiie « aiigustissimi noslru) Germairue nales Lauresbainenses. Quidigitiir mirum si Leoni.'*
iinpcratoris jiis in Italiam conslanli octodecim s:c- successor Sleplianiis IV, continuo post coiisecratio-
t uloriim conlirinatum, repressa adversarioriim
iisii nein piofeclus in Kranciam, de pacto confirmations
iiiipudenlia. Et inlVa » < De diploinate Liidovi-
: jurium quoriimcunque aposlolie;e sedis egit cum
(•i;>no disipiisitionem, quam Ilermanni Conringii pio principc a sc impcriali diademale re;liinilo?
summi viri inter gcntis no>;tr3e bistoricos cxeinplo IX. Mors eniin vero paulo post redilum secuta iin-
alque imilatione censiinc 89
titu'o ornatam ac pcdiinenlo fiiil quin Sl( pliinus ex archivo Latera-
ceieberrimo tuo noinini prisco inore vides conse- nensi eductis donationum onmiuiii documcntis, di-
cratam, tibi olfcro, eamque ut benignius accipias geslisque per ordinem, pictuin seu diploma nuinerifi
summopere ro;-^o te atque oblesior. » Scriptori oinuilnis absolutum coiiliceret, quod incipieiis ab
catholico immerito talein iiotarn inuri asscveranter urbe Uoina et ejus ducatu, qiiinque el viginli annis
dico. Non enirn is loquilur ciim scctariis de Ilalia ante primam Francorum regum donatioiiein sancl:o
oinni, scd dc Lalia propric dicta, seu de regno g sedi siibjectis, singula jura eliain antiquiora coiujile-
Ilaliyc, aut niavis Langobardia; licet paleslalis su- cteretur : praeterea disciprmam electionis consecr;i-
prenue partieip;'S licri Aiiguslos pcr coroiiatio- tionisqiie Romanorum pontificum contiiicrel. Q;iod
ncm Roinaiiain non asseeuUis, de eadein ciun pou- autem spalio bimeslri dierumque aliquot non poiiiil
liliciic delrimeiUo srripscril, qua de re in superiori Slcphanus, successor ejus Pascbalis pcrfecil; alfiue
dissertatione cginius. Ludovicianum vero diploma aJornala ad principcm legatione, confirmari oini:ia
supposilum putans, qoia pari modo ingenium ejus obtinuit, ut laudati scriploresconseusu afiiiniat, pr;c-
non tenuit, scriptorem p^tius parum solerlem sc cipue Aslronomus (cap. 40) ad annum 817. Tliega-
osiendit, (jaain fautorem sectariorum, ut censor nus, qui.in pii Augusli moriltus describeiidis esl to-
exisl,i'.nat, C?clerum nc juventus incaula, a scriplo- tus, bac de re silei de Stepliano aulem (c;tp. 18)
:

re tanli nominis deCepla, Ludovici;mum diploma cuin allirmavcral « Quandiu ibi erat bcatissiinus p :p (,
:

edicto seu donalione Constantini amandandum pulet, quotidie coUoquium habebant dc utilitate s;mcl:c
de illius ingenio enucleatius disserere deliberavi, Dei Ecclesiac. » Cumque Astronomus (c;;p. 59) ;ul
• Dominus apostolicus, cunctis qu;c
veritati polius litaturus quam fals:is aliorum opi- an. Sltiaddat :

niones oppiignaturus. OrJiar ab ipsis causis qua^ poposcerat impelratis, Romain rcdiit, t nuUuin rc-
pactum islud coiilirmationis p;^pcreriiiit. inanere dubiiim mihi vidctur qiiin Stephano cum Lii-
Annales Lauresbainenscs, EginharaO perpe-
VIII. dovico de paclo confirmationis convcncril, qiio;l
rani tribuli, et Fuldenses apiui Baron. el Pag. (813, postmo;lum Paschalis obliuiiil. His fi iein adjiciimt
n. 1), referunt queinadmoduin « Rom.e qiiidain pri- cbronographi duo Volturnensis etCassincnsis. Qua ii-
nioresin nccemLeonispap;e conspirantes interfuiun- vis 91 enim a!) iis tcinp;)rihus sint rcinoti; nain
lur. > Fusius rem narral Astronoinus (cap. 58) ad Vollurnensis ad aiinum pervenil 1071, Cassinensi li-
aniium procdictum « IIoc aniio, iiiquil, cursumvei'-
: cet recenlior viJealur annalisl.x^. Italo; el Cassinen-
lenle, pcrlatiim est impcralori quod Iloinanoruin aii- sis ad 1115, cum Lco Marsicanus, cpiscopus Osticu-

cpii polcntes contra Leonem apostolicum pravas sis, qui Cbroiiicon scripsit, vivere desiit neinincm :

inierint conjuraliones. Quos delractos alque convi- lamcii eru;iiloruin fugit chronographos vetustis ino-
ctos idcm apostolicus supplicio addixerit capitali, le- nuinentis insislere, cuin scrihunt de rehus qun; an:e
ge Romanorum in id conspirante. Imperalor autem sua tempord evenerunt. Yolturnensis igitur ex actis
audiens ;cgre hajc tulil, velul a primo orbis sacer- Yita3 JosuBe abbatis, qui Aquisgranensi conveiuui
dote lam severe aniinaJversa. Ideoque Birnhardum adcrat, hoic decerpsit : « Tunc quoque beatissimo
itaruc regem illiic misit, ut ipse resciens quid ve- sepe [piipe] Paschali pactnm constitutionis el conlir-
rum, quidve falsum de bac i-e rumor sparserit, per nialionis facicns, etiain propric manus et Irium lilio-
Geroldum sibi renunli:iret. Ipse autem Bernhardus rum suoru!!! signaculo illud corrohorans, pcr leg.i-
rex Roinam venit, ct qu;c visa sunt pcr niissum su- luin S. R. E. Theodoruin nomenculaloi"eui preJiclo
pradicium renuntiavit. Sedinox subseculi inissi ejus- pape transmisit in quo deccm episcopos, octo abba-
:

dem apostolici Leonis Jo.isines episc. Silv;e Candi- tes, comites quindeciin, bibliolbecarium, mansio-
d*, et Theo;lorus nomencLitor, necnon Sergius dux, n;irium et ostiariuin subscribere fccit. » Leo aui,em
Leonem ap^slolicum criininibus objcetis pui'gave- Osliensis verbis paulo aliis (1. i, c. 16) idein refert :
re. » Animadverle quod Ludovicus, non impLM-ator, 4 Hic Ludowicus pactum constiiutionis ct confirma-
ut
llb eumvocat
I^UIII yjiiyjkitKt.r^ qui
Astroiiomus,
lyj^HK' iA.'ti.i .^^..i triginli posl an-
feie ^.^^v
v..-,...v.. .^.^ lioiiis fecit —beato Petro
' - apostolo
-
k
ejusque
-J 1 vicario
L» domnoPaschali, ad instarparentum suoruin Pipini el
n-js scribens pr«properc id honoris ilii tribuit, sed
rex, ut recle eum appellat Theg.mus, pro muiiere Caroli, ct propriai maiius signaculo ac filiorum suo-
sibi commisso a patre curam gerens Rom. Ecclcsiic, ruiii illud corioborans, decein episcopos, et oclo ab-

.sciscilalum miltil n;im poalifex ipse animadverlisset bates, el comites quindecim, bibliotliecarium, man-
in reos, remqiieedoclus quicvit. iNain pontiiices in sionarium et ostiarium unuin in illo subscribere fe-
bujusmodi causis sc gei-ebaiit, ul liber Ponaiiealis cit, ct per lcgaiuin S. R. E. Tbeodorum nomencula-

(sect. 298 seq.)90 deAdriano refert « Sanclissi- :

lorem domno Paschali pap* transmisit. >
inuspraesul precibus judicum universique popuIiRo- X. Chronici Cassinensis, seu Leonis Ostiensis lesti-
mani jussit contradere antefatum Calvulum cubicula- moiiium alicui videbitur superfluere; at secus esl.
rium et pr;Tenominatos Campanos pi'yefecto Urbis, ut Leoni siquiJcm prima bujus diploinatis mentio le-
inorc hoinicidarum eos coram universo populo exa- mere iribuitur a Pagio (817, n. 7) < Leo, inquil, :

minaret. Deductique Elephanto in carcerem publi- Ostiensis scculi duodecimi initio demorluus priinus
cuin, illic coram universo populo exaininati sunt. luit, qui ejiis meminerit ideoque non multo aiitea :

Sicque ipsi Campani, sicul prius, ila et in eadem excogitata fuerat. » Fiduciam hominis! Quid igiiiir
examinaiione confjssi sunt. Calvulus vei'o, obdurans Ducangius {Gloss., verbo Signaculum) chartain Ca-
cor suum, vix confessus est ita omnia esse, qui la- roli Magni, duo regalia pnccepta Caroli Magni et
inen in eodein cai'cere crudcli morle amisit spiii- Ludovici filii; et ex chronico sancti Vincenlii de
lum. j Veruin post pi^aediclam coiijuratioiiem in Vukurno (1. ii p. 681) hoec verba profert • Pro-
,
:

Kaucium ponlificem bic icnlatur cxtramo morbo,

,
pri;c manuj cl triuin filioruni suorum signaculo illud
 , ,

n-ll COD. DIPL. — MONUM., ETC, SEU CODEX CAROLIXUS.— DlSS. DE DIPL. LUDOV. PII 008

ci»n'ol)oraii3? 1 Ostiensis, « proprlie, s

Leo siqiiulem A donaiio si exstaret, invocalioncm ipsisslmam praese-
iiiqiiit, t mamis signaculo, ac filiorum suoruni. » ferrel qnam successores omnes amplcxi fucrint.
liaque non Ostiensi liiliucn'!a esl prima nienlio (!i- Xn. Sanclam illam rempublicam , Iloinam vidc-
piomalis, sed raonastcrii Yollurneusis veluslis mo- licet ejiisque ducaliim ,
qii;im vidiimis multo anie
iuimenlis. Dum enim Cassincnsi clironico scriljcndo rcgum Francorum donalioiics juiis cssc aposlolic;c
dabat opcram, el VoUurnense moiiumenluiii el Lu- sedis, dc!,iitione scilicct popiiloruin qiii ab in.piis
dovicianum diplonia se ob cculos liabuisse dcmon- Gnccis defecerunl, loco principj Ludovicus coidir-
slrat. N.im illinc rei summam petit, variantes auleni inat. lla cnim ciim impenilore convenerat Ste-
lcctiones ex diplomate ipseniel conipingit : qnarc di- phano lY, qui auctorilate impcratoria direpMoncs
piomalis verba illa a Tibi bealo Pclio principi p)-
: ; avertcre simulque dilionis ccclesiasticai loca omiii;i
sloiorum, el per te vicario luo domno Pasciiali, » tam valido nmnimenio protegcre optabat. Rem ipsc
nionumenti Yolturnensis, quoi! 92exsci ibit, diclioni imperalor docct conceplis vcrbis « Sicut a pncac-
:

aptans, « Beato, » inquit, « Petro apo>tolo cjusque cessoribus vcslris usque iiiinc in vcstra potestate ct
vicario domno Pascbali, 5 ct conlinuo subdii, « p t- dilioue lcimislis ct di^pnsuistis. » Deinde civilaics
r.Milcs suos Pip. et Car. imitatus; » eo (piod in (;i- singulas numeranjlo rccensel tain Tuscise Roman;i;
ploinate distincle recensentur Pippini et Caroli do- qnam Campaniaj; bipcrlito cnim dividebatur duca-
naCiones. Coitera per se patent. Falliuir auicm tus, ut neminem erudiloium pr;ctcrit, in Cistiheri-
Ostiensis dum ail Ludovicuin imitaium essc pa- num et Transtiberinum. Quas civitates anlc uliaiu
rentes suos, eorum quippe «terqiie donationis (inioiis donationem juris esse apostolicoe sedis tam perspicue
se tenuerat; pncterea lam Pippinus, primus amjdi- vidiinus in lilteris Codicis Carolini, nt oliosum vi-
B deatur hic iterum id demonstrare. Satis supcrquc
ficator ecclesiaslicic ditionis, provincias et civilatcs
donavit bcato Pctro et successoribus, quam Carolus erit modo memoria repetere quod Stephanus II Pip-
paternce confirmator suam amplissimam donalioncm pino, qui in Franciam redierat {Cod. Car. ep. 6, 7,
adjecit. Ludovicus c conlrario longe lateque cxlra al. 7, 9), signiticat, Langobardos donalionem irritam

Francorum donalioncs excurrit niliilque omnino

, reddidisse, < nec unius palmi terroe spalium » sanct;e
largilur civitatum aut provinciaruin. Qiiamobrcm sedi tradiiJisse quin etiam fecisse « scamaras atque
:

simplex ca chronographi Volturnensis traditio de dcpr.Tedationes seu devastationes in civitalibus ct lo-

paclo confirmationis proeferenda est Osliensi, qui cis beati Pelri. » Riirsusque ad novam cxpeditionem
mm, juxta Pagii sententiani, primus diplomatis mc- suscipiendam illum urgeiis (//'irf., ep. 8, 9, al. 4, 6),
niinit, sed primus suis additionibus diploma dislur- dum Roma a Langobardis obsideretur « NuIIiim :

bavit. Jam vero diploma ipsuni expendi debet. inquit, augmentum nobis faclura est, polius aulcm
XL De illius tilulo jam diximus satis multa. Exor- post desolalionem totiiis nostra; provinci;c, » etc.
dium autem, seu invocatio Trinitatis, primo aspeclii Quid enim vcro desideralur clarius ad tencndum, ci-
singularis, si atiente consi lcretur, suce singularitalis vitatem Romanani cjiisque diicalum anle dcnalioncin
causam palain facit. Et vero doctissimus Mabillonius omnium priinam juris esse apostolicoe sedis? Indi-
{Dipl. I. II, c. 5) conlra Propylacum Papebrochii alieit dem nihilominus suppctit tiistimonium locupletius :
invocationes ;ievi Carolingici :In nornine Dci ct Sal- nam infra idcin [(onlifcx, « Civilatem, ait, Naniicn-
vntoris N. J. C, In nomine Domini J. C, In noniine scm quam bcato Pclio tua Chrislianitas concessit,
,

Patris et Filii et Spiritns S. Quam rcm Godefridns abstulerunt, ct aliquas civilales noslias 94
coni-
animadvertens {Cliron. Gotw. tom. I, I. 11, c. 1, p. C prchenderunt. » N;irniam videlicct ducaius Komani
117 seq.) notat varium exslitisse notuiorum styliim civilatem a CTteris secernit, ac Pippino iiigcniie rc-
in iis formulis. Prcccipue autein (c. G, p. !25i) dc iii- fcrt acceptam, quia olim invasam a Spoletano duce
vocationibus variis Henrici L « Non video, inqiiit, {Lib. Ponlif., sect. 254) priino in adventu Pippini
quare rejicienda sit in uiplom ste Henriciano Ecclc- terrilus Aistulphus regiis missis reslilucrat {Ibid.
sia; Rom. concesso, et ab em. Baron. ad aiiiiiim sect. 249, cx Cod. Rcg., Maz., Thu.)
1014, n. 7 prodiicto, forniula invocalionis In noniine XIIL x4t quia pontilici;c ditionis parfem islam Pa-
Dei oninipotentis Patris, et Filii, et Spirilus sa)iili , gius aliique conieiidunt regi;e nuiniliccnti;e dcbiiam
quam ut suspectam incusare voluit D. Frider. liaii- esse, adeoque Ludovici verba a pra-decessoribus ve-
nius in Hist. imp., part. 11, c. 0, § 10, p. 208, lil. a, stris attingerc contra constaiilem oniniiini codd. lidcni
cum tamen in pluribus Ilalicis pivcscrlim diploma-
, , non vercntur, subslituendo nostris, ila nt Pippimis
tibus, slylo haud dubie notariorum Ilalicorum, eani- ct Carolus vidcantur Romam cjiisquc diicatiim divo
dem rcperiamus. s Yiri erudilissimi observationi Pctro et cjus succ ssoribus tr.uii,.i.->sc, cp i;(! prc-
nemo, arbitror, repugnabit, quod altinet ad Aiigiisto- tiuiii crit non rationibiis, qnod fcci iii Coii. Caroiiiii
rum diplomata, quae Rom;ie fieri consueverunt, v.c illiislratioiic, scd pru|)ria coiiiin coiifessioiie coiura-
Carolo quidcm magno cxcepto, quippe donationem riuin oslciuierc. Carcliim Martcilam, qiiamvis l;im
snam in Urbe edidit. Sed de invocatione Liuioviciani nmlta de patriciatu cjus inani contciitione disputcnl.
diplomalis, ulcunque a Stcphaiio lY vel a Pascbali iiiter pr;Tcdeccssor''s Lmlovici iion rcccnscnl aiiint :

digesti in Francia tamcn coniirmali, sccus judican-

, oiiim, anno 741 morie pr;evenlum opiliilari pcricli-
dum essc videretur, nisi apud Baronium (811, 11. i-i) 5) tanli Ecclcsi;(! non poiuise. Quin eliam lalcnlur Ro-
testamentuin CaroIi.Magni, in Franciapariler factiini, manos pontiiiccs us(pic ad aniium 753 in Gra;cos
occurrcret cum ista invocatione In noniine Dei om-
: Auguslos, ulcunque impios, obscquium non dcsc-
nipotentis Putris, et Filii, et Spiritns sancti. Qu;c ilcm ruisse. Scqiienii aulcm anno iii prima cxpeiiilioiie
invenitur apud Labbeum (Concil. tom. Vll, p. I^Oi) Pippini, aiuiit Naniiam un;im ex ducalus Romani
et proecipue apud 93 Bollandum [Acta sanctorum civitaliiins, Francornm mctii rc.->iilu;ani esse. llaqiie
tom. II, p. 887 ) qiii sancti Caroli Magni Viiaiii c\ quciiicuiiqiic imaginciitiir ducatiis Romaiii, ciijirs ca-
Eginhardi duolms Codd. niss. Ojitim.e noi;c, cum put Roma, fuissc doininnm, diiio isia, coriimdcn»
qiiinque aliis mss. mclioribusque edilionibus collalis confcssionc, antcquam ddiiatio Pip|)iiii;ina sinim soi-
prolerl, hoc tantum discriminc quod in omnibus lc- tirctur cflcctiim, suo princijii subdcliaiur. Qiiis aii-
gilur :In noniine Domini Dci omnip., ctc, iit in L 1- tcm islc cssct, Pippinus iJcm {Cod. Car. rp. 15, al.
doviciano apographo Adrian;c molis, ct in dipiomatis 56) Romanis tcsl;itus erat unico past siiiim doiiiiiio-
Ottonis et Henrici cod. Albiniani juxta eoruin aulo- ncm aiino, (piod Romani ipsi nos cdocciit in liltcris,
grapha. Unde inferri luto potcst privilegia Carolin- qiias regiis rcponunt « Circa bcatissimuin, inqiiiiiut,
:

giorum omnia sancto Petro et successoribus con- ct coangeliciim spiritalcm paticm vcslrum a Dco de- -
cessa invocalionem istam pryesctulissc, qnain ct Otlo crctum domiiiuin nostriim Paulum suiiimum ponti-
,

et llenricus fiicrunt imilati, stylo scilicet scriniario- ficcin. B Qu iinohrcm pnrdctfssorcs i't\sfri Liidoviciani
rum sanctre sedis, qiiorum erat ex arcbivi momimcn- (lil)lomalis antc donationcni pcr annos 25 fiu^raiii
lis ista canlicere. Nullusque dnbilo qiiin Pippiai (Jivgoiins III, Zachiirias, Stcphanus 11, ct post dona~
r,j» n. rAROM MAf.NI OPP. PARS .. ^ECirO 11?. m
itontMn Patilus I , IH et Atlri.inns. Namque
Stt^pli.iniis A reddil;c iiiveniiinlur. At Carolus, Langobardoriim
iisiiein fatentilins, tinoil nfgare non possunt, Pippi- rege Dcsiderio capit», t;orumqne regno siibaclo, inte-
iiiana donatio t^xaroliatus oi PtMilapolis finibus ctm- gram sancUe sedi tlonationein vinslicavil. Rci testes
cludebatur, do Adriano eo leni et successorc Leone III sunt Cod. Car. cpislolye duac (51, 53, al. 54, 52),
ne hlscerc quideni audcnt lametsi alia via principa-
: pancos post mcnses a Caroli recessu dat;c , queis
lum eiudere aliquis corum pericliietur, quod nbcr- Adrianiis regi nunliat Lconis archiep. Ravennalis
rime demonslravi in notis ad Codicein Carolinum. invasionem Faventia:, Jmola', Ferrari(V, Bononia\
Quare igitnr Gratiano adh.Trere maliiil, qui prinuis necnon Adria^, seu Cabetli, in qua comitem consli-
posuit nostris, quam constanti codicnm testimonio tiicral dominicum sibi a Caiolo commendaluin in
suaeque ipsorum confessioni non diflicile c;iplu cst
, : fcclesia sanrli Petri adeoque omnes civilatcs JEm\-
;

nesciunt quid dicunt. \\x a Romana Ecclesia possessas esse certo constat.
35 ^I^- Lndoviciani diplomalis caput allcnim De qiiatuor autem Penlapolensibus quin perinile
Pippini donationem ipsain exhibet, non qualem Ca- esset, omne amovent dubiiim cedem litlerse, quippe
risiaci factam esse di.vimus anno loi, et a Pippini utramque Peiitapolim nb Arimino usque Eu-
qiiilius
duobus filiis Carolo et Carolomanno confirmatam, gubium in Ude apostolicai sedis persislcre signillca-
sed qiialem Cart)lus Magnus Romie confirmavit anno tur. Praiterea territoriiim seu oppidum \alvense
774.. Prior scilicet in arcbivo Ecclesiac Lateranensis confugium fuisse quinque Caroli legatis in Bene-
diligentissime cuslotiiebatnr, cum viginti post annos ventana commolione, ex aliis lilleris (90, al. 92)
seu 774 Carolus veniens Romam < promissionem quae liquet.
in Francia in loco qui vocatur Carisiacus facta cst, |. XVI. .^miliam, inqiiies, inter civitates reliijuas
complacuerunt illi, et ejus judici- ** nominari non viileo in Cod. Carolino, quae continuo
sibi relegi fecisset,
bus omiiia qiuc ib'dem erant adiiexa, > ut est in libro post Ravennain occurrit in diplomate. Ejusdem vcro
Pontilicali (sect.518), qnam uliqiie « propria sua et in huidalis epislolis el alibi comperio mentionem
tnanu ipse Chrislianissimus Francorum rex eam fieri, uti Quare arbitror chorographum
provincise.
corroboraiis , universos episcopos, abbates, duces vehementer allucinatum esse, ubi
Ilaliie metlii aivi
etiam el graphones in ea ascribi fecit. Quam prius provinciam in civitatem convertere primus omnium
super altare beali Petri et poslmodum inlus in
, est ausus. Nec falleris decepius et ego olim cum
:

sancta ejns confessione ponentes, lain ipse Franco- aliis opinionem istam sum amplexus. Quidni aulein?
rum rex quam ejus jtidices, beato Petro et ejus vi- Exarchatiim angustioribus terminari limilibus vide-
cario sanclissimo Adriano pap;c, sacramento sese bam tempore Langobardorum quam Romaiiorum
omnia conservaluros quje in eadem donalione con- reipublicac, .^miliamque provinciam bipertito divi-
tinentur, promilientes, tradiderunt, » ut legebat suo sam usque ad Bononiae lerritorium Italici regni par-
levo Albiniis, parvoque cuin discrimine habent omnes tem facere, inde vero exarchatum incipere. Nihiio
codd. tum editi, lum mss. Donatio lam solemniter, tamen minus yEmiliam absolute concedi aposlolic*
tam sancle conlirniala a Carolo qiiani Adrianus iion sedi comperiebam in hoc diploinate, qiiod legilimuiu
semel, nec iiijuria oblationem et holocaustum appel- esse tot viris doctissimis visum erat : hisce in an-
lat in lillcris, nequidquam alibi quaritur, uno in gusiiis quid facerem ? Singularis alque anlea inau-
Ludoviciano diplomate exstal inlegra. Diligentissi- dita doctrina emergit chorographi, optimis, ut primo
mus veterum monumenlorum colleclor Franciscus aspectu videntur, ralionil)us provinci;c nomen aii-
Blanchinus ex Cotl. Farnesiano celcberrimo eani se G ferentis iEmiliae in 97
exarchatu, in ejus senteii-
oplinio pubiico edidisse piitat in lucem (Anast. tiam ivi pedibus. Postea vero ad jura sancta^ sedis
toin. U, p. 57). rSam preliosi illius codicis ?cquus vindicanda me scrio verleiis, neque ullas opiniones
a;stimator, cum suo tempore Parmam Iranslalus hominum admiltens quae cum certis annalium mo-
esset una cum Farnesiana bibliotheca, eo se conlu- numentis pugnarent , tenui chorographum istiiin
lit semel et iterum, specimenque characteris uncialis, annalistse Italo acceptissimum, ul in aliis mullis, iia
aetatem codicis Carolo Magno supparem designantis in detrahendo provincise honorem ./Emilise vehemeii-
excipiens, quod Holstenius et Schclstratius neglexe- ter allucinatum esse. Non enim de sua condilione
rant, dum codex erat Romsc, locnm ilUim totiim provincia ista excidit, quod patet ex provinciarum
descripsit quem attiili, ubi de Stephani II epistolis ecclesiasticarum divisione, scd civili in adniinistra-
agebam, tanquam Pippinianae donalionis monimen- tione anguslior esse coepit. Quandoquidem In exar-
tum. chatu .^niiliae nomen retinuit, in regno autem Ilali;i^
XV. At virum dociissimum decepit libri Ponlifi- pr;Bclaruin istutl regni nomen provinciale illud ab-
calis enarratio. Quamvis eniin ibidem referatur sorbuit. Quin eliam ipso in exarchatu exorta Penla-
quemadmodum Pippinus, ratum Iiabens quidquid polis duplex, ^flniiliam coarctavit : adeoque tres in
Carisiaci suo diplomale concesseral divo Pelro et exarchatu provinci;^; esse coeperunt, -(Emilia vide-
ejus successoribus, novo diplomate anterius illud licet, Penlapolis marilima, et Pentapolis mediter-
roboravit, addito eliam Comaclo lamcn civitates : ranea.
ibi tanlHin recensenlur quarum possessionem F^ulra- XVII. Qu« ut vera sint, Fulradus possessionem
dus Pippini missus iniil clavesque Roinam detulit. p initurus civitatum Pentapoleos et Emilie, ut est in
Quapropter decem civitales deesse compertum erit cod. Farnesiano, in exarchatum est progressus, t et
iik libro Pontificali quae omnes in Ludoviciano
,
ipsas clabes tam Rabennantium urbis quaque divcr-
diplomate reperiuntur, pnclcr Narniam ducatus Ro- sarum cibitatum ipsius Rabennantium exarchalus 1
luani civitatem, cnjus quoqiie possessionem inierat Roraam delulit. Civilates ipsK enumeranlur in co-
Fulradus, tametsi postliminio reileunteiii ad QQ dice, nullo habito discriinine provinciarum exarcha-
sanct?c scdis ditionem veterem a donatione secrcve- lus. Adrianus aiitem nunlians Carolo archiepiscopi
ral q^iare Ludovicus recte inter civitates Roniani
: Leonis iiivasionein {Cod. Car. ep. 51, al.Si) illuiii in-
tlucalus eam recenset. Eadeiii vero Pippiana donatio vasisse ait « civitates.^Emiiise >, deinde Pcntapolenses
integra tam exacle, tantaque cum tiisiinctionc re- ad defectionem sollicitasse; hos autem constantes
censelur in diplomate, ut mirum sit cur erndi.i tluo perinansisse in sanctre setiis obsequio , 1 quemadmo-
recentiores vel hinc a suspicando de sinceriiateejus tium exstiteriint sub nostro prsedecessore domnoSte-
non sint absterriti. Enim vero tiuanquam solam Pip- phano papa, cui sa. rec. genitor tuiis simulque el
pini donalionem referat, tamen eamdem non soli pncclara exccllentia tua ipsum exarchatum sub jure
Pippino ascribit, sed Carolum ejusdem participem beali Petri permaneiidum tradidit. » Pari modo ia
facit. Etenim viginti illis annis, qui donationem Pip- alta epislola (cp. 53, al. 512) provincias separalim re-
pinianam secuti, primum Caroli adventuin in urbcm ccnset, perspicue docens Ravennates populosque in
pnecessere, decem eae civitales, quarum possessio a provincia .4£milia exlstentes a Pentapolensibus tlistin-
Langobardis tradi nolnit, seepe promissic, nunqiiam ctos esse 1 NuIUim ex Ravinianis vel .^milia ; » iiule
:
5&1 COD. DIPL.— MONmi., ETC, SEU COD. CAROLINUS. — DISS. DE DIPL. LUDOV. PIL 562
Pentapolensiuin fulem commendat. Quamobrem me A inde per Padum fluvium lermino currente usque ad
pudet chorograplio adhiijuisse fidcni liac in re, lesli fines Regensium, et ipsam Rcgium, et Civilatoii»
luensque ^milicC honorem pristinum , auctoritate Novam, atque Mulinam usque ad lerminos sancli
diplomatis ilium confirmo. Ludovicus igilur donatio- Petri. Has civilales cum suburbanis, et territoriis
iiem Pippini avi sui, a genilore Carolo instauratara suis,atque comitatibus, qua; ad ipsas pertinent et ,

confirmans, ipsissimam illam recitat videlicel Ra- ; quidquid inde Romam pergenti ad Isevam respicil,
vennam caput et melropolim totius oxarchatus et : de regno quod Pippinus habuii , una cum ducalu
Emiliam, unam ex proviiiciis exarchatus, civitates Spolelano, hanc portionem sicut praediximus acci- , ,

singulas numerando recensens, ne cui provinciam piat Carolus. Quidquid autem a prsedictis civilatibus,
istam latius extenderc in mentem veniat. Deinde aliam vel coinilatibus Romam eunli ad dexteram jacet de
subjicit, simul el Pentapotim (qua^ Pippini tempore prajdicto regno, id est porlionem quae remansil de
nondum in duas provincias dividcbatur, unde magis regione Transpadana una cuin ducatu Tuscano, us-
magisque sincerilas donalionis agnoscilur) simileui- que ad mare australe, et usque ad provinciam Lu- ,

que in modum enumerat provinci* illius civilatcs, dewicus ad augmenlum sui regni sortiatur. > Yidcs
utrobique territoria, 98
oppida, finesque ad easper- cum lerrilorio Mutinensi Italia; rcgnuni lerminari,
tinenles subjungens idque adeo perspicue ac dis-
: quia Bononiense territorium ut hodie, Mutinensi ,

tincte, ut iidem illi fines quos ecclesiastica ditio ho- erat finitimum. Vides insuper divisionem istam de-
dieque habet, quibusve a Mutinensi ducatu ^niilia signatam per fines, ab ingressu Italiie usque Muti-
dividitur, describanlur nam indeque non modicam illam Ilaliai seu Lan-
:

XVHI. Hanc sane provinciam scriptores magis ce- jj

gobardia; partem, quse ad lajvam vcnientis Romam
lebres ssculi sexti decinii contra oinnium veterum protenditur, ubi nunc Venetai reip. amplissima domi-
nionumenlorum fidem, juxta Romanae reip. tempora natio esl, una cum ducatu Spoleiano, qtti, licct bealo
latissime extenilunt. lis vero lum quia ecclesiasticse Petro et successoribus oblatus, ad jus suprcmuni
provinciifi rationein habuere, tum quia illorum a^las imperatoris pertinebat ut infra planum fiet , aug-
,

[larum illustris id ferebat, veiiia videlur aliqua ad- mentum fore regni Caroli. Parteni vero alteram
libenda. Secus est de nostri ;evi scriptorii)us, qui- Ludovico destinatam nihil melius explanat, quam de-
bus Codiccm Carolinum et diploma Ludovicianum signatio alia per fines ecclesiasticae dominalionis ,
excidisse expediebat , quam, pniediclorum vesligiis quae diplomate Oltoniscontinetur; ipsique Carolo tri-
insislendo, ulriusque monumeiiti assertores fieri. De buitur tum in eodem diplomate, lum in libro l'onti-
amplificatione exarchatus, seu de civilatibus , quas ficali, estque hujusmodi : « A Lunis cum insubi cor-
donalioniFrancorum regum adjiciunt, alibi dicendum sica deinde in Suriano, deinde in montc Bardonis,
,

erit. Hoc autem loco pncleriri non debet ex iis una, deinde in Berceto, exinde in Parma, deinde in Regia,
quam donationi eidem eripiunt. Ea scilicet est Bo- exinde in Mantua, atque in Monte Silicis, alque pro-
bium, hodie Sassina, aliquanto magis australis Ca:;- vincia Venetiarttm et Istria > De qua iterum sernio ;

sena, qiiam diploma omnium primam enumerat; Co- crit in notis ad Ollonianum diploma. Interea Trans-
dex Carol. (ep.51, 53, al.54, 52) Ca^senae proximam padanam Ludovici porlionem Italici rcgni asseqtiere;
nominat; etFarnesianuscodex intertlastellum sancti modo designatos fines non intelligas moenia ipsa ur-
Marini et Urbinum recenset: antiqua iEmilioe civi- bium nominatartim scd cujusque terrilorii extre-
,

tas, ctijus episcopusquinto sjcculo exeunte intererat mum prajterea Tusciae ducatum accipias, pcrinde
:

conciliis Syinmachi (Labh. Cohc.I. IV, p. 1367-1376) C ac Spoletanum, supremi juris impcraloris, lainetsi
et in libro censuum Albiniani codicis Bobiensis epi- apostolicae sedi oblatus essei quare C '" ^u- ; 100
scopalus cum tribus monasteriis inler Foroliviensem jus ditioiie includitur, et Ludovici portioni adjun-
et Populiensem locatus visitur. Praeterquam quod ex gitiir. Ilactenus de donatione integra Pippini a C;i-
quinquaginla pagis Sassinaesubjeclis qualuor Bobia- ralo Magno ejus filio confirmata Romae ante sa- ,

niim comilalum efliciunt, ut animadvertit Ughelliis

, eralissimilm corpus principis aposlolorum , aunc.
(//. sac. tom. II, p. 65-2). Hanc vero nobilem, et an- 774. Veniendiim motlo est ad C;iroli ejusdein do-
tiquain civitalem ^miliie Pippinian;e donaiioni eri- nationes.
pientes, Bobiitm oppiduni monasterio sancti Colum- XX. Princeps hic magnus pietate in Deum, nec-
bani celebre in Insui)ria substituunt, episcopali scde non obseqitio, amore ac liberalitate in Petrum, qua-
donatum a Benedicto VIII, siib inilia saeculi xi (Dit- tcr omnino, ul in Cod. Carolino csl diclum, Roinam
inar. ap. Bar., 1014, n, 4; Ughell. , Mabill. aliique venit, annis vidclicet 774, 781, 787 el 800. In primo
plures). Quam reete extra limiles .45miliae lalissiine advenlu, praiter instaurationem pr;edictam patern;T5
sumptae petatur isla civitas, lectoris judicium csto. donalionis ante illius aposloli bealissinios ciiiercs ,

Equidem video impossibilia disputationis aestu nar- Tiisciam Langobardicam seu polius cjus parlem,
,

rari nam Fulradus Pippini missus, qui Bobii utcae-

: nam lota olim Langobardica diccbatur, quamvis a
terarum civitalum, possessionem iniit, cerle in lon- recentioribus Regalis nomen sit induclum, largiltis
ginquas adeo regioiies non est profectus. Cumque est {Cod. Car. lom. l, p. 297, Z^\) in allero tcrri- :

haheampro ceriosuccessoresomnes divi Petri Adria torium Sabinense integrum [Ib. 585, 415) in terlio :

ni verbis {Cod. Car. ep. 71, al. 56) protestari « Tc- :

p sex civitates ducatus Beneventani {Ib. 475 seqq.).
stem eniin invoco Deum, quia nullorum fines irratio- Quid iu qiiarlo tradidciit ob veniam pcccatorum et
nabiliter appelo » fidenter dico Bobiuin insubriie
; pro mercede anima; ut scinper lain ipse tiiiain paler
,

nunquam fuisse juris sanctae sedis. De civilatibus eJHS fecerant {Ibid., 228, .525, 330, 353, 541,584),
quas exarchalui adjungunt,
aliis, secus esse fateor : in Cod. Car. noii habclur, quippe novcni ante annis
non quia Pippiniana vel Carolina in donatione conli- collccto; sed Corsicam, Saidiniam et Siciliam do-
nerenlur, quod aflirmare ;ieque falsuin est, ac Bobiiiin nasse vidctiir, luin quia Corsic;e menlio occurrit in
ex Insubria in Flaminiam traducere, sancUrquc sedi iilleris Lconis ill ad Caroliiin imperalorem, tum quia
nullo auctore vindicare sed quia ex ; alio capile 99 Egiiihardus fidem facit, Carolum non recessisse ab
ad apostolicae sedis ditionem omninopertinent, ut suo Urbe indonaia sancla sede, lum denique quia Codex
loco ostendam. Interim tit firinius conslet de eccle- Carolinus, donalionuin teslis oinni exceplionemajor,
siasticae ditionis finibus, pauca subdam ex Caroli di- allissimo hasce insiilas sdenlio pnelerit. Qitam-
visione regnorum inter Ludovicum, Pippinum et Ca- obrein ante annum 791 cst cerlo cerlius, earumnul-
rolum Pippino enim dedlt Ilaliam, quai et Lan-
filios. lain sancKT sedi donalain csse. Quidiii igilur anno
^obardia dicitur, inter Iralres dividendam, si foite oclingcnlcsiiiio, ctim per imperiale diadema suprema^
lis praemorerelur licet alibi (toin. l, pag. 298 se(|.)
: pontificia; polesl;ilis (oiisois a sanclo Leone tcrlio
cadem ad rem aliam allatafucriiil. iaclus fiiei;it? Id lamcii niillo vclcri mouumenlo
XIX. « Ab ingressu Italiicper Aitgustam civitatcm coidirmari lalcor, luaMciqiKnii Ludoviciano diplo-
accipiat CaroJus Eborejani, Vercellas , Papiam cl matc ; ila iil diu adh;csciitu IkUilio, .Mabillonio ac
tm li. CAUOLI MAGM OrP. I'Ai;s I. SKCTIO IH. SJJl

Leblanco inlerpolalum alicabi privilogiuin sou di- A ab aliis el ab eorum peslifc>ra liberclur cl
niaiilia
ploma islutl puianiibus. Cuin vero accuralius illuil sficiiia reddatiir, atqiie oinnia proprielatis siia; per-
expendens, Sardiniye duntaxal et Siciliie donationoin cipiat ; unde pro aiiima; vestra; salute inlefessa lu-
in incerlo versari cognoverim, islorum opinioniMn iniiiarionim coiicinnatio I)ei Ecclesiis p;rinaneat,
continuo poslbabeiulam deliberavi IJaronii ca^tero- et esiiries paiiperum cgenorum vcl peregrinoruin
rnmque doctissiniorum bominum sententiae, (|uam resecetiir. »Tcrlio loco Neapolitanum patrimoniiim
Grolius, Hollomannus et Basnagius amplcxi sunl. Kt conrniiiatiir, quo.l ;eque ac Calabritanum injuslede-
sane jura sanctic sedis in Siciliam minus dubia erant, liiiebalur a Cnecis, queinadinodum Bcneventa:uim
iit late diximus in pniecedcnti dissertatione Otto ; a Benevenlanis, qiii Gi';ecis quam sanct;e se.li aiiii-
Magnus inter jura ccetera istud vindicat sanctai sedi, ciorcs erant tiinc temporis. Longum esset patrimo-
ut videbimus in sequenli ; el sanclus Menricus no;i nii bujiis bisloriam persequi, quam repetere poles
ino lo imitatur Ottonem, sed Ludovici diploma ratum cx Cod. Carolino (pag. 495). Id satis modo erit in-
liahet, nequidiiuam se lorquentibus qui falsas opi- nuero quod Adrianiis TariMcinam poiitiliciis milili-
nioiies suas ruere moleste lerunt. At de insulis is;is bus subegit, qiiain retincbat loco ejus palrimonii.
nibil lemere aifirmandum est. Qaamobrem earum Cajeta qiioque eadein de causi cxpugnala, sexque
(lonalionem minime d-.ibiam esse, teinpus autem do- civiialiljiis Canipani;e poslinodiini donalis ;i Carolo,
iialionis incertum anirnio. dilio sanct;c sedis ea in parte dilatala, unius Nea-
101 XXI. De cseleris Caroli Magni donationibiis, politani palrimonii causa, ({iianli illud cssct, oslen-
iieactum asere videar, nibil adjungendun reor iis dunt. Huc tamen non spoclal magnorum triiiiii pa-
qu;« uberriine sunt allata in cominentalione prajvia j}
trimoniorum bisloria. SeJ Sicili;e donationcin (|u;;n-
ad Adriani epislo'as. Illud nihilominus praiteriie docunque factam a Carolo, et a Ludovico conlirm;i-
iion debeo quod Sabinense palrinioninm seu lerriio- tam probabiliorem eniciunt. Pryecipue vero annalistae
rium in Ludoviciano diplomate idcirco ponitur con- Uali aniinadversionein inopportunam. ne audaciaj
linuo post Pippinianam donationem, quia regionum plenam dicain, declaranl.
situs ralio baberi maluit quam temporis. Ca;teruai XXIII. Antiquiis bic poiitifici^c dominalionis ceinu-
piimum omnium Tusciae Langobardic;e civitates, lus (an. 1059) piodiisse ail per s;i;culum xi diploina
una cuni ducatibus Tuscia; ct Spolati, a Carolo do- istucl cuin acldiiionibus, ubi agiliir d<; Benevenlo,
iialas esse li lem f;iciunt cpislol;e Codicis Carolini Calabria, Sicilia aliisque regionibus, pro rebus
(lalse oiiines ante annum 781, in qiiibus et civitalum, qu;« tum temporis maxime sanctoe scdis intererant,
el ducaluuin aperta mentio est. Altera donatio, ler- non pro earumdem slalu praicedenlibus s;eculis.
ritorii videlicet Sabinensis, naquaquam facla fuit Id vero persuadcbit ignaro vulgo, et Walcbio, secl:«-
.inte annum 781, cum Carolomannus Roina; bapti- que ejus hoininibus (Pra;f. pag. iv), ain;alislam lla-
r.atus appellalusque ab Adriano faustissiino Pippini lum esse « aniiquitalis reruinquegeslarum Ibesau-
noinine, compatris cognomcntura pareniibus acqui- rum, ac pniccipuum nostri a;vi ornamentum : » at
sivil. Id singiilare iii boc diplomate percipitur quod viris vera eriiditione pra;stantibus ac pontiliciu; bi-
Itheiius et iVlaghiarius abbates controversiain om- storiae gnaris, leges omnes bistorico pr;escrip;;e re-
iiem inter sanctam sedem et Realinos sustulerunt pente violari videbuntur. Nonne enim falsitas, au-
conslitutis finibus bos Sabinense lerrito-
inter et dacia, simultas inde emicant? Co licis Carol ni
lium p)St aniium 78i: lioc eniin anno Masinarius nionnmenta certa annalistam menliri fi;iein faciunt:
siiccessit Fulrado abhali Dionysiano, per inensein C Nicolaus II, suorum pra;decessorum vesligiis insi
Jiilium. Qu;« res inveniri non polerat in epist. Cod stens, injuriam sibi temerc illatain repellil anna- :

Car. 71, 7->, 75, al. 70, 68, 56, 76, 78),
(G7, 68, les ipsi hujusmodi rebus in pontificiam dominalio-
ulp;)te omnibus dalis antequam Maginarius abbas nem identi;lem respersi simullatem nianifcstant. .\t
IiL'ret Ildegarde eiiim supersiite omnes data; fue-
: enim vero lubet concedere, in pacto confirmalionis
rnnl, quoe anno 785 diem siipremum obiil. Tertia seu priviicgio Siciliani fuisse insertara a Sl;'phaiio
;iutem donatio sex civitalum Campania; postremo IV 103 '•^^^
^l^^ successore sancto Paschali I Do-
loco recte constituilur ad annuin quippe pertinet
: nationi Carolina;, quippe qua; seniel, iteruin ac ler-
787, cuni Caroliis Bcneventanis ad oflicium revoc;^- tio, quin eliam quarlo facta, novis scmper regioni-
lis, secumque abduclo Grimoaldo cum aliis duode- bus expressis, coujungenda simul erat in eo pacto
cim Arichi:n Grimoaldi palrem Bene-
obsidibus, confirmationis : num Siciili patrimonii ininuj cerla
veiitanorum ducem, regioneinque illam omnein suai erant prisca jura quain Beneventani, utriusque Ca-
suhjecit potesla;i. labriae ac Neapolitani ? Quid igitur Stephanus II an.
XXII. Absolula avil;c palern;Bque donationis re- 756, iisdem in Utleris queis Pippino gratias agit de
cenisione, una cum ulraque conbrmal p;>.trimonia adepta civitalum exarchatui possessione, ul nuper
jiiris quiijem sancta; si'dis, at non utique ab eadeni aiebam, patrimonia Calabrilanum et Sicuhiin noniiue
posse>sis. Bi;nevenlani;m l.co principe numerat, vroprielaiis suai aposiolicae seai vindicanda eidera
«piod Adrianus (Cod. Cnr. cp. 59, al. 49) Carolo regi p^rsuadet ? Quid Adrianus teslatur Carolo anno
tcstabatur, diversos iniperatores, patricios eiiani
« 794 (Concil. tom. \TII, p. 905) se Orienlalem Aug.
et alios limentss, pio eo um auisnye nicrcede
Deum D pro ha;retica habituruni, nisi cum episcoporura con-
(;t veMia delicJorum, iii pirlibus Tuscia;, Spolcto secrationibus pra;dicta piitrimonia reddiderit, ut su-
s;u Bcnevenlo » largilos essc apostulic;e sedi. El pra in pra;cedenti dissertalione, nura. 10, dictuia
;diquot anle aniios Stipiianus III niulla laude pio- iuit ? « Seu de patriinoniis ileruin increpantes com-
scitus erat Itherlum, B 'r:rad;e el Caioli legatum, inonemus, ut si noluerit ea sanclLe nostro; U. Eccle-
(| lod 4 illico in parlcs Benevenlani profeclus est sia; restituere, ha;ieticiira eum pro hujusinodi erroris
(iiicaliis, pro recolligeiulo illis in parlibiis patrimo- perseverantia esse dccernemus. > De ininoribus c*-
nio {Ibid., cp. 46, al. 44). Sequitur C;ilabritaiiiif!!, leris again in iiolis.
cui non adjang t Siculiii:), quia totam insulain paiilo XXIV. Qua; cum ita sint, illud animadvertenduin
s;'pra iii C;uoli confirmavcrat. De lioc
Uonatioiie subit, lanlam essehujiis diplomatis smeerilalis viin,
liatrimonio satis isiiiltis (\nx dicta sunt, aiSjungi oi;i- ui aiinalisia idcm, qui an. 817 snpposilura illud dc-
niiio de!;et, Slephanuui II usque ab aniio 756, 102 pinxit, anno 1059 interpolalura tantummodo fuissi?
duiii Pippino agi'bat gralias [Cod.Car. ep. II, al. 8), contendat. Ego vero, ni fallor, levitatein secund;p
de exarchatus piisse.^sioiie inita per Fulr;uiuin, serio biijus opinionis susdcque habendam ostendi. Reslal
ogisse cum eodem rege « inspiralus, inquil, a Deo,
: niodo ut pra;cipuas rationes cur palrimonia lanluin
el ejus principe aposiolorum beato Petro, ita dispo- utriusque Siciliai nominalim confirmentur, pra;ter-
uerejubeas de parle Gra;coruin, ut fides sancla ca- missis cseteris, conipendiario sermone aniplectar, ut
tiioUca el apostolica per le irtegiaet inconcussa p(;r inagis magisque conslet de legitiina auctorilate dipio-
le luaiieat ia xlcrnum, cl sancla Dei Ecclcbia. bicut uulis. Syracusanum el Pauormitanum auiplissiuia
 i ,

oU3 COD. DIPL. — MO-NUM., ETC, SEU COD. C.\ROLINUS. — DISS. DE DIPL. LUDOV. PlL '6{\C>

illa |>alrlinonia Gregorii Magni epistolis celebralis- A admoduni diversa in iis dcprehenditiir. Pliircs qnipp
'" "' '

sima, aliiiuando SiciliiB et postea Siculi unius

(ju;iB diices
' alii
''
aliarum civilalum
" "
'
inveiiiuiiliir,
' '
Chisuius,
' "

vocabulo apud vcleres appellantur Siciiiic totius , Florentimis, Lucensis. {Cod. Car. ep. 55, al. 00,
conrtrmalione, perinde ac patriinoiiium Sardinise, 80, al. Gi; 50, al. 55) qiii tum rei fidem faciiint
hujus itein insulye confirmatione, in diplomate re- tum leves eorum conatus eludunt qui Tuscise me-
oensita, cuincautum abunde esset Roman;ie Ecclesi;c tropolim expiscaniur id temporis. CaHerum lam
juribus ea recensione, iiiter patriinonia reliqiia nou Spolelanus ducatus, qui uni comniittebatur, quam
Hiemorantur. Secus cst de utriusque Calabriae et Tuscanus, qiiem plures duces administrabant a ,

Neapolitano, sitis videlicet in regionibus Grrccorum Carol oblati divo Petro et successoribus, singularia
)

adhucpotestatisubditis, utSicilia. Calabritani aulem, siiiit diplomatis Ludovicianiadjuncta, quse non moiio

ut pote nimiuin remoli, eanidem raiionem esse ha- sinceruin id declarant,^ scd supiemam in reliquis ili-
bilain vidimus ac Siciliiie, lum ab Stephano U, tum lioiiibus donnnationem pontificiam locupletissime le-
ab Adriano : at de Neapolitano, qui Gntcis eripi a slantur.
rege Langobardorum per Bciieventanos sibi subditos XXVL Enimvero dominii lanlum ulifis concessio ;

poterat, Pippinus ipse multo antea ren» habiieral; pr.Tceptum, seu diploma pontificium quo ipsi obla-
quare Paulus I aiino 76G gratias eilem egerat, ([uod lori Carolo utorque ducatus restituitur; ac perspicua
jussisset Desiderium « regcin Neapolilanos ac C;;je- declaratio suprcmi juris Carolo eidem reservali, sin-
lanos constringere ob restituenda patrimonia p;o- cerit;itis adeo manifesta sunt indicia, ut probalioneni
tectori vesiro bealo Petro ill cNeapoli siia {Cod.Car quamcunque aliam rejiciani. Prieterea horum com-
ep. 40, al 26). Et Adrianus anno 780 {Ibid., ep. 65, jj
plexi seu extrema illa clausula : « Salva seniper
,

al. 64) 104 sublesl;c fnlei Neapolitanorum admonet super eusdem ducalus noslia in omiiibus domina^
Carolum, quod pacta conventa servare noluerint, ac tioiie, et illorum ad noslram p;irtem subjcciione
restiluere detrectaverint « patrimonium beati Petri duo niinus dubia suppedit t ^irgumcnta 1. Vcctig;t- •

apostoli, qui ibidem iii Neapoli ponilur. s BenevGn- lia omiiia horuin diicatuum confirmari sancto Peiro
tani demuin pitrimonii, lametsi in Gnrcorum pole- ei successoribus, quie paulo supra singillaliin cx-
stale non esset, dilficilem tainen comiitionein fuisse pressa Lieranl per C(?«s«s, pcnsiones et daliones ist ,

eli;ini anno 788 perspicue docent trin;e Codicis Ca- recte apographum niolis AdiiauLC, non donationcs,
rolini liltenc (89 seqq., al. 90, 92, 88). Quamobrem ut legit Codex scripturse vilio. 2. Et tola in ecclesia-
iil hujiis patrimoiiii, et ilioruin qn.-c iii Gra'ca pote- slica diiionehos laiitum ducatus ad supremam Roin.
state eranl, necessaria fuit Ludoviciani pacti con- pantilici; potestalem Ludovici lemporc non perti-
firmatio, ne jura sanctae sedis, qua; avus ac genitor nore. Namque imperator, ut ponlifici morem gere-
nequidquam asserere conali eranl, quid delrimenti ret, imperiaii aucloritate jura caitera ita confirmave-
acciperent, poslliminio scilicel reditura, cum Deo rai, ut in jure, principatu utque ditione sanctae sedis
optimo inaximo visum cssot. Mqiie demum evenisse persislerenl, uscjuein ftnem swcuU ; quod in sequon-
vidimus per s;ieculuin xi, ciim annalisia llaliis, inex- tibus per eadem vorba aliaque validiora significat.
ploraia penilus anliquilate, Nicolao II inurere iinpo- Neijue id quidein alia de causa nisi ut deinceps in
storis notam , monuinenlo
niillo nulla hisloriola
,
,
regionibus pcr reges Francorum donatis, ac Homa;
nullo vel dainn;ibili lesie, non cst verilus. el in ejiis duc itu pontifices supremo jure dominari
XXV. Diios hucusque li:uio-, sive, ut melius di- viderentur iinperiali auctoritate, ad reprimendam
cam, diio juris genera, qiieis dominatio ponlificia subditorum audaciam, qui majestate imporatoria ;\d
nilitur, dilucidc ac dislincle s int dcinonstrsita. Spon- eumdem fincin renovata cohiberi non potuerant ab
tanea videlicel populorum deditio, post dcfeclionein appetenda insidiis supremi principis vila, alquo Ec-
a Grscis, Komanis
ponlilicibus Boinain cjnsque dii- clesi;e pra^diis invadondis, utaiebam supia (num.8).
catum subjecit. Fnmcorum
auiein regnm Pippiiii et Qui secus putat, longe a veritate cum abire, lam
Caroli liheralitale provincias el civiiales reliquas mulla dominalionis argumenta qu;c ante reguni do-
sunt adepti, Qiuc onuiia Ludovicus Paschali ejiisque nationes-perspicua sunt in Cbdice Carolino, 106
successoribus perpeiuuni confirmat, ul in suo detineat demonslrant. Post donaliones autcm, cinn iiihil jani
jure, principdtu atque ditione. SequiliM' praedicloruin limeretur a Langobardis, Francoruiiiquc paliicialus
regum liber.ilitatis sen donationis genus aliud, de magao pncsidio csset advcrsus Gnocorum niolimi-
quo pontificibusminime convenlum erat cum regibus, na, tot fere argumenta suppetunt cx eodem Codice,
sed ipsimet sua voluntate apostolorum piincipi ejus- quot pontificum Komanorum epistoIa\ Cerliora at-
qiie successoribus concessenmt. De hujus aulem ge- que evidentiora npeti possunt brevitaiis ergo ex
neris donationihus, utpole in diplomate non exprcs- commenlalione pi;evia ad episiolas Adiiani et ex
sis, nonnihil disseremus cum ordo rerum nos diicet cpistolis 65, al. 65; 76, al. 75; 81,al.67 97, al. 85. ;

ad sancti Henrici piivilegium, iibi de voIunl;;r!is XXVIl. Id non ollocisse laudalos s;vpe duumviros
oinniuin prsedecessorum linjiis Augnsli doiiationihus (pedisequos totidom pluiosve nihil nioror) porsuadei
scrmo habebitur. Uiia hic spcct;:n,!;i cst Carolina, mihi non potesl ulriusque siiiuidein inconstahlia,
:

quae inuliles aliquot reccntiorum qiuestiones siiper nani diploma Ludovicianum modo logitiniuni, mod,)
doininii genere quo illas pontifices obtinueri:iil , D suppositum, iiiodo interpolatum dictit mt, perspioue
amandat, imo detrudil. Anno igitur 77i , cum docot, erroris quenKpie siii conscium sibi fuisse. Qui
Carolus piiinum iii Urboin veiiit, non niodo pator- autem sccus cssc polosl? Unica interpolatio prinio
n:un donalionem instauravit roboraviique, Tusci;e oblutu Irium insuhinim conlirmatio essc vidctur. Al
L;mgo!)ardicaj aljecia parle iion nu)dic;i, scd partom qu;e seipiuntur suspicioneni averiuut « ac torrito- :

;di;iiiiTusci:e, ducalus nomine a priori dislinctam riis, mariliinis littorihus, portubus ad siipr;isciipias
(huic receiitiores fecerunl noiiien Kegalis) , qua; civitatos el insulas perlinontibus. t IloruiiKiue iiilia,
scilicet continebat civitates Lioirtm, Pisam, Lucam, ubi sancta; sedis jura oinnia in unnm colliguntur:
Volalerras, Senas, Pislorium, blorenliam, Arretium, « de suprascriptis videlicct proviiiciis, urhibus, ci-
Clusium novum, siraulque Spoletanum ducatum ab , vitalibiis, oppidis, castris, viculis, insulis, lerritoriis
lialia proprie dicta sive a Langobardia utrumque
, alijuo patriiuoniis, neonoii el pensionibus alque ccn-
disjunclum, divo Potro. Quam rem lestatur
obtiiiit silius. » Ac dcmumtortio, ubi uii:i cuin praidictis
Adrianus 105 Car. cp. 56, al. 58). Anno si-
{^'Od. omnihus insulas se dofonsuriim ])olliootnr, « ut oni-
quidem 776. «Qiiia, in(|uit, ot ipsur.i Spoleliiuim du- !iia oa in illiiis diiione a:-! ntondum, ot fruoiidum, al-
catum vos praesenlaliter oncruistis prolectori vestio ;jue (lisponomluin firiniter n persevcreut. Quid? quod
bealo Pelro, prim ipi apostolorum, per nostram nie- <|uacnnque ex ( ivilate sancl;e s(;di subdita confugien-
diocrilalem , pro anim:e veslnc inercedo. v Tusci;i; los ad so homines dominalui se 3ub-
aiit ifontilicio
aulem ducatus simile quid noii snppotil e\ Cod. C;i- novas niolioiidi aniiiio, aut
lialiondi libidino, anl ros
roUni cpislolis. Condiiio taHtum ojus a Spolctano mctu pueua', se hac lanluui dc causa suscoiilnniin
5C7 n. CAU0I>1 MAGN[ OPi». PARS I. SK CTIO III. ri08

|H'omil(it, iil voiiiani iis pelat, si ievis ctilpn ; si aii- A iiiis rrat idem Stephaniis, ut pricdeccssores ejiis
leni gravis, nt sno eosiloin |)iincipi piiniendos reniit- (Jregoiius III el Zacharias fiierant, et iit Paiilus I
lat, lis lantnin cxceptis qiii aiit vini passi, anl pra;- siiccessor fraterque ejus a S. P. Q. R. Domiuns no-
polenlia aiionim civinm opj^ressi impcraloria inter- slcr u Deo decretiis appellalur in litteris ad Pippiituni
eessioiie indigeant apud ponlilicem ? Nec pnles ista regem et palriciiim Roinanoriim. Ea tanien domina-
rorlnito essc posita : non enim arcliiepiscopi Ravcn- lio iion vacahat mistura senatus populitpie Romani,
iialis Leonis audacia menlc exciderat (Cod. Car. ep. qui saerametitiim lidelitalis ponlifici, iit summo prin-
!')'i, al. 53) qni^ponlificeinscio, aiino 775 ad C:\i'oiiiin cipi, pra!Stahant; salva nihilominus lege seu jure
se conlnleral, res iiovas moiicns in exaiclialu : civili Romanorum; adeoque Rom.ponlifex tunc teni-
Adiiani exempUim oblivione delehim non fneral poris erat quidcm summus prineeps, sed minime
[Ibid., <p. Gl, al. I), qiiireos quosdam sihi sultditos ahsoliitus in repuhlica gerenda. Nec Slepbaniis IV
remitli a Carolo efllagitaverat, quemadiiioduin ipse aiitsanctus Paschalis qiiid novi moliti sunt in sena-
suhdiliim Caioli ante biennium eadeiii cx causa in lum et poptihim, cum suam ipsorum polestalem
Kranciam remiserat recentiusqne aliud cxeiriplum
: stimmam in Urhe imperiali aucloritate niti deinceps
ejus pontificis tenebalur [Ihid., ep. 97, al. 85), qui desidtsrarunt non enim id unqiiam consueveiunl
;

aniio 700 repetierat a Carolo llavennates quosdam Roinani pontifices, sed ipsissimam illam, (jua sui
ac Penlapolenses, qui ab cjus o]>edientia se siibtra- praulecessores usi fucrant, S. P. Q. R. adminislra-
liere concupiebanl. Quo exemplo Eccardus ( Rer. tione nullatenus imminuta, a Ludovico rohorari vo-
Franc. lib. xxv, cap. 38) et annalista Italtis 107 Itierunt. Verba diplomatis sunt adeo evidenlia, ut
(An. 789) moti, ingenue lassi suiil Romanum pon- g commentariis non indigeant « Sicut, inquit, a pr.-c-
:

lilicem tiinc temporis in exarchatu el Pentapoli do- doccssoril us vcslris usiine nunc in vrstra potcsialo
iniiialum essc. s Quamobicm hoc
et dilione tenuistis et disposuistis.
XXVIII. Yideo equidem non minus diluciiSa indicia ratum firmumquc cssc velim, haud novam in Pa-
essc dominaliouis in urbe Ronia quam in exarcbalu : seliali dominationem incipere, sed illani ab Aiigiisto
elenim laudata in epislola (Gl, al. 50) Adrianus iion Liidovico rohorari, quain aniios fere nonaginla S.
solum subditos sibi liomines repetit, sed puniendos P. Q. R.,ab impiis Gra'cis deliciens, propria voluii-
vepctit. Poslquam eiiiin nefaria illoruni crimina Ca- tatc amplexus erat in Gregorio III, lanqiiam capitc
rolo ipsi nola exaggeravit, bisce eum verbis depre- sancl;c reipuhlic;c, fassus([ue erat in litleris supra
catur « ut viiililer Deo vobis inspirante exsurgatis,
: laiidatis ad Pippinum regem, sine ullo proprise aii-
et misenc et flagitiosiie praesumptioiiis, ut pote (tius etoiilatis delrimenlo, quod satis superque monstra-
rex, legalem vindietam nobis de eis exercere jubea- runt sequentia tcmpora, ut in prcccedenti disscrta-
lis aul nobis eos dirigere digneris, ut omnipotens tionc palam feci.
Dcus respiciens dc excclso pro jusla vindicta a nobis XXX. In cselcris vero ditionibus ex liheralitate
eis illata, coiicedat libi, elc. t Ncc tamen miror principum profeclis solus Romanus ponlifex, nulla
qiiare in cxarehalu dominationem fateantur, al eani- senatus populique niistura absolutus princeps domi-
dem negcnt Roma^. Quancioquidem alii alio anno nahatur earum quippe domiuium uni Pelro ejusquc
:

exspeclant, Urbis donalionem fieri cum incerto do- suecessoribus concessum fuerat. Testes sunt omni
iiiinii genere. Alte enim sedit scriptorum Francico- exceplione majores Codicis Carolini epislokc plures
riim mente, Romanos poniifi.es potestatem indire- conceptis verbis id iradenlcs : a Quas bealo Pclro
clam seu leniporalem Francorum regum donationi- C pro magna anim;e vestiic mercede eontulislis, > aie-
I)iis acce|)tam referre quam opinioiiem esse omiiiiio
: bat Paulus de civilatihus Pentapolis (ep. 18, al. 15);
falsam tenemus, cum certum sciamiis, qiiinque et et alibi (ep. 40, al. 26) de ciincto cxarchatu « Ea, :

viginti annis antequam Pippinus, qui omnium primus inquit, qu;c beato Petro pollicili, et ob veniam 109
ilitionem ponliliciam aniplilicavit, exarchaius pro- vestrorum concedere studuistis delictorum, illibato
vincias .4:^miliam et Pentapolim largiretiir, Grego- ejus jiire percnniter permanenda coiiservare satagi-
riiiin Zaehaiiam, et aliquandiu Stephanum II,
III, lis. » Item (rp. 42, al. 19) Doiiationem esse factani
Rom;c ejus ducatu dominatos esse. Scriptoics
et in ait 4 Realo Petro el ejus vicario pruidecessori no-
vero alii, Inm quia falsam eamdem opinionem inibi- stro domno et germano meo sa. nc. Stephano pa-
berunt, tiini quia laudatos ponlifices non deposuisso p:c. t In camdem sententi;un Adrianus (ep. 52, al.
vident spcm conversionis Graecorum ante annuin 55) Carolum Magnum alloquitur « Qua; beato Pc-
:

753, eum saiictic sedi patrocinium qua^situm fuit ab Iro pro niagna aninia^ tu;c mercedc et a Deo pro-
coilem Stephano II in Francia, tiim demum quia leeli regni vestri slabililale. » Leonem archiep. Ra-
exarchatum duntaxal, donaluin esse a Pippino, neque veniKC accusat (ep. 55, al. 52) dicentem de if^mili;c
aliud quidpiam us(iiic ad primum Caroli adventum civitatibiis, quod veslia excellentia ipsas civilates
«

Roniain ann. 774 PippinianLe donationi esse addilnm minime bealo Pelro ct nobis concessit. » Et, quod
iiorunt, Carolo eidein (ionalioneni Urhis aseribunt nuijus, in meiitem rcvocat seqiicnli epistola, quem-
incerto anno, dominalu iiicerto, incerto auctore. admodum < eideni Dei apostolo pncsentaliter inani-
Ulriiisque generis scriplorum allucinationes Adri.mi hus tuiseanidem oHeruisli promissionem. t Ae de-
pnedecesstmimepisiolis pro(ligatas,noncslciir iteriim l) iiiqiie (ep. 59, al. 49) de patrimoniis oinnibus lo-
;iggrediar. Discrimen autem iiigens, qiiot! Urbisejus- quens : « Qiuv, ail,per diversos imperalores, patri-
qi:e ducalus dominalioni ciim reliquis apostolicic se- cios etiam etalios Detim limenles pro eoruni aninuc
ilis ditionibus inteiceilit, ad majorem Liidoviciani mereede ct venia dclictorum in parlihus Tusci;c,
(liplomatis perspicuitaten),quam fieri poleril brevius, Spolelo, seu Reitevcnto, alque Corsiea, simul et Sa-
(lemoiislraho. bmense patrimonio beato Petro apostolo, sancla;quc
XXIX. Quanquam dc suprcma pontificia domina- Dei et aposlolicas Ronuin;c Ecclesia) concessa sunt. >
lione Urhis, ae proinde ejiis ('ucatus, constel ex plu- Alia mtilla pr^terniitlo qtuc una cum islis opportune
rihus Codicis Carolini epistolis, earum tainen iiulla hic repetitis allala fueruiit in pra;cedentibus; pauea
id melius comprobat quam
ipsa (97, al. 85) qiia
illa enini hu^c discrimen illud magnum demonstrant quod
palriciatus Petri cum Caroli patriciatu comparatur : reguui donalionibus cum dominatione Urbis, ejus-
unde Eccardus 6t annalista Ilalus faleri com-
108 que ducatus intercedil. Ea propter nc Suevl quidem
pellunlur supremam eamdem dominationem in exar- Augusii, donationiim huiusmodi invasores omiiium
chatu, ut diximus. Si enim dominalio Caroli in Ui he niaxinii, Romanos imitati esse inveniunlur, qui solo
iiil aliud erat quam defensio Urbis, antequam impe- principis noinine ponlificihus relicto, lemporalein
rator fieret, el postea consortium ejusdem supremfc reipuhlic;c administralionem tempore tam diulurm»
polestalis ponlilicum, cum igitur una cum patre suo taiiique obstinatis aniinis usurparunl. Usqu(^ adeo
Fippino et Carolomanno fratie patrieius deeignatus principis apostolorum patricialus, seu defeiijio, de-
luit iii Francia a Stephano IL an. 754, Romx; domi- icniioni Augtistorum pi;evaluil!
5G9 COD. DIPL. — MONUM., ETC, SEU COD. CAROLINUS. — DISS. DE DIPL. LUDOV. PII. »70
XXXI. Absolutain quoqiie hanc dominalioiiem in A excellentiam el cunctam gentem Francorumgerimus,
exarchalu Rnennates arcliiepiscopi lurbare ausi eum ad vos repedandum cum nostris missis aposto-
sunt. Quid vero? A(Irianus(Corf. Car. ep. 51, al. 54) licis absolveremus; » Qui scilicet regi testarentur,
reiert Carolo, quemadmodum Slephanus 11 Sergium poiiiificem « in ea fide et dileclione , et charitatis
nimis sibitribuentem dejecit i Nos, inquit, excol-
: concordia, atque pi\cis fcedere, qu:e prselatus healiss.
lentissime lili, qiiemadmodum tempore donmi Ste- nie. domnus et germanus meus snnctissimus ponti-
phani papje, qui iliuc Franciam profectus est, cui fex voiiiscum confirmavit » permansurum.
et ipsum evarchatum traditum est, ita et nostris XXXIII. Ea vero disciplina eligendi et consecrandi
temporibus eum siib nostra poteslate disponere at- pontificem, postmodum ad Franciae regem legatos
que ordinare vohimus, et omnes in hoc cognoscere mittendi, qui praedictam regni et sacerdotii concor-
possuiit qualem polestatem ejus ter beatiludo in eam- diain instaurarent, adeo firma constansque est, ut
dein Raveiinanliiim urbem, et cunciuin exarchatum nullum prorsus exemplum quod illi adverselur in-
habuit, qui eliam archiepiscopum Sergiiim cxiniic venialur. Et vero ipse invasor Constantinus nonnisi
abstjilit, duin contra ejus voluntatem agcre spirilu post detestabilem electionem ordinationemque suam
superbiae nitebatiir. t Leonis aiitem pertinaciam re- {Cod. Car. ep. 45, al. 98) legatos ad regcm niisit,
pressit vila brevis; amio enim 777 e vivis exccssit, promittens se Stephani Paulique exemplo « perman -
cuni Adriano vix trieiinalem molestiam intulisset. surum in veslra charitate ac fida dilectione, alque
Posiea vero similis audacia; exempUim non
110 sincera amicilia t. Quod iteruin ac lertio repetil, ur-
reperitur. Quin etiam anno 790 idem ponlirex parem gelque sequenti epistola. Stephani 111 et Adriani
rationem habet Francorum Carolo siibjcctorum ac „ legationes et litterai post consecralionein ad reges
Ravennatium, et Pentapolensium beato Pelro ct sibi " miss.ie non exstant: sententia tamen eadem suppelit
subditorum {Cod. Car. ep. 97, al. 87) « Sicut veslri : ex aliis utriusquepontificislitteris {Ibid., ep.47, 0:2).
homines sine veslra absolutione ad iimina aposlolo- Stephanus quippe Carolo et Carolomanno fratribus.
riim neque ad nos conjungunt, ita et nostri homines i b\ vestro, ait, amore atque charitatis di!ectione
qiii ad vos venire cupiunt, cum nostra absohilione et firmiter usque ad animam et sanguinis eflusioiiem
epistola veniant. Quia sicut nos seinper vestros ho^ una ciim universo populo permanemus alque penna-
niines suscipicntes commonemus,
ut in vera fide at- nebinuis. » Et Adrianus Carolo Magno « Iii ea lidc et:

que puritale cordis eorura viribus in vestro

tolis dilectione simulque et proinissione te conUdimus
nianeant serviiio, ita et vos simili modo quicunque pernianere, in qua el nos liriui et stabilcs, quod facie
ex nostris hominibus ad vos venerint, eos omnino ad faciem pollicili sumus, Domiiio pr;csidiaiite, et
oiitestari alque cowimonere vestram regalem pruden- heato Petro principc apostolorum medianie, usque in
liamqii«sunius, utsicutgenitorvestersa.rec.domnus finem manemus. » Leonem ill, post siiam consecra-
Pippinus niagnus rex eos bealo Petro ejusque vicario lionem, Adriaiii obilum suamqne cxallaliontm nun-
concessit el demum exceilentia vestra confirmavit; tiasse, fidem faciunt Caroli regis Uttenx; apud Lab-
sicadmonereatqueobtesiarijubeamini, ut nullomodo heum {Conc. tom. VII, p. I128)per Angilbcrlum
andeant se in siipeibiam ehuionis efferre, quando ad niiss;e; qucis proteslatur se velle instaurare con-
vos properaverunt, sed potius subjecti atque huiiiiles cordiam illam sacirdotii ct regiii qu;e vigebat sub
in servilio beati Petri et noslrai praiceplionis ina- Adriano: « Sicut enim, inquit, cuin beatissimo prye-
ncant subjecti, hortamini eos quia omnino in servi-
el decessore veslr;e sanclai paternitatis pactum inii, sic
tio et dilione beali Potri ejusque sedis vicario niin- (j cum beatiludine vestra c.jusdem fidci et charitalisin-
qiiam vos subtrahemus, sed in ea fide el puritate violabile foeJus slatueie 112
desidero. » Qii* cuin
qiiam pollicili sumus heato Petro apostolo usquc in ila sint, libenter audirem a Pagio et annalisla Ilalo
fineni sieculipermanemus. n quidnam discriminis hisce in diplomalis Ludoviciani
XXXII. Jam vero planum fecisse mihi videor ciir verbis introspiciant? « Eum, quein divina inspir;»-
Ludovicus confirmans dominationem ponlilicum Ro- tione et beali Petri inlercessione omnes Romaiii uno
nianoruin iii Urbeet ejus ducalu, conditione illa ula- consilio atque concordia, sine aUqua proniissioiie, ad
tur « Sicut a pra^deccssoribus vestris usque nunc
: pontificatus ordinem elegerint, sine aliqiia ambigui-
in vestra poleslale ct ditione tenuislis et diposui- tate vel contradictione more canonico consccrari. El
stis. E
contrario ditiones « per donalionis pagi-
» duin consecratus fueiit, iegati ad nos vel ad succes-
naiii » sedi coiicessas, qiiavis coiulilionepiiKlermissa, sores no tros reges Francorum diriganlur, qui inter
pi'rspicue confirniet « Paschali suinmo pontilici et nos et illos amicitiam et chai itatem, ac pacem so-
univeisali pape ejusque succossoribus usque in cient. > Atlamen ii duumviri hinc diploma esse coni-
liuem seciili, eo modo , ut in siio delineanl juie mentitium fidenter pronuntiant quod coUigunl ex
piincipatii alque ditione. i Magiii id quidem momenti Leonis successorum iegalione et Hlleris adCaroli Ma-
erat ad sincerilatem Ludoviciani diplomatis vindican- giii filium Ludovicum Pium, al) Astionoino niemoni-
dam cjusqne ingenium aperiendum. autem ple- Cum tis anno 810 «i seq. De Stephano eniin iii Fianciain
raqiie omnia qu;e luicusque disserui ex novem
et no- proficiscente; « praiuiisit tamen, inqiiit, lcgalioneni,
nagintaCodicis Carolini epislolis,et decein Leoniaiiis, quai super ordinatione ejus imperatori salisfaceret. »
a Conringio editis, constent; epistolaris hujus liisto- D Et de Paschali: « Post expletam consecrationem so-
ri;e anacephaheosiin jure appellavi diploma islud, lemnem, legatos ciim epistola apologetica et maximis
quippe quo jura omnia sanctae sedisbreviter collecta muneribus iinperatori misit, insinuans non se anibi-
roboiantur. Posl h.-ecdisciplinaelectionis et consecra- tionc, iiec voluntale, sed elcctione cl populi accla-
tionis Romanipontilicisconlirinatur qua; res, ad Sle- : malione liuic succubuisse polius, quain insiluisse di-
phani IV pniideccssores quoJ attinet, tum ex cominen- gnitati. » Aiunt enim has litteras imperatori;e con-
talione pnevia deepistoUs Adriani (n. '2 seqq.), tum firmationis indicia esse minus dubia. Eruditum par !

ex iiv)iiilo ad epislolas pseudopap;E Constantini peti XXXIV. At enim vero iis quae anno 709 in concilio
polerit. Sumnia est quod liliera oinnino erat elcclio, Lateiaiu nsi dccreta crant, ne sunima eleclionis ct
etordinatio, IH
seu coiiseciatioRomani pimlilicis.
Qiiod magis magisque coiifirmatur Pippini regis le-
consecralionis pontilici;e aiiunde detrimentuin acci-
peret, adjnngi videnuis hoc loco sine aliqua promis-
:

gati pr;esentia coiisecrationi Pauli I [Cod. Car. ep. sione. Id autein niagis magisque confirmat diploma-
{"1, al. 15). Cum eniin pervenisset Roinam qiio teiii- lis iiitegrit;itom. Quod enim olini ad Simoiiiacam h;o-
pore electio pontilicis liebat « Cuin eo ioiiuentes,
: re>im averleiidam conslitiitum liierat {Conc. Clialc.
uil Paalus, iinacum noslrisoptimalibus, aptuiii pers{ie- c.^^Symm.iulC^esar.op.,^, tit. 2; Ilormisd. adc^pisc.
xinius euin hic (!etineri, donec Dci provideiili;i s;>cra llisp. ep. "i^y c. "1), iiovis decrotis sanctionibusquc
,

apostolica benedictione illustrali fuisseimis, et tunc iiislaiiralum iiivenitur pro Italia seu regno Lango-
pleiiiiis satislaclus de nostia, vel oiincti poitiili puii- b;irdi;c, Tuscia ct cxaroliatu, iiiio cti;im pro Franco-
Uie, et dilcclionc (luani crga luam benivnibsimain rum rogiio; illa cnini pcslis longe latciiue j.crvagaba-
 , ,

57 1 n. CAKOLl MAGM OPl. TAUS I. SIX.TiO III. R":2

lur id leinporis. L;\ propicr Adriauns nn. 790 {Cod. A XXXVI. Pagii atipu; coriim qiii ciim sequunliir
l]t

Car. ep.97, al. <Si) scriheljiUCaroIo: « Miilt;e pcciini:c alliicinalio teneatur, veram constitulionem Eugenii
pcr taicm ncfandain dalionein alienala> esse ceriuin- el Lolharii datam in alrio beati Petri aposloli aiino
tur, ul :inruin el argentuin jain non liubcnles ctiani 824 huc anerendam puto {Coll. Jlotn. par. ii, p. 207)
ipsuj resEcclesi:iruni per cni])liyieuses nianu conscri- quam iii Oltoniset Ilcnrici privilegiis iere omnem vi-
ptas existant alicnata;. v Et paulo iiifra de ordina- debimus confirniatam. Ad electionem igilur pontificis
tione episcoporumeorunKiuecxaniine: « Oblcstanles, quod attinet, pontifex et imperator ita constitiiunt,
ait, sciscitaninr: Videne aliquain pioinissioneiii cui- cap. IH « In electione aulem Romani ponlificis
:

quam aut dationein fecisses , quia Simoiiiacum et niillus sive liber, sive servus, praesumat aliquod iin-
eontra canones est. » Ipse eliani Carolus aiino 795 pedimentum Sed illi solummodo Roniani
facere.
in commonitorio {Conc. tom. VII, p. 1129) id pnieci- quibus antiquitus coneessum est constitulione san-
pue adnionendiim Leoiiein pontilicein vult ab Angil- ctorum Patrum, sibi eligant pontificem. Quod si quis
berlo: « I)e Siiiioni:ica subvcitenda han-esi diligenlis- contra hanc nostram constitiitionem facere pracsum-
sime suadeas illi, 113 qu,-e sanctumEcclesise corpus pserit, exsilio tradatur. i Eqiiid; ni negare non ausiin
muitis male macuhit in locis. » Quid plura? eodem ponlificiam consecrationem impeiialis confirmalionis
anno 816, cum Stephanus IV, quein sequenti anno jugoiterum succubuisse. At novai hujus subjectionis
imilatur Paschalis, post suani consecrationem Au- certa est a^tas, caus?e ccrta), cerla denium conditio,
gustoLudovicoclcctionem suam oinni labc oareiitcm qu* a veteri illa Gothorum atqiic iniperatorum Orien-
iiuntial, idem imperator edidit capitulare (lib. i, cap. lis usurpalione loiige aliam fuisse demonstrant. Ml:\-
84) relatumeliam a Labbeo {Conc. tom. Yil, p. 1479), tem videlicct deliniunt annales Bertiniani ad anmim
jj
in qiio h;ec leguntur: « Sacrorum canonum non 844 conoepiis his verbis < Grcgorius (IV) Roman;e
:

ignari, ut in Dci iiomine saneta Ecclcsia suo liberius Ecclesi:E pontifex decessit, cui Scrgius (11) succedens,
notiretur lionore, asscnsum ordini ecclesiastico prx- in eadem sede substituitur. Quo in sede apostolica
buinius, ut sciiiccl episcopi per eleclionem cleri et ordinato, Lolharius filiiim suum Hludovicum cum
popiili secundum statuUi canonum de p.ropria tlioeccsi, Drogone Mediomalricorum cpiscopo dirigit acturos ,

remola pcrsonaiuin el nnincrum acceplione, ob vilse ne deinceps dccedente aposlolico quisquam illic prte-
inerilum el sapicnli:e doiuim elig:'.nlur. t ter sui jussionem, missorumque suoium pnKseiiliam
XXXV. Quie cuin ila sint, non sine ailmiralione ordiuelijr antistes. Qui Romain venicnies, honurifice
legi polest apud Pagiuni (817, n. 7) post recituam siiscepti sunt, pcracloque negotio, Hludovicum poii-
dip'omatis parliculam iliam de legatione miltenda lifex Romanus unclione in regem consecnttun», cin-
< ad iios, vel ad succcssores nostros rcges Franco- giilo decoravit Drogoncm vero episcopum sui vic)-
;

rum, » falsilalis et audacia plena ilhilio ista. « Qiiod riumGalIiarumGeimaniarumqiiepartibusde.sigi!avil.»

meruni comaientum est, cum ipso Ludovico Pio vi- Quod si privilegium hujusmo iion est anno ve-
1 SM
vente Eugenius II papa, ad postulationem Lotharii tuslius, non igilur Eugenius II ante auiios viginti Lo-
iniperii paterni col!eg;c, statueril ut pontifex Ro- thario Lu;!ovici (ilio illud 115
concessit; sed Sergius
manus non consecretur iiisi in pr;escntia legatorum II Ludovico Lotharii lilio largitus est. Consarcinalor

impeiialium. Non enim sapit honiincm ratione ulen-

» aatem pseudodiaconus, noinina alque aniios perver-
tem proposilio-liujusmodi : Discipliiii crealiuni-, Ro- tens, ex privilegio vero, fiilsum illud quod audivimus,
luani pontiticis in diplomate Ludoviciano confirmata conflavit.
aiino 817 commentiiia est, qiiia anno 8'2o Lotharius
^ XXXVII. At consarcinalorem Pagiumque, et uno
Ludovici filius ab Eugenio II privilegium iinpetravit, verbo onines apost. sedi in suam perniciem infensos,
ue in posterum Roniani pontifices consecrarenlur, consarcinalio ipsa falsi argiiit. Nani privilegia Otto-
nisi impcrialibus pr;escnlibus. Huc accedit
legatis nis et Henrici, unde conciliant fidem rei falsK, 'con-
privilegii ejiisdem faisitas Raronin, Coinlio, N;itali, stanler legunt « Qualem (promissionem) doinnus et
:

Papebrocbio, passimque aucloribus catholicis per- venerandus spiritualis pater nostcr Leo sponte fe-
specta ; annalislse cliam italo id privilegium (an. cisse dignoscitur. > Quod magis magisqne privilegii
S^io) esl valde suspecUim, lamctsi quod opinioni suie fclatem comprobat; Leo enim IVScrgio 11 succedens,
accommodatum, cum Eccardo mutata chronologia quanquam Saraccnica! irruptionis nictu, absqiie jus-
•obviis iilnis ilhid ainpleclitur. At neqnc Eccardus sione principis consecratus , taiiien promissiont
iieqiie amialista rcmedin isto lemporis falsilalem au- sponte facta privilegium a di^cessoie conccssum pro-
feruiit. INon eniin graxi uila auctoiilate privilegium prio exemplo ratum habuit. Et veri et falsi privilegii
nititur sed exstat ejus nientio in supplemento Lan-
;
testis onuii exccptione luajor liber Pontificalis ac-
;gobardic:e histori:ic, quod Paulo Warnefridi ab iiiipo- cedet. En tolain eleclionis et consecrationis Valen-
slore ascribilur, juxta morem id genus hominum, lini, qui Eugenio 11 successit anno 827, celebritatem
qui fidem concitiaiuri suis consarcinalionibiis, ab il- sine imperialis missi prssenlia, et sine ulla proniis-
luslri aliqiio scriptore nomcn niutuanlur. Post libel- sione aut sacramento « Almac plebis (secl. 455) et
:

lum igilur de Meleiisibus episcopis, ita legilur: « An. hetis utriusque inilitia; Romanorum electus cst voci-
825 Lotharius iniperator iterum ad Italiani veniens bus in sede pontificum. Ac deinde condignis gloriae
missam sancli Marlini Roinae celebravit, hoc est ju- D laudibus et honoris ampliludine ad Latcranense pa-
ramentum quod Roinano clero et popiilo ipse et triarchiuin ab ipsis deduclus, et in pontificali est
Eugeiiius papa facere imperavit : Promilto ergo ill. positus throno. Ciijus ovanter ab omni Ronianorum
per Deum omnipotenlem, et per isla sacra (piatuor sen;»tu pedibus osculalis, et omnibus quai expleuda
cvangelia, et per hanc crucem Domini nostri Jesu erant rite ac veneranter peractis, magna sobrietas,
€hrisli, et 114
per corpus beatissimi Petri principis magna iu totius sexus et a;t;Vtis populo laetilia man- 1
apostolorum, quod ab hac die in futurum fuielis ero sit. Ejusque consecrationis die sereno jam illucescen-
^
/dominis nostris imperatoribus Illudovico et Hlolhario le, cum lumine jam dictum antistiteni ad beati Pe-
diebus vitae me;c juxta vires et intellectum meuin Iri apostolorum principis ecclesiam omnes pariter
sine fraude atqiie malo ingenio, salva lide quam re- Roiuani a Palatio deducentes eum, majestate divina
promisi domiiio apostoiico, et quod non consentiam, auxiliante iii,alto throno suminum consecravere
ul aliler in hac scde Roman;i liat eleclio ponlilicis, ponlilicem. » E contrario de Sergii II successorc
liisi canonice et juste secundum vires el inlellectuin Lcone IV (sect. 497) : « Hoc timore, inquit, ct fu-
meum : et ille, qui electus fueril , me consentiente turo casu perterriti, eum sine permissu principis |

consecratus pontifex non fiat, priusquam tale sacra- prsesulem consecrariint. » Et de ejusdem Leonis |

inentum faciat in prsesentia niisgi domini imperatoris successore Benedicto III (sect. 558) « Clerus et cuncti : !

et populi, cum jurainento, quale dominus Eugenius procercs decretum componentes propriis manibus
jnqia sponte pro conservaliouc onuiium factmn habcl roboraveriinf, et ut coiisuetudo prisca poscit, in-
i3jr sciiplum. » viclissiuiis Lolliaiio cl Liidovico dcjtinavcruiil Au-
 ; ,
;

573 COD. DIPL. — MOiNUM., ETC, SEl] CODEX CAROLINUS. — DISS. DE DIPL. LUDOY. lil. 574
giislis. > lla posl. GregoriuiT. III anno 107 nc suam cleclionem conrirmarel; seJ disci-
inslaii- A dedit,
rala esl prisca illa consueuido niillendi (iecretum plinie non inscius, quai suo a;vo obtinebat, priinum
clecionis ad pr ncipeni; anno videlicrt 8i7 in Leo- ialebris, deinde conslantia taiitum onus se aversari
nis IV eledione, lainelsi Urhi peiiculum innninens seri() test;itus est. Postquam autem Ludovicus II Lo-
in'pe(limento fuit, quin jussio ac missi iiiiperialcs tharii patris sui jussu apostolicum privilegiiim obti-
cx'peclaientur. Quamobrem liujusmodi instauralio- nuit, Leo IV, Bencdictus lil, Nicolaus I, Adrianus I!,
iiis ;vtas est adeo cerla, ut e\ documentis subiestic ct Joanncs VHI, quinque et viginti annorum spatio,
lid.i exiundi nequaquam debeat. juxta constitutam hanc pontilicia auclorilate disci-
116 XXXVIII. Ccrtam liaiic pristimc sulyeclio- plinam, inaugurali fiierunt. Secus est de nov, ni
ni-. inslaurationem pra^cessit causa a^que certa, cur successoribiis Joannis VIII sexdecim annorum sp:'.tio
Sergius apo^tolicam sedem jiigum jampridem excus- ab aiino 882 ad 898 elcctis, videlicet Martiiio II,
snm subire iierum pateretur, Lndovicum videlicct Asiriano 111, Slcphano V, Formoso Bonif. cio VI, ,

ratain habuisse canonicJim electionem Gregorii IV Stcpbano VI, Romano, Tbco;!oro II, et Joanne IX,
anno 827. Qiiaiid()qui'Jem Valinlino post brevcm quos omnes absque jussione principis missorumve
•luadraginta dierum ponlificalum decedenle, Grego- pi^esenlia ordiuatos compeitum erit. Qu;c res Carolo
rius IV rile electus conslanter adeo suinmum hono- Ciasso et successoribus personale id privilegium de-
rem recusavii, ut LuJovici auctoritas accessisse in- fuissc demonstrat.
veniatiir ante electi pontificis consecralionem. Id XL. Tres, Carolo Crasso impiM-ante, clecli conse-
testalur Aslronomus in Vila Ludovici Pii « Grego- cr;ili(iue sunt pontilices, quorum postrenmm Sle-
:

rius presbyter tit. sancli Marci eleclus esl, diiata _ piiimum V ignota nobis ex causa imperator a-gre tu-
consecratione cjus usque «d consultum imperaloris, ** lit, se inscio creatum esse. Rem iradunt annalcs
quo annuenle et elcclionem clcri el populi probante, Fuldenscs ap. Frehcrum (tom. I, p. GO ) sinudiue
ordinatus est in loco prioris. > Quam rein annales do(ent, qiiam imitilis iuerit Aiigusti exposlidalio :

Eginhardo iiibiiti, et Bertiniani verbis aliis conlir- « Ilomani pontificis sui (Adr. 111) morle compcrta,
niant : « Non priiis ordinatus isi, qu.mi icgaius im- Stcpbaimm in locuin cjus constitucrnnt. Unde impe-
peratoris Romam venit, et e'ec!ionem populi qualis ralor ira us, quod eo incousulto ullum ordinare pra-
esset, exaniiiiavit. » Ilis (luidcm testimoniis Pagiiis sumpscrunl, misit Liutwardum, et quosdam Rom.
aliiqne uiuntnr ad suppositam Eugenii et Lothaiii sedis epi-copos, qui eum d(potierent quod perii- :

constiUitionem, de qua diximus, roboranJam; sed ccre minime poluerunt. Nam prajdictus poutifex
cum iidcm annaU^s Valenlini eleclionem et coiise- imperalori per legatos suos, plusquam 50 episcopo-
crationem , nuUa consensns imperialis mentioiie rum nomina, el omniura presbyterorura, et diaco-
facla, referant, Gregorii potius rcnueiitis causa im- norum cardinalium, alque inferioris gradus persoiia-
ploratam auctori;alem imperaloris, ut canonicam rum, necnon et laicorum principum regionis scripta
justamque electionem tueretur, demonstranl, ([uam destinavit, qui omnes unanimiter eura elegerunt, et
pio impcratori injustam hnjnsniodi usurpationcm ojus 118
ordinationi subscripserunt. p Opiniones
ascribant. Pnelerquam qnod si hnjusinodi arlibus aliorum alias, pniecipue illorura qui Adriano III de-
disciplinam al) eodem Ludovico Aug. conlirmalam cretura tribuunt de consecralionis libertate pristina
anno 817 in diplomate de quo agimiis, posterioribus deinceps recipienda, brevitatis ergo praeterraittani
liisee argumentis inrirmare conlendunt, jam dixi id autera afrirmare nulhis dubito, quod Carolingios
(n. 35) quanli oportcat lieri argumenli istu.l genus. Q inler Augustos praidicli duo dunlaxat privilegio isto
Cieterum causa certa instauial;e subjcclionis est personali usi sunt. Ciim vero sexdecim iis annis qui
praidicta imperialis auctoritalis imploratio instau- octavi Joannis ol>ilum consecuti sunt, usque ad Joan-
:

rator autera Sergius II potcnte Lothario Ludovici nis IX creationem anno 898 nmlta raala evenerint,
lilio. Hic quandiu pius gcnitor vixit nil novi niolitus ejusdemque Joannis elcctionem Sergianuin schisma
est, Ludovico auteni mortuo anno 8i0, et iueunte perturbarit, sensit hic ponlifex non esse inutile im-
844 decedente etiam Gregorio IV, cura Roinani pro periali auctoriate lantura negotium pertractare.
illius einporis disciplina Sergium elegissent atque Quamobrera eodem anno concilio congregato {Conc.
ordinassent, inconsulto imperalore, hic Ludovicum lom. IX, p. 502) prai gravihus aliis causis de privi-
filiiim in Urbem misit, ut praidictum privilegium legio islo renovando decernens: «Quia, inquitcap. 10,
ohiinerct ab apostolica sede. sancta Ron;ana Ecclesia cui Deo auctore pneside-
XXXIX. E([uidem delinire non ausini, num Lo- mus, plurimas patilur violentias pontifice obeuntc,
tharius ob simultatcs, qiue sibi cum Gregorio inler- qu;c ob hoc inferunlur, quia absipie imperatoris no-
cesserant, quia Ludovici palris sui amicitiam desc- tiiia et suorum legatorum praisentia pontificis fit
rere, ac sibi adhiercre noluerat; an arcana alia de consecratio, nec canonico ritu, et consuetudine ah
causa, exemplo Gregorii ejusdem imperiali aucto- imperalore directi intcrsunl nunlii, qui violenliam
ritate pontilicatum subeuntis allalo, ab apostolica et scandala in ejns consecratione non permiltar.t
sede id privilcgium quitsierit. IIoc certum scio, nec fieri volumus it!, ut deinceps abdicelur, et consli-
:

Lothariuin, liliumque cjiis Ludovicum ex Carolin- tucndus pontifex, convenientibus episcopis et uni-
giis Auguslis, iie^iue ex Germanis aliqiicm Gothos rj verso clero eligatur, expelenle senalu et populo, (pii
Orientalesve iinperalores imitatum esse hac 117 ordinandus est, et sic in conspeclu omniuin cclc-
iii re. Non eiiim veluti annexo iinperalori;e dignilati ])erriine electus ab omnibus, pnesentibus lcgatis im-
privilegio, sed concessione apostolica, quoad vixe- perLalibus consecretur. Nullusque sinc periculojuni-
riint, Romanorum pontilicum electioiics ratas ha- nientum, vel promissiones aliquas, nova adinvcn-
imerunt, quoJ pontificum eoruindem spectalis ele- tioiie ab co auilcal extorquere, iiisi qu;e aiili(iua exi-
clionibus planum liet. Caroli Magni el Ludovici pii git consueiudo, ne Ecclcsia scandahzelur, \cl impe-
lemporibus Leo III, Stephanus IV, Paschalis I, Eu- raloris honoiificenlia miimatur. i
genius II, Valentinus et Gregorius IV sunt electi
, XLI. Quam inuliliti r lacta fuerit privilegii liujus
nec nisi hujus poslremi necessaria pra^dicta electio- instaiiratio, compericl qiiicumiue histori;un eoruiu
nis confirmatio rcperitur, quani Ibrtuito, meraciue temporiim consulat. Amio si(iiiidem .899 exeunto
ex nfcessitate elecli renuenlis pelilani csse a dero Ariiulphus Aug. Carolingiorum cxtrcraus mortera
ei populo, ineluctabile argumenlum esl electio Ser- occiii uit Joannc IX superstite « Circa conlinia me-
:

gii li qui Gregorio IV succcs?,il, cjiisque consecralio, morali* aimi Arniilphus imp. migravit a sa^culo, in
Lulliario nuUalenus consulio. Aliud qiioque argu- Kal. Dcc, scpultus(iue csl bonorilice in Odingis, ubi
meiuum suppelit ex Gregorio codem non cnim ut : el paler ejus (Caroloman. IV. Caroli Crassi ) lurau-
sanc;iis Grcgoriiis Maguus pr;Tcdecossor, sive lU san- laiiis j;,>cel, » ut tradiint aim;dcs Metenses. Fuldenses
ctiis Gregorius VII quorum tempore conlirmatio im- ap. Fndier. habent 900, parvo unius circiter mensis
per.iloria vigeb;;!, suppliccs a,l Ai!;^Malum lilleras diiicrimiuc. Eodcm amio declinanlo Joamies morilui
573 B. CAROLI MACNI OPP. PARS I. SECTIO III. 576
miUoque imperalore IV eiigilur et coii-
ucne;1icliis A rolingiis Gcrmanisque Auguslis, quam laudali
s;icpe
secratur. Ab hoc pontifice imperiali diadomale rcdi (liuiinviri sectariis a(lli;ereiilcs utrisque inurunt.
mitus Ludovicus 111 anno 902, ab ;v,nuiio IJerengario Quasi Od(jacrem Orienlalesque imperatores imilati
capliis et exc;«calus miseram incertamque vitam vi- rem sibi attribiierinl, qua;, ahsque aposiolic;e sedis
vcre orsus est sub eodem pontifice Beuedicto. Quam- auctorilate, mera usurpatio est. Non enim soli Au-
obrem quin siiccessores ejus sex Leo V, Chrislopho- gusti, qui cum diademate imperiali consorlium su-
rus, Sergius 111, Anastasius III, Landus, el Joan- prem* polestalis poniilicia; ac((uirebant, sed ipsi re-
nes X electi, conscicratique fuerint siiie ullo impe- ges, quibus constanti omniiim confessione nil rei
riloris 119 assensu, nulium dubiuin. Joannes au- eiat cum Urbe urbanisque ncigoliis, hujusmodi privi-
tem deciiuus Bereugarium coronavit imperatorem legiuiu a summis ponlilicibus obtinueruiil. Quid?
anno 916, qui ponlifice codem vivcnte mortuus ,
Quod sancto eidein Gregorio VII, qui pontificatum
ctiainsi privilegium oblinuisset, (|uod nemo allirmat, decbnaturus regis privilegium agnovit, visum fiiit
uli eodem non potuisset. Qu,e poslea evenrunt, Ma- pr;edecessorum exempla non sequi, sanctamque se
rocia et Tusculaiiis coniilibus per annos oeto et tri- dcin a siibjectione iila penitus liljerare? « Mentiar^
giiita domiiiatum Url)is diicatusque ejus usiirpinli- ait Baronius 1085, n. 12, nisi ista jam experimentc
bus, neque ainpliiis pontiliciie simulque imperiali rerum pr;esentium raonstrari possint, per Grego-
potestati subjici volenlibus, apud Luitprandum vi- rium neinpe vindicalas e manibus principum eccle-
desis. Ven. card. Baronius perversilatem s;cculijure siaruin investiluras, liberam eleclionem Romano-
detestatus ( 900, a num. 1 ad 8) ila concludit « Ita : rum pontificatum postiliminio reslitutam, discipli-
quidem omnia Romse lam sacra quam profana factio- „ nam ecclesiasticam collapsam peniius reparatam, et
nibus miscebantur, ut penes illam parlem esset pro- alia innumera bona parta. t tt Et revera nusquam in-
motio ad apostolicam sedem Romani pontificis, qua; venietur deinceps imperialis, regiusve consensus re-
potentior appareret, ut modo Romanorum proceres, quisituspro Romanis pontilicibus ordinandis. (Juam-
modo Etruri;e principes inlruderent s;BCulari poten- obrem alHrmari tiito polest, duos dunlaxat Aiigu-
tia quem vellent, et dejicerent qucm possent Roma- slos ex Carolingiis, et Ilenricum regem exGernianis,
nuin pontificem a conlraria factione promotum. Quae privilegioisto usos esse. De sex Au:^uslis Germanis,
toto hoc ferme saeculo sunt actilata, quousque Ger- qui eum regem pra^cesseruut, secussenlire oporlet.
mani;e impcratores Ottones medii intercessere utri- Nam tres Ollones depravatam x s;ecuii discipiinaiu
que parti contrarii, arrogantes licet et ipsi sibi pa- amplexi, nullatenus attcndi debenl. Sanctus llenri-
riter pap^^e clcctionem alque electi dejectionem. » cus Aug. a Benedicto VIII coronatus a recto et a^quo
XLII. Invasionem istam principum depravaipo po- iiuilalenus discessisset, quaj erat illius religio ; sed
tius disciplin;c ferrco illo sa;cuio X argumcntum, tam ipso quam Bencdiclo, parva dierum inlercape-
quam ab apastoiica sedeconcessi Augustis
privilegii dine obeuntibus supremum diem anno 1024 Joan-
continuatioiiem esse nemo non videt. Procterea ex nes XIX ex laico ad ponlificatnm assumplus
121
sequentibus privilegiis liquido constat, Joannis IX largitione pecuniic, ut ait Glaber ap. Baron. (1024,
decreto piajtermisso ab Oltone et Henrico, ut pote n. 4), a nemine est confirmatus. BencdiclumlX per-
nunquam usu rec(^p'o, Eugenii tantum II et Leo- inde electnm a ConradoSalico confirmatum esse mis-
nis IV temporum disciplinam coiifirmari ; adeoque quam reperitur. Unus Henricus II Aug. rex Germa-
privilegii duntaxat mentionem fieri, quod Sergius II ni;e tertius privilegio isto usus esse videretur; cum
Ludovico petenle, Augusto ejus genitori Lolhario '-• vero postolica auclorilate illud n(m oblinuerit, ne
;

concessit,quoeumdem quoque Ludovicum esse usum hiincquidem cunuluobus Carolingicis comparandum

compertum, exploratumque est. Istud autem perso- cxistimo; Petrus enim Damiani {Discept.inler reg.
nale fuisse in Germanis quoque imperatoribus, si adv. et Uom. Ecclrsia; defens.f Concit. tom. IX, p.
qui eo lem usi esse reperiuntur, palet ex decreto 1159) ante me sententiae ejusdem fuit.
Nicolai II in concilio Rom;B habito anno 1059, XLIV. Verba ipsa huc aireram non parvi enim
;

{Conc. tom.IX, p. llOi) de elcctione Romani ponti- momenti est ad umim Heiiricum IV regem id privi-
iicis t
: Eligatur autem, inquil, de ipsius Ecclesi;c legium redigere, qiiod annalista; Italo jus imperalo-
gremio, si reperiatur idoneus ; vel si de ipsa non in- rium est visum. Regius advocalus inducitur sic
venilur, ex alia assumatur, salvo debito honore et loqueiis « Pater domini mci regis pioe mem. Ilen-
:

reverenlia dilecli lilii nostri Henrici, qui in prsesen- ricus iniperalor factus est patricius Romanorum, a
tiaruin rex habeiur et luturus imperator, Deo con- quibus acccpit in electione super ordinando ponti-
cedente, speratur, sicut jam sbi concessimus, et fice princip:itum. IIiic accedit, quod prsestantius est,
successorum illius, qui ab apostolica sede persona- quo(l Nicolaus papa boc d uuino m(!0 regi privile-
liler hocjus impetraverint. t Monumentum isto op- giuin, quod ex paterno jam jure susccperal, pnebuit»
portunius ad eludendas Pagii et anualislui Ilali opi- et per synodalis insuper decreli paginam confirma-
niones, qui asque fideuler, ac lemere jus imperalo- » Romanye Ecclesi;e advocatus Henrici Aug. jus
vii.
rium fuisse conlendunt electionis pontilicia; confir- populi Romani auctoritate nit^ns insuper habet;
mationem, excogitari non polerat. Quandoquidem sanclseque tantum sedis auctorilatem veneratus re-
Nicotaus phmissimis verbis declarat se concessisse j)
ponit t Privilegiuin invictissimo regi nostro ipsi
:

120 '"' privilcgium Hcnrico IV regi, eodemque quo(]ue defendimus, el ut superplenum illibatumque
usuros, quicunque ilbid ab apostoiica sede persona- possideat optamus. » Deinde Alexandri II ordinatio-
liter oblinuerint, quemadinodum usum eodem esse nein esse factam co inconsullo demonstrat, quia
Henricum acta Valicana creationis sancti Grego- adhuc erat impuhes; et sane Alexandri successorem
rii VII ap. Baronium (1073, n. 27) teslanlur. Nam Gregorium privilegii ejusdeni fuisse memorem nuper
electus Gregorii Magni exempio t nuntios ad re- vidimus. De hac re qui secus sentit, depravat;c di-
gem Henriciim celcriter deslinavit, per quos ct ele- sciplina; subsidium adhibet, atque usurpationem,
clionem desupf*r factam ei aperuit, et ne assensum cum pontificum tolerantia qnodammodo necessaria,
praiberet attentiiis exoravit. Qiiod si non faceret, cer- miscens, plus x'quo Augustis Iribuit, maximo cuni
tum si'bi esset quod graviores et manifestos ipsius pontificia; auctoritatis dctrimenlo. Hacienus deprivi-
excessus nuilatenus impimitos toleraret. Rex vero ut legio Henrici IV. Cum aulem Ottoet Henricus in suis
electionis veritatem cognovit, eleclioni ejusd(^n as- privilegiis Eugenii II constilutionem, et Leonis IV
sensum pncbiiil, et Gregorium Vercellensem episco- spontaneam promissionem laudent, unde consareina-
piim Itali;e regni canceilarium ad Urbem transmisit, tio profecta est, qua; supra eslallata (n. 55) ; ut tenea-
quatenus auctorilate regia electionem ipsam confir- tur qua; vera eleclionis consecrationisque pontifici;e
maret, et consecralioni ejus intcrcsse studeret, quod disciplina essedebuerit Germanorumtempore, quidve
sine dilatione factum est. » Eugenio, quid Leoni tribuendum sil, opcne preiium
\LItt. Id vero uoiam iliam omnino avcrtit a Ca- est rci vcritatem nosse cx hisloricis fercsyHichronis.
577 COD. niPL. — MONLM., ETC. SEU COD. CAROLINUS. — DISS DE DIPL. LllDOY. PII. 578
XLV. Narrat Astronomus in Yita Ludovici Pii A seniper Auguxti ; Saxoniw ducatus; ab imperio pen-
(Pilh. edit. p. 'il"!) queniadiHodum Lolhariiis a palre deniium feudorum; regis Saxonia' ; consilii (idelium;
homam missus, < libeHlissinie ab Eugenio papa sus- consensus principum imperii ; subscriptorum regis
ceptus esl; cumque de his quae accesseranl qucre- Bohemiw; marclnonis Misnice; landgravii Thuringice.
relur, quare sciiicet hi, qui imperalori et Francis Quantam enim, quantam diligenliam adhibeant com-
lidelcs fuorant, iniqua nece perempli fuerint et qui menti alicujus olfeclores, ut aetalis ab se remotie in-
superviverent iudibrio reliquis 122 forent et ha- dolem imitcnlur, ^uandoque in sui temporis mores
berentur; quarc etiam lanlai (pierela; adversus Ro- labanliir necesse est. Profecto si horum aliquid Pa-
nianorum ponliHces juilicesque sonarent, repertum gius et annalisla liakis objecissent, puderet me lam
cst, quod quorumdam ponli(icum vel ignoraiilia vel vehemcnter pro vahdilate diplomalis pugnarc. At Pagii
desidia, scd et judioum cxca et iiiexplebili cupiditate objectionibus, quas contemptui polius habendas
multorum piuvlia injusle fuerint oondscata. Ideoque quam diluendas dixi, unam addit annaiista laudatus,
reddendo qiKc injuste cran' sublala, Lolharius ma- quae causas agenti convenienlior est, quam velera
gnam populo Romano crcavil Uetitiain. » Eamdem monuinenta ad trutinam revocanti (an. 817) ; diploma
rem annales Eginharlo iribuli referunt : t Cui (Eii- scilicet cx Ludovici cancellaria minime profeolum
genio) cum iiijuncta sibi palefecisset, stalum populi esse, quia caret dalo, quod est indicium, informe
Uomani jamdudum quorumdain perversilate pra.\su- tantum ejiis exeuiplum superesse. Quis aulem eru-
lum depravalum, memorati ponliricis benevola as- dilorum allii niare uiK|uam esl ausus, Pippini, Caroii
sensione ita corrcxit, ul omnes qui rcrum siiarum Magni, et Luilovici diplomaium .Tutograpba ad nos
direptione graviter fuerant desolali, de reccptione g seros posteios peiveiiisse? Atlamen taiila iis fides
Itonorum suorum, quse per illius adventum, Deo do- accedit ex Codioe Caiolino, aliisque aiinalium mo-
nanle, proveneranl, magnifice sint consolali. t Eu- numentis, ut levis admodiim jaclura coiislanler ju-
genii praedecessores fuerant sanclus Leo IH, Stopba- diceturautographoruin defeclus. Cborographus eliam
nus lY, et sanclus Paschabs I; quare meiius Aslro- Italia; medii «vi Pagio et annalistai suoceniiirialur,

nomus judices avarilia; insimubms, ponlifices inscios nihilo lamen miniis pr«cipuo islo miinimenlo quid-
desidesve appellat , quam annalista, qiiicunque fue- quid vcri est in sua tabula nilitur, ita ut similis illi
rit, perversos. Praiter quam quod privilogia Otlonis esse malit, qui navim perforat, in qua ipso navigel,
€l Henrici < ponlificum irrationabiles erga populum quam pnedictis aucloribus, in quorum verba juiat
sibi subjoctum asperilales causaniur. » El consli- adversari.
lulio ipsa ab Eugenio et Lolhario faota nimiam an- XLVII. C«lerum seu datce defeclus, exler-
dali,
nalistse hiijus licentiam perstringit, ut videbimus, num soilicet viiium, commune aliiseliam monumen-
iibi de iisdem privilegiis sormo erit. At miltamus tis noii tantai anliquitatis Ludoviciano parum nocet.
ista levia : juramenluiu a Lolhario et Eugenio in- Daliim quippe ost in Aquisgranensi convenlu anno
junctum Romanis, ut dicitiir in pia^fata consarciiia- 817, VI Kalendas Julias, ut principio ojus legitur
tione de canonica et jusla cleolione ponlificis, sin (Conc. lom. YII, p. 1507) 124
' Annoincarn. Do-
•

certum, veri admodum simile esl. Quod aulem pa- miiii nostri Josu Christi 817, iiiiperii vero gloriosis-
lenti mendacio ibidcm asserilur de promissione simi prinoipis Ludovici qnarto, vi Idus Julias, cuia
sponie facta ab Eiigenio, bona cum Eccardi et an- in domo Aquisgiani palatii, quae Laleranis dicitur,
nalisttc Itali venia, imposturam pseudo-Warnefridi abbates coinpluics una cum suis resedissenl mona-
apeiit, Ottone, el Heniico, seu potius apostolico chis, etc. » Quos iiitor reconsotfir Josue abbas Vol-
archivo, cl libro Ponlificali testibus, adeoque ad turneiisis monastcrii, pontilici acceptissimus, ut do-
Leonis IV consecrationem anno 847 promissio illa cel Mabillonius (.1«««/. lib. xxviu, n. 45) qui chro-
sponlanea ditrorri debot, posl privilegium triennio nographo t jusdeni monasterii rei monumenlum sup-
ante concessum a Sergio II, quam scilicei Leo idcirco pedilavit, ut diximus (n. 9seq.). Qiiod autemmaxime
focisse dicitur sponte, qiiia pne nielu Saracenorum, allendi oportet in diplomale, subsoripiiones anliqui
*ec jussio, nec missi iinperatoris exspectati fue- moris, quales fuisse diountur donationi a Pippiiio
ranl : quamobrem iieque illa promissio neoessaria rege primum facla; Carisiaci, suljungunur. De Pip-
erat. piniana siquidem liber Pontifioalis (sect. 318) hiec
XLVI. Hanc sane disciplinam Lotliario et Ludo- Iradit in Vila Adriani « Promissionem illam, quam
:

vicoAuguslis oblinuisse jam vidimus, eamdem obso- ejus sa. me. genitor Pippinus rox, et ipse pncccl-
letam a Joanne IX nequidquam inslauralam fuisse lentiss. Carolus cuni suo germano Carolomanno,
anno 900, summaqiie iii illa dopravalione saeouli x alque omnibus judicibus Erancoium fecorant beato
confirmatam ab Ol.one el Henrico, at minime usu Pelro, et ejus vioario sa. iiie. donino Slophano juniori
receptam; ac denique iii sola Gregorii Yll creatione papiB. » Ac de eadem alilji (sect. 255) dixeral « A :

servatam deprebendimus, qui eam abolevit. Jam vero beato Petro, atqiie a sancla Rom. Ecol. vcl omni-
ad Pagii objectionem revertamur, qui Ludoviciannm busin perpetuum poiilificibus ap. sedis misil possi-
diploma merum fommenlum esse aulumat, quia di- deiidam, us(jue haclenus in archivio sanct:e
(jua! et

—
sciplinam
, —^^— „. -
pneseferl
, omnino «aliam .^„
fere post annos institula :
— „, ...^.....,
ab ista, iriginta
.

noiine id ost de lebus *' vidoo

— — —
— Eoolesiaj .rccondita ^teneiur. > ..
nostnc A quibus
quid discrepet Ludovioiani diplomatis
non
.j,,,„..u ..„
finis
123 prorsus inoxploralis judioium forre? Objeclio- Per logalum saiict;c Roman;c Ecclcsi.e Thoodorum
nes reliquas cordalus quisque floccipendot, libi iiomonculatorem domno Pasoliali pap;c diroximus; »
enim ait nullum ex Romaiiis pontifioibus Ludovioia- et subscriptiones iinpcraloris, filiorum, episcoporum,
nae donalionis meminisse, ac perinde Ottonem el abbatum, comiluni, onicioruiiKpio palaiinorum quo-
Henricum Pippini et Caroli donationes recensere, at rum numorus lanlnni alfortur lain a Yollurnensi
Ludovicianam silere, se ipse inscitiic arguit, quia quam a Cassiiionsi chronograpbo, quemadmoduiii
dinlomatis ingenium non esl asseculus, in quo jura ipso in diplomate mimeranlur. Id vero osse maxi-
omnia sanctaj seJis confirmanlur, ne ulna quidem luuin aiiti(|uilalis indioium oolligilur ex Ansolmo Lu-
lerra; priscis donalionitius adjuncta. Similitor ubi oeiisi (nisi fortc ali(]uanlulum rocentior cst auclor
putat Siciliam, el caueras insulas a Ludovioo apo- collcolionis oi asoiipl;c) qui eodeni aiino 1075, oum
slolica; sedi concessas esse, pace sua dixerim, lui pi- Gregorius VU ponlili(atum, Lucenscm opiscopalum
ler allucinatur. Al enim vcro ad falsi argucnduiii iniit.Nain su;iiii in collcctionom canonum a Gratiano
diploma, quod homines doolissiini legilimum agno- postca amplifioatam, rotiilit ox Ollonis et Henrici
sount, deiexisse in eo vcrba et formulas nccessc privilegiis oapiit de clootione ponlificis (lib. vi, cap.
erat, quyc ab oetate illius abbidoront, qucmadniodum 35), aiKpic in fiiie «:Et sut.scripsorunl ambo iiope-
Liidewigius (Praef. ad rel, mss. omn. ;cvi, § 22) Ca- lalores quisque siio teniporo, ot opiscopi wm,
ct
roli Magni diploma supposililium pro Frisia oiumlia- abbales vi, comitos xiu, oplimalos xvii, qiiitiuni
vil, quia nienlionem in eoessevidil Juris feudalis:
: iiomiMa i(tfra videbimus in utioquo privilogio,- dooom
 .79 n. CAROLl MAC.Nl OPP. PARS I. GECTIO IIF. >S0

sciliccl opiscopor. in Otloniano, xui in ITcnriciano; A noluni (lib. iv, c.ip. 5.')) reqnc .ic (Ino suporiora, iinn
cl sicilo c;r(.i'ris alt Ansolinosinuil coujnnctis. Quani- ox aulographis, S(h1 ox iis oxonipiis, dc (piibus piin-
obroni Luiloviciani (jij)!oinatis nogari non poiost cipio dixi (niini. 2 seq.), cl quoruin caput eral Lu-
apograpbuni ad nos pi^rvcnisse, sod apograpliuin dovicianuni intogruni, diiobns c;i^lcris conlraclis :
uiullic antiquilatis, qiiippe quod Anselmo cidciu quod patet ex subsciiptionuin roccnsione.

125 « PRIVILEGIUM LODOVICI LMPEP.ATORIS

DE KECALIBUS CONFIRMANDIS PAPE PASCIIALI.

In nomineDei oninipotcntis Patris, ct Filii, et niajorem ct niinorcin pulvcnsim [

pulvonsim ol
Ego Ludovicus
Spiritus sancli ^. iinperator Ang. <^
lacumj, Narniam f, Utriculum, cum omnibns fici-

Statuo et concedo per hoc pactum coi\firniationis bus ac lerriti!riis ad supras-criptas civitatcs pcrd-
noslre tibi beato Petro principi aposlolorum, et pcr nentibus.
le vicario tuo domno Paschali summo pontiHci el uni- Siniili niodo in partibus Campanie Segniam, Ana-
versali papo, ct successoribusejus in pcrpctnuin,sic- gni:im, Fcrcntinum, Alatruni, Patricum, Frisiliinam
ut a predcccssoribus vcstris ^ usque nunc, in veslra jj
cnni omnibus fiiiibus 126 Cainpaniai, nocnon et Ty-
potestate et dilione tenuislis el disposuislis, civila- liurim cum omnibus finibus ac territoriis ad easdem
tem Romanam cum ducatu suo et suburbaiiis, atque civitalcspcrtinentibus s.

viculis omnibus, et territoriis ejus montanis, ac ^ Necnon cl exarchatum Ravennatem cum [sub] in-
maritiinis, litloribus ac portubus, scu cuncliscivila- ti)grilate, cum urbibus, civilatibus, oppidis et castel-
libus, caslellis, oppidis ac viculis in Tuscie partibus, lis, que pie recordationis doninus Pipinus rcx , ac
id est : Portum, Centumcellas, Chere, Bledam. Man- bone niemorie geniior noster Karolus imp(irator ^

turauum [Maturanum], Sulrium, Nc^pe, Castellum, beato Petro apostolo et prcdeccssoribus vestris jani-
Gailisem, Hortem [Ortani], Polimartium, Amcriam, diulum per donalionis paginam reslitiierunt : hoc est
Todem, Perusium cum tribus insulis suis, id cst civilatem Ravennam, et Emiliam [iCniiliam] ', Bo-
a Dantur variantes lectiones ex apographo archivi slriclus Romani civitatibus generalitcr comprcheiisis
Castri sancti AngeU. in su!;urbanis Ollo nullam Campani;e civitalem me-
:

^ De Carolingiorum invocationibus variis vide di- morat, oinnes enim in dnoalu et suhurbanis uiia cx-
cta supra (Z>iss(?)t. num. II). Hanc diplomata eliam press;is intolligit. Vide iiifia notas ad ejns diploma.
Ottoniset Henrici exhibent argunicntum valde pio-
:
^ Huc omiios diplomatum inierprotos oninosiiue
babile talein habuisse diplomata Pippini et Caroli M. histoii;B pantifici* scriplores luiporos appollo. Ln-lo-
(lune desideranlur. Ex Archivo cniiu apost. poleba- Q vicus primum loquiturdo aposlulica (.itioiio anipli-
liir exempliim praicedontinm hujusmodi concessio- ficaia ner Pippinuin el Carolum, iie avo et paUi in-
num quarum
;
lorniulas niutare, ut vidotur, religio juriam Aiciat « Quai, inquit, pi;ie rec. D. Pippinus
:

fait. AValchius (C(?)js«j-. Dipl. p. 12 seq.) noquid- rex ac 1)0. uie. genilor nostor Caroliis imporaior,
quam invocationibus tunc usu rcceptis inlirmare co- clc. ) Pari niodo infra de tenitorio Saliinonsi :

uatur diploma. d Sicut a gonitoro nostio Carolo imp. » Itein inRv

c Ex insueto principio diplom. idcm conslat : rius de donalionibus spontaneis « Qnas piai rocord. ;

nam Ottoet Henricnseodem utuntur. Mabillon. {An. donnus Pippinus rox avus nosler, ci posiea donniis'
Bened. App. u. 26) diplonia Pippini airort cum hac et goiiitor noslor Carolus iinp. t Et paulo post dc
subscripl. Ego Pippinus et cunjnx tnea Bertiada.
: diplomate Adriani pro Spoletano ducatu « Inlcr :

Qua cx subscribondi siinplicitato colligi possct, tani sa. me. Adriannm papani et donnum ac geniloreni
ipsum quani lilium Carolum, ac proiiKJe nopotcm iiostruin Caroluni iinp. convenit. t Ac dcinum in
Ludovicuni, alia lormnia uti noluisse. fine agons de amicili;c, ciiaritaiis et pacis kcdcre
<i
Roclc Raronius, H;irduiiins, Lecoinle, Sigonius instaurando a quovis poniiiice post suam consoora-
cuni Ceiicio rolinont vestr.s; ila enim constai.tor ha- tiononi, « sicut, ait, tomporibus \V\rc r; c. doniii Ca-
bent omnes codicos, et ita seiiti iilia piooodit n;un : roli atavi noslii, sen doiini Pippiiii avi iiostri, vol
Paschalis a suis pra3decossoiibus RoiiMui c!. (>ju i (in- oliani (iaroli imp. goiiitoris nosri consueunlo crat
caluin pcr nianus acccperat. Porporam voro Ci;ili:i- faciondi. Luitovicus
t> il;iqni; nunqtiani majoros suos
nus, Auuales Koichorsporgon. Raluz. , Miiratorius, , praulccessores appollal sod noniinc et agna;ionis li-
,

Walchius aliicjuc leguiU nostris, (piasi Pippinus ci Q lulo prosequilur. Voniant nunc Gralianus, anna-
e(,'S

Carolus Romam dciierinl ponliiiciiius, quod niani- lisia Roicberspergonsis, B;iluzius receritiorcsque alii,
fesle falsuin. Vide Dissort. num. 12 seqq. ct conlra Cencium codiccsque oniiios mss., Baronium
e DncalusRoiiani
|)ars non ignobilis lacus propc doctissiniosqne alios viros fidenicr mulont veslris iii
Perusiam. Is cnini esl Trasimenns, in liist. Roni. nostris, ut c.v eorum voto i\oma et ducatus (Jonalio-
celeborrimiis vicloria Annibalis. Vide Collar. {Geoyr. nis iiaturam induant. (Jno;hiam monumenlum pro-
ant. 1. 11, c. 9). Trcs insnlas bic moniorat;is in i;;cu fcruiit, quod vel lovissinium adniiniculiini iis sii|)pe-
es.se alque incoli teslaiur Elbcrlus {Etrur. Medii.) tit, quo rciii adoo novam susientent? Post diploma
qui dolot ap. cosn;ogr;)phos et googr. hujus l;>i us islud aimis oirciter quinqtiagiiil:» abJoaiine Vlll, aiil
mentioncm non roporisso. Chorogr. Anon. {Script. lonocinandi causa imporaloi ilius, :;ut qnia vore in
Jlal. tom X, tab. sect. 20) uborriino. insporatorum diploiiialis Romana etiani ditio coitfir-
f
Nariiiam unam ex tolo ducatu invcnics pontifi- mabaiur, Roma ipsa concessa a piis im^wraloribus
ces accepiam referre Francisrcgibus {Cod.Cur,, ep. enuntialur. At porperam nam Ludovicus et succos- :

8, 9, al. 4, ()) nam Stcph. U quoslns Laiigob. cam

; sores non concedunt Rom.am et ejus ducatum ; sed
invasissc, qitam, ait Pippino, beuto Petro tna Cliri- Pioni;c et ducatus ditionem confirmant, ponlificibus
siianitas concessil. Eam Spoletani olim invasorant ita volontiiius, qui non niinus a populis sibi subditis
(.Vnast. seot. 25/^); sed Aislulpbus prinio advenlii (luain ab hoslibus, jure limobant.
Pippini terrilus illani rcstiliior:it. Anasl. («eci. 249). A Pippiiii ot Caroli donalione ordiens exarcha-
i

^ Remolioros Lalii sou ilucatus lloniani civita- tiiin inlogium prins noiiiinat, doi.nde ejus ci\i;atos
tcs in parto Cistiborina eiiumoranlur agij ;;ou di- , siiisiilas rooonsol oum omnihus toiiiioriis od ciiiia-
5S1 COD. DIPLOM. — MONUM., ETC, SEU COD. CAROLINUS. - DIPL. LUDOV. PII. 562

l)iiim ", Cesenani, Forum Popiili [Pompiiii], Forum A Eoilom motlo lerrilorium Sabinense, sicut a genilore
Livii, 127 Faventiam, Immolam [Imolam] Bono- noslro Karolo imporatore beato Potro apostolo pcr
;

niam, Ferrariam, Comiacrum [Comiaclum], et Adria- donalionis scriptum concessum est, sub integritale,

nis, que Gabelum [Gabelium], cmn omnibus fini-

et quomadmodum ab Ilherio et Majenario abbatibus
bus, territoriis alque insulis in lerra marique ad su- missis illius inter ideni lerritorium Sabinense atque
pradictas civitates perlinentibus ^ : simul cl Ponla- Roalinnm dofinitum est <>.

polim <", videlicet Arimiimm, Pisaurum, Fanum, Ilom in partibus Tusci >
Langol»ardorum caslellum
Ausimum [Auximum], IIu-
Scnogalliam, Anco:iam, Fclicitatis, Urbivetum, Balneum Regis, Fercnti Ca-
manam, Hcsim, Forumsimpronii, Montem Forolri, strum, Viierl.ium, Orclas, 128 Martam, Tuscanam,
Urbinum et territorium Valvense [Balnense], Cal- Popiiloiiiiim, Siianam, Rosellase, et insulas Corsi-
lem, Luciolis, Egubiam [Eiigubium] cum onmibns cam f,
Sardiiiiam et Siciliam sub integritale, cum
fmibus ac terris ad easdem civilates perliiienlibus. omiiibus adjacontibus ac territoriis maritimis, litto-

tes quas smgillatim enumcravit. Eas

perlinentibus, danlur. Et Adrianus in supra laudatis lilteris non
intcr non neque Parma, nec Placentia,
est Mulina, solum discrimen illud servat, sed (op. 54, al. 51)
celeberrimac urbes usque a temporibus roip. In do- quandoque bipertilo ipsam Pont;ipolim dividit, modi-
Matione per designatos fines Parma a Tuscia Lan- P terraneam scilicet el maritimam.
gobardorum, seu regia non dissita, nominalur pro dVideepistolas Cod. Carol. (59,07, 71,72, 73, al.,
confinio. Et in divisione regnorum inler filios e;ie- 49, G9, 56, 76, 78) ol commenlar. pr;ev. ad epistolas
dem civitatos partem regni Pippiniani conliciunt. Adr. n. 52 seqq. Iiide histori;e hujus principium
Viris erudiiis xvi socculi visse sunt eac civilates in suppctit reliqua no:i habenlur in eo Codice, noc
:

exarchatu esse, quam opinionem amplcxi sunt no- defiiiiri lulo polcsl quandonam Ithorius ot Maginariiis
stro aevo viri clarissimi, scnptisque eruditis volumi- abbates fines illos posuerini inter Reatinos et Sai.i-
nibus opinionem suam maximecrodibileineffocerunt. nenses. Certum tainon est Maginarium minime
Digladiari cum noslratibus nolo iii tamen dico, M-
: assecutum esse dignitatem abbatis nisi anno 784,
miliae mentionem in Ludoviciano diplomale non ci- cum Fulrado abbati Dionysiano successit. Quam-
vitatem, sed provinciam innuere. Duas quippe in obrem nonnisi post eum annum tcrritorium Sabi-
provinciasexarclialusdividebaturid temporis: ^mi- nense possidcndum sanctae sedi tradilum est. Cum
liam, cujus civilales seorsim recensentur, et Penla- autem Dionysianus abbas Maginarius obierit siipre-
polim, cujus civitates pari nmdo seorsim enumeran- muiii diern anno 793, llherio superstile ad aiiniim
lur. Ita etiam in Cod. Car. prinKie provinciae exarcha- 796, cum Alcuinus ei successit in sancti Martiiii
tus a Penlapolensibus seccrnuntur (cp. 51,65, 54, Turonensis monasterii pnefeclura hinc est qiiod :

al. 5i, S'^, 51) , nec secus audiunt quam civitates inter aniium 791, cuin Cod. Car. epistolie colligelian-
jEmiiiw, quas sibi arcbicpiscopus Ravennas usur- tur, el 795, Maginarii emortualem, terriloiii Sabi-
paverat. Certe hac in re Muratorius et Cliorogi aplms nensis controvorsia finoni babuisse vidolur. Si ita
recte sonliunt. Mutina, Parma, Placontia, ul ut civi- ^ se res habet, tantam causae procrastinationem, ojus-
'^
latos iEmilis, quarum cpiscopi siiHVaganci eraiil Ua- que exitum haud sciremus, niisi diploma istinl ox-
vennatis melropoIitLe, ad Pippini Carolique donatio- starot etenim ex Adriani litteris luniot, rem pr;c-
:

nem non pertinent. Plura vidcsis in clissorlatione, diclis abbatibus commissam esse, sed dilficullatibiis
num. IG. semol iterumque et tertio exortis, non potuisse finiri.
a Civitatem monaslerio sancli Columbani cele- *^
Quanquam h;TC dua^ civilales maritim;e territorji
brem in Coltiis Alpi!ms silain hic non memoiari iiide nunc Senensis aeqiie ac caeterac ex Tuscia Lango-
liquet quod episcopali digiiilaie non est Iruila ante bardor. juris essent sanctae sedis ex donalione Ca-
saec. XI, Bonedicti VIII auctoritate (Ditin. ap. Bar. roli,eas tamcn pacifice nunquam, nunquam iniegre
1014, n. 4 Ligholl.
; Mabill. etc). Sassinam, sesi
, , saiicia sedes possedit viii sieculo [Cod. Car., epp.
Sarsinam, intelligi oportel urbom anliqiiam, cujiis 88, 89, al. 81, 90). Ineunte sxc. \i ap. Albinum el
episcopus Bobiensem se appellat in conciliis Sym- Cenciuin, parvo discrimine, hacc habentur « In quo- :

niachi. Vide Disserl. n. 18. dam tomo carlicio, qui csl in carlulario juxta Palhi-
i> Chorogr. Aiiori. totidom civitates in exarchalu dium legitur papa Benediclus (VIII) locasse civit;i-
expiscatiir ex Agnello, Blondo, AnasLasio, Cluverio, tem et comitaium Suanesem cuin castollis et villis,
quie duplicant numerum (7'«^. chorogr. sect. l(j). et cum omnibus suis pertinciiiiis. El, civilatem, ot
At conditio et chronologia novorum nominuni at- comilalum Rosclloiisem cum villis et caslellis, et suis
tendi debenl pleraeque enim castra erant in finibus
: p.'rtinen;iis, ct districto, et placilo, el cum oiniii
exarchatus civitatum comprcheiisa; nonnulla; jam redditu suo. Pncstat unaqu;cque civilas lx
dationc el
nominatas expriinebant, ut iiuper Bobium et Sursi- sol. j C;eterum Populoniuin et Rosellac haud i!a
nam unam eamdemqiie osse vidimus Adriamque ct
;
*' multo post cxcidere. Nam Rosellcnses episcopi, s;e-

Gabelum unam eamdemque civitaiem esse docet culo duodccimo ineunte, Grosseiani dici coeporunt,
diploina. Exarchatus auiein sub integritate est dona- Rusolla olim Romaii;i colonia jampridom excisa
tus a Pippino et Carolo, qualis tunc erat, Bononiai (CoIIar., Gcogr. ant., 1. n, c. 9, p. 454, edit. Lond.),
territorio definitus, quod constat ex praedicta divi- qiue erat propc Grossotum, i;l Populania propt>
sione regnorum. Qui aulein conteiidit, juxla anti- Plumbinum (Ccilar. ibid.\, maiiifestis utrobique anii-
quiorem extensionein fuisse donatum, monumentis quis ruderihus. Populoniensis episcopatus iinitiis
iJ probantibiis deslituilur. MasSvC. Ugbellum consule {Ital. Sac. tom. 111, p.
« Notanda temporum variotas. Anno 726 scribebat 655 el 701).
Gregorius II Leoni Isaurico in impictate peroistenti f IiisuUe hujus
donatio ccrta, certus itcm donator
(Labbe, Conc. tom. VII, p. 19) hunc in inoilum dc Carolus, tenipus vero incclum. De duabus insulis
lolo exarchalu « Longobardi el Sarmat;R, caeteri-
: reliquis satis ost diclum in superioribus; nomiihil
que qui ad septentrionem hahitant, misoram Deca- adjiciotiir ad diplomata sequentia. Jura carnmdem.
fiolini incursionibus infestarunt, ipsamque nietropo- praecipue Sicili;c, antiqua cl corta : scd Caroli iiiter
im Ravonnain occuparunt, et ejectis magistratilius donationes rccenseri a Ludovico, Stoph. IV ct P.v
tuis, proprios conslituere magistratus. » Cu.m Pippi- schalis consilio , causa cst ciir conjiciam cliarl;iin
nus an. 754 Carisiaci exarchalum sanctae sedi con- verc aliquam exstilisse tuin lcmporis in apostolico
Uilit, niillum habuissc discrimen vidctur yEmiIi;e et archivo, qua Carolus ires illas iiisiilas doiio ('odcriJ.
Penlapolis. IVniapolenses sape in Pauli cpislolis lau- Is siqiiidom, ubi Adriamim vidit tanlopuc solliiiUiu)
 585 n. CAIUii.l MAGNl On\ PAUS I. SFr.TIO III. 584
rilnis, porluluis ad suprascriplas civilales cl iiisiilas A lin» nrniainiis (lonalioiics qnas pie recordalionis
pcrlincnlibus. doiinus Pippiniis rcx avus nostcr, et poslca doiinus

Ilem iu parlibus Campanic Soram, Arces, Aqui- cl gcnitor nostcr Carolus imperator heato apostolo
num, Arpinum, Thcanum cl Capuam a, et palriino- Pctro sponlanea voluntate coiitulerunt ^. Nccnon
iiia ad polcstalcm ct dilioncm vcstram pcrtincntia, el censum ct pensioncs , scu cctcras donalioncs
.sJcut cst palriinoninm Bcneventanum 129 ^'l Salcr- [dationcs], que annuatim in palalium regis Laiigo-
nitanum i>
, el patrinionium Calahric infcrioris ct hardorum inferri solchant, sive de Tuscia Langohar-
superioris, ct palrimonium Neapolitanum, et uhiciim- dorum, sive de ducatu Spolclino [Spoletano] sicul :

que in partihus regiii atque impcrii a Deo nohis in suitrascriptis donationihus continetur. Et inter s?.
comniissi patrimonia vestra esse noscunlur «. Has nie. Adrianum papam, et donnum ac gcnitorem lio-

omncs suprascriptas provincias, urhes ac civitate-;, slrum Carolum inipcralorcm invcnit, quando idcm
oppida alque castella [castra], viculos ac territoria, pontifcx cidein de suprascriptis ducatihus, id cst

simulque cl palrimonia, jam dicle Ecclesie tuc, hcate Tuscano et Spolctino sue 130 auctoritatis prece-

Pclre aposlole, et pcr tc vicario [luo] spirituali Patri plum conlirmavit ^. Eo scilicet modo ut annis siii-

nostro donno Paschali summo poiitilici, et universali gulis predictus census Ecclesie beati Pelri aposioli
papc, cjiisque successorihus usque in fincm seculi eo " pcrsolvatur , salva supcr eosdem ducatus nostra in

modo confirmamus, ut in suo detineat [dctineaiit] omnihus dominatione el illoruin ad iiostram parlcni
jure, principatu atque dition<>. suhjcctione f.

Simili modo per hoc nostre confirmationis decre- Celerum, sicul dixiinus, omnia supcrius nominata
nt palrimonia Calahritanum et Siculum (unde pin- lcrni principcm a primorihus Bcnevcntanis qui a ,

gucs aiiliquissimi rcditus pro cgcnorum sustentalioiie priiicipe Radclchisio dcfecerunt quam rcm omiies ,

et ccclcsiar. decorc jampridem infcrri dcsuevcranl in cum Peregrinio ad annum rcferunt 840. Exstatfpie
.•crariuin ponlificium) a Constantino el Ircne reddc- capitulare Radelchisii princ. Bcnev. aniio 851 (ip.
reiitur, in litteris aJ euin dalis an. 794 [Conc. tom. Pratill. tom. III, p. 214), qiio statuuntur fines ulrius-
Vli, p. 9G5) rcmque postmodum onincm fuitedoctus; que principatus cum Siconulpho, ita ut exindc duo
tain ccrta jura ncquidquam loiics rcpelita esse principatus nosci coeperint, Quamohrem si Ludovi-
;egre fercns, de suhjicicnda Sicilia, iit Bciicvenlanuin cianum diploina ea leinpora sccutum esset, tum quod
ducaluiu feccrat, cogitarit. Iiilcrim vcro toiam iii- novum edoceinur, patrimonium videlicet sanct* scdis
sulam saneta; sedi concessam puto cjiis parum dis- in utroque principatu essc, bene hahcret. At qiiinqiie
simili conditione quam iii Olioiiis diploiii.ite cxpres- et viginti fcrc aiinis diploma illud Siconulphi piin-
sam videmus, Si Dens
uostris illnd tracliderU vi.uii- cipalum pra^ccdit. Quamobrem Ludovicurn non aliud
bus. Nain constat Siciliam paiiiisse GrcCcis usque ad sil)i voluisse arhilror qiiam utriusqiie civiialis dis-
aunuin 827, cuin Saraceni ilLim invaseriint. Unde n trictus, in quihus pairimonium illud liiperlito divi
enim Ottonis diploma id de Sicilia profiuxit, iiisi
iii sum situm esset, designarc , id scilicel suggcrentiliui
ex charta aliqua archivi, unde Ludoviciano diplomali Stcphano IV et Paschali, quos miiiime latehat palri-
el alia iionnulla adjecta suiil? Et nota, quod in Ot- monii illius conditio el situs.
tonis diplomate, cujus Hcnricianum exeinplnm est, c Puta Tuscum, Istrianum
, Dalmalinum, lHyricia-
conditionalis ea concessio Siciliie non poiiittir iiiter nuni , Liguriae , Germanicianum , Gallicanum , et si
sponlaiieas Caroli donationes, neque donationi pio- qufle alia erant in Gallicana monarchia qu;ie specialis
priue adjicilur; argumcntum ccrtum quod Sicilia mcntioiiis non indigehant nt sanct;« sedi vindica-
tanquam a Carolo donata, et quidem convciitione rcntur, ut pote extra Graecam domiualioucm.
Iiahita cum pontifice, habehatur. Quare auicin Ludo- '^
Quacnam fuerint spontanese istic donationcs col-
vicus cam conditionem siluerit, non esl pctendum, ligi potest ex historia ; cae vero singillatim eiiume-
nain jura oinnia is confirmahat sanctic sedi, nilqiie rari non possunt. Vide Disscrt. ad Ilenrici diploma,
ei novuin conccdebat; nec nisi ineptum fuissct Sici- n. 14 seqq.
liam suh conditione a Carolo donatam confirmare. e Argumcntum islo evidenlius ad quorumdam
a Ilas Campaniie civitates
a Carolo donalas fuisse opiniones rcfclleiidas desiderari non polesl. Disputant
nullum dubiuin. I a scilicet constat ex litteris Cod. ii siquidem de jure Romanis pontilicihus conccsso
Carolini (ep. 88, 89, 92, al. 81, 90, 86). Capiianos in civilatihus et provinciisdonalioiiuin nuin scilicet ,

etiam pncslilisse juramentum fidelitatis anlc confes- ulile an suprcmuin csset. En luce ipsa clarius dcfi-
sioiiem heati Petri discimus (cp. 91, al. 88). Et licet niuim jiis suprcinum iii c;cteris, exccptione hac du-
in adcunda earum posscssione ea;dein supcrveneriiit quoque in eamdem supremampotesta-
catiiuin. liicin
dilficultatfs qiiae in territorio Sahinensi el in diiabus " lcni venissent iiisi Adiianus ea
, qu;e divi Petri jam
ex Thasciai civitatihus, Populonia nimirum ct Ro- crant, suo pncccplo scu diplomate eidem iargilori
sellis, jura tamen non exciderunl, nam uiia cuin Carolo concessisset . uti convencrat eidem cum Ca-
i^.etcris Neapolilani regni ope Norlliinannoium a rolo.
pontificihus vindicata sunl saiculo xi, ul dicaiii in- ^ De
rcliquis sancta! scdis diiionihus aut actu pos-
Ira. sessis, autqiucjurisejusdem crant, pcrspicue diclum
^ In Campania duplex palrimonium erat Grcgorii cral in suo delineant jure, principalu , atqne ditiune ,
Magni lempore. Et Joannes diac. qui florehat post , quihusjus siiprcinum dcfinilur at hic supremuin ad :

Ludov. Piuin, Joannc VIII pontificc, duo p itriinonia Caroluin pcrtinere , dominium u;iic ad pontiliccm
diserle nomiiiat , Ncapolilanuin et Canipanuin, in declaratur. Slalimquc, ne suspicio ulla subrcpat su-
Greg. Vita (lih. ii , n. 55). Totidcin iii diploniatc Ot- prenue dominationis pontificiai in reliquis omnibus ,
tonis et Henrici numerantur. Quid igitur tria Ludo- clausula eadem supremi juris non modo enuntiaur
vicus? Salcrnitani inenlio nusqiiam mihi fuil ohviain iterum, sed planissimis verbis explicalior redditur.
praeterquam in hoc diplomate. Quid autcm dico iiia I J latuisse eruditos illos ne suspicari quidem possu-
patrimonia ? uiiicum est Ludovico patriinonium Be- mus; idcirco ad suppositionis remedium unicum
neveiitanum et Salcrnitnnum, tauiclsi duohus illiul confugiunt. At nequiiUiuam: eademquippe occuirunr
nominihus dcsigiiel; q"j;c res non parum negotii ft- iii Oitonis ct Henrici diplomatibus, quae falsi ar-
ccssi: ceitam ouisuin e\(piirenti. Niirrat sitiuidcin guen; demcntia est.
Kr(;heini)erluH (n. 14) Siconulphuin essc factum S.i-
 , ,

58^ COD. bli-LOM. - MONCM., ETC, SEU CODEX CAROLINUS. - DIPL. LUDOV. ru. lHi

ita ad noslram [vcstra-.n] parlem p^r hoc noslre con- A de supradictis civit;Uii)US ad veslram Ecclcsiam pcr-
firmationisdecrelum ^ roboramus, ul in vestro ve- tinentibus ad nos veniret [venerit], sublrahere se
slrorumque succcssorum permancanl jurc, principatu volens de vestra dilione vcl polestate, vcl aliam quam-
atque diuone, ut ncque a nol is ncquc a filiis vcl ,
iniquam [aliquam] machinationcm metuens,aul
libet

successoribus nostrisper quodlibct argumenlum sive culpam commissam fugiens, imllo modo cum aliicr
machinationem quacunque parte minuatur vcsira
in recipiemus, nisi ad juslam pro co raciendam inler-

polestas , aut vobis de suprascriplis omnibus vcl cessionem : ita duntaxat , si culpa quam commisil
successoribus veslris inde aliquid subtrahatur,dc su- vcnialis fuerit inventa : sin alilcr , coniprehensum
prascriplis videlicel provinciis, urbibus, civitalibus, vestre poleslati eum rcmittamus [remittemus] «^.

oppidis, castris, viculis, insulis, territoriis atque pa- Exceptis his qui violcnliara vel oppressioncm poten-
trimoniis, necnon et pcnsioniLus alque censil)us. Ila liorum passi ideo ad nos venerint [vcniunl] ut per
ut neque nos ea subtrahamus nequc quibuilibet , nostram intercessionem justitiam accipere nicrcan-
SHbtrahere volentibus consenliamus sel [sed] potius : lur. Quorum altera conditio est, et a superioribus

omnia que superius leguntur, id est provincias , ost valde disjuncta.

civitatcs, urbes, oppida, castclla, terriloria et patri- Et quando divina vocatione hujus sacralissime sc-
monia, atque insulas, census el pensioncs Ecclesie R dis pontifex de hoc mundo niigraverit. nullus cx ro-

bcali Petri apostoli, el poatificibiis in sanctissima eno nostro aul Francus, aut Langobardus, aut de
Hlius sede in perpctuum rcsidentibus, m qu;u;ium qiiald)el gente homo sub nostra polcslate constilutus
possumus, nos defendere promiltimus ad hoc ut licenliam habeat contra Romanos aut piibKcc aut
omnia ea in illius [imllius] dilione ad utendum et private veisiendi, aut electionem facicndi ^ : nulhis-
fruendum , alque disponendum firmiter valcat op- quc in civilatibus vel lerriloriis ad Ecclcsic bcaii
lincri [obtinero]. Petri apostoli poleslatem perlincntibus 132 £*''-

Nullamque i« eis nobis partcm , aul polestatcm quis [aliquod) malum proptcr hoc facerc prcsumat e.

disponendi, vel judicandi subtrahendive, aut mino- Set [sed] liccat Romanis cum omni veneratione ct
randi vendicamus , nisi 131 quando [quatenus] sine aliqua perturbatione honorificam pontifici suo
ab illo qui eo tempore hujus sancte Ecclesie regi- cxhibcre sepuliuram ^, et enm quem divina inspi-
men tenuerit rogali fuerimus ^. Et si quilibct homo ralione ct bcati Petri intercessionc omnos Romaiii
a Non abs re vox pactum, c3eteroqui satis nota, et phani III tempore ditio pontificia non extcndebalur
in Oltoniano, et Ilenriciano diplom. non mutaia, hic ullra Latium seu Tusciam ct Campaniam Roiiianam
it^rum per decreluin exprimitur nam de confirman- ;
antiquijuris, et exarcbatum seii yEmiliametPentapo-
dis spontancis quoqne donalionibus agitur, quie mi- C lim cxdonalione Pippiiiiana quareSlcphanusdccor- :

nime ex paclis conventis factse erc.nt. nit ne de Tuscia et Campania sive de aliis locis ulltis
•» Hanc rem lestatam iiivenies pluribus Carolini homo iiitrodiicatur in Urbein, quoad poatifcx orJina-
Codicis epistohs al prajcipue con^ulenda commeu-
:
tus fuerit a cleio el populo Romano,juxta canonicam
latio praivia ad epistoLis Adriani (n. 7 scqq.). Po- elcctionem, ctplenam liberlatom consiicrationis qiue
strema verba in Oitoniano non reperiuntur, sed re- lunc vigebat. Teiupore autem Ludovici I*ii Lango-
rum ct lemporum nmtalio ingens facta crat. Prce- bardis, eorum rcgibus exaclis, dominabanlur i'"r;in! i,
terea in juramcnto, quod flcri coeptum ab Ollonc quorum praisidia in regni Ilaliaeurbibus morabantiir :
successores omnesemitlcre consuevcrunt, multo am- idcirco ulraque gens prohibelur liberlati elcclio; is
pliora et dilucidiora leguntur, quai ad Francos mi- obsistcrc, aut Itomam ingrcdi turbandi causa cloclio-
nime pertinebanl. Id pr.ecipue exprcssum vidcas ad- ncm ad solos I\omanos jurc pcrtincnlein. Vidcn'Lu-
versus eos qui Uomam ipsam subjicere Auguslis non dovicum intactam rcliiiqucie pontificiain ditioncin ,
vcrcnlur « in Romana urbe nullum placitiim aut
:
suamque constitiitioncm ad Francos, Laiigoliardos
ordinalionein faciain de omnibus, quai ad te, aul aJ subditas(iuc alias sibi giuitcs duntaxat cxtciulcrc? Ita
Roinanos perlinent, sine tuo consiiio. > (Dist. 03 scilicel,S;,cplianus ill dc sui lanium populis dccrevcmt.
.

c. 33.) e Aslronoiniis in Vita LuLlovici l'ii,

de Lconis ill
c ILec, quae jurc silentwr ab OUone ct ilcnrico, suprcma infirmitatc loiiucns, rcfcrt itomanos, occa-
ad quos nullalcnus peninebit reciproca illii sacerdo- sionc cap ata Lconis iii cxlieino iiiorbo hiboranlis,
lii el rcgni obscrvantia, socielatis et amiciticC ros.lerc praidia Ecclcsi;e diripaisse alqiie usurpasse, ut aic-
cam
•amcxigente; cdisccnila suat ex Codicis Carol. cpi- p b im siipra, ipsis Asrronomi verbis aflalis (i)issert
Uolis,pncsertiin cpp. 7(j, 97, al. 7o, 85. Inde patebit " "
"
8l() num. 8). Ex ni
qaibus liiiuel, lum Slcpliano iV, Loo-
"
'

nimia facililas damnandi monumeula vetera, si opi- nis ili success iri, non
petcnda fiiis^e Imjiis
loiige
nioni propri.c advcrscntur. rci excmpla lum Ludoviciamiui diploina rcbiis cci-
;
d Slcp!i;mus UI iii coiicilio Lateran. anno
7G9 de tis ct picesciilibus inh^ercrc. Oclavo indc ;miio
clectione Rom. pont. ita dccrcvil « De casU-is aulem :
ncnipe 824, EugCiiii II auclorilatc Lotliai ius ijudo-
Tusci;e vcl Campaui^e, vel dc aliis locis nullus auilc.it vici lilius in atrio bc;iti l\tri coiislituit « Ul dc- :

Roiiiam ingrciii, ncc a (inopian» inviieiitur, aut in- piuidationcs, qu.e hactonus ficri solciiaiit, millo inolo
tra civitalcm introduca.itur. Scl ncc quisquam c.\ liant, neque vivenlc poiuiiiic, r.equc liofiinclo. Si
scrvis tam clcii qnanKiiic iiiilili;e in cadein clciHione qiiis vcro ultcrius boc fccerit, sci;il,s.; log;iii scnlcii-
invenialur ncc iilliis p Miilus cum armis et fusti-
:
tia condcmnandum.Qiuc voro relio faol;e simt, leg;i-
bus. » Uem « Si (piis juvare aut inlro;lucere in hanc lilor emondcnliir. t C:rl<M-a iiifra oocuri(!iil in di-
civiialem Roinie pnesmiipscrit, qiieinquam de qua- plomalis Otlonis el iieiiVici qiii alionam coiisliliilio-
cunqne civitalc, aut castio, vcl loco ponlilicis prius ncm suam lacere vidonlur. IMura invouios in adino-
discc^suin quousque in sede beati Pciri pontifcx or- niLionc ad lillonis Slcpb. III ct in Cominont. pia;v.
dinatus fuerit, analbema sit. » i'oruin siinilia de ad o|)istol;is Adriani. Yide eliiim Disscrlationcm aJ
Francis aliisquc populis i^udovico subdilis dcsrcla cpp. Lconis III.
vidcs consilio pontilicis, ut plena essel libcrlas olc- ' SUilim ac p;mlil'ex mnrli orat provimus {t«-
clionis. Scrio anlem animadvcrtas disciplimim. Slc- screl.>aliir pcr ca tcmpora forc ab omnibus, non s</-

PATaoL. xcvni. 19
 :

iw? tJ. CAROLl MAGNI OPP. PARS I. SECTIO III.

«1110 ooiisilio aliiiie coiicordia, sine aliqua promis- A miusque per iutiiras generalioncs ac sccuJa ventura
sione », ad ponliiicatus onlineni elcgerinl, sine alt- custodialur, proprie inanus signaculo et vcnerabi-
qua ainbigiiilatc vel contradiclione morc canonico lium episcoporum atque abbatum , vel ctiam opti-
consecrari [coiisecrare], el dum consecratus fueril, matum noslrorum sub jurejur.mdo promissionibus el
icgati ad nos vel ad successoies nostros reges Fran- subscriplionibus pactum istud nostre confirmationis
coruin dirigantur, qui inler nos et illos [illum] ami- Romane Ecclesie
roboravimus, et per legatum sancle
citiam et charitalcm ac paccm socientt' sicuttempo- Theodorum nomenculalorem donno Paschali pape
ribuspie recordationis donni Caroli atlavi[atavi]no- dircximus ^.

stri, «^
seu doniii Pippini avi nostri, vel etiam donni Ca- Ego Ludovicus misericordia Dei impcrator sub-
roli imperatoris gcnitoris noslri consueludo erat fa- scripsi, et subscripserunl tres liliiejus, et episcopi
ciendi. X, et abbates viii, et comites xv , et bliviothecarius

133 Hoc autem ut ab omnibus fidelibus sancte [bibliolliecarius] « unus, el mansionarius f, et ho*
Dei Ecclesie et nostris firraum esse credalur, fir- stiarius [ostiarius] s unus
lum ut de successore rile eligendo ageretur; veriim confirmandae causa cuni iis regibus, tum ante, tuni
etiam ul vis alia(|ue incommoda arcerentiir : nec de post collatam imperii dignitatem. Quod ita fieri per-
honore funeris quidquam cogitabatur. Stephanus 111, n severatum est usque ad Sergii II tempora, qui Lo-
in alloculione ad praidictum coiicilium, rem docet thario et Ludovico 11 privilegium concessil coniir-
« Quando domnus Paulus papa de hac vila recesse- inandi electionein, ut late demonstravi in Disserta-
i-at, omnes euin derelinquenles, nisi ego funeris as- lione. lis vero qui re inexplorala in Pagii, Muialo-
sistebam custodiam ob sepulturae tradendum. t Id- rii, chorographi anonynii et sectarioruin oinnium
circo Sleph. IV et Paschalis ad ejusmodi averten- verba jurare non dubitant, consilium pruibeo ul rneis
«ium incommodum auctorilate imperiali ita decerni verbis fidem iiullam adhibeant, sed inonumenta pcr
voluerunt. me allata serio expendant, deinde judicent num opi-
«1 Vide supra, Dissert. n. 54. nioiies recentiorum iisdem monumenlis priBferri de-
b Consule eaind. Disserl. (n. 55). Vidensque lan- beant.
lam disciplina; convenienliam cum monumentis ejus Aquisgrani enim fiebat diploma, et per raissum
•^

sevi, judex esio nuin Pagii aliorumque lalsi insiinu- apostolicuiii mittebalur Romam. Hujusmodi clausu-
lantiuin diploina, hoc pryesertim e\ capite, cortina lam diificiie admodum in diplomalibus invenies. Eril
veret. igitur suppositum? Inio qui documenta supponunt,
« Tam Carolus Magnus in praifalione ad epistolas usque adco iinitantur legitima, ut sapientes ipsos
Codicis Carolini, quaiii Liidovicus, Carolum Alartel- viros decipiant et nisi aut stylus, aut iormuUe, aut
:

luin reccnsent. llle scilicel iiiter Ecclfsia; Romanse voces suppositioncm manifesient, pro certis el au-
defensores, unde tot eruditorum conceriationes de thenticis liabentur qua; sunt liaud dubie falsa. Quam-
patricialu eideni collato, qiias rejeci in Admonitione obrein nequidquam VValchius, Annalistye llali aucto-
ad htleias Greg. lll. Ludoviius autem ad eum vult , ritate auilacior factus, externas lorniulas Ludovi-
missos legatos post oidinalionem pontiiicis, quod ^ c ani diplomatis carpit qua; quidquid singulare ha- :

falsum csse claiiiat Fre.legarii coiitinuat.ir ad lem- beiit, Pippini et Caroli donalionibus iii archivo Ec-
pora ulliina Grcgorii, liujus legationibus dilatis.Qua clesiae Koinana; tunc existentibus acccpium rele-
super re consulenda laudata .\cimonilio. Prujlerqiiam runt.
quod Gregorius idem tcrtius, quo superstite Caiolus e Dignitatem fuisse in palalio regum Franciic sub

Martollus est iiiorluus, ad exarchmn Kavennoi obse- Carolo Magno Ludovico Fio, et usque aJ lempora
quii causa decrelum eleclioiiis misisse dicilur ponti- Caroli Calvi, notat Ducangius in Glossario.
ii"cuin oinnium ultiinus. Nec tamen oliosa est hic f IJem aucloritnte iiincin. (De ojjic. palatii, c. 16
mentio Caroli Martclli nain legalio illa memoratur,
: et 25) hai.c quoque esse dignilaiein paialii Francor.
qua; tandiu posi oritiuatioiieiiiin Franciam estmissa. reguin demoiistiat, precariam quoque laudans sub
Cuinque ejusdeni natiir* Gregorii successorum lega- Ludovico Pio, cui subscribit Gauzlinus Mansioua-
tiones a Ludovico deiinianiur, hiac perspicue disci- rius.
nius, quoJ pluribus Carolini CoJicis teslimoiiiis est 8 Got.ramnus magnificus osliarius missus, seu le-

deinonstratum, legationes a ponlilicibus post conse- gatus Caroli icgis et pairicii an. 788 [Cod. Car.,
crationem missas fuisse, amiciliw, charilulis el pacis p. 482) quanti csset palatina ista dignitas osteudil.

APPEMDIZ.
134DISSEUTATI0 DE DIPLOMATE OTTONIS I AUG.
ET OTTONIS II REGIS.

1. Quanquam exslct in labulario Molis

Adrian* au- D sefcrat uUum tilulum, quoJ aliorum diplomatum so-
(ographum hujus diploinalis aureis litteris cxaralum, lenine esl, cditores alii aliiim apposiicre : pnfque iis
cjusdem tamcn cxeiiipluin cx cod. Aibiniano in kicein Goldastus {Co7ist. Jmp. tom. 11, p. 44) el Luiiigius
prodire jussi non una ex causa. Priino siqiiiJem Ec- (Cod. It. Dipl. toii). II, p. 695, et Spic. Eccl. Contiu.,
clesiic Annalium parcus abs re non esse dusil (902, p. 159) licenlius quam dccuil hunc illi lilulnm fece-

n. 2) duplici cxemplo ex Valicanis codicibus dili- ruuL : i Otlonis I iinperatoris paclum confirniatio-
s^enter collato varianlibusque ali-
cum autographo, nis, quo ditiones el civilates Romaiise Ecclesiae a
quot lectionibus excerplis , illud cmittere unJe ;
pnxMleccssoribiis siiis donatas confirmat, nonnullasque
Labbeus aliiqiie plures exceptum in siia opera traiis- addil A. D. 952, ind. v, mense Febr. xiii dio, anno
lulerunt. Dcinde quia cuin autographum non pru)- Olloiiis inip. 27. » Roma enim ali;cquc civitaics Ro-

4
 '

r.30 COD. DIPL.- MOXUM., ErC, SEU COD. CAROLINUS.- .\PP. - DISS. DE DIPL. OTT. I. oftO

mani dncalns ab imperalorum donalionihus secor- A non tamcn est dala apposita in codcm, et ir utroqiie
nond-.e eraiit , nl lale monslraviinus in pnccedcnti sunt positie subscriptioncs ipsorum impcraio.-um, ac
bisserlatioiie, utqne ipse Otlo fiuelur conslanli
, prailatorum, ei principum suorum. » Qu;iin( b.'Cin vir
.tulographi et oinnium codicnm leslinionio < Sicut :
doclissimus exsullans gaudio sua omnia confirmari
ait, qu5! in opere di^ re diplomalica oliscrvavit. Iliuc
a praidecessoril)us vestris usquo nunc in vcslra po-
tostate ac dilione lenuistis, ac disposuislis. > Quarc patet, quaiila cum fide Rom;mi iiontilices jiira siia
Baronius recte ex ipsius diplomalis sentcntia istum vindicaveriiit apostnlic.T! sedi. Non cnim Pijipini, aul
eiicuil : « Diploma OUonis iinp. de conlirm. jurium Caroli, el Ludovici diplomata, uiuleOtlonum e! Hen-
Roman» Ecciesiac. > Et in cod. Albiniano legitur : rici privilegia profccLa sunl, irai scribi probarique
« Exemplum privilegii Otlonis imp. de regalibus tam soIcmnitJM' Innocentiiis voluit, qiiorum apographa
beato Petro concessis. j Ae deniqne quia, cum em. lantum exstahant, scd ea dunlaxat quorum aulogra-
Antonellus dum tabularii ejnsdcm eral prafecliis,
,
pha pr.TSlo erant. Quin ctiani autographorum si qui
ex annoso illo autographo aliculii perccptu dilH il- erant dcfcctus, arcliivi moiiiimenUi nuii stlciil. Qu:e
limo diplomatis exemplum puhlicaveril, leclori por- omnia, mirum cst cur iitluciain non ncminis liaud
gratum futurum est, cxempluin aliud non bene cen- represserint, qui opinionem suain pi';iefracle siisti-
tum post annis ex eoJcm exceplum, aiitographi va- nens, de taliuin privilegiorum lide aliqnid delrahere
riante leclione non pnielermissa oculis subjectum non est vcrilus. Et vero cun: vclera monumenla in
fidelibus mcLlitari. Erudili enim onmcs a^gre admo- lot codicihus inconstantcr scripla rcperiusilur, a-qua
dum ferunt , nos ra hac oclaie tam illuslri, diploma el rccta dc iisdcm SMSjiicio suhoriri polcst at cum :

islud, quod tanlae semper fuit auctorilatis apud vc- p aulograpluim corum cxstat (qiiod ccilo affirmarc
leres, interpolatum diclitari {Aiuinl. Ital. 1059) et possum ; namque illud llagilanli mihi meis ociilis
quidem ab apostolica sede, ut alienas sihi di- 135 cernerc ac diligcnter oonlerre a sanctiss. domino
tiones auclorilate principum a-sercrct. Quod quam nostro Clein. XIII conccssum fuil), tum veio de iis
injuste prolalum fueril , iiil melius doccre poteril uUalenus duhilare audacia est. Profcclo si Innoccn-
quam pricclarum istud monumcnliim summa cum tius mirabilis typographicsc artis pncsagus fuissct,
<ide forniis cusum. tam nuilta aulhcnlica cxempla ficii no:i curasscl.
n.Ne autem quis miretur quarc Otlonianum di- Beiic autcm id nohis cessit. Elcnim cx iis unum sei-
ploma, contra morem jampridem usu receplum, au- vatiir in archivo Adrian.TC Molis una cuni eodcm au-
reis litteris exaralum fuerit, redire cum oporlet iii lographo in purpurca membrana litleris aureis,
memoriam donationis Ariperti L;'.ngobardorum rc- conscripto, unde plenissimam fidem accipit. Eoruni
gis, de qua Liber Pontificalis (secl. 168) sic loqui- plura diligenlissime custodiri in archivo Gluniacensi
lur : < Aripertus rex Langobardorum donalionem c;>psa ferreis laminis circumducta tcstalur oculatus
patrimonii Alpium Cutiarum, qusc longa per tem- testis cin. card. Domiiiicus Passionci iu hujusmoiii
pora a Jure Ecclcsiae privata iuerat, ac ab eadein vcicribus monunicnlis indagandis iiiilli sccundus.
geiite detinebalur, in liileris aureis exaralam jure Mahillonius ipse ibiJem exempla illa aulhenlica se
proprio beali apostolorum principis Petri rcforma- vidisse teslaiur {It. Ital. ubi sup.). Iiide, sin Golda-
vii. » El quod propius ad rem nostram accedil, srepe sto sancl;ii sedi hosti infensissiiiio, annalisloc Italo
laudaii Godefridi abbatis Gotwicensis animadversio (962, 1014, 1025, 1059), tot monumeniorum vcterum
(lom. L lib. II, p. 82) audienda cst lam de hoc ui- r» cdilori, facilc admodnin
pcr accuralum aliquem
fuil,
plomate Oltonis I quam de alio Otlonis II similiter inspectorcm quidquid suspiciosum illi erat, exqui-
scripto in membrana purpurca, Lcukfeldio teste rcre. Sic Pagium, qucm Ludoviciano diplomati ad-
(Antiq. Boeld. c. 8, § i, p. 29), nrcnon de Henriciano versantem sequitur, imitatus essct, qui (962, n. 2)
an. 1014., aliisque. INoiat scilicet vir doctissiimis, a Goldasti o! jeclionihiis Ottonianum viudicans, illud
communiorem in scrihendo liquorcm fuisse atra- jure vocat ccrlissimum aiitiquitatis monumcntvm.
incntum , quamvis ob majorem regia) majcstalis 137 J^- Q"'''' du;B rcs jiire ohjici posse vidercn-
spiendorcm aureum liquorem adhibiium rcficreril; tur primo aspcctu, defectus sigilli et annus inipeiii
additque : < Ex quibus regum ac imperatorum no- 27, si atlente cxaminenliir, cv.incscunt. Privilcgiiim
strorum Teutonicoruin in diplomatibus magnificen- siipiidcni cst dalum die 15 Fchruarii, dicque craslino
lia ac majestas sacro illo cncausio apud impcratorcs iinpcralor ab Urbe profoctus esl, quod cx Cod. Val.
antiquos, Grjicos praisertim ila celebrato ac dccan- 1540 pcr id tcmpus conscriplo, animadvcrtit Geor-
lato, longe augustior ac splcndidior elucescil. n Ilis giiis (ad Baron. 962, n; 1); dc Joaniie cniin XII ila
n.lem adjungit rei diplomatica; facilc |irincej)S iMahil- iitiilem legilur: < Ilujiis tcnipore scilicei, anno inc.
lonius annis aliquot vetiistior Godefrido; qui cuin Doniini 962, priinum vcn t Romam Otlo inip. cnni
anno 1G85 Rom« versaretur Oclobri mense, cadem Adelaida meiisc Jan. die 51, for. vi, et stt til ibi dic-
liberalilate ac hencvolentia usus fuit cardinalis Otlo- hus 1.5 cl exiit inde m. Fchr. die i 4 in fcslo sancli
boni, qiia ego scxtodecimo jam anno ulor em. card. Valenlini ind. v. n Qiiid vcro facilius, brcvi aliquot
Dominici Passionei ad heneuicrendum de litteris, horarum inlercapedinc, accedciilc adolcscenlis pon-
litleratisque omnibus natiira instiluli. Narrat igilur ^ tificis dcsidia, cjusque :ielalis iniia scriniariorum
vir doctissimus {It. Ital. par. p. 96) qnemadmo-
i
,
^ incrtia, qiiam ncccssari;c apposiiionissigilli pi;cter-
dum inter non paucos vctcres codices laudali cardi- niissio? Pnetcrquam quod, iil (Jo;!cfri(lus (Cliroii.
nalis benignitate ad se Iransmissos, ut commddiiis (•olw. toin. I, 1. II. c. 5, p. 165) animadvcilit de si-
atque ulilius domi eos versarel aique expenderet, in gillis Oltonis : imlicrhis plcriimqiic < t
< In legiis
horum allero indicem rcperil privilcgiorum Ecclesi;c vuliu adhucdum juvenili, capitc vel iiiido, vcl cl;iiis;i
Romanai < Quorum aliqua, ut ibidcm legit, ad per-
: sallem corona rcdimito, iii maiiihus vcl batuliim ic-
petuam rci memoriam conscrvandam per fel. rec. gium, vel lanceam, et umboncm geslans apiiaret.
Innocentiuin papain IV in conciiio Lugdunensi sub (aim 8 contra in impcrialihus barha qnodaiiiniodo
bulla sua et sigillis quadragiiila pradatorum, qui prolixa, corona supcrne clausa, poiiioque ct sccplro
proesenles fuerunt, sunt aniiolata ct transsiimpta, ct ornatns rcpnescntetur, in Zyllesiano si-
(iiiale qiiid
eisdem transsumptis sic ann>tatis dictus dominus gilio Fortc igilur c;el;iluiii
Ileinccciiis ohscrv;ivit. »

Innocentius pncdicto approbante concilio

, lideni , iiondum fueril. Ita scilicct conjicerc posscl qiii aii-
decrevit pcrpetuo sicut originalihus adliiheudam. > logr.ipliiim non vidit. Sccus scnticl qiii illud vidil :
136 '"• Primum locum iiilcr imperatoiia occn- piMforala enim mcmhraiia diio!)us consiiclis locis :ii
pare dicunlur privilegia duoriim Ottonum, prinii ct e\lreina parte ostcuilit sigilliim indiligciilia ciislodiiiu
scoundi, tum llenrici Augusti < Litleris aureis per
: l)"riisse. Ad ehronologiain <piod atlinei, siinilis pri-
lotKm scripta, quoriim primum non cst sigilhitiim, \iIcgio apposiia pio inoiiaslcrio Laurish:imcnsiaptid
licet cx lenore ipsiiis :'ppare;it, quod dehiiit sigiilaii; FivMieruin {lier. Cerm. lom. I, p. 119) occurril
scd secundiim cst sigilLilnm aiiroa huila inipcri:ili, « l>al;i vii K;d. Fchr. aniio ii!c;iiii. D. N. J. C. 905,
 ,

T;9i n. CAROLI MAGNI OPP. PARS I. SECTfO IIL m

IikI. VI, rognaiile pio iinpcralore Oltonc amio 28. A tcrilos,impcriales tiiiic incipicnlcs alncxuit. Miror,
AcUiin r;ipi;e fi-licilcr. t Hiiic vero Slnivius iii nov;» noviiin iis argumiMiliim siippcdilaluin veriiis illis
Frcliori sl;Uiin siibjicil ;»lierius dipIo!n;\tis li;nic
«'(lil. spondemus, ultjue proinillimus, non cssc arreptuin ad
suhscriplioiiein i D;il;i ii INon. M;iii ;uiiio inc;irn.
: spissiorcs tcncijras cn'und(!nilas pontilici^c liistoria;.
Doiniiiiciv, 905, in iicl. viii; :inno rcgni (loiniiii OUo- At confirmandi roborandique siibseqiicnlibus vocihus
iiis 50, iinpcrii vcro 3. Acluin llcrcslcin Paialio, in dctcrriti, pr;cterca scrmonis siinililudine in jiiramcn-
Dci noininc fciicilcr. Aincn.» to pcr niinlios pr;«stito (Diss.
I, iiuin. 40) iiitclligcii-
V. Vcn. iM\\. Daroiiiiis, «|ii3e crat sununa ejiis tcs, m;ijorcin viin incssc proinitlcndi ac spondcndi
criiditio (1)0"2, n. 12), coiuiiiuo post suliscriplioncs vocilius Gcrmani;c Augusloriim, quain statiicndi et
el daluin i lla niiincrans, ait, a temporc adcpli rc-
: Goncedemli Carolingiorum, nc^cnon llcnricnm concc-
gni eosdem aniKts juiigciis cum inipcrio, cujus hic dendi vocc iisum essc in sponlanca donationc stia,
prinuis esl annus numcrandus, rcli(iiios autcin annos noviiin illud arguincnlum, ut arhitror, dcscruerunl.
pr;ctcrilos prnprios esse rcgni, cjusdcm Otlonis di- VII. Ronuc ct cjiis ducaius confirmatio fit juxia
idomata doccnl atquc acla syiiodalia cuncla, qiiibus Ludoviciamim diploma, lamctsi omiUitiir et sutces-
iiiiiil constantins. n Godcfridus autcm (loc. cit.) Lau- soribus in pcrpeluum, titulusquc additiir Pctio cliivi-
risliain. nionastcrii privilcgio laudato ex antiqua edi- (jero rcgni cuelorum, quod jxtslrcmum faclum |)uto.
lione Frehcri, ut dcmonslraret singulare non esse insinuandi causa ctiam Gcrmanis ainorem Carolin-
illud Ecclcsi;e RomaiK-e, subjungit, 138
se in aliis giorum erga tantuin principein. Succes-oruin autcm
ohscrvasse regni annosa!» iis imperii scparari. Quain omijsio inira cmcndalur in gcncrali omniuin donatio-
rein annalista etiam llalus afiirmat, secus eniin esse j> num colle tione, apponcndo : Ejusque successoribus
:..-i:- ...i^..:,, „ „ :.„
non potest,"'
'
cum
" dcnominalio
'
imperatoris, : atque im- uscjue in finem scvculi. Quod inajoris momcnti cst,
perium non ah suscepto de inanu
iiicip(3icnt, nisi Campania et ejus civitatcs silcntio pnctcrcuiitur, rc-
pontificis imperiali diademate. Praeter Iktcc duo ad- gio scilicet celeherrima tum Caroli Magai tempore
inodum levia, nihil possc ohjici inox planum fict. {Cod. Car. ep. 00, al. 75), tum Ludovici ejus filii,
Qiiamohrem chorographus (Script. Itnl. tom. X, a quo prai aliis reccnsetur Patricum non ignohilc
princ.) qni Ludovicianum, cujus ope suam lahulam oppidiim nono socculo, ut patct cx antiqua Notilia
confecit , lam male acccpit, de Ottonis. et Henrici ((jod. Vat. H8I), qu;c Iribuitur Leoni Sapicnti apiid
privilcgiis (n. 20, 22, 50 ct 99) cum sermoiiem ha- Scliclestralium (A?t(. Eccl. tom. II, p. 081), ac proinde
het, quo passini utuntur qui eruditi vidcri volunt, ad nonum s;cculuin spectat. Oppidulum liodicquc
sibique adinoduin placcnt, cum iniposuerint vulgo : exslat, cui nomcn Pratica, ubi olim celcberrima urhs
« El hina, in(piit, diplomata, nisi el h;cc in discri- Lavinium, ut accurate Pliilippus Amelus adnotat iii
incn vocentur, Ottonis 1 et Ilenrici I. t Quid autein suis tabulis Lalii. Et chorographus Italia; inedii ocvi
hisce immoror? Nec sigilli defeclus, nequc chrono- {Scr. II. tom. X, p. 227), quod inaxime notari vclim,
logia minus exacla privilegii conditioncm mulanl. obscrvans locuni Magino qiioque haud ignolum, lau-
Ejus siquidem autographum exstal, confectumque dansqucOrtelium aientem : « PatricuinRomani duca-
est cx Ludoviciano diploinaie et chartis donationiim lus iiiLalio oppiduin : i Ilolslcnii opinionem rejicit,
archivi Romanai Ecclcsia;. Plura in codeni sunt, quye palantis Patricum esse, uhi olim Linternus, in terra
in Ludoviciano haud lcgunlur, nonnulla etiam in isto Laboris ; inde « Si in Latio, inquit, sive in Cain-
:

existentia in privilegio Ottonis desiderantur. Ea vero pania Roinana Patricum hahemus jnxta Ludovicia-
negoiium nohis postcrisfacessere, at privilcgio fidein ^ iiuin, cur illud petercalonginquoet cxira ducalum? >
niinuere nequaquain possunt. Itaque nostrum est cx- Ita illevetustissimiLudoviciani diplamatis auctoritate
plorare, cur ila factuin, iioii autem damnarc quai aut hanc civiialem astruit, quain nescio an alihi quis
inente non asscquinuir aut cuni nostra opinione pu- rcpererit praeterquam in Leoiiis Sapientis ^o- 140
gnantia ncgligimus. Atquc kcc salis sint de sinceritate litia, et in hoc diplomate. Equidem iiullo in Provin-

diplomatis, cujiis capila singula aggrcdior expendere. ciali, seu Nolilia, civilalcm istam invenio: quare a

VI. Qu;c fori magis quain veterum monumento- Saraccnis vastaiam, fortasse etiam exci.sam nono eo-
rmn indolis satageiUes in Ludoviciano desiderant, ea dem saiculo, aul inetu illorum desertam ab incolis
in Ottonis privilegio non dcsunt. Otlo eniin I Dei crcdibile est. Certe ex Joannis VIU cpistolis maxiina
gratia imperalor, et divina providentia rex, Otlo II It;ili;e damna, pr;cserliin in orse maritinuc oppidis

appellantur. Id novuni in dipiomate, quod nullo Ca- illata esse constat. Et Libcr Ponlificalis (scct. 470)
rolingioruin excmplo una cuin imperalore filius rex lestatur oppida etiain munitiora Ostiam et Portum
Gerinani;e, cui nil cum Ilomanis eorumque rcbus, anlc aiinos quin^iuaginta magno in discrimine fuisse
diploma conficit, omniumfiuc lit conipos quac uni vcrsala ; quare Gregorius IV novis raunitionihus
imperatori dchcniur lanta tum temporis Rom;e
: Osliain ciiixit, ne a Saraceiiis diriperetur, et Portus
incrtia erat, lanta pi\ccipuarum rcrum oblivio Quid ! muiiiendi soUicitudinein hahuit.
eniin Gcrmaniai regi cuin ordinatione ponlificis? At- VIII. Ex iisdem vero epistolis Joannis pas&im, ac
lamen vel imperatoris, vcl filii rcgis missorum pnc- praescrtim 217, 240, 277, 280, 293, 299, novum no-
sentia deccruitur promissioni pontificis ante conse- mcnjam lunc accessisse Campaniae in civili admini-
crationem. Quid regi eidcm cum regno Lali*? Alia- D stralione comperimus. Suburbanas ciiim civitates
men patenue sponlaneie donationis sex civilatum cx una cum oinnibus Campani;c, terrce el tenitoiii
aliis

eodeni regno rcx filius fit particcps. De conlirmandis nomiiic appcllatas deprclicndinius. Quare idcm pon-
quibuscunque juribus sancla) scdis niliil dico, nam lifex Berengarium oral, ut impcratori referat(ep. 85),
el Carohis et Carolomaunus Pippini regis filii doiia- quemadmo.lum Larabertus comcs.Spolelanus, collecta
lionem Exarchalus Carisiaci confirmarunt, quod populi multitudine, omne territorium sancti Pctri in-
plurilms ex Cod. Curol. epislolis constat. Quare Olto vasil. Nec dubitari possc videtur, quin Campania
C;irolingios oninino imitaturus, seu polius hihliothe- Roinana oinnis, lei iitoriu;n sancti Petri appellarc.ur,
carius et scriniarii, qui donationes hahuerunt ob quia regiones c;cLcra! priscum noinen rctincbant, ul
oculos, parvipendentcs, num regiac an impcriales paiet ex concilio RaveiuKC liabito ah coJem pontilice
csscnt, diploma 139
confccerunt a prisco inorc ab- anno 877, apud Labbcuni {Conc. lom. IX, p. 305),
sonuin', quo scriptores posteri aut in duhium rcvo- cujus can. 17 ila dcceriiitur: « Sancimus, ut amodo
cato, Olloni Magno gloriam imprudentes cripcient, et deiuccps nullusciijuslibct gentis, vcl ordinis homo
aut ahuleiUes jus imperalorium cuni regio c()n!im- inon;!Slci ia, cortcs, m.i.ssas, ct salas tam per Ravcn-
dcroni, quod salis super([ue csse factum ab jur.s-
;
nain, ei Pentapolim, ct rEmiliam, quam et per Tu-
consultis Gcrinanicis nostralihusque aliquilius com- sciain Ronianoru:ii alque Laiigobardorum, et omiic
perluin est. Eoque id niagis quod Otlo, iit nuper vi- territorium sanctiPctri apostoli constitulas pra;sumat
dimus, nuUo inter regnum et imperium scrvato hencficiali inore, aut scriplo, aut aliquoiibct iiiodo
discrimine, aliquo'- in privilegiis ad regni annos pr;e- peicre, rccipere, vel conferre. » Tenuj posiea uo-
 :

m COD. DiPL, — MONUM., ETC, SEU COD. CAKOLINUS.— APP. — DISS. DE DIPL. OTT. I. 5^1
inine cunctas provincias a Radicofano Ca-pe-
iisqiie A lame ), ul pcrspicue nionslrcl, una cum / udovici
rannni (iiclas esse 'vetera monumenta testanlur. Quin diplomatc, monunicnta archivicsse adhibil ». Si eas-
ctiam Otlo in suo Juramento (diss. i, n. 40, p. 5G) dein rccensendi ordinem spectes, exemplu.n Ludovi-
Joanni XII per nuntios pr;T2slilo, /c'rra' saiicli Pclri cianiagnoscis; si iionnullas dctraclioncs atque addi-
nomine ecclcsiasticam omncm ilitioncn! amplectitur. tioncs iis intcrmislas consii-Iercs, non aliunde prolc-
Scfi lioc in ejusdem diplomatc nec lcrr«, noc tcrri- ctas esse quaiu ex archivo in;elligls. Et vero Sabi-
lorii nomcn audilur, sulniri^anis, Campani;cque civi- iiensis terrilorii pura piita donaliv reccnsclur. Con-
latibus uno ducalus nomine compreliensis. ita ctiani troversia autem finiuin, qua; possi^ssioncm diu disiu-
lcinpore innocenlii ill, cum Tuscia ulraqucpalrimo- icrat, tandcinquc subiata cral a rcgiis missis Uhei io
nium appellabatur* uno ducalus nominc pars cjus et Maginaiioabbalibus, siletur. Eam siquidcm Ludo-
Cistil)erina, scu sul)url)an3C, et Campania; civilates a vici ;evo, lum quia rccens memoria erat, tuin quia ob
Tuscia secernebantur, ut vidcre esl apud Baluzium constitulos certos lincs neccssaria visa fuil, religioni
(Gcst. n. IM). Innocentius enim < ad suam pra;sen- habilum esset non cxprimcre. Tciiipoi e aiilein Oilonis,
liani convocavit cpiscopos, ct abbates, couiites, ct diulurna possessionis nunquara inteirupt;c pra!S( ri^
barones, potestaics, et consulcs civitatum de Tuscia, ptio, secus faciendura persuadcbat. In Tusci;c Lango-
Diicalu, et Marchi;\, » quanlumvis eo lempore Cain- bardorum civitalibus enuinerandis tanta iiitcr duo
pania laiius 141 extcndcrclur, ac biperlito divisa diploinata convenicntia est, utuiium fere atque ideiu
Campani;B et Marilim;« nomimbus clara cssct. Uxc es^c ulrumque vide;itur. Sed posl Rosellas irium iii-
nilnotasse satis sit ad illustrationem diplomalis anuis sularum doiialio penitus reliceiur ab Ottonc, ita nt
145 a Ludoviciano distantis. [j
viris doctissimis, mihique aliquandiu interpolatio
IX. Ad Exarchalus donationera onmiuni primam Ludoviciani apographi subolcvcrit. Qiiid vcro ? Ex
vciiitur, quce rccte a!!modum Pippino et Carolo Iri- Leouis III cpislolis e silu erulis a Conringio Corsi'";^
iHiilur, tum quia Carisiaci utcrque eam fecisse sse- donalio ceita suppelit, el ipso hoc in diplomate con-
pius dicilur in Cod. Car., tum quia Carolus civitates, tinuo scquitiir donalio alia per designatos (incs, qu;e
quarum possessionem inire per Langobardos non li- a Lunis cum insula Corsica ordilur, ct infra coniii-
cuerat, sanct;i; sedi omncs asseriiit. At perperam im- inatiir donatio Sicili;fi cum ea conditionc , si Vcus
peratores ainbo nuncupanlur, quaj res siiie diibio uostrismanibus iradidcrit, quia vidclicct subjugo
ascribi dcbet crass;i; illius ;ievi ignoralioni. Qiii cx Saraccnorum anno jain ccnlcsimo trice^imo qiiinto
Ludovici silcntio coliigU! t Ludovici;inum diploma infclicitcr gcmebat. Corsica etiain et Sardinia for-
supposililium esse, suam ipsorum allucinalioncin tiina cadcm iifebantur hoc tamcn hisce cuiu illadis-
;

palcfaciunt in Ilonriciano cniin, qiiia Otlonuin eliam

: crira n maximum intercedelfat
,
qiiod aniplissiiiu
nnraina proferre li!)uit, Ludovicuin quoque noniinari reditus in egenos et Ecclesiaiura decoreiii erogandi
oporiuit, non quia de Exarchatu qui;!qiiam ad illius nulla unquam oLlivio dclesset patrimoniura Siciiluin ;
riberaliiatem pcrtine.it, sed quia donatioiics avilam Sardini;t! autem et Corsica; vcctigalia admodiim an-
ctpalernain coiifirmavit, quaspostca Ottones et ncn- gusta nullo fere loco habebantur a sancla sede, ita
ricus simiruer roborarunt. Ilujusmodi aulem ccnso- ut, nisi donatio illaper designalos fines in archivo
rum solcrtiam satis mirari non possum. Si enim reperta esset, ne Corsic;c quidein noinen ab Ottone
usquain Ludovici nomcn desiderandum erat, in Urhis prolatum iri creciendum sit. Hac tantutn in re inter
Romani(|ue ducatus concessione, qu;B ncquc a Pip- p illas convenit, (juod Germani;ic Augusli nullam un-
pino, neqe.ea Carolo facta esseuHo in loco reperilur, quara solliciUKiincin de iis habuerunt , nisi cuin
probabilius (lesidcrai.uin csset, non vero in donalio aliena ope ad sanclam sedem postliminio redicrunl,
nibus tam ex convenlo, quam sponte faciis, qu:\rura Tuncl43^'"'^^ illos, Sicili;e pr;i'sertini et SardiiiiiC,
auctorcs charta; ct moiiuinenta aposlolici arcliivi ex- inhiassc historia nos docct.
hibebani. Audacia qiiidem ingens fuissel autographi XI. CaHerum ne a Sardinia digrediar, quae in pri-
verba illa « sicut a pra^deccssoribus vcslris usquc
: vilcgio Otlonis dcsideraliir, iis qnidcra non adlKcreo,
nunc in vestra poteslatc ac dilionc tenuislis ct dis- qui pmecipitein fidein adhibcnl actis Silvestii in Li-
posuislis n prorsus abjicere, corumquc loco poncre:
: briim Pontilicalem relalis, in quihus Sardinia donala
€ (Jua; pia; recordalionis Ludovicus praidccessor no- fiiisscdicitur ecclcsi;c sanclorum Maiceiliiii ct Peiri.
ster cxc. inip. j;;mdndum per donationis pagiiiam Nam seplinio sa;culo ineiinte sanclus Gregorius Ma-
conlulit. > At non minor audacia esl Ludovicianum gnus (lii). XI, cp.59) Vitali defensori jura sancla; scdis
diploma cominciililium dcclarare, quia 0;to illius illicadminislranti : « Quoniam vcro, imiuit, posses-
mentionein non facit, dum Pippini ct Caroli donatio- sorcs iios Sardini;it! pelivcrunt, iit qiiia divcrsis onc-
nein rcccnset. Equidem pro ccrto habco, nequc llcii- Constanlinopolim dclieas pro coruiu
riljus ainiguntiir,
riciim prolalurum fuisse illius nomen, nisi neccssario remedio proficisci,licenliain tibi cundi conccdimus.»
apponcndura fuisset, ut pari afficercntur honorc Ger- Romani (luidcm dcfcnsorcs Sabiniis ct Vitalis, ncc-
mani principes Ilenrici praidcccssorcs: non enim Lu- non Pclrus notarius a nunciis, lcgalisve apostolicis
dovici quain Ottonum minus intcrerat jurinm sancta; parnin discrcpare vidcntur (lib. ii, ind. xi, ep. 3G;
sedis vindicem in solemnidiploinate appellari, in quo l IV, 9; 1. VII, 66; 1, ix, U); I. xi, 53, 59). Nam
aiit silenlio pr;B!criri Oitones, autLudovicum, qui in t) monastcria, ccclcsi;c vacanles episcopi, ct prcsbyleri
Pippiniana etCarolina donalione conftrinanda iitrum- lotius insula; iis committunliw. Al de tcmporali do-
que pniceesserat, iisdcm pra^milti oportuil. Nolanda minalione sancl;c sedis ante iconomachos niussitare,
ctiam csl vox illa rcstilucrunt Ludoviciani diplomatis, mentiri cst. Sccus rcperilur Caroli Magni x\o, pr;K-
niutata iu contutcrunt, qiiia sciiiccl causa', cur aiiti- cipue posl rcnovaiionem imj^crii. Cuin cniin Sara-
qiiiliiserat adhihiia, ignoraltaniur Otlonum revo. ccni Ilispaiii;^ fcrc quotannis in Sardiniam ct Corsi-
Allamen Liber Pontidcalis in Yita Stephani II dc caiu cxcurrereiit, m;ignaniquc iis insiilis inolestiam
(lonalione, quain rex Langobardorum cludcre ausiis inlVrrcnt, anno 806 et sequcntil us Pippinus Caroli
fuerat, 142! ac rcslilucndi vocibiis sa-jie
ri^ddcndi lilius rex ItaruT; Biirg1iar,Ium comilcm stal uli inisil
s;cpius Et licel Pippinum (scct. 251) legalo
utiuir. in Corsicam cum classe, illain luiuirus, ut arbitror,
iinperiali proleslatum fiiisse dicat « qnod nulla cuin sanckc sedi, cui per e;idciii tempora d nat;\m luiss(5
ihesauri copia suadere valcrct, iit (jiiod semel bcato vidiinus (pag. 60). Annales i^uldcnscs id leslanlur,
Petro oblulil, aufc^ret: » jianlo post subjiiiigit (piibuscuin coiKiniint Eginbardo tiibuti, l>crliniaiii,
< rcstituit ipsas civilatcs pi;\;latas , ;id(Iens et ca- aliique, (pioruin verba ipsa rcfcrl .Kimoinus (lib. iv,
slriiin quod cogHomin;itur Coini;ieIum ; t Usquc
, c. 9i), (pi;c ciim siiit alicii;iis niomenli, audienda
adeo verum cst, monuracnla velcra grarainalicis ccn- sunt i Qui jiixla consucUulincm suam (le Ilisp;niia
:

soribus non indigere. egressi, priino ad Sardiniam appulsi snul, iliqvid

X. De pluribiis Caroli uniiis donationibiis Oltonia- cuin Sardis pr;i'lio cominisso cl niullis suoruiu
,

ijum (liploma a LudoviciaMo iiomiihii «liscrejsat, ila ainissis. nani tria miiiia ibi cocidisse perhibcntur, iy
 :»

595 B. CAUUIJ M.Ul.NI 01>l>. IWilS I. SECTIO 111. ,90

Corsicam recto oinsii pervencnml. I!>i ilenini iii A miis. Igrlur quia devolionfin In-.ilo IVlio l. Iiai)eie
quodain porlu ejiisdein insulic ciim ciasse, ciii Bur- in legato suo monstrasli, si eam, sicul cportet, j

cliardiis pnceral, pradio decertaveiiiiil, vicliiiiic ac servarc voliicris, non solum pcr nos iiul.i tcrram
fugali siml, amissis 15 navilius, el pliiriiiiis suoiiiiii vcstram vi ingrediendi liceatia dabitur; sed etiain
iiilerreclis. i Annales Fuldenses aliiqiie hanc piigiiaiii si qiiis altentavcrit, ct s;vculariter, et spiritualilef
ad anniim referimt 807, quaie cum Leoms lll lillci;e proiiibebitur a iiobis ac rcpiilsabitnr. Auxilium de-
spectcnt ad sequcnlem aiinum,pra,'ivisseetiam possct niquc beali Petri, si iii ipsiiis fideiilate persever.i-
donalionem lcirco num Pippinus pateina jura, an
; i
verilis, prociil diibio quod iion deerit vobis et liic et
sancta; sedis defenileril, disccnii non potesl. Qiio.l in fiitiirum, promiitimus. i Si cui luiet in seciaric-
lulo aflirman lum esl, Gncci tunc temporis aigre ad- rum graliam mendac argiiere sanclum pontiliceii', i

niodum fucn(es Siciiiam, qiiam tandem anno 827 qiiia Ojiinionibiis suis SMisque coiijecliiris parum fa-
amiserunt, jure omne exci ierant in diialms illis iii- vet, bene illi sit. Equidem viileo, cum quatuor hisce
sulis. Nec liquet.num Sardinia perinde ac Corsica in jiidicibus, qui, totidem qiiasi reges, in Sardinia do-
Caroli potestaiem veiierit, nam de Corsica tantum minabantur, sanctum ponliQcem agere eadem fere
annales loqiiuntur. ratione, qiia cum Coisis ullro se beato Petro niore
144 ^''- ll;>iiddiim vero e sitii erutuni esse mo- majorum subjicienlibus, anle annos quatuor ges-
numentum vctus, qiio averteretiir dubitatio omnis, serat. Quamobiem liaud ita multo posl apostolicae
non facit nt diploma Ludovicianum tcmere arguatur sedi obsequimii priscum ab ulraque iiisula esse prai-
falsi. Nam sajculo xi jura sanclic sedis non mo.lo in slitum, anlcqiiam Pisani et GenucHses post sivcufi
Sicilia, de qua est dictiim satis, sed in duabus etiani
g sequenlis dimidium de illarum possessione aGerrime
aliis insulis postliii.iiuo redieriint. Exstant apud decertarent, crediderim.
Labbeura {Conc. tom. X) Gregorii VII epistoUc liujus XIV. Sub initia ejusdem syeculi supremum saMC-B
rei lestes. Corsos videlicet (lib. v, ep, 4) anno 1070 sedis dominium ulrobiqaie esse cogniluin, teslis est
valde commendat, qiiod ad aposlolic* sedis ditio- omni exceptione major liber eeiisiialis colicis Albi-
nem reverti cupiant, ul ci significaverant; auxiliiim niani, cujiis auctoritate usus siiin in pra^f.libne (»»'.
pollicelur,< habemus, inquicns, per miscricordiam 49). Ibi enim Ires judiccs Sardiniue, cxcepto Gallu-
bei in Tuscia mnllas comilum et nobilium viroruin rcnsi, suum tributum qiiotannis solvere apostolicLC
copias ad vcstrum adjiitorimn , si necosse fuerit, sedi perspiciuntur : « Judex Calarilanus ii lib. ar-
defensionemque paiatas; » ad eos se niiitcre ait le- genti pro censii, judex Arborensis u lib. et judex
gatum Pisanum epi.scopum, cui lidelilatem praisteiit, TiirritanuS ii lib. » pncter archiepiscoporum, episco-
« pricmissa lamcn sancli Petri, et nostra, iioslro- porum, et ecclesiarum tolius insulae tributa. Ad Cor-
rumque successorum ; » ac deniqiie ad fidci conslaii- sicam quod altinet, Innocentius II qui pontificatum
tiam hortatiir. Cum Sardis negotium poiilifex ipse iniit aiino 1130, concessisse dicilur eam insulam
inchoat (lih. i, cp. 29); dans cniin litteras « Mariano « Janue sub annuo censu unius libre auri. » De utra-

Turrensi, Orzocco Arhoreiisi , iieni Orzocco Calaii- que insula in libro ccnsuum edito a IVfuratorio {An-
lano, et Conslantino Callaurcnsi judicibus Sardini:e, li(j. Ital. tom. V, col. 851) sermo fit admodum di-
dum adhuc Capuic essct an. 1073 ad pristinam obe- versus; nam et consulihus Januensibus census Cor-
dienliam eos hortalur, ac propediem se ad eos mis- sic;c pncscribilur; ct GaUurcnsis Sardinioe judicis
surum promiltit legatumsuum, multa iiiterim de- census enuntialur, Calariiani judicis omisso ; at
inandans CoiisUiniiiio Turrensi arcliicpiscopo, quem cuin in eo codice piiblici juris faclo pro lihro censuum-
consecraverat Capuic. Quid litter» istae profuerint, Crncii, Ilonorii IV fiat nicntio, qui anno 1285 aJ
rolligitur ex aliis se(|uenli anno datis (//>., ep. 41) Petii cathedram ascendit, 146 n*^"io non videt,^
ad Orzoccuin judiccm Calaritanum qui pontifici , qiianti faciendus sit pro saeculi undecimi ac sequenlis
scripserat seventuruin Romam. Ex iisdem vero lit- juribus sancta; sedi assercndis. Ne in gennino qui-
teris liquet, quid Constanlino archiep. in mandalis dem Ccncii, si alicubi latel, (luicunque eum possidct,
dederit, quidve poniifex dc sanctic sedis jure delibe- Albiniani veterem sinceritatem reperiet. Nam Coele-
raverit « Admonemus, inqu t, prudentiam tuam,
:
stiiiiIII ponlificis aivo, cum Cencius ei conscribendo
ut de causa, quam per arcliiepi Conslantiiiuro Tur- dabal operam, non parva in provhiciis discrepantia
rensem hoc in anno a nobis CapuiB consecratum tibi eral, ul patet ex Nutitia ecclesiastica ejiis temporis
mandaviinus, Giiin cu!leiis Sardini* jndicibus loqiia- apiul Schelestralium {Ant. Eccl. loin. II, p. 75-4).
ris; et firmiter inter vus conimuiiicalo consilio, Id tamen commodi ex posteriori eo libro censuum
quidquid vobis inde cordi, et anuno sit, celeri nobis suppelit, quod usqiie ad Bonifacii a;talem, et ad nii-
responsione notificate, scientes, quoniam nisi in grationcm sanclaj sedis in provinciam juris aposto-
lioc anno certa nobis super hac re ratione respon- lici sub fincm soeculi xi in utraque insula instaurati
dealis, nec ampliiis vestra responsa quLcremus, nec continuationem, utcunque a Pisanis et Genuensibus
tamen ulterius jus ct honoiem sancli Petri irreiiui- disturbatam, quos nonnuUi ex Gerinani3e imperato-
situm reliniiuemus. » ribus sunt iniilali, perspicimus quare investiiuras
•

Persuasissimum esse vides sancto pontifici,

Xill. utriusque insul.c fieri coeptasab eo^lem Bonifacio VIII
Sardiniam juris esse sancti Pctri ex aliis aiitein i) Aragoniae regilm-;, non juris, sed census iiovam
ejusdem lilieris (lib. viii, cp. 10) eiinidem judi- I ind()lem comperium erit. Si cui monu-
inliixisse
cem datis annolOSOperiiide inlra elcxtrallalianipro menta hujiismodi piopriis oculis usurpare lubet,
certo haberi mox Populonii episcopuni le-
iiitelliges. Rayiialdum adiie polcst (1295, n. 24; 1297, n. 2;
gatum suum magao cum honore susceptum in Sar- 1303, n. 29; 1304, n. 16; 1305, n. 8; 1506, n. 10).
(linia, adeoque sibi el sancto Pelro debitam devotio- Satis eniin mihi esse videntur qiiae sent allata,
nein esse prajslitam gratias Deo agit; deinde inter ad illustrationem Oltoniani diplomalis, in quo milla
iu'tera ad cceptum negotium pertinentia haec subdit fit mentio Sardiniae.
•I
Praeterea nolumus, scientiam tuam latere, 145 XV.
In calce donalionis ejus per designatos fincs,
nobis lerrain vestrara a multis gentibus esse peii- cui diploma Ollonis Corsic;Ti nonien acceptum referf,
tum, maxima servitia, si eam permitieremus invadi, Spoletanus et Bcneventanus ducatus donati di(;untur
fuisse pi-omissa, ita ut medielalein lotius terra; no- sanclie sedi; sed verbailla ex Libro Ponlificali hai;d
stro usui vcllent rehnqucre, partemque alteram ad dubie desumpta, interprctatioiiis egent. Nam Spole-
fidelitatem nostram sibi habere. Cuinque hoc non tanam una cum Tuscia; ducatu apostolicse sedi obla-
solum a Northmannis, et a Tuscis, ac Longobardis, tum fiiisse el Codex Carolinus (ep. 56, al. 58), et
sed etiam a qiiibusdamljltramonlanis crebro ex no- diploma Ludovicianura testanlur, sed « salva semper
bis Cbset poslulalum nemini in ea re unquau-i as-
, siiper eosdein ducatns noslra in omnibus domina-
sensum daic decrevimus doncc ad vos legatiim
, tioiie et illorum ad nostram partcm subjectione. »
,

noslriuu mittenlcs, aniinum vcslrum dcprchcnJeic- Qoamobrcm lani Tusciic inlra dcsignalos fincs comr
 )i)7 COD. DIPL. — MONUM., ETC, SEU COD. CAROLINUS. — APP.— DISS. DE DiPL. OTT. I. 59»

prehensM, quamSpoleUducamsseorsiin nominatido- j^ nihil adjiciam iis, qia; in prtcccdenli disscrlalione

" '---- '
natio certa est, ad censum.seu pensionemsanclaesedi dixi de sanctaj ejusdem sedis anliquo jure in Sicilia'.
solvendam quod altinet supreina aulem utriusque
;
insulam, ob diuturnam patrimonii Calabri Siculique
doininatio ad regem Ilalise ab ipsa origine anle invasionem
renovatum imperium pertinuil. Secus est de ducalu XVII. Patrimonia omnia Romanne Ecclesia; ponti-
Beneventano, quamvis enim modica ejus pars, vi- fices sedulo vchemenlerque repeliisse ab invasoribus

delicel Capua cum quinque aliis civilatibus, donata Graecis, ut pote ecclesiarum decori et pauperum ino-
fuerit a r«;ge Carolo anno 787, iilius tamen modic* piae addicta, passim vidimus in primo hujus operis

partis Adrianus jus supremum obtinuit, tit dictum volumine. SoUiciliores autem invenimus nimquam
fuit {Cod. Car. tom. 484, 4S7). Quod si iu
I, p. 473, eosdem ponlifices, quam de duobus pra;dictis ac de
Librum Pontificalem Spoletanus sine ulla declara- Neapolitano. Eo usque venit Adrianus, ut Tarraci-
tione et Beneventani pars modica, generali nomine nam vi expugnatam pignoris loco relinueril, ut pa-

ducatus, relata fuil bibliothecarii ejus temporis'in- ti"imonium istud recuperaret (Cod. Car. ep. 65, al,
curia, non falsi arguenda est rei summa, quod niinis 64). Ex hoc loco diploinalis (iiscimus, de Neapolila-
fidenler faciunt ssepe laudati duumviri, sed historia no ipso ducalu asserendo ponlificibus agi, quod iis-
secerni debet, ut veritas eliciatur. Perinde est de dem verbis ab Henrico fieri compertum erii. Falla-
Oltoniano diplomate : nam dcsidia eorum temporum ces vero fuerunt spes pontificum, vana ulriusque
donalio isla libri 147 ab
Pontificalis alia visa est Augusli pollicitatio. Nondum enim divinitus consli-
allata inLudovicianodiplomale; quareutraqueminus tulum erat, ut patrimonia illa ad apostolicam sedein
solerter est inserta ita ut priinum absolute donati
, reverlercntur, nec Germani;ie imperatoribiis tanla; rei
inveniantur ducatus Spoletanus et Beneventanus, B gloria destinata erat. Romaiii ipsi pontifices poleii
deinJe hujus civitales tanlum sex, el illius pensio ti Northmannorum ope jus suum omne vindicarent
duiitaxatseu tributum reperialur. Qujepu^uant inter sancta; sedi necesse erat. Factumque id, vacante
se, adeoque quo.l Scriniarii (empornm Joannis XII iraperio, raaxiraoque Pontificia; utriusque polestalis
parum solertes adiid runt Ludoviciano diplomati, conteraptore Henrico lY impubere. A majori cor-
rojicienduin est, aut nullo loco habendum. Ecclesia plum Calabritanuin videlicct, Siculumque ab an-
:

seu moaasteriuin sancta; Christince prope Olonnaiu nis 333 invasa, Northmannis principibus apostolica
p:daliuin regium in Insultria, fundatum a Langobar- auctoritate concedendo anno 1059. DeinJe octoginla
dis, ul putat Mabillon. ( An. lib. xxix, n. 37; lib. aimorum intercapadine ducatuin quoque Neapolita-
xxxix, n. 65), valJeque coinmendatum a Glabro, nu.n iis permittendo, censu annuo constituto, qiii
duobus bisce ducatibus non alia de causa adjuiictum priscos patrimoniorum reditus a;quipara:et. Divino
vi letur, nisi quia positum extra designatos fiiiL-s. autera consilio factum est, ut, que i.admoduin nulla
Ad monasterii hujus abb.ilein Gisulphum exslant imperatorum ope Calabria et Sicilia aJ jus pristinum
lilter.e Joannis YHi (ep. 239), quibus eidem alterius Romana; Ecclesi;e pervenerunt, ita Neapolilanus du-
monasterii cura apostoiica auctoritate commillitur. calus Conrado Friderici ducis Suevia; fratre Germa-
In Libro autem Ponlilicali ejus noraen deside- ni;e rege, iraperiali diademali nequicquam inliiaate,
ratur. anno 1139 Calabriam et Siciliam sit imitatus. Qiiiii
XVI. Qu;e s.^quitur coiifirmUio jiiris in sex Cain- etiam cura Roberlus Wiscardus Apuli;e dux, noaduia
pa:ii;e civitates, inslar Ludoviciani diplomatis, pne- iategra insula e Saracenoruni manibus ercpta, ju;a-
dictam B;^neventaiii ducatiis donationem explicatio- raentura lidelitatis fecerit Nicolao II,censumque pro-
rein re Idit simulquc! ostendit, scriniariorum desidia miserit supradiclo anno 1059 quod poslea rcnovavit
unam eamdemque rein duplici moJo narratam. Qa;e Gregorio VII Nicolai succcssori, qui eidein investitu-
duoe civitates adduatur in li:ie, videlicet Caicta et rara confirmavit. Rogerius Northmannorum primus
Fun ii, magis magisque comprobant, Ca npaniam »'^ 149I""ocentio II anno II39. Ilegis lilulum, et
Romanam ducatus, seu teriitorii Romani nomine ac- Sicili;e regni (ila enim deinceps insula appellatur).
ceptam esse, cum cieteroqui hitior, ac bipertito di- necnon ducatus Apuli;c et Calabri;e ac principatus
visa sequentibus eliam saiculis esset celebris, Cam- Capuie investituram accepit. Qu;ire tum institutio
paniw scilicct,et il/anVimrt,' appellalioae (Chron. Fos- regni utriusque Sicili;c, ut proceJente teinpore ap-
sicnovce 1160, 1165, 1186, ll'J4, 1196). Et in anli- pellata est insula, et terra omnis citra pharuin, us-
qiiis Notitiis ap. Scheleslr. {Ant. Ecd. tom. II, p. que ad ecclesiastic;e ditioais termiaos; lum gencralis
760), et ap. Baron. (1057, n. 19 seqq.) decem episro- investitura, censusqiie o!aais,nuIlo imperaioris inter-
p iles scdes illi ascribantur. Imo in ProviaciAli cod. ventu, conatu ejus nullo, suam babiicrunt originem,
Albiniani, navellensis etiam ex provincia Salernilana Credo equidem, ita divinitus coastitutum esse, quia
cxtremus Campania; episcoporum recensetur i la : neque Henricus IV neque e suoruin stii:pe aliquis,
Campatiia Ti;)urliaus. Anagiiiaus. Sigiiinus. Tcrra- Ludovici, Oiloiiis, et Henrici piet.itcni, aut in apo-
cinensis. Fuadanu-i. Gaictaaus. Fereaiiaas. Verula- stolicam sedem 0' sequium imitali cssciit, quod salis
nus. Alalriaus. Soraaus. Ilivclleasis. » Fundano, superque comprobaat illorum acta,
Gaietano, el Tariacinensi qu .cunque in nolilia oc- XYllI. Omnia perspicue conslaat ex sacramenlis
currentibus. De Tarracina et Caieta dixi alibi (lom. prjcJicti Roberti duobus poalilicibus pr;eslitis, qu;e
I, p. 495) utramque civitatem armis pontiliciis e\- exstaniapuJ Baron. (1059, 11. 70 soq. 1080, 36),
'

pugnatam, variis licet possessam parlibus, juris essc suntque a mc diligenter collata cum cod. Albiniano,
sa;ictLe sedis; Fundosque inter utrumque oppidiim, a quo aihil discrcpaat, tam.tsi post fiJoIitalcm Ro-
a!) Oltone iater Campaniie civilates iiumerari bic maa;e Ecclosi e pr;estilam, coJex paiica i);vc adjiin-
vi !e:iius , Tarracina prctcrmissa, quie haud dubie gat : « Et nulli jurabo fiJclilatem, nisi salva fideli-
ciim c?eteris ducalus romaai civiiatibus comprchiiadi tate sancta; Romaii;e Ecclesia;. > Priinum horuin sic
credita fuit. Nu:n Jo;iaa;; VIII pontilice, ul p il;»t se habet . « Ego Robertus Dei graiia et sancli Po-
chorograph;is I:ali;o meJii ;evi, an aale;!, conslilui tri dux Apuli;c et Calabri;e, ct ulro([ue subvonioiile
debeat haru n civit;i!um (lo!ni:i;iliunis i;iiliu;n, iio- fuliirus Sioilia;, ad confirmalionciii Iradilionis, ot ad
slra niliil refert ia'|u:rci;'. IJ ciii;n ccitum, raliim- rocogaitioiicm lidolitalis de omni lorra, qiiam ogo
que est, 3.4S •' Lu lovico iii nciitra ev du;i';)iis (<aiu- proprle su.) domiuio iiieo teiioo, ot quam adbuc niilii
paaiis recesseri : Olto!ii:5 autcm ;evo doininalionem Ullramontaiiorum uaquam conccssi, ut tcneat; pio-
ponlificiain, quocuaiiue nomine aut Terr;e, aiil Tcr- niitlo, ine aaiiualilcrpio uiioquo(]ue jugo boiim pon-
rilorii, aiit Campani;e appellelur, ad Lirim usqtie, sionoin scilicol diio.Iocim doaarios papiousis inoiie-
viilgn Gariliannm, perveiiisse. Qua de re in sequ!'n- l;e porsoliilurum boato Potro, ot tibi doiiiiao inoo Ni-
(i')us uberius dicendum erit. Diio siquidem in;ijoris colao pape, cl omnibiis successoribus luis, aut tuis,
momenli, qu;e saactu; sedi confirmantur in diplo- aut tuoi iim succ;'ssorum nuuliis. Hiijus autom pon-
nyjilt\ Ncapilis videlicct cl Sicilia, cxiguiil, ut 110:1- siouario reJdilio tis orit somper tcrmiiiu<:, finilo vcr.o
 ,,

509 B. CWiOU MAGNI 01'P. PARS I. SI-XTIO III. 600

anno sanota; Doniinico. Snb hac
iosmi ret lionis (lie A plomataohscure adinodnm loqnnntur, adden.ium csse
con lilione hujns persolvcndo pcnsionis ohligo nie, ct diquidvidelur, utSicili;ccitrapharunipars nullanovx
omnes meos sive heredes, sive successores tihi do- prohalionis indigeal, cum de ulriusque Sii iliae rcgno
mino mco Nicolao pape ct successorihus tuis. Sic siihseculis lcmporihus sormoeril (Diss.7,§2, n. 17).
nie Deus adjuvcl ot [vkc sancla Evangelia. i Sc^ui- Capuanum principatum jain diximus Ricliardo esse
t!ir sarramenUim fidelitalis alr(|uanlo prolixius cun» traditum a Gregorio, ita taincn ul Neapolilanum dii-
inilicata addiliinicula, quod vidcsis apud Baronium. catum acquircret. Id anle annum 1139, sextnm el
l.apsu Yiginli annorum plura evcnerunl, quse non scxagcsimum post cjusmodi invcstituram, non acci-
•nodicas inter sanctam sedem el Rohertum simultales dit. Namque eo anno cum Innocentius II conlra
pepeiere; Richardo interim Capu;c principe suum Rogerium duxisset exercituni, caplnsqiie essel per
sacramentum fidelitalis exliihente ponlifici Grego- insidias ac ductus in regia castra prope Beneventuni,
rio VII, diim Capua^eralanno 10"/3, quod apudeumdem i se destitutum virtule et armis, et desolatum aspi-
Baronium exslat (eod. a. n. 05). Rohertus autem sua ciens,.ait Falco ad cunidem annum, prccihus regis,
doininalione longe aucla, prxsortim in Sicilia , in et petitionibus assensil, et capilularihus et privilegiis
gratiam rciiiit cum Gregorio
sacramentum , cui ah atraquepartefirmatis, rcx ipse, et diix filins ejus,
pr3csli!it aliqiiar.to aliud ah eo quod Nicoiao II , et princfpes 17 die slante mcnsis Jiilii ante ipsius
pnesliterat. Discrepantia notalu digna esl. « Ego apostolici proesentiam veniunt, et pedihns ejus advo-
Roherius Dei gralia et 150 sancti Pctri , Apulia! luli misericordiam potunt, et ad ponlificis imperium
Et post promissam de-
ct Calahri;c, et Sicili;« dux. t usquequaqiie flecluntur. Continuo per ev:tngclia fir-
fensionem rcgalinm sancti Petrl, prosequitur « Ex- :
jj maverunt heato Petro et Innoeenlio papa% ejusqae
ccpla parte Firman;« Marchiie et Salerno atque , , successorihus canonice intrantibus fidelitatem de-
Amalpliia, unilc adluic facta non est dilfinitlo , ct ferre, cjeteraquc quoe conscripla sunl. Regi vcroRo-
adjuvabo te, ul honorifice cl secure tencas papatuin gcrio stalim Sicilia; regnum per vexillum donavit,
Romaiium. Terram sancli Petri, quam nunc lenes , ejus duci filio ducalum Apulia^ principi alteri filia
vel haliiturus cs, postqnam scivcro tuoc esse potes- cjiis principatum capuanum largitus est. » Diploma
t ais, nec invadcre, nec acquircre quoeram. » ponlificium, quod suo loco aflcrclur, uni Rogerio
XIX. Aj>posit;e ista; condilioiies lucein accipiunt omnia concedit. Paulo infra idem Falco narrare per-
ab ipsa pontilicis invcslitura, qu;\; conlinno sequilur gil, quemadmodum « diehus civcs Neapoiilani
in his
in rogesto Greg. \1I iii coJ. Aliiiniano, cl apud Ba- venerunt Beiieventum, Neapolim ad fide-
et civitalem
ronium « Ego Gregorius papa invest o le, Roherle
: lilatem doniini regis tradentes , ducem filium ejus
ihn, de tcrra qiiam libi conccsserunt antecessores duxerunt, et ejus fidelilati colla suhmit!nnt. » Ilunc
inei sa. rae. Nicolaus et Alcxander. Dc illa vero liabuerunt finem Noapolitani duces, ut animadvertit
lerra , quam i jusle lenes, sicut est Salernus , ct Pratillus ad Chron. Ncap. (tom. UI, p. 80), qui simul
Amalphia, pars Marchie Firmane, nunc te palien-
et initium fuit Norlhmannorum dominationis fiduciario
lcr siislineo in Dei et lua confiJenlia ut tu poslea , jure, ac pra^scriptio illa tot sseculorum, qu;ie anna-
exin:!e ad honorem Dci et sancti Potri ila le habeas, listam Italum faleri coinpulit, de jure Romanorum
siciil ct le ag.M-e, et n:c suscipcrc docel, sinc pcriculo ponlificum duliilari ampiius non posse. Infra in seq.
anime lue et mce. » Ila Gregorius aperte invasiones Diss. (n. 15 seqq.) de hac re iteru|n.
dccl-.irat tam qiia; in ditiono ponlificia fact;T; eraut r 152 XXI- ^^on secus sensisset, ut arbitror,^ de
qiiam qu;« in Campania, ul pole p rlincntcs ad Ca- anliquojure si pcnilus illud expcnclisset. At breviter
ptKinum principem, a qno idem Grcgoriiis fidclitatis videamus qua; restanl dc Ottoniano diplomale. Sepleoi
sacramentum acceperat. Pacta enim convcnla a pon- civitates ehi.rgitur pro onimo' nostra' remedio nostri-
tifici! us cum Roherto erant de Apulia, Calahria ot (jue filii et nostrorum parentumdeproprio nostro recjno^
Sicilia, dummodo hinc Saracenos cjicerel. Dc Capna; Spoletanum quippe ducaium ad si;premum jus impe-
autem principatu convenerat cum Richardo qiicm , ratorum perlinere, apostolic;K licet scdis esset doml-
NeapoHlancs duccs pari modo expellere oportcbat. niiim ntile ab a;vo Caroli Magni rcgis eruditorum ,

Chroiiicon Cavense genuinum , variis licet lacunis fallit oninino neinincm. Quare aulem pauloinfra c.x
scatens, ediluni a d. Pralilio {llist. Princ. Langob. Liiioviciano refcr;intur ad vciiHmquacunquc spo:!-
tom. IV, pag. 386 seqq.) de iilraque rc non obscure lar.ea doiialione Carokis dc censu el pensione illius
agil. i An. It;{j9. A Nicolao apostolico Wiscliardo dncalus constiliiit, suprcma dominalione sibi rcser-
occiipala in lota Calahria ct Apulca, et etiam in
, vala tain in eo, quam in Tnscia^ (.'ucatii, dillicile as-
Sicilia, quater.us a Saiacenis lihcrarel Riccardo scquiinur, risi donalionem ista-ni Ottonis liheralitale
hoiiorcm principaliis Capue si cxpulsaret Landul- , factam ;ib cjus canccUario insertam pulemus diplo-
fum. Prop:erca Noriimnni consociati sunt cum apo- mati, quod scriniarii de more digesserant, illius pror-
slolico, et hostes Ecclosie snpaiiserunl. » Et ad sus inscii. ('erte seplem illas civilatcs Olto ila se
annuin lOT'^ loqnens de Roberli progressihus in donare prnfitetur pro animce remedio, quod iterum
Sicilia « Viscardus
: ail posl capiam Panurmi
, ,
urget, ut Romani pontilices pcrpetuo illas dctine;.nt,
urbem , dcdit Rogerio comili tolam Siciliam tan- , insnojnre, principatu atque ditione. Id vero aperte
lummodo rcservans sihi prclatidn civitatem cum D pugnat cum suhjecla ilia condilione salva super
castro suo, et Messanem. n Quidquid allenitcr, extra eosdem ducatus noslra in omnibus dominatione. Id-
coiiccssr.s siiii lerras, ac(iuisivi-set, invasio erat. Nec circo non niinus inor!i:e dcprchendimus ferreo illo
alio noniine Gregorius Roberli acquisitiones appel- siicculo in scriniariis sanct;ie sedis, quam in Oltonis
1 it. In eodem chronico addiicunlur causie invas onis cancellaria. llujusmodi aiilem rcpugnantia cum aliis,
Campaiii;c, aiino 1075. i Yischardus sub prelexlu ,
qu:c snpra vidimus, magis magisquecomprobant sin
quod Gesulfus cognatus suus fecissct illuin aualhe- coiilatcm diplomatis, cujus nisi exstaret aulogra-
matizare a papa Gregoriiim, opsedit Salernum post phum, faclio ipsa indolem comprobaret. Et vero
Kl. Aprilis, et post scptem mcnsos summisil eam scriniarii ex libro ponlilicali transferiint Spoletani
\'ischardus post 151
captam Salcrnum, apprcndit ducalus donationcm inlcgram, qua; certa est, tamolsi
cliam Malfiam. » Synchroni hiijus scriptoris auctori- conditione vacct siipremi dominatus apud largilorem
lali si adjicias jiiramenta fidclitatis nuper allata , Caroluin rcnianeiUis dcinde in Ludoviciano diplo-
;

l)oiilificiLC domiiiationis in ulraque Sicilia certam mate ipsissimam illam donationem aliis expressam
cpochem tenes simulque intelligis , trium Aiiguslo-
,
verhis, cum pr;T;dic!a conditione offcndcntcs, aliam pu-
runi diplomata nil aliud ess(^ , ([uam prxclara nio- tanta priori illa lihri Pontilicalis; quare eam quoqne
iiumc:;la antiqui juris, quo;! ipsi ponlifices alicna ope reccnspntai) 0;tcnc coiilirmandam denique canccl-
;

siiiiiitct suisjuc successoribus vindicaruMt. larius Oitonis spontancam domiiii siii donalioncm in-
XX. De civi!ale taiitiim Neapolilana ciim oiiinii u.s scrit, dualius aiiis intaciis, quaiHiiKim prior illa cx
ad oam pcrtincaiihus, de (jua Ollonis ct licurici t!i- liiiio ])onlilicali dcc:>tiii!pla ahjicicnda csbct, allciu
Oyl COD. DIPLOM.—MONUM, ETC, SEU COD. CAIIOLINUS. — APP.—DISS. DE DIPL. OTT. I. 002

voio quam Ladoviciamini pra^sefert dislin-

(li-ploina ^ aiilom, de qiio agitiir, hunc in modum exprimilur:
miemla, ne civilates donal,:x; prisliimni omis siibiiviit Firmiter vuteiiiit opiincri. Salva in omiiilius potcstate
cmn reliiiuis, aul donalio uiio eodeinqae in diplo- nostra, et fitii posterorumqne nostrorum sccunduin
inale iliusoria vidcrelur. Yermn si ila factuiii fuis- (juod inpactoct conslitutione ac promissionis firmitute
sel, ingenimn sx^culi illius csset niinus evidens. Kngcnii pontiftcis successorumqite illins continetiir,
X\U. Quod ex pra;dictis de diploinalisOllouiani
si idein utomnis cleriis, etc. Fateor equi;iem me noii
sinceritale constat, ex sequenllbus Ludovicianum re- asicqui menie, cur Codices omnos constantcr legant
spuenles falsi ac lemerilatis arguuntur. Acde disci- iilest, cum in autographo litteiis valde perspiciiis le-
plina quidein consecrationis pontificiie dixiin pncce- gatiir idem quol haud dubic pro itein cstpositiim;
deuli dissertalione. Ab iis verbis, Prcetcrea atia mi- cl eniin in t el vicissim frequenlom mutalionom inve-
7iora, nil aliud occurrit quain Lolliarii constitutionis niri apud vetores compertum est. Quamo!)rem Iriu
anni 82 i Eugenio II assensum 153 prabenle, paulo roferri debenl ad poteslatem principis, sive ad hono-
aliis quandoque verbis ordineque aliquanlulum aiio, rificenliam, aut honorem et reverentiam eidem debi-
fi lelis exscriptio. Ponitur cnim loco primo caput 5, tam, ut Joannes IX et Nicolaus II (Concil. toin IX, p.
deinde caput 1, atque ex ulro(iuecompingitur consli- 502 et 1104) eam appellant: Promissio, seu professio
liilio, quceapud Anselmum Lueensem (lib. vi, c. 55) pontificis, instar Eugenii II; sacramentum cleri et
audii conHtiliUio im])&ratoni^i primiOllionis, et primi populi de canoiiica et justa eleclione; et ponlificia
Ucnrici; at revora est Lotliarii, ut patet ex capite eaiJem professio corain missis imperialibiis facicnda
ejus 4 integre allato post diio praedicla, quod in con- Leonis IV exomplo. Promissionem vero islam eo re-
stitiitione iis Augustis tributa, licet scriniariorum r> spexisse arbitror, ut queinadmodum rex Romanoruni
campositio esset, desideratur. Utramque per olium antequam imperator per coronationem fieret, sacra-
consule apiid Holstenium {CoU. Hom. par. ii, p. 208 mento fidelitatis se aslringebat Romanopontifici, ila
el 214). Tuurn inde judicium eslo, num Ludovici Rom. pontifex vicissim se imperatoi i obiigarct, qiiod
diploma nii horum coiilineiis, quia nondum constiluta Eiigenii II a^vo foederis nomine exprimi consuevit.
fuerant, recte commenlitium, juxla pnecipitem se- CerLe Luitprandus, sive ejiis continiialor (De rcb.
clariorum sententiam, nuncupetur. Mihi enim sedulo Jmpp. et Rcij. 1. VI, c. G) rcfert, Joamiem XII luijus-
consideranli Otlonianum diploma, quod Pagio esl mo !i sacram ntumpraistilisscOttoni « Jusjiiraiuiiim:

certissiinum anti(|uilalis monumentum, ctLiuiofvicia- vero ab eodiin papa Jdanae supra pretiosissimum
nuin, qiiod commentitium eidem videlur, hoc since- corpus Petri, al(|ue omiiibus civitalis proceri.ms, se
riiatisplenum apparet, quia hisloriam ac disciplinam nunquam Bere igario at!|ue Adollierto auxilialuruin
sui temporis continct ; ac donationes, quit tiinc in accepit. n Itaque ipiod in diplomate Ludovici sanci-
archivo erant, ditigenter nuilaque cuin repugnantia tiiin fuisse vi Jimus, ut poslponlificis consecrationem,
enunliaL. Otloniani vero siiicerilatem indigesta ru- « Legati ad nos, vel ad succossores nostros reges
disque conjpositio, donalionum confusio ac repclilio, Francorum diriga:;tur, qui inter nos, et illos amici-
neciion disciplina creatio;-is pontificiai a Ludoviciano tiam et charitat '\w ac pacem socient, j hinc colligi-
3CV0 admodum varia, mihi videntur prxseferre. \i- tur, Eugenium II qui Paschali 1 successit, atqiie Eu-
dentur auteni? imo illud pro cerlo aliirmare non du- genii successores in promissione, seii professiono,
bito, qiiod Ludoviciano, umJe Otto, scriniariorum consecrationis tempore socielaiem illam |.55 :>'•''-
sanctoe sedis opera, et officio, in suum transtiilit citiai et charilatis, pacisque expressisse, quam legati
quxcunque inter se nihil pugnant, ac diligontiam '' adimperatorem deferrent. Qua; res aLeonis IV siic-
scriniariorum veterum deinojislrant, faisihvlis inKam cessQidbus ficri cwpilcoramimperialibus missis, quod
inurere audacia, Oltonianum vero in dubium vertere, liquet ex suporioribus.
m?nliri est. XXIV. Diplomatis pars extrema, scu confirmalio
XXIH. \hn\m niihi adnotandum exciderat , quod ct signum imperatoris, atque optimatum, sive epi-
pneihctaomnia ad disciplinam eltCtionis confirma- scoporumet comitum subscriptionessinceritali utrius-
tionisque Roin. ponlilicis parum solerter creduntur que diplomaiis sulFragantur. Non cnim aliiinde
incipere ab iis veibis seeuiidum quod, etc, eteiiim a consortium Otlonis filii pelitum est, quam ex Lu-
conditione illa satva in omnil)iis polestate nostra, eic, doviciano, cui trcs Ludovici lilii sul scripserunt.
incipiunt, alias senlentia earet principio. At iia fa- Quamvis autcni Otto filius non subscribat, ut illi
ciondum fuit a scriptoribus sancta; sedi infensis, ut foceranl, quia scilicet puer in Germania rcmause-
ponlificibus quoJ suum erat, eriperent, tribucrent- lat, taniCn ima ciim palre iiiducitur, sanctse sedis
que principibusquod suuai non erat, ne falscc coriim jura confirmnns, quoiJ miniiae factiim fuisset, nisi
opiiiioncs de poniificia doiainalionc corruerent, ac a Ludovici filiis paternam oonfirmatioaem roborari
viJerelurjns imperalorium, potcstas <puie privilegio perspectma essel. later subscribonles auleni palatii
sanclic sedisinnilitur. NilfaciKus, qiiam Ista perver- Fraacorum olHcia, seu dignitatcs, bibliolhecarius,
lcre in exscribcndis diplomatibus, de quihus loquitur mansionarius, hjsliaiius non leporiuntiir, naiiKpie
Joannes Ileumannus [Coinnicut. de re Dipt. cap. I, alia erant lempora, alii Gcraianorum morcs. Pr;c-
§ 18, p. II) ex Mabillonii ojscrvatis (I. i, c 11, n. terea illud proprie mr;nus signaculo in Oltonis et
15, de re Dipl. ), quod el Godefridiis abbas [Chron. D Ilcnrici diplomatiiuis his •c occurroas, uadeaam pro-
Cotw. tom. I, 1. I, § G) ei qiiicumiue post tantum fluxisse credendiim cst, nisi cx diploinate Ludovici,
viriim scripsorc, coidiiinaut: Anliqua diplomata
>( quod pnu manibiis scriniarioriim fuit, haud diibio
uiio ({uasi nexu,nuUis distiiictionissignis interposi- etiam Ottonisociilis sulijecluin ? Profcclo abbas Gol-
lis coh;i;renl. Qui tabulas trauscripserunt, varias no- wicons. sa'pe l.sudatiis [Cliron. toia. I. I. n, c 5,
tas ascripserunt qiiarum
, 154
arbitrium rectius p. 177), qiio scriititor alius Germaaiie rcgaia atiiiie
forlc loctori rclictum fuissct. €arolus Magnus ciiui- Augiistorum (iiligcHtior non inveiiicliir, Otlonis siil)-
dem Alcuini, etCaroli WarncfrVii opc codiccs inler- scriptionil us variis iii ini dium allalis, trc> inde re-
punctioniljus illustraiidos cinavit; eas lamen chart;« giilas ccr;as cduoit 1. O.loiicm
: manu propria, vd
aliquanlo sorius receporunt. s Qaod diclum vclim manus propriiv sifjno cons antor uli in diplomalibus.
pio iis qui Ollonianum autographum non videruiU. II. Annuli, et sigilli vocoiii proiiiiscae asiirpaiv.
Eortasse onim persuasum iis leai cri!;, oinnia distin- IH. Insiijniri, lub.siijnari, rohoraii, corroborari, .s/-
ctioiiis sigiia imlo ctiam ahcsse, ac propterea pra;- (jillari, alfuji,finnari, mnniri, confirmari, vocabiila
dicta verbi ad supiuiora rcfori i iinpune posse. At seaiper adliibi-re. Uaain sallom o\ Iribus hisce re-
secus est in Oaoniani diplomalis autographo: snis giilis sorvassot Olto in lioc diplomale, ut n.oreiu
(]iiippe inlcrpiinciionis varielas sonlenliarum dislin- suuiii imitatus csso vidorctiir At coiilra pro iiiamis
!

guitur. Tanii-lsi scriplura; conlinuatio nullum o\ iis proprise signo, proprie manus siijnaculo ; pro aa-
cipiliini.i adiiiiilat, la qiKo cgo, Daronii excniplinii niilo, vol sigillo insigniri, ctc. bultu- nostru' imprcs-
icculiu-, iJluJ. pro rerum vaiic.atc diotribui. Locus sionc obsiijnari. Falsi ij^ilur iasimulolur diploma ?
 ,

m B. CAUOLl MAGNI OPl». PAIIS I. SKCTIO HI. 604

liiKi voro singularilalis caus;t; aliunde qu^cronda' A nuin islud diploma tola serica auroum scripfum pro-
sunt. Ludovicianuin scilicet (iiplouia piopri;e nmnus logeiite, obvolutum, ac tubo ox lenui melallj lamina
si|^riacuIo, et opliinaluni subscripliouibus roboratum incliisum diligoniissime servatur in aposlolico ar-
Olloni et Henrico e\oinpluiu pr;el»uil, quod seque- cliivo Molis Adiian;T;, ct est hujus;iiodi Membrana :

rcnlur. Ad sigilhini vcro quod allinel, cuin Ludovi- oblonga colore purp;irco introrsus iufeota, modico
cus (liploma iliud dederil in convenlu Aqnisgra- ciiin ornalu in ulroiiiie margiiie, aureis lilleris ma-
iionsi, filioruinqiie, cpiscoporuiii, abljaluin, coini- gnam partem nostris eliain diel us lucidissimis iii-
tum, et onicioniin paialii (liploma coidirnianliuni scripl;i, a priino ad ultiiiium scriptionem, rara dun-
iiominibus piopri;ii maiius subscriplionem pi;oj)osue- laxat inlerpuiictione sermonem diriinentc, continuat.
rit, nulla sigilli meiilione Iiabila, b;ic laiilum in re Non litlero! giandiores, ut nioris est, in invocalione,
Ouoni et Henrico integrum fuit suo modo agere. non monogramma consuetum in line, non deniqiie
Quainobrem Ouo Francorum consuetudinem imilari cancellarii apparet. Sed omnia indicant
recogiiitio
nialuil, qiiam coiisuolum sibi morom. In Spicilcgio Ludovici:inuin cxemplar esse adhibitum in Ottonis
Acherii (toiiu V, p. 407 se(|q.) pl'""i» Otlonis 156 et Henrici diplomalihus exarandis. Forma chara-
exempla videre est non bulia ulentis, srd sigillo, cteris nequidquam quseritur in c:oteris Otlonianis
(|u;e rcschronologi Golwiceiisis doctriiiam confirmat. juxta speciiiien a Papebrochio exhibitum [Bollatid.
Glossarii aulem iliustratores observanl, OUonem April. tom. II, p. 12) siniililudo maxima habetur iu
Magnum omiiium ullimum bulhe appellalione usuin diploinate Ottonis III qualuor et triginla post aiiiios
esse, quod hiijus diploinalis auctoritale coinpro- dalo in eadem hac urbe Roma pro ecclesia sanclo-
balur. rum Bonifaoii et Alexii, quod opporlunius indical'0
XXV. Optandum sane erat, ut qneniadmoJum B (dissert. 6, n. ii). Ex litterulis nonnullse excidc'
pretiosum istiid antiquilatis nnnumenlum
ex rerreo runt, nonnulke in aliqua sui parle deirimenli ali-
illo saiculo per tol sancl;e soiiis vices ad nos usque quid pass;ie Verum duodecimo ctiam saeculo
suiit.
seros posteros p;'rvenit, bullam quo^iue, quse illi cietritas fuisse aliquas testauir Albinus, qui Oao-
cerlissime annexa eral pnoscferret. Cuin enim
, nem vocat Octonein ; nam du3e istae liltera; c el t
Godefridus [Cliron. Golw. I. ii, c. 5) annotarit dis- similes omnino sunt inferne, lenui tantum linea in
vrimen inter regia et imperialia Ottonis sigilla, ex supei iori parte isiain ab illa secernente. Num idem
bulla ista dociissimi viri observatis fides, ni fallor, eveiieril dicioui post Albiniaiia lenipora, quse sem-
adjecta esset. Pnelerea quod Mabillonium legisse per.legilur in autogr;ipho, incerlum. Albinus di/io-
aiebam in Cod. OUoboniano « Non est sigillatum,
: nem ubique posuit. Jam vero pretiosum hoc monu-
licetex tenore ipsius appareat quod debuit sigillari, i nientum lecloris oculis ex Albiniano codice, et si-
bulla eadem confirmatum fuisset. Ca;lerum Otlonia- mul ex aulograplio siibjiciam.

157 a EXEMPLUM PRIVILEGII OTTONIS IMPEIUT0RI5

DE REGALIBUS BEVTO PETKO CO.NCESSIS ^.

[n nomine Domini Dei omnipotentis Patris, et Fi- G Castellum Gallisem, Ortem, Pollimartium, Ameriam,
iii, Spiritus sancti. Ego Octo [Otto] Dei gratia
et Tiidam, Perusiain cuin iribus insulis siiis, id est
imperalor Aug. una cuin Ocloiie [Ottone] glorioso m;qorem [majore] et minore, pulvensin [Pulvensiinj
rege lilio nosU'o, di\ina ordinante provideniia spon- Nariiiam et Ulriculum oum omnibus finibus et terri-
demus atque promittimus per hoc pactum confirni:i- toriis ad supra scriplas civilatos perlineniibus <=.

lionis noslre libi bealo Petro, principi apostolorum 153 i^6C non exarchalum Ravennatem sub inle-
*t clavigero regni celorum, ot per te vicario tuo giilaiecum urbibus, civitalibus, oppidis et castellis,
donno Johaniii siimnio ponlifici, et universali XX que pie recordaiionis donnus Pippinus et donnus
[XII] pape sicut a predeccssoribus vestris usque Carlus excellonlissimi imperatores, predecessores
nunc iu veslra poloslate ac ditione tenuistis et dispo- videlicet nostri, beato Petro apostolo et predecesso-
suistis, civitatem Romanam cum ducatu suo el sub- ribus vestrisjam dudum per donationis paginam con-
urbanis suis , alque \iculis omnibus [el] territoriis tiileiunt huc est civitatem Raveniiam, el Emiliaui
:

tijas monlanis ac marilimis, litoribus ac porlubus, [Eineliam], B ibium, Cesenam, Forum populi, Forum
seu cunclis civitatibus, castelbs, oppi.lis ac viculis Livii, Favenliam, Iinolam [Iinmolam], Bononiam, Fer-
Tiisci.' p:>rtibus. 1.1 ost pfirlum, cenluinoelias, c rein, rariain, Comaolum [Comiiacluni] ct Adriaiiis, alque
Pledam, [Rledain] Mariurianum, Sutriam, nepein, Gabellum cuin oiunibus fiuibus, territoriis, atque

a Dantur inter uncos conclusac lecliones variantcs Magui antiquis ohartis, levi tamen jactura.
codicis ;iutograpbi. c Iu conlirmatione aiUiqu;e ditionis sanctaD sedis
^ Aulographum in Arcis sancli Aiagoli
archivo Q nil inulalum videas, quamvis 145 annis Oltonianum
nullum pnosefert titulum. Apograpbuin ibidemexstat diploni;! distel a Luuoviciano pneler vorba aliqiiot,
;

in biilla Innoc. IV, quam dcdil Lugduni in concilio de quibus di\i in Disserlalione, inlactis iis quae
III Id. Jiil. pont. an. 3 seu 1245 bulla pluinbea mu- suinmam atiingunt, cujusmodi sunt principium Lu-
niiam et xl pnolatorum sigillis.Ejusdemplura exeiii- doviciauo siniile Iigo Otlo, revocans anliquiora tein-
p!a similia licri voiuit, quoruin noniiulla sub arotis- pora, et sicut a pradece&soribus vestris, jionlilioes
siitu». custodia in ;ir(liivo Cluniacensi servata se vi- rcrum dominos desigiians qui Joannem Xil piaeoes-
dis.-^e testalur Mabillon (//. Ital. part. l, p. 90). la seraiit, quemadmoiium Liulovicus indicarat Pasoha-
eoilein arcbivo apograpluim sou iransninptum Ol- lispi;edecessores. Cisiiberiui ctiam ducatiis oivitates
toiiiani privil. exslat ab Joaime de Ainolia ciiin tri- Roman;x', quas Ludoviciis
aliijuol, Canip:\iiiaescilicet
bus publicis iiotariis faotum « Assisii loco Fnilrtiin reoeiisuerat, silenlio pr;ctereuntur, forsan quia lalius
Miuor. in palaUo doniini pap;ie > an. 1339, jussu Be- palebat Canipania, quippe quae ad Lirim usque per-
ned. XII, naiu ilii tuni oxstabat aulographnm, ot veiiiebal. Praiterea Paliici de qua in Diss., inculio
diciUir « sciiplum liueris aureis in charta coloris non roperitur, x saec. incorlum iium a Saraooiiis ex-
violati rubei. » Summa transumptorum consensio cisa fuerit. Quare omnes Cauipani;c civitatos voce
quamvis diversis temporibus facta fueriiit, transuio.p- illa ducalus, cum suburbanis compiehenduntur,
tis iisdem, et multo magis autographo, maximam exceptis Cajeta et Fiindis, nain olim ad Campaniain
fidem conciliat (juie nimirum congruit fonli uiide
: Romanam non perlinebant, adooque antiqni jurissan-
j)roveiHt ulrumque diploma, id est Ludoviciano, cii- cl;c sodis iion dicunlur. scd scoisiin nominanlur. ul
jus autcgiMphuin jieiiit una cum Pippini ct C;aoIi videbiiMus i>;uiIo infra.
605 COD. DirLOM. — MONUM., ETC. , SEU COBEX CAROLLNUS. — APP. — DIPL. OTT. t. 60ft

insulis lerra marique ad supradiclas civitates per- A sancle Clnisline posila prope Papiam juxla PaduWi
linentibus Simul et Pentapolim, videlicet Arimi-
'. iiii miliario.
num, Pensaurum, Plianum, Senop;alliam, Anconam, Item in partibus campanie Sora [Soran |, Arces,
Ausimum Ilumanam Hesim, Forum Simpronii,
, , Aquinum, Arpiniim[Arbinuni], Teanum,et Capuam ',
Montem fellri, Urbinum, et lerrilorium Balnense, necnon et patrimonia ad polcstalem el dilionem ve-
Catlis, Luciolis, et Eugubium cum omnibus finibus strani perlinenlia, sicut esl palrimonium Beneventa-
ct terriloriis ad easdem civilates pertinenlibus. Eo- num, et patrimonium Neapolitanum alque palrimo- ,

dem mo;!o terrilorium Sabinense, sicut a donno nia Calabrie superioris, et inferioris *. De civilate
Carolo imperatore antecessore noslro beato Petro autem Ncapolitana cum castellis, et lerritoriis, ac fi-
apostolo p^r donationis scriptum concessum est sub nibus et insnlis suis sibi pertinenlibns, sicut ad eas-
integritateb. dem aspicere videntnr, necnon patrinionium Sicilie,
Item in partibus Tuscie Longobardorum Caslel- si Deus illud nostris tradiderit manibus '. Simili nio-

lum Felicilalis, Urbem veterem, Balneum regis, Fe- do civilatem Gaietam et Fundim cum omnibus earuin
renlum, Yiterbura [Ferenli Vilerbum] Orchem,
, perlinentiis ».

Martham, Tuscanam, Suanam,Populonium, Roselles 160 Insuper offerimus

tibi, beate Petre aposlole,
cumsubuibanis atque viculis omnibus et terriloriis
, , vicarioque tuo donno Joanni pape, et successoribus
ac maritimis oppiJia ac viculis seu finibus om-
, ejus pro nostre anime remedio, nostrique lilii, et
nibus «^. nostrorum parentum de proprio nostro rcgno civita-
159 Iiemque a Lunis cum insula Corsica, deinde tes et oppida cum piscariis suis, idest Realem, Aini-
iii Suriano, deinde in monte Bardonis, deinde in g teriium , Furconem , Niirsiam Balvam, ct Mar- ,

Berceto, exinde in Parina, deinde in Regia, cxinde siin, et alibi civitatcm Teramnem cum perlinentiis
in Manlua, atque in inonte Silicis, alque provincia suis J.
Venetiarum, et Istria ^, nccnon et cunctum ducalum Ilas omnes suprascriptas provincias, urbes et civi-
Spolitanum ^, seu Beneventanum una cum ecclesia latcs, oppida atque castella, viculos ac tcrriloria, si-

a Ex Ludoviciano pariter dipl. devivalur donalio ducatus Tiiscanus, et Spoletanns ol lali crant sanclo
Exarclialus etPentapolis, qu;e recte tribuitur Pippino Pelro a rege Caiolo, at reges Ilaliie in iis dominaban-
etCarolo; hic enim praiterquamquod Carisiaci dona- tur supreino jurc ex concessione et privilegio sanctic
tionem paternam confirmaverat, anno postea 77-4 sedis, juxta pacta conventa inter Adrianum et Caro-
Langobardorum regibus exactis cxarchatuin ex par- luni, trihuto tantum soluto aposlolicae sedi ,
quod
te aliqua ab iis invasuin, Romanae Ecclesiae asseruit quemadmodum evanuerit in ducalu Tuscia;, Spole-
integrum. At excell. impp. ulerque appellantur ma- lano sanctac sedis potestali oinnino subjecto nil ,

nifesto mendacio. Quare aut Lndovicus subslituen- atlinel nunc exquirere.

dus, ut est in Henriciano, aut legendum Imperator, e Duc;itum Spoletanum ol)latum, seu donatum
Mli legitur in Ludovici diplomate. Posteriora monu- esse inlegrum sanctx sedi, constat ex Adriani lit-
meiila hujusmodi donationes repelenlia a Ludovici teris {Cod. Car. ep. 56, al. 58). Beneventanura
tempore, Ludovicum huc revocant, licet Ottoniani nullo alio ex monumento liquct, quam apud Anasta-
aevi inscitia persuaserit lamejus quam successorum
, siuin et duobus hisce cx dipIomali!ius,quohauddubie
Carolingicorum nomina silenda, quia nihi! ad>lide- _ illatum ab scriniariis fuerit ex ipsomet Libro Ponti-
''
runt donailonibus Pippinianai et Carolinse. ficali, qui Anastasio tribuitur.
^ NiiUa fit mci.lio finium constitulorum a Magina- f
Donatione harum civilatum in tertio CaroU ad-
rio et llherio abbalibus, ut in Ludoviciano foisan : ventu Romam an. 787 nihil ceitius, ut saepe in
quia iiifra Spoleianus ducatus integer ab eodem superioribus est dictum. Subjecto enim ducalu Be-
Carolo donatus dicitur. Quse quidem omissio Ludo- neventaiio, sex illas civitales beato Petro obtulil,
\iciano fidem adjungit, quod hisloriam haud plene quarum princcps Capua sacrainentum fidelitatis priB-
narratam in Adriaiii epislolis tradit: eorumque exa- slitit Rom. ponlifici Adriano anie confessionein
men mi.nus accuratum demonslrat, qui suppositio- ejusdem principis aposlolorum [Cod. Car. ep. 91,
nem sibi olfecisse videntur. al. 88).
» Tres iiisul* Corsica,, Sardrnia, Sicilia, quas tri- 8 In Ludov. dipl. Beneventanum palriin. dividitur
plici donationi Carolinae insertas vidiinns in Ludovi- in Benev. el Salern. de quo vide dicla ad dipl. Lu-
ci diplomate, omiltuntur ab Oitone et Ilenrico. Et dov. (in iiol.).
quidem jure nam conlinuo scquitnr Corsica in Do-
: ^ Tempore sancii Greg. 111' tria erant amplissijjia
natione per designalos fines, el de Sicilia, qua; tunc patrimonia iii Siciliae insula SiciliiK, Siracusanum,
:

eral in potestate Saracenorum, infra agilur tanquam Panormitanum ; sequioribus sa^culis oinnia simul
de ditione sanctaj sedi vindicanda. Sardiniae nuila fit conjiincta palrimoninm Siculum audierunf. Prioris.
mentio, incertum, numscriniariis nonnisi charlas et IviuM divisionis testes sunt pliirim* epistola; ex re-
donaliones simul congercntibus exciderit, an certa gesto Grcgor. Magni. Alterius teslimonium locuples.
illius jura tum ncglexerint, Grcg. Vll (lib. i, ep. 29) pnebetur a Theoph. (Chronogr. p. 275) Adriano in
in suorum praedecessoruin ncgligenliam rejicit cul- j) epistola ad Carol. Magnum {Concil. tom. Yll, p. 965),
pam omnein anno scilicet 1073 quae sequentibus
; Nicolao 1 {epist. ad Micliacl.. imp.). Oltonis tcnipore
sseculis evidentia erunt, pncsertimlnnocentio III pon- Sicilia tota Ecclcsi* patriinonium audiebat, ut iiinc
tifice, cum Fridericus OEnobarbus, Otto iV et Fride- patet, et ex dipl. llcniici, ac multo magis ex inve>li-
ricus II sibi illain asserere siint molili tanquain juris tura lotius insulaj a Nicol. 11 Northmannis Iradila,
imperii, quod falsuin omnino est. llaliai eniin reg- qua de re in disscrt. (n. 17 seqq.).
nuin terminabalur Auslrali mari, ut constat ex di- i Juris erant sanclie sedis, ut Iiabent iiotiti;c ycle-
visione regnor. Caroli. rcs (Disscrt. n. 16). At princ-pium biijnsmodi juris-
d Designatio isla per fines, quam recitavi in dissert. incertum aliis Joannis YIll ;c\uin ivpulantibus, aliiS'
de dipl. Lud. Pii (n. 19) iia accipienda est, ul pneter alia tempora.
Corsicain, quae iiiter pontificias ditiones per conjun- Paulo supra cunctiim Spoletanum ducatum ess©-
j

clionem cum reccnsetur, civitates et loca enumerala donatuni sanct;r! scdi tcstabatur. El rcclc, nam Ca-
excludaniur; inde serio expendatur, si notioribus lo- rolus Magiius totum obtulcrat saiicto Pctro; scd ab
cis nominatis praicipue civitalibus (earum haud dubie Adriano ilcrum reccperal Iributo tantum pcnso-
,

terriloria, oppida, vicula et omnia ad eas pertinenlia sancta; sedi. Ilic septem civiiatcs cjusdcm ducatus-
solo civitatis nomine comprehcnduntur) recie suiit ab Otlone donanlur jus igitur suuiii abdicat iiiipe-
:

constituti (ines {'ominalionis sanct;e sedis, (|ui hodic- ralor iii ca non modica parte ducalus, quod saucla'.
que iidem sunt, piieter eos, qui Tuscaiio ducatui cir- scilcs ac^niiiit.
euiiiscribunlur. .\lquc ii quidem lunc rccli ciant, iiaiii
 ::

mn D. CAUOLI MAGNI OIT. PAIIS I. SFXTIO III. 008

m',!l(|iie cl palriinonia pio lenicdio aninie noslre, cl A succcssoribiis pcr quodlibel argi-niciilnm,
noslris
lilii noslri, sive paientuni noslrornin, ae snecessornni sive machijialioncm, ia qiiacumquc parte vcstra po-
iioslionnn, el pro cuncto a Deo conservalo, aKpic tcstas immiiinatur, aiit a aiit da vobis in ;e ali(piid
[ 1

<-onservan(io Francornm populo », jam tliclc ccciesie siiblrahaliir, de snprascriptis viddiccl proviiiciis,
iue beate Petre apostole cl pcr to vicario luo, spiri- nrbibus, civitaliiius, oppidis, castris, viculis, insnlis,
tiiaii palri nostro donno Joanni snmmo ponlifici, ct territoriis, atqne patriino:iiis; nocnon ct peiisioni-
iiniversali pape, cjusque successoribus nsipie in (inem bns, atquc censil)iis; ita ul iieipic nos ca facturi si-
•seculi eo inoilo confirmamas, ul in suo delineant jure, mus, neqiic qiiibnslibet ea faccre volcntibus conscn-
principaln, alqnc ditione ^. tiamiis. Sct [Sed] potius omnia qiie superius legun-
Siinili modo pcr hoc nostre delcgalionis pactum lur, id cst provincie, civitates, urbes, oppida, ca-
confirmainus donationes quas pie rccordationis don- slclia , lerriloria et patrimonia, atquc insulas f
,

nu3 Pipinus jPippinus] rex, et poslea donnus Karlus [ insulai], ccnsus([ue, et pcnsiones ad partem cccle-
excellentissimi iniperatores [exccllentissimus iinpera- sie beati Pctri apostoli, atquc poniificum in sacra-
lor] beato P. [Petro] apostolo sponlanea voluntate
•; tissima sede illius 162
rcsidenlium nos, in quan-
contulernnl: nccnon ct censum, vel pensionem, seu lum possumus, defensorcs csse teslamur ad hoc :

ceteras daliones, que annuatim in palalium regis ut ea in illius ditione ad utcndum, et fruendum, aU
Longobardorum inrerri solebant, sive de Tuscia, qiie disponenduni firmitcr vaieant optincri.
sive\le'ducatu Spolilano, sicut in suprascriplis dona- Salva in omnibns potcstate noslra, cl filii, poslc-
lionibus continetur, et inter sancte mcmoric Adria- rorumque nostrorum, ^ secmidum quod in paclo, et
num papam, et donnum Carliim [Karlum] impcratorcm B constitutiime ac promissionis firmitalc Engcnii pon-
«onvenit, quando idemponlifexeidcm dcsnpiascriptis lificis, succcssorumque illiuscontinetur : idest [iilemj
ducatibns, id est Tuscano, cl Spolitano, "^QJ. suc utoinnis clerus, et universi popnli Romani nobililas
xiuctoritatis piec plum conlirmavit eo scilicet modo,
:
propler diversas nccessitates, ct pontificiim inratio-
iit annis singulis predicUis census ad partem ccclesie nabilcs crga populum sibi subjectum asperitates re-
bcati Petri aposloli persolvatur <^. Salva snper cos- tundendas, sacramcnto sc oblig^^t, qnatinus futura
iicm ducatus nostra in omnibus dominalione, et ponlilicum clectio, qnantum nniuscujiisqnc intelle-
illorum ad nostiam partem per hoc nostre confir- ctus fuerit, canonice ct justc fiat •'. Et ut ile qui ad
inationis ct filii noslri subjcclionc ^ hoc sanctum atque apostolicum regimcn cligitnr,
Ceteriim, sicul diximus, omnia supcrins nominata ncmine consentiente consccratus.riat pontifcx, prius-
ita ad vestram partcin per hoc nostre confirmationis <piam talejn in prescntia missorum nostroruin vel ,

paciuin roboramus, ut in vestro pcrmancant jure, filii nostri, seu universe gcneraiitatis, facial promis-
principatu, alque dilione; el ncquc a nobis, neque a sionem pro onmium satisfactione alquc futura con-

n Notat Du-Cang. in Gloss. Francorum nomcn instrui, qui aiit ignorare simulant,
aut ignorant,
latc paluisse, ita ut ad Germanos ctiam cxtcnderelur cjuod oinnes diliones erant snpremi jnris
c;x!l.er;c

qujs. res nulli eru:litorum ignota, cuniCaroIus Magnus ponlificum, talcsque ab Anguslis confirmabantnr :
cjusquc successores Francorum nionarchiam rege- vcrba illa per Itoc nostrie confmn. haud dubie ex se-
bant. Otlo ipse susceplus erat ab Henrico Germ. re- qiicntibus imprudcntcr desumpla sunt, nam desunt
ge ex Mathille uxore sua Ludovici Balbi filia ut Ira- in autographo.
dil Will. Nangius in chron. quare ex Caroli Magni C 1
Nc ulla suboriatur suspicio, quin de Sicilia, Sar-
stirpe licet feminca, erat progenitus. Nihilominus diiiia, Corsica hic agatur, inspicieiidus est ordo, quo
Franci a Gcrmanis distinguebantur iil lcmporis. Qua- scmcl ct ilerum tam in Ludoviciano, quam hic re-
le mclius in llcnriciano legilur Clmslianornm. At cciisentur. Auiue in Olloiiiano quideni parum scite.
Uoma; Ollonis tempore tum Carolina aetas instaurari Nam Corsicic facla erat menlio in donationc pcr dc-
crcdebatnr, tiim Ludovicianum diplonia chartajque sigiiatos fines, et Sicili;c, dnm promittebatur cjiis
idiai nil nisi Francorum
libcralitatcm pr;iescfercbant restitulio saiicl;c sedi, si e Saraccnorum manibus il-

quare precalio pa&sim legitiir in Codicis Ca-

illa, qiiae l:«n cripcre coiitigisset dc Sardinia vero ne verbnin
:

volini cpislolis pro Francorum populo, h:c videtur quidem lit in diplomatc. Ea propter qua; Ludovicus
adhibita. de tribus piaedct s insulis assercbat, ea minus con-
1» Notanda clausula, de qua dixi in disserl. praecc- diiciinl Ottoni, qui Sardiniain silct, et Siciliam ita sc
denti. vindicatnrum piomittil sancUc sedi, si Saraccnis
<=
loco Pippinus inter Angnstos non rcccnsc-
IIoc eripuerit. Al necessilas assuendi Ludoviciano diplo-
Inr in autographo, sed suus utrique lilulus ccrtus mali (lua; congruebant tempori, et riulis illa ailas ta-
iribnitur, Ludovici vcrbis, quod supra facuim non lia ubique inseri coegerunt, qu* aul minus conve-

liicrat (col. GOo, not. =»). iiiunt prycmissis aut sccum pugnant. Id veroctLndo-
d Qiiod saepc est dictum snpra, iiil melins com- viciaiii, ct Olloniani diplom. sincerilatis est argu-
probat, quain spontancas inter do.-iationes Caroli, incnlum locupletissimum.
ducatuum Tuscani et Spolctani tributorum scu pen- s Perperam a sectariis apud Dietcricum Ilermaii-

sionuni recensio. Et sane caliginoso illo Oltonis a;vo [) nuni {Introd. ad J. yub. Iib. i, cap. 15, n. 8) se-
lam accurate narrari polerant donalio integri illius qucnlia referuntur ad oinnia supradicta, nam quae
diicatus, cjus(|ue concessio ab Adriaiio facta Fran- deinccps narrantur h;Brcnl in salebra, nisi ab ca con-
torum regi cuin annua pcnsionc, nisi aposlol. ar- ditione, salva nostra poteslate, sustineantur. Pr.ttcr-
chivum documenla omnia snppeditasscl? Ludovi- quam quod non potestate, sed dominatione positum
clani diplomalis vcrba ipsa cssent adhibila, nisi idem esset, utde ducatibus Tuscano et Spoletano facUim
scriptofi Ouoniani fuisset ob oculos? Pensio quidein vidimus. At de his dictuin est in disserlat. (num. 25).
inxla Carolina, seu Ludoviciana tempora Ottoniano ^ En quo extcndcbalur imperatoria polcslas, ad

a;vo parum congruit. Nam scptcm iila; civitatcs e Iria scilicci ista capita. Primum inb;iercbal proniis-
diicatu Spoletano avuls;ic, et sanct;ie sedi doiialse ab sione Eugcnii II ct successorum; aitcrum pontilicia
eodem Ottonc, inlcgro tribulo aliquid debiiissenl consiituiione nl clerus et populiis Uomanus, ad qnos
'lelraherc at ncque id tcmporis melius agi polerat,
: unice pcrliiiebal cleclio, saciamento se obligarcnt ad
«leque nos seri posleri divinare possumus, qiia ra- canonicam ct justam clcclioiicm : quod ut licret, vi-

lionc, quovc aucloie id diploma (iigestum fueril. sum cst Eugcnio imperaloiiiic aiictoriialis metum
Hoc solnmmoiio est ccrto certius, diploma OUonia- pioponcre. Sacramcntum cjusmodi iion ciat novum,
num cx Lndoviciaiio profectum esse. iiova erat potcstas impiMaloris, quam Civtcroipji ol)-
e Jam dixi ad dipl. Ludov. (ia not.) hac laiitum tincbat auclorilate aposlolica. Ilanc rem aliiiuanto
«ccasionc dominatum el subjcciioncin rcscrvari. fusius in scq. disseriatiooc Iraclalaminvenics,
»%'uuc •Hljit.iu, L,iiigiiLiii 'aac caulioiic salis siipciqiie
 m COD. DIPL. — MONUM., ETC , SEU COD. CAROL. — APP.— DISS. DE DIPL. IIENR. I. G!0

servalionc, qiialeni donniis et venerandiis spirilualis A dircctos emcadonlur «^. IIoc iit ahoninihiis fidelibiis
paliT nosler Leo sponle focisse dinoscilnr ". sanctai Dei Ecclesi;xi, cl nosiris finnuni esse crcd;i-
Pivierea aiia niinora iiuic operi inserenda previ- lur, proprie manus signaculo, et aohiliuiii optima-
ilinuis, videlicet ut in ekctione pontilicum neqiu! ii- tuni nostrorum subscriplionihiis hoc pactum con-
l)er,neque servns ad hoc venire presumal, iit iliis firniationis noslre roboravimus, et huUe aostre iia-
Romanjs, quos ad hanc eliCtioiiem per constitiitio- pressioni adsignari jnssimns f.

nem sanelonjm palriim anliqua admisit consueludo, f Signnm donni OclOiiis sorenissimi imperatoris,
aiiipiod faciat iinpedimenaini. Quod si quis contia acsuonim episcoporum, abbatuni, el coinitum.f Si-
hanc nostram conslilulionem ire presumpseril, exi- gnum Adalgagi [Adaidagi] Ilamahurgonsis ccclesie
lio tradatiir ^. Insuper etiam iil nuUus missoriiin aichicpiscopi. Signum Arbcrli [llarlborli ] Curien-
nostrorum ciijuscuniqiie impcditionis argumenluia sis ecclesie episcopi. Siguum Driogouis Osnahurgen-
componere 163 '" piefatam eleclionem audeat, sis [Dryog. Osnahrugguensis ] ecclesie cpiscopi.
pr<)iiil>einus JNam«^. et lioc omnimodis iiistituere pla- Sigiium Octoais Argentiaensis [ Yotonis Aigente-
ciiit, smI) speciali dcfensione doiini
ut qui semel neiisis] fcclosie episcopi. Signum Oluvini Ililiincse-
aposloiici, sive nostia fuerinl suscepti, impctrata meiisis [ Ililtinesomon.] ccclesie episcopi. Signum
jiiste utanlur defensione. Quod si quts in t|uem(iuam Landuvarci [Laadwarti] Mindoiien!>is ccclesie epi-
iliorum qui hoc proineruerunt, violare prcsunqiserit, soopi. Sigiium Otgeri Ncmctincnsisecclesic episcopi.
sciat se periculum vite sue esse inciirsurum. illud 1@4 Signuin Gezonis Torimiensis ccclesie episcopi.
etiam confirmamus, ut donno aposlolico juslam in Sigiium Ilucberli Parmaneasis ecclesie episcopi. Si-
omnihus servent obedicntiam, seii ducibus, acjudici- II giium Guidonis Mutunensis [ Muluoncnsis] ecclesie
bus suis ad juslitiam facieiulam'!. episcopi. Signum Ilattoiiis Fiildeiisis monasterii ab-
Iluic enim institutioni hoc necessario annecten- haiis. Sig"num Guntharii Ilerolfclfehlensis [Ilorolfes-
dum esse perspeximus, ut niissi donni apostolici, fel. ] monaslcrii abbatis. Sigaiim He^erharti coaii-
seu nostri seniper sint constituli, qui annuatim no- lis. Sigaum Guntharii comiiis. Sigaum Burg;Mti
his, vel (ilio nostro renunuarc valeaut, qualiter sia- [Durgharti ] comilis. Sigiuim Ytonis comilis.' Si-
guli ditees ae jndices poi..ulo jiislitiam faciant, haiic gnuin Conrates [Cronrates ] comilis. Signuin Eraus-r
imperialem constitulioaem quomodo observent. Qiii tes.SigiiumThieiheros[Thiesteris],Ricdages. Liupen,
niissi decernimus, ul primum cunclos clamores, qui Ilarviges. Arnolfes. Ingillhies, Burgarihos, Retiages.
per negligentiam ducum [seu jiidicum] fuerint in- Anno Dominice incanKilionis dcccclxii, indic. v,
veati, ad noiitiani donni apostolici deferaat, et ipse niense Feb., cjiisdom mcasis, anno vero iai-
xiii die
unum e dnobus eligat, aut statim per eosdeni niis- perii donai Octonis [Otloiiis ioiperii] invictissimi
sos fiant ipse necessilates emendate, aut aiisso ao- imperaloris xxvii, s facta est hec pactio foliciter.
slro nohis renuntianle, per noslros missos a nobis

a Caput terlium, quo nnperaloria potestas exten- fjcile inlelliget assnmenlum esse parum conducchs
dehatur, ia eo silum erat, u( niissi imperiales conso- Ottoniano aivo, cum Romani imp. poteslatem aver-
cialioni inleressent, coram quibus pontifcx clectus sabantur.
proinissionem scu professionem eniitlere debebat, f Yide dissertalionem (n. 21).
qualcm Leo lY absqiie missorum pneseiitia coase- 8 j\'ii chronologia ista roctius, si pro anno vicesimo
cralus, emisil uUro. Qu,cn;!ni ista fuerit nusquam C goptiino impeiii ,
pi imus esset posilus. Baroiiius
reperiiur. Qiiare summam ejus diplomati huic, el se- (aii. Ii02, n. 12) ex diplomatibus et actis synoilali-
quenti referri oporlet acccpt;im. hus conslare ail pra;cedentcs annos ad regiium spo-
^ Kx Conslitut. quam Lo'harius fecit Eugen. II ctarc, non ad imperium. Erudiii omnes unaniini
coaseatiente in atrio sancli Pctri an. SS-i, cap. 5, h;rc consensu ideni airinnant. Nam revera anno 050 Ilon-
desuniunlur, verhis aliqualcaus mutatis, senlcntia rico I rege Germaniae morluo, Otio ejns filius Aijuis-
integra. Uolsten. {Coll. Rom. par. n, p. 208). graiii coronalus eral rex; quare hoc aaiio 1)02 vicc-
*"
Pauca h;Tec desunt in constitutione proidicta, nc- si:i.us scplimus fluebat. At anno vix 961 rex Italix',
que ibidein esse poterant aam Lotb;irius vigioti
: ct 902 Februar. incnse impL^rator est coroaatus
aniplius annis postea privilegium ohlinuit, ui missi Roma;. Yerum Gotwicensis abbas sa'pe l;iiidatus
imperiales consecralioni iateressent. Hinc auleia li- aniiiiadvortit, diplomaaliud exstare apud Frohenim,
quet, quaai vehementer pro libertate caaoaicse ele- in quo annus sequens dicilur 28 imporii {Clirun.
clionis pugnaretur. iom. I, 1. 11, c. 3, p. 189), lametsi aliis in diploiiia-
d Laudaue constitutionis cap. \ quod Francorum tibus, ut idem observat, regni anni secernuntur ab
regum temporibus magis conducit quaia Augusli annis imperii. Pagius et Muratorius ciiai eruditis
Saxoais, ut patet. cx'leris consenlinat, Gennaiiici taatuin scriptorcs,
« Ejusd. constit. cap 4 aliquatenus ul cctera im- quos certe latet indoles imperialis dignilatis ab ap.
niutalum, senteiilia inlacta. Quai tria capita si quis sede inslauratai scu inslituta;, secus seatiunt.
atiente contuleril cum historia eorum temporum,

165 DISSERTATIO DE DIPLOMATE HENRICI I.

.Quanqiiani mihi vidcor patefecisse magni Olto- D plum fere est, nonnihil disseiam. Anno igitur impe-
nis diploaiate, quani similis Carolo niagno priaceps rii aliero ca evenerunt Ronue, qu;e jure ac morito
ia tot taatisque aposlolicse sedis atque Italise omnis iratuin priacipem in Urbein iteruia cvooarunt. Ilac
;erumais, ex Germania accersitus sil Roniam, atque quidcm occasione euni comihunic;ita) sihi polostatis
iuiperiali diademate a pontilice redimitus snpreinai limites lianscendisse cum causa, aanales doconl, ncc
su;e polesiaiis consors factus, et ecclesiie defonsor nostra esl a vea. card Baronio rccedere, ul (pi;xi pon-
conslitutus quia tamen ipso in hoc inagiio principe
: tifex adolescens imprudonter gess t, contra hisloiia;
Gjrmanici lot falsilatum fundameaia
jurisconsulti castitatem tucamur. Suiiima csl pontihoeiii Joannoiu
ponere non verentur, opene pretium est, quie bivvi depositum, ac Lconein Ylll pscudopontilioem crea-
admodum sornioae princlpio opcris amplexus sum tum fuisse caetera huc noa speclant. Yir iste nec
:

(Pnef. n. 1 seq.) aliquaiilo aate-

fu^ius explicare, ritc ad tantmn fastigium cvectus, noque uUa polleiis
quam dc Ilenrici diplomate, quod Oltoniani exeni- aucloritatc sanctioucni edidit, quain cx Cod. \»t.
 ,, 2

<;i' n. CAI\OI,I MAGNI OPI>. 1'AKS I. SECTIO IIl. 61

S98'i gtMniinnni odidit Iii Iiicom Georgius in nova A iii chron. Rcichcrspcrgonsi usque adeo dclcstaliir
x^ililioneannaliiim lvii(.ensi, conferendam ciiin odila (An. 9()i), iit Baronii, Pagii, aliorumque liasimpo-
a Tlieodorico Nieino, qnam GoIdasUis Iranscrip.sit sturas refellcntium sedulitatem siiminopi're coramcii-
{Const. imp., loin. I, p. 'i''2\). Kquidein neqiic eam- dct. Ilisce oinnibus alia constitutio :icccdit Oltoni lil
<Iem miillo aiilea publicalam a Craliano (ilisl. 0,", ascripta ,
qiii septcmdecim circitcr annorum ado-
c. 23) indeqiie sntiiplam a Haronio {i)Gi, n. 22), ne- lescens diadcma imperialc suscipicns a Gregorio V
que istam niiperarn Baronian:e siibjectam a Gcorgio, affini suo an. 996 posl tricnniiim, ut dicitur, ill;mi
iilramqiie millius ponderis, legenlium oculis propo- cdidit, ab iisdcm aiictoribus relatam (Goldast. jTiid..,
nam, sed commenlitiam illaiii impostoriim licentia p. 226; Liiiiig., Cod. ll. DipL, tom. I, p. 7; et
mulatam, incptisqiie opplelam addilionibus, qu;c Spic. p. I, pag. 140), qiia; ap. Lunigiuni inscribitur ;
apud Golriastnm proslal; qnippc qiiam immcnsis f Otlonis 111 Roni. imp. constitulio, qua sedi Ro^
fcre commcntariis oneratam priedicti jurisconsui.i man;n ccrtiim cx civilatibus quibusdam palrimonium
adhibent ad falsam ingerendam indolem renovati coiistans assignat faraosissimamque Constantini
;

imperii, quod riomano-Germanicum appellant. Quin Magni imp. donationem memoratse sedi factam, et a
icliam, cum sordcs isias movere nisi coactus iion (>arolo .M;igno iinp. confirmatam pro ficta et suj^posi-
soleam, partem ejus duntaxat, qu;e ad rem facil, titia dcclarat.t Desuppositi hiijus p:itrimonii civitali-
eicerpam, omissis cactens, quanquam ad impostu- bus octo «Pisauro, Fano, Senogallia, Ancona,Fossa-
ram tenendam accommodalissimis. Ea vero esl Im- bruiio, Callio, Esio, et Ausimo, t et dc aliis oraiii-
jusmodi. bus, qiKC continct, aniinadvcrsioni Pagii (999, n. 5)
II. «Jdcin enim sanctus vir (Adrianus) synodum n nihil addara j Tot,: inqiiit, fcre inendacia, quot
congregavit, et in pnicsentia omnium, eorumque vcrba. j Jurisconsulti ipsi consliiulionera aliis uten-
auclorilate Domino Garolo invictissimo •'<'Si 168 dam reliquerunt, ulpote cui tum lege regia et anti-
Francorum et Langobardorum ac patricio liomano pap;c Leonis minus convenit.
suisque succcssoribus regnum Italia; , patricialiis IV. Utraque harum, vehiti suhstructionibus nili-
dignitalem, ac ordinaiionem sedis aposlolicai con- tur, jurisperitus de qiio agimus, quod scriptoics ipsi
cessit, insuper et cpiscopatuum investituras, velut p;rlam fatentur. Erit omnium iiistar Slruvius (deJ.
ipsi cum discretione et revercn:ia libilum fuerit, Pub., c. I, § 5) qui cjusdem antipap;ic constitulioni
praeter quos tam pontifici summ« sedis, quam ar- inh«rcns « Ex boc pacto, inquit, jura imperii Roin.
:

cliiepiscopis ipse Caroliis reliiiuit. Igitur nos Leo quod hucusque Franci possederant, ad Germanos
servus servorum Dei episcopus, ad idcra exemplum delati, sunt petenda, dum Romani a Francis pro
Adriani, cum cunclo smiliter clcro, el universo derelicto habiti jura dominii direcli una cuni ini»
populo Romano, omnibusque ordinibus hujiis almai perio Rornano in Ottoncm, ejusclemque successores
Urbis, sicut in suis scripturis apparet, constiluimus, reges Gcrmani;c coiitulcrint; iia i:l nexu nunquam
confirma-jms, et corroboramus, et per nostram apo- violando, pacto in perpetuum valituro, impcrium
stolicam auctoritatem concedimus atque largimur Romanum cuin regno Gerinanico jungcretur. Ex quo
domno Ottoni primo Augusto Teutonicorum regi initia et fundamenla juris publici impcrii Romaiio-
prudenlissimo spirituali in Christo filio nostro
, Germanici, de quo agimus, sunt petenda. t Factum
ejusque successoribus hujus regni Ilali;e in perpc- negare inscitia csscl. Nain Conradiis Friderici Sue-
luum tam sibi facultatcm cligendi successorem quam vi;e ducJs fratcr, ut coronam imperii quain vehe-
summ;ie sedis apostolicae pontificem ordinandi ac :
C menler oplabat, assequeretur, atque ltaIi;B regis
per hoc archiepiscopos, seu episcopos, ut ipsi tan- tituluin ad id non suflicere intclligeret, Germanici
tum ab eo invesiiluram accipiant et consecrationem regni coronam adipisci modis omnibus curavit, quam
ubicunque pertinuerit, exccptis his, quos inip 'lator aemulo Lotharioll deccdente adeptus fuit anno 1158,
pontifici ct arciiiepiscopis concessit. Ita demum neque ullus cx inclytis Alemannorura principibus ad
asserimus, quod nemo
deinccps cujuscunque gradus, imperaloriam majestalem pervenit, quin Germaniai
vel conditionis, aut digniiaiis, seu reiigionis eligendi rcx crcatus esset. Quaie, quod Carolingiorum lem'
regem yel patricium, sive ponlificem suminai sedis pore 168 non fuit in raore posilura, ea consueiudo
aposlolica;, aut quemcunque cp scopum, vel ordi- post Oltones inducta est, ut in Gerraania rcx Roma-
nandi habeal facultatem, sed soli rcgi Romani impe- noruin, futurus imperator coronarctur, deinde Italiae
rii hanc reverendam tribuimus faciiltalem, quam regiii diadema susciperet, ac deraum Roraai impera-
ahsque omni pecunia disponet, ac reget, ulpole rex, tor fieret a Romano pontificc, ut late est deraonslra-
ct patricius Romaims. » Hacienus de comraenlitia tuni (Diss. 1, n.45 scqq.): At de jure secus dicendum
ista conslitulione, cui nequid desit, indicatae legis est. INeque enim quicunque rex Germaniae creabalur,
regiaj Adiiano afficLc titulum (Goldast., Const. Imp. siraul fiebat iraperator cujus rei testes sunt llcn-
:

toin. 1, p. IG; Lunig., C. It. Dipl., tom. 1, p. 1) ricus rex Gcrmanise IV, praediclus Conradus Gcrr
subjiciam :t Lex regia iraperii Francorum, sive mani;c rex II, Rudolphus, (de cleclis lempore fatalis
conslitiitio Adriani 1 punt. niax. populiqiie Rom. qua interrcgni, quod illi appellant, nihil dicam) Adol-
in Carolum Magimm Romanum iinperalorem ejusque phus, Alberlus I, Ludovicus Bavarus, Wenceslaus,
successores jus pontificem Rom. nec non archiepi- D Robertus, Albertus II et Maxirailiaiiusreges Roma-
scopos et episcopos eligendi cuin directo simul in ur- norum futuri imperalores electi, qui ad supremum
bem Romanam ejnsqueierritorium dominioest trans- i.stud fastigiiim non pervenere. Quandoquidem co-
latum, » quam scilicet legem latam aiunt anno 774, rum nullus a Romano pontifice imperialia insignia
id est sexto et vigesimo ante renovationem imperii. susccpit, juxta congenilam renoval:c majcslati indo-
III. Tilulos eliam senalus-consultor. perinde sup- lera. iNeque Romaimm imperium in illud Romano-
positorum adjiciam ( Goldast., ibid., p. 217, 221 ; Gerraanici est convcrsuni nisi a scriptoribus com-
Lunig., Spic. Ecct. cont. 11, pag. 65, p. i, pag. 159), meniitia ea monnraenla secnlis, qiiai snpra alluli,
(luippe quai mihi videntiir ex una eaderaque figlin;i queniadraodura infra planum facicl Rudolphinus
profecta una eadenique for.una usa esse. Eorura pri- codex conimentorum hujusmodi evcrsor, el auiea
mum hunc tilulum praifert « Senatusconsultum Ro-
: bulla Caroli IV qua sanctlus monuincnlura juriscon-
manorum de lege regia, qua a papa S. P. Q. R. jus sulti iidem conslantissime alfirmanl non reperiri.
omne, et potcstas Oiloni I imperalori, et in eum Utrobique enira Romanum iniperium; at Romano-
coiifertur. i67Item de elcctione Rom. pantificis, et Germanicum, neque ibi, neque usquam reperilur :

investituris cpiscoporum.t Allero verohicprrcfigitur: id quippe, si nesciunt, Romani raajcstateni impcrii

< Senatus consulium Roraanum de restitucndis Ro- Icbcfaclat, quod ncc pontifices, ncc iinperatores
mano imperio omnibus leraporalibus, qu;c pcr reges, cogila^e un(|uain crediiu proclivc cst.
ac imperalores Ecclcsiai Romanae collata fuerant. i V. Qiiod absolute ncgandum non vidctur, Grcgo-
Cujusmodi pulida figmciUa Italus annalisla offcndt^ns rius V ad fioem haud dubic impciatoria rcs piu-ci-
 »

613 COD. DIPL. — MONUM., ETC, SEU COD. CAROUNUS.— APP.- DISS. DE DIPL. IIENR. I. 6Ii
piie pcrlinebat, una cum
Ollone lli aut anjiii;alo, \ roriiia a nullo e\ tribus Ollonibus adbibita, slatiin-
aut a!ia catisa id uirique persuadente, de fuluri im- que adbiberi coepla a successore Oiloiiis ill novi ali-
peratoris elcclione conslitutionem ediderunt, non ea qiiid slatuluni esse significat. Praiterea licnricum
quideni de nuniero clectorum aliquid staiucnles, non rcgem Germaniic tantum eiectum esse, sed fu-
(piod Ulondus el Philina aflirmanl, sed ad Germaniie liirum imperatorcm colligilur ex regni llali* acqui-
principcs eleclionc.n coarclanlcs. Quamobrem vcrba sitione per eu n facta, expulso Karduino (yranno,
illa PlatiiKC, quamvis Blondo auclore eadem prolu- qu 11) principes Itali sibi eiegerant post mortem
leril, nolim omnino rcjici, ubi agil de Gregorio V. Oltonis III absque prole mascula, ut pr;e aliis Iradil
« Is autein , inquit, cognila impcrii imbecillitate, Adelboldus ap. Bnilandistas (lom. III Jul. p. 7i7
varietateque forlun*, quo diutius apud Germanos scq., n. 20, 23) auctor co;evus sumni.-Bque Gdei.
summa poteslas reinanerel illeque coeleris pra^essct, < liex in regnis singulis antecessoris siii prreter ita-
qui virtute ac dignitate c;icleris praistaret, sanclio- liam et Alemanniam receptus, el ab omnibus unani-
nem retulit baud abnuente Otbone de imperalore mi!er collaudatus, etc. d Et inlra i Eodem terapore
:

eligendo an. Chr. m ac secundo, quam usque ad tem- quidam cpiscopicida Harduinus nomine non regna-
pora nostra servatam viJemus, videlicet solis Ger- bat, sed viiiis in se regnantibus, subserviebat in Ita-
manis bcere principem deligcre, qui C;T;sar, el Uo- lia. Audita cnira morle imp. Oltonis, Longobardi

manorum rex appellatus, luin demum imperator et surdi, et cscci, et de futiiro non providi Iiimc elege-
Augustus haberetur, si eum Romanus ponliiex con- ruiit, ct ad poenitentiam festinanies in regem sibi
firnlasset. » Chronologia eniin manilesie falsa (nam coronavcrunt. » Quem postmodum ejecturi, ad
Hen-
an. 1002 ineunte Otio est mortuus, eratque tunc jj
ricum l.'gatis precibusque confugiunt, lanquam ad
pontifex Silvester II) rejecta, caelera procedunt. veruin regcm.
Missa siquidem opinione 169 Scptemvir.iliscoU-gii Vli. Qu.e cum ita sint, non omnino, inquam, abji-
lunc instituli, quam minime adiuitti possc ostendam cienda esl Blandi Plalinseque afiirmalio illa de re-
infra (Diss. 6, n. 7), animadverli deijct, quod « Olto gis Rom;inorum (modo eum pon-
futuri iinperatoris
Otlonis 11 filius a cousilio conjug;di, mortua conjuge, lilex probasset) eleolione iiiGermania apud principes
ex qua sibi lilium masculum miniine gcnucrat, alie- ejus geiitis facienda. At de his opportunius disseram
nus, > ut Iradit Landulphus senior s;vculi undceimi (diss. 6, n. 4 seqq.). Nunc enim de primi hujiis
scriptor (Script. ItaL, tom. IV, 1. ii, c. 18) probe regis Romanorum confirmati, et aurea corona impe-
noral, se extremuin fore ex Otlonibus Auguslis, raloris instiluti diplomale dicendum est. De cjus
pluresque adesse causas cur imperatoria dignitas aut aMale homines doclissimos disputare coniperlum iia-
rediret ad Francos, aut aliunde alii accersito, ut beo nec lameu aut Baroiiius, ct qui cuin sequuntur,
;

quatuor et iriginta ante annos evenerat, cura Ottoni illud referenies ad annum 1014 (id enim erat in
moro
Magno avo suo collala fuerat, impcriale diadema liositiim Caroliiigiorum, ut diploma hujusniodi in
so-
imponeretur. Pnxiterea ponlifex, cujus «que atque lcmnilale coronalionis h-gerelur); aut Mabilloiiius
Augusti, su;c gentis decor intererat, perpetiiandi ad annum 1024-, quia intcr subscripliones legit Ri-
cupidus tantum honorem in Germania, id consilii chardum abbalem Fuldensem, quam dignitatcm iion
cepisse dicitur, quo nil veritaii magis congruens. esse asseciilum putavit ante annum 1023 (Annal.
Huc accedit usque adeo cerlum esse uni Rom. pon- 1. Liii, n. 97), cerli aliquid proescribunt de
a;late di-
lilici ejus majVstalis instilulori deberi innovalionem plomatis, qiiod nuliam designat; cujusmodi plura hu-
eleclionis, ut ipsi jurisconsulli legem regiam Adriani ^ jus imperatoris reperiuntur; quam reni tuin Mabillo-
el pscudopap:Ti Leonis inslilutionem pro fundamento nius, luin abbas Goiwicensis {Cliron. cap. 6, p.
243)
sui Romano-Gcrmanici imperii posuerinl. observanl. Ai Mabilionius .•elatera certam, ni fallor,
VI. Quod autein maxime coniprobat, a Gregorio V deprehendisset, inodo se in Fuldensis subscriptione
et Oltone, ut olim ab Eiigenio II et Lothario, consti- non stilisset. Vrx aliis est Eberhardi Bambergensis
tutionem hujusmodi factam esse , ileniicus rex episcopi subscripiio, qui se appellat Romanw sedis
Germ. il imp. I omnium prinius rex Romanorum subditum. Ea vcro indicat tempora profectionem
appellatus invcuitur {Chron. (iolw. lom. i, 1. ii, c. 6, pontilicis in Germaniam co."isccuta. De qiia lcgitur
p. 233) in duobus diploinaiibus et in bulla Benedi- apud Ostiensem (lib. ii, c. 4G) ubi n;irrat uno duclu
cti Viil. Neque ambigcndum quin litulum istum ille lundauoncm, dedicalionem et X71 commutalionem
adhibuerit, nam plura Hi'nrici iV diplomata inscri- Bambergensis ecclesi;c « Hic:idem Augustus ex
buntur, Regis Romanorum 111 nomiiie. El sigiiliim proprii patrimonii sumplibus construxit ecclesiam
Zyllesianum Ilenrici regis Gcrmaiii^e Ili impcrat. II ad honorem sancti Gcorgii in Babembergense, ei
epigraphem exhi! et : llenricHH Dei gratia 111 rex advocans Benedictum papam, ab ipso illam conse-
Romanorum. Qu;c ulcunqiie id singulare baijcat, crari fecit, alque tpisco[)alem in ea sedem consti-
quod regni Germanici rationera inil, Henrico etiam V tuens, bealo Petro ex integro obtulit, statuto censu
exemplum in suis diplomatibus sequcnie, tainen per singulos mnos equo uno optimo albo, cum omiii-
constiiulionis editioni suffragatur. Etenim regis Ro- bus ornamentis, et faleris suis, et cenluin marcheii
manorum titulum jam obtinere fidem facit. Cumque argcnti.PostmodumveroLeoiXpapa variationisgra-
duos inler llenricos Augustos I et II sit medius Coii- D tiaBeneventumabHeinrico Cliuonradifilio recipiens,
" '

radus rex Gerra. ii cognomento Salicus, ciijiis di- piaiJiclum episeopium Bambergense,
'^'

subcjus ditiono •

ploma nullum exslat in laudato cbronico cum regis remisit, equo tai tuin, quem praediximus, sibi retento.
Romanorum titulo, plura e contrario exstant Con- At mtillo antea ipse Benedictus pontifex (apud Bol-
radi Ili qui primus in sigillo habet Romm. rex. Ilic land. Jul. loni. ili, p. 771) Bambergensi ciJem cpi-
autem indiplomatibus Roinani cl Germanici regni scopo Eberhardosuislitleris.testatuserat de episco-
rationem habens, tituluin regis Romanorum 11 in palus fundalione, ejus sultjcclione s.inct;c sedi , et
pluribus, in aliis etiam ili sibi iribuil. Prajclarum censu prredicto slabilito, aliquo tamcn cum discri-
2xstal exemplum cx autograplio ap. Jo. Fritleiic. mine.
Falke {Tradition. Corbeien. p. 907) spectans ad an. VIII. Quem enim I^c^o ref.M-!, longe posfcrioresl
i 147, quod cl in principio et i«i sigillo exhibet regein prioic illo per pontif. cuin ilenr. fiind;iloie coiisti-
Rom. secundum, hoc tantum discrimine, quod pnn- tiito; ul patct ex Benedicti verbis ipsis « I(a sane,
:

cipium habet :Cunradus divina faventc clementia ut singulis quibusque indiclioiiibiis, siib nomine
Rojnanorum rexsecundus; sigillum autem : CH/na- pcnsioois, equu.n unum aibuni nobis iios;r;squa
dus Dei gralia Romanor. rex 11. ilciiicccius vidit in succcssoribus piMsolvat cum sclla coiivcnieiile Rom.
eodera arcbivo 170
Corbeiensi hoc diploina aureis pontifici. > Cui fidcm acfjungit liber ccnsiium Concio
litteris uiembiaii;e purpurca; inscriptiim {de Sig. autiipiior in cod. Albiniano « Iii episcopalu Bab-
:

Cerm. par. i, cap. 4, § 3), qualeest Ullonianlim sii- berburgcn. cpiscopiis p;ilafriduin ;!lbum pro sclla
pra laudalura (dissert. 5, n. 25). Hjcc aulcni nova domni pape, vel xii marcas boni argcnti,» Isla aulcni
 f]. GAUOLl MAGNl OPP. PAllS I. SECTIO IH. enj
615

miiiiine f;icU ossc aiit^ a:i iini 1019 J. ». S:)llerius x q-jiiillcuriciisipsa

' " 173
ia solcumilalc coronalio;iis ,
r. -.i. ..^
(/t»/. p> 7-42) scriploruin vclcni;!! auclorilalc tlc- inore pr.cdcccssoruui, jnra Ilo:nan;c Ecclcsi;c confir-
inonstial. rcriiulc fc.craut Haronius cl Pa:.^ius, inaverit; iiain diplouiala luijusuioili iu inouunicnlis
Janningo lantuin advcrsantL', llerinauui coulra-
(iiii annaliuin incinorala, si iiovi niiiil aircreijanl, tain a
rii 1'iis'iori clironico iuh;orcns ail scii. aaniun
profo- ponlilicil)us qiiain ;th iinpcr;aoiil)us hiudari consue-
rlioniiui illain diircrl. (juain ciiui.lcin (•lirouologiam verunt iii geiiere; Ludovici tanluin, Ollonis, cl Ilen-
nec probo ncc rcjicio aul cniin IJeuc licUis Hain-
: rici diplouiatihus in inediuin prolatis, (iiiia singula

hcrgain vcncrit anuo 1019 aut sciiiiculi; ca occa- neccssario proferri oportuit, ad sancla; scdis jury
sioiic diploina istud, dc cujus aUalc ([u;cstio cst, (!;»- omnia comprohanda.
luni fuiss(; pro ccrlo hahco, El sanc idein ponlilcx X. Et vero dominahantur Romani ponlilices Romac
in laudata cpistola < Vciiiinus ergo, iiii|uil, BahiMi-
: ct in antcquain Exarchatus provinci;c
cjus ducatii ,

hcrgain, uhi ah codcin iinpcratorc suscei)li suuuis, du.c yEmilia cl Pcntapolis ad coriiin ditioiiem pcr
proiit polerat, ct novcrat inclius, ccclcsiam autcin reges Francoruin Pippinum ct Carokim accedcrcnt ;

cum oinni inlcgritalc episcop itiis, saucuc Koinantc Tuscia Langohardorum sen vcrius ejus pars, Rcga- ,

Kcclcsi;c, cui Deo auclorc pncsidcnius, ct nobis oh- lis nomine postca adinvcnlo, territorium Sahinense,

lulil. • Quod aiilein ractnin essc puiitircx narrat, ct ccnsus scu Irihuluin ducatus Spolctani, p;irtisqiie
llcnricus in suo diploinatc ila cxponil, ut nulluin du- alius Tusciae Langohardorum qu;c el ipsa ducalus ,

hitandi locuin rciin.piat, quiu liainhcrg;c uua cuin nomine agnoscchauir, ac dcniquc Capua cum quin-
conlirinatiouc aliorum juriuin sauctye scdis, episc()- que aliis ducalus lieiicvcntani civitalihus liheraliialc
nalus ohlationem fcccrit. Uecilo locum diplomatis j^ Caroli cjusdem, juris evascrant sanctac scdis. Pru!-
' ,. o •.• _ n.,i..: l> .„., — „„. ..:.^,„„:.^ /''..i.^i.,.:i ,, „i c;„.,i.,.., m
terea palrimonia Calabritanum, et Siculum, Neapo-
. . , :

Valdc planum « Sub tuilione pra;terca sancii Pctri,

:

clvcstra, vestrorumque siiccessorum praitaxatum lii,anum, Bcnevcnlanuin, aliaquc in aliis provinciis

episcopium Bahenbergense oflcrimus. Unde suh pen- exantiquissimis donationibus iinpcratorum Orientis
sionis noinine equum unum album laleratum ex et pairiciorum, qna; a Gra;cis eoruinque amicis Be-
cjusdein loci episcopo vos anuualilcr susccpluros ncventanis detiiichanlur, ad sanctam e imdein scdem
sancimus. » 172 U'iod vero diplomatis a;tulcin pertinehant. H;cc omnia variis donationum charlis
proliibet citra aiinuin 1020diffcrri, Ilermannus idein, expressa, et in archivo Uom. Ecclesiae existenlia, ut
qui Janningum compulit profcctioncm IJeneaicli a imperiali auctoritale confirmata tutiora essent,
superioriannorcmovereadvcrsus Baroniiet Pagii oh- Stcph. IV flagitaiitc, Ludovicus suo diplomate roho-
scrvata, ad annum 10-21 Moguntini et ColonitMisis ravit, quod a Carolingiis omnihus instaurabalur die
archicpiscoporum, qui diploinati suhscrihunt, ohitum ipso coronationis. Idein istud Otio Magnus rohoravit,
rcfcrl. « Henrihertus, iuquit, Colonia; Agrippin;e ar- addita donatione per designatos fines, qna; quidcni
chicpiscopus vir magn.B sanctilalis hac vila deces- nihilo ampliorem dominalionem pristinam efliciehat,
sit, inull:s iniraculis claruil, eique Piligiinus suc- sed ip,emct sponle sua ex ducatu Spoletano cnjus ,

cessit. Erchenbddo quoque iMogontiensi archiep.de- supremum jus impcratoruin erat, tanquam partis
luncto Aricho [AL ArihoJ arcbipraisul cflicitur. i Italije rcgni seplein civitales adjccit donationihus
,

IX. Equidcm Hcrmanno co:cvo in;ijorcm ndem ha- priscis (luare Oltones duo II et 111 necnon Henricus
:

bendain puto, quam postcriori chronographo Ui- Oltonianum istud diploma rohorasse in solemnitatc
charduin Euldcnsi monaslcrio pra;licienti anno 1023 coronationis credendi sunt quanquam Otto II pa- ,

(picm sequitur Mahillonius. Quamvis cnim de se ipse ^ tcrni diplomatis consors cssct. Ea propter, quemad-
leslatur anno 1020 « Ego Herimannus
: litteris Ira- inoJum ab aiino 817 cumLudovicianuin, ad 902 cum
(litus sum xvii Kal. Octobris, » taincn cum plenius Ottoniaiium cst datum, Ludovici solius diploma mc-
illius chronicon ap. Canisium (tom. 111, par. ii, moratur quia successorum similia erant
,
ita ab :

p. 193) aul ah ipsoparenleauctum formatumque fue- anno pra;diclo 9(52 ad 1020 Ludovici ct Otionis ,

lit, ut putant (>aiiisius et Urst'sius, auiab erutlitis ilio diplomatum mentio erat. Tum vero Henricus quid-
uientihus emeudationes el additame:ita acceperil, ut quid rcliqui crat Spolctani ducatus ad Italia; regnuui
viilt Basnagius, si qua auccorem adolesccntcm iefellcre spectans, omnem illam lerram, quam inler Narniuin,
decpiscoporu;n ohituetsuccessione, hauddillicilefuit Teramnem, vel Spoletum ex regni noslri parte liabui-
ex necrologiis catalogisque ecclcsiarum emendare. mus. ecclcsia; sancti Petri concessit. Alque exinde
Quamobrem non Uichardi Fuldensis principiumincer- Ludovici, Oltonis et Ilenrici diplomata a sucessori-
ium,nulloqueh3ercnsYeterimonuinento,clironologiam hus conlirmari sunt coepla noininatim, gencrali im-
diplomati Henriciano prsescriherc, seddiplomaipsum peratorum et regum pra;decessorum noininatione
Richardi initia rclrahere debetante annuin 1020, seu aliis comprehensis.
mavis prjcccdeutem, cum dahatur in Bamhergensi ^'- Animadverti tamen debet Capuam cum
174
oppido. Mabillonius enim non penitus explorata re, quinquc aliis civilatibus ducalus Benevcntani ncc ,

pi\ccipuos Gerinaniye archiepiscopos excessisse non Ludovici neque Ottonis, neque Henrici tempore a
,

sensit, duin Uichardi prjcfecluram constitucns aniio sancta sede possessas fuisse, quippe qu;T; non soluin
1023, diploma ad sequentem an:iuin dislulit. iNc au- fortuna eadem utebantur qua patrimonia ca;tera,

lcm putes gravi aliqua auctorilate usum esse, cum D vaslissim.e rcgionis, qua; hodie audit Sicilia cilra
Baronii chronologiam deseruit, ipsum audi {An. pharum, seJ proprio suberant priiicipi ab aiino noii-
1. Liv, n. 28) aJ anuum 1016. « Bopponc inorluo, gciitesimo (jui Capuanus appellabatur. Propterca
,

vacavit eliam FulJensis ahbalia, quam Branlho seu Ludovici teinp;jre dum rcccns memoria eral dona-
,

Brantohus, ante annos trcs ab Ileinricoexauctoratus, lionis Carolina; {Cod.Car.ap. 88 seqq.,al. 81, 90, 92,
recepisse videtur, idquc coUigilur cx Laniberti chro- 8S, 86) facl;ie sjilicet anuo 787, C;ipaanos juramen-
«ico, in quo Brautho aljbas Fuldeusis anno 1025 Al- lum iidelitatis pra;stitissc Adriauo possessioncm ;

berstati cpiscopas factus fuisse dicilur, cidemque in fuisse datam, licel non intcgiam, aposiolicis missis;
Fuldensi regiiniiie Uicliardus successisse. > QuoJ carum:iue possessionis integra; Adnauum satcgisse,
scriiicndi genus, ut dicam quoJ sentio, nullo loco ut patri;nouii seu tcrrilorii Sahiiiensis jurc ac me- ;

hahendum est propterea non sins admirationc viJeo

: rilo inler Caroii donationcs rceenscri dchuit non :

vcrhis ipsis Maijillonii reni istam faisam in chro- enim populorum levi.as jus acquisitum ohlitlcrare
nico Gotwicensi aflirmari (cap. G, p. 2i3), et Luui- poterat. Oltouis autem et Henr;ci levo prislina ca-
gium a Baronio, Labbeo, GolJasto, Uousseto rece- dem jura conlirmabaninr. Quarc cum scx ct trigiiila
dere, ut Mabillonio adiiu;reat in recensione diplo- post annoj INicolaus II RicharJo Northnianiioruni
uialis. Ilactenus de ;ctatc quaai mihi videor asse- principi cas civitatcs concessil usus est jurc suo ,

cuius esse, lametsi causas tamdiu dilali cjus ieiii, p.'rinde atqie in ca;tcris ulriusque Sicili;i; palriino-
non alias comperiam, quam Banibcrgensis eeclesi.c niis, imposito ccnsu qiii priscos rcditus non cxccdc-
buhjecfionem sancta; sedi, adcoqiie nulius dubiiciii, rcl. UluJ aulcm pr.ctcrmilli no;i dcbel, qiioJ llcn-
CIT COD. OJPL. — MONLlM., ETC, SEL' COI>. CAIVOLI.NLS.^ APi'.— DiSS. DE DIPL. IIENU. I. Gi8

ricus paucis :uiMis post conlirmala jnra saiicUB se- A 'vero prorsus exciJil. JNam imperatores ipsi se exue-

(iis iii
, anxiliiiiu vocaUis al) iis populis adversiis nint jure omni, quanUimciiiKpie Northmiiini earum
Cnecos, N •riliiiiaiini ciiim liauiiiiuiii piLevaleliaiit, gentium uomitores reiiqueraut. Siquidem Heiiricus
Capuaiii priiicipaUn omnein curam gessit, acsi su- rex Germania; III imp. II cum sancto Leone iX illu<i
prema aileiim poteslas pertineret, ut viJere est apuJ omne quod Ilon. Ecclesia tr;insmoiitaiiis '^' 176
Osliensem {Cliron.Cnss. iil). n, cap. 4! ct 58); Cliio- regionibus possiJebat, aniio 1052 commiitavit. Bei
nica etiam ajionymi Cassiiiensis , vl Cavense apuil tcstis est llermannus Contractus, quo integrior ha

Pratillum {Hist. Prhic. Lnng. tom. IV, p. 7i et 452 beri non potest pcnultimo enim ejus vit:e anno id
;

seqq.) rem traduni. Cavensis prscipue narralio est factum ita recenset « Imperalor cuin doinino popa,
:

liiijusmodi : « An. 10-22 prefaius imp. Heiniicus in niultisque episcopis, et principibus Natalem Doinini
Apuliam profectiis est, et cepit Troja:ii Tracoiia- ,
Vorinalia; egit : ui)i cum pap:i, sicutdudum coeperal,
riiim, et Asculum. Panduiplius Capuaiius caplus est, Fuldensem abbaliam, nonnulla loca et coeno-
aliaqiie
t:t in Teutoiiiam relegatus. Land-ilpluis Benev. prin- bia, qu:ie sanclo Petro anti iuitus donata feruntur, ab
crps cumAiig. paciscitur, et inBenev. inagno lionore imperatore reposcens exegissel, demum imperator ple-
eum recepit, et cum suljlimi triumplio hospitatus raque in ultra Bomauis parlibus ad siium jus perti-
est : quod quidem acci>lit paucos dies aiite sanctum neiitia pro cisalpinis illi por concambium tradiJit.

Pasclia Domiiii iiiense Aprili. Hoc etiam fecit Vai- Cumque idem p:ipa de Nordmannorum violenliis, el
marJiis princ. SaL et cmisul quo<pie iNeapoIis, qui res sancti Petri, se invLlo, vi teiiehant,
iiijuriis, (iui

seipsos, el sua iu ileimici homagium tradideriint, miilta conqueslus esset , ad hos eliam inde pioiuil-
i|!iia videbant suos Grecos jam pene desU'uctos. Imp. g sandos imperator auxilium ddegavit. i Ita ilie ad
ei

deinde ivit Capuam, el fecit piincipem ibi Pandul- annuiii 1055, quem
inchoat a Nalali Domiiii [Canis.
jihum Tianensem nepolem Pandulfi relegati, el inde tom. III, par. i, p. 272 seq.). Cum co conciiiit cliro-
piofectus est in Casinum. » nicon Cavense, tainetsi capsit ejus principalus diiii
Xll. Pneceplum Pandulphi Theanensis comilis taxat nominel « Beneventuin iii inanus apostoI.M
: i

principis instiluti, post Paudulphi lY dejectionem, coiitradilum est ab Henrico pio inipciatore, quod in-
exstat ap. P. Ab. Caltolam, in regesto Pelri Diac. vidiam et livorein dedit Noritmanis, qui illam ur-
et apud Pratiilum, « datum ii iNon. Jaauar. aii.Dom. beiii pro se ipsis optabant in regnum. n Peiind;;
incarn. 1022, an. veio domiiii IlL-nrici rcgnanlis 21, Ostiensis, ut aiebam supra (n. 7), Bene\en!i lantum
iinp. vero ejus 8, liid. 0. -^'^'^i"" Poderbrun- 175 nieminit sed commutataiii e;iin civilalcm dicens
;

lion feliciter. > Eodem

utiuir aiinaiista Itahis , ut, cum Bambergensi cpiscopio iion excludil cajteru .

qiiod eruditorum nemini, pra!ter sectarios, in men- cum Fuldensi, aliisque caMiobiis et locis similiter
lem venit, Ileuricianum diploina pro Uomana Eccle- coinmuiata. Orte neque imperator deinceps inve-
sia iii dubium revocet. Idcirco exemplum dipioma- nitur contra Northmannos vimlicans antiqiia jura iii
lis illud vocat , transversaque luijusmodi argumeii- iis regionibus, neqiie ponlifex e converso iii traiis-

talione falsi arguil, quam Latine ad verbum facio : montanis qunerens apostolic;e sedis propriet;ite.>.
I In exemplo diplom;itis, quo ideiu Henricus iiiler Qiiaj satis sunl ad Sigonii recentiorumque aliorum
iinperalores piimus diciiur an. 1014 EcclesiLe Ko- disputationes eludeiiiias hac su. cr re.
maiue conlirmasse ejus ditiones, legimus lii parli- : XIV. Quod si Benevenluin, idque oiniie quod im-
bus Campaniiv Sora , Arccs , Aquinuin , Arpuiuni, „ perialis juris remanserat de ainplissimo ali;;& duc lii
Tlieatium , Capuam , civitates priiicip.itum Capu;e '-'
Benevenlano, ad saiic;am seJcm jure conimulatio-
componentes. Si ila fuissel , adeo iiimiemor sui, nis pervenit, Capuanus principatus CaroliiuB doiia-
adeoque religionis expers credi noa potest ileiiricus tionis jure ati eaindem rediit, lerraque in omni citra
imperalor sanctus ut poslea eadem Capua et ejus
, pliarum necnon iii Siciliiie insula , quas posiea
,

principatu Pandulphum , hiijusquc filiuin Joannem Nortlimanni Guecis ac Saraccnis deviclis acquisie-
investiverit. Qiiod eliamsi fecisset, Roinanus poiUi- runt ,jura palrimouioium Calabritani et Siculi
fex reclamassei cujus ivi nuUum vestigiuin apparet.
: Nurthmaniiis iisdein censum seu tiibutum sacra- ,

(juid igitur dicendum est de exemplo diploniaiis anni mento pollicentibus, revixerunt non igitur sola lol :

1014 a Baronio relati ? » Dicendum, bona cuin ejus saeculorum pncscriptione nititur jus pontilicium iu
venia , diplonialis aulographum, taiiietsi cuin Otio- utramque Siciliam, ut vi veritalis fateri comp;llitur
non
niaiio exstei, authentice exscriplum, et 40 epi- annalista Italus, sed prisci juris instaurali pjr ipso^
scoporum sigillis pendentibus roboratum servari in llomanos ponliliecs ope Norlhmannoniin ceria cp;)-
archivo Molis Adriana), in eodem, ut duobus pne- chf, cum Inijusmodi puvscripUoiiis origine, cnrjiin-
cedentibus, conrirmari qu;e juris eraiit sanctai sedis, c;e incipil. Longe lorsan \idear vagari ab lleiiri-
licet non possessa, Heniicum salis contulisse ulili- ciano diplomate, duiii de civitate Benevenlana aliis-
tati publicui ejus principatus ainove:ido principem que rebus ad iinpcratorunijus pertiiienlibiis in diicalu
minus probum, melioremque et populis acceptioreiii olim Bcneventano, cum iis qu;T! sanct;i(3 sedisjuris
alium substituendo pontilicem iiiopportunam expo-
;
erant ultra montes commutatis sermonem liabui.
slulationem non fecisse, ([uia sua jura vindicaiuii 177 ^i necessario hujusmodi cominutalionis lem-
lempus nonduin advenerat ac deiiique iie chrono- ; O
P^
pura cum diplomatis ietate conjunxi, ut sponlaneis
gniphum quidemltaliai inedii «vi ausum esse de cer- l^inpini, Caroli, Ottonis, at;pie ileniici domitionibiis
tissimo hoc antiiiuitalis monumento tale qiiid pro- in eodem conlirmatis lucem aliquam alferrein. De
ferre ; elenim si quando vi Jeri voluil de eodern du- Pippini enim donatione id taiitum apml .\inioinum
bitare po-tmodu.m ratum habuit , diceiis
, quod ,
(iib. IV, comperi
c. (J2) Slepbanum III ab eo rcge ,

« Charta Oltoiiis fuerit Lona sancliique credublale accepisse < {piamdam viliani iiimiupal;im Palaliolum,
lecepla, et firmata a piissimollenrico. » Quamobrem sitani iii pago Parisiaco prrpelno li;i'('ii(lam reg;ili
velera monumenta, quiXJ iion assequimur, exploraiida pi\ecepto ; » ct mon;isterium Soiacteiise [Cod. Car.
j).)tius reliiiqui debeut feliciori iiigeiiio, qsiaiii de iis cp. U,:il. Hf^donatum, scupotius ivsiitiitum Paulol.
liiiigi' a vcro (luippi.im aut deiiiiiri, aul ad qui qiiatiior ante aiiiios regi eideni illiid concesse-
delinioii-
lisim piopoiii. ral [Ibid. ep. 52, ai. 12). Caiobis autein Magniis,
Xill. IJ enimvero occasione iliius pnccepli obsei'- (pii « suis Oiiibus pr;c omnihusecil siis, » sancti P(;-
vari erat, suprem;im Augiistoniin auctorit;i-
;i'q!iii[n iri basilic;un oriiavit, diiavitipie iit ait Ej,iiiliar(Ius ,

lem iii duciitu Beneventano, quaiKiuam pliires iu dy- {Vil. Car.c.^il), plura est elargitus pneter census,
naslias diviso et JNorlhmaiinorum
, Cra-coruiii, , seu pensiones ex (lucatibiis TiisciiC et Spoleli. N;iiii
Saracenoruunpie raolesliis obnoxio, esse aii(iu;i!ii. sancio Cre-;orioViI leste (lib. viii, ep. 25), iiiler c;v-
Eteiiim noii mullos post annos Northiiiiumis (';is re- teias hirgiiales, « Caroliis iiiip., sidit legitiir iu tomo
gioiies su;e p;)les;au suijjicientibus Ilo:ii;in:e Eccle- ejus, (pii Hi archivo ecclcsi;e PcUi
, lie;iti li ibetur, in
6ia' jii.-, pristi.iiiiii p.jsliiminio reliil. , i;iipei'aloriu:a tiiLus Io(is aiiiiuatiiu colIigi'h;'.( mille cl (hu-ciitas
Patuol. xc\in. 20
cia 15. CAKOI.l MAr.NI OPP. PARS I. SKCTIO III. r.^0

liliras atl s(M'viuiin> aposloiic;!^ sedis, id esl Aquis- A tis moniimenta integrilali ?,ux. vindican I:i. 1)^ Ilcii-

graiii, saiicl:!^ Mariai oi aiUKl saiiclimi

npa.i poiiiimi riciani parlc ill:i, (pi:e(lisciplimim spectal, nonniliil
J^Sjiiliimi. Qiiod Iribiili geiiiis eieeino.synam I*a-
i> adjicieiidnm pnto iis (pi:ciii scciinda dissertalioiu;
giiis appellal (80i, nnin. 8). Otlonis lilieraiilalein (niiin. 32 se(((i.) nbeiiime disputavi. Intcrca ne for-
oon olisciiie designat Spoietani diicatns dimi !iiiin s;in privilegia,sen (lipiomata Oltonianiim cl Ilenri-
sancto Pelro et succcssoriI)ns concessnm qncmad- ;
cianum (maxima enim inter utriim(|ue similitu !o
inodnin saiicti Henrici iargitalis argumentnin est re- est) delrimciiti (piidpiam indc accipianl, uiide jiluri-
liqni cjusdem ducatus concessio, tametsi commnta- mum ntriusqiie inlcgiilas comprobalur, animadverti
lionis nomine appeilelur. Facta anlem reriiin om- oporlet, moilicam locorum mntalionem in 179
niuin ultra montes comnuitatio, quam retuii o\ ller- iisdem occurrere, quia Ludovieiani normam pienim-
manno, cuni Beneventana civilate, caeterisque ju- qiie sequuntiir. At m seqnenti disserlalione (n. 16
ris imperii , prajdecessorum Ilenrici III sponta- seqq.) planum fict quanta nominum varietas sae-
neas donationcs non modicas fuisse planissime osten- culo X et sequenti in inonumcntis inveniatur. In Be-
dit. ncventano proescrtim ducatu , ubi umbratilem fere
XV. Quos inicr pr;cdecessores minimc numeratur seinper invenies imperatorum Occidentis domina-
Liidovicus Pius, qui aliorum donationes roborans, de tionem, stantibus eliam Carolingiis, tot exorlse dy-
suo nihii adiiidil. Ea propter in Henrici diplomate se- nastise angustos admodum limites principatui a^lalis
mei nominari illnm aiulis, ulii de Exarcliatus provin- Ilenrici IH circumscripseranl. Praeterea Marsiae el
ciis yEmiiia et Pcntapoli ngilnr Dotinus Pippinus, et :
Apniioe, aliaqne minora nomina vetus iiliKj absor-
donnus Carolus, et donnus Ludovicus, et Otlo , et n bnerant. Cnnique Augusti ex Germ;inia peti cape-
itideni Otto filius ejus, prcvdecessores videticet nostri ; riint, magna rerum locorumque mutatio iacta erat.
Lndovicus enim prseteriri liic non deiniit, quia scilicet Quare Sigonins recentioresque aiii exquirentes, nuin
Ottonum noinina reccnseri libuit, ut aiebam in pr;ie- sola civitas Beneventnm an aiia etiam loca juris ,

cedenli dissertatione (n. 9). Iteruin(|ue memoFatur Ciesarei commutata fuerint, qnoestionein mihi viden-
in genere, ut Angi'.sli caeteri , cum S;d)inense terri- tur inanissimam constiluere. Nam conslat cx Faico-
torium, et reliqna a Carolo donala, et a successori- nis Beneventani clironico, longe ampMorem ii.i fiiisse
hiis roborata confirmantur sicut a pnvdictis impe-
: sanctse sedis ditionem (an. 1113 et seqq.), adeoqiK!
raloribus antecessorihus nostris. Cum vero ad spon- nnijorem fidem esse adbibendam Hermanno tradenti,
himnis donationes venilur, numerando recensentur Henricum anno 1052 exeunte omnia qusc jiiris
III

Pippinus rex, Carolus excell. imperator , et Ottones eranl cum poiititice commulasse
imperii quani ,

piisimi, ubi et iliud notari debet, Ottones videiicet cIironist;e Cavensi solam illam civitaiem traditam
imperatores noii appeiiari quia Otto II regio tantum affirmanti, nisi eam, qiiod proiiabiie est tanquam ,

tilnlo iliustris eral, ciini diploinati paterno in- 178 principatus caput, nominare, perinde esse credidit,
serebatur liinc enim esl evidens, ne^iue ipsum,
: ac ccelera omnia iion siiere.
ncque Ottonem III filium ejus novi quidquam adje- XVII. Continuator Ostiensis (lib. iv, c. 19) me falii

cisse suis diplomalibus, aiias non omitteretnr a!) non siiiil hoc siquidem monumentum exhiiiet al :

Ilenrico, si qiiid liberalitati eorum Romani pontifices aiinum 1098. « Anso rector Benevenlani principatus
acceplum retuiissent. Pari modo cum pauio supra ad fid<>Iitatem Romance Ecclesi;iR, et noliiles viri
Spoletaui ducalns civitates reccnseret, pr;edecessoies fiatre:-. sui Dauferius et Atenuifus Joannes,.el , ,
p
Ottones impariali bonore prosecutus non fuerat; e ^' Beranliis, Petrus, et Aifanus et Linprandus fiiii ,

contrario diicatus ejusdemoblalioncm aiiliqunm con- doiiipiii Dacomari Benevenlani prsesidis optulerunt
firinans : inquit, inter san. mem. Adrianum
Sicut , sancto Benedicto ecciesiam sancti Nycoiai constru-
pnpam, ct donnnm Carotum imperatorem convenit. clam sursum in Turre Nova Bcnevenian;ie civita is
Q H)d planius ostendit bonorem illuin semel et ite- qiKc vocatur Pagaiia. » Piaicepti seu donationis hn-
ruin Ottonibus negatum esse dala opera nam Caro- : jiisaiitigraphuiii Peregrinins {Pra't. ad Fulc. Bcnev.)
ius Adiiani temporc Augustum litulum asseculiis rele^ens iii regeslo ejusJcm continuatoiis pag. 283,
certe non fuerat, sed nihilominus inipcrator Caroius Aiisoncm hunc vidit principem appeliari quare :

ah codem pontilice inveslitus esse dicitur de Spoleti Lrbani II conniventia Benevent. dominiiim usiiipasse
f i Tusci;B dncatibns, quos magnus idem rex Fian- illum existimavit, quod successor Pascbalis II iiuilo
coruin annis scx et viginii sancto Petro obtulerat, paclo lolerarit, ul iiquet ex Faicone. C;cterum pnie-
anlequam a sancto Leone III diadema imperiaie lcr assiduas Northinannorum infestaliones, Beneven-
adipiscerclur. Ad Ludovicum vero quod attinet, eie- tum intestina discordia iaboravit Iioc pontifice, quo
gans cerle cst Antonii Pagii (I014, n. 2) et choro- siib finem anni 1112 iliuc adeunte, civium audaci;»
griphi Itaii;ie medii .•evi {Tab. Ctior. n. 20) objectio: aiiquantulnm repressa cum enim rcctorem alii
;

rN';)inen- islud uterque addit.tium csse contendit. alium sibi eligere inconsulto pontifice delilierassenl,
GoIJasto cliam SMCcenset chorograpbiis, qiiia id noii Northmannornm depmcdationibns avertendis, ponli-
viderit. Profccto si ex aulographis quidquid non as- fex coiisilio habito Landulphum de Gr^ecia virum
scqiiimur menle, abjicianuis manu, nostris opinio- slrenuum comestabulum illis instiluit mense Martio
nlbns quanquam falsis, nihil adversum, obsciirum " anni 1115. Hemedium exitiosum foris, et domi iii-
iiihii reperienuis. Tum vcro quid de poslerioribus utiie nam cum Nortbmannis segre pugnatum, et in
:

iiionumenlis conslaiiler, ut in re nostra, retinentibns, comestabuium seditio lacta est, qiiare archiepisco-
(|ii;r; abjicimus, senlienilum erit? Nii facilius qux> : pus, cui etiam nomen ISO Landuipho, conspiralio-
addititia nobis semel visa sunt, ubique abradi de- nis caput, vix annuo magistratu functum abdicare
lieat. Itane vero? ScribenJi genus istud aiiis inlc- compuiil. At postea arcliiepiscopo per Paschalem
gniin per me relinquilur. d;'posito, comeslubnius fuit rcstitutus anno 1115,
XVT. Ilenriciani diplomatis, ac proinde duorum ul ait Falco « Hoc anno Landulphus Beneventanus
:

prajcedeiUium pondus non pra;teriitMoiin;fum, VVoi- arcliiep. captus est, ei Landulplms de Grsecia, qiii
tinm, Goldastum, aliosque ejus sectse bomines, quo- exijuisus luit de civitate Bcnevenlana , revcrsus
rum erndilio ex scriplis eorum patet, at voiiintas esl accepta comestabiiia. Ilis omnibus, et aliis
,

cornm in sanctam sedcm iniqua veritatem reruin ila peraclis, apostolicus ipse ix Iv:il. Scpt. Tro-
in se:)sus alios solerlissime transformavit. Quam- j .iu tciendit, ibique conciiium staluit. > Qu;) ex
obrem tria ista dipioinala, nt pole suis ipsoriim co- coiiipendio liistoi i;e , fusiori calamo a Faicone
natibus adversantia , sublcsi;x; lidci dcclarare:it nc- e;!arrat;ie, Beneveiitanus principatus, ad civitatem
cesse erat. Proferret aiiquando a!tas ingenia fervida ipsam cum casiris caslellisque ad ejus lerrito-
eorum vestigiis inbaerere iion verentia, ul opiniones rium spcclanlilius, videtur ledacUis fuisse a Norih-
snas tiicreiiiur. Quibus equidem reposuissc mihi vi- iiiannis ,
quovum insuper moIcsli;e tcrritorinm er;'.l

deur, qii;T salis sunt ad vetera haec tria an:i(iuita- obnoxium : at sex.iginla jam anni eranl , cuin
 , ,,

621 COD. DII'L. — MONl;M. ETC, SLU COD. CAROLINLS. — APl'. — DISS. DE DIPL. HENR. L G2i

roinniiitalio fact:» fiiorat, paiicis(inc post annis Apii- A crcalionis pontidcis a Panvlnio oxcogitati, adinodiiin
lia tota cnin Calal)ria concessa erat a pontitice diici contrahen ili siint; sexqiie illi, qiios c intraxil doctis-
rNorthmaniiornm Roberto Wiscardo. Quare niliil sinuis Mabillonius [Comm. Prcev. in Ord. Rom. c. 17,
niiruin, si Northnianni, qui aegre tulerant provincijc p. 109)aliterpertractandi. Hicquippe niinium adh;esit
illius caput pontifici cui tunc infensi erant, sub- Panvinio profana quam sacra eruditione prajslantiori,
jecluin esse, positis etiain simullatibns eidun inliia- atqiie teraporibus florenli, cum nccessaria critice,
iis

bant; et si iisdem omnia coctcra fidnciario jure pos- infantilibus licet tegumentis obvoluta, exhorrebatur.
sidenlibus, Capuanum etiam principaluin ejusdem Et vero incomparabili hau I dubie doctrina scriptor
gentis principe pari jure oblinenle , sola civitas cjusdem nevi card. Baronins de psendop ip;c Leonis
cum territorio apostolicai sedis juris fuisse dcprehin- \'lll conslitiitioiie Panvinio acceptissiina (an. 774,
ditur. n. 13) verba faciens, « Nos, inquit, et hanc conten-
XVIIL Qiiin etiam niia in ista civitate proprieti- dimus 132
csse imposliirain, et commentitium esse
lis Romanonim pontilicuin satis modica regalia ad decreluin priori simile (fictili;c legi regiai Adriano
t^osdem pervenie!)ant, ut constat cx monumento ad supposil;c) eteniin totum, quod asscritur, falsum
:

h;ec teinpoia spectante, quod in coiiice Albiiiiano esse monslratur. » Cui Petrus de Marca et Pagius
exstat ex regeslo Paschalis 11 supplelque Falconis novis allatis rationibus astipulantnr, Sigebcrto diiii-
bistoriain « Proprietas,
: qmc rcmansil curie de re- laxat vindicato ab aculealis ejusdem conira illum
(jalibus Bcnev. llec sunt, qu;ie in dominicatii pape sentenliis, quasi synodum illam ipse conlinxerit
remanserunt. Quatuor molendina de Donno. Dtio quia in editione Sigeberti a MiiMcocnrta ad codd.
molendina de sancla Barbara. Et molcndina de n iiiss. fidem nulla synodi mentio esl. At Mabillonius,
Burgo. Turreset plaleaticum porte suinine. Ortos de Gratiano et Ivone nimium credulis P;inviiiii opinio-
Turre Corvula. Plaza de ponte m;tjori et oinnes
, iiem tuentibus, novam hanc f;ilsam discipl n;c pcrio-
plancas cum plateatico piscium et foliorum. Tiiigta diim a Carolo Magno ad Formosum pontiricem sla-
Judyeorum. Plateaticum de ponticello, et ponlili. tiiil, Anastasio eliam tesle adhibito, quanquam iiihil

Domos que sunt circa palaiium. Alanetum loluiii, in libro ponlilicali hacde re inveniaiur, quodoslendit
el Saliceium tolum de ponle leproso, et vineas scul- Mabilloiiinm a Panvinio decoplum esse.
l.iis, el vineam de Vardia, etvineas de cirdo, etvineas XX. Qui enim falsa hnjusmodi doctrina in librnm
principis. Lscla de Callarulo cum posla. Pratuin Do- Pontificalem referri polorat in Adrianol, aut eliain
ininicum , viiidariiim, b.ilneum, et furnuin. Planca iii Leone III, si in Adri ,no 11, qui aimis ferequadra-

piscium, et curatura de brudo porle rufine. Yincain ginta a Leone dislat, permilti noluisse dicilur, nt
de Cantaro. Terram de viiiea Vetcrana. Ecclesi;is legati Ludov. I! Rom. pontilicis electioni adessent?
omnes. Vineam de Cellarulo medietatem. Domum Ratio quoque apertis hisce verbis redditur «
: iNe
Chrisliaiii de burgo porle auree, Monetain, et ele- vid;'Iicetlcgatosprincipiim in electionem Romanorum
clam,idest baniinm. Mediotas redditnum de placitis, prcesiiliim exspectandi inos per hujusniodi fomitcm
de forfacturis, et scadentiis pcregrinorum, et extra- inolcs cret. » Quod si ne LuJovici quidem (qui pri-
neorum. Scadent a Beneventanorum 181
tola. » vilegium a Sergio II obtiuuerat Loth.irio patri suo
Quantulacunque aulcm logalia fuerint, possessionis aiile annos qualuor et viginti, qiio ipse etiam ute-
lain cerise, taiii diuiuriKC nionumenlum istud, valida balur, ne absquc impeiialium niissoriim pi;iesentia
comproba;io est. Quamobrem id ratum ac firinum consecratio fieret) legalis fuit permissum ui electioiii
esse debet, Boneveutanam civitatem perinde ac C
, inieresscnt, libroPontificali toste, potestne libri ejus-
exarchatus, seu provinciie /Emilia, ot Penlapolis, deni auctorilale allirmari, ab Adriano f.icultaieni
el nno verbo quidquid donatione principum nititui', csse concessara « Carolo eligendi ponlilicem et or-
excepia Roma etejus ducatu,quorum aliam rationeni dinandi aposlolicam sedem? » Perinde est de OlIoiio,
habendam, fuit uberrime denionstratum, esse juris ad privilegiuni seu diploma ipsius, cujus exemplum
pi oprii Roinanorum pontificum, lanquam sancli Pe- csl Henricianum, si respicias; secns si consideres
tri successorum sine ulla Roinanorum principusn qu;e ille ac duo successores cogiiomines usurpariint.
inislura; (|ui, si aliquando aliquid sibi vindicariint Nani Tusculanos comiles imitati, oligere ausi sunt
qiiocunque pnotrxtu Ecclesi;e bonorum invasoros,
, Ronianospontilices, non raodoextra corpiis Ronian;e
ut Augusli aliquot, habendi sunt. Quandoquidem Ecclesi;e sed otiam extra episcopos cardinales
,

uni Petro Romanisque pontificibus imperalores

, (jiiod manifeslc pngnal cum diplomale. Heuricus
Oiienlis, el p itricii, rcges Francorum, atque impe- qiiidem Angiistus, ([uie eiat ejus pietas, ne verbuni
ralores Occidcnlis pro remedio animarum suaruni quidem sui dipjomatis violasset, si pontificis eleclio
conccsseruntT iit in eorum dilione ac principatu pcr- aliciua eo superstite facla osset. Idcirco serio anim-
manerent nscfue ad fineni swculi ; suprema tantum adverti debenl qu;e ille confirmal ab iis verbis :

dominatione sibi reservaia in ducalu Spoletano, qua Suiva in omnibus potestale noslra, etc. Ut videlicel
Ollo et Ilonricus se penilus exuerunt, ut eorum- cleriis et universa nobilitas sacramento se astringeret
dein diploiiiata planum faciunl. Veiiio nunc ad ea juxta Eugenii II constitulionem, nullum olectum iri
qu;e disoipliiue ordinationis ponliiici* adjicienda nisi « canoiiice et juste; » ut decretum cleclionis
suiit.
D more pristino ad impcratorem initteretur, (piod, li-
XiX. Vi ieo equidem inulli opeiis rom esse disci- cet in diplomale non exprimatur, ex co tamon colli-
pliuain omiiem elcctionis consecralionis^pie Ronia- gitur, qiiia missi imperiales anle consocrationcm ox-
noruin pontificum persefpii. Eapropler alio in operc spcctandi erant; proplcrealibcr Pontilicalis, ul siipra
(De prwstantia Val, Basil.) singillaiim exposiluriis ost diclum (diss. -1, n. 37, p. llo) l§i3 b.inc roiii
qu;c vera sunt de inthronizatione, benedictione, co- luciilente teslatiir; ac denique ut itoalilev conse-
loiiatione, aliisque nonnullis in libro c;ere:uoni;i!i crandiis praesentibus iniperialibus missis coram om-
occurrenlibns, hic tantum dicam, qiuc plenius illu- iiii.usprofessionem seii piomissioneni illius similein
sU-ent Otloniani ct Henriciani ;ievi disciplinam. lacerel, quam Leo IV sponto oxhibuit, ctdequa salis
Nonnulla siq;iidem disserui (tom. I, p. 260 et 289 supMi|ue est dictnm in siiperioribus.
se(iq.); plura deinde attuli (tom. II, p. 110 seqq.); XXI. Qnoniara vero crudili aliquot recentiores
cx quibus patet discrimen Ludovici temporum, cum t.uito babent in preiio privilegium in fine libelli de
Ro.ii. ponl. ccorpore s;iccrdotum Romanye EccJcsia;, opisoopis Motcnsibus Lothario Aug. ei Eugenio II
sive ex presbyieris cl diaconibus desumptus conse- pontilici tributum, oper;c pretium facturus csse mihi
crabalur, cum aitate Oltonis, quando jani coeperant videor, si ostendero, coMsarcinationem i«tam, ut me-
extra illud corpus, el episcopali ctiain dignitate in- rito illud ap[)eilabam (dis;. 2, n. 55), nihil novi in
signes conlra morem nuijorum el statuia Palrum ad p.)ntiliciain disciplinam iiiferre. Pr;emittitur inoppor-
siunmMin Ecolesi.e universie apicem promoveri. lis I ine sacraiiUMitum sou j:iramenluin fidolitatis a
,

vero adjiciendiim primo, qnod octodocim illi inodi Romanispr.estari soJilum impoialori ab ipsa ronova-
 ;

Ci3 n. cAuoM ?,i.\(;.\i oi'p. p.vns i. SKi.no. iii. r-ii

liouc iinp., nt alihi (ItMnoiistiavi (diss. 1, ii. irj, p. A quindcciin ordinalioiKMn pra-cos^il diuliiis (ptoqtie
,

'i-2), al siiic iiisolilo illo |)riiKipio, inagiia (uim iiirr- (iiir(M(Midatii , nisi piMiciilmn Irhi immiiKMis a S.ira-
ii:i coiitlalo (>x torimilis posloiioris ,v\\ : id (|!i;>in cenis, negligi jiissioiKMii iirincipis coegisscl, ul tesla-
a()|iosit(', tiit(! vidcs. Soiiiiitiir siib (.o;l<Mn sacranuMslo Poiitilicals. Qii;i (piid.Mii iii profossione non
tiir lilior

proinissio electionis caiiomcw el juslir. Al pgo jam- cst (lubiiim quin ca Loo IV a(ijeceril, (piibiis ciini
prideni ciiidi IVagnieninni concilii Laleranonsis ([iia- sontonlia diplouiatum coiivenirot 1'rumissionem pro
:

luor etsepliiagiiita annis anlo ponlilicatnin Eiig(Miii II Ginnium satisfactioiw, et futura consercatiune aiunl ,

a Slepli. lil liai)ili, in (pio Cliristophorus priinicerius 0:lo e; llonricus, (fualem dunnus et vencrandus spiri-
nolarioiuni coiigregatos patres sic alloquitur « As- : lualis pater iioster Leo spunte fecisse dicjnoscilur.
sertis iii eadem domo pnsillilatis mcyc sacrosanctis 185 XXIll. Menliar, iiisi addilio illa liic indicatur
Clirisli qualtiior evangeliis, et venerabili crisinat(>, qu.c in professionc contra indiciiltim piiblicala a Gar-
nl caeteris Dei myslcriis, sacraineiituin iiiuluo pra- iKMi') exslat, ubi de Ecclcsi;c rebiis iion alienandis sie
liuimus, quod milliis exlra aiiii^n cleclionem pontili- poiiiifox protiieliir Kl indiminulas res Ecclesio; con- :

cilus egisset, sed euni, quein c.\ suo coiisiiio (livin servare (tie(;ue ;;li(!naro, soii iu feuduin, ceusum, vol
i

providentia Iribnisset e.\ corpore sanctic no-,lia' - einpliytheusim daro, q«omo;l( liiiet, ox qiiacuiKpu;
!'J

ciesi;e, videlicet de sacerdotibiis et diaconibus, juxla caiis;i) et nl indiininuUi' cuslodianlur operam d(m.

liujus apostolicui sedis traditionein nobis eligiMeniiis Quamvis onini quarii Leonis toiiipoie batiddum feudi
antistilem el pncstito inler iios codem sa-craiinnto,
:
nomoii obtinorol, posteri;)niiiis t.tmcn s;cculis, cuin
porum credidimus sponsioni, alTirmanles ol boc iii professio ista usu rccepta (Mal, iiuitatio uiiiiis vocuLc
eodem sacramenli fcc lere, ut nemineni rusticoruin „ lacta fiiil,iit ressignilicaiitius oxprimcroliir. Ccileoj.-
Imjus Romanic urbissubjaceiilium castroruin in liaiic ' portiinior occasio h;cc adjiciendi pro uinnium salisfa-
civilalein ingiedi pennilteremus. » iNonne ct islud ciioiie el fu:ura conservalione, se nunqiiam obttilil,

iongc anliquius sacrameninm est de canonica et quain poslSorgii II poiitiricatiim,queni incompto ad-
justa elcclionc? Erudili illi igitur dc re usu jain r.'- nioJuiu stylodescriplumvidesis ap.Vignol uin (Aiias!.
cepla digladiantur, ul imperatori* mijeslali novi tom. 111 in Sercj. II, a n. 40 ad 4S) seu poiius ex mem-
li .noris aliquid iribuis.ic videanlur. Quod novum iu braiiis Farnosianis (Hligentissime excerplum ab erudi-
cn consarcinalioneocciirrit, csl pars extreir.a, vidcli- tiss. pniesulo Franc. Riaiichiiiio, per me alibi iii Iiice!:i

ccl, iion consecrandiim poii iiicein sine prcesenlia eJituiii (G. 1755, p. 2i)i). Qualiscunque autem fucr.t
«iiins missi intporialis, ei promissionem factain esse professio Leonis IV, oa nii sis imperialibus pr;c.s(Mili-
sponie per scriplum ab Eiig(Miio H. Qii.c ciciero jni ab bus aule consocrationom ficri pra;cipitur iii uln^qne
O.tone et Henrico fai ,i argni.ur, siibsliiuendo diics diplomate. Qu;im, qiiia necessario absquo missorum
sallem missos inipcr.aios, ct proniissionem spontc pr;csentia Leo pneslilit, sponte ilbim focisse dicilur.
fadam a Leone IV quoniin nouirum a verilate ab- Jurc autem ac merilo iniip.iissimis iis temporibus
liorre;. Faleor equidem baiid c;;ptu i»i\)clive essf, instauraniur decreta Eugenii II de canonica el jusia
curcjcsmodi supposilionis aiiclor in re cerla nicnti- electione; et Leoiiis IV de consecralione coram im-
t.us sit. Summa enlm disciplnuc una eadeniquo es!. perialibus legalis. Nam antequam in diuturna illa
Pneterca Lolliarii lex ccrta, quam lere omnem lg4
vaca!ioi;e imperii sa^culi decimi Ecclesi;e Roman;c
Otto, et Henricus suo quisque diplomati inserucrunt, discipliiia omnis p;'SSumdarotur, Joannes IX utruni-
consarcina ioneiu istain penilus amandat. qiie colbipsum in Roinano concilio rcsiituere, l.cet
XXli. Negave non ausiin, ab Eugenio II aliquid G neiiuidquam, iiixus crat ( Diss. 2, n. 40, p. 118),
novi conslilulum essc super juramenlo a clero po[)u- :di<)(p!o in concilio Ravenii;c habitf){Bar. 904, n. IG;

loque Romano pr;cstando de fulnra electione juxta L;!!)bc lom. IX, p. 5i>9) (|iiercbatur cap. vii violatum
anones; at siquando e situ crula hujusmodi consli-
( esse diploma imperiale Widonis ct Lamberli Aiigg.
t!ilio cmerget, cei tum scio eam niinime exhibituiam alionando, scu iii censuin vel emphylcusim daiuio
s3cramenlum fidelitatisimperaloripniestandum. Nam Eccle5i;ie bona (Diss. I, n. 54); quainoiircni ab iiiipo-
(,Hlo ct Ilenricns perspicue docent, in eo situm esse ralorc aliijuod rcmediuin afferri clllagiiabat. Lnde
leri populiipie sacramentum, ut eleclio canomce el
(
patot quam necessaria csset iis toniporibus instaura-
jiiste fiat, qux erat indoles illius oevi in capitulari- lio iniperialis auctorit;;tis, ne borum similia con-

lius, aliisqiie monnmer.iis cxpressa, quod erudilorum milteiontur, modo Augusti Germaniai Caroluni M;j-
neinineni lalerc arbilror. LU aulem clerus et popu- gnuin postorosquo ejiis fuissent imitati, scienles, se
lus eo sacramenlo se astringerent, imperiali auctori- siiscopisss Urbeni diviniitts (juhernandam, et Matrcm
tate injunctum sibi csse non ignorarent, necesse omniuin ecclesiarnm Dci defendendam, atque suh:i-
i rat. Ltmam fortiina eadem usa non esset pr()missio mandam, ut aiebal Ludovicus II in epis'. ad Basi-
a Leone IV sponte f:icta pro omniuni satisfaclione, et liiim.

futura conservatione. Ea siquidem, nisi quis velit no- XXIV. Qinc scqiiuntur, jam dixi in pr.Tcedenii
vum a!que inaudituin itum in creationem Romani i
dissert^itione dcsui! pia esse ex Lotharii co.isiiiutione
ponlilicis infnxiiiclum, professio erai , quce in libro Eugoiiio II consenticnto aniio 824, ordinc tanlinii
Oiurno ac.dil incUciitmn pontificis (Garner. Ciip. "2, rerum immutato, veriiisquc quandoque aliis aiihibi-
t. 9 ) et a SLCCuIo x appcllari ca.'pil profesr.io qu;c [) lis. Ununi iii:;, mi d adiendum esse vidco, P;!giuiii
,

sequebatur decretum electionis, sive, ut mel.us di- videlicet erudilosqiie alios, qiii eain condilionom,
cam, consecrationisinilium erat, necessaria scilicet saiva in omnihns poiestate nostra, ctc, ad supeiiora
niora inlciposila brcviori dum consecratio libera
: , ISS
rcferuiit, ictu ancipili qu;c pnccodunl ct (|u;ii
Dominico tantum dii^ ab clcciione disjungcbatiir sr^qininiur dostruero. Si cniiu imjicratorcs (jiiascini-
longiori dnm decreli conlirmatio exspec.abatiir a
,
(juc res juris aposlolici conli)'niat:!S, sujiremo laiitum
principe, ejusque lcgaioruin advenlus. UlraiiKiMO doini.nio sibi roservato in duc:ili!)!!sTusci;cet Spolcti,
reiii temporibus, qucis vcrsamur, monumenta com- conrlitione iila coniplcctuiitur, lallax igitur confii-
proliant. Adriani electionom aiino 772, cum clerus in;ilio est. In Romani aiiteni po.iiilicis crcali(..;c,
ei populiis plena libcrtatc uto^iaulur, ul videre c^t ncc nec lcgatos mil-
deci-eti elec:ionis confirm;indi,
ap. .Mabillonium (It. Ital. tom. I, par. ii, p. 38) con- lendi, qui violentiam et sc;'ndala in ejiis consccra-
«

tinuopost decreturn ordinilio, scuconsecralio secnla tione iioii peiiiitlant fKiri, ul decernitur iii coiici-
i>

cs! Explicit clectio. Ipse c!,i,,m ven. Adiiaims in

: « lio Joanni IX poteslas ulla iiiipeiv.toiibiis remanet,
initio ordinationis suoc indiciilum rect;c fidci hiijns- sed consecraiioni duntaxat iHtcresse videntur cuiii
inodi composiiit Ego,ctc.s Econlrario electio Loo-
:
clero et populo, inccrlum qiio jure Romain vencrinl.
riis IV, quia Sergiiis II privilegium Loliiario conccs- E contrario si conditio illi rcforatur ad constitutio-
serat, more prislino dccrotum electicinis conlir-
iit ncm Eugonii II et siiccc.-snruin, qiia imperiali aucio
iiiarot, novumquo iii morem logalos mittcri t, qiii ritale clorus et popnliis s;icrameii(o astringnuiuiad
•
<:oiisecralioni adesscnt, duobns nicnsiluss (iici;u,([ue canonicam ol juslain clcclioncm, oi ad siH)nt;iiic.ir;i

4
Gi3 COD, mVL. MO.MM. iiC:. , 5EL' COD. C.VllOLLMS. APP. — DIPL. HLMUCI I. Glii

protnissionein,' soii professionem Leoiiis IV, qua co- A decrovit, et Leoi;i IVqiii poiiMiiciHii onuruni primu.i

rain iniperialihiis inissis se canones el decieia pra- in exseciilionem niisit Sergii U coiisliLuli )ne;n, qiia
(iec:'ssornni ac pneserlim res Eccles ;c conservalii- LoiharJus etLudovicus polesialem iilani o'fiiiuerai!',
niin pollicelur tiiin vero perspiciia esl iiiiperialis
: referri testaiilur acceplam. yuamohrem jus iiluil
poleslas in Roniani ponlilicis creaiione. .\l Pagii imperiale, pro ipio asserendo l;un miiUa ('isputanl,
aiiornmqiie opinio, qui sciiicel, nl Occiilen is iir.pe- lairqiie vcininenler digiadianlnr, imperatores ipsi
raloriljiis jus conlirniamlie eieclionis vin iiccnt, gra- lespsiunt, setnic aposlolicie sedis privilegio in re
vem iis injuriam faciunt, dum Odoacris el Augusto- lanli moaienti habere poteslitem falentMr, ipiam sii i
rumOrienlis iisuipationemiisdem attriimunt, convi 1- siiis(pie posleris salvaui fore conslilunn!. I)e suliseri-
litur. Nain Otlo el Henricus hanc imperaloriam po- ptionihus cateris(pie ad exlremain partein diplonia-
leslatem, quam ulenpie vull salvam, non Lolinn io lis perlineiUii)us, liixi in pnecedenli disser!a'ione.
el Ludovico Auguslis, sed Eugenio qui de electione

1§7 EXEMPLUM PiUViLEGII ilENRli:! i:-,il>ERATO:U^

DE REGALIBtS liF.ATO PETRO COiNCESSIS.

a iiomine Domiiii Dei omnipotenlis, Patris, et

In R ciim urbibus, civitatibus, oppidis, et casteliis, qne
Fil'i, el Spiritus sancti. Ego Henriciis Dei giatia iin- pie recordationisdonnus Pippinus, el donnus Carolus,
peralor .\ug. ^ spoiiileo atquc promitlo per hoc pa- et donnus Ludovicus, et Oclo tilius ejus predecess!)res
cUini confirmationis nos re tibi hcalo l*etro principi viilelicet nostri heato Pelio aposlolo, el predecesso-
apos!oloruin ct clavigero jegni celorum, et per le ribus ISS vestris jamdn !um per douationis pagi-
vicario luo donao Beneiiieto sumnio ponliiiei, el nam conlulerunt J, hoc est civitalem Raveniiam, el
nnivers lii pape, sicut a pre;'ecessorihiis vestris usqiie Emiliam f, Bobium [, el], Cesenam, Foriin.populi,
minc in vestra potesiale ac ditione tenuistis, et dis- Eorumlivii, Favenliam, Imolarn, Bonoiiiam, Ferra-
posuislis civilatem llomanam cum ducatu suo, et
•=
riam, Comiaccluni [Comiaclum], Adrianis, atque Ga-
suhurhanis suis, alquc viculis omiiibus, et lerritoriis h llum. cum omnibus iiaibus, lerritoriis, alque insu-
cjiis montaiiis, ac marilimis, litorihiis, ac porlui)i!S, lis terra marique ad snpradiclas civilales perlineii-
seu cunclis civilatibus, castellis, oppidis, ac viculis tihus. Siinul et Pentapolim , videlicet Arimiiium,
Tuscie parlihus, id esl Portuni, Cenlumcellas, Cerem, Peiisanrum, Fanuiti, Sciiogalliam, Anconam, Auxi-
Plejam, Mailuii:ur.Hn , Sulrinm [iMaliwiauiim, Sii- miim [Ausimum] llumanam, Hesim, Forumsimpronii
iriuMi], ?sepe!ii, Caslelliim Galliseiii, Ortt tn [Orccm], [[<\ Sempronii], niontem feltri, Urbinum, et tcrrito-
Poiiiiiiarliiiin, Ameria;i!, Tudam, Periisiam c.im tri- riiim Valvense [Bahu-nse], Callis, Liiciolis, et Eugu-
bus insulis suis, id esl iiKsjoie el minore, Pulveusim bium cnm omnihus linibus ac territoriis ad easdem
[, el lacu], Narniam, et IJliiculam [L'triculum| cum civitates pertinentihus. Eo [Eodem] modo tcrrito-
oainihus linihus el lerriloriis a i siipradiclas civilates riuin Sabinense sicut a prediciis imperaloribiis
' ,

pertinenli!;us. aulecessoribus nostris ° heato Petro apostolo per

p
iNecnon el e.varchatum 11 ive.iualem sub inlegritale donalionis scriptum conccssum est sub integritale.

a Dantur uncis inclus.e variantes lectiones, cx au- Iiita scilicet, an senalus populique legibus admista.
thentica Innocentii IV desumpt;v. Idcirco conditione illa siciU tenuistis dominii qu;\litas
b De invocatione et principio semper simili in tri- relinquiUir in ancipiti.
bus diplomatibus est dictum satis in dissertaUonihiis. e Vellem astipulari iis qui, nimio sancUie sciiis
De imp. Augusli litulo, quein sibi trihuit, nol;iiidum amore ducti, extendunt yEiniliam usque Placentiaiu,
;idversus Germanicos scriplores, qui eliam Henricum uiide vere provincia illa incipiebat Romm. tempore.
patrem Oltonis inter imperatores recensent, diplo- Provincia item erat sceculo viii et scqq., ut patet ex
inata hiijus diligenier iiispecta a Gotwicensi ahbate monumentis veterum : pra; aliis liiculenler id tesla-
aliid vocabulum, quain regis non pneseierre, nulla lur R;\veiinatensis concilii an. 877 caiion 17 (LabLe,
;id iiiionc aul Gerinani;e, aut Francorum, aut orieii- Conc. tom. IX, p, '^IH) « tam per Raveniiam, el
:

lalis Franci;e {Cliron. tom. 1, 1. ii , c. ^, p. 131). Pentapolim, et .'Emiliam, quam et per Tiisci;im Ro-
Kl minime annolassem, nisi apud Glossarii Cangiaiii manorum atque Longobardorum, el omne terrilo-
continualores (V. Imperium rHCflHs)additioitem insci- riu!!! sancli Petri apost. » Sed provincia erat valde
li;e ct aii lacia; plenam oirendisscm. Eam consrde; angusla, cujus lines terriloriiim Bononiense ex parle
inlrare liduciam hominum, vivle quid possint stiidii ima, ex altera vero Pentapotis. Quare Ludovicus,
oaus;ie cum assidua sectarior. lectione conjunct;e. Olto, el Ilenricus Exarchatus ct Pcnlapolis civitatcs
Chartas qu;e atlerunUir iiemo cordatus admittel al : cnumerant. Placentia et Parma, aliisque ullra Bono-
imperialem dignilalem a Leoiie 111 insiitulam, lOiquc uiam silciitio altissimo pnctcrmissis. Estne credibile,
uioniimeniis testatam eruditi probe noruiit. D Gabelluiu tanlulain civitatem, qiiam Adrianus bre-
Annis fere Irecentis pontilicesin Romanoducatn,
*=
vissimdm \oc:\\ [Cod. Car. ep. Tii, al. 51) recenseri,
cujus caput Roma, doininali erant, domiiustu illo a imllainqiie ex celebriorihus iiltra !k)iioniam iiomi-
pncdcccssoribus in successores, ut sajpe dicluin, per iiari ? Mei-eturne iillam fidem (p>i in donaliiine p."r
manus transeuute. Id cwistanter alUnnant epistolc designatos (ines Parmani aperle vidcns cum Mutina
Cod. Carol. et alia monumenla vctera jam all.aa us- excludi a dominalione sanct;c se;!i3, allucinationes
hue ad Caroli Magiii mortem et exinde impei aloi U'!i
; auctorum deciini sexti s;ieculi iconumenlis ohjicil
omnium diplomata, qiiorum inslar sunt tria h;cc qu;e veneranda; anliqiiitatis? Miiii qiiidcin tam err;it qiii
expendimus, iiicipiendo a Liidovico Pio, qiieu! Sle- diplomatihus liisce detrahii, qua'ii qui adjmigit (err;e
piianus IV et Pasciialis 1 imperiali auctoritate rolio- iiluum. Vide notas ad dipl. Liid. Pii.
rare volueriint jura omnia sancl;c sedis, non cxccpLis f
Salis de hoc terrilorio iii Cod. Car. et in disser-
iis quae ah aliis injuste tenebantur; quippt» i\\i:v. talionibus. Vidc etiam notas ad Lud. Pii dipl. ct ad-
sanct;c se;1i oliin vindicaliim iri sperabant, ncqiic Otton.
e.is spes fallaces fuisse comperlum esl. s In dipl. Ludovici Pii legcs, sicut a gcuilore noslro

En luce clarius donationum initium. DonatOiC?;

f*
Carolo, in Oltoniano, sicat a domino Carolo imp.
s.quidem expresse nomin ntur, quod (ieri nequaquam antec. ho.sOo .ulroliique recte nani Carolus umis
;

pot^iit, ubi de Romm. piiuilicum dominio agel^atur : territorii Sabiiiensis largilor fuerat. Hicaiitem vides
i!:m cnim liquel, num Gregorius II an III fuerit pii- imperalores omnes paulo supra noininalos iiidi(\Tii,
r-uj.- Dri:!cei'3, el q-i.cn.im a;imini;->tra(io fueiit, a'so- iK-mpe Carolum. Luioviriini. Ollones, nnn t^ui.T lai-
 ,

cri: B. C.VROLI MAG.M OPP. PAKS I. SECTIO llf. C2a

Klem (Fl osl] " in ivuiihus Tuscic
Lougohardo- A oa sancli Peln, cl vcsTa vc Irorumque siiccesso-
runi (^asteiliuu FcliciLutis, Urhivelum, Bahieum Bc- riiu. prelaxatum episcopiiim Baliemliargense [episco-
f,'is, Feienti, Vilerhinm, Orlem [Orthem], ig,9 |)iim Kahemhergensemi oirerimus. Unde 190 sub
Marlani, Pledam, Tiiscaiiam, Siianam, Po|)uIoirnim, jMMisioiiis noiniue [iioslr;e] eqiiuin uiium alhiim lalc-
Kosellas [UosellesJ, cum suhuil)anis, atfiue viciilis, raluin ex ejiisdiiin loci episcopo vos aniiualiter sus-
el omiiihiis terriioriis, ac maritimis oppidis, scu fiui- ceptiiros sancimiis •'.

bus omnihus. Oireriimis insuper, firmamus, et rohoramus ti!)i

Ilem(|iie a Lunis falunis] ciim iusiila Corsica in bcato Petro, ac vicario tiio donno Bencdicto, el suc-
Suriano, deiiide iii monle Hardonis, deinde in Ber- cessorihiis (^>us pioiil lioiie memorie pape .loar.ni
ceto, exi.nde in Parma, deindc in Kegia et exiiuie , suisqiie siiccessorii)us a predecessoribus noslris Oclo-
I
Kegia, exiiide] in Manliia, alqiie in monle Silicis, nihus [Otlonihus] facliim est, civitales et oppida cum
alque provincia Vencliariim, et Ystria [Islria]. Nec- piscariis Kealem, Amilernam [Ainiteriium,,
siiis,
iion et cunctuni Spolelanum diicatum, seu Beiie- Furconem, Niirsiam, Kalvain, et Marsiam, et alibi ci-
venluni i Beneventanum] una cuin ecclcsia saiicle vitatem Terainnem ciim perliiientiis suis <=.
Christini! posila prope P.ipiain juxta padum, qitario Ifas omnes supradictas provim ias, urbes, cl civt-
miliario. tates, oppida, alqiie caslella , viciilos, ac tcrritnria.
Item in partihus Cainpanie Sora, Arces, Aquinuin, simulque palrimouia proslatu regni noslri cunctoipie
Ariminiim, Teanuin [Arpiimm Theanuin] Capuam, popiilo Clirisliano [Christiaiionim populo] conser-
,

iiecnon et paliimoiiium ad polestalein et dilioneiu vanilo jam dicle Ecclesie tiie, beale Pelre, vi(;arioquc
vcstram pertinentia, sicut esl patrimonium Beiie- q tiio Benedicto, ac successoi ihus ejus usque in fiiiein
ventanum, et Neapolilanuin, atfiue patrimonium Ca- seculi eo modo conirrmamus, ut in suo delineant jure,
Vibrie s'iperioris, et inferioris. De civitate autem principatu, atqne ditione f.
Neapolitaiia, [cum] castellis, el terriloriis, ac linibus niodo per hoc nostre delegationis pacliiin
Siinili
el insiilis sibi pertinentibus, sicuti ad easdem aspi- coiifirmamus donationes, quas pie recordalioiiis Pi-
cere viJentur, necnon patrimonium Sicilie, si Deus pinus rex, et postea donnus Carolus exccllentissimiis
nostris tradiJerit illiid manibus. Simili modo civita- imperator,ac deinceps ditiones [Ottones] piissiini
l 'm Gajelam [Cajelain], et Fundum cuni omnihus beato Petro Cbristi apostolo voliintale spontanea
sariim pertinenliis •'. contulerunt ^, 191
necnon et censum, vel [et] pen-
Super hec |hoc] conlirinamus vobis FulJense mo- sionem, seii ceteras donaliones [daliones], que [*\u»t
.lasterium , et abbatis ejus consecrationem , atque annuatim] in palatium regis Longobardorum inferri
oinnia monasleria, cortes, et villas, quas in nllra- solebant sive de Tuscia, sive de ducatu Spoletano,
montanis sanctus Petrus habere dinoscitur, absque sicut in suprascriptis (ionationibus, et inter sancle
antesna uiiiiii reringa.sive uuillinbach [Vumilcringa, memorie Adrianum papani, et donnuin Karolum iiii-
sivc Urullinbach], que a sancti Pelri ecc'esia per peratorein convenit, quando idem ponlifex eidein (!e
convenioiiis [commulationis] paginam episcopo iio- supradictis [suprascriptis] ducatibus, id est Tuscar.o
stro Babemhargensi [Kabembergensi] collate sunt ''. et Spoletano sue auctorilalis preceptum confirmavit.
Pro quibus sepedicle Ecclesie sancti Pelri Iranscribi- Eo scilicet inodo ut annis singiilis prediclus censiis ad
mus, concedimus, et confirmamus oninem illain lei parteni ecclesie sancli [beati] Petri persolvatur, salva
ram, quam inler Narniam, Teramnein, vel Spolelum p siiper eosdem ducalus noslra in omnihus doininalione
ex regni nostri parte habuiinus. Sub luitione preter- • el illorum ad nostram partem subjectioae ^

gitores et ipsi fuerint, sed qiiiaCarolinam donatio- donationem istam Iribuere. Unde facile assequeris,
iiem confirmaveranl. Pagio Ludovicus amovendus paiilo supra agentein de territorio Sabinensi haud ex-
videtur, nam declaravit comnienlitium diploma Lu- clusisse ullum e suis anteccssoribus, qiia in re liber-
(iovici. Mihi v*ro, qui non modo certuin, sed alio- tate minus ferenda Pagium vidimus usum esse,
riiin fonteni Ludovicianum esse demonstravi, Ludo- Liidovici nomen delrahendo. Paulo infra res clarior
vicus cum aliis Aiigustis est cerlissiaie retinendus. fii'!.

N enim Ottoniani x\i, qiiae Ludovicianum

gligentia f
Summa diplomata omnia constantcr confir-
est,
diploma transcribendum exhibuit, auctoremque ip- mare jus pontificiumsupremum omnibus in provin-
sum diplomatis silenlio proeteriil, damnanda polius ciis, et civitatihus, ac locis hucusque enumeratis, ila
qiiam in falsai opinionis patrocinium voeanda. ul tam in antiqua ditione sanclae sedis, qiiam in ejus
a Mendosa lectio, quae tamen mendosior occurrit amplificatione a Pippino et Carolo, necnon ab Otlone
ni Codd. Baronii. At facile emendaii potest ex su- et Henrico facta, princeps absolutus Romanus pon-
perioribus diplomatis, quse legunt Item in parti-
: tifex declaretur.
bns, etc. 6 Ludovicum hic sileri nihil mirum : namque, ut
'' Hucusque ab Ottoniano nihil discrepat. Vide qux sa-ipe estdictum, nihil prorsus donasse eum const:it
ihi diximus in notis. saiicta; sedi Est tamen not ttu digna hujusmodi do-
c Bambergensem ecclesiam impense ab Henrico nationum coniirmatio. Nam Ludovicus hoc loco pro
dilectam an 1007 concil. Francofordii habitum pri- D pacto decretum adhihuit; et Otto alque Henricus,
vilpgio nilens Joanni XVll in episcopatum erigit pacluni delegationis pro confirmationis appellant.
(La!)be, Concil. tom. IX, p. 784). Ditmarus, qui con- Ijoqiiendi varietas aperta est Ludovicum quippc :

cilio interfuit, rem narrat quae ibi desuiit hinc sup-

: decreti nomine usum esse pro pacto, seii constitutione
petiint. inter parles composita, intelleclu arduum non vide-
Vide dissertat. (num. 7 seq.). Baron. (an. I0I9,
<^ tiir; al pacti voce non mutata, delegationem pro con-
niiin. 1 seqq.) et ibiPagius Benedicti VIII adveiitum firmatione suhstitui, aliquantuhim obscuram notio-
Baiiibergam statuunteod. anno 1019. Janningus au- nem redJit. Notal tamen Ducangiiis (V. Mediatores)
(toiitate fusioris chron. llermanni, rem differt ad in charlis ejus «vi delegationis voce designari ralio-
seq. annum. Alterutro evenerit, episcopalus tum fuit nem acquirendi per monasteria « Ddegatione firma, ;

subjectus sanctae sedi. Quare diplomatis a^tas non est in ciijusmanum delegatio eadem permanum nosiram
an. 1014. Naiu episc. Bamberg. subscriLit Rom. se- priiis fuerat facta. n Quare ab re noslra delegationis
dis subdiius. Homen non abludit. Adspontaneas Ottonum donatio-
^ Duo hic notanda. Primo Henricum donationi suoe iies quod attinet, nulla alia comperla mihi est, prie-
propriie in Spoletano ducatu (sive, ut melius dicam, ter seplem civiiates Spoletani ducalus sed ea ipsa :

commul;Uiom,cujus dominium est valde firmius) sub- satis est ad eorum nomina recensenda, rejeclo Ludo-
jicere civitates ab Ottonibus donalas, quare ducatus viciano.
omnis jiiris sanctae sedis est faclus. Deinde qiiavis ^ In dissertationibiis et notis pr;ccedentium fliplo-

proctil amltiguitale pra'decessoribi(6 suis Ollunibus maiiiin sinj^ula rcie capita sunt e.xposila, qiiae sanctx
m COD. DIPLOM. — MOlNUM., ETC, SEU COD. CAROLLNUS.- APP. — DIPL. HEMRICI I. (.'(>

Cotenim, sicut dixiimis, omnia superius nomiiia A amiqiia ailmisit consuetudo, aliquod faciat impedi-
|nomiiiaia] ita ad vestram partem per hoc nostre nientum. Quod si qiiis contra hanc nostram consli-
confirmalioiiis pictum corroboravimus, ut in vestro tulionem ire presumpseril, cxiho tradalur. Insuper
permaneant jure, priiicipatu atque dilione, el [ulj
, etiam ut nullus missorum nostrornm cujuscum<jue
neque a nobis, neque a successoribus noslris per impedilionis argumentum componere audeat iii pre-
quodliuet argumentum, sive machinalionem, in qua- fatam electionem prohibemus. Nam et hoc oinnimo-
cumque parte vestra polestas imminuatur, aut a dis insfituere placuit, ul qiii semel sub speciali de-
vohis iiide aliquid subtiahalirr. De supradiclis vero fensione donni apostolici, sive nostra fuerint sus-
provinciis, urhihus, civitatilius, oppi iis, caslris, vi- ce|tti, impetrata juste utantur defensione. Quod si

culis, lerritoriis,atque patrimoniis, necnon et pen- qiiis in quemquam iilorum, qui hoc promeruenmt,

sionibus, alque censihus; iia iit urqna nos facturi violare presumpserit, sciat, se esse vile sue pericu-
siinus, neqiie quibuslibet ea facere volentibus con- liim incursurum. Illud etiam coufirmamus, ut donno
seiiliamus. Set [Sed] polius omnia, que superius le- apostolicojustam in oinnibus servent obedienliinn,
guntur, id est proviiicie, civitales, urhes, oppida, seu ducibus, et Judicibus suis ad faciendam jusli-
castella, terras, palrimonia, atque insule, censusque tiam.
et pensioncs ad partem ecclesie beati Petri apostoli, Huic enim iiislilutioni hoc necessario anneclen'-
al(|ue ponlificum in sacraiissima sede iilic resideu- (him esse pcrspeximus, ul missi domii apostolici,
tium, nos in (juantum possumus, defensores esse scu noslri semper sint constituli, (|ui annuatim nobis
tostamiir ad hoc ut eam [ea in] illius ditioiiem ad
: renuntiare valeant, qualiler siiiguli duces, ac judice»
ulendum, atque disponendum firmiter valeant opti- p [populo] jusliliam faciant, hane imperialem consli-
neri ["btineri tilioiiein quomodo observent. Qui missi decernimus,
Salva in omnibus poteslate nostra, posleroruniqne ut priinum cunctos clainoies, qui per negligenliain
noslrorum a, secundum quod in pacto, et constitu- (lucum vcl judicum fuerinl inventi, ad notitiain
,

lione, ac promissionis lirmitate 192

Eugenii ponli- doiini apostolici deferant, et ipse unum e duobiis
licis siiccessorumque illius continetur ut omnis
: cligat aut slatim pereosdem missos fianl iiecessi-
:

cleriis et universi populi llomani nobilitas propler tates emendale, aut misso nosiro nohis reiuiiiliant»,
diversas iiecessitates, et ponlificum irralionabiles per nostros missos a nobis directosemcndentur. 193
crg\ popiiium sibi suljectum asperitates retunden- lloc ul ah omnibus fidelibus sanetye Dei Ecclesiu;, et
das, sacrameiito se ohliget, qualinus fiitnra pontifi- nostris [vesLris] firmum esse credatur, proprie lua-
cinn electio, qiianlum uniusciijusque intellectus fue- nus signaculo subscriptionibus hoc pactum confirma-
ril, canonice et jusle fial. Et ul illi [dle], qui ad lionisiioslre rohoravimus, et sigilli noslri impres-
hoc sanctiini apostolicum regimen eligitur, nemiiie sione adsignari jussimus. j Signum doiini Henrici
coiiseiitienle consecratus fiat ponlifex, priusquam gloriosissimi Romanorum imperatoris Aug. Sigiium
tal m iii presenlia missorum noslrorum, seu uniierse Erchandildi ^ Maguiitin. archiepiscopi. Signuin ller-
generalilalis faciat promissionein, pro omniiim satis- herti [lleriberti] Coloniensis archiepiscopi. Signum
faclione alque futura conservatione, qualem donnus, Bo' onis c Treverensis [Trevirensis] archiepiscopi.
et venerandus spiritualiter [spirilualis] pater nosler Signum Thiederici ^ Meiensis episcopi. Ego lleber-
Leo fecisse dinoscitur [sponte fecisse (Jignoscitur]. hardiis ^ Babemburgensis [Bainbergcnsis] eccleMe
f. Ego Maceli-
Preterea alia minora huic operi inserendiim pre- ^' episioi>us Romane siidis subdiliis s-s
vidimus [inserenda providimus] vidclicet, ut in cle-
: nus Wirciburg. episcopus Ego Waltius [Walte-
s-s.
clione ponliiicuiii neque liber, neque servus ad hoc riusl Spirensis episcopus s-s.Ego Ruo lardus [Rico-
venire presumat ut illis Romanis, quos ad liaiic
, daixlus] Conslanlien. episcopus s-s. Ego Rodalricus
electionera per constilutionem sanclorum palrum Kuriensis [Zodalricus Curien.] episcopus s-s. Ego

sedi jus suum apertissime vindicant. Nihilomiiiiis guntina (Labb. ConcV. tom. IX, p. 8ii).
notari velim et ist.im forinulam pro illius ?evi eli'- c Popponem hunc voeatiim invenire est in factis
ganlia pluriini faciendam. Procedunt scilicet paii monumenlis. Mabillon. (Ibid., I. liv, n. 4-2) Megin-
gressu ad vestram partem , uhi res est de ditioiie gaudo successisse tradit anno lOlG, biennio post
saiictce sedis, ct ad nostram partem, uhi agilur de ielalem diplomali assignatain a Baronio.
imperiali doininatione. Yide exempla plura ap. Dii- Ditmarus, qui Bam!»eigensi concilio aderal irt
ii

cangium (V. Pars. Ad partem alicnjus solvere). E\ (lcdicatione ejus hasilica;, an. 1012, Theodoricum
quibus omnibus inferlur, quod, nisi temere negentur appellat (Labb. Concil. toin. IX, p. 806) et h;cc de
diplomata quse tot velerum momimentis roborantur, eodem narrat n Postha'C synodus hic fuit magna in
:

jiira civilia apostolicai seiis validissimis hserent fuii- qiia Gebehardus Ratisponensis eccl. pncsiil ah
damentis. archiepiscopo suimet arguiiur, el Metensis ecclesi;c
a Quie seqiiuntur usque ad finem, jam nolaviimis pncsul Theodoricus a lege increpatur, eo quod epi-
a.l Otioniamim diploma eadem enim sunt (!e disci-
: stola suimet hunc injuste apud papam (Serg. IV) ac-
pliiia or.Iinationis Roin. pontillcis nullat(;nus vaiia, cusaret. • Yide Banm. et Pag. (1011, n. 1 seqq.).
quod speciat ad Romanos ipsos poiiliflces, lametsi e Labbeiis {Append. lom. IX, Co»c. p. 1218) t;\
secus evenjrit ex parte Oltonum iiimium sibi arro- (•bionico llildesheimensi hi^ec iradit de nionasterio
gantium, qiia de re in calce disserlationum satis pio Bambeigensi « Yenerabile monaslerium
: ipsius ,

re noslra disseruimus. domiiii regis nobile ac speciale stndiiim ah Eber-

i>
Codex ins. Baronii unus legit Erkinbatdi, c.Tte- liardo priino ejusdem sedis episcopo ciim consensu
ris autograpbi lectionem retinenlibus. At Mahillo •. et convenlu omniuin cisalpinonim pncsiihiiii ii Non.
{An. Ben. lib. liii, n. 89 et alibi) Erclianbaldnm lc- Maii cons(;cratum est (an. 1012). » Hcnrici canc(>I-
git, seu Erkembaldum cum chron. Saxon. Hunc au- lariiis diciuir a Mabillouio {Ibid., I. u, n. 91). Hoc i

tc;n esse moituum an. 10-21 testatur idem chronicoii. iii dipl. sa?jcfa' sedissubditum&c opporlune
siibscribil,
ap. Mahill. [Ibid., lih. liv, n. 105). Quin etiam Ileii- qu;e res aunum indicat 1020, iit aiebain in disseriat.
rico tiim degenti Merseluirgi, ubi Pascha celebiavil. (n. 7). Nain vi\ aniiis 22 Baiii!)crg;c siibjcctio ill:«

llcriberti etiam Colouiensis arcbiepiscopi mors mm- perseveravit. 11 cc disciinus (>\ Ilcrmanno Contraclo
liala fuit ex cod. chron. Quamobrem est cur mire- iii fme aniii 1052, qucm ille vocal 55, namque ;i
mur eumdem Mahillonium hcc referre, cuni antea Natali Domiiii ordilur amios. Cuimpie is oliierit anno
(ixerit [Ibid., I. liii, n. 97) Richarduin abbalcm sequeiili, summam meretur fulem. V. dissert. (n. 5
Kdl 'eiiseiii, qiii diplomali subscribit, vix ante aimum els.iiq.)
102^) eaiii (lignilatem asseculum esse. Et sanc coii- f
H.r duv Iiller;ft nil aliud valciit ([uam subscripfi,
cilio Salegiinsladicns. an. lO-i^ cclijbrato subscribit ul eruditi norunt.
Aiiljo, (\\\\ Erchcmbaldo succcsscial iii scdc Mo-
 ;

;i n. CAnOLI MAGNI OPP. PARS I. SKCTIO III. Cn-2

4.i;tliH!rliis Dasir.eii.-iis ('|.isciipiis s-s. Ego llciinnio A nis coinitis. Signuin 194
CiinraJi [KunradiJ comi-
.Heinino] VviM-.iiiiKMisis cpiscopus s-^. Ki^o Walli lis. Signiiin Octonis |Oltonis| coinitis. Sigiiuin Adil-
ilLilisti i«ii'iisis [WaiUM- !l«;.<sleileiij, episcopiis s-s. Lrahtis [Adilbriahtis| coinitis. IJol)onis[Sigiiuiii Boli.)
Signmii Iliciianli Kiil l(>iisis [riill. aliliatisj. Signuin coinitis. Sigmini Krcdeiici comiiis. Sigiiuin Hezclini
(VriioUli Hcrreiilciisis ahbaiis. Sigiiiun lirucliaidi coniitis. Sigiiurn Kzoiiis coniilis palalini. Signiim
ilibalis. Siijnum lUjodhois Elnnnen.ahbaiis, ». Signiiin Frcdcrici Caincrarii. Sigiiiiin Kzoiiis inrcrloris [lii
Gotlifrecli «incis. Signiini Hcriiiganlis |
l{ciiiigai«li| fcicorumj. Signiiin Ilciiiizonis [HeiiiizonisJ piiicer
iliicis. Sigiiuni Tliiedcricis [Tliic(lerici| (liicis ''. Si- narii. Signuin lluzis Aliiuunbcrciiijer. Adiliiian. Ad-
giiuni WQlphoiiis[VclplionisJ coinitis. Si^nuni Ciino- hlihero '^.

subscriplio decst in aullicnl. innoccnlii IV.

» Isla •^
Iii autheii . Innoceiilii IV scqniiur Eyu Wice-
:

1' Posl signuin Thiedcrici «lucis iii aullienl Iniio- linus Aslrarbunjuisis cinscopus. Signiun liijodkois
ceiitii IV lcgitur Signitni Siinonis comitis.
: t invunen. abbatis.

iS5 DISSERTAIIO
DE CHARTULA COMITISS/E MATHILDiE
SEL UONATIONK S. SEDI SEMEL ET ITERUM FACTA,

CAPCT Pr,I\IUM B devotissiine obtulit. Ilaec ergo causa inter poijlificein

et Romanuin iniperium dissensionis tl oJii foiuitciu
De nomine, condilione, sitn, vicibiis ternv Matliildis.
minislravit. » Diploma istud priinum pcriisse constat
I. Quanquain dno Uomaiiorum reges, posl san- ex altero, quoJ comiiissa eadem quinque ct vigiuti
clum impcratorcm ilcnricum, diadema imperi:ile sus- posi,annos condijit, anno videlicet 1102 juxla illius
ccperint, Conrailus Salicus anao 1027 a Joaniic XIX, tenorcm exstalquc lio postrcmuin apuJ Baroniuin
;
•

ejiisque Henricus a Clemente II an. lOiG, ac

rilius (eod. an. n. 20), L(;ib!iiiiuin {Scriptor. rer. Brunsw.,
pioindc jiira omnia sanct:e sedis suo uterque diplo- toin, U, p, 087), Muiatoriuin {Rer. It. Script., toin.
inate coniiraiaverit, quod nsu receptum erat, eorum V, p, 584) pluics(iiic iilios, quos prailermilto una
lamen neutriim ditiones sancl.ie sedis ampliiicasse ciim Luiiigio {Cod. It. Dipl. tom, II, p, 701 ; et Spic.
diplomata sequentiiim imperalorum dcinonstrant, Eccl. conlin. 1, p. lo3). rsain coinpcrtum habeo
Perinutatio tantum Beiievculau.-e cnvitatis facta est edi:i(mes omnes profectas esse ex pcrvetusto illo
a praeJiclo Henrico cum transalpinis Ecclasi;^ juri- codice Vaticaiio olim card. Sirleti, unde illuJ Iran-
bus, ut pncc 'dcnti dissertalionc (n, 13 et seqq,) viJi- sciip^it carJ. Baronius. Q lod Lt'ibnitius luculenler
rnis^, dum sinclus Lco IX WormatiiE degcrel anno tcsliilur (/&., tom. I, lotrod.) « Adjcci, inquit, et :

1033, Dao a.itciti singularia undecimo Ecclesie charUil.im coiniliss;B Malhildis siiper concessione
s;cculo evoneruut, quie maximum Ecclesiye dilioni- boaoruin siioium facta Roinanai EcclesiiB, qu;e in
iuis incremcntum altiilere, Primo scilicet Romaiii eoilem codice ascripta reperitur, neque scio an ejus
lK)iililiccs Northmaiinoiiim ope antiqua jura simctic authenlirum cxcinpl.ir ;!iibi habealur. » Deinde usum
sedi vindicarnnt Apulia; ct Calabriae (lucalu, el n se cssc fuictiir iii. Laure;itii Z;icagni bibliothecifi
iii

principatu Capujc, ex quibus iNeapolitanuin rcgnuin Vat. ciisloJis ope ia rccenscndo tuni ipsam char-
«.(iaJuisse postmodum constal et in Sicili;e insiili,
: tulain, Imn Vitam Maihilais ab ejus capcUano Doni-
scpiem jam sacculoriiin pra'scriplione confirm.Ua nizoae consc:'iptam.
«leinde magna illa comili.ss .Mathildcs, absiue i)iole
i 111. ChartuUe ejiisJem exemplum, quod per nie
«iecedens, Ijonoriiin siioruin omnium aposloliuiiin prodit in luccin, pncrercnduin liand dubic est qui-
principem heredem inslitiiit, ut ait Domnizo buscunque aliis undelibet desumptis. Albiniano enini
:

1'ropri!» cldvigero siia subdiJil oinaia Petro

cx codice pncstantissimo, unde inonumenta alia meo
.la-iiiior esl cu^li suiis li.eres, ipsMque Pei.ri :
;
leclori exliibui noii uno ex capile describenduin ,

Aciiiieiij s.ripturii deciineiis Pupu bemgiius. alque evulgandum mihi essc intcllcxi. Piimo siqui-
«lein auctor codicis Cencio antiiiuior, ct, vcrbo absil
De primo ev duobus liis capitibus niiaiiiiiil est di- invidia, in colligendis vetustis monumentis diligcn-
ctuni in snperioribus, el opporlune aliiiiiid ailjicien- tior alque accuralior fuit. DeluJc LL'ibnilianam re-
(lum erit. .\l de altero, seu "de .MathilJica donalione, censionem pluribus in locis uiendosam oslendit.
cum opinio aliorum alia iii cditis lot lihris rcperia- Postremo eiiicndaliones a Muratoii;) f.ictas aliorum
tur, serio agam necesse erit in pr.esciilia,
diploinatuin ope inutilcs reddil, ipjum.que se prodit
II, Donalionem hujusmodi sei.ael ct ilerum factam
ex comitissLC aulograplio exrcptum. Quamobrein
esse intcr oiniies tam veteres qua,m ivccntiores coii- ad diploma quod atlinct, nul um cx Lot apogiapbis
stat. Primuni scilicet Canusii anno 1077 postquam
ante hunc diein in liicein pro liil Ma:bil,iian;c cbar-
ivlathildes dcprclieiid t llcnrici IV regis Romanorum
jv tul;B magis siinile. Ulinam |.S7 chartuLe ipsiiis
198 pcenitenliain fuisse falsam, sibique nietuere sunima non cssct iibiijue cad.'m! Usius siquiJeni
eodem coepit, Ri^m narrat Doinnizo comitissce
tit)
aposioloruiii princcos iiistiluilur h;.';ics bonoruiH
ejusdeni cap llamis, el luijus auctoritale uberius omnium inagn.e comi.iss*; al bona isla non iit in
card. Baroniiis (1077, n, 23) el Kloreniinius (J/e- pb.iribus cjus dip!om;itibus pro variis monasleriis
mor. lib, ii, p, 181), Pclrus Diaconus Leonis Ostieii- alque ecclcsiis singillatim enumerai-itur , sed aut
sis conlinuator, qiiem Baronius aliiqne Osliensein bonorumsuorum o;i!iiium, aulpropriai terr.e generali
ipsum ininus recte appellant; non enim scnscrunt nomine designantur :

coiitinuationem Os.iensis incipere a cap. 3i libri iii

Oe renovatione Ecclcsice sancti Martini ; Petrus, in- Ciii pru\Mi:v soriem telluris subdidit omnem,
quam, Diaconus (lil), ui, cap, 49) Doinnizoni aslipu- aitsuprabuidatnsDomnizo, quointegrior teslishaberi
lalur, « Aiino autem, :uens, Dominic;e incarnationis non potesl. Qu;i; rcs mull;e iiileF antiquosrecentesquc
1077, Malhilda coinilissa LiguriLe et Tnsci;c, iram auctores disseiisionis causa fuit, .\lii siquidem pio-
imp, Henrici sibi infcsli meluens, Liguriam et Tii- vincias, civilatcs ctcastraalii,aliiquepr;tdia dnntaxal
scuim pruviiicias Grogorio p;ip,T; et S. Roni. Ecclcsi;i> bona propri;i M;tlhil(iis fuisse coniendunt. Lcoais Os-
 _

C'- COD. DSPL.- MONL-M., ETC, SEL COD. CAROL.— APP.—DiSS. DE C!!AUT. COM. MATIHLD. G31

tiensis conlinnator Liguriam etTusciam poriiifici et A diploma, quod promittilur, licet post pacem Con-
S. 11. clesiie donat.is afilrniat, quod fiori nequaquan»
!"]( slanti.e factum, nullo loco habendum difiicili in eo
pouiii, Doininicus Mellinus, qiii anno ir>8'J librum statu, non sokim sanct;c sedis, sed Ilali;e oinnis, ('p.
cJidil pio sua a-tate satis eruditum de rebus Ma- qu» u!)erius et opportunius dicam.
lliildis, e; posl qiiinqueniiium lihri ejusdem ap;)lo- \L Pr.Tteriic hic non possum, nec del.eo, Joannis
giam adver>iis D. Beucilicuin Luchinum Mantua- Friiierici Joakim liailensis dissertationem anno 75?» 5

nu:n ord. Bcn., op-nioiiem sequilur Joannis Yillani elaboratam pro assereiido MalhiLicarn donatioiiem
{lib. IV, c. ^20) de qiiihusdamoppidis a Beatrice coem- Magn;v Britanni« regi Bruiiswico-Luneburgensi ele-
plis, aliisque a Malhilde iwdiiicatis, deque multis clori. Idque non alia fini, qiiam dMnonstrandi causa,
hujus opihus et priiediis, qiui^ noslram qucestionem male admodiim feuda posi Mathildem nala a priscis
inlegram reliiiquuiit. Luchinus pryedictus {Cluon. illis beneficiis ;x'vi M;ithildiani secerni. Poiiil pn-
c. 5) Bcatrici dotem constitutam fuisse aita consan- muin isle auctor (Pr;icf. p. d, et c. 2, p. 2i)) terram
guineo Henrico II Mntinam, Lncam, Regium, Par- comilissjc ab 199 eruditis definiri « niarcbiam
mam. Felix Conlelorius, vir maxime eruditus in sua Tusci;c, ducatnm Ferrariensctn, ducatum Parnien-
Mathildis genealogia (p. 61 seq.), de nuptiis ejus lo- sem, Phicentinum, Mantuamim, Spoletanum, ni;ir-
quens cum Welfone Bavaria^ diicis lilio, affert Ma- chiam Anconitanam, Liicam. » Deinde h:irum di-
thildianas liltcras cx chron. Bohem. Cosma^ Pra- tionum priorein ab aliis allirmari ait post caiieras
gensis, quihus totius reguuin Lombardicv, plurimas- Iraditam esse Bonif:>cio viro Beatricis, ac patri Ma-
que civitates et oppida Welfoni promillit. At regnum tiuhiis a Conrado Salico jurc feudi feuda vero noii-:

Langobard. juris imperii erat. p dum nata ess(^, preindeqiie lam Tusciam quam di-
IV. Hisce autem ex auetoribus ingentes Malhildis tiones cailcras, qu^irum .Mathildcs hxies fiiit, allodia
divilias \eras falsasvc disciinus, nihil vero lucis esse contendit. « Ipsi autem (Bonifacio) iradita a
acquirunt hoaa propiia s.uicta? sedi relicta. Secus Conrado Salico, ul propria adeoque erant ail()('i;i,
:

csse videretur de Francisco Maria Florenlinio, qui in quibiis Bonifacii posteri omnesque ex ejiis faniilia
anno 16W librum edi:ii!, cui fecit nomen Memorie succedere dehebant. j Ita ille (cap. 5, $^ 5 seq. p.
di Matitde la grun contessa d^Ualia. At si inonu- 46). !\iilto ca!lera non enim illi at!h;ereo qiiatcnus
:

nienta dempseris, (juic plurimas Matliildis donalio- recensitas provincias, quia feuda nondum liala eraiil,
nes, ct decreta, chartasque conlinent, por devia allodialium vult naluram induisse. Ktcniiii alia doiio
cuin abire comperies. Idem vero allodialia lanluin dari, alia lieneficio, seu beiieficiario jiire concedi
bona doiiata esse putal (lib. ii, p. 541). Qiiidvero? consueverunl, niodico cum discrimine inter beneii-
Post annos quatiior et quinquaginta, seu 1690, D. ciiiin et feiidum. Llriusque rei cl!art;e plures in
Benediclus Bacchinius, aliis omnibus facile pricfe- annalibus exstr.nl, nov;i>que in dies a recentioriiius
rendiis, sua in absolulissima iiistoria mo:ias'.erii cduiitur in Uiceni. In codice s;ipp> laudato Aliiiiiiano
sancti Benedicti dc Padolirone agens de hac dona- est i Transcriptum cariule Odonis de Poli de lota
tioiie (lib. II, p. 7i), inter causas ir;e inaxiinsc, qua lerra sua, ([uam bi ato Petro et S. K. Kcclesia; in
Henricus IV exarsit in Malhildem, n donationcm propiiet;ilem donavit m. prop. iitd. v, » ;iniioscil.-
omnium siiarmn dilionum, quam fecit Malliildes cet II57. Kodeniqiie anno « Aliud transcriptum car-
sanctaj sedi, » recenset. Infra aulem (lib. iii, p. tule domihi pape de eadem terra, quain eisdeni co-
441 seqq.) quLTestionein |.93 movet, num aliodia- niitibus in ]>eneficiuin concessit. » Kt notunclum,
lia tantum, an eiiam regalia bona intciligi debeant.
^ (piod ante biennium iii eodein co I. itienlio feiidi re-
Deinde aiens abs re sua esse islud inquirere, quae- pcritur « De :niedielale civit;itis Tuscuhine dala
Slioiiem discutiendam permittit tractantibus hanc Jonathe in feudiim, qiu! post morlem ejus debet a i

materiain ex profcsso. Quod profecto est Florenlinii Bomanam Kcclesiam iiliere reverti. » Laqiie nala
opinioiiem ad Irulinam revocare, atque iniegrain essent necne Maihildiano ;evo jura feudalia, p.irum
rem relinquere. vefert beneftciaria crant, qu;e a donationibus iii
:

Y. Attamen incredibile diclu est, quanlo cum proprietatem distinguehantur.

plaiisu Godefridus Guillelmus Leibnilius, Ludoviius VII. Quamobrem recie Sigoniiis (dc Regno ll.
Antonius Muratorius, nostrisque diebus Chrislianus ai). HI5), Mathildis morte nariata « Ita, inijiiit,
:

Ludovicus Scbeidius Jetus, Florcntinii opinionem P;irina et Mantiia ad euin (Ilenricum V) pervei.it.
acccperiiit. Quain quidem consullius desernissent Ferraria quam Thedaldus aviis a Jo..nr.e XIII iionli-
cum Bacchinio, ut ex dicendis liet evidens. Leib- fiee acceperat, Uomanam ad Kcciesiam reuiit. » iNon
nitius qu.ppe in ipsa sui operis introductione « No-
: ciiim alilerloqui debuit illius a!vi ralionem haheiis.
landum autein est, inquit, ea tantum donasso 3Ia- Kl sane hanc historia; partem Baronium et P. giuiii
Ihildem, qnce jure proprietario, seu allodii posside- ex auclorihus synchronis ccrtisqiie moiuniientis
bat. Itaque ducatus Spoleti, aut Tusciaj marchia, petilam in annales retulissc quis ignorat? Di.iones
et quaj alia benelicio Ca;sarum fcudali majoresejus s;uict;e sedis et Italia: regiiuin ad rem nostram la-
habueraut, comprehendi donatione non potuisse. > ciunt. Ilaic serio animadverti oportet apiid laudatos
Muratorius (ciijus epislolam de duabus lineis Guel- auctores: coniperlum qnippe erit (Bar. 1110, n,
ficis Mulinensi et Brunswicensi Leihnitius, tanqu;im *^ 2 seqq.) in pactis conveiitis inter Pasclialem II ct
sibi amicissimi homisiis, primo sui operis volumini Ilenricum \ ante coronalionem duo ista capila exi-
adjecit) passim seipiilur eamdem opinionem, pr;t- slere <: Patriiiioni;i possessionesque he;'.li Petri
cipue in Aiinalium tomo IV ct alibi [Scr. Ital. tom. restitueret, sicu.i a Carolo, Ludovico, Henrico, aliis-
Y, p. 566). iSenio tainen ;.ftluenlius causain ist;un que impeniloiibus concessa sunt, lilcra, servaret-
egil Scheidio, qiii quatiior magnis vohiminibus origi- que ea lieato Petro pio virihus. » Kt p ulo inlVa :

nes Guelficas est aiiiplexus. De Malhildiana enim « Qu;« 2QQ

oiiu.ia postquam iiri)le\cril i\ x, p;ipa
donationedisserens (lom. I, a p. 4i8 ad -465) eam juberet episcopis ast.iiiiilius in (^ie coioiialionis ejiis,
cuin Leibnilio et Muratorio ad pnedia et castra dun- ut regalia iuiperatoii diniittercnt. (|ii;e ;i tempori-
taxat coarclat deinde auctoritate Muratorii usus
; bus Caroli, Liidovici, Ilenrici, alioiiiiiKiue pr;eiie-
aliquodetiam ex iis castris, propriis KcclesiLC Ro- cessorum ad regmiiii perlineiiant. » Qii;e sacnimeiito
manae, eripere non veretur « Cl.
: Muratorius, in- Ilenrici et pr.ncipum iniperii, iici iioii Petii Leonis
quit, non absque ratione pnl:it Ilenricum iiunc pro pontifice co!iliriii;ita fueiunt (/(/,, 1 1 n. seipi), 1
1
, i

etiam castellum Canoss?e in feudum dedisse avo Quid(piid saciilege a perjiiro Ca-sare acluiii fuit die
Guidonis el Rolandini, quibus Fredericiis prinuis il):-o coroiiationis, piivilegi.i per \\m el melum a
imperalor anno 1185 ejusdem investitiiram innov;i- pontifuH' Ciiptivo exlorta, adeiiKiue in concilio epi-
(

vit diplomate, cujus edilionem pollicctur. » Krudi- scoporum et cardiii:dium cass;ila legi apud Baro;,iiiui
lum par Henricus \ donationem siisdcipie haliuit,
! malo, qiniin tiagicis hisce ichus e;.arraii(lis p'i:s
invasiiqiie h;ereditalem .Malhildis; rrederici aHlem a'([uo digiedi ;i iv pvopitsila. Id uiium mciiioiia lo
 ::
,

cr,") B. CAROLI M.VGM OPP. PARS I. SFXllO IH. (HO

lUTi ctipio, lum rcgimm Itnlia?, Uim (Jilioiies poiil li- A Dianzano, Cisale inagno, Casalc ligogno, Frcgasso,
cias Uciuici IV tcmporii)ns iii co magiio ac (iiiiKiriio Picgnaiio, (^aviano, Uiincariis, Planzo, Caslro Ca
sa erdolii et legni cerlamiiie (listiirbaias, ad sla- iinsi;e ejusque curi;e, Foiit:ina, Cainpog:ijano, san-
lum pristinum rcvocari iioii poluissc anlc Malhil lis cto Martiiio de Uiosiislinolo, Padis, Corregia, Foss;i-
nioricm, ac proinde anletiuain sanctue sedi lia^rcdi- canalis, Miliare, Guigalellis, Fossulis, Brnndiono,
lalem a(iire fas esset. Soleria. El iii toto poderc q. Cavalc;icoinitis, ac uiii-
VIII. Ne Matliilde (|ni(lein deccdente an. 1115, verso Im(d;c comilatn, ct in tolo eo , quo cst in I

Paschali II illius ad(niiida^ lacultalcm fuisse conslat pncnominalo podere. Iii cpiscop;itu Bonoiiicnsi, Mu-
nani Ilenricns quintus jure propiiKpiilatis lueredila- tincnsi Uegiiio, Parmensi, ca'teris(|ue aliis cpisco-
,

leiii omnem invasil (Bar. el Nec iiisi

Pa}>;. n. 8, 7). palibiis adjnlor ero ad rctincndiim et dcfendcndum
p )Sl Augusli hujus inortem anno 1125, die22 Maii, (pi;c luiliet, cl qua; noii haliet ad rcciiperanduni , et
Ilonorius U sanct* sedi viiidicans jura sua, Alherto ciini rccuperala fueriiit, 202
<"^' retiuenduin cl de-

duci el inarchioni Tusciai iiiveslilnram Iradi lit illius fcndcndum contra omneiii mort:ilcm. Eam.Ie.i qiie
hivretlitalis, ul docct Muralorins (.'i»i((V/. Kst. par. i, vero terram nec teneo, ncc lcncbo iiisi a Romana
c. 50, p. 295) (pii (loii;iti(Micm allcrt ah eo faclain tantuni Ecdcsia, el pro ipsa solvam ei singiilis an-
iiionasterio Patlolironinsi « All)ertus l)S\ gratia
: nis, nomine ccnsus , quadr;»ginla marchas aigenti ,
marcliio cL diix, legc vivens Salica, (^.ooperaiitc gra- et S!'rviam ( i pro ipsa teria incis suinptibus in :

lia, clheali Pctri el domini papae lloiiorii ejusvica- Loiiibardia ct Uomania cum ccntiim inilitibus; iu
riiiiiiincre ad hiijns hoiioris provectus fasligia, ad Tuscia vero, Y;illespolctana vcl Marchia cum quin- ,

pclilionem ac etiam pro mercede ani- R

coiijiii,ms sikc, qiia;j;in!a. Ab Urbe aiitcm et iiifra versiis Ap;iliaiii

iiKp, dominai Malhildae cojiiiliss;c, elc. » Pcriiide per (^ampaniam, ct toluiii regnuin Siciruc cum vi-
lliiiorii successor Lmocenlius II anno 1155 Lo h;i- ginti, per mensem inlegrum singulis annis, (inando-
ri im II ct Richizzam Aiigg. inveslivit, exstatque cunque fuero requisilus, tempore veniendi et recc-
hiijusmodi praicepluin apiid Baronium (1155, n. 5) deiuii miiiime compulando, el dcinde, cum sibi pla-
el apul Labbeum (Cunc. tom. X, p. 940) (juod liic cuerit, in suis dunlaxat expensis. Legalos etnuiiiios
Iranscribcrc non gravalior ex codice Albiniano ali- apo>tolic;c sedis in terram venicnles praidictam tle-
qian;o varium. quod iiiscribitur « Iiiiioc papa II : vote rccipiainct honorilice pertractaho. »
Lolhario imp. Aug. et Uigclie iinperalrici. AlloJium X. Versipelli huic homini pontificem adhihuisse
bo. nie. comiiisse Mathil !e, quod uliqiie ah ea beato niiniam lidcm posteriora facta nioiistrariinl, i la
Petro coiislat esse coil.iliim, vobis commitlimiis, et vero liuc non spcctaut. Investitur;ie honorum Ma-
ex apostolicie sedis dispens;itioiic concedimus, alque Ihildis cxemplum aliiid, atqiie omniiiin exlrcmum,
iii pntsentia frainim iiosironim archiepiscop;)r., ni fallor, ex^lat apud Uayiud luin (1221, n. 29seq.)
episcopor.,abbalum, necnon principuin, el baroiiuin, ex libroCensuum,ct ;dio cx cojI. BuUar. ms. Tamclsi
per anulum iiivestiiiius, ila vidciicet ut centum li- hujusmodi investitnram veriiis rcstitulionem appel-
hras argenti singulis annis noliis et successoribns Libimiis, nam Fredericus II voce investiendi utitur,
noslris exsolvas, et post luum obilum proprielas ad dum Honorio poniifici tcrram Mathil lianani resti-
jus et doniinium S. U. Ecclesie cum integritale tuil :« Tam de caslro praidiclo (Gonzagse), inquil,
absque diiiiinulione et molestia revertatur. Quod si qiiam de aliis caslris, scilicet Pcpiignano, Bondeno,
iios, vel fratres nostros •" eamdem lerram
201 necnon de loto ipso comitatu, poderc , ac terris co-
q miliss;i; praedict;ie dictos capi llanos noinine Roman;e
vcnire, mancre, vcl Iransire oportuerit, tam in sus-
ceptione quam in procuralione, atque securo con- Ecclesi« investimus, et eos constituimns possessores,
ductu, proiit aposiolicam sedem dccuerit, honore- et mandamus de castris praidiclis per ven. episc,
iiiur. Qui vero arccs tenuerint, vel rector lerrae Taurinensem vicarium nostrum in coiporaleni pos-
fueril, heato Petro, el noljis, nostrisque successori- sessionem induci. » Fridericuni II fuisse super>ti-
hiis fidelitatem faciant. » Utramqne investituram lem usque ad annum 1250, deinie interregni trium
hrevem admodum fiiisse colligilur ex ejusdem in- et viginti annorum, ut Germanicis scriploribus pla-
dole iion eiiim ad siiccessores transibat, sed eo
: cet, quinque annorum spatio diutnrnioiis ut verius ,

decedente, (|ui investiliiram acceperat, ad jus ac alii sentiunt, fineni cssc allalum a Uudolpho Auguslai

dominium sancl;B sedis revcrtehalur. Idcirco Alher- domus .\ustriacai progeiiitore comperlum alque ex-
lus niarchio s plem circiter annis eam lcrrani rcli- ploratum est. Euindem aulem Rudolphum juriuin ac
nuit, Lothariiis aulein iion hene quinque ; nam bonornm omiiium sanclse seiiis posl Siievicas lot ,

anno 1157, die 5 Decemhris, excessit e vila. invasiones, inslauratoreni, ha;c suo diplomale dis-
IX. Hinc vero per annosfere septeni el septuagiota tincte ac dilucide exprimere voluil Nicolaus III.
usque ad 1215, Ariialdistis rege Romanorum Coii- < kd has pertinct tota lerra, qu;e est a Radicofnno
rado in Urbe grassantibus, Friderico postmodum usqueCeperanum, marchia Anconitana, ducalus Spo-
-4*>noharbo jura sancl3C sedis uhique iiivadcnle , ac lctanus, terra coiiiitiss;« Malhildis, civilas Ravcnn e ,
pontificibus ob rerum maximam dinicultalcm longe et iEmylia, Bohiinn , C;escna, Foruinpopuli, Forum
ab Urbe vagantibus, nulla reperitiir investitura. Pra3- Livii, Favcniia, Iiiuda, Boiionia, Ferraria, Coina-
dicto autein anno Innocenlius III, qiii ab initio ponti- *' (liim, Adriam, alipic Gabelliim, Ariminum, Monsfel-

ficatus ditiones Ecclcsiic pr;iecipuas recuperaverat, tri, Balm^nse, Peniapolis, Massa Tia-
terriloiiiim
S;ilinguerrie Ferrariensi parteni Mathildianse h;Tiredi- haria, cum
adjacentibus lerris. » Diploma isrud ciim
latis concessil. Cujus rei monumeiitum a Raynaldo aliis pnBcedcntibns 203
^'^ Albcrlo Uiidolphi (ilio

relatum (1215, n. 40) hic sulijiciam, qiia perlinel ad confirmatumBonifacio VIII, vidcsis apud Raynaldiiin
rem noslram, ex juramenlo pnedicti Salinguerra; (1505, n. 9) cuin hac additione e scliedis Card. Ba-
« Id lotuin, iiiquit, quod mihi concessislis in fcudum ronii « Albertus imp. (scil.electus,seu rex Romni.)
:

de tcrra quondamcla. ine. coinitiss;B Mathildis, vide- per suas lilteras datas Norimbergae sub hoc anno
licet Medicinam, et duas partes .\rgcllat;e, Moniba- fecit homagium p;»p;e , el juramentum fidelilaiis ,

rozzone cnm plcbatu sanclie Mari;c, Carpuni, Car- confinnavilque oinnia privih^gia et donationes faclas
pinelum, Besinalum, Mandrinam Bibianellum, Ca- , dc terris per pnedecessorcs , fuitque ab ipso ponti-
slrum Ariani. Fosciiiuliim, Mozzole, Bondeiium fice confirmalus in imperatorem, ut habetur libro
Ardumi, Pigniacium cum universis curlis, el perti- privilegiorum Rom. Ecclesi;c. n
neiiliis, juribus, et honoribus oninium prajdiclorum XL Ilic vero sistendum mihi esse sentio. Non
castrorum et locornra et cuncla jura el redilus
, , , enim satis esse video Mathildianai donalionis per du-
responsiones, jurisdicliones et honores, usus et albe- ceiitos annos jura, possessionem invasioncs, rcsti- ,

gaiias, qu;ie sunt dicti podcris pnKdicta; coinili--S3e luiioncsque indicasse, cum niliil de condilione seii
Malhihiis pi;c memori:« in iis locis, sive pertinenliis, i, genio einsdem decreverim : quod profecto
maxiiuc
viJdicct in Sablono , Gazolo, B:!cgaria , Bioblorta, ncccssaiiiun ciat , allodialia aliis, aliisque rcgali;»
 0*8
r,l COD. DIPL.-MONUM., ETC, SEU COD.CAUOL.-APP.-DISS. DE CIIART. COM. MATIIILD.
lin'n coinprelieiidi eadonatione volentibiis. Bo-
iii A eadem ulitur : « Feminam, inquit, virilis animi, quic
a iijilur Malhildis propria penitusexpendi oportet, ad instar forlissimi principis tolam lerram illani suo
i
aMnisso eorumdein silu, juxla Radevici gravissi- dominio subjugavit ( n. 9). t
iiiiin teslimoniiim in appenJice ad Otlonem Fri- XIII. Quid, quod idem chronisla (num. 13) vetu-

inijensem, quo etiam n;itur Fiorenlrnius (lilt. ii, sto Augusla; domus exemplo, (|h;c lotiim Romanuin
.".>2). De iisdemloquensRadeviciis^Iib.n, cap.lO)
.
imperium ampieclebalur, doinum Mathil is eani tcr-
Quoruin, iiiquit, pra^iiioruin niagnitudinennejusqiie ram appellal? Narrat ille scilicet qiiem dmodum
einc copiosam opulenliam qui ripas Eridani p^.Mva- Fridcricus iEnoliarbus « avimculo sno Guelfoni inar-
;ali sunt, non ignorant. b His subjicienda coniitissa;
chiam Tusciai, ducalum 205 ^P'^^*'^' p:incipat«Hi '

erha ipsa Canirsia? reficientis diploma tam ea qu<B :

Sardinia; , domuin coinitiss;e Malhihiis in beneficio
X hac parte montis liabebam, quam illa quce in ultra- tradidit, » msignem hunc invasorem dilionum san-
>iontanis partibus ad me pertinere videbantur. Isla
ct;E sodis talia praistitisse aliunde etiam conslat :

cilicet proniintiat de prinio diplomale, quo Grego-

qno jure ^ non est qu;rreiidum in prssens. Attendi
ium YII bieredem insliiuii. Mox eadein conllrmans potius lebent , qua; sequuntur in chronico paulo in-
fra : t Civiiates » castelh» , seu villas per totam do-
>ascliali II adjuiigit , que in ultramontanis partibns
abeo, vel liabitnra sum sive jure liereditario sive ,
inum Mathildis perlransiens , negotia terne civiliter
lio quocmnque jure, pro mercede, et remedio anime
periractat. » Pneter ha;c noinin:i, quibus bona pro-
nee et parentum meorum. De uUramontanis luoii- pria Mathildis designantur , alia duo rcperiuntur
LMiter agens Domnizo (lib. i, cap. 10, et li!t. ii, c.4) apud veteres, qu;Epr;«teriri non debenl. Exstat si-
b Ilenrico lY invasa fuisse illa bona testatur :
quidem apud Margarinuin {Bull. Cass. tom. II) con-
6 sliiulio Philippifratris Ilenrici YI, cui litulus : « Phi-
Pra^sftilim villas et oppida , qiiae comilissa
iippus Dei graiia dux Tuscia;, et dominus totius po-
Haeciilira monies possederal a geuilrice.
deiis coiniti-sa; Mathild;>». » Et Raynohlus (1221,
S'am Bealrix Friderici Lotharingiae ducis filia, quam n. 29) ex libro Censuiim diploma exhihet Frideiici II
sle susceperat ex Mathilde filia Hermanni Sueviai supia laudatum, cujus autographuin scrvatur in ar-
lucis, adeoque Conrado Salico et Henrico III Augg. chivo caslri sancti Angeli , in quo, et lerra, et po-
•anguine juucta erat cum Bonifacio marchioni Tu-
, dcre, et (omitaius MalhilJiana bona s;vpe sa'pius
.ci;i! secundo nupsit , obtinuisse ([uidem fertur (Lu- nuiicupantur « Cum, inquit, ad resignalionem (O-
:

hin. Cliron. cap. 5) Lucain, Mulinam, Regiuni, et milatus, terra;, et poderis quondam comiliss;»; Ma-
*armam citra montespro dote : at plura eiiain pos- thildis faciendam S. R. Ecclesiae ven. niatri nosli;e,
iedisse ullra montes (tametsi Domnizo villas et op- ad quain pertinet plcno jure , serenilas noslra con-
nda non enumeretj vetera monnmenta leslanlur, Ira quoslibct detentores speciale mandatum edci it, <

j.iorum haiid dubieprsBcipuum est Mathildiana ijisa elc. » Ilaque bonajuris pioprii Mathildis quociinque
'hariula, seu donatio. Nihilominus de bonis 204 noniine appellata inveniantur in nionumentis xi
illramoiitanis ab Ecclesia Romana nunquam pos- s;Teculi et sequcntis , magna praidia oppida arcos, , ,

lessis vana disqiiisitio esset; Cismontana diintaxat, ac civitales fuisse videntur. Adeoque si Paschali II
nique juxta ripas Eridani, ut Radevicus ait, qua;- adire hajreditatem illam licuisset, ambigendum non
'cnda sunt. esse crediderim, quin civitales etiam doinus Mathil-
XII. Ac primum serio animadverlendum mihi dic;ie adeplurus esset. Cum vero Ilenrici V Gorm:iiiiie
.idelur, qiiod bona isia propria Malhildis variis C regis avidilas ac pniepotentia possessionem toto vita>
loniinibus appellala in veterum monumentis inve- su;« tempore distulisset, usque ad annuin 1125, cuin
(dlodium videlicet, terra, domus, podere, co-
liiintur, die 22 niensis Maii, luilla siii prole relicta, occubuit
appellabanlur. Quae quidem generalia
nitatus olim morlein, creditu proclive est civilatos quoque illas„
lominalaiius palent, quain noslro more metienlibus ut Langob;(rdic;e ali;E , in libertatem se vindicasse
Eialem illain videalur. Et vero, narrat Radevicus post iuortem Mathildis qua superstiie , infelici»
,

ipud Baroiiium (il59, n. 16) legatos Adriani IV eventu id lentaverant. Certe nusquam roporire erit,,
Priderico /Enobarbo prre aliis capitibusproposiiisse : Romanos ponlificos civitatem ullam repetiisse, cum.
1 Nuntios imperatoris episcoporum reci-
in palatiis ex adverso terram a civitalilius invasain sanc!;E
)ien<ios » non esse. Quil us Fridericus « Concedo, : sedi asserere et veheinenti objurgalione lilterarum ti.
nquit, si forte aliquis episcoporum habet in suo legationibus non desierint.
jroprio s.do, et non in nostro pala:ium. Si antem XIV. Qii;(! ut vera sint, magnus ille pontifox Iii-
n nostro solo ei allodio sunt palatia episcoporum, noceniius III, quo m;ijorem suarum dilionum vindi-
itc. » Ei siquidem persuasissinmm eral universum cein Romaiia Ecclesia nunquam habuit, prim ipio
lerrarum oihem suo esse sul.jectuin imperio. Signi- sui pontificalus, ut est in Gestis :tpud Baluzium
licalio ista latior allodii difficile invenielur. Ducan- (lom. I, n. 13) jura possessionesque sancta; sedis.
;iiis(verb. Alodis)de multiplici alodii usu in vefustis ind< sinenter asseruii « Cum :autem per legatos suos
Lbarlis erudile disserit, at simile nihil aficrt;nequ6 ad hoc specialiter destinalos requireiet t rram co-
aliud colligitur ex iiinuineris fere exemplis, quam niilissae Mathildis a civilatibus detinenlilnis oam,.
ullodialia bona essc pr«dia immunia nullique pr;n- licot ilkc civilates vollent eamdcm per Roinanam
slaiioni aut oneri obnoxia. Quam profecto defini- Eiclesiam sub certis pactionibus recognoscoie ac
lionem h;iud convenire Mathildiano allodio, ut illud lenore; quia laineii pacliones illte convenientcs non,
nppellat Linocei.lius II allnta monumenla planum fa- eraiit, 206 "oluit ex ipsa terra qui(!quam conce-
Liunl. Iino ipsaiiiet Innocentii ejusdein inveslilura dore, pra!tor id quod conces>it opiscopu Mantuano. s
semcl allodium vocans, sivpius terram bona illa pro- Tanli enim ponlificis tcmpore civitaies oinnos Lan~
pria Malbililis, deinde juramenta iidelitalis ab ar- gobardica; a suis consulibiis ac magislratibusjampri-
tiiim cuslodibus lerraeque rectoribusexigens, censum doni adniinistrata;, non solum imporatoiia m;ijest;itfr
injungens, denique ad certum tempusea concedens, poslhabita jus qu;vquc suuin tueiiatur arniis, S(;(l
p rspicue docet donaiionem MathiLiicam phis ali- singulai polontiam sii; m
longe auxorant. D(!cO(lonte
quid fuisse quain pra?dia libera ac proinde Rade-
: siquiilem Lothario II, qui torram Mathildis oblinuo-
vici senlentiam b;tud multuiu abludere a re iiostia. lat ab Innooonlio II (|uandiu viveret, ab anno ojus^
IIuc accedit, qiiod in laudalis capitilms Adriani IV emorluali 1137 us(iuo ad 1155, cum Friiloricus
eodem nomine appellantiir bona propria Malhildis, .4inobarbjs imperiale (liadema suscepit, por aiino&
qiio dua; Tusci;E Roinana el Langohardica, quae ci- duodeviginti neglcctu Coniadi Itali* rogis, ac post-
^ilates pliires ampleclebantur Toliiis ten;e co-
: a niodum Fridorici ojusdoni odio, viros ab oxlernis
iniliss;\; .Malhildis. Tolius terroe, qiue ab Aqiiapen- hominibus sibi coniparaverant. Quamobroin anno
deiiie est usque Roniani. d Chronicon etiam >Vein- 1175 fore oinnos, icto foedcrc, in Fridcricum arina
Lciicnseapud Leibniiiuin ((oin. I, pag. 78o^ voco biiiiiore aus;o suiii, validioresque ul esscni, sin^ul.i
cr.n n. CAROL! MAGM 01'P. iWIlS !. ^l.CnO III Cfi>

lenilov'sir.1 piisco iiioio insl;nii'anint qiuc resMa-

: A dein niutalo, prisco auiein iu:-e a jiosscs^^oribus,
IlMl;li;;ii.;!!i lia>re'iilate!r. scii donalioneni, niiniiu in invasoribusve nullatenus ohliiteniio. Pcriii;!c est de
nioiiiim (listiiriiavil. lliic accelit, (luoil Fridciicus Evarchalu, ciii Uoinandiol;e r.omen accessenit. Inuo-
ideii! in c<;lcl)ri pace Constanliic anno 1 185 civilaluiu ccutii tempore noii (piia iiiv;isoris Ilcnii^ VT beue-
: i

lil)erl;itei!i lalaiu liabuil, niodo siipremuin iiupeiaio- ticio illum possidens archicpiscopns, Maicu;iii!i el
ris dominium agnoscerenl. Mcirco Iiinocentuis III Conr;i'li exeniplo, dcjcctus riicrit, sed qiiia sanct;e
castra, villas et pncdia a civitaMhus invasa n^potii!, sedis jnra sunt conliriiiata Liim iii Exarchalu, tum
i\\}x seiiiis ociiis recupcrata ;\b eodem esse leslaiilur in p;irv;i alia dilione ibideni ii:ita, quie audiebat ler-
pneLiicla coiicessio facta S:ilingiierr;B et Mantuano ra Cav;iicacomitis, cu.jiis c;ip!it castrum oliin Sussii-
episcopo alia, ciijiis nientio in Geslis occurrit. Man- bium in Pippiniana 20S
do:i;i! one celehie, Briio-

luano ;iiUcm pnesuli conccdens Imcredilaiis Maliiil- noriiim postca dictum. ilujus siqiiidem castri, pr.Tcter
(lian;ie parlcm, ah iila (erra, scu domo civitaies jiis aiitifjuum, novum acccsserat ex donatione facla

pi'opalaiu excliidit; iiaiu Maiilu;!, Rcgiuni Mutina, Venetiis ab ipso Cavalcacomile anuo 1177, cuiii ibi
et Parma sunl civitates iihe, ([u \s jure proprielario consisteret Alexander 111 concordia^ saucieiidic c;uisa
possidehal .Mathil !es, et de (piihus seorsi.ii agen- cum Friderico YEnobarbo llenrici VI genilore. Ueiii
duiu erit. Niinc magis ac magis conlirmandiis est si- teslantur Acta ejusdein Poutificis ap. Raionium
lus certus lerroe, (:oinus, podeiis, aul comitatus Ma- (1177, n. 29) et inelius ISicolaus Uoseilius Arago-
lliildis contra coiuni opinioneni (jui aliena jura niiis patria Tarraconcusis or.i. Pi-;ed. vulgo card. de
perperam illi lri')uunt, piopria vero conlra sequuni Ar;igonia, qiii natus anno 13i4, ad 1302 vilaui per-
ct rectum eid mu dclrahunt. B duxii (Cod. nis. fol. 98). Naiuque Acta illa geiiiiin;»
XV. M
auteni meliMs licri ncquaquam polest, quara pi\cslo habuil noujiihil varia a Baronianis, « C. cj-
laudalis Gestis Inu;ueu:ii 111 inha-reudo, quic ditio- mes, inqiiit, de Riectaiioro alisque liheris apud Ve-
nes ?ancl3e sedis ab eo ponlilice vin;iicatas singilla- nc.ias <;eki!iclus est, q!ii pro renrssioue pcccatoruni
Tuu euumerint. Qiiar.quam enim novis ingruentibus suoruni, suorumijue defunctorum seu paientuni, el
inolibus in Siciliye regno, Innoceiitius disluierit illius castrum ipsiiiii Bicctoiioriiiin, quod alio iiomiiie vo-
terne recuperalionein, adcoque oppida et loca om- catur Siibsubiuni {Dar. lcijU Su.^suliaiium), ct lotaui
nia euumerala iii iis Gestis nou rc^periantur, tainen tcrrara suam, licel ab antiquo bcati Petri fiieril,
diliones cscler;e, qiias recepil, augustis adeo finibus sacrosauct;e Uoiuaiia' Ecclesi;c iu pro|»riaiu Isairedi-
domum Mathiliiicam circiimsciiiiunt, ut per sanclse lateiii donavit. » Quaniobrem InnocciUius {Gcst.
sedis ditiones vagari n;m siuanl, duplexque oppido- n. 12) posl pnc.iietas proviiicias recuperatas, « nii-
rum, arcium, prajdionim ah Iiiiiocentio facta conces- sil pi'a:!erea iiunlios et legalos ad reciiperauJuiii
sio episcopo Mantuano et Saiinguernic, situm fere Exaixhalum terniiu Ca-
U;iveiiu;e, Ri ictonoiiuin, et
ipsum deriiiianl intra P.irmcb, Mutin;v, Regii, et Man- valcacoinitis.Quid \cro? « Archicp. Uaveniias ;is-
»

tiKi! terriloria. Et vero cuni llenr. VI decessil aii. sercbat Exarcha um anti<iuitus fuisse coiiccssum ;i
il97, maxima iuvasioiiis Henricianse portio 207 Uomanis Ecc!esi;c Ravcnnaii, el piivi-
p;)nlirici!jus
orat apiid Marcualdum, qiii gralia principis pluri- legia osteudebat. Rrictonorium qiioque coiicessiiiii
inum utens, lestamenti ejus exsecutor designalus fuisse de uovo ab Alexaiidro papa, dum Veiieiiis mo-
fuerat {Gest. nuin. 9). Is nempe cum csset « sene- raretur. Supersedil ergo doiuiniis Ijuoceutius pru-
Ecalchus iniperii, (\<\\ Uavenn;T; el Uoinaniole, niar- denlc]' ad tempus, niagis qiiaui super hoc vcllct ali-
P
chio Ancon;c et Molisii, d nullum no:i nsovit lipiJem, quid exp^riii. Permisit lamen ut arc!iiepiscop;i!v
ut marchiam fi iuci;irio jure relin.^^^re:, sed nequid- Uaveuiias, salvo jure aposlolic;»; sedis, rcci^peiarel
«luam «: Obtulit (iomico pap;r; pfcuniam copiosam, Brictonorium, ei teneret. d Quod (|uaiu piudeulL
aunuuui censum p;oniiltcns, si recept:'. li 'elit;>te cousilio ponifex gesserit, archicpiscopi coiulilio
coiicederet ei terram. Quod cuin doMiiiiiis p;:pa fa- planuin f;icit.
cere nollel, quia siispeciam habebal IVaudem ipsius, Wll. nuiic scilicet variis appellatum nominibus
reliquit marchiani ei rcgiium intravit. Ueilucta est tradit 1'ghellus {It. Sac. tom. II, pag. 375) Guil-
igitur toia maichia, pncier Asculum, ad dominium lcltHuin Gi:ill;'l;uot'um, Otthouem Cuiiamiin, ;ul
,

ot lidelilatem Lccle.^ijc, videlicet Ancoiia, Firmnm, (lueni cxsiaiit lleurici« VI

inlcr cicteros
littei';c

Auxiniuin, Camerinum, Fanum, Esim, Scnegallia, niuiidi pra;l:.:os incmbrum

sacri impeiii speciale »
el Pcnsaunium ciini omnibus diocesiiius suis. > Pari illum appellaiiies, qiicis Augustus siimina iuiperii
modo Couradus Suevus dux Spoleti et comes Assi- negotia eidera coininitii!;. Ilenrici obilus alteio ejus
sii « niultis modis tentavit, si possct apud domi- archiepiscopatus aiiuo, ct niagiii ponlificis ini;o<eutii
riuin papam graliam invenire, olferens ei decera res pncclare geste stib ipsa pontificatus inilia haiid
inillia libraruin iucontinenti, et annuuni censum dubie fiierunt in causa, cui pontificia tantuni aucto-
ccntum librarum argenti, cl obsequium ducontoruin rilatc Exarchatum et Rrit iioriura sibi assereivl.
iiulilura per patrimonium Ecclesiai a Uadicofano Et (ie Exarcliatu qiiiiien, bene; iiain Gualterius pr;e-
iisque Ca^peranum. » Pi';cterea sui suorumque ju- deccssor suus aiino 1125 obtiuuerat ab Honorio II
ranicnlum fidelitatis, piopriosijue filios obsides pol- Exarchaliim sibi cOiifiiinari concessum videlicel ,

licebatur. Oinnia poutifex n^jccit Ilalorum giatia, '^ antiijuioribus aposlolicis privilegiis (^uod patct e.v :

queis exosi eranl Theutones, qui tyrannideni excr- bull:» ap. lighf llum (Ibid., p. 5(i5) oclo.iecim cardi-
cuerant, miseramque in serviliiiem eos redegcraiil : iialium subscriptionilius roborala " P'';ctei'ea :
20S
i Uecuperavil ergo Uomana Ecclesia ducatum Spo- confirniainus vobis Exarchaliim Raveiiu;e, qui Ro-
lcti, et comitatum Assisii, videlicel Ueatem, S[iole- niaiiii' Ecc!csi;c juris est. » Secus csl de coucessioiie

lum , Assisium , Fulgineum, et Nuceiiam, cum speciali Rrilunorii ab Alexandro fact;i Veneiiis, ul
oinnibus diocesibus suis. Recuperavit etiam Perii-
. . dicitiir, ([iiamvis Gerardiis eidcm poutifici familiaris-
siuiu, Eugiibiiiin, Tudcrium,
et (ivilatem Caslelli siiiius Ravenn;e archicpis;op!is esset nou ciiiiii :

cuni couiiuitihns siiis, rcccplo jiirameHlo fidelilatis coustat de hu;usmoiii pri'. ilegio. E coiitrario Acl;i
a civibus, baronibus, et c:\tanis. d iiiemoi';ita doceiil Fridciicum ftc iifragum, statim
XVi. Marchiam, olim Peulapolim, alteram cx aiqiie Veuetiis dis: essit, Rrilonorium obsessiim ivis-
aniplissimis duabus provinciis, qucis Pippinus rex se, pulsisipie q;'OS iniserat Alcx:mdcr novse h;credi-
Francorum sanctain sedem donavil cl Spolciaiiura tatis possessionera iiiituni, illud iuvasisse : « Ipsos
dncalum a Carolo Magno sanct;c scdi oblalum, su- de ciistro ejccit, et sine conflictu ac pugna inexpu-
preino juie sibi reservato, ab Ollone Magno partem gnabile castruiii illud ca^pit, et sihi ac filio suo regi
lion modicam Uoman;e Ecclesi;e concessum cum ab lUi-ibus ipsius lcci jiirare fecit obeiiientiam
(

sumino jure, ac demum

ab saucto Heiirico tradituin (ilar. 1177,11. 89). » Frid:rici filio Ileiirico VI iisque
fN alia parle in concambium Rcnedicto VIII poslli- ad cxtreiuum diem Bri'onr>rianos p:iruisse ubuiide
nsiiiio rcdiibse audis ad sanclain scdem, iioiinsic (iui- compiobat bujiiS lcsianicuium f^Gcst. Inn. IIL n. '2T,
 »

11 COD. mPL.— MONl M., ETC, SEi: COD. CAKOL.— APP. - DISS. DE CnAUT. CO.M. MATillLD. iiSi

el ap. Bav. Ii97, n. 8) iii qiio Ikcc le^-iintur ail rtiin

'
A gimiiii ol cusli)(li;« ipsiiis rc;^is i!ii\in!iis comitiiUe;!-
'""
uostram l)e iinperio ordinamus, (luod doniiiuis
: « (idin, teiieniuiii, ciislo;lie!i(luiii,cl servaiiildiii, (jiian-
papa el Ecclesia Uomana ilhul filio noslro coiirir- (liu de nostia el Eccli-sia! RoiiiaiKC fuerit voliintite *

inent, el piu) liac conlirmatione imperii et rogiii iiominuim Ruilicofaniim, Precenani, A([uapeiideii-
voluinus, quod tota lerra nostra comitiss;c Malb 1- tem, Monteriasconein, Miirlam, Valeiilan. i;:siil:im
dis restiluatur domiuo pap;c, el Rom. Ecclesia>, Martan. cum alis loci<, qu;e ab oliin consiieveninl
prjeter Medisiiiam et Argcl.it^im cum earum perti- 211 iuri-^.iiclioiii caslellani Mo;itisllasconis stinesse.
nentiis. Et insuper ordinamiis et volumus, ul lola Ve:';dl.Pen.onian. salvis p!'oveiitibus dileclo idia no
terra de nionie Payle cum Monte Foilino libcr di- stro R.S. Mari>eiii Cosmediii diacoiiocard. concessis,
inillatur domino iiap e usqiie Cepeianum, et quod Orde, Manlallum, Ceiitnmcellas, Conietuin, Pern-
Ecdesia Roinana habeal nionlem Flasconern cmn sinm, Uriiemvelcem, Tn lerlum, Balaeorci;iu:ii, Vi-
omnibus perlincntiis suis. Insuper prauipimug M;ir- terbi!i!n,Narniam, S.iiict-imgei^inum, Struncon., s.sl-
cualdo senescalco nostro, ut ducalum Raveniue, ter- vis p!"ove!itijii.<^ d;leclo filio nobili viroPeSro Cipucio
raiu Brittenorii, et marcbiam Anconitanenseni reci- coiisangiiineo, eJ. Tus an.
osliario nosiro cancessi ;
,

piat a domino p; pa et Romana Ecclesia, et recogno- Ortam, Ameliam, Nepo, civitatem Caslellanam, G lle-
scat etiain ab eis .Medisinam et Argelat:iin cum suis siuin, salvis proventibus concessisdilccio lilio noslro
pertinenliis. De quibus omnibus boiiis securitatem /Egidio sancloium Cosmic et Dainiani diac. cardi-
ei jnret, et (idelitalem ei faciat sicul domino suo. b nali, Sutrium, el
qua; ipsa Ecclesia Roniana
alia ,

XVlll. Pretiosum islnd monumentum Dl^I oplimi liabei., vel lermiiios prLcnotatos ciim
ter.et infra
beneficio ad liiiiocenlii manus pervenit, postijii ii:i g perli:ientiis suis el juribus universis. » Animadvcrli
pr;ipdictas pioviiicias recuperavit. Nam Heiuicsis utem veliiii, iiMque aJ initia s;cculi xiv patrimoniura
inorti proximus aut p(£niteniia ductiis anteacl;c. vit;i', latioii! us liniims circumscribi; qiiidquid eniin a
aul infanti f.lio et Aug. uxori meluens a Siculis, Hadicojuno usijue Cepcranutn, ci\ilatuin, castrorum,
pr;ec pue ol) biennalem lanienain, testamenliim coii- locorumqiie aliorum crat, patrimoiiiiim appelhiba-
(li:iit anno 1197, at M;u'cu;il Uis ilhid celavil, in- tur ea propler iii monumentis invenilur teria ea-
:

ccrtnm qiia iini, us.jnead aiiiiu n 1200. Tiim vero i;i dem absqiie ulla patrimoiiii mentione; il;i lainen ul;

Sicdia devictus, versusque in fugam, supelleclili toia terra, cjup est a Rcdicofano iisijue Ceperc.num,
onini amissa, les!ainentum quoque in scrinio n^- m.trchia Anconil nia, ducatus Spoletanus, terra co~
conditum cum Ilenrici aurea bull;i pnT^dam vicl i- rniiiss.v M.itliildis perspicue ac dislincte recciisean-
riitus dereli piil. Coiitiiiuo tanien post morlem ilen- tu!', ul pluri; us in Rudolpbi diplomatisapu.lRayn;;! -

rici, nt R'>geiiiis iii Anglicanis annalibus apiid Baro- dum vidcre esl (i27o, n. 38; et 1*279, n. I seipf.):
nium (119/, n. 9) tcstalur, u Magiia pars lusciiv, qiio prof,'clo aiiunde comprobat allucinari cos (jia
I

quam idem iii^perator el priedecessores siii abslule- iiut iii Marchia, aut in ducatu Spolel;ino, aiit demiiin
ranl Romaiiis poiiliiicibus, redJita est (iomino C cle- in Tiiscia Matbihiianam h.crcditalem coiisl liiui!!.
stino summo 210
pontifici, videlicet Aipiapenilenle XX. Pr.c aliis aulem alkicinatio Florentinii vi\
et sancia Crispina et Mons Faliscornm, et Radicofa- fereiida esse milii videtur. Docct siquidem, sub linem
num, el sanctus l^uiricus cum omnibus perlineniiis libri secundi, Ilenriciim VI tesiajiiento inandasse
eorum, relditaeque sunt ei Sicilia, Calabria, Apulia, ul p;ilrimoiiiuin Mntbildis pontifici redderetur, si
ei omnes tenre, qii;c fiienint regis SiciliiC, sicul pi-o- FriJerico ejus liiio puero iinperiiim et Siciliai re-
prium pairiino..iu!nsancti Ptt.i,de qiiiliu^ipse, iitsu- C giiii;n co;iiirinass:3i a Ccelestino III i;l esse f;ictuin,
;

pi'a dicium esl, c.onstiluitFrideri( uiii HcniiciRomm. (juare magiiam Tiis- i:e p;'.riem, Rogero tcsle, fuis-.e
imp. liliuin regein. » Qaapiopter iii Gestis Innocen- re.iditani Ecclesiai; suo tamen instiluto
miniis con-
tiu-: no:i diciiur Tusciam, ut CiClcras provincias, ic- ducere pervcsliga:io:.em quanlitatis reddili palri-
cuperasse, aul sahem jura ejiis;leiii vindicasse apo- nionii, num videlicct tota lerra, qu;c a R;idicofano
stolica; seJi. Imo «civitales (Gest. n. lljTusciae, que usque Ceperanuin a MathilJe donataeral Ecclesiai,
propler iiTiportabilem Alemannorum tyrannidem juxta i4i]iieain Sylviu;n ( Uist. Boeni. c. 21), ad
quasi gravem incurreraiil serviiulem, socieiate.n oamdein Ecclesiam pervenerit sa-culo xii exeunle.
Iianc ad invice:n inierunt, prieter civitatem Pisa- l;oc nihiloininus scrio animadverteiidum pulat, ter-
nam, qua; iiunquam potuil ad hanc socielatem in- ram Matbihlis s.^eciili uniiis spalio inlcr poiiiilices
duci et obtinuerunt a sumino pontifice ut et civi-
; ct iniperatores coniroversam, si quanJiu apud lai-
lales Ecclesise qu?c sunt in T.iscia et ducatu Spoleti cos fuil principaiiis nonicii obtinnit; cum deniqiio
se illis in hac societale conjungerent, falso semper ad succcssores beati Petri est tiaiislata, perpetuo
in omni ius apostolicc se.iis dominio et mandato. tantic libfraht:itis monumenlo patrimonii antKiuum
Conslituerunt ergo singulos rectores de singulis civi- liomen aileplam esse. Id vero non esl. historiam ca-
talibus, el unum priorem, cui tempore sui prioralus sie integreqie scribere, sed potius illaiii pervcrtere.
omnes intenderent ad socie.atis ncgo'ia peragenda, Ilenricus siqiiidem, ut niipervidimus, prinium 212
omnesque tam rectores quam alii jiiraveruiit, quoJ omiiiiiiii reslitui maiidat terram totam comitissie Ma-
socielatem servarent ad boiiorem el exallationem IbilJis, pra^ier t Mcdisinain et .Argelatain, » qu;K
apostolicc sedis, cKpiod possessiones, el jura sacros. duo oppidajuris Malbihlici iii terrilorio Bononiensi,
Romanic Ecclesi* bona (iJe defenderciil, et quod una cuiii ducatu Ravi^ina^, niarcbia Ancoiiitana,
nulluin in regem, vel imperatorem reciperent, nisi Brctonoriique terra infra in eoilem teslamento man
quem Romanus pontifex appiobarct. d it iMarcualdo, ut in feuilum accipiat a pontilice.
XIX. Tusci;B autem Romanie patnmoiiii nomen, Deinde < El insuper, ait, ordinamus et velumus,
cuilisel Ecclesicepossessioniolim iribntum, piopriiim ut tota terra de monte Payle cum inonte Foriino
evasisse ante s;eculiim xiu comprobanl tum exliiiii- libere dimiitatiir domino iiap^e nsque CcpiMaiiiiin. j
lio i ducentorum miliui ii per patiimonium Ecclesi.e Itaque R;);,'erii tesiiinoiiium de magiKi parle Tus-
a Radicofiiio nsque CLpcranum, » quain Conradus ciic reJdta CiBleslino ad doiiationcm iM;illi Idis nul-
Suevus fecit Innocentio Ili, tuin praecipue largiiio latenus periiiiet. Namipie Innoceiitiiis III Codestini
facta Joanni Brenuensi regi JeriiSiiieni ab Innocenlii suceessor post viniicata jura Exarcbatns, ipii a ter-
successore Ilonorio 111, qiiam RaynalJus refert ex ritorio Bonoiiiensi deiinilur, lerram .MatlKhiis Exar-
ejiis regestis (]!227, n. 5). Regis istins a Fride- chatui conierminam a civitatibus cam deli;ientibus
riccll spoliati rebus omniims, c;ilamilas niovit pon- prieterquam abepiscopoMantiiano, lepctiil.Pr.cterea
tificem, ut quo polerat modo principem suhlevarct. illius terriC parte n concedens Saliiiguerr;c, caslra,
Quareadminislralionem Tusci* illi concessit : «To- villas locaqiie alia noininal non in Tusiia, sed in
tum, aiens, patrimonium,quodhabetRomanaEcclesia ducatu Miitincnsi noiuium iialo cxislcntia. De ciijus
a Radicof;i!io usqic Romam, excepta .Miirchia Anco- origine seorsiin dic:iin sequenti capite, cuiii decivi-
niiana, dijcitii Spolcii, Reatc, ac Sabinia, cura^ re- talibns 'cir.e .Matbildis scrmo crii. Nmic dc p;itii-
6i: n. CAROLI MACNl OPP. PAllS I. SECTIO 111 CU
inonio (liliicltHiis aruinid l)rcvitor afferri oporUV, ail A Itali;c iuvcrsiont!, nictionibiis CiiieHica ct Cibclliiia
FlorpiUiiiii opinionein falsam, quani ciiin vnl;^'o oru- allcrnatim piiievaleiitibus fatcor incompertiim iiiilii ,

(liti iinprndenler scqunnliir, rcjiciendam.

aii(in()l essc. Unus aiictor Tabnla; Cborograpbicjt Itali;e me-
XXI. Triperlito divisam fnissc Tusciain ab Xt\o dii ;vvi adjumenlo essc potei at perversas hascc ;eta-

Francoruni regum, qua; poslea divisio pcr tria fe;« tes perscrutanti. At, ni fallor, perlerritus diflicultate
s;ecula pcrscveravit, ex (Jiclis in priCCcdeuUbns dis- reruin, qna; post s:cculiim decimum evcncre, isla
serlaiionilms liquel, in Roinanam videlicci, Lango- snminis lantiim labiis, '^^^ minus recte alligit. 214
!'ar.iicani, et rcgalein. Haiic poslrcuKim, qiuc hodie Mibi crnnt instar omniuin pauca h;cc de donatione
aiilil Etriiria, niia cuin ducatii Spoletauo, csse obla- Mathildis {Tab. Clwr. n. "ii). Pr;ciiiissa diiplicis
tain apostolorum principi, ulili tcinis domiiiio, chartuht; bistori;i « Ulut sit, inquit, si
: diplomala,
suinmo autemjure reservato iinperatoribus, diplo- sive donatioiies Pippini, Caroli, Ludovici, Ottonis,
inatis oniuibus qune attuli, Inculente ostendi. Dis-
,
et Ilenrici enuntiat;c, sunt legitimaj, certo scquitur,

(•rimen etiam, quod intercedit h^trnri;c cnin Spoleto, vigore harum donationum imperialium , rcgiones ct
palam feci, bunc siquidein ad Ecclesiam paulatim nrbes, quas Matliildis possedit, priiis fuisse jiiris Ec-
pervenisse compertum babuimns, duin e conlrario clesi;c, ut cx illis invicem colhitis manifestissime ap-
Tiiscia regalis una cum regno Ilali;c imperatoribus paret. Idcoque suppositis donationibiis illoriim impe-
parnit. Langobardicain vero Tiisciam cuin singulis ratoriim oninem alicnationcm prohibentium, n qiiit
suis civitalibus a Carolo niagno donatam csse apo- dici proprieloqnendo, donationeinfecisseMalhiIdcm>
stolic;c sedi, Caroliui codicis littcroe planum faciuiit, sed justam restitutioncni adeo ut ea decedcnte sinc ;

cl Ludovici, Oltonis, atque llenrici diplomata con- p h;credibus nt decessit, ejus hona de jure sine alia
-.- •—
,
•—•=-- j- -•- j-. i

firinant. Denique Romanam fuisse pariem ducatus egitima dispositionc - in Ecclesiam

-^ . dcvolverciitur.
•

alm;c Urbis, a nullo uuquam imperatore

rege, aiit Elenim bona Malhildis^, cjusque ascendenlium vel a!)
aposlolorum principi ejusquesuccessoribus donatam, imperatoribus provcnenmt-, vel ah Ecclesia... Si ab
sed prsedictis diploiii;itis ad m:>.jorem firniitatemcum Ecclesia, ad Ecclesiam redire debehant jure devolu-
c;fileris ditionihus roboralam, ita scilicet pelciitibus lionis et reslitutionis non donationis, ut non rccte
,

Romanis pontificibus, qui Roiiiam ejusque ducaSum dictum dono, donatio men, neque more illius lempo-
spontanesc populonim deditioni referebant accepta, ris. Si ab iinperatorihus, aiguant desides, cuni ne-

deinonstiavi. Uuahus anteiii hisce Tusciis post sau- cessaria sit illatio. »
cti Henrici aivum, certe antc duodecimi sa!culi ex- XXllI. Tain alte sedebat ejus menti marchiam
itum, patrimonii nomeii cssc factuin, nuper aiebanu Anconilanam et ducatuni Spoleli inter bona juris
Id vero nominis principio ialius patuit, quam 213 Matbildis recenseri Mitto qua; inscite adniodum s( ri^
I

ab initio s;ccuJi xiv, tluiii pontilices Avenioiie con- pta a Florentinio de Tuscia innliliter rejicit [Ibid.,
sistebant. Qtiod patet ex lilieris Henrici Ml ('atis iium. 98), pr;»termissis qu;c de Tusci;c marchia se-
Lausan;e aniio 15lU ad Cicniciitem V, ct relatis a rio agenda (rant. Ea siquidcm praicipua ditio fiiit
Raynaldo (1511, ik 5 seiiq.) ex arcbivo ca4ri sancti coiiiiliss;c , qiiam a Roiiifacio palrc sihi rcliciam,

Angeli, el codd. Non eiiiiii ut aniea quidiiuid terra- jure beneficiario, sen mavis concessione (instar nali
rum est a Radicofano usque Cepcranuin, paliimonii postmodum feudi ) imperiali ad niortem usque rcti-
noinine nuncupatur, sed ad pryedictas duas Tuscias nuit quemadmodum Ecclesi* ditiones, quas idcm
;

coarctatur, civilatibus Perusii et Castelli detnictis, recle devolutas dixit, perperain donatasput:»vit, pei-
aliisque nominalis^idalias provincias pertinentibus : missu pontificum administravil qnandin vixit. Qii:is
i Patrimonii etiain beati Petri in Tuscia cum civi- inler ecclesiasticas ditiones, etiamsi utraquc Tnscia
«atibus Tudcrti, Niirni;w, Urbis veteris, et Reale. t> Malhildi paruissct, quod iiusquam rcpcrictur, nec
Cujusmodi mcntio usque ad €Ju^dein s;cculi dimi- Tusciae Romaiia!, antiquissima; ditionis sanct;e sedis
dium iii aposlolicislilterisreperitur {Uull. Vat. to;ii. I, juredcditionis, nec Tusci;c Langobardicai donationis
p. 272, 289, 540). Etenini Joannes XXII aniio 1520 CaroIin;c jure nilentis et hodierni palrimonii p:u-
,

Pandnlfo de S;ibellis agil giates ,

quod < rectori lem meliorem facicnlis deterior condilio crat, qn:im
patrinionii beati Petri iii Tuscia » opein tulerit. Be- Spoletani ducatns et niarchi;c Anconitana!. Itaque,
nedictus XII aiino 1559 scribit « thesaurario patri- t;un auctor Ta!)ula3 Chorographic;c, quam Floienti-
moiiii beati Petri in Tiiscia, » El aniio 1550 Cle- nius, hanc niibi dent veniain, errant toto ccclo. Do-
niciis VI « reclorein patrimonii beati Pelri in Tus- natio enim, scupodere, domus, terra Matbildis nou
cia » pncesse viilt inilitibus pro peregrinorum se- iii ponlifici:i ditione sed in regno Italia) qua;reiida
,

curitaie ibidem disposilis. erat ibi eiiim tum liheralitateimp>eraloria etregia,

:

XXII. Hiijus vero pontilicis lempore, ut legitur in tum opibns atqiie armis comparata fuerant bona
cod. Vat. 2040, p:»g. 51, ap. Raynaldum (1550, n. 6) pri^pria Alathihlis, qiioriim ha^rcs inslitiila ab cadem
ccclesiastic;e ditionisprocercs in pontificem perduel- fuil apostolica sedes. Id luciilcnter lcslatur Bcrthol-
Ics, \arios injustos principatus coudidere : « Hiijus dus iipud Raroniiim (1092, n. i) anteqiiam Mathil-
teinpore fere omnes civitates, terr*, et castra p;itri- diana cbarlula ilerum prodirct in lucem « Hciiriciis :

nioiiii s;incti Petri, niarchi;c Anconitanae, et Roman quoque, ail, 5J15 impius imperator, in Longobardia
dioKe, se rebcllaverunt sedi aposlolicai, et ipsius iii Djani biennio inorahatur ibique circumquaque ter- ;

illis partibus rcctoribns cl ollicialibus. Oiniics dcvc ram VYelpbonis Italici ducis proeda, ferro, el incen-
iicrunt lii manibiis lyraiinorum videlicet patrinio-
: dio devastare iion cessavit, ut cumdem ducem et
nium in nianus Joannis de Vico pi;efecti Viterldi, prudentissimam cjus uxorem a fidelilate sancli Pctn
Maicbia in manibus doininorum de Malaiesla el Ca- discedere,sibique adlucrerc coinpcIleret,scd fri;str;».j»
lioui de Arimii;o, etc... Romandiola vero, etc. »
;
Necputcs, duin audis Ilaliai ducem, Welphoni Lan-
Matth:eiis etiam Villanus (lib. i, cap. 80; lih. iii, goliardiain, sive Italia; regnnm ah imper.itore coin-
cap. 10; lib. iv, cap. 7j semel iterum, et teilio
, inissiim, ul inoris erat. Nam plures Lango!)ardic;e
patriinonium mcmorat, cum Romaiii aciem duxc- civitates, contra Hcnricuin f(]ederat«, Welphonis po-
runt adversus praefectum de Vico, cninqne hic se tcntiamlonge auxerunt sequenlianno, ut tradit idciu
iledidit cardinali legato Jigidio Albornolio Tus(i;c auctor
,
« Civitates quoqiic de Longohardia Medlo-
:

noinine snppicsso. Quamobrem nudum patrimonii lanuin Crenioiia, Lauda, Placcntia conlra Hcnricum
,

nomen, ut lio iie audil, medio S;ccuIo quartodecimo in viginti annos conjuraverunt, qui omnes pivcdiclo

adhiberi cu;plum esse crediderim, ut sub finem xii duci adhaeserunt i (ap. Baron. 1095, n. 2). Quam-
saiculi appellabalnr, tanietsi terra a Radicolano us- obrein nullum omnino dubium est quin lerra Mathil-
que Ceperanuin frequentius dicerclur sa^culo xiii, ct dis in Langobardia esset, Hsdemque ferc rnnilibus
patriiiioniiini beali Pclii in Tuscia ante pr;cdiclum circumscriberetur qiieis Mulinensis postea ducatus,
aiinum 1550. Nam ulique iidem essent lines qnos ciijus epoches brevi jialam iiet.

Ludie iiovimus, iii inaxima illa renun ditioniimque XXIV. Malhildis quidem dominatio quidqaid juris
 : , :

615 COD. DlPf..— MONU.M., ETC, SEU COD. CAROL.— APP.— DISS. DE CHART. COM. MAT!nLD. G'i6

iiuperatoiii ei:U iii regno amplectebaliir. Nam

Ilalia; A (lixerat sivejure successionis, sivealio (iiiocumque
: «

Tiisci;i! maichiain elLangobaitiijeregnuin, bciieficio juread_mej)erlinerenl. «^

-'»'— - *' >-
iinperatorum, ditionein itlius propriam ionge latetjue XXVI. Quod si Mathildes Nonantulano coenobi»
« res omnes terrilorias » F«nTariensi8 comitatus do-
prolendisse constat ex monumenlis. Wippo siquidem
narrat quemadmodum Rayncrius Tusci* inarchio navit, Roman;« autem sedi omnia bona quocunqiie
iinperalori Conrado Salico parere noluit ; quare jure ad eam pertinentia , non igilur, bona cum
posl annum 1027 Raynerii ioco Bonifacius inarchio venia scriptoris 2J7
relationis proedict;^, opinio-
invenitur quem Muratorius colligit eodem anno ad
,
nesque ejus obviis ulnis amplectentium Muratoiii,
eam dignitaleni evectum fuisse, post Rayneriuin a Leibnitii, ac Scheidii, chartula seu donatio, de qiia
Conrado devictum atque ejectum. Et Domiiizo agimus, erat pryediorum, scu reruin territoriarum ,
refert Henricum V anno iiii a Romana corona- ut sententia utar Maihildis; sed oppida , sed vilte,
tione reducem tridui moralum esse Bibianclli cum sed civitates, quse lerram, domum, comitatum, po-
Matliilde, dere magn;B ejus principis elficiebant. Et vero jure
h;ieredilario habebat Mathildes « villas et oppida »
(,iii Ligiiris regiii regimen dedil in vjce regis.
ullra monles, Domnizone teste citra montes ;uite;n ,

Nihilominus desipe e videretur qui regnuin Italiye et « civitaies, castella, seu villas, » chronista Weincar-
iiiarcliiam Tusciie inier bona propria Mathildis re-
tinsi teslante possidebat, inque iis insignia duo op-
censeret. Perinde est de illis qui Romanse Ecclesiae
pida Argelaiam et Medicinam territorii Bononiensis,
ditiones a propriis iisdem l)onis non secernunt. Ne
Henrico VI invasore maximo id fatenle prope Judicii
haruin quidem invasores Suevi Augusti Mathildis di-
portas. Terram ipsam phiiima contineiitem oppida
tionem cuin ecclesiasticis conjunxere. Cujus rei le- B villasque et loca aiia luiioceiitius 111 parlim episcopi
stem attuli VVeincartense chronicon apudLeibninum, Manluano, partiin Saliiigiierrai fiduciario jure con-
quod Friderici Jilnobarbi invasionem rcfert ei Eio-
cessit. Quae omnia cum lale iii superiori' us exposiie-
;

rentinius {Mem. Math. lib. ii, pag. 550) ex Arehi o

riin, liic satissuper(pie esse duco in meinori;;m revo-
Lucensi laudat privilegia pliira Welfonis Frideiico
casse. De Carfagiiana, qua? utique erat juris proprii
iiivasas ditiones referentis accepias in quibus coii- ,
Mathildis, Florentinius (lib. ii, p. 506, et Appeiid.
stanter inscribitur Welfo, Dei gratia dux Spoleti,
:

p. 75) diploma profcrt comitissae datum Ponirenuili

marcliio iusciw, princeps Sardiniw dominus domus ,
anno 1110 quo confirmanlur « piebi caslri veteris de
comitissce Matliildis. Proplerea Sigonii opinioueiii ra-
Garfagnana » deciin;^, qu:is Ugolinellus coines patro-
tam habui, qui Ferrariam unam Tedaldo avo Ma-
iius ei donaverat. Et Gregorius IX iteralis litleris, iit
thildis a Joanne XIII concessam novit, aitipie post
aniinadvertit Raynaldus (1250, n. 19,1234, n. 11)
ejus moriem ad Ecclesiain rediisse. De hujusmodi
Lucanis censuras interminatur, nisi Caifagnan;K
concess oiie Doniiiizo (lib. i cap. 2)
,
castra qu;e invaserant, quanlocius restituerent. No-
216 Romaiius papa,quem siucere peramabat, stra t;>iidem aitate optiino publico vir cl. Josepli
ElMbl roncessil, qiioil ei errarja servit.
l
Garampius Basil. Vatican;e canonicus et pi\i!fectus
XXV. Nolim vero tam iiiers exislimaii, ul negem uiriusque archivi apostolici, Vaticaui scilicet et caslri
Matbildeni iii Fcrraricnsi e iain coiiiitatu, ut in Bo- sancti Angeli, paucis ante diebus {Anliq. sicjill. (iarf.
noniensi Aigelaiam etMedicinain, nonnulla jurepro- p. 14 seq(|.) documenta edidil haiic rem iliustrantia,
prio possedisse id eiiiin seinper solemne fuit sum-
; ac pra' iisjuramentumlidelitatis nobiliumet haroiiuin
niorum principum, iil allodialia in alienis ditionibus ^ CarfagnaiKc prxstitum Cencio capellano et subdia-
retinereiit, ipiod hodieque furi neminem latet. Pnie- cono ponlificis Gregorii IX, ac rectori cjus provinci;R
terquain quod illustre aftertur inonumentum seu cbai- die 25 Noveinb- 1128, «luod exstat in regesto libri
tula Malhildis abUghello {Ital. sac. tom. 11, pag. 170) censuum {Arcliiv^ secr. \ at. p. 203), pluresipie epi-
p monasterio Nonantulano, in hanc sententiain slol s genuiiias ex regestis Romin. pontificuin, (piye
:

Omnesqtie res tcrritorias, quas in tolo comitatu Fer- omne dubiuin ainovent qiiin C;nfagnaii;e oppida per-
rariw videor possidere; otnnes scilicet res supradiclas, tinerent ad aposlolicam sedem jure h;erc«litario M;i-
{fuo.s pralibatce sanc.ce Romanw Ecclesia' jureproprie- thildis.
tario iradidi, etnunc ab ea videor possidere. Quid XXVII. Quamvis enim cnrtes et mass;ie plurcs tani
vero? Leibnitio {Scr. lirunsw. tom. I, Introd.) et cx- in praistantissimo codice Albiniano, qiiain apud Cen-
scriplori ejus Scbeidio (Origi. Guel\'. tom. I, pag. cium, rccenseantnr jiiris apo»t(jHc;e sedis, castra ta-
44y)audiam,qui sanct;c seJi donala esse conteuduut men et oppid;i Carfagiiaii;« ad «?am minime pervene-
a M;»lhilde< qu;K jiire proprietario seu allodii possi- runt, nisi ox donatioue Mathildis. Quin etiam antiqu;c
debat? » Id facerein ultro, nisi uterque anctoritale illcCcurtes et mass;e, quae in libro bibliolhec.TC L;ittv
Muratorii nixus {Rer. Ital. lom. V, pag. 385)relatio- ranensis , qui Benedictus inscribebatur ( incei tiim
nem de thesauro Caiiusin;c Ecclesiu!, opinionis su;c nuin octavus, ac nonus intelligi debeat), coufiise
teslem adhiberet. In ea siquidem legitur « Tandem : admodum recenseiitur hunc in inoduni « Item in
:

transmisso thesauro Romam pcr assensum et volun- alio tomo, cui piescriptus est papa Beucdicius, le-
tatem pap;« (Greg. VII), (|ui chartam offertion s de guiitur posit< esse in comitatu Liicccnsi et in
omnibus praidiis pnedictitt comitiss* ab ea recepv comitatu Cornino, et in comitatu Rosellano et iii ,

rat. » Cum autem auctor relationis niulto pos^ ea coinit;itu Pisaiio hec patrimoni;i. » Iiifra aulem appo-
tempora floruerit, naiii infra, « Demum vero, inquit, sitiim iuvenitur iii inargine « Garfagiiana » texius ;

post concoidiam pap:c P iscbalis cuin imperatore el , veio babet « Masse et tcne, que ponuiitur in
:

po>t mortein comitissie MathiUhe, etc, » hinc est Terra iu Dimizano. Terra in funo agnio. Terra iii
quod major chartuhc seu donationi fides habend:i, timpaniiuio. Terr.i in deciino. Terra iu leojana. Terra
quain relationi biijusmodi videtur. Ibi autein con- in Pastiino. Masse in vane et inasse in rojo. et masse
c.cplis verbis legitur « Dono et offero
: oninia bona et terra in convalli. Teria el masse in anclano.
laea, tam que niiiic halieo , (pianique in pjslerum Terra et inasse in lacuiie. Masse et terra iii coiitroni
Deo propilio acquisitura suin, et tam ea que ex hac liiit in casa Basciana vel in huliiino, sive ecclesia
parte inontis, (juam «pie in uliiamontanis partibus S. Petri in Cisarana cuin onmibiis suis perlinen-
habeo, vel hatiilura siim sivc jure hereditario sive tiis. Villa miliana, et vilhi ari;in;i. Villa in bar-
alio quociinque jiire, pro mercede et reme.lio imiine gano, seu ros in diiza, in villa ni:»jore, in Bacano, in
mee el parenium meoi um. Que autem ista mcA bona foscana, et curte in Castellione. Villa a colle masse
juris mei superius dicla una ciim accessioiiibus et siliquano rojana. Masse in caricino. Massc in rojo.
ingressibiis, seu ciim siiperioribus et iiiieriorihus Masse in casalico. Corie Cesarana cuin ecclesia S.
siiarum, qiialiler snpra leginius iii iiitegro ab hac die Aiidree, et curlis qii;c dicitur viciis, et Ecclesia S.
iii eadem Ecdesia di)no, ('loliero, el pi^r haiic cariu- Riilinc cnin curte sua. el ciirlis in p scaria in inte-
lani oblatioiiisibidem haiiendum conliriui). n Et siipra gruin. El ciirlis do cainpaiiialico. Masse et teira in
 ,

657 n. C.VROLl M\CM OIT. FARS 1. SKCTJO III. fi!S

cascania, sou iii corfinc, seii iu Pelroniano , iii ca- \ niit. Tiiin vcro nioiKMitaiieas viccs passc, iion qnia.
slello (le Curliiiiano. (jnitis in Vasijrnano. .Mass(^ (|ii;! iit 1)0 la |)ropiia M;U,liild.sa!) annis fere quadringentis,

(iicnntur Ciisoinolecio, (jne pnnunlnr inlcr patcrnnin, (loii;it(; diccrcnliir, sel (|iiia Exarchatus li.ies iatiii.s
cl peironiuni. In capruniana iu Vi|)iliaiio
: in ha y : prolenili siiiil cic.lili. Q;i:iin opinionem noslra ctiam
iii Cernliana. Iii Crai^nio. Iii gra|.;iiian:i, (^.liialia, cl ;ctat(! tiiitos esst; pr.estanlissimos viros non mirari
alia gragniana, in icano. Cnrlis Kaloniana cuin per- n;)n possii!!!. Mo.iumenta siiiuidem ccrta apud Ilay-
tinenliis suis. (^urtis in coscun ana cnrtis iii © ia. Ct n:il(ium irrilos eoru;ii 223
*'<'-''*''^'* dcinonslranl, iui-

curlis in Lactaria cuni introitu ct c.vitu caruin, ct iHisque just;c caijs;«! patroiios eosdem fiiisse palam
cu:n oiiHiilius ad oinnes suprascriplas curtcs et lerras faciunt : quod sequiMiti capitc denionstrabo.
gencralitcr, el in inlcgro pertinenlibus. t Locun
cxscripsi integruiii ne iis (luideui possessionilius
CAiniT II.
,

pr;elerinissis (inas scriptor codicis per gr.ccatn lit-

,
De civitatibus Parinu llcgio
, Mutinci, et Mantua
jaris olim comitisscc Mnlhildis.
teraiii (.lesignavit, nt pote cxesas in vclustis ciiartis,
uiiiie illis (lcsuiTipsit, ut liqueat nullum oiniiino ca- I. CMm de Ollonis Magni, primiqiie Henrici Augu-

struui, oppi.iuinve aut i;i C irfagiiana, aut in tcrrito- slorum diplomatiijus rcs fuit, 2eque celebris atqiie
rio Lucensi juris fuisse aposlolicae setJis ante Matliil- obscura illa designalio ditionum S. Roni. EcciesiLC
tiicuin donationcm, proindeque, poatificum cxpostu- per (incs fuit cxposita, quam opportune huc afferre
laliones oh caslra invasa referri oporlere ad le:iipora oporlct < Item a Lu:iis cum insula Corsica, deindc
:

coniitisse obitiim coiiseciita, sive annuin li:2ii, cu:n in Suriano, deinde in nionte Bardonis, dein le in
Ilonoriiis II liujus alloJiu n concessit Albcrto Tusci e B;M-ceto, exinde in Parma deinJe in Uegia, exinde
,

i!ia!cliio:ii, (juoJ iiiit,c possessionis arguinenlu:n cst •' in .Mantua, atque in inoiitc Siiicis, atque provincia
certo cerlius. Venctiariiin, el Istria. » llanc quidem designationem
XXVIil. Uaque, infiiiies, terra, scudoinusMithildis, finium Carolo .Magno tributam, tametsi pius Ludovi-
non erat, mo^e dilioiium, regio aut pi^ovinci:»
aliara ii c;is ejus noii meminerit, cuin (inibus Ilali* regni ab
ab al is separata, scd caslra et po-.session s hac illac codem Carolo pnescriplis filiis suis, comparatam,
disporsa corpus illu 1 eiliciebant, cujus hajres aposto- obscuri aliquiJ praisefcrre oslcndi alibi; cuin Miili-
lica sedcs inslituebalur ; nec longe a veritate abcr- nam jii ut videtur, comprehendi
Ecolesiic dilione,
rant, qui Marchiam, Spoletum, Tusciam in ista hai- mirahar, e-* cx adverso in regnorum divisione dilucide
re litate comprchendi auiumaiit. U (ique e.iim bona inchidi, i usqiie ad fines Rcgensiuin, el ipsam Re-
propria Mathildis deprehenduntur. Ita scilicet putan- giuiii,etC.vilaiem novam, atque Mutinain usque ad
dum vi lelur prima aspectu, secus autem esse osten- tcrminos sancti PcU-i. » Quis vero ausil vctustis adeo
diint Gesta Innocenlii III 219
supra laudata. M:\- nionumcnlis iiJeni uiiiuierc, quia illorum sentenliam
gnus siquidem poatifex, c;ieteris EcclesiLe Ro-
iste non assequitur? Consuevit Carolus, ut palet ex divi-
inanie ditionihus rccuperatis, jurilius |ue Exarciiatus sione rcgn.-^nr.n, solo civitatum nomiiie aniplissima
et Britonorii vinJicatis iisiue ad .Mulineiisis hodicrni eaiaiin t;M'ri!oria complecli, quampluribiis horu n op-
ducitus liinites, coiit^nu) Je terra MalhilJis recupe- pi lis viliis |i!C silentio praHcrmissis. Quamobrem noii
ran la per legatos ct nu:ilios scrio cgit, ul aiebam in.i^nia civitatinn, sed fines terrilorii cujnsvis per
supra (iiuiii. 14). Quanqua;n igitur et in Ferrariciisi, dicta nosnina designanlur. Cuinque inconipertuin sit
el in Bonoiiie:isi, et in aliis episcopatibus pr;)pria ulru.ii Regi nse an Mulineise lerritorium niagis fini-
hoiia .Mathildis exislereni , nihilominus erat tcrra tinium esset erclesiastic3e ditioili, non noslra est dc-
propria, in (pia rector institucbatur, custodiebanUir signalionjm illam improbare. Certe infra dcscriptos
inunitioncs, Romanus pontifex, aut carJinales eo ve- fines, qui tunc ducatum Tusciic (sanctai sedi oblatum
nientes, at(i;ie ibi consistentes lioiioriliee cxcipieban- a Carolo, utili tenus dominio) a regno Langobardico
tur. Ilanc vijimus(num. 9) in,jura;ncnio Salinguerra; secernebant, ;cvo Malhildis, propria hujiis hona con-
designari « in cpiscopatu Bononicnsi , Mutiuciisi lin;^ri coUigimus ex dictis pneceJcn! c;ipite. Indidcm i

Regino, Parmensi; » a Radevico juxla ripas EriJa:ii di licimus, non solum castra, et vilhs, sed quatuor
colbcari ct a FriJerico .Enobarbo lustraii « civi-
; eiiain civitatcs, Regium et Mutinum, sine ullo dubio;
tates,castella,seu villas per totam doinum.MalhiIdis. * nec non P.irmnm et Mnntunm, tamelsi iion suppetant
Pnelca-ea comp„M-tum exploralumque est, in diploina- monumenta salis firma quihus dominii proprielas
,

tiims imperatonun et regum Ro.iianorum usipie ad coiiiproieUir, ad MathilJiaiiam lucreditatem referen-

iiiitia siccuii xiv, terr.im .Vlathil iis memorari seorsiiii das esse. Chartul c donalionis ahsoluta sententia om-
a piitrimonio Tusci;c, seu terra a Hudicofano mque niuiu bonorum juris cujuscuiique 221
''''^s in aliain

Cepcrumun, Marchia Anconitana, ducalu Spoletano, opinioiiem p,',rtr;ixit neino l;unen, iis exceptis qui
;

el Exarciiatu. Q'iin eliam Imola, Bononia, Fcrraria, ad prccdia donaionem iinpriilenler redegcnint, ex
in qiiarnm comilaiilms fuisse conslat castra et pnc- propriis illis honis civitates detraxit in ecclcsiasticis
:

dia .Mitliildis, secernuntur a teria ejusdem propria, siquiJein provinciis sitas csse censenles, aut jure
bivc, ut loqiiur pro ;cvi nostri inore, a niagii;c comi- dolali traJitas Beatrici in Langohardia, ad filiam per-
lissc principaUi. Neqiie enim crcdilu proclivc csl, vcnisse aientes, bona illa propria civitatihus vaciia
inulierem polentia singularem in Ualia heneficio , D essenonputarunt. Quamohrein futuruin yideturopenc
laiitu;n Cai-sarum in Tu.scia r;'gali, ct in Liguria do- pictium, qu;e vere civitalcs in Mathildis terra, seu
iniiiatam essc ; ncc non poiitificum henelicio Ferra- domo essent, disquirere, tamelsi cuiu aliis Lango-
riam urbem aJniinisU'asse, at proprii juris castra, bar.hcis libcrtalem adeplae nec pontificibus. neque
solum et oppiJa possedisse. Civitales Mutinam et Aug istis, nisi apparenter paruerint.
Regiiim numcranlas esse iiitcr hona propria Mathil- II. lii diulurna illa vacatio:ic imperii post Carolinoe

dis; iino Parmain (pioque et .M infuam iisdem prob.i- s'irpis .\ugustos, diim res Italici regni male adino-
hili aJmoJum ralione aJjungendas inox oslenda;u. tki.ii hirDoaniiir, Atlo, seu A/,zo Sigefridi filins,
i.l tanien pro certo alfirmare non du')ito, nullam un- proavHs iMathildis, potenlia et opihus inaxime iiisi-
qiiam e\ iis civitalibiis ab apostolica sedc jiire illo gnis, Caiiusinara arccm in Regii Lepidi comitatu a
hcr,'Jit:Uis aul qujesitam, aut repetit:\m esse. Caus:\; fundamentis erexit. Ilunc pr;cclaro comitis noiuine
ex diciis pat Mit. Pri;no siq lidem in libertate:u inia appellatii:n animadvertit .\*luraiorius {Ant. Ital. diss.
cuin c.cleris Langobardiai urliibus se vinJicarunt; ^idS, Annil. 958), nec iiosse se fatetur cujusnam ci-
deinJe proprium principam elegerunt. iMulina prc vitalis. Rt^gii tamen fuisse, arx ipsa Canusiiia non
aliis et Regium, qii;B Atestinis inarchionibus parue- ionge ah eaJein civitate existens iiobis facile persu;i-
ruMt, principes tam benede Romana Ecclesia nierilos dct. Pncterea Oito Magiius anno 902 diadema impe-
elegisse gloriantur, ut a pontilicihus lionore et ditio- riale assecuUis a Joaiine Xll ut gralias eidcni re-
iiihus (ii mciario tainen jure, qiiod licitumesl de rc- ferret , oh Adclaidem insontem p„'ricuUs ercptain,
bus Ecclesiic) seinper auclos anle .l,i'iu;n I! aspe\c- a!q:ie in aree ( adcin inexpvijnabili servatain, civila-
 ,

649 COD. DIPL. MONUM., ETC, SEUCOD. CAROL. -APP.— DISS. DE CIIAUT. COM. MATIIILD. 650
los aliquot dono dedil. Rei leslis esl Domnizo (lib. i, A 223 l^ Civilalcs, inqiiics, regni Uali;T} juris erant
•

imperialis, quare benelicio, aul in fendum concedo-

c. 2) :

liantur.At donabanluretiam : idcirco OtloMagnus de

Muneribus magnis Allonem dilat, el allis .

jnoprjo nostro rcfino civitates et oppida se donare aiehal

Cui nonnuUos comiiatus conlulit uilro.
Per quem regnabat nil mirum, si per:inial)at. apostolonim principi, ejiisqne successori Jrianni XII,
iiUcIligi oporlere nos idcmque co;1ein jme Atloiii Regiuin ct Mutiiiam,
Per comitatus autera civilales
successoresciue Manluam donavere. Nonno Hcnri-
docet prse aliis corumdcm fere temporum monumen-
cus IV triennali ohsidionc non expugnaljnr, prodi-
tum Oitoni III ascriplum, tametsi Baronius (1191,
tione Mantuam acquisivit , ut teslatir Domnizo?
n. 57) integrum illud producens, manifestai falsitatis
INonne civilatis iliius domina, ut recti cam appellat
arguat; et Pagius (999, n. .5) per saeculum xi a male
et uno verbo
Mahillonius {An, B. lih. lxvm, n. 5; lib. i\\, n. 5-4;
feriato homine conticlum ostcndal ;
lil). Lxxii, n. 105), anleqnam moreretur, in suampo-
eruditi omnes putidum rigmentum appellent, peni-
testatem redacta civitale, co « reversa est, nhi sacra-
tusque amandent, ut «quum est. Quod vcro attinct
ad rem noslram, nionumenti polius indoles quam
menrtum (i lelitatis a suhditis rcicpit? Ad Parmani o

sentenlia allendi debel. « Octo igitur comitatus pro

quod altinet, documenta exstant apud Ughellum,
qiiihus evincilur totum comitatnm Parmeiisem epi-
amore magislri nostri domini Siivcstri (II) papie
sancto Pelro ofTerimus, ct donamus, ut ad honorc.n
scopo Hugoni concessum esse a Conrado Sahco, se-
Dei el sancli Petri cnm sua ct noslra salute liabeat, mcl aiino 1029, iterum 1055, ac lertio 103G, quera
(^.adolao conlirmavit Henriciis II, 1047 {It. sac. lonu
el tcneat, et ad iucrementa sui apostoL noslrique
11, p. 164 seqq.) « Perp-lua, iiiquit Conradus, do-
imper. ordines. IIos aulem sibi ad ordinaniUim coii- :

cedimus Pisaurum, Fanum, SeiiogaU. Anconam,

" natione largimur sancl;c INn inensi ccclesi;e, cui IIu-
Fossabrunum, Calliuni, Esiuin et Ausimum. » Ila- go pr;e>'St episcopus, lotuin coniitatum Parmcnsem,
que quidquid sit de rigmento islo, comitaliium no- tim infia urbem quani extra per circuiliim. s Et
allcro in diplomatc post annos sex « Totum pror.^^us
niine civilates designanlur. Quidni civilates erunt, :

quas comitatus vocavit Domnizo? quidiii Alto jain- et inlcgrum tam intra inuros quam cxlra comitatum

pridem comitis cognomenlum pra'sefcrens, ac pro- per suos certos iines, ct antiqua; descriptionis liini-
tes, siciit illum sanct;c Parmensi ecclesi;c januludiim
inde Regiensis forsan civitatis adminisirator, 222 iideli devotione cojitulimus. Yidelicet quanlum epi-
deinde Ottonis liberalitatc el Ilvgii et MutiiuT! sum-
muin dominium adeplus erit? Atioiii Tedaldus filius scop;!tus ipsius comitalus dislenditur a Pado usqiie
successit, de quo idein Domnizo :
ad Alpes, et a termino illo, quo divisio est inler
pr;edictuin episcopatuin, et cpiscopalum Placenti-
Qui posl AUoneni tolum servavit honorem , num usque ad lerminum illum, qiio divisio pniefaii
Amplincans lerras proprias dives nimis exslans,
Parmcnsis cpscopatus el Rhegicnsis cst cxtra pnn;-
Ife^ibus exis'ii caius uolissiinus illis.
R iiiianus fiap;f, (piern sincere piMamabat scriplum Parmensem episcopatuni siiprascripias cur-
Et sibi coiiLessil, quod ei Feriaria servit. tcs ad pncdictum cpiscopalum perliiienles castruni
Arriani, Saxoliim castruin Picicoli, Palazanum,
,

lU. Ulrnmque Muratorius {Ant. ItaL, diss. C) niar- Lo gura cuin omiiiliiis piMtinenliis caruin, p^^r haiic
chionis tiluio insignem rcperil in monunicnlis quare :
leiliunerationis nostrce paginam coiifirmanuis. r Ac
. suspieatur quatuor ex livilalibus Regio, Mulina, d3mum novo diplomate donalionem coplirmat se-
Parina, et Manlua conflatam fuisse marchiam, cui quenti anno I05li. Ipsissimis aulem vcrbis comitaluni
;

ulerque pra;fucrit. Eqiiicle;n coiijeeturis a^gre adino- tam intra urbcm qanm cxtra, llenricus II Coniadi
dum indulgeo, qiiant' eniin sinl iii rehiis facli, piohc filius Cadolao conlirmant iiniio 1047, adeoque "ratis
novi. Regium qiuppe ct Mulinain ulriqiic siilrjectas asserilur civitalcni illam h.eredilario jure ad Ma-
fuisse 1 X iiioiuiiiieiiiis certiseiiiiuir. iliijiismixh uiiuin thildein pervenissc, quia scilicet R alrici assignafa
refcrl Racchinius in monasleiii Padolironis hisloria : fucrit pro dote ab Ilenrico II cjus consanguineo anno
« Adalberlus, qui ct Atlo, gralia Dei comes Mutiiien-
ut creditur I0,")7, cumBonifacio nupsil, qii:« esl opi-
sis. Et apud Lgheliuin (tom. II, p. 2G9) est diplo-
i
nio Rencdicli Liichini {Cliron. cap. 5). Quidiii polius
uia ad anuum spectaiis 9G4, quod de iil Otto Magiius, Ronifacium Uali;c niarchionem agnoscuiit cuni Hei-
« interventu, et petitione Adclherti inclyti comilis manno Contracto? Hic siquidcm tunc lemporis vi
Regiensis, sive Mulinensis. » iMuralnrins iitrumqiie vens, ad aniium 1052 « Ilis diebus, inqiiil, Roiiifa-
:

vidit {Ant. Ilal.tom. I, diss. 8), terlisiiiKpie adjungil, cius Itali;c marchio ditissimus Realricis nobilissim;e
neuYpe placilum Tedaldi anno 100 !, iii quo legitur,
t Teudaldus inarciiio et comes istiiis Rcgiensis co-
coinitiss;c 224
•"•""'^"5 a duoi us niiiitilius sagiilis
loxicalis viiineralus inorilur, et Mantu;« honorilicc
mitatus. » Al duabns de aliis civilalibiis iJeni adir- sepclilur. » Et cuin co concinens Domnizo,
niare iioii ausim. Aianliiam quippe iiiccrlum, num
Otlo II Teodaldo avo Malhildis, an ejus gcnitori Bo- Cui juravere, paire tuuc vivenlc , lidcles
iiifacio Conradus, cui oh res pr;cclaie gestas cral Servi, piudeiites pioceres, lomiles parilerque.
accep issinius, concesserit. Secus est de Parii;:i, V. Comiles quippe, qucis comitatus seu civilas
tamctsi pro ceito haberi deljcal, quatuor liasce civi- uiKi cum
lerrilorio subjecta erat, marchioni, qiii dii
tatcs ciiin snis territoriis terram, sive, ut iiostro '
cis instar provinci;c pr;eerat, inorein gerere lcnc-
more loquamiir, priiicipatum comitissa' Mathililis b;iiitur. Idcirco iinp. Conradus codcm aiino 1057,
ctfecisse; non iiulcin marchiam, nomcn illa iii re- cum llugonem Parmensem episcopum creavit conii-
gione insole.is, iino inauditum. Oliosum csset placi- tem Bonifacio marchjoni seditioiiem Parmenseiu
,

lorum, diplomaluin, aliorunKpie hiijusmoJi inonu- comppscemiam demandavit. Qiiare nisi vcrit;ili fii-
menlonim auctoritate Malhildisdomuin coiuprobare; cum faccre, aut cuin Muralorio novas marchias con-
ca siquidem pioslanl iii nova ejus Mcmoriarum edi- jectando vcliiniis ;iiiiino cningcre, Roniraciiiin mai-
tioue. Ex eoriimdem aiilem loco, suhscriplioiiibus chionem tempori;;us Conradi Salici, et llcnrici II
tcslium, coiicessionibns variis, ac praiscrtiin episco- Augg. ltali;c ct Tusci;e pniefuisse faleamnr necesse
pis una cum comi;issa convenientibus, tcrra, domus, crit. Quin cliam Be:itricem cuin Mathilde in iisdeni
podcre, comitulus, de qno cst diclum ubcri-imc pra;- provinciis eodem jiire dominatas esse us|ue ad an-
cedenti capite, qualuor istis civitalibus eariinKpie num lOCI, cum Cailolaus episcopus ct comes Pai
lerritoriis deiinin iiido colligitur. Castra vero alia, et mensis apostolicam sedem s:icrilege iiiv;isil, suritqiie
pra:dia alihi exislenlia, ut Medicinam ct Argelalam cxort;c ill;e m:ixim;e simultates regni ct sacerdolii,
iii Bononiciisi cpiscopiilii, res lcriilorias in Feria- qu;e prisiiiiam Uali;e civiljttim sulijeclionein distur-
ricnsi, ac pra;dia in Imolensi, ciim in aliena
dilione larun', pro eeilo h.dicri dobel. .\c Bealrieem qiii-
essent, quis non videt, acoessioncs poliiis quam ter- dcin id t(;mporis, nempe usipic ad annum I07G, cuin
rani proi^riam dicendas esse? ol)iii Pi;^is supremum diem, in Tuscia cl in L^mSjO-
PvTROi.. XCVill. 21
5f;i n. CAROLI MAGNI OPP. PARS I. SF.CTIO III. C52
baivMic proviiitia, seuregno, pnelor avitiiin
Italjic A corJiia; 226
"sqne ad hoJiernum diem, sive tcm-
priiicipaUiin, jnre lidnciario (loiniuatam esso colligi- pore pali is inci, sivc etiam modo ablata sunt, qu»
mr e\ monumentis. Al Matiiilticm ejus filiam pcrp'.;- liabco, cidcm S. B. Ecclesia; restituo, au- qu;x;

Uiis fcre bcllis ab Ilenrxo IV agitalam ct avitam icr- tem non habco, nl resliiuanlur fidcliter juvabo. t
ram lalins extcndisse jiirc beili, cl al) anno iv qiiid- C;ctcra videsis ap. Baroniiim (1122, n. 5 scqq.)
quid iinpcratoriic polesialis erat in Ilalia, pro rcge cxstantia ctiain in pra;slaiitissimo cod. Albiniano,
adininistrasse, coinperluin cxploraluinquc cst. El qiio utor, non niodico cum reruin verborumque
vcro cum Hcnricus IV, quein, utpote impcriaii dia- discrimine. De Mathildiana hiereditale ne mussi-
deinate nunqnam redimilum, Italiye civilales pryeci- lalum quidcm esse a!) lAomano ponUfice, altiora
puai delreclabant, anno I08i ex Guiberti pseudo- vulnera sanct;c scdi inflicta sanaturo, inde liquet,
pontitlcis manu coroiiam pcrditionis, ul ait Baronius, quod nonnisi post Henrici niortcm Honorius 11 pos-
acccpit, iu campis Sorbariis adeo infelici Marlc con- scssionem illius inivit au. 1120, possessionem ve-
flixit cum Malliildc, ut Italiam fere omnem amiserit. ro mutilam; tcrram quippe civitate qualibet va-
Inlerim civitates nonnull;c cxcnsso prisca; subjectio- cuain luin Ilonorius, lum Innocentius 11, lum dc-
nis jugo rcipublica; formam induerant, seque ipssc niquelnnocentiusIII, jurc proprictario aliis conces-
pcr suos magislratus regebant; quare post annos de- sisse traduntur. Ex iis lamen ponlificibus nullus
cem, ul supra est diclum, rcferente Bcrtlioido apud aliud quam pricdia, castra, villasque concessit, quia
Baronium (1093, n. 2), Mediolanum, Cremona, Lau- scilicel tcrtii Innoccntii a;vo Langob;udic3e civilates
da, Placenlia juncto foederc, in Hcnricum cecinere omnes sui jiiris erant; cumque ionge ante Hono-
classicum, ac Malhildi adh;Teserunt. Quod sane foe- g rium el Innoccntium li nonnuUa; in libcrtatcm se
dus non esse initum etiam a civitaie Parmse, terrai vindicaiint, creuibile admodum csl, Parmain, el
Malhildis contermina suspieandi locum praebei
,
rcliquas ierr;c Malhildis aliarum exemplum secu-
num lcrrae ejusdcm pars esset? tas esse, tametsi rci moiiumcntuin non exslet. Ut-
YI. Quid, quod factis comprobatur jus supremum cunque auiem fuerit, pro certo habendum esl, Ma-
Mathildis in eadem civitate? Lt vero antequam co- Ihildem aul acquisilionis, aut alio qitovi? jurc i*;ir-
inilissa llalicc regnum, scu potius il'i"S reli- 225 mam, qucmadmodum h;creditario iihcgium, Muti-
quias pro rege adininislraret, Parmcnses civcs anno nam et Mantuam possedisse. Proplerea nullus dubito,
\ 104 iminane sacrilegium perpetrarunt in Bernar- quin istK quatuor civitales, nisi prinium invasio,
dum card. aposlolicoe sedis legatum (quem postea dcinde liberlas obslitissent, nna cuin reliquis bonis
episcopum sibi dari efflagitarunl). Mathildes re au- propriis lestatricis ad aposlolicain sedcin pervcn-
dita eo convolal cum milite, in reos pro tanto sce- lur;c essent. Tanti momcnti rem coniproharc vi-
lere animadversura, tametsi Bernardi precibus mo- delur placilum cjusdem exislens ap. Ughell (ll.
la, ad offlcium tantummodo Henriciani schismatis Sac. tom. II, p. 17!) cujus partem liuc alFcrre nau
fautores revocavil (Baron., an. 1102, n. 24; IIOG, gravabor :
n. 51). Nonne hiiic patet, civilatem istam inter ea Vlil. c In nomine sanctic et individu;c Trinitatis.
bona comitissa; recenseri, de quibus aiebat in char- M;;lhildis Dei gralia si quid est. Dum olim apul
lula donationis : tam que niuic habco, quatn que in Montem Baruncionem esseiniis, el pra;sentibiis (io-

poslerum Dco prophio acqnisUura suin sive jure niino Bernardo Parmensi, et Bonoseniore Rhcgiensi,
hcredilario, sive alio quocumqnc jure? Uiium id ob- „ atque Manfrcdo Mantuanorum venerahilibus epi-
slaret, quod aiebam prsecedCKli (num. 7) si c^spile ^ scopis, qu;cdam negotia iractarcmus, vcnerunt homi-
regimm itali.ne juxta pacta conventa instauratum iies de lAIonliculo conquerentes, quosdam nialos
essct, qnale fucrat sancti Ileiirici ac pncdecessormn et injustos usus per ncstros miuisleriales sihi ficri,
lemporibus. Longe autem ut Hcnricus V staret pa- qui nunquam antccessoribus iiloium fuerunt impo-
ctis, et Paschalem II ponlificem et cardinales, violato sili .... Notum igitur esse volumus omnibus no^

sacramenlo, in captivitalein abduxit; privilegium slris fidelibus tam praesenlibus quamfuturis, nos om-
jure pravilc(jium appellatum a plurilnis, per vim ex- nes malos et insuctos usus, quos a tempore ho.
lorsil a Pascliali codem, qui sua; aliorumque capti- me. Bcatricis nialris noslr;c habuerant, aul por nos
viiati finem allatiuiis, pacique publicye lilalurus ho- et nostros miiiistcriales eis injuste impositi fueraiit,
sliis majoribus, investiiuras, ante eum diem damiia- oinnibus hominibiis de Monticulo dinceps remisis-
tas in principibus laiois, eidcm concessit; ac demuin se . .
. Domiiius autcin Bernardus prenominatus
.

p!'jor patre poulirioias ditioiics invasit, cL Mathildis i^armcnsis cpiscopiis por se suosque successores
postmodum dcce-lentis biereditatem tolain sibi ar- iiobis, nostrisque successoribus e converso rcfula-
ro;,'ans, donalioncm sanctai sedi ab ea factam elusit. vil, quod nosLris arimannis de Monticuio nuUos alios
Qnamobrem iicc pontifex prseciperc deliuit, aul po- usus, vel facliones dcinceps requisierit, nisi qiios
tuit episcopis pncsentibus dic coronalionis, < ne in- cjus 227
anlecessores, vi 'elicel Cadalus et Ebe-
Iroiiiittaiit se vcl invadant eadem regalia, id est ci- rardus Parmcnses episcopi solummodo in pace,
vitales, ducatus, marchias, comilatus, monetas, ct non in guerra ex illis habucrunt .... Actuiii
mcrcalum, advocatias, et curtes, qiia; maiiifcsle re- est an. Dom. inc. 1114, viiiial. Jul., ind. 7, ap.
gni crant, s ut erat in pactis apiid Baroiiium (iv, Mont. Baruncion. t liinc piofcclo eluccnt plura
n. 2). Mullo autem minus Malhiidem spoliarc poterat supremi juris indicia. i^laciio siciuidem cpiscopi ade-
honis suis, quce olim ad regnnin liaruc peVtinebaiit, rant e liomo MaLhildis, Mulinensi exccpto, (piem
cl qiiorum hoii-es insliUUM fiierat s;iiicta seiles. aliuiide constal ex eadcm domo, seu lorra fuisse.
Qiiam rcm probe iiilclligciis Ilonricus, fortasse eliam Pnclcrea miiiislenales in comitatu seu tcrrilorio
me.litans quLC post comilissiXi oijitum faclurus erat, Parmonsi ab a;vo Bcatricis, subjeclio Bernardi epi-
in Germaniam rediens post coroiiationem, bidui cum scopi Parinensis; ac deniquc arimanni, quos Ma-
illa subsiitit Bibianclli, frctusque iilius polcnlia et tliiiJcs imiiuiiiilate vult gaudere siib suis ciiain
opibus, Ilalia; rcgni aJministrationcin cidem com- succssoribus, summum doiniiiium Mathildi vindi-
luisit quare post annos qualuor ea decedente el
: cant tametsi iiicompertum mihi esse falear, an
;

qu* i'egni erant, et qiuc terrse seu domus Malhil- origo ejus ab Sorbariensi pugna, scu potius ab ini-
dis, cansangiiinilalis obtentu, sibi arrogavit. tio schismaLis pelcnda sil. Quamobrem apostolica
Vli. IIoc iii sialu usque ad Callisti II tempora, licel seJcs nuUias ex qiiatuor civitalibus poss;;s-
•scu ad annumiI22 rein permansisse conslat. Tu;n sionciu nunquam ob allalas causas inierit, negari
vcro plurium annorum diro ccrlamini, quod ar- luto non potest, Parmam quoqiie -inler bona jurii
uiis ct schismate saccrdolium afflixerat, finis de- proprii Mathildis recenseri. Qu;c cnm ita sint, quan-
mum aliquando est allatus et Henricus jurejura:-
;
quam obscuritatis plurimum ia designalione illa per
do h;cc pr;e CoCtcris est pollicilus : j possessiones fincs Oitoniani diplomatis inesse aliquibus vnlealur,
el rcgalia beiUi Peiii, qu;e a principio hiijiis dis- allamen si Parin;>nsis. Uhogieiisisque, ac Manlua-
6>3 COD.DIPL.— MONUM., ETC, SEU COD. CAUOL.— APP.— DJSS. DE CilART. COM. MITIIILD. G5i

ni comitaliium fmcs ccclesiaslica; ditionis lcrmi- A miiS. > ILocplanc vciba malc audiunt apudscripto^
nis adlucrenles considerent, lum Italine regimm ab rcs noslri si\\ , quia sciiicet niiijestaJcm inijiciii
apostolicDC sedis dominio, tempore Oltonis seccrnent, Roinaiio-Gcnnanici ti nc oliam tenijioris oblinuissij
lum Mathikiis terram, (lomum, comitalum, podcrc, arbitranfur, neque vcinm indolem t^^ncnt imperialis
sive principatum tenebunt. dignitatis a Leone III ins;iLiit;c, ct conslanti omniuni
IX. Quareautemab sccculi xiv initiisnulla ampUns iuiperaionim auctorilale firmat;^ , quani vidcliccl
memoria occurrat bonorum proprii juris Matbildis, niillounquani lempore 2^9
assecutisunt Csesares,
quorum haeres institutus fueral sanctus relrus, facili nisidiademalis impcriaUs per Romanum ponliliccni
negolio quis intelliget, si diuturnam reputet vaca- imposilione. Tunc vero pr;cler siiprenicTC auctoi itatis
tionem imperii ab anno 12i5, cuni Fridericns II coiisorlium in jiojiulos ponliiici Rcniano subditos,
exauctoratusfuitablnnoccntio IV in Lugdunensicoii- L;diam et Tnsciam vchiti tanl;« dignitalis dotem
cilio ad 1275, cuni Rudolphus, inagnus ille piogi'nitor jurc possidebant, cmn cicleroqui unum aut plura ,

augustissimae domus Austriaca; rcx Romanorum

'

regna, ditionesve ali;c reguni, qui ad s;irr.imim ilhui

electus fuil. Quani scilicet vacalionem quinque annis fasiigium evchebar.tur, ad cam dignitatem nullal(^-
breviorein, nempe a Fridcrici pra;dicti cmortuali iius attinerent. Ea propter Clcinens V non de Gcrina-
aiino 1250 ad Rudolphum , Germanici scriptoros nia, Burgundia, aliove rogno, sed deltalia lanluin cl
falale inlerregnuni appeilaMt. Illa siquidem iii diu- Tuscia loquitur, sivc, ut suo tempore audiebant, de
turna vacationc LaUgobardicse civitates, excussa Langoliardia et Elniria. Quas jirofccto provincias
subjeclionc omni, quam in pacc Conslanti;c vidc- cevo Mathildisa rcge Hoiirico IV deforinatas, ct ab se
bai.tur subiisse, aul singuhie, aut plurcs simui pro- p alienatas, deinde ab Sucvis Augiislis succcssoribtis
prium silii principimi cu'perunt eligere. Exemplui.» lyrannica administralioiic ad nulliim fcre staiuin re-
imitala' quatuor civitates terne Malhildis siium ct dactas, el faclionibus obiioxias Romanorum pontili-
ips;B piincipem clegerunl, quanquam Maiilua lantJiin cum sollicitiidine, diuturiuc vacatioi;ispr;cdict;cocca-
iiovi regis Romanorum electionem pr;evenerit, nam sione, aliquaniulum subdcvalas rcjicrit Rudolpluis, ut
anno 12(39 Piiiainoritem Bonatossium acckimavit. inlVa palam liet,ubi deRudoIpbin!) co;iicc sermoerit.
Aliquanlo tardius, Riidolpho jain regnante, Muiina Xi. Pr;cdictus aiitem Clemens noii verljis tantuin
anno 1288, el post biennium Rhegium, Opizzoni sentcntiam suain cxpressit, scd fictis r;iiam iiabuil.
niarchioni Aleslino ultro se subjeceruut. Parma cliam, Kam vacante tunc impciio ob pncpropeiv.m Ilcnrici
licet subjeclione minus diutunia, anno loOo Gisbcr;o moitcm, Robcrium ipsum ojus Augusti ;cmiiliim, iin-
Currcgieii«i se subdidit, rcge Roinanoruui Alberlo perii vicarium in duabus iisprovinciis inslituit; iia
Kudoiphi filio. iSovis hisce principibus, praeter civi- tamen iit rege Romanoruni cleclo vicaiialmn di- ,

tates, comitaius ^2S earuni iiitegros paruisse indo mitieret, qiiod ille caplata occasionc duplicis clectio-
coliigilur, quOil lerne Malbiidis nuila in diplomrtlis i;ts,nam quinque elcctorcs Lu:Io\ictiin Bavarum,
montio fit post Rudolpbinum. All ertus quippe Ru- duo reliqui Fridcricuin Au3tri;c ducem elcgoranl, no»
dolphi hlius, qui omniuin ullimus ill iin coiilirinasse fecit. Qnarc ab anno 151 i usque ad 1522, cum
vidctur Bonifacio YIU (.:p. Rayn. 1505, n. D) Ludo- Fridericus in bcllo caplus fuit a Ludovico, pro sum-
vici et Oitonis diploniaa contirmat ex iibio Decreto- Hia rei utroquc invicem (!cccrt;Hite rex Siculus im- ,

rum (dist. 05) pra^que aliis patcrnum conceplis pune moliiiis cst Itali;c lotius ikimiiiationcm asscqui.
hisce verbio : « Recogsiosco et fateor, oninia et sin- r. Postea vero res illi fuit cum Bavaro, qiicm Gibellini
guia quyc a divic mem. Rodulplio patre nico Roma- ^ Robcrto rcgi, ac Beltrando card. pontilicis legato
norum rege, et eliam a quibusvunque pnedecessoribus Guolforum ducibus superandis iaipares in Ilaliaiu ,

ejus Romaiiorum regibus vel iinpiTaloribussivc super vocarunl auno 1527. ln!erea pnxjdiclo anno caplivi-
lidelitatis juiameulo, sive supcr quibuscunquc aliis tatis Fridcrici, Placentini cxosi tyrannidem Galeatii,
recognita, coulessata, proniissi, facla, jurala, conlir- Mattii Bi vicecomitis vicarii Mediobincnsis lilii, queiu
niata, iniiovata, remissa, seu de novo donata fueiunt Uenricus Ml anno 1515 PIacenti;!e vicarium instituc-
simul, vcl diversis teniporibus ; et ips i ratifico, iu- rat, sj)ontanoa dcditione, Verzusii Landi opora, pon-
novo et confirino, cl ea juro, el promitlo, me invio- tiliciam dominationem subierunt(S'cr. 7^«/. to.n. XVI
labiliterscrvalurum ; etcxnuncsiiniliain praesentibus Chron. Plac). Paulo post Parmenses legalo eidem
litteiismeis palcnlibus meo magno signatissigillo re- apostolico se sulijecissc constat ox inonumcnto ap.
ctdenovoconccdo. > Tcrraiautcm .Mathil-
inilto, facio, Raynaldum (lo±l, niiin. 15), iii quo prre aliis ha!C
dis mentionem nllaiu spccialem ncque Albertus, ne^pie lcguiitur 4 Iiein
: ad conliiciiduui, lecoguosccndum ,
Roinanorum regum, iniperatorumve ullus, qui Albcr- ct asserendum realitcr, ct cum cllociu rogimon civi-
tiini sccuti siinl, fcccrunt; neque Ronianus uUus tatis, ct districtus Parmensis, vacaute Romaiio im-
ponlifex, majorum excmplum scqucns auC invasam p rio, sicut nuiic vacare diguosciiiir ad dominuin ,

ixpetiii, aut in feuduni alicui concessit. nostrum suinmum pontificcm ot Ronniiiam Ecclc-
,

X. Quamobrem cum annis fere ducentis Romanos siain pert iiorc; cl ([iiod g30
'i'^^"" i'egimci!, ct rc-
pontihces jnra sancli Pctri asserendo, ac Gerraanicc cloros ipsius rccipieiil, ot teiicbuiit doincops nomino
reges, aique Augustos corum in vasioncm nunc tuemlo, pr;cfati domiiii noslri sumini ponlilicis, ot Romana!
nii:!c ultro diniittendo tantopcre sollicitos atquc ^ Ecclesi;c supraiiict;e , quandiu ct quolioscimquc va-
anxios viderimiis, alann adcu silentiuin dc improviso cabil imperium supradictum, siculrcci])crciit ct lone-
iiatuin non mirari non possumus, Cum pi-i-sertim ront abimpcralore, sidictum iinporiiim iion v;(carct. >
ii !em pontilices, qui auclorilate ct opibus in pro- IIuc prolccto si rosj)exissont(jiii exarcliatum Pijipini;i-
vinria plurin;um valcbant, ut provincias cuilcras, it,i n;c donationis PIaconti;im usijue, ut priscis Romauo-
lcri'am MalhilJis ex aliorum mauibus cripere armis rum ;ctatilius cxtcnduut, iiou tribiiisscnl ponti(ici,Ro-
potuissenl. Al seiio animadvcrii vclim quod Romani m.uKcque Ecclcsi;c qiiod poniifox ot Roin .na Ecchvsia
ponlilices ubi se.l^m in provincia posucrunt, de pri- sui jiiiis racliim noiiihun css(> hiouloiitor oslondiini.
stiiio Ilali;ercguo, utcun(iiic in varias dynastias di- Xll. Eoijiio id magis, quo.l Joainios XX.!!, iit not;il
^iso, sollicitiores fucrunt, quain de Matiiilliana h;c- El.yualdus (1522, n. lOseqq.), apostoliois ejiis lilto-
reditale. Cum praesertim ^acante imp;'rio ipsimet ris ;dla.is dc Mcdiidan^Nisibus cadom allirmat
, :

supremojure utcrenlur in eodem regno. Quod facilc (1 Ail noslram, inquit, ct Iv closi;r Roinan;e devotio-
assequcinur mcntc, si rcputeinus postremaui partom ncm ot obedien!i;im, a (jiia deviarant , por devia ei
Clementina; JPiis/o)i7//s [Clem. \. ii, tit. ll)omissis cnorcs ciiirondo pi;ccipitos, utenlos saniori consilio
qua; ad scptimi Hcnrici Aug. el Robcrti Sicili;t; regis rcdiorunt, intondcntos, nohis cl oidom Ecclesia% ad
simultates pertincnl, ul pole abs re nostra : < Nos, qiios iiiijicrii rcgimou, iniporio vaoaato, sicut ct nunc
iiiquit Clcmcns V, tam ex supcriorilatc qiiam ad \acare dignoscilur, portiiict, obediic fidolitor, ct pa-
iiupcrium m n'ost dubium nos babcro, quain ex jio- iliv nostris ot ipsitts Eoclosia! bonoplacilis cl man-
leslale, in qu:i vacaidc in-pcrio impcratori succciii- dalis. } Aiquc h;cc (piidcm conscclaria stml Clomcii-
 ,,,

B. CAUOLI MAGNI OPl». rAUS 1. SECTIO III. G3f.

lin;« Ptinloralis , atlvcrsuf

qnani Marsiliiis 1'atiuanus A norcnorum miliibus mercalus Anno vero se-
esl.

lurresiaiciia, nt Liulovico IJavaro assentarcliir , re- qnenti ab eodem principe lam pro se qnam pro
ducatus doiem accepit Papiam el
rlainavit. Al neniinein erutlilornni lalcrc arbilror,
(lcsceiulcnliltns
,

Inin Marsiliuni, tnin Joannein de Jandnno , qui Ita-

reliquas 232 civilates , quas invaserat, easque intcr

liam et i^riccipue Roniam, suis seriplis in(eeernnt Placentiain et Parmam qua; c;cteroqui nunc defc-
Uavari clientes fuisse. Cum
auteni id tcniporis Gibe!- ctione a pontificio domiiiatii, nnnc proditione, variis
iini viderentur Guellis pr.icvaiere, antiqniora el cer- possess;c partibiisfuerant (Uayn. 1351, n. 19; 1355,
n. 27). Hocc fuerunl initia ducatus Mediolanensis,
tiorajura sauclac sedis andacia scriploruin in du-
sub finem s;iec. xiv. Sequenli suiculo vicecomitibus
binm verti, ac factiosornin armis iuvadi consueve-
runt. Marchio ipse Aleslinus Opizzo, a quo nil talc
snccessernnt Sfortia; quibus deviclis eodem excunte
;

diicatiis in Gaiioriim polestalem vcnit. Non muito

metuebatur, Ferrariam prinio, deinde simnlato tan-
lisper reditu ad obseqiHum sancUc sedis Comacliim ,
post, Juiium II iclo foedere cum Maximiliano aliisqne
Ave- principibus, expulisse Gaiios liistoria eoruin t Mnpo-
et Adriam oppressil. Quamvis eniin pontilices
nione lunc morantes noii essent desides, imo utrum- rum docet. Tuin vero Maximilianum Mariam Sfor-
que giadium exerenles , novosque armorum diices tiam a foederalis principibus Medioiani duceni dcsi-
quolidie acquirenles legatorum opera, prisca jura gnatum esse, Parmamque et Placenliam Juiio rediii-
clTicacins asscrerent sanclic sedi quani sui pr;iide-
las fuisse, anno videlicet 1512, ex Paridis Diariis
cessoies; niiiiiominus nisi It;iliic regnnm apostolicie conslat ap. Uaynaldum (1512, n. 70). Easdemque
sedis ditioni conlermiiiuin ad suas partes tialierenl anno sequenti, audiia Juiii morte, Sfortia ad momen-
ne quidquam iegati operam belliqne arlem armoruin tum invasas, Leoiii X postmodum electo tum spnntc
jj
duces impendisseni. Inde enim defensio, inde securi- 6ua, liim Maximiliani Aug. voluntale reslitnit. Qii;e
tas apostolic* scdis ditioni sub ipsis Caroiinis ex- res ut firmior esset, anno 1515 pactis convenlisinter
speclabalur. Tesles mibi erunl IJerengarii iiemulus Cacsarem et ponlifice ii, roborata fuit (Id. 1515, n.
Wido Spolcti dux, filiusque ejus Lambertns ad impe- 40). Al Ludovico XII Gallorum regi eodem anno vila
ratoriain coronain vocati, Arnulpbo stirpis Carolinai functo, Franciscus I successit, statimque per suos
postbabilo, qnia polentissimi reges erant llalia; : duces Medioianensi ducatu in potestalem redaclo ,
. testis Berengarius eadem de causa Ludovico pra>III Parmain quoqne ct Piacentiam aiiis de causis non ,

latus , testis Germanoruin primns Auguslus Olto renuente ponliflce, aiiquandiu retinuit, quoad ponli-
Magnus qnem Agapelus II bellica 231 v'<t"te insi- fex juncto foedere cumCaroio V adversus Gallos, iihis
gnein in Italia, nisi proepo-
iniperatorcm coronasset, aniio 1521 Caroio plaudenle ilerum bello acquisivit.
lentes Uomaiii obstitissenl, quemadmodum posl an- Caroii ejusdem lilterse exsiant ad cardinaies tempoie
nos aiiqnot Octavianus (Joannes XII) ex iisdem pr;c- Clementis VII in hanc sententiam « Parmam, et :

polentibns civibns ad apostoiicam sedein evcclus Piacentiam a Uonr.ani imperii feudo disjunctas, sedi
imperiali diadem:\le redimivil; leslis deniqiie virilis Uomana; nullojure coacti possidendas restituimus. »
aninii Ma;iiilies, qu3C , qnia forniidabilis in Ilalia E e vero data; fuerunl post celc'tre Urbis infortuniuin
eral, tum magno pr;csidio fuit Uom. Ecclesi* ac anni 1527, cum Cieineiisex castro sancli Angeli eva-
pontilicibns, Iniii ab iisdcin maxime culla, noiiniiilas surus, utramque civitatem nna cum aliis nonnnllis
apostoiic;c sedis ditiones iii beneficium ol tinuil. C;csari se daturum spopondit, qnod minime Inm fa-
XIII. Qiioniam vero cavendum crat ne qnid de- ctum tradilur, tamelsi ex laudalis lilteris, quas vi-
,
^ desis apud Fonlaninium {Domiti. Parm. et Plac.)
Irimenti ab inlidis Italia; regni ac Tusei;c guberna-
loribus ecclesiastic;^ ditioni inferretur , Joaniies XII serius ociiis in C;esaris potestalem venisse utramque
eumque imilati successores sacramento ab eleclis constet. Post hujusinodi restiluUonem pacifice

imperatoribus pncstando adjiciendum voluerunt eo- ulramque possessam ab sancia sede Pauius III Petro
rnmdem gubernatoriim juramenlum , quod exaclu- Aloysio Farnesio conccssitjure fiduciario, annol54o.
riiin se promisit per suos nunlios Henricus VII. C;cso post bicnnium Aloysio, Carolus, qui anno 1555
« Qnandocnnque iiiLombardiam aut Tusciam ali- a Francisco Sfortia absque liberis dcc deiile Medio-
quem millet, pro terris aul juribus suis gubernandis, ianensis ducalus lia;res inslitutns fuerat.Placenlian)
qnoties mitlet, faciet jurare enm, ul adjulor vester invasil , ad Medioianensem ducatum eam speclare
silad defendendum lerram Ilom. Ecclesia;, et Uo- contendens, nec nisi niorti proximus anno 1554 le-
stamento mandavit Philippo ut sanclae sedi
manain J^]eclesi;>m secunduin snum posse ( Uayn. II filio ,

ioH, n. 7, Buli. Val. tom. I, p. 248). » Cujusmodi iilam redderet : factum liquel.
quo.l uliqne

pra;scriplum poslca visilur in C;cremoniali Patrilii XV. Ex hislorix' liujiis summa

ab ill. Fontaninio
(lib. 1, sect. 5, c. 2) pra;standum scilicet ab inipe- ,
et aiiis uberrime pertraclata (utinam studii causis
ratore eleclo priusqnam agrum Uomanum iugredi:^- omnibus piocul habitis) piura cajjita iilustranlur. Ac
lur : < Cnicunque llaiicum regimen commisero ju- ,
piimum spalio illo annorum maxime diuturno a
rare faciain illnin, ut adjutor sna; sanctitatis sit ad 1595 233 ^^ 1555, dum sletil Medioi. ducalus, ionge
et Biasium Martineiluin
dclendeiidam terram sancli Pelri secimdnm snum a veritate abire P.itrilium
posse. » Quod plane juramentum an exigi posset c«reinon'arnm niagistros , dum regi Uomanorum
*' imperaioriiim dladenia suscepturo pr;cscribunt jura-
anno 1488, cum iliud Palrilius librorum c.ereinoiiia-
lium quam bislori;e consullior praiscribebal, erudi- menlum prislinum : Cuicunque Italicum recimnn
los non latet. Cum aulem Blasius de Martineilis commisero. Deinde Parmain et Placentiam regiii olim
jiiramenlum iisdem conceptuni verbis apud Gatlicum nibcs, ad Mediolanensem ducalum minime at-
Itilici

{Diar. Ccer. tom. 11, p. 102) a CaroloY pricslanduin linentes, pi;eter antiquiora jura, novuiii illud acqni-
anno 1530 exiiibeat, opeia; preiium facturus niibi silionis prx'seferre, nihilo infirmius jiire diicuiu Me

csse videor, si Mediolanensis historine summam hiic diolanensium; nam semel Julius II anno 1512 ite-
atlulero,qiiippe qu;e una cum iibri Cacrcmonialis mi- ruinque legalus l^onis X 1521, ulnunque armis as-
seninl sanct;c sedi. Ter.io eas;lem civitates post
nus opportune pra;scriplo, simul terra; Maibildis si- ,

lentium ex Uali;w regni, seu ducatus MeJiolanensis diuturnaiii concertaiionem icvo Clementis VIl de
vicibus nalnm demonstrat. qua Conringi.is {de Finib. imp. c. 20, p. 512) Uoiiian:e
XIV. Medioianensis civitas, qu:ie Uom. ponliiici Ecclesiac fuisse rcdJilas, eumdemque in modum Pla-
sacramentum fidelitatis prajsliteral vacante impcrio, C!'nliam post Caroii V controversiam aiinorum plu-
vixdum Lndovicus Bavarus in Itaiiam venil, ad vi- rinin, ad sanclam sedein poslliniinio rediisse, id pr;e-
tecomites rediil, quibus ad annum usque 1595 mo- cipienle eodcm Carola. Legilimo is'i sanct;« sedis
rem gessit. lllo autein anno Joannes Galealius co- juri, possessionis fere t!ucenienari;e illud cuicunqne
guomtnto Comes virlutis, ab VVencesiao ineptissimo pncferendum accedit. Qui^.rlo demiim per iiuiu.<i-
aiii

IV filio, qui regis Uomanorum titii-

priiicipe Caroli modi rcgni Ilalici eversionem, qu;ie in plurcs illiul
lum preiio emcral, insigiicm ducis lionorem mu!lls domiiialiones disecrpsil, ar.litlualam oinnino csse
 ;; ;

657 COD. DIPL.-MONUM.. ETC, SEU COD. CAUOL.— .VH\-DISS. DE CHART. COM. MAT3IILD. m
terra, doimisve Malliililiaii?e nientionem , cujus ioco A iu Petii cathedra anno 1 181 vetustius omniumnciills
:

Julii (1 ;cvo exai"clialns praeiendebatur , luni qiiia subjiciendum puto, utjiis suiim poniilici, bcneliciuni,
oliin Placcnliain usque pervenit, luiu quia ecclcsia- feiilumvealiisvindicetur, fialquepaIain;ilienainvasio.
siica provincia pro civili parum scite accepta est. Et 235 XVII. « De redditibiis omniuin provincia-
vero quoenam fuerit civilis, seu exarchatus Pippiniano nim et ecclesiarum , qui dcbenliir Rom. Ecclesia}.
.Tvo a regno Langobardorum divisus,ex donatione Primo de civitate Ferrarie. Romana Ecclesia debel
Pippiniana luceclarius patet, nani civitates ejus om- hahere censum de civitate Ferraria sol. tLuccen. in
nes, quarum ultima est Bononia recensenlur. Ec-
, nnoquo(|ucanuo.Me lietatemtribuliripe,et districtum
clesiastica vero qiialis , quanlaque liierit usque ad de mercalo annuatim. Et totaiii arimaniam deplebe
s;BCulum xii docet antiquum provinciale s;«pe laiuiati Cornacervina. Et tolam arimaniam niasse Fuscalie.
codiciji Albiniani « In provincia Flaminea melropo-
: Ft tttiim puliliciim ejiislem. Et totani aiinianniam
lis Raveiina suffraganeos habet xv Placentinuin, Par-
: de G;il)hiaiia. Et totam arimanniam deLunguia. Et
luensem, Reginum, Forolivium, Adrian., Popnlieu., tolam arimanniam de Seplepullesino. Et lolain Cii
Ferrarien., Mutinenseni, Bononiensem, Faveniiinim, riain sive dislrictum de Massa. Et lotiim dislriclum
I:iiolensem, Cesenaten., Cervienseni, Comaclensem sive proprieJatem de Ciniscelli, et de Cavalio. Et to-
et Sarcinensem. > Sub finem duodecimi Siieculi ali- t;i!n ariinanniam el loluiii pibliciim de Sadriaiio. Et
quatenus vaiiam hanc provinciam exliibet provin- totam arimaimiam et totuin ptibliciim dc Treccnta.
ciale ap. Schelestratium {Ant. EccL tom. 11, p. 750) Et totam aiimaniiiam de Banniolo, ct toliim piibli-
Placentinusquippe, etFerrariensis inter suffraganeos ciim. El tolam arimanniam de viila nova, et toluni
Mediolanensis metropolita; recensentur, ut apud Cen-
g publicum. Et totam arimaimiam de Maneggio, et to-
ciiim edituni a Muratorio iitrumque autem Flaini-
: tiim puhliciim. Et tolam arimanniam de saiiclo Mar-
niam provinciam exliibet, /Emiliam omnino silet, rei liiio, et loMim publiciiiii. Et totam arimaaiiiam de
falsa; defensorum ingratiis. Liiearano, ei totiim publiciim. Et totam arimanniam
XVI. Ad ItaU;ie autem regniim revertcns animad- dc sincta Maria, et toluni publiciim. Et tolam ari-
verli et illud velim, quod Carolus lY niaximus ille maniiiam et piiblicum de villa Coinede. Et totum
asscrtorGermanici majestatis imperii, cujus tanlopeic piiblicum de Gognano. El tolum publicum de villa
celi-bralur Aurea bulla, suo in diplomate apud Rny- Marlhaiia. Et totain arimanniam de Arcuada, ct to-
tialdum (1347, n. 5) ex autographo quod servatur in liim p!ibli(iim. Et totiim piiblicum de Boiiisciago. Et
l;»buIario molis Adriance, sepliini Henrici exempio totiim publiciim de Agiiaiio. Et lolaiii arimaimiam
jiirejuranilo : « Itein promittinius, 234
^'^ c^J"- d<^ Poniia !o, et piibliciim. Et totam arimanniam dc
ranius, quod quandocunque in Lonibardiam et Tu- Fillhatico et publicum. Et tolam arimanniam de
sciam vei earum alteram aliquem, vcl aliquos milte- Riinci et 0'iblicum. Et totam arimaimiam de Cirpil-
m s pro terris etjuribus impcrii gubernandis, quo- liatica. Et lotain arimanniam de Bratica. Et lotaiu
lies ilhim vel illos transinitteinus, facieiiius ciini, et Salariam, et toiiim Ficarolo, et Ires partes de Ri-
eos jurare, utadjutor, vel aLijulores doinini pap;e palico, et parles tres portus de riipla Ficaroli. El to-
sint ad defendendum lerram sanctiPetri, et Roni:iiux; tam arimanniam (lcTrenta. Et tot:iin arimaniii;iiii de
F]c(lesi;e, secundum suum posse. » At Sigisinundus, Leone. Ettotam arimanniam de Gello. Ettotaiiari-
qiii primus post Carolum imperialia insignia est as- manniam de Fabriciano. Et tolain arimaiiniain de
fceculiis (Wencebiaus ejus frater ob suffragia pretio P snncto Donalo. Et totam arimanniam de Flcsso. Etde
empta, dignitate regis Romanorum motus anno 1400, Firacolo et toto comitalu ejiis B;ili;im, et distiiclum
cl Roberlus coines palalinus pius et clemens, at vc- dcomnibiis criminibus. Et omni aimobis, scilicet iu
cors, majestaiis iiiperatoriic honorem non fuerunt Madio.etin sanctoMartinogeneralc placitamentum. »
adepli), Langobardi;im aiienatam reperit a fratre, Ciim hic de censihus, aut tributis agatur, placilamen-
adeoque simile juramentum noii prxstilit. Ilaqiic ab tiim pro laiidimii generccum Ducaiigio malim accipi,
ineunte sicculo xv, nulla aniplius nientio reperitur quam dis«imile aliiid a tributo scii censu cogitaii.
Ilalici regni, seu Langobardi;c et Tusci;c in utrius-
; XVIII. Est revi'ra in eo lenicodicepiivilegiiFcria-
quc enim locum successerunt ducatus Mediolanensis rieiisium particula a!ii|uanlo anl'quior, ciiiii saiicl:e
et civitates P^lruria! liberae, quacsaiculo eodein exaclo sedis action.uii e;im civilatem administiabanl, aiite-
in ducatum evasere. Harum p inceps Florentia, ut quam benelicio aliis concederetur, qua; sic habet:
pote opiileiitior ac potentior c;eteris, perpeluis feic « Exccrplum dcprivilcgioFerrariensiuin. El semcl iu

bellis iinitiinas remoliorcsque alias petens latc jam aiiiio si a iiobis rcqiiisitum fuerit, ante noslruni ;q) i-
dominabatur, cuin Leonis X et posimodiiin Clenien- stoiiciim nunliu.il, sipiecoimposuerit 236
baiifliiiii,

tis YII Medicea; gentis po;itificuin consilio, ct opibus, per tres dics ciisto .i;iiil generale jiidiciuiii, et us(|iiu
familia eadein exaltata, magnum Elriiii;c ducatiiin tertia hora scrdjaiiUir claniores,el (iiieiiinoiiia posL ;

ad nostram usque aitatem niagna cum feliclLate, pa- ea pL*r inensis circulum clamati jiislitiam faciendo.
rique gloria modcrata est. In regiio auteiii Itali;e, si votati fiieriiit, cust ;diantjudiciuin. » /Etatis pri-
praiter ducatuin Mediolanensem, et Paiiiuc ac Pla- vilegii iiulliim indicium exstat, ciini lamen in codicc
centiic ducalum alium, dequonuper est dicluiii, aliiid su: jicialiir loc;itioiii Pi;cnestiii;ccivitalis, ciuam fecit
longeantiqiiiiis, nec minus gloriosum marchionis Es- *^ Joannes XIII anno 970 eidem suppar videtur ciim-
:

tenses tlominiiim excilarant, qiioil tcrram Malhildis que idem pontifex avo Malhildis civitatem bcncfi-
fi^re omnem absorbiiit, Romaniqne pontificcs memo- ci;irio juie coiicesserit, ex utroque nionumento ejus
ria, ni faiior, rcputantes, Mathildem niip^>issc Azzoni civitalis conditio, antequam bencficio tradorctiir Te-
Ateslino, ac pnccip le sibi, et aposlolic;c scdi coii- daldo, ct poslrediliim adaposlolicam sede ii, liiruicn-
siilcntcs, longe ut reclamarent, tum virtute atipic lerp;itetusque ad s:cc. xii fere exaclum, cum scriplor
opiLus illorura luiti siiitt Ecclesia; Romaii;c ditiones codicis Albinus vivebat, lilterisipic m;in(lab;it ab se
vcicfes, lum bariim ;iliqui. us eos pncfccerc, acpre- collccia vetcra moimmeula. Quanlo igiliir iii crioro
sertim Fcrrari;im, utoliinicvo Mathildis, iisdem iii versantiir, qui vera Malhildis donationc posthabila,
fciidum conce s;'re. Sed aiiteq:iam h:cc ficrenl, diiin Ferrariam ab ea saiicL;c sedi oblataiii contendnnl?
per duodccimiim s;eniluiii in niagna ltali;c civitalcs Estciiie idpiofcctoailmiratione diguiim (piodiibi cxtra
p rtiirhatione eraiit, Ferraria variis jiaruisse doniiiii ccclesiasticain dilioiiem de tcrra, seii bonis propriis
apnil historicos inveniliir. llinc cst, qiiod a leccn- Mathildis vcrba liuiit, ca nibii aliiid suiit, ([iiain pra)-
litribus noniiiillis, aul p;)nli(ici;c dilioiii temereaii- dia, sive ad siiiiiiiiuiii caslra, citra ullaiii civitatem.
fcitiii', aut M;ubil.lic;c doiiaLioni iinprudcnler adjuo- (]uin auleni iu Tiiscia Laiigob;irdica, scii patrimonio
gilur. Quare cum siippetat ex Albiiiiano codice nio- Tusci;e, in diicalii Spolclano, iii Marchia, pro alia
niiiiKMitiim h:uid dubie antiipiius miitilo, ac mendoso aliorum faisa opinioiie bona cadcm colloiautur ,
illo, (piod exst;it iii libio ccnsiium Ceiisii camcrarii qiii(l(liiid civitatum in iis provinciis cst, Malhildia-
«juiii etiam a;vo pontificis Lucii III (iui sodcrc tu'pil uam ad donationcm pcrtinct. Quid de niipcr aiin;»-
 ,

m B. CVROLI MAGNI OPP. PAllS I. SKCTIO III. M

lista Ilalo (licon linn orit, qui Iransvcrso itinoro do- A xoril, Ru'»ditum(pie onslituonl, flleIi'atom jur.ivc-
iialionein riniiiiuis exciiiiMO |)M-iclilaUir (Sfr//;t. llnl. rit, IriJmtuinque spoiUc spopoiideiit, magnain ex eo
lom. V, p. 5Go)'/ lia'c niininun islc ad charluiam Ma- acccssionem ad suam gloriam comparari existimans,
Ihildis animaiivertil : « Invaluit co sa^culo ac potissi- si ex lihero principe eflicialur subdilus sanclo Pelro,

mumGro^orii Vnpap;o lcmporil)us mos oflbreinii non ojusquo diccretiir osse ndclis. » Proslat inonumentuin
caslra soium, setl et inteaira rogiia aposl. sedi, oaquc citalis locis, ciijus, cum sit v:iliJe prolixum, el ab» re,
nirsus ah ilia accipiendi in feuuum. hl pr;cslitit I).'- brevi hac Oaronii soiilenlia summam atluli. Ex advcr-
nietrius Uussorum rex duohus antc pacem Canusi- so Bertrami ohhitionem ulcunque ohviam in rogostis
nam annis, ncmpe anno 1075, lum alter Demetrius Grcg. VII (lih. ix, cp. d2) et ap. Baronium (1081, n.
Croaliic ct Dalmaluv dux, sive re\. Dertranuis quo- 33) integramprcmittam cbartui:ie Malhildis,qu:ie mox
((uc Provincia; comes omnia sua cidem ohlulit amio sequelur, ex eodom cod. Alhiniano; tum quia in re-
1081. > gestis, et apiid Baroiiium admodum varia exslal,
XIX. Non saeculi consueludine, scd Grogorii VII quod solemne est monumentis non aulbenticis, ex-
magnanimitate reges, ct principes a l)ealo Petro, scriplorum liceniia, qiii pneterilis selalibus variari,
qnain a Teutonicorum rege Ilearico IV rcgni aut atque ad sua tempora accommodari chartas veteres
principatus iaveslituram acciperc maluerunt. At ncc impune posse arhilrahantur; luin quia una cum Ma-
Malhildis donalio, nec Bertrami ohlatio cjusdem gc- thildiana donatione, qiiicum maxima ejus convcnieih
iierissunt. Qtiod luce ch)rius patehil ex litleris (iih. tia est, falsi arguilannalislam nuperum, pessimo pu-
II, ep. 74.) sancfi e]us pontilicis Demetrio Russor. blico, dissimilia congerenlem, ad sanctse sedis jura
regi et regin;c: « Filius vester, inquil, limina aposio- g labefaclanda. « Juramentum Bertrami comitis Pro-
lorum visitans ad nos venil, et quod regnum iilud vincie. Ego Berlramus Dei gratia comes Provincie
douo sancli Pcri per inanns noslras vellet ohlinere, ab hac hora et deinceps fidelis cro sancto Pelro, el
»;idem he;ao Pctro aposlolorum principi dehita fule- domino meopipc Gregorio, elS. R. Ecclesie, etcuii-
Ulate exhihita, devotis precibas poslulavit, induhi- ctis successoiihus tuis, qiii per meliores cardinales
lanlcr asseverans illam suam p:;litioi>emvestro con- intraverint. In nullo vesiro dampno, vel S. R. Ec-
sensu ratam fore, ac s!a!)ilLMii, si apostolicac auctori- cIes'o, me sciente, consentiam. Sic me Deus adjuvel,
latis gratia ac muiiimiiie 237<^l^'"'""^''^u''' " I^slae id et hec sancla evangclia. Preterea pro remissiime
oHcrre primum, ac deiiule in reuJum accipercprinci- peccaloruiu meoru:ii, el parenium meorum ofrtio,
{>atus et regna? De alio Dometrio, qiiem in synodo concedo, do:io omueni lionurem meum, quanlum ad
lahila in D;d;natia legaii cjusdem Gregorii {Cod. Albiii. me jure p;uenlum ineorum pertinet, omnipolenli
Ccnm-Jib.Ceiis. Baron. 1070, n. CG) cx duce regem Deo, cl sanctis apostolis ejus Petro, et Paulo, et do-
lecerunt, salis mihi ei-it vcn. anualishe seulenlia: mino meo Vll p:q)e Gregorio, et prefatis successori-
€ Idem Grogoiius pap;i, inquit, qui llcnricum regein bus ejus; i!a ul (|uicquid eis placncril deinceps dc
regno priva\it, cjus impietale id ab invilo scilicet iiie, el de l;)to bonore meo siiie uUa contradiclione
«'.xlorquente, pietate exigcnte, dnceai Croaliie aique faci:uil.Ecclesi:isai!lem omnes, quein meapoleslalo
Dalinalice in regcni evcxit. Adiniratiojie plane digiia sunt, in coium polestatc oainino dimitlo.» Jam vcru
res accidit, ul quo anno lienricus rcx se schisiiiate ip^a magnai comiiiss.e ciiartula audicnda est.
ah Ecclesia separavit, rex harharus cidemse coiijun-

g3g CARTULA COMITISSE MATIIILBE

In nominc sande el in livi lue Trinilatis. Anno ab C proprietario tam quod [qux] lunc babueram, quain
"^

incarnalioiie Domitii uostri Jesu Cbrisli millesimo ea que in antea acqnisilura ei am , sive jure succes-
centesimo 11, quintouecimo uie Kal.decembris Ind.x. sionis, sive alio (piocumque jure ad me perlinerent
Tempore dni ^ Gregorii VII p ip} in Lateraaonsi pa- [pertinenl]. Et lam ea que ex bac parle nioiUis
latio. In cappella S. Crucis. in preseiUia Ccniii Fia- [moiiLiimi] ha!)el):im, qiiam illa que in ultramontanis
j:ipan. [Frangipaiie|, Graliani, C ntii [Cencii] Frau- parlibus ad me perliiierc vi lehantur ^, omiiia sieut
culini, et Alheiici de i^e.ro Leonis, Cice, el iJenein- dicluin est, per m:t!ium dni Gregorii VII pape Ro-
casa [P. Leone, et Be:iiiic;is;i] fralris ojiis, et Uberli mane Ecclesie detii vX iradi.ii, el cartulam inde liori
dc Tascio [ejns llherli de Tuscia] cl ali;)rum plii- ,
rogavi. Set [Sed] qtiia cartula nimquam [misquamj
apparet, el liiueo, ne donalio et ohlalio mea
^39
rium. Ego Matliilda [Matiiildis] Dei gratia comilissa
pro remedio animc mee, cl pirentum mcorum dedi, in duhiuiii i'evocelur; id ego que supra comiliss:»
ct 0|!tuli Erclesie S. Petii per inlcrventuiii '• domiiii MaJhilla iti-rum a presenti die dono et ofl'ero eiiien»
Gregorii VII pape [pap;c VI!] omnia bona mea jurc Roma::c Ecdesie per nuuuim Beniardi cardiualis ct

° God. ms. Matldldis super concessioiie bo-

adfl. :
c;eterique Augiisii cxemplo Ludovici Pii confirmarnnt
norum suoriim Kcclesiw.
facta Rom. vaii;'.sper poiUiiices.
b Muratorius in sua odii. seniel et iterum legit <i
Quamvis donaret propria juris siii tam quic tuiic
domiii Greg. Cod. Vat. domini, ut haliet Ijoilmitius, hnhchat quam qucc jtire ipiovis acquisilura erat, l:i-
cui major fiJes, quia ill. Laurentium Zacagnum ad- mcn aucipiti ex loquendi genere vix intelligimiis,
jutorem adbibuit iu coHatione codicis. Pr;oterquain ry nuiu ipsa ulalJirerga Roin. Eeclesiam jure illo vaii-
quod iii monumentis saec. xii dommum iion domniim di.ssimo, quo domini et legitinii possessores utuntiir,
appellari poritincem compertum esl et in no.Uro : ul firmior donalio sil, et (|uo sc exci.lisse fatetur posl

codice sempcr Icgitur dominus in haccartula. E con- doiiationem bencQciario exinde utens, an jure pio-
,

Irario in diplomalis Ludo\ .,Otlonis, ct Ilenrici sem- piielario deiiiceps uli dehCol Eeclesia Romana. Mu-
per domnus, quoJ animadverti debet pro majori mo- ra or. {Script. Ital., tom. V, p. 3GG) ad Domiiiz.
numentor. fide. morem invaluissc ait « ofl^ciCiidi r.on castra solum
:

« Opportune Ducangius {\er\). Intervemre) •.nVnmil- sed ot inlegra regna aposiolic:e sedi eaciue rursus,

verlit, voces istas per iiiterventum, seii inlervcntu, ab illa accipiendi iii feuilum; » quam rem proialis
quae in hujusmodi concessioniiius reperiuntur, siimi cxemplis comprobat. Sed donalio Mathildis non est
pro intcrcessione, aut mediatione qu:e rcs infra : cjiis generis, ut palet ex iis quie sequuiilur, tamelsi

clarius explicatur pcr mrinum. Uude patet, donalio- qiioad ip.sa donauix siiperslos fuit, iisdem hmiis
nem factam csse Ecclesi;c Roman:e, eadem prorsus Ini •relur. Nain vera luereilis Ecclesise Romanaj in-
raiione, qiia Pippinus, Carolus, Oilo, llenricus su:is sliUitio fuit, ut non semel Domiiizo ait.
donaliones fecerunt principi apostolorum per Slepha- e De honis propriis Iraiis, ot citra .Alpcs Aido
num II , Adriunum, JoJimcm XII ^ ct Bencdivltaii Vlll, dibbcrlat.
 .

6G1 COD. DIPL.-MONUM., ETC, SEIJ COD. CAROLINIJS.-APP. -CUART. COM. MATHILD. 66^

le^ali
" ejusJein Romaiie Ecclesie a, siciU
"
dedi per manum dni Gregorii VU pape,
"
omnia bona
" illo tcrapore
'
A vero, qiioJ futuruui csse iion cretlo, si [sive] ego Ma-
thilda coniitissa, quod absit, aut ullus de lieicdiLus
niea lam que nuuc habeo, quam que in posterum ac proheredihus nieis scu quelibct opposila pcrsona
Deo propitio acquisilura sum, et tam ea, quo ex hac conlra hanc cartulam oblationis ire quandoque agcre
parte montis [monlium], quam que in ultramontanis temptaverimus, aut eam ^ pcr quodvis ingenium iu-
partibus habeo, vel habilura sum sive jure heredila- fringere quesiverimus , tunc inferamus ad iilam par-
rio, sive alio quocumque jure ^, pro mercede et re- lcm, conlra quam exinde lilem intulimus [intuleri-
medio anime mee, et parentum meorum. Que aulcm uius], multu [inuictaiu], quod est pena auri oplinii
ista mea bona juris mei superius dicta una cum ac- libras mille argenti pondera iiii milia. Et (|uod i re-
cessionibus, et ingressibus, seu cum superioribus, et pelierimus vendicare non valeanms. Set prcsens
,

inferioribus suarum qualiter supra legimus ^ [legavi], cartula oblationis cunctis temporibns firma pcrma-
in integro ab hac die in eadem Ecclesia dono et
:
neat, atque pcrsistat. Et bergamena [pergamena)
offero, et per presentem cartulam oblationis ibidem , cum atramenlario dc terra levavi pagine Giiidoi.is ,

habendum <i confirmo. Insuper per cultellum, feslu- aotarii Iradidi , et scribi rogavi. In qua subter con-
cam nodatam, guanlonem, et guuasionem lerre «^
lirmans testibns opluli rol)Oiandam . Actuin Cami- i

[gantonem ct vascionem terne], atque ramum arbo- sie feliciter. Mathilda Dei gratia si quid esl, in hac
vis, et me exiiide foras expuli , guarpivi [garpivi], et carta a me facta s-s *' )^ Ego Ardericus judex inler-
absenlem me feci f, el a parte ipsius Ecclesie, 240 fui, et s-s etf Ego Ubaldus judex inlerlui, et s-s et
habendum reliqui faciendum exinile pars ips;us Ec- Signum manus Atlonis de Monle Barranzonis, et Bo-
clesie, aut cui pars ipsius Ecclesie dederit, a pre- jj nivicini [Bonvicini] de Canusia rogati tesles. Ego
senli die quidquid voluerit sine omni mea ei here-
^, Guido notarius sacri palatii scriptor, et hujus car-
dum, ac proheredum ineorum contradictione. Si quid tule oblationis i
post Iraditam complevi et dedi.

a De hoc Bernardo ex abbate Vallumbrosano in uude Leibnitius explicans ejeci recte innuit, Mathil-
cardd. collegium cooplato, ejus virtulilus ac vicibus (!em a bonorum suorum possessione se ejecisse ipso
in civitate Parmcc vide Baron. (1I0"2, n. 22 seq.) ac in actu donationis. Proinde Ecclesia eorum dominium
prsecipue Ughcllum in Episcopis Parm. (tom. 11, p. aJcpia est anno codcm 1102, lametsi pos^idonda
168 seqq.). utenJaque remanserint Maihildi usque ad annuiu
b Cod. ms. habet : habeo, quam que in posierum 111.'), cum eadeni o!)eunte SHpicmum dicni ab ,

Deo propitio ocquisitura sum

quocumquc jure.
alio Ilenrico V iiivasa fucrunt, nec nisi post annos plures
c Locus admodum depravatus, quem tamen omnes Ecclesia Rom. possessionem eorumdem iniii ut di-
uJpote ex cod. Vat. recensione profectnm.
ila legunt, ciuin est in dissertalione.
Baronius (1102, num. 20), qui proeter eum coJ. 8 Locus altcr ad inlelligendum diflicilis. Baronius
alium etiam consuluit ejusmodi anliqiia monumenla ope alterius codicis memorati, sic legit ct a parte :

continentem, sic illum profert : una cum accessioni- ipsius Ecclesia; habenda rdliqni facienda exindc papa',
bus, et ingressibus, seu superioribus, seu inferioribus aut cui papa illius Ecclesice dcderil, a pra^scnti die
qualiter supra legavi. Muralor. animadvertit, vulga- quidquid voluerit. Leiimit. recJe restiluit habcnda;
rem eorum temporum formulam esse, qualiter supra al barbarum declaral illad faciendum, et voceai de-
legitur, neque aliter hic legenJum pii;at. Leclio no- n derit arbitralur re ';undare. Sentenliam vero hanc
stri codicis ab emendalione ista parum abluiJit.
'

^ esse ait « ut faciat exinde pars ipsius ecclesiyc quid-

:

d Et hic Muralor. notal usitatam esse notariorum quid volueril. »

formulam habendum. Animadversioni hgjusmodi no- ii
Leibn. legit tam, recte Maratorius scribenduin
Ster codex fidem adjungit. pulat aut eam : male aiilem Leii)nilius casligal eliam.
e Monel Baron. formulas hasce, natas ex idio- i Apud Leii)n. legiiur q.uo. Baronius habet quod,
tismis ejus temporis, in hujiismodi diplomatibus re- quam leclionem probal Leibnilius iJem.
periri, qusc modo exoleverunl. Per liujusmodi autem i Leciio Baronii explicatior Pergamenam cum :

formulas fiebanl investitune boaoruin , ut miilla atramento de terra tevavi, paginam Guidoni nolario
exempla viJere est ap. Ducangium in Glossar. (verb. tradidi. Qa« postrema verba Led)nitio arriserunl.
lnveslilura).Vr3i aliis hanc affert ex MiraiO (tom. 1 Formula est antiquissima nam Ducang. (verb. i*er-
:

Di-^L Delg., p. 570) : « Et per piaescntem chartulam gamenum) ex Tabular. Casaurien. profert exempluin
oflertionis ibidem habenda conlirmo, insuper per cul- Ludovici Loth. F. Ad rem nostram nil accommoda-
lellum, festucam nodatam, gantonem, et guvascio- tius charta apud Murator. {Ant. Est., pag. 100), in
nem terrai, atque ramum arboris. j Leibnitius legit qua b;ec leguntur septuaginla annis duntaxat ante
^uantonem ut in nostro cod., definitque chirotccam ; chartulam Malhildis « Et bergainena cum atra-
:

ilem guvascionem cuin Mii-cCO, explicalque ccspitem. mentario ego qui supra Adeleyda dc lerra levavi et ,

Videndus omnino Dacangius tum loco cilato, lum ad Agimoni noiario sacri palatii traditli, et scribere ro-
singulas voces ; niim loiigum esset tain mulla cxeiu- gavi, in qua supter connrmans, lestibusque obtuli
pla quibus rem comprobat hic congerere.
, , ro!;orandam. s
^ Idem Lei!}nitius posl praidiclas formulas investi- D k Apud Baronium legitur subscripsi ; et ita in se-
lune addendum pulat tradidi : quod tamen ubique quentibus : Inlerfui, et subscripsi. Neque aliud innuil
desideralur. Qu^e sequuntur sunt fere synonyma : appositum siguum s-s.
Garpire enim quod et guerpire, et verpire' in chartis i
Leibn. aiii^iue semper legunl offersionis.
invenitur, valet possessionem rei alicujus dimitterc :

DE CODICE RUDOLPHINO,
SEU DE RUDOLPHI EPISTOLARUM LIBUIS TRIBUS
DISSERTATIO.
241 PROOEMIUM dissererem de cpistolis Leonis III. De Rudolphi irgis
De
imperaloriai niajestalis in Occidente in-
\.
llomanoriim cpisiolis niinc dlcturus : capila duo
Ktduratx ingcnio satis mihi videor di^pul isse. cum pr.emillain nccesse cst sine quorum cojnitionc
,
0G3 B. CAROLI MAGNi OPP. PARS I. SECTfO Fll. m
eanimdcin spiitenliam asseqiii neqiiaqnam possu- A 243 susceperal, a decimo Joannc
L»iil<>vici Pii iilia
mus. Ka sunt imperatoris eleclio el coronatio. Hanc ad imperium dosign:itum anno 91(5, diim Berengarii
.^i qui;ieni Rudoiphus, tamelsi non est adeptus, im- ;emulus Liidovicus oculis privatiis inuiilom adhuc
/.Mjse adeo a poutiriciljus petiit, lantoque cuin appa- vilain sustin(d);»t, nilio eadcm liiotur, qu:e Widonoin
i;atu ad assequcndain vcnturum sc teslatur pliirihus cjusque liliiim Lamberliim , ab anno siqiiidem 888
in litteris, iit negolii magnitudinem ac nccessitatein rex erat U;ili;e potciitissimus, nec sancla; scdi pr:c-
paiam faciat. Iliam vero recte ait Roeclcrus (tom. II, sentiiis vidobatur pncsidiiim invoniri posse. Qn:im-
Coinh. iinp. p. 870) « pcr solos elcctores, ut liodie obrein afririiiari posse arbitror, nullam aliam formam
vocantur, al)s(|u CcCleroriim principiim el slatiium
>
elocliouis excogilatain esse , quandiu Carolina
consiiio in Rudoij)!io comile llahspurgico ca^ptam, stir[)s sletit.
el ad hu!c usqiie tempora conliniialam. » O":»'"-
§11.- -De trium Ottonum eorumque snccessorum usque
obrem electionfm luijusmodi spectare opoitct antc
et post Riidolplium. Ad coronalionem vcio quo
ad Fr.dericxim II electione.
I

attinet, cum cadem sempcr fuorit (iiniis eiiim Ro- Berengario feliciter imperante anno septimo,
III.

maniis pontifex diademalis impcrialis impositione juxla rectam eorum opiuionem qui ab ipso die
,

imperalorem poterat instiluere, unaque iii principis natali Domini anui 915 imperialem illius coronatio-
apostolorum basilica tanla soieaiiiitas celcbianda nein repetunt, sive aiino 921, Iialiye popiili Riidol-
erat), coronatio ipsa, sed accessioiies illi identi-
iioii phum Burgundi^c regoin contra.Bercngarium ad Ila-
dem factie, rilusqiie pro lemporiim coniiilione varius li* rogniiin invilanl, alque Italico diademale rcdi-
xpenclanliir necessj; est. Piopterea cum de elcctio-
exp r. mitum adveisiis imporalorcni, a quo defeccrant,
niis nesotio, ac de septem virorum, seu sacri Romani sequunlur. Quamobrein Berengarius regnum ci»ili
imperii electorum cerla origin*, quiilquid necessa- bello recuperandiim, post duo pr«lia infeliciter com-
rium erit attulero, tunc de eoronalioiie provinciam missa, deseruit, ac post triemiium YeroiKC a conjii-
nec facilem, nrc brevcm suscipiam, eamque, ni fal- ratis c;csus, Carolingiorum imperii finem attulil
lor, expli.catissimam reddam. Pncterea falsam opi- anno 923. Hiiic pcr annos fere quadniginla reges
nionem illorum everlam, qui novae hujus dignitatis Laliae fuerunt, pncdictus Rudolpbus, Hugo Provin-
iiidolem noii asseciii, ab Octaviano, scu vcriori, ut ciic marchio, ejus filius Lotbarius, et Berengarius II
piitanl, illalioiie, a Magno Conslanlino rcpelendam una cuin iilio Adclberlo, qui tyrannice dominanlos,

putant. Tum pauca de ipsis epislolis dicam. et Ecclesiic dilioni maxime infensi, tiim Italise priii-
cipcs, tuin prjecipue Romanum pontificem ad impe-
242 § '• — ^^ Caroli Magiii succcssorum Carolin- rialem m;)jost;itom instaiiranilam impulerunt. Forle
(jiorum clectione. evenit ut Octavianus Alberici II filius, qui patris
Oii^ndiu stclil Caroliua stirps, ab anno vide-
II. aviicque Maroci;c exemplo pontificium dominatum
liccl 814 ad 887, cum Carolo Ciasso exauctorato, invaserat, ad Petri calbedram XII Joannis nomine
Ariiulphus ex Caroli ejusdem fratre Carolomanno asconderct. Inde is luculentius aspexit, quae Italiae,
no|ios, Germaiiia! rcx electus fuit, in sex illis Aiigu- quae sanclai sedi maxima danma inferrentur a ty-
slis, qui Carolo M igno s-iccosserunt, Lndocico Pio, rannis. Quare Oltonem Germani3e regem rebus prai-
Lolhario I, Ludovico II, Carolo Calvo, Caroto Crasso, clare gestis in Il,ali;c tyraunos commendatum, et ab
el Arnulplio, cleclio adiuodiim parabilis fuisse de- Agapeto II pr;cdecessi)re ante annos decein ad iin-
pr.h; nJilur. Piiis ciiiin Luilovicns palris regnoriim C perialcm coronam fruslra qu:csitum, ipse elcgit.
lieres, a palre ipso Carolo Magiio clectiis fuit. Perin !e f;ictum de II Oltone coronato imperatorc
Perinde Lobaiius I a Pio Ludovico ejus patre, et una cum patre, et de liujus filio Oltone III quod ele-
u Lothario Liulovicus II sunt electi, aiquo omncs clionem spcciat, non couteiido at ulriusriue electio-
:

a Romano pontilicc conlirmali. Trcs reliipii, ulpote ncm a Roin. pontifice probatam fuisse antequain
qui parentihus non successere, absque ulla ad iinpe- diadema imperiale ab eo;Iem obiinerent prioium ,

rialem dignilalcm dojigiialioue electi reges Alcman- Carolingiorum instar, nullus dubito. Qui seciis sen-
ni;^c ct Galli;c, Romanis pi)lius pontificihus clectio- til, errorem illorum scquiliir, quieleclionem Germ;\-

noin a.l Roiiianum impcriuin retulorunt acceplam, ni;c ivgum pro impcraloria accipiunt. ^^ ^^^" 244
qiiain suis Tcstem ap-
piiucipiiius aut paronlibus. siderare cosdem oporlet, Conradum Franconisc, et
pollo coucilium Rom. anno 877 colobratuin proCa- Henricum Sa\oni:c duces pari modo electos Germa-
roli Calvi conrirmarione (Labbe, Conc. loin. IX, ni;c reges, neutruni lamen aut imperatorem, aut
p. 29G); quandoqiiidem Joanncs YIII fratres sic riomanorum regem in diplomalil)us appellari, quan-
allhtur Qiiia pridem apost. me. deces-ori nostro
: « quam uterque acicm ducens regum Romanorum, et
piipac Nicolao id ipsum jam inspiralionc coclesti imperatorum cognominum, scriptores imperitos de-
revelatum fuisse compciimu^, elegimus bunc merilo, ceperit; ila utllenricos septem enumerent, cum sex
et approbavimiis uiia cum anuisu ct volo oinniiiin lantummodo Romanoru n reges, et qiiinque impera-
fralrum et coepiscoporum nostrorum. » Ex Arnulphi tores exstiterint; Conrados aulem ires, cum duo
autem, postremi eorum, pontificia hujusmodi ele- tantum reges Romanorum fuerint, unicusque impe-
clione indoles lanl;e majeslatis a Leone III iustau- p rator.
rat;e dignoscilur, Stephanus eniin V post Caroli IV. Diplomalum scrutaior diligentissimus Gode-
Crassi obitiim, non Arniilphum ejus nepotem, qui fii abbas {Cltron. Godwic. lib. ii tom. I, p. 119)
lus ,

eodem exauctorato rex Gormaniie fuerat eleclus diplomata Couradi I apud B;'owerum et Scbanal,
aimo 887, sed Widoiiem Spolcli duceni ad imperia- cxliiljentia iii tilulo Romanorum et Francorum rcx,
lciii dignil;item assumpsit, (|ucm sequcnti anno imi- laisi argiiit, rcmquc coinprobat ge juinis dipiom:itis,
(atus esl Forinosus Lambertum Widonis filinm
,
et auctoril:ilc scriplorum cjiis ;cvi, Roginonis, Wili-
consortem impcrii eligens cuin patre. Quia scilicot cliiiidi, Luilpraiidi, alioriimquo. Pcrinde in lloiiiici I
I:.a!i;c ivgiiuni ii lonebant, sp^s^pic major defeiisio- diplomatis somper vocabulum rcgis inveniri testatiir
liis ap;)sloIica! scdis ab utroque horum alfulgebat, (Ibid., p. 151) nulla additioue vel Francorum, vel
(|uam ab Arnulpho. Cum vcro expericutia sccus csse Gcrmania), vel Orientalis Fiaucix. De tribus Otto-
(locuit, tunc Formosus idcm Laniberto adiiuc super- liiljiis vcro qiii diadcma impcriale sunt assoculi,
siileAriiu!)duim ad avitiun (liguilatem vocavit. Liido- absobue pronuuliat recjis Romanorum titulum ab iis
\icum III Riirguudiai el ])rovinci;c regrm Benedictus nunquam csse adhibiluin. E contrario Henricum II
lY anno 900 suireoit Aruulpho, non qiiia ex Ilirmin- Germai;i:c rcgcm, primumque impcralorem repoiii
^arde Ludovici II filia a Bosone genitum, Carolina (Ibid., p. 255) cum tilulo reqis Romanorum, ut siipra
siirpe profoctum, sed quia sancta; sedi dcfensio, cst diclum (Diss. A, n. C) posi alhita verba Plalin;c,
a Imoduni neoess;iria tum lcmporis qu;erebatur. ,
qui Blondi scntcnliam plaiiiorcm reddiuil. Ea veio
Borengarium qu-m comes Lvcrardus ex Gisla
,
est bnjusinodi « Paulo ciiini postquam rcdicrat
:
 m^ rOD. DIPL. -MOxNUM .ETC, SEU COD. CAROLINUS.— APP. — DISS. DE EPP. RUDOLPHI. 6Gf,

Gregoriiis papa scilicet, eam Jecil dc imperaloris A lorem, nisi Romanus pontifex alminsset. nactemis
clectione sanctionem, quam iincusqiie snper annos <Ic clectione fuiiiri impcratoris, ante Riulolphum
quodringentos, servatam videnms, solis licere Ger- Magnuiu Auslriac;^ domiis progenitorem. INiiiic dc
niaiiis, qui inde electores dicli simt, principem deli- e.^dem electione dicam, quae aRudoIplio codem in-
gere, qui Cri^sar tunc, et Romanorum rex diclus, si cipiens aiJ nostram usque a^tatem perseverat,
, re
a Romano poniifice coronabitur, imperator Augustus scilicet redacta ad septemviralc amplissimum colle-
appelletur. » Decipit-ur is qui(!em, ei ciim eo Platina gium.
septemvirale collegium aGregorio instilulum pntans,
quod infra luculenter oslendam. Sed fuluri impera- § IH. — De septem electoribus sacii Rommn imperii.
loris, cum liiulo regis Romanorum, elcctionem ab VII. Damnorum omnes, qii;c Ualiie et Ro-
pert;n!si
eodem ponlifice sancitam esso posteriora monu- man;e Ecclesia; fiierant illata non paucorum spatio
menla planum faciiint. annorum a Siievicae slirpis Aiigiislis, eo tandem de-
V, Primum omnium occurrit decrefum Benedicti vencre, ut Fridericumll in generali concilioLugduiii
VIII antequam Henrico Germani;c regi diadema
II babito anno 12i5 exaiiclorandum dccreverint. Id fa-
imperiale Iribueret. Illud refert Glaber apud Baro- ctiim auctorilate Innocentii IV qiii concilio pnreral.
nium (1113, n. 5), el est hiijusmodi « Ut ne quis-
: Magnum inde iilud iiiterregnum cwpit octo et viginti
quam audacter imperii Romani sccptrum pr;rpro- annorum, ut Rudolplii epistoK-c tesiaiitur, scu triiim
perus geslare princeps appetat, seu imperator dici, et viginti, ut Germanici scriptores autumanl, a Fri-
aut esse valeat, nisi quem papa sedis Romame mo- derici obitu illiid ineunles, quod fatale apud eosdcni
l^um probitate delegerit aplum reipublica? , eiqiie g appellalur. Namqiie eo temporepnc aliis, « coepisse,
-i -••
rommiserit insigne imperiale.'~' > ^
Qnibiis- explicatur
' - aiiint, sepicmviralem senatum, qui reliquos Germa-
ni;c principes ab electione regis Romanorum rrje-
coiidilio illa, 245
qua"i recte BIoiulus apponit, si
a Romano pontifice coronabitur. ComVMque inde, ele- cil » (Kemmerich, /h<. adJ.puhl. Iib. ii, cap. 1, art.
ctioni Gerinanise regis a principibus ejiis gentis fa- 6). Qiia qiiidcm a senlentia PiilTendorfii cseleroriim-
cta? unum, idqiie praecipuum, deesse, approbationem que jiiris piiMici scriploriim commuui, B<vcleri supra
scilicet Romani poiitificis. Gregorium au'em V et allata aiictorilas non abliidit, qni Rudolpbum oin-
Ollonem conslituisse aliquid de electione rcgis
III nium primiim a septemvirali eo senalii elecliim tra-
Homanonim videtur dubitari non posse, nam tiim dit, ut audivimus. Ea quippe regis Romaitorum cle-
lienncus successor Oltonis, iit niiper diximus, tum ciio diuturni hiijus interregni (inem altulit. Eqiii-
siiccessores omnes Henrici , regcs Romanorum se dem Besselii {not. ad Egiiih. cap. 9) opinionem, qui
appellant anlc coronationem Romanam in diploma- aiit Friderici II tcmpore, aut paiilo ante, id colle-
libus, ut videre estapud laudaliim Godefridum (Ibid., gium instilutum piilat, etglossarii illiistratorum sen-
p. 2G9, 28 i, 510, 52G, et Ui). Pnielerea Henricus leniiam, ad Caroli IV auream bullam anno 155G
qiii
rex Germ. III in promissione, seu professione ante edilam ejusmodi inslitutioncm diirermit, omnino de-
coroiiationem, anno lOiG, propalam se profert Effo sercndas censeo, jurisqiie piiblici scriptoribus adha>
rex N. Romanorum, ut patet ex ordine Romano, rendiim. Nam Gregorii X littera; ad Alplipnsum Ili-
qiicm producam ubi de coronatione sermo erit. spani;c rcgem sub interregni fiiiem, apud Raynal-
Quamobrem, quod eriiditis fere omnibiis persuasum dum ( 127^2, n. 54) secus fieri non posse admonent :

est, non ab aiinn 1158, cum Conradus III Geriiianiaj _ « Iiiter c;ctera, inquit, tangebatur, quod cla. me.
rex eleclus, coronatusque cst Aquisgrani, titulus '-' Richardi in Romanoriim regem electi elecloribus
regis Roinanorum dediui debet , sed ab elecliono iion vocalis, vel saltem denuntiatione aliqiia non fa-
Henrici II qiii anno 1002 coronatiis fuit Mogiiiili;)c. cla eisdem , non eral ad expedilioiicm petitioiium
Persuasio autem cruditorum profluxisse videliir ex brjiismodi pioccdendum cum eorum videatur spe- ,

Confadi ejiisilem sigillo, quod primum inveniuir ciaiiter inleresse , utpote qui jiis eligendi regem
cuin tilulo regis Romanorum, ct a siiccessoribus Romanorum, in imperatorem (ienide
omnibus exemplum secutis, quod minime facnim
piomo- 247
vendum sibi vendicent, et in pacifica esse dicanliir
erat a Conradi pr;icdecessoribus Germaniai regibus ipsius posscssione, vel quasi. Ex quo etiam arguc-
(Vid. diss. 4, n. G). non posse, nec debere iidiiberi cisdem, quo-
b;Uiir,
VI. Nec pi\x'lcreundum mihi esse arbitror, quod minus bujusmodi sua possessione lihcre uterentur,
s.rpe laudatus Godefridus , ubi ex tribus Oltonibus aliuin, eis videretur expedieiis, cligendo. »
si
millumeo titulo usum csse recte affirmavit (Ibid., p. VIII.Qiiod si clectores jus suiim luenlur posses-
il9), minus caute subjunxisse viilelur « Nec eiiam : sione, nonpontificia constitulione, qiia' nulla iiscpiam
in temporibus sequioribus anle aclu;ilem Italici regni reperitur neque imperiali, qiui! inleingni tenipoie
possessionem adhibitus. j Et vero Ilenricos Germa- fieri non polerat spcctanda igitur ;!lteMlius nionu-
:

iii;e reges III et V qui in diplomatibus eotitiilo utun- menla vetera, ut seplenarii islius senaliis origo cerla
tur, Langobardicam coronam adcptos esse nusquam teneatur. Ac prinuim aiidiendus est Parisius auctor
apparet. De III duntaxat annalisla Italus (an. I04G) synchronus, de qiio Baronius ('JtiO, n. G5) ita Joqui-
more suo conjicit, post congressiim Ticini hahitum tiir : « A quo si qnis demat c;ilunmias, invectivas,
coronam acciperc cum potuisse Mediolani a Widone D dicacitates et Llaspliemias iii aposlolicam sedeni
melropolita sed pra^terquam quod conjecturas hi-
; frequenter iteratas , auremn sane dixeril commen-
sloria rejicit, angustiae temporis secus docent. Etiam tariiim, iilpote quod ex publicis monumcntis totidcm
de quinto Henrico Gualvanus Flamina el r, centiores verbis redditis egregie contextum et coagmenlatum
alii, suam a!tatem cum prisca illa componcnles, eam- invenialur. > Parisius igitur MaHinkroli "aiictoritate
d( in rem aflirmant. At Pagiiis (1110, n. 2) Laiidul- contra Gcwoldiiin ostcndit, Gcriiiaiii^c olim regos
phum Ottonem Frisingensem
, ^criptoresque alios
, oiinetoriim ordiiiiim convcntu eligi consiievisse ; al
syiichronos nil tale tradentes iis olijicit, qiiam sane liiiiocrntiiiiii IV aiino h2i5 ex iicioralo Friderico II,
oljectionem coiifirmat Grossolani archiejiiscopi ab- ut primcps Ecclesi;c coiiimodior siil)rog;irelur , id
sentia. Qiiid plura ? Conradus Fiiderici ducis Siie- negoiiiim dedisse sepiem piincipi! us cx omni nii-
vi.e frater anno 1128, ut refert Landulphiis apud iiiero deleclis, Eos iiiCra receiisct hoe ordine : « Mtuj-
Puricellum et Pagium (eod. an. n. 15) ah Anselmo nates Mciniuuii r, iioii tamcn clcclorcs impcratorum:
molropolita Mediolaneiisi inaiigiiiMlMs fuit rex 1 ali;c rex Bulicnrur, dii\ L(!tiiariii;;i;e, diix Brimcs\viehi;J%
piimum Mod(]etia!, dcinde Mediohu.i. Nihiloiuimis diix Siiivia*, l;m l;;iaviiis Thiiriiigia', dux Leml iir-
titulus regis Romanorum in suis diplomatibiis non gi;c, (iux Cariiillioiii;i!, diix S;ixoim;<', comes de Gel-
legiiur, nisi post aunum 1158,
24S
«'=»' Aiiuisgnini
Cermaniuj coronam accepit. Il;i(|ii(; non Italici legni
lia. Klcctorcs impcralorum latci : diix Auslri.Te, du5
Bavaria^ diix Saxonum, diix Brabanli;!e, qui et La-
ariiialis possessio, sed elcclio el coronalio (lenna- vaniiv. l'ra'lali principalcs
: archiep. Coloniensis,
uica inslitucbal regem Romanorum fuluium iiiipera- arclii» p. Mogiinlinus, Salsbuijjcnsis. Isli duccnlur iu
 :

CJT H. CAROLl MVCNI OPP. PAUS I. SECTIO llt. 6GS

insiilain (niamtlani {Uiciii, el (liiiiiUenUir soli in ea, A quandiu Frldericus IIpro cerlo alfirinari non
vi\il ,

et aiiiovehiiiilnr oiiuies naviciilic, et i!ii traetabuiit potest, a;! septemviros illos dcvolulani csse cieclio-
de eleelioiie iiiiperaleris ; iiee ailveniet ali(.;uis a.l iicm. Seciis cst deiiiceps iitterye cniin exslanl
:

cos, donec oiiincs siiU coiic.ordes. Iliiic negolio pnc- AlcxandrilV apudR;>yii il;liiin (l^ioG, n. 3 seqq.) qui-
erit arclii''p. Coioiiiensis, sccundiis Mogunlinus, tcr- l)iis archiepiscopus Moguntinus Conradini electionem

lius Salsiturgensis. His a doiiiino papa dirccta cst avcrsari jubelnr in lucc verba « Aliis vcro cocleclori-
:

(liiig'>ntissiiiia a linonitio cuin su|)plicalione ut sibi bustuistamccclcsiaslicisquaiii s;(!ciilaribusnostraIir-

aliuiii iiiiperatorcin cligerent ;
proinisilqiie cis sui et miterinbibeas. > Et sci}. amioracla dupliciauctorilate
lodiis t]cclesi;c consilium, ct principio sii!) spo po- eleclione, de ea sic loquiuir Ilcinricus Slero in cbro-
lioris siKXcssiis (|uinileciin millia liljrarum argenti. iiico apuii Canisium (lom. IV, p. 191) « Princip ;s :

Pivevenit aulem, et pncvaluitFridericidissuasio, qui regni pro eligendo regc jamdiu habitis diversis con-
cis, ct maxiine duci Auslri;c vinculo aninitatis cst veiitiJius , tandem dif(iniliviim electionis dieni in
conroederatus. Umle moiiitis et prccihiis papalibus oclava Epipliaiiiye statucruiit in Frankcfurt celeLran-
electores minime p.irueruiil. t Sic gravissiuius id dum, ul)i (lum quida:n convcnissciil, Mogunlinus et
oetatis rerum Anglicarum sciiptor, ut ail liansizius Coloniensis arcbiep. et Ludwicus coines palaliiius
Soc. .Tesii (Gerin. Sac. tom. II, p. 959). Rlieiii, el fraler suus dominus Ileinricus dux Bava-

248 JX. Anlonius Pagius (996, n. 14), et post ri;c in Richardum fralrem regis Anglia; conveiieriint.
eiim Uaynaldus (1257, n. 6) Parisio Iribuunt alium Et electus ab ipsis subseqiienter in die Ascens. Do-
cataloguni Germanijc principum omnino divcvsuni ab minicae apud Aqiiisgraniim inregem ungilur, el polcn-
60 quem retulimus, opus videlicet scriploris niinus g ler in regni solio collocatur. Dominus autern Tre-
gnari Germania; rerum, qui Parisii Cbronicon couti- vcrcnsis episcopus cum aliis quibusdam principibus
iiuavil, recensuilque ox suo ingenio principes ad an- consenlire nolens eleclioni pr*dict3C, in inedia Qua-
iiiiin 1258. Al nossc paterant, Parisium, se tcste, drages. fretus litteris et auctoritate regis Bohe-
,

aiinum 1250 non pnetcriisse. « Hic terminanUir, ait, miai, ducis Saxoniae marchionuni de Brandeburg,
,

Fr. Matih;ci Parisicnsis raonachi sancti Albani chro- ct multorum piincipum, clegit dominum Alphon-
nica, quse pro ulilitate posteritatis subsecuturse, Dei siim regem Hispani*. j
pro ainore, et beati Albani Anglorum protomarlyris XI. Steronis narrata nnllatenus dissentiunt ab
lionore, ne memoriam evcntuum modernorum vctu- Alexandri, Urbani, Cleraentis IV ct Gregorii X epi-
lustas, aut oblivio deleat, lilteris commcndavil stolis, aliisqueraonumentis apud Rayiialduin videiidis

Virgliiis a piirln j;im iiiille voliim'na Plnibus

dc diuturna illa conlroversia super duplici clectione,
Ciim bis ceiilciiis cl iiiiinqiiaj^iiiia pe.regit dum Richardus et Alphonsussuam uterqueclectioiicm
Anniia. Sed visuiii non c.il sub leiiipore tanlo a ponlifice ratam ha!»eri cupientes, ut miniine pro-
A|)rilis sexlo fiicrit (pio.i Pas
lia Ivalenda^, hiberentur diadcma impcriale asscqui, et litleris, ct
Dum qiiinqiiagenus orbem
perciirrerei aiaius ; niinliis Romanos pontifices fatigare non destiterunt.
Hoc laiiieu evenil anno cui lermiiius liic est. Sint 250 omniuin instar binae Urbani IV litteias
Fluxerunt utique ab incarnationc Domini viginti et (1202, n.5. seqq.; 1253, n.-ioseqq.j.PrimisOttocarum
quinipie annoruin quinquagenLC. t Nil chronoiogia Bohemia! regera alloquens : « Yenerabilis, iiiquit, fr.
ista liiculenliiis ,
quam si P;igius aniinadvertisset, nosier archiep. Moguntiiius tibi et aiiis principibus
quemadmodum (an. 996, n. 15) afllrmavif, « ponlifi regiii Theutonioc, ad quos Roniani rcgis in imperaio-
ces Romanos, a qiiibus renovatum imp. OcciJentale, C rem promoven>li spectat electio. » Et clarius alteris
jiis suuin illiiesuin conservasse, ct electioiies aut ap- Richardum sic affatur : « Novit siquidcm circumspe-
probasse, aul improbasse : » ita pro cerlo asseruis- lionis luae prudenlia, quod cariss. in Chr. filius iio-
set, aiino 124.5 iion constilutione iilla, sed consilio ster rex Castelkc ac Legionis illustris se a majori
Imiocentii IV septcnaiiiim clccl!U'um niimcrum ha- parte principum in eicctione regis Romanor. voccm
buisse origineni. Ex iis qiiatuor haud ila inulio post habenUum electura ainrinanh, Ubi, elc. » Quod si
inntati, quia Fri.lerico a:ih;i;rebanl arch. Salisbur- : principes, in electioiie regis Romanorum
quatuor illi

gensis, cui subslitutus fuit Trevirensis et Austria;, ;

vocem habcntes,
qui anno 1257 elegerunt Alphon-
Bavari;c, Brab;iiilicC diices, qiioruin loco allccli suntsum, pars major electorum appellaiUur, nulluin igiuir
Bo!iemi;c rex, palatinus Rlieni, ct raarchio Braiide- (luhiuiii est, quin scptcn;\riiis tum senalus obtineiel.
burgensis. Qiiod tcslatur Albertus abbas Stadensis Et qiiidem ab ipso aiino 1245, cum consilio poutificis
(ap. Baron. 996, n. 47) auclor synchioiius, qui chro- rcs ad sepliim principes rcdacta est, aliter Grcgo-
nicoii sni ;cvi perduxit ad anniim 125G. « Ex proC- rius pacificam corum possessionem non appellaret.X
tax.ilione, inquit, principum, et consensu cligunt Certa igilur origo scptemviralis senaUis : principio
imperalorem Trcvirensis, Moguntiniis, et Colonicn- varia et suboliscura, ui aliaruin rerum origines, post-
sis. Palatinus eligit, quia dapifcr est diix Saxoniye, niodum vaMe pcrspicua, et in ele^lione Rudolphi
;

qitia inarescalcus ; et margravius de Brandeburg, cvidens, ut constat ex pluribus ejusdem epistolis in-
quia camerarius. Rex Bolierai;ie, qui pincerna est, fra afferendis. Nolanda prye iis (lib. i, cp. 31) qiiam
non eligit, quia non est Thcutonicus scripsil regi Bohemi;c Oltocaro, qui hcet « cum aliis
X. Seplcnarii aulem senatiis electio ex Innocentii \) comprincipibiis » in electionem conveneril, continuo
IV consilio principilius aliis Theutonicis jus a Gre- tamen a Rudolpho defccit; quippe, ut ait Gerardus
gorio V et Ottone III perraissum principio ""1 249
de Roo (Hixt. Austr. 1. i, p. 18) conteinptui illura
antiquassc videtur. INam et in concilio Lugduncnsi liabebat, qiiia paulo anle pr;efectuin equilum, seu
p;)St pronuntiatam sententiam in Frilcricum II raarescalcuin vid(;ral in sna aula : « Rudolphum
(Labbe, Conc. totn. XI, p. Gi5) lui^c subjiciuniur niliili faciebat, uti qucin fainulura sunin paulo aiile
:

< Illi autem , ad qiios in eodein impcrio inipcratoris fuisse diceret. » Qu;inivis cniin Stadensis, ut vidi-
ftpectat electio, cligant Ubere siiccessorera » el In- inus, e septenario nninero eum esse iieget, quidquid
:

nocenlius IV se^uenti anno (R;»yn. 124G, n. 2) in icvo scripioris hujus fuerit, et Greg. in litleris ad X
eamdem ancipitem senlentiam scripsit epislolam Salisburgcnsein archiep. (R;iyn. 1274, n. 56) inlcr
« archiepiscopis et nobilibus aliis principibus Thcu- clcctores euin recenset « Rcgis Boheini;E illustris, :

toni;c habentibus potestalem eligendi Romanorum qui sibi jus in eligendo imperatore conipelere asse-
regein, ct in iraperatorein postinodum promoven- rit; j et Rudolphus cuin Gregorio concinit in iis
dum. I Quin eliara Heniico landgn^vio Hassi;c, qiii litleris.
elcctus fuerat, infra bienniiim decedente, idem pon- XII. Objici forsan posset diploma electorum, quo
lifex Lugduni adhuc degens pro eligendo Willclrao sanct;T;sedis jura oiniiia confirinantur, Rudolphi
HoIlandi;e comite varias dcdit lilteras (Rayn. 1247, ejusdem epislolis incertum (lib. iti, post ep. 47) jias
n. 4 scqq.) ad Gcrmani;ie principeSj qm c scptcnario eniin snbscriptiones pr;TCsefert : « Nos principes iiii-

clcctorum numero ncquaquam erant. Quamobrcin perii Henricus Tievirensis, Silfridus Coloniensis,
 , ,

m COD. DIPL.— MO!NUM.,ETC.,SEU COD. CAROLIMUS APP. — DISS. DE EPP. RUDOLPIIL G70
Wernerus Liulovicus comos
Mo|?iin!inensis arcliiop. A impcri.alis auctoritas necessaria erat. Quare anony-
paialinus Rlieni utriusque l$avari;i; diix, .loann^s flnx miis auclor Vilai sancti Adalberti Pragensis apud
Saxoni.p, Albcrtus dux Saxonia;, Joannes niarchio eumdom Pagiuin (996, n. 5) de coronatione illius lo-
Brandenburgensis, et nos Oltones marchiones Bran- queiis < Novus imperator, inquit, dat jura populis,
:

denlmrgenses. i Hinc enim liquot, plures ejusdem dat jiira novus papa. >
famili* principes subscribere, adeo ut elecloralis XIV. C;eterum ex memoratis diplomatis iinum af-
dignitas non persomc, sed domui tribula videalur : fert Ughelliis in opiscopis Veron. (Ital. Sac. tom. V,
qnare asscquimur, cur Alphonsus a majori parlc p. 7^)0) datiim x Kal. Junii. AliudMargarinus {Cliron.
eleclorum electum se jactaret, quia Treviren- §51 Cassiii. tom. 1) dalum viii Kal. Jiin. Et aliud Miira-
sis archiep. rex Bohemise, dux Saxoni;e, et marchio- torius (Anl. Itat. diss. 8, et an. 996) datum vi K;il.
nes Brandemburgenses eum clegerant, tamel<ii lot- Jnn., ac demum erudilissimus ablias Hieronymiamis
idem elegisse videantur Richardum, archiepiscopi Felix Nerinius sliu;l protulil inter plurima hislorica
sciiicet Mouuiitinus et Colonien-^is, comes palatinus moniimenta, qure congessit iii pr;e;Maro opere do
Rheni, et fraler cjus dux B;\vari:B. Duo siquidem hi Teniplo et ccenobio saiictorum Bonifaci et Alex'i
postrcnn pro urio tanlinn eleclore accipion ii sunt, (pag. 57:2). Cumqiie ex vetiista memhrana iUud e;ji-
cum Bavari;B duces inter electores tum temporis non derit, nec sil)i poniliis placeret, quoail ipsius aulo-
rccenserentur. At Bohenii:« regis nomen in proeJictis graphum dcpiohonderet, posl aiinos aliquot reperlum
suhscripti(mihus dcsirleralnr. Animadverti autem exsiiUans inccuin co:imuinicavit. Ejus autem pars
oporiet, Ottocarum Bjihemi;f regem perpetuum Rn- postroma, qiiac in memhrana desidoralur, ita flnil :
dolphi hostem, ah eoilcm se.mel et iterum profliga- p « SignuiU doinini Otlonis inviclissimi {locus sigilli).
tnm, anno denium J278 cjosum fuisse (I. ii, ep. .'2 Heiibortiis cancellariiis ad vicem Potri Cnmani epi-
seq.); diploma vero est datJim seqnenti anno, cum scopi, et archicaiicellarii recognovi. Data pridie Kal.
"Wenccslaus Oltocari filius puer octo annorum Ollo- Junii anno Dominice incarn. 996, indictione ix.
nis Branlehnrgensis tutoI;R commissus erat. Oii"'^'!!- Anno regni domiii tertii Otlonis XIII, imperii vero
ohrem aut Brandeburgensium Marchioniim suliscri- primo. Aclum Rome feliciter. » llujusmodi autom
plionibus Wenceslai q!ta,fiie suhscriplionem conti- do-^nmentorum, qiuc jurisdictionem indicant, ul in-
neri credamus, aat miniiiic necessariam pnteauis, (lolom asseqiiamnr, mcmoria repeli oportet, quse ipse
septenario sonatui nullum (letrinKnlum infertur. i pcralor jiiramento promiscrat, priusqiiam coro-
Perinde est dc charta, scu opisiola (lih. iii, cp. 1), nnm assequerclur : « In Romana urhe, inquit, nul-
qua eleclores « una cum aliis nostris coelcctoribus, » lum placitum, aut ordinalionem faciam de omnihus,
ut aiunt, rata hahent hona, castra, terras, et pos- qii?e ad te, aut ad Romanos perlincnt sine tuo con-
sessiones a Rudolpbo concessas Ann;o uxori suro. silio. II Qiiorum siiuilia, quoad Carolin.ne stiipis im-
XIII. Huic postremo electionis goneri, quo;] nostris peratores sletorunl, in diplomate, seu paclo confir-
etiam temporil)us viget (duo poslremi clocton-s du- mationis juriiim sanct?e sedis proI:\la inveniunlur :
ces Bavariae et Hannover;i! hiic non spoclant) (!cco- « Nullamque in ois nOi)is partem aut potoslatoni
ris multum, muUiimqMe majostatis adjectum csse disponondi, vel jiidicandi, sulitrahen !ive, aut mino-
aurea bulla Caroli IV naminem l.ilel. Summa lamen raiidi 253 vendicamus, nisi qiianiiO ah iUo, qiii oo
est eadem. tan!um (iiscriminis occurril a Maxi-
I i tempore lnijus sanct:e Ecc!esi?c rogimen toniierit,
miliani tempore, qiio;! rox Romanornm, impcrator p rogati fuorimus. » Cum oiiim Loo III CaroUim palro-
electus nuncupari estc(icp!us, ac scnsim adjiincto iI!o num ac dcfensorom Ecc!esi;e, dignilate imporiali
relicto, im/)er«<or passim aii;!il ciim onim coronatio
: auxit, haii:l ab.-.li!l'l ap.isloloru-u principi ejiisve ,

Romana, qu;ic una iniperaloivm fycil, post Caro- successoribus dominationciu, qiiod nefas crat, sed
luin V desiieveril, ac plura siiit qirx; coronaUoni :i^qui- sapienli consilio populos sibi sul)ditos ancto;'i!a!c
pillere judicantur, pr;ocipue sanol;c seds coiihrma- hujusmodi continere, pra^scrlini Romanos dclihera-
Jio, et primae preces, .jampriilein esl, cum neque vil. IJcirco successores Caroli conlinuo post susce-
p*mlilices, neqiie reges Uoinanoruin, sive imporalo- plmn diadcma antequam ex urbe discederent, ,

res electi impenUorinm mtjostaiom constiluuiit in di;!loinala, pLicilave ibi dabant aut tenehant ,

diademale per manus Chrisli vicarii supor clecti conseasu semper pontificis accedcnle, qui!)us jiiris-
caput impoiiendo, anle principis apostolorum sacra- dictio sive aucioriias principis mauifosta!)a!iir, ,

lissimiim corpus, qiieiiiadmo lum fie!)at Ruiiolphi at nullo ciim pontifici;x! aiiotorilatis (!ctrimon:o. M-
temporo, ulpUire ejiis episloLa plamim faciont. Sed circo ii;!em Roinani filcliiatis JiiraniCiitiun fac cnles
t:into oliin in pirliy fuisse habitam coi-onationom ni- novo principi, salva, aicbant, fidelitate pontifici pr:v-
hil mirum. Ponliiices enim patrocinii ac dofensionis stita, ut late dcmonstraviinus iii dissort. I, uhi ct de
iniigehant, n;»i soluin advorsus Roman>e EcoIesi:« c;X'lcris ad coronationom spectantibns aliquatonus
lios!es, sed eti;iiii pro conticeu iis in ollicio popufis (•isseruimus. Nunc de rilu vario ojiis Vm coronalionis
sibi subilitis, de (juibtis est dict;im salis in dissorta- dicam, ul Rudolphi cpislolis lux inJe major alVul-
tione 1. Iinperat;)res voro por ejusmo;!i coronaiionem geat.
s'iprem;e potestali'* poiitillci;e consorles fiebaiit in
ipsa urhe, ita sciliccl volen!i!iiis pontilicihus, qiio- D § IV. — De ritu coronatiouis Carolingiortnn Augg.
riim intererat. I.lcirco Riulolplius tam impense cam XV. In coronalionc onmiiim priina riliis aliqiiis
q!i;ere!)al, noc sihi vi leliatiir, qiii Iquam esse, nisi scrvaliis nequidqiiam cxquiiilur. Nam Egiiihardiis ,
opus Dei , ut 252 vcrbis illius utar (li!». ii qiii Cai-olo erat a secrotis, et omma noiat
Magno
ep. I) a Roiii:ii!o po:itilic,; perfic^M-oiur. Qiiod ((uia {Vila Car. M., 28), auclor Vit;e Leonis III apiid
c.
nimquam est f;ic!um , ntsllum ojusmodi jiirisili- Anasiasium (sect. 37(>), ca;teriquc auctoros co;evi, ao
ctionis monumenlum reliqiiil nolsis posloris. E pr;e iis monachus Engolismensis ('e iniproviso facl:»!ii
conlr.ario, pnedecessorum ejus, qiii coronam siint tcstantur « Cuin: ail missam, ail r.:onachus, aiile
adepii, plac'la ct diplomaia exstant, qu;c recon- confossioncin heati Peiri apostoli al) orationc suige-
tioribus nonnuliis (hos eiiiditos vocant, veriiisque rol, doinnus Leo papa coronam capili ojiis imposiiit. »

harum rerum inscios aiipoIlareiU) summ.Te iinpe- Nihilominiis qiiia Ludoviciis II in colcbri epistola aJ
ratori:e polestatis ciim detrimenlo ponliricia! docu- Basiliiim imp. Oricntis {.hiou. Salevn. cap. 102) un
inenla videntur. Propius veritati Pagiiis pontifici;c ctioiiom p!;ecessissii ti'slaliir « Caroliis Magiuis
poteslAtis dolcgationcm vocat (8-2?), ik 1), Ottonum, a!)aviis nostcr unotiono hujiismodi por sumimim pon-
et prsecipue 111 plura cxstant dinloinata qiiois bona tificcin dcliljulus, jiriinus cx gonlc ct goncalogia iio-
et privilegi.ii ecclesiariim
conlinnat in ipsa iirbe. At stra, piciale in eo ;ibiindaiite, et impcrator dicliis
lnijusmodi jurisdictionis acta opporliiniora niinqiiain est, et chrislus Domini factus est ; > qiiia, iiiquam ,
fuisse videntur. Urhs cnim ejus temporibus agitalia- Ludovicus 11 inunclioncm addit liaiic cl coroiuo
,

lui factiouibus Crescenlio duce, queis comprimcndis jmpositioncin cousuiuisse toium ritum coroiiatiouis
 ,

f)-I B. CAROLI MAGM OIP. PARS I. SECTIO III. f.72

Ciiroli non improl) li^ilsi cst. Luilovioi Pii co-

Miigiii A essc principinm cxcipienili impcralorcm ad porlaiii
lonalioncm singnlari cxcmplo faclam in Francia castelli, qiiod in Germania^ regum cxccptionc so-
'i'licganns(cap. 17) dcscriWil iiis verbis « In proxima : lcinnc luit, el nsipie ad novissimum Rom;c corona-
dicDominica in ccclcsia anleinissarnmsolcmnia, co- tiim Fridericum 111 perscveravit. Vcrum quia c;ierc-
r.im clcro ct omni populo, consecravit cnin cl iiionia isla multuin discrepat ab cxccptionc regum
Ufixit ad impfialorcm, ct coronani anreain minc Konui^ fi(!ri solita, ct Carolo Magno fieri cffipla cuin
piilciiriludinis ct 254 picLiosissimis gcmmis or- Uoiiiam primo venit an. 774., ex libro Ponlificali
iiatiim, (|iiam sccum apportaverat,supra ca- postiit ( sect. 314 scq. ) btic illam affcrain : « Direxit in
put cjns. » Ll Lolliarius Pii Ludovici lilius consors ejus occursum univcrsosjudices ad ferc triginia mil-
palris coronatus ita genilorein rci admonct « Coram : lia ab bac Romana urbe in looum qiii vocatur No-
sacro allare, el coram sacro corporc bcati principis vas, ubi euin cum bandora suscepirnnt. Et durn ap-
apostoloiu!!) a summo pontificc, vestro ex conscnsu propinquassel fere unius milliarii spatio a Romana
tt volnntatc , l)cncdictionem, honorcm ct nomen , nrbc direxit univcrsas scbolas militi;ie una cum pa-
s.iscepi imperialis oHlcii , insupcr diadcma capilis , Ironis, simulque ct pueris, qui ad disccndas liltcras
ct gla !iuin ail dcfcnsionem Ecclesiic. » Quod refcrt pcrgebant, dcportanlcs omncs ramos palmaniiii at-
Lu-
Maliilloniiis (sec. iv l}ened.,p. 515) iilium biijus que olivarum, laudcsque omncs cancntes, cum ac-
(lovicuin non cst, quidsimili modo corouatnm anno
II clamalionum earumdcm lauduni vocibus ipsum Fr;in-
830 a Lcone IV ostcndam, cum ipse siii, et pra;de- corum susccperuut rcgcm, obviam illi ejus sanctiias
ce>soruin sit teslis in laudala ad Basilium cpistola. dirigens venerandas cruccs, id esl signa sicut mos ,

!)e Carolo Calvo Lolharii filio et Ludovici II Cralre, g est adexarchum, ant patricium suscipienduin eum ,

ii:^demqiie lerc verbis de Caiolo Crasso Ludovici Ira cum ingenti bonore suscipi fecit. t Infra autem de
IrisLoUiarii lilio, anualista Bertinianus apud Pagium ipso pontilice regem excepturo « Cnm universo
:

(87G, n. 6; 8S0, n. 7) b;r,c babct « In die Nativila-

: clero, et populo Roniano ad beatnm Petrum prope-
tis Domini beato Petro nuilta, et pretiosa muncra ravit ad suscipiendum eumdein Francorum regem
oflcrens in impcralorem nnctus et coronatus, alque et in gradibus ipsius apostolic;ie aute eum cumclcro
Romaiiorun» imperator appellalus est. » In conc. suo praestolalus est. » Et de regis accessu t usqiie :

Roin. an. 877, ap. Labbcum (tom. IX, p. 295) pro ad prsenominatum pervenil pontifjcem. Ubi in :itri(>
conlirmationc (^aroli Calvi, pneter unctioiiem, co- super gradus juxta fores ecclesia! assislebat. Eoqne
ronun, el gladinn , sceptri eliam (it inentio. INil suscepto niutuo se aniplectentes, tennit isdem Chri-
novi suppeiit de Wilone, ejusque filio Lambcrto in- stianissimiis rex dcxterani niannm antedicti ponlili-
tcr Carolinos insertis ex cbron. Casauricn. ap. Con- cis, et ita in eamdem venerandam aulam beati Petri
tiiiuator. Freberianum, et Pagiuni (892, n. 2). principis apostolorum ingressi sunt.
XVI. Aiiquantuluin explicatior occurrilapiid cum- 256 XVHI. Occursum , exccptionemque hiijiis-

dein auctorem (896, n. 5) ritus coronationis Arnul- niodi ,

qnorum
similes fuisse advenienlis regis coro-
pbi e vtrenii ex descendcntibusCaroli Magni a Formoso nandi ex laudato pancgyrista colligimus lilus ipse ,

pcractx' < Apostolicus, iiKjuit, paterno

: amoie dili- coronationis excipiebat, quem ex codice pra;stanlis^
gcndo regem ante paradisuin, loco qui dicitur gra- siino Albiniano hic subjiciam.
tlibus sancti Petri suscipiens, cl honeste ad basili-
Incipit ordo liomanus ad benediccndum mperalo-
cain bealorum priiicipuin aposlolorum l;ietificando
p rem, quando coronam accipil.
iiitroduxit, cl sccundum niorein anteccssoruin suo-
nim imperialem consecraiionem capili sibi imponciis Promissio imperatoris. In noniine (.Uirisii promitlo,.
C csarem Auguslum appcllavit. qiiidem tcsli-
» Isliid spondeo, alque polliccor ego IN. imperator corani
nioniuin baniliciim principnm cipostolorum appellans Deo, et beato Pclro, nie protectorein, atipie defi^n-
ecclesiam sancti Petri, ct Ccesnrem Auijuslum vo- sorein csse hujus sancte Romane Ecclesie iii onini-
c;uis imperatorem , ac proinde sciiuioribus tciiipori- bus utilitalibus, in quantum divino fultus fuero ad-
biis sciiptum nuilo loco habercm , nisi anonymiis julorio secundum scire nieum ac possc.
puiegyrist.i Bcrcng;irii, qui scriem (jarolinorum cx- Deliinc oralionem primam det Albanensis episcopus
plct, Frcbcriani contiimatoiis narrato.uin siunmam anle portani arcjenteam basilice beati Petri Dens, in :

vcram esse ostenderet. (Jarmine is perquam obscuro cu;ns manu corda suiit rcgum, elc.
lituin persequiiur, at clariorem et in compendium , Orationem vero secnndam del episcopus Portuenss-
rciiaclum a Pagio (915, n. 7) eum proferam. I(a igi- inlra ecclesiam beali Petri in medio rotc. Deiis ii;c-
tur cxccplus cl coronalus est Bcrengarius « Franci, : narrabilis auclor mundi, conditor generis, ctc.
Langobardi, Saxoncs, Anglique in scbolas lurinas- Deinde vadant ante confessionem beati Petri npo-
(|iie divisi patria quisqiic lingiia laudes ei dixere, ct s'.oli, et prosternat se pronum in terra , et arcliidiaco-

Pctrus pap;e fraicr, ac Tbeopbylacli consulis Ro- nus fncial litaniam. Qua jinita episcopus Os^icnsis
manoruni (iliiis, illuin ad Joannem pontiliccm de- unqnt ei de oleo exorcizalo bracliium dextrum, et inter
diixere, in graJibus liasilicre bcati Petri apostoli, scapulas, el dicat lianc orationem : Domine Dcns om-
vel in atrio siiper 255 giadus ejns basilic;e sedcn nipotcns, ciijus csi omnis poteslas, etc. Sequilur liec
tcm. Postqiiam omnes
ejus lein basilic;c con-
gr:idiis D oralio .•DeusD;'i Filius Jesus Christus Dominus Deus
sccndit Bere.igarius, Joaniies X, qui in sclla aurea noster, qui a Patrc olco cxsul, etc.
considcbal, assurrcxit regl demuin, eumque oscu- Demum vero pontifcx Romanus sursum nnte altarc
lalus esl. Post basilica; iiigressum, et factani a Be- imponit ei diadema in capite, dicens Accipe signuin
:

reiigario professionem, fusas([iie ad scpnlcrum bc;iti glorie in nominc Palris, et Filii, ct Spirilus sandr,
Pelri preces, Joamics p;ip;» ei in palalio suo cienam nt sprcto antiquo hoste, spi'etisrjue contag is vitio-
eS(iuisiiissimam dedit, tan,leinf!ue die dominica re- rum omnium, sicjudiciuin ct jiistiliain diligas, ct it;i
snrrectionis, seu Pascbatis, qiio dic Chrislus Deus misc-ricorditcr vivas, ut ab ipso Domino nosiro Jcsu
ct lionio e s(^pulcro suo surrcxit, eum corona inipe- Christo in consortio sanctoruin eterni regni coronaiu
ri;ili exornavil, et Bercngarius littcras dedit, qiiilxis percipiiis.Qui cuin Patre el Spiiitii sanclo viv,
omnium superiorum priiicipuin donationcs coiilir- XIX.. Bvcvissimum hunc Uomanum ordineni pri-
niabantur. » musoiniiiuiii e.iidit in lucem Raynaldus (1209, n. 18)
XVII. On;c a panegyrista nnmeranlur scholv, Be- sciiplum piilans;icvo coroiiatioiiis Ottonis IV. D^^inde
rciigarii leinporc intr;i nioMiia crant, sed psi ornm M;ibi-lIonius i:i sua colleclioiie {Mus. It. toin. II,

(]ii.<ti!or iinpcralorum C uoli Magui, Ludovici Pi:, Lo- Ord. xii, n. 88) eumdcm cvulg.ivit, tanr[iiam Cencii
lUarii ct Liidovici II cxlrainainian;B. Nam liiiuet opiis. Deniquc Martene {de rit. 1. ii, c.9,
ant. Eccl.
Leoninam civilatem anno 852 a Leoiie IV C(mditore Ord. vii) pleiiiorein caiteris eum
emisit ex co.l. Arc-
diciitam essc. Cum laincn e:is lanlnm scbolas mcino- lalensi, iiil de .Ttate dcliniens. At uiia promissio, sen
jc;, iunucrc vi.lclur, ab ipsis Carolinis dcsuincndiun prolc.:sio, K(jo ;V. unpcralor pr.csefcrcns, ordinein ad
 ; :

073 COD. PIPL.-MONUM., ETC, SEL' COD. CAROLINUS.- APP DISS. DE EPP. RUDOLPilL 074

Caroliiios rejicit.Nain primus omiiiuni Gennaiii* A mutari omnino debuit. Qiiare autein in ILMirici lil
reguiii, quein duo sequenles imilati 257 s»nl, ne- Germania; regis coronatione, necessario facta inlor
que in diploinatibusplurimis, ut Godelridus aniinad-
missarum solcmnia, mutatum non fuerit, mox vide-
vertit {Cliron. Godtvic. tom. I, p. IGG) neque in ccle-
bimus.
bri jurainento a Gratiano etiam rolato, aliud sibi
§ V. — Ritus coronationis Germaniw regum, post-
noinen vindical quain regis. Video eqiiidcm Carohiin (juam electio reijis Romanorum constituta est.
Magnuin, Egiidiaido leste in ejus Vita (cap. 28)
nonnisi posl coronain imperatoris et Auijusti nomen XXI. Post diuturnum 58 annorum interregnum,
accepisse, quod et successoruin slirpis Caroliiue so- dignitas iiuperialis iteruin Ronux! claruil anno 96:2 in
lenine fuit; sed proiessio derciisionis Ecclcsia; in Ollone Magno, qui [irinius inier Germani;c reges ini-
omnibus utiiilalibus nonnisi Carolinis couducil , periali diadomate rediiiiitus Augiistorum ejus gentis
Germani siquidem piolilebantur una cum Ecciesiai aciein dueii, cpiod iiiler omnes coustat. Sed horum
defensione, defcnsionem etcxaUationem recturis ejus, coronationis rilus alius, aliudqiic imperiale iiisigne
quod infra plaiium erit. Itaque, lianc mihi dent ve- reperitur iii priscis monumentis. Nain coronatio
niam erudili Inijus ordinis cditorcs, ejusdem yctalem ccepla fieri inler missarum soleinnia iaperalori no-
non sunl assecuti. Neque ego dixeriin ab ipso impe- vum decus altulit ; ot coroiue, scoplro, gladioquc
raloriai dignilalis initio eum ordinein obtinuit.se, Caroliiiorum insigiiii)us, pomum aurouin ponlificob
cum nulla apud auclores incntio servati ritus inve- addideiunl. Aniinadverlit Dufresnius {Diss. de inf.
niatur, praiterqu;im apud panegyristain Borengarii cevi numism., § I*J) Stoplianum B;iliizium delineaie
at hujus testimoniuin salis superque est ad ordincm fecisse iinaginem Caroli Calvi gostanlis sinislra glo-
B
isium rotrotrahendum , reinoveiulunique ab ;t;la(e,
l)um crucigoruin. At quantain quis aahibeat diligeii-
quam illi tribuuiit, rali Cencium Camerarium oni- liam, monumenla velera id comprobantia non inve-
nium primuin recensuisse eum rituin. Nam prope- niel. Oilone primo auspice Germanos imperatores
diein v.debiinus mediuin s;iecuhiiu xi obti-
, ante observat s;vpe laudalus Godefridus ox ojusdem si-
nuisse ahuin ordinem picniorem et Gerinaiii;e regi- gillis {Cliron. Godw. tom. I, p. 103) pomo ojusmoJi
bus convenientiorem. Huc accedit, quod orationes 259 nsos osse « In
: regiis, ail, iinberbis plorum-
a tribus cardinalibus dicend;c, ut in iiostro cod et que, et vultu adhuc duin juvenili, capite vol nu .o,
iu quovis antiquo ordine indicaiitur duntax;it ita ;
vel clausa saltein corona rediinilo, in manibus vol
ei Concii aevo, cum notissima res oral, iinperaloris baculum regiuin, vel lanceam et umbonem geslans
tituium consoqui coronalioiieni, aul loco iiiiperaloris apparet. Cuin e contra in imperialibus barba quo-
princeps seu rex fuisset positus
, aul indicata laii-,
dainmodo prolixa, coiona siiperne clausa, pomoque
lum esset prima oratio ab episcopo Albaiionsi di- el scoptio ornatus ropr.esenlelur, quale qiiid in Zyllo-
cenda. Nec secus esse compertuiii erii, si quando siaiio sigillo Heineccius observavit. » Quamobroia
geiiuinus ordo a Cencio iiiserlus Censuali iibio Glaber Rodulphus ap. Baroniiim (1013, n. 5 se(}.)
emerget. loquens dc Benedicto VIII quoin falso ejus glohi au-
XX. Pra^terea istud debet animadverli (quod po- ctorem faciunt « Licel, iiiquit, iiisiguc iliud iiiipo-
:

lissime ordinein illum vindicat Caroiinis) neque rialc (livcrsis spociebus prius liguralum fuissei, ven.
ullam fieri mentioncin missye, nec locum rehnqui tamen papne Benedicto sedis aposlolic;Te jussuni e:.t
eam imaginari volenti, ut ordini eidem iiiserat. Nam admodum intellecluali specie. Qui idein insigiic
staliin alque Osliensis episcopus regein iniiuxit, C pnecepit fabricari, quasi aurcum pomum, atiiue cir-
ponlifex diademale imposito ritum explet. Idcirco cumdari per quadruni pretiosissiinis quibusi[ue gom-
in ordine logitur Demum vero pontifex, etc, quod mis, ac desuper aureain crucem inseri. »
:

aperte indicat ritus o.iinis coinplemenlum. (iuia

XXII. Hiiic patet aureum poinum, quo Oltone.n
niis-.a postea celebraretur non est dubium, nam et
primuin Godefridiis insignem vidll, a Benedi(^to VIU
Dominica, aut solemnis dies ad coronationem elecia
novain formam accepisse post Otlones, Ilenrico sci-
id exigei}at; el de inissa consecuia coronationem
licet II Gerinani;e regi, ac priino regi Romanoruin
Ludovici Pii luculenler ail Theganus (cap. 17)
tradendum. Sed inter imperialia insignia in scdemni
Slopbaiuis IV « iii proxima die Dominica aiite niis-
coronatione tradi solita, non recensendum ab initio,
saruiii solemnia ctirain clero et oinni populo conse-
discimus ab eodein Glabro rcferente, queniadiiio,lum
ciavit euin, et unxit ad imperatorem. i Qua qui-
Beiiediclus cum Ilonrico « Romam vonienli obviam
doiii in niissa piaiter oiatioiiein diei propriam, alle-
cum maxima virorum, ct saciorum ordinuin multi-
ram pro imporatore fuisse addiiam, nemo negare ludine processisset ex moro, ciiiue ejusmodi insi-
ausit. Ea voro iiou ex ca^remouialibus pelebalur, lolius Roiiiaiue
giie, sciliccl iinperii, in conspcolu
qui ad missni sacrificium non erant usui, scd ex
plebis iradidissel, elc. » Coronatio eiiiiii soqiieiiU
libro Sacramontoruin, uti 258
hodie iieret ex
aniio facta est. Quin etiam noque Coiirado S;iIico,
missali. Non eril al»s re huc missam alferre ex eo-
qui Ileiirico successit anno 1027, neque Henrico lll
dein libro Sacrainontorum ( Thoinas. lom. VI,
hujus successore, qui anno 104G csl coroiialiis ;\
p. 20"2) conferendam sciiicet cuin ilki, qua; in libris
Clemenle II, fuilqiie impcrator hu>is noadiiis soci.r.-
c;eieiiioniarum legilur Deus regnorum omniuin, D
dus, inter alia insignia pomum crucigorum esse Ira-
« :

el Uomani niaxime prolecior iinperii, da servis

ditum docel ordo Romanus, queni mox oinnium
tuis rey;il)us nostris ill. Iriumpliuin virlutis scienlor
oculis subjiciam. Qiii oinnium primus alia iiilcr
excolero ut ciijiis consliiutione suiit principes, ojus
iiisignia pomum accopisse-videtur, est Eridoricus I
;

seinper niunore sinl potenies. Per. Secreta. Siisoipo,

yEnobarbus ab Adri;ino IV coronatus anao 1I'>J-
Domine, procos cl hostias Ecclosi;c luic pro salute Videtur, impiam; nain acta apud Baroniuin (1155,
fainuli tuiill. supplicaiUis, otproloclione lideliiimpo- Rox ad
n. 17) illud inter c^etera non rccensciit : «

pulorum antiqua bracbii operaiv niiracula, ut, supe- pontilicem coronanJiis accessit, el prxsenlalis imisc-
ratis p:uis iniinicis, secuia tibi sorviat Christiaiia
rialibus siguis, gladiiim, scoplrum, atque imporii
libertas. Por. Post coiitr,nunioucm. Dous,(iui adpr;edi-
coronam de nianiDus cjusdem pap;e .suscopil. n Ni-
canduiii ;elorni Uogis Evangolium Roinamim iiiipe-
hilominus Goifriilus Vitorbi'nsis pie->b. capellamis
rium pneparasti, pr;etendc faimilis luis ill. priiui- ct nolar.us Coiiradi III rcgis (iermaniii', et
imper.i-
pilius noslris arma cocloslia, ut pax Ecclesiariim
toruin eJHS;Iein Eridorici 1 et Ilenrici VI (hic siiiim
nulla lurbotur tompestalo bollorum. Per Domiiium. »
chroiii(^on alisolvil aiino 118G, dedicavilqiio Libaiio
lii c;eioiniiii;diiiiis iiomoii iiiiporaloris, loco piiiici-
Eridorico siiperslite, adeoquo alia nnlla ciuon;;-
III
niinime id abhorrelaritu coro-
pis, ubiqiielogilur :at
tionc iiisi)eota) pomiiin inter alia insignia numoral
nationis Caroliiiorum, qui anto niissam imporaloros
(ap. Dufrosii. de iv(. ivvi numism. § 19), sic illud
appellabanlur. Ciim vero iiitor niissarmii solomuia
describons .

curonalio lieri ca'pta Col, prii!i;e oralioiiis noni.-n

675 B. CAROLl MAGNl OPP^ PARS I. SECTIO III. 670

A spalio aliqiiot horarum congegalos clorum, popu-

250 Aiireiis iste ifimiiin, vel |i;illa vocaliir,
},'Ii)l)iis

im, pnesiilesqiie, qiii Siitrii conveneranl, clecluni,

Uiile (i<;iir:iliim iiiuiKlinii ge l:ire piilalur. I

Qiiaiiiio (•or(iii;i iir, piilla tereuda (Jaiur. i!itiiroiiiz:itiim, et coiisecralum ponlilicem , purala
El. qiKxl iii;>,i"S, Friiicrici I succcssor IIiMiri- omnia ad tantam solemnitalem pro tiiplici coroiia-
cus IV « a l)o, iTie. papa C(«Ioslino pncdccessoic lione, qn;B nequc anlea unqiiam, nequc postea
nostro, ail Iiinoc. III, posl siisccptani ab ;eo coro- facta esi, ac demum descriptam c.ercmoniain illam
nani, ciim aliiHiantuluin absccssisset, rccliens lan- nov:iin cl singiilaiem, qiue tiinc fuit adhibila. Al
demad se ab ipso de imperio per pallain aurcaui caMcMiionialc ipsuin mciius deteget errorem Her-
l.ctiit investiri t {liegcst. loni. I. p. G'J7 ) ;
tanli nianni.
lunc lemporis hal)ebalur id insigne univcrsum or-
bem repiiiesentans Ea siiiuidem opinio sensim in-
!
Onno Royi \.7iVii conlinens ritum servatnm an. 1046 jm
valucral, quod pbiribus lludoipbi epistolis test:(lum
beiicdiclione Clcnicntis II et coronalione Hennci II
ct Aijnelis.
videbiiuus, ul lemporalis imperatoris potestas lam
longe h\teque exlendi puiaretur, qiiam spiritii:dis XXIV. Incipit Ordo Rom. ail benedicendum imp.
Koinani pontilicis non (}uia imperalores reguonim,
:
(pi;ui(lo coionam accipit a domno papa in basilica
ditionunupie alieni juris se dominos credereiit, sed
beati Pelriapostoli,adaltare sanctiMauriliiM. Diedo-
quia, ut ponlifex nullis limitibus circumscripla po-
ininico suinmo niane eleclus imp. cuin conjuge sua
leslaie utitiir in orbe universo, patriarcbis, melro-
descendit ad sanclam Mariain Tran^padinam, qu;«
politis, episcopisque omnibus sua jura relinenlibus,
esljuxta Terebinlbum, ibique recipitur hoiiorilice
ita impeiator iiullo cum regiim, principumve quo- g a praifcclo urbis, et comile palalii LatcraiiCiisis, (>l
vuirdibet jiiris detrimento, siimmus universi orbis
princeps imperialis diadenialis impositione fieii vi-
u.xor ejus a d;itivo judice, et arcario, ^t' diidu- 262
citur per porticum, clericis urbis omnibus indulis
debalur. Quic quanquam non esset vera inioles
cappis, planctis, dalmalicis, et tunicis cum thuribulis
bnjus dignitatis a Leone III insliUit*, non modo
canlantiiius Ecce mitlo ancjelum meiim, usque ad
:

Romanis ponlillcibus vana iiisoleiisque non videba-

suggeslum are* superioris, quai cst in capite gra-
lur, sed ipsimet solis el iuiue comparalione ulcntes,
duumanleportasoercas sanctieMari:x3 in Turri. Ii»i se-
ponlilicem atque imperatorem universi orbis doiui-
dens domiius papa in sede sua, circumstantibus cpi-
iios designabant.
scopis, ct cardinal. di;ic()iiib., et coeteris omnibus or-
XXIil. Quo.l autein spcctat ad coronationem coc-
dinibus Ecclesise. Tiinc eleclus impeiator cum con-
ptam fieri inter inissarum solemnia, vetera nionii- juge, et omnibus baronibus suis clericis, et laicis
nienta docent, llcnricum filiiim Conradi Salici, qui
osi ul. tur pedes domiii pap;e, ct regina in parlem
II imperator aiuiit, necessario coronalum fuisse
cum siipra;lic!is ductoslbus suis recedente, elcclus
contra moivm eo Ur.quc scrvalum, iiitcr inissarum
jiirat fiilclilatcm domiio pap.e in bunc moJuin In :

solemnia. N ini prins consecr.ui aut benedici poiili-

nomine Domini nostri Jesu Clirisli. Ego rex N. Ilo-
iicem oportuil, a quo ip.jC iiuperialia insignia susce-
manorum, ct futurus imperalor Romanorum promiito,
plurus erat. Mcirco aiile Glorin in excehis post
spondco, polliceor, atqae pcr liwc Evangelia juro co-
Clemenlis II benedictioncin corr-natus fuit, anno
rani Deo, ac bealo Petro upostolo, et beali Petri apo-
1046. Multa tunc nova et siugularia evenerunt, ({uu;
stoli vicario domno N. papie (idelitatem, tuisque suc-
ad nos scros posteros pcrvenerunt in cacrimoniab ea ^ ccssoribus canonice imrantibus, meque amodo prote-
occasione conscripto. Sedulus antiquarum reruin ctorem, acdefensorem forehujussanctw Romana; Ecclc-
indagator Onupbrius Panvinius inter ordines Roma-
sid', et vcslra' personw, vestrorumquc successorum in oni-
nos ab se collectos caMemoniale istud inexpb)ratum nibus utililatibus, in quantum divino fulctus fucro cd-
recensuit [Cod. Vat. G112) indeque erutum P. Joan-
lutorio secundum scirc mejim ac posse, sine fraude ac
nes Rapiista Galticus ablias canon. reg. Laler.
maio ingenio. Sic nie Deus aUiuvel, et liwc sancta Dei
quidnain esset ignorans, cvulgavit anno 1753 (toin.
Evangeiia.
i, p. 215). Equidem sensi cxremonialis preiium,
ipscmct cod. Valic. inspexi ; cxempla duo reperi XXV. Ibiquecamcrarius domi>i pap;e elecli pallam
(!ol, 102, et 121) non pauca editoreni peccasse con-
accipit sibi habcndam; deinde
qu^erit ab eo domnus

Ira fidem codicis deprebendi quoe inagis necessa- papa ler, si vult liabere pacein cum Ecclcsia eo- ;
;

ria 2SX erant emendavi, neglexi ciietera. Tanti que ter respondente Volo, domnus papa dicit : Et
pretii monumrntum utiiiam alicubi reperireiiir au- ego do tibi pacem, sicut Cliristus discipulis suis; oscu-
'{ograpbum ! qualccunque
n»I)is servavil Paiivinius biiurque frontem ejus, ac mentum (rasiis enim esse
ciiin caHeris a Mabillonio editis, ne ullum erudito- debet) cl ainiias genas, postiemo os. Tunc surgens
runi lateal, prajlo iterum coinmittendum ratus suin, domiius papa tcr quicrit ab eo, si vult esse filius Ec-
clesio;. Quo respondente Volo, domnus papa di-
ct quidem occasione, qua opportunior oflerri iion
poterat. Et vero narrat Ilormannus Contraclus, cui cit Et ego te recipio in filium Ecclesiiv, et millil
:

lanquam synchrono fidem habent, queniad-

crudiii eum
sub manto, el ille osculatiir pectusdomni papaj,
jnoduin post concilium Sutrinum, ubi Greg. VI ab- eum per dexlerain manuin, et cancellarius
ct accipit

dicavii, Ilenricus cum Agnete uxore sua, et Suid- D ejus suslentat eum cum sinistra. Eleclus vero duci-
tiir per dexteiam ab arcbidiacono domni pap.x, el
gero Bambergensi cpiscopo Romam venit in pervi-
gilio Nalivilatis Doinini aniio lOiG, undc ille sequen-
sic intral per porlam yEre;iin, cb'ricis beati Pelri

lem annnm orditur. Suidgerum ab iis qni Suliii psallciuibus, et caiitantibus Bene ictus Dominus :

convenerant electum esse, et die ipsa Nalivilalis Deus usque ad portam Argcntariam. Ibi di-
Israel,

coiisecraiuin, < ([ni mox, pioscquitur, ipsa die Hen- miltet cuirt domiius p.^pa oraiilcm, qiiein lento sub-
ricum regem el conjugiin ejus Agnelcm iuiperiali sc(iuilur gr.idu regin cuin suis diiclonbus, usque ad
i

benedictione sublimavii, peractisqne inissarum so- supraiiiciam portain Argcnicam. Electus vcro com-
lciii'.>.iis ipse dominus pap:i, et iniperalor cuin inii e- pleta oraiioiie surgit, et episcopus Albanens. dat su-
ralrice, ita ut er;>t coronatus, ad Lateranensc paia- pcr eum hanc prim;>m oralionem Deus, in cujus :

liuin cumingcnli gloria proiiciscunlur, cuiictis munn sunt corda regiim, inclina ad preces liumilitatis
civibus Romanis iniranlibus, honoremqiic singulis nostrcc aures misericordi(v tua', et principi nostro fa-
quil-usque pro facultatc obiter impendciilibus. » Sic mulo tuo N. rcgimen 3S3
'"<"'' "ppone sapientiw , ul
pius monachus Augicnsis hisloriam ccrtam angii- hiiustisde tuo fonte consiiiis, et tibi placeat, et super
btia temporis incredibilein reddit. Etenim ne cogi- omniii rcgna pncccllat. Per.
latioiic quidein ampiecti quis polerit, ponlificem XXVI. Poslca domnus fiapa ingredilur ecclesiam
ciMUrn Iradittoncm, morem inajorum, consuctiidi- hcaii Petri, clericis ejusdem ecclesi;e canlaniibus
nem consecratnm esse feria v in quam Nativiias Do- resp. Pelre, amas me. Quo
coiiplclo (.'omnus papri be-
mini co anno incidit, el, quod superatonmcp.i fidcm, nedicit, deinde sedel in sede silii [)i;epai;iia in (lexlia
077 COD. DIPL.— MONUM., ETC, SEU COD. C.VROLINUS.— APP.— DISS.DE EPP. RUDOLPIIl. ()'.8

partc « ejusdem rolae, et compleia oraiionc Alb.asien- A "us papa ascendit ad allarc , et post coiifcssioneiT.
sis episcopi, iugreditur eleclus, el sedct in pre(iiela dat pacem diaconibus, et incensat. Post incensuui
sede, arcliipresbytero cardinale, elarchidiacono hinc ascendil ad sedem. Electus vcro inter h*c, et uxor
inde eum duclanlibus, et juxta euni sedcnlibus, ut ejus proffundunlur ante arcam beali Petri, et archi-
doceimt qualiter debeat donino papai in scrutinio diaconus facil lilaniam ; qua finita exuitur solo plu-
respoudere. Domno auleni pap.c facienti scruti- viali dimisso. Episcopns Ostiensis ungit brachium

niuui, respondet in hunc modum, septeni episcopis dextrum de olco exorcizato, et intcr scapulas, ct
sedenlibus ad dcxteram suam, secundum ordincin dicil Dominc Deus omnipotcns, elc, justitiw liba-
:

suum, et episcopi Theutonici sedeant ad dexteran» mine, elc. sequitur oratio

, Deus Dei Filius, Jesu
:

clecti cardinales ct ccleri ordines Ecclcsise se- Cliriste Domine noster, etc. Post regis unclioncm se-
deant. Domnus papa dicil Aniiqun sanctorum pa-
: quatur benediclio regiuie anle allare : Dcus, qui
tntin insiitutiodocei, etprcecipit, ulquiscjuiseligitur, ut solus, etc. Sacri nnctio olci in pcclore recjimc Spiri-
vrccesse debeat, antea diligenlissime examinelur cuni lus sancli cjratia humilitalis nostrce officio copiosa
omni cliaritate de fide sanctie Triniiatis , el inlerroiie descendat, etc.
tur de diversis causis, ct moribus, qua; liuic reqiniini 265 ^^^VIII. Post hrec domnus papa dcscendit a
concjruunt, ac necessaria sunt retineri secundum apo- scde, ct vadit ad allaro sancli Mauricii, se(|neulo
itoli dictam : Manus nemini cito imposueris, et ut clcclo, ct regina et domno papa slanle supcr limen
;

etiam is qui ordinandus est, antea crudiatur, quati- in inlroilu allaris, eleclus slal anle einn in niedio
ter euni in ea pralalionc conslituluni oportcat conver- roliC, f.d cnjus dcxlcrant stet reginn, scx Cj)i.scopis
sari in Ecclesia Dei, et ut excusabites sint qui ei ma- palatii Laleranensis in rolis, qiia- ibi posiue siiiil,
uus ordinutionis imponunt. Eadcm ilaquc auctorilate, " circuinstantibiis ; sepliiao iii oiruio allaris d
et prxcepto interrocjumus te, dilectissime fiti, cliaritule papa; serviente. Tiiiic oblationaiii prior, cl sc-
sincera, si omnem prudenliam tuam, quantum tua cundiis siimant coronas electi, el rcgina; de allaii
Ciipax est nalura, divi)io servitio mancipare volucris ? snncli PeUi, el poiiant siipcr allarc saiicli iMaiiricii,
Kespondet Ita toto corde voto in omnibus obire et
: Tiun dommis paj^a del aiiuliiin clccio, ot dicat :
conseniire. Inlerrogal Vis mores tuos ab omiii malo
: Acci])e anulum, signaculum videliccl sanctcc fidci, so/h
temperare, et quanium poteris, Domino adjuvunlc, ad dilaton rcgni, augtncnlum p.itcntitr, per quem scias
omne bonum commutare? Resp. \olo. Inlerr. \'is su- triumpliati poien:ia Itostcs dcpclterc, Itureses destruere,
brietatem cum Dei auxilio cuslodire? Resp. Volo. subdilos coaduiiare, ct callioticw fidei perscvcrabililali
Intcrr. Vis snpcr divinis esse negotiis mancipatus, ci a conncclere. Per. Or.ilio post aiiulum datum Dcus, :

curis turpibus aticnus, quantnm te liumanu fragililas cujus esl oinitis ])olcslas cl dignitas, da famuto luo
consenserit posse? Rcsp. Volo. Inlerr. Vis Itumilila- prosperum succ dignilatis cfjcctum, in qua te rcinune-
tem et patienliam in tcipso cuslodire, el ad Itoc atios raitie perniuncal, scmpcrquc lciteal, tibiqite juqiier
inctinare? Kes^. Volo. Interr. Vis paupcribus, ei pe- placere conleitdut. Dcr. liic ciiigil ciiin gladio, ct
regrinis, omnibusque indigentibus esse, propter notnen (licil : Accipe Ituiic gladium cnnt Dci bencdiciione libi
Doniini, affubitis el tnisericors? Resp. Voto. El dicat cotlaluin, in quo pcr virlulcm Spirilus sancli resislere,
domnus papa Hac omnia, et cwtcra bona tribual
: el ejicere oiniies inimicos iuos valciis, el cunclos sanclaf
tibi Dominus, et cuslodiat te, atque corroboret in oinni Ecclcsiic Dei adveisarios, rcgnumqne tibi commissum
bono. El rcspondent omnes Ainen. (^''edis se-
:
264 tiilari, ac protcgere caslra Dci per auxitium iitvictis-
cundum inteltigenlittm, clc. El dicalur ei Hwc fides : C siini iriuniphnioris D. iS. J. Cltrisli, qui cum Dalre
" "'" "*' '"
augealur^, ^ etc. Tunc vadit'' domnus papa ad secirla-
' '
in uniiale Spiriius sancli vivil, el regiial in scccula sw-
rium, et induit se pontiiicaiibiis indumcnlis nsipic ad cutorum. Anten. Oralio post gladiiini : Dcus, qui pro-
d.dmalicam, qua indtitus sedel. Interim cpiscopus videnlia lua cietcslia sintut cl tcrrcna moderaris, pro-
Portucns. inmedio rola;mediana; dat hanc or. siiper piliare Cltrisliaitissinio regi noslro, ut omnis Itosliuin
eleclum. Deus incnarrabitis, siciil in unclioiie regis. suorum forliludo virlule gladii spiritatis frangatur,
XXVII. Finita oratione vadit elcctiis ad cliorum alquc itlo pugnante pcnilus conlcratur. Pcr. Ilic co-
Gregorii cura pricdicto cardinarmm archipresbylcro ronetiir. Tunc archidiaconiis a(cij)iat coridiam do
et archidiacono quibus quasi magislris uti debet
, allari sancti .Mauiicii, el porrigal doiiino papa-, (luam
tii tolo otlicio unctionis, et induiinl eiim amictu, cum domnus papa posneril snpcr ca|>iil elecli, dicat
et alba et cingulo
, et sic dediictmt eiim atl
, hanc oralionom : /\ccipc signum gloritv •', elc. Iiiipo-
domnuin papam in secretariiim, ibitpie cleiicum silio corona! super caput regina; quam cum impo-
:

facit euin et concedil ei ttinicam , ct dalma-

, nit domniis papa siipcr capiil (^jns, iiiiponant niaiius
ticam , et pluviale el milram , caligas el san-
, VII cpiscopi, ei dic.il domniis papa alla voce, ct vu
dalia, quibus ulatiir in coronalione sua, et sic indu- episcopi taceanl Accipc coronam rcgatis exccltcniia\
:

tus stat ante domnum papam. Yerumcomplelo scru- qtia! licct ab indigiiis cpiscopoium, ctc., iugredi mc-<
tinio exit Ostien. episcopus ad porlain Argenteam, rearis. Qui cum Deo Dalre. Ilic dct doiiinus papa
ubi regina cum jiidicibns el siiis baronibus pr;eslola- sceptrtim iinperaloii, el dical : Accipe sceptruin rcguv
tur, et dat ei hanc orationein Omnipolens wterite
: poleslatis insigne, rirgam srilicct reclam rcgni, virgam
Deus '', etc. Qua oratione coaiplela unus dc cardi- fj
virtulis, qua teipsum bcnc rcgas, snnclam Ecclcsinm,
nalibus presbyieris, cui prior pi:eccpcril, dc diaconi- populuinque Clirisliannm libt a Dco commissuin rcgta
bus similiter uiuis, cui archidiaconus jusserit, njgi- virtitte ab improbis defcndas, pravos corrigas, rcclos
nam deducant usque ad altare sancti Gregorii; pacifices, el nt vinm 266
icttam tenere possinl, Itto
ibiqiie exspectet, donec domnus papa cum sua pio- juvamine dirigas, qitiUcniis de teinporaii regno ail
ccssione exeat. Completisque omnibus supradictis icternum pervenias, ipso adjuvniitc, cttjus rcgnnm cl
iiiinistri induant domnimi papam plaiietam et pal- iinperium sine fine permnnel in stcciila sivculoriim.
lcum, et imposita mitra procetlat, ordinibus de niorc Amen. Oratio posl dalum sccpinim : Omnium Do-
procedentibus. Post qiu: vadat electus cuiu supradi- niine fons bonorum, cuncloruntquc Dcus instiiuior
clis ducloribus suis, qiiein seqtiatnr iixor ejiis usque profectuum, tribiie quicsumus fiimiilo luo S. adcptum
.ul arcam beati Petri. Ttiuc primicerins cantat in- bcne regere digniiatcm, ct a le sibt praslilum lionorem
l.oituui cum scliola, et Cliirie etegson, ct silet. Doin- corroboritre dignnrc ; lionorificn cuin pra' cundin

a Dcest disposil,io sedium vitio ejus,'q!ii dcscripsit Eipiidein rcni minimc ncccssariam lubens pr.-elcr-
codicem. Utruniqtie exemplum Panvinii ^iiiosum. niitto.
Crederem legendum roUc conlra scdem praipuralam c Codd. alii de coron. regiiia; Icgunl scmnilcrnc
electo in sitiistra purte. Dcus f. -Vp. Panvin. cxbtal inlcgia. Pcrindo ej..l dd
*' Pc;cn>la ex Poiiliricali, De cotisecratione etecli sc(picntil)us (|!iattior.
in episcopum. Aptid Paiivinium Icgitiir per cxtensuia. J Ap. Panvin. cxslal iiUegra.
079 B. CAROLl MAGNI OPP. P.> RS 1. SEC TIO HF. 080
rcciibus terrw; uberi enm
bencdiclinne toeupletn, ct in A baionibus suis. Camerarii imporatoris cum camera-
solio Tetjni finnn stitbilitnle consolida, visita cum in riis (Jomiii p;ip.e denl-pres!)yt(;i!um o.!iinibiis urdiiii-
sobole, pra'Sta ei prolixitatein vitw ; in diebus suis bus sac palatii pontilice, el iinperatore in camera
semper oriatur justitia, ut cum jucunditate, el lic- paiisantibus.
titin aHernn cjlorietnr in regno. Per Dominum. XXXII. Qiio poracto comedat imperalor ad dex-
WIX. Post Ikim- (lommis papa ciim suis miiiislris tram doinni pap;e, c;cteris in locis suis se.bmlibiis.
ad ailure boali .Pelri reverlilur. Tmic pniifecliis Finito praiidio surgat uniis e\ diaconibiis, qiiein ar-
urbis, el -primieeriiis jmlicum
deducant iinperato-
chidiaconus jusserit, et legat lectionem. Qua per-
rem; imperatricem vero pr«fectus navalium, et sc- lecta surgant cantorcs, et cantent quod soliii sunt.
cundicerius judicum. Quiinis in locis suis jam stan- Fiiiilo cantu siirgant omnes ciim benediclinnibus.
li!>us, (lomnus papa incipit Gloria in excclsis Deo ;
et schola responilet
:

deinceps dicit hanc orationcm:

Doinnus papa redeat ad 263
cameram suani. Im-
;
perator ad cameram JiiIkc. Electiis descen leiis de
Deus rc(jnorum omninm, eic; qua fuiila archi.liaco- Monte Gaudii, et veniens ad ponlicellum, jiirat hoc
nus cum citieris pniilalis, diacoiiibus, et primicerio, sacrainentum Romanis Ego N. fulurus imperator
:

el sulidiaconilms intra criicem et allare iiicipit has juro ms servaturum liomuni bonis consuctudines, el
laudes: Exaudi Cliristc ; scliola cum notariis in choro firmo chnrtns tercii generis, et libelli sine fraude el
respondcnle Domino nostro C. a Deo decreto summo
:
malo ingenio. Ad port:»m Collinain simililer jurarc
pontifici et univcrsali papic vita ; et hoc ter. Iterum debet ; in gradibus sancti Petri simililer.
dicit archidiacoims cum astantibus sibi Exaudi :

XXXIII. vetustatis, tantcqiie fidei monu-

Tant.ii
Christc ; et schola cnm notariis rc^pondet Domino :

nostro a Deo coronato mncfno, et pacifico imperatori

B mentum, quod ipsiim se piodit, cur Panvinius non
noverit, e litoniuo Gatticus nullatcnus olfecerit, non
vila et vietoria. Trib. vicib. Exandi Cliriste. Resp.
Domincc nostrcc ejus conjurji inleliigo. Tres enim uno eodemqiie die coronis redi-
schola cuin notariis :

excellentissima' imperatrici vita. Triiius viclbus_. Ilem

niitos, pontificein C. et iinperat. cum iniperatrice in
tota serieAugiislorum non deprehendes prcclcr
Exaudi Cliriste. Resp. Exercitni Romano et Tlieuto- ,

Clementem II, Ilenricum II et Agnetem. Mihi sat:s

nico vita et vicloria. Tribus vicibus. Item Salvator
est aetatein detexisse, non eniin vacat sigillatim ex-
mnndi. Resp. Tn i'los adjuva. Item sancta Maria.
pendere tot venerand;» illius antiquitalis characte-
Uesp. Tu. Sancte Micliael. Resp. Tu. Sancle Gabricl.
res, quos erudilorum oculis subjiciendos duxi. Eos
Rcsp. Tu. Sancte liapliacl. Resp. Tu. Sancte Petre.
Resp. Tm. Sancte Paule. Re^p. Tu- Sancte Joannes.
lamen non praHeream, qiii maxime ad rem faciunl.
Resp. Tii. Snncte Gregori. Resp. Tn. Sancte Maure.
Ac primo juramentum Romanis pnBStitum necessa-
rio collocatur in Une, quia Ilenricus Romain venions
Resp. Tn. Sancte Mercur-i. Resp. Tu illos adjnvri, ler.
Christus vincil, Christns regnat, Chrislus imperat. Re-
vacanle sede, neque ad ponticcllum juravit, neqiie
solemnitor fuit exceptus, ut sui pr«decessores. At
spondentalii similiter: Christus, etc. Spes nostra. Rcsp.
electo pontifice, dieque benedictionis ejus cum so-
Chr. Victoria nostra. Resp. Chr. Honor noster. ReSp.
loinnitate coronationis conjiincto, pnieslilit a por-
Chr. Glorin nostra. Resp. Chr. Mnrus nosler incxpu- I

lain Collinam, qwx erat in ripa ulleriori fliiminis

rinabilis. Resp. Chr. Laus noslra. Resp. Chr. Trium-
phalor noster. Resp. Chr. Ipsi Unis, honor, et im- prope caslelhim Adriani, jnramentum, quod prajscri-
bitur ad ponticelliim ad radices monlis Marii; alte-
perinm petimmortalin sn'culn sa^culorum. Amen.
267 XXX. Hac laude finita, legitur epistola, et ^_ rum vero pnicstandum ad portam Castelli, pr«stitil
in gradibus smcti Pelri. Sequioruni lemporum Or-
cantatur gradale, et allduia. Post qu?e imperator ct
dines perpcram collocanl in fine quod hic necessario
imperatrix deponunt coronas. Tiinc legilur cvange-
lium, post quod imperator deponit gladium, ct ascen-
ponendum fuit, et portam Caslelli pro Collina acci-
piunt. IIujus certum situm describit canonicus Be-
dit ad sedem domni pap:ie, imperatric^ sequenle, ct
nediclus {Mus. Ilal. lom. II, p. lio) fer. ii pascha-
offert domno pap?e panem, simul et cereos, et au-
lis deducens pontificem a Lalerano « Transiens, in-
rum : singillatim vero imperator vinum, imperat'ix :

quit, ante sanctum Tiifonem jiixta postcriilas usqne

nquam, de quibus debet ea die fieri sacrificium.
Quibus finitis reverluntiir ad loca sua. Cum aut m ad pontem Adrianum inlrat p;M'pontem, et exit por
pr;cfatio incipit, imperator extrahil pliiviale, ct in-
portam CoIIinam ante templum ct castelliim Adiiani,
proficiscens ante obcliscum Neronis, intrat per por-
duitiir manlo proprio. Cum dicitur Pax Domini, :

licuni juxla sepulcrum Romuli, ascondit ad Yatica-

ascendil ad communicandiim indutus proprio ni inlo,
et imperatrix cum eo ; et accepla coinmunione re-
num.j Aslipulantur B(Miodicto chron. Foss* nov;c, et
deunt ad loca siia. chronicon Romualdi [Cod. Yat. 3973), in quo ro-
eensitis portis Lrbis, suprcmo loco ponitiir Porta «
XXXI. Finita vcro missa accedat ad inip. comes
Collina ad castellum Adriani. » At ciiin in Vita Leo-
palalii, et discalciel eum sandaliis et caiigis, et cal-
nis IV ap. Aniistasium (sect. 537) legatur idem pon-
ciet eum ocreas imperiales, el calcaria sancti Mau-
tifexaperuisseposterulam,< ubi mirum in niodiimcas-
ritii ;el acceptis corouis sequantur domnum papain
tellum praeeminel, qu;E vocilatur sancti Angeli,» hinc
pergentem aa equiiandum, deducti usque ad eijuos
est quod haec posterula civitalis Leonin;e in poslc-
a siipradictis ductoribus. Cum doninus papa venerit
equum, imperator teneat staphain, et coronetur,
D rioribus ordinibus paruin scite sumpta est pru porla
a 1

cum Urbis, Collina per xi sseculuni et sequens mincupata.

et intrel in processione. Imperatrix vero ducto-
ri!)us S'.iis sd.piatur impcra'orem , cieteri baro- Eos recte Patriliiis arguit, tamelsi et ipse deccptiis
nes sequantur. Clerici urbis omnes, siciit soliti siint,
nomon duntaxat putat falsuin, situm nihil morans :

fiiciant laudes, pcr loca sua. Jud;^ei similiter iii loco 269 q»ai'e nDinen Collinaj ad anliiiuam remp.
rejiciens, dociimonlis certis medii :«vi imprii.lens
suo. Coronetur civitas. Campan;ie sonenlur omnes.
Camerarii imperatorisprajcedant, ct sequanlur nuin- adversatur. Duplex tamen juramentum Romanis
proestari solitum rects pr;einillit ingressiii rogis Ro-
nios projicientes, ut equitantium iter non impediatur.
Cumque pervcnerint ad asccnsorium. Prior canii- manorum in civit;itom Leoninam. Ita scilic -t acla
coronationis Ilonrici V ap. Baron. (illi, num. 5),
nalium sancti Laurentii foris Muros incipiat laudes,
qu;e priina secuta est Ilenrici III, qui ct iinp. li
sicui mos est, et cicteri respondeant. Quibus finitis
dicitiir, coronation^m, nam Ileiir. IV non est coro-
imperator descendil, et tenet stapham domiio pap;e
natus a Rom. pont. « Dao juramenta ex inore fecil:
:
descendenti, deposita prius corona. Deinde ducitur
unuin juxta ponticiiluin alterum anlc Porticiis
domnus papa ab impcralore et pnefecto urbis usque ,

ad cameram majoris p.ilatii, ubi inde separentur. (civitaus Leonin;E iiomcu id temporis) portam populo
fL'cit. Ante portam a J:id;cis, in porta a Graecis CiV
Imperatrix deducitur a primicerio et secundicerio
judiciim Msque ad cameram Jali;e imperalricis, in nentibus excepuis est. Illuc oinnii Roman;ic urbis
"ua ipsa comederc debot cum cpiscopis et CLXjlcris clerus ex ponliiicis prscepto convenerat. »
 »

bJil COl>. DIPL.— MOM.M., KTC, SEIJ r.OD. (:AU0LI.NI;>.— APP. — DLSS. DE LPP. KtDOLrilL (l,S-:

XXXIV. Poslrema li;i;c rion pivriiin Inois afrcnint A pariter id t(>staiiti!)us, « ad ecclosiam beatic Maria; iu
anliquo oidini, (jucin exlii1)ninins. El vero ileiuicMS Turri, in qiia ciim aiitc altare ponlifox exspeciabal,
enin Agneie, qni iii pontilicio palalio Lateianensi profcctus est, elmanus imponens, consuctam profls-
liospilaltanlur, veniunt per portani Cpllinain ad eecle- sionem plonariam securilalcni, secundiiiu quod in
et
siaiii sancliv) Mari* in Transpadina, quai tuni tenipo- ordine continctiir, publice cxhibuit. b Ea vcro sic
prope cas-telluin .\ilriaiii slla crat, iion loiige a fliiebat n Ego N. rex Romanorum, aiinuonte
ris : Doniino,
posterula Lcoiiis IV seu porta caslelli : ubi cliani futurus imperalor promitlo, spoiideo, ct poliiceor,
niodica cnm dislanlia erant terebiulus Neronis, se- atque juro Doo el beato Petro, nie de c:ictero prote-
pulcruni Romuli, seu meta, aliaque in ordinibus mc- clorem et defonsorom fore suinmi pontif. et S. R.
niorala loca, quorum mcdiam fuisse aieam cuni con- Ecclesiic in omnibus noccssitalibiis 271 et utilitati-
cba lestatur csereinoniis pncfectiis in coionatioise bus custodicndo ct conservaiido possessioiies,
suis,
Sigismundi, ap. Rayii. ( li55, n. I i); « Ubi ad con- ct bonores, et jura ejus, quanlum divino fullus fucio
cliam arcie castri Sancti Angeli pervenere, inutuiim adjutorio, sccundum scire el posse meum, rccla
sibi dixere vale ac pontifex in palutium Val. relio-
: ct piira lide. Sic me Dcus, ctc. » (Mns. It. loiii. 15
cessit, elc. » Namque ista area eral locus ad reci- p. 598).
piendum fulurum imperatorem dcduccndumque ad , XXXVI. Audisti Ilenricum V non in area supcr
basilieam designatus, quo simililer post coronatio- gradibus anteporlam Kieam sanclic 3Iaii;e in Tuiri,
nem equitans cuin pontiiice revertebatur diademate sed ad portam argenteam contra niorem rnajoiuni
redimitiis. C-.cterum Henricus V juramentum faciens professionem focisse; el Fridericum yF.nobarbum in
ex morc, innuit ejusmodi .iurainenlum Ronianis fieri g ccclesia saiicla' Marise in Turri. Tragioam Ilcniiii
consucvisse ante llenric. III Germaniai regem, cujus coronationcin lubcns pra;lereo. Ad Fridcrici auleiii
coroiialio una Ilenricum V praicedens non videlur profcssionem , quam omnium prinius praistitil in
snilicere ad inducendum m-jrein. Quamobrem ab pricdicta Ecclosia, est animadver(ei)duin, quod Du-
aniccessoribus una cuni juramento lidelitalis ponli- raiitcs (Rational. lib. ii, c. 8, n. G), qui florebat ]Ni-
fici aliud etiam Roraanis esse pr*stiliim credibile est. colao III pontifice, ac proinde antiqui ordinis ratio-
Quud novum bic oecurril, Henricus contirmat cbar- nom habct, nain ab iiieunte s:cc. xiii nulla coronaiio
las terlii (jeneris et libelli ; cbarta auteni lerlii generis ficta cral, de imperalorc sic loquitur « Quoniam in :

erat scriptura cessionis castri aut loci, cujusmodi dic ordinationis su;e rcceplus primo in canonicum a
exemplum affert Mabillonius {Ann. B. 1. liii, n. 17, canoiiicis sancliPeiri ministraldominopapjc in niissa
ll-i)de castello Tribucco inter abb. Farfensem et iii subdiaconalus, parando caliccm, et bu.us-
olTicio
Ciescentium, quam quidem cliarlain Ilenricus I irri- modi » In camdem sentcnliam Clomcns V de
f;!cicndo.
lam esse jussit. LibcUi autem cbarias Ducangius coroiiationc Ilcnrici VII rite facicnda principio s;ec.
precarias el pni^slarias iiilerpreialur, quie duo capita XIV, legalos admoncl « Ipsoquc pontifice descen-
:

salva esse Romanorumejus leniporis niaximc inler- dcnle pro perficiendis iiiissarum niystcriis ad abare,
cial. Castra siquidem ct pncilia in en;pby!eusini ac- impeiator niore subdiaconi olTcrat calicem, et anipul-
cepla ab ecclesiis, facili negolio iisdein ecclesiis viii- lam. Cum aulein aniio lO-iG nil tale faclum fuerit
!)

(iicari poterant imperiali diploinate, cujusmodi 270 ab Henrico II, hujus(pie siiccessor Hcnricus rex
pliira vidimus data esse ab Ottoue III post iniperiale Germ. IV coronam iion obtinueril, Ilciirici V coro-
diadema suscepiuin. Quani profccto auctoritatem n;;lio insolciis rituin omnein rejici;it, ac donique Lo-
coronpc annexam esse pontifices sapienter voliierunt G ihariusll necossilate impellcnte coioiiam praicipitan-
oplimo ecclesiarum publico, ut iras potenliorum ab lcr susccperitab Innocentio ii in Lateranensi basilica,
6e avcrlerenl, firmiusque iis pncsidium compararent. hinc esl, quod ad Fridericum iiiinobari.um anno
Animadverli autem velim non pra'fecturam urbis 1155 coronatum ab Adriano IV desccndere oporlct.
(nisi aliquando per invasionem), non uUa palatina Hunc profecto cur oninium priinum inter canonicos
ofiicia, ron alia sunimi principis jura ad impcratorem rccenseamus nulla suppelil latio cerla, piseler ritum
per diadenia imperiale pervenisse , sed inviolata in antiijuo ordine pra.'scriptum in ecclesia saiicla)
apud poiitificem permansisse. Mariai in Turri, qui cuin actis Adriani IV fcrc con-
XXXV. iiinc esl, quod sacramcntunj fidelitatis a cinit « Rolicto ibidem rege, aiunlacta,
: ponlilex ad
roge Romanorum pncsfari solilum antequam per , aUare beali Pelri conscendit.» Ordo au;eiiiantiquus :
porlam teream sanctai Marije in Turri ad portam ar- « Deindc suminus pontifcx ciini omnilius ordinibus
genleam duceretur, in boc ordiue planissimis verbis suis ad altare piocedit, et facla ibi oiatione, ad se-
cxpressum, ante annos tres ct triginta exbibilum dein ascendit, rcge cuiii suis, et triLus cpiscopis, vi-
fuerat Benediclo VIII a sancto lleuFico 1, ut testatur dclicct Osticnsi, et Portuensi, et Allancnsi iii cccle-
Dilmarus ap. Baron. (iOli, n. 1), et ap. Leibnilium sia sanctaj M;iri;c in Turrilus reinanento, ubi a ca-
{Scrip. rer. Britnsw. tom. 1, p. 400) « Decursis a : nonicis sancti Potri reccplus in frairem, imperiali-
Doni. incarn. posl millenarii plenitudincni nuineri l.us induatur insignibus, dalo ipsius pallio camerario
annis Iredecim, el in subseq. anni sccundo mense ac domiiii pap;c. »
Jicbdomada terlia, anno aulem XXXVII. Quid vero? Pclrus Malllus, qui sub eodcm
regiii ejus lertiodcci-
mo, et die Dom. ac vi kal. D ^nobarbo florobat, cratque e sancti Pelri canonico-
Mart. llenricus Dei gratia
rex inclylus asenatoribus duodecim vallalus, quorum rum collcgio, rem istani non niodici honoris peipe-
scx rasi barba alii prolixa mystice incedebant cuni
, , luum silct, cum c contraiio de basilic;c consuctudi-
baculis, cum dilecta suiinel conjuge Cunegunda, ad nibus 272 ^OQ"''"s (Bolbind. tom. VI Jun. par. u,
ecclesiam sancti Petri, papa exspectante, venit, ei an- p. 59) hyec de rilu inunctionis, alque imperialiuni
tequam introducerelur, ab eodein interrogatus, si insiguium tradilionc posleritali cominendet «Juxta :

fidolis vell t Romanie palronus esse, et defensor Ec- hoc altare (sancli Silvestri ) per directum cst :\\uuv
clesi;e, sibi autein suisquo succcssoribus per omnia sancti Mauritii m. ad quod sciliccl altare d;' ;iiili(|ua
li.lelis, devota professione respondit. t Quod si cni coiisuetudiiie Romariorum iniporalor a domiiiis epi-
sacrainenti fidelilatis nomen displicct, lubetque pri- scopis cardd. bencdiciUir ol uiigiliir. Ad ;iltaie \ci(i
scum proniissionis seu professionis rcceiilius adhi- in;ijus sancli Pctri a domiiio papa benedicitur cl
bere, per me licel, modo certum lirniumque lialieat, coronatur, ol de s ;crosaiiclo alJ;iri cjus pcr mauiis
siib diversilate nominis suniinam eamdcin csse. Ea Bomaiii pontificis ad defcndcndaiu l'Aclosi;im gia-
si(iiii'lem in liiru.nCceremynialcm reiala, Ilcniico V diuin accipii. » Nuin coiisuclu;!o isi;i iiiuiiclioiiis ab
qui primus post Henr. il diadema suscepit, ad por- Heurici V coroiialioiie iii ni;i\iiiia illa rciuni perliir-
laui argciileam est exhibita, ut acla ap. Baron (1111, baiioneiuuii 1 1 11 ropolcnd;! sil ; aii p Mius ;;b ;tli(pian-
11. S) toslaulur « Ii)i(pie ex libro piofossioncin
: impo- lulum foliciori Firioiici 1, oujiis ;iiiiio c rcilcr \icosi-
raloriainfaciens, a poiitificedesigiiatusestiuipcrator. nio M;illius de oisoribob;U, iiicoiiiporluiu iiiihi esl,
Perinde aiino 1155 Fridericus I J-:nob.',rbus, aclis Cerlc iiiler l-knricum 11 ei Fri,icri( iim 1 spalio an-

Patrol. XCVIil
fisr> n. CAROIJ MAGNI OPP. IVVRS 1. SECTIO 111. m
iioniin jlercm el conlinn solus Henrions V in I)asilica A erudilis illis acciirate examinata. Ah iino coj. Vali-
V:iti<'ana al» Osliensi ("piscopo esl innncliis, njagisqne eano 47,17, principio saHiiIi XV
conseriplo, in recen-
probaUiie csl lilmn adliiheri coeplnm annolHlanli- liores alios ordines error dimanavit. Qiiin etiam in
(piam consiieludinem a!» scriplore Fiiderici coaiUuKO anliqiios ah seri|)torihtis paruni caiitis error idein esl
iiimcnpari, qiiain in Friderici ejnsdcm coronalioiic iiivectiis.Sic Raynaldus (1.355, n. 8) ad litleras In-
iiicipieiilem. Niliiloinimis malo in inceito antiqiiita- noc. VI quihus esl inscrtus anliqnus ordo ah Innoe.
leni litns relinquere, (piam annis non lioiie qninqua- 111 recensitus : « Exstaiil, inquit, iiariim precnm for'

ginta vclusliorem conjectiiris ostcndere. Perinde est ninla; in veiusto pontificio Cyercmoniili (Ms. Vat.
(le rege Romanorum inter canonicos recipiendo : -4757, p. 90), ex qiio ipsas descrihere visuni est. > Sic
pnvslat siquidem ad stmculi xiii principium diirerre hnllarii Vatic. editor (tom. 1) ex Raynaldo iisdem tit
hanc Cicrcmoniam, cnin Innocentius 111 anno 1209 litteris 274
Innocenlii VI; sic consarcinator ordi-
imperiali (iiademate Otlonem IV redimivil, quain aut nis, qui Jacoho Gajetano Irihuitur sic deniquc alii ;

Fridcrico I, aut Ilenrico VI (^jiis successori rem as- ordines apud Gatticum, qui ms. illum Vaticanum a
erihere, qiia^ nnllo lia^ret documento veteri. Nam Raynaldo adhihitum, puhlicam in lucein emisit, le-
anliqiii onlinis a Cleniente V laudati, et Dnrantis ctori gratum facturi, crrorem istum propalarunt. Fi-
leslimonia snpra allaia niillum ex dilatione ista de- xissent hic gradiim, ferenda res esset. Formulas,
Irimentnm accipinnt, rectiusque Innocenlio III nova queis pontifex imperialia insignia Iradens ntehatur,
h;ec insliJntio trihniiur, quam aut Adriano IV qiii historia reclamante, adulterare non est verilus lau-
Fridericnm Ronianis invilis coronavit inter arma; dati codicis seriptor, indeque Raynaldus et ca^teri
aut Coeleslino III qni fere coaetus, et singulari ut fer- g in rituales lihros intulerunt. Formula Iradendi gladii
lur ratione Henricum VI uiia ciim iixore ad iiliperia in vetustis ordinibus usqne ad Innoc. VI indieatur
lem dignitatem provexit. Nam prisco ritui aliquid se hoc paclo « Accipe gladium ad vindictain malefacto-
:

iuldidisse Innocentius ipse testatur, cui nisi canoni- rum, etc. > In lauijato autem codice inserla sunl qiije
eatum adjecisset, non video quid novi ei referretur nncis claudam « Accipe gladium (desuper heali Pc-
:

acccptum. Et vero insignia imperialia, corona, gla- tri aposloli corpus sumptum per nostras manus, licel

diiis, seeplrum et pomum jam ipsa in coronalione indignas, vice tamen et auctoritate beatorum aposto-
ad allare majus in missarum solemniis, post episto- loruin consecratas, imperialiler tibi concessum, no-
lain, tradi consueveranl. Professio in ecclesia saiicta; str:eque benedictionis officio in defensionem sanctie
Mari;e in Turri a Fridcrico I fieri coeperat. Iniinctio matris Ecclesi.ie divinitus ordinatum) ad vindiclam,
ad altare sancti Mauritii, ejusdem Friderici tcvo an- clc. »

liqiia consuetudo nuncupahalur a Mallio scriptore XL. Additamenli interpretalionem relinquo intty-
synchrono. Equitatio demum pantificis cum impera- gram erudito lectori, qui paulo anle (n. 37) a Mallio
loie coronato HS(jue ad aream Molis Adriana^, uhi canonico est edoctus, de sacrosancto allari Petri de-
coronandus exceplus fucrat, vetustate alios etiani suinptum gladium a pontifice tradi solitum post sus-
ritus anteihat. Jure igilur canonicatus Imiocentio III cepluin imperiale diadema novitque ex antiquissi- ;

relinqnitur, eumque consequens ofiiciuin subdiaeoni nio ordine apud Mahillonium [Ord. ix, n. 2) moris
ad inissam. olim esse ut « archidiaconus tolleret or;>rios de con-
273 XXXVIII. At enimvero ipse pontifex basi- fessione, qui de hesterna die repositi sunt ihi > nec ;

lica; ejusdem canonicum se fuisse tantopere gloina- non palliaarchiepiseopalia nostraetiam ;ctate indidem
hatur, ut ad Petri sedein evectns, inde sumat prai- sumi, quiadespiritualipotestateresest. Pariraodore-
cipuam obsequii causam crga illam (Bull. Vat. tom. linquo integram inversionem illam imperialis officii ad
l, p. 77). Ita enim canonicos alfatur « Allendenies
: missam documentis ccrtis, valdeque perspicuis in-
quod inter caiteras ecclesias per iiniversum orhem haerentis. Recentiores quippe ordines non subdiac^»-
diffiisas hasilicam principis apostoloruin, utpote se- num faciunt imperatorem, sed diaconum. Quo tamcn
dem nostram, specialius diligere ac honorare tene- munere unus Carolus V funclus est Bononia; Rlasia
iniir, sicul qui oliin in ipsa vohiscum pariter canonici de Martinellis caeremoniam dirigente (Rayn. 1550, n.
hcnericium asseenti, nunc de filio in patrem ejus di- 31 Gattic. tom. 11, ined. pag. 149), ut constat ex
;

vina sumus miseralione promoti. > Et in iilteris ad actis « Aliquanlulum semoto cardinali de evangelio
:

ipsiim regein RomariOrum, apud Raluzium (tom. I, loco ejus Csesar subintravit ad ahare ministrando ,

p. 702), qiiihus electionem iliius confirmat « lu te,

: papae patenam cum hoslia, et inde calicem cum vino
inquit, progenitorum tuorum devotionem suscilare el aqua porrigendo ponlifici, et simul offerente , et
plenius, et ahundantius remur.erare volentes ministrante quam piilchre et egregie fungente ofTicio
lanlo ipsos in hoc pr;i!cedes amplius, quanto te a no- diaconi. > Has equidem depravationes antiquoruni
his niagis intelliges honoratum Serenitatem ordinum integras relinquo. lllain vero de equitatio-
liiam in eo de consilio fratrum nostrorum honorare ne pontificis cum imperatore, quippe aliarum om-
volentes, ullra quod in soeeulo s«cularis princeps nium faci!e principera, pra;terire non possum. Ejus
nequeat honorari. t Quae indicia sunl valde perspicua lerminura fuisse semper areain castri Sancli Angcli
ordinis ah Innocentio III amplificali, numerisque oin- ex dictis liquel. Postreina! autem dua^ equitationes
ihns absoluli, quem Clemens V pontificale ordina- " Eugenii IV cum Sigismundo anno 1435, el Nicolai V
riiim appellal, el cui additiones postea fact;T! a cura Friderico III anno 1452, rem ponunt exlra om-
c;ert!moniarum praifeclis, quorura novissiinus fiiit nein aleam. Auctores synchroni ap. Raynalduin
Patritius Pientinus episcopus, caliginera polius (1453, n. 14) 275
de Eugenio cum Sigismundo
quam splendorem atlulisse dicendi sunt. aiunt : « Uhi ad conclr.im are:c castri Sancti Angeli
XXXIX. Qune ut vera sint, antiqui omnes codices pervenere, mutuura sihi dixere vale, ac pontifex in
Romanorum ordinum, si illum cxcipias, quem su- palatium Valicamim relrocessit : Imperatorad yEIiuin
pra obtinuisse aieham Carormonnn tempore et Ger- Pontein progi-essus, etc. » De Nicolao itera V cuiu
nianorum .aliqiiot Ilcnrici II pr^deccssorum, usque Friderico 111 apud eumdcin annalislam (1452, n. 2)
ad annum 1040 cum prinium coronatio fieri coepta Nauclerus « iMpio conscenso, iiiquit, usque ad ec-
:

esl inter missarum solemnia, codices illi, inquani, clesiam sancl« Mariai una profccti sunt. Tunc papa
«vrationes o iines indicant duntaxat; nonnullas siqui- in palatium rediit, C:esar in pontem Adriani pro-
dem mutari oportuit, ut i(uam dicehat Alhancnsis f("cliis est. I

episcopus ad portam Argenteam, ct quam ('ecantahat XLI. Qua; cum ita sint* ne cogitatione quidem as-
pontifex ante cpistolam; electus enini imperator ante sequi possumus, cur Pientino episcopo in menlem
(iiadematis susceptionem pyinceps,\M \\\ co;lice quem vcneril ritum Romanis quihuscunque ordinibus,
supra edidimus, aut rex vocari dehuit, non imperator. synclironisque auctoribiis comprobatum, ac septcni
Qiiod testanlur diploinat.i et documenta oinnia a Go- cl viginlr Augustorum exemplis constabilitiim, Irans-
«iefrido Godwiccnsi abhate, Ludovico Muratorio et foiiiiarc. .\liamen (sccl. 5, cap. 4) ad Rubricam
 ,

685 COD. DIPL. — MONUM. ETC, SEU COD. CAROIJNUS. — APP. -DISS. DE EPP. RUDOi-Pni. fi.SG

De processione ponti/icis et Ccesaris per Urbcm, ita A 1283, anno 10. Cimi aiilem di-
rfgni vero noslri
cnminenlauir : 5 Recla via pcr Campiim flora et ploma pnccedatur diploniate alloro principum
isUid
Jiid;eorum plateam devenient ad ecclesiam sanctoe imperii aiino 1279, nonnuilxque epistol;c ad antcrio-
Mariic in Cosmedin, et ibi poiitifex, si rosam habet, res aimos referend* vidcantur, leiiipns ccrium de!i-
illam equcs imperatori eqiiiti dono dat. Et ad dex- niri noqunquain polest. Hactoiuis dc chronologia.
tram conversus, per Transtiberim cuni suis omiiibus 277 XUIII- Cur litlerto ist;e non vidcrinl liiccm
ad palatiuin revertilur. Ca;sar autem via, qua sibi ante hunc diem, si aliquot demseris ab Auslr. Pie-
melius placeat rosain manu gestans, ad ponlem
,
talis auctore vulgalas, noiinuli;!sqiie alias ad S;ilis-

Adrianuin redit. » Romoe , quod oplandum erat burgonsem archiepiscopum pertinentes, quas P. Ilan-
nulia post Fridericum III coronalio peracta est. Ro- sizius in lucem edidit, facili negotio assequimur,
inanae autem sic transformat* imago Bononij; exhi- spectata earumdem sentenlia de iinperii liiiiiius, de
bita, compendio licet viarum el riluum maximc de- coronatione Romana, de prirnis precibus deqne :iliis
curtata, functionem usqiie adeo iticonimodam ipsi capilil)us, qutc scriptores Gcrmanicos longe a veri-
magistro cicremoniarum repra^sentavit ut cibo po- ; tate aberrasse planum faciunt. Ac prinuim civilales
luque interrumpendam fassus fuerit, ne vires ad Germaniai Rudolphi regis Romanornm clcctioni plaii-
perliciendam delicerenl. « Condolui ego apud pa- dentes (lib. i, ep. 6) regis Romm. sedem Gcrnia-
fiain, quod nos Itali non fuissemus ila providi, sicut niani esse testanlur : Lwtetiir, et gratuhtnr totis vi-
lispani pro principe suo, cui refeclionem prseordi- sceribus la'tabuuda et laudans invicta Germania : sic
naverant; nos autem nihil cogitaveramus pro nostro una ex civitatibus suo regi obedienliam ])iomi!tcns.
ponliiice, qui multum defaligatus remauserat, hora g Et ipse Rudolphus X Grcgorio .'igiiiiical(//;?Vf. ep. 12),
jain tarda prope 21 et adhuc equilaturus cum C?c qiiod principcs, baroncs, civilates, caslra, cl alia bona
sare per civitalein processionaliter per duas alias sacri imperii per Alcmanniam iiostra' obediunt unani-
hr»r;is. » Sic Blasius de Martinellis apud Rayiiald. miter ditioni. Ilali;^ vero regniim, ct Tusciam, qu;e
( 1550, n. 35). Quod si post duas horas equitationis hodie airtcm magnus Elruri;e
oliin regalis dicebatur,
cum Caisare, hic ad ponlem Adriani reverti debuif, ducatus, imperii conlineri ex hiscc e|iistol:s
finibiis
ibique tercentum fere equites nudo cnse ter singulos palet. Notanda prai aliis quain Pisani Gibeliini ad
perculiens, designare: inde vero ad Lateranensem Rudolphum dederunl ejus opem coiitra Guelj)hos
basilicam, illius canonicalum, quem ad finem nescio, implorantes {Ibid. ep. 20), ila siqiiidem ii civcs lo-
assecuturus progredi, pontifexque per Transtiberiin quuntur Lcrjcs asserunt., usus approbat antifjuitas
: ,

ad palalium reverti, uterque cum pompa lecloris ; protcstatur, quod Romano principi, ut dc catcris la-
judicium csto, quola hora imperator a tot tamque ceam, Tuscorum rcgio serviat sub tributo.... Ecce
diversis laboribus quiesceret. Mihi quidem videlur provincia Tuscia', quiv sui propihquitatc ad Romuni
ritus iste lam diuturnus ad priscum inorem levo- imperii piam scdcm tanquam principale membrum
candus esse, nam ipse sc manifesiat scriptum, cum suo dcbcrct capiti faimliarius responderc... Lucjct Pi-
coronatio Romana desueverat. sana civitas inimicorum hosliH gladio summi pontifi-
cis, ac rcfjii culminis vulncrata. Ad qii:e Ru.iolphus
276 § ^I- — ^^ libris tribus epistolarum Rudolplii.
( Ibid. cp. 21 ) se legatos niisisse Liigluiuiui ait
XLII. Jam vero ad Riidolphi epistolas venio, qui- ad pontiiiccm, ut de suo bcneplacito et conscnsu
J)us necessario priEimlti oporliiit qiia;cunque sunt finfdibus dcsideriis vcstris plcne satisficri valcat supcr
p
dicta de clectione rcgis Romanorum, dequc ejns his qtiw vestra pctitio continebat. Dissidii cans.T. in-
coronatione Roinana per manus pontificis, quain ter pontificem et Pisanos videndyc apud Raynaldum
quia Rudolphus impcnse s;iqiius pelitam nunquam ( 1273, n. 52 seqq. ).

fuii assecutus, imperatoris nomen non est adeplus. XLIV. Damna etiam patent cx Rudolphi cpistolis,
Narrat Nauclerus (Gen. 43 )
quem;ulmodum Grcgo- qiuTe continuala Germaniai Augustoruiii Siicvicai
,

rius X post morlem Richardi, cui sancta sedes adluc- pricsertim stirpis, invasio Ecclesi;ie dilionibus intii-
rebat, Alphonso Sapiente superstile, ac vehcinenlius ierat. Duas profecto provincias Exarchaliim cl Peii-
quam antea coronam appelente, denuntiavit eleclo- lapoliin Francorum reguin Pippini el Caroli Magiii
ribus, se, nisi regem Roinanoruin quantociiis clige- donationibus nitcntes (piibuscuiiquc aliis doiialioni-
rent, apostolica auctorilate euin renunlialuruin. bus csse anliquiores lalet omnino neinincm. Perinde
Quamobrem die quarla Oclobris anni 1275, S' plcm- oinncs norunl Innocciitium III, post reciiperalas di-
virorum consensu Rudolphus elcclus fuit. Interea lioncs c;cti'ras, « misisse nunlios ct legalos ad recu-
Gre;.,'oriuscodcin anno ex Urbeveteri Florenliam se perandum Exarchatum Ravenuic, Brictonorium, ct
conuilerat medio mense Junio, hinc Piaccntiam in lerrain Cavalcacoinitis, » ut est in cjiis Gestis
patriam suain progressus, iiuleque Mediolanum, die (iiuin. 12). Qua occasione t archiep. Ravcnnas as-
circiler duodecima Octobris Lugdunum profcctus est, screbat Exarchatum anliiiiiitus fiiisse concessmn a
iibi concilium celebrandum crat scquciili anno. Qua Romanis pontificibus ecclcsiic Ravennaii,
in iirbe moratum csse usque ad an. 1275, pridie Id. privilegia oslcndebal. Brictonoriiim quoiiuc conces-
''*
27S
Maias Raynaldus (eod. an. n. 1) regestis Vaticanis suin fuisse de novo ab Alexaiulro papa diim Vencliis
demonstrat. Tum vero Belliquadrum petiit collocu- D inorarelur. Supersedit ergo dominus Iiinoc. pruden-
liirus Castella; regein, quem mulli adversus Rudol- ler ad tempus magisquam super hoc vellet aliquid
phuin sequebantur; unde Sepieinbri mensc progrcs- experiri. t A^ postinodum Ottonem IV ac Frideri-
sus est Viennain, et postmoduin Lausanam, ubi cum cuin II pr.Tdecessorum omniuin invasores facilc prin-
Rudolpho colloquium habuit mense Octohri. Die cipes, antiqua et certa hujiismodi jura pcne oblillc-
duodevicesiina Novembris in dedicalione basilicae rasse conslat. Quamobrein Rudol[>h() varictate pra>-
s;tncli Pelri promiilgavit processiis contra invasores sertim nominnm decepto, usque adco persuasuin
bonorum Ecclesi;e, Mediolani in basilica sancli Am- erat, ntramquc provinci;iin,
Iv:!niandiol;e ac Mari-
brosii. Postmodiim Placcnli;un ilerum adiil, ct di^i li!ii;eiiomine vocitat;is, impciii fiuihus coiiiincri; nl
18 Decembris Florcntiam. Doniqiie Aretiuin se con- (lib. I, cp. 2» et seq(|.) eas appcllare non diibilcl
tulil, ubi, seqiienli aiino I27G ineunle, obiit siipre- fjloriosum impcrii fomveriurn; pi;clcica iilaiiim ad-
niuin diem 10 Januarii. Circa isla tempora versatur ministralioncm comili Fuislcmltcigio coiniMilial,
epislolarum liber primus. Epislola ultima libri alte- pluresiiue hac de re scrib;it cpisloiiis, (jiianiii! pi-im;e
rius hosce habet characleres valde perspiciios dici tilulus lliiit lujreqiis ct prudcntibus riris maychioni-
:

2oAuguslian. 1278 in crastino bcat: Bartliolomwi... bus, comitibus, nobiHbus, capitant^-is, civitalum pote-
mane vero scxta' feritv. Liber aulCMi terliiis p >rveni:e statibus, ancianis, et po'pulis u)iivcrsis pcr Roinanio-
viderclur ad Martini IV tempora, n;iin liudolphi rc- lam ct Mari-!im(im cons!ilnli£. Contra ;eq!ium cl
flis scmper Aufjiisti diplOmale claiitlilur, qiiod esl da- rccliim id faciiim csse inlclligimiis. Nihiloinim:.s rti
luiii Uafjenaune iv nonas Decembris, Indict. 11, anno veriuUe ctiam (^ogeila, cl sacraincnlo poliiciins Ru
 , ,

f;s7 n. CAUOIJ MAGM OPP. PAUS 1. SECTIO III. C88

(lolplius, se jiira omiiia viiulicaUirmii sanoLic sedi, A rii reverterenlur : Se iieiitrorum cxemplo foro prodi-
iioiinisi iM<sl biciininni do injnsla hnjusinoili possos- gum M:ijestatis » Suinnia cst eadom, at vtsritati pro-
sjono (looossit. pior poslrema luicc narratio videtur, quain brevis ilia,
XLV. Et voro anno 1274 in aclione leriia Lugdu- gravis, ac Uudolpho i»sucla looutio, majeslalis 280
iionsis conoilii OUo priopositus sancti Wiiionis Spi- imperatoria) contcmptrix quain Uomana lantum ,

roiisis caiicoilarius, c;otcrique oralorcs Uiidolplii in coronalione acquiri possc non ignorans, tanquam
ionsistoriuni adiiiissi, ac niandato exliibilo, quo pnccipuum imporii negolium et lillcris, et legatis, et
plena iis poteslas a roge Uouianonim fiebat ageiidi suis apud saiiclam sedem oraloribus commcndare
legio noinino, diplomata omiiia Ludovici, Ollonis, nunquam desiit usque ad extremos vila; annos, cum
Heiirici, omniumcino Uudolplii praidecessorum, noo so|!liiageiiario inajor aiino 1291 niortoni occiibuit.
non Fridorioi 1! diploma quo Sioiliae regnum decla- E(|uidem fateor mihi incredibile non videri, quod
ratur minimc ohnoxium imperio, coiirirmarunt die G niagnus ilie princeps, ut natura ejus ferebal, lepori,
J;iii., ut palol ox monumoniis ap. U;iyna!duiii (1274, ac faceliis quandoque indulgens, suos familiares iilo
li. 5soq(i.). Pr;olorea Uudolpliiis ipse iii colloqiiio apologo recreaiit; id vero ab eodoin sorio esse fa-
Lausauye cum pontifuie die 20 Octoliris seqiicntis olum fidenter nego. Absilcniin ut niendacii lantum
aiini, quo idem lantopere gloriatur (lib. i ep. 54) regem arguere leviler velim , lidemque ni;»jorom
iioii soluui ooniirmat, ratiimque liabol quidquid caii- soriptori ciiipiam, licet gravissimo, haboam de Uu-
o.Uiirius et roliqui oratores Lugduni peregerant; sed, dolpho aliquid aflirmaiiti , quam Uudolpho ipsi et
(iiiod minime factum ab iis erat, Exarchatum el verbis et lactis id neganti. Sed vaiumi est ratioci-
Poiilapoiim expresse noniinat, sultjiciens : « llas om- g nando reni asserere quam litteraruni Uudolphi ,

iios pio posse nieo restituam, et quiete diniiltam chronoiogia extra omnem aieam poiiit.
oiim omiii jurisdictioiie, districtu, et honore suo. » XLVII. Et vero statim aliiue eleclus fuit rex Ro-
(ap. Uayn. 1275, n. 57 ). Attamen nonnisi post bien- manorum, sequentem epistolam scripsit GcegorioX,
i.ium duas illas provincias dimisisse compertum est. quain, nescio cur pra;termissam in islocod., auctor
{aim autem paiilo post Uiidolphi canoellarius ejus- Pietatis Austr. (lib. i, c. 4, p. 52) ex cod. Caesareo
diMU noiuinis, absque regio mandato, quin cliam ilio nobis exhiljet : « Uoinano jampridem vacante im-
inscio, juramcnlum fidelitatis a mullis civitatibus perio, principes oleclores, quibus in Roinani electione
Exarolialus regio nomine oxcepisset, Uudolphus da- regis jus competit ab antiquo, die locoque prsefixis,
lis litleris adlNi olaum 111, iv Ival. Jun. an. 1278, ir- ab omnique sic convenientes in unum, post inullos
rita omnia fecit, qux. cancellarius ausus erat, ite- el varios de futuri regis electione tractalus, laiidein
riimquc Exarchatum intcgrum sanclfe sedi viiidica- sub deliberationis prolixoe consilio, quam negotii
vii (Uayn. 1278, n. 51 seq. ). 1^«' dociimonta 279qualitas exigebat, licet poterant in nonnullos alios
eoria sorvantur in labiilario Moiis Adriame. Mirabc- longe clariorum virlutum tilulis insignitos, longeq,iie
I is forlasse rem adeo certam tandiu prolelatam esse. majoris meriti claritate conspicuos consensisse, iios
At memoria repotas oportel, quot annorum spatio tamen ad lam honorabilis oiieris, et onerosi honoris
noslris temporibus manifosta invasio Comacii eodem fastigium, nuUo prorsus ambilu, lestc conscienlia,
iji Exarcliatu scripiis tol voluminilius pro justa pos- aspirantes ad imporii regimcn evcxeruni, acceptione
sessione hibita fiierit. De Uudolphi causa pius ajquo nostra nihilominus importuna instantia poslulata.
delinontis Exarchalum non dissimiie judicium fieri _ Nos ilaque licet animo trepido revolventes, qua; et
*-•
oporicre satis superque comprobat canoellarii factuin qualis essethujus divina; dispositionis vocalio, ut()Ole
miper allatum. At de his omnibus oppDrtune agani nostra^multiplicis insutricienti;e non ignari, formidavi-
iii Holis ad opislohs (lib. ii, cp. 55, 57), ac prai- nms conscendere tanta; spoculam dignitatis, quodam
sertim disserlationc 7 de Uudolphi diplomatibus per nimirum altonili tremore et stupore, in eo tamen,
sacri Uom. imperii electores conlirmalis. qui aito et inoffabili su;ic Divinitatis consiiio con-
XLVI. Ex quibus patet quanla erraverit via Im- diliones el statum tcrrcstrium, proul vull, el variat,
perii liuium aaipiificator Conriiigius(Tom. I deFinib. et ailernat, quique robur multiplicat, et bail)utieiili-
Imp). et quam imprudentor Goebelius in fusissimis bus eloquentiam tribuit, conftdentes el spiritum for-
ad cum notis, conlra momimenlorum fideni, ausus tiludinis assumenles, ad laudem et gloriam rci-is

fueril iiiiperii Uomani finos protendere ullra pnx)- regiim, oh reverenliam sanctai niatris Ecciesia;, et
scriplum Auguslis invasoribus terminum
al» ipsis catholicie fidei fulcimon, tum tam laboriosai solUci-
teste Uudolpho Uomanorum rege, qui rem penitus tudinis exercilio, et tam oucrosa; curae regimini, iie
assecutus el pr;iiHlooessorum invasionos el dece-
, quod superni consilii altitudo decreverat, scis&ionis,
p;ioncm suam planissime deokiravit suis litteris. aut ruptuiLTC 281 dispendio contingeret infirmari,
M;ijor lamen audacia iUorum est, qui neganl Rudol- subjioimus humeros imbecilles, sperantes, quod no-
phum, quanLiiu vixit, imperiaii diademate por ma- bis tam Dei quam sacrosancla; matris Eccicsi*, nec
niis Uomaiii ponlificis acceplo, imperatorem fieri vc- non apostolica; gratiai pienitudo, atque paterni vesti i
hementer opta>-so. li scilicet acquiesceiiios apologo favoris cleinentia debeat non deesse. Jaclatis igilur
ilio, qtio Trithemiiis {Chroit. Irsung.) et Godefridus cogitatioiiibus nostris in eo, cujusimporio vivimus,
llectius {Gertn. Sac. par. ii, lib. 11 de Statu Uolig.) D ct in vobis aiichora spei uostrie tolaiitor coliocala,
eumdeni esse usum rofcrunt, verilali adversari non ve- sanctitatis vcstra; pedibus provolvimur, suppiioando
rentur aixdogi ser.tentiam arbilratu suo, ni fallor,
;
rogantes, quatenus nobis in assumplo nogotio de
prLBdicli auctorcs exprossere, nain verba ista in Uudoi- iicnigiiitateconsueta favorabililer aspirantos, auxi-
plii ore posMerunl Multos Aiomannorum reges lla-
: <i liatricibus apud altissimum hostiis adjiivare digne-
li;iconsiimpsit. Non iiio Uomam.Uex sum, neomiiuis mini. Causam nostram, iino toliiis reipuiilicic opo-
pro utilitalc roipul)lio;e me faoturum confido, quam ci;deui, ul in siio bencpiacito dirigons grcsus no-
si UouKisfuissem coroiiatiis. Uemsiquidem eamdemi> stros per suoruin dignoiur nos ducere somitam man-
ex Niereiubcrgio refortauclor Pietalis Austr. (lib. c. i , datoruin. Ut igitur salubrius, et felicius ea, qua; sibi
128) himc in mo;him « Suadenlibus profootionem
: sunt piacll;i, el Eoclesi;x! su;e sanciai suul grala
res;iondebalper apoiogum 7Es;»pi, Lconem boiluarum jugitorprosequi valeamus, pl;5ceaiveslra;,qu;icsuiiius,
regem desidcrasse elimpetrasse, ut minor aiiiman- sanctitati nos imperialis fastigii diademate gratio-
lium populuscegnimse iiivisereiit; vulpem posleriore sius insignire. Nos enim poteiilis, et volenlis animi
iDco vonisse, monitamque ingredi abstinuisse, co arniaturapr.ooingimur, qu;iecunque nobis voset aluia
quod vesligiu ingrelionliiim phirima observasset, re- materEoolesia duxcrilis imponenda. »
(ieunliumnuiia:nempepriorai;!aii!nenlunKiegioliocs- XLYIII. Rudoiphi electionem non essc confirmatam
sisse, sibi, nisi impi'uilenlerperircvci!ei,non arridere a Uom. poiitifice, nisi anno sequenti in coiisistorio
periouluin. Et UuJoiphiis pluribus imperatorum con- Lugduncnsi, annales docent. Tum vero Giegoruis
tigisse aiebat, ut aiii iu hoc ititicie porirent, aui iiiglo- (Uayn. cx Recjcst. 127 i, n. 55 seii.) eicclo regi Rq-
 ,

689 COD. DiPL. MONUM., ETC, SEU COD. CAUOLINLS. -AIT. — DISS. DE EPP. ULDOLPHl. ObO

hanc sentenliam Ciiin in- A ojusdeni regis Romanonim ad eiinulcin jjontificcni

manorum scripsit in :

tui pro- (!ii). I, ep. 28) qua jiixla lorminmn Lausaiiie coiisti-
clioata fcliciter ad ojusdem culinen imperii
tiitiim scRoma;adfnturiim (liePcn'ccostospoliicetur
motionis auspicia, non prosecutionis procrastinatione
com- In pro.vinio nuiic instanli festo resurreclioms Donii-
dilTerri, sed festina doincops consummalione
nicw in Mcdiolnno prwsentes, liinc juxla Bealiludinis
pleri utilitas manifesia suadeat, serenitatem tuam
beneplacitum e vestifjio ad coronani iniperii procede-
hortamur, et sincero tibi affectu et consilio suade-
rnns. Ex quihus constat epistolam datam esse meiise
unis, quatenus sic te pra^pares, sic disponas; utcmn
le ad unctionem, consecrationem, ct imperialis dia-
Martio, iiam Pascha anni l!27C iii (iiem quintnm
Apriiis incidcbat atqiie eaproplor Iliidolplium a
(iematis coronationem de noslris recipieiuiasmanibus
;

diixerimus avocandum, ad quod terminum in proxi- lempore creationis sua: usque ad pntdictnm niensem
mo, prout circumstantiai pensandae permiserint, in- duol)us annis ac mensibus fere sex nil habuisse an-
lcndimus assignare, non improvisus, sed sicut tanli liquius coronatione Uomana. Cur aiitem ad exlre-
negotii solemnia exigunt, paratus appareas, et ad mum usque annum Nicolai UI bou 1280 de Italico
pramiissa non morosus, sed proinptus et festinus oc- itinere suscipiendo sihicrit causa peleiida esl ah
,

curras. Expedit autem ut aliquos, qui super ejusdem apostollca sede.

assignatione termini, qui tu?e commoditati congruat, L. Raynaldus(1276, n. 24) ex ms. cod. Yallic. di-
et alias plene tuam super hoc per omnia voluntatem dicit Rudolphum ab eodem Iniioccntio piohibitiim
nobis insinuare valeant, cito ad pncsenliam nostram esse Ilaliam ingredi ante conipositas controvcrsias
mittas. Dat. Lugduni vi Kal. Octol). an. 111. » Pon- Carolo Siciliiie roge. At cardinalium liltora ad
ciiin

lilici* soUicitmlinis pniecipiiam fuissc causam Ca- B enmdein Rudolpliiim sede vacante aimo_1277 rcm
stell.-e regis Alphonsi pertinaciam, siipra innuimus ; gravius el luculinlius docebunl (Rayn. 1277, n. 48).
quare hac, aliisque causis, utpotc iion necessariis delnnocentio refcrunl « Cum expcdirct
Ilacc scilicet :

pryetermissis, rein propositam enarrare Per-282 omnino, et su?e propterea vohmtatis existeret ut ,

gam. llaud longa tcmporis intercapedo ellectum, iter ad veniendum in Ilaliam non assumeietis et si ,

rege Romanorum hoc unuin vehementer appetente assumpseratis, nequaquam assumptum pioseiiuerc-
distulisse videtur. Nam pontifex suh anni finem ar- niini, anteqiiam praemissa forent soliditate congrna
chicpiscopo Salisburgensi rem totam enuntians roborata, ven. Ir. Bernardo episcopo tuiic eleclo Al-
t Nuper itaque, inquit, ipsius regis Romanorum nun- biensi ad vestram propter lioc pra'sentiam dcstiiiato,
liissuper hoc a sua magnificentia destinatis in nostra qiii causas utiles et nccessarias, qua^ non imiuerito

et fi-atrum eoriimdem prcesentia, in publico, et so- pontificem ipsum Innocentium ad isla movebant, ct
lenini consistorio nomine suo pelentibus, sibi ad pra;- voluntalem suam super illis, quan(]uam in prjcdictis
missa terminum assignari, nos cum eisdem fratribus litleris patenter expros am manifestius aporiicl,
,

coilatione habita, etiis qu;c circa hajc attendcnda qiiain ex affeclii sincero consuluorit, ot cum IVairibiis
putavimus perpensa deliberatione discussis, ipsi regi siiis consulta deliberalione pnvhabita vohierit adim-

Romanoruni ad petitas unctionem, consecrationem, plcri. D Innocentii cxempluin secutos esse Adrianiim
et coronationem imperialis diadematis in basilica V ct .loanncm XXI iidem tostanlur. Nicohuiin vero
principis apostolorum in Url.e recipiendas per inanus tertiiiin pnedecessorum vesligiis inslitisse cx phiribns
nostras, Domino favenle sermoni, festum oinnium annalium monuiiicntis, et cx iis, qua» dicain in iiotis
sanctorum primo venturum, terminum de ipsorum (^
ad epislolas, coinpertum erit. Unam ex Rudolplii
fratrum nostrorum cnnsilio (luximus assignandum. » epistolis (lib. ii, ep. 37) maxime atleiu!eiu!am rcor.
Pontificiam vero soUicitudinem, regiamque alacrita- utpote scriptain post Austriani, Styriam, cnetcvasque
tem negotioruin molos nimio plus retardavit. Quam- provincias in suam potcslatcm redactas, quandoqiii-
ohrem Lausana; in Ilelveliis collocuti rex et pontifcx dem omni proscqucns obsequio suiiiinum ponliliceni
die20 Octobris aniii 1275 terminum coronationi pra;- recens clectum, (iuosque ei ^S^
mitlons logatos, ul
fixum, eo quod imminerct, ad festum Pentecostcs, de coronatione, aliisque iinpcrii nogotiis agant, cuui
quae anno 1276 in diem 24 Maii incidebat, proro- obsccrat, alque oblestatur ut se, inqicriuii! aclcgalos
gariint. dirigcre nondcdigiutur, vidolicet siipcr dilhcuUatihus
XLIX. Dum autem pararentiir omnia ad tantam cxpedicndis qu« coronationi eraiit inipcdiincnlo,
,

solemnitatem, principesque ac civitatcs, acceptis a sive, ut verbis illius loqnar, super principali uegotio ;
rege Roinanorum suscipiendi itineris nuntiis, ad euin a'gre enlm ferebat ab Italico itineie suscipicndo se
proseqiiendum quo splendidiori posscnt obsequio arceri, ac proindo ab imperatori;c nuijostalis assocu-
prneslo esscnt (lib. i, op. 34, 35, 36, 58), Gregorius tione, quani unus Uoinanus pontifox, imp;iiale dia-
Ai'etii sanclam mortem occubuit. Nec propterea Uu- dema rogio capiti imponcns, clargie; alur. Nihiiomi-
dolphus destitit a proposito, ul ipsemct fatelur in nus usqiie ad exlremuin ejus poiiiilicis aiiiiuni fcrii
litlcris ad cardinalcs {Ibid. op. 42), sede vacante : oportuit vchemcns illiid dosiderium ilor inblitiieiidi
Nos, inquit, et nostros accinxeramus ad iter, ut juxtn ad Uonianani coronationcm. Tum vcro princiiics, ci
quod vcstro mediante consilio fuerat ordinalum, si fata Ecclcsias iterum se parare ad prosequeiuliim Uudol-
favissen!, suscepissemus de suis manibus sacrosanctis phum Uoinain vcnicntem, teslatur c|iiscopi oxcus:itio
imperii diudema .... adhuc tanien in ipso proccdendi (lih. III,op. 15) (pii gravissimis impeditus incommoiiis
proposito parati pariter, ct accincli, perseverantes inir- dcmisse orat, ut regia inajestas in liis ni.lii conipatieiis
mobiles, et de matrisEcclesia' invariabilitate sperantes, a via pro coronalione sua agenda ine misericorditcr
ipsum iter duntaxat suspendimus et relaxamus in
, cxiiiiat, et ;juw discat impotenlia' miscreri. Voriim
tempus, doncc per vos aut futnrum sunimum ponufi- (pi;c ad fcediis ineuiulum iiitcrUudoiphiim otCarohim
ccm, (juoruin beneptacilis sempcr in oiiinibns proinpii- attincbant, iion adco tcmpcstivo lacia, ut Nicolai
tudine spiritus obedire dispoiiimns, nos perfcctius in- subsociita niors diffcroiuhe iterum coionationis causa
formnri contigerit, quid nunc ulterius dcvoto Ecclcsice non fucril.
fiiosit agendum. Litteras rcgias, poiitilicejam creato, LI. El vcro Uiu!()Ii)hus dio 28 Marlii anno 1280
cardinalos acceperunt, neque cxstat in codice illoium jiixl;i coiic()rdi;c Icg'>s Pj'ovinciani allribiiit C^irolo
responsuni giatulaloria lamcn Uiidolphi ejusdcm
; Sicili;e rcgi, ut palct c\ diploiiuilc ;ipiid U;(yn;dt'uiii
epislola cp. 1) coiitinuatioiioni jiroposili nohis
(lib. ii, (1280, n. 2), iii cii.jiis liiic « proiiiillcnlcs, ;iit, nihil-
cxhib(it iiainque Innocciilium Y
:
2S3
*^i<" affalur
Colligite, qua'sumus, filium singularem vestris ct mu-
: oiuimis pi;cdicta oiiiiiia ct siii,mila, iioslquam impc-
riale (ii;ideiiia, danic Doiuino. siiscopcrimus, rciiovare
Iris Ecclesin; beneplacitls scinper in oinni spiritus ad nuijorcin ct |)criieluam lirniilaleiu. Aclimi ct d;)-
proniptitudine pariluruin, opus Dei bcnigne pcrficien- liiiii Vicniia! v K;d. Apr. Iiui. viii, A. D. 1280, logni
lcs in nobis ex tradila vobis desuper ]iotestate.
(}\kv. \oro iiostii aiino 7. ? Vicissim Carolus (iiploiua .suiim
qiiidcm cpislola inoimte Fcbriiaiio niciise scii[»la (io pacc ciiiii iiiipcrio scrv;iiul;i dcdit < i\c;ipoli A. D.
osl pnclcrca suppctil c\ noslro cod.
; a-Ua ci)i>i(>la 1280, dic 10 Maii, \iii Iiidicl., rc-Mioium i.osUoiiim
 ;, ;

m 6. (JAROLI M.VGNI OVV. PAKS I. SKCTIO III. 6n

J,!iuialeni aii. ', vero 15. » Ciiiii aiilein Nico-
Sicili.^ A hcMienter oplalum iter non susceperit, causas explo-
l:i;is Avig"Sl() iu.MHC dccessonl, iioniiisi seqiienti aiino rare oporlel.
liuius siiccessor M.irliiius IV pucein istain linnavit LIII. Termimis ab Ilonorio de fralrum consilio
q':i el regis llonianoram vicariis in Elniria consli- prailixus fuerat festum Purilicalionis, seu dics se-
Itilis Giircensi episcopo, et Ru*loIpho caiicellario po- cund;i Februarii anni 1287. Is vcro terminus nimia
piilonnn o!)S2f]uia conciliavil (Uaynald. ii!8I, niiin. liborabai. augiislia, nam octo spalio mensium legati
17).SicdiKC \l\x piiccipuift controversi;e super Pro- (iermaniam repeterehl , pararenlur omnia pro regio
vii!ci;c et E',ruii;c principalibus, qu;c Rudolplnnn ab itiiiere, ac rex ipse hiemali lcmpore cuin nobili
Ualico ilinere arcuerant, sexlo deinuiii anno sublal;e comitaiu advenirei necesse erat. Duobus inde nieii-
siiMt. Nec tainen Riidolpbiis aluisse legitur boc pon- sibus Ilonorius moritur , ejusquc obitum sequilur
tilice spem sub Nicolai extrema conceptam. Num sc- inlerponlilicium decem mensium, vidolicet a die ter-
iialoria Urbis dignitas Carolo, contra Nicolai consti- tia Aprilis, ad 22 Februarii anni 1288, cuin Nico-
lutionein, a Martino eodcm restituta, an iragici Si- laus IV ex ordine Minorum primus clectus fuil.
cili;c evenlus anno 1282, qui Roinam atquc Italiam Quare aulem nonnisi anno sequenlimaximum id ne-
oinnein concnssere, seu cans;e ali;c iinpedimenlo golium urgere Ruilolphus coeperit, gravia in Ger-
liicriiU, quin Rudolphus coronationis negotium pro- mania impedimenta fucrunt in causa. Idem pontifex
soqiicrelur, non lifpiel. Id 235
certuin est, Carolo Nicolaus regis Romanorumlitteris respondens quem-
Sicili;c rege morlno sub inilium anni 1285, ac triuin admodum se res h;ibuerit sui pra;decessoiis , ac
r<'re inensium discrimine Martino eliam decedenle iv suo tempore, brevi enarralione coinpleciilur « Nos :

ival. Apriles, eodem anno

declinantc, Rudolphus Ho- autem, inquit, super iis cum fratribus nostris con-
norio IV Martini successori splendidam legationem B tulimus diligentcr, el tandein consideratis attcniius,
aiiornavit, pro assignatione termini ad iinperiale dia- perpensaque deliberatione discussis qua; in tanti
diMiia suscipien iiim. Lilterae dalce sunt « Lausano) prosecutione negotii requiruntur, quia pr«fixus de
.\ Ival. Decemb. Ind. xiv, A. D. 1283, regni vero no- tuo ad coronam advenlu terminus, supervenientibus
slri anno 15, » earumque autographum servatur in impedimentis etfeclum non habuit honori regio
,

arcbivio Molis Adrianae, nnde illas accepit Raynaldus credimus expedire, ut ad te nostrum nunlium mit-
(12So, n. 22). Qu;c quia non parvi moinenli sunt ad teremus, per quein et tuse nobis intentionis pro-
noniiulli)ruin opiniones lalsas avcrlendas, huc inte- ccssus paleret apertius, et nos, certitudine habita
gr;c afferantur iieccsse erit. pleniori, possemus celsitudini regia; melius et com-
L!!. « Sanctissimo in Chr. Patri domino Ilonorio peientius respondere. Nam alii tui nuntii contra
(iivina providentia sacros. R. E. smnmo pontilici noslrum eis impensum consilium , dum eramus in
R'i:!olphiis Dei gr. Roinm. rex scmp. Aug. cum niinori oflicio consiituti, se ad brevitatem terinini
lilialis obedienliyc et reverenti;c promplituJinc devo- nimium arctaverunt. » Ux litterai datai sunt die 13
lissiina pedum oscula bcalorum. Quia de fule sin- Aprilis, quas integras videre est apu l Raynaldum
cera et devotione purissima lionorabiliuni virorum (1289, n. 4Gseqq.). Erat tunc Rndolphus sepluage-
magistrorum Leupoldi de Wistdingin, Willelmi de nario major, paucisque ultra biennium mensibus
Si-lloforli , Pelri pricpositi et elecli ecclesiai
et supersles fuit. Quamobrem supremam quoque hane
MagunliiKC, Capellani nostri dilecti, ac strenul viri ejus voliintatem, tanta ex parte pontificis acceJenie
Margiiardi de llyfendal, familiarium nostroruin di- coinperendinatione, suo cayuisse effectu nonestmi-
leclorum, quoniain in ipsis laudabilibus et praiclaris q randum. Id potius dignivm admiralione cst, non
operibus suinus experli inulloties fructuose et quo- neminem nostra etiam setate reperiri, 287
^^^
tidic experimur, pra; caeleris fiduciam gerimus ain- scriploribus syeculi xiv et sequentis majorem fidem
pliorein, ipsos quibus secreta cordis noslri aperui- habeat, quam monumentis certis, adeoque Rudol-
mus ad beatitudinis vesirjc pedes fiducialiter desti- pbuin, qui usque ad exlremum spirilum diadema im-
nainus, danles eis aucloritatem plenariam et libe- perii vehementer optavit, coronationis Romanae, siu
ram poteslatem ac speciale mandatum peiendi, im- contemptorem, rainus curantein, dicere non vereatur..
petrandi et acceptandi diem nobis de veslra palerna LIV. Qui aulem diadema iraperiale contemneret,
providentia pncligendum pro suscipiendo de vestris quo majestas imperatoria conferebatur cum maxi-
sacrosanctis manibus imperiali diademate, et impo- mo illo auctoritatis incremento, de quo est dictum
nenda nobis corona Cjesareae dignitatis, et jurandi in superioribus? Aliud siquidera est prseesse iraperio,
in aniinain noslram supcr observalione omnium quod jus rex Romanorum, seu fulurus imperator,
illorum, quaj circa pncmissa, ab eisdem veslra re- in electione acquirebat, aliud impcriali diademale
verenda patcrnilas duxeiit requirenda, ralum et ornari a summo pontifice, qui supremae suse pote-
gralum habituri quidquid prcedicti acceptaverint stutisin universo terraruin orbe participem in tem-
ordinaverint, seu fecerint in praemissis. In cujus rei poralibus efficiebat. Nil mefius declarat, quid esset
testimonium pncsens scriptum exinde conscribi, et imperium Rudolphi lempore (nam oliin, pra^cipue
M;(jestatis nostric sigillo fecimus communiri. Daium s;ib Carolingiis, longe aliud erat, ut vidimus) quam
Lausan;c, » ut siipra. Ilis responsum Ilonorii exslat
tractatus a Nicolao 111 habitus cuin Rudolpho, quem
apuJ eumdem Rayn. (1286, n. I) post sex solidos Riiynaldus (1280, n. 28) ex ras. co J. Vat. Jordani refert.
menses, videlicet ii Kal. Julii anno ii, nisi forle
^ 8 Tractabat quoqiie, ail, idem ponlifex cuin dicto
p:)steriori alteri epistohesuper cadem le Honorius rege super novitalibus faciendis in imperio, ul vi-
rescribit; ait enim « Nuperven. fr. nostro
:
II. Ma- delicct loluin imperiura in quatuor dividereturparlcs :

guntinensi archiep. tunc episcopo Rasiliensi propler in regnum Alemanni;c, qaod dabatur posleris Rudol-
p!ii in perpetuuin in regnuin Viennense
quod dabalur
hoc a tua magnificentia destinato, in nostra et fra- ;

trum nostrorum praiseiitia tuo nomine cum instan- in doiem nxori Caroli Marlelli filiaJ dicti Rudolphi
lia poslulante ad unctionem, consecrationem ct , de iLalia vero pr.cter regnum Siciliae duo regna fie-
unum in Lombardia, aliud in Tuscia. Quam
imperiaUs 236
diadematis coronationem de nostris bant,
rem paulo aliler Rlondus et Platina posteritati inan-
»

recipiendas manibus tibi lerminum assignari. » Ut-

cunque sit de una vel duplici legaiione, « feslum (iarunl. Nec multum hinc abludit consilium fr.
Purificationis prirao veniurum de ipsorum fralrum Iliimbcrti de Roinanis ord. Pr«d. ante concilii Lug-
coiisilio assignamus,» aitponiifex, vel cominodiorem duneiisis celebrationem, relalum a cl. P. Mansio
ii

in iiolis ad Rayn. (1275, n. G) his verbis t Ut eo

aliam diem, si aliquod impedimentum supervenerit. :

vacante (imperio) vicarius consliluatur vel rex

lla enimvero accidit, nt pontifex praesagiehal. Et-
:

enim non modo anno 1287 slata die, commodiorive TeutoiiiLC deiiiceps pcr successioiiein, non per ele-
alia non venil Romam, sed ne anno quidein se- ctioncm fieret et quod coiitentu» ille Germama sua,
;

quenti. Ne autein imitemur eos, qui rebiis inexplo- llaliam uni vcl duobus regibus ex consensu pricla-
ccmmuuilatum cligcndis, iicrmillerel elc-
valife, veritali fucum imprudentcr faciunt, cur vc- toruai et :
605 COD. DIPL. — MONU-M., ETC, SEU COD. CAROUMJS. — APP. — DISS. DE EPP. lU DOLPIH. (»9-i

cii vero in cerlis casibus possoiit deponi per apo- ^ tcr exeiiipliun aliarmn ecclesiaruui niorein goieu-
stolicam sedein, vol deniqiie rcx in Loiigo! ardia tiuin (>t antiqiiam consuotudinom.
consiiuilus vicariain iinperii poleslatem cxerceret LVI. Ciim Rudolphus est electiis rex Romanorum
in Tuscia, imperio vacante. b Iinperator.a vlmo anno 1275, is erat quartus et sopiuagosimus ab cle-

majesias, quain Leo lll inslituoral, ut subditos silii ctione Friderici II, quem bionnom osse eloctum con-
poiiulos in odicio contineret , supreinye su;c pole- stat amio 1196, patre ojus Honrioo YI adhuc siipci--
statis,ad tcniporalia quod attinet, iniporatore por stite. Inde aulein qui ejiismodi procum origincmdu-

coronationem faclo participe, auctoritatein longc cendam esse censorot, orrarot lota via non oiiiin ;

majorem regi Romaiiorum afforebal, quo eiiim Germanicam coronam accepil ad asdom procos ne- i

ponlificis spiriliialis potestas effundeliatur, eo tcm- cessariam.QuamremRudolphusipsetoslatur : « Dum,

poralis effundi credebatur. Hinc duo-
imperatoria inquiens in nostra; sublimationis exordio quxdibol
,

rum luminarium majorum celobris illa comparatio; Ecclesia in Romano imperio constituta super provi-
binc duorum homiiium in terrarum orbe auclori- sione unius person;ie primitias procnm nostrarum
tas non semei hisce in epistolis occurrens; hinc de- cx anticjua ct approbata consuotiKline sancti imperii
nique, ut Rudolphi utar verbis, divini operis com- admittere (eneaiiir; » cl dilucidius conlirmat Caro-
[)leinenlum ab 288 unoChristi vicarioperliciendum. lus IV anno 1550 in sua charla apud M^ininaidiim
Kegiam quippe oinnem potostatem a Deo csse quis Froherum : « Ex corona'tionis noslnie soli-mniis ad
ignorat? Ilanc Rudolphus, aliorum reguin
vero Romanorum regnum, qu;e iii nobis niKu divino du-
iiislar, adeptus fuerat, imperatoriam autem niaje duin sunt completa in quolibct monasterio in im-
,

statem, cum illo aucloritatis incremento quod regi;e g perio constituto unam tantum personam virtute pri
accedebat, Komani lantura pontificis beneficio per mariarum precum roslrarum ad benoficium eccle-
diadeinatis imperialis impositionem regos Uomano- siasticum facere possimus promoveri » ac denique ;

rum, seii imperatores electos, fuisse assecutos, Wenceslaus anno 157(3 delegans Rupcrio coniiti
vetera oinnia ii.onumenta tostantur. palatino Rheni facultatem suam « (loiicodiinus , :

LV. Ea inter principem sibi locnin haud dubie inquit, per prsesentes qnod in oinnes piimarias pre-
vindicanl tam mult;ii epistohc hujus codicis, ali;C(iue ces ralione nostrxi coronalionis in Romanorum re-
nonnullaealiunde sumptai, quai occurrent in nolis. gem, hodie ^idelicet die 6 niensis Julii Aquisgrani
Ouandoquidom et impevii, et majostalis iinporalo- divina favente clomenlia solemiiiter suscopla;, per
ri;c vera indoles earum aiictoritate lit usque adeo civitalom et dioecesim Spirensem el VSornaliensem,
e\idons, ut Germanicorum jurisconsultorum exco- etc. » Quamobrem omni procul dubio consiietudo
gitatio illa recens imperii Romano Germanici null;\- ista, in cujus originem inquirimus, regis Romauoiiin»
lonus aptari jwssit imperatori, aiit Romano iinperio coronalioni Germanic;« annoxa erat. Fridericus au-
;inte aHieam bullam. (juid de subscculis temporibiis tem Gormanica corona non est rodimilns ante aii-
dicendum sil, integruin esto aliis ad meuin quip[»e : nuin I2I5, ut tradunt auctores apud Raynald. (1215,
inslilutum non [)eiiinL't de imperii Germanioi ma- n. 55). Nain Phili[)pus Ilenrici VI frater ab impe-
jestale disserere. Pergam igitur de nonnullis aliis ratore in Ilaliam vocatus, ut puorum clectum regom
capitibusloqui, quce in cod:ce Rudolphino continen- Romanorum in Gormaniam ad coronationem addu-
quatuor occurrunt (lib.
lur. C;ieteras inter epislolas ceret, audila in ilinere inorte fratris anno 1197, in
I, ep. [i seqq.) de primis precibus, de jure illo sci- r> Germaniam est reversiis, factusque invasor imperii,
icet seinel nominandi personam aliquam ad cathe- ' coronam sibi fecit imponi Moguntia;. At contra eum
drales et coUegiatas ecclosias, quod, cum dicatui cleclus rex Romanorum Otto IV , Henrici Leoiiis
antiqua et probata consuetudine im[)cratoribus et Davari;v et Saxoni;^ ducis filius Aquisgrani est co-
,

regibus competere, nulloque apostolic;c sedis pri- ronatiis; tumque co^pit magnum id negotium impe-
vilogio inhicreat, non parum negotii canonistis f;)- rii,quod finem habu.t aimo 1:209, cum idem Olto
cossit. Ouamobrem operoe pretium
tcturus csse f ab Inuocontio III im[)erii coronam obtimiit ut 290 ;

mihi videor, si originem, naluramque harum pre- videre est apud Balnzium {Innoc. III. Reyes^. lom.l,
cum deinonstravero. De origine obscuritas magna, p. 687 soqq.). Qu;Terere aulemprimarum precuni ori-
magna ubique apud scriptores allucinatio rcperilur. giiiem discordi;e bujus tem[)ore, vcl ipsa in coro-
Audax quoque sectariorum mendacium non deest; nalioue Friderici II, dum Otto IV lyrannice nKjdera-
quale est illud Vitriarii [J. Pub. lib. iii, toni. 11, n. baliir imperiuin , nec nisi post trionnium decedons,
'.)) cui a;ih;erel Conringius (not. ad Bull. Inmc. Fridorico viam ad impcrium a[Joruit esset inaiiom ,

A). Contondil nimirum « hoc jus esse ejus generis, operain ludere.
quale illud, quod vi coronationis imperator fiat LVII. Eoque id magis, quod preces istae indolem
Aquisgrani qiiidem canonicus collogii sanct;ie Mari;ie, pr;eseforiint gratiarum quas vocant exspectalivas.
,

ol ecclesiae majoris Coloniensis Rom;c vero col- ; QMarum licol rudimeuta coeporint A(iriano IV queiii
logii divi Potri. Quse ilidem papis haud d<beutur, [lassiin auclorem earumdem faciunl {Tliomassin. de.
sed potius tenues sunt reliquiae anliqui juris C;vsa- disc. II, 1, 45, n. 2), nontaincn usus ila invaluil;
c.
rei, circa collationem episcopatuum, abbaliariim, ut Adriaui successor Alexander III anno 1179 in
''
diorumque beneficiorum ecclesiaslicormn, i Qute conc. Lateranensi III boneficia promilti non vetue-
vigilantium somnia satis superque ostendunt, h;i- rit (Labbe C.onc. tom. X, p. 1512), ut doconl vorba
rum precum originem prorsus ignotam eis fuissc. ipsa can. 8, oecumenici ejus conciiii « Nulla eccle- :

Felicitas major haud occurrit apud canonici jiiris siaslica ministeria, seu eliain benelioia, ^el ecclosia",
peritos. Eriint instar omnium Thomassinus {De dis- alicui tribuantur, seu promitlantur aiiloquam v;i- ,

cipl. 1, c. 54, n. 7) et Chokier {Proocni. Scho-

II, cciit, ne dosiderare quis inorlem proximi videatur,
lior. ad prini. Prec). Uterque enim ex addition. in ciijus locum et bcnoficiiim se ciedidorit suocessu-
ad ablialem Urspergensem formnlam affort ex Ru- ruiu. jQiio respicicns luuooeutiiis 111 tatios disoi[)li-
dolphi litterispetilam tamctsi neuter puram [)u-
; uam istainasseriiit ut vidore «^st in ojus iTgosto
,

lamque exhibet, qualem legimus in lilloris. Quid apud Baluzium. Uiia ox plurilii-is oi)i.-.lolis poilinons
vero utor remotis hisoe argumeutis? Rudolpluis ad aimuin 1-211 {Innoc. III /'/'. I. \iv, cp, 161,
cpiscopo et abbali 289
primas eas preccs ollort ; tom. I, p. 588) orit iiist.ir oinnium t Ad aiidioutiam :

renuenti episcopo oas admitlere, inconsullo pon- nostram vobis inlimanlilius ost dolatum ([iiod ad ,

tifice; « Nocossarium osse, iiiquil, non crediiuus, miilloriim insr.mliaiu imporluuam de nou \;icanlii)iis
quod ad receptionem et provisionom ipsius N. in bcnolioiis prouiissioncs sa^piiis faooro vos onnlingil.
tua Ecclesia auctorilas aposlolica requiralur; i Uiide no!)is bnmiiitor siq^plioastis, iit \ol)is suiior his
abbati aulem succensct, quod * nostris mandatis dignaromur miscrioordili r providoro. Voleutos igi^
cl precibus parvipensis » clcriciim noliiisset ad- lur voslr;e dcvolioni siii^co liujiismodi gravamine
miltorc. Nculri lamcu ralionom aliam adduoit, yvx- prxoavcrc, ac allcudi.iitcs, quod id tonlra btataia
 , , ,

m B. CAllOM .M.Vr.M OVV. P.MIS I. SKmO l!f. Cf)6

IvileiaiieiisK coMcilii alfciitar.ur, proinissioiios liiijiis A vitiilMH ecdesiis iinponore, alquo occlesiasii-
vcllet.
nio li(locernimas irrilas, et iiianos, aucloritale vo- cis ro<,'an,l() pra'ci|KM'(;. Tcslom appollo Uniloiphuin
liis pnesMiliuai dislricliii) inliiiSeiitos no contra , ipsiiin , ([tii Leo;lieiisi capitnlo coinineiidans novnni
prvfaium coiicilinm boncHcia proinitlore iion va- canoiiiciiin (iii). iii, cp.^:2), Pnidenliam venlrnm in- .

cantia ciii([uam de c;cteropra;suinatis. Qiiaproplor» (piil, ro(i(i))ius (ttfL'clu (fuo possumus ampliori , quate-
incrcdiliilo e.il, eodem hoc poiitilico Oitoiiom IV nus supcr eadcm rcsidcntia, pro noslra reverenlia . ct
et Fridoiiciim posl coronationem Gennai.icam
II ntilit(tle propriu, congrua ipsum gratia proscqucnles,
primo vacatura, proin-
p,'liisse a!) ecclosiis bcuclicia eumdcm ad curiam nostram quantocius studeatis re-
dci|ue duos ho> R'i loiphi pr.edecessoros obtidisso mitterc vcstris, ct Ecclcsia; pramotatis serviliis imbi
primarias precos. Miilto minus crcdi delict Ilenri- jructuosius institurnm. De o!)Scquio erga cpiscoiws
cuin VI corona Germanica coronatiim anno 11G9, niliil (iici) : plnrcs cnini epislol* occurrunt ad eos
qui et ipse [wist rudimenta exspectativarmn ciim daUe, queis ipsos rebelics veneralur ul palres. Qua-
duobiis pr;rJiclis rcccnsclur, id prxstitisse Rii- : mobrein non est ainbigendura, qiiin rex Romanoruni
dolphiiscnim non singulari uliturexemplo, sed divis, n^cens clcclns , niiniain consiliariis tidein adhibens
nh,imperaloribus et regibus consueludine id piivilc- juribiis ac decori imporii plus aiquo stiiduerit. Bene
giiim inJnitum esso. aiilem cessit primariis precibus; nam privilegio apo-
LVIII. Qii;c cum ita sinf, cumque ante Rudolphum stolico acceiienle invaluere, hodicqne vigenl. Primus
nullus omnino invoniatiirea formula usus esse, qiiam omnium ponlificum Clcmens VI primas preces regi
ante hunc dicm continuatori llrspergensis abbalis Roinanorum Carolo IV concessissc vidctur. Elonim
refcrebaintis acceptam, hodie autcm quater repeti- g in charta supra laudata, « Cum itaqtie, ait, nobis
"'*'" "' "'
tam 291
videmus
'' in his lilferis, non continuo
'
' tam dejure,quam de antiqua et approbaia consue-
consueludiiiem quasi certa constansque csset , ad-
,
tudine a divis Romanorum iinperatoribus, ct regibus
mittamus oportet; sed expendi eam decet atfenlo, pra^dccessoribus nostris hactenus observala compj-
ut quo loco liaberi delieat, assequamur. Primo igi- tat, etc. » Qtiein postea Wenceslaus, CKterique siiiit
liirrepiitaiidum, nec Rudolphnm, qui a^iatis annum imitati, non amplius consuetudiiie, sed jurc alqiie
agebat 55 cum electus fuit rcx Romanorum, neqiie anliqua coasuctudine si!>i iilas vindicantes. Quid([uid
ex aulicis, viventibnsque hominibus ullum consue- igitiir sil de antiqun illa, et approbata consuetudiney
ludinem illam, qiiam vocant, usu recoptam vidisse; qu;c uni Rudolpho refertur acccpla, postquam apo-
non quia soxaginta fere anni ab nltima coronatione stolica sedes ralam illam habuit, jus imperatoiiiim
Aquisgranensi elapsi erant nam vidimus neque , , evasit,quod ne Trideiilinum qiiidem concilium (sess.24.,
Friderico II , neqiie Ottoni IV, eliamsi consueludo cap. 19) sustulit, ut sacra congregatio declaravit
certa esset, uli eadcm licuisse; sed quia imicuin GregorioXIIl ejus decrelum roborante. Thomassinns
exemplum coronalionis Henrici VI anno 1IG9, qiiod (P. II, lib. i, cap. 5i, n. lOseq.) hac de caiisa con-
nonnisi falsi arguendo Rudolidium , afferri posset lcndit ,
primarias preces niti privilegio apostolico,
ab hiijus coronalionc distat annis quinque supra qiiia PiusIVet GregoriusXlII caspraedictuminmoduin
centum. Rudolphus igitur a nemiiie omiiium visain, ratas habuerunt. Sed longe antiquiori apostolico pri-
sed ab uno aut altero ex consiliariis suis autlitam vilegio nituntur.
consuctudinem landat. Deinde animadvertendum L'X. Et vero Carohim IV consueludini jus proprio
l;un abbati, quam episcopo, cas prcces rem novam r arbitralu addidisse nemo dixerit, cum praecipue con-
visas esse : abbali vidclicet, (juia, ni fallor, concilii stet , hunc principcm Clemenli VI acceptissimum,
(ftciimcnici Lateranensis decretum siipra allatum, ejus opera electum esse, pltiribusque ab eodem be-
cllnnocentiilll littcrae plures illud asserenlcs, contra noficiis affecliim. Nihilominus , quia nullum aposto-
imporiunilalcm benericia vacatura petentium, non licum privilegium roperitur pro certo adirmari ,

erant ignotic ; cpiscopo autem, quia non modo cano- non potest, a medio s;ieculo quartodecimo, in hoc
nes ct decrcta ponlilicum nota illi eraiit , scd quia rege Romanornm, auctore anrcae Imlkc, primarias
pro iisdem piignare ex officio debebat, magniimciue preces niti coepisse apostolico privilegio. Quod mi-
admisisset pi;i^culum permittens ut ca tantillum vio- nime dubium est , Fridericus III integro posl 293
larentiir sancta sede inconsulta, qux! nna privile- Sicculo, vidclicct anno 1452, cnm diadcma imperiale
gium istud laicis, utcunque magnis principibus, suscepit a Nicolao V, ponlificio diplomate sibi con-
c.oncedeva poterat, adversus canonum decretorum- ccdi obtinuit primarias preccs, quod successoribus
que poiitiiiciorum statuta, si e re Ecclosi;ie publica omnibus usquc ad noslra tempora est renovatiim
futurum nossot. At cnimvero Iribus Rudolphus uti- a sancta sede post eorum electioiicm ab eadem con-
liir argumentis ad rem probandam : anliquam sci- firmatam. Exslat idem diploma in archivo secr.
licet, atque approbatam esse consuetudinem; niillum Vat. publicatum a card. Corradino , ineunte noslro
cam latere impcrii angulum; et ecclosias Gerinani;e sxculo, ut rcfert Georgius {Vit. Nic. V. p. 116 et
alias mandatis obtemperare. Scd,
regiis precibus ct 15G), et laudatum a Clemente XI [Epist. et Brev.
bona cum venia cjusdem generis h?ec argumenta
,
tom. I, p. 508), in litteris ad capitulum et canonicos

suiit, cnjus erant illa alia, queis Exarchatum ct Pon- . Hildesien. ccclosi;« : « Quod si, ait, idcm Fridericus,
l;q)olim sibi asserebat, ut supra dixi (n. ii), ct infra et qui eum subinde conseculi sunt imperatores anle
'

uberius explicabo (Diss. 7, ii. 5 seqq.). Consuoludo fr.npora cla. mc. Lcop )ldi nuper defuncti primarias
cnim neque antiqua, ncque approbata csse potosf preces dircxerunt , id contigisse constat, quia illi
«[uippe qu;c a nullo ex pr;^edccessoribus usu recopla omnes post sui confirm;itionom a Romano ponlifice
deprehenditur, ct concilio oecumciiico Laleranensi III obtentam, muiiiri apostolico indullo curarunt. Quo
adversatiir; elegans illud dictuin, nulhm latere an- quiiie n iiidullo quoniam destitutus erat idein Leo-
(lulum imperii, cum omni historia pugnat, cuin niil- poldus, factuin est, ut primarias preces, a ([uibus
libi reperiatur hiijus rei notitia; ac denique apud ipse non aiislinuit, admittcre, et cxecutioni deman-
ccclcsias Gormaniyc alias admitli primarias preces, dare episcoporum ac prsesulum, nec non capilulorum
principi potius obsequium, quam discipiiiuc pcritiam Germani;c non exigna neque contemncnda pars
,

comprobat. \ibertatis hujusmodi memor, et accrrima cuslos de-

LIX. Utinam veleris ac novse disciprmtc auctor ircctaverit. » Quamobrcm annis amplius centiim vi-
(P. II, lib. i, c;ip. 54. n. 7) infegras hasce opistolas ginti apostolico privilegio nitebanlur ex preces,
vidisset, quemadinodum vidit fragmcntum Rudolphi- ciim sacra conc. Trid. congregatio sublatas non esse
nre cpistolae apud Lrspergonscm abbafcm Ex cjus ! dcclaravit unde Thomassinus saucfac sedis aucto-
:

ritatis initium deducit. Ab anno autem praediclo 1432

enim sentcntia 292 "O" conjecisset « ccclesi:is
ejusmoli privilcgio personali ulentes impcratores,
(Mniics calhedrales, abbaliales , collogiales ci servi-
luli fuissc obnoxias; » nec misceri « pracccpla prc- aut rcgcs Romanoium jurc offcriint primas prcccs;
si qui vcro illud impclvarc neg;Ioxcrunl,
ncrpiidquam
tibus. ilscniin non erat piissimus princcps, qui scr-
697 COD.DIPL. — MO.NXM. ETC.,SEU COD. CAROLINUS APP. — DISS. DE EPP. RUDOLPin. G98
vctiislic consuoliidinis oblenlu ecclesianjni Cerma- A ab indebita ejusdem possessioneropulso. » Pari modo
niic libcrtateni iis precibns conati snnt infringere, ab apostolico nnntio admonilns, « quemdam preci-
ulClenientis XI lilteris" edoceniur. Numquc episcopi slam, nt vocanl, magno nunc sludio contendere, ul
et abhatis exemplo, qni Rudolphi preces detrccta- decanalus coIlegiat;c ecclesia; sancli Manritii sibi
rimt, neglccta qu* pnctcndebalur antiqua consuetu- assignelnr, » in civitale vidclicet Monasteriensi, ab
(iine, episcopi et capitula preces nullo jurc oiilatas cpiscopo ejus civilalis onixc potil, « ul niomorati
rospunut , ac pro ecclesiasticis juribns accrrime precisl;ie petitio penilus rojicialur. s {Ibid., p. 54!).)
pugnaut. Ex quibns patot, pnniarias proces, cinn nili credo-
LXl. luiqnissimo id quidem animo tulernnt eccle- banlnr consuoludine, tamclsi miilo juro porrigorontur,
siastici ab ipsa origine cujus rci lestis esl .^--neas
: nullum inflexisse vulnus disciplin?o colbitionis. Et-
Sylvius,qui postmodnm electns poiitifex,Pii II nomon eniin roges Romanorum corona Gornianica rodiniili
assumpsit, nam Barlholomaeo Medico (ep. 372) ila primo tantum anno rogni, et somol nnicui(|uo ooclo-
rescribil « !Non nos
: decet contra primarias preces si;x" calhedrali,colIegial;c, aul nionasteriali onbiobant

imperatoris attenlare, quia illas impetravimus, el preces suas quasi jure palronatus, pro canonicatu
,

siepe defendimus el imperatoria; majestatis hono-

; aul beneficio vacante, ant primum vacaturo. Diim e
rem tueri debemus, quia ab illa promoti ct magnifi- contrario a precistis allissimnm disciplina' cidein
cati sumns. » At nibilominus neque concordata Ger- vulnus infligitur. Nam juxta novum morom, in (piem
nianica inter iSicoIaum Y el Fridericum III inita pro adeo vchementer invohebalur Clemons Xt, ciim pri-
libortate coUationum statis mensibus, qu;t primariis mum vacaret canonicalus, dignitas, beiiofioiunivo
precibiis contraria videbantnr, privilegio illi obstitc- n aliud in quavis ecclesia, cadcm prorsiis iiiscia, clam
runt noque postea exspoctalivarnm excidium illi
, omcrgobat precista, non s-oliim oleclione impotaloris
otifuit. Qiiaproplerprimari» 294
Pi'^'cos a Rudolpbo non confirmala por apo^olicam sodoiii sod otiaiu ;

primum ailhiliit;ie anno 1274, opinione potins qiiam vacanle impcrio, conlondobatque canonicaluiii,(iigiii-
consuetudine inuitenles, qutirum rara admodum ve- talem, bcncliciumve jiire piiinariariim procuni si! i
stigia occurrunt spatio annorum 178, ubi cerlo apo- deberi. Ex hiscc aulem qu;>tuor Rudolphi opistolis
sloIic;c sc lis privilegio se sustontare ac tueri coepo- non sohim oiigo eanini procum, scd roctus canini -

runt, omuia evasisse pericula, nostramque ad a^tatem dem usus, ciim pmesertim hodie ofl^crantur aucto-
ilktsas se pervenisse gloriantur. Magmini taaien rilate apostolica, esl perspicuus. Ac de liis haclcnus.
discrimen antiquis illis precibus, cum precibiis sancta; LXIIL Roslarel nunc ut de aliis capitibus, quac iii
sedis benefuio impetralis intercedit. Quandoquidem iisdem liltcris contineulur, aliijiiid (!icercm,priccipiio
ilhc Germanicam coronationem secutae primum regiii de ardore illo ingonli, quo Rudolphus flagrabal, iV-
annum ntui exceucbant; istse vero, quae ab apostolico reudi arma in Syriam, non modo ul Terr;o s;;nci;e
pendent indulto, cnm Friderico III concessai fuerint relicpiias tueretur, sod ctiam ut sanctam civilalom
post coronationem imperialera, successoribus concedi Jorusalem ac vioina loca Josu Christi sanguiue cou-
consueveruiit post eleclionis imperialis confwmatio- socrata, qu;e Cbiistianoium dcsidia itorum occupala
nem ab aposlolica sede factam, qu;e poslquam impo- craut a barbaris, ex horum m.inibus criporol. Diclii
ratoria corouatio desuevit, plures annos a!) elcctioiic miserum! Accoucni, scii Plolcmaidcm pitriaicha
illa distabat. Sit exemplo Joseph Augustus, qui rex Jerosolymorum et quidquid pro admiuislratioiKJ
,

Komauorum eleclus anno 1090, ac Leopoldo palri novi illius regni majoresconstilucraut, rcdactuni crat.
succedens in impcrio anno 1705, dum anno 171 Uiidique dcsolationes, insidia;, nietus niodicos ini-
i

confirmatio ct privilogiumexpediebantur, variolarum scriimosque eos populos petere cogcbanl opporluna

niorbo decessit. De quo inopiuato casu loquens iii auxilia a Rudolpho, quem causa; vehenicnliores ali;«
consislorio Clemens XI {Orat. Comist. p. 117) die 17 illuc invitabant, ac pra^ aliis AU.erli sapicntis palris
Aprilis an. 1711, « Omnia, inquit, parata erant, ut sui cincres Accone jampridem sepulii. Quod i[)semol
quidquid demum hic agendiim snpererat tam circa apo- GregorioX tostatur (1 b. i, op. xii) cuiii gr;;lias agit
stolicam confirmalionom electionis ejiisdem Josophi de confirmala sua eleclionc i Ad quod, iiKjuicns, :

de fralernitatum vestrarum consilio expleiKjam ardor dcsiderii in nobis eo vebcmontius

,
accon- 29G
quam circa indultum, quod vocant primariarum prc- ditur, quo naturalis gonitoris noslii ossa, ob crucilixi
cum. j Ilaquc vix aniio vicesimo alicro post rcgis gloriam, extra natalein solum peregre inibi quie-
Romanoruin cloctioncm, aut soxto post Leopoldi pa- scentia soUicitius quotidie in nostris cordibiis rovol-
tris mortem, aposlolico privilegio usus esset, uisi vuniur; ot quis probibore poteril filium ox ir.timis
niors immatura olislitisset. Quid? quod Leopoldns, cordis coiicupiscore in palorno luninlo cxiiKmu pio
qui a Ferdiiiandi III, Augusli genitoris obilu, scu ab 00 fiori, qui exilio ot misori;e sc tiadidit, (V'litiis
anno 1G58 (quiudecim onim mensium interrcgnum affluoiis paradisi? » Taiiioli-i de iugoiiti hoc dosidc-
intercessit) imperio pracfuit, sanct;B sedis indiiltum rio accidit, quod de alio pariter vohomonli susci-
nunquam obtinuit? Attamen precist;i^, ut novo in- piendi imperial.s diademalis in Urbe a Rouu.no
duclo vocabulo appellantur ii, qui priiuis precibus poniifice; ingrucnlia enim bclla intra riiios iniporii
benoficia se obtinuisse contcndunt, tcmpore ctiam iiecessarium auxilium Torni! sancl;ie taiidiu dislule-
apostolici indulti cessantis, ad dignilalum, alioriimve D runt, iit Rudolpho (^odom adbuc siiporslile Acconis
beneficioriim vacalionem comparucre, quasi piimis expiign;ilio, Christianorumque omniiim c;i!des, por-
precibusadeadem jusacquisivissent. VidesisCIcm. XI quam paucis transfretanlibus, dcliilo cum nioeiore
{Epist. et Brev. tom. I, par. ii p. 408, 414 seq. ct
, siiil audit;e (lib. iii, cp. 40). At de liis omnibiis oj)-
605). Quin eliam pontilice eodom teste {Bullar. portuniiis agam in nolis. Quod pncmilti omuMio dc-
p. 104seqq.), imperiovacaute, cjusdem vicarii prcccs bel, magni liujiis progenitoris Augusl;e donius Au-
ollerre non tlubitarunt. striac;« insignos virtutcs,qu;i! ab auctoribiis C( lobran-
LXII. Id vero, utpote iiec veteri consueludinc, nec tur, pr;cclara indolos, modoslia, siiidiiim p;i(is, olo-
jure apostolici privilegii factuin merilo ecclesias
, meulia hunianilas, liboraIit;;s, buiganiniilas ad(^o
,

Germaniai, ac summum pontificem qiii uuus privile- luoulenlor in bisce cpislolis dcscribuutur, ut aliona
gia sive indulta Iiujusmodi potesl concederc, ;ulver- lcslinioiiia non siiit opus.
sus hujiismoili abusiini conijiulit rcolainarc. Magnum LXIV. Eipiidom pnvstanlissimi codicis cdilionein
sane negolium Clomenli indc factum, iiec laniou iii- roipublic;c liilorari;c optassem iiiimcris omuibiis abso-
Iraclum ejiis animum Icgimus. AugiisUino eiiiiii opi- liitam exhificro, at exigiiis nicis viiibus miuinie da-
scopo {Ibiii. p. 409) scriplodeclaravit, eum, ipii
i
tiiiii ost gravo ac iiiillaloiius foroudiin) oiius subire
cauonicatum 295 ''**^ niedio obtinnit, legitimiim niillo alioimdo aocodoutc Icv;iinoiito. Eieuini pncter-
eju.s possessorom ncquaquam esso,ii(^c facoro fruolus (piain (piod liltora' forc omncs o;iroiit porsona, loco,
swQs; 1) neque alio modo solliciludine se oxoiiiplum ol loni|)oro, illiium colloclor inufliciosus, iiiilla ordi-
iri significat. quam « piccisla canoniealub dclcnloio ni.N laliono Ir.d ila, iii Irc^ librob cas dni^^il.. (UUisi
 ,

GI^O n. CAKOLI MAGNl OPP. PARS I. SECTIO III 700

vaijii cssel iiiatt;riu el lcinpus cerlum ; ciiiii c coii- niillos, longcalios cpislolaruin tilulosprieseferat»
aiit

Irario utruiuque (lesiilerelur iii coilicc, adeoijMe lit- parte illa oneris nie allevassel, qua> siibcunda fuit,
lene uiiius lihri ad alleniin referri dclieanl, u')i(|uc iil scntcnlia litteraruin palelioret, su;ique liistoriae
roruin siinililudino ac confusione leinporuin occur- integritas vindicaretur.Nam Seifridtis, Anctor s;eculi
rcnte. Wenccslaiis AdalberUis Czerwcnka aiiclor decimi septimi iiieuntis, su;e inagis ;elalis rationeni
aniialiuni el aclorum Pielatis IIahspurgo-Aiislriac;c, habuil, qn;unpriscorum tcmporum, ul suoioco anim-
(|iieII hrevitalis ergo aucloiem Pict. Aiistr. passini aJvertam iiinolis.
de codice iUi(lolp!iiiio loquilur (li!). cap. i
;ipp(;ll(), i LXVI. Qiiod qiiidempotni, singiilis cpistolis argu-
p. 57) hiiiic iii inodiim « Magn;un cqiiidein
: l;uidein inenta pnemisi, ut necessario feci, cum codicis Ca-
ineritus est revcrcndissinuis et doctissiiiuis I). Joan- rolini litieras in lucem edidi. Minorcerte iiecessilas
nes Seifridus vigiiantissiinus quondam abbas Zvve- ad idem piiestanduin ine
adegil in Rudolphini cod.
Ihallensis ordinis Cisterciensis, quod cura ct studio edilioiie: plurcs eniin epistoke, quaiLambeciomagno
cx anliquis diiohus nionasteriis sancl* Crucis, el usui fuissent pro Syntagmate Germanicarum rerum,
inonasterii Zwethallensis coJd. ms. epistolas 149 niihi rein pontificiam et majeslatem imperatoriam
jiarlim, el qiiidem pr;ecipue, ab ipso, pir;iin ad ip- curaiiti supcrflusc suiit; quas idcirco examinandas iis
suin, partim de ipso Iliidolpho scriptas collegerit, el relinquam quoruni pluris refert. At collecloris li-
in tres libros diviserit; sunimam laudis atligisset, si centia in appoiiendis periochis unicuique cpislolie,
personas, et annum, quo, et ad qiias dat;e sunt, cx- cohibenda fuil, alque einendanda supinitas. Enim
|)ressissct. Ilas ipsas epistolas clarissimus Petrus vero id mihi ferenduin esse non duxi,ut Rudolphum,
Lambecius ad preluin parabat, et Syntagmali suo g qui regem Romanorum se semper appellat, quip|)e
'' •>•-
addilis non imperialidiadematc redimitus non fuerat, inadjiinctis
rerum Germanicarum inserere volebat, '

solum Soifri;!iaiiis, veruin 297

cliam suis annola- iis periochis fivquenter imperatorem diciitet, fal-
lionibus cuin tabuhi chronologica, et variantibus sainque non raro sentenliam epislolarum prtenunliet.
leclionihus ex augustissimse bibIiothec;e Caesarea; an- Qu3e duo non levia incomijioda quia non licuit aver-
tiqiio codice membranaceo inter codices mss. philo- teresubstituendo titulos, quos eaedem epistola; prsese-
sophieos el philologicos hitinos 2()2 in quo ea;dein lerunt in veleri codice S'indobonensi, seu Cyesareo,
oxstanl, quein ihihi inspiccre hactenus non obtigit. brevia earumdem argumcnta confeci. Licenlia vero
Ip^i vero Lamljccio hunc ingenii parlum,ulpote morte coUectoris evidens fiet uno ex titulis cod. Cesarei,
lineveiito, non licuit eniti, quo lncubrationcs suas (pii abHansizio integre proferturad cpistolam archi-

coroiiaret. » In eaindcm si-nleniiam de eo cod. lo- episcopi Salisburgcnsis, qu3e in nostro cod. est (lib.
quitur (lib. i, c;<p. 20, p. 118). Vcrum Iluisizius 2, ep. 29), brevis enim et simplex ita fluit : Epistola
(^Germ. Sic. loin. I, p. 416) laudal cod. CLCsareum arcliiepiscopi Salzburgensis , et suffrayaneorum ad
jiir. civ. 77, cninqne ati(|uam ex epistolis (lib. ii, siunmum ponliftcem. Audienda nunc perioche coUe-
ep. 55 ) tam ab auclore Piel. Auslr. (lil). i, cap. 15, ctoris Arcliiepiscopus Salisburgensis ac ejusdem suf-
:

j). 75), quam a") Ilansizio piobUam (Germ. Sac. fraganei summo pontifici Romano Uvti nnntiant, per
lom. 11, p. 588 ) accurale contulerim C.esano cod.
,
Rudolphum imperalorem, cujus virtutes ac laudes mi-
(ilrunKine iisum esse deprehendi. Q;iamobrein va- rifice deprivdicant, liberatam ab Ottocari Boliemi ty-
riantes loctiones, qiias apposiii epistolis nonnullis, runnide Austriam. Ego vero non potui, quin brevi-
absquo nlla b;esitatione ex cod. C;esaroo desumptas talem sinceritatemque tituli a coUectore ininus recte
p cxplicatani scquenli argumonto interpretarer: Salis-
^
aiTirmo, apud aUerutrum ex laudatis aucloriiiiis oc-
rnrrcrint cpistohe, quas diligenter conluli. jNciiiie id burg. archiep. et suffraganei post primam Rudolplii
forluito a nic factum pntes, rom cnim penitus exa- vicloriam de rege Bohemiie Ottocaro, Joanni XXI
niinavi, antcquam consilium istud caperem. novo pontifici de cjus eleclione gratulantes, ejusdem
LXV. Animadverti piiinum, tam Lambccium in regis tijrannidcm et audaciam in se, aliosque omnes
catalogo librorum ab se edendorum, quain auctorem episcopos reduces a concilio. Lugdunensi exaggerant,
Pielatis Ai!striac;e, epistolarum 119 mentionem fa quam videlicet exercuerat inhibendo decimas pro sub-
ceie; doinde vidi ipsum Scifridum in siia Genealogia sidio. Terrw sancta' obtemperationem sanctiu
, 299
domus Austriacce nonnullas cpistolas laudare ex cod. sedis mandatis, el obsequium regi Romanorum aposto-
inonasterii sancta; Crucis ordine alio in cum relatas. lica auctoritote confirmato, nec nonilticita extorquendo
Exempli gratia, qua; primaoccurrit iii nostro cod. illi juramentn, subvertendo ecclesias incendiis et rapinis,
csi 55; qu;e in Cod. csl 20, lib. i, Seifrido est 59 ;
atque jungendo fmlere cum Tartaris tyrannis. Sub-
ac deniiim qua; in Cod. est 29 libri primi, illi cstlSO; inde faustissimis Rudolphi progrcssibus uberrime enar-
ac deiiinm in fragmentis harum litterarum varian- ratis pro iiheratione Austrio', tantum regem tamqne ,

les lectiones deprehendi, quye plane ostendunt, codi- de rep. et de ecctesiis bene meritum ei commendanl
cem quo usus cst aiictor Piet. Austr., diversiim esse grati animi ergo.
ab monasterii sanctaeCrucis. Inde vero has 126
illo LXVII. Ad variantes Icctionesquandoque occurren-
fiiisse coUeclas, ct in tres libros digestas ab eodcin tes quod attinet, desumptas cas oinnes dico ex cod.
Soifrido cni non persuadeant priores litterse, idcirco Ccesarco, tametsi eiiistolje apud
-
•
auctorem Piet.Ausfr.
r»
piiemiss;ealiis omnibus, quia ad Cislerciensem suum V lypiseditte, dicanlurab eodem excerptae ex Mss.cod.
pnvilegi cnjusdam
ordinem spect;inl? IIuc accedit privilegii Seifndiano. Nam irigesima tertia epistoh hbri se-
(lib. III, ep. 50) suppositio aut inierpolatio, iiiZwey cundi, quain idem auctor profert e suo IVIs. lantam
l.aIensisiiioiiastcrii favorem. Quid? quod Lambecius liabet convenientiam cnm eadein ab Hansizio vulgata
ingenue fatetur, sediligenterconquisitos Seifridianos ex cod. Cyesareo, u.t dubitari non possit quin ulraque
codices niis(|iiain reperire potuisse (Prsef. tom I, n. cditio ab uno eodcmque cod. profecta sit. Pra;tcrea
59)? Auctor Piet. Aiistr. (lib. i, cap. 4, p. 55el57), ternas litteras ex eodem cod. quein Seifridianum vo-
Seifrido Iribnit laudatum a Lambecio cod. 149 epi- cat, primae noslri codicis pnemittil (lib. i, c. 4, p.

ilolar. ac proinde tantum virum falsi arguit, qui Sei- 52seqq.) videlicet: Rudolphi ad Greg.X, Engelberli
fVidianos codd. se uUibi reperisse negat. Sed Lam- (-oloniensis archicp. ad eunidempontificem, el S. R.
becianus codex, scu Cyesarens, qno usus est eliam E. cardinalis ad Rudolphnin; et alibi (lib. i, c. 16,
iJaiisizius, cas.lcmexhibene omnino similes iis, quas p. 94) exhibet privilegiuin salis monasterio Zweyla-
profert idein auclor Piet. Austr., secus docel. Noster lensi concessum ex eodem codice, quiLambccii testi-
\ero codex, qui prodiiex monasterio ipsoZwey!alen;-i, monio 149 epistolas continebal; epistolse aulem,
ofnne dubium amovet, quinSejfridianumopus haberi qiiibus var. lect. subjiciunlur, sunt oinnino duodevi-
debeal. Commodior f^«'"te fuisset Ciesareus ginti, qua;, ne sit ignotiim, cui referanlur acceptifi,
29S liic mihi enuniiandye videntur. Libri igitur primi
codex 149 epislolarnm; continuata si([uideni illarum
series minusoperie piwbuisset ad redigendas in ordi- ppisloke 1,2, 5, 12, 42, edike sunt in lucem ab au-
eem qiuc vitio collocaliouis laborant; cumqnc aut ciore Piet. Aust. Ejustlem autcm libri 38 Hansiziiis
701 COI). DIPL.— MONLM.,ETC., SEU CODEX CAROLINUS.— APP.— EPP. RUDOLPHI L— LIB. I. 702

"""
publicavit. Lihri secundi epistolae 1, 3,4. eto-i de-
"^ '"^ '"' '^'
benlur auctori pnedicto; 8, 9, 10, \l, 12, !r>, 22, 24
A venisset,
tis
quemadmodum Carolinus, queni Syntagin;'.-
Lambeciani principio typis cusnm , monmiienlo-
(Iia.'c mibiexcidit in pncfiUione, ubi falso 13 recen- rum dominationis primnmesse volui
ponlilici;e II- !

sui) et29nansi/.io; ac 33 utriquc. Octo demum epi- tima enim prirnis responderenl, ipsosque in erudi-
slolrelibri terlii,nenipe 13, 19, 24, 25, 20, 27, 50 tissimi hujns viri labores successisse gloriarer, ut
et 56 oinnes auctori Piet. Austr. referunlur accepl;i;. principis apostolorum, ejusque successorum jura el
Qu;e autem duo diplomata exstant in fine noslri co- privilegia omnia a magno AugusUe domus Ausiriacse
dicis absque ulla nuineratione, inCa?sareo dcsideran- progenitore confirmala, majorisque validitalis ergo
lur, ut patet ox eodem auclore, qui(Iib.M, cap. 17, donationes priedecessorura refectas ex inttgro, pu-
p. 102) alterum eorum exbibet ex annalibus Rzovii blicam in lucem ederem; ac lanti regis aucloritale
(An. 1283, n. 15); at de eo dicendum erit in fine Iiu- iniperatoriae majcstalis veram indolem demon^tra-
jiis voluniinis, que illudrejicimus. IVec praetereunduiu rcm. At quoniam ex voto id non accidit, Sein idia-
videtur, quod laudatus auctoi {Ibid. p. 103, seqq.) num islum codicem, a Caesareo per Lambccium pu-
])inas ait litteras a se reperlas in Seifridiano cod. ad blicando levissime discrepare ostendi pra;(:iclarum
Philippum IIIFrancorum regem datas pro monaslerio duodeviginti epis olarum collatione. Dcinde allala
Aureie Vallis {Cod. 19 et 24), quas recitat, 20 nostri prima ex 149 Lanibecianis, quae in Seifridiano d^si-
codicis omissa, ulpote in eo, quein Seifridianum re- deratur (supra num. 47) nec non duabus scquenlibus
clamanle Lambecio appellat, desiderala, quanquasn (lib. I, ep. H, n. 2; lib ii, ep. 20, n. 5), quo? pari

multo plures ibidein reperianlur, SOO^I^^"!'" ^^'o modo a Seifridiano exsulant, eanideni indolem cxore
Seifridianocodice, qui nunc deinuin in lucein prodil, jj ipsius Rudolphi, etunius ex S. R. I. elecloribus Co-
~ ' mea opera. Codexj-
qualicunque /^
loniensis archicpiscopi expressi; atque aliis epi^tolis,
•
-
revera praestantissi-
nuis, quippe qui epistolas conlinetex ipsis autogra- in cod. Seifridiano exslantibus (lib. i, ep. 12, 58,42;
phis descriptas: quodfacile colligitur ex iis signis (') lib. II, ep. 1) cum Ca;sarei cod. liltcris diligcnter col-
non semel obviis, quse consuetum codicum fere om- latis, confirmavi. Catera, qua; ad jura et privile^ia
nium vitium, summamqueexscribentis fideni palam speclant, cuin autograpba eorum exslent in archivo
faciunt, modo earum periochse nullo locohabeantur. Molis Adrianse, alia lestificatione non egcre videnlur.
LXVIII. Ex diclis patet Rudolphinas hasce epi- Nihilominus 301
li^lcor prorsus incrcdibile niihi
stolas inodico alicujus verbi discrimine in cod. anti- esse, unain tanluni cpistolam (lib. ii, ep. 57) reperiii
quo memhranaceoAugusla; bibliotheca; Vindoboiien- eorum vindicem; nullustiue dubito, quin plures cx
sis existere, unde Hansizius eas dccerpsit, quss ad iliis tribus et viginti a Seifridiano cod. exsulantibus,
archiepiscopum Salisburgensem spectant, cl auctor adtanti momcnli negotiumsprctent. Fulurum auleni
Piet. Austr. ali;\s ad suuni insiitutum facienles, nisi confido, ut auguslissinui' bililiolheca; Yindoboncnsis
forsan aliena cpera usus, unde exscripuie ilk« fuerint, pra'fectus, praedecessorum suornm vestigiis insislLn-,
ignoravit, nam codicem 149 cpistolarum Seifrido tri- pifficipuam regis Romanorum Rudolphi gloriain diu-
buendum aCTirmat, quemLambecius negat. Illumuti- tins iatcje non patiatur. Inlerim bas epistolas qiKili-
que codicem idem Lambecius prelo committere deli- cunquemeo labore curalas prodire in lucem jussi.
beraveral in suo Synlagmate reium Gernianicarum. E re enim publica esse exislinio tam nuiltas eiudito-
Id vero quam commodemihi cesserit jura ac privile- rum opiniones falsas hujusmodi monumentorum au-
gia sanct;ie sedis vindicanti oplimis moniimenlis, hoc ctoritate amandare. Diploniati principum S. R. 1.
ununi ostendit, quod, qu;e duo facile caileris prafe- electorum, qnod iii fine cpistolarum Ugitur, Rudol-
renda, operis hujus cardines esse volui, tanti viri phiniim pramilti oportere es ipsa docel. Quamobiem
i

conimendatione, gratissima eruditis omnibussunt fu- de iilo agcndum inihi erit sequenti dissertatione, qua
lura. Utinam codex ipse Ca'sareus ad nieas manus totum opus absolvani.

303 RUDOLPHI I
C^SARIS AUGUSTI

EPISTOLARUM LIBRI TRES.

LIBER PRIMUS.
EPISTOLA PRIMA. D de imperiali diadcmate assciiuendo sollicittis, ler-
ritusque borrido Impcrii ob diulurnanivacationcni
Rudolphus etectus in recjem Romanorum ud stabiliendn
aspectii, ca!nobit;^.s Cislercicnses, sui amoris ac
imperii sui anspicia pelit n reliyiosorum cougrega- inunilicentiic adnionitos, regiiipie palrocinii spe
tione orationum su/fracjia ^».
illcclos, precatur ut sili oralionibus divinam opem-
{An. Dom. 1275, cod. C(vs. liii, cod. Rud. i.) implorcnt.

Argumentum. — Rudolphus rex Romanorum electus, Assumpli divinilus ad RonKini inipcrii dirigenda

a Tituli omnesa collectore appositi. Raro iis con- tnlo congrefjatis. PonliHcia ipsa verba, <iiicis non ino-^

venit cum epislolis. Qui religiosi appellanlur, sunt dica convcnieiitia cst ciini Riidol|»liii!is recito : ,

nionachi Cislercienses, ul palel ex sequenti epislola. « Ciiin inter tot et taiita pcriciibi consiiluli, vcstris-
Erant enini sanclitate ccleiircs. Innoccnliiis etiam I!I indigeaniiis nicritis cl oratioiiilius ;i(!jin ari, oianuis et
{Regesl. lib. i, cp. 170) pontilicatum auspicatiis erat obsccraiiius vos per\isccra miscricoriIi;e IHi nostri,.
suimet commendatione abbuti et conventui Cister- (Iiiateiuis iioltis iii m;iiis altiUuiine nuctuaiitilius cha~

ciensi, nec non ubbnti et convenlui Clarwvaltemd. rilaiis vestr;c sutfraginm in:peni!alis, ct rcniis or;»-
Quin eliani exstanl ejiis lillenc apud R^iynaldiiin lioniini vcslr;irum |)iscalorcni ct luividilnin suble-
{liecjest. lib. ix, cp. 119) (lueis ponlificatus anno ix vantcs, illiiin, (ini mari cl vcntis inii'cr.it, exorc-
Rom. Ecclesiani in niagnis reruin angustiis coinmcii- lis, etc. >

(lixl uiiiversis abbatibus in nencrali Cistercicnci capi-

 1

703 n. CAiiOLI MAGNI OPIV IWIIS I. SKCTIO III 704

inoliiiiiiia, (liiin iii oniinoiilis spccnlu; cclsiluilinc, cni A 305 KPISTOLA 11.

iios ni;»niis Doiniiii virinosc prafccit, ad (icorsiiin

Fr. Joauncs sancli Cistercicnsis ordinis nbbas genC'
Milij;u'ciilis ahvssi racicin ocnlos rclon|iicinns, (iniii
ralis rcspondcl ad snpcriorcs Ritdolphi lilleras or-
iiiciiltiiin li;iclcinis ai^rniii ojiisdcin iiniicrii ciiciiin-
dincm suuni ipsi commcndans.
fjiia(|iic |)ros|>ioiiiiiis, lcin|>osl;itiiiii insiiigoiitiuiii (icn-
sil;ito (|iioli.lic syivcscciilom ", (|no(lain iiiiiiiriiin ti- {.\n. Dom. 1^217), cod.Iiud. ii.)

nioio parilor cl Iroiiioro \^ liorrorc] (loiiiilliiiiiir

Aur.i Mi.NTrM. —
Frator Joaiincs ahbas Cistcrcii rc-
304 *'^ |)r;cinissis incorla forinidiiio inorilo tropi- poiiil rogiis litloris, loctas easdcni csse iii capiliilo
(i;iiilos. Voriiin rojoclis iiilordnm ad priinitiv;o noslr;c goncrali, aii(liliiiu(|iio ab omnibiis hclanli aiiiino,
suidimalionis anspicia noslnc coiisiiloralioiiis ohtii- spom votiisli aiuoris ot patrocinii conririnari. Mis-
liiuis, altondcnlos (iiiod maniis Ailissimi de laiii
sariim sacrilicia, slalasiiiie preccs pro cuncla do-
linmilis locis lugiirio ad lain colsa, lam [colsala ol] ino rogia iiidiclas osso ordiiii Cisterciensium uni-
l.istii^iosa p;il;ilia nos provcxit in co ciij is ;idini- <=
vcrso, ciijiis privih^gia et indulla rcgio pulrocinio
laiuia polontia por gratiam csse slaliilia (\um
d;il commcndat.
siiiil liMgilia por naliinim, nostr* fiduciLC spom loc;i-
|)rIesiimonlcs lidiicialilcr, iinod opiis, ([uod om-
iiiiis, Screnissimo Rudolpho Romanoriini vcgi elcclo
nipolontiie sii;e dignnscilur inollabiii dispons;Uionc rralcr Joannos in illo foliciler agere, qui n^gihus dat
conlcxliim, folici praisagio consiimmaliil ''. Porro saliilom. Suhlimilatis regi;c vcslr;c littcras snsccptas
ciim ad lioc jiistorum iiroccs assidiias nobis suinmo- cum revercnlia debita logi /eci coram lalribus dc
poro iicccssarias ;ysliiiiciiius, dovolionem \e>lrain diversis luundi partibus congrcgalis cl quia c;c- «^

g :

allenliiis cxliorlanuir, qiiateniis dobila gralilndiiie dom qnasi duplici fiingonlesollicionostrorum fratrum
diligcnliiis aiUerlcnlcs, ipioil in vcslris agciidis rcgia vcstric exccllciui;c devolorum exhibcri vohis devo-
vobis colsilndo liliciilor ;ispiral piaruiii oratioiiuin tariim oralionum suirragia poslulabaut f, cl vos
,

vcstrarum sullVagiis iios diviiKc cleinciili^c comincn- eoriiiudcm singiilarcni dominum, dilectorcm 306
delis. prcccipnum, el provisorcm uuinilicum tcslahanlur,

a Olomnccnsis episcopi litlcnt; ad Crcgor. X, alia- Parisii asscrit Thoniassin. (i, 1. iii, c. G8, n. 5) : « In

qiie inoiuim nla ap. Kaynaldiini (1275, n. 10 scqq.) capitulo Cislerciensi stalulum est, ne de ca^tero ali-
iiiiscrriinnm imporii staliim illiiis revi demoiistrant. qui novam conslruercnt abbatiam, qiii;i uumenis
Ad bclla cl sodilioiics forc univcrs;des acccdebant al)b:itiaruiu illius ordinis ad quingontas excre\it. >
pr;icd(>iiiim assidiKC vexalionos. Facinorosorum linjus- Qiiam rciu aliuiidc conliriuat Mahilionius {.Annal. lib.
iiiodi reccplaciila, nidos Uudolplius excidisse
scii ixxx, n. 9), l;imetsi gcncrali in capitiilo anni M55,
rcrlur ad ocloginla {Pict. Auslr. lib. i, c. 5. p. 40) ila docrctum esse tesleiur. Ea proplcr cum Iiiiio-

siii regni lcmporc. Prclcrca cleri populiqiie ll^igiliis

ccnlius III Cislcrcicusi, Clarcvallensi, Ponliniacensi,
Cermaiiia lurpiter l;uiial);ilur; principes(pie liberlali de Ferilate, el univcrsis abbalibua Cisteicicnsis Or-
asstioti impoiMlorcm ini^pio aniino rorebaiil silii dari. (/;>ijs qiiinqiiagosiniaiu paiioni reditninu indixit pro

Finiliinis regioiriiiiis nil molius erat. Hungariam subsidio Ternc SaiicliC {Regesl. ap. D;iluz. I. n, cp.
praicipiio pr;e bellorum inalis scliisinalici et hairclici 2G8, pag. 5l.i), siiic diibic quingonlis abhatibus id
i\llligel)anl. tribulum cst indicluin. Inciodibilc aulcin videtur
b ex codicc Cncsarco.
Daiiltir varianles lcctiones
C quingentosabhalcs congrcg;itos fuisse an. 12i.i, cum
c Conslaiili tcslimonio Austriacuiii
scriploriim sancliis Ludovicus IX ad gcncralo capiluliim se
gcnns iiiclyiiiin colcbratiir. Nihilominus princeps contulit, ut iii fraleriiit:Uciu ct conununioncin prc-
opliiiiiis hiimirilalom palria; non dinilcliir. JNcc video ciiin ordinis adopt:uelnr, nt ideui Tliomassinus in-
(liiid sibi vclil Coiiringiiis {(lcFiii. Imp. Gcrm. toin.;l, tciprcl;»tur Parisii vorba iiani ipsoinel (ii, I. iii,
:

285) dc Riidolpho ail « Ilic osl auctor digiii-

diiiii c. 42, n. 15) in constilulioiiibus, son slatutis capi-
p. :

lalis C:csare;e iii domo Auslriaca. Fuil coincs Ilabs- inuKo antoa dccrolum fuisse,
tiilornin aiiiiiiadverlit,

burgcnsis, Ilabsbiirgnm anloni csl civil.as in Ilclvc- ut abbales Iheriii;c, ad generale

Scoli;c el Stcili;,c
lia, ct lcnclur liodic ab urbe Derna. liide familia capilulnni couveniicnt quarlo quoqiieanno; INorvc-
Anstriaca el rcgcs llispaiii;e orli sunl. » Suinma gia', Gr:cci:c, Livoiii;c, Syri:c quiiito; IIiingari:c sin-
oniin priidcnlia, inililaris virtns, inoriiin iiUcgrilas, gnlis trienniis. Quamobrcni verba illa Parisii (pag.

inniila piolas ali;i!que cxccls;e animi dolcs, quibus 459) Etccco omiios ai)bates cum nniverso conven-
: 1

oral prajdilus magniis hic piogenitor auguslic domus tn, eis appropinquaiUibus cum
vidclicet, quiiigciUi
Auslriaca>, fiicrunt iii causa cnr oninlbiis Gcrmaiii;c processione oeciirreriint ob honoreni doiuini regis;»
principiiius pr;cl'eirelur in rogis Romaiiorum cle- verba, inquain, Parisii de nionachorum omniuiu
clione numero, iioii dc solis abbatibus accipienda sunt.
C;cteriuu liinc apertc colligitiir, quaiito in Cisler-
*! rcgiim Romanoriim Richardi el Al-
Kcccnlia
plioiisi Rudolpluiin soHicilant. Ulorqiic
cxcinpla' cicnsinm inonachoruin convcntn lucc Rudolphi cpi-
ciiim ah Alexandro ol IJrbaiio IV reges Roinanoriim slola lecta fueril, quanlisqiie oratiouum siilTragjis
appelbili, ac proindc iiiiporalores designali. \l eo- D aiigusl;c donius Anstriaca; i>riinordia a Dco optiina
riiiii iiciilri diadcma iniperii lam impense qiucsiliim iii;»\iino capicnda dnxcrit niagnus cjusdem progcni-

Roinanus poiitifcx imposuil : qiiod cral rogcin Ro- tor Rudolphns rcx Romanornm oloctns.
f S;incti Ludovici exomplo summos alios principos
luaiiorum elocliim ad imperaloriam majosialom ex-
lollorc, ut Rndolphus ipse dib.icidius cxplical in se- Cislcrcicnsium fratcrnilaiem requisivisse non rope-
riliir. Insigiiia lanien peiil;c fratcrnilatis ('xcnipla
qiicnlibus liltcris.
c In capiliilo gonorali rogi;c lillera! loct.c suiil; non dosunt. Colohrc osl moiiumontnm apud llaiisiz.
qiiorum primuinCistorcii iii Diirgnndia habitiim, nl {Ccrm. Sac. toni. II, pag. 529) ex chron ms C;csa-
ro;c bibliothec;c, qiio capiluliim S;tlzhurgcnse a
(•rcditiir, amio 1 IG, dcinoeps annnnm esse ca^iiil.
«

Ciijusmodi gciioralia capiliila cclobrandi exoinpliim tolo ordiiieCislcrcicnsi in geiicrali abhaUim capilulo
:» Cislorcicnsibns pnobilum osse Dcnediclinis docet in fr;itornilatoiii rccipitur. Quod hie snhjiciam, i>

Mabilloniiis (.1/)». lib. i.xxii, c. 119). Tuiic aulciu

iil paloat discrinicu intcr orationum sufl'r;»gia, qu;c
liiiioc. 111 ct Rndolphus potioruiU, et fr;Ucrnilalciu
lcmporis, diiodevicosimo scilicel aniio a fmulationo,
:

Fralor Giiilloliiius dc Monle:iciito dictiis, abbas

qii;»tiior dunlaxal mon;islori;i oraiil, proindeqiie ab-
«

Cislorcii, lotiisqiic coiivoiilns abh;»tiiiu Capituli g(i-

bates tolitlom congrogari polcraiit. Sod poslinodiiiu
progressii fcro incredibili ordo ille unirKino diirusiis nontlis viris voucr. ct discrelis praposito ct capi-
00 devcuit, ut tcrlio ct quiiKHiagcsimo fuiulationis liilo iii Sal/.bnrg. s;iIiiloiu ct oralioniim sulfragium
aiuio, son 1151, dccorni oporluoiil uc nlliini am- ,
saliitaro. Exigonie pi;i; diloctionis :iiroclii crga ordi-

l>lius uionasloriuni faudarLlur. ul vcrbis Maltluci iicm noslnim, ipioni, iiisniraiilc vobis Domino. siu-
 ,:

70;i COD. DIPL.- MOiNUM., ETC, SKU COD. CAROL - APP - EPP. RUDOLPIII I. — LIB. I. 700

iion soliiin aiulih^ fueriinl in)ontiiis et

i^Taluis intcl- A provocii, diim iniportabiiia onora iioslris Iminfris
vernin eliain ipsariiin pelilio eiruaeitir el incuinbenlia dili^^cnter allendiinns, duin iii tiutiiia
|('ct;e
continiKie medilalionis appoiidimus propriarum iinbe-
hiiariter ineruit exaudiri. Novoril i{iitur vestra sere-
salntis iiariter cillitalom el insuflicion'iain viriiini, et siiscepti la!:o-
nitas, quod pro vestr« conservalione
et linl pro illustrissima doniina Anna «
augniento, ris inspicimus gnivitalem, quodain [qiiod jaiii] nimi-

vestraj inagnificentiai parlicipe et consorle, nec non

rum tinioro ot tremore slupere compcllimur, et gia-
dus pncominontiam, ol porspectain deorsum abyssi
pro prajclarissima vcsira prole ^ universis et singii-
nostri missas, et aliarum faciein formidanles, ne loci forsilan lorribilis aliilii-
lis fralribus lotius ordinis
do pleruinqiie iios torroat, ex fiducia tamen divin;e
orationum suffragia sunt imposita et injuncta, ab
clemt'nti;c rolevamur speranles, quod hujus spatiosi
eisdem eo libentius 307 cl celerius divinai cle-
et procellosi maris ilUvsi transire possimus aiigu-
uientia' ofterenda, quo vos palrem recognoscunt
iie-
slias, si salulis el grali;e nobis impctretis auxilium,
nevoluin, et ipsorum ferviduin zelalorem, qiios licet
qu;o coelosti sponso in consciontiLC vostra; deliciis
ex abundanli vestrac excelkiiliie propius recommen-
ad loctum floridum pncparastis. Quid eniin voliis a pio-
do, pro indultis eisdem gratiis et favorihus S
gratiarum vobis mulliplices actiones assiirgcns tate divina 308nogabitur, qiuie [quanquam] sem-
per illain mcieiiiini haboio propiliain virtutum caii-
paralus nihilominus ea prompliori animojuxta nio-
doie el fragiantia operum lieatorum [Boatorum?].
diwn facultatispropri;B eflectu prosoquenle comple-
Quid aputl reginam pr;ofulgi(iam matrom Dei vcstra <i

re, quse accepta novero vestra; heiieplacito voiun-

noii poterunl oblincre pra'conia, quarum [quoruni]
tatis.
merilis iuiget Ecclesia, vigel inuiidiis oxoinplis, el
EPISTOLA III.
proficil reiigio Cliiisliana? Quid ilia clarissima ci-
Rudolphus itidem petit a sanctimonirilibus virginibus vium acies supernoruin vcstris volivis iion iinpelra-
pro se et consorte sua oralionmn snffragia. bil afTcctihus, qu;T; vobis propitia roddilur pro laudis
divinre prooconiis el pro vila? morilis iunoceiitis?
[An. Dom. 1273, cod. Rud. ni.)
Ecce igiuir qui cuin Martba multiplicis porturbatio-
Arcumentum. — Binis sequenlibus lilleris eadem nis imjuiolainur incommodis, opportunum auxilia-
de causa et ad eumdem finein sci iplis ad moniales
tionis solalium exspoctanlcs ab acquioscenlibus cum
diversi ordinis, Rudoiphus petit earuin ferventcs Maria, universilatcm veslrain, quam regis a'terni
orationos, quas eflicaces futuras putal, ulpotc quai gratiam ot coelostis cuiiie favorcm claris halicre
a sanctinioniaiibus sanctissima; Virgini acceplis- aigumonlis pi;esuniinius, volis supplicibus duximii*
simis ad ejus Filium Josiim Christuin dirigenlur. requirendam, quatcnus iiobis ac inclylai Annse ^ Ro-
Ad speculam dignitatis regice ordinatione divina manojum regiuai consorli nostrse eharissimae divinse

cerc in ClLHSto uingitis, et fovetis, petitioni vesirro, mentiam Carolo Martello rogis Siciliic nepoli ex filio
quie pcT ven. coabbatom noslrum Raitohaselach no- locaiam. Dc iis Gerardus prcediclus {Hisl. Austr.
bis proposila fuit, benigno (luxinius occurreiiduni p. 16): 1 Sunl, ait, qui eo lilientius in hanc cloctio-
assensu. Concedimus igitur vobis boiiorum omnium, iiein consonsisse principcs vohint, quod Mogunlinus
qua; fiunt tam in missis quam iii orationil)us ct c;Te- inter alia dixcrat, osse Rudolpho sox filias cxiinia
leris bonis operibus, et de c;elero facienda sunl in - forma atque indolo, in quibus olocandis niagna lorc
lo;o ordine nostro, participationom plenariam in vila ^ ad principcs iiitcr se coiijungciidos inomonla Ipse . . .

vcstra paritor et in niorte. Ita qiiidem cum obitus auiem rex antequam Atpiisgrano discessum est, Mo-
vester generali capilulo fuoril nuntiatus, taiitum liet guntiuo adnitonto, Macbtildis Rudolphi filia Ludo-
pro unoquoque per ordinem nniversum, quantiim vico Palatino, Agiios Alborto Saxoni, et Ilodwigis
pro unoquoque noslrum fieri consuevit. Datum Ci- Oltoni Brandoburgico despondentur. > Hanc poslre-
stercii anno gratiae 1228, tenipore cap. gener. p niam Henricus Sloro (;q). Canis. Ant. lect. lom. IV,
a Ciim Albertus comes llabspiirgicus morlem p. 201) noscio cur pryetcreat. Tres enim istas ipso
o])iisset in Syria, el Accone sepultus essot, filius ejus anno coroualiouis tribiis pr;cdiclis elcctoribus nu-
Rndolphus, quora nonnuUi secutuin esse tradunt psisse alii oiniiei traduntur; ac tres reliqiias annis
CaslraFriderici II, in palriam roYersus, uxorem duxit. sequentibus, vidolicet Catharinam Otioiii Ilenrici
Gerardus de Roo (Hislor. Anstr. lib. i, p. 8) rein totain lilio anno i27(> post liujus reconcilialiuiiem cum
paiicis conq)lectens « Rudolphus, iiKjuit, a parenlis
: Ludovico fratre; Gulham Wcncoblao lilio Oltocaii
obitu|iomum profecliis pactas cum Anna llohomber- post paternam c;cdcin auno 1278, ac denique Cle-
gica nuplias perfecit anno supra mille ducentos qua- mentiam, quam Stcro ct Geiardus silenl, ncpoti
dragesimo. > yEtalis scilicot agebat annum 22, nani Caroli SiciIi;o regis amio 1280, ut chron. cl Ilist.
1218 Ilodvigis filia Ilcimanni comiiis Kybiirgensis, Auslr. apud Frehorum doccnt, ct iufra planius
cl Alberli uxor enixa eum erat Kalendis Maii. liet.
^ De Rudol. liljerorum numero varia est Auclor. 'Thoraassinus (i, lib. iii, c. 28, n. 12; iii, 1. ih,
opinio. Auctor Piet. Austr. septoni rocensct Ru- : c. 23, n. 5) animadvertit, usque ad Innoccnlium IV
dolplium (hiodecimo letatis annomortuuin; Alberluni, j) Cistercicnses nullis privilegiis usos osso, adcoque
qui postAdolphum patii succossit, auguslamque Au- cxperlos fuisse adeo propilios cpiscopos, quibus sul.-
slriacam doimim propagavil; Hartmtinnuni et Fri- jecti orant, ut nionasloria conslruxorint ad duo mil-
dericum, qui sine liheris decessonint; Rudolpltum lia. Postea vero eodein pontifice illos aiisolvento, nec
allerum Sueviae ducem, qui Ottocari liliam Agneloin statutis capitulorum generalium, nec Beinardi san-
uxoivm duxit; Hermannum sou Ilarlmannuin altc- elissimis logibus a privilogiis opibus(|ue exquirendis
rum ,
qui aiitequam matrimonio jungeretur cum essc inohibilos.
Marj^arita Eduardi Angli;ic regis filia iii Rheiio siib- 'i
liinata AugHSt;ie domui Austriaca» orga bcalissi-
inersusest; ac deniquc Carolum iii puerilia inor- niain Virginem pielas a niagno ejus piogenitore du-
tuiim. Filias lolidem constanler auclorcs rccensent cens originein insignes dc infensissimis catlioIic;e
,

'Eupliemiam , quai m;Uris cxeinplum seciila intor fidci hoslibus scinpor victoiias pep; rit.
sanclimonialos monasterii Tulliionsis ordinis sanoti lliiic facile conjicitiir has iitloias dalas ossp ad
t'

Domiiiici vila' saiictioris inslitulum amploxa osl; nionialcs ordinis saiicli Dominici. iNain lr;idi:ur
C.uthttm, MHi Jiilam aui Jtuiitham Wcnccsbsi Ot!o- llcdwigis Uudoiphi in;i!cr post Alborti Ilabspurgici
c:iri filii uxoroni; Mcchlildim Ludovici B;'vari;o di:- oliitiim iii Syria, cmisisse piolossioiicm intcr inoniii-
ci:i uxorein Acjnelcm, qu;\!n AlbortrtS Sa\(>ni;e dux
: les ordinis Pr;x'(licalorum ciijiis oxom|)ium postoa
ct eleclor uxoj-om duxil; Cutharimtm Otloni Bava- secula cst Euj hoinia Rudolphi filia, inccrlum, num
ria- Diici nuptui trauilam; Anntim aliis Hedwigom ante an post palris olcctionom in rogein Romaiiorum.
OUonis iiiarchionis Brandoburgici uxorem ol Clc- ; Consiat auicm RuJolphum fundassc mouaslerium
 »

7o: R. CAROLI MAGNl OPP. PARS I. SFXTIO lll. TOg

oinnipotonli.iR p;ratiam voslris piis inlerventioniltus A riiin pr;i'sidiisnobis grati.T^ divinnc sufl^ragia impe-
•=

acfiniralis, ul ejiis aclniirancia potonlia faciat per gra- Iretis, Imniili supplicatione postuiantcs, ut cjiis ad-
tiain esse forlissiina, qu;e sunt fragilia per natuiam; niiranda potentia dct per grati:»m esse fortissima
dcbililatem iioslram robore fulciat, et virtute corro- qu;e sunl fragilia pcr naturam deliilitalem nostram ,

l)oret; dclque nobis ab allo prosequi quod commisit ct rolioic fiilciat, ct virtute perlundat, dctqnc 310
et traclidil, quatcnus in gloriiic su;k convaiescat au- sic nobis proscipii quod impoleiitia; nostra; tradidit,
uimcntum, cl Christianus popuhis » una noi)iscum in ct humilitati commisit, quatcnus in glori;E sua) au-
pnlciiritiidiiic pacis et requie opulenla consideat gmentum transeat, et populus Christianus pcr nos
landeni claritalis pcrpetuK radiis illusliandus. pace et tranquillitate pioliciat, ct tandem illis ac uo-
bis actcrna) claritatis radius illucescat.
309 EPISTOLA IV.
EPISTOLA V.
Ejusdem cutn supenore nrgnmcnli, el iisdem pene
Uudolplnis electus in regem Romanorum seribit ad
verbts tonscripla.
universos imperii stalus de pace reformdnda , et
{An. Dom. 1273, cod. Rud. iv.) ut sibi debitam exliibeanl obedientiam 'U
In praiceIs;E dignitatis honore, quo nos pnctulit (An. Dom. 1273, cod. Rud. v.)
exaltator liumilium , quasi onus iinporlabile nostris
est Immeris alligatum, cujus dum magnitudinem vc-
Argumentum. —
Divina ope per religiosos viros ac
nerandam ac stupendam attendimus, non immerito sacras virgines implorata, serio cogitans de resti-
formidamus. Verum sicut ex fragilitatis nostra; con- lucndis impcrii Romaiii rebus accisis, encyclica
sideratione mergimur, sic cx fiducia divinoe clemen- hac epistola universos ejusdein imperii principes
B
li;e quod;immodo relevamur, speranies quod 'iiujus tam ecclcsiasticos quam laicos, ad praeslandum
piocellosi maris prospere transire possimus insidias, homagium ct fidelitatis sacramentum invitat.
si nobis impetretis salutis auxilium , qui coelesti Ad Romani regni gubernacula vocati illius voc.a-
sponso in vestrse conscientiai deliciis leclumfloridum lione qui siiperliorum fastigiorura superbiam eli-
,

pr.ncparastis. Quid enim vobis a Dei pietate denegabi- dens, devotain humilitatem humilium coUocat in su-
lur illam merentilnis habere propitiam candore vir- blimi, mente disponiinus et pervigili meditatione
lutum ? Quid apud regiuam praifulgidam matrein pervolvimus qualiter in excelso per cxcelsum et
,

Dei angeiorum dominam gloriosam vestra conversa- sublimem regem regiiin mnjestatis solio constituli in
lio non obtinebit, quorum merilis spiendet Ecclesia, reformationc pacis jamduduin dispcrditae reipublic;e
exemplis viget et proficit religio Christiana? Quid consulamus, oppressorumque hactenus, et suiijeclis
iila beatorum acies vestris volivis iion impetrabit tyrannorum tyrannidi dispendiosis periculis cautius
alTecliinis, qu;Te vobis propitia redditur, et pro laudis caveamus sperantes cx hoc, et in talis agone certa-
:

divin;x; prx'coniis, el vit;e meritis innocentis ? Ecce minis, qiii menlein alfligit interius el quietem sensi-
regis ;eterni gratiam et coelestis curiye vos habere bus exterioribus non concedit, supernum nobis pro-
favorem claris argumenlis pnesumitur, etsignis per- venire subsidium et huniani favoris incremeiito »
spicuis comprobatur. Digne itaque veslram universi- proficere nos debeie. Hinc cst quod cum in suprema
l;vlem per Dei inisericordiam obsecramus, quatenus dignilalis specula simus ad hoc positi, quo;i universa
pia meditaiione pensantes quantum ex eo possit im- s;\cro Romaiio imperio, et ad nosper devota servitia
ininere sluporis quod qui pulveris et cineris essen- « fidcm gereiilia membra ^ claris obtutibus, et sinccris
liam gerimus, regentis in siccula per lemporalem ^
,

alfectibus iioslram serenitatem deccat con- 311

gladium vicarii facti sumus ^, piis orationuin veslra- templari, univcrsos vos, et singulos omni benignitate,

Tullnense in inferiore Austria, coque Norimberga senlentiam de temporali poleslate srepe loquentera
arcessisse virgines ordinis sancti Dominici , cujus Rudolphum audiemus, tametsi nil juris sibi Iribuen-
ordini id monasterium obtulil; quod scilicct in Iio- tcm unquain invenicmus in aliena ditione.
norcm sancl;e Crucis sedificalurum se voverat ante c In pnecedentibus littcris non solum pro se, scd

pradium cum Ottocaro Rohemi;Ti rege. Diploma fun- ctiam pro Anna regina Romanorum preces effuiidi
dationis exslal apud auclorcm Piet. Austr. ( lib. i, flagitabat qu;e res mcain opinionem confirmat, il-
:

eap. 15, p. 87) Datuin VieiuuE per Godcfridum

: j las nimirum dalas esse ad moniales ordinis sancti
aul;c noslrai protonotarium, et pra^posilum Passa- Dominici quas inlcr Rudolphi mater et filia receii-
,

Ajenscm prid. Kal. Sept. in viii ind. post. Nativit. sebantur.

CJir. 1280, regiii nostri septimo.s ^ Titulo nil magis ab re. Litterae istae #3 ipscc
a CumLeo III Occidentale imperium rcnovavit, produnt princeps optimus arduam suscepturus pro-
:

Roinan;e Ecclesi;e, summo pontilici, ac pra^sertim vinciam, post imploratam divinam opem ad uni-
orihodoxa; filei defensionem qu;vsivit. Perinde versos impcrii feudatarios dat litteras encyclicas,
Joanncm XII ad Germanos eam dignilatem transfe- iit dixi in arguinento , ne suo quisquam desit of-
rcndo, seu potius in Germanis confirniando Caroli ficio.
Magni ex Germanis Auguslis primi m;ijeslatem, se e intcr principem electum et natmn id esse discri-
gessisse conslat ex juramento O;tonis I (diss. 1, ininis constat quod electiis favoris et benevolentiae
,

11. 40). Cum coepit cajremonia tradendi imperialia in- iiidiget, praesertim eIectorum,quibuspartem plerum-
signia, in tradilione sceplri (diss. 6, n. 28) aiebat que rcgiminis relinquit ea;lein fini [sic) quod in piin- :

porififex Sanclam Ecclcsiam, populumque Cliri-

: « cipe luereditario noii contingit. Pra^saliisjex Romano-
stianum tibi a Deo commissum regia virtule ab im- rum imperator dcsignatus, qui inter electores suos
probis defendas. » Ilinc postea coepit opinio iinpeni- habel rcgia etiain dignitate coiispicuos , ulriusquc
tori;e poleslalis in teinporalibus, ul in spirilualibiis indiget. idcirco Rudolpbus post divinam opein subdi-
ponlifici;e, nullis finibiis coarctat;e : undc et duorum larum gentium ac principiim favorein exqiiirit. El
luminarium majorum coniparatio qiiidem jurc nam Ottocaruin Dohemi;ie regem ct
:

1» Pr?cdictai opinionis argumentum luculentius. De Ilenricum Ravarise ducein advcrsarios expertus esl,
poiiiificia quidem nullum dubium : « In speculis a ut infra planum erit.
Oeo constituti, ait Coelestinus, ut vigilantia; nostr;ie f
Iii (cap, 2, § 8) electores vocantur propin-
A. R.
diligeiitiam comprobantes, et qu;ie coercenda sunt quiora sancti imperii membra. Reliqiii principes Ger-
resecemus, elqiue observanda sunt sanciamus. Circa iiian;;e univers.e, It.ili;escu Langobardi;Te, et Tusci;r,
quamvis longinqua spiritalis cura non deficit sed , sive. iit hodie audiunl, ducatus Mediolaneiisis , cl
se peromnia, qua nomen Dei pr;eJicatur, extendit. Elriiri;e, iiiemiira imperii sunt, qiios omnes Rudol-
Sic admonebat cpiscopos Vieiuicn. etNarbonen. ap. phiis alloquituf biscc liUeris.
Couslant.(E/), Rom. Ponli (f.tom. I,p. 106G). Iii Iianc
509 COD. DI1'L. — MONUM., ETC, SEU COD CAUOL. - APP. — EPP. RUDOLPm I. — LIB. L 7iO
A rastigii Dominus vos evocaro! pro qualitate tempn-
qii:e serenitaloin decet regiam ", coniplectimur ,

aiiimo gratioso creilenles, el absqne oninis am!)igui- riim iniulislis, rcmitlenles inlogre et in toto, o!tli-
vioiiis scilicet porpeiuK rubigino siiperinducta ^, ad
lalis scrupulo pnEsumenlos, quod aiTcclus noster,
fpieui ex. impendenila vobis noslrai sercnitatis gralia
memoriam id poeticum revocantos .

poieritisexperiri, per devoliim vestnc fidclitatis oh- Laedere (iiii poluit, aliiiuando prodcsse valebit.
scquium oppertunam suis vicibus per vos • recipcre
debeatoinnimodam recompensam i». Uiide dominationis vesti\Tc magnillccntia^ totis viri-
luis, ct affectibus supplicainiis, quatenus munificcn-
EPISTOLA \L tia; veslra; bcnignitaie largillua in conservandis no-
Civitas qnwdmn (jralulatur Rtidolplio de eleclione,
sti\T civitatis juribus, et bona consuetudine, quoe est
qratiasque agit de offensa remissa, eidem se com- apta b'gum interpres, sicut transniissre iiobis nuper
mendans. a voslra serenitate liltera; poliioentur, nos velitis
{An. Dom. 1275, cod. Rud. vi.) proseqiii f, ut speranms, favore grati;c specialis,

Aroumentum. — Basilcensis civitas Rudolpbi armis

cum cl nos parali simus, et esse inviolabiliter inten-
damus, ad vestme majestatis imperia et mandata,
niiper obsessa, mox acccpto electionis niintio li!ie-
piout justum fuerit et consonum «quitati, pro quali-
raia, et litteris benevolentia; et spci beneliciorum
tate nosiraruni virium fideliler exsequenda.
pienis provocata rescriliens, ingentem ketitiam,
gratiarum actionem, oblivionem pnieterilorum, ac 313 EPISTOLA \IL
debilum obsequium, atque obediontiam teslalur. Alia item civitas Rudolpho cjratulalur de clectione
Postremo orat ut jura et h»onas consuetudi-
illiim
B ejusdem in regem Romunorum, eidcm se submisse
iies sibi coniirmet. commcndans.
Lsetetur et gratulotur totis visceribus latabunda {An. Dom. 1274, cod, Rud. vii.)
et laudans invicla Germania <=, quam post calamila-
tes varias et ajrumnas rex ccelcstis de cxcclso rcspi-
Argijmentum. —
Cum Rudolpbus, Germanici regni
corona Aquisgrani suscopta, por provincias imperio
cicns coelorum liabitaculo, dignatus est elcctionem
Roin. subditas nuntios misisscl, homagiiim ex-
Uomani principis in veritate divina potiiis quam hu- copluros a civitatibus totiusGerniani;E, ex iis una,
inana misoricordiler visilare. Cujns quidem priiicipis
eo dilalo, legationem ad Rudolpbum adornat, qiue
generis ac morum ingenuitas, animi ^irtus pra^clara,
muncre illo magnificenliiis fungatur. la oximias
el indefessa magnanimitas per famam in rcmolis
bauJes coronati regis eifunditur; oninipotenti Doo
numdi partibus Uabilanlium est auribiis inculcata «i. gratias agit, quod se ab invasorum lyraiinide li-
Porro quoniam ex abundanti regi* inajeslalis gratia,
beraverit, su;mique subjectionem ecclcsiastico
312 "'^'^•s immeritis dignati cstis dirigere scripla
priiicipi por pacta convcnta lirmalam, inoderaii-
vestra, inter diilcia regalis eloquia clemenii;c conti-
dam suppliciicr pelil.
nenlia manifesle, qiiod videlicet quidqiiid rancoris
ad nostram civitalem erga vos exslitil, reiegaio Benedictio, claritas, sapienlia et gratiarum actio,
prorsus totius futunie qu«stionis scrupulo, benigni- honor, virlus, et fortitudo sedcnti in tbroiio, viventi
late regia remisistis. Quapropter serenitatis vcstrai iii s;ECiila s;ieculorum. Qui vergonte mundi vcspero
iii diobus nostris Romani monarchiam
excellenli;E assurgimus humiliter inclinanles cum imperii j:im
omiii quo valemus geiiere graliarum, omnem penitus q veUili pedibus lictilibus litubantem, aureocapite de-
offcnsam, quam iiobis univorsis universaliter et siii- coravit, regc honore et gloria coronalo s. Qiiein rex
guUs singulariter, antequam ad culmen imperialis rcgum dives iu omnes, qui eum uiixil pr;e oiiinibus

a Lilterarum inilium est Romani regni. Regiam ordinibus summo cum honore excipitur. Cives ei,
serenitalem hic suam dignitatem appellal. Tali se lanquaniC;«sari, fidei sacramentum pmestant, abolita
semper honore dignalur, imperalorio numiuam, in veterum otfcnsionuin niemoria. »
isio cod. Id «quum erat Seifridum animadvcrtisse, f Romanos
quoque a rege Romanorum petere coii-
ut niinori uleretur titulorum liberalilate, quos ipse sucvisse, ut lioiias consueludines suas consorvaret,
Rudolphus rejicit. compertum est, at(|ue exploratum. Magiium taiiien
^Collationem scilicet, seu investituram feudorum, Romanis cuin Basileensibus discrimen inlercessil.
qu;e a solo rege Romanorum fieri poterat et debebat, lli siquidem demissis precibus id obtincre intunlur;

quod postea constitulum fuit in A. B. (cap. ii, § 8). at Roniaiii e contrario, antoquam rex liomanorum
Privilegiorum quoque et jurium confirinatio ad eiim- Leoninam civitalem ingrcderclur, impcri;ilc diadonui
dein pertinebat. Qu;e oninia uno verbo indicantur. de manu pontificis suscopturus, quo siiprcnuc ponli-
c Non imperium Romano-Germanicum, recentis- ficiaj poteslalis consors ellicieliatur, jtiramentiim a
simum a;que, ac falsum nomen sed Germania hctari
; rege eodem exigobant scmei et itcrtim. Ipsoqm;
lubelur ob electionem regis Romanorum, ut paulo auctor A. B. qua imperii majestas omnis doclar;ittir,
infra sequitur. de more bis juravit {Cwrem. Ro. lib. i, c. 2) conco-
d Gerardus de Roo [Hist. Auslr., p. 8) tradit Riidol- ptis hisce vcrbis « Ego Carolus rex Ronuinortitu
:

phum et ante et post nuplias cum

Aniia Friderici 11 '

luturus imperator juro nie servaturiim Romanis

castra in Asiam secutum esse. Quare in transmarinis bonas consuetudincs siias. > Qiiod quideiu iubciUi
etiam regionibus ejus nominis fama celebrabatur. animopnEslabant edocti exemplis Ilenrici V, Fridcrici
De principe iioc laudatissimo pnEclara Siffridi apud II, aliorumque pnvdccessorum, qui Bomanos exporli
Raynaidum (1275, n. 9) testificatio exslat t /Eqiuis : crant inionsos quippc quos iion latcbat, sponlano;»
;

jiidex diviti et pauperi cxslitil, ccclesias ct bospitalia subjectione Roinano pontifici majoros siios se siibdi-
delendit, et protexit. Cuin videret milites humilibiis disse, proindeque imperatoremconsortiiim polostatis
personis secuin loqui ciipiontibus acccssum ad sc adipist aliqiiaiilo divors;Eab ill;i, (iu;t poiitilox iii c;i'lc-
i

proliibere, dixil « Pcr Deum date hominilius acce-

: ris dilionilms, largitatc priiioiptiin ;ic(]tiisitis, iitob;i-
dendi iociim, non eiiim propter lioc ad imperium tiir, iii quibus Romaiii niillam sibi parlem vuulicaic
sum electus, ut liominibus iii arca prxcludar. » :!ti(lobaiil.
« Belli caus;c iiiter Riidolphum et cpiscopiim Ba- ^'
Ineunte anno 127i f;ictam osse coronalioncm
sileensem fuisse dicuntur Brisacum et Neopiirgiiin, Aqiiisgrani tiilior opiiiio ost (iiiaiii siiporiori, iit alii
utroque sui juris esse contendente; iinde populatio- piitunt. Scepirum oa occasioiio doruissc constanler
ncs, inccndia, ca;dcs sunt secuta;. Iloruin omniuin Iradunt Sloro, Gorardus , aliiqtio, adoo^pie plurcs
oblivionein civitas facto testata cst anno so(inciiti, pncstare lioiiuigitim rontiisso. « Iludolphus, aiunl ,
ut Gerardus refert (Hist. Austr., p. 15); naiiKitio oo statiiii cxogit a piiiicipibiis cloricis o( laicis fidei jii-
Kudoiphus se coniereus « Ab omnibus civitalis
: r.iiiicutum. Quod cum reciisaronl proplcr sceptii
 71 n. CAROL! M Vr.M 0'r>I'. PAKS l. SKCTIO 111. 712

coiisorlilHis, qxTtoris pnideiilia Snloiiionis,

;ir{;onl('i \ ciiin allegoiice ilesci ipto, dum tyraiiui, facinoro-
II

:U(Hii' (liviliis, riMTO viulorioso ini!ili;i' glatlio, ac ;i'ie si, irreligiosi oniiii;i.jura (livinaet humana pciver-

niniiiuin virUiliiin pia!conio iii oiimtMU lcnam, cl ia tebaut, l)ei miscr:itione ait coustilutuin in Pctri
(iiies orl)is Iqitx iii sibi pi;edeslinalo imporio slal)i- scde Grcgoiiuin X, virtute et sanctitate conspi-
iom per sajcola gloriosuin. lliiic iiiip >ri;!li
faci;:^, cl cuiim, quasi solem ct Rudolphum luu;e iustarllu-
veslnji cxcellcnlissimic m;\jcslali, nosler siiigiilaris ctuanli imperio esse tribulum comuiuiieiu om-
:

el lolius orl)is univcrsaiis domine " cmn liducia ad , nium spem cssc, utroque ex liiminari serenitateiu
thronuin grali;T! accedenles, civilalem, onmoin siib- prislinain rcstitulum iri.
b-laiitiani, et personas noslras conlidenler ofreriinus,
sapientia, qu:e secretum ulique
Siipcrr.i consilii
cerii quod graliam inveniemus in auxilio opporluno, cocli gyruiu sola circuit incrc;ila, primi parenlis in
qiii duduin ab alienis posscssi dominis, qiiibus vagiim
posteros scntiens dcrivari discrimina, et ex sui pla-
jiis est, in misera fuiinus servitule. Finnelur (|ua-
s natis exorbitalionc, quod naluralem quodammodo
uropler cleinenlia Ihronusregis, el diiin ab alienis ad norinam triusgressionis aiuplectitur, irritata, plerum-
•Moprium demuUisad doininum unuin convertimur, qiic humaiii palilur iiubecillilatem, uunc
geiieris
ciun inodoiioslra leniporalissalus iiinianii vcstra sit,
pcste, uunc cladc, nuuc involvi fluctibus bellica^
Domine, oculi pielatis Yeslr;e nos respiciant, ut regi
leiupestatis.Lunaqiiidemdiu (juasi sublata decoelo *,
nostro hvtissimc serviamus. Sane (piod banc profes- condeusata teucbrarum ambrosa c;iligiue, iacta
sionem debil;e servilulis, atquc fulelitatis a iiuntiis
314 vestnic majeslalis roqni>iti non recimus, non
315 f"'!' "^-^ gravis, et plena pcriculis, in qiia
Iransieruut sylv;e besliie calcivalim, leoiium caluli
aliiid fuit dilalionis occasio, nisi qiiodaHectavimus rugientes, ut rapcrent imiocentes. In luedio auteiu
nos personaliier conspcctui vestr;ic niagnilicenli;e "
iEgypti, spiritu mixto vertigiuis, in olilivionem vc-
pnesenlaie per lalores pr;rsenliuin, quos propter ritas veueral, claves Petri quod^imuiodo lapsaj fue-
suain hoiiestalein ex omnibus noiiis elcgimus, nostne rar.l iii conlemptum, libertates Ecclesi;e contorpue-
legalionis ministeriuin in vestia imperiali curia rant furibunda tyrannide concuIcatK •'. Sed Dei et
prosequendum. Ad quampluriiiuim indigemus,
lioc
honuuum inedialor Altissiinus, qui in ira coiitinere
ut pro nobis recilala fide solliciti, duin in nobis ju-
inisericordiam non consuevit, post multiplices dinc
risdictionem imperialcin vendicatis, commissioiiem
persccutioiiis augustias, quibus orbis altritus euiar-
et p:\cluin iliud, quo rex Komanorum N. tunc mode-
cuil,quibus Christiaire compagis e.'t soluta junclnra,
raior impcrii ^, nos vencrabili domino N. subjecit,
scissursedispendiis agitala,sic alHicioriiin miserand;e
sic concordiler cum ipso disponere dignemini, ut cx
miseri;e luiserlus, j;iiu visus ost {idelium laciynias
hoc prcedictiis piinceps nuliam contia nos habeat dextera gniliosai cousolatiouis abstergere, et siugul-
aclioncm, quin imo pro vestri culminis excellentia
luosorum lamcnt;) liigu!)iia cohibeie. Disposuit euiiii
adjiitor nii^ler sit in necessitatibus opportunis.
in apostolica scde viruin secundum cor suuin, vcluli

EPISTOLA VIII.
splendidissiinuiu solare siiius piaicelleiitia virtulis ,
,

sauclitatis operibus, et justili;e radiis pncfulgen-

Quidain Rudolplio scribit, et poulificis maximi opera lem ^. lu ACstra cliaiusuldimalionc mirabiliarbitrari
ei mirabili sui sublimalione Ecclesioi et imperii
quilibct fidus, ct arqiius iulerprcs poiest, quod uutu
stalum hactenus collupsum reforniatum iri
divino luuaris globi lumine reparato f, fluctivagi
[An. Dom. ISTl, cod. Rud. viii.)
haclcnus impirii stalus iiebula iiubilosa detersa >^,
.\:tGi;MENTi;M. — Diulmno interregiio post Frideri- " univcrsaU cxspectalioui fidclium ulriusque luminaris'»

absentiam , ipse elcctus signum crucis accipieus <

Sicut luna nuUum splendorem habel nisi a sole,
lalia dixisse fertur Ecce signum, in quo nos, et
:
sic rex Romanorum a ponlilice auclorilalis con-
lotus mundus est redcmplus. Et hoc sigiio ulainur sortium accipiensimperialis diadematisimpositioue,
Joco sceptri. Et deosculata cruce omnes principes recle comparatur Iun;e. Hoc lamen loco luua;compa-
tam spirituales quain s;cculares ipsain cruccin loco ratio eo lantum adhibetur, ul dissipandis Germaui^e
sccplri osculantes , recipicules feuda siiii fidelitalis tenebris luineu admotum esse signilicetur
jurainenium prassliteruut. t *='
Fluctuantis imp.Mii causa prsecipua ex Olomuc.
" Juxla opiuionem de qua superius est dictiiin
, cpisc. nuper laudali littcris Gregorio audieuda
, :

qiiam generalem omuium esse hinc conjicimus. « Iii Iiis, quse perjexperientiam didicimus, quod sci-
^ Supra dixerat imperialem m:\jesialem et iin- inus loquimur, et quo.l vidimus proteslamur : quo-
perialem curiain nuiiquam laineii imperalorem
:
niam secuiidum Aposlolum, periculosa tempora jam
appelial regem Romanoruin, sed regio scmper titulo veneruut, in quibus homines seipsos amanies, pia;"-
eum prosequitur. Coiistabat enim Romana duntaxat ponunt conimodo reip. rein privatam.Uude nou so-
coroualione imperatorem fieri tamelsi imperium , liim regno Alemaimiae, sed ubique Iiaic peslis
iii

moderarelur quicuiique ad illud fastigium per elcclo- tantum invaluil, quod quantuin est in hominibus
res cvehebatur. sive spirilalibus, sive syecularibus, horrentes juga
t Seplcni ct viginti annos
inlerregni repulat, ciim siiperiorum, in reguni eleclionibus et etiam pnela-
inip(;rium sublato lumiue flucluabat. torum, aut tales eligunt, quos eis subesse potius
i^
Extra Gerinaniain mala ista extendi Briino Olo- rj oporteat, quaiu pi;eesse, aiit iu diversos dividuut
nuiceiisis enarrat Gregorio X ap. Raynald. (1:273, vola sua duabus forsau de causis, ut plus einuu-
:

II. 12). Italiam iu factioues divisam Ezelinus et g:mt a pliiribus quaiu ab uno; aul ideo si voluerit
Manfredus ad extremum miseram effecerant. Quaie unus procedere per rigorem juslitiae conlra ipscs,
Carolus Andegavensis accersitus fuerat, ut renipu- p:'^ alium defendanlur (ap. Rayu. 1273, n. 7). >No
blicam Roiiianoriuu iu statuin aliquem erigeret. lari tamen debet hunc cpiscopiim Bohemise regi
e Couiiliis prorogatis
iu tertium fere anuum die a'inuIo Rudolphi adluesisse; qiiapropter veniens ai*
pii;na Seplemb. au. 1271 Yiterbii clectus fueiat cxempla n Exemplum, in(|uit, hujusmodi coram
;

Gregorius X, Theobaldus nomine, p:ilria Placcnti- Acslrisoculis esl, et uostris jam pneteriluni, et jaiB
nus, archidiaconus Leodiensis, cum cxercitu Ciiii- iust;ms praHeriliim in electione regis Hispani*
:

stianorum dcgcus iu Syria. Quamobrem sequeuti ct comilis Richardi ; et i;unc regis Ili.^pania;, et co-
anuo venieus Roniam, corisecratusque, pnecipue initis Uudolphi. » Quod falsuin esse liquet ex jani
cordi habuil Syriam, quo ut auxilia mitteret, gene- dictis.
rale concilium Lugtliini iudixeiat, Ecclesi;e et iin- ^ SanctusGregoriusVII (lib. vii.ep 25) Wuillelmf
pcrio tranquillilatem parere iiilebalur vacabalque Aiiglorum regi «Sicut enim, inquit, ad inundi pul-
:

Italire factioniLus exstinguendis. Qaie omuia compa- < bnludincin oculis carncis, diversis tcmporibus re-
raiiouem solis a!) eoilem nou ablulere luculeiiler pncscntandam solcin et lunam omuibus aliis emi-
osteiidaut. ne:iliora cisposiiit luuiinaria, sic ne creatura.
713 COD. DIPL.-MONIJM., ETC, SEU COD. CAROLINUS— AIP.-EPP. RUDOLPIU L LIB. L 714

screnilas amotlo clariiis et irradinnliiis A EPISTOLA X.

jucunda
ilucescat , "t resliluatur Jerusalem " sicut
316 Civitas qua'dam laHatur de promonone Rudolpld,
fueral in dicbns antiquis, et ponantur ipsius deserta eidem sc toiam devovens. •
quasi deiiciic, et solitndinis invia qui-.si horlus. Dom. \Tii, cod. Rud. x.)
(.1».
EPISTOLA IX.
—
Arguhentum. Una ex tam nmllis imperii pro-
Princeys quidam scribit ponlifici maximo de ele-
vinciarum civilatihus a tyrannide invasoris se
ciwne Rtidolplii, ipsum eidem commendans. cmersuramconlidcns Undolpho ohscquium dehitum
(Ah. Dom. 1274, cod. Ritd. ix.) pncsiat imperaloriam dignilatem pro illius aivi
;

ARCLMnNTUM. — Princcps N. ejusdem inlerregni ca- opinione, et iniperaloris oflicium pro virili com-
niendal.
laniitates exaggcrans, ac Uudolpliunuiivinitus clc-
(tani esse regeni Ronianorun\ ad poena inipiol.os, Non est mirum, si de promotione vcslra damus
i»on()SaulenipraMnioafllciendosinteliigen-;; (irego- inccssanter Domino gloriam et hoiiorcm, cum ipse
riuni X inipcnse orat, ut eiileni regi sit prresens, de lale.ito sno nohis contulit margaii;am, nec sine
pro instauranda pace, pravitate ha>relica cxler- ralione cedit hoc nohis ad plenitmiincm gaudiorum,
niinanda, ac dilatanda orthodoxa litie in Syria. cum Dominus nohis misericordilcr pio\idcns nostris
Hunians cognitiouis dignitas su;fi priinitiva! ori- desideriis anmii^ndo, exciissa ruhigine, de aigento
ginis non ininiemor, qniaomncs ah iiiilio liberi nas- nohis coiiluht vas purissimnm, nos r;c caplivitatis
cehanlur, nec proc idcnlis eniinenliam cognoveranl, fidiiciam cxlcrminii redemplorem. Nam
et nostri
visa csl scrvitutis jngum excutere, et dominii pvx :b priu.-.quam monlcs (iercnl, nnt formarelur ^^^- 318
cellcnliam rcfiilare. \crum inipunila dclinquentiuin ra et orhis, a sa^culo primitivo praidestinalum fuil,
liccnlia inccnlivum nalevolis Irihucns (iclinquendi, quod dcheretis in throno impcrialis celsitiidinis re-
lol malilia; scmina in areoia mairis Eceicsi;»! spar- sidere, ante cujiis Irihunal n;ituralia ct civilia jura
seral, quol urtica; ct aliarum jiocenlinm herh;irum treniiscuiil, lihcntcr audita conscienlia revelaliir,
venenosilas vis;c suiil triticum Dominiinm suirocare. in!peri:ia dct(^gitur, juslitia rohoralur et iniquitas
Prospiciens itaqne de Cwlo justit a ad piu'miaiidum eflugatur. Uiide onim^s qui ChrisUano noniine glo-
jusloruin mcrila, et rcprimcndam maliliam pervci- ri;iii\ur, dehenl, et possunt ad veslr;« imperatorite
soriim, animatam prafccit in tcrris legem de sui majestatis elemenliam ncurrere., cum riducia plc-
profuni.iiatecoiisilii dominum Rudolplmm scrcmssi- iiiori e, ]\am vohis Dominns contnlit potestalcm
muin Uomanorum regem cunctis morlalihus ^, gladii lemporalis, ut serenilati vcstnc sil proprium
317n"02i^'l temporalia revercndum, a quo, veluti orhem lernc freno juris et juslitiai coiislringere, ac
raiio juris pnecipit, feuda una eum meis filiis, ncc etiam a^qnilalis. Fecit namque vos Dominus impe-
non drichtalium partium principihus iTCcpi solem- ratorem f
in lerris, quem proprium recognoscimns
nilate, qua decuit, manilesla <•. Siipplicando piis- Dominum,ei cuinob.lrasuhjacet civilas ^, ut vos sitis
sinuc palernilati vestr;r, qualcnus dicto domino \mo coiitra liostes lidei clypcus, juris ('efensor, amator
favoris pleniludin;^ henignitalis solit;e
et afleclu aiquitatis, cxsiirpator maliliic, sedator scandali, el
tam paterne tamque pie ad homim statum Chrisliani refugium impolcnlium. Nam polestas Caisaris spe-
populi (iignemini
IMIUUll lll^ll^ lllllll assislere,
Ciaai Jl-l^l , ut pax dcpordita
U ^il-V
1- I. rcflo
U«- p\ 1 V«»i.<t l\n\j rantes
1 in Jjustitia
Ulll.^,3 III II.-)! non relinq
ll.l IIIMI
I l1^1ilJ1| ii,
II, rppres^os rele\at.
1-

rea!, pravilas liieretica exsultet, ct orthodoxre fulei p relevatos sustentat, viduas piotcgit, oiphanospro-
plantatio contra ciucis Cliristi Kinulos ad Christi luclur, imhecilles defensal, rcfovet dehilcs, prostra
gloriam sedilatel<i. los crigit, ct crectos corrohorat in virtute.

qnam henignilas ad imagincm suam in hoc

sui comparalio majoriim luminariiim primo cum apo-
niundo crcavcrat, in erroncaci mortifera traheretur stolica ct regia potcslate, ac deindc cum aposlolica
pcricuia, pncviditntapostijIic;i et rcgia dignitatc er | ct impcraloria, opinionem p;perit, qiiai Undolplii
diversa rcgcretiir oflicij». 5 Et Innoccntius 111 ap. tempore invaluerat, etconscciitis ten.poribusomnium
Uahizium {de Negot. Imp. cp. 52) posl annos aiii- communls evasit.
plius cenlum vigiiiti : iSicut in eclipsi luna;, ait, « Feuda,jura, et privilcgia ex A. D. constitu-
tfnehrs amplius tenehrescunl cl majoris caliginis lionc (c:ip. 2, n. 8) continuo post Germanici regni
ohscuritasinvalescit, sicex impcratorisdefeclj! hicre- susceptum diadema confirmari dcbcnt : < Ahsqiie
ticorum vesania ctviolcntia paganorum contracatho- dilalione el conlradiclione confirmarc ct approliare.
licosetlidclesperfidiiisctcrndelius malitia innlliplica- (Ici;eat per suas litleras et sigilla ; ipsisquc pne-
laconsurgiinl.» E.\ qnil.us palet, genus isludloquendi missa oinnia imiovare, postquam imperialihus fueril
ohvium in codice Uudolphino, liaud esse insolens. infulis coronalus. » Principes ca^teri feudorum con-
a Allegorice hic etiam loqui auctorein hujus epi- firmationem recipere consucverunt alii alio tempore,
sloLc non crediderim non enim video, cur iinpe-
: prout commodum unicuiquc erat pro m.^jori mino-
riuin aut Germaniadesignari possintftoc nomiisc. De rive locoriim distantia. Fpontanea vero dilatio fcu-
vera igitur civiiatc Jerusalem scrmo est. Syria enim D datarioriim aperlum inridelilal's indiciiim crat. Sem-
id temporis ponlilici, imperatori, aliis^iue principi- pcr tamcn {Ibid. n. 9) « piiino, suo noniine regali
hus maxime cordi erat, maximcqiic indigehat mili- lacict, et deindc suh iinpeii;di litulo innovahil. »
taris quod undique colligebatiir. Et, ni
pncsidii, <i
Nil credihiliiis quam ignotiim isliim principem,
fallor,ah aliquo ecclesiastico viro, qui in exercitu qui uiia cum Oiicntalihus principihns fcudorum
Chrislianorum erat in Tcrra sancta, scripta est hicc confirmationem acceperal, iii Syria cssc, indcque
epistola atque indidcm dala est qu;c se(]uilur.
: ad Gregorium dcdisse hanc cpistolam.
^ Hoc lo(piendi gcniis nullihi frequeniins qiiam •
Dc opinione hac omnium commuiii salis cst
in aurea Uu!la oclogiiil.-i post annos data (cap. ii, (liclum in iiotis ad duas pnecedcnles cpislolas,
n. 1,5, 4, 5) : « Uonum ct ulilcin eligcre valcant iu qu;»s consulcsis.
regem Uoinanor. futurumqiie Ca^sarcni, ac pio f
Inipcrialis celsitudinis ct iii peratori;c majesla-
salute populi Christiaiii. (iiiin Dci adjnlorio cli- tis nienlio snperius occurrciis fcrcnda essc \i(lelur:
geie voio temporale capiit popido Ch.risliano, impcratorcm eniditi omncs, et pnc iis Uudolplms
id est rcgem Uomanorum in C;csarein promovcn- unanimi conscnsu rcjiciunt. Ilaque civilaiis liujus
dum. Nec amodo de jam dicta civitate F^rankimford assentalio am inscitia nolanda csl.
scparentur, nisi prius major pars ipsorum lemporalc 8 Pcrpcram titulalor ail civitalem hanc lolam sc
capui mundo clegerit, seu populo Christiano rcgein dcvovere regi Uomaiioruin. Enm
qiiippc lcgilmiuni
videlicet Uomanorum
C^esarcm pioniovcndum.
in dominum agnoscit, a quo in prisliaam conditionenj
U> cDr, scu lcmporalc caput lidcliuin. d Qiiamobrcin rcstilui opt;U.

riTixoi.. XCVOl 23
 :

1V6 n. CAUOM MAGM OVV. PAHS I. SECTIO III. 7IC

KIMSTOLA M. A sislorio f,iig.limcnsi Otloiicm lcgatum siiuni heiii-

luilwt (jratnlallonem sibi {nclam. giic aiidicrit, gnilias agit

ii')crri!n;is (ilialem iri
r.rntnm ;

omnihiis promitlit ; Tcrne sanct;c,

()h«;ilic!iti;i!ii
(.1«. Dom. 127i, cod. Rud. \\.
uhi paterni cincrs qiiicsiunt, v:iIi(lo piocsi;lio s(>
AiiGUMKMUM. — N. cpiscopo gratiihilorins liUcras suhvnturiim po!lic(J!iir. Cum co colloqiii sc vclie-
pcr le(r;iliiiii acccplis miilla proscqisitiir laudc. iii(!nlcr c:i|)crc dc p;i<'C int"r Chrisli;uios compa-
Karmn scii(ciUiani,'Ct lcgall s',io liiiincrc proviilc nenda. Sinim c()iitrovcrsi;uii <miiii Sa!;auili;c <'o-
fiingcntis iiilcrprctalioncni sc c\ iiKMnoria nuii- mitc, intcrprct»! ulriaquc mis-o, arliilrio pciilificis
(I'.iain (lcposituriini ; ipsi^iuc ct Ecclcsiai illi coin- dclcgatum iri. Principcs oniKcs baroiifs, ct cx- ,

niissa; scinper rauinruin polliccliir. ti'rospcr Alc!naniii:\m silii moi'e;ii gcrci'C ac se ;

Placida noliis t!i;c appIausiv;iR congralulatioiiis inandatis poniiliciis omniiio pariluiiim esse signi-
aiTamina siipcr iiostr;c subliinalionis prospcris au- ficat.

spiciis cir.n cnjiis l;un volniilaria^ gratituilinis, ct Paler patruin anianlissiiiic a cmiclis filiis honii-
,

<lovutionis noslro nupcr ciil-

cxhibitioiie graliiila, niim snpcr oninia q;ii suh nosliit; mo:t;ilitalis viviint
iiiini 319 vcnusto snavilalis cloquio pr;t'sciitata, hal)itn rcvercndc, in vcsU:v, assurgcntes li\udis pr.v-
cx siuic mcllilhios;e natiira (_liiIccJinis noslra pra^cor- conium noii qiias tenemur
, sed quas possumus
,

(lia (lcleclalionis fragranlia rcfcccrunt.

iinincns;^, actioncs rcfcrimus ubcrcs gratiaruin pro co qiioil
liifiiit cqui lein llicmati lautlando vcrboruin tam siiicenx^ nostra; devolioiiis piopositum s:'ii prom- ,

pulchcr lepos in corticc, et scntentiariim egrcgi;Te ptiludinera per virura utique comracndaiiilcm N.
vcnusiati acccssit lam amahilis condimcnli saporo- g (Otloncm piivpositum) in vcsti';c sanclilatis (Valrum-
sitas in radice, u' si (([uo l ahsil) nllcrioris etiani qiic vcstroruwi pncsentia expositam, et oldatam aii-
consequcnti;c nullus dcinccps unquam fructus eruin- dislis cleinentius, ct propositis henigoius iiitendistis
pat ex flosculis, spoi tainen rivus n»an?re non desi- solit:e gratia piclatis <. Propter quod nos in solidati
«it ex prccmissis. Sane ninrinm tuiim lcgationis [insoliiiati] persistentcs proposili corde, pura [corJe
suye verba discrcic ac providc proponentcm hciii- puroj, non ficta conscientia, a;l honorcm Dei ei exal-
gne suscepinuis, cl lcnaciorimemoriac duximiis lationcra Rom:in;e Ecclesi;t; seraper nUronei volunius
coramendanda lain ea, qn;e nuntiiis ipse proposnit, totis conalihus inveniri, oiiin(ss ecclesias et pcrsonas
quam qu^e liltene coiilinchaul, iiilegriiatcm lidci ccclcsiasticas favoris contiir'ali<me confoveie, in ex-
lua; ac animi puritatem, quain ad rcgales litulos hibenla justitia ipsis fore facilcs, et in conferenda
provehendos ^ te indesinenter hahere perpcndimus. gratia, prout honorem dccct impcrii, liheralcs, al
prosequentes uberius aclionihns gratiarum e! ni- ; universalcm orbis pacera omni nisu orituia) radicem
hilominus in liii ci Ecclesi?e lu;v: ^ agcndis, cl in discordi;ie medullitus evellcre in cavendaque ,
321
opporlunitatiiuis tnis nos experieris ullrancos el dis-cnsionis maleria scdis apostolic;e placitis el »ian-
devolos. datis filialiter obedire '^. Gerenles ferventi spiritii in
320 EPISTOLA XII raentis desiilcrio, illi Terne sanct;c veslroe honitaiis
fiudolplius Grcrjorio X ponlifici maximo cjratias acjil consilio nobis seu auxilio sidfragante <=, qiiara iini-
,

qitod cancellarimn ablegalinn snum benignc audie- gcnilnsDei Filiiis multiplici hcncficio omuilsus miinili
ril, promittens se semper in omnibus Ecclesiw llo- parlihus pneliilit, ipsamquc consccrando, aspcrsioii:!
mun.c obseciuentissimum jiUum jiituruin. C.
sui sanctissinii singuinis ruhricavit, tam pot nter
qiiam p:iteiitcr [paticnler] succurrerc , qc.od [quo]
(An. Dom. 1274, cod. Rud. xii.)
DiM populus per multa tt^rapora ab hostibus crucis
Argumemim. — Rudolphus Grcgorio X quod in con- Cliiisli afllictus paritcr et conslriclus ad Christi glo-

aIn aliis principibus regius lilulus honoris ciil- vcrat scminaiv. Et quoniam al comprohandum
,

men designat. Secus est tle rcge Roinanorum, ciijiis conccplam dc vcslra exaltatione lyetiliam jiixla cor-
apex est imperatoria ra;\jes!as. I)c hac sollicit-im dis noslri (lcsideriuni , certis cansis prohilienlibus,
fuisse episcopuni adeoque tani litteris quara lcgali
, non possum personaliter coniparere , viriiin piovi-
voce suura desidcrium Rudolpho apcrnisse, ul regius diim ct omiii ratione raultipliciter fide dignum ail
titulus aJ eam niajestatcin provehcrelur, facile liinc veslrara diixi celsilndinem dirigendura, qiii suppleat
«olligitnr. Quare Rudolphus ideo pncserliin acce- in cxprcssionc gaudii raci quodammodo vian racam,
ptain habens gratulatioiiem, quia snmmus honor in ct iiie dorainationi vestre, lic(l ahsentcra , pra-seii-
icgia laiilum dignitate constilutus non fiierat pi;ic- ; lialilcr paratura ad vestra rcgalia impcria repr;e-
cedcnlisepistol;c assenlationein, seu inscitiara rejicit, S;^lllCt. B

(jua falso imperator appellahatur. •'

Legatio ad poiilificem Lugduni agentem ador-
b Qiiamvis gratulatoria cpistola quam Rudolphus nata. Ejus priiu^eps Oilo pnepositus saiicti Widonis
laudat, eadem illa noa sil quam auctor Pict. Auslr. Spircnsis cancellarius cum rcgio mandato, « IhiUt
(I. 1, c. 4, p. oi) tanquam a S. R. E. cardinali scri- Rodcinburc \. D. 1274 in cras;innm Dominica' a<i:\
ptam afferl, nihil cniin dc provchenclo regio titulo in canlatiir : Quasi r.iodo (jeniti, s seu die lOApr. iVr.
^
'^
ca continelur imo <!c Ecclcsia agitur litterariim
; 11 post Do;ii. iii AI!)is. l;le:n lcgaliis cum Gciiii.
auctori commissa ; nihilomimis, ut palcat discrimen principi!uis archicpp. et epp. qui concilto adernnt,
,

inler epistolas qu:« gratulalioncm, et illas qiuie homi- consuela jura.iieula pF;estile:ii:it , et sanct:c scciis
nium pr;cscferuiit oculis , subjiciara :
lectoris eam jura confirmarunt Rii lolphi nomine « mcnse Jun.
pluriuin quippe lituluriim f.dlaciara apericl in isto die Ma!'tis G, mcnsis cjiisilcin.» Ciijus rci moniinicnta
vi)'A. : « Snblimitalis vcstr.e gloriosa promolio ad orania cxstant apiid Rayn;iMiim (1274, n. lOseq.).
lolius orhis imperiali himine orhati diulius clarita- •1
Optiuii principis a^qna el rccta promissio, qu:e
lcm, ad sancLc malris Ecclesi;c propugnacidum ct suum etrectum sortila cst, ut in scquenliluis plaiium
liivamcn, ac Christian;e fiilei propagationcni ct glo- fict. Similem sancta seiles a Suevis Auguslis non

i:\!n diviiiis auspiciis procurata, qnam cito mihi ii>-

1 habuil, quos terribili sacramcnto astrictos, iit di.a-
iiotuil rclalione veridica lanta cor mciira Uclili;e
, dema imperiale susciperent, hrevi perjnros infensis-
suavilatc pcrfuiiil, qiio ipsa;n ncc calamis possiim
1 siraosque hostcs cxperta est.
scriherc, ncc vcrbis plcnaii (icclararc, cuni ex hoc '
e Infra vid.ehiraiis (cp. 25) v-Uiodccim mareharura

maiiifeslc coUegerira ,
quo
patcr iniscricordiarura1 millia, scu aurcorura sex el triginta nti!!ia gratuito
super dcsohilione popiiH Chrisliani oculos pielatis largilum esse ponlifici^m pro sacra cxpcditione
aperiens, (inem iiilcstinis discordiis, quae specialiter quippe quo instructioi' iicmo ciat Syii.c lerum. Iiile
iiilra visct'r.i Hoinani imperii diiitiiis eAarscrunt, vdit enim ad Pctri calhcdiain acccr.^iir.s, codemquc cura
imponcic, ct per veslne viciricis polcnli^e hrachiuin Ru.iolplio iransfrclatiirus erat p;)U cjiis coronalio-
HUiiuio p-.cem ({iia' nuillis i'c:ro le.iporibus exsula-
, ncm, nisi niors illius volis obslitissct.
717 COD. DIPL.-MONUM., ETC, SEU COD. CAROLINUS.— APP.-EPP. RUDOLPIIl I. - LIB. I 718
riain sepulcrum Domini inlrepide valeat visitare. Ad a stra, et alia bona saori iniperii per Alemanni am no-
quod ardor desuierii in nobis eo vchementius accen- stra; obediunl unantniiler ditioni d. Supplicamus
Supp
ditur, quo naturalis geniloris nostri ossa, ob cruci itaque vestrae sanctissimx pielati e, qualenus dictis
Hxi gioriam, e\lra natale solum peregre inibi quie- N. ciedentes minislerio viv;e vocis nobis dignemini
sci^ntia, sollicitiusquolidic in nostris cordibus revol- patefacere vestrse bencplacita voluntalis ^ 6.
vu:.tur prohibere polerit filium ex ijitiniis
et quis
:

cordis concupiscere in paterno tumulo a exsulem

323™ST0LA XIII.

pro eo lieri, qui exsilio et miseriLC se tradidit deliiiis hudolpmis cmdam cardimdi gralias agit qnod partes
alfluens paradisi ? Inter caitera vero desiJerantius suas in curia liomana unice (overit.
concnpita desiderium est indefessum una vobiscun» [An. Dom. 127i, cod. Rud. xiii.)
habere colloquiuin, et Iraciatum, qualiter pax jam- Akgijmentlm.— N. S. R. E. cardiiiali, quemnoverat,
diu disperdila inter Chrislicolas reiorinetur. Super suis legalis referentibiis, in consislorio Lugdunensi
omnibus tractatibus per vestra; mellifluse pietatis firmiter conslanterque opinalum csse, ut Alphonso
dulcedinem cum noslro cancellariohabitis, oflerentes posthabilo, su electio rala haberetur
>
gralias
animim, corpus, honores, res et omnia nostra ad agit; oratque, utposito fundamento excelsum cul-
,

vestne beneplacita sanctitatis. El ut verbo consonet men pcrfici curei, imporatoriam videlicet majesta-
operis gratiludo , beatiludinis veslra) pedes devolis
tem a summo po:;tifi^e sibi defcrri.
osculis, cum vobis placuerit, volumus contingere, ac
facie ad faciem personse veslra; sanctissimae perirui Provenit nobisadimmensre jiicunditr.tis ti ipudium.
visione ^. Ad haic super controversia, qu;c inler nos quod ubi nulla nostrorum merilorum causa pia-ce
g
ex parte una, et clarissimum comitem Sabaudiaj fide- serat, nulla prsevenerat vestrai familiariialis noli ia,
lem vestrum ex allora vertitiir , amicabiliter , Vel solo, ut firmiter oredimus, diviiuTC benignihitis in-
justilia mediante , siiie strepitu sopienda , laliter stinctu ad nostros sic assurrexislis amplexus, ut sicut
322 aniljo convenimus, quod nos unum, et ipse fideli narralione accepinius, fida manu piimariuni
comes aiierum viros idoneos ad veslram curiam jaotaverilis lapidem , gradumque piimordialiier po-
transmillemus, qui nos concordandi adinvicem ha- suerilis, cui nostrai promotionis scala iimilitur, el ad
bebunl plenariam f)olest;:tcm. Ipsis vcro non valen- ardua conscendendi solitlioia visa sunt jain sur^civ!
tibus in unam concoidare scntenliam, ainbo promit- fundamenla '•. Quooirca, paler egregie, laiidibus pra;-
limus bona fide vcibo aibilrii vcslii slare, cerlam termissis, quarum diffuso praiconio mullipliciter mo-
habenles in Domiiio liduciam quod ex quo posl
,
ruit veslra perfoctio o(jmniend;iri, ad gralcs, quas
Deura, ad nulluin alium quain ad vos et sacros.in- possumus, vobis ex intlniis inolinaiites, palerni';alein
clam Romanam Ecclesiam habere voliinuis refugium ves ram supplioiter exoramus ([ualenus bsudaliilia ,

scu respecluin, quod omnia nostra negotia lanquam circ;inos inohoata principia iiiedioiaudaliiliori et fiue
dilectissimi filii se per habeatis paternaliler com-
i peroptimo ex innala piwstantia bonilatis conohKion;
mendatac. Et ut prosperorum successiium nostiorum satagatis i. De nobis enim poteslis secure fiduoiie
auspicia vos nunc non Jaleant vobis pi;icseiiti!ius
,
324 plci-itu'!nieni obtinere, qiiod ad oiinia, quai
notuin fiat, quod principes, barones, civilates, ca- sacrosanct;e Romana; Ecclesia; piissima; matri no-

Alberlum Rudolphi parenlem siib raispiciis Frid.

a Ctus, et fraler Ilenrious dc ordine Minorum tua; cel-
II Syriam prOiectum esse, ibique obiisse supre-
in C situdinis nunlii... :q)erient. »
mum diem, Accone sepultum, GerarJus referi (//. Alphonsus Castelhc rex janipridem electus rex
'^

yi i(s/r. p. 1). Romanorum nullum non movebal lapidem, iit u pbn-

^ colloquium istud cst habitum seq.
Lausaiuie lifice confirmaretur quare et legali ipsius Lugduni
:

anno mcnse Octobri ut videbimus infra (ep. 34),

, aderant, qui certatim cum iis Riidolphi, oliiciis ct
;;cl!imque de sacra expeditione ac de rebus ad san- promissis doniino quique suo digiiilalem imperato-
<:liim sedem totamque Italiam pertinentibus (Rayn. riani regia confirmatione obiinere uilcliantur. Ta-
i27i, n. 5 seqq.). metsi adjuranientaRudolphi tantuin I('g:ilisadiiiissis,
c Ptolanutus
Lucensis tradit Riidolphiim, ut as-
, Alphonsini re infeota recesserint. Ex bisce auteni
sereret jura imperii, misisse filium suuin iiatii majo- littcris disciiiius prx^cipuum hunc fuisse cx fr;itribus
rem in terras comitis Sabaudiic cuin arm^ilorum co- quorum consilio rex Romanoruni apesiolioa aucto-
piis. Aiiunde constat Ludovicum Sabaudi;c coiiiilem ritate esl designatus Rudolphus. Qua lamen desi-
a;lha;sisse Carolo Andegavensi in Siciliam \cnienti. gnatione fundamentum tantummodo esse posilum,
Quod pracipue notaii (icbel, rex Romanorum suani super quo imperatoria nnijeslas oxtolleiclur, Risdol-
caus.im omnem pontificis arbilrio subniiuit. Quare phus idem leslalur. Quo inlegrior te>.lis ad ^cram
ponlifex oonatus est eunidem comi;em, Galliaruin- imperii indolem lenendain pos\ (luiiKiuc fere sa;cula
que et Sicilia; reges in Riidolphi amioiliam addu- ab (^jus origiiie, dcsidorari noii pole.-.t.
cere littcras pontificias rei testes laiidal Raynaldus
; Quod paulo ante fuiidainenluni di.verat impera-
'

ex Cod. YaUic. (1274, n. GO). lori;ie m;ij(>slatis, modo

priiioipium :ippcllat. Mediiim
^ Otlocarum Bohemice regem, Ilcnricum B;ivaria^ ct finem Gregorins nupcr laiuhihs lilteris coiii-
in
duccm, hisquc alios adh:Krentes, siiii adversai no- i plcctitiir : « Ca-teruui, aiens, oiim iiiolioala felicitor
verat sed forlasse in contumacia non porstiluros
, ;id (Jiisdcm culmen hiiperii tii:e proniolionis auspioia
spcrabat. Interea consensum principuin nuntiat, qui non proseculioiiisproonislinaiionedilleiri, sed feslin;i^
neoessarius erat, ut sua eleclio confiriiKirctur, dciiide deiiioeps consumniatione conipleri utili!:is m:inifest;r
imperialia insignia a pontifice ohtincret. suadeat, serenitatem luam h(ir;aiiiiir, el sinocro lil i
Decst in cod. Ca;s. verbiini pieiati.
•^
;ifleotu et oonsilio siiadcmus, ([iiatcniis sio lepr;\p;i-
II;ec sequuntur in ood. C;esareo
f
Ila se lotum-
:
rcs sic disjonas, ul onm lc ;id unolionem, coiise-
,

(jHC imperium Deo el sedi apostoiicrv C^rsarea reveren- cralionem, et iniperialis diademaiis ooKsnaiioiK ja
lia devovit. de nostris recipiendas manibus diixcrinHis ('voo:in-
s Gregoriiresponsum his litteris exstalap. Rayn. dum ad quoi lerminuin in proxiiiio, proiit oir-
,

(1274, n. 55) datiim n Liigduiii vi K:il. Octobr. anno oumsUinli;^ pensaiuke permiscrii;!, iiilendimiis assi-
111 > Ibi inter c;ieiei'a : < i.icel ilaijiie, ;iit, non siiie giiare, non iinprovisus, sed siout i;inli iicgoiii soleni-
causa distulerimiis hactenus tibi deiiominalionem nia oxigunl, [laratiis ^ijipareas ol ad pniniissa noii
ascriliere, cum fratribiis t;imen iiostris nu|)cr deli- morosus, scd prom|)lus elfesliniis ocoiiinis. E\p(>(iil
beratione praihabita, te regem Romai.orum de ipso- autcm, ut aliipios, (|ui siiixr «^jusdcm ssiunationc ;

ruin coiisilio nominanuis. C:iiisas aiitem salubris di- tcrmini,([ui(ilu (' ooiuinoditati oongiu;i!, ctali^is plene
latioiiis, iino potiuscoiisiilta! accelcralionislHijusinodi tuam supcr hoo per omiiia voluiitaleiiiiKd)isiiisiii'i:>re
ad totius orbis et ad i[isiiis maxinie i)r()(iitur;c pacem vale:int, cilo ad p!':csenti;>.m iiosliain iiiil!;;s.i
iiiiperii. ul spcianius. dilectiis filius Trid^^iilinus elc-
 ?I9 IJ. CAflOl-l MAGNI OPl*. PAIIS 1. SKCTIO III. 7-^.0

sirsc accepta noveniuus, jiixla pnulontia; vcstra coii- A cainur,nccopoileatnossupcrlioc conlravosstiinulurM

silHiMi spccialiier habilitaii (lisponiinus, ct in vc- qnicrerc inipeiicntem.
stris ixMiepIacitis lervcre coniiMiie reveienliafiliali ".
326 KPISTOLA XVI.
KPISTOLA XIV.
Ejusdcm cum duabus superioribus argumcnti.
Qfferl abbaliprimtirias preces pro ectlesiasttco bcncfi-
(An. Dom. 1274, cod. Rud. xvi.)
cio ciiidain confcrendo.
Regi* majestatis splendescens serenitas sic alio-
^{An. Dom. 1^7 i, cod. Rud. xiv.)
riim jnra et consuctudines protegit et tuetur , qiiod
Aar.UMEXTiJM. — Quatnor scquenliiMis cpislolis anti- unicuique suum esse tribuitur ct scrvalur. Quanlc
quain Qbtendens consnctiulinein al)bati capitiilo, ,
inagis ipsa regia ntiagnificentia propria jura tcnetur
episcopo olTert primarias prcees pro bciieficio aut defendere, qnsc aliorum nitilurconservare? Cum igi-
canonicalu vacante, scu qnamprimum vacaliiro. tur antiqua et approbata jusnostris antccessoribusdi-
Rcnuentcm al)batein regia aucloritate borlatnr. vis impcratoribus et regibus contulcrit consuetudo ^,
Pari modo episeopuin sancta sede incoiisulla id qnod siiiguhT; person;e in singiilis cathcdralibus ct
lieri posse negantem itcratis precibus, atqne aiiio- aliis collcgiatis ccclcsiis ad i)riinari;is prccos regias
ris et grali;e spe proposita aggreditur. recipi debcant in caiioiiicos ct in fralres , pra;ben-
Dum in nosti\« sublimalionis cxordio qiiaiiibct dam, cnm se laciiltas ol)tuIerit,adepturi. Nos corum'-
ecclesia in Romano
iinperio constituta super provi- dom pnxidocessoriim nostroriiin vestigiis inhairenlcs,
sioiie unius persoiuc primilias prccum nostiarum ex por N. primarias vobis dirigimus preccs nostras, ro-
^nliqua et approbala consuetndii.e sacri imperii gantos ciim omni inslantia et afloctu, regia nihilo-
admiHcre tenealur !>, primarias tibi ofTerimus proccs iniiius auctoritate mandantes, qualcmis coiisiderata
nostras, devoiionem tuain attentins exoranlcs, ac idonoilate pcrsonre , euindcm iiostri aniore in ve-
ivgia nihilominus auctoritate niaii;!aiitcs, qua-
tii)i &trum collegiuin canonicatus honore reciporc non
lciuis latori pncsentiuin, ad cujus honores augcndos negetis, pradicndam, si qiia nunc vacat , vel quam-
et cominoda provelienda non solum sua; probilatis primnin ad idobtnkMil se facultas, sibi, ccssante oc-
inerita, sed etiam accepL;c paiern;t, nec non avil;e casionc qualibct , collaturi. Taliier facientcs , ut
strenuitatis obsequia nos eniciicilcr provocaruiit. diim jura rcgia non minuitis, regalem libeat clemcn-
Nobis etiam de snlTiciciui 325
scicniia coninien- ecclesi;ie non minuere
tiain li!)crlatein vosliic sed,

dato, de ecclesiastico bcjjcficio ad tuain coMationein augero, oportcat super promolione pricdicti N>
iicc
>jpeclante, si quod vacat ad pi\TScn«, vd quairpri- iteralo vobis dirigcre scripla noslra.
miim obtulerit se f;»cullas, curcs lilieralitcr provi- EPISTOLA XVII.
dere ob nostram et sacri iiiiperii rcvcrentiam specia-
lem, ita quod te exinde ct tuam ccclcsiaiii condigiiis Conimendut episcopo qnemdam primariit precibus in
lcnjamur honoribus ampliare. canonicum.
\An. Dom. 1274, cod. Rud. xvii.)
EPISTOLA XV.
Si diligcnter inspcxeris dccus ct dccorem Romani
SecHiidario, scd ciim minis interpellat abbatem He
<^

imperii, qnod in omniuni priiicipiim cciilis, veliit iii

ecclesiaslicu beneficio eidem pro quo antca inter-
,
speculo mcrnit collocari, nlpoie a (ino ipsi principcs
cesscrat, conferendo.
principatus insignia contrabunt, largis ab eo largi-
(Ah. Dom. 127i, cod. Rud. xv.) tionuin amplilicati boneficiis , et honorum 327
Licet alias pro N. dircxerimus primarias preccs pr;Brogaliva iftali; si dcmuiii in tu;ie trulina consi-
nostras, lit ipsi secirndum antiquam et approbatam derationis appcnderis, quanlnm loOam discrctus vir
1'iMisuetudincm de ccclesiastico bencficio ad vcstrain N. in curia noslra tibi et ecclesi;e tua; tcnuerit ha-
C()llalioucm sp^clante studerctis libcraliter jirovi- ctcnus, et adhuc lenere poterit in fiiiuiuin, profecto
derc, vos bujusmodi nostris nrandalis et precibns par- noii ambigcs, noc vacillabis ut dubius, (juin ad pro-
vipfusis, noii altendontesqnod caidcni rcgi;ic prcccs iii molioncm ipsius ex pluribu rationibus tencaris.
;

se contineanl speciem m;indatorum, easdeni,nt nobis NuUum eteniin anguluin latct imperii, quin ex anti-
iiiiroiuit, admittere noluisli. Qiiapnipter dcnuo dc- qiia elapprobata imperii consueludine iio!)isnostris-
votioncin vestram cxbortaniam affectiiosc duxinius, que pnedcccssoribus divis Romanorum impcralori-
ct nionendam, regia nibiiominus \o!;is anctoritate bus et regilius a quibuslibct p-r;clatis ccclcsiasticis
inandanlcs, quatenus facicnles dc necessitate virtu- uiiius persoiue provisio debeaUir. Prop^er quod neces-
tcm, cidem de di('to bcneficio, si qnod vacal ad pr;e- sarium csse non credinnis, quod ad receptionem et
sens, vel quamprimuin ad id obtulerit se facuUas ,
provisionem ipsius N. in tua ccclesia auctorit;is
curctis liberaliler piovidere. Jus noslrum in hac apostolica requiratnr, eo quod N. ecclesia ab eccJe-
parte taliter servaluri, quod jura veslra et inonasterri siis aliis regiii nostri, qua; illis, pro quibus priina-
vestri vcrsa vice recognoscere eo favorabilius indu- rias prccesnostrasoblulimus, congrua ,pioiiiptiiudiu<3

a Cardiualiliam dignitateiii cum episcopali divi-

D hisce formulis absqne principis nominc, et sine ulla
ifitus instituta comparandam, liber Pontilicalis in noita tomporis, indicaia consucludine rem omnino
Kvarislo aperle docct, nam titulos Uonue instar incortaiu tucntur. Consule Disserlalionem (n, 55
dioeccsum, scu parochiarum, nt vocabantur, iiisli- soqq.).
liiit. Kt Cyprianus (cp. 13, al. 20) Ecclosiac Cbrisli
*=
Si opistolarum collector hanc attenle perlegissct,
nioderatores agnoscens prcsbyteros ct diaconos car- optimo principi non inussissct hujusmodi notam.
dinales scde vacantc illorum opiiiioiiem eludit, qiii Quis enimvoro amantior et jnxta rcvercntior Rudol-
pnocliiarum postca inslilutarum quid similc autu- plio erga omnes Ecclesi;!! viros, at pra'seriim ccEno-
inaiit cum cardinalium tilulis, et parochorum cum bilas? Sed cum niin/s liltenc ipsa* testanlur , qua
."

cardinaliumolficio. Indeenim exemplum dcsuinptum inoderatione a!)batem inobsequcnlem in re , quam

cs«e ad parochias ct parocbos inslitucndos ncgari esse a;quissimaii! pulabat, (olorarit.
•tioii polest, principein vcro Ecclesi;cnnivcrs;ic clcniin
<' Quainquam juris vocabulo utatur in his liltcris,
tuu\ iisdcin comparare, scriptoris ineruditi cst. Ru- noii taineii inlclligitde jure per privilegium sanct;e
dolphus pari honore illos prosequitur cum priniis selis acquisito. Quod scilicct una sancla sedes laicis
Germaniaj archiepiscopis, iisquc, tanquam patribus, principibus coiif rrc potost, ot suliscqiicntibns teni-
(ilialem revercnliam exbibet. porilius conlulil, ut iii disscrlationc cst diotum. Ipse
b Quanlam quaniam diligentiam quis adhibcat, Ruiloipbnsid tcstatur, consnctudinc tantumnitihanc
«xcmplum bnjiisinodi precuiu Rudolpho aiUiquiiis rcin ailirmans.
iunx coinpcriet. Auctorcs nacti uiiani cx qnatuor
 p

7^21 GOD. DIPL.— MONUM, KTC, SEU COD. CAROLllNUS.— APP.— EPP. RUDOLPMl 1.— Lin. 1 7-2->>

proviilcriiiit elprovidciU incessanlcr, in condilioniiin A ad nostram crealionem, cuique imperatori, vcl rcgj
dsparitate noii discrepet, nec cxeinplionis aliciijiis deliiiistis impendere, (piidquid ctiam de bonis imperii
privilegio fiiiciatur. Et liiuc cst, ipiod fraternilatem medio tempore occasioiicbclloriim vos oppriiMenlium
Uiain alTeclu plenario diixiinus exliortandam " qua- ,
rcccpistis, Iktcc oniiiia de benignitate regia voitis nii-
l-eiius jiiri nosiro , et impcrii consoiium pmostiliirus sericorditcr ac liberalitcr indulgenuis, niillam vobis
applaiisum, pnciiictiim IN. per litteras regias recipi pro culpa pocnam, vcl paMi;c comminalionem aliqua-
lacias iivcanonicum et in fialrem>pnebendaiii secun- tcnus iiiferendo, sed vos potius in oinni favorc el
diim receptioiirs su3c ordiiiem obtenturiim. Hoc enim gnitia consolationis uberrimae ct proteciioais benc-
non pi"i;ju;!icabit ecclesi;c, nec receptis oHiciet, sed ficio consolando.
«tmservabit apud nos, et tibi, et ci favoris et gratia*^
cumulum, et fecundioris benevoleiiti* copiam ven- 329 EPISTOLA. XIX.
dicabit. Qiiid autem supcr hoc finaliter tu;e voiunta-
tis et iiitentionis exslitcrit, per latorem priEsentiiini Grates agil pro gratulatione sibi facta.
lucide nobis pandere non oinitla». {An. Dom. 1274, cod. Rm. \\x.)
328EPIST0LA XVIIL AncuMKNTLM. —
Piincipi, baroni aliive Germaniye,

BemiltU servitia vacante impcrio non prwslita. optimati se adfuturum poHiccnli ad solcmnitalem
coroiiationis rcpouit,.se vicissim quai ad illius ho-
{An. Dom. 1274, cod. Rud. xvni.) noris incremenla conducent curalurum.
Argdmenti M. — PivTstaliones seu tri! nta imperio de- B
Audivit nupcr nostia scrcnitas, undc nobis iiovum
bita ralionc fcutiorum, aliaque impcrii,causa boM accumiilalum cst gaiidiuni uiide materia renovatiR
,
iiigriienliiim bellorum absunipta, tolo iiiterregni
jucundilalis accrcvit, ipiod vos videlicet, qucin virtiis
tempore, fidclibus piincipibus, seu barouilius P. et
nativis ctiaiii polciniis mia cum generosi sanguinis
n. con.loiiat.
clariUidine, forluiialioris aiispicii bL-aliludine quasi
Digiium jiidicat noslra serenltas et
decernit, quo-1 quibiisdam amplexibns iiidividuis coiinivit , su-
sicut personarum est dislinctio et s'c ct locorum, bliinationis iioslnc auspiciis et fastigiis appIauT
iiieiiioj"um qiiioruinlibet dispnr respcclus, et dissimi- sivo congratulantcs afTcctn, ad ea vos promptos iin-
lis retribuiionis qualitas liabeatur, laiitumque uni- penditis ct benevolos cxbii)elis, qu?c tituios noslri
cuiqiie aiigcatur gratiac ct favoris, quantum siia ob- lioiioris, ct profectus anipliliccnt apertiores ^ [Fors.

scqiiiosa fidelilas caeleris noscitur pnripollerc ^. Ciim aptiorcs]. Quamobrem vicc reciproca provocali ad
ilaqiie vos P. ct H. tam dcvotos, laniqiie fi leles sacro oinnia revera, qu;c similitcr vestris adjicere pole-
Romano imperio sciamus, quod dcsimilibus vobis sit runl iiicremenlis, ad cuiicta qu;c vcstruiii dcmulcenl
non modica cerlitudo, nos perinde vobis cupicntes animuiii, nos cxponimus vobis ullroneos, ct oHcrimus»
impendere munus et niunificentiaiii grali;E sp^cialis, nos confornics. Datne.
omnia servitia '',qua3 tempore vacantis imperii usquc

" Iu pnccedentibus ad abbatem et canonicos , ob- palalina officia dcsignanda so extendit , ut vidimus
soqiiio erga ecclesiasticos viros a 'jccit regia niltilo- (Co(/. Car. tom. I,p. 427), sed dc servitio fcodali ,

minus auctorilat e mandantcs : (^])hi:o\>mn vcro, ut- quod patet ex sequenlibus, adcoquc rcs est de c<?n-
cunquc ex sua ditione, vencr;itur ul patrcm, nec re- sibus, Iribulis, verpra'slalioni!;iis annis fcrc triginla ,

gise auctorilalis mentioncm facil, lamctsi renuentcm uon solutis.

expertus Ricril miilto iiuigis, (piani abbalem etenim ;
d Gregorius X paulo post r;itain h;ibitain Lngiluni
cilra poiitiriciain auctoi italeni rcgias preces se cxau- electionem Rudolphi tlic 20 Septcmbris, ad ciiiii-
dire non possc protcstaius erat. Opportune huc allc- dem dedit litieras, queis euiii admoniiit, ul qiianto-
rendum milii videtur, quod Valsiiighanuis ap. Tho- cius niitlerct, qui termini assignalionem pcteicnl,
massin. (ii, I. i, cap. 54, n. G) rcfcrt dc Liidovico pro coronalLone simulque qiii regia auctoriUitc
,

Vll,GaIliarun) rege, e Pahesiina reducc < Cui, in- : muniti adessent pro iTgis Sicili;e et Sabaudi;^
quit, cuni quidam cloricus papale privilcgium attulis- comitis controvcrsiis (erminandis. Quibus litieris
sel, ipiod in omiii ccclesia regni siii priiiiam vaca- vidimussupra (ep. 12) a Rudolpho rcsponsum fuisse.
liiram haberet, cum fructibus nicdio temporc piove- Alias vero litteras Grcgoiius dedit codcm fcre lem-
nientibiis, ille confcstim combussit liltcras, dicens se pore ad Germani;e proceres, ut regcin KomanoruiM
malle tales comburere litleras, quam animam suam ad impcrialia insignia suscipicnda RonKvm venien.
in inferno torip.ieri. > Qiio(l quidem excmplum tem comitarentur. Qiuire ab coriim aiiqiio hanc cp.l-
(|uaiiquam a primariis precibus diversum est, ponli- stolam Rudolpho scriptam csse arbitror, lainctsi in
licum tainen liberalitatcm erga principes in ecch^- re incerla niliil lectori pncscribo. Raynaldus ex siio
siaslicis bencficiis , aliisque Ecclcsi;B reditibus Cod. Vallic. (1274, n. 5Gscqq.) Iias(;e litlcras iiidi-
ostendil, diim belluin sacriim vigebal Qiiamobrem : cat, aliasqiie eodem aniio scriptas episcopo Salisbur-
nil mirum esset primarias etiani prcces iniperalori- D geiisi super termlno coronalionisjam condicto loias
biis aut rcgibus Ilomanorum fuissc concessas. Al nicilat. In iis pra; c;ctci is ait pontifcx : « Siiasiiinis,
Rudolpbus non aposlolico privilegio, sed coi suetii- ut se sic pararet, quod cuin cuin ad uiiclioiicm,
dine illas tuetur. Qiiod iiuUo antiquiori excniplo consccratioucm, et impeiialis diadciiialis coronalio-
comprobatur, ut aie ,;iin in dissertatioiic. ncm de nostris recipicndas inanibus vocarcmus, ad
^ Pr;e aliis virtutibiis giatiftc;itio in Riidolpho cini- quod tain sibi qiiam tibi, ct aliis principihus, ct
nuit. Celebre illius cxcmpluin suppctil ;ip. auclor. Magiuitibus ac univcrsilatibns Alcniaiiiii;c (lcniiii-
,

VU-l. Austr. (lib. i, c. 5, p. 41) : « Dum Mogiinlia; tiavimiis nos lcrmiinini (cicritcr, proiit pciiiiitlc-
iiioraretur lioc anno, Jacobum Mulleium gregariiiiu rcnt piMisaiuhc cir(Uiiisl;siiti;c pr;cli\iiros, iit p:ir;i-
militcm equestri ordine decoravit. Stupcntibus priiir liis, siciit solcmnia exigiint, apparc-
taiiti iK^golii
cipibus < Ilic, inquit, cum contra
: baronem Rcgcn- rct. n Proscipiitur , quciiiadiuodiim rcgiis niintiis
spergium pugnans, multisipie aHcctus vuliieribus, ab advciiicniibiis , fcstiim oiiiniuiii saiictoriini primo .

onmibiis feredeserlusvalde periclitaier» iiie suo cquo vcnlitrnm, scu aiiiii 1275, pro conuialioiic conslitu-
imposiluin a periculo libcnivii. » tuiii fiicr;it iii coiisistorio Lugdiiiiciisi ; dciiidc ciiin
= Tamelsi servi ium nude occnrrcns in chartis hortatur , iit rcgciii Roniaiiorum coiiiilctiir , ipio,
clientelarum, utplurimum serviliuin inililare signili- « tua, et aliorum piincipiim iii itincrc, ac iu ipsiui.
cet , ut rccle animadverlunt illustralorcs Glossarii coroiKitionis soleinniis gloria, cl coniiliva slipalu'»,
Cangiani: hoc tamcn loco iioii dc scrvilio personali cunclis glorioius ;ipparcal. »
agitur in uiililia vcl iii placitis, (;uod iiomcii ad ipsa
725 n. CAROIJ ma(;m oi> P. PAUS L SECTIO lil. -2.1

330 KriSTOLA XX. A ldic;K Icgato, lU colcni non disscnticnlc illorum

Pisaiii mvitant Hndolphum ad scdandos Tlmscua votis ohsccuiuk't.
motiis.
Indiisiriiim viniin N. anrDassalorcm vestrum, ad
{An. Dom. \tl\, cod. Rud. xx.) in;ijcs;atis noslnie pr;csenliain liiipcr dcstinalum a
AiiGUMENTUM. — Legati Pisaii;« civilalis alioculio, vo!»is, henigHt! n^ccpiniiis
ct lihcnter aiidiviinns
,

qua rcgem Ronianoriim univers;e civiialis noniiiic vcrha vestra iii ore
posita ct (omiiiissa, discrli
siio
cliani atqyc eliani or;»t , ul inlcslinas civiinn scrmoiiis clotjiiio diligcnier ct Icgalitcr proponenlcin.
«iiscordias scJalurns in llaliani(inanipriiunm ve- Sane quia nosro facile :ipplic:itur ingcnio quidqiiid
niat. •Pergraliini id forc iion paiicis noliiiibus cx iiiveslniigcncralitalis ct spcci:ililatisii aiiginenluin et
patria pulsis, ac pr;x!cipue Uomano ponlilici. commodiim potcrit rcdundarc, plitioni vestnc, per
ciini nosiro cu'niini poriecl;c, lii>entei' cl lihcnililer
Legesasseriint, usus approliat, anliquitas prolest;i-
aures bcncvohis inciinantiN, niintiiim iioslriim iii.a
l'ir, qiiod Romaiio principi, ut de c;eleris taceain,

ThiJscorum regio serviat suh Iributo. » Hac igitur

cum nuntio vestro ad cuiiain domini pap;c dirigi-
niiis» ut de suo heneplacilo iH const nsu linalihiis dc-
considcratione Iretns, unus pro nuillis, solus pro
sideriis vestris plene salislicri valc;it supcr bis qii;c
plnrihus, vohis loquor, qui ad faciem principis credor
[/••ors.initfor] pro omnihus inlercessor. ^ Eccc pro-
vcstra ps^titio contineliat. Parati ('"'"i suniiis,
'
332
cl cxpcricmur a vobis ultronci ad vu;cc.inque, qiue
vincia Thusci;e, qiuc sui propinquiiale ad Ilomani
juxta apostohci graliam voliis honoris el
f;ivoris
imperii piam sedem, tanquain principaic meinbrum
coinmoJi cedcrc valeant incrcm;uto. I>.;tLC.
suo deberel c ipili familiarius respjuijere, jacel in n
iiumerositalc schismatiim lacerata bellis, ct plus-
EPISTOLA XXH.
quam civilibus laceraliir. « CoUidunt in ulero ge-
mini, el tandcin in Jerusalcm malitia pnievalet Is- Rudolphus millit lcgnlum ad summum ponlificcm.
luaclis duin hoslis amicum , alienus (iomes!icuin,
{An. Dcm. 1275, cod. Rvd. xxii.)
Guelfiis persequiiur Gibclliiium lilii fnint cxsules,
,

ct iu cxsilium sede digiii exsilio exsuianlur. Lugri Ap.GUJiENrrM. —

Morhio Otlone pr.Tposito Fpircn.ii el
Pisana civitas inimicoruin hoslili gladio sir.iinii canccllario lUidolphi, cjiisqiie oralore apud pon-
pontificis ac rcgii culminis vulnerala. 'i AJ cujus tificem, alium iiiillit, qni pr;v,cipiie de coronaiionc
protccioncm tanto lcneri creditur regia celsitudo, inperiali, aliisqiic ncgotiis tam iinpcrii quani suis
et ad repulsionem cjus gravaniinis ardenliiis anhe- propriis apuJ Givgoriiim agal.
liire, 331 qnanto a suis piogeuitoiibus ipsi cclsi-
Plurinia, bcatissiinc paler, inlerprclis Sciiptiirre
ludini inbicsit " purilate fulci hrinioris, el amplioris
inysleiia, quibus palcrnis aspeclibus filialis csl re-
est ipsa grali;c privilegio siilJimata ''. Ad celcrita-
praiseniata devotio, de nostri pectoris calamo hacte-
tem igitiir advtntus alJtuJo rcgia cxciletur, imi-
landa [Fors. invitaiida] favorihus geiitiliuin non nus effluxcrunt, internse inentis aflectum , quein ad
&:icrosanctain Romanam Ecclesiam matrem noslram
paucorum, el hracbiis ap,ostolici numinis aniplectcn-
invariabilitcr gerimus imp.^rfectius indicanlia et in-
,
da, ne ob advcntus larJilatt;in i;os ultcrius irri-
suflicienter exprimentia votum noslrum. Quia igitur
deant inimici ^.
aliunde absentium desidcria plenius et planius vivas
EPISTOLA XXI C vocis explicantur oraculo, quam annotatione lacila
Rudolphus Ca'sar rcspondct Pisanis. lilterarum; ecce quod honorabilem virum N. multa
{An. Dom. 1275, cod. Rud. virluosilatc conspicuum, morihus
et scientia praidi-
xxi.)
lum, nohis prohitatis meritis aeceptum, vobis
siux;
Argumentum. —
Riidolphus rcponit, se misisse ad cliain el EcclcsiiB Romanse devolum ad beatitiidinis
pontificem legatum suum una cum Pisanic rcipu- vestrae pedes fiducialitcr deslinamuS; vestram sancli-

" Quain hic regioncm, ct infra provinciam appcl- r.^stituit. Publica ista rcconciliatio inteslina odia non
lari audis, Caroli Magni sevo ducalum Tusci;^!, qui abstulerat, ut hinc palet.
una cum Spoletano ducatu sanct;c sedi oblatus fue- d Pro factione Gibellina cxsule legatum intcr-

rat, suprema tameu dominaiione apud cumdem Ca- cedere nullus dubito. Guelphos cnim conteniptui
rolumet succcs&ores remanenteappellarl coinpertum habcn'^, suos plus fequo collaudat : qiios fortasse
cst. I lem nonien LuJovici, Ottonis, et Hcnrici di- Carolus tranqiiillitatis crgo exsulatum miserat.
plomata prseseferiint. Al sicculo xi dcclinante, Boni- c Perpetua h;iGC regibus Romanoruni adhoesio idem

lacii, cjusque fi^Iiai Mathildis tcmpore marchia Tusciae evincil. Privilcgia vero (jiuic exaggeraQiur, Ilcnrici
voc:ib;!tur. Deinde, cum plcrseque omnes Tuscise viiielicct lY et V ap. L'ghellum {tt. Sac, tom. IH, p.
civitales, Langobardicas imitila', se in lihcrtatem 565, 367, 376) et si qu;t alia ad civitatis fidelitatem
nomiuibus, Tusc;;c
viiidicassciit, ohiif.cratis velustis rohorandam exstant, luculcntius rem demonslrant.
iX'g!0, sou provincia dic!a cst; i\nx (lcinuin magui f Omnia ha^c dcsunt in codicc monasterii sancla;
Elriiriic ducalus lioJiernum nomcn aJcpla fuit. \) Crucis Cisterciensium ut monet Scilridus (fol. 69).
,

(Juocuiiquc autem noniine nuncuparetur, una cuia Qui cum Lcquile abutitur bac cpislola, ul Rudolpho
regno Ualiye. seu Langobardia imp ratori suhjccta Anicianum genus appingal. Quoil q-uam abs re verba
eral. cadcm ibi desiderala planum faciunt.
^ In duas et ipsa factiones, ut caclenc, di\ isa erat. s Guelphica scilicet factio , qu;c nobilcs civcs
Legatus vero, qui univers;ie civitatis nomine vidc- cjectos esse gloriahalur.
lui^loqui, Gibellinae factionis esse in sequentibus sc h Per ha;c designari totius civitatis, ac scorsim
prodit. factionis Gihellin;x;' preccs non obscure conjicimus.
c Aliquot anle annos magnac iis fuerant simultatcs At litleme Pisanoriim, iii fallor desiderantur, queis
ciim Romaiio pontifice, quare Gregorii pra^decessor Riidolphus rescribit. Nam ex praimissa allocutione le-
ISicoIaus IV archiepiscopum iisJcm absluleral. Capul gati nil aliiid eruitur, quam regis invitalio in Italiaiiu
siinuUaMun pr^ccipuuui erat, qiiod Carolam Sicili;« i
Rex Carohis consiitutus fuarat vicarius
Sicilia;
rcgem dctreclavcrant tum paciarii munere fungen- imperii in Tuscia, ut nup;'r dixinms. Quaniohrem
lem, lum poslniodum imperii vicarium apostolica RuJoIpbus, cujus inlcreral, ad res Italia; quod atli-
auctoritate constitutum ; a ih iserantquc Conradino, nct, a Pontifice nullatenus disscnlire, et Pisanoriiin
Caroluin arinis petcre neqiiaquam vcrili. Gregorius, pclita, et suum his obscciindandi dcsideriiim per le-
ul viilcre est cx cjus lilteris apud Raynaldum (127,", g;itum sigiiilical Gregorio, qui Lugiiuni adhuc dcge-
n. 53 seqq.), huinilil,er redeunies ad Ecclesiam aiu- iuil; indc e;iim nf^n reccssil anle Lius Maias anni
plexatur, dcinde arcbiepiscopalcm honorcm iis icm 1275, (luo prohabile cst has liticra.- daas eSiC.
 ,

m COD. DIPL.-MONUM., ETC, SEU COD. CAROUNUS.- APP.-ErP. RLDOLPHI L-LI13.

lam ce'el)ri apparatiii ips.i
L 7-2«

ro;;;)iiles, q!ialeinis ip um, qiiem yeniin pr;v- A ris brcvitate, tain gr;\ndi,
lalem
(lecess lis sui jain crediinns per l;uuial)ilis aciionis snbventio ali^pianiiilum iiisuHicicns repiitetiir. Pcli-
insiijiiia s •el;ilor. in, el eiiain successorcin,
» liabere mus itaqiie vuliu verccun li;i et rnbore rcsp^irso,
propiiiaiione, 3_
(!i:>iiemini qua conveint, recom- quateniis nc pncdiclo negotio, ipiod post Deuni po-
niissnm, cideni siiper principali noslro el impeni lissime apostolica dextcra dirigit, abqua Mossit o!.-
jici jinvdictis tiiiodecim inillibiis adluK-
diJricjltas,
negotio, nec non snper aliis petilionibns ;f.que juslis,
veslra^ sanctitali porrexeril, gratios;B :uulilionis tria aniueiiter adjiccre noinine nnilui '',
dignciiiini
qiia.i
et favorabilis exautlitioni;5 efTcclum bcnignius impen- prius taiiien idonea caiitione snsci pta. Nos eniin dc
suri *>. Dalai. capitanco, seu rcctore magnaninio, et circumspe
clione probalo jam vobis providerc curaviiniis, qui
EPISTOLA XXni.
niilitiani congregans opportisnam, ut priiesit cl prosii
nitdolplius petit n snmmo ponlifice Romauo ut u!lra in Thuscia, consopilis vetiist;e calaiiiitalis horrori-
prius mulniim dcl sibi triii millia marcar. mutuo. bus, ad eamdeiii piovinciam diriget e vestigio gros-
sus SliOS, ctc. ^'

{An. Dom. iiTio, cod. Riid. xx'ii.

EPISTOLA XXIV.
ARr.CMT.NTTM. —
Rudolphns acceptis a Gregorio duo-
ItaHiim (jnberndtorem comitcm
decim maicliaruin millilius gratuito pio apparatii Millil iii

expedilionis in Syriain; alia Iria inillia sihi cun- dc Furslembcrg.

llci petil nuituo cum debila cautione. Pi;i>terea
(.1/1. Dom. 1275, cod. Rud. xxiv.)
ducem se c!egi.-se streniiHin s< ribil, queni [nope- p
diem niittet cuin copiis in Etruriain, qiiod pelieral ARr.rMF.NTiM. —
Rudolpln.s piitans Exarchatuni et
pontifex. Pentapolim, ipuB suo lempoie audiebant Roman-
diola et Marilima, esse juiis impcrii, eas proviii-
Si salva vestrnc paternix^ bci evolen!i;e revercntia
cias comiiiittit duci Furstcmbeigio, qucm istuc \c-
loquimur, nuilo in vesli i- piis pr;<^cordiis displicenli;e
nicntem civil;itibus conunenibit.
spiritu excilalo, de illa duodccim niiliimn niaicaruin
subventione gialiiila s iii qii:i iiobis lani liberaliter Rudolphus, e!c. Egregii.s ct prudcnlilius viiis mar-
providistis, pro qua voLis ad gialcs uberrinias
et cliioiiibus, coMiitibus, nobilibus, capitaneis eivila-
335. niialis devol'0 m
fcrvenler incbnat, videlur tuni , poicslalilius, jdicianis, et pcpiilis universis
noliis ex vcrisim libus (onjcctiiris, (pio.i ponderata pcr Roii!;iniol;'.ni ct Marilimain 335 constitiitis '

iic;;o>ii quod agitur n!agni;ui'iiie, :ic. iiispccla tenipo- suani salutcm ct bencvolam vohinlatem. Spcciali

a Raynaldus principio bujus anni ex cod. Yallic. postquam niontes transiisset. i Ad inarehse valorem
afFerl epistolam Gregorii X ad Rudolphum hujus quod ;ttinet, in Ducangii addilionibus invenics cbar-
sentcntiie « Nosli, liii carissime, ipnid bo. me. Ollo
: lain aniii 1327 in qua lcgi;ur Vidclicet florcnos ('e : «

sancti Guidonis S|>irensis pnicpositus, cancellarius et viginti quatuor quaratis auri fini, ct (lcbeaiil inliaic
procurator tuus babens ad hoc legitimum, specialc in marcha curiae Roniana; sexaginta quinque de diclis
inandalum , nuper in concilio Lugdiinensi , prnesenti- florcnis, et iion phires. » Ita ut si inarcha quaelibct
bus et conscnlicntibiis principibus, et aliis prailatis. fuisset illius valoris, nummoiiim sunmiam fere incie-
ct magnalibus regni Alemanniaj, qui lunc lcmpoiis C dibilem eflccisscnt. At n ililia ejus t; nporis ei poi;
in coiicilio ipso convcnerant, qiiaidam privilegia re tificium a^rarium opulciil;;in adeo laigitioneni rcF-
guin Romanorum piicdecessoruni luoi uin , et alia puunl. Argenleai igitur maicli;v' putandaj suiil, cu-
concessa per ipsos regcs Roman;e Ecclesia' recogno- jusmodi expresse nomiiial iiVmGrcgoriusaniio I2Ti,
scens, ac ea nomiuc luo iniio- ;'.iiS et conccdens le ; in litlcris ad Rogcrium de Merlonionte exigendas pio
illa primo, ut rcgein Roiiianoium, et postca susccplo dccin;is ap. Ilansiz. {Gcnu. Sac, lom. II, ji. 57.").^
impcriali diadcimile, ut in.pci alorcin innovalui um , (Juatuni valor cx Grin!ak'o {de V Oon.) eraiii niurii:i
et etiain concessuriini pncstito iii aninu.m tuam ju-
,
Ires ba. 75, adeo ul nummos nongtntos su|ua sex el
ramenlo piomisit. Liccl ilaque ad nnctioncm, consc- triginta niillia Gregorius dederil gratuilo, et 8225
crationem, el coronalioncni dc iiostiis iccipiendas muliio pctat Riidolphus.
manibus libiper aHas no^trasliltcras absolule videa- Quid Gregoiius rcposuerit, audienduin cx ejiis
>i

mui' terminum assignare, serenilalem taincn regiam litteris ap. Rayii. (1275, n. 4) « Scire (luidcni lc :

voluinus non latcre, qnod inler iu>s cl fratres noslros volui: us, qiicd pioptcr fialium noslrorum, ct (liani
hoc exprcsse actum est , ct lam nostrai quain ipso- niCic:!loium ;ib.'ei.ti;;ni, i)eiquircn(!o tibi n uliio va-
rum iiitenlionis exislit, quoil ante ipsuin termiiuiiii care ncquivinius, ncc vacaiu!uni crcdidimiis, ne c;i-
prajmissa oinuia , i[ux ii.ciiioialus caiicellarius, ut rissiino iii Chr. lilio i!OSt:o rcgi Caslclhv ac L( gioiiis
prffimitlilur, de coiisensii pr;cdictoruin priiicipuin ct illustii nol is jam valdc Aicino, et infra paucos dics
inagnalum, qui eadein pi;escn:ialitcr iiispcxcruiil, futuio i;obisci;in, bujusnioci tiia ncces::itas iion sii.e
solcmniter nomiiie tuo pioniisit, per !e ut pcr regeni grundi tiio i)ci i( lilo paiidt retur. b
Romanorum plenarie inipleanlur, cuni pcr nos nun- f Pcnlilcx in iist'cin lillcris de duce seii capit; nco

lio, vel liltcris fueris requisilus. Otloni tiatiim essc i> qManlotiiis mittcni^o cum c( piis lo^iiiiiur, sc ad lillc-
successorem ha; littcra! tcstantur. Ca'lera in colio- r;is aiilcriorcs rcfeieiis, qua: apiid euniicm R;iyiial-
quio Lausanen.^i aiino dcclinanle pcracta cs.sc vide- dum exstanl. Ibi auleni in Lomburdiam niiiliiid;(s
bimus. copias ait, adjiciens, « Sallein circa liiicin iuslantis
i>
Hoc genus littcraruin eredentiales appellaiil. Maii cc.m boiio capilanco cl prolalo sit iii pirlilius
Noii modica Iraclauila eraiit negotia Caroii Sicilia' : supradiciis. » O"'^''*^ autcni lUidolpbus pio iiiMibii;!
regis ct coinilis Sabaudix coiitroversi;e; abiiicatio Tusci;!m sibi nuinicndam dicat, i);iiiiiue cxp.ciiitiim
Alphonsi Castclbc regis; subsidia pro apparalii sacne, est inlclligcre. Ccric Gregoriiis Ksciilciis dc pelilo
expcditionis; ;iliaqi;e (11111 co;i!niissa (natori, liiiu inuluo has Riidolpho l;ltcr;is ;u ct pissc \i;ictiir iiisi
:i

ideiitidcm comniiltcnda. In iis autcm prinium si':i l:>- forsau sopiiis Iiisubri;e rebiis, i'criini ('c caiicin rc-
cum vindicubal solciniiiias fiitur;x! coronalionis, <|iia scripseril, ncc pontiliciis, iicc Riuidlpbinis lilleris
rex Romaniirum impcraloriain in;ijcstatcin indiicns, ullibi exislcntibii.s, qiio;! fcrnie imirobabile esl.
impcrator dicendus (!rat. f FMinia Pippioi Erancorum regis dtiiiatio, qua
•^
Quam rectc sunima Ii;t!C marcharinn Iradila di- sancta resp. scii Roma cjiisiiiic (iucalus a!) impi.s
calnr mutuo Rudolphus ipe tcslatur. Et Auctor Pie;. Gr;ccis (iclicienlcs amplilicali liicranl, it liKuieuler
.4iistr, (I. i, c. 7. p. 40) cx cbroii. Colmaricn. rcfcil coiistal ex (iodicc Caroliiio, cxaii b:iliis vi '( licet, a
t jussisse pontiliccm, ui Rasilccnsis episc. cui collo ("arolo Pippini filio Augiisto Ex;i.cliatus cl Pintapo-
ctionem decimarnm ad beHiim sairir.ii coinmiscral lis liomiiie appcllatus, qiicm diipiici islo noiiiine
in GcrmaMiit, li niillia maicaruni Casaii iiumeiarcl. Ludovicus succcssorcsnue omiies, ( uiiique iis Rndol-
 ! ,

727 B. CAROLI MAGINl OPP. PVIIS I. SKCTIO III. im

qtiadani intcr lot ol (anlos negotiorum ingriieiiliiiin A oximiiim hilaros el devoli suscipile, ac in omnibus
lliictiis, i|nilMis assiduo pcclori nostro inatciia cogi- qu;e ad ciediliim sibi spoctaiit oHiciuiii icvcrciiter ei
tationis inrmiiiliir, mciiititionc perangimur, ct anxic- p irelc, ac humiliier pi()inp:is anoctibiis oliodiie cu-
late p>Tvi:,Mii mciilamur, (lualitcr ilia no!)ili,s Uoma- retis, iit dcvolionis vos!r;c constaiitiam liberalilatis
niola Marilima rogi", utpote gloriosum imperii
et aiigiisf.c provisio, qii;c scrvilia riinunoiaic novit
pomoerinm'', in (pio regia; majeslati, ex sui placiili fidclitim, digiia inoinde vicis^iliidinc prosequatur ''-,

cullus oma;nitato, non inlima delectalione compla- pro (irmo soitiiri, (jiiod obcdionti.e signa, qua; sibi
cuit, rediviva (|iiiele rclloreat, el post diiie longe- vestra devotio moiislravoril, x^^iiio favore benevolen-
([iie faiigatioiiis hosliles angustias, ot oximios i)ci- ti;c oomplectemtir, ac si monstran contigerit gpe-
iic;c lurbiiies tempi^statis in porlu votivai tranqMilli- cialiter nobis ipsis.
latis, etpacis pulcliriludine c(Mi(|iiiescat. In liac si(pii-
dcm regione siios imperium lecognoscil aluin:ios i\ 337 EPISTOLA XXV.
l!ic est cnim horlns imperii dclicatus, in qiio grat;B Ejusdcm cum snperiori argnmenti.
suiijectionis vernantes et floridos flores colligil, ct (.1/1. Dom. 1275, cod. Rud. xxv.)
devot;e dulc(Hlinis poma gratiosa dccerpit. Nimirum
orgo circa cultiim et nuinimen ipsius regi;o cclsitu-
Argum:..mx'M. —
.Magistratui, civibusque, ut videtur,
Raveimai eumdein duceiii singulariter cominen-
diiiis curiosa versatur intenlio, et propeiisioris vigi-
dat,tanquam in ea civilile suam sedoin h;ibilu-
l.iiiliai stuilium ailhibelur, ul el illa pcr devolionem
rum, indeque omnem rogionem moderaturum.
siiiocriim purilalis respiret odorem, et per fidelila-
lcm integram expectatum conslanline fructum reddal. Egrogiis et prudentibus viris ancianis, consulibus,
g et civibiis univcr.sis N. elc. J graliain suain, ac be-
Vcrum quia lunc '.;tililer regio regitur, duin dire(iti
ducalu recloris dirigilur, et vigilis pryesidonlis indu- nevolam voiunlatem. Dum conscicnti;e nostne volu-
slria gubernatur, nos cupientes, quod ipsa provinria mina volvimus, dum subjcctas iuiperio civitates,
duce gaudeat33S ^^"^"'"^P^^^'^^' iUustrem II. comi- nostro culmini pur;c devoiionis exem()!;i pncstantes
leni de Fursle:iiberg consangiiineum noslrum, quem in speciilationis regiaispeculospecul.tmiir,ad vestram
ex parte circninspoctionis et fulei merila nol)is rod- specialiter civitatcm acicin meiitis nostr.o convorli-
dunt amabilem, ot probata slrenuiias eflicit clario- mus nobis liJei illi!)at;c primitias ollcrcitom. Sane
rem, vobis et toli provinciLC pncnolatae pr;eficimus qiiam placide, quaimpie gratanter acccpniiis, (|uam
in rectorem ejusdem provinciae, regnum vice nostri sit acccpLibile, quamqiie gcnerativum fociindi tri-
nominis exseqiiendum sibi plenarie committentes, ul pudii qnod nativa; bonitatis accensi fiMgantia, quic in
ojus studioso ducalii pr«scrvetur a noxiis, et in sa- Ycstris praicordiis clariori fidvi rulibit sci!ilill;i, vos
lutariiiin solio solidetur. Vos itaque, quaesuinus nostris ad vocem tantiim jussionis iinius devoventes
purae fidei, et siiicenc devotionis alumni praesentibus obsequiis nuntios noslros, quos ad vos traiismisimus,
nostrai serenitatis \Fors. litlerisl arniati, noslram lam solemiiiter, el tain honorilice suscepistis, alTe-
sua prccsentiam iigurantes, cum comes idem sit
\i\ ctum nostrum profccto siiper hoc perfecte neqiiivi-
cx ossibus noslris, et caro de carne transumptus, inus exprimere per elfectum. ILcc sunt cnim pra;-
eumdem quasi fa iiiliaris dilectionis et gratise pigiius clara laudandye virtutis indicia, liajc sunt, iiiquam,

phus per legatos in consistorio Lugdunensi, et ore humilitcr adierit, etc. » Vide Ughell. (Ital. Sac.
q tom. II, p. 571 seiq.), el infra dissertationem ult.,
proprio Lausan;c lioc eodcin anno sancl;c scdi viudi-
carunt, Ro i.andiol.e ac Marilima! superiiiduclis vo- (n. 4 seqtj.).
« Num juxta Rtidoliihi dosiderium tota proviiici.i
cabulis agnoscebantur id teinporis.
» Ev moiiu:nentis illius ^^evi pomoerium pro poma- novo isto duci obsequium pncstiterit ea iii reruiii
ri» accipi coinperlum est. Non alio sensu ulramque omniiim inversione, cum factiones vicissim donii-
provinciam accipit lludolphus his litteris. Usque nabantur, admodum incerta res est. Rudolphum vcro
adeo persuasum illi erat, Suevicam invasionem per- praidecessores augustos imitatum detinuisse hanc
sonalo illo nomine lateiitem ab Exarchatu aliam ccrtissimam, omniuin(]tie anii(|uissimam donalionerii
esse dubitari iion potest, iiam Gregorii successoros om-
^ Notatii digiium est Bonlfacii Il;\ven. arcliiepi- nes usque ad Nicolaum 111 eam repetere nunquam
scopi nullam inontionem fieri, cum nonnulli ojus dcslitorunt, ul dicam in sequenti dissertalionc.
J Neino, ut arbitior, ignorat R;>vcnnam fuisse
pncdecessores inveniantur impcrii priiicipcs appel-
laii. llos inter celcbralur \Yi(Jo lil. Widoais Blui- Exarchatus mctropoliiii lum tc:iipore Pippini regis,
drad;e comitisa Friderico I intrususanno 1158, un le ciiin pro unica provincia accipieliatur, luin Caroli

schisinata ac violcntie electiones per aiinos fcre Magni a;vo, cum Exarch:!tus bip:»itilo (livisus iEmi-
viginti, usipic ad Aiexandrum III, quiciiin Fridericus liam et Pentapolim coiiliiicbat, ita ut Ravenna loco
in gratiam rediit. Eidem quippe, ut princijn Romuni principe, inde iEniilia et Ponlapoliscum suis utraque
impcrii, privibgia omnia antiqua conlirmavi!, tain- civitaiibus nominaroiitnr. Perin le ossc subscciitis
ctsi ab apostolica sede pallium nunqiiam obtimierit, p.
temporibus us ine ad s;cculi undecimi principium
ecclesiainqiie illam semper administraverit tanquain diploma Ilenricianum testatur. Quare Pancirolo
clectus. Giiillolmo etiain Curiaiio, qiii post Gerartjum, {Not. imp. Occid. cap. 59), Albcrto aliive qui Carolo
Widoiicmijuc jiiniorem, lau lalo Widoni successit, Magno tribuunt novum illiul nonieii Romandiolo',
exstant litlene llcnrici VI, dal« anno 1192 « Dile-
:
niill;» fi.los adhibenda esl. Romania primum audiri
cto principi siio G, vener. patri archicp. Uavennaten. cccpit sub finciii sicculiduodecimi, quod palet ex
graliam su;im, et omne bonuin. Ciim inter c;ct. ros Nolilia apud Scheleslralem (Antiq. EccL toin. II, p.
inundi pr;clalo.s, sis membrum sacri impMii speciale... 7i7), et ex chron. Farfensi. Sequenti autem sicculo
requirimus attenlius el moniMims, qiiatenus viros Romamola audiebat, ut constat ex hiscc opistolis, cl
nobiles , (|ui de Ariiuiiio, Ravenna, et Favcnlia, ac vicissiinRomandiola appellalur in notilia episcopi
aliis civitatibus et castris Romandiohc per Frideri- Catharensis ap. Schelestr. [Ib., p. 761, 763), quae spe-
cum qiiondani imperalorem tuiic super eos regnan- ctal ad sseculuin xiv.Caiterum tam Exarchatus quam
tem de domibus propriis sunl ojecti, etc. » llubaldus jf>mili«, Romani:c, Romaiiiol.eque metropoUs ubi-
quoque cujus clectionem Innocontius 111 ratam
,
que repeiitur Ravenna. Nihilominus ducalim sedem
habuit, privdogium oblinuil ab Of.oiie IV aimo 1209, Ravenn;e dubil;iiiter constituo ; namque, ut opportu-
cuiii UouKC coronatus fuit, in quo lcgilur : « Univor- nius dicaiii (Diss. iilt..n.5), Exarchatus a Roinandiola
sorum impcrii noslri fidelium tam fntura (luam pr;c- dislingiu batur tunc lemporis. Pncterea versus fiiiem
soiis aitas cogiioscant, qualiter dilectus princops Iiujiis opisloke Rudolphus, quem vobis, ait, tolique

lioster Hubaldus vencrab. sanctac Uavcmialis eccle- circumposilce rcfjioni prwfccimus : quic Ravcnuae
sia: archiepibcopus iioslr.c majcslatis procsentiain Maiitima; civitaii non convcniunt.
 ,
;

7-29 COD. DIPL.— MOiNUM.,ETC.,SEU COD. CAROLINLS.— APP.— EPP. RUDOLPHII. — Ll!?. I. 730

ccrla experimenta conslanliao, el infallibiiia pro!*ila- A forsan Tnrriano) qui Mediolani dominabatur, gra-
qn:e Dei, C;c- tias agit de singulari in se regeni Uoinanoiuin
lis eximi;« argiimenla, in qiiilius Deo
". clecluni ol)seqiiio ; sincerara fidein lauslal ; erga
sari qua-. ipsins snnt, liacteniis congrnc re.iilidislis
imiH:v suavilatis o!)le(t:uncnlo illnni snosipic rcgiam liberaUtatein se demonstni-
Ilis crgo vcluli 338 liirum promiliit ac ducem de Furslemberg con-
(ieliciose refecti, super tain grati et tani iiitroiici ex- ;

silio cJMsal) sc inltaliam missum etiamatque etiiini

liiljitione servilii, quo vos generosit;>tis avit;e nequa-
(pjam innnemores regio beiieplacito coaptalis, ad ei comnicndal.
grates vobis uberrimas inclinamns, invarialiili aniino
Ex parle pncclaruit fidei tu:e strenuilas qiia Ro-
disponentes, vos et civiiatem pra>,dictam (quam inde-
iebiliter unione tenacilatis in nostros familiares
am- manum impcrium incessanter amplecteris, ot ad
decus et decorem ipsius magnificis titulis amplian-
plexus assumpsiinus) amplis propter hoc magnifieare
lavoribus, et honorum ac l>encricenti;B titulis am- dum intrepide miliias inter alios ejus indefcssos
alhlctas ct impertcrritos pugilcs gloriosc coruscans.
piiare, nt in adventu C;csarei potentatus, qni terribi-
IIoc equidem inler c;etera lua magnalia regiye Maje-
lis inqiiietis rebellibiis ^, vobisqne mansuctus adve-
slati gratissima vaKle nobis gratanter apparuit, val-
niet, pulsis e incilio be!!ic;c tcmpestalis horroribus,
dc YOtis nostrisapplausit, quod legalorum nostroriira
cujus longa cahimitas faciein fatigavit impcrii, s(!(lalis
rcqiiie opulenla, nostriipie adventupnecognito, iiiox de hosiibus, quos obsidio
iti pulciiriludine pacis ac
circulata potenter ambierat, signaretraxisti vitliicia,
jugo dominii nil suavius, vel jncuiidius merito sen-
parccnseisobnoslri revcrenliain noininiset honoris,
ti;»lis. Porro ut vestr;c leneliras regionis Komani
in sceptri fiilgor illuminet, cadcmque rcgio incre- p quosiuo defacili poiuissetiinpcrio iriumphalitcr sul>-
j im
diiiisse ^. Super quodeniquc libi ad gralesuberrima^
Mila suscipiat
mciila suscipi llnrida novitatis, universitatis vestrai
inclinantes, et fidci tu;Te prai.stanliain digno laudnra
prudeiitiam ampliori (pia possumus precum instanlia
pi;vcoiiio commendantes, invariabili meiile concc-
duxiinns exhortandam , quod nol)ilc!n viruin II.
coiiiitcm (le Furslcinljerg consanguincum nostrum pimus 340 tc et luos largifluis heneficenti;e nostne

charissimiiin, quein vobis totique circumpositye re- donis attollereet honoribus congruis ampliare. Porro
gioni pnefecimus in rectoicm pro nostra ct impcrii quia de tui lidclitate consilii, sub lidc tu* proniis-
reverentia, congruis pncveniic curelis honorum insi- sionis luique favoris illustrem II. coniitem de
giiiis ; et eideni iii his qu;ii noslrum ct reipublic;Ti
Fursteinhcrg consanguincnra nostrum charissiinum
bonuin gcner,.lc ac spcciale respiciant, cuin in eo qiii rcgioni Romaniohcet Maritim:cpr;efccimus in recto-
initlitur, niiltcns honorari consueverit , gratiosis rein ''. Sinceritatem luain afreclu plenissiino duxi-

astare consiliis el auxiliis opportunis. imis dcprecandam, quatenus ei fcrvenler assislere

siudeasfructuosis consiliis et aMxiliisopportunis. IIu'c
339 EPISTOLA XXV!. siqnidem erga te ac luos perpeluo volunius grala
largaque vicissiludine proraerori
Ad quemdam Ilaliw principem dc eodcm.
{An. Dom. 1275, cod. Rud. xxvi.)
ARGrMF.NTfM. — Ciiidam Italia: piincipi (Xeapolioni

Qu.TOCunque h;cc fu tH pontifici;c ditionis civitas

»
Q leriexsecutionecompleri.sNon enimslclcratproraissis
dominium feceral Uudolplio, qui eain essc jniis im- Lausan.^cfactis Grcgorio X die 20 Oclobris anno hoc
perii arbiirabalur. Ne iiic id niirnni siquani:o eniin
: verlente, se scilicct adjutorein forc ad rccnpcranduin
factio Gibclliiia pr.cval;'bal Gue!phic;c, legitinuim rcstitiituruinque lerras, et nomhyjilUn Exarclialum ct
pontificis dominiuin dctrtclalial. I ideque error et Pcntapolim, Ro i;an;c Ecclcsi;c, a suispncdecessorihus
confusio scriplorum p.iruni solcrlium, aut sanctK invasas. ducein, seu rcctorcra in Romandiolam
Iiiio
scdi infcnsorum, qui populoruni inconslanliam pro initlens, Exarchatnm et Pentapolim vindicabat im-
jure accipiunt. li vcro aul ncsciunlant ncscire sinm- pciio. Atque euin qnidem miitatio nominis deccpit
lant naturam honornm, qu:e principes divo Pctro et atGregorius novitate nominis haud dcceptus, rectoris
snccessoribus in pcipeluum concesserunt pro remc- missionem pncterire nnllatcnns potuissct
silentio
dio, seu mercede anim(v sua' : qnasi enim aniiis ac- qiiemadmodum successor ejus Innocenlius iion pnc-
(piisita essent, injust;c possessionis invasionisve , tcriit. Quamobrcm ha^c epistola cnin duabus pncce-
camdcm rationem habent, ac legitimi jnris, sivc dcntibus diffcrenda est ad hujiis anni exitum post
dominationis. dicm 22 Novembris, cuni Gregorius P!accnti;mi in
^ Pula Guclphos, qui .Tequani causain tnchanlnr patiiam siiara est ingressus, nnde seipienti inense
adh;crcn:es pontilici. At Rudolpho, cui persuasuin Parma Florcnliain pertransicns Arrclinni se conlu-
erat Roniandiolam esse dilionein iinpcrii icliellcs , lit, ubi jcgrotans die x januarii occubuit inortcm.
videbanlur. F^illax vero fiiit hujusniodi pollicitatio Quarc aulcm collcctor eas recensuerit aiitc Lausa-
biceps. Nain si qucnli anno ab innoccntio V, qiiem iicnse colloquiiim facili negotio assequimnr. Nam
successores siinl iniilali, in Italiani desccndcre est p. Rudolphus iii ejiislola has pr;ccedenle capitancuin
prohibitus, et Ri)maiid!ol;c possessionem raakc fidei ^ scu rcctorcm sc brcvi missurum scripseral Grego-
Roraanis pontilicilins veris legitiinisque dominis i^e- rio. Collcclor itaque nulla locoriim, rcruinquc ralione
sliluere jussiis fuil GibcUinorum ingratiis. habita, !i!tcra.> (piavis nota tcinporis carenles conli-
c Caput istu hisloii;c exi)Iicanduin rclinquo fcli-
1 nuo siiltjccit, loco scilicet niovciidas iinpune ab eo,
ciori alii, cujus magis intersit. Id tantura monco, qni senlenliam eaiura expendcrit.
incrcdibile oninino cssc, qiiod Rudolphus duci huic J Gregorins anno 1273 Lugdnnum profi( iscens
Exarchatiim coinmiseril, Gregorio X aiit superstite, Mcdiolani ;diqnan(!iu substitit racnse Octobri, a Tur-
aut scienlc. Nain Innoccntins V snb finem Januarii rianis inulto cuin honore acccplus. lluc rcdicns an-
raensis anni se^iuentis flcctus, (lui Ecclesiani guber- 110 1275 novcmbri incnsc, Neapolioneui Tnrrianum,
navit raensibus taiitum (piiuqne, Rudolphum suis qni nnijori eiim hoiiore proscqucbatur, quam anle
litlerisadmniuiit, ut Ex;tr(h;itum rcstitucret. Ciijus biennium,cralqnc vir potcns,ac popiilo cliarus, grali
rei tesle ntor sacro cardinaliuni collegio scde vacan- auimi ergo bciiigncacccpit, ac patrocinari dcsiit, ut
le anno 1277, ap. Raynald. {Ib., n. 5^) in epislola ;id fcrtur, Oltoni vicccoraili Mediolanensi ;irchi(>piscopo
eumdem Rudolpluim : « C;i'leruin quc circa ejusdem illius ;cmul(). Quamobrem non cst improliabilc, liu-
Ecclesi* terras el specialitcr cxarchatum Ravennai jiis consilio Rudolphnm
misisse duccin iii llaliam : e
ac Pentapolim, iideni ponlilices Innocentius et Joan- rc siipiidcm Ncapolionis eral tuin Rudolphnni iiiagis
ncs a vcstra niagnificcntia pcr pra;dictossuos iiunlios magisque (lcmcrcri, tura principcm pnecipue con-
cllitteraspclierunt, noscumprecum instanlia repelen- sanguincnm rcgis Romanoriim, dilficillimis iis Ilali;c
les, affectuosc deposcimus cl rogainus, nunc s;dlem ce- lcmporilius aJh;crentera haberc.
731 [5. CAU()I>! MAGM OPP. PAUS I. SECTIO HF. 752
EPISTOLA XXMI. a iios tcnore prvsontium ol lii^jamns, q'io 1 nos ab om-
queindam lcgiiliitn niiuil. nibiis ;iliis (|uii)iis('uiH|iie dilliciiltiitihns t:tIitor expii-
Ileligiosuin
c;iro dispoiiiiiKis, qnod iii proxiiiio ninic inst;inti fosto
(iu. Dom. 1275, cod. Uud. xwii.)
rosmroctionis (l()ininic:ie iii Moiliolaiio pra!sonlcs,
Argumf.ntum. —
P;>tiMU;^s lillc;';i! :\ oiiiiics niaj;!-
1 hinc jiixt:» boaiitndinis hoiic|)l:',cilmn f vcsligio ad
stmUis civil:itnm !!;iIi;io jiiris RoiiKini iinpiM-ii, tjui- c()ron;un impcrii procedomiis transiniltentes vo-
,

liiis religioso N. ploii;» r;KMilt;\s ir!^i;\ coiiccditur i)is has littoras noslras p lentos in lcsvimonium
oiniii;! (le ooniinilcin coiisilio (lisponcnli pio icgis supcr 00.
Ronuinornin (lccore ct utilil:»'c iiiipciii. EPISTOLA XXfX.
Rtiilolphns, etc. Slrenuis, elc. Egregiis viris, inar- Rudolpliits (jraiias aifit Cregorio X ponlifici Uomano
fhionihiis, coniitiluis, nobilibus, c;ipil;mcis, polc- pro confirmalione siuv elcclionis.
siatibus , cl comnuinibiis univcrsis pcr lloiiianiini [An Dom. \il^, cod. C(vs. c\xx, cod. Ihid. xxix.)
imperium constilnlis, ad ipios liltcni; isl;e pcrvciie- Argumentum. — Iludolphiis, iibi cognovil ad univer-
rint, graliam snam et henevolani voluiitat(Mn. Tenore sos Gormani.-c principos datas essi! lilt(M'as a Gre-
pncsenliuni universilatis vcsti:e notiti;c (lcclaraiiins gorio horlatorias, ul rcgcm Romanoriim honori-
quoLl nos de circninsp 01,10110 ac rule religiosi et ho- lice comitarenlur ad imporialia insignia suscipien-
Dorabilis N. fi(luci:c plenitiulinem ohlinentcs , eum- da venienloin, gaiidio cxsultans, de tanla beni-
(lcm ad transalpinas iinperii partcs (luximiis dcsti- gnitaie gralias agit, piiora omnia beiielicia com-
nandiim ", dantes sibi Si)oci;(Ic nian latuiu ot potosta- memoraiis, ;it.(pie insigni legalioni aliqiiandiu di-
tem plenaiiam 341
slatucndi, ordiiiandi, et omnia B l;il?e ()!) iiislantia comitia prajmitlit minlium, soii
procnrandi de voslro consilio, qux
honori C:wsaioo logalum Pro!>um coguominc.
el utilitati impeiii viderit opportniia ^. Hinc cst
lmnicns:c s^rcnitatis amoenitas apnslolicai tub;c
quo;l universilatis veslr:i^ priulonliam votivis atToc i-
flalu, jain undiquo cunciis fi !ei orlhodoxoe circuin-
bus cxhortamur, qnatonus super his ci pro nostia ,
fundenda cultoriiuis, niinc de novo, vohili nova hix
el impi^rii roveronlia favoralsiliter aspiianles consiiiis
coelitus novis aucla fnlgorihus, pulsa omni obum-
ot auxiliis graliosis de aliis \\\v hujus n(^ccssaviis
bratione caliginis, nohis ex co praescrtim apparuit,
sibi, et tam lihenier quam liiicralilor pioviderc cn-
et claruit evidcnler, quod vestne heatitudinis zchis,
lelis. Ut propter hoc apud uos vestra dcvolio tleV.eat
qui justas dirigit causas et deleslatur injustas, non
niei ito commcnlari.
sinens ultra nos impeti caliimniosis hisiilii!)us :Knna-
EPISTOLA XXVHl. lorum, paterni favoris afieclum, quom ar" nos pii et
Ad papnm proniillit se vcntnrum Medioinnum ad generosi pnxjconii clarificavit in organo et in u'(pii-
coronalioncm. tale juslitiai applausivis inimixta dulcorilins, ojiiis

{An. Doin. 127j, cod. Riid. xxviii.)

Allissimi, quod in vestia ^43
persona mirilice
dextera sua contexuit, maiiifesie deduxit in puldi-
Arcumkntum. — Romano ponlifici scriptis his lilte-
cain notionc;n snper exprossionc favoris hiijusiiKdi,
ris dat iidein, se in Paschali solcinnilate adfiitii- principihiis nostris ot suixlitis apos'olic;e grali;c iit-
rmn Meliolaiii alqiie indo profectiiriim Roiuam
,
leras onmis luMievoIentiae plenitudine floridas diri-
ad imperi:ilia insignia de iHins nuinu susci- gcndo f. Pro qMiiius utique beneficentiai
vestr;e co-
pienda.
C nobis incxplicahili gaudio fecunda
i)iosis nuiiieiibiis
Sanctissimo, elc. c Ut (!e nostro folici processu <i
tis ad redhibon !;tm conlobitam gratitudinem gia-
ad siiscipiendum de sacrosanclis apostolicis maniims tianim, non snlficit lingua carnis, cum non sit hu-
vestris imperii diadema, ahslerso cujuslibcl ainlii- man:e poicnti:v supcr lioc aff ctiim in inenle coii-
gnitalis invohicro, fides audien;!ornm h:ibeatiir : ccptnm peifecte posse exprimore pcr efrectuni.
342 ^cce quod hona fide promittiinus, el ad hoc mira paleriuc cle;nentia pictalis, quae non cst dodi-
a Qu:e nobis cisalpin:^ regiones, e:ic Rii lolplio in norum; cumqiic tormiiius coronationis neccssaric
Geriuania commorauti traiisalpina; videbaiitur. Huc iniitandns csset iniminenlem diem festum omiiium
ol>

religiosuiu istuin niittitcuin regio mandato. lifacUim sanotorum, i;i eodem colloquio id faclum fnisse le-
pata ante Furstcmbergium designalum rcctorcm Ro- stantur annalesCoImarienses: « Rex, ainnt, plus(iuai;i
iiiandiola^falso credil:i! juris imperii, lametsi Lango- 900 marchas cxpcnderal in vcsles preliosas. Papa
bardia et Tiiscia, quaj vere ad im|)eiium ;iltinci!ant, regi consulucral, ut Roiiam ad fcstum Pcntecosies
extra fincs Fursiembergio pnescriptos si!:ie essent. cuni duobiis miilibiis inilitum veniret, ut cuin in in;-
Fallacem hanc deimlationem diflicilia Ilali:e
^ peratorem Romanornm solcmniter coronarot. » E:;-
tempora redliderunt, qnamvis posl Lausancnse col- dem refert Bornardns Thesauiarius auctor co;evus
loqiiium spos alqii;! affulsorit, dum Gregorius X (Chron. np. Marlene Monum. tom. V), qni hoc anno
erat in vivis, faclioiies componcndi, et m:»j()res con- claiidit chronicon Qu:e Riynahlus {!!i7r>,
suum.
iroversias auferendi, qu:c cisalpiiias regiones dis- n. 20) Grcgorii litteris deceptus, quois festum oni-
turhabant niu!» sanctorum pnescribitur, f;ilsi arguere non vc-
Ilas litteras ad Gregorium X non esse dalas fa-
t l^ retur. Hsec autein cpislola termini mut:itioni fidem
cilinegotio ass(^qneinur, si ponliiicom Lugduni ad-- facit. Nain Rudolphus se venturuiii pollicetur jiixla
huc consistere roputemus, cuin Ru;:olphus Mediolani oondictum lempus, ct Mediolani adfuiurum die 5
se adfuturuin pollicetur. Anno ciiim 1275 Pascha in Aprilis, iii qu;iin Pascha incidcbat an. 1276, coro-
diem quartamdecimam Apriiis incidcbat; Gregorins nam susceptnrus Ronue die Penlecostes 2i Maii.
vero Lugduno haud recessit ante diom i i Maii ojiis- Idem Raynaldus (1276, n. 24) refortcx cod. Vallicell.
dein anni. Pncterea Rndolphum noii latebat, coro- Kndolphum parasse expcditionem llalicam ut dis- ,

nationis conslitutum d.em fesuim

lerminnm essc sipata diuturno inlerregno imperii Roinani jura re-
omnium sanctorum; interim vero pontificem cniii cuperaret, atque insignibns imperialibus sibi a Gro
Alphonso coUocnturum pro aholenda omni discordi;», gorio X promissis ornaretur at Innocentium misso
:

qu3e sihi cum intercedebat, pr?ecipue cum Ila-

illo Albiensi electo Bernardo eum veluisse llaliam ingrc-
liae pars iioii modica illi adhairerct; deinde secum di ante compositas cum Carolo Sicilise rege coutro-
alicnhi scrmonem hahiturum de pluril;us negotiis, versias.
quod ipscmet petierat (^up. ep. 12) ac vehementcr - Hariolantur, qiii Rudolphum aiunl de coronalio-
opt:\hat. Quainobre.n et h;ec epistola loco moveiida ne soUicilum non fuisse. Innoconlius et successorc.s
est,atque ad sequenlem annuin posl mortem Grcg. X fuerunt in cansa, cur tandiii cnronalio diflerretu;,
ejusque successoris eleciionem differenda. ut, nalis snhinde causis aliis infra exponendis, eva-
^ Alphonsus Gregorii opera jam abdicaveral, Lau- nuerit.
sanse collociuium pontitex habucr:it cum rcgc U'>i!!a- f Jam dixi iu iiolis adcpi.^,!. 19 bu!i linon! pntce-
755 COD. DirL.-MONUM., ETC, SEU COD. CAROLINUS.-APP.— EPP. RUDOLPIII I. - LIB. I. 734

gnala noltis a piiniis noslrie crealio^HS nasconiiiHis A aliainvadenlibui, alque on^nium ncmine serviiia
exordiis compassionis exhibcre ip.amlHain , Mbera debila solvenle, ;ier;\ri;iin iinpe!"i;ik^ in inaxiuias
- angustias re^logcrit, Rudolplnis conii;ia habilurus
lacteis irrorala liquoribtis porrigere, ivJ.oiciuia |ic
dealia] grave pignus amoris"! in-^naiiilis gralihrlo opem quyerit ab in perii civitaiibus.
lavoris, slupcnda dileclionis aifcclio, quai nos pri-
dcm in regno tenclios iii uluis cducalionis deiiciose Fluciiv..gi jairi Iiidiim status imprrii gi^ivcin l;.p-

susc'piens, fovil inter impubcrcs [pubercs], et adui- suin , el niiscraliilis populi Clirisiiani prc.^suras cl
tos " Licet igilur pervigil ad hoc nosUa susuirct
!
gcmitiis ainarissimo niiserantcs ^iilccti;, ul noslro
iclici tempore reipublic;^ refonnala lloridilas salu-
intenlio, Hcet in hoc nosiruni fervens dcsidcrium
immoliilitcr perscverel, quod supcr tain gralis et lari pacata; quictis proliciat iricrenicnlo Qua-
placiuis sic per vos, et alinam Ilomanam Eeclesiain propier tali 345 ^P^"^' ^- solcnincn curiam
'^''f-

matrem noslram piissimam noslro juogressui pnmli- duxinms ediccndam f.

Cujus utique cclebraiioni ma-
batis auspiciis correspondeat in coi!dign;ic dcccntia! gnificcc decenter providcre regium condecet appara-

rcpensiva devotio filiaiis; quia tameu ad hoc ut hu- liim. Ycrum cuin lanli negotii magnitiuiini, et ad
milifcr recognoscimus, possibiiitas nobis da(a non lain grandis sarcinoc supportand;» ir.oliiuina, et tam
sufficit, divinum cogimur implorare pricsidiuir.^ut ex &iiiiiptiiosa; feslivilatis agenda solemnia, per nos ip-

suae superabundautia l.onitaiis, quod nobis dclicil, sos sulhcere non possimus, oporlet nos a vobis et
in virtute pcrticiat, quse in veslris sinl oculis jjlacita aliis nostris riJelii>us opportunum iiitcrpellare suffra-

peisequcndi ^. Porro (juoniam soleinnes nunlios no- giiim, ct comportalionis hujusuiodi participio vos
stros, quos proptcr hoc ct alia, quic nobis incum- ct ipsos fulucialiter oheraie. Ilinc cst qiiod vestram
bunt, negolia ad veslne bcaliiudinis pedcs deslinare " prudcntiam, qiia possunuis, exhortalionis instantia
concepimus <=, oh vicinam insiantiam curia; nostia! duxinuis atlentissime requircndam, qualenus tam
evideuti neccssilate perplexis, de tot inarcis, ultro-
solenuiis, jam 344 '" P>'f>^':'>f> cel. brandx* *', ad
neis ct hilaribus animis providere et siibvenire cure-
iter adhuc distulimus expedire, ut |uincipum nostro-
rum qui ibi convcnient conununicato consilio,
,
tis, in terniino vobis a dilccto fideli noslro N. finali-
,

commiltenda iega'.io celebrius ct festivius adornelur. ter exprinicndo ^, cujus etiam verbis, quse vobis
Ecee quod N. cogaomenlo Probum ", virum, cujus noslro nomiiie pronuntianda dccrevcrit friein adhi-
aclio virtuosis pollens operibus ab cfFectu cognonii- bere credulain vos peiiinus, sicut nostris. Exsurgat
nis non discordal, ad sanclitatis vcslra; procsenliam igitur grata semper et (>perose piol.ata fidelium
tiducialiier duximus desiinandum, seu eiiam praeniit- promptitudo, qu;E super hoc regaliiuis bcneplacilis
tenuum, humillima precum instanlia deposcenles, proinpla el consiieta benevolentia se co.Tplct. !n aliis
qiiaienus super his, qn;e vestris auriiuis diixerit in- cnim incoinmutabilis aninii dispositione concepimus,
ciilcanda, liljenter eadcm audire digneniiiii, et exaii- sic allevationis antidoto, ut rccompensatioiiis vicis-
ditioiie gratuila favorabiliter pra;veiure. Data^. situdine, Ycsiros animos complicarc, quod revera
gaudehiiis, vos tam gratiosum oiiseqiiium gralis Do-
EPiSTOLA XXX. mini usiluis inipcndisse. Porro vcstra prucenlia non
JP(,'i'i/ a cltitalc (juadam pro celcbriiudis coiniiiis im- ignorat. qno rcgiai dignitati indecentia maculam,
1

periulibus pccuniarium sub,sidi!im. nec non volis cederet nocumento, si quod absil, ,

necessariarum rerum cogente defeciu, pro nostris

{An. Dom. 127,';, cod. Rud. xxx.) C debilis vos ct ;dios noslros fidcles contingeret pi-
Ahgu.mentum. — Cuin diuturnum iiilerrcgnum, allis gnorationis incommodo molestari •'. Dala)

denlis anni Gregorium scripsisse u;uversis Germa- aucloritate. Eipiidcm duo tantum ciim Gerardo ad-
niai principibus, ut cum Kudolpho ad coronationem inilto. Ac de Augustanis, quibus aderat Bernardus
vciiiient. Id vcro cum Rudolphus agnovit, teneri non Seccoviensis e|»iscopus pro rege Bohenii;T! Oitocaro,
potuil, quin liiieralissima hac epistola gratias agcret liabuitque orationcm audacissiniam in Rudolphum
pontifici, releiendas aieos a Dco opt. inax. quas se principihus maxime ingralam, dicam infra. Itaque
non posse huiniliter afiirmat. lucc cpislola dala esl ante celebrationcm coinitiorum
a Dualus hisce pcriodis Seifridus et Lequile apud Norimbergensium 51 Maii.
auctorem Pict. Auslr. (procEni. p. 24) mirum in mo- e Aimo 1287, llerbipoli conciliiim cpiscoporum et

dum abuluiilur. Nec sane de comparatione ciini convenlus priiicipum sunt celebr.-ta. De conventu
aliis Germaniai principiliiis antiqua; nobilifalis, quia laudalos Gerardus mcniionem facicns « Vcrba, in- :

ipse iiovus accesseral, inlelligenda sunt, sed de iin- (|uit, faciente Probo cx divi Francisci fimilia Tul-
peraloriie inaje.Uatis auspiciis in electione regis Ro- lcnsi cpiscopo niaxiir.o suo incoir.modo. t Simililudo
inanorum, quam Gregorius in solemni consislorio ct raiitas nouiinis, ncc non consiicludo Riidolphi
ratain habuerat; deinde sollicilus fuerat, nt qu;« ad inihi i>ersuadent, ut cred;un, niii:orilam istum, anle-
tantuni opus necessaria erant, explerenlur. quain diguitalem cpiscopalcm asscipierctur, legalio-
t»
Oplimi principis ingenuitas! Magna et ;ioqua iie Rudolpbi fiincium essc. Quod cciliim cst, magna
Romanae coronationis existimalio! *^ luiu lemporis ininorilaruin exislinuuio crat apud
c Refert Raynaldus (127o, n. 3) in annalihus Col- pontiiices aliosijue principes. Sanciimonia vi!;e ac
marien. nominari duccm dc Tect regiuin cancella- vera doctrina honiines sine ulia onuncndalionc ma-
(

riuin, et elcctum Basilicnscm decretos oralores ad joruin ad bonorcm ct dignilates S(Mnp;M- exluli!.
petenda iniperialia insignia. Quos utiqiie advenisse '
l)e primis coiiiitiis apud Norimlicrgam cclebran-
lestabalur Gregorius cpiscopo Salisliurgcnsi, ut aie- dis agi, ipsa diliiciiltas rei palamfacit. I!aiic vero
b;un (cp. 19, n. 1), quain hauddubie ha!C praicessit, cp;s:oIam pr;iiMuitiend;un esse iu;rccdcnti ratio rcruni
qua eosdem se missurum pollicetur. (icmonstrat. Ibi cnim Rudolphus con.ilia iistare, hic
Gerardus [Hist.Anstr. I. i, p. 22) bina memorat
«i
luitein convocanda teslatur (luare cl ad pra'ced. an-
:

comitia hoc anno habita, Norimherga! Idibus Maii, num icferri posset.
deinde 24 Junii Augusla! Yindclicoruin. li(Jem quippe « liiiic liqiiet Lcobiensis anonymi cpiiiioncm (!e-
principes, ait Goldastus {Const. tom. 1, p. 511) in serendani esse h;cc eiiim omnia tci-upoiis opportu-
:

variis civitatibus congregabaniur. Hansizio nolim nitatciii exigunl.

credi, qui {Germ. Sac. lom. II, p. 579, 581) Noriin- ii
isc(! incominoilis Gregorius X (CoHc. hKjd. ii,
i

herga; primum die sancti Martini an. 1274. Deinde cap. 28) pr;i.'cedenli anno pro ccclesiasticis consu-
Wirzburgi convcntuin principum esse faclnin dic lcns, ita dccrevcrat « Elsi
; pignoralioncs, quas vul-
fcsto Penlecostcs 51 .Maii, iicrumque sequonti mcnse garis cloculio rcprcsalias noniiiuit, in (pu!;us alius
die fcsto sancti Joannis Baplista.' congregalos princi- pro alio prcCgr;ivat!ir, lanquam gr;ives legibus c'
|.os apud Aijgustaiii ;«{rinuat anopynii Lcobiensis ;cqui:ali uatiirali co!itryri;c, civili s'n! coiibiilulionc
 .

n. CAUOLl M.VGN! OPP. PARS 1. SECTIO III.

346 KIMSTOLA XWl. A *

Mio (lomiiio taiitam perliiiaci:im signiftc;ituiiim
;

nb ipso defecit ». sc ;iit ca'lcris priiicipilms, ut ipsi judiceiit de taiilo

Citiatiin prinfii)!, (fiti
lligitio.
(.tn. Dom. Ii75, coil. liuiL xxxi.)
UiKlolpliiis pliiiihus cpistolis Iii /elo fcrviil;r, cbarit:ilis, qiia univcrsos cl singu-
Aii^.DMKNTUM. pericli-
laliis aiiiimiiu Heiirici I5av;iri;i! tlucis cl elecloris ios sacri impci ii priiiciprs, veliit incmbra nobiiia suo
palaliiii,qiii su;c clcclioiii coiiseiiscral, (leiiidc c^ipili coli:(Min'cs, siiicere proseiniiniir ad id ba(-
,

avcrsaiis ciccUim, feuda pelerc neglexcrat, cou- tciius iiiillis opcra ct

p:ircciido sliiiendiis, studiosa

tumaxiiue csse perseverabal; ei miuilalur, se a opimrUina pcr grala' dcvolionis ap-

(•oiivertimiis, nt

cocleclorilms pelilurum consilium cl jusliliam in plaiisum nos rcgeiii luiini, iii qiiciii iiti(|ue volo con-
re iioii (iiulius loleraihia.
sono consensisse dignosceris ^, t:mqii:;iii impciii pos-
scssoivm agnosceres, cl a nobis de lcudis tuis tc
'•

Quaiitcr uiia ciim aliis luis comprincipilnis in per- |)Cl('res invcsliri. Siiper (pio divcrsis temporibus
soiiam noslram coiicordi volo c;>iisciiseris '' nos ,
pliircs idoiieos medialores ct nimlios libi iios Irans-
in regem Romanorum solemnilcr cligendo, (luaiilcr misisse incminimus, et le nohis. Rccolimus ciiim,
cliam poslmodiim miilabililalc consiiii U\ a noslra (piod primo per N secundo pcr C. famili:ii(>s nostros
,

(liivolione rctraxcris, lergum v<:rtens rcgi;c m;>jcsta-

dilectos ex parte regi;e m:>jcslatis ad tu;iin prasea-
ti, feuda Ina rciiuiicrc ncgligens •,
et a 110, is rcgaiia tiain destinatos et postmoilum Uio noniine e con-
inio, ul vcrisiniili conjectura perpenditur, in supcr-
vcrso pcr iM. el N. a le diversis sirailiter vicibus ad
liia et abusione contemncns, cicbro pcr i tleras re-
nos missos pnedicUim iiegotium variis esl Iraetatibus
([uisilus, licet nonnunquam ad noslram propter hoc B agitatuni '. Ex iiidila si(piidem nobis desiiper man-
accedendi pr.csenliam libera libi suffiierit [Fors. de- suetudine fuinuis praislolati, qnod hianda! faciei pne-
fiierit], el seciira facultas a lua conscientia exci-
sentala placidilas, et fucat;e proposilionis obialio,
disse non credimus, cum transicril a;l rcmotos ''.
qucra in grata siiavitate spopondcranl, parturirehl
Quia igilur absque iioslri et imperii iiola dedecoris eventuni. Sed iongc, proii pudor siimus a noslra !

luain coiituraaciam ultra dissimuiare non possiimus,

inlentione scpositi fruslra coinpl;iciiit noliis in prin-
iiec debemus, sincerilatis lu;e notitiam volumus iion
cipe a nostrorum seinita mandatoriini se iirevercn-
iaterc, quod ad eosdcin tiios comprincipes indiiate re-
lius oldiquante. Porro cum in ex pectatione poilici-
currimus, pclituri ab is instantius vocibus qucrulo-
(
lalionis hujiis usque adco regia fiierit inclinata ina-
sis, ut super liiijus casus articuio iiobis ai'judiccnt
jcstas ut toicrantia nostra quodammodo ^*^'*^ 348
quod dictavcrit ordo juris «".
Dat;e.
nomen cl cfTecUim
patienli;c aniiserit ,
postqiiam
347 EPISTOLA XXXII. cjusdem patienli»! theriaca iion profuit, ;irbitran!es
Rudolpliits cuidtini priucipi qui regi Boemiw adliwsit f. ad potioris medciie remedia rccurrendum, dissimu-
lare non possumus, ncc dcbcmiis, quia liiaj duriti;K,
(Au. Dom. I^To, cod. Rud. xxxii.)
ne dixerimus pertinaci;c, inorhum tuis comprincipi-
Argumkntim. —
Ei icm in eaindem fere sentcntiain hus, ad quod nos invitos rcvcr:i compcilit extrema
iterum scrilicns, pervicaciam cxprobrat, quippe iieccssitas, ioco et tempore detcgamns, pro tanti ex-
quem ncc iitienc, neque ilcrali nunlii potuerant cessus injuriai qualitatc judiciuin eljusliliain peti-
fleclere, at feudorum investituram peteret ab se lu ri J

prohiliiia!, ut lamcn carum prohiliilio in p;^rsonis C carnm Bohemiic rcgem, Bavaria; ducem Ilenricura,
ccclesiasticis lanto amplius timeatiir, quanU) iii iliis marchionem Badensem, et Eberhardiim coniitem
speciaiius inhibenliir, clc. i In Gcrmania pra;sertim AVirtembergenseni, aiiosqiie in ipsa Gcrmania Rudol-
prava ista consuctiiilo inolcverat, ut tradunl annales phi clectionem aversantes facili negolio hinc coi-
Altahen. ap. C:inis. {Ant. Lect. tom. IV, p. 217). ligitiir.
a Constat Rudolplmm, ineunte anno 127i,
ciim f
Collector nomina nunquam apponens iuculenlcr
Germanici regiii coronam siisccpit Aquisgrani, anle- liic Ilenricum Lmlovici paiatini fratrem designat. Ex
quam cx urlic iila recederet, trcs lilias snas Mogunli- elcctoribus eiiim nullus regi Boliemorum adhaesit,
ni consiiio despondisse tolidem electoribns .M;ichtil- : pr;cter Henricum.
dem sciiicet Liuiovico Palatino, Agnel-m Aibcrto s Henricum
non ut Bavaria! ducein, sed ut palati-
Saxoiii, et Ile.lvvigem Ottoni Brandcnbiirgico, In- nuin Rheni snnrragatum esse Rudoiphi ele«tioni pro
gratum id fuisse aiunl Hcnrico Ludovici fratri, inde- ccrto iiabeas. Etenim tam ipse qiiam frater ab codcm
(jue ortas fraternas simultaies, el avcrsionem a Ru- Ruilolpiio ap. Hansiz. (Germ. Sac. tom. 1, p. 415)
(lolpho. Non alii scripta videtur h;ec cpistola. C;eteri alios intcr principes suo diplomali pnpscntes. Ludo-
cniin electores iaici, cognati eranl; ct Ottocarus vicus el Henricus fratres comites palatini Ilkeni duces
ciectioni ncque adfiiit, neque assentilus fiiit , neque Bavaria' recensenUir. Tunc aiitem teinporis, ut alibi
iittene a Rudolpho iilhe ei raiss;e iisquam inveniun- dictuin fuil, plures ex eadein domo elecloris dign-i-
liir. Pnelcrqiiamquod regius titulns Otlocaio debitus late fruebantnr.
liinc ahsens lillcras ab eodem prorsiis averlit. ''
Scriplores iinperatoriae indolis ignari, Rudolpho
^ Ilcuriciim cleclioni conscnsisse est adeo certum,
D ipso docenle, desin;mt regein Romanorum appellare
ut Ludovico cjus lotum elcctioiiis negotium
fratri imperalorein qno majestatis iioii pcrveniehatiir iiisi
commissum Gerardus tradal (//. Austr. 1. i,
fiiisse pcr coromitionem Romanam adcoqiie rex Romano- :

p. 15). « Principes, iiiqiiit, ne itcrum iii diversa abire- rum fiiturus imperalor dicebatur.
lur siudia, Ludovico Paiatino eiigeiuii potcstatem de- i
Tant.ic moJcrationis, tanl;«que toicrantia! afli-
ferunt. Ille diii reluctalns, cuin lendere eos vidcret, nit;is, ni follor, causa fuit potior iimata mansue-
ly Non. Oct. Rudolphiim Ilabspurgicum C;Bsarein di- tudine, quain Rudolphus exaggeral, nulla ailinitalis
cit reliijui auctorcs liiiiit, ct fauslis acciamaiionibus
: ratione Iiabita.
Rudolphi nomen ingcminaiit. » iPosl Norimhcrgensia comilia scripla vidctur Iia^c
' Scilicet sequcnti anno Aquisgrani, ciim pr:r- opistoia, cura pcr nuntios uitro citroque missos lam
dictis nupliis se inconsulto jus consanguinitatis vio- Oltocari qiiam Ilenrici animo exploiato, ut ait Ge-
lari visuiii fuorat.
rardus {Ibid., p. 24 seqq.), serio agciiatur de ntroqiie
^ Aurea B. constituUim poslca fuit (c.ip.
2, n. 8) dcniintiando hosle impcrii, quod facUim fuisse ni
fcuda et privilegia eiectoribus conrirnianda cssc abs- Aiigusianis comitiis dic 24. Junii ccicbnuis dicilur.
que dilatione et conlriidiclione. At Rudolplii tcmpoie Aupic ad Otlocaruin quidera inissi Hcniicus cpisco-
id iion eral in morn positnm, ut patel ex ii;ic ct se- piis Basilcensis, cl Fridcricus burggiavius Norimbcr-
qiiciiU epistoia.
e
gciisis, qiii Anslriam, Slyriam ca^terasque provincias
Prajcipuam causam habeiuli comitia luisse Olio- impcrii nomine ah co rcpctcrenl ul Gerardus idcm
;
T.-.V COD. I>irL.— MONUM. ETC, SF.U COD. CAROLINUS.— APP.— EPP. UUDOLPIH L— LIR. L T.-g

LPJSTOLA XXXilL A suclnR henignilalis alacritate suscepimus, ct in cis

vestr;x! si"nct'iit;ilis dulcorcm profccto rccollcgimus
1'rnminit ponlifici se cjnn refortnrttionem contrn exor-
intellcctu. Saiie qni;V earuin acccpla nobis ot grata
bitanles GeruAini(S episcopos exsecuturuvi.
placiditas noslri cordis intrinscca copioso congaudio
{An. Dom. 1275, cod. Ilud. xxxiii.)
fccundavit, siiper his vo! i-; ad gratcs maximas incli-
ARr.uMENTijM. —
Riulolphus Gregorio X pollicclur naiites vestra vobimus desideria noii hilen! quo;l
, ,

se oninem opcram viresque onincs adhibilnrnni, iumiios noslros solenines ad vestram sumus in pio-
ul.ejns dccrelnm adversus GermaniLC episcoi»oniin ximo inissuii pi;cscnliam nostri proposili ficleles
,

depravatam disciplinam, nnlla personarum acce- iiitcipretcs, qui sn|iercommiiiiiiimnoslrorumconl'oiv

"plione, exsecutioni mandetur. niit;\te votorum vos condccenlcr cxpe iieiit, el dc

Crcscentihus semper augmento fervid;e charitaiis omnibus oppoiliiiiis, ct congniis pleiiiiis et planius
ignicnlis, qnos paterna pimordia erga lilinm singn- informabunt. Porro ut slatiis nostri ^SO^^ontinual:»
larem, qnasi de caniino jam copiose Hagranti edn- felicitas "vcstra pi;ccordia qiiadam (lelc< lahili refec-

(unl, certa relatioiie mciiii noslr* sic est iiifusa dif- tione hclilicet, hariiin vos voluinus s:ipoi e percipere,
iusins, et inieriorihus nosiris expressins est iinpressa nos ciini patre noslro saiiclissimo domiiio summo
pon'iiice , iiiipcr in tali loco famili;iie celebrasse
<=

^eslii favoris benevola pleniludo, qnibus r.os vosira

benignilas proseqnitnr incessanter, quod ex lioc ad colhuiiiium a qiio quidcm in ciinclis agciKiis impe-
,

lauiijs divi.i;« canticum gralnlabnndi cxsnrgrMilcs, ad rii incllabili pietate suscipji, aiidifi, et plenius exaii-

redhibilioncnpgratnitani ;x!leriio Palri, Ecclcsi;c sikk; diti in proximo nunc ii:st:iiiti fc^lo N. snscipiemus ''

s:iiict;e, ncc non eliain vobis, beatissime patcr, ve- H in iiib;' de sai ros:inctis
cjiis manibns gloriosum im-
heinenter acceii:liiniir, cl ex honiinis ntiinsqne pote- peiii diadcma «^. D.t!;e.
siaie ^ [potenlalii] desiderahilitcr 349 exciianinr
EPiSTCLA XXXV.
lotum id quod sniiius el possumus vestris specialis-
sime nutilnis exponentes. Porro in vestro pncdica- Ejusdcm (ir(jumcnti ad (inamdam civilalem.
liir. /.eio juslili;!', veliit in aromalum
cxquisita fia-
{.\n. Doni. 1275, cod, Rnd. xxxv.)
giaiilia (lelec.ati, pro en vidclicet qiiod c\or!!ilan!es
liueusi|ne pontifices ^ et iii devinni obliqnalos aiiim- 'Vur.i MENTini. —
Pari ahicrilale civitatem imperi;ilein
advcrsionis de!iil;c gladio pcrcnlislis, paterii;e pro- colloqiiii ('jnsiem adii.onet coronalioiiein brevi
;

\idcnli;« pollicemiiis ipiod si contingat cx cis forias- fiituram Rom;ic ; qiio ah ea lcgalos niittendos csso
^is quempiam, qu;iniuiiilihel etiain iiohis consangni- significat, ul lanta soleninil;is ritc fiat.
iiitaie vel airinitate coitjiinclum, qui fiicrinl reprobati
a IH^o, et per os Ecclesi;e sikk sancl.T, conlra inaii- Ut vestr;c dcvolionis anditum dc fortunatis noslr.ie

d:Ua veslra calcancum in;lcvotioiiis crigere, ad illins feficitatis cvcntibus nova gratiosa hctiliccnt, et for-

siiperbiam edomaiuiam, dummodo sanclilati vcstivc lnn;itioris aiispicii gan(!i:i pia'fii!gcaiit, cccc lioc li-

pl cnerit, res exponcie vohsmus cuin pcrsona. Dat;c. quido vobic slylo (iescribimiis, (|U();I a p;itie noslro
sanclissimo doiiiiuo N. p;ipa niipcr ;in'e(tiiiiic p:ilerna
EPISTOLA XXXIV.
snscepti, aiidili henigne in agcndis imperii, imo he-
Uudolpiius cuidani principi pro liitcris missis (jratins nignius exaiidili in pro\iino
, recep;iiii siinius in
rcferl. etsi(jnificut se cum pontijice fnmiliare Lnusa- /-. urbe (Ic sacrosaiiclis cjus nianil.us s;icrum iii;perii
uii' collociuium celcbrasse, diadenia f. Ycriiin cum
ad agcnda lant;T; festivitatis
(.1)1. Dom. 1275, cod. Rud. xxxiv.; vestrorum ihidem pncsenliam
solciniiia nuntiornin

AnGiJMF.NTtJM. — Rudolphus priiic pi amico, quicum 2f&J. omnino necessariam arbilremiir, lidclitaloiii
vestraiii hortamur monemus,
qiiatenus jnxla re-
el
Dinmercium litterarum h;ihuei;il, sciibit i;ctiti;c
quisitionem honorabilis N. mintios vcstros indii-
viri
plciius de collo(|uio habiio Laiisan;e cuni summo
strios cl auctoritate pniesignes, ad dict;c coionalio-
l'oiitilice Gregorio X, et dc condicla die ad susci-
iiis noslr;ie cclebria tlirigalis, ut siipcr omnihus ibi-
pi-Mida in urhe de tynsdcm ponlilicis niaiiu insignia
imperialia.
dcm pro hono slalu reipublic;c et fidei Chrislian;i3 sa-
hilirilcr.ordinandis, possitis coruin relalioiic coinmo-
Lillcras vcslras quas nostro niisislis culnnni coii-
dius et perfectius edoccli ^. Dat;c.

«•l auclor Piet. Aiistr.

(lih. i, c. 11, p. 65) tradiinl. quiiim faleatur, mcnse igitnr Novemhri datas lias
Ad llenricuin auteni paialinnm Ravari;ie duccni qui iiltcras, ad sunimum sequeniisinitio,pro ceitoiiahcii
missi fnerinl indicatur in hac cpislola per inili;dcs (lcliel.
lilleras. »' Nempe post mcnsesqiiinqne die fcsto Pentecosles
'^ l)e liac opinione lum temporis commnni spiri- 1 i Maii, ut laudalus ann disl;i t''St:itur n Ut Romaiu:

tualis videlicet pontifici^e potesialis, et impeiatori;c ad festum Penlecostes cuin (luoluis niillibus mililuiu
lemporalis nullis limitiLus circumscript;c s;Epius est veniret. t Qui sciliccl dics necessario prvfigendiis
diclum. Hac vero occasione de ponlilicia et regia po- fiiit miitato piiori termino in Lngdunensi consistorio
pj
lest:ite Rudolphus loquilur ; (|uis(pie enini re.x in suo st;ibilito, (['lia rcsliim oinniiim saiictoriim deceni
regi;o eadcm
potcslate temporali utitur. lanqu?iii l:iiitum dicbiis dislans, oppoitiiiiiiis aliud festuin exi-
externum Ecclesi;e bnichium, nt vocaiil. gebat.
1' Rriiiio Oloiniicen^is episc, ul dixi (ep. 8, n. 5), dc e En tria
illa ncccssaria ad impcraloris noinen
(iiscipliii:i dcpravalii iii clcctioiiibnsepiscoporum pon-
asscqiicn Iiim ipsiiis Rudolphi ore prolala iil Roni:c :

lilicem admonehat. De clericornm quoque et huco- ea solemnitas celelirarctur; nt diadcma impcriale

'im corrupiissimis moribus uberriimim seniionciii rcgi Ronianornm imponeieliir cl nt idcin rex de ;

ab eodcin esse habilnm invciiies apiid Raynaldum manu Roinani poiitificis illud susciperet.
J[1275, n. 14 sc(p|.). At de episcoponim (lagitiis, de f
. INeccssari;T(! ircs condilioncs pr;cdic(;r iisdcm
•luibiis Riidolphus loquitnr, sdet ; iicc alinnde milil fere verhis rcpcluniur a Rndolpbo. Alia si(pii(lcm via
esl dalum asseqiii qu;c ispr;cserliin inlcHigat, gran-
ad tantam in;ijestatcm veniri iioii pol(M'al; iieipie iil-
(!ia ccrte et animadversio.ie puntificia digiia,
ut' hinc his cx ejus pr;cdeci^ssoribiis, pnxMcr Liidovicum Piiiiu
discimus. singnhiri cxemplo coronatnm in Eiancia, ad eain pcr-
Annal. Celinarien. np. Raynald. (1275, n. 30)
'
veneral.
(ie rc (piam scriplores iiii;ininii conscnsu anirm;iiil, ^ (J"i Romanain coronalionem veiiditare non ve-
sic l()qiiiliir « Piidic .Noiias Octob. Givgorins
:
napa rcntiir pro simplici c;cieiii()iiia, crrant lota via. E.i
venit Lansaiiam. Rc\ Riidolphiis vcnit ad cnin iesto
siipiidcin non inodo neccssaria fuil, ([uia suinma erat
Lucaj cum legina ct pcnc cuin liberissiiisuniversis.j
reiiovati Occidcnlalis imperii a saiicto Lcone III, scd
Cuni aiilem Rndoiphus mqicr csse hahiliim id coUo- qiiia priii('iiicsi'tlegali civiialum id tanlain solemni-
 ;

759 CAROLI MAGNI OPP. PAIIS I. SKCTIO III.

A KPISTOLA X\XV!!.
EPISTOKA XWVl Com/iUr euin:'.L'in principem ciuii fratre suo conci-
liaro.
Cvidmn prbiripi (iraiuis iitjil qnod nd coronnm impe-
rii suscipieiidam ipsuin pnrcedut in llaliam. {An. Dom. 127r>, cod. Rud. xxxv.v.)

{.\n. Dom. 1275, cod. Rud. xwvi.) /Vrcumkntcm. —

Ilcnrictim pabitinum Havari;e du-
cem nuilla snbiratus edocet, ciim Acdere jiinclo
ARCiiMrNTi'M. — Uiii ox ricrn);\iii:ii'; priiicijiiiUis, qiii ciisn rcge 15olicnii:c, iinpcrii hosle ,j;impridcin de-
•
inas^iiifico appatatii Haliain siisccpcral,
itcr in nuiitialo , in tcrris Ludovici fralris sui hoslilia
coronali!)ni aiiriiliiriis, gralias agil, opportiinc sc ncijuidqnam agcrc; Alphonsum (;as!cl!;c legcm
relaliiinm proiuiUciis. A icgato qiiein iniUil poiili- cujus ope iiilcbantur bosles imperii, tiluliim regis
fici andiluriim siii ailvciiUis ccrUiin dicm, nl, non Ronianorum, spcmqiie onmem imperatori;c niajc-
pvogrciiiaUir rcliqiiuni ii.lneris sccniu DrosecnUi-
,
statis assc(piend;c omiiino deposuisse fratcrnain ;

nis, lioilalur. rcconcilia!ii)nem ab setandifi inutiliter qua;sitam

oppoilunam illi fore ac demiiin Bocmia? regis
;

QiianUim nobis dcvolionis exIiil)ilionc com-

in Uj;c
cum Ladislao concordiam ab eo nullatenus tractaQ-
placnit, quam luiiic dc ln;xi, qa;v> non nuilat [ Fors.
dam esse, ne videatur et ipse hostis imperii.
nintatiir], aut dcviat , (idci pnritalc pra^siimiimis, Quod solilae libi salulationis forma ex regise prri-
uon cst f;icile veiiiis, aul liUeris cxplicare. Qnod diens affabulationis bciievolentia non dirigitur, si in
enini pro nostri lionoris et sacri iinperii rcverentia I

tui armario pectoris indila; tilii discrelionis thesau-

iiiis fiinosis et commo;lis hirihus dcrelictis in igiie ros ;equa lance jusliqne pensamine judicii ''"
353
«liscrimiiiis, ad p;oliciscendnm nobiscum ad coro- brare voliieris, ratio mininie naturalis fluclnal ^'
Tiam imperii te ad partes ltali;e apparalu magnifico tiiis renuirmurans actibus, quam ob causain quod
translulisii ", pro gialo valdc reccpiiniis, tii)i prop!er aliis sci ilnlur, tibi digne subtrahitur, niillatenus ad-
hoc ad grates uherrimas incliiiantes , el erga tc ac nuialur'1. Ecce eniin, princeps inclyte, quod ob tui
luos pro loco et tempore procul dubio disponcnles conservationcm status boni, ad reCormanda inter te
alllucre tot gratiarnm, qiio
beneficiis luilbit 'luis 1
el fr;itrem tuuin Ludovicum i solid;B pacis foe lera
poenilere debeatle pro provectu nostri nominis
, j;impriilcm non siiie magnis expcnsis parlcs nostras
352 attoUendo h laboriim a;it sumptuum oncra
,
interposuimus fide boiia, tu aulem quorumdam non
peitulisse. Quocirca sinceritatem tuam asrectione lua, sed sua potius (pucrentium consiliis icquiesccns
qua possiimiis, attcntissinie requirimus et hortauuir, in tui liatris cxlcrminium, et si benedcliberavcris in
qualenus vias nostrorum progressuum ad impLrii tui ipsins luorunuiue (ne ullum dicamus) non nia-
diadema peruiiles diligcnlcr excogitans et exqiiirons-, gnum profectum, dicti fiatris tui territoria demoliri
nostram non tiBdeal te pnesentiam prscstolari <•
, om- niteris associalo tibi hoste sacri imperii 11. i, ct aliis
nes tuos aliosque quos polcris ad obscquia nostra siiiscomplicibus, iiiccudiis, et rapinis, ct quod plus
allectiliis [Fors. allectivis] iiiduclionibus excitaiuio,
''
est noii solum princeps imperii fidclis violentcr in-
sciturum certissime, quod in tcrniiiio, qiiem N. quem vaditur, vcrum eti^un ipsum imperium in suis pro-
ad pedes domini papie Iransinttifnus, nostro nomine priis districtibus bostiliicr iinpugnalur. Attende it;>
Ubi pandel expressius S nosira te aliosque fulclcs C (lue, illustris dux, ct conMdera, volve et revolve in tc
nostros desiderata praiscntia dcbeal consolari f. ipso, diligcns sis scrulator in habitaculo cordis lui,
Dat^e. (jualiler imperium libi, et tu imperio silis inviccm

latem convcnlenles a Rom.\no ponliricc dc r. cla ad- poniincisejusdem inexspcclala mors iterjamooepUun
niinislratione reruin et de catholica fide conservanda retardavil.
edocebantiir. 8 Decst aliquid.
a Siii) anni finem hanc epistolam esse dalam opor- )' Collectoris supinitas patct. Prjccedenli epistola
let, nam principes Romain versus instiluerant iter, oflicii plena cuin principe amico Rudoiphus bcncfac-

die (iiiarl:Klecinia mensis iMaii magnam solemnilalcm tis certat. Ilic alfinitatis ergo iram comprimit
([eleiiraiiiri, oinne tamen offioium deserit, exprobantis ingeiiiuiu
1) In hinc sentenliam Rudolphus semper loquitur; non dissiinnlat. N(m igitur ad eumdem principem
regis enim Roinanorum nomen ad iinperatoriani d;ita cst episiola.
ni;ijestatem cxtollereiur necesse crat. i
Aperte dcsignatnr Henricus, de quo supra (ep.
c Gregorius Germani;c priiicip;'s hortaUis fucr;il, 51, it scqi|.). Huiic (icmintiaium osse hoslcni imperii
ut regem co:nitarentur, ut solemnior ejus adveiitiis \\\v.\ aiiiiit in Auguslanis coniitiis ha-
cum Oltocaro
redderclur; quare idipsuin Riidolphus petil a prin- Ciim auicm sub Lausanensis col-
biiis (lie2i .luiiii.
cipe, qui proiiverat. loquii lcmpora Alphonsns regis Romaiioi'iim tituliim
J Collectoris menduin rectc notat exscriptor bac :
j^
prorsus abjecerit, qna de re agiUir his litteris, eis-
eniin voce utitur Rudolphus ctiain alibi (lib. n, cp. o) dem teslibus secus csso, censcndum videtur. Et
et Du-Cangius novam non csse Ostcndit in Glos- vero post Bcriiardi Seccoviensis cpiscopi audacissi-
sario. m;(m oratioiicm pro Oi;ocaro cujus eral legatus,
•Gregorius post Lausaneiiso coHoquium super;'.tis llcnrici lumVins in iis coiniliis bmge alitcr se ges-
Alpibus .Mediolanum se conUilit, ubi consistens die sisse dicitur {llist. Auslr. p. 23) a Gcrardo :

18 Nove.nbris in dclicatioiie basilic>e priacipis apo- « Modcratius se gessit Henricus p :cposiUis OEtin-
Slolorum Clemciitis lY bullam, qu;c aiidil in Ccena gensis, qui Bavari noinine legalus adcial, cxcusa-
Domini , publicavit. lli.ic Pbicenliam u\ p.itria.ii tioncs afferens viro principe uon omnino indignas. »
suain divertii, paucis(iu(! iiiidein dielms niO!;itns, Pr;ctere:i Gregorius Lausana digrcssus, inoramqite
Floreiitia Aretium sub aiini linem pi'ofectus cst. iiiic agens diebus'ali(inot Sediini, ut notat Raynaldns
Rudolphi legatus a;ivciiien3 piinliiicein cxlrcni:) {\%~^, !i. 4.5) ex regcsto ponSificio, Eiireihiironsiar-
niorho laboraiiliMn iiivcnit. cliicpisoopo ad colligentlas dccimas in Ge'mani;Mn
f
Ab 00 !-en\ leg ito p!inc;'ps au liturus eratexpresse cnnti horum piiiicipum rccoiiciliatioiii in iiijuiixit.
regis RomaiDrum advo;it uii, quem comil:!ri ad Lr- Ac demnn h:'.c iu cps.ola per eadcai fcie t«;niporQ
bem, ut soleinniori ciin ^ipjiaralu illuc accederel, scripla recoiicilia:ioni cidem vehemenlius iiisistilnr,
debuisset. Ilaque RuJoiphi ad coronationem advcn- neqiie inJiciiim in !c i;llum habcmus, cuiu hosle im-
tui priinuin iuipedimenlo liiit Gregorii multiplex di- perii denuntiato rem esse.
grcssio trans Alpes, qua priorem terminum fcsti om- Ponendum haud (hihic N. ut iu ciK^Uris lociSt
i

niiim saucio-.uai a!ini 1^275 cla',i elTeclum cst; deiiide iiam Oitooariis in Ucatui',
74l COD. DIPL.— MONUM.,ErC.,^fc^UCOl). GAROLLNCS.— AH\ - EPP. RUDOLPi!i L-LllJ. I. 74-2

colligali,cl U; iimbra iraiisiens 110:1 al!i<iat " iioii \ coiitra 1103 el sacium iiiiperiiiin iiumifesliiis aspirare.
illaqncet, iit luoiiieiitaueuin noii (leicclel. Ul aulem Alio([uiii si coiilra inhibitioiie;ii uosUani coiicordare
evidenlc.r possis inlelligere, qualilcr quidam in tui diclos reges aliqualiler attcntares, hoslibus et ininu-
iliniinulioiicm status circumvenire te liactemis suiil cis nostris favcre luce clarius vidcrcris'1, nosque
coiiati, liaculum regis Castellae ad le siistinlaiuium amodo tc lanquam hdclcin principcm s;ic:i impeiii
libi haruiidiiifum pr.ctendeiitcs, nolumiis amplius te l-1'omovcre el diligei-e non posseiuus f Dalu.'. .

lalere, quoJ dirtus rcx. omni

juri, aclioiii, cl qii;e-
EPISTOLA XXXVlil.
slioiii, qiiam sii)i iu imperio coiiipei,cre asscrci)at, iu
maiiibus summi poalilicis simpliciter rciuiiiliavit, et 335 SallzburgcHsis promiltit se venlurum ud
ex loio imperiali digiiiiati ,
quam
liucusque sibi illi- coronutioncm.
cile ascribcbal, nomiiie ac reces-it, iiohis taiKiiiani {An. Uom. 1^75, cod. litid. xxxviii.)
vero Roinaiiorum354 ^'^S'» fiuidquid luicus([ue sibi
jiiris in iiup 'lio viiidicavit, libcralilcr r,'sigiianilo '\
.\uGr5it:.\Tu,n. —
Acceplis Riidolphi litleris, ([ueis
ail coioiialiouem invitab; lur, rcpouit se uia.viiue
Diide tibi rogali clemeiuia coiisulimus, qiialeiuis 1110- exsultare quod periclitanli Syiiie s;icerdoUi:iii cl
liis tuos temp.M-ans et refnenans, sic regiis te beue-
regniim uiuinimi voto couslitueiit fcrciuhuii o,!eu!.
placitis habilites, et coaptes, sic in agcndis oiniii!)US
Se coroiiatioiii adfulurum, si jier Ottocaium ;iii-
linein prospiiias, quod sacrum imperium in te suuin
(jii.uiluliim iesi»iiarc licuerit :pcr suos
alias lc-
priiicipem scinper liabere delectel mem: niin nobile,
gatos lant.e soleiniiit;iti iiiler\cuturum.
et tu ipsius imperii columna nobiiis rcaliler, non vci-
lialiter, celsiludiiiis imperatori.e vidcaii^ soliuiu so- Serenissimo domino, ctc. Saltzbuigensis, etc.
lide suslentare. Lt licet alias iuciissum iioslras in- '' ' Perseverantem devotionis el lilci fasi.ulaium re-
gesseiimus operas, nt cuin fraire luo pncdicto rc- galibus littcris, qiiarum tcnor iiov;i nobis plcna
duci i>osses ad tratern e coiicordiam uiiionis, iion lclici dulcciiine nunliavil, iuoxiiiio coiisolali [coiiso-
pigcl lameii avihac, duminouo lciupestive ac(| .iesccre lalis| clare nobis iiinotuit, Uclequc tollcgimus ex
volueris, ad coiiconlaiiiluin vos oiiinem adlii! ere eisdem, diem solenincni, aicm festuni, diciii illum
sollicitiidinem et lalorein ^'. C:vlerum cum rcx Ro- dcsidcratuin Ronuc forc, a sanctissinio in Christo
lie.uorum iuanilesius sit hoslis impcrii, et in pro- [laire nosiro et doiuino sunimo poulilice couslilu-
scriiilioiie regia pcrseveret, tii;i lirmilcr ct iiiipenalis lum ^ iu quo sancta luater Ecdcsia liliiim suum
,

gralKC pr.ecipiiiuis sui) oblcntu, qiialeiiii-. ad coucor- charissimum priiicipem et palroiu.uu ''
iiupcriali
(laiidum iN. ciim ipso iN. te iiull.iieiuis iniromittas, (iiaucmate coroiuibii, iu quo larga re;pui)!ic,c la i-
quia hujusmodi co.;cordia vidctur iii coiispiratiOi.em tu..o [iiiva.is aliusiuus hactcnus aiigusUila kcl;ii itur,

a Deest aliqud. f
ll:;iic (pistoliim rcfert IJaiisiz. [Gcrm. Sac.
!>Alphonsus qua adversis in Hispaiiia rebns ob toiii. II, [». o7U) cx cod. C;icsarco, absiiuc ullo li.ulo;
Mauros in sua regua irriienlcs, qua censiirarum iiam qiios iiostcr codcx praiscferl, collcctor appo-
inieriiiiiiaiioiie compiilsus, prceler<.;i dicimariim e.v- suit, ui dixi aiibi.
hibiliou; illccUis, iiiipcrii sp;iin falhice.u alsjccit, « Rayuakius ad auiiuni 1274 refert Gregorii epi-
dum poiilifcx Lausana.' eral. ^ i;ire ii iiiem Rudol- stclam S.lisiurgcnsi isrchicpiscopo, de qua in no.is
phus agnovit qiuc llenricuni amplius lalcre non pa- ad ep. "iSi siiui locutus. Eidem archicpiscopo Rudol-
lilur. C phus sci ipsisse videtur, aute dici niulalioiiem Lau-
'-
In chroii. Auslr. ad ann. 1^270 vlc simulialibus el h.aii;e lac.am imo S( iitciilia lilierarum suiiobscura
;

recojjciiialioiie horum fratrum legilur < Ludwicus: diciii coionaiionis hauddiim conslilutum esse pcr-
comes palatiiuis Rheiii et lleiiric!.!s tUix Ravari;e, siKidcl. llan^izius, ad pra;ceJeiileni aunuin eas per-
carnales fratres, qiii ob invidiani ekclionis Rudol- tiuere, ac de prinio icrmiuo seu de feslo oinniuiu
phi regis, duohus annis el mensibus se.v inimici saiicturiiiii Salisi.urgciiseni loqui aihilratur. Al qiue
eranl ad iiivicem, et mutuo terras pr;eda ct iiicen- seiiuuiitur hostilia Ollocari hunc aiimiui desigii.iiil,,
diis dissiparant, anmientc papa Innocenlio V ad vi .clicel[)ostquam episcopi a Lugduiiciisi concilioi
pacis coucordiam rcdicrunt. » Cui si hdes adhibca- re(hcru!it, ct aiiicquam in comitiis Auguslanis rcx
tur, die quiula Aprilis anuo i^7() reconcilialio ista iile dci.uiiliiirctiir hoslis iiiipcrii. lii his si!,ui(k'm,
lact-a esl, ab eleclione cniin Rudolphi lotidem aiiiii et Ausui.c viciiuiiuiuque pi\»viiiciarum legali, OUociiri
nieiises lluxere. At Geiardo siuuikalum causa sunt tyranuiiicm ([licsti suut, pra;que iis Fridericus af-
nupliuj fratris cum lilia Riidolphi, (luare bimcslri chiepistO[»us Salis urgeiisis niult;i qucrimonia pei'-
lemporc tardius recouciliatio secuta csset vidclicel , secutiis fuit iiicciKlia, lapiuas, c;c(les ob Miio.ain
Jmiio ineuse. Ccile duo fialres eraiil iii caslris [ir;c'ectuiii Slyri;e iu siias uiUoucs i.upoi' iiuuii^sum,
Rudolphi cum ille iu Auslriam arma fei-chat, ul h- ([uod anlea Rudolpho siguiucavcrat (lib. 11, ep. Vy^
([uet cx regio diplomate ap. llausiz. ( Gcriu. Sac. [ler littijras a collccture perperam in sc([ucnl,ciu au-.
loin. I, p. 415) « Dat. Palavi;e in Caslris vi ival Oct. num nyectas.
liid. IV A. D. 127o regiii vero iioslri aiiiio ler-
, Rccia impcr.iloiis (Ichiiilio, juxt;\ iadokMu im-
^
lio. » Recoiiciliationis etiam causas ali;ts Gciaidiis U perii aLeoue Ri rcnovali iu Carola Magno de (iiia
adducil p.ig. 2G ). Num rcferens, queniadniodum uberrimccsl diclum in (dsscftatiiine piiuia. Ouaiu-
Rudolphus Riivariam versus niovii castra 4 llcnii- : vis cnim ivgcs oiiiues iii suis qiiisqiie dilioiiibus^
cus V(iro, ait, iiuparein se viribus cerncns, ciim Ecclesi;e [;;ilroni scu defciisores cs^c (icbeaiii, Ro-
Liidovico fratre prius in gratiam redil, ([iio cl niauo iuqiiralori Ecclesi;e PvoiiKiua' dcfeusio iucum-
M;»clildc t:jus u.xoie deprccanti.jus, paccui a C;esare hil. Proptirca cmu rcges coroiiauiiir [Vonl. liotn.,
acvciii;imim[)etrat. n dc bcncd. cl coronnt. rcyis), jiir;iiil iii li;ec veiba ;

J Dc rege Huagari;c Ladislao inlelligi!,

juve;ie < l'i(>iiiitlo coraiii Deo ct angciis cjiis, dcinccps le-
quicuin Otlocaro veieres receiitesf[uc simuhaics gcni, jiisli iani, ct [lacem Ecclcsi.c i)ci pcpiiloque
erant, quas tunc fovere, qiiam componcrc o[)portu- milii subjecto pio posse et nossc laccrc ac scrvarc^
i.ius yidebalur. Propedieiu vi.le.siiiuis, Rudoipimm .salvo coiuliguo miseriC.oi'(li;e D(m rcs[)eclu, siciil iii
icto fuedere cum Ladislao coiitra Oilocariim con- cousilio liiiclium mcorum lueliiis [lotcro imeiiiiev
juucliiii arina ferre, deque codem iiisigneiu victo- i*oiiUli( ibiis q!iO([;ie ccclesiarum lK'i coiuiigiium vi
riain reporlare. cau(»iiicuiii houorciu exhilicre. i E ((uitrano rex
•^ Lenoc.iiiio verliorir.u pcriclitali;r co.iliiicrc priu- Roiiuuioriiiii scii clcciiis impciiitor, ;i!i[i'(iii;im de
cij)em, iic sibi iiocciit, illcccbris qiioi|ue beuciivio- maiui Po.iUiicis iniperialc di;uicma husci,)i;it [('.(vrcm^
ruiu delinire illum coiiatur, ut siiniilalam iraiii >e- sect. T), ^.~») hujusmodi juramcnlum eiuillil:
1. I, p.
iieat,nec de regia gratia pcnilus excidisse so seu- I Ego iN. rcx Rom iiKMUiii, adjiiv^iulc Dumiuo, hilu-
;ial.
fus tmpcr..l;»r [.loiui.to. >>i.i!i.ulco ci p.illi(cur, ;;lqi!(,>
 n. CAROLI MAGM OPP. PAUS 1. SKCTIO III. ii

cl vidobil so jnxln forinani potciitia' sm:v pristin.c A lilleris rcspondct. Monita salul erriina optimo
sul) vcsln) Iflici jioininc iloriim dilalari. Iininoile- j)rincipi condiiccniia ci pr;«het, ac pr:i;rnissis sui
niciue iTgiiiiin ct sacordoliiini sul) jvipiali incntiiiin erga illum amoris certis argiimcntis, vicein amo-
puritale paritor coiisiili>liiint, iit tractcnl cl ordi- ris repetil erga Ecclcsiam Dei quam illi eliam
nenl, quaiido et (iiialitcr digne et ordinaiiililer Ter- alquc etiam coinmendat.
1;« sancta! necessitali lus jain, proh dolor, neei
Quod imperialis ciilminis altiludo hclis gairlet
proxiinis siiccurralur lcrra; :
356
quidcin, iii qiia
ubique nohis esl non modicum
siicccssibiis, gratiim
iinigonilus Dei lilius huinanatus inorlalilatis liiinia-
ct acccptiiiii, ulpole qui honorem imperii lu:)e(|uc ^
luu niiserias induil, ul nos sua; divinilatis factos
felicilalis aui^mentum ila sempcr amavimus el aina-
participes cfliccrel ctiam inisericorditer iininortalcs.
mus, iit tu.e magnilicenti;e coinmoduai, nostruin
Ilis itaquc sacris soleniniis, in quihtis coeli rorem
specialiter rcpuleinus *. In his ilaque tanquam
salvinciim dislillal)unl in terras, prout nostra intcr-
charissimo in Christo filio palernis aHectihus con-
esl, l;)lo nis;i disponiinus interesse, et ihitlein
gauleiites subliinit;itein qiia pi;cemiiics admoncnius,
coinmiinilius populi Chrisliani gaudiis congaudere
ul qiiantuiiiciinqiie successus humanie prosperitatis
sperautes " duinmod) frcquens et frequenter ae-
,
arrideat, inillateims oxcellenliam coiisi.!eralionis
crcscens in iiolvis icmuli veslri intolerahilis iuq^e-
interiKe a siipL'rni conditoris amore deflectal pariter
lus altrahere spirilum cl paululum respiraie con-
el limore, quia sine diihio vaini delectalionc dedu-
cedat I'. Quod si forte peccalis hoiniimm aggra-
ciinur, si quanlolihet fastigio niiin.lanaj suhliii;it;'.tis
vantihus oiius nostrum feslivilalis veslni! prycdieia;
clali traiisiloriae felicitalis eveiiiihus obleclemur f.
ctelitus solcmnia neqniverinuis honorare
ordinala [^ Serenitati lamen tuic gratiarum rcferiinus actioiies,
noslra pr;escniia corporali, quod absil, solemnihus
qiiod de nostra inlirmilate sollicitus giatuin nobis
lamen nunliis evsolvemus ihidein nostrae devotio-
nis munia ut diem iJliim celehrem, quein se-
<= ,
solatium per iniperiales litleras ohtulisti s , 35S
nec immerito quideni, quia sicut nobis conscicntij
cundum noslri nominis, et honoris ofliciuin deco-
noslra respondel, niiUus potest in articulo hujus
rare non possumus, huuiiiibiis suilem obseqiiiis
teinp )ris iiilirinari, vel iiilirmiuue succuinberc, qiii
frequenl.einus> Dat;c.
ot gloriam tuam siiicerius ct lidelius
felicitalein
EPISTOLA XXXIX. noscatur h;icleiius dilexisse. Ipsa eiiim aigritudo
qu.un palimur, in eo locoet temjiore nos invasit, quo
357 f ''"«« Creqorii X
(vgroli Areld in Tliuscia
pro iionore tuo, quem sincera scuipcr airectione di-
(td iiodnlplinm epistola •!.
leximus, patrio solo rcliclo, ad remolas accessinius
{An. Dom. 127G, cod. Rnd. xxxix.) regiones ^. Unde magnificeiitiam luam in hujus
ARf.uMENTUM. — Gregorius cxtremo niorbo laho- modi dileclionis recordatione propensius adhorta-
r.nns, praescius futurye inorlis officiosis Rudolphi mur, quatenus haic oninia suis oculis mentis pia

juro Deo et bcalo Petro, me dc c;etoro protcclorem, dinis nuntio accopto, consolalorias litteras dedisso,
atque defensorem fore summi ponlificis, el sanctaj ac poiitilicom tempcslive iis acceplis iianc episto-
Roiiianae Ecclesiac in omnibus iiiHessit:itihus et uti- lam, qu;e imposturam olet, rescripsisse. Credihiliiis
lilatibus suis custodienilo et coiiservaiidopossessio- videtur, legatiim Rudolphi, de quo nuper (op. 50)
nes, lionores, et jura, ac jus, (piantum Divino ful- n Gregorium cxlrcmo morbo laborantem rcperisso,
tus adjutorio fucro seciindum scire el possc incum, cui littcras ad cumdem doderit, quas collectoi cor-
recla et pura fide. > QiioJ li( el in superionLus an- rupcrit. Easdein, taiuetsi al) omnium nemine iis-
notalumsit, Rudolphi lamcn ;t;vo opportune ropeten- quam visas, non rojicio, atlamen ad trutinam rcvo-
dum incmoria est. Nain scripti/ccs nonnulli caplala candas puto.
occasione opinionis de imperaloria in universam « Exsianl qu;!luor a;ii!d Raynaldum (1275, n. 2
Ecdesiam polestate, vcrain Romani iiiq)erii aposlo- s;jqq.) cpislola! coiisiiioiid;e pcr olium. Seremlalem
lica auctoritate rcnovati indolcni oblitterarc nio- rccjiam, celsitudinem recjiam, e.rcelleiiliiv re(jia', in
liuntur. i]>S!S quasi tuw promo!ionis auspiciis, regalis magni-
» En pra3dict;c opinionis novum lcslimonium. ficcniiw solinm, ibidem videre erit. In his vero im-
b Argumenlum miiiime duhium Otlocari lcio- perialis culminis altitndo, imperiales liltero', Cliri-
cientis in adh;erentcs Rudolpho, post ejus conliriu;»- stiatiissimus imperator audiuiitur, De c;cleiis nihil
tionem Lugd. 11.
in conc. dico ; tiite videsis.
'^
Quod aiebam siipra (cp. 33, n. 2) de legalis f
Seria h.-cc sancli poiitificis morti proximi adino-
civitatum, a principibus etiain licri consuevisse hiiic «ilio Gregorium non dcdocet.
patet, si lorte impedimcnto aliquo proiiibereiitiir ^ Ista non modo cuin s;incli pontificis ingenio,
per se a.Icsse. se.l cum c;cteris hnjus codicis epistolis integris pu-
'^ Exstant Grcgorii liltcnc ap. Raynaldum, qu;c gnant.
dat;c dicuntiw Florenti;c. lis Carolo Sicili;c regi si- •> ILcc quoqne Gregoriuni decent, si detrahas
gnifical, « Quod illo gressus nostros dirigei:te, qiii patrio solo relicto, pontificis enim patria Placentia
novit, et iter prosperum faciente, qui polesl, xviii •^ erat. Cum ponlifex ost creatiis dcgebat in Syria,
Kal. Janiiar. prospere ad lociim qui dicilur Sancta quo LeoJienscm archidiaconatuin reliiiqiiens zelo
Crux diocccsis Floreiitin;e pervenimus, uhi die uiia calholica! fidci se contulerat cum exercitu Christia-
solito i.ineris iiitermisso labore, deinde versus Are- noium. Inde Roinam acccrsitus, et consecratus
tium procedeiites festum nativitatis Domiiiica; ibi Lugduiium generale concilium indixit, uhi pr.^c aliis
proponimus cclcbrare. Cujus et aliorum sequenlium, niullis ad disciplinam ct mores pertineniibus, dc
quorum id celebritas exigit inihi peractis soleinniis Terr;e sanct;c ncgotio agendum eral, (|uo ad ex-
coeplum versus terras patrimonii, prout stalus
iter iremum usqiie spiritum revcrli vehementer optavit.
noster periniserit, Deo pneduce, proseqiiemur. » IIIuc profecius, conc-ilium celebravit in qiio cajteris
Quaj cuin pnesenli epistola coniparala fiuem cidem paratis pro sacra expeditione, rataque hahita Ru-
conciliant, quatenus incommodam valctudinein se dolplii clectionc, ul cidem iniperialem dignilatem
ait contraxisse dum in reniotis rogionibus agchat, ut corona imposita largirctur, qui sacne c;usdem expe-
imperialem majcstalem illi assereret. Cum :ui:em ditionis dux fiiturus crat, per logatos ot littoras
dieruin 15 et 16 mcnsis Decembris rationem haheat, Alphoiisum «imiliim ah anectando impcrio removere
auctoresque omnes constant r lrad;int. Arctii cum coiialus fuit. Eadem fini Lugdiiiio Belliquadriim est
deliherasse de itinere suscipicndo in Syriam ciim digrcssus, et (piaiiquam in variis hisce itinerihus
impcralore posl coronatioiicm, gravi igitiir morho non semcl teiitareiur rebribus, quibus erat ohno-
corroplus infra paucos dies preiiosam niortem occu- xius, lamen Arclium pcrvoiiit incoiumis, ul nupcr
tuil. Qjiare vix crcdiiiilc cst, Rudolphuin a-grilu- dixip.iUS.
7ir> COD. niPL.- MONUM., ETC, SEU COD. CAROLINUS.— APP.-EPP. RUDOLPIIM. - LIB. 1. TiO

niedilalionc proponcns, ei bonam nobis vicissilu- A verilas quayis tesliiim deposilionc solemnior, quod
'r nos nihil umiiiam vcrbo vel opcre cxslitii atlcn-
dinem rependciis, sive nos Deus do labore hujus in- p
lirmilalis eripiat, sive de ergaslulo corpoiaiis IVa- talum seu etiam cogitatione pnesuinplum qiiod
, ,

gilitalis educal, Ecclesiam ejus scmper diligas ct vohis debuerit displiccnliai spiritum pepcrissc, imo
honores » ; ci([ue sicut princcps piissimus ct Chri- semper in votis lialuumus, ei adliuc in aniino geri-
slianissimus iniperalor pacem conJerre
satagas, cl nuis inccssaiilcr vobis, ct vcstris, cum ad hoc op-
•<iuielem, ul sive viviinus, in cjus
sivc morimur, porluni lemporis aplitiido se oircrct, graliosis et
pneseiUia, de tuis boiiis opcribus gloriemur, cui amplis adesse favoribiis, el bcneiicenti;e iiostnp pro-
«tiam in pnesenti vita pro debilo noslne servituiis fusionibus afiluenlibus abundanlius aspirare. Ihec
assislimus, et ad quem de sua misericordia pricsu- aulem (qualicunque fiindetnr initio molus noster)
anenles, si nos evocare voluerit, cum liducia procc- arbitrio vestro seciire subjicimus, jiixta quod vcstra;
<lciuus. Dala?. piovide circumspectioiii libucril, liberc (lccidcnua d.
Hinc est quod vestram attenie dcposcimus hoiiesta-
359 EPISTOLA XL.
tem, qualenus excusationcin nosliaiu vclilis man-
Scribit cuidam in Romana curia, et sc a siiiis:ra sueto animo suscipere, ac a mcntis vcstne sacrario
suspicione purgat, quidquid nebuke vel rancoris siiiislr^e suspicionis
{An. Dom. I^To, cod. liud. xl.) impressio suascrat, scopa rcctaj opinionis ahster-
gerc, hospite verilalis charitaiiviiis intioducto. Et
AuGUMENTtM. — Rudolphus Lausanie semper liabi-
ecce quod honorabilcm et religiosum viruin pioptcr
tus liberalilcr a magislro Beritardo (iii lallor, the- hoc specialiter duximus ad vos dcslinandum ^ at-
saurario sancUe scdis), de ejus fronlis mihccula B tciilepetcnlcs ut ei, vcliil innocciili;c nostiie vcridico
semel deprebensa soUicitus delegato viro ivligioso, prolatori , supcr his riuem non dubiani adhibere cu-
additisque olficiosissimis liltcris, se cxcusal, nc
rclis. D.ila'.
cogitatione quidem eum Uiesisse sibi conscius.
361 EPISTOLA XLL
Rudolphus, elc. Honora!)ili et prudenli viro ma-
Rcspousiva ad prcvcedcntcm cpislolam.
^istro Bcrnardo ''. BlandiB laciei vcslrixi serena pla-
cidi-tas mysticum cordis repnesentans iiidiciiim [An. Dom. 1276, cod. Itud. xli.)
agendorum regalium haclenus noii ignara, noii pa- iVRGUME.MUM. —
Beriiardiis contra si forte suspi- :

vida procuralrix, cl folrix sic erga nos iiislincliljus cioni occasionem pra^buerat, (jiiod euin ipse per se
\irtuosis incaluit, sic valuil pncpollentcr, quod
non visilaverat L msanie, inultitiidine negotiorum
patre noslro sanclissimo papa domino duiilaxat "^

rcgio comitalui noii ignota, qua iu post utriusque .

cxcepto, nou immcrito principaliter vobis ascribi- curi;e reccssum il»i remanerc debuit, fuisse iinpe-
inus (juidquid honoris, et gloriic nostra; sublimatio- ditum. In reli(iiiis se polius laudcm qiiam de suo
nis progressui dexlera apostoIicK consolalionis adje- ingenio siispicionem inereri ; sc, obloquenliuiu
cit. Vobis enim lidenlissime qu;ielibet mentis nostnc ingratiis, immutabilem esse ct forc. De pontificis
interiora deteximus, vobis [Fors. vcslri^] humcris niorle nihil se addere, successoris clectionem nun-
^»ondus cune totiiis, et sollicitudinis sarcinam im- ti:tturum.
primeutes, ex (pio utique processit peroplata utililas
et provectus proiliit exoptatiis. Verum dc novo, quod In littcris, quas mihi novissime vcstra exccllentia
gravi corde referimus, visnm est nobis quibusdam C I destinavit, qucrelam de mei eiga vos mutalione for-
notabilibus conjecluris, quod erga nos verlsi- 360 matam oculusabhorruit, et aniiiuis non absque gravi
mililer immulata sit illa laiulabilis vultus vestri se- stupoie miratus discussit alteiitius, diligeutius scru-
renitas, et exaspcraia sii lenitas vcslra; mentis, labatur, quid queicLe hiijus poluit formare priiici-
super quo merilo vehcmcus admiralionis aculeus in- pium, quid mutationis, quani verilas profecto non
lima perculit, ex inopinabili hujns rci novitale pcr- novit inordinalai forsaii f;iiilasi;e cujusqiie vcl levia
jilexa. Teslis enim esi incoiilamiiiala conscicntiic iiulicia praistilit, quid quale.ucunque praibuit conje-

a Perinde ista sancto ponlifici conveniunt quam- : Jlonum. tom. V, cap. 201) num Gallicc, au Latine
obrein epistolam ncque omnino rejiciendam, neque scripta fneiil, iiil moralnr « H;cc, inqnil, ex hi-
:

omniiio admitlendam esse arbitror. Cum veiiero ad sLoria Dami;it;e sumpta siinl. Sed de disce su regis
libri tcrtii ep. 56, ccrtiora suppositionis indicia paic- Joannis, et qualiler Christiani Damialam sol lano
faciam. Id pnesertim fuiliii caiisa, ciir codicis Cie- rcd(Uderunt, et noimull i, qu;e secuta suiil postmo-
sarci cpislolas rclalas ab Hansizio, ct ab ;uiclore duin, sic scribit Bernardus tbesaurariiis. t Et rur-
Pi t. Ausir.
accuiaie contulcrim, ne coUectoris, sus (capitulo !297) « H;ec :de gcstis r(!gis Joamiis
quicunque fucrit, audacia in apponendo titulos, cpi- sumpta suntex hisloria Bernardi lliesaurlirii. Qiialis
iilolasque ipsas te.Hcre adulterando, de lide codicis ;iulem fucrit cxitus non inve.ii viil quod historiam
:

(juidquam detraxisse in rcliquis cre(Jcreliir. iion compleveiil, vel ipiod codex uiide sumpsi fiiit
b Quare hunc Ihesaurarium cxislimem, olficium imperfeclus.» Qitidiiuid autem sit dc Latiita hisloria,
ex litteris patens est in causa. Aul enim vicecancel-
luius, aul camerarius, aiit thesaurarius tali oflicio
D ... ....
similitiido iiominis, aefas, et oflicium mihi persua-
serunt ut credcrem, ad hunc Bcrnardiim dal:is esse
fiingi polcrauL Vicccance lariuiit noii fuissc testan- bas littcras. Quod nihilominus pro ceioO ;i!lirmare
liir Pauvinins {de Eccl. Laler. I. iii, c. IG) el Cohel- iton aiisiiii.
lius {not. Card. c. 58, p. ^2i9), nain usquc ad annuiii e E\ Bernardi rcspo.nso, qiiad h;is litteras sequi-
l^lli magister .loaunes Lecacorvius Placenlinus, indc liir, ;elus earumdeiii elicitur,
videlicet siib liiieiii
a aiiniiui 1277 magister LanfraHcns archidiaconus
I mensis Decembris. Nam paiitidce viia fiinclo Ber-
Dtnijomensis eo muiiere fuitcli suiil. De camerario iKirdiis rescripsil. Quaiit igitur liilem iiicrclur ;isser-
aiitem ne cogitandum quident, pneclaro siquidem tio ilia p^raicedcnt s cpislol.e dc lilteris coiisolaloi iis
isto muiiere S. R. E. cardinales fiingebanlur. Ea Kiidolplii ad ;egrotaiilcm p;)nliricem ?
propter tliesaurarium fuissc Itiiiic Bcrii;iidum op u- J Oplimi principis iiigeniiim Sola citim snspicid
!

tet. Ci. Miiratorius (Scn;;^. Ital. lom. VII, p. 657) ex ingcnuam excusationciii cx cjus cordc e lucit. Lalet
ms. co,i. bibliolhec;e Estc.nsis iii hicem e:lidisse silii niliilominus alia caiisa, cur bcncv;>l(Miii:i!n Bcrnarui
persuadet Bernardi lhcs;tur;irii libruni de acquisitioiic l;un impense iitviol;itani c;!pi;i!, q;ia:n iii pr.ccc.leiiti-
Tcrne s:utct;e, quem
prajfatione Gallice scri-
ait in bus liticris vidimus (ep. 2.5) ct mox coiiliiuialam vi-
ptuin fnisse, et auno i520Latinc facliim a Fr. Fraii- i!(>himus.
cisco PipinoB;j!ionicnsi ord.Pr;ed.,qui tainen desinit *'
Oflicii dignilas ct Rudo!p'.ii solliciliido hiiic lu-
aiino 1250, tantetsi Bcriiardus ad annuin perv(!iiiat ciilenlius cmicanl.
1273. Eaficui bistoria utens EJmundiis Marlcnc {\\i.
P.4Titoi.. XCViil. 24
 :

n r>. CAItOLl MA(.M OPP. PaUS 1. SIXI 10 111. 7.iS

clurain. I:i liis\>vocu\ (liihio scriilaiilis (l(\fccil scni- A dolor incmiiiissc dolorcm, do n'peti:ioii(^ sii!)liaclir)-
tiiiiiiin, (lis(Missi()iiis sciilciilia iiihi! iiivenit (iiio-: riis ipsiiis iion piil;ivi vcslriim (ixulccraitdiim arii-

(iiodo c.rnin invcniiT- p;)lcrat (]uf>xl iioii cral? Naiii si nuiin ^, scd dc sul)slituti s;iiiclilalc ac justitia duhth-
:»;! ca qii;t^ Lausanai acta riiciaiU (Hiciel;o ipsiiis i;indiiin ''. D;il;('.

icrci;mir iutenlio, isl nc(|iia(iiiain cxactl la'-.or(rs in 333 EP1ST0L\ \LII

cxpcdiciulis veslris nci;oliis p.Uiunlur •', iiisi fors^in
A(l nirdinalcr,, post mortcm Creiiorii X, ut honuni
cK co (pKiivis insurgiit cou;iin>stionis occ^isio, (luod
eli(j(int pontificem.
ad vcslran» prascnliain in vcslne tiinc li;i!)fl;ilionis
hospilio pei'soi\aliicr noii acccssi '', (piod iiovit A};is- (\n. Dom. I27G, cod. Rvd. xi.ii.)

simus (M)ionKl(!in ncgotioruin acciiptilio, (fiuc nic Aftr.iiMENTiiM. —

iUidolphiis acccpto infaiisto Jiuiuio
Fhiilcin proul vestri noveriint post (h-ccssuiii curie (Inm proficisc(?ltalur a;l impcriali! diadcma stisci-
«triiisipic detiuuit, noii periuisit. Si vero ad ea (|ikc picndiim, s!i!)stitit, scripsitque sacro cardiiialiuin
vencrabiii pnlri N. coninrissa fuerunl
382 ,
ct <•'

collcgio, inulla et vera lauiie inorliiuin ponlifKcm

(piie poslino.lniii pcr iniMTalores de spcciali niandalo elleiens, cujus funus universi oibis ac suis pr.cci-
J per ineas litleras aliiiuihus
fcl. rec. doniini Cregorii piic licryinis proscqucndum ait, a quo supcr
vesiris familiarihus rcseravi, eadein quoinodo diri- omues legcs cxallatus et patcnio aiiiore dilcctiis
g;Tntur, ipsa facti sui qualitas, qu;e inerili pr;cco- fiierat. Sperans successoreiii elcctum iri, ((ui cie-
iiiiiin potiits cxspectahal, qiiain inntahilitatis
aliquain l>tiiin opus perlici;U, eos prccatiir iit oplimum
iinposturani, innocciitiaui tueatur. C«teiuin, prin- suc(.'essorem ocissime eligant, (]ui stalula coiuiii
fcps inclyic, non csl opus excusationihus iininorari, g coiisilio soleiuni die impeiialia insignia sibi lar-
nl)i tesie illo, qni cst testis in cojlo fidelis, nuUus gi;\tur. Se iler non prosecnturuin sine corum aul
eliain coniti [conjici] potc-^l accnsationis inslinctns, futuri pontifi;is deliberalionc.
(juem forsan detracloris alicujus noccre iiitcndenus
<.'t vobis, ct inihi tertia liiigua forniavit. Circa Iwc Ex horto militantis Ecclesi;e horliilano prresigiii
traiislalo ad c(elicas niansiones , fclicis vidcliccl
n-go regalis celsitudinis ^ soUiciludo quiescat, quia
iTCordationis domino Gregorio summo ponlificc,
iiK^a, ut sine jactantia; nota sit scrnio, per Dei gra-
ciriiis pra^senlia inundus utiqiie vidc!);Uiir iiulignu^,
liain nota constanlia, ct de varietale qualihel usqne
a;l rcquicm evocalo >, licct in cxcclsis exsullet jam
adhiic e.vpers infainiie, hactenus iinniola perslilil,
Dco auspice iin- angelica tuHia C(elorum, licct ilia bcata supernoriiin
c.l dum vilalis si>iritus arlus aluerit,
civium aginiiia pro tam gloriosi concivis accessi
inulata, soiida ttlibalaque pcrsistct. Sanc supcr aliis
placidasD(^o concin;iiit co.ncioncs J, plangit tamcn i»
vos contingenlibus cuni N. hahita est plene coUatio,
terris fidcliiim lurha lerrestrium pro dccessu '>.
et ipse sicut siinnl condixiinus, ut aisliino plenins
Lugeat it:i(iiie Gr;ecia suo convcrsore propitio d(;-
vobis scribit f. De vocatione vero ineinorati patris
solala, nain drachmu qiiae longo lempore fuei-ai
pr;jesens litlerula consuUo sublicuit, quia cum sit

n Pr;ccipuum cx negoliis ibi pertractatis fucrunt que comprohat consolalorias lilteras pontifici ;egro-
lanli, qu;e appingiiiUur Rudolpho, Siippositioneiiit
scxeunales decinue tota Germania colligcnd;e pro
olere, ul aiebain siipra (cp. 59).
apparatn sacr;e expeditionis. Cui rei Gregorius ar-
(i^To,
e IHc vcrus tituhis, ;it(iiic hujus siiniles in C()d.
chicp. Ebreduuensem pnefecit. Rayiialdus q
cxhibct prseslandum ab exaclo- islo et in omnihus nwnumcntis constanler iiiveni(V
n. 43) sacramenlum
tur, quod seinper urgco, nt licenlia, seu insciua
ribus, ut summa cum fide exigeretur nhique decima
pro snbsidioTerra; sancUe concessa. coUecloris firmius tcncatur.
a sede apostolica
f In S3cpe laudalis litteris cardinalinm sede va-
Aliud non Icvis momcnti erat coronatio, siiie qua
non polerat, sed, instar Caslelke cante, ap. Raynaldum (1277, n. 48) ita legitur
imperator esse
Ut vcslris grcssihus in via p.icilica posiiis vcstr;e
rcgis, auspicio lanlum iniperii glori;il)atur. Quod
«

promolionis negoliuin quielins proccderct, ct sccu-

qiunti esset, ipsciuct fatetnr in conrirmationc jurium
riiis ('uccrctur; ad qiiod, sicut noslis, varios idcm
s;i:Kl.e scdis t Si piopter negoruun iiKinin, iii-
:

poutifcx (Greg. X) perutilcs tractatus assumpsil,

(luiens, R^manam Ecclesiam oportuerit
iiicurrere
qiios finaliter consummari ejus, proiil Doniino ,
t,'ucrram,subveiiiain ci, sicut necessitasposlulavcrit,
Bernardi la!)ores rcquisie- placuit, de boc mundo vocalio iion per.nisit. » Qu;r;
i!! cxpensis.» Qu,c alia tol

Rudolpiujs duobus tantum verbis amplexus

ad pnecipua illa duo negotia, et ali.i, (pKC seq. not;»
rinl ,

eniin et decimas,
utilitatc indicabo, rcferenda smit. De minorilms aliis sc
erat : utililas et procectns :

comprehendil pro- condixisse ait cnm rcgio oratoeap. sanclam scdfcii..

et quidquid subsidii obtinuerat, ;

Qu:e vero illa fiicrint divinandum aliis lelinquo.

vectu autem constitulum jain diem Pentecostes, s Rayualdi hrevcm dc Gregorio X ad superos
quo ad impcrii f;!stigium provehenilus erat Roma;
evolinte narralioncm (127G, n. 1) pnetcrire noii
iraperiali diademate a suinmo pontifice i-ediinitus. e vivis
d 'beo Ingcnti, ait, sui rclicto dcsiderio
b Duo praidicta negolia, et miiiora alia nonnulla
: «

ad
brev
La
tantu
esl.
genium :

qu;
pontilicis,
pi\eferebat.
ciunt.
lunuere videtur archiepiscopum Lhrcdunensem
e
1' Iiifra dcccm (^os dics, qui inter Gregorii morlcm
cxaclioni dccimanim pr;efcctum postquam Lausana
ct Innocciilii V clcctioucm iiUercesseruiU, has liltc-
discedens pervencMat Sedumim.
ras (hilas cssc binc litinet.
«i
Alia igilur SMhsidia decreta eraiit Rulolpho.
i
Mo lico illo un.dccim dierum intervallo, quo s.-
Cum er.im anie ahquot inenses ponlilici miiuis op- drs vacavii, dai;'.; fucruiU h;c littcne ad sacrum
car-
p;)ilunum visuin essct regiam necessitatcm Alphoiiso
di!!aliiun (•oUcgium, nl cx iisdein patcl.
pUetacere (ep. 22) ac pr;etcrea mercatores ahcs- mm
Opinio piisdmi principis fall .x non fmt,
sMil, inarcarum summa quam mutuo se acci'pturum
j

b;'aUi.ii ponliiiccm vciieraiar Ecclesia,

(^jusquc r.o-
p;)lli'cebatur, in miijorcm opportunitatem dilaia fu;'-
esl rcla-
incii Bened. XIV ja.^su in mariyrtalogium
rat : neque oinnia (juai siinul coUoculi er.uil Lau-
tuu.
s:m.e, niandata litlcris invcniuntur. De re .Tutcm
p;'-
'-
Merito fiJelcs onines mo!re'oant, nam
\m\'M
cuniaria hic rem esse ncmo noa videt. JEV^s, etiasn im-
notanda netnpe post diem Januarii sanctiim iunisi-ratit, qui conlinuo dareic co^pU
litlerarum est,
decimam Gregorii em )rtuale:i). Qiiod nv.igis magis- rac liis. V. Ancloics :ip. Uaynal. (1270, n. 2 ^c;iq.).
 :

749 COD. DIPL.—^SOM M., F.TC., SEU COD. CAROI ,IMTS._APP. — EPP. RIjDOLPIII L— LIH. I. 750
pMilila, siio esl miiiKMv [iiiimero] reinvenla, et ovis A pccion^ cicatricis occidiue signa Iraiisibuiit, cx
(Hi;e (liii pcr drsert.um inJcvoJioiiis crraverat, gregi iiiiimi forlitiiuini' in boc propin^ivimiis iio!;is ipsis
soeiata Dominico, per emiKlem nmic salularibus indubitatai fiduci;T! spe concepta, qtiod qiii eleclo
pascuis satiatur. a Ediicant Latini singulUum sii- fiimulo suo Moysi noii conccssit ediiceie populuin,
spliia de pvofundis, qiioriim 364
"if>!t's idem paler iilitim loco sui meritorum clarilate lioii dispareni

virlutis direxil iu semiiam et salutis. Plaiigant et stihrogabit, consummaturum cuncla felicitcr, pcr
uliilenl super se insiiper omues triiiiis teri"e de patris 365 pi"«iliciuin sanctum patrem in zelo Dci salti-
suhlractione (idelis, assumpio
S!>d illi potissi-ne (pii briler ordmata ^. Ad boc igiltir qu;cstiinus, pii p;\-
vivilic;e criicis viclorioso signaculo s sb cjusdem Ircs universalis Ecclcsi;e cardines ct coltimn;c fcr-
p;\tris securo ducatu coiUia blasplienios nominis vcnles, exerceie vigilias, et olliciosas cmas el ope-
bostcs poienter iusurgcre gesliebaul
(riiiisiiani ''. r;is applicate, ttl rclcgalo cujusijtic contcntionis ob-

Drod(«at crgo isle planctiis commujiis ni omiiem siacuio, ocitis tnunlo accpbalo pnrsiil necessaritis
terram, cl in fines orhis bujiis dolor lainenli pcr- e!'igattir, iibi diviims insl nctus vos incilct el poii-

vcniat, quia lanti PaSris occas s nmlloriim dcposcit dcra su!»eont uiiuitiiiis. C;ctcruin licel , ut legitur
licryinas, qui nommllos cxeinplo l»ealiludinis ;dnucn- ct infaliibilibus est nolorium ai'gtimentis, geiieratio
lius irrig;d>at YerunUameii inter omnes alios re-
^. p 'leat, gcncraUone allera subscquciitc, qtiia lamcn
g(^s et principes omnis lerrae pra^cipue coinpassioiiis iciia st;it Ecclesia scilicei Dei
stabilis in ;i'tcruuin ,

airertu ocuii nostri prx inopia bmgucruiit, iacryma- vivi in suis agendis, el ordinaliouibus agcndoruin
viini jam copia desiccati, eo quod idem paler sanclis- nialura dclilieratione decoclis [de eo ct isj immobilis
simus tbroimm nostrum super reges et regna con- pcrseverat, antequam de inorle pradali patris saii-
p
sliluens, iios dum viveiet piis coiirov(;','al ;implexi- ciissimi ad nos rumor infcslus et nubiliis pervaserat,
luis, el paierno favore st pabal ^. Porro ciim ad lios et nostros decenter accinxeniinns ad iter, nt
Iuijiis reparauda dispi.nd a opes el artcs lmnian;e juxla qiiod vestro inediante coiisilio fuerat ordina-
<!t'lici;sn! ,
qwx poliiis disp;)silionis S!i|)ern;e provisio tum, si fala favissent, susccpisscinus de siiis mani-
luc Uiin fali gencralis a'(|ualitas cOMsolalur, doioiis biis sacrosanctis iinperii diadcma Scd liccl visuiii '
.

cjiisdcm remedium, cujus vix uuquam de iiOh,tri) sit aliter in Excelsis apud omnium conditoicm, ({ui

a Gnecos landem in concilio Lugdunensi oecum. ii « Alpbonsum Castelhc et Legionis regcii;, alque
professos esse processionem Si)irilus s;incli a Pati e Eduardum Aiiglia;, quibus conccssit docimas, pi;e
Fiiioquc, et qii;irl;i(lecima vice ut aitint, iii cominii- aliis principibus dcsigiiari aibitror.
nionem latinie Ecclesi;c receptos fuisse compertum ^ Vide liolas cpislokc 29 subjcctas.
est. Hanc vero gloria;!i uni (iregorio acccplam se
Qiiamvis mullos perutiles tractalns Gregorius as-
e
rcrerre testalur iMicbael PaUeologiis Gni^cus impe-
sumpscrit, qiios consummare non potiiit, ut aiuiit
r.itor apud Labbcsim (lom. XI, p.DoO) n Licel anlea, :

cardinales sequenti anuo, oinnes lanicu ne apparalu

iiiquieiis, pergeremus ad \iain unionem serentem,
quidein pro sa(.'ra expjditione exccpto co collinca- ,
et feslinarcinus ad boc negotiuin ab anti(pio, quod
baut, iisdem tcslibus, ut Rudolplii ])romolioins ucijo-
communcm Cbrislianoium iililitatf^m exbibet, nun-
liiun quictius procederet et securiiis dnccretnr. iNain
(juani sine soUicitiidine t;!iili opciis inoraremur;
niinc lanien ex quo ad iios veslntt s;iiictilalis lilterie
sacne cxpeditiosiis dux Rudolpbiis imperiali diadc-
niale redimitus, scu impcralor esse dcbcbat.
pcrvencrunt, niulio magis instiunuis, el cum ardore C
f Annal. Colinarit n. de advciiUi pontilicis Lausa-
auiuuc fcstinaiiles, opus suscepimus peropl;itum. »
Ex Gr;«corum pr.esultim juramento apiid cumdcm nain agentes de Rud )lpbo aiuiit « Rex plustpiam
, :

l.abbeiiiii [Ibid., p. 1)71) alia ciiam capita unionis yOO marchas expcnderal in vcslis pretiosas. » lias
p ilain liiint. ISanique coruin nuiilius pro oninibus vero liinc discimus, non pro colloquio Lnusa!i;e fa-
(•aibolic;im piolitclur, deiiidc addil
prius lidein ciciido, sed pro solcmnit;ite coroiialioiiis comp;\ralas
i ipsius sacros. lloin. Ecclesi;e,
Priiiialuin (pioipie fiiisse. Quandoquidem post duos tantum ineuscs om-
prout pi;eiiiisa scrie continetiir, ad ipsius Ecdc-
i 1 iiia pr;esto eranl ad suscipicndum ilcr Itali;iin vcr-

si.c obedientiam spontaneiis veniens fateor, recoguo- sus. Ne aulcin de re lanli inomcnti qui;iqiiam iiioli-
sco, acceplo, ct sponle suscipio. Et ipse oiniiia pr;e- servalum pnctcrcam, ciim an. i-i^i exeunte coiisli-
liiissa lam circa iidei veritatem quam circ;i cjusdem tutus liiit prinius lcrminiis coroiiiitionis dics fcsltis
K. W. primalum, et epi^coporuiu recogiiitionem, ac- omnium sanclorum anni seq. id .'actuni fuil iiou
ct'p;;\M!)Ui'm, stisccplioiiem, observautiam, ac pcrsc- modo cardinaliuni votis audilis, scdeliam Rudolpbi
ver;inli;im s.'rvaluruni ,
pi\eslit() corpor;illlcr jiiia- Aoluntale explorala, ut ait Grcgorius iii lilleiis a|).
nicnto, promitto, et connrmo. t V. ap. Kayu. (i-27i, R;iyn. (1274, iium. 50) ad arcbicp. Sitlisbiirgciisein :

11. 14 scqq.) siinilem ipsius imperatoiisprolessioncm, IIAli(iiicin vcl aliqiios ad noslram pra;sentiani desti-
reique toiamnarrationem docunienlis comprobatimi. iiaiet, qiii super cjiisdein assignalione lcrmini, qiiod
•' Omiiium que iii eodem concilio peracla si> :!, su;e commoditali congriierct, ct alias plcnc supcr
exslat nota brevis apud Labbeuni (tom. XI, p. ;!.">.", lioc cjus iiobis exprimeret vobiutaiem. t Mon secus
seqq.), iii ciijiis line « Domiiius p;\pa allocutiis c->l factuin puta, cuiii Lausaii;e ncccss;irio inulalus ftiil
:
^
concilium narrans prsedictas tres causas vocatioiiis tcrmiiius in sanctum dicni Pci;l('cosles anni 127().
concilii, et quomoilo negolium Terne sanct;e, ct Id quippe ralioni consenlaueum erat, ul t;iuli priii-
Graicorum erat incaiptiim, et fcliciter Domiiio 1;!- cipis dcsiderium seu volunias
, uivis dclilicriitioni (

veule consummatuin el inter alia dixit, qiiod pr,c-

; |)r;emitlcrctur. Sic Clemens V aniio 1511 dicni pari-
lati laciebant rucre toliiiu mundtim, et quod inir;)- ter Pcntecosles Ilenrico \TI assignaveiitl, nibiloini-
b:it;ir, (piod alitpii niabe vit.e et (Oiiversatioiiis i!!>u iitis coinmodior alia dies a priiicipi! cst clecla ; t Sii-

cortigeiiantur, cuni pai liculares mal.e vil;c, et bon.e per boc , iii;iUii-,\ dcli' iCSMlionc pr,('bat)it:i , fcsliim
vitai cl conversationis vcnissciit ad ipsuiii instantcr iissumplionis 1». M. V. piovimc vciiiiirum pio lcr-

potenles cessionem. Uiidc moiiuil cos (piod ipsi se , rccipicndom in i»;isil;c;i principis apostolo-
luiiio ;id
coiiigerent ijuia ip:)is correclis non erat n(!ccsse
,
rutn de Urbe inon! solilo tinc(i(»in':ii biijiismodi ct ,

conderc aliquas consiiintioucs stipM' rcformalione ipsitis iiiipcrii di;idcina , ali i(pii> inibi soleiniii;i pcr-
eoruni, alioqiiin dixil se dure acturum cuiii ipsis ajenda rccepit, pioiii noi)is pcr solcmiies suos ain-
ijuper reformatioiie inorum. Supir ordinalione vcro i»;ixi;ilorcs,ac nuiitios, cl spcci;dcs litlcras intiiii;!-
|;ai'oc!i!alium e(',cli'siai'!iin nc IVaudcntur recloitim vil stto rcgali sigillo pcndcnli ni\ii\it;\s. n (/vr licfjest.
siiorum praisenti;',, cl viri idMiei ponantur iii cis, et Vat. Clem. V, aiino 0, cp. 75i, fol. LSO; Raviu
supcr aliis di:iil se cilo, d;\nte Domiiio appoiicre , 1511, u. 7; nnll. Vat. loiii. I, p. iiX.) Qiianiclirem
rciiiedia opporUiiia. Quo;l usque in ipso concilio iieri Radolj)bi vcrlsa pontilici el cardiiialibtis si;<ttim diem
iion poluit, prcpter ii!ulioi"u:n negotioruiu occtipa- triliiiiiilia il;i accipi debeiU, ut votum regis non c\-

li!)ue.n. I clud;int.
 ,, :

751 n. CAROLI MAGNI OPP. PARS I. SECI 10 III. VH

disponet in aposlolica sode virum scciiikIiiiu cnr uo- A suiimium ponlificom quoi um lioiieplacilis sempcr
,

slnim, iil cmiimus; aiiliuc lamcn in ipso procedendi in omnibus prompliludine spirilus obedire dispo-
pioposilo parati patiler et accincli perseverantes iiimus, nos perfectius informari contigeril, quid
immobiles, et de matris Ecclesiic invariabililate mmc ulterius devolo Ecclesiaj lilio sil agendnm «.
366 sperantes, ipsum itcr duntaxal suspendimus, Dala;.
et relaxamus in tempus, donec per vos aut futuruin

a Testimonium isto pncclarius objiciendum iis gnia Romae de pontificis manu suscipere. Quare
qui negantUudolphum serio cogitasse de coronatione post mortem Gregorii X aiinis aliquot ab iisdem pe-
Hom:\na excogitari iioii potest. Usque ad inteiponti- tendis dcslilerit, paulo infra palam fiet. Interiin
licium Gregorii X quod ab Januarii aiini 1270 die pius princeps sacro cardinalium collegio lestalur, se
decima ad primain et vicesimam ejusdem mensis iter suspendere, quoad ipsi aut pontifcx electus de-
ciim successor electus luit , niimeralur , rex Uoma- creverint, qiiid sibi deinceps agendum fueril.
norum nil habuit antiquius, quam impcrialia insi-

367 LIBER SECUINDUS.

EHSrOLA PRIMA. B pro defuncto, nterltarum candore conspicuiim, ei

virtutum pr;cstanlia himinosum, por cujus jucundi-
Ihidoiplius grahdaliir Irmocentio ¥ papa^ de ejus ele-
ferae suhstiiutionis effeclum quidquid profluv ii lugii-
clione in Romanuin ponlificem.
bris in maxillam illius eniperat pro repenle sublato,
(Ak. Dom. 127C, cod. Rnd. i).
speralur indubitanter abslergi. Et licet pro tanti
Argumentum. — Riidolphus in eamdem senlentiam, patris occasu pnc inopia oeuli nostri languertmt la-
iisdemque fere verbis quic in praicedenli epistola crymarum jam copia desiccati oo quod , praeter alia
,

ad sacruin cardiiialium collegium adhibuit, gra- plurima gloriosaet pr«dicabilia qua; pro bonostatu,

tiilalur novo pontifici electo Innocentio V. Exi- cathohcye fidei orlbodoxa) concepit et statuit, thro-
miis eum laudibus efferl, se uti filiuin singularem nutu noslrum super reges et regna constitueii&
ei aitque se juxla Gregorii determinatio-
subjicit
, nos, dum viverot, piis confovebat amj>lexibus et pa-
nem imperiale diadema ejus manibiis , Deo sic dis- ternis favoribus amphabat; ex eo tamen mffistiti;e
ponenle, accepturum. Ilenricum Basileensem epi- nostric, cujus vix unquam de nostro pectore cica-
scopum suum aratorem inittii tam de coronatioue tricis occifiu» signa transibunt jam propinavimu& ,

quam de aliis ncgotiis apud cum aclurum. nobis ipsis remedinm, quod qui electo famulo suo
L;etentur coeli et terra in voce feslivic jucundita- 368 i^l^ysi non concessit educere populum viriim ,

exsuliet; adsunt enim calliolicic fidei festa cele-

secundum cor nostrum in aposloHca sede disposuit,
lis
qui prsedecessoris sui sanctissimi inhaerendo vesti-
bria; adsunt sacrosanclai malris Ecclesia^nova con-
giis, cuivcta debeal consummare feliciter per eum-
g:audia posi lamenla ; nam Dominus, qui a sponsa
sua quandoque serenilatem avertit , «t iterum se C dem prsedocessorem salubriier ordinata •'. Porro»
converlat ad eam in claritale lcctilia; poiioris, suam cum generatio qu;cque pr.Tclereat, generatione alter»
denuo subsequeiite, terra tamen stat stabilis inseler-
ab ipsa misericordiam non abscidit, Ecclesi;c fa-
cicm quam in obilu fel. rec. domini Grogoiii X
ntim ,EccIesia scilicel Doi vivi in suis agendis,et ordina-
,

poiitificis beatissimi cl graliosissimi patris lionibus agendoriim matura deliberatione decoctis,

summi
immobilis, proui oporum docuit evideniia perseve-
noslri, nubilo hictuosi moeroris obduxerat, radio
,

rat. Propter quod, beatissime.pater de cujus crea-

successivic consolationis illustrans, et ei quam novo
,

tione divinitus ordinala revixit omnino spirilus no-

semper foetu multiplicat, novum palrem suscltans

Jacobum S. Marite in Cosmedin diaco -

Sacra expedilio el coronatio rcgis Romanorum
a TuUiano , et
cardinales, nec poenas in eisdein condilioni-
haud dubie sunl iiegolia prascipua, de quii;us agen- iios

dum eral. Nibilomiiius controversia ,

quye Rudolpho bus expressas, vel earum aliquam incurristi, nec
rege Siciliic Carolo intercedebat, post Gregorii jiiramentum super eisdem conditionibus plena-
fe;um
iiiortcm lanti momenti res esse coepit, ut Rudolpho lie adimplendis et inviolabiliter observandis a
fuerit, quin Italicum iter susce- le pra;stitum aliqualonus violasii , nec quandiu
eidem impedimeiito
deinceps eadem dominium , senatoriam seu regi-
jvium prosequereliir. Et vero Innocentius Arelio, ubi ,

iuerat clectus, Romain profeclus, die 22 Fobruarii

men urbis toto tempore tibi ad hoc ab eadem sede
mensis ibi consecratur; rex autem Sicili:c, cujus concosso, aut vicariam Tusciae de nostris vel pt\c-
iulererat senatoriam dignitatem, sive Urbis regimen,
dictorum nostrorum concessioBe seu beneplacito ges-
diebus, seris contra conditiones oasdem in aliquo veniens-
ct vicarialum Tiiscia; reunere , paucis posl
'
,

videlicet 2 Martii bomagium fecit novo pontilici de

aut faciens, nec pricdictits poenas aut aliquam ipsa-
Sicili;c regno , et lcrra citra Pbarum apud P. Laz~ rum iiicunos, nec pr^fatum juramentum proptere;»^
tom. 11, p. 18 seqq.), quod pontifex violabis. Actuminpalalionostro Lateranen. 4 iVlartii,.
7-ari (Mi.scc//.
kocadjuiigeiisin fine poiitif. nostri aniio primo. » Quk duo capita, regi-
suis aposlohcis lilteris inseruit,
consilio declaramus, quod iiiea videlicet Urbis Romai et vicarialus Tusciic,
€ De iiatnim noslrorum
cotvtirmata Carolo per totum spatium auuoruin de-
oro eo quodper te, vel per alios egisti hactenus, de
benepl;icit,o sedis apostolicic dominium, senatonam, cem , quod ad Seplembrem aimi 1278 perveniebat,
seu re^imen Urbis, ac vicariam Tusci;c,
non veni- cum coronatione Rudolphi pugnabant. Quamobrem
contra conditiones conten- Innocenlius eum admonuit, « ut iler ad veniendum lu
sli in ali(iU0, nec fecisti
coHlectis de coUa- Ilaliam non assumerotis. et si assumpseralis nequa
las in instrumonto, seu hlteris
iinne regni Sicihic, ac lotiiis tornc,
qu;ie est citra quam assumplum proseqiieremini, n ut aiunt cardi-
nalos totum negnlium enarrantes ap. Rayn. (1277,
Pharum ustjue ad coniinia terrarum Kcclesue Ro-
cum suo terrilorio, di- w. 48). Carolo oiiim pncsonli in Urbepontifex negare
j:j;ui3C, civilate Beneventana
sirictii>us el pcrliiientiis excepta libi facla sedis ap.
,
non poiorat, quod j;inipritlem ab apostolica sede ob-
tinuorat; al molucns, iie forlc ariiiis controversia
aiicloritale per bon. mem. Aiiibaldum B;isi!. XIl apo-
stolorum presbytenun ol dilectos iilios noslros Ri-
,
deciderelur, oam prius componendam , deinde ad
ch;u'dum S. An-eli, Joaiinera S. iNicolai in Carcere coronationem devenieiidum ceiisuit.
753 COD. D1PL.-M0NUM.,ETC., SEUCOD.CAUOLINUS.-APP.-EPP. RUDOLPIH L-LIB. U. 754

ster iripudio ineffubili fecundatus iii sinum gratiie , A singulis vobis ipsius eloquio proponendis, eidem fl
vestra coUigite qujeswmus filiuni singularem vestris dem credulam adhibere curetis, nobis ad expediliO'
et matris Ecclesiai beiieplacitis semper in omni spi- nem eorum, gratuitam opem et operam, prout de
rilus promplitudine pariturum, opus Dei benigne vestrabenignilateconfidimus, efiicaciierapplicando®.
fferficicntes in nol)is ex tradita vobis desuper pole-
EPISTOLA IIL
state a. Verisimiliter quippe non arbilrari non pos-
lufd tani ardux rei consummatio ve- Gnudet de novo electo pontifice, el procuratorem in
sunius , 369 Rotnnna curia constituit.
stroe sit coelitus glori* reservaia, ut in dextera ye-
stra perficial, cujus graliosi pncsidii a sublimatio- {An. Dom. 1277, cod. Rud. m.)
nis nostra; principio se non scnsit experlem. Ecce
ergo venerab. fratrcm Ilenricum Basilienscm epi-
Argumentlm. — Per hoc regium diploma constiluil
novum procuratorem , seii legatum suurn apud
scopum, etc, ^ vobis et Ecclesi;xi Piomanai devolum sanctam sedein cum necessariis facultaiibus. De
:id beatitudinis vestnc pedes fiducialissime duximus pijemia pro iisdem
rebus gerendis eiiin instruit,
«Ies!inandum supplici devotione petenles , ut ei, in bene gestis pollicetur.
quem transfudimus intima cordis nostri, audilum
et in omnibus noslris agendis Exallator humilium Deiis vota nostra ab excelso
prajbere benevolum ,

prospiciendo desideratum, imo virum desideriorum

lidem credulam adbibere dignemini, sicut nobis,
Ecclesice siue sanct;ic sponsum profividit idoneum, et
cxauditione [ex auditione] gratuita subscquente.
si quid, si au 'emus dicere, in suis anlecessoribus
EPISTOLA II. exstitit imperfecti, qiiasi per formain complelam iii
^ sanclissimo nuHC palre nostro domino papa perficerc
Bndolplius scribit cnrdiunli posl mortem Gregorii X '

poiit. mnx., et eidem commendat lcgatum suum. misericonjiler cst dignatiis f . Sane in ipso nosler re-
qniescit animus, in ipso ponimus anchoram spei
{An. Dom. 1276, cod. Rud. n.)
iiosti;e, iit ipse nobiscum regniim regat, in imperio
Argumentum. — Eadem
occasione saci-um cardina- iiiiperet, oriiinet, el disponat, qu;e utriusque hominis
lium collegium admonel, se ad novum ponlificem, siinl 371 saluiis 8. Pr;eterea credimus, imo certum
et una simul ad eos oratorem mitlere; desiinasse gerimiis, quod apud ipsum nosler esse debeas [de-
Basiiiensem episcopus^ qui suis negotiis vacaret, beat] oculus non dormitans, auris patens, dextera
eunique onmibus coimnendat. manus facta nostra dirigens et gubernans ; sic ut
Mutalo, Domino ut placuit, sacrosancta! malris nostra direclio et in sacro Romano imperio proveclio
Ecclesiae statu inopinabiiiter bis diebus in cujus <=
,
tibi tuisque a progenie in progenies ad exaltationem

niutatione tam subita noster stabiliri non poluit, codere debeat nominiset honoris 1^. Porro apud ipsum
quin cum eo nmlalionis incommoda suslineret. 370 sanciissimum patrem nostrum, te nostrum procura-
Ecce quod vener. N. cui iiostra cordis arcana com- lorem constituimus ad consulendum, et allectivis
municata sunt omnia velyt imnginarium nostnr
,
persuasioiiibus impetrandum omnia sacro Uomano
prcescnti;^ ad bealitndinis apostolica) pedes, et ad imperio profutura, sanctissimi votis non contraria,
vos ^ fiducialiter (iiixin^jis destinandum, rogantes at- sed per omnia sibi consentanea i suumnamque velle,
tentius, et bortanles, quatenus super universis et suum nolle a nostra non discrepabit ullo tempore

a Ad hsec tempora pertinere videntur patentes lit- ^ d Quidquid in ncgotio coronationis , caeterisqiie
terae (lib. i, ep. 28) qiieis Medioiani se adfulurum Iractatibus ad Uudolphum spectantibus aclum fuerat,
poUicebatur die sancto Paschatis, seu 5 Aprilis, inde ex consilio sacri collegii factum vidimus. Quarejure
ad Urbem progressurum. Non eiiim credibile est, destinalur legatus ad ponlificem et cardinales, sive
datas fuisse postquam Kiidolphus est vetilus pro- ad apostolicam sedem.
gredi. Num
aiitem uno eodemque tempoie datse fue- e Notandum discrimen ponlificis auctoritas, car-
:

rint cum gratulatoriis itis, an seorsim, expedilum dinalium patrocinium exquiritur.

noii esl decernere. Certe ante prsedictam Imiocenlii f Fallitur haud dubie collector ad Innocentii V
admonitionemutroeque scriptai sunt; utrobiqiie enim pontificatiim spectare piitans hoc diploma, qiiod in-
de imperiali diadeniatesuscipiendo agitur, j xta Gre- super pro lilteris gratulatoriis, iterum falsus iii titulo,
gor i deliberalionem. se demonstrat accipere. In cod. etiam Caisareo eum-
•jLilieras aliquandiu ante oraloris advenlum esse dem titulum legit auctor Piet. Aust. (lib. i, c. 9, p.
allatas Roiiiam coUigitur ex laudata cardinalium epi- 50). Uecteautemsetatem differt ad Nicolai III pontifi-
siola, eum siquiileiu supervenisse dicunt, dum de catum, qni coepit sub finem aniii 1277. Si cnim de
oomponenda controversia agebatur : « Tanlem ven. Innocentio sernionem haberet Rudolphus, in aiile-
fr. Basiliensi cpiscopo vestro lunc niintio ad sedem cessoribus imperfecti aliquid suspicari non auderet.
a|»ostoIicam accedente, ac excellente principe do- Uni enim Gregorio Innocentius successerat, de ciijiis
iiiinoCarolo illustri lege Siciliae charissimo ipsius benevolentia ac liberalitate tam multa dixit in pr;e-
Ecclesia^ filio apud scdem existente prajdictam, pra;- cedentibus litleris. Itaque loco movendum est diplo-
falus pontifex Innocenlius laboravit sollicile, ac dili- D ma islud, et ad annum 1277 pene compleluin trans-
genler interposuit partes suas, ut tractatus hujus- ferri debet.
modi optatum exitum sorlirenlur. Sed eodem ponti- ^ Magnum revera obsequium, magna in principis

fice Innocentio, sicut de dispositione processit Altis- aposlolorum successores reverentia Sacerdolii ct !

simi, eum incurrente infirmilalis articulum , in qiio regni concordiam indicat per utrumque hominem,
lemporalis cursuin vitae linivit, iractalus ipsi deside- nempe per pontificem niaximum, el se lutuium im-
ratai consummationis efTectum consequi minime po- peratorem.
tuerunt.j Uiide patet, deslinatum fuisse oralorem,ut I'
Cuni documento valde utili quibiisvis summo-
habent litlerse sed ejus advenluin cl pnedictum
. riim priiicipum adminislris coiijungit pra^cipuiim ne-
Sicilise regis homagium, et pontilicias litleras Iludol- gotiorum oinnium, provectionem videlicel ad impe-
l»bo persuadentes, ut itei Ilalicum aut non susciperel, riuiii per Romanam coronationem, a ipia per bien-
aut suspenderei, pr;civisse oportet. Secus enim car- iiiiiiii Nicolai pra^decessores Iimocentius et Adria-
dinalium Utteris cum Uuilolphinis minime conveiii- iiiis V atque Joannes X\l pro boiio pacis iiiiii aiciie-

ret, qiiod ne cogilandum quidein de tain iiitegris rei rant.

testimoiiiis. i
Prieclariusejusileni coiicordi;i; tcstimonium, per-
c /Etas litteraruin innuilur paulo post B. Gregorii pctuum niagiii bujus progeiiitoiis Augiisl;e domiis
mortcm. Unde magis magisiiue confirmatur, Uudol- Aiistri;ic;e iiioiiuiiicntiim. Qii;e scilicet constaiis pii
phum de oratoris deslinalione loqiii, quem cardina- l»rincipis volunias ab ipsa electioiie oi igiiiem (iucii :

ies posl menses aliipiot Uomam venisse aiuiil. » Sul»iicimiis, iiiquil, bumeros iinbecilles, speianlcs
 .

7:;: B. CAUOLl MAf.M OPP. PARS I. SKCHO Ilt. '/Ga

voliinlal(>. I'i() nohis vigila, iiiiiiislciium Inuin iniplo, A (An. Dom. 1270. cod. Riul. v.)
opiis (i<!t'lis de rciiquo a iiobis coroiiani
viii ptMfico, Aiir.uMr.NTUM. —
Rudolphiis oaslra iiioliirns i'i Ati-
lonraiiij jiislilia! pnoslolare. slriam adversus Otiooarnm ljolioini;e regcm, fosli-
372 EPISTOLA IV. ii;iiitcr rescribit et gratnialnr novo ponlilici
,

Iunoccridits pGiitifex commendal Riidolpho imperaloii loaiini XXI ad qiicm opporlimius se missnniii)
Cotomerisem Ecclesinm et (ircliiepiscopum. promiltit nuntios idonoos, et solninos. Iniorim so,
{An. Dom. \'il6, cod. lind. iv.) siiosqiic oiiines pontidciai voliml;iti suhmiuil ao :

ARf.usiF.NTiiM. — Innocrnliiis V
Colonicnsis
SifTridi demum de expedilione conlinuo suscipionda conlra
aroliiepiscopi noonon Koolcst;c sure angiislias alqne Otlocarum illum adir.onol.
injiirias iniquissiino aiiiino forons, uiruiiHiueeliain
S;inclissimt3 ctc. * Laudabilis et gloriosiis in
,

alque eliam rcgi Romauorum conimcnduL ;^>terna s;w;ul;iDei fil ns, bencdiclus, ct henodicons
Innoccntius o!c. a Charissimo in Clirislo (ilio Rii- o;i!iii!)iis in ipso conridentibus, reiernorum, ac trans-
dolplio. Eoolosias ct personas ecclesiaslioas eo liJji iloiioriim ordinator inscnilaliilis, sanolam inairem
fidiioialius cominendair.iis quo erga ipsas zeliiin te Eoolesiam ubcriim;e consolationis ubciibiis coiiso-
habore novimns proinptiorem, el 'per qnem gratnin l;it!is, oleo kciili:e ipsam periingere, perimctam in
oliseqninm Di>o pnestas, et hominibus tc reddis me- tula stalione roponoie est dignatus. Quippe ad su-
rito graliosiini [gratiosissiinuni]. Sane, sicut accepi- prom;c dignitalis apiocin siiinmum et sanclissininiu
inus, nobilis G. ^' comes Juliacensis non conientus, aposiolatus gradum voiiis, ad reformationom qnidom
qnod jamdn !um ecclosiam Colonienscm gravibus „ imperii et salulom Ternie s;incla; pretioso Christi
alTceit injuriis adhuc Ecclesiam ipsam " s;uiguine riibriciiia; divinitus elovalis, eadcm saiicfci
ei prossuris,
et vener. fratrem nostrnm Coloniensem opiscopiim Mator Eoolesia rediviva; juciiiidilalis gaiidiis rono-
«^

inniimeris angustiis et vaiiis persecutioi>ii)us afiligere vata, voliv;c fecunditalis exsultationibus gratiilatiii-.
non vcretur. Qiiia vcro conridimns, quod per Ini fa- Ncc niirum ; Deus eniin pacis cl dileclioiiis, iiii-
voris auxilium eadcin Ecclcsia quam paloriio zola- mensoe honilatis in ipsa signa pnsuit, cum vos siM
nnir a'1eclu a snis dobeat angusliis respirarc, celsi- palrem disposuit, pastorcin niiseri-
siio grcgi 374
aidiiicm tiiam afrcoluosc rogamus et hortamur at- cordUcT pra^elegit. tnimensa; jucundilatis ma-
IIiijiis

teiile,qnatenus archiepiscopum et ecclesiam praidi- teria, etsi cunctos movore debeat, qui se membra
ctos hai)onspio divina et nostra reverenlia propensius capiii adh:erontia recognoscunt, iios primo et prin-
commendalos, ipsis in suisjuribus assistas, cl tradita cipaliter cxaltalioni vostroe tanto jncundius congau-
li!)i dlvinitus potoslate defendas eosdem iia quod ; demus , quanto limpidius cognoscimus ad opiata;
piopitiationem 373
«livinam exinde uberius merea- salntis bnivLum por iniinitx vestrae bouilatis, et
ris, et nos devolionom tuam possimus merilo coin- subvcntionis consilium et auxilium nos vocalos f.
mcndare '^. Iloc illius testimouio, qui scrutalor cordium est ot
EPISTOLA V. renum, noii tam liiieris, aul nuntiis possiinius expli-
Cratulatur ponlifici novo de pontiftcia dignitate, eidem care, quam in corde geriinus et in meiite. Ex taiila
sc submisse commendans. igitur, quain de vcslra sancj^itate concepimus, cle-

quo.l nohis lam Dei quam sacros. matris Ecclosiie, ^ e \ Iriiiuo V soptom ct lri;.^inta dicrum ponUfioi
iieo n.o« aposlolio.B gratia; plenilu;lo, alque palerni
'-'
eloolo, non coiisecraio, has litteras niissas esse vi-
vestri favoris clemeiilia debeat non deesse. » Piot. delur innuere chronologia pontificia et rogia. Qiian-
Aust. (lib. I, cap. 4, p. 33) iit suis in litteris ad Gre- doquidem die 12 mcnsis Jiilii Adrianus eligilur, ino-
rilur 18 Aiigusti, ac posl intiuponlificium dieriim 28
gor. X
aiebat, quas integras adduximus (pag. 280).
Titulatoris iiovum crimen Rogem Romanoriiin
" !
Joannes XXI eligilur die 15 Scplcmliris. RiidolplHis
propria auctorilate imporatorem appcUat. in cod. ex Alsatia Campidunum caslra inovct dle 4 .Vugusli.
Iniie Ralisbonam, duce Bavari* prius comprosso, ac
C;«sarco, quem vidil aiiclor Piet. Ausl. ne Innocenlii
quidem nom.m oxprimitiir quare Joanni Iribucn-
:
doinuin Pataviam, quo porvcnil 26 Scpteiiibris. Ita-
dam epislolam crodhlit. At animadvertere illiim do- quo Riidolphus cum pontifici nuniaha!, se validum
ciiit, proi)a!)irnis Iiinocentium natione P.urgiiniium,
exercitnm oomparare, fortiter accintjimur ad debcl-
atspie arohiopisoopiim oliin Liigduni'nsc!n lie Colo-
landnm, iiondum o;;stra movisse vidotur ex Alsalia,
nlii mintiiim olocli novi pontiliois acoeporii mdise
nion i archiepisoopi) et ecclesia fiiisse sollioitum,
q\iam Joannom Liisilanum, cujus arilor buidatur pro Julio; eodcmque inonso, anteijuam sequenti moveret
Tcrr;« saiiot;« reiiu.uiis oonsorvandis. Noster codox
- caslra, haiic cpistokun doderit.
qu.cstionos on.R4>s iemovot, Innocenlio enim reddit
D' Aiiiiiino, an ea oard. diaoono sancti Adriani,
I

Innoooiilii IV nepote cx frativ, qni Oilolionus voca-

male illi ablatam h nc epislol;im.
b Guillolmus, qiii ct Willolmus. De eo Trithem. hiiiur, iKiiione Gomionsis, niuUa narr;int historici,
qii:e simnna cum kiude gessil pro saiicia sodo. Cle-
(an. 1277) « Willolm. oomes Jiiliacensis cuni Irilius
filiis suis ot 408 annatis rogale oppidum a Aquas- I
monsIV legatione Angliciiua priidontcr, oonstantcr-
quo perfiiiiclo L:»i)oras!i, inquit, satis diu, et te
grani ohsc lil, » snamque in p;ilesialem redigoro mo-
: «
I)

Htus ost in o liiim Ru;!olp'ii, ca^susque ost ciim omiii- Dominus in tiiis l:i!)oribiis honostavil, ot hum:ino
jiuMoio jam complevil oo dem, ap. Raynald. (1207, »
bus siiis. Sic poenas Iiiil injuriarum, quibus ccclesias
II. 3i). Al,l;imeM a.i reiii nostrain nihil snppeiit itpud
et eccl.^siaslioos alleooi"!!.
pr.ooodonti anno ex i)ra'posilo Mogun- his:oricos. In coil. tanliim Vallio. exsiaiit liltor;e,
''
SilTri ins
lino assuniuLus, Engol!)vno de <!ojiio nohiliiim de
card. Jo;innis C:!jolani, poslmoiiiim Nicolai 111 qiias
SVaIckeiii!»ii!'g siiocosscrat. Hic mulio giaviora passiis
idem R;iyn:ildus (1270, n. 2C) indioal; cx qnilius
c(mslat, ipsuin oariiinalem ciini J;icoho sanct;i! .Mari;E
fuorat a suis civibus. V. Raynald. (12()4,n. 41 soqq.j.
in Cosraedin. di;ic. card. inissos Viterbiiim ai> Adriano
Iisdenicivihusadh;eronsconiosJuliaconsisaiino 1207,
stiiliin electo, ui cum Carolo Sicili;-e roge compoiic-
aroliiopiscopum vicliim oaptnmque totoirimo carccri
re;it controversias eiilom ciim Rudolpho intercoilon-
mancipaverat, ut ail Trilh. Hiic pontilioein respexissc
te.-:. Ci;irdinaies in s;i!pc laudala opislola
Quid vero?
non est duhium.
J Aieham SMpra (1. i, ep. 38, in nol.) roges omnes ail Rudolphum, idcm toslantur « Scd , continuo :

adiiiin!, quia pnediclus pontifex Adrianiis post pro-

jurejuranilo se astringore ad su^c qiionKjne dilionis
niolioiiom suain brevissimo tempore sv.pervixil, as-
ecclesiarum dofensionem. Hic vero poniifcx regcm
R.)nianoium hortatur aJ Coloniensis ecclosi;ic alqiie sumpla prosecutio ad iil, quod prosequentinm intcn-
aroiii-pisciipi elecioris uloiscondas iiijurias, tan- dobat insianlia , non porvenil. » Quamoliro:u ab
qiiam fiiliirum imporatorem ac ponlifici* univorsali islis Adri;ini cirplis abliidit h;vc Riidolphi loslifica-

poioslali. in (omporalibus ohsccundalurum tio. r. o:!!r.'rio ouiii uosiis Jo;in!i!S XXI oujii.'^ no!iicu
(
757 COD. DIPL.— MOMJM., KTC, SEU COD. CAROLINUS.— APP. — El>P. KlDOLPIll — LIB. I. II 7; 8

nicntia sine nllo (!clil)er;Uionis, aut eonsnllaiionis A direclis airectione benigna recepii^, et ul decuit cis
«Mibiguo nosliani ipsius personam, conjugcui, liberos lectis et plenius inlcllectis, super cariiiii serie ccl-
liiios- el fil as, res et lionores habita ct habcnda « situdini vcslrae taliter duximus rcspoiKieiidum. 37@
vcst!»! sanetilalis nianibus (radimus et niandatis, Ouod ad omnia esse velinius ullroiui, qua^ vc-
licel
luimililatis nostra caput in sinu vcslrsc miscricordiic slrum dcmulccrc possimt animiim ct afleetuni, et
rcclin^ntcs, ut vere possinius diccre cum sapienle : licet sp(Ttabrlem virum N. camerarium vestrum,
/« onmibns requiem quwsivi, et in iKvrcdilale Domini suis claris ct virluosfl exigeniLbus merllis graiios;e
tnorabor sccure morabiuiur, qui omnein sollicilu-
; bci:evoIenti;ii ulnis |iatentibus amplcxenmr, quia
dinem noslram in vos projicimus, quia seimus quod tamen nos ipsi, ct dilecti principes noslri N. et N.
vobis cura esl de nobis. Qiiomodo igitur a semitis in qiiibusiiam tcriis, quas inclylus rcx Kobemi.u
vestris dcclinabimus? et a via manilalorum vestio- occuparc dii^noscilur, nos contcndimiis jiis Iiabcre,
riim aliquatcnus rccedemus ? qui oninia vobis sub- non minus reprcbcnsibile videtur, si sic lepente,
jieimus cuncla vestris manibus tradimus
, vobis , sic pnecipitanter ad collationem ali(]uorum dislii-
vivcre et in regno vos rectorem babere volnmus sic, cluum ad casdem terras speclantium, huiusmo(.'i
ut inter nos sit identitas mentium, et inscparal)ilis declaratione, seu diserelionc nei^lccla, ciii viilelicct,
unio voluntatum ^. His paucis, pater sanctissime, qiiibusvc de jure compctcrenl, nos cODtiiigeret pro-
mentis nostra; gaudium per secretum ct familiarem silire f ideo veslra iiobis porrccla peti.io p;o
;

nunlium sub qiiadam fesiinaiitia duximus expri- dicto N. ad pr;cscns cst elfectu Irustrala, qu;c i!ii(jiic
niendum, continuis post 375
'"'"C iiloiieis ct s( mentem regiam displieenli;e spiitu iion pciliuhci,
lemnibiis nimliis veslnc sanciilatis pr;esentiain visi- n cum sint, ui nostis, agemlorum proeessiis liujus-
r...,in o
lando T).-.,...^
<=. Porro
^,^..^.i;>..i..... ..>„!„.- „..„« «....:..-
saiictit;iteni vestram nosse cupimus,
1* ...«.i: „,^..:.,
niodi :... i: :...i:,.::. „. —
-Tqiiis trulinaii(li judiciis, ct iiiatiiiis exami-
> •

qiiOi! divina nobis favciUc clemcntia, totius iiostri nandi consiliis, ct cxaeiis, ne possit imilahililalis ct
llomani regiii principcs pro recuperationc rcrum, incoi!Stanli;c argiii pncsi ientia principalis. Veruiii-
jiirium , ct bonoiuiii iiiiperii favorabiliter nobis tanien ad vcstnc glori;e litulos atlolleiidos t;!m fer-
ast;int, Ipsoriimquc «onsiiio virihus
, ct auxiiio, vidc gcrimus inc()iieuss;c sincerit;itis ;iflectum, ut
fortiter accingiiiiur ;id debelbindum inclylum virum quod bhueril vohis ct nobis supcr hoc, in bcncvo-
regem R()bemi;TC, noslriim et saeri Roiiiani imperii lentiai singularis iiberi afflucniia quanium siiic ju-
unuum conlemplorem injuriosum, nmltorum prin- ris possuiHus iiijiiria libcnler et liheraliter aspi-
cipaliium dctcntorem ^, speranles in illiiis niiscri- nire ^.
cordia, qui esl resistens stiperbis, hiimilibus autem
377 EPISTOLA Vll.
djit gratiam, quod intenium nostrum dc ip.so lauda-
RHdolpltus promittit se dc perpctrato quodam faciuore
bilitcr perficere debeamus.
ultioncm sumpttirum.
EPISTOLA \I. {An. Dom. 1275, cod. Rud. vn.)
Huiolphus rescribit Lncjnria' reiji,
preces ejus non adniiserit.
el se excnsal quod Argumf.ntum. —
Principeni sibi adba^nntcm a fido
Ottocari defecturum scriplo seu diilidalionc, ut
(An. Dom. I27G, cod. Rud. vi.) lunc moris eral, admonel, iit illuin maneal de-
Ar.GiMEiSTUM. —
Ladislao Uiigai i;e regi petenti pro nuntiari hostcm imperii; liostilia cujiisdam Otto-
cainerario suo qiiosilam d slrictus in terris juris caro adlKerenlis iiuntiat; flagitiiiiu in presbytcro
imperii ab Oltocaro occiipatis, nponil, iiiccrlo '
admissum detestalur.
adhiic jure lerrarum minus opporliimim fore
,
Rem
horribilem ct pcrniciosam excmplo, qu.ie nu-
quidquam in iisdem concedeic ct legiiim aiiimum :
per ad aures nosiras de ciijusdam presbyteri vasis
demerendi causa, eidem exhihct(iuid()uid sine juris
scminariis aniputatis, teannuntiante perveiiit, aimiro
hesionc concedi valeat.
commiserantes aflV^ctu piirati sumus ad lihitum ,

Regalibus vestris lilteris « nuper ciilmini iiostro cmendationi palrati facinoiis inbiarc. Super diflid;i-

Petri Jnliani cardinal. cpiseopi Tusculani minus cc- iil interim procuraret, quod et pr;tfaliis r. x (Ca-
lebre invenitur apiid bistoricos, non modica conve- lolus) dc suis piovideret propler iioe niinliis, cle.»
nicntia esl, ut palain fiet iiifr;i iiota <'. <! Palavi;e, ni fallor, ponlifieias litteras accepit.
•> Ilonori regis Romanorum,
seu impcratoris clccli Ibi eiiiin pro certo aflirmare polcraf, totins nostri
nibil aliiid deerat, quain di;idcma imperialc, quo I
Romani rccjHi principes eonsilio, virihus ct aiixilio
sc asscculurum sperabat post coinposilas contiovei- sibi adessc :uam Bavari;c duec Ileiiiico nuiier com-
sias, ciii rei maxime se iiiciimbere suis litleris imn- prcsso, (pii caslra ejus seviiiebatiir, deiicllandiis re-
liiiveiat Joannes ponlifex, ut palct ex hoc Rudolphi ni;iiieb;it rex Boiiemi;e uuieus R.,iu. iuiperii eoii-
rcsponso. tcmptor.
<^ .Morliio IIiiiigari;e rege Stephano an. 1272 cirei-
'' Quanquam piiis optimiisqiic prineeps hujusmodi
scmper ohsciiuio l(M' Kai. Aiig., (iiio filii imi^ubcres siiecesseiunt. La-
|)iiiieipis ;iiiostolorum successo-
dislaiis scilii^et iiatu nuijor scepliu.ii rcgni adeptiis
r(!S proscqiialur, faieri taiiien opo; tct pontilieiis lit-
icris, qiiiiiiis rcscnbit, ad boc aniiiii scnsa expii-
esl, Aii(lr<!;is diieatum Scl;ivoiii;c (iiilV;i, p. 1(>). L;»- (

disiao rex Sieili;^ Isabellam filiaiii niiptui liMdJdil,

ni(.^ndi gciiiis, revcienli;c aliiiic amoris pleimm
ad-
aclum esse. inccrlMiii qiio ;iiino; cerlc noii 1:27:2, laniclsi Ray-
* NarraiU cardiiiales
naldus (ii. ;'i"2) lilteras Gregorii X ad eumdem reb--
in pr;e;iicta epistola, qiie.n- r;i!, in (iMihiis ciini adnioiicns iit (idel s ;i(iiiiii>islros
Jiilmoduiii B;isileensi eiiiseopo, ;iliove quovis Rii- clig:!t : j Oiii, ait, crg;i lii:iiii, et eli;ii issiniai in Cbri-
dolpbi m;indatiini b;ihente a Boiiuina ciiria ahsenii-
slo fiiiic ii()slrii> regiiiic riig:iiTe iliiis(.-is coiisoilis
biis, coiilroversiis illis eoiiip iiiriKJis
v;icarc iioii po- tii;e, eli;iiissiitii in Cbrislo iilii C;u()li rei;is Siciii;c
luerat: deinde aiuiit : « Propier lioc laiidaiiiles
iii iis ii;i!;c personas lidelitate ac (levolion.^ (iehitapol-
coniitKieiii pnedeeessoriiiii snorum seniitas prose- h-ant; s cial cnim impubes, ul cou taiiler auelorcs
ciiiciis, niagnilicentiam vestram
per suas iitleras tradiiiit.
atlente rogavit, cl est in Domino J(>sii
hortatiis ' [iKlieium cert.uii, iias litteras dalas essc anle
Ciirislo, ul ciiiii onini fcslinanlia, qiia possctis,
ali- ('ehclliitum Ottoc:irum, postea (Miiin ncque con-
qiios viros idoneos, paeis cl (^oiicordi;^ zelatores Siilio, iieipie iiialurc fiicio opiis fiiil.
pknum a vesua celsitiKiinc ;id praMui.ssa iiiaMlaHiiii ^ Priiiee|)s justitiiv cultor, pollens consilio, iit ;iil
habcnlcs, adeadem vcstro firmanda iiomine ad ipsiiis Engelbcrlus Colonieiisis ;irelii(>p. (Piet. .4i(.s//-., lib. i
pneseiitiam mitterelis Yoluit qiioquc ideni pimti- c. i, p. .li) :c(piam r. pii.ls;r ralioiKMii rcddil, cl in-
l(!x Joannes, ut praimintiaretis
eidein, qu:indo viros eos ciMli M:iriis eviMitus enuntial, (iciiulc ivgiMU ado-
veiiliiros;i(lsuain pncsenliam verisimilitcr credereli- i'^<(Miiii!iiin Iiencvolenlia cl liberaliiitc djMnVrcliu-.
 .

759 n. CAROLl ArAGNI OPP. PAKS I. SKCifO IH. iCO

tionc »
regis I$olieiiii;e , iit sciipsisli, consullius cxi- A coiili;»nos fauloros cl conipliccs provocavit, (piod
sliniantos, ut iiiagis congrui toniporis opportumtale por vias devias iios fugiondo a lerris illis ciiin nia^-no
caplal.i, quando vidclicclcontra cuni fiieiit (iilinituni noininis nostii vitnpeiio rocodore oportobat f. Idoia
[/'(Hs. (iininila] prolala senlenlia i», ul procossus oin- cpiscopiis do quibusdam vorbis fatuis in angn^ta
niiio cahiinnia caroat, ipsa difrulatiocclobrelur. Porro [/'ors. Augiislaj gloriando so jaclilans non solum f'

ul idnioros, cpios niipor accopinuis, to profocto non laicos devotione vestia 379
retrahit et averlil,
laloaiit, tuic sincoritaii descril)it\iiis, (piod N. in fa- veriimetiani cloricis et roligiosis viris inllat cl sugge-
voroin N. de iiovo coinpluribus curriljus el equitihus ril non lanluin impeiio, sotl el sedi aposto!ic;e rebel-
quanulain civitatom N. violenter intravit, cxloiini- lare''. Consilium itaque iiostrum , quod precibus
nans cam incendiis cl rapinis ^. immiscemus, est istud, iit tolo conamine cogitetis,
qiialiter opiscopodiclo, qiii solus seiiV.crsufriaganeo&
378EPIST0LA YIIl.
;dios(pie pnclatos erigil, ot protervit, et aliis est oc-
Aycliicpiscopns Sullzburgcusis, apnd Rndolpltum C(V- casio dclinquendi, per effeclum poenalis operis os-
s.nria cjuscopum Secovieiisem sujJrarjiUKum suuin
lendatis qiiam sit lemerariiim tam atrociter el pro-
accusal.
lerve Romanam Ipcdere majest;ilem. Scimus enim ^
(.1/1. Dom. 1275, cod. Rud. viiu) quod si oris ejus temerarii iiiaxillas ivceno constrin-
Aiu;umi:ntum. — Fridericus arcliiop. Salisburgeiisis, gilis, requiescont et inaiius ct labia csetororuin stull&
(iiii ciiin Conrado Frisingonsi Cario- in Styriani et surgonlium ex adverso '

liiiain excurrens, a suflVaganeo suo Bernardo Sec- EPISTOLA

3S0 IX.
coviensi liadnclus tanquam populos Ottocaro
, g Sfdtzhurgensis archiepiscopi qravissimn nuerela de
SMbdilos ad lefoctionom su.scitaret, fuga sibi coii-
(
BohemiiV post mortem Gregorn
gc isonemiiv
Otlocaro reqc Creqorii X
siiloie compulsus fuerat; illum occusat legationis
pont. mnx.
ad Augiistana comitia, jactanliie adversus impe
{An. doin. 1276, cod. Rnd. ix.)
rinm otsanctam sedem, ac subvcrsionisclerietpo-
puii. Eumque oral ut in uiiius proterviam ad alio- AiiGUMENTCH. —
Ottocarus post mortem Gregorii X,
riiin exemplum animadveriat. laxatis habenis ira^ suie adversus adh;crent(is Ru-

Dominc, sciatis ^, quod episcopus Socoviensis dolpho, in tantas angustias archiep. Salisburgen-
[Seccoviensisjsuffraganeus noslor, prohibenlibus no- sem conjecit, ut regium prsesi.lium implorare
coactus fiierit. Quamobrem nnltit nunliuin, qui
bis et invitis, assumit logationos Deo et vobis con-
irarias «, spreta devotione Roinanaj Ecclesi;e, qua
oretenus niala oinnia narret; pra;terea de novi
pontificis crealioiie, ei de futura cjus coronatione
Yobisotnobis tcnetur. Dumiiuper nos idcmopiscopus
pertransiret, ipsura super hocfraternecorripuimus et
Rudolphum scisciiaiur, seque in lide erga illura
occulte ipse vero noslra correctione temere vili-
;
constanter inquibusvis pericuhspermansurum pro-
mittit.
pensa, adversum nos, et von. fratrem nostrum Con-
radum prorunipens in stultiloquiiim, multis magnis Serenissimo domiiio suo Saltzburgensis promptis-
viris aslantilius publice proclamavit ct dixit nos ain- simain ciim devotisorationibusad quaevis beneplacit»
bos ad terras sui domini regis non ob aliiid descen -
voluntatem Qiii adversus sanctam Romanam Ec-
i .

disse. qiiam ut ipsarum slatum in vostruin favorein clesiam, sacrumque Romanum imperium sejamdn-
prodilorie turbareraus ; lantumiiue factionis suae q dum vibratis sua; rebeUionis cornibus, contumaciter

a Quod Romana resp. per feciales gerere consue- Auguslanis hostis imperii denuntiatus fuerat. Itaque
vit, aliialium in modum faciebant Rudol|)hi tempore. Salisburgensis earuni populos sibi subditos ad fidemi
Diliidalio per scriplum solemnior erat. V. Du Cang. regi Romanorum exhibendam cohortans, ab aeijuo et
Glossar. lecto nullatenus recedebat.
b Hinc aetas litlerarum patet, dat3& scilicet sunt
E Yide infra epist. 24 et notas ei subjcctas.

ante Auguslana comitia, seu ante diem 2i Junii 127.^.

''
Exst;int ap. Raynablum (1275, n. 10) Gregorii
= De iis quae Ou.carus hosliliter gcssit hoc aniio litlenc increpatoriic ad Ottocarum datae « Belliquadri
in Salisburgeiisem ecclesiairi, dicam infra (ep. 15). XI Kal. Aug. anno A, t in quibus, ni fallor, episcopL
liiijus ingonium perstringitur: t Quid hic luus, in-
llii adb;crentes, seu quibuscum Ottocarus foedus
inierat, simiha facerc testantur hac litlenc. Iloriim quit, vel potius prout vorisimililer pr.nesumimus, luo-
prtecipui erant Ilenricus dux Bavari;c, niarcliio Ba- rum consiliarioruin inconsultiis conatus habuit, nisi
(lensis, et Eberhardus comes Wirtemliergensis. De culpam? Sicenim personam tuain solitaecha-
qiio hic agatur inexploiatum mihi est. IIuc rcferri ritatis vinculis ainplexamur, ut pncmissa, quae usque

debetopist. xv,quoe iiifra ponitur in cod.extra locuin adhuc facilitati, vel alioriim malitiae credimus im-
suum. putanda, donec a te illa porceperhnus cx sententia
dicta esse. Nisi ciiim res,\ consiliuin dederat, nt
d Ilansizius {Germ. Sac. tom. II, pag. 580 seqq.) >

Friderici archiep.Salisb. noveni aflert opistolas, qu:\- pornuntiuni el litteras debitum erga Chrisii vicariuni
rum prinia in nostro cod. ost lib. i, op. 58, altera I
obsequium desereret, ipsomot ab oodom cleruni po-
(!St lib. 11, ep. 15, quam sciquitiir pnesons de episc.
j

piiluinqueaverlehal. Pr;eterea probrosi quidam libeili

Seccov. imllaque ordinis discropanlia succedunt circumferebantur iii Rudolphiim quorum auctor ,

rcliqu;c, pr;eler 29 liiijus libri, (piain Hansizius ro- idem episcopus putabatur. Quod tamen ille asse-
luIit(tom. p. -ilG) de episcopis Patavionsilius cuni
l,
veranler negavit in siiis lilteris adRudolphum, qua-
siio lilulo, qui licciiliam collecioris rodarguit, ut vi- runi sententia eruitur ex laudata Rudolphi ad euin-
debimus. dem epislola 24.
Legalioaem haud dubie innuit pro Oltocaro su^
<=
i Rudolpho inditum natnra erat, ut Ecclesiseviros
coplain ad Angustana comilia. Yido supra (lili. i, summa veneralione coleret. Qiiamobrem episcopum,
cp. 29, in no!.)". Summa legationis, ut monet auctor utcimque nuijestalis reum regiae indignationis admo-
i'iet. Aiist. (iib. 1, c. ll,p. 02) in hoc sita erai , neri suo nomine contcntus, evicii, ut clementia, qua
lUidolplmm vitio croatum Ca^sa- orat abusiis, ad saniora consilia revocarelur, atque
ut protestaretur. «»
epistolis veniam cfllagilaret , ut infra pla-
rem, ;»(!co(iue pro legitimo, qui coniitia gciieralia iteralis

impcrare, aiit de rebus imperii disponerepossit, non num erit.

saliilatio apud Hansiziuin desideran-
Titiilus et
;)gnocondum. »
j

f
Cariiithia et Styria provincire clientelares impe- tnr, qui recleanimadvortit lam istain quam Ires se-
rii ab Ollocaro doline!)aiilur qua dotali, qiia hoeredi- qiientes epislolas ;d> hoc anno remo\eri non posse.
tariojuro, uu ) ciiin Austria, ac jirovinciis cscteris, Qnandoquidcm, ntinox videbimus, ante acslatein hu-
.piic a Un !',>lpho ropetebaniur, lanquam juris impe- jus anni datie omnes sunl.
vii, quasniic Ollocarus renaeno vc5litucre,in comitiis
 .

7G1 COD. DIPL.— MONL'M.,ErC., SEU COD. CAROLINUS.— APP.— EPP. RUDOLPllI I. — LIB. U. 762

ereierunt, post decessuni bealissimi palris et iloiniui a charissiuiis dereiictus, et liabilus iii derisuni, le do-
nostri pap;c Gregorii exsullantes iu rebus pessimis minum non uegavi; a nolis et proximis meis propter
insolescuul sic alrociter efaudaciter, acsi utraque te siistinui opprobrium, passus suin contuinelias et
diguitas et polest ts, quas Deo proj>ilio credimus im- tfrrores, igne et gladio perdidi me et meos, ut lucri-
iiiortales, per mortem uuius bou)iuis siut delelse ". facerein el salvarem alios, qui a devoiione imperii
Hoc iu nobis et ecclesia nostra lacile , sed misera- discedenles, seipsos inmiserabilem serviluteinpretiO'
! iiiier [miral»iliter] est videre, qui pro eo soio perse- sui [pretiosi] sanguinis vendiderunt. Vivat igilurani-
ciitiouem patimur, suslinemus opprolria, nostrum- ma tua, domiue, vivat et valeat, veniat et non tar-
riue exterminiiim exspectamus, qiiod Uim scdi apo- det, ut nou videamus mortem ejus [cujus] timor est
;

s^olicai quam Komano imperio tlcltitam el devotaiu proximus milii quiilem et illis viris corde et fide
,

libenter impendiuuis servitutcm quibus ad fidelitalis

;
fortissimis, qui pro zelo justitia;, pro imperii legibu^
oliseqiiia recogiioscinms nos tciieri, proul ator pra;- 1 elegerunt, vclul aiteri Machabaei, aut glorioso cerla-
senlium, quiangustias noslras iiinumerabilcs beue mine Iriumpbare vobiscuni, aiit pro voitis , si opor-
novit, plene suhliinitali regi;e ^ recitabit. Quein tuciit, lionoraliili morle (juiescere potius in sepulcris,
etiam specialiter misimiis ad regalisglori« aspecium. quamvivendo calaiiiitatesinniimcras exspeclare quo-
iitnobis de creatioue sumnii pontificis, veslroque tiiie, et deinuin sordiila et ignobili niorte inori ^^
processu quein feliciorem noslro slalu cupimus, qui
'• Aliriixi quidem eos qiios potui, consolabar debileSr

381 "'^" stamus, sed labimur, invesliget sagaciter pusilianimes confortavi, cl in fule susliuui pbirimos
ei solerter, necnou conditionein nostrain miserabi- iisque modo, adeo quod non restal voliis aliud quani
lem eidem coiuuiisiinus uKijestali regi;ie exponcndam, g veniro, regnum accipere et reverti. Qiiid dicam
utque nobisgrati;c vestrai consiliuui referat, cujus amplius? Quidqnid eveni;U, quacunque facie forluna,
pr.esidio inter anguslias nostras, quaium pondus el (iu;ie casiis homiiium variat, uunc serena, nunc tur-

numenis de die in diem gravius augineut:iiitur, hoc bida se oslendat, nunquam lamen circa vosetRoma-
periculoso tempore dirigantur. In hocenim delibera- iium imperium deficiet fides inea. Autenim in meain
tiouis iiostnie piopositum constanlia slabili inviola- provinciam vos afilicti populi redemptorem cum jubilo
biiiter est firmalnm, ut nuUius adversitatis pondere, iiitroducam, aut fugiam non visurus amodo faciein
niilliusque periculi tempestate pereat, sed appareat pi-rscquenlis. ISuulios nobis remittite Iselis rumori-
niagis et luceat circa vos et Uomauum imperium bus cxpedilos.
lides nostra. Plaeeat igitur gioria; vestioe, princeps EPISTOLA XI
etdomiue gloriose, sano vestroe iuforinalionisconsilio
3S3
Idcm Salisbnrcjcnsis millit notarium sunm ad Ru-
citnsolari nostram miseriam, cujus fuiem et numeruin
dolplium Cwsarem cumqne nt nd sni suorumque
iion videmus , secunduin ea qua; lator pra;senlium ,

liberationem qnamprimum accingalnr , etium atque

vestris auribus explicaliit ^.
etiam liortalur ^.
EPISTOLA X.
{An. Dom. 1276, cod. Rud. xi.)
Item Salishnrgensis episcopi ad Rudolvhum gravior
qiierela de Ottocaro regeko lemiiv, a ctijus tyrannide
Argumentum. — Tertio
efTusiores preces fundens ,
nolarium suum quo usus erat pertraheudis ad ejus
se, cl suos petit liberari.
obsequium populis mitlit omnia luculenter enar-
,

{An. Dom. 1276, cod. Rud. x.) raturum. lu ccleritate rei summam consistere, «e
AuGLMENTUM. — S;evitia hostiuni invalescente, ite- afiliclio contiiiuata desperationem, desperalio de-
rum archiep. auxiliiim elllagilat : coustantiam suam fectionem afferat. Ad victoriam omnia parala esse;
ueipiidqnam tenlatam scribil; sesuosque populos Rudolphi nomen aversantibusformidolosum, triuni-
mori iiialle q^am delicere ab iuiperio; multa pas- phos porlcnderc. Illuin monet ut vil;fi sua; curam
suui, ut nonuullos deficieutes a liiiserabili scrvi- liabeat, caveatque sibi a novorum amicoruin in-
lule abiluceret Rudolphum rogal ut quantocins
; sidiis.
adveniat, redemplurus eas provincias atquc in iis Domine cb.irissime quidquid haclenus apiid illos.
,

dominaturus. bouiiiies super vestris et eoriim negotiis ordinavi ,,

Serenissimo domino sim, etc. S;disburgensis cum hoc fere totuiii per islius hominis notarii iiiei iiiini-
orationiims sedulam devotionem lidei indefess;^ ^. sterium exseqiieb:ir. Ciijus diligenliam,quanla fueril,
Haclenus euni qui salvuin me 382
faceret inter an- commendant et piobant opera veritatis. IIuiic nunc
guslias positus, morti exposiius, el quotidie projusli- ad vos mitto ut cx suis sermonibiis et aliis certis
, ,

tia moriens exspeciavi vos, doniinum salvaiorem, indiciis, ([luo vobis ostendet, et inci laboris frequen-
impulsiis et versus frequenter ut caderem sollicita-; tiiim, et proposituin illorum bomiuum colligatis, vo-
lus niultotieiis, ut enicerer adversus vos aposlala bi.s(|ue niagis (iiiaiu ipsis [ipsi] curetis prospicere »^

fidei et transfuga veritatis, iinmobilis perstiti, fide :ilteiidentes sub quanto vit;e su;e periculo vestni;
grandis effeclus cuin Moyse, negavi peccatum regis grati;e se submitlunt. Iiiler spem et meluin fiucluant^
xEgyplii, negavi et nego me ftlium lilia; Pliaraonis f et utiiiam desperalio, quain mora vestra posset in-
Ego quidem ferocibus luriis hominum, sine delicli ducere, illoriim p;iupeiuin alHictorum fiduciam noa
proprii ciimine conculcatus, etab omnibus fere meis submergat. Quidquid neglectuni fuerit hac ;«stale 'v
a Juxta cjus xvi opinionem duorum liiniinariuin lurere desinel at.
miijorum, seu pontifKi;e el imperialis poteslalis in J rsil freqiientius in cod. Carolini litteris, quanv
universo terrariim orbe. hujiismodi commissio legatistempore hostili.
^ Qui perpetuuin novil imperium, in Rudolpho non Eliiim in ista dcsunt litulus el salutalio aputl
>^

majeslatem imperatoriam, sed subrunitatem regiain Ilinsiz.

agnoscit, Regalem (juoqiic gloriam, regiamqiie maje- f
Fide Mojises ijrandis fac us negnvit se essc filium
sl:item infra adnionct, se, quoad vixerit, fideleui fu- li.iirVharaonis. Magis eligens ajjligi cum popnlo Dei^
turum Koiuano imperio. qnam lcmporalis pcccali hidwre jncunditalem {llchr^
« Duo per suuin nunliuinsciscilaliir niimGregorii
: \\, 25-, 2.">). Huc respexil :ucbicpiscopus: miin coin-
successor electus fuerit? et quandonam ad IJrbempro iiiode, :ilii jiidifcnl.
imperiali diademateprofccturus sit? id siquidem si])i ^'
liaiH; uliqiie Ma(ha!,;corum similitiidlnem ex-
viilt regis Romanorum processus, quein suo miscro pciidciidaiii rcliii(|iio ;iliis.

slalu esse feliciorem desideral quicuin se ilurum

: '' Tiluliis (lc<'sl iu (Oii. Civsareo.
promiserat siiperiori anno(lib. i, cp.o8) si rex Bolie- i
Eii ccrla ;cl;is Iriuiii (pislobiriim Oltocari ;iuda-
mi;e respirarc eum permisisset, haudpnescius, majus ci;iin et s;cvili:uu cii;ur;iiiliiiii! posl Grcgoiii niovt(MU>
sibi infortunium imminerepostGregorii morteni cu- : incnscs vidcliccl a^stivum tcmpiis pr.eccdeulcs.
ius poiitificis reverentia, scu melu, Ollocarus aliquando
 ,

703 D. (j.vuoi.i m\(;ni opp. i>.vks i. skctio iii. rci

vix de crelero convalescct. Ecce quia proptcr le A lcra lilterarum latori orctcnus ediccnda sc ail
rcliiiqnnnl oinnia, cl se ipsos oxinaninnt , qiiid erjjo coinmisisse.
(MJt cis? Eslo eis Inrris forlitiKlinis a facie iniinici. Snper tam pura et inlegra vestrac amiciliae iiicon-
'!•>(• lanqnain ccitnm et veruiii qnod oiniies
leiiio ,
taminata fervenlia, qiiam ad nos proniptissima mcii-
'
singuli qni ad tc venieiit et venernnt hetaiiter ,
tisalacrilale portcndiiis, aliena vcrbornm argnmenla
ilrabiinl lecuin,ct pro lc inorlispcriculninsnliibniit, non qiuerimiis, ubi eneclus opcris dicto pnrponde-
iiec si eos teciiin inori oporlneril, te iiegahnnt; ad r;ins, certa nobis expcrinienla dilucidal, cl conscien-
hoc ul carnis el spiritiis crnciatns, qiiibns in seipsis tia nostra testis quantalihel teslium depositione so-
el scrvis cliarissiinis quotidie inoriunlur, nna rinianl liinnior intcrpellat. Scinius eleniin, inio indice f;iclo
[finial] agonia credo rcm csse dc c;T3tcro raeilcm
; ,
pioI)aviinus, qiiod iu vestris pnccordiis crga nos
et vincendi si lihel vinccrc, licne disposilain lacnl-
,
conccpta iion algcant, scd qiio plus labnnliir iii tcin-
laieiii. 384 Adveisanliuin tihi vnllus et aniinos sic pora, co graliosius adolescant. Patct hoc utique cla-
Ireinulos et (iejeelos foriniiiine, sic video viribiis riiis omni claro per ea qufc missae nobis vcstr;e
desiitulos, nt qni nonduin tc cognituin nietuunl , liltene continebant. Ex quarum lenore prohahili
nondum le visuin videiit, a facie arciis fngiuiit , et coiijectnra perpendimns, circa lalcra noslra vigi-
abliorrent nomiiiis Ini voceni. Qnid facient, cl qua- laiitis vos vigilis ollicium exerccre, et rcgalinm e.x-
liter a voce loiiiirui forniidabiint, cum venerint cubiarnm ncgotium lam salnbriter quam fidelilcr
aquilte " sijper cas in siinilitudinein fiilguris corn- adiiiipierc cum niliil possit iiohis occurrcre tam
,

scanlis? Lalor pi;e-.enlium bene ineniit , ct adbuc lcmpcsliiosum, tain tiirbidnm, tainqiic luci iraper-
nierebitiir aiiipliiis, ul in pelilioniiins snis piis ct |} viiim el opacuin, qiiin vestr.-c luminosai prndcnli;i;
jiistis iii ociilis vesiris invenial gnUiain cl f;»vorein.
jubare screnetnr':. Siiper his igitur salularihusvestris
Sis caiitus ciistos, ct provisor (iiligens vit;e tn;B. Ca- monitis el icformatione graluita, qiiihus nos ulililer
veris libi a!) iliorum insidiis, qui circunistaiil aliqno- iiistruxistis, paterniiali vcstra; grales et gnitias cx-
tieiis latus tuain. Mulli qui peisequunlnr ct tribu- solventes, et propier bfec et alia dnlciliu;ic vesine
lant ine , sed prins vila qn;ini lidcs niilii deficiet , bonitalis et voluntatis indicia, nos et nostra qnih .s-
ncc a teslimoniis luis, in quibus legem et finem [fi- libet vestris iinlihus exponentes, de nostrie piosperi-
dein] posui, dcclinabo ^. latis cventibus, qiios audire lihcnter vos crcdiinus,

385 EPiSTOLA xn. veslris desideriis 386 diixiinns Iktc paudenda »1.

Qiiod curiain noslram solemncm

vl in lali loco '^
,

Rudolplius respondet episcopo Salisbiirciensi, (fratias lali dic, copiosa nohis principum assidente caterva,
ipsi u(jcns pro siiujidari ejns circa ipsum ciira ac et praiclecta! stipati militia; comitiva, cui lemporihus
viijiluntia. nosiris vix cst visa coiisimilis, celcliravimus condc-
ccnter iii regio polcntatii, constitutionibus congruis.
(An. Dom. 1270, cod. Bud. xii.)
pluribus cditis , cingiilo militari ninllis lyronibus
ARr.UMF.NTUM. — Rudolpliiisarchiep. Salis-
trinis decoralis f , ct omnihus aliis qu;c sedentem in tbroiio
biirg. litlcris pncecdcntibns respondct cx caslris regem magnificanl et rt^galem cxofnant ciiriam ^
pist eoinilia Campidiini bahita, gralias illi agens ritc actis, et de conlingentibiis nil oniissis, licct sc-
plurimas de loiniciuii agendiqiie sincerilale et con- denlis ab atiuilone regis Boheniite c;dliditas visa
slanlia. De Oltocari callidilalc aliquid innuit, cx- C fuerit in occuUo, cnm nequiret in publico noslris

» Romanos conslat imposuisse aqniiam vexillis exbibehant.

legionum nummis lil)ris, marmorilnis, nio;io ut
, , 1» Scripturae locis ulens, sive abulens archiepisco-
pop. Roiu. iiotcnliaiii , inodo ut inaje.>taiem impe- pus, ut fidera ct constaiitiam suDra roborel , animi
nsloris, niodo nl C;csariim rclationcin intcr divos , potius candop III qnam incnlis aciern paiefacit.
(ju;iiu apollicosiiii vocaiit, significaient. Post reno- Trinis arcniep. lilteris Riiilolphiini semel rescri-
•=

v;iliim in Occidentc iiiiperiiim anctorilate aposto- bere facile inlelligemiis, si Salisbiirgcnsem lol pres-
lie;i, primsis aquil;e usiis reperiliir in seeplris : ne- snm angustiis ope celcri egere coiisideremus, adeo-
(pse ilie quidcin dum Carolingii stctcriint, sed post- que nt Slephaniis olim II Pippinum contra Lango-
qiKun traiisiil imperaloria ni;ijeslas ad Gerinania; bardos, Rudolpbiim adversus Bolieinos litteris fa-
reges. Dilniarus( Annal. lih. iii ) rcfcrt Oltonem II ligare nl;i cn.ni suadcl necessitas, oflicii lcgcs de-
:

aquiLe signo usiim esse. Henricus eliani II Aiig. scruntiir.

aquiligcio sccplro usus invcnitiir. Tariiius in vcxillis d Hansiz. hrevilcr et rccte {Germ. Sac. lom. I,
p.
adhiheri coepla cst, caqiie non nigii , sed aiirei co- 414) de Rudolpho « Magno, ait., et ponlilicum el
:

liiris. Quod docet Uigord;is aniio l:2'5ilc Otloiie IV principiim favore rcgiiuiii gcrchat pontifices reve- :

seriiioiieiii liidicns : « Ab opposila p.;rie , iiiqiiil , renlia princip; s juslilia (t coiniiale,

et facililate,
stiihal Ollo iii nie;!io agminis conferlissinii, qid ntrosque modcstia et pietate conciliavcrai. Advcrsa-
sihi pro V xillo erexerat a(piilam dcaiiraiain supcr h;itiir tanicn Boherai;e rex. s Contia liiinc ciim cxer-
dracoiiem ( panniim obloiigiim, ciijiisiiioili Q citu progrediei atiir, cum dahal has lilleras. Fusius
iienipe
sniit vexilla), pcndenlc iii pertica obloi!g;i ereet;i aiinal. Ait;i.licn., licet rcin diflerat in seq. aniuiin
in (luadriga. « Ilaqiie Aipiihe signum noiinisi S;ixo- lactaque plura siinul congerat.
iiibiis iiiipcriniii nio;!craiiiihns ctepissc slatucii- Coinilia li;cc Aventinus Iradit hahita essc C;im-
•^

duiii csl, caiiique usquc ad Rndolphi tempora non piduni in Suevia, uhi ct exercilus recensitus fucrit,
iiigraii! , sed deauralaui iiiissc usni pro comperlo aMteqnam caslra nioverentur in Bavariam h;c lil- ;

habeii dchct, nt Duficsnius ((/(,' iuf.wvinumisin. § l"!) lera; Avenlino fi.lein conciliant.
el Godefriikis {Cliron. Godw. lihro ii, capit. 8, p. 205 ^ Auclor pict. Auslr, (lib. i, c. 12, p. 75) cx Ge-

sc^pj.), animadvcrlunl. ISec andieiidi simt Rcrosi et rardo, aliisquc refert, inter plurimos, quos Rndol-
Avciiiini nugas scculi, qni nirnc hiicipiiisqjie a(|iiil;e pbus militari dignitate, sive equeslri, insignivit, ccii-
iiiniginem a renovali Occiiienlalis impcrii origine tum Tigurinos fiiisse, qui oinnes in piigna cura Otto-
(icdueunt. Nam Dufresiiii (ii!igeii!iam clfugil, cur et caro slrcmic pugnaiiles occuhueruiii, coiunKjuc in-
quando oceideniales a(pii!am nigram inlro Inxerini, sigiii;i gentilitia Tigiiri in fratriim Minorum ccclcsia
pulaique factuin proprii coloris raiione babit;i. Biei- depicla adliuc vidcri.
pitem vcro Si^isniiiiuiiis ad siimmuni in vcxillis ^ Paiilo siipra in hahila csse co-
regio potentntu
l>raiselulilCoiisiantinopDliiano iuiperio ad cxiluin niilia aicliat : nunc regem
refjiinn jironun-
ct curiam
properaiitc, in utriusqne iiiiperii signum , ut crcdi- tial. lucc quarc collcctoris licciiliain iii epistoUe mox
tur. Qu;e cum ita siiit, RuiJolplii igilur vcxilla, in scqueutis, aliarumque nnn paucis li.ulis, et in unu
codice isio non scmel mcinorala, iiec i:igraiii ncc , aut allera cpislolarum, non frenavcriiit, mentc nou
Lieipilci;) afpiiliim , scJ biinplieom ac dcauralam asseqiior.
 ,

705 COD. DIPL.-MONll-M., ETC, SEU COD. CArvi)L5N}IS.-APP.-EPP. RUDOLPill I.-LI!r. IL 703
l:\m celebrilms ohviarc progrcssi!iiis, lamqiie proli- A rareliir, prosiravcrunt ipsnm ad terram, gladiis([uc
niidis tribus vicibus ejus collo appositis, aliisque in-
cuis et feslivis solemiiiis iiileniiUionc [in teninlione]
iiefaria conlraire ; qiK« [qui| lamen dcxlera Doinini
jiiriiscorporalibus et atrocibus irrogatis, cidem inclii
niortis instanlis ipsi comiti tradidit nostriim castnim,
faciente virlulera, in sua defecil asiulia, non profc-
ablalis in ipso castro per cumdem miiltis victualibus^
eit a. Cailera vero tlilecUis familiaris [famuliisl no-
ct pluribus rcbiis aliis preliosis ^. Licct autem pcr-
ster N. pr;«senliiim exl»ii>iior cxplicabit iucklius ora-
culo vivae vocis i». sccutionis tenipore f 3S8 SaUsburgensis provincia
in clero suo multis molcsliis sit turbata, tam atrocent
387 EPISTOLA \m. tamen injuriam minquam suslinuii, in cujus gravt
Idcm Salisbnrgensis Rudolplio imperatori c conqne- tuipitudine universi el singiili p;irliiim nostrarum
ritur contra comitem quemdam de violenter oceu- iiicolai mcrito obslupcscunt et meluunt ciim sLupore»
pato monasterio sancti Paiili in Carinlliia. QiKc iiisi reccns hujus ct cruenta tcmeritas a regali
{An. Dom. 127!), cod. Rud. xiii.) poientia vindicctur, insurgcnt inulii alii, qui ad insiar

Argumentum. — Idem
archrepiscopus nariat, sibi
comitis supradicli, slaium clerlcorum et ecclesiarura
pcdibus conculcabunt. Supplicamus ergo regiaj ma-
provinciara suam obeiinti, duin Pataviic essot, re-
jcstati vestrai nomine omnium nostrai provincia^
latum fuisse sacrilegium a comite N. in monasterio
l)radatorum, quatcuus dictuin comitem, qui sacrilegio
sancti Pauli in Carinlhia perpetratum. Electum
diiplici sancia Domini ia loco sacro ct persona sa-
scilicet N. suffraganeum suum inde extractuin, ad
cr.ita, pncsumptionc diabolica violavit qiiique de-
castrum N. ad eum spectans dcductum fuissc, id- ;

bita; nobis fidclilatis homagiiim non attendcns, ca-

que per vim et metum comili transcribi ab eodcm ,
" siiiim iioslriim tam dolosis insidiis quam apcrtis in-
captivo extortum esse. Hujiismodi sacrilegiiim
jiiriis occupavil, pro excessu biijus faciatisper domi-
emendandum esse ab eodem coinite, ne terra; iike
ii::m N. comitcm lcmpore commissi criminis, et
diutius subjaceant interdicto, et ne praelali oinnes,
adliuc in illis pailibus constitulum g taliler cmen-
lanto scelere impunilo, bujusmodi fiagitiis siiit
dari, ut et noslnio ct tolius ordinis clericalis iniuri;v.
obnoxii quod omnium nomine etiam
:
atijiie
s;itisfiat, et alii clerici et pr;ielati eventus similes cx-
etiam exposcit.
spcctanles, de vestro pncsidio non desperent, dum
Serenissimo domino suo etc. Salisburgensis con- in nostra et vcner. episcopi Chimensis personis
stans et fidele propositum serviendi ^. Nuper nobis (cujus idem conies frater cariialis exislit) t qui sic
apud Patavium in vcstra provincia constitutis, trislis persevcranter vo! is adhoesimus, et fuimus primi
in Carinlhia casus occurrif, quem cum gravi queri- aliorum, hiijus maleficium impiine vklerint perpe-
inonia et dolore refevimus regi* majestati ; comes Iralum. Dehet etiam veslra piclas tanto commisso
N. de P. posl pra;stitum et transmissum vobis et im- sceleri obviare, nc terr;ic, qiut cx statuto provincialis
perio sacramentum, spiculatores suos misit in vener. nostri concilii dudum habiti, interdicio ecclesia-
'

monaslcrium sancli Pauli in Carintbia, qui cum ar- stico sunt sul jecta;, diu divinis carcant, ^^ "^ 389
morum slrepitu et impulsu, idcm intrantes mona- populus, qui adhuc vacillat in diihio, in crroris el
sterium, ilominiim N. captivalum extra ipsum mo- scandali devium, quod cx facili lieri potcril, abdu-
nasterium cruenlis nianibus extrabere pncsumpse- catur. Sed va; homini illi per qiicjn scandalum istud-
runt, vinctumqueduxerunt ad qiioddam castrum N., venit. Inlerdiclum etiam propter formam statuti
quod idem electus iu sua tenuil polestate, et dum C qiiod ob mctum domini rcgis Bol>enii;« jampridem
requisitus ab ipsis castrum noslrum eis traderc ino- fccinuis, sicut N. ct N. episcopi plciie noscunt, ncc

a Haec referri posse vidcnlur ad Salisburgrnsis extenditur usque ad Rudolpbi advenlum in Austriam,
epistolam alteiam, qua Rudolpbum moncbal ut sibi inense viddicet seplembri anni 127G. Cumque annis
ab insidiis caveret. scqucniihus iisque ad vernaie minimum tempus ar-
^ Id principum solemne esl, cura pi\Tcipue instrn- chicpiscopus scmper Rudolpho adbseserit, nalura sua
cto excrcitu adversus hostcm arma ferunt, ea tan- liller;c negant se datas esse id temporis ; quia per-
tum mandare littcris; qu;c, si forte inlerccp:;c fue- scculioncm memoraut, et quia ab archiepiscopo pro-
rint, deliberationes momenli alicujus iioii patefaciant. vinciam suam obcunte scriptiB siint.
Ciphris hodie utuntur, commodiori coiisiiio. V. Iloif- s Mchiiiardiim coniitcm Tyrolcnsem bic indicari

man. Lex. mdliis duliito, lum quia infra per M liltcram innui-
c Coilectoris licentiam iii titulisjam tenemiis. Non tiir, liim quia duce Pbilippo aiiioto lUidulpbus Caiin-

igitur novum boc loco imo noviim non erit infra

: tliiam aliasqiie provincias Mchinanlo gubcriiandas
(cpp. lA, 17,18, 29, ct lib. iii, ep. I et I i) eumdcm tradiiiil, qucm postea anno 1282 Caiintlii;c diiccm
licentia eadein uti, cum caHcroqui liiierarum coiilex- dcsignavit.
tus eum passim falsi arguat, audaciamque ubique Mcbiiiardi germanus fralcr Joanncs Chimensis
1'

perslringat. cpisci piis opportiine dcclaratur. Nam Riidolpbiis,

<! Nusquam reperiri banc epistolam vix credii)ile (|iii ol) cgrcgie nav;\lam opcrain Mcbinardum Caiiii-

est. Atlanicn Ilansiz. Friderici arcliicp. rerum oni- 1) thi;(; pucfccerat, poliori jure fratcinas iiijurias di-
nium scrutator diligens neqne in cod. C;Tesareo, nciiue lucndi auctoritaicm illi delegassct.
aiibi eaiu vidit. Loquitiir dc synodo Salisijurgcnsi cclcbrala aniio
'

Sacriiegiuin istud exquirendura relinquam iis,

i^
1274 mcnse Novcndui, qiisc apud Labbcum ct llar-
qiiorum magis intererit. In cbron. autcm Salisbur- duinmn continct conslilutioiies 24, c;c vcro iii cod.
gcn. ap. Canis. {Ant. lect. tom. III, part. ii, pag. 487) C;T;sareo, ut aiiimadvcrtit llansiz. {Cerm. Sac. tom.
b;cc lego ad annum 1279 : « Dietricus Gurgeiisis cpi- U, pag. 578) scx ct vigiiiti mimcranlur, st^xia siqui-
scop. obiit, cui succedil Joannes Chyemensis cpisco- dcni iii duas partcs dividiliir, aliaquc iiiciiila post
pus: eidemsiibstituilur dominus Cliunradiis de Ilind- scxtamdccimam adjiingilur. Exslaiil qiioijiic ap. Ca-
perch canonicus Patavicnsis. n Quein Ilansiz. {Germ. nisinm {Ant. lcct. lo n. IV, p. 90). ^Jii;c aiilciii bie
Sac. toin. l, p. 424) animadvcrlit cbronologos fere laudatur, est 22 sic llaciis « Pncscnti conslilniiiius :

omnes traderc, consccratum fuisse a Paulo iMiiiorila ediclo, ut si, ([iiod altsit, arcbicpiscopiim vcl cpisco-
cpiscopo Tripolitauo S. A. legato anno 1280, iii pinn ex nobis c;iplivari coiitiiigal, aiit ccclcsi;is no-
Nonas Maii. Cum autem iiifra nientio liat Cbiiiicnsis stras, vcl altcriiis nosliiim sic liostililcr ct injiiiiosc
cpiscopi , tanqiiam ex primis Uiidolpbo lidclibiis, invaili, ut de siibvcrsionc slatus ipsiiis probahililcr
lianc cpistolam scriptam essc anteqiiam Joaiin(\s atl timcatiir, cx tiinc pcr lolam nrovinciani Sal/hiirgcn-
Ciirgenscm sedcm transfcrrctur conjicio, viilclici t , sc,;! c(;sscti!r gciici;\litcr a (!i\iiiis, postqiiaiii dc ca-
snb liiiciii aiiiii 1279. |)livitalc ;iul |icrs<'( iiiionc hiiJMsmodi pcr pi'o\i:!(iaiu
f
rciiipu'.. pcisccutionis Ecclcbiii; Salisl urgnisis ii;ii','!ii('ril maniicslc. >
 B. CAROLI M.VGM OPP. PAIIS I. SECTIO lU. 7G8

auiiemns, noc possumus relaxarc, nisi prius iiijiuia A polcnti;e vesir* dextera iiumiliare intendil , et re-
relraclonir, qiiain conies M., si volueril, poleril picn« iiellioiiis exigente protcrvia d(;pressionis
, nierilo
refoiinare «. Sunius eliain ad pncsens in ilincre con- inallco ('oncul<;are : ul (pii iiiodo tranquillus in prx-
sliluli, (pio intraiiius Carintiiinm et Styrian» ^ pio cepiis siiis despicitiir, iratiis iii vindicla poslinodum
vcsiri ii uioris auginento, et abinde ail parles Au- seiiliatur, queiiKine lileles iiniversi et singnli , qui
stri;e descendemus. excelleiili;c vesti;e lidelilalis debilye debilum n pr;c-
senlaiit, doniimim noveriint, iii (^on-
diilcein et piuin
EPISTOLA XIV. lusionem propriamsenlianl ;eiiiuii oorrectorem.
Qiianto cniiii puiiieiid;e temerilatcs magis augentur
Piilriarrhn Aqnilegeusis scribit Jiudolpho imperatori
cxcessibiis, lanto nnijor est delinquentiljus adbibenda
c de tnuUis prcvsertim de re(je liohemiiv. du-
,
coireclio, ut et ipsi facinns smiiii pa;na saltem vin-
mando.
dicanle cognoscant et alios ab illicitis poenre limor
,

(.In. Dom. 127G, cod. Bnd. xiv.) coerceal et vindicUe. Porro ciiiii scribeiitis aniinus
Arcumf.ntiim. — Rayinnndus Turrianiis patriarclia adeo sit in cxallalioiiis vcsti;e proiiioMoiie dclixus,
ut desideriorum ineorum suiiima piincipalius ciipiat
Aipiileiensis Rudolplii liltcris rescribit , se gau-
inb»- bonoris et iiominis vestri decus sermone el opere
dere ,
quod Turrianorum fide et consiliis
regi Ollocaro. procurare, magniliccnliam vestram scirc cupio, quod
reat, inferatqne bellum Bohemiic
viris et viribus congeram posse mcuiii, iit quam cito
Adversus eum , sihi et Ecclesi;ie su;e infesluin.
de processu vestro felici conlra regem Boliemia)
auxilia proinittit. iNiliil sibi dissensionis esse cum ...
('.!"' *=^''^';' ^*^"'" ^ 0'i'nem )ustitiaiii n leis et eccle-
N. fiiliirum tameii , ni destru;it caslrum nuper B f
erectum contia jura et privilegia ecclesiai suie. ?'* me;e juiibiis_f_exislil iiijuiius et blonoribus in-
Se ad eccl'?si;im suani conlinuo redilurum , ut
boiioius) niihi 391constiterit, ine reddam pro vi-
ribus ad excelleiili;e vestr;e serviiia pncparatiim 8,
inde ad ejus obsequia promptior paratiorque sit.
C;eteruiii litteiarum vestrarum favoraliilis inductio
Serenissimo, etc. Aquilegensis <i. Regios apices, habuit, ut cum N. ad conipositionem nie disponere
qiii punc lidei prompueque devotionis exempla cxi- jirocurareni. Super quo sic per pnesentes explico
giinl el signa requirunt, suscepi bonoririceiitia proiii- velle meum, quod iiilcr me ac ipsum n.m vigel ad
ptiori ,
quibiis alfectiiosis>iiiio perlectis 390 ^'"^- praisens alicujiis (lissensionis materia vel rancoris,
clu, concepi Uetitiam lam ingentem, quod spirilus, nec ex nie ciica ipsum discordia; scrupulus orietur ;
inens, imo sensus singuli suiil pnc gaiidio renovati. quin inter nos ainiciti;e ac dilectionis inlegrilas vi-
Est niihi siquideni jucunditalis et exsullationis ina- geat et virescat. Veriimtanien est, quod ipse me in
teria pnccipua ct voliva quod celsitudo regia de ,
vestris servitiis existente, iii praejudicium ecciesi;e
niea meorumque lida fide confidens jiixta nostrum , luea', ac conlra ipsius privilegia et jura publica erigi
consilium qiiasi salubrius sibi oblalum dirigi pro- fecil castium quoddam, quod nisi forsan ipse viain
cessus Csesareos ebgit atque regi ^. Esl etiam et, ;eqiiilaiis et juris eligens ab iiijuria hiijusmodi tam
milii specialilcr superaffliiens cumulus gaudiorum, indebit;i et violenta destiterit, malevoIenti;>! inducti-
([uod veslra serenitas iinperialis solii decus virtiiosis vum esse polerit, et plusquam expediat, nutritivum'».
operibns, quai tant^domini gloriam condecenl, deco- Cselerum licet iii partibus istis pro dirigendis vesti-
raie prociir;nis, conlemptores vestros, qui taiiqiiam parandis processii)us, nioram
giis veslris, veslrisque
coluniiue ac bases imperii ciim oinni promplitudine C imnc usque duxerim prolr.aliendam, ecce in lerrain
in via vesirorum deberent currere inandaloruni, sub nieam in instanli redire festino », ut ad obse^iuia
a Forma statuti, qu;ie jampridem facta esse dici- auctoritale. At corum consiliis palriarciia sulTra-
tur, continuo sequitur post allala verba : « Persoiiis gante, in graviuribus iiiiperii negoliis usum esse, iiinc
tanien illuslribus decoratis principuin digniiale, pro discimus.
praisens ed ctum ad f Ad impcrii proviacias, qure ab Ottocaro deline-
ipsorum reverentia defereiites,
«ios et terras eoruin exiendi nolumus, nisi prius ad- bantur, jiira patriarcbatus exlendi omiies norunl. In
moiiiti, cessare conlempserint ab ofTensis luijus- sola Cariiilbia dux Uliiciis fiduciario jure oblinebal
modi, nec eiiiendare voluerint infra uiiius mc.isis spu- illius oppida Tyjer Treveu, Windischgraz
, el Cie- ,

tiuin quod feceriinl. » mau civitalem sancli Viti , Clangenfurt el sancti

, ,

^ Duo
exstant diplomala fundat. monaslerii virgi- Ceorgii. Quse posl ej-is mortem Philippus frater in-
num Tullnensis. Prinium daluiii Vicmi;e « pri I. K;d. vasit, viain sibi pualurus ad infulas Aquiieienses,
Sepl. in oclava Indict. postNaiivit;iteinChristi 1-280, quas nequidquam ambiebat. Ai Otlocari jussu ea op-
regni noslri seplimo. » Allerum vcn) iiovem men- pida Ecciesi;e Aquileieiisi restituere coaclus fuerat.
sium iniercapedine, « xii Kal. Juii. InJ- ix, an.Chr. Cuni autem Riidolphus rex Romanorum eleclus fuit,
1^281, regni noslri aiino octavo » (iu;e anerunlur ab : ideiii Pliilippus, iit aliarum provinciaruiii alii princi-

auclore Piet. Auslr. (lib. i, c. 15, seq., p. 87 etOl). pes, ab eodem Rudolpiio Carinthiae investituram oi)-
Priori SaUsburgensis non aderat, alteri vero leslis liniiil, quain tanuMi rex uiii anno 1276 una cuin

aderat omniumprimus. Quamobrem magis magisque ,

caiteris, in suam potcstatem redegil, Phiiippo obia-
coiiiprobatur lias litleras datas esse ab archiepiscopo lain Mehinardo comili Tyrolensi administrandara
Bub finem aiiiii 1279 ex itinere cum amplissimam
,
concessit. Cum vero Raymundus Oltocari iiijustitias
suain pri)viiiciam obibat, quod anleSeptembrcm nieii- queratur, haud dubie Philippus, aliarunique provin-
sem aiini 1280 iion confecit. Si Haiisiziiis h.uic epi- ciaruin duces, qui adluieserant Rudolpho, eadein for-
slolain vidisset, inani conjectura noii institisset, ut tiiiia utebantur, qua Saiisburgensis archiepiscopus,

Saiisburgenseiii oliosuni Vieniue detiueret, subinlrt»- ac proinde jura Aquileiensis ecclesixfurentisOtlocari

ducla ;cinulalioiie ciiin legato aposlolico , ([uo iiil rapiiiis atque incendiis eranl obnoxia.
« Iii iiullo ex iiionumentis, quse ego videriin, Ray-
inciedibilius id lemporis , ut inonumentis conipro-
batur. niundum iiiter pncsules, qui castra Rudolphi sequii-
'^
Vide col. 7G5, not. <=. banlur, iiiveni.
^ Num de Philippo duce Carinthia), an de finitimo
d Raymundus Turrianus, Ughello Marlini filius,

dum erat episcopus Comensis, P;igaiii, cuiii ad Aqui- alio principe liaec dicantur igiioro. Hinc cerle Uix
,

leiensein patriaichalum esl iranslatus. {It. Sac. tom. ali(iua ailulgel U;ilic:e hislori.i! : nam Raymundus vi-
detur Rudoipbo pr;ebuisse obsequium in Langobardia
V, p. 300 el 94.)
« NeapoHouem et Franciseum Turrianos, qui do- suis Turri;!nis adb;erens , qui lielio impliciti eranl
minahantur Mediolani, a Grcgorio jussos esse Al- cum vicecoinilibus. Alias castri ejus erectionem sen-
lonso C;)sl(dlai regi alTeel;(nii imperium resistere, sissel.
His pnedicta comproliaiUiir, terra enini siia erat
duin Rudolpho ubiqiie obse(|uium coiiiparabal, docet '

Uaynaldus (ii^S, n. 5) ;ipDSiolicarum lilleraiuiii palii;ucliat is Aiiiiilsiensis. Sedes Utiiiye, quo ex Ger-
TGi) COn. DIPL.— MONUM., ETC, SEU COD. CAROLINUS.— APP.— EPP. RUDOLPHI L— LIB. 11. 770

veslra p;iialioiem el pioinpliorcm me reililere v;<- A boslihus connilcatnm Qnamvis autem cum devola
''.

leamjuxl;\ feiveiis clesitieriiim cordis luei. hiimilitJite prosliatipacis gratiani, vel sallcin trcu-
EPISTOLA XV. garuin inducias pctiverimiis ab eodem rege, nulla
392 (auicn cerla haic conditione perficere quivinius, nisi
De capitaneo Slyritf qui uomine Oltocari regis Bo-
,
adversus Romanam Ecclesiam, sacrunique Roma-
heniiw omnia bona Eccicsia- StiHsburgerisis devasta-
niiin imperiiim icmerato fidei nostrai debito voluis-
vit ; idem Salisburgensis liudolplio scribil, petens
,
semus eflici iufidcles. INos igilur in angusliis pro
ab eo festinum auxilium. Augusti rcvercnlia conslituti, imploramus auxiiium,
(An. Dom. i'2~S , cod. Rud. xv.) et subsidium exspectamus vestr;« fclicissima; maje-
AnGUME.NTUM. — Arcliiep. S;jiisburgensis Rudolpho statis, cum dolore et gemitu postulantes, qualeniis
iii Austria, Cariulliia, Siyria, iiostilia oni-
iiiintiat, saltem reliquiis dicta; ecclesise miserabiliter dereli-
uia esse persequeule Olloe.ii-o ((uoscuiKpie regi ctis, ne id ipsum tenue et modicum facullatis, quod

Romauorum fideles : ac demum copias in Salisliur- ab iinguibus depniedantium cecidit, absorbealur itc-
gensis ecclesi;ejura immisisse, qute rapinis el c;ie- riim ab eisdem, festino suffragio succurratis, ante-
dibus fere omuia pessumdederuut luiUo alio pa- ;
quam iios contingat lotaliter consummari.
clo mitigari velle Iioslem , quam ecclesi;e et im-
394 EPISTOLA XVL
perii fidem deserendo. Celerem opem ab eo peiit,
nc modicum quod remauserat corrumpatur. liudolphus ad proceres regni llungarifc scribit se
brcvi nltioncm sumpturnm de ipsorum hoste rege
Indignalio, quam concepit iiidigne adversus Salis-
Dohcniia'.
burgensem [Salzburgensem] ecclesam dominiis rex B (An. Dom. 1276, cod. Dud. xvi.)
Robemise'», sicut experimento didicimus, non quiescel
doiiec noslrum et ecclesi;c uoslnc vesiigium delea- Argume.ntum. Rudolphiis Ilungariie proceres dc —
fide et soHicitudinc in adolesccnles Ladislaum le-
lur a lerra. Postquam eiiim omues el siuguli perie-
runt in Ausliia Slyria et Carinlliia ([ui colebant
,
gem ducemque Andream, ab se adop^atos in filics,
collaudat; factisque compiobalurus dicta eos al-
justiliam, et Komani 393
imperii legibus parue-
licit ad petendos honorcs in rcgno Romano sive
runl, postqiiam fidelis noslra devotio removeii non ,

poluit vel mutari , mullis lentaia terroribus, variis in aula, sibi esse conii aifirmans pristinam ejus
,

illecta promssis, et a rege pncdiclo sollicitala quam

regiii gloriam instaurare, aemulique Ottocari au-
pluribus bbindimenlis. Ecce quod lali die capitaneus riaciam, Deo auspice, infringere-

Siyri;B nomine regis priedicli omnia ecclesiai Salis- Quod ilIibal;B fidei vestr;« virorem et decuspoten-
burgensis pi.edia, fora, castra et oppida exercitu ti;e naturalis illuminant, quod invariabilis animi ve-
(umgregato invasit hostililer, captis lioiiiiuibus, et slri robore rutilantior puritatis scintilla resplenduit,
plerisque occisis, deduclis rebus mobilibus, immo- lucidis operiini argumentis apparuit et realibus cla-
liilibus vero per igiicm et gladium tam criideliter de- riiil documcntis<i, duin inclytos Ludovicum ^ regem
vastatis, quodjam de omiiibus suis rebus superos^e Hiiiigaria) et Andream ducem Sclavoniai filios no-
nihil ceriiiuir ecclesiae memoratse ,
quod non sit ab stvos charissimos sorte fatalitatis humanae paternis
manise provinciis rcversiirus erat ut mihi videlur. , tribulantisinjusle nos eruat tribulatos diKneturque
Qua; omnia, utpole coiijectando asseculus, aliis le- vestra benignitas serenissiuii nostri domini Romani
p
linquo integra, niiul iiegans, niliibnie anirmaus. regis polentiam ad redemptionis nostiv-e subsidium,
a His litteris luceai afterunt ali;e ab eodeiii archiep. el ad sui ipsiiis injuriam propulsaiidam quam nos
S( riploi ad Cregorium X, quas refert Ilansiz. (Gerni. pro ipso palimur, excitare nisi cnim pronipto no-
;

Sac. tom. II, p. 581) conlinuo po^t datas ad Uudol- bis succurrat aiixilio, Elcclcsia! nostra; in praecipitio
pliUiu « Multa, iuquit,
: nocessitate compellimiir, ut posiiai subvertentur. j Atque l!;cc quidem epislola ad
;.fiIictionum noslrarum niukiludiiiem ad aposlolalus Cregorium pr;cferri debel 38 libri primi, cui slalim
V! stri sauctam cle!i;eutiam dereramus. IUustiis si- subjicienda ista qiiam vcrsamus, nani soevientis Ot-
«liiidem princeps iioster post reditum nostrum a argumenta.
tocari iiova contiiiet
conc. generali , gravi adversum nos indigiiatioiie b
Chron. Salisburg. ap. Canisium (Ant. Lect. tom,
concepla, oinues ecclesiaruin uoslrarum rcdditus et III, par. II, p. -487) damna illaia brcvi sernione
pioventus sic integraliter occupavit quod plerisque , complectens : « Anno, inquit, 1275 rex Boheraioe ,

ex nobis tot lemporalia, qux octo dierum necessilali Salzburgensem ecclesiam hostililer invadit ad ;vsli-
siiKicereiit, non reli(iuit homines, possess ones, et
: nialionem publicam ad qiiadraginta tres marcas
piyedia nostra edicto rcgio annotata non uoi>is, sed eaindem damnilicando, et maxiine in distractione et
sibi rviunl et inleiidunt. Civitates, cppitia, et c;i-
S! cxuslione pra^diorum. » Mciiioialus capilaneus erat
slra noslra hostiliter occupantur, et ab hac valida Mihita Zawischius Siyria^ pra^lectus. Qua de re ar-
persecutioue nullus excipitur, pnctcr eos qui se ju- chiepiscopiis haud ita mullo post iii Augustanis co-
ramentis et aiiis caiilionibus astrinxerunt, quod ncc miliis die 24 Junii celebratis acerrime disseruit, uC
ad IlomaiKiJ Ecclesi;c jussionem, nec ad regis Ro- ait Cerardus (Ilist. Austr. lib. i, p. 22). Elenim post
maiii pnieceptum quidquam eorum faciant in- fulu- l^ auditas Aiistriacorum injurins, ipse « de recenti ejus
riim, quod eidem regi valeat displicere. Talia jur;i- injuria, qua niisso iii ipsiiis ditiones Milota praifecto,
meiita illiciia, et improbai factiones tam a saiculari- omnia fcrro atque igni fu^daverat, verba faciens orat
bus quain regularibus extoi^quenlur. Nos auteni, qui et obsecrat C;csarem, reliquosque principes, uti co-
horrendam exiorsionem hiijiismodi, imo conspiratio- natibns illius in tempoie obviam eant. >
nem daiunabilem abhoricmus apud rtgem pijedi- ,
c Dc lola littcrarum scnlcntia uberriiiic constnt
ctum locum veiii;T; invenire non possumus, sed prre- ex allata ad Cregorium cpislola, pra!lerqiiani dc Mi-
sentibus graviores iiijurias pro conservatioiiC justiti;B lol;i! pnvfecti niissionc, qu;« posterior fuit, ut cx ea-
prasstolainur. El licet iucumbenlia nobis ista peii- ruuKicm silentio coUigitur.
(ula, qiiai ad subvei sioncm (icclesiarum noslrarum, Ilaucepislolam pr;cferendam csse illi, quam su-
•1

el nostri inleritum diriguntur, timoris pariler el do- pra atlulimus (ep. 0), res ipsa docet. Camcrariwir
'oris sufficientem nobis maleriam submiiiisrcul, cx enim Ladislai, exhibitionc hac lilerali permolus ,
hoc tamen cruentius cruciamur, quod a promotionc commcndalione sui rcgis lerras aliipiot sibi conce-
subsidii ternc sanct;c, ac pr;edicalione crucis salu- deiidas pciiil, qu;c nondum CiCplai fuerant ex 'n\s-^
liferse, ac prosecutionc sancti uegoiii, iu quo scitus soris manibus.
iidei Christianse agitur, omnes communiter pr;c!exlu c Meiukim evidens coUcctori, aut cxscrrptori trf-

dicli discriminis prohibemur. Aspiciat igitur ab alli- l!Utn(iiim,nam rccte alibi (cp. (J el 20) Ladislaus ajy
ludme sedis aposlolica^ vestra clcmentia, palci' sasi- pcllutiir.
(;te, qu.e lribulati;)nes noslras respicial, cl de mauu
 ri B. CAnoi.i ma(;m ov\\ i>aus i. si.ctio m.
iit o;)rMCin cx carnc noslra, cl
oil).»los sohuiis ((]n()S A aut n)ga!q:!e ul popiilos sibi subvliU>s
lio:iii:,i!iiis,

os vcUil, cx ossilms noslris nniplcxn sinntnic piitcrno jiibc;it i)i;isiiiio cssc ci;!cm Alberlo , jugiun scili-
iovcmlos assnnipsinnis ")gralis nun (icsinilis piw.ve- ecl cxcussuros , qiiod illis jani|)ri(Jcin Oitocaius
nirc serviliis, cl. cisLlcni in snis et rcgni agciuiis of- imposucral.
liciosis et inilesinciililins iion ccssalis ainplexilnis
Snpcr Uiidolpliiis c:c., Turbatiir non imincrito nostrce sc-
iiilKercre. nliiinc Iaiula!)ilil)ns aclihns
qnil)ns
ri'iiilatis aiiiiiius, ct ad
conciiainur vclicmcn-
ii;iiii
vestris, iiiniiniruuuiobis, vclul in (icleclai)ili
(p.iibus
tiiis, ac tantojusiius qiiaiito tc el c;cteros sairi im-
«piadain rcfeelionc coinplacuit, r(Mlii)ilioni;:ns gralia-
jierii prineipescl fidcles luopler Udcipiiiitatem quain
rnin anipli>siiiiis studia vcslia proseiiuiinur et eoni-
ad Koinanum geris iiiiperiiim gravius per illnsliis
niendatione Jaudabili collanilaiiius. Volentes igitur ,

regis Holicini;e ratiiosam lyr;uinidcin perpendiinus

erga vos proptcr iioe realitei' potiiis (iiiain voeaiiter
liibiilari. Saiic inultitonnis dilcctionis aiiiiiium el
allluentius abundare, pio inuiicre i^eliiuns spcciali
(]natenus si (ju^c in rcgno llomano vcl apnd iiosliu-
,
aifcetiim, qnein ad 33Q tc noslra gerit serciiitas ,

ciii;i!i!('S fcrvcnlilius al(]uc irrcniissis dcsidcriis, liiii

jiisniodi priBrogativae rcfiil;^ean!, (jiiod cx bis vcster
c;cU'!i.s(5iii.'- 110 iris principibiis iiiiqne tribulalis, si-
aninnis oblcctctur, a nobis eas ciini obtineiidi (i-.lii-
inililei ct oiipicssis, opcroso ac festino succnr.^u cl
eia rcquiratis. Sie eniin prociil dubio iioliis csl eordi
subvcnlione potciili ostcndere disponimus, cl iii volo
et eur.e illud inagnifieuin '''^ laniosuin llunga- 3S5 gerimus vcrsus yEgram e uua cum filio L. ^ regc ,
ri;e rcgnuin iii aiili(]ua! ghiii.e fascibiis reiiiviva re-
fi)nnaiione dirigere, sicipie
icgum dirigcnlc felicilcr grosiis nostios fistinis ,
i|)so ilLeso jiersecutoris
progressihus nos conrerre, priu;ogcnilo nostio vc-
illius illidere feritateini>,
«juod iiulla prorsus perso- » sus parles Austri;c cum armatorum mullitudine el
naniin aiil rcruin dispendia evilarc proponiinus,(juiii
a»l efloaiandam ejusdem fastuosi superbiain sub vi-
armatorum iiiilitnm copiositalc apparatu decenlis-
sinio destinato. Qiii ciini ncce^sc liabcal tuos trans-
ctrieibus aqiiilis <^, dnce Domino cxerciluum, inteii-
ire lermiiios absque alieiijus boininum kcsione ,
«iamus ut (!is<Mt ainodo
: p;jsilo Siiprrcilio pcr s.'-
,
dispeiidio, vclj;ictura, petimnsut eidem noslro pri
ii)su:n , (ju;!!!! sit (luruni qiiamquc dilUeilc coiitia
mogcnilo viam jnxta quam de tii;i lide*
ct introiium,
sliiiiuhini eakilr;u"e.
lilaie et diseretionc incoiicussam fiduciam gerimiis ,

EPISTOLA XVII. studeas praiparaie; facens el dispDneiis qiiod fide*

leslui de siiisinunitionibus eidem, imo slLi ipsis sub-
Ihidolpkus Imperator commciidat filium suum pri-
d
veniant , alque ipsorum negotium in subveniione
mogenilum, (jitem iii Austriam cum copiis militari- nostri primogeniti tam ardenlcr ei tam ste.iue pro-
bus prwmittit, cuidum principi, ul ipsuin in omni- sequantur, quod abjecto servilutis jugo pcr pr.edi-
bus adjuvet. cuim regein ipsis dudum iinposito , in amoeaitate
(.1«. Dom. 127(5, cod. liud. xvii.) Iranquilla pacis valcant respirare Dictiim iiostrum '''.

iilju;!! tuic Udci purilati cxaminalic discrcliuiiis con-

Argume.ntum. —
Castiain^turns versus Egram, prai- silio in lotuni coiiiiniltimus et qiiasi pro filio tib.i
,

inissoque Albcrlo priniogeiii.o in Anstriam cuii» Iradimus instrnen;ium, giil)crn;iii;liini, cl ail oiin.ia,
valido cxereitu, eidein ab N. iler dari pL'tit per quic liberatioiiem patriae respiciunt, dirigeiidiiin •».
suus fiiies, promitleiis gravcm li ,ud futurum lociij

^ Iiist. Ausl. ad annuin 1277 Iiabct < Circa fe- :

C e Has dedis;-i(! litleras pulo posl reccnsitnin exer-
slum oinnium saiicloruin rcx Romanorum et icx , ciluin Can>p:>iJiiiii qu;e
,
civilas SncviiC iii Algoia
IJngar. in confinio circa l!aiin!)urgaiii colloquium Kempten bodie audit; ex (|:;i:)iis p;itet ilcr utriusiiue
h ibuciunt, ubi rex Romanoiuni euindem regcin Un- e.xercitus in Aus;riam, I^iidoiiilii neiiipe per Franco-
gaiiai i:! filium adoptavit. Et onines regi Roni. ser- iiiain vcrsiis Egr;ini in JJobemiic finibus ; Alberti au'
vire pro.niserunt. Eodem tenipare re.x Romanorum lem per Tiioleiisem coinilaluin el Carinlbiae Unes.
eiimdcin regem Ungarise apiid lirucam ad prandiiiin f
iNulli ex Rudolpbi ftliis nomen fuit per L. Jitle-
invilavit. » Eadem sentenlia est Gerardi [H. Aust. raruin incipicns, ut suo loco dixi (lib. i, epist. II ,
p. 29). At iiifra videbimus (,'p. 51) in eo congressn, nnin. 4) 11. igitur aut R.
: rciioni dcbeut, quibus iii-
seu c iHoquio non adoplioncm, scil focilns sancitnm dicciUui Ilcriiiannus, aliusve lilius patii cognoniinis,
esse. Quamobrein Rudolpbiis duni proceribus al :cri- qiii tirociniuin sub strenuo geniloie ageiis, in castris
laiein additnrus, regiis adolescentibus pateinum so- esset. nuandoquidem Alberto, Uermanno, et Rudol-
lalium non defu.uiM;!! alUr.ual, eosdem jaiii adoplasse plio,et eorum lufredibus muscuiis feudasequenli anno
signific;it. concessa inveiiiuntur a Pctro Pataviensi episcopo, iu
^ Steplianus adolescciiliiiin paler in tractalu pa- (liio!:us diplomalibus apuJ llansizium (Germ. Sac.
cis ciim Ottocaro ap. R y.i. (1271, n. 50 sci].) silii iDni. I, p. 418 scqq.).
retiiinit « llungariam, Dal.iiatiain, Cioatiam, Ramaiii, *' Pbilippuin Cariiitbiie duccm
in coinitiis Noriin-
Serviiiin, Gallieiam Lodoinciiam, Ci)maniain, Bul-
, bcigcnsibus provinci;!' invcstiluram accepisse
illius
gariam, totuin |ne ducaluin Sclavonia; cum ;ittiiien- coiiiperlum cst (ep. 1-4, n. -4) lamctsi eodem boc ;

liis eoruin. > Juri autem omiii cessit « iii ducatiius aiino Rudolpbus eam proviiiciain una cuin aliis
Styri;e, Carintlii;c Carniohe cl M;ircbi;e.
, Quem , s> ^ Austriacis acquisitam i\ieinard() coniili Tirolensi
saiie tractatum sequenti aiiiio 1272 Grcgorins X ra- adminislrandain dederit. yuamobrem fidelitali ct
liim babuil aposlolica anctorilale. At inoricnlc Sle- discreiioiii bujus ducis excrciluin cominendari credi
pbano eodem anno, pax evanuit. Nam Ikla diix, Oi- possel euni fallacf:s bac oc( asione perspectic
: qux',
tocari consobrinus, proditionis apud Ladislauin in- fueriiit dejectionis causa postea cxstilerint. At qiiic
siinulatiis ac caesus iracuiulia exijestuaiilcm Oltoca- seiiuunlur, Pbilipiio (OP.ve;:iie iicijuaquam possunl.
rum coegit pacem atiruini^cre el quamvis Grcgorius, :
'' II;ec sane iioii liDininem uiia lantum occasioiic
Caroli etiam Siciliye regisopera invocala, erupluram cognituni, cum feudorum investilnram cl restitulio-
iram reprimere conalus sit, f rocistamen aniini nio- nem in iiilegruiu (ab Oltocaro cniiu dejectus fuciat
tuscoinprimcre iioii po:uii. 1 iciico Ruilolplius pio- ex Carinlbia , ct Caniiola) a Rudolpho oblinuil; sed
cruin lidcin cunsiiKiuc cgicgi:iin comiiiendat ;ie , spectata; fidei viruin , cni Albertus tanquani patri
pArenlis vices se geslurum proiiiittil , eosijiie bciie- coiiiinendaretur, qualis eral Sidisliurgensis arcliiepi-
liciis affecturu.i!, ac regni aemulo arma quanlocius sciipus. Cui tanicn scr.ptaiii epislohim aflirinare iioii
illaturum. ausim, ciim supi^a viiicriiii (cp. 121 oiUcii verboriJin-
" De aquila in vcxillis vide supra (op. 11, n. 2). qiie disciiiuen liuic epislolue cuni lilleiis ad archi-
^ Corri.Te, titulitoiis ingniliis (Rulolpbo sic per- Ci;is!?opiiin inlercedciis.
petuiim volente) Rudjlphus icx Romunoru/n.
 ,,

775 COD. OIPL. -MONUM., ETC, SEU COD. CAROLLNUS.— .\PP -EPP. RUDOLPIII L— L!!]. II. 77}

397 EPISTOL.\ XVIIL A die sancto Pentecostes, ut constitntMiu fueral;

inipenitor " duci cnidain significat se sed aiiquaiuliu impeditum luisse gravii>us negolii.s,
liudolphits
quai suus legatus enarrabit.
motuyuin contra Boheinum, el iit cuslra viciniora
occupel •'. Is, bcatissime zeius circa palerni benei^a-
i)atcr,

Dom. 127G, cod. Rud. xviii.)

cili peragenda incessaiiler exuberat, is
inyi^tcria
{An.
revera in pectorc liliaiis devotionis efl"eclus eirervet
Argumentim. — Iler sibi tutiiis companUurus ad- assidue, circa matris Ecclesiic ininisterium cullu
versusBoiieniia! rcgem, liortalur N. ul occupel ca- honorifico proseipiendum, quod amodo cum ab ama-
stia lioslis su;i! dilioni linilima (luaicunque poleril. bili vestra nos contigit aiiiisse « pi;cscnlia, nul-
Prieinium promitlit laudem atque hoiiores. lis oinnino pepercimus sumptuosis laboribiis, quiii
Quain versulaecaHiditatis insidiis, quain caUim- regio apparaiu deceiiter accingereinur ad iler, quo
niosLe inlenlaliouis iusultibus, temerarius hostis sperabamus incedere ad suscipiendum in terinino
iiiiperiiiN. in exhyeredilationein cjusdein imperii nobis a veslra benignitate praiHxo, de sacrosanclis
inachinctur, satis, ut crediinus, Ubi in vicino est manihus vestris iiuperii diadema ^. Sed volis hu-
cogniluin quod jain Iransiil ad remolos. Sane cum jusinodi successiva processuum aptitudo uon ahfiiit
ad recuperandum possessiones praeclaras iinperii [Fors. adfuil]. Iino et casuuin inopinaliilinm posl-
per euindem hactenus occupatas ^, imperialia po- inoduin ingruentium iiiliicata congeries proinptum
tentiai signa movere iii proximo, duce aliissiino spiritum a tain grali operis exseciitioiie gratnila
exercituuui Doinino , disponamus , sinceritalein iliquantuluin sequestravit ^. Qu;c quideiii negotiosa
luam, de qua non niodicam oblinemTis lidiuiam, [} obstacuia vestr;e sanctilati potius^ liui iiiterprelis
anqilissima qua possumiis precum instanlia duxiinus eloquio dusimus disserenda 399
quain scripto.
cxhortaadam, quatenus ad occiipalionein caslroruin Propter quod religiosum et honoiabilem N. viruni
pr;tHlicti rcgis, qam tu;i; suiit viciniora potenti;c, utiipie fide ac devolione conspiciium, crelibis vil;v;
[Fors. provinci;cj, oinnes aniini lui curas el studia candore nilentem, nohisque pr:i;lucidis merilis sua;
opporluna convertere non omittas, ut ad invasio- probitatis accepluin, in cujus os super pr;emiss>is
nein ipsius per eadeiu loca liberior nobis traiisitus et aliis verba nostra perfecte transfudiiniis, ad bea-
p:iteat , et ingressus babilior ^ iii perpcluum tiludinis veslrie pedes, iil casus hujusmodi refe-
&ua; dcsolalionis exterminium nobis et iiostris va- rat, liducialissime deslinainns, hu liillime supplicaii-
leat pra^parari. Per hoc enim procul dubio tu el lui tes, ut ei super his. veluti nobis ipsis, dignemini
con 'iguis a nostra niagnilicentia pr.econiis pr;c- fidein credulain adhibere ''.

veiiiri poleritis et pni^celsis hiinoribus exallari.

EPISTOLA XX.
398 EPISTOLA XIX.
ruidoljihus Ca'sar excusat se apud pontiftcein Roina- Excitat Ladislanm rcfjcm Uunqnria- , et Andreavt
nuin , (juod ad constitutnin leinpus non venerit ducein Sclavonia', contra re(jcin Boheinia'.
pro corona imperii suscipienda. {An. Dom. 1276, cod. Rud. xx.)
{An. Doin. 1275, cod. Rud. xix.)
AuGUMENTUM. — Rudoiphus Ladislao Uugaria; rcgi
Argumentum. — Rudolphus protestalur Gregorio X fratvique ejus Aiidrea; diici Sclavonia;, lanqii;ini
se post Lausanense colloquium nil habuisse aii- adoptatis in filios, ac foedere secum junctis, uun-
tiquius quain luagnilicum apparatuni pro Italico tial se cos, regnumque eoruin a tyraiiniile Olio-
itinere suscipiendo ad iinperialem corunalionein cari liberalurum; excelso niagnoque animo cos

a Corrige ul in col. 771 (not. ^). sus archiepiscopum, aliosque principes, h;irones,
^ Ottocaruin siiperiori anno denuiitialuin fuisse et comites, quiaheo defecerant, ut regi Roiii:ino-
hoslein impeiii chronicorum pra;sidio vidiinus: Ru- rum adh;crerent. Ikcc lamen causa iitcuiKiue
,

dolphi testificatione nil certius desiderari polesl. gravissima, impeiiimento iiou erat, (piin Gregoiio
c Carinthia, Slyria, Carniola, ca;ter;wjue Aus- siiperslite ad duo illa niaxima, oiiiiiiaiiKiiie pi;eci-
Inx provinci;i; nequidquain per legatos repetitie, pua serio incumbeielur, cxpcdilioiieiii Syiiacam,
anlequam hostis imperii denuntiaretur. ct coronationein Rudolphi, ijus (iiiipi)c ducis fu-
d Per Bavariam iter haliiturus eral allamen de : turi eranl iiiiperator, el ponlifex, ui ronst;inter
illius cjusque ditioiie semper silet.
diice llenrico, auctores affininuit. Alia igiliir iiiipediincnti super-
Ubi venil, sola ostentalione arnioniin euin com- veiicranl, (iu;c lcg;»tiis cn;inatiinis erat, quibiisque
pressit. Tuiu vero Auslria omnis patuit usipie poslca seexpliciituruui polliceiiirlnnocentio V,(lib. i,
Viennam. cp. 38) ut st:ilo (lie pi;cslo sil in Urbe.
coUoquio L;!us:i!iensi eum loqui, ei quidein ' Miiiori:;c utpluriiiium lcgatioiiibus fnngchanlur
'^
De
cur.i Gregorio X. pro cerio halicri dciHt. Guinque id ieni|)uris apiid pontificem principesiiiie suminos,
jiost pontilicis rnortein c;irdin:ilibus aflirinel se jam l>e (iuil)us niiiiime pncteicunda inihi videlur coiicilii
paratuin esse ad venieiiduin, necessario h;e litter;e Liigduiiciisis pncchira tcsldic;ilio, lam ino iis qiiain
relio trahend;.c sunt, pr;clerend;eque iliis ad cardi-
'
proordinis Pnedicatorum leligiosis Utriinie eiiiiii
iiales (I. I, ep. A-l). Ea; vero aiile (iiem 20 Januarii inaxiine pulabantnr Ecclesi;e necessarii, cuin de no-
;inui 127ti scripi;ie fueriiut : ipiare ist;i; su!) liiiem vis religionibiis impioiiaiidis rcs erat : « Saiie, aiunt
pnecedentis dat;c videiilur, teste lludolplio ip^o, Patrcs, ad Pnedicatoruin et Minorum ordiiics, (juos
qui non diu, sed aliquunliiluin se esse delenlum evidens ex eis luilitas Ecclesi;c univcrs;ili proNeniciis
ail a pi;cdiclo ilinere siiscipieudo. perhibct appiobalos, prcscntem non ijaliuiiir (oiisti-
f
diximus terminum primo constiiuliim
Jain lulionem exlemli. C;eteru!ii Carmelilarum, ci Ereiiii-
fuisse diem festum oinnium sancloruin anni 1275 ;
tanim saiicti Auguslini ordiucs, quoriim inslitulio
;it eodem iinmineute, diim rex
cuin ponlilice Laii- dicliiin conciliiim generale (L:itcr. siib. liinoc. III, c.
san;e consistebat, ad dieui pentecostes aiini seiiuen- 12) pr;ecessit, in siio slatu inaneie coucctiinins
tis diiatuin esse. Quamobrem inepte litulator iMuiil donec de ipsis fiiciil alit(;r oriiinaliiiu. i Ex niroaii-
Rudolplium se cxcusare quod n;)u veiierit ipse : t;'inoidine hic religiosus fuerit, duo pncserdm serio
enim Kudolphus « ail regioapparatu accingeremur ad animadveitenda iiobis pncbet, sanclos nimirnin ho-
iter, quo spi'r;i!>ainus incedere. » Qui;l sibi velit niiniim inoirs, cornnuiue aiiimi sinc.erit;;tem , ina-
hujusmodi freqiieutibus transfoiinatiouibus, lector gnainesse co;nineiidariiUi(>m apud siiuunosprincii^es;
judex eslo: mihi quidem colleclor, seu exscriplor ct iiirinsque ordinis religiosos, aii!c(|u;im rigor ilio
iste est sublcsl;c lidei. piis;,iiuis (lcfervcsceiet, suniiiio loco c: sc haiiitos in
^ Ex ^.snperioribus palet lonsc ante Laiisaneuse Ecc!e.si;e reiqiie piil)lic;c ulii:ialilius. lidVa cxcinpHs
colloiiiiiiiui hoslilia oiiiiiia esse ab Ollocaro adver- tH)nfirn!alu:n hoc videbimus.
775 B. CAUOI.I MAf.Nl 0\n\ PARS I. SECTIO IV 776

essejubel : clciiiin cuin icqiio ac forluiialo priii- A Salis esl regi;c ce!situ.lini patcns ct cogi.itum,
cipe sunt pii;,'iiaturi. quaiita in le virliis eniteat, satisdaris et placidis elu-
ccscit indi('iis ct noloriis claruit argumentis, quanla
Placida" parcii;cl;c conjmiclio, q\m idenlitalis al-
stremiitatis et fidci rutilas puritatc, duin iiostne glo-
te)-n;i! nos uiiil :i;iipicxil)us, sic cst riostris infixa
ri;c sitiliundiis et avidus, persoiiaruni el rcrnm dis-
pnccordiis, sic rcvcra couvaluit radicata tenaciter,
pendi;i non cvitans, adexallationcm iinpcrii prosilire
cl inemori;e iio tr;c plaiilariis sita jugiter co;iicscil,
i

iioii ccssas inlrcpidus, credila; tibi nostne m.liii;e

t|Uoil iiiter c;eleia, (pioriiin crc!>ra sollicitudo nos
agmina gloriose ac strcnue dirigendo "^. Super qiio
iillicil, potissime votis nostris, (piaiitcr
iil.iJ iiili;erct
ulique tuae coiistanti;e qua; in operis exliibilione
,
vos et inclytum N. quos ut cariiem ex carne iioslra,
complacuit, commendamus effectum, Sane tiia volu-
cl velut os ex ossiiius iioslris amplexu siinnpie p;i-
mus desidcria non latere, quod in proximo Deo
,
,

terno fovendos sunipsimus a lyraniiide , f""- 400 duce, ad partes .\ustri;e in regio potentatu cl appa-
buiida pcrscculoris iiiiqiii possimns erii>eie ac •< ,
ratu magnifico iios conferre disponimus digna pro ,
avitae hiereditalis veslrt funiculos cngruis nnil3us
meiitis te bencliccntia liLeraliler pra^vtiituri , et
:ampliare. Sic eniin proculdiiuio nobis est cordi ct
juxta iiidustria; iwx consiliuin fine salutari f negotio
cui;c illud magiiificum et famosum Huugariacregnum
provisuri ^.
jii anli(|u;e glori;e fascibiis rediviva reformatioiie di-

rigere, sicqiie ipso ilkeso persecutoris illius illideie 402 EPISTOLA XXIL
fcritaiem, qiiod milla pror^us personarum autrcriim ahsohit
Fridericus arcliiepiscopus Salisburgensis
dispciidia evitare proponimiis, quin ad cdomanduin
suos dioecesanos a juramento prwslito citidam
t^jiisdem fasluosi superliiam sub vietricibus aquil s, B principi.
duce Domiiio excrcituiim , intendamus. Ut discat
aiiiodo, posilo siipcrcilio per se ipsuin quain sit ,
{An. Dom. i27G, cod. Rud. xxii.)
diiriim qiiamque diHicile contra stimuluin calcitrare '>. Argumf.ntum. — Archiepiscopiis Salisliurgensis pro-
Eiaergo princeps, in qucm proavoruiii gcnerosa slre- vinciales suos a juramento fidelitalis absolvit, quo
imitas vires et aiiiinos dcrivalione gratiiita propaga- regi Boheinorum astringebantur ; ac de suffrag;^-
vit ,virum induitc virtuosum, vos rohore fortitiidiiiis neorum consiiio se anathcmaiepercussurum inina-
accingenles, Coiindiinus autem in diviiia clemenlia, lur quemcunque juramenti ejus obtentu non adhse-
q;io non deerit vobisprosper eveiUiis ad oiiiiiia, duin
I rentem Rudolpho.
iii cansa f cili et a^qua militabitis, etsub principe ze- Fridericus Dei gralia,etc.,omiiisboni plcnitudineni
1 iiore jiisliliu! forlunalo ^.
cuin saliiie. Ex quo jurisjurandi sancla rcligio noii
401 EPISTOLA XXI. est iniquitatis vinculum, sedconfirinalio potius veri-
tatis, viri prudcntes et providi, de (pioriiin vos nu-
Rndolphus ducein exercilus ad inililiam invilal ^.
niero sestiuiamus, illud plene intelligunt et faciliter
{An. Dom. 1276, cod. Rud, xxi.) apprehendunt, quod illustri principi xN. per vos et
AncuMENTUM. — Duccm cum parte copiarum in alios prieslita sacramciita adversus sacrum impt;-
provincias imperio rccupcrandas pra^missum, ob rium, dominumque vestrum sciciiissiiiium, ncc le-
res praiclarc gcstas cxiiiiiis effert laudibus; eique nent, nec ligaiit vos, quod contra ducem el jiisliliam
nuntiat se propcdicni profeclurum in Austriam stalumque reipublic;e iiidebite sunt exlorta 'i et ;

cu(n magnificoapparatu, regiaqueillum niunificen- ^ quoniam eadem jurameiita observari non possunt
lia prosecuturum. siiie prajjudicio vcstrai sululis et nior;ali pericula

a Magna hujus epislolre similitudo cum sextade- ipso, eumdem cum veslnie sanctitali placnerit , et
cima facit ut dataiii utramque credam uiio eodein- visum opportunum, ad imperialis fastigii dia-
fueril
qiie lempore. Cuiiique iii utraque ii adolescentes re- dema digncmini misericordilcr evocare utsciant et :

gii adoptati dicanlur, fateor rae non inielligere cur iiitclliganl univcrsi, quod posueiit vos in lucem gcn-
Aiistriacoe historiie auctor Gerardo nimiani fidein liuin Doiniiius, et per vestrie discrelionis arbitrium,
:idhibens adoptionem differal in sequeiitem annum. orbi ternc posl nubilum cxoplala scrcnitas elu-
Vide supra (col. 771, n. ^). cescat. »
b lisdem fere verbis Ungari;e proceres allo- d Lector , judex esto num titulus convcniat
,

quitur. epistol c. Regio exercitui rex ipse cum uno cx

c Vanum essel laiitum principem, t:intisqiie orna- fiiiis praicrat jamque omnia erant disposita ad
:

lum virtuiibns cuin C;esare aliisve cthiiicis principi- movendiiin castra. Tiinc vero exercilui eitlem quserit
bus comparare. At Eiigelberti Colonicnsis cpiscopi ducem ?
e Meinhardum comitem Tirolensium prsmissum
tesiimonium silentio pncteriri non debet, qui Gre-
gorio X
eleclum regem Romanoruni sic describit fuisse iii Styriam et Carintliiam auctores constanl' r

iCod. Ca'sar. ap. nuct. Piet. Austr. 1. i, c.4,p. 54): tradunt. Qui ciim Rudolphus Pataviain pervenit die
« Et ul de regiselecii, sic et coronati persona sacros. 2(i Septenibris, in castiisivgiis reperitiir, dicitutque

Romana; Ecclesiac matris nostr;e nova gaudia cuinu- utramquecam provinciain adcgisse in verba. Menliar,
lcntur , idein rex est lide catholicus, ecclesiarum D nisi ad liuiic sircnuum ducem cpisloladala est. Quin
amaior, justiti.-e cultor, polleiis consilio, fulgens etiam Alherlus primogenilus Riidolphi , quem supra
pictate, propriis poteiis viribus, et inultoriim po- vidimus (ep. 17) pneinissum pari modo in Au-
tentiuin alfinitate connexus, Deo, ul firmiter opiiia- slriae provincias, cuin coinite Mcinhardo fuisse vi-
inur, amabilis, et h'imanis aspectibus, ut cernitur, delur. Cerle cum credita sibi militia res gesserat
giatiosus; insuper coipore strenuus, et in rebus bel- dignas, qua; a Riidolpho maxime commciida-
licis coalra infidelcs fortunatus. Propier quod spe- rentur.
f Ilic vidtHur aliipiid deesse.
ranius iii co qui reges et regna constituit, quod sub
(ijus principatu pacifica quies regno proveniet, pax 8 Eodem hocanno i hilippoCarinthi;e duce dejecto,

ccclesiis, concordia plebibus, et moribus disciplina : Meinhardum provinciis pr«fecit, ut aiiimadvcrtit

ila quod gladii conflabuntur in vomeres, cornu Chri- Haiisiz. ((.'t'rm. Snc. toiii. II, p.oGo), ciijus verba iion
sli sni a rcge regum magnifice sublimato. Vos itaque negligani. « Cum
Rudolphus anno 127G provincias
Cjaoesuiiius, paler sancte, suscipile filiuiu singula- occupasset, eas non Piulippo, sed Meinhardo TirOr
rcm, quein procal dubio scntietis intrepidum inatris ler.siuin comiti, proptcr egregie navalam opcram
J^cclcsiajpugilem, et invictum fidei calliolica; defen- tradidit Philip[)0 iuoduiuin simm apud Urbem
:

.sorem. Piocessum vero tam rilc, tam provi.ie , tain Chiemlisium ad exiluin us(pie lolerante. Decessit
m;Uure dc ipso sic ha!n;um, graliosae approbalionis an. 1279. t

appiausu benevolo proscqucnies ac ex ainuciui pa- ,

^ Qua; juramenta Ollocarus civtorserit, vide su-
tciii.e dulccdine pietalis op;is psrficienles Dci in pra, cp. 15. , ,
777 COD. DIPL.— MONUM., ETC, SEIJ COD. CAROIJMJS.—APP.— EPP. RUDOLPlil I.— LIC. 11. 778

inimarum veslrarum, nos aucloriiate Dei omnipo- A ciabililer observare J. Ilinc ost, quol sic contracla^
tentisipsavobis reinitlimus ct absolvimus ', imo non inler nos inviolabilis ainicitiai deltilum vice reci-
esse ligalosdenuntianius adobscrvantias coriimdein. proca repcleiiles a voliis, juxta quod vester procu-
Nos etiam de consilio venerab. iralrum suffraganeo- rator et niinlius spoponiiissc dignosciliir, et ad iuic
Fura noslrorum por excommunicationis senlenliam vos solemniter obligasse •=, scrcnitatem rc(!i:iin am-
adversus omnes et singulos procedemus qui piic- , pliori 404
nU''» possunmsprccum ancclione dcposci-

textu juramentorum taliler praislilorum in erioris mus, el liortanuir quatcnus nuitiio nohis in nostiis
concepti devio vagaii magis elegerint, (piam reduci necessilalibus subvenialis auxilio, et fidclibus ac (aii-
ad semitam veritalis apertiB quam [Fors., (iiia] , loribus nostris in Aiistiia; et Slyri;e ducatibus eflicax
Romanum imperium Deo jam pra;duce nos pix- opportuni palrocinii pralendatis umbraculiim el so-
cedil i>. latiosi consilii et anxilii fulciinentuni prout diifcU ,

403 EPISTOLA XXIII. fulcles nostri N. N. celsitudinem regiam duxcrint

Rudolplnts scribit regi Uiujaria; pro auxilio conlra intormandam f. Nos enim in civilalc nostra Vicn-
Bofiemuin «. utpole regi Roliemijesaliscnntfrinina,nioram
nensi'',
utiieniista vice conlraliimus, iil si rex pncdictus
^
{An. Dom. 1278, cod. Rud. xxiii.)
lemerarios impetus sui gressus in attritionem ipso-
Argumentum. —
Rudolphus Vienna? consistens jam rum nostrorum fidclium forte direxerit, ipsuin a
inde a recessu Oltocari, et undique auxilia contra- lcrgovirililer insequentes, eiimdem rcgem, piicdictis
hens contra eumdem rebellantem seque ad uili- , fidclibus nostris ilhiisis , allidere valcamus. Yos ita-
mumconaictumparanlem, regemUng^rorumorat, g que quaisunms nobis cum festinatione rescril.ite.
ul sibi prsesidio sit in ducalibusAustrise et Styria^ quid super prxmissis in vestro proposilo gcrilur et
quo si hostis se verlat, eum itisequi a tergo se in beneplacito continelur h.
constituisse , regem admonet.
EPISTOLA XXIV.
Cum inler reges orbis , el principes affmilatis in-
terdum et amiciti* f(£dera contrahuiitur, tanto ma- Rudolplius rccipit cujui^dam excusationcm, ila tamen
joris inler eosdem alleclionis unio debet merilo ut nolit ipsum esse inlerse et refjem Bolicmice pacis

suboriri, quanto majores aliis in celsioribus posili mediatorem.

speculis dignilatuin, virtutum inferioribus debent {An. Dom. 1276, cod. Bud. xxiv.)
exempla disserere, quantoque per unanimes volunta-
tes ipsorum pax firmior crescil in populis, amplian-
Argumentum. — Bcrnardi episcopi
Scccoviensis dc-
precationi optimus princcps liberalissime respoii-
tur honores alterutrum et suorum roborantur in ,
det. Pacis arbitrum inter se et Ottocarum negat
posterum jura regnorum. Sane contracta felicilcr se illuin acccpturum, nisi priusOttocarus immcnsa
inter nos jampridem alternse connexitatis ideniilas
damna episcopis illata rcsarscrit tnm vero pras- :

sic revera inexslinguibiliter est in nostris radicala

biturum aures rebus ratioiii congruis,
pra^cordiis, sic in inlimis nostri cordis affeclibus est
firmata leiiaciter, quod delectal nos exsequi pcr Litleras vestras ' nobis poslremo transmissas af-
effeclum quidquid regalem vestrum demulceat ani- fectione benigna s',isc(>pinnis , ut pote qiuc fermcnti,
mum, qui(Jquid vestrae majeslalis honoribus arbitra quod liltcrarum veslrarum 4©5
priori as discrimi-
turi fuerimus adauctivum , incommulabili animo q narat ei sparserat vos niddciilcs iiinoxios, vellcris
,

disponentes, confibulalionis hujus vinculum indisso- verecundi velamina rcvclaruiit i. Sane nunquam

a Cum luiec gerebat archiepiscopiis, in tuto erat, ad amium spectat 1278.

Rudolphi enim castra sequebatur. Hist. Austral. post e Anle sancitum
foeJiis a rege Romaiiorum ciim
Rudolphi adventum in Austriam, eamdem rem sic rege Huiigari;^;, legatis ultro ciiroque missis pactio-
enarrat : « Quem
ministeriales honorifice ac sole k- nes fact;t; crant, rileque omiiia peiacta, qii;ie in hii-
niter relicto et abjecto pryediclo rege
recipientes, jusmodi magiiis negoliis ficii suleiit ut Rudolpbiis ,

Boemiie, Rudolplio adhicserunt, oblitiijue sunt pacli luculenter affirmat. Qiiamobrem c!iroiiist;ie Alt;dieii-
ct juramenti ([uod pepigcrant cum eo, postpositis h;e- sis, aliorumque breviioqiientiam de amicitia invicem
redibus eorum, quos eis in obsides tradi(jerant ac , conti-acta, cum mira factonim ccleritaic coiijiiiict:im
per consilium et informationcm Pr;«dicalorum et si^cerni oporlet, ita ut sanciendo foederi pliiies mei.-
Minoruni fratrum et totius cleri qui auctoritale
, , ses, nec pauciores apparatui novi belli tribuantur :
pap.e tollentes juramenlorum scelcra omiies re- , nam rei utriusqueeffeclus ante Aiigiisti mensis extre-
gem Rudolphum in dominum rec^perunt. » Fr;i- ma anno 1278 iion apparuit (ep. 32 seq.).
trum cleri(|ue consilium accesseril, necne, non ^ Rudolphiis ct Ladislaus reges coiijiinctis exer-
qii;ero episcopali auctoritate populos absolvi a
: citibus dimicarunl, quod litlcrye e;edcm (ioceiit. Holic-
juramento certum hoc monumentum luculentissime mus enim castrametatus in Aiistria Rudolplii consilI;i
testatur. elusit ad Slyri;e diicatum quod attiiiet.
i>
Populorum studio, qui ab Ottocari tyrannide li-
^
8 [;, iiac uibe rex Romaiiorum mor;itiis est usipie

bciaii avcbant armis accedenlibus,

, spiritualibus •^ ad Amuc regiiuc dccessiim an. 1281. Tiinc Albcrlo
civilates el castra se Rudolphi dominio subdiderunt, primogenito Aiislri;r;, aliaiumque provinciariim admi-
excf^pta civitate Viennensi quam obsidione cinxit, ,
nistratione diinissa, profccliis est ;ul lUicmim.
ut breviter Eberardus Altahen. et fusius alii constan- ^ QiiaiKiuam vi fav.leris ad legcndiim et noconfiim
t3r tradunt. inilinon defiitiiia esse aiixilia vidcrisiitur a ra;(lcr;ilo
<=
Loco liujus epistoUc ponenda crat 29, ciim au- rege, Rudolphus tamen scripto sibi signilic:iri o|)lat
tem religio mihi fuerit ordi::em codicis ullatenus ab eodem rcge, num opem sit laturus , iiccnc? Coii-
immutare, ne istam quidem evidenlem inversionem fligendum quippc erat cuin rege homiiiiim siii :evi
atrmgam, cum pr;ccipue qurc mox sequetiir epistola, fortissimo ac bcllicosissimo, nec non vicloriis
,

siipcriori pn^mittenda sit, plures(iue alice vagenlur assuelo, ut tradit chron. Pragen. pneterea cum rcge
a propria sede ut videbimus. In antecessum potius
, irato.
notari debet, anno 1276 die 19 Novembris Elisabeth i
Bcrnardi scilicel Scccovicnsis cpiscopi , Ollocaro
Sacro Bohemiac regeni in genua provolulum jurasse addictissiini, qui annopr;etcrito rcgia lcgalione fiui'
fidem Rudolpho coram raullis principibus qu;im : gens in Augustanis comitiis temere inveciivam ha-
rcmuberrime enarratam videbimus infra (cp. !29.) bucrat in Rudolphum, qucm Bohcmi potcnlia fretus
<i
De affinitate pei adoplionemcontracta estdicliim tampiam hostis liostem coiilcmpscrat.
fiupra (cp. 1'6 el 20 ) hic aiilein iniii otiam fujilc-
: j Hasigitur pnccesscranf, qiiibiis opi-
littcras ali;e
ris lit mentio , cujus conditi^mes hal eiitur infra nionem ab averterai, qua probrosos in regem
se
.'ep. 31). Quare eadem isli pnemittenda erat, qu;e R;>m:inorum libcllos offudisse diclitabaiur. NeuJram
Patuol. XCVIII. 25
779 R. CAROLI MAGNl OPP. PARS I. SKCTIO III. 780
Iiacloiuis legia cclsilude de veslraj recliliulinis in- A qiie hcneiiccntia ipstim,cjusquc faniiliani se prt>
oliliqiiabiiitale tlecmliclit, scd in vobis quidijiiid iii seciiluruin cssc pro mcritis promitlens.
puri pectoris liomineni niinistcrios;c nalurui polue-
Dc gencrosi sanguinis unione qua nohis astringe-
ril arlilicium infudisse, seniper existiinavit diviniUis
ris dcgcncrarc nullatenus arbilrantes, since-
<=, lc
indiiiini essc vobis. Kx his igilur, q\ix sincera pne- rilatcm luam, dc qua non dultia fide confidimus,
cordia rubiginosa; non susceptibilia cicatricis jam anipliori qua possuinus precum inslanlia duximus
verisimiliter produxcrunl lucem cclebris opinionis
in
exbortandam, quatcnus tractus naturalis funiculo
veslrac pncslanliam , ct constanliae
linnitalein con-
parentei;e qua jungiinur, digne pensans quod regi;c
digno liudiim praiconio commendanlcs, cxcusationem
sublimitalis auspicia iiobis attribula divinilus tua
vestram libentcr admittimus, cl nilentis innoccnli;e
liliilos approbamus. Vidcrint lamen illi qui vobis
sint, luaeque posteritatis egregiyc iucreincnta 407
,
perpelua ct magnitica fulcimenta, nobis nosirisqiic
insciis veritatis vacuos dictaverc libcllos quid lio- ,
fautoribus studcas iii instantis casus arliculo, conira
noris et glori;c ex coinmcntis hiijusmodi consequan- grassatoris iniqui potentiam, lam virilitcr quam con-
liir a. Porro snper his quic intcr cictera celsitudini
stanler assistere, et nos inipiignantes rideliler cxpu-
noslra; scripsislis vos vellc libenter ad boniim con-
gnarc. In bac eteniin causa tua rcs agitur prociil
cordi;c inler iios ct rcgem IJobemiac per mcdiatoris
dubio sicnl rcs nostra. Quarc si promplo aggrcssus
sollicitinioduin intcrpoiicre partes vestras, sicvobis
fueris animo qiiae pctiinlur, condignis te ac tnos
duximus rcspoiidendiim. Q"0<1 cum idcm rex
40S rcgia cclsitudo magnificabit honoribus, cl fccundis
ad principes nostros arcbiepiscopos et cpiscopos ,
heneficcntiae suae revera favoribiis ampliabit.
vcluli ad pupillam ocuiorum iiostrorum utramquc
g
nianum Iioslilis invcsionis cxtenderit, in eorum con- EPISTOLA XXVI.
liniium cxterminium graviter debacchando, pcnitus Rudolplius deferl cuidam principi officium in im-
iiicongruiim arbilranuir ct indecens», co sic proter- perio , eumqiie invitat ad societalem belli, el per
vicnie lciociter in cvcnluum iractandoruiu et du-
,
illum alios.
biorum involucio nos involvi. Verum si manum rc-
tiabercl ab olTensis, ct male Cacta corrigcrct rcslitu-
{An. Dom. 1276, cod. Rud. xxvi.)
lioiiibus ahlaloriim ad ca qu;c forent congrua
, Argumentum. — Consanguinco alleri principi in
r;itioni possomus facilius inclinari i>. provincia Oltocari faucibus exposita coiifcrl ofli-
EPISTOLA XXV. cium imperii a principibus ra.ihabcnduni ciim ,

ad imperialem anlam accedct. Inlerim ei constan-

Rudolplius cocjualum Itorlatur, ul secutti contra regem liam in fidc commendat, eumque impense orat,
Boliemio) proficiscatur.
ut avunculos suos ad eadcm, spe prajmiorum alli-
[An. Dom. I27G, cod. Rud. xxv.) ciat

Argljientum. — Principem aut comitem consangm- Duplex suppctcrc non ambigimns incentivum,
libi
neum hortalur, ut sibi opcm fcrat advcrsus liohe- quod Romaiio imperio adco niinisleriosus, ut
iiobis et
mia; regcm Oitocarum , niagnis eum pruimiis sua- apis argumenlosa deservis quorum alterum san-
, :

cpislolam codiccs pr;csefcrunt. Ex hoc aulem Ru- riinl iroe vcsiroc talilcr et terrores; e\ quo non est
dolphi responso, cnjus friistum ab Ilansizio recitalur r accusare alinm, qiiain mcipsum, qui liquido confi-
{Gcrm. Sac. lom. U, p. 585), patct Bernardum binis leor, nie peccassc. Ego autcm si quid in co est vcl
litlcris egisse causain buain. llarum ociatem facili opere, vel sermone commissum , in quo vcslra sit
ncgolio asscqucmur, si aniinadYcrterimus , vi Kal. vcl exasperala hcnignitas vel ulililas diminula , ,

Ociob. Bernardum non adfuisse cum aliis episcopis vcstrum subeo spontancum salisfactione jiidicium,
Palavi;c in caslris lliidolpbi, at rsovcmbri declinante qualenus vos aequa discrelionis lance pondiis libie-
una cum Salisburgcnsi arcbicp. et siiffraganeis de- tis cxaminis , pcr quod et confilcnti sit venia, ct
disse lillcras gralulalorias ad Joanncm XXI quibus innocenti non impulctur de caetero li;cc ofTfnsa ve- ;

Austri;e aliarumqnc provinciarum liberaLionem a iiialque Auster, qui ollam indignationis, fallace Aqui-
lyrannidc cxsullanlcs luintianl. Itaque mctu primuni, lonc succcnsam, milioris aura; lemperamcnto rcfri-
cum Rudolpbum principum
f;ivorc , clarinorum ter- gcrct, alque in thalamo Salomonis medium ciihile
rore advcntare in Auslriam vi;iii ; dcindc cxemplo cliaritatc constitucns in quietis tranquilbc planitiem,
llonrici Ravavi^c ducis rcsipisccns litleris deprecari mcnlisvestnc rcdigat lempestatcm. » Praiierca faclo
vcniam coepit; quam u;iquc obiinuit, aiilequain Ru- confirmavit quae litteris amplexus crat. Nam una
dolplius cx Ravaria nioverct castra. cuin caslcris principibnscertaiim suhvenit iiidigenli;c
^ Magnani;iiilaic principis ac mansuctudinc raro Riidolpbi iii prosccutione bclli adversus Ottocarum.
admodum obvia, cpiscopi cxciisalioncm admillil, Ciijns rei monumcnla vidcsis apud eumdem Ilansiz.
aujue aiictoris libcllorum, quicunqiic lucrit, conscicn- {Ibid., p. 580 scq).
liani malcfacii arbitram rclinquil. Quarc Bcinardus 1' Tiuili lallaciam lucc arguunt. Riidoipnus si(|iii-

l;iiitihcncftcii a^stimalor lcrliam rcgi lioinanorum dcm pncbcrc aurcs faciles convenlioni aliciii nou
cpislolam scripiil, quam rcfcrt Ilansiz. cx cod. C;c- ^ icciis;it : duinmodo Otlocarus malc facla cmendet.
sirco {Ib.p. cadein), qu;ccu!n in nostro dcsidcrciur, H;cc cl scqucns cpislola inscitiic insimulant
''

audicnda cst : < Rcvi\.it spiritus meus cssullalionis scriptorcs qni iii magno hoc progcnilorc Angustie
,

iiispcralje gaudio cxciialus. Scdenli iii iciicbris, cl doinus Austriac;c inclytum genus et polenliain ab ,

umbra mortis lux

cst mihi visa caiitus cxoriii. clcctionc cjus iii rcgcm Romanorum dcsunuiiit.
Piilsis jam c inedio r;»ncoruni iiebiilis, qiias siiis (ol- Kcclc supra
dc Godciii Colonicnsis archiepiscopus, ul
libiis fai)ri indnxcr;inl A(]iiilonis, rcpenlc (inidcni vidinuis (cp. suh ipsain elcclioiicin multo-
'20, in iiol.)

Ycslr;c scrcnitalis jiiliar lucidiim iiiibi g;ui;!co aiii- rum potcnlium affuiitate connexum descripsit Grego-
sissi'. Coiiiplcctor, et lcnco supcr aiiruin ct topa/.ion rio X rcclius liaud dubie diclurus, si et consamjui-
liilcras vcslras, qnas mibi ([iiidcin dctulil Angcliis nitale a(i|ccisset. Ccrte intcr potontcs affincs haud-
pacis, in quibiis raiiunn oliv;c ore coliiinbino por- diini rccciiscbaiunr AUicrins Saxoni;e dux , cui Ru-
rcclum ad instar Noe Ihicluantis jiie proiitcor rcco- dolplius Agiictcin filiani, ct Ouo Brandcburgicus,
pissc: dcniquc aniuienlc Doniino, gaudiiim m;ig!iiim, cui lledwigcn dcspondit uanique id faclnm Aquis- :

(picmadmodiiin gallo cancnlc spes rcdiil. Rclusa cst grani posl coronalioncm sequenti anno. Ex poidi-
salus a;gro, rcslilula sanilas scmivivo. Ciclcriim ;ini- libusanicmconsangnincisHenricuni Fnislcinbcrgium
ma mca lurbala esl valdc, (juod in inc visa cst (cp. 2i cl srq([. lib. i) pricccdcnli anno pr;cfccil pio
vestra gratuitas pcrliirl»ata ct cxaspcrata lcniias. Id Miiciis, ([iias [luiahal juris iniperii alios duos iiioiio :

jucis pcccalis prorsiis iinpnlo, qiiibus irain n;crui, lioriaiur, iii {)ol"n:issimo rcgi Oltocaro suas viivs
el veslr;iin dcmiiiui graliaiu, dum in mc Iraiisic- objiciant.
 ,

781 COD. DIPL.— MONUM., ETC, SE'J COD. C.vilULlNUS.— APP. -EPP. ULDOLPfil L — LIQ. IL ISi

guinis eflicil chiriUido qiia juiigiiiiur, aUcniin vern * (An. Dom. ii27G, cod. Rud. xwii.)
naluralis, qui) te i.uperio cosnoscis
lidci
aslringi
(icbiUiiu
', quodquc rupUir.c uon paliUir cicaU"iccni. .\nf,i;ME.\TUM. — llcnrico navari;c diiri,
l{;u]olph'is

Viriiisigimr viri, qucm ncc landa siii)verUinl, nec

i
qui opliiiio piihlico rccoucilialus erat cum Luilo-
terrent advcrsa conslaiiuain digno lauduni pra'CO-
,
vico fratre comite palatino, giatulatur, ciimfiUi;
orat, ut nuntios de nuptiis telcbnndis cum 6l-
nio coniuicudantes, et incoinniiitabili animo disjio-
nentes, le, velut insigne signaculuni posituin in cor tonc cjusdcm lilio et regia lilia rcmitial; Oiloca-
nos;rum, condiguis niagnillcare iiono!i!)us, ct liotio- rum ab suo lalcre iiivadal, qiieiu ipsc a;-'grcdiclur

ribus congruis exaltare, iidclitaii tuje descrilsiiuus ah altero, ul aieJius iuter duo inccndia nou passil
qiio ollicium N. libi comniiUiinus usque ad nosU';e
I
eirugerc.
bencplacilum voluntatis ^. Nos eniiu juiejurando
firniavimus quod imperialia bona sine co:isil!0
Grandem cordi noslro nialcriam exsultationis in
,
duxil, quod quicsccnte jam inUi'nesccnti;« spiritu
piincipum prorsus alienarc nou possunms, sed ob
cujus pnesianUa poi^el <iucai iiitcr vos ct iisclytum (ili;e nosu-uj sponsum
tua) merilum probitatis ,
fragor horrid;ie tcnipcsUUis invevcrat , cjus dispu-
seniper ct viguit lidcs tua, cum ad pr;ieseatiam 4113
nenle clementia qiii posl nubiliim dal sereiiuni ,
nos;ram vcueris, ipsos principes ad hoc facile credi-
ci iem sic eslis votivii; rcconcilialionis in oscuhi ct
mus inclinare, quod nou solum in islis, sed eli;un i:i
fecundioribus beucficenliae nostme sohuiis debeas
IVatci-ua dulcedine couniii, quod utique siciit vohis
ad gloriam, sic suhjeciis fidelihus ccdel ad excpial;e
inerilo houorari. Porro cum nobilis N. « sic a
quietis augmenlum Venun cx <'. eo admirauoiiis
priuseniia nostra recesserit, quod ipse una cum
" causa pra;cordiis nostris iufuuJilur, quod uuiitii
aliis contra liostcs imperii ilomani polciiler
suis
iioslri ad vcstram jamdudam transmissi pncscnliani,
exsurgere debeal, et pateuler volivum libi palro-
ciniuui impensurus, prout ab ipso et coadjutori us
super malimouio co;is;immaiido l;;m lo!ig;un cl ,

siiis, si nunlios tuos ad eos traiismiseris, plenius

diuturnam nioram in vcslra curia conlr;ixcnii!l,
poteris edoceri siucerilalem lu;)m atteute rcquiri-
,
quos quidem liiutlilcr pjlimus cxpcdiri e. El (i;;i;i
noslri riJeles in Austiia diris advcrsantis iciiiuli
mus el liortamur, quatenus animuin tuiim alicujus
impressionc formidinis nou dimiUcus, el ab iusi- (iua;iuntur insuUibus , ct amaris persccutioriuni
iniciilaiioiiiims iiiipeliiislur screiiilalcm vcsu-am,
diantium laqueis uita le providentia caulum leddcns, ,

in inclioato proposito slrenuitate conccp'a vlriliter

de q;ia sl;',bili ilde conli iiiuus, aiiiplioriiiua possunius
persevercs. Avuuculos tuos, erga quos ubcriafHueaiia precuminslanlia iicposciniiis, qualenus invasores co-
praimioruin similiter volumus redundare, aJ assislca- rum ab ilio latcro lam 410
viriliter (juam potcnlcr

dum nobis, ctc, in ipso ncgotio quibus possis iu- invadcre salagatis K Kus cnim in digito Dci coufisi,
ductionibus ellicaciter alleclurus; nos enim lam qui caus;ie nosU';c justiliaiu comit^itiir (;t dirigii, cos
erga le quam erga ipsos benelicentise nostrui dulco- ab isto latcre talilcr inipugnare ac cxpUj^narc co-
nahiiiuir , in virtule Ccrmani. i polcntaUis, qiiod
ribus sic cxubcrare concepimas quod laitorum clli-
,

cienter immemores, copiosa superveniente dulcedine iuvasorcs prje;iicli iiiler mcilleuin ct iucudfin sora
praeinioruni. ducenSiir poeiiiludiiie paliatorum. Sic asUcm mm
solum a;lcmptos vohis aviios recupcrarc polcri-
EPISTOLA XXVIL leriuiiios , sed ad ampliora liiiiitulos exlcn-
4C^ G
tis
detis. Undc si platct , inox visis pr;csenlib:!S
Rudolplius cuidam principi gratulatur de con- nobis insinuelis cxpiossius qiiid supcr his in vc-
cordia inita, eumdetufiue incitat contra Bo- stro proposito gcrilur ct in hcncplacito couliiic-
hemum. lur.

a Erat igitur potens hic consanguincus ex princi- dincm redigerelur, minimcactiim cssct. Quamohrcm
pihus impcrii. credilu proclive cst, modica temporis inlcrc;ii»edin(j
Quare ofQcium ahsolute nou conferat, in se-
i>
recoiiciliationem Henrici cum fralre, cjus;iein re.li-
quentihus declarat. Unde liquet, qua lege astrin- luin iii gratiiiin Rudolplii, ct desponsauonem
pin;-
geretur rex llomanorum, seu imperator eleclus, dictam coiiligissc. Chrou. ap. Canis. {Ant.
Salis').
autcquam Aurea Lulla quidquam de ca re coiisli- lcct. tom. 111, part. ii, p. ASl) anno 1278 haltet :
tuerctur. « Dominus Ilcnritus diix Bavari;e per fiiium suum
•^
De Tirolensi comite ]*.Ieinliardo iu Carintiiiini generum rcgem Uomanorum laboral ad
( regis)
prjemisso videtur s.-rmo esse. Cum au:em sing.ila- rcgis giati;im,qiiamlandc:ii consequitur per resigna-
ria hujusmodi ex litteiis hisce suiipaaiil, qu.c i<i lioncin tcrne iutcr Daimhium ct Anasum posita',
Austriaca historia, chronicisque aliis non rcpcriiin- quam ab ipso rtgc Uomanoriim reccperat litulo
tur, haud expeditum est deterncre, iium principes hypothcca; propler Imc specialiter ut llom. im-
Campiduni congrcgati in comiliis isla promiseri.t pciium conlra regem Uohcnii;c adjuvaret. d Qiiaie
Uudolpho, uam plures hic memorantur; an eorum llenricus in fide non perslitisse videiur, ct quid-
aliquis cum copiis praemissus cuni sibi adlKerenli- ^ quid primo iu graliam rcdilu aciiuisivit, amisisse iii
bus aggressurus essct Ottocari lideles. Quod ccrlo altcro.
constat, Alhertus lludolphi primogenitus ct p!'>e- Uu lolphiis filiam
, ^ Catharinam despondit Otioni
dictiis comes Tirolensis iu ptoviucias ab Otlo^-aro llenrici lilio pobt htijus rcditum
iu graliam, iit
inv.tsas Rudolphi cxercitum pnccesserc. aniiiiadverlit Gcrardus Aust. p. 25). Qiia-
{llist.
*! Jain diximus (lib. i, cp. 57) roconcilialionem propler diuuirnilatcm legatoruiii quercns mora;
istani esse lactam die S Aprilis hiijus anni,o{p!od cx
poih.s iii!pilii'u:cni se oslondit, ob imminciis tcr-
thron. Ausu. coilegimus. Da eadcm loquitur His). tamen cuin OUocaro, (luam ncgotium plus ;cquo
Austr. huuc iu moduui. « An. 1-27G (Uii.lolplius) dilatum rcprclicudat .jnre.
llatispoivam us((ue perveuit, ducemfiue !!!yiiriciim Ba- Consili.i isla ciiisii pr.cccps dcfcctio Auslriye lam
'

vari;e (qui tuiic tcuiporis pi;edicto regi Djhemiai pcr snpetioiis qtiam iulcrioris, una cxccpta Vicnua.
suas pecunias astabal) polenti manu dcvicit filiam ; Oc.o spatio dierum trailunt uUamquc .\ustriaiu
quo(|ue suam Ottoui filio prx'fati ducis matrimoiiio dcfctisse ab Oilocaro, queni populi cxperti cranl
icgitime copulavit, et ab ipso regc lludolpho sx>pc immiltm a!(|iic aspcrum. Ilansiz {Germ. Sac. toiii.
dittus dux tcrrain suam recepit tilulo fcudali. Igiiur I, p. 415) Uuilolplmm a populis iuvitatum ohscrvat
Uadolohus rcx Bavariam potenter perlrausiens, Pa- in antiiiuis monumcntis « Proviucialcs, ail, Ollo-
:

taviam pervenil » die videlitel 20 Stptembris.

:
Ciiiooh tyiiiimi lein iuicnsi dudum antea Uudolphmu
Anteiiuam Uavariani iiigredcrelur, has lilleras da;as iuvitaveraul. Austria universa,qu:ecis Dar uhium cst,
e^sc nemo dixciit; dc impliis ciiim anle [u:\m in ov- vix ocliJui laborc iudiuiiit. »
 1{. C.VROLl MAGNl OPP. PAIIS I. SECTIO IW. 784
7X7)

EPISTOLA XXVIII. Austri;e, tanluin regem, tamqiie dc republiea el

de ccclesiis beiie merilum ei commendanl grati
lludolplius scribit cttidatn de defectione Carintliiortim aniini ergo.
ub Otlocaro Bohemiw rege.
SanctissimoS etc, tales episcopi, etc. Elevatis in
{An. Dom. 127G, cod. Riid. xxviii.) coeluin manibus redemptori nostro Dei Filio Jesu
laudcs e.vsolvimus, et ipsius eximi;e
Argiimentum. —
Meinbardo, ut vitlclur, Cariulhiye
Christo
pietali
l;eti

ad grates quas valemus luimiiiter inclina-

ponulos ad sui obsequiuui perlrahere nitenti nun- mus, qui Ecclesi;^ su;e sancl;e precilius cxoralus
tial, ad se accessisse ex ejus
proviiici;e (inibus
paternil;itcm vcstram sanctissimam collocavit in
N.et N.,veniaque petita stalini recessisse indictu- spcculain eminenlein, ut ab alio luceat, et relucens
vos belluni Ollocaro, locaque in iisdeni finibus ad instar fulgid;c margaril;B mcntes illuminet po-
invasuros. Id cum suis lidelibus coniinunicanduin puli Christiani. Iloc eodem feiici teniporc, quo di-
censet, al alacriores fiant. vina gralia revelanle, bcati Petri aposlolorum prin-
cipis, paler apostolice, meruistis ascendere princi-
Accedenlibus nuper ad majestalis nostrre prrcscn--
tractatu patum, Dci Filius benediclus in s;cciila visilavit in
liam N. N. el cum eisdem babito diligenti
abieruiit a parlibus Alemaniai plebein suam et erexit coniu sa-
sub lorma hujus iiiformativi, sinipliciter Cornua quidem jusli Dominus exaltavit
diifidato, circa lutis nobis.
(lobis, quod sialim rege Bohemi;e
extendcnt in cuin, hoc temp )rc, et confregil cornua peccatorum, qu;ie
fii.es Carinlbi* manus invasiouis
insultus N. el N. adversus corpus totius Ecdesi^ie corrumpendnm el
et stremie bellicos «ttentabunt
nostris obsequiis in eodem coiifinio corde
et animo, B in neccm nosiram specialiter ferebantur elata. El
applicandis. licet multi, ut credimus, hujus rei apud vestram
ac oiiere, prout vcrisimililer creditur,
Ihcc igilur dic et manda tidelibus, quos de
forlunalis clementiam fuerunt rclatores, nos tamen pa- 412
ut sicut lernitati vesliK rei gest;e seriein et ordinem verila-
i.ostris auspiciis arbitraveris gavisuros ,

lis praisentibus reveiamiis. Nuper ^ nobis ad propria

honorum nostrorum sunt avidi sic et gloriae par-
,

formidine, au- redeunlibus a conciiio Lugdunensi, ei volentibus ea

licipio gralulenlur, et longe pulsa
calumnian- prosequi qusc in ipso concilio fiierant salubriter or-
gustali brachio confidantse lutari,contra
a et insidias semulorum.
dinata, iliustris Ottocarus rex Bohemiae ad sui priB-
lium jmpctus
senliam nos vocavit, vocalis expresse prohibuit, ne
decimam dcputatani in Terrai sancta; suitsidium iii
411 EPISTOLA XXIX.
suis terriloriis faceremus, neve aliquis no-
colligi
Arcliiepiscopiis Salishiirciensis nc ejusdem suffraganci strum salulifcraj crucis gloriam prsedicaret. Postula-
summo pontifici Ronuino lcvti nunliant per Riidol- vit etiam ut jurejurando et aliis diversis cautionibus
phum imperatorem cujus virtiitcs ac laudes miri-
'',
caveremus eidem, quod nec ad mandatum sedis
depra'dicant, iiberutani ab Oltocari Uohemi ttj-
apostoiic;c, ncc pra;texlu sentenli;e vel praecepti a
fice
ranniae Austriarn. quocunque homiimm proferendi, aliquid faceremus,
quoda suodistarelproposito; quosanctae sediaposto-
{An. Dom. I27G, cod. Rud. xxix.)
licye et Romano imperio prolerve rcsistere dispone-

Arguhentcm. —
Salisburgensis archiepiscopus ct bat, non solum a nobis, veruin eliam ab inferioribus
suffraaanei post primain Rudolpbi vicloiiain de ^ quibuscunquc prailalis nostrarum partium exigens
rege Bobcmia; Ollocaro, Joaniii XXI novo
poiiti- nietu terribiii illicita juramenta. Nobis aulem no-
fici de ejus elcctione
gratulantes, ejusdem regis lentibus inquinari hoc scelere, servitutis aspera; ju-
tyraiinidein et audaciani in se aliosque onines cpi- gum imposiiit, et defixa mente tandem disposiiit

scopos rcduces a con^Alio Lugdunensi exaggerant, innoccntiam nostram perdere, exquisitis tortoribus
quam videlicet exercuerat, inhibendo decimas pro et lormenlis ecclcsiarum noslrarum civitales et
,

subsidio Terr;« sancta;, obtempcrationein

sancta; castra, vilias et oppida a lundamentis subverti con-
sedis inandatis, et obsequium regi
Romanorum slituit per incendia et rapinas ^. Et quamvis tanto-

aposlolica aucloritate confirmato nec non illicita

: rum malorum cumulus ad nostrum exierminiuni
extorquendo juranicnla, sulivertendo ecclesias in- suffecisset, ex hoc tamen formidine fecit nos prorsus
ccndiis el rapinis, :itque jungendo foedcre cum exanimes rex praedictus, quod cum lyrannis et re-
Tarlaris tyrannis. Suhinde faustissimis Uudolphi gibus Tartarorum foedo societatis foedere se con-
progressibus uberrime enarralis pro liberalione junxit f. llas noslras miserias et Chrisli injurias

n Ouinque cabimniatorum gcnera novil interprcs adducebat, ut chronici et historia tcstantur, quia por
lc^is Arcadii calumniatoribus {Cod.
et Honorii de annos plures ab iisdcm barbaris eas frequentibus
dcfensaverat. Sit inslar oninium annalisla
77^ lib. IX, lil. 59, 1. 5), quornm quartiim csl pnieiiis
:

Caliimnialores sunt, qui sub nomine ftsci facullatcs Alihaensis ad annum 1277. « Otakerus, inquit, quin-
impetunl alienas, et innocentes quietos esse non per- lus Bohemorum rox, qui Austriani, Styriam, Karin-
mitiunt. De hujusinodi calumniatoribus scrmonem Ihiani, Carniolam, ac porlum Naonis lempore vacan-
arbilrov.
*' tis imperii tenuerat, resignare noiuit, dicens quod
liic ficri
b Keprimenda ilerum litulaloris licentia auclore easdem lcrras bona iide et juslo tilulo possideret, ac
cod. Cicsarei, ciijus tilulum exhibuiinus. ex mandatis et commissionibus aposloiicorum, qui
c Brevissiimim Adriani V pontilicatum excepit tempore suo fuerant, contra insultus Ungaiorum,
Joannes XXI die 15 Septembris hujus anni trium Comanorum, et Tartarorum per 2i armos cum gra-
pontificum funeribus memoraudi. vibus sumptibus et laboribus, iino et niulta impensa
d Cur Hansizius ista siluerit non video etcnim ;
suorum janguinis dcfensasset (Ap. Canis. toin. IV,
pro eorum lemporum more sacr;c Scriptura; loci p. 218).ii Ex hisce autem episcoporum litteris disci-

usurpantur, magis etiam apte quam in praecedenti- mus Otlocarum cum Tartaris perpetuis nominis
Christiani bostibus foedus junxisse summo cum ca-
bus prs;terea liquel, aliiinde pervenisse ad sanctam
;
ihoiici principis dedccore, maximoque cum Christia-
sedem tanlai rei noliliam, at certam rerum seriem,
rectamque eventiium dcciaralionem ex hisce tantum norum et ecclesiarum detrimenlo. Profecto iisdem
litieris fides integra adhibenda est nihilominus :
lilleris suppeterc.
e Ex praecedenlibus eiusdem archiep. litleris tot animadverli debel, qiiod mense Julio superioris siivA
nialorum series palet. De illicilis quoquc juramentis Otiocarus iiiiquo isto foedere non erat implicilus.
constat ex litleris 15 et 20. Nam Gregorii litlerai increpatoriai apud Rayii. (12/5,
f
IIoc vero foedus cum barbaris porcussum novi n. 10 scqq.) « Dat. Beliiquadri xiKal. Aug. anno 4 »
non parum alTert. Pra^cipuam quippe causam, cur alia inter capila reprehensione digna istud omniiim

provincias imperii «oUcl dimittcie, lianc Oltocarus maximuin non reccnseut. Qiiamobrem lurpe hoc foe-
 m COD. DIPL.-MOMBI. ETC. SEL COD. CAUOLLNUS.-APP.-EPP. RUDOLPlii
legalionem adornal, similem ab co
I - LIB. U. 786

413 Chrislianus princeps, el doniinus noster clia- A lusignem ei

ribsimus Rudolpiius sereiiissinms Romanorum rex recepturus, si iibuerit.

auiiiens, et ne(]uenler audilas exaudiens preces llbistri magnifico principi donnno domiiio
et
iiostras, congregala fortitudine militaris exercitus, L., elc, affeclum patcrnai dnlcedinis cum saUitc.
ab uUimis Alemani» finibus castra movit, longa ter- quam celebre, quam insigne pracsagium afiulurac l;e-
rarum spatia et diversas pertransiens nationes, circa titi;c! quam grantlis, qiiam eximi;^ viiluosilatis
leslum sanctorum omnium inlravit districtus lernB indicium noslris inditum esl pnecordiis de filio lam
Auslri», non formidans prsrupla cacumina mon- pra'claro, tam 415
excclso pra; regibus lcrra', qui
tium, non abhorrens temporis intemperiem hiema- gradalim ad culmina probitatis ascendcns, in annis
lis, nec deserens [ defectus] altis nivibus
gelidte rc- tencris praimaluris nililur adornari morum annoso-
gionis. Poslquam principatus Austri;ie, Styrire, elc, rum iusigniis, et adulli viri uxore '^
vestiri. Sane
iriumphali gloria triuinphavit, civitatem Yienncn- quam immens^xi, quam cordi nostro inexplicabilis
seni inter aUas parlium nostrarum optimam, quam matcriain exsiiUalior.is infuderit, quod ad ulciscen-
adhuc rex Bohemioe in sua tenuit poleslate, copioso das noslras ct vestras injurias ^, qiiai quibusdam
cinxit exercilu, navibus nihilominus apparalu bel- inJiviJuif ncxibiis uninnlur, conlra comnninem
lico mirifice ordinatis, quibus lalum flumen Danu- hostem imperii Romani et regni l]ngari;ic, veslram
bii transire disposuit, ut pradicMim regem Bohemia; poientiam tam potenter et magnanimiter excitastis,
jam de fug;» prjesidio cogitantem iu corde Bohcmi:ie, noK suflicit lingiia dcpromere, vel scribcntis calanius
veJutprofiigum occuparel. Dictus vero Bohemi;ii rex dignis condeoentiis exarare. Piopter quod in divin;e
sano quidein scd tardo fretus consilio, pdiucorum
, jj laudis prxconium organi nostri jul)ibnn alloUeiiles,
dierum treugas ftrewgas] peliit, petilas obtinuit, ad uberiores quas possunuis regiae celsitudini grates
inffa quos [quas] ad piaHSicli nostri Domini [Rii- ct gratias inclinamus, magnopere pollicendo, quod
dolphi] venit exercilum, et ibidem iiobis pr;i'senti- nuiuiuam ullius hot.tiIitalis adversilas pacta vol is
bus, fraclo quidem animo et genibus incurvatis, dc- indissociabilia foedera paleril aliqualiter incurvarc,
vote petitam veniam obtimiit, resignalis priiis obsi- quin causam vcstram in omnibus proprie prooriam
dibus, civilatibus, caslris, et oppidis univeisis, qiuc repulenuis ^. Ecce igitur nunlios noslros solemnes
dictis principatibus atlinebanl, De lerris vero Bo- ad pr;escnliam vestram de latere noslro Iransmilli-
hemiae et Moravia; pr;cslilo lidelitatis homagio me- mus, ut vobiscum provide Iractcnt et ordincnl, qu;i-
ruit invesliri a. llunc itaque principem gloriosum liler nobis et vobis iiltra sit niagnificeiitius et con-
veslr:c commiltimus sanctitati, paler piissime, 414 sultius proccdendum; quod lamen oinnino disposi-
supplicantes hunaililer et [ non lam humilitcr qiiam ] lioni vestra; relinquimus, cujus nutui iiostra deside-
devote, qualenus propier Deum principalilcr vobis ria coaptamus, et si forlassis vestr;c regali pruden-
habcre dignemini recoir.missum praediclum dominum tia; videalur expediens , quod cum ipsis nuntiis no-
noslrum, in cujus manilius his (tiebus prout signis •>
slris ad nos diserelos nuntios vcstros de vestro lalcre
apparnit evidentibus divina justitia iaudabililer destinetis, id valde gratum hariebimus, cos qua dece-
liiumphavit. bit benevolentia recepluri et ad vos cum expcditione
gratuila remissuri.
EPISTOLA XXX.
r. , . ,,
. . , 416 EPISTOLA XXXL
,
Rudolphus reqem Unqana' laudat de susceplo secum
,

Cf^,,, ,
cuidam smmficat condilwncs fwderis
-r . j- r i .

reqem Bohemue
bello contra regem
Rudolpkus tnle
ipsum et Cngarice regcm inilas.
{An. Dom. 1278, cod. Rud. xxx.) {An. Dom. \'ill, cod. Rud. xsxi.)
Argumentum. — Cum Ladislaus rex Ungarl;e se op- Argumentum. —
Ruuolphus cnunilat quemadmo-
portune lalurum auxiiia rescripsisset, Rudolphus diim ab se landem l(i;dus cst iniluin cum Ladislao
laelitia exsultans, in laudes eximlas, uberrimas rege Ungarorum, quod pridem fieri ca^plum per
gratias, promissionesque amplissimas effunditur. legatos ultro citroque missos, deinde ratum habi-

dus nuper esse initum credi debet, cum provincias lioni Ollocari : neque enim Iwcc epistola, nec veliis
cerlatim ab se deficere ille sensit, quanquam episcopi iillum monumentum iradunt, el, quod majus, ab
id
plave facia ejus enumerantes nullam temporis ratio- Rudolphi ingenio est prorsus absonum.
nem habeant. 1» Hinc patet, p:iulo post diem undevicesimam No-
a Id
factum laudatus annalisla Altahensis breviter vembris epislolam dalam esse, cumOltocarusvcniam
enarrat, « Civitates, aiens, ibidem et castra se suo obtinuit, pi;i;stitilque Romanorum regi homagium
domiiiio subdiderunt, excepta civitale Wiennensi, pro Bobcmia et Moravia.
quam eliam obsidione cinxil, nec tamen per violen- c Diximus supra (ep. 25) Rudolphum Vienna;
liam cepit, sed per quoddam arbitrium, quod ipsi consistentem auxilia qiia^rere adversus rebelhintem
ambo reges inierunt, incoepit ipsam civitatem Wien- Ottocarum hx aulem lilter^e conseclarix illarum
;

nensem, et totam terram Austri;e Irans Danubium sunt, ideoque ad annum spectant 1278.
versus meridiem pacifice possidere, altera partc d Menduin evidens forie legendiim virore.
:

ejusdem irans Danul:iuiii versus Aquilonem, sive e Gerardus p.niti per Riidolplium auxilii menlio-

Bohemiam eidem regi Boheini:c per idem arbilrium nem faciens (/iisL Ans'riuc., p. 2,^) de iiungari;c rege
remanente.» ilislori^c autem Australis auclor ad sic loquitur « Jam aulea Otloc;iro infensus, quod Bi-
:

hanc epistolam propius accedens, ail, : « Regem Bo- bcsburgum Tirnaviain, Posingam, Altenbiirgum,
,

hemiae in castris regis Romanonim cum 50 vexillis Cherlburgiim, MiisenbiTrguni, et alia qu;«dain Ilun-
ante Viennam circ;i Danuldum llexis coram eo geni- garici regni loca Posoniovicina leneret, auxilia pol-
bus in pra3senlia multorum jirincipiim spirilualiiim licelur. >

ac saiculaiiuin terras suscM-pisse siipnulietas, regiqiie f Magna initi foederis, magna aiixilioriim oppor-
Romanorum olcdire et adstare fideiiler jiiraliiin :nilas. liislori;e Australis auctor aniio 1277 rcfert,
compromisisse Tunc primo Viennaiu et alias i- » iuemadmodum Ottocariis « itcralo collcclo excicilu
/ \itates ad resignationem ipsius regis Ottoeari regi grandi A.ustriain intravil, et omnes muiiilioncs Jiovis
Romanorum esse apertas. Ouiluis teslimoniis onmi instrumentis ct machiiiis.qui cali vocanlur, polenler
procul dubio pra;ferri debel epistola. Qiiod aiilem cxpugnavit,etsie disscnsio ct guerra gravis orla inlei
iiarrat Diibravius de tentorio ita coiicimiato, iil dc- cos. INam lol;i bieine Aiisliv.les Moraviam, et conli:!
cidcnlibiis lateribus Otlocarus genullcxiis a niultilu- l^olicmi Aiisli i;im diversis r;ipiiiis, pr;vdis cl iiiceii
dine aspiccretur, cxcogitatum videliir ad conflandam diis vaslaveruiil. >
Rudolpho iiividiam, IribuendanKiue causain rebel-
 ;

7S7 D. CAROLI MAGNI OPP. PARS I. SECTIO lll. -/83

ttim lillcris pulilicis, ac clemum

alriiisquo conlr.v A (/1/1. Dom. 1278. cod. Ilnd. xxxn.)
lienlis jiincla (loxlra, sacramenli loco, a!)sohilutn
fueral. Ejusiiemquc prxcipue inili adversus Uolic-
Anr.uMF.NTUM. —
Nimtiat amico principi insignem
de Otlocaro vicloriain ab se ac foederalo re^e
niorum regcm condiiiones cnarrat.
llnngarorum reporlatam,cum Ollocaii pliirim;cque
Ordinalor boni consilii ct roclarnm disposilor Bohcmonim nobilitatis c;iedc. Tantum de poteu.is-
Volunlalum nos cum magnifico principc douiiiio L. simo hos!c triumphum iini Deo acceplum refcni,
sic uniformiicr concordavit, qnod allcr noslium in
ciijiis clemenlia in cxtremo periculo morli creplus
alterius danmis el lucris, commodis cl incomnioiiis fu!U'at. Ipsi cl bcatac Maria; virgini gralias rcic-
factum proprium versari aislimet ct suum spccialc r.'iidas.
reputct interesse ". Nuper quidem no'.iis convenien-
til)us, cl la!ta spectanlibus visione N. univcrsas ct Qiianlisopprobriis ct probrosis injuriis indesineiis
singulas promissioncs seu ordinationes hinc indc pcr reipublic;« disluibalor quondam Oltocarus rex Ho-
nostros consiliarios diversis lemporibus inchoatas, hemi;e iHiistris nos impulerit, ut ad ejus conaius ne-
et tandem utriusque noslrum patenlihus littetis ap- farios refrenandos manum noslnxi potentioe levare-
pro! alas nos ambo reges pariter constituti latas ct mus, ncmo te novit meliiis, nemo vidit apertius qu;>in
gralas haliere, ct perpeiuo conservare promisitnus, fide lu, princcps charissime, qui conspirutiones quas idcm

dala ailer alteri manualiter, quam vicc ci loco pr.e- ri^x advcrsus nostram salutem fccerat, insiJi;trum

stitimus sacramenti ^. Iloc etiam dc comn.uni adje- jacnla qnae lelcnderat, laqueos qiios abscoiulcrat,
cimus voluntate, quod in lililais cl qiissliunibns non ignoras. El quoniam de lorrcnle tanti discriini-
supcr damnis datis el injuriis irrogatis, vcl aliis qni- nis aliquando noi)iscum hqueos aniaritudin s, hau-
g
buscunquc quas habem^is advcrsns 41^ illiislrem stus felleos accepisli d, dignuni credimus ul et nunc
regem Bnhemi*, unus alleruin tam fideliier quam vi- lelificatus 41@ *^x noslra triiimphali vicloria feli-

rililcr adjuvabit, nec unquam sine alterius bcncpla- ciler satieris, postquam rei gestae perceperis cx his
cilo ct consensu cum pr?edicto rege treugas, pucem nostris lilteris qualitalcm. Scias itaque qiiod uos fe-
vcl concordiam celeb;-a!)ii; ncc de ipsis tractatum ria quinla proxima post festum beati Bariholonuei

liabel)il, ad quod nos astrinximus su!) ejiisdem fi lci apostoli eo loco locavimus castra nostra qiio a ten-
,

sponsionc ''. Civtenim dc terminis terrarum noslra- toiiis dicti regis Bohemia; vix ad spatium dimidii

rum legaliler dislinguendis ct distinctis in pace et niilliaris Teulonici distahamus. Mane vero sexl;e

concordia obscrvandis, taliler duxiinus ordinan- feriic e subsequentis, una cum dilecto filio nostro f

dum, ctc, rege Iiungari;c procedentes, cuneos acierum iiostra-

riim adjunximus hostium stationi, sicquc hora diei
EPISTOLA XXXn. quasi sexta s inter nos gravis pugna commitlilur, in
lindolplma qncmdam principctn ccrliorcm facit de ob- <]ua dictus rcx Bohcmi;e, niore sirenui piigilis viri-
tcnla iiisigni a rccje Uohcmiie victoria. litcr se defendens, tandeni victus occubuit, non a

o Solemne istud foe.lus, de quo non scinol est di-

burg. ap. Canis. « Ipse enim, et dominus Petrns Pa-
Ctum in siiperioriiMis (cp. IG, 20, 23,50), tam iuculen- tavien. episc. rccta devotione perspicui, et vclul
tcr cxplicatur his littcris, ut qui iiiuid a 'jiciatur, su- lampadcs inter alios princip;is imperii coruscaiitcs,
pcrfluum vidcri possit.Chronologia t^tnlum staluenda, _ licel multo ingenio tentarentur ab hoslibus roip. qui
quam collcctor mirum in modum
dislurbavii. G eorum lidcm horrcndo studio quasi lcnones ad Inp;i-
i>
De islo congressu vide supra (op. IG, in not.) nar perfidise procabantur, velut coIumn;e immobiles
nam bistori;c Aiislralis lestimoiiium ibi allalum, ado- perstiterunt, eligentcs potius rerum et corporuin
ptionis removen !;c caiisa ab hoc anno, ad rcm facit. siistiiierejacluram, qnam Rom. imperinni dcsulatum,
Indc igitur discimus, anno 4277 circa inilia incnsis solum felinquere, et profanis hoslihus proslituere
Novemi)ris in Auslriie alque Ihmgari^c conlinio
,
fidcm suam, qua in conversatione hominuni nihil
lUrumquc rcgcm diuturn;e de ir.eu!i;!o fceacrc con- utilius invenitur. Quamvis aulem in acie triumphanle
sultalioni felicem exiliim altulisse. Quamobrem hanc non fuerunt, tamon iriumphantium, et triumphi non
cpislolam non modo pncccdcnti, sed cliam 23 pra;- ultlmi, sed quasi pnccipui promotores. > Cum vero
ferri oporlet. lll;c autem ad anniim i278 Jifferri de- ilansizius archicpiscopi rerum scrutator diligcns,
benf. Quippc quaruin priorc auxilium pelitur a fcedc- banc epistolam non repereril, eademque careat of-
rato rcge, allera vero impetratum dicitur. Continuo ficio erga archiep. consuelo, ad laicum polius princi-
autein post iclum f(e 'iis non essc petitam opem Ru- pem scripta esse vidctur, qui Bohemo finilimus ejus-
dolphus ipsc in laudata epislola 25 toslatur : ait obnoxius fucrit. Htec autem epistola
qiie tyrannidi
enim, conlrncta felicitcr intcr nos jampridem alterna; tum Hansizlum, tum auctorem Pietatis Auslriac;e,
connexitalis idenlitas. Qu?c profecto ad reliqiios duos quorum uterqua vidit cod. Ccesarenm, prscteriit.
menscs anni 1277 non rereruntur. Prxterea, ut nuper e Chronologia ista nihil certius. Sancti Barthol.
aiebam(ep.30, innot,), hist. Austral. auctoritatc, tam festa dies anno 1278 cral fer. iv, ut B littera Domini-
Bobemi in Austria, quam in Moravia Auslriaci pcr calis demonstrat; qninta autein feria proxime se-
totam hicmem, id est usijuc ad vcrnum tempns anni D qiienti Rndolphus caslra metatus prope hostem, in
1278 hostilia gesserant. Exstanl qiiidem ap. Ilansiz. diem sequentem 26 Augusii certamcn dislulit nam- :

{Germ. Sac. tom, I, p. 419) Rudolphi tabubc dona que b.ibuit in moreposilum, si integrum illi esset,
graluila episcoporum recensentcs, Datw Viennw feria vi in meraoriara passionis D. N. J. C. scu san-
anno D. Xlll, v Knl. Jiinii : qu;c scilicct facla crant ctissiin?e crucis vcneratitnem, m.ajoris momenli nc-
rcparando bello adversus reiellem Oltocarum at :
gotia diirerre. Expeuitiones pncsertim et pagnas tali
f(cderi juncta, magnique excrcilus congrcga.i pro die susccptas aiictores observaiit cum Geranio (//.
gcncr.Tli conHiclu nondiim fuerant. Cumquc Augnsto Anstr. p. 29) quibus omni procul dubio UuJolphi
mense fcre exaclo pugnatum sit anno 1278, res ipsa ipsius testificalio pra;ferenfia est.
p;'r se docet, omne id factum esse eodem anno. Ex f
IIoc loco doceptiis, ni fallor, epislolariim collc-
iitteris autcm Rudolphi (ep. 53) mox planiora ista ctor, uniiin cx Rudolphi filiis in iicavit per liitcram
licnt. L. (op. 17, in not.). [iic vcrodeL;i(lislao in filium ad:;-
<>
Ex capite isto, quod juncti fojdcris cst pra?ci- ptalo loquit,ur; ibi de legitimo iilio sermoucm b;".-^
puuin, magis magisque comprobatur, Ottocarum a bebat.
tide recessisse, at nondum indixisse bcllum Ru- 8 Scquenti epislola bora piignrc non indicatur, et
dolpho. qiiod paulo ante dimidium milliare dixil, in eaiiom
<*
In omnium neminem
ista melius conveniunt, niilliare f(!re integriim appellainr, at leve islud discW-
quam Salisburgcnscm arcbiopiscopum, qui m;igiio
in mcn rci summam non luulat.
QOflflictui non adfucrat. De codem sic chron. Saiis-
 789 COD. DIPL.— MOiNUM., ETC, SEU COD. CAROLINUS.— APP.— EPP. RUDOLPIII I. — LIB. I(. 700

nosira viitutc prostratus, sed Deo potius impugnan- A se adversus nos, el Romanum imperium improvi 'o
les ronipul;licani subilo expugnante collisus ». In quo clevavit, post pr;cslita nobis et ab ipso male con-
cliaiii bello nobiles rogni Bohemiae poliores aut lempta fidelitalis et homagii sacramenla. Dictiis
mortui gladio ceciderunt, aut victi certamine, dum se siquidem rex in festo Pentecosles proxime praUcri-
ad prnesidium fuguj converterent, ab insequennl)us to e, contra terras imperii castra movens, ipsasquc
sunt delenti. Yerum cum ex veris et certis indiciis 420 rapinarum et incendiorum vaslilati subjicicns
nobis constet quod non nostra sed summi Dei vitam castra quoedam et oppida hostiliter expugnavit. Tot
iiostram in tanlo discrimine miscricorditer prole- et tantis damnosis injuriis, el probrosis contumeliis,
gcntis potenlia triumphavit, proesenlem prscclaram et conlemplibus nos impellens, quod ad statum rci-
vicioriam illius litulis et honori nscribimiis, qui ad publicye dcfendendum, cujus idem rex pene suifode-
iiostrae humili.tatis aiiguslias rmiendas, immcnsae cle- rat fundamenia, oportuerit saltcm sero gladii nobis
nieiiti» siKC misericordes oculos tunc miscricorditer a Dco commissi educcre potostatom •. Sic itaque iii
inclinavit, dum extremae ncccssitatis periculum im- crastinobcali Barlholomaii (fcslo) nos et filius no-
minebat, b. Tii igilur, princeps charissime, grales ster Ludovicus ^ rcx Ilungariaj co loco locavimus
Altissimo 419referas, etad laudes gloriosai Mariae castra nostra, ubi ab exercitu rcgis Eohemi;c vix ad
virginis cor revolvas, quorum pniesidiis vila noslra
<= milliare Teutonicum distabamus. Mane vero scxl;e
niorti proxima salva substitit, el honor Romani im- feriae subscqiientis aitcrni Dei aiixilio invocalo pro-
|)orii miscrabiliter incuivalus virtute mirabili respi- ccssimus, signisque belligeris elcvatis ^ co pcrvciu-
ravit. mus, ubi rcx Bohcmiai di^posilis aciebus nncm
p prailii cxspcclabat. Illic mililcs iitricsquc, duni sigua
EPISTOLA XXXIII.
iiinc inde prospiciunl, fero in^pctu glomoraiUur in
Mein Riidolphns eamdcm vicloriam snmmo \)ontifici unum, illic de virium pariuite inlor nos stiictis cnsi-
Romano significat. bus disputatur. Tantus quoque incrat parti utrilibol
{An. Dom. 4278, cod. Rud. xxxm.) triumphandi alfeclus, ul niiirte vicloriam compan.re
el vivere moriendo rem dignam cl dobilam quilibel
Argumentum. —
Nicolao III summo pontifici insi-
aistimaret. lllic militos stronui cquotum ungulis
gnem camdem victoriam enuntians, de Bohemo- substcrmmlur, illic lanto sanguinc humaiio ioria
rum regis perjurio, ac de pugnoe luijiis extremaj pcrfunditiir, ut nedum pugnantiLus, scd ct piigiue
causis ccriis, ccrtoque principio diligenler dis- duritiam inluontibus vitai t;cdium csse possot. T;ui-
serit.
dem vero mililia nostra non suu, sel oninipoleiilis
Intimandum fore credimus apostolicae sanclitali ^, Dci virtnlepncvalens, miiilcs rcgis Bolicmi;c in vi-
quis evenlus finiverit lilein illam, qiia qiioiidam ciiium amiiem impiilil, ubi forc omnos aut gla;!io
illuslris rex Bohemiae infatigabilis reipublicai faii- inlcrcijspli, autfliiuiine sufl"ocali, aut oapti, ab liosli-
gator, nostraeque salulis ct vitoe notorius perseculor bus dcfcceruiit. Siciiue fuga) piaisidium paucis pio-

« Auctor. hislor. Auslral. « Ipse aulcm, inquii, rex faclum in Exarchalu, dc quo cst dictum in
niinis
Bohemiai inclytus ab hosli:;us capiuir trahitur, disscrlalione, abolevil. Qu;c omnia siiiit facla aiile
,

percutitiir, ab oquo ejicitur, a Bcrchtoldo dapifero de initia belli extremi contra Boheuiiic icgcm, (!c qiio
Enuvlwercli, ac aliis luultis iiobilibus niniium fessus _ his lilteris Rudolphus loquitur.
ad tcrram dejicitur, ctpcr cervical lajicca pcrforatur, t« e Pentecostcs hoc anno in diom quiolam
.Iiijiii
ac aliis plagis aflectus ullimo gladio transfixus, in mciisis incidebat, ocJavo vidolicol dic posUinam Rii-
codem loco mortuus cst. > Qu;\! valde congruunt cuin dolphus caiicollarii sui lomerilaleii), qiia al)S(;ue nc-
narralis in cpist. scq. quidquid alii ali.cr rem ccrlani slro conscnsu, conscicnlia, vel maiulnlo J!ir;ui:cn!um
enarreni- fidelilatis cxegciat a civisaLibus Ex^ucbalus, coii-
i»
Annal. Altahen. rem ab aliis eiiam narratam ali- dcmnavitsuisliitoris dalis ad ponlii!com(/6u/.,ii.5i),
quanto diligenlius describens : « Rcx Bohemiic, in- ac proficiscenli suo Icgalo Golbihedo pra'posilo So-
quit, cuidam sireiiuo militi promisil piiirima se dalii- lioiisi mandavit, ut sancUc scdis jura oiiiiiia i:i iiilc-
rum, si vcl Romanonim regcm, vol sallom c((uiiin grum resliluerenlur, volciiics ct consculicntcs c\-
cjiis occidcrct in congressu qui iiiilcs hac prosuis-
; prcsse, qitod per lioc nulinm jns nobis nccrcscnt, vcl
sione accopla, ciincuni forlissimoruin niiiiliiii! pene- F.cclesiic Roinuiue depcrcat, tani circa possessioncin,
Irans, ipsum rogoin Romanorum vchcnienti icUi ad (jtium circaproprictatem incivitutibus, i:U\
lcrrnm proslravit ct eqiuim cjiis occidil. Scd iioiilcs, Aiiliqiiis cbronologis atque annalislis baiid diiltie
'

qiii latus regis slipavcraiit, ciimdem caplivavcrunt RiHliflpiii aiiotorilas piu'forci!(la c.^!. Qiiamobrom
mililem el rogeni in equo alio locavcrunl. SimI occc qiiid([uid dicitur fuissc actum hosiiiik'r :il) Oilocaro
mirabilem pi;edicli Romanorum cKinenl aiii,
regis aiilecam diciii, latrociisali niore aoliim orit, susq^ie
quia cumlem mililem sibi caplivum pnoscnlaturn doqne habondum Uudolpbo vi;;u!ii fiioril. Cuin voro
postoa abiro perniisil ilUesum, » Gorardus llor! otuiii defoclio crupit, hoslisqiic cum ritc diin;!;ivii, « AI-
Tullcuslaimum Poionum huoc uiiiiicm appollaium lalo hiijus rci nunlio, ait Gcrardns, ailcodofoctioncni
Iradil, D Oltocari xgre fcrobat, uti diccrct, mori se potius
•^
Novum August;x^ domus Austriacac obsequii erga vclle, quam hanc iiijuriam uoa pcrsequi : cumqwc
Deiparam (eslimonium ab ipsa originc. Insignos dc litlcras c.jus legisset Qiioniam, inquil, j-uisjurandi
:

immaiii Turcarum gontc vicl!'.ri;c sanctissim;e Yirgi- loligionc spieta, el niibi el inipoiio Romano fidcm
nis palrocinio rcp !itat;e monumontis annalium ct obscquiunupic rcnunlia!, sentiot Dcum rupli fuidoris
nostr;c aitatis hominum orc cclobrantur. ct sacramciiti viiidiccm jiisl;c cans.c propugnalorihiis
<i
Nicolauslll, cloctiis die 25 Novcmbrisanno 1277, coiitra vim ct porfidiam, siiam oiicni latunim. » Post
paulo post, die vidolicct 12 Docombris, pcr apost!)- lnijiismodi dociarationem Rinidlpbum potiisso aiixili;i
iicas lillcras Rudolpiuim conciliire ccniitiis fucral, ab Hiingaroruiu rege (op. 23), viresque undi^pic
pra'dccossorum cxemplo, ciim Carolo Siciliu! rogc, coilogis ips:i pugiKuuli ir.'ccssilas docel.
qiiod cl cariinalom se iina cuui fralriims focisse '^
Vi>ie col. 7;S8, nol. « cl f.
lostabalur. Pclilioncs, borlaincnla ct c;ctora oiimi;» 1' .)a:ii dixiniiis (op. i!, in no!.) in voxillisRiidolpIii
inslauraveral, qu;c pr.cdccessores. sacrumquc car- auratam atpiilaiw oxslili,sse. Scd aiictor picliitis Aii-
dinalium coilogiiim fcocranl (Rayitald. 1277, n. 5i). slriac;c (lib. i, c. 5, p. oi), clc, 12, p. (i!)) aiiiiiiad-
Qiraniobrcm Rudolpluis Conr;uriiin miiiorilam Ro- verlil in plerisiiue vcxiliis militaribus crucitixi ima-
mam miscral rcgia auctoritale lUHnilum, ut bona ct gin 'in dcpiolam f.iisso, lamotsi cx aquila iiiiporiali
jiiia oiuiiia s;uic!;e ,sodi confirauirct (Id. 1278, n. -iJ iiostos uidicisse aniniiat, ipia in castrcniiii parie
seiiq.), d.-ns etiam littoras ad ponliliccm Yienna iv luidolplius imgiiaKil.
lial. Jiin. aiino 1278, quiiius canccllarii sui cogno-
791 B. CAROLl MAGNI OPP. PARS I. SECTIO III. 792
fiiit, nain fere omnes apiiii nos [aiil] capli, aul A piivili^gia, al» Ollocaro approliata Briinensi civil.ili
iiiorliii renianserunl. Licet aiileiii rex praediclus Moravi;!;, rala h;d)Ct, iioiiniilbs corum amplialis.
421 "liliniin suornin agmiiia dissipata videret, se- Reriim cl pcrsonarum perpelua san-
iniiniiiiitalcm
(liie fere ah oninil)us derelicluin, adhuc tanion vi- ctioiie lolioral. Jud;cos civium oneribus fore ob-
ctiicilms signis nos'.fis ccderc noUiit, scd morc et noxios jiixta consuetudinem dcccrnit.
aiiimo giganleo virlnte miraiiili sc defendit, doncc
Romiiiii vircs impcrii piclatc polius quam tyran-
qniiiain e\ nostris mililibiis ipsiim inortaliter viilnc-
nide dilataie voleiites illis venas clementis venia;
raaim iina ciim dextrario dcjeceriint a. Tuncdemum lihcraliter aperimus, qui ad portum nostri relugii
illc rcx magnificus cuin victoria vilam perdidil, vcniunt gratiam pctitiiri. Ilinc csl qiiod nos dilecios
queni non iiostra; potcntiic forlitudo, scd Dci excelsi
fidcles noslros cives Brunenses, qui seipsos et ipsam
dexicra causam nostiam miscricorditer judicans in- civitatcm nostro polentatui huiniliter suhjecerunt,
lcrcmit. Nos igilur li;ec ct alia beneficia ab co qui
ad plenitudincm nostri favoiis et graliye gratiosa
cadein nobis contulit humiliter cognoscentes, et ad colligimus voliiniate, cisdem civibus tcnore praesen-
laudcm ct gloriain sui sanctissimi nominis referen- lium hiijus dimissi [Fors., hinc dimissis] confirman-
lcs, ad omiie illud quod gratum allissimo regi Dei
filio Jesu Christo ^ esse sciverimus, devotiori prom-
tes oinnes ct singiilas 423
Hbertates, jura, privi-
legia ct consuctuliiics, quye, vcl quas ex indullo
plitudine nostram sollicitudinem convcrtemus <=. qMond;>m Ottocari ilhistris regis Bohemiae sine con-
EPISTOLA XXXIV. iradictione cujuslibci tenuerunt f Ex quibus aliquas
.

Rudolplins victor indulget Oltocari gralias ipsis facias pnicscntibus ampliamus. In pri-
vicli liberis.
niis volumus, ul lclonium quod ad usus civitatis
{An. Dom. 1278, cod. Rud. xxxiv.) ejusdem dicius rex octo annis continuis, ut dicitur,
Arcumentum. — Pars diplomatis,quo Rudolphus dcputavit, duodccim annis continuis ad usum civitalis
clemenliam siiam, optimorum principum exemplo, perlineat, ad graliam dicti rcgis annos qualuor ap-
in piipillos Bohemise regis liheros demonstrat, poncntes. IIoc etiam statuimus, ne praedicti civcs
suamquc iis gratiam et dileclionein elargitur. per diversas civilates et loca imperii pro suis ne-
Rudolphus, etc. [Dci gratia Rcmanorum rex sem- cessilalil)us transcuntcs, prsctcxtu damnoruin vel
per Augustus],omnibus in perpeluum.Divi principes, promissionum a rege Bohcini?e ciiicunque factorum
qui divino nulu terrenum imperium tam armis quam pcr aliqiiem pignorcnlui in facultalibus vel perso-
nis s. Illain ctiam gratiam qua per terras Bohcmi;e
legibus dircxenint, illam sibi virtutem, quasi pro-
et Moravis sine sohuioiic tclouii hactcnus transie-
prie propriam attraxcriint, 422
"' "on minus vi-
runt, ratam pcrpcluo roboie volnmus permanere.
ctis parcere et prostralis pie compati quam rehelles
vinccre ct supcrhos reprimere cogitarent. Sicque C;cteruin si prdcdicti cives piobaverint legilimis do-

reipublic;ie viciriceni polentiam misericordia lcmpe- cumenlis, quod ducc vilhie Curin ct Slreletz ipsis per
rabant, sic quoque tcrribilcs hostibus et dcvolis regein Boheniiye pro marcis trccentis ct quinqua-
amabiles se fccerunt d. Honim principum et majo- giiita pignori fuerint obligatae, iios eidem obligalioni
riim nostronim vcstigiis inhiierere volentcs, ad pu- ceiilum quinquaginta niaicas apponimus, et sic pro
pillos qnondam Ollocari [Oltogari] illustris regis quingcntis marcis nexn pignoris tenebuntiir. Insuper
Bohemi;c e
oculos nostnic mansueludinis clementi arca; qua; ad usum civitatis antiquiUis pcrtinebant
Jutuitu convcrtcnlcs, ipsis pueris gralisc nostrae gre- C ad ejiisdein civiialis commodum levertantur sine
miuin, plcnique favoris securum refugium aperi- pr.^cjudicio lieno. Ad h;cc pcrpetua sanctione sta-
;

mus, etc. luimus, ut nullus baronum scu nobilium tcrric infra

EPISTOLA XXXV. nuiros civilaiis in rcbus aut personis civium aliquam
violentiam perpctrarc pncsumat. Cordi quidem no-
Privilegium civitntis Brunensis in Sloravia.
bis est, ut qua^cunque iinmunitas vel libertaseisdein
[An, Dom.i^lQ, cod.Rud. xxxv.)
civi!»us a nuinificeutia rcguni Bohemi* est collata
Argumentum. — Libertales, consuctudines, jura. ct integra adhuc observata, jure pcrpetuo roborata

Vidc col. 789, not. a.

« nova sit ralio vincendi, nt niisericordia et liberali-
Laudatus aiiclor Piet. Austr. ihidcm observat,
^ late nos muniamus {ad Atiic. lib. ix, post ep. 8).»
tcsseram mililarein iii c;tstiis Ottocari fuisse Praga; e Duo mcmorantur Bohcmisc regis liberi, Weii-
in Rudolphi autemcastris Cliristus certum futurai vi- ceslaiis octo annorum puer, et Agncs. Hanc patcr
ctoriac omen. jain dcspondent Rudolpho regis Romanorum lilio
c
auctor ex cod. C;csarco exhibet partem
I.lem aniio I27(), cum
Vienna; homagium illi fecit niipiias :

rpistol;c, qiia Nicolaus gratulatnr rcgi Romanorum celcbratas tradunt Iglavi;c, cum pax sancita cst in-
tle proedicla iiisigni vicloria, simulque euin orat, ut tcr Rudolphiiin ct Oltonem Brandeburgicum filiiim
roniiriiiari curet a piincipihus electorihus jura ct Beatricis sororis Otlocari, qui Wenceslaum pucrum
privilegia aposlolic;TC sedis. Quod utiquefacliim fuissc dcfensiirus, novum fcre praelium victori exhibuil,
constat ex diploniate eorumdem in (inc hiijiis codi- brevi lamcn rcbiis composilis evancscens. Wence-
j^
fis, cujus aulogiaphuin servatur in apostolico ar- sl;io autem Rndolpbus Gulliam scu Jiidithain dcspon-
« hivo Molis Adviaiia?. Partem illam cpistohe ut pole dit, quain, iibi inajor est factus, Pragae duxit regio
iion parvi momenti, hiic luhct alTerre : « lU, iiiquit, luxu anno 1286, prolcmque ex ca suscepit (//(';>/. Au-
aflectus lua; dcvotionis, quem sic grat;inler inbasrere slral. 1285; et Cltron. Aust. 1280) apud I'rehcruiii.
sensibus nostris inspicimus in effeclum perfect;c Eadem in urbe post aimos quatuor Hudolphus rcgis
soliditatis apparcat, et residcrc iii onir.i piritatepro- Rom. filius, Suevi?e diix, qui cum Agncle rcgcs vi-
bcliir.Et ut piosperilales liiorumsucccssiium, viiieli- sitauim vencrat, decessit, aiiiio vidclicet 129U, cuni
cct de hostiiim tuorum depressione vicloiia, quos vix 21 a!tatis agerct. Auct. Piet. Auslr. (1. i, cap. 22,
diebus istis in manibus tuis divini judicii virga con- p. 128).
oliisit, iii mansuctudinis gralia, qu;c post triumpbum f
Libcralilatem Riidolphi in WenccslaumOltocari
reg;des actus adornal, te nobis graiuin et aliis rc- filium dctrimcmti nihil attulisse victoriye, ejdstola
pr;csentet acccptum, ac de regia graliludine post h.cc et sequciis p;>lain fariunl. Moravia siquidcm et
felicitaiem inajorem, nohis, ct Ecclesinc maiisucla Bohcmia in regis Romanorum polestatem vencrunt.
prsesagia repromittat, ct successive nos reddat de litriusqiicaulcm proviiici* civilates non ad victo-
tiia sincerilate niajori perfectione securos, elo Da- rcm, sed ad amantiorcm, liberaJioremque dominum
tuni Roinai xv Kaleiidas Decembris an. 1278. transisse Brunensiscivitas ridem facit.
•1 H. Grotius de Jure bcll. et pac. lib. iii, c. 15, ^ De hujusmodi pignorationibus, qu?e in Gcrma
plura ad rcm istain facientia affert, pnecipuc in fine, ni.i pnrserlim obtincbanl, esl dicluin supra (I. i, cp.
Ubi Caccjaris vcrha Oppio Cornclio adbibcl : i ILcc 50, in nol.).
793 COD. DIPL.— MONUM., ETC, SEU COD. C.VROLINUS.— APP.— EPP. RUDOLPIII L — LIB.II. 794

subsislat, ncc cnjiisqiiain ansu tomorario a-.I injuriani A tur, ntad veslrum et nnslrnm proposilum consequen-
noslri culniinisieniiierelnr. Dc Ju i;eis f(uoq(ie talitcr diim, sine tot el maxime puerorum per
hominum
judicainiis, ut in civilatis oiicii!)us uiki cuin civihiis petuo exterminio veniremus. Nec dubitet regiacelsi-
sustinendis servatas haclenus consucludiiios non of- tudo, qnod sive fiat, sive deficial vobis dicta assi-
fendanl ». gnaiio piierorum, vestrum in hac parle negotiuni
EPISTOLA XXXVI. fivlcli constantia sicut nosirum proprium proseqiic-
424 niiir f; et quia quidam Bohemi nobiles a vestris
Rudolplius regem Hungaricv cerliorem (acit de statu
baronibus dctinenlur per quos posset rerum vcstra-
BolicmiiC ct .Moriivin'.
rum reslitutio de facili promoveri, serenilati vestrac
(.1«. Dom. 1279, cod. Rud. xxxvi.) consulimus ex animo supplicamus, quatenus pro
et
ARciiMKNruM. —
Ladislaoniingari;c rcgi, qnem me- lihcrationc qualiior personarum dignemini laborare ;
rita eircrl laule ol» validuin aiixiliu n in cxtremo quarum absolntio vestrscet noslrse nt diximus volun-
connicin cum Ollocaio, o:nni asscvcralione afiir- tali s C;ctcrum Joannes comes nos multuni
niat, nec fcedus, njc amicitia;n, quoadvixcrit, de- sollicilat, nt factam nobis injuriam ex animo re-
si!)i

fecturam. Episcopum Olomiiceiissm et proccres Mo- millentcs, ipsu n volontem ad nos divertere sub pro-
ravi;c sibi et impcrio lionriginm fccisse coram re- teclionis gratiacolligainus cui aliud non curavimus
:

ligiosis, qiii de statii eliam Holiemi^e iilum in- rcspoiidere, qiiam quodregis el regni Hungariieinde-
slriient. Hinc siios o')sides ci restiluliiin iri commu- votos ad scrvilia noslra colligere dodignamur. Quod
tationc nobilium Bohomorum existcnlium apud si forle dicli Joanuis et fralrum suorum excessibus
Iliingaros. Joannem ct fraires nlriqiie olim n diguatio vestia regia dignum dnxerit misereri, al-
infensos sc noluisso in siiain graliam et patroci- lciile pelimiis ut damnorum nostrorum innumera-
nium rccipere, neque id f;icliirum deinceps, nisi bilium per ipsos nobis hostiliter illatorum mciitio ha-
eisJem, miseratiis ipse, indnlserit imo secum : beatur. Ccrtos quoqiie vos rcddimus, quod eosdcm
nllurum injurias, si id mahierit. sine vestro expresso beneplacito nullaterius collige-
Magnifico principi elc. Rudi)lphus, etc. ^ Lumi-
,
nius, sed si do vindicla cominiinis injuii;« cogitare
nosa sunt opera proliilalis quibus veslra regia cel- curibitis, ntilitatem r.ostri fidelis et polentis auxilii
siiudo tempore quo oportuit nobis conlulit exp^^^riri in his etinoninibus aliis sentictis.
certae societatis vestne plenam conslanliam et im-
428 EPISTOLA XXXVII.
iTiacul;it?e fi lei infalli ilem veritatem, nec non nt
ainodo discernamus ab aliis [Fors., discurramiis Summo ponlifici Romano Rudolphus scribit, et Ec-
apud alios], quid de vobis pr;iesiimerc dobeamus, ciesice Romana' ijmvcunque liactenus ab ipso poslu-
lavil, iiberalissime concedil.
cum vestne (idei ccrtiludo apiid nos fidis op;?ril)us
sit pio!)ati. Meruit quoqiic juvciiilis animi vestri va- {An. Dom. 1277, cod. Jlud. x:ixvii.)
li la fortitu lo, ut dum do iiostris faiiloribus el ami-

cisnobiscnm Lue coiiforimiis, vos aliis omiiibns prie-

Argume.ntum. —
Nicolai III jiauddum consccrati cpi-
stohe, pniideccssorum siiorum repetita per Nuntios
ferenliim pne c;ielcris diiigamiis -^. Et licel diloctus et apostolicas lilteras singillatini renovanti, repo-
nohis quoiidam N. illusliis nii;e nostn« sponsus ^, nit, se qu;uilocius obseculurum (iliali oliedienlia.
ut dicilnr, ciirsu, proli dolor! iii.nis pra;pcti mctam So et impcrium sanctai sedi submittit. Orat ut le-
Iransiverit brovis vit;ie, nosliiE tameii societalis ct galos suos de corcnatione, societsle cum Carolo
amiciti:e vobiscum initc fandumcnlum immobile
Q
Sicili:e regi% cycicrisque negotiis acturos benigne
dum vixerimus permanebit. Dc qiio, fili et amice audial ei dirig;it. Ac dcnique clerum, quem nuper
charissime, certa vo!)is indubitabilis cerlitudo.
sit et liberalissimum expertus fuerat, ejusque causas om-
Sane viri religiosi, viri utique vestri honoris fervidi nes ei prorsus vehementer eliam atqne etiam coin-
zelalores, de oroccssu nostro in regno BohemicTe ha- niendat.
bito clare vos instruent, in quoruin prrcscntia vener.
Olomucensis episcopus e, et quidam barones Mora- Sanctissiiiio, elc. Rudolphus, etc. Sincenie devotio-
viae nobis et Romano
imperio ^^Sfi^i^^lit-itis boma- nis integritas et afTcctus congrni prompiiiudo, quae
gia pnttsliterunt. Quamvis autcm facile nobis esset ciica sacrosanclam Roinanam Ecclesiam matrem no-
tam regniim quam pucros extrem;ic subjicere vasti- stram piissimani pridem in pectore noslro tcnaciter
tati, niultis lamen salubrius et Dco gratius videba- radicata coaluit, nunc novissime his diebus •», quibus

Convcntione postmodum Iglaviaeroboratamatrimonio

n Bencadmodiim fuit .IikUhms Brnnensibus, si one- reciproco, itum Yicnnam, ut e\ Oriicg";io llansi-
ribus tanluin civiiim eiMiit obnoxii. Vide hac supcr zius relVrt {Germ. Sac. tom. U, p. 589). Num omnia
re Ducaiigiam, et ejus illustraloivs. li;ec lacta (uerint qnadrimestri illo lcmpore,
^ Ilaruin litlerariim certa aetas palebit infra, quod pnecessil aniiuin 1279 post iiisignem pnc-
not. «.
dictani victoriam, aii prioribiis ejusdcm anni meii-
« Grati animi causa ob egregie navatam operam sibus, incoinperlum inihi esl. At liltenc isue
adversus Oltocarum die 2G Aug. elapsi aniii pnt;- posteriora etiam facta
clara isla laude regcin adolescentem prosequilur.
p conlincnt, onini procul
dubio ad anmiin spcctant 1279, anlcqiiam Ladisbius
Quisuam filiie Rii.lolplii spoiisus indicetur, non
^
ad Romaiios dcficiens, Itomaiio ponlilici, ac per ciiiu
est pronum dicere. Tum ipiia (iliarum marili omnes Rudolplio atque cpiscopis maximam iiifcircl sollici
erant supcrstites, Wenccslaus item et Caroliis Mar- tiKiiuom pro Cbristiana fidc. Qiia dc rc vidcndn';
lcUus, quibus Judilha elClomentia dcspoiisat;e fuc- Rayn. (1279, n. 50 seqq.).
rant, incolumes adolcscebant; lum pnesertiin quia ' Ila scilicol agore tcnebatur ex fa^dcrc (cp. 51),
nullius eorum interfuisse videlur quod de initi foe- C;clerum qiiod aiolsani (ep. Oitocuri
1(5, n. 4) ii;iiii
deris immobililate subjungitur. fuisse compressam, hac personarum
11011 ct rcruiu
«Bruiio Olomucensisepiscopus, de quo liicagiliir, rcpctitione confirmalur.
Ottocaro jani addiclissiiiuis, post hujiis c;edom, ciim b'
Dc> st aliqiiid.
Otto Brandeburgicus Wenccslai parles tuiluriis,novum '' Nicohiiis ill dic 25 Novembris aiino 1277 clcclus
Rudolpho exercilumobjecit inMoniviacum Salisbur- Yitcrbii,slaliinquc profeclns Romam,aiUe(piam con-
gensi archiepiscopo dc pace tamicm stabilienda est secraretiir, dio vidclicot 12 Dcccnibris, liltcras dcdil
colloculus. Cumque postmodum biiii ulrinque p:ira- ad Rudolphum cxsl;uilos apiid R;iynaldum (1277. n.
rii pacis ex convciitiono dclecti cssciil, ideni
Bruno 5i). Quilnis Riidolplius rcscripsit slalim atque ad
et marchio a Sagitta Branileburgici partes fcccriinl, eum sunt allal;c, ut patct cx hoc pneciso loqucnili ge-
Meinhardo coiuito Tirolcnsi, et Hcnrico Biirggravio ncre. Quamobrcm h;cc cli;im cpislola loco movciida
Morinibergensi regis Romanorum causain ageniibus. cst, cl rctrotnilicnda sub (incm an. 1277, undcviginli
795 B. CAROLI MAGNI OPP. PARS I. SECTiO IH. 790

noUis cl Chrisliano popii.o provideiilia siinimi patris A nibus aliis concejtimns aposlolicisbcneplacitis aequa-
do aposlolico palre providil ad voUim ", sic piilliilat nimiler coiiform;irc supplicanlcs huinilitcr vcstrsB
' ,

el excrescil nlicriiis, sic iii oiniiein jiis;ili;c scinilain clomcnlissiiiuie s;inclitati, quatcnus iios, cl crcdituin
noslrai incnlis iiiloriora coiivcrlil, (piod i.oii soliini coelitus nobis iinperium ad honorem Altissimi cl sa-
in nobis inali siispicio, qiia nos eadcin inalcr Ec- lutem populi Cliristiaiii digncniini provida dispcnsa-
clcsia polerat halmisso noUbilcs, jain porfcclo tione dirigere ncc non aposlolicae gratiae beneficio
,

rcscindilur, sed et oinnis rnali spccics, (pix' iii confovcrc ^'. Porro industrios ct prudenles viros iN.
re gosta ocnlala conjecliiialione porpcndi poliic- el N. ad bealiludiiiis vesliae pedes fiducialissiine
rat, iit intentio nnnqnain revora dcclin:i-
(ilialis, (|n;o dcstinamus, iit supcr principali negolio, siipcr anii-
vit 427 '" devium,
claro clarius eluccsc;»l, in citia iiiter nos ct inclyliim N. juxta providcntio! vo-
patris aspeclibus pcniuis ainpnlatur ^. Ecce igilur sir;c coiisilium, si hoc volo nostro coiisidcat, soli-
univorsa cl singula qii;c a nobis liacleinis aiina nia- danda, et super omnibus aliis rcipublicic Christiaiiae
ler Ecclesia postulasse dignosciliir tain pcr miiiiios negotiis, qiiye per vcstr;« pietatis industriam promo-
quam per lillcras speci:>les, ;ip|)l;uisu bcni-volo el n-^- vcri dcsidcraiit, nulus vcstii folaniinc dirigantur <".
sensu graluilo liberalilcr appio!.aiiCcs, in his cl oin- Idcirco pcliiioncs nosiras cl ctiam spcci;ililer 428
enira dics, qui sunl rcliqisi cjiisdcm anni, sat's supor- repctimus. Comaclum Cwsar, si jnris sni esse piitat,
quc craiit iillro cilroipie inlleiidis lilteris Uoiifa sibi habeiit. Si aulem novit, ut nobis perstiasissimum
Vicnnam, atquo liinc ad Uriicm, (pio foruis^e perve- cst, Ecclesice juris essc, consulat conscienliw suw, re-
nerinl scquenti anno ineiinlc cum R^iynalliis (1278, q puletque ccnsuras, (jueis ctclcsia', bonorum invasores
niim. 45) insignia imperialia etiin pet.issc ;uTirmal. obnoxii sunt. Ea sitiuidcnprincipes aut larcjitate, aul
IIuc acccdil rescribcndi celeiilas pontiliciis litlcris pro remedio animaruni suarum concessere : idcirco
inculcata regiis auribiis. Primo siqiiidem Pnctcr : «. resliiatioComucli non beneficii, sed olficiiloco habendu
Ecclesiai inoreni, inquil, secundum qMoin solcnl lit- est. Sic ad verbuin it;ilice.
d Cum magno in lioc progonitorc Augnstae domiis
torae apos!olic;c promotionem Roinani ponliricis
nuniianlcs pracscrlim ad principcs, quascunquc alias Auslriacai liujusmoJi toslinionia cort:i obscquii erga
ipsius pontificis praiveiiirc, nos cclsitudiiii regia; p;i- principis aposlolorum successorcs invcnio, non pos-
cem prius palernis exbibenius affocliluis, qiiain litic- sum , quin ineum lcclorem animadvcrlere illa ju-
ratoriis ad hoc conccptis aflatibus luintionuis. » f)c- bcam.
inde pressius cclcritaiem insiiuians iiorl;Uur, ut •^
Diio nnnlii a Rudolpl:o inissi iina cum litleris
lii

nuntios mittal, « ciiin plcno niandato ad tractatus dc principali neijoiio, scu de coron;itione, ac dc praj-
eosdcin tuo nomine proseipiondos, coiisumiuaitdos diclis duolius c;ipitii,us, aliisque ncgotiis impcrii ac-
paritcret iirinandos ad scdem oaindom, subl;tt;i ipia- tiiri erant non autem regia mandata obtinucranl,
:

libet, prout opportunitas curiosc caplaiida periiiiscrit, qUcC ponlifex cupiebat , prcccipiie super controvcr-
diiatione transmiltas, lui> pr;cnin!ti:iturus liltcris, sia cum rcge Siciliic. De provinciarum vcro restitii-
quando eos ad ipsam sodcm xsiimos vcrisiiniliter tione cxpedito absolulum fiiissc negotium colligi ur,
pervcntiiros. j quia Rudoipluis diplomate dalo Vicmiai xiv Kal.
a Nil Rudolplio cral anliquins coronaliono. Iliic Fei). anno 1278 omnia restituil saiclai seui, fia-
praecipuc co!liiical);int diiiturni illi (raclatiis (!c ami- Iremque Conradum iiiinoril;im in Crbcm niisit, qui
citia stabilienda iiiter ipsum ct C;iroliim Si(ili;i; re- C regia auctoritate ad niajorem validii;iteni oinnia lir-
gcin, qui biennii fero sp;'.tio ;ii) ltali;i ciiin arcuerant, niarct, ul fecil in consistorio « quarto dic nicnsis
quosipic a Nicolao iuinc audicbat colcrrimc tenni- Maii, Ind. vi, pontilicalus vcro doiiiini Nicolai Pap;c
iiandos quare poiiliricem juxla suum dcsidcrium lil anno l. Et quia inlcrim Caiiccllarius RuiJoiplii
i>
;

esse creatiiin allirmat. cognominis iliicita juramcnla excgerat a civit;itibus

i>
Pr;\!f.il;c Nicobii litlcr;c sic ordiiintur « Solct : Exarcbatus, rcge Ronianorum inscio, conlinuo di-
nola principum unio, ul p:iuca saltcm exiirimamus, plonta uovum « iv Kai. Jiiiiii, j novumque lcgatum
c inullis obstrucre oraiiiiqiia loqucnliiim qiKorenlium Gi»tifre;iHin prycpositum Solieiiscm Roiuam u.isit ,
interipsos suis susurris diss 'iniiiarc discordi is, dis- qui pari modo in coiisislorio Yilcrbii « pridic Kal.
sensionum acccndcrc incenliva. » Dcindc proscquun- Jul. j CanccIIarii factum irritum csse dixit, iterum-
tur fusissimc cnarrantcs Grcgorii X, Innocentii ct que jura oinuia sa!ut;c scdis coniirmavit. Haruin
Adriani V, ncc non Joannis XXI soHiciliidines de rcruin moiiumenta ccrta cxstant in arcliivo aposlc-
diiobus capitibiis,vidcli(etde discordia cjiis cuin rege lico Molis AdiianiC, ct ap. Raynaldum (1278, n. Ao
Sicilia% ci de Exarcliatiis ct Peniapolis rcslilutione, scqq.)\ide Dissirt. ull., n. 8. ]\I;ijorismoliscrat capul
qiias provincias a Sucvis Augustis invasas, ac Ro- aUerum Carolus quippc senatoria dignitaic et vic;i-
:

inandiohc iiominc appellatas Rudolpbiis pulaiis di- riatu Tuscia; spoliandus crat, deiiidc vcra coiicordia
versas ab Exarchaiii et Pentapoli, quas Lugduni per intcr cos stabilienda. Niliilominiis absolulum id quo-
jiuntios ct Laiisanye pcr sc ipsc saiict;c sciii coiiiir- qiic csset, nisi niors poiiti(icis supcrvcnicns roni in
niavcrat, acsi juiis esscnt impcrii adliuc retincbat. sequenlcni aunum distulisset. Oiiinia liquent cx nio-
Ad discordiam cum Siciruc rcge qiiod attinel, donec D mimentisapud eumdcni Raynaldum. Rcglain epislo
pcr legatos utriusqnc partis coiiip;)sita sit, ab 1 alia lam huc lubet airorrc (1278, n. 64) de inatrimonio
pncdecessorum cxemplo illiiin arcct : « Iiilcrim t;i- Constantise fiiiic Riidolpbi cumCaroIo MartcUo rcgis
meii, ait, conlra pncmissam provisioiiem ct intenlio- Sici!i;c nepote cx lilio, quas nuptias ipse Nicolaus
liein provideniium in Italiain non venturus, iicc conciiiaverat. — « Sanctiss. in Chr. patri ac domino
missurus aliqiiam milili;im sivc gciitem. t Qiiod
,
D. Nicolao divina providentia sacros. R. E. siimmo
vero spectat ad capiil alteriiin. « Pclilioncm autom pniitilici Rudolidms Dci gralia Romm. icx scmper

siiper cjusdem Ecclcsi;c tcrris, ac speci;ditcr Exar- Aiig. cum filialis o!)cdilionis revercnlia, dcvotissima
rliatu Ravenn;c ac Pcnlapoli rcgali exccllcnti;c iotics pciiiim oscula J>caioriim. Gerentcs lanquain dcvolis-
inciilcatam absqiie ulteriori procraslinationc ro- siiiius vcster, el E. R. lilius de inobliqnabilis san-
g;mi;iset petimus cllicacis exscculionispromptitudi- ctiiatis vcstrio rcctitudine, qua cuilibet quoJ suuin
nem adiinplcri. est sinc pcrsonar. dcli^,ctu iri. uitis oCi|ua lancc, ct cx
Prajdiclis duobiis capitibus brevi rcspondct con-
c lcrvore charilalis intrinsec.c, qua inlci quosliLet
tra tilulatorisopiuionein, qui pro liberalitalcvenditat Ciiristianai rcligionis ct potissimc intcr illustres et
lludolpbi oflicium. Non secus noslra a;tate oralor sniierilliistrcs ut rcgcs ct principcs, cx quorum dissi-
Caroli VI Aug. Rencdicto XIII antiipii moris poiitilici denlia tanto gravius suboriri possct pcriculum ,
Comacli reslitutionem pro C;csarea muiiiiiccntia qiianto nuijori |)r;ccmineiit digniiatc, coiicordiam,
exaggerabat (0r<j(?ri Hist. lom. VIII, p. 131), ciim a unionem. ct amicitiam (anqiiam patcr piissimus lolo
pontilice scrium hoc rcsponsuin acccpii Aticnn non : cordc diligitis indubitatic liduciic plcniludinc. Ectc
 797 COD. DIPL.— MONUiM., ETC, SEU COD. CAROLINUS—APP.-EPP. RUDOLPIIl I. -LIB. III. 798
clericorum noslrorum, qni gr.itis el fnicliiosis " ob- A sIr;T; sanclilali proponi conligcril, oxopl:U;epropilia-
seqiiiis nobis val.le
sequiis cxliibcnt ac accep
pbicilos cxliiacnt
v.iLk: se pLicilos acceptos, lionis vcslnc dulccdiiie pelinuis cllicaciler cxaudiri.
scu quai niinislerio nunliorum ipsorum cosdem ve-

quod siiper familiarilaie, confosderatione, el indis- stalis nostrai sigilli robore communitas. Dalum
in
so!ul)ilis aniiciti;^unione inlernos et inclylum Ca- Caslris apiid Dyax Noiiis Scplemliris, Ind. vi, A. D.
roluin regeiH SicilicTe noniine iioslro Iraclanda, fa- 1278, regni vcro nostri anno v,s decinio vidc licct dic
cienda, firmanda, seu solidanda per malrinionia el posl insignem de Oltocaro vicloriam rcportatam.
quascunque obligaliones, et modos alios vestra san- a Uei lL'slimf)nium exstat
apud riansiz. (Germ.
clilasviderit evpedire, vestra;bcalitudini nosducimus Sac. tom. I, p. 417), diploma videlicct Rudolphi
coniinittendum, super hoc conccdenles, qu tntum in « Datum Wieininc A. D. 1277, v. Kal. Jnn. Ind. v,
nobis est, plenam el liberam, ac omni:nod;im poLe- regni vcro nostri anno iv, > septimo vi lelicel mense
stalem conslitucnles nibilominus lionora'»i!es viros
: post datashas litteras. In quo f;!teliir, qnod deficieii-
fnitres Conradiini de ordine Minornm minislnim liims si >i necessariis sumptilms prosequendo l.ello
superioris AIeinanni;ie et magislruin Godefridiim
, cpiscopi i principps nosiri moli precnm nostniriim
pra'posilum ecclesiaj Soliensis veslrum capoUanum, instantia voliintarie consenscrunt ut tam de bonis ,

110, iru iique protonolarinm procuraiores nostros ad ipsorum dominicalibus, qiiam de pra;diis monasle-
iiifitrinandum noslio nomine vestram palernitaleni riorum clecclesiarum eorum jurisdiclioiii in parlibjss
de facii et ncgolii circumstanliis, cnm necesse fue- Aiislri;e, Styri;p, Carinthi*, Carniohe et Marchi;c
ril, ct a veslra sanclitate fuerint rcquisiti ratum : suhjectorum subsidium tolcrabiie pelcremus per ,
h.ibentes et gratum quidquid paternilatis veslra; pro- r, qnod tantre neccssilatis articnliis, qui nos et impe-
videntia super bono concoidi;^? familiaritalis cl ami- rium coarctabat, per eorum sulfragia et digne reco-
cili;fi, cl ipsius solidalione siib forma pniemissa ege- lenda sulisidia lolleretur. » Snbindc cavet, ne e\em-
vil, fecerit, sive noslro iiomine duxeril ordinandum. pluin sui successores scquanlur cuni cccicsiarum
Ii cujus testimoniiiin, et evidenliam pleniorem prie- detrimento.
senles liLleras sanctitati veslroi iransmitlimus maje-

429 LIBEU TEUTIUS.

EPISTOLA PRIMA. molu volnntario consentimns, et plennm ac liherum

Sacri Romani
impcrii electorcs conftrmanl donalionem impcrliinur ;isscnsnni, quod seicnissiiiius dominus
Anna" imperalrici prlmcv uxoii »» factam a liudol- noster Rndolphus inclylus coiisors tliori sui cidein
plto imperatore.
domin.ienostne in honis, caslris, terris, etposscssioiii-
husaliisusqneadmillemarcasanrireddiiusinlocissihi
{An. Dom. 1279, cod.Rud. i
) opportunioribus, uli ct cxiiedientins viderit, valcat
ARr.iMRNTUM. —
Sacri Roin. imp. eleclores ratam assignare, ab ipsa domina nostra ad tcmpora vii;u
h ibent donationem milleiiiarcarumaisnuire iitus ^ su;ie pacificc possidcnda ^; 430
ila lamcii, quod
a Rudolpho rcge Romanorum factam Aniuc re- custodes castronim, tcrrarum, possessioiinm hiijus
giiia; uxori suae ex casiris, terris el possessioni- C inodi, ad hoc jurcjurando seobligent, qiiod niox ipsa
hus suo arbiiratii depntan lis, modocMrum cuslo- domina iioslr;i Anna rcgina inclyia suldala dc ineuio,
des iurcjuranao proinittant, rcgiiia obeunte eos eadcm hona ad propiielatcm ct jus iniperii fidclii,er
redilns adjus iniperii rcstiiulnm iri. rcslituaiit ct reJucant '.
Vrlutnm candor eximius el laiidanda pniesontia EIISTOLA if.
honitatis, quibus inclyla doaiina noslra Annarcgiua''-
Civilas (jua'datn Rudolplio gratnlalur dc prospcris
pncviicabiliter adornatnr, ex siuB nos dclcclanicnlo succcssihus.
l'ragran!i;e taliterrccreando gralilic;inl, el gralifi-
cando dclectant, quod ad ipsins hoiiorem cl com- {An. Dom. 1277, forf. Rud. n.)
modum amplianduin libenler assnrgiinus, et ad Arglmxntum. — Cum ad remolas inipcrii provincias
cnncta, qn;e sibi in salutem proriciant, lihcialiter iii- fania pervcnissct, Rudolphnin siiani in polcstaicm
vitainur. ilinc est qnod nosse vos voIuumis univcrsos, rcdcgisse Aiislriain cl c;eleras provinci;is, civilas
quod nos uiia cum aliis nostris cocIccloribus<i in hoc quujviani fidclis subdila regi gralulalur de prospero

" In conlexlu diplomalis nullns dubilo, quin pio (!i!i. I, cp. 2, in not.).
«Hri legendum shannui, nl fidenler posui. Incredi- Yide disscrl. penult., § 5, n. 7.
*i

hile enim videtur, ccnlnm quinqnaginta aureoruin c

Nisi auri mutctur in annui, dillicile iiilclleclu est,
millia ex paucis caslris, terris, el pitsscssionibus col- num assignatio ista menstrua sit, an annua. Pncler-
leclum iri credilu autem cst proclivius,
qiiotannis; ea qiii nupcr vidimus angustnm adco fiiisse a'nvL
tria millia scplnaginla quinque nummoruin in L>n- riuiii imjierii, nt donum gratnitnm ab ccclcsiis pcti
nos singulos regin;ii concessa essc. Vide (ep.2r), lib. D opoitucrit, ne cogitatione qnidcin asscqui possnmus,
1, in noi.) inler argcnteas, aureusquc inarcas discri- qiiid novusprovinciarum dominus, qui tanipnim sal-
mcn siiminamque aurearuin picedicl;iin niihi ferc
: valor ab iisdcm ingcnti cum anxictalc cxspcclabatur,
incredibilem nosces. ciiin priinum advcnit, lam gravi onere illas oppics-
''
Licenlia litulaloris acqnirit vircs enndo non : scril, ul pro sola rcgina aurcorum ccnlum quin-
contentns regi Roiiianoinin iinperaloris litnlum Iri- quagiiita inillia exigcrcntur.
huisse, Rcginani qnoqne pari linnore dignalnr. At se f C;»iitio isla non peifnnclorie notanda cs!. Si
ipse condcnmat, Annam apjiellans priinam uxorcm, enim dc jiiribus iinp rii, nc pcr hnjiisinodi assigu;»-
ciim eiiim ipsa dcrcsscrit ;iiino l2(Si, ncc Riidoipbiis lioncm ;cqiiam cl rcctain inlcrircnl, hnnc iii iiKidinn
altci;iin diixerit usque ad aiiiimii 1287, Agiiclcm no- de bonis ecclcsi;e (jnoruin indolcs lon-
saiicitiir, (jui;l
niiiie, ut Peucer. Cuspin. Ainial. Suev. liadunt; ti- ge polior cst, sacra ciiiin sunt ab ips;i originc, sa-
tuli igitur posteriori inanu sunt adjccli, adcoquc sus crisqne canoiiilius fiilciuntur, piit;iri dcbct? All;imcn
de(jiie habendi. non ncnio ant diuturnitatc aliciKc jtosscssionis, aut
'^
Pnediclam titnli liccntiam clcctorcs arguunt. silcutio pnntilic-.m, vcro falsovc frctus, c^rinin saii-
Rndolphus conies lunc Habspuigiciis Annaiii No- ci:^ sedis doininium alicubi rcvocarc iii dubiiuu iiou,
henibergicam duxit uxorcm an. 1240. n( csl dictnm e.^t verilns.
75)9 D. CAROLI MAGNI OPP. PARS I. SECTIO III. 800
piventu, fcliciorcmqiie oniiiiaiis, deinissc orat, iil A quatemis de processibiis, qnibus providcntia divina
soriplis ad se liltcri.i rei Yeriliilein signilicaie non siippedital, vclitis a!i(iuid iutimare, pcr qiiod avida
dcdigneliir. veslrarum cxallaliomim iioslra devotio inter ade-
Exccllcnlissiino, otc. N. Civilas promptissimnin dc- plos l;et;e tranqiiillilalis modos tiitissiiiie fovcalur.

voUc fideUtalis ol)sc;]uiuin «. Qiiaiitas possunius oni- E1»1ST0LA IV

nipotenli Deo gralias agiinus, qiiod ad rci-ia; rcspi- Committit cmdnm dcfcnfsiouem moKasterii devastati.
ciens cansa; jiisliliain doiiare voluil, [irout auilivimus, {An. Dom. 1279, cod. Rud. iv.)
nl seretiitatis vcstra; consiiiis atqiic acluiiin proces-
sibns prospera cuncta succe;lant. De quo dcvotionis
AKf.UMENTiiM. —
Rudolpliiis abbatis N. preci1)US
raotus, qiii pliiros nioiiastcrio suo illatas esse in-
et fidei nostne crcdiilitas ad lioc, quod dcsiderat, fa-
cilc applicala, conccpiis i,'audiis in ketilia rcllorcscit,
jiirias (picrebaliir a pcrvcrsis hominibus, mona-
sterium istud, fratrcs, ros, el personas ad idem
ardenter appctens fruclnin noliti;ii ccitissinuB^Sl
spoctanlcs committit N. juxla abbalis desiderium,
verilatis. Quapropler veslr;B dominii majestatis devo-
regia auctoritatc illi mandans, ul nulli deinceps
lione reverendissima supplicamus, quaienns de pro-
niolesliyc obnoxium csse permittat.
cessibus et successibus vestris quos ulinam providen-
ti;e divinie justitia bene promovendo,ciistodiat ct per- Impcratori;ie dignitatis diademale ^ ac dextera
ducat ad niclius, vclilis avidam noslne dcvolionis fortitudinis inanus sceplrigenc insigniis renitenles,
fidem scripli verilate regii declararc, ut g:mdinm dum rimainur meiitis noslr.-e secretarium, revol-
quod in auditn conrepil prona devotorum crcdiililas, ventes, quid unctio, qiiid sceplrum, quid corona re-
in porlum certiludinis optatie perducat infallibilis ve- B gia significet divinitus nobis data, in sacrai deli-
«^

stne verilas majestatis, cujns esl de nobis pra;cipere butionis oleo, quo armi regii suiit peruiicti, cleincn-
ac vetare, atque statuere sicut libct, quibus proin- tiam, seu niisericordiam iii afllictos el attritos
ptum est, el erit omiiia jussa capere, atque pro cxcrcendam, in corona prseeminentiam, in sceplro
posse perficere, qiuccunque nietuend;e inajestatis potestatem defendendi oppressos per fortituilinis
mandalum injunxerit.nullatenus negligendum. dextoram intelligimus, colligimus et pcrpendimiis
EPISTOLA evidenter. Quapropler cordi iiobis est onines Ro-
III.
nianoimperio subdilos, pra;sertiin aulem ecclcsias
Ejusdem cum superiori epistola argtimenti,
et ecclesiasticas personas ab insultibus maleficorum
{An. Dom. 1279, cod. Rud. iii.)
quorumlibel protegcre, el ad roprimendam perver-
ARf.uMENTUM. —
Alia civitas auilita insigni vicloria soriim astuliam consurgere loto posse. Sane bono-
de rege Bohemorum rebellare auso adversus Ru- rabilis vir N. abbas monasterii N. ad nostram venit
dolphumjustissimum principom, cidein se gaudio pnesentiam, nobis lamentabilitcr conquerendo,
exsultare significat ob reccntem triumphum,
snmmaque cum devotione illum orat, ul sibi de
433 Qufd quidam, maligni spiritus seducti impul-
sibus, Deuin non limenles, nec homines reverenles,
taiitae cjus gloriai cerlissimo nunlio sollicit;e, re- ejus monaslerium in suis homiiiibus et possessioni-
gias litleras miltere dignetur. bus per rapinas et spolia nmllis injuriis aflecerunt.
Serenissimo, etc. N. Civitas ad ciincla obsequia Tiinens igitur idcm pater venerabilis, el praoterilo-
se paratos *>. Necesse habet, inconcnssum esse rum eventibus conjecluram pessimam futurorum.
veritatis divimc promissum, et oiiinis potenlia ad C nostr;c ni;ijestati biiinililer supplicavit, ut pra^di-
nihililalem conteritur, qu,c contra niitum snmmi ctum monaslerium tiiai devotioni committercmus
principis communitur. Scriplnm ost cniin, qiiidquam cnm omnibns suis defendendum ab incursibus nia-
maligni non posse advcrsari jiislo regi cum sederit lignorum. Nos itaque ipsins piccibus inclinali luae
snper sedem, et est Spiriuis Dei qiii loipiilur, ad- fidei puritatem pncsonlibus duximus requirendam,
versiis quem frustia se atlollere omnis arrogantia regia nihilominus tibi auctoritate mandantes et con-
congrassatur. Audivimus, justissime rex, quosdam cedontes, quatenus praedictum nionasterium fra-
in rebellionis audacia contra majestatem regiam trumque convcntuni, homines, ipsorum possessio-
pra;suinpsisse, et conatos fuisse sedi justiiiae adver- nes, bona mobilia et imniobilia, nec non oinnia ad
sari quos exccllentia vestra triiimpiialiter snpc-
;
ipsnm monastcrium pertinentia vice nostri manu-
rando subegil c, ad planuii sedavit obicis asporuin, tcneas, protegas, defendas, nec permittas ex nunc
fecit dura mollescere, ac inimicas elaliones cornua et in antea ab aliquo indebite molestari.
stabilia non habere, Siiper quibus corda nostra
EPISTOLA Y.
conceptis gaudiis adimplentur, el non desi- 432 Rudolphuh rcgi Francia; ' de conlracla cnm ipsa
nunt in felicitale regia reflorere, tripuLiiorum recen-
libus ornainentis. Ilic est nanique prajcipuus nostrae (iffmitutc congratulatur
mentis ardor, iia;c intimoruni voiiva, ut sublimitas {An. Dom. 1279, cod. Rud. v.)
vestra cnnctis septa prosperis incrementis assiduis
condensetur. Yernm quia eflicacius declarata pliis
Arglmentum. —
Cum per nuptias a Nicolao III con-

ciliatas Clenientiie filiae sua; cum Carolo Marlello

valent, et laitius principis assertio gloriosa subintrat,
D Caroli regis Sicili;e nepote, aflinilalem optatam
sacrse regiae majeslali devotissime supplicamus,
contraxisset cum inclyla domo Franciye, laetabun-

a Ex epistolse sequentis scntentia facili negotio vero de rebcllibns res est. nec alii ccrle indicanlur
hanc datam esse ineunle an. 1277, nisi
coliigitiir,
quam Otlocaius eique adh;erenlcs non p;!uci.
forsan iu praiccdcntis extremo, cum magna; illius ox- ^ Menliar iiisi nTonasterium istud esl ordinis
peditionis in Austriam felix cventus est cogiiilus. De
Cisterciensis. Certe litterarum collector citra titulos
eo siipiidem loquens annai Allahen : « Civilates, licenlia uti non con&uevit nisi in nionasteriis sui
inquit, ibidein et caslra sesuo dominio subdidernnt,
ordinis.
excepta civitate Viennensi, quam eliam o' siiiir.ne En imperatorium
^ diadenia in regiam coronam
cinxit: > acceptoque ab Oltocarojuiamento ndelila- versuin, quain paiilo infra .«cquuntur armi regii.
lis, Austriam suam in p;)tcstalem redegit.
tolani Hic scilicet Rudolphiisloqnilur, ibi aulem impostor:
^ Diversam civitatem esse, argunientumque di- imperaioria eiiiin dignitas Roina; a Romano ponli-
versum conlra tituialoris opinioncm, genus salula- fice conferenda erat.
lioiiis aliud, totnsque episiolae conleMus demon- ^ Philippus III cognomcnto Audax filius erat san-
strant. Neutram noscere iiiteresl rci nostra;. cti Ludovici IX, fraterquc patruelis Cafoli 11 patris
« Olloc;trum Bohcnii* regcin ot Ilenricum ducem Caroli Martclli cui desponsala iueral Clemenlia
Bavari;e
utrnmquc advcrsanlcm Rudolpho, in ordi- Auslri;ica.
nem redaclos cssc anno 1270 sicpc diximus. Ilic
801 COD. DIPL.— MONUM., ETC, SEU COD. CAROLINUS.—APP.-EPP. HUDOLPHI L — Ll». IIL iM'i

diisPhilippo III regi oniciosissiniis liUeris rem A tum poterimus impensnri Porro universitatis
•-
.

.sigiiificat, suain benevolenliain opportnne ulilein vestnc prndentiam cxhortamur altentius el435
fore proiniUcns. rogamus, quaieuus N. fainiliari dilecto super his
qu;e vobis nosUo nomine proposuerit, fidem adhi-
Inter c;Bteia qu;ielibet augustaliuni litulorum insi-
inulta votivie bere iion diibiam et eflectus congrui beneficinm
guia nobis altribula diviuitus, iiiter
imperliri veliiis, ut propter hoc vobis ad cuncta
feiicitalis auspicia, dcxtera Doniini bitera
quibus
qu;e vobis profulura uoverimus scinpcr specialiter
nostra circumdedit, incessanter id aiiimo iiostro
aslringanuir
revera suavitalis arrisit in osculo, id im:neiis;ie
l;etiii;upoculo nostra praecordia fecundavit, quod EPISTOLA \IL
inler iios el vos, in quem utiqiie proavila strenuiias Hudolphus dolet quemdam terram suam transiisse
vires et animos propagavit, atTiiiilatis amic;Te con- incognitum
iiubia sunl contracta » . Qu;x; quidein eo indisso-
{An. Dom. 1279, cod. Rud. vii.)
ciabilius, 434
^^ in lisjunctius semper servare
AncuMi;.NTL'M. — Principi amicissimo suavitcr succen-
non solum, sed et corroborare disponinuis, quo
cum inciyta domo Fianci;c couniri iios desi leralii- set, quod per Austri;e provincias currendo per-
lius deleclat. De nobis igitur quaesunius regia cclsi- iransiens, inutuo ulrumque solatio collocutionis
ludo fiduciie plenioris ex lilterarum nostrarum atfa- orbaverit. Legalum mittit mulua; cxcusationis in-
libus argumenta suscipiat, quod in opportunitalibus lerpreiem.
vobis noslra sollicitudo non deerit, sed ad cuncla Ruilolplms, etc. d Quod transitus vestcr per lerrae
qiKB vobis bonoris et. glori;Te incremento cessura B nostr;e districtus lam clandestiiius exslitit ci festinus,
noverimus, se ofliciose benevolain ct ultroneain ut nobis vestiae visionis et allocutionis amabili re-
exiiibebit '». creari solatio non liccret, id noii levem nobis mate-
EPISTOLA \I. riam conturbationis intrinseca; generavit.utpote cum
quo unuin cor ct eamdem foie aiiimam placide nos
Rudolphus scribit civilati cuidam fidelitatem ejus
delectat. Eo eteniin vehementiiis dolemus super eo,
lundans.
qiio amplius el vos alloclassc confidiinus, noslra po-
{An. Dom. 12*/ 9, cod. Rud. vi.) liori praesentia friii versa vite. Ut igitur hine et inde
Argumentum. — Civitati Tusci;c, qiuB suam fidem super bis excusalionis amicye remcdicabile beiiefi-
tcstata erat erga Romanum imperium, respondet, cium intercedat, eccc quod N. credentialis, « etc.
se eani magnopere comiiiendaturum Komano
pontifici, mittitque ad eam legatum, qui suo no- 436 EPISTOLA YIII.

iniiie nonnulla proponet inexsecutionem niittenJa. Rudulphus contrahit cum cardinale quodam amicitiam.
Rudolphus, etc. Litteras veslras qu:(s regio cul- {An. Dom. 1279, cod. Rud. viii.)
mini direxistis affcctionebenigna suscepimus, vestraj
devotionis ct fidei quani ad sacrum iniperium geii-
Arc.umf.ntum. — S.
R. E. cardinalem, cujus nomen
iii Germania ore omnium cclebrabatur, tanquam
lis expressivas. Sane memorabilem probilaiis ve-
consilio, et aucloritate apiid sanclam sedem plu-
slrae constantiam, qiux^ vos in agendis imperii deco-
rimiim valentis, ct qiiicum rarum habuerat coni-
ravit pro sua commendalione prosequinuir circa
mercuiin litteiarum, ul fre(|uentius deinceps h;i-
ca qu;c vestrse quietis vestrique provectus augnienla G beat, ad suain necessitudinem adjungere optat,
respiciunt, vigilanter intendere disponentes, apud
seque illuin brevi coram ailoculurum ^perat.
sanclissimum palrem nostrum dominum summuin
ponlificcm, ut paternae benGvolLnliae vobis praiten- Vencrabili, etc. Rudolpbns, etc. Tot et tanta de
dat umbraculum, curas nostras ct operas, quan- virtuosis acli-us vestris apud iios rumorum invalucre

a Nicolaiis
III suis in litteris ad Rudolpbum np. poris in faclionesdivis:ic eranl, ne poiitificiis quidem
Raynaldum (1279, n. 10) datis videlicel « iii Non. e.yceptis, pnvcipue Bononia, ut s;epe s;T'piiis e>t
Jun. 1 se niiptias istas conciliasse teslatur. < Ouia, dictum. Quamobiem aflirmare non ausim, civila-
inquit, indissolubile inatrimonii vinciilum, divinitus tein universam RudoIi)ho sciipsisse, sed Gii ellinam
institutiim, cx instilulioiie sui virtutem in se obtinet tantuin factionem, ut ante annos quin([ue fecerat,
connexivam inler alia non sine mulla discussione duin Greg. X Lugduni inorabalur.
providimus, quod inter te ac regein euindem cbari- d Uiigariae regem aliumve
summuui priiicipem pu-
lalis unitas affinitatis liiiea conjungatur. > Septein tari vetat pncniisbio noniiiiis, quod Rudolphus iion
iis mensibus qni erant reliqui, inter regem Roma- solet cuin summis principibus. Equidem conjecturis
nornm et Carolum Siciliie regem concordiam despon- indulgere in re millius momenti, nec debeo, nec so-
satione absoliitam esse conipertum est.
praidicla lco, inihi tamen videtur archiep. S;disburgeiisi epi-
Filiam aulem Rudolphi nonnisi declinante scqiienti stola scripla esse. Principes enim ecclesiasiicos pbi-
anno dimissam esse a regio genitore ex Ilornekio raliler Rudolpluis all()([iiitur, ct Salisbnrgensis juris-
el diplomatibus coliigit Hansiz. (Germ. Sac. tom. *^ dictio per Austri;e proviiicias extenditur qiue diUB :

II, p. 390). Tum vero Rudolphus Styriam lustrans, res hanc opinionein liieniur. Accedit necessitudo,
inde cum Rudolpho cancellario, Joaniie Gurcensi, cujiis testem nolo aliuin quam ipsuin Rudolphum
et comitibus de Sayn, ct Wertenberg Clementiam (lib. 11, ep. 12).
dimisit, Nicolao III jam mortuo. Ducangius in Glossarlo ( 7 Credentia ) docet
"-'

^ Et concordi;e et amicitiuj argumcnla suppetcnt chartarum et historicorum aiictoritate, crcdentiam

ex aliis lilleris (ep. 19). apud llulos fuisse publicum civium conventum de re-
= Cum
Carolus Siciii;e rex anno 1278 die decima bus publicis deliberandi causa coactitm : indc([iie cr«-
sexta Seplembris iiiia cum diguitale senaloria Urbis, denliurios appellatos, quod in secieloium rcip. par-
vicaiialuin Tusci;c abdicasset, Nicolao III pnntilice tem adliibeicntur. Ex cluirta Friderici I aiino 1185
sic volente, inter Tusci;e civitates, qiue singuke ad tcrmi)tiun, (fucm consules Mcdiolani cum consilio
juris erant impeiii, unam haiic, incerlum, nuin Lu- credentiw nobisdixerini. Ex aniial. Jaiiucn. ad annum
cam, Pisas, aii Florentiam ad legitimum principem 1282. Creulum fuit dc novo quodd^im consilium in
sc vertisse, non est credibile at lilleric bujus : Junua de hominihus ITi, quod credcntin vocabatur. El
tanlum suppetunt. Neque a vero forsan abierit, qui ex aliis chronicis Ilali;e sapicntes a crcdentia, ac sena-
Pisas repuiet qiiippe quam urbem Carolo eliam tores crcdentiiu nunciipalos ostendit. Ejiis geiieris
iinperii vicaiio ad Riidolphum per suum legatum fuissc ( rcdeiitialem islum Rudolplii le'gatione luiigcn-
confugerat (I. i, ep. 20) impetratura opeiii ad- lein arbilror.
versus lenmlam factionent nain fere oinncs id lcin-
:
 .

803 B. CAROLI iMAGNl OPP. PARS I. SECTIO III. 804

pr;vconia, tol el lantis alina mater Ecclcsia vcslroe A 438 EPISTOLA X.
prjulicahilis rain;in, vcslri iiiinislcriosi consilii deco-
ralur iiisigniis, et auctorilatis cximi;ii liliilis adorna- Cives Leodienses conquermtnr clo quibusdam clericis,

lur, quod pluriinum nos delectal familiarilalis aller- {An. Dom. 1279, cod. Rud. x.)
iv.ii vobiscuin inirc solalia
coiiforini dulcedinc a
et aflecluufii muluorum
Licet igitur haclenus
Argumentum. —
Cives Leodienscs conlurhati ob pri-
vilegium clero civitalis antiquitus concessum, ct a
voliis locorum inhabiliiate distaniibus, rara nostnc
Rudolpho rciiovatum ac declaratum, quod nuper
salutalionis epistola nostr;ie mentis inleriora sugges-
pubiicalum ab eodem fucrat eo siquidcm civitatis
:
serit, licel non crebra litterarum vcslrarum allocii-
et provinci;c lolius leges ab cjiisdem Rudolphi
tione fuerimus recreati, spei tanien concepl* de
praidecessoribus condita; subverlebanlur ad euin ;

vestia benevolenlia rivulus manaie non desinil, scd

confugiunl queribuiuli circumventionis oblentu. ut
auginento conlinuo fecundatur. Nos enim deinceps,
quoniam conditor legis ipse esl ejus lem interprcs
opportunitale captata, non sohim vos lilleris visitarc
cl casligator, paci pui)Hcae civilalis et provinciae
disponimus, veruin in proximo, duce Altissinio, vobis
consulal, privilcgium illud abrogando.
prujsentialilcr olferre nos ^, ut grat;e dilectionis afle-
clio successivis concreta profectibus in profusos et Serenissimo domino suo civcs Leodienses, etc. Quia
proficiios gratiosi germinis palmlles adolescat. Ecce Dei, a quo omnis polestas egredilur, ordinaiione
igilur honorabilem, etc. summa potentia vestrye dignosciiur cle-
reipul)lic;ic
mentiae attribula, ut per vestnie magnitudinis vigo-
437 EPISTOLA IX. rem conscrvelur juslilia, et injuriae exstirpenlur,
Rudolplius scribit cardinali c se ipsi commendans et " fideiium debilitas relevetur, et forlium rel ellio coin-
uccjotia impeni. primalur; omnia justo legum libr^imine in Salvatoi is
servitio dirigendo, ad niajestalis veslra; clementiam
{An. Dom. 1279, cod. Rna. ix.)
de penultimis Romani imperii finibus ' recurrentcs,
Argumejjtum. —
Oralorem, sive procuratorem suum sub ves r;e gratiae confidenlia speciali celsitudini rc-
apud sanctam sedem ab omnibus legaiis Roina rc- giae duxii!>us non absque dolore et perturbatione cor-
deunlibus mulla laude affeclum, spe pr;cmioruin diuin inlimandum, quod honorabiles viri clerus civi-
allicit, ac rcgi;i! gratiac et benevoleiiti;e lenocinio tatis N., licet ipsum omni qua possumus veneralione
alacritatem addu, ut ad sua el iinperii negolia colamus, civitatis tamen et totius patrise nostr;e 5
laudabililer pergat. quielis el pacis iuipaliens, cum de iliis nihil suspic;i-
renuir aJversi, quoddam privilcgium hactenus inan-
Rudolphus, etc. Ilonorabili, et prudeuti viro N.J, ditum a vestra maguificeiitia sibi, ut asserunl, inno-
etc. Nunliorum nostrorum pro diversitate tempo- vatum, coiifirinatuin, seu eliain declaratum nuper
niin dc Roiiiana curia redeuntium iiicrebrescens et
apud nos fecit in multorum pra!S:)ntia publicari. Quod
lida relatio laudes lidei veslnc purissiime, qiiam ad
pcrceplum et in publicationcin deductum, quanivis
nos et iniperium animo geritis indefesso, in comilalu
tanquam improvisi tonilrui ictibus et fulminis terrore
regio tain profuso pi-jcconio tcxuit et «liiiu.iit, (juoj
altonilam turbain turbaverit ur.iversam, ipsum tamen
vestr;e gral;e devoiionis obsequia menlc sediila re-
propler vestri vcncrationcm lelicis nominis audivi-
censenles, ad ea ferventcr alliciinur, qu;e honoris
mus reverenter, ipsiusque recepta copia, el djjibeni-
vestri pariter et vestrorum accessura noverinuis in-
crcmenlo. Veslram igilur honestatcm affectu pienis-
Q tione super
^ hoc inalura ^praihabiia,-i
quia per
i
idem si
dici dehet privilcgium, tota lex civitalis et r.oslr;c
simo duxiinus exhortandam, quatenus de benevoien-
privilegio gratioso securi, laudabilis vestri
tiaj iiosti;e
patriae peiie 43Spenilus absorbeiitur, et dccoloni-
tur status noslraj patri;e gencralis ab anliqtiis tem
proposili curas et opcras circ;i nos et nostra negotia
poribus a veslris divis praedecessoribus ordiinilus,
laudabilioris conlinuationis oCicio prosequi non ces-
posl diversa consilia habita cuin sapieitliiuis cl col-
SCtis e.
loquia in communi, nostra deliberaiio tanciem i:i hoc
» Decsl aliqiiid.
Raynald. 1278, n. 50) suhjicilur « Actum Romse ap. :
^ Controversias omnes lum veteres, lum recenlio- sanctum Petruin papali consistorio pnc-
in i»raidicto
res cum Carolo Sicili;c roge compositas fuisse testi-
sentiluis, elc. Magistro P;;ulo de Inieramna clcrico et
nioi.ium isto evidentius desiderari non potest. Ces-
procuralore in audientia curise Romanoe pia.'dicti
s;nite scilicct gravi causa, qu;c Rudolphum a
susci- domini Rudolphi regis. t Aiino igitur 1218 magisler
pieiulo in Laliam iiinere per quatuor fere
annos Paulus de Interamna eral procurator regius.Anie
arcueral rex idem Romanorum cardinali aniico
;
euin fuerat B;isiliensis episcopus (lib. ii, cp. 1 seqq.)
fidem facit, se brevi adfulurum in Urbc, ut videlicct
anno
^„..„ videlicet i^,u quo
,,uu..^ct 1276, , tamen declinante euin ali-
'l^''!- '•" P'J'iiifi<^c. Ray- A.isse Roina teslantur litlerae s;epe laudalae cardina-
nTh.TMQ^^»'^'''"^'"^ ^'""'''
'^^'"-r
"•/''^ "' ^""'^'' "^''^'"'^^ 'i"'" sede vacanle, nam
n; ad caslra Rudoiohi advohi-
^ Inln/
Rudoiphum -^'
'V
ineunte pnedicto aiino petiisse impcriaiia ver..t in Austri i

insignia, cum vero illas non pioferat, fides apul

eum ^. « Aniio, ut videtur, 1280 prsedictus magister Paii-
si!. Secusest de forniula, quam Nicolaus 'n\ii\u(lbid., "
lus vilam cuai morte coinmuiavit : quare beneficiis,
n. 63) Romanorum pnescripsit in diplomate
regi
qu.e Rudolphus liberalissime poliicelur, frui non po-
utendam etenim in ejiis fine legilur « ProMiiltimus
tuit. Magn;c ejus fiiei novuin teslimoniuiu siippciit
; :

insuper qiioJ post^itiam Romam ad recipiendam u.a-

ab t^odem rcge Romanorum, cum ejus morteni agno-
ctionem, coronali(mein, el impcrialc diadema perve-
vil (Iiifra ep. 38).
nerimus, ipsaque perccpeiimus, infra octo dies pr;c- f
Belgium Gerinani;e inferioris limes ullimus Leo-
niissa om.iia et singula iiinovahimus, et
de novo dienscm proviiuiam recte penullimos impcrii fincs
integre et plenaric faciemus. t Qaam suo loco in
appcllari oslcndit : noslra autein a;tatc alia provin-
diplomate expressam videbimus. Quibus si hoc Rti-
ciarum ratio est, quod ncminem
lalere arbilror.
dolphi gravissiiiium testimonium adjicias, inoptiie
^ Piitriye sigiiificalionem,
ut arbitror, nenio meliiis
eos hileaiis necesse crit, qui verbis eleganlissimis
exponit, qiiain Arnobius ap. Ducang. {Gloss. Y. Pa-
Rudolphuin mendacii argucre noii vercnlur.
tria). kii eiiim k lu quibus linguis gentes sunt patria-
:
' (.ollecloris
siipinilatem tanti erat venerabilis ti- rum
!
quadringenloe sex, non diversarum liiigiia-
tuhiin pnecedeniis ciustohc ciim honorabili
liujus c<m- rum, seu ut di.vi diversarum patriarum verhi gratia, :
lerre? Nonien regis in illa postpositum,
pra.'positum cum uua lingua Latina sit, siib una lingua divers.T
vero in isla, simiie oniciuni importanl?
sunt patri;e Brutiorum, Liicanorum, Apu!orum,( lc»
Pii!)licis t;d(iilis, (iiieis Coiii;iiliis
'^ ininorita jiiia et Peiinde Lcodicnses provinciam cogiioiuii.cm :\ppel-
i>;i'.!leoi.< saiul.e SLtlis lej^io iiomino coiilinnal (ap.
lant.
 ,

805 CDI). DIPL. — MO>NUM..ETC., SEU CO». C.AROLINUS — APP.— EPP.RUDOLPIII I.— LIR. 111. 8flG

reseiiil, quod quia ejiis esl lcgem inlerprclan, vel A virum (;. comilcm propler hoc ad vestram pncsen-
omendare, ciijiss esl condere «, ad vostirc niajcstaiis ti;>in desiinare proponimus ut ipsius cooperanlc
auilieniiain, quain iii hac pavte callidiiate iinpelran- consiiio per vos stricti enses de altercantiuiu raani •

lium crediimis circumvenlam, sub ccrla forma diixi- bus rapiiintur.

mus communiler et solcniniler prodanianduni. Spc- 441 EPISTOLA XII.
raiilcs, el in Allissimo confulenles quod cum vohis ,
RudotpUr.s de eadem concordia clero Moguntino
patucrit inconvenienlia et pcricula ex lali priviioqio
scribit.
provenlura, vesira provida ci i)eiievola sapienlia re-
mediis fidelium subjeclorum invigilaiis, a tanlis nos (An. Dom. 1280, cod. Rud. xii.)
tiirbationibus et totius patriie gravaminibus releva- Ar.r.uvF.MUM. —
Cleri Mogiintini fulura damna proc-
bit, cl ad slaluni pacilicum el antiquum, amputatis vidcitlis precihus exoratus in eadem causa reponit,
jioxiis novilatibus, saiubriter omiiia rcformabit. quod kibens efiicacem navabit operam incendio
EPISTOLAXL illi pr;efocando, ut exilus brevi palam facict

Iludolplius cives Maguiiliuos liortatur ad concor- Riidolplius, etc, decano et capilulo Magunlino.
diani. Tribulalionum et calaniilatum crudeles anguslias,
quibus bellicus impetus fines vestros invadere fornii-
[An. Dom. 1280, cod. Rnd. xi.)
datur, tanto compassiviori nimirum commiseramur
Argumentum. — A legalo Moguniinorum admonitus alffclu, quanto ex his perniciosiora sentimus discri-
simultatum inter cives ct minisleriaies, qiii rein mina puUulare. Propter quod ferventibus vestris
arinis decidere constilaeranl simulque rogalus, : B allectionibus exciiali a;l stabile bonuin concordi;c, et
ut regia ob^ecta aucloritate imminenli conllagra- ad cxslirpanda tolalilcr germina simultatum liben-
tioni occurrat, respondeiprudeiitia cl moderatione ter iiitondimus, < flicaces et sedulas interponere par-
utendum, ut stricti cnsesa^mulis deponanlur.
al)
les nostras f
piout auclore Domino, operis evidcnlia
,
Eadem fini se depulasscG. comitea), ut consiliis vos docebit. ,
cura eo communicatis incendium exstinguant
EPISTOLA XIII
Rudolp'uis, etc, civibus Magunlinis. Exorlai dis-
cordiiB odio^a turbalio , qiiie in finibus veslris Rudolplius providct cuidam domui regulari de ordine
seminaria suscipit siinullatum i», i^^Q per iiuiu- Pocnitentiuni.
slriuin virum JN. regi;e celsituiiiiii niiper cxposita, (An. Dom. 1280, cod. Rud. xiii.)
tanlo duriori nos pungit compassionis aculeo
quanto graviora seniimus ex ea lotius tcrru) dis-
Argumk.ntum. JEgre ferens domum religiosam —
mulierum pocnilentium in spirituaiibus et teinpo-
crimina su!)oriri , volentes ad exstinctionem ipsius ndibus male admodum administrari, S. R. E.
incendii ssuJia nostra libenter et libcialiter appli-
cardinalem enixc orat, ut provisores removeri
care. Sane visum est nobis expediens, et consuliinus
obtineat a summo ponliiice, eainque domum pro-
bona fi,!e, quod tant;c ruiiuc dispenilia praecaventes, vinciali fratrum Minorum coinmiiti cuin f;icultate
<|ui cstis animalia oculata <=, in hujus casus articulo
ingrediendi clauslrum pro Ecclesi;e sacramenlis
per modesliae semitain incedaiis. Jusjurandum, quod
administrandis.
cuin mii!isleriald)Us <i inivistis, ea reclitudinis linea
,
direcluri, quod juramenti forina supcr communipace ^ Quia in civitate nostra N. qua^dam est domus
pr.ehabita, prorsus aliqua kesionisi:ijuria non tanga- regularis (!e ordine Poenitentium, quai pati dicitur
lur, sed ministeriales eosdem ad pacis ct concordi;c tasn in spiritualium quam in teniporalium provisione
unionem ferventer inducere satagalis. Sicenim sal- defectum, nos ipsi domui eo compaticiites instantius,
vis vobis et domibus vcstris, poterit ignis vicinuspa- qiio illius sexus infirniitas propior est ad casuin,
rielibus applicari. Quia domus inconlbgralionis me- 442
paternitatem veslram alfectione (jua possunius
dio constiluta, etsinonconsumaturinccndio, infirma- aiiiplissiina dcposcimus et liortamur, (luateiuis cuni
tur tamen,exhaustis compaginum viribus ad ruiiiam. person;c praifalai domus ex provisoium suorum, (pii
Rogamus igitur et attentius exhorlamur, quatciius sibi [ibi] niiiic pr;csunt, incuria,' gravia posscnt su;e
mox prosilientes ia mcdias exterminii partes, tant;c fam;c su;cque salutis incurrere nocumenta, apud di-
scissurae discrimina studeaiis innal;c prudentia; mo- lectissimuin paliem nostruni doaiiiium summuiii
deramine reparare e. Et ecce infra triduum posl pontilicem 8 cum eifectu dignemini procurnre, quod
reccssum nuntii vcstri de noslra praisenlia, nobilem ipsa doinus ex provisoruin hujusmodi inutiUiini

" « Non debet tamen auctor legcni tollere,

legis circuitu sedis quatuor animalia plena oculis ante el
nisi probabili decausa, peccaturus alioqui
in rcgulas rctro. Et in circuitu et intus plena sunt oculis. Al
justitiie gubernatrifis. s.Yerba suut Grotii (De Jur. coiiiparatio ista nostra aitate aliquantiilum friget.
bell. et pac. ii, 20, 2i,) qui alibi clarius (ii, 14, 9) de '^
Exchartaejusdem Rudolphi ap. Ludewig (toin. .

rege t Si eas revocct, nemini facil injuriam. Peccat

: IV, Relig. Ms. p. 2G2) inlelligimus, qui essent miiii-
tamcn, si sine jusla causa id laciat. > Quamobrcm D sterialcs. « Moiictainquoque, ait,(|u;e singuris annis,
Leodiensesdum petunt abrogationem nov;c legis pri- avai itia exposcente, solebat renovari in pr;ejudiciiim
vat3e clericorum, qiue p;igiiabalcuin publica civilatis comimnie habitatorum ejusdcm tcrr;c, ex nunc volu-
et patri;c, jiisiam alferunt causam, cureain revocet mus siiie consilio comiiiuni minislerialiuin majoruiii
siiieclericorum injuria. Stiri;cper aliiiuem futuroruin principum tcrr;e iiul-
!>Trithemiusap. Calvis. adannum 1280 : « Mogim- latenus renovari. » Multa suppelent ex (ilossario
tinus, ait, et Joaimes d^ Spaiiheim comes bcllo de- Ducangii de ministerialibiis Germanis varii gciieris.
certant; comcs vincitur, ct mulii pi;cstanl(\s viii At niinisteriales Moguntiacos Stiriis noii dissiiniles
capiiviabdncunlur , (pii sequeiili aniio (iie 12 fui^se haium litterarum historia luculenter de-
Decembris captivil;itc liberanlur, in;ei|)onenle ^q inonstral.
iniperalor(% qui Ruigundum sibi rcbcllcm inva !il, '
IIuc rcfertur compaiatio pncdicla animalium
ct. pnclio supcrat, ct ad dcdilioncm cogit, mullas oculaUirum.
prajterea urbes Rlieni , quLcfoedus intcr se feceranl, * Epistola pr;ccc(Icn.s fi.Ia o^i linjiis inlerpres. In
in rebellione capit, et auciores rebellioiiis occiuil, vcl utraipie pcrspicua est pncclara Rudolphi iiidolcs,
proscribit. > Apiid auctoreni sit fides ad chronolo- qua constanli auctorum teslimonio < viies ac fortii-
giain (piod altiiiet ; cx'tera his lilleris convcnire ad- naiii bcllicam (iu;cren;i;e t;intuinino !o paci intcndc-
niodum milii videntur. bal (Piet. Anstr. 1. i, c. 2i, p, L")'.)).
»

'liaiidisgcnus! SentontiaquidemestJoannis(.4/;oc 8P(olom;ci!s Lucensis, ap. Rayiiaidum (1280, r.

IV. (>, 8} adeoquesacrosancla El in mcdioscdis, ct in
: 27 scq([.) lcstalur Nicola;ini 111 suinmo[>ci'C dil \is»c
807 D. CAROLI MAGM OPP. PARS I. SFXTIO III. 808

vinculis ahsftlurn, do c?clcro provisioni provincialis A ahnndanlia largitalis confitcor me qnam pliires gra-
fralruin Minoriiin, ul circa canulcin tlcxler;c lial lias et conccssioiifs datas lil)cralitcr reccpisse, qua;

Excclsi inutatio coininillaUir. Ila (piocl ipsis pcr- mc adco sui cllicacia convicerunl, ut quanquam ex
sonis in ordiiie piislino pcrinaiiciitibus Pocnilcnlium, dehito sulijcclioiiis de fidclitatc majcstali regiye as-
pioviiicialispncdictus p"r sc, vel fratres ordinis sui trictus tcncar, in hoc tainen dilatala voluntas dehi-
idoiicos, visitalionis, et correctionis oHiciuin in cas- tum supcrat, cl cjiisdem respectu dcbitum ipsum,
dein valeat exerccrc, ct iiccat ipsis Iratribus ad id licet in se graiide sit, pene nullius est momenti.

providc dcputandis ipsaruin P.cnitcnliuin claiistrum Propter <inod me, et niea, ac quidquid sum cxcel-
iiilrare ad ininislrandum ccclesiastica sacraincnla, lenti;c vestrai 444
t<>la''tcr offero ; non dcsperans

cuin lucrit opporlunuin. apud Deum rcperirc gratiam, apiid quem largilionum
atipie graliarum ahyssus altissima sihi sedein aptis-
EPISTOLA XIV.
siinam collocavit. Postulo igilur humililer, ut patien-
Quidam ex curia Romuna commendat quemdam Ru- ler altendens rcgia serenitas qua; hic styli oflicio
dolplio imperutori ». dcsignanlur, cx his me cxcusaUim habeat, niihi
{An. Dom. l^iSO, cod. Rud. xiv.) parcat et deferat, suam mihi nihilhominus gratiam
ARr.LMENTiiM. —
Procuralor regis Roinanorum m conservando. Sane cum ad crcditum mihi episcopa-
lum de novo personaliter advenissem, in novo ad-
nrbe iili commendat N. oplime de eo nicrilum in
venlu novum dehitorum ingrcssus labyrinlhum, a
iicgolio coronalionis, ut pr*mio atque honorilius
furore creditorum adeo undequaque sum oppressus,
ab codein affectus exemplo aliis sit, quod cuin
imporlune lacessitus, ut vix sufficiant lempora con-
alacritate aniuii scquantur. B siliis, vix reditus suppetant, quibus fauces inhian-
Serenissimo, elc. ^ Ad incrementum veslrae gloriie
lium compcscerc valeam, quibus possem clamores
peiiincre dignoscilur, si apud vestram celsiludi- pestiferos reprimere credilorum. Hisque accedit in-
nem bcnemerili commendati recipiant susc 443 lortuniis, quod nohiles circumvicini episcopatus mei
pnemia probitatis, quo exeinplo cajleri de bono in violcnter jura cerlatim occupant, jurisdiclionem
niclius aniinentur. Unde quia vir discrelus N. nobis incam non solum impediunt, scd quantum in ipsis
iii exalLationis veslra; negotio fidclitcr astilit, cl •=
cst, ips:im enervare funditus moliuntur. Qui inihi
commeiidabiiem se osteiulit, honorein vestrum pro el Roinano imperio qiiolidie multam possent gene-
suis virihus promovcndo, cumdem vcslrie cxceilen- rarc molesliam, si non esset qui conatibus resisleret
li;c quamplurimum lecommendo, veslrai inagiiificen- eorumdem. Quihus etiam cedit in mei adjntorium
ti;B pro eodem supplicans studiose, quaicnus ipsum, nocumenti, quod, etc. Propter quse et alia sic pecii-
cum ad vos venerit, de rcgia cleinentia l)eiiigne reci- nia exhaustus suin, sic facullatihus denudatus, ul ad
pere, et in omnilms gratiose digneinini pertraciare, praesens reddar immohilis ad prosequenda promissa,
lam dchit;» justitia; quain graliae vcslne effectum caeteris insoluhilibus alligatus, infirniitate corporis,
eidem liberalilcr impcnJenles, ut lam ipse quam quai niihi licel odiosa, indefessa lamen conies cffici-
rcliqui cxcmplo simili provocati ad magnitudinis lur, his iraportuniialibus scrupulosis perlurbationis
veslrae servitium studeanl festinare. ct molestiaj cumulum adjungcnte. Propler qua; regia
EPISTOLA XV. majeslas in his niihi compaliens a via pro coronatione
Episcopus quidain gruvamina sui episcopatus Rudol- sua agenda ^, me niisericordiler cxiinat, el ineae
plio exponit.
p discat impotenti;c misereri. Quoniam in felici re-
gressu, cum assumpta triumphali corona e redieril,
[An. Dom. 1280, cod. Rud. xv.)
vos visitaho personaliter, et grali impcnsa servilii,
Argumentum. — Episcopus multis a Rudolpho hene- prgeteriti temporis profecto non omiitam redimere
ficiis affeclus, adeoqiie maxinie ei devinclus, a^gre tarditalem.
admodum fereiis nor. posse eum prosequi ad solcm-
EPISTOLA XVI.
nilatcm coronationis, quod sua sedes alieno aere 445
gravis ac linilimorum insidiis obnoxia cral, prae- Commendal comitibus el baronibus, etc, noviler elec-
lcrea ipse p.ivalis persoiue incommodis dcline- tum episcopum.
• batur; se cxcusat obscquio non defuturum posl
ejus reditum promittens. {An Dom. 1275, cod. Riid. xvi.)

Serenissiino doinino N. episcopus salulem cum Argumentum. —

Siffridum Coloniensem archicpisco-
ohedicntia, onnii rcvcrcntia el honore. De rcgalis pum f Lugduno a Gregorio X sibi reniissum coin-

fratres Minores, qui sanclimonia vit.-e lantum sibi post morlem Grcgorii X ineunte anno 127G, nequid-
sestimalionis coilegerant, ut rci ecclcsiastic;B repa- quam actuin semper erat prsedicta enim controver-
:

rand;e nulli iis utiliores putarentur « Ipsos, ait, spc- : sia ahsolvi nunquam potucrat, eaque propter Rudol-
cialilcr dilcxit, et ipsoruin proteclor scinper fuit phus in Italiam vcniie semper proliihitus fuit usque
usqne ad papatum. » Faclusque ponlilcx, ut tradit ad aiinum 1279 dcclinantcm, cuin Nicolaus III tanlam
ibiiJcm Jordanus, Matlha;o Ruhco diac. cardiiiali eos ^ rem terminavit. Quare et hiijiis el scqucnlium ali-
commiltens : < Damus tibi, inquit, inclius quod ha- quot cpistolariim, in quibus ncgolii cjusdem ahsoluti
bemus; damns tibi desiderium cordis nostri, et pu- meiuio csl, setatcm ceitam hahonuis, aniium 1280
pillam oculorum iiostrorum. > Qiiamohrem iiil op- antc Nicolai III mortem, quain occuijuil xi Kal. Scp-
portunius Rudolpho potuit accidcre; cselera per S3 tcmb.
paleiit. d Indicium minime duhiiim, imperii principcs el
a Chorda semper aberrat eadem. Vide supra (1. ii, ecclesias nnnlios accepisse futuri Itaiici ilincris, pro
ep. 13, in not.). coiisummando negotio iinperii omnium inaximo.
Magislcr Paulus de Inleramna clericus et procu-
i> e app;dlat coronam, quam
Rcclc triuinphalem
rator Rudolphi apud sanctam sedem, de quo supra Rudolphus vindicatis in libcrtalcm tol ecclesiis, lot-
(cp. 9, in not.) commcndalitias has litteras scribit pro que pioviiiciisa lyrannide liberalis, susccplurus cr;it
N. in Germaniam proricisccnle. a snniino pontifice coram sdcratissimo Pclri corpore.
c En argumenlum conlroversise omnis com-
aliud f In Calalogo archiepiscopor. Colonien. Levoldi
posit;c, qua; Rudolpho intcrcedebat cuin Carolo Sici- a Northof apud Mcihoniium {Rcr. Germanicar. tom.
lia; rege (V. ep. 8, in not.); ncgotium sciliccl cxalla- II, p. 1) Sigdidusde Weslcrburg clcclus fuissc dici-
lionis regis Romanorum aliud non eial quain , lur post mortem Engelbcrti de Walckcnhorch a Gre-
diadematis aliorumque iiisigiiium imperialium suscc- gorio X
concdio Lugdunensi. Sanimarthani {Gall.
iii

plio dc paniilicis Koinaiii inanihus, unde impeialoris Clirist. loin

III, p. G'j\) irailunt Sigfiidum creatum
uomen ci auctoriias iii ipsaUibe provenichat. De qua archicpiscopum ox pr.vposito .Moguiitino, el conse-

^
 809 COD. DIPL.— MONUM.,ETC., SKU COi). C\ROLlXLS.-APP.— EPP. ilUDOLPlII L— LiB. IIL 8!«
ineiu!nU!;nqii«, ul ad ccclcsiani et (iiu'cesii)i illaiii h il>so palre vestroin amoeintate pacis ct tranquillilals
maxiiiic lui iiuIeiUtis id lempons, el inarciiiepisco- mci.tis , ijova succrcscente gaudiorum jnatcria aLs-
pos siios injuriosas, non sine regia prolecUone tersis iacrymis consislcre valeatis.
tiansire permiUa!,, coniilibus CiClei^isquc ila coiii-
EPISTOLA XViL
nieiulat, ul iliuin lccdcre perindo essc sciaiil, ac
Privilegium civilalis Hallensis,
regiam niajestalein o.Tendere obsequiuni fiJclila-
:

lis laiu sihi quam illi praisteiit, priscisque sinuilla- (An. Dom. 1280, cod. Riid. xvii.)
libus III oblivioiRnn amandatis trajiquillam pacem
deinceps colant.
Argujientum. —
Rudoiplms Hallensem Suevia) civi-
tutem ob conslans sihi ei imperio pricstiium obst-
quium regia muniiicentia liberlale donat, ita ul
Rudolphus, etc, univcrsis comitibus, baronibus, etc.
cives utriusque sexus causas suas persequi, aut
Infinit;!} misericordi* Deus tribulatam jam diutins
in judicium vocari extra civiiatem Ilalleusem non
eivitatem ct di(jecesi:n IL » compassionis ci, miseri-
possint.
cordiiie conlueus oculis, exclusis ac amolis bellorum
acaliarumadversilatumpericulis'^, depastorescicnle, Ad hoc ad supremae dignitalis apiccm a supremo
volenle et valenle memoralas civitatem el di(ecesim et primo regiiorum omnium conditore cognoscimus
depressas hactenus non absque culpis Iiominuni, ut nos vo;atos, 447
qnodcumcuiictis sub tulclanoslri
wedimus, proinde relevare, ct de honesto viro N. regiminis consi.ituiis in ,;ure sive cxhibitione juris
,

dignatus esl misericorditer providere ^. [iicsiquidcm facilcs de! eimis exisiere et in gralia libcrales, iliis
,

SiUJCiissimo patridominonoslro notissimus, elquanto ampliorem graliam et majoris gratia; plenitudincm

nolior tanto inde gratior, multic commendalionis ad f5
dignuin ducimus impcrtiri, qui a nostris etinsperii
nos beneticia rcporiavit '^. Porro nos praidicti san- servitiis adversilalum tuibiiubus avelhmiur.
iiullis
clissimi patris noslri ^I^Q instructi moniiis et man- Cum ilaque dilecti filii N. civitatis Hallensis laiu de-
datis, menioralnm N. ct ipsius ccclesiam cum oinni- vota fidelitatis servilia i!obis impeaderunt et inipen-
bus sibi commissis, tum su;c probilatis meiilo, tum diinl f, quod ipsorum prcces apud nostram majesta-
procharissiiiiipalrisno^lrigratiosissimo inlerveiUu '', l^^m cxauditioiiis gratiam ct cneclum ojusqueiii
de-
specialis gralia; et lavoris atrcctu prosequi cupienles, siderant mcreanlur, nos ipiorum hun:ilibiis precibus
omnesinjurias, si quas ipsum cx nunc sustinere con- iiicliiiali, volumus, et pro speciali gratia hanc
ipsis
lingerel , nobis volciitcs ascribere ac dignantes ,
libertatem tradimus, Iradilam, el concessain auctori-
ipsas proscqui lanquam noslras quapropter vobis
,
talis regiceprccscntis decreli numimiiic cojirirniamus,
inandatnus sub obtcntu graticie nostne liimitcr et di- quod nemo civium civiiaiis Halicnsis utriusque sexns
stricte, qualenus eidem N. clecto priucipi noslro exlra civitalem Ilallensem stare judicio compeilatiir,
charissiiuo, membro sacri llouuiiii inipcrii, taiujuam sive realis, sive personalis, seu alia coiitra ipsuiii
vestro episcopo, intendalis in omnibiis fidclilcr ct qiioecunque actio attcmptetur. Imo si quis contra
devote, sicque veslrie fidcliialis obsciiuium tam apiul quemqiiam civium procdictorum quidquam hahueiit
noslrainmajestatemquam apud ip^ius paternam pro- actioais, illam coram jiidice civitatis ejusJcm juris
videnliammereatur meiitum icportarc. Vosque cuin ordiue prosequatur, etc. s Nulliergo, eic.

cratum Dom. Palmarum anno 1275, uinjirum Lugduni, G ciercuisse noscuntur, et dicunUirinelectionibus pra?-
ubipontifex constitit usque ad Iclus Maias ejusdem latorum, concedimus et sancimus, ut clectiones pr;c-
anni. Hinc patet harum liUeraruin a'tas, quibushauJ latorum libere et canonice fiant, quatenus ille pricli-
dubie pri«ferri debent qiuie iiifra occurrunt (ep. 18); ciatur ecclesice viduatie, queiu totum capituhim, vcl
iitrajque autcm rctro sunl ac pncmitlemke
traliend;ie nuijor et sanior pars ipsius duxerit eiigendum, dum-
lilteris Innocentii V (iib. ii, ep. 4) qu;e etips;ecitra inodo nihil dcsit de canonicis inslitulis » ut viiJereesl
suam sedem vagantur, ut suo loco dixinius. Ad apud Raynaldum (1275, n. 58). Qim quidcm verba non
SifTridi autcm historiam quod altinct, salis Cbt lics adhibuil omiiiuinprimus Rudolphus, sed confirmavit
.'Sias cpisiolas poncre hoc ordine 18 et iGhujus lilni, Cregorio X qujc ante cum Oito JV ct Fridericus II
^nno 1275. Qiiartam vero lil;ri alterins extrjmoloco spoponderant.
oporlet constituere. Sic res procedent. e Nil in diplomalibus
solemnius, nil uliquecrndiiis
a Legendum absque luTCsitatione
N. nt in reli.iuis, noiiiis intervenln, \no intercessione, cuiii reges cl
Coloniensis eniin ecclcsia designatur. principes ecclesiis, aliive aliquid concedebant inicr-
^ Diiricilia Engvi; erii tempora rcpulat. Ab eo ifm vcntu ponlificis card. legati, cpiscopi, elc. Id inagis
contumeliis allecto anno 12G5, Colonieiisc^ civcs per luagisque comprobat disciplinam clcctionis canonic;u
viin cl nieUim sacramentum cxtorscranl, quo p;)Ilice- jampridem inslauratam Rudoiplii lempore vig-ii.ssc,
batur se nullo uniprun tcmpore ulturum sacrilegum quam postea anno 14i8 Nicolans V iii concordaiis
corum scelus qui sacram cjiis personam in carccrem pcrpetuavit. Alipie h;cc quidem ad clectionis disci-
detruderc ausi erant. Scquciiti anno Urbanus IV co plinam quod attinct. Qiiod vcro spcctal ad sancia;
sacraniento injusto illuin ahsolvit, ut vidcre est ap. scdisapprobalionem, improbationemve, animadveili
Q
Raynaldum (12Gi, n. 41). Post annos aliquot iideiu debct, quod c;c sol;e calhedrales ac regularcs ccch>-
cives seditiose comilis Juliacensis procsidio IVeti ar- si;e accedelwnt ad sanclam scdcm, (pi.c in variis
ehiepiscopum ilernm capiunl, carceriqiie mancipant, inundi partibus inuuediate illi er:uit suhjecta!. aut
nec sedilio quie>cit usqiie ad annum 1270, Alberto appcllationc ad (>am dcvolveliautiir, nt docet Nico-
^lagno inlercedente. Ncc tamcn pcnilus exslinctain hius 111 {Cap. Ciipientcs in G, de lilcct.). Qiiain-
esse concilii Lugdunensis lcmpDrc, ciii iiderat inCelix olirein Crcgorius X non cligciis, r.cque approbans,
archiepiscopus Engclitcrlus, ihidcm vil;i functus, ex se 1 inlcrcedens ct commcndans recle diciiur iii his
his Rudolphi litteris liijiict. Imo in antcccssum vidi- lilleris.
nms comitis Juliacc;isis au.laci;e obnoxium fuissc Tres in Alemannia civitalcs hujjis nomii:is cclc-
<

Siifritiumetiamanno 127G; incerlum num civcsregia brantur: iina in Tirolcnsi coinit;itu ad OEiiiim tlii-
.3uctoritate contcmpla illi adhicserint. viiim ab OE;iipontc vix diiahus leuds distans; alteia
« Siirridovidelicct, de quo miper (col.
808, not. f.) iii S;ixoni;i su|)iM'ion ;id Sahmi nuviuin inler Tor<>am
d Grcgoriusigitur
non eum clegcr.U canonicacniiii
; ctLipsia;;!, indeseplem ieucis distiins; lcrtia dcinum
electio violanda non sed electiim consecravit,
er;U, inSiicvia, urbs irberainlcrNordlingam etAViiiipinam,
pallioque ornaluin, ul ferebat discipliiia, Umhdplii hinc qiiatiior, ocJo De hac po-
iliinc Iciicis dissila.
patrocinio fovendum censiiil. Rci lidein lacil Kii- s!ieni;i rem Ruaolpho pr.vsiila in piKcc-
e.-se s Mvitia
dolphi J!iraiuciiluiiiL;uisan;e pca-sliumi sub liiicm hu- (lc:Uibus bcUis, co!islans(|Uc iuinperium lidcs vidci;-
jiis anni: « llliimigitur, ait, ai>nleic voleiil,cs;ihusuni, iniiuere.
l!ir
quem intcidum quidam pr.edcccssjrmii noslrorum *' l;!icrIi!i:M"iscivil.atcsAIeiu;!iini;c, imi»criales:!lia^.

J^Arnoi.. X(]\ 111. 2()

 .

m n. CAROLl M.Vr.Nl OPl» i'All^ I. SI^CTIO IIL

EIMSTOLA XVIIL A n^>'c dign niini cx iiinala patcrnj! clemciiii;^ coiii-

PiUdolplius commcndal Colonienscm etectum ponlifici

p;issione (clenlcr cxpeditum ', iiisi forsit;in ipsuiii

Romano. subiimioris \oA rcgimini, ad qnod procul dubio rc-

pntatnr idoneus, vestra piacirciiinspeclio, su;jcmulti-
(An. Dom. 1275,
cod. Rud. xviii.)
motl;e probil;ilis oblentu dccrevcrit dcputandum *'.
—
AuGUMENTiiM. Sifrridaiii caiionici^clccfum Colonion- Spcratiir quippcccrlissimc, quoJ per eiim, vclnlper
.scm archicpiscopMin nitillis clTcrl laiuliluis apuil coluinnam immobilcmfulciclur imperium, et indonio
ponliliccmLugclunicomnioranlcm, oral(|ue ut con- Doinini idcm electus nihilominus ut oliva IViiclifcra
socratiim ctsacro pallio tle morc ornalnm ad suam gcrminabit.
scdem ingcntibus obnoxiam calamitatibus qnanlo- EPISTOLA XIX
cius miital, ni.si forle subli.niori loco exaltaiulum
449
(icliheraverit.
Rudolplms commendnl PhiHppo recji Francorum
monastcrium Aureoi vnllis Cisterciensis ordinis '^.
Intcr cxlcra qiiornm nos pcrvigil cura sollicitat, {An. Dom. 127G, cud. Rud. xix.)
qnorumdesiderabilis expe^lilio nientem noslram cx-
agitat inccssanter, illud revera tranquillo sanctre ma-
Argl'.memum. —
Piudolphus a Cislerciensibus ccenobii
Aurea; vallis dioccesis Trevirensis rogatus, nt
Iris Eccicsi;c statni, rcrormationi 443divulsionis
quoniam in imperii ultimis linibus constituli gra-
impcrii, ac subsidio Teinc sanct;c potissimnni cre-
quod ecclesi;c rcgni Alcinani;c dc- ves palieiiantur molcstias ab iniquis hominibus,
dimiis expedire,
pasloribus nova novorum sponsorum subsli- sub rcgis Franciae patronicio eos poneret, eidcm
slitulcc
regi pctitiones monachorum exponit, eoruiiMiuc
iwtione rcfloreant, ct provisionis opiatoe solatio rc- j>
volis plcnissime obsecundat.
creentur. Inlerquas ulique quaiito prcesignius cun-
clis veneranda Coloniciisis ccclcsia renitct, qiianto In regum thronis sublimibus, el quibuslibet alia-
eliam graviorum persecuionum procellis impetitur, rum tribunalibus polcstatum, qu3e catholic* fidoi
et immaniorum perturbationum calamitatibus impul- fulgor illuminat, ubi pnrserlim locorum habilitatc
salur, lanlo cclerioribus iiiiligct vestr* patcrnic pro- conligua vicinantur, ea proecipue dobct volorum vi-
visionis auxilsis sublevari a. El quia N. ^ laudabili gere conformitas, ea convalescere debet indissocia-
perbibente icstimonio plurimorum, a juvenlutis sulc bilitas animorum,utaltcrutriusimminente dispendio,
primiliisscmper liiit catervavirlutum slipalus, hone- elfectivo compassionis allernae solatio recreentur '.
st;cque conversalionis et vitai pnieconio insignis; pro Quod qnia vestrae serenitati libenter oITeri-
uii([ue,
00 beatitudini veslrsc piissimc supplicamus affectu nuis vobis, et veslris [in] opportunitatibus profutu-
quo possumus ampliori, quatenus cum ipsa ecdcsia ruin, idipsum a vobis sub firmai spei tiducia non
sciealer exposlulct suo sahitari regiminc dirigi, ot immerito vice reciproca procstolamur. Sane porrccta
amabili sua pr;vsealia confoveri, eumdem clectiim nobis religiosorum virorum N. et N. abbatis, ct
ad ipsam ecclesiam gubernandam quantocius desli- convenlus Aureai vallis Cirslcrciensis ordinis ^ peli-

aliasque Ilansealicas esse crudilorum neminem ktet. .Tla'em lilterarum certam suppeditat inscriptio sic :

Hallcnsis autem civilas ex hoc priv/legio suye libcrla- lUiit « liliistri et magnifieo principi
: domino Dei
lis initium sumit. gratia Francorum regi Uudolphus eadein gralia Ro-
a Per sacrum pallium archicpiscopos nomcn ctmu- r^ manorum rcx semper Au;;ustus salutcm, el inlegnie

nus oblinere latet omnium erudiloriim neminem. dilectionis augmeutum. » Datum vero sic : « Dalum
Huc spcclat expedita provisio, quain pctit Rudolijhus. Kurc;iibergi iv Nonas Februmii Ind. iv, regni noslii
Nam, ut est in Po:Uif. B.om. « Qma pontificalis olfi- anno iii, aiino vero ab Incarnalione Domini 1276, «
cii pleniludo confcrtur per pallium, antequam obti- vidclicet antcquam casira moveret in Austriam.
nuerit quis palHiim, licet consccratus, non sorlilur Nolim cquidem epistolam esse mutilam , ne Anecdo-
nomen patriarcba! primalis aut archiepiscopi ; et
,
, torum Tbesauro lidem minucrel quare et de nola
:

non licet ei episcop.os consecrare nec convocare

, ista temporis suspicio subreperet. Sed alise Iilier;«,
concilium, nec chrisma conficerc, neque ecclesias qiKTC infra occurreut, aitatem harum confirmabunt.

dedicare, nec clericos ordinare, eliamsi pallium in f Nullum exslans contract;e alfmilatis indicium,
;dia ecclesia habuisset, cum oporleal peiere novum de qua supra (cp. 5), male dilatam tandiu esse hanc
pallinm. » epistolam a coUcctore palam facit.
b Vide supra cp. IG, n. ^ 8 In pnjcdicta cditione Marteiie adjiciiur Treviren-
c Ex decretoelectionis in ordinibus apud Martene sis diocesis, qua vidclicel additione inipcrii fincs ex-
{De Sac. Rit. I. i, cap. 8, art. 2) quod legi consuevil tremos luculcnter designari comperlum erit, spectalo
ante consecralionem elecli suppelunt peculiaria, quai coenobii Aureac vallis silu. De eo Mabillonius {An. B.
hic indicantur in gencrc. Summa tamen esl eadem, 1. LXiii, n. 09, et 1. xlix, n. 59) ad originem quod
hoc tantum discrimine, qiiod Iludolphus cxponit in spectat, videndus omuino, in comitatus Chiniensis
litteris, quae populus et clcrus in dccrco cxarabat. loco peramoeno silvai Arduennai funibitum docet
=1
Trevirensis sedes pro subliiniori loco accipi ne- anno 1070 a monachis quibusdam Calabris ad pne-
quaquam poiest, namque hujus sedis, ut etiam Mo- ^ dicandum inissis in Lotiiaringiam. Anno autem 1151,
guulince, ([u,c cieclorali paritcr dignilate praislant, Adalbertns, inquit, Virdunensis cpisc. e Chinien-
superstitcs eranl archiepiscopi llcnricus el Werne- sium comitiim siirpe ortus, locum sancto Beruardo
rus, qui una cum Engelberto Siffridi pr;Tedeccssoi e in- Clarevallensi abbali obtulit... lUic renovata uoslio
tcrfuerant Lugdunensi concilio, ct una simul cum tempore Cislercicnsium primigenia inslilutio insigne
SiiTrido subscriluinldiplomali, quo R:idoIp!iiiuim cou- religiosai vita' exemplum toli provinci;c, imo el Gal-
lirmanl annol279. Palriarcha ilemllicrosolymit.inus liai proebct. » Dc eodem infra sermonein habens, ul>i

Tliomas Agni dc Lentino .(Infra cp. 27) florcbat in quatuor minimum locos in Gallia esse animadvcrlit.
Syria, quoe aeque pontifici ac regi Romanorum sum- Aureai vallis nomine insignes « tertium, ait, in Lu-
:

ino habebatur loco, et quidem jure, quippe (iiue ciliburgensi, in quo Aurea; vallis monasterium rcdi-
Salvaloris nostri sangiiine vllustrata fucrat. ^um vivo primiiivi Cisterciensis instituti fervore celcber-
iiiitur de eo cooptando intcr S. R. E. cardinales in- rimum. » Iicrum dc codem agens (lib. lxxiv, n. 100)
telligil ? cnnsccrationis ccclesiai fact;e scpiennio antequam
e Auctor
Piet. Austr. affcrt Iianc epislolam (lib. i, ad Cistercienscs transirct hoc monumentum exhi-
c. 17, p. 105) cx cod. Cssareo, modico cum discri- bet : « Anno ab Incar. Dom. 1124, Ind. iii ,
mine, ut patet ex var. lecl. Sed eamdem multo pridie Kal. Octob. dcdicata est ccclesia in hono-
aliam, ncqu;) uno in loco mutilam reporire est apud lem sancta? ct perpetu:c virg. Mari* in Aurca
Marlene {Anecd. tom. 1, p. 1154). Inscriptio ejusdem valle a doinino vcn. episcopo Henrico Virdunensi.
cl daium opporlime ibidem occurrunt nain dalum
: jussu ct pelitu domiiii an hicpi copi Trevirensis
 , ,

81"i Cm. DirL.— MONUM., ETCSEUCOD. CAROLINUS.— APP.— EPP. RUDOLrill L— LIB. III. 81 i

tio coiilinebat, ut ciim ipsis a Romani

imperii 450 A patrociniuin ct lcvamen exhil)eat ct impenda! , nos
corde valJe sepositis, cl in exlremis finibus ejus<ltwn ipsos abbatem et convenlum magnoperc cupientcs