1*f »M,

^^'''^iiiiiiiSji":

''ft!'r-.i '«;vv''

t"i:'|:^':v:
':i;i;..:^^,',i'('';t::

/'K*;f?HV'i'
^Wi'r(.v1f'Klt!t£i-':'

•^•^^;Sl'' ! fe-:

iia.'.:,;&Ns;::t;

;'•: H'^''i''

5.'?
 Digitized by the Internet Arciiive
in 2011 with funding from
University of Toronto

http://www.archive.org/details/patrologiaecur117mign
 PATROLOGIJ^
CURSUS COMPLETUS
SEU BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, (ECONOMIGA,

OMMIM SS. PATROI, DOCTORLM SCRIPTORCMQLE ECCLESIASTICORDM.

SIVE LATINORUM, SIVE GR^CORUM,

QUI AB jEVO APOSTOLICO AD TEMPORA INNOCENTII III [ANNO 1216) PRO LATIMS
ET CONCILII FLORENTINI {ANN. U39) PRO GR.ECIS FLORUERUNT :
RECUSIO CHROIVOLOGICA
OMNIUM QU^ EXSTITERE MONUMENTORUM GATHOLIG^ TRADITIONIS PER QUINDEGIM PRIMA
ECGLESIiE SiEGULA,
9VXTA KDITIONES ACCURATISSIMAS, INTER SE CUMQUE NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTIS COLLATAS, PERQUAM DILIGEN-
ffER CASTIGATA; DISSERTATIONIBUS, COMMENTARIIS, VARIISQUE LECTIONIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA; 0MNIBU3
OPERIBUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES QUvE TRIBUS NOVISSIMIS S^CULIS DEBE.NTUR ABSOLUTAS DETECTIS, AUCTA;
INDICIBUS PARTIGULARIBUS ANALYTICIS, SINGULOS SIVE TOMOS SIVE AUCTORES alicujus momenti subsequenti-
bus,donata; capitulis intra ipsum textum rite dispositis, necnon et titulis singularum pagina-
BUM marginem superiorem distinguentibus subjectamque materiam significantibus, adorna-
ta; operibus cum dubiis, tum apocryphis, aliqua vero augtoritate in ordink
ad traditionem ecclesiasticam pollentibus, amplificata ;

et amplius locupletata indicibus auctorum sigut et opkrum, alphabeticis, chronologigis, stati-

J&tJvJENTIS
sticis, syntheticis, analyticis, analogicis, in quodque religionis pungtum, dogmaticum, morale, litur-
oigum, canonicum, disciplinape, historicum, et cuncta alia sine ulla exgeptione; sed pr^sertim
duobus indigibus immensis et generalibus, altero scilicet RERUM, quo consulto, quidquid
non solum talis talisve pater, verum etiam unusquisque patrum, ne uno quidem omisso,
IN quodlibet thema scripserit, uno intuitu conspigiatur; altero SGRIPTURyE
sacrie, ex quo lectori comperire sit obvium quinam patres et in quibus operum
suorum logis singulos singulorum librorum s. scriptur^ versus, a primo
geneseos usque ad novissimum apogalypsis, commentati sint;
editio accuratissima, c^terisque omnibus facile anteponenda, si perpendantur characterum nitiditas,
chart^ qualitas, integritas textus, pebfectio correctionis, operum recusorum tum varietas,
tum numerus, forma voluminum perquam commoda sibique in toto patrologi^ degursu constanter
similis, pretii ekiguitas, pr>4esertimque ista collectio, una, methodica et chronologica,
sexckntorum fragmentorum opusgulorumque hactenus hic illic sparsorum, primum autem
in nostra bibliotheca, ex operibus et mss. ad omnes ^tates, locos, linguas formasque
pertinentibus, coadunatorum.

SERIES LATINA PRIOR,

IN QUA PRODEUNT PATRES, DOGTORES SGRIPTORESQUE EGGLESIiE LATINiE
A TERTULLIANO AD INNOGENTIUM III.
AGGURANTE J.-P. MIGNE,
Bibliothe<^ae^ Cleri universse,
SIVE CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SGIENTIiE EGGLESIASTIOE RAMOS EDITORB.

>«««4

PATROLOGI^ TOMUS CXVII.

HAYMONIS TOMUS SECUNDUS.

a»ooa«H

PARISIIS
APUD GARNIER FRATRES, EDITORES ET J.-P. MIGNE SUCGESSORES,
IN VIA DIGTA AVENUE DU MAINE, 189, OLIM CHAUSSEE DU MAINE, 127.
:

1881
E\ typis societatis dictae Societas impressionis et librariae admiDistratioDiim viarumqae ferrataram,
PAULO DLTONT. — Parisiis, io via dicta Jean-Jacques Rousseau, 41. (Cl.) 82.6.80.

IHE INSTITUTE OF MEDIAEVAL STUDiES

10 ELMSLEY PLACE
TORONTO 5, CANADA.

r 1^01
 S^CULUM IX

HAYMONIS HALBERSTATENSIS EPISCOPI

OPERA OMNIA
EX S^CULO SEXTO DECIMO COLONIiE DATIS
VARIIS EDITIONIBUS INEUNTE
AD PRELUM REVOCATA ET DILIGENTISSIME EMENDATA

PRJE.iaiTTL:iTLR
EBBONIS RHEMENSIS, HARTiMANNI MONACHI S. GALLL ERM.\NRICI AUGIENSIS
MONACHI, ERCHAMBERTI FRISINGENSIS EPISCOPI,
NITHARDI S. RICHARH ABBATIS, AMULONIS EPISCOPI LUGDUNENSIS,

SCRIPTA QVM SUPERSUNT

AGCUPuANTE J.-P. MJGNE,
RIBLIOTHECiC: CLERI UHIVERSiC:,
SIVE

CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIEISTI^E ECCLESIASTIC^ KAMOS EDITORE.

TOMUS SECUNDUS.

PARISIIS,
APUD GARNIER FRATRES, EDITORES, ET J.-P. MIGNE, SUCCESSORES,
IN VIA DICTA AVENUE DU MAINE, 189, OLTM CHAUSSEE DU MAINE, 127.
:

1881
 ELENCimS
OPERUM QU/E IN HOC TOIVIO CXVII CONTINENTUR

IIAYMO HALBERSTATENSIS EPISCOPUS.

{Operum primce partis continuatio.)

Enarralio in duodecini prophetas minores Col. 9

— in Cantica canticorura 295
— inD. Pauli Epistolas 361
— in Apocalypsin 937

MOXITUM.
Nonnullorum instarmedii aeviauctorum, nosterHaymo, citans Scripturas, versus leviter immiitatos,
imoaliquotiesoblruncatos in niedium frequenteraddiicii. Resita evenit, sive, memoriteretBibliispro-
cul ab oculis, ssepius scripserit; sive ex Hebr?e3 vel Graeco lextu libros sacros interpretatus fuerit; sive
tandem versussuoshauserit ex veteri versionenobisincognita. QuidquiJ sit, demore noslro, scripta
Haymonis, sicut ca?terorum, integra reverenter servavimus, quotiescunque sensus manifeste erroneus
non nobisapparuit. PorroMonitumistudplanesufficiet neconturbetur attentus et intelligens lector,
quandoaliquiddisciiminisin nostra edi'.ionecum Yulgata percipiet. Praecedenti volumini necnon et
praesenti sequentique valeat haec monitio.
 •

IlAYllOilJIS
HALBERSTxVTEXSIS EPISCOPI

OPERUM PRIM^ PARTIS CONTINUATIO.

ENARRATIO
IN DUODECllI PROPIIETAS MIMES \

AD CA\'D1DUM LKCTOREM.
Sunt inter proplietas postremos, duodecim vulgoAdam verborum congeries, lecturienti sese primum
minores prophetse appellati, non tam argumento et offert, ita in erucndo sensu immensus labor et in er-
vaticinii decursu quam elocutionis modulo etsenten- rorem proclivis et lubricus, identidem enarratori
tiarum compage a majoribus differentes. Nam qu» impendet, ut personarum verba subinde mutantur ;
majores, concitatiore divini numinis lutita dicam) ut historiiT3 ordo confunditur, ut minte temperantur
oestro stimulati, longo verborum ambitu. variisseni- consolationibds, ut sedationibus mitescunt irse, ut
gmatum figuris, et personarum crebris mutationibus medicamentisverberadeliniuntur,ita sententiarum,
effuderunt htec quoque minores, quibus gratioe pla- quas ad prophetce scopum pertinent, difficilis est et
cidior instinctus adfuissecreditur.angustioribus pe- plena discriminis consai-cinatio. Quare factum est,
riodis et perbrevioi-es obscuritatum anfractus com- ut pauci in enai*randis prophetis oleum et opera
plexi sunt. Porro prophetiam non humana mens impendeiint, nonnulli etiam avi-Toi; /cpcyi iquod di-
suapte natura per humanam sapientiam deprotnit,' citur) in illorum explanationem pervolarint. Apud
sed Spiritus sanctus (ut Seduiius ait) per gratiam Gia^cos Apollinarium Laodicenum commentariolos
loquentis dictat. Ebt enim (siSuidam audiamus) pro- in prophetas reliquisse testatui" U. Iheronymus, ve-
phetis peculiare, to Tf^v yAdiTTav -aps/a-.v j-ojpyov rum ejuscemodi, ut sensus magis tangant quod ex-
Tf, Toj IIvcj[j.aTo; /ap'.-:'.. Quo fit ut prophetas enar- plicent. Cuderuntquoque iibros in prophetasOrige-
rare nemo possit, nisi divino quodam afflatu excite- nes et Ilidymus, sed tales ut B. Hieronymi palato
tur perinde ac nemo prophetiam eloquitur, nisi non satisfaciant. Post Hieronymum apud Latinos
Spiritus sancti inflammatione calescat. Apud Plato- plerique hanc provinciamsusceperunt,c8etei'um non
nem Socrates disserit ivOoja-.aajj.to agitari non solum asquali, neque eruditione et judicio, neque auspicio
poetas.ut egregia carmina conficiant.sed etiam poe- et eventu. Inter hos est Haymo episcopus Halbersta-
taium interpretes, ut reconditos sensus aperiant, tensis quem si quis cum aliisconferat.admirabitur
;

figuratas locutiones commonstrent, ordinem Insto- viri sanctitatem, cominendabit diligentiara, susci-
riarum digerant, et natura^ miracula, vitie cultum, piet eruditionem, deosculabitur pietatem, olfaciet
morumqueornaraenta, fabularum lenociniis et inte- spiritum propheticum,quo imbutos esse oportet pro-
gumentis adumbrata, diligenter acscduio exponant. pheiarum pa'}ojooj; et enarratores Quod ad historiae
Qui ergo fieri potest,ut interpres sineDei prcccipuo veritatem pertinet sagaciter vestigavit ;
quod ad
afflatu sitexplicaturus divinumoracuIum,quodcitra aII(>goriam, firmissimis Scriptura^ testimoniis com-
praesentis numinisimpulsum propheta effari non po- munivit quod ad ordinein perturbatuin, clarissiraa
;

tuit ? Isaias testatur visiones esse verba libri signati ; serie illustravit quod ad rerum gestaruminvolucra,
;

quem si quisdederitscientilitteras.dixeritque: Lege, miro quodam artificio evolvit quod postreino ad

;

respondebit : Non possum

Signatus est enim sin de- verborum tricaset sententiarum nodos,docte simul
dei it nescienti litteras, et dixerit Lege, responde- ; et feliciter enodavit. Secrevit comminationes a con-
bit Nescio litteras. Joannes se vidisse librum ait
: solationibus, consolationes dispescuit a revocationi-
scriptum.intusetforissignatum sigillis septem quem bus, discriminavit eaqua^duabus tribubus (hoc est,
nemo aperire, cujus signacula nemo solvere potuit. populo Judaico) impendebant, ab illis qua3 decem
Osee voluminis suiobscuritatem agnoscens.scripsit: tribus, sive plebs Israelitica, exspectabant. Inters-
Quis sapiens et intelliget ista, intelligens et cogno- tinxit luculenter quai ad orpus Christi verum refe-
scetea? Cui su( cinit Jeremias, dicens Quis est vir p runtur,incarnationem scilicet,nativitatetn,fugam in
:

sapiens qui intelligat hoc, et ad quein veibutn oris ^gy[itum pra:dicationem, passionera,ascensionera,
Domini fiat, ut annuntiet istud ? Quod si prophetipe etc.abiis quie de corpore Chiisti mystico pt^cdicta
librum signatum nemo solvit, nisi leo de trihu Juda, sunt, de Ecclesia, de vocatione gentiuin, de insulla
radix David,siprophetia,Scriptura} ptopriainterpre- hcereticorum, de extremi judicii severitate,debeato-
tationc (ut B. Petri verbura esti non fit, si voluntate rum prcemio, de dainnatorum leterno supplicio.
huinana nunquain allata est prophetia, sed Spiritu Queraquem igiturnonpudebitpigebitve isthaecexmi-
sancto inspirati locuti sunt sancti Dei homines.quis noribus prophetis perdiscere, is hunc lihrum parvo
non videt quemadmodura imprimis arluum, sic numisraatecoemat et sordida pecuniola aucupetur :

quoque periculosum esse, in [)rophetas elucubrare (ut ille ait) aocia; •/.':r,o.a TiaiojTaTOV. Vale.
commentaria?Nempeinquibus,ut inconcinna quae-

" Recudimus juxta editionera Colonionsem anni torpio. cive et bibliopola Coloniensi, pridie Nonas
1529. Ad calcem libri legitur : « Goloniae, apud Eu- Augustas anni 1520, Adolpho Rincho, Arnoldo i;e-
charium Gervicornum,procurante M. Godefrido Hit- genio coss. »

Patrol. CXVII. i
 u HAVMONiS HALUEUSTAT. EPISU. QPP. PARS 1. — COMMENT. BIBL. i^

]\ OSKK PROPIIETAAI
CAPUT PRIMUM. A liquerunt fontem aquae viva?,et fodenint sibi cister-
. VerbuipPon^ini,quoc^factpiQest;ad Qseo. Oliuin pas, cisternas dissiputas, qUiT continere non valent
Beeri in liiebus Ozire, Joathan. Achaz, Ezechiie, re- aquas. llocenim inter puteum et cisternas distat,
»

guni Juda, et in ditbus Jcroboam lilii Joas re:ris quod puteu.s perf)etuas aquas liabeat et de vivo fonte
Israrl. » Verbum Domini illud dt bomus intelligere, numantes; cisterna vero externas et adventitias
de quo Joannes in exordio Evangelii sui di«'lt o lu : aqu«is possitleat atque temporaneas. De hoc fonte
principio erat Veibum. » Hoc Vorbum non dicit ta- Propheta dicit : anima mea ad Deum fontem
Sitivit

ctum in sua natura, sed genitqni a Deo Pativ ante vivum. ^ In diebus Oz., Joa., Ach., Eze regum ,

omnia sivcula. Quod ergo hic Jicitur, Fa* tum ost » Juda. » Oxi:is ipso est qui alibi vocatur Azarias, qui
verbum Domini ad Osee,»'itaintelUgendumest. Fa- regnavit in Hierusalein supor duas tribus, quse
ctum est verbum Domini.id est ut s^MMUo Dei Patris appeUantur Juda. annis quinquaginta et duobus.
fieret. hoc est loqueretur.ad 0*00, l-oquendo autem Cui succesait in regnum Joathan, qui regnavit
verbum Domini ad Osee. fecit iUum deum et salva- annis scxdecim. Post quem fiUus ejus AcLaz, qui
torem popuU sui. Interpretaturenim Osee 5a/ra<o>', et ipse sexdecim annis regnavit, cujus undecimo
ut pate qui doctrina et exemplo sanctitatis,po})ulum ..anno decem tribus ductas sunt in captivitatem in
ad qaem mittebatur. salvum facere cui'abat. Qiiod montes Medorum et Persaruiii a SaUnanasar rege
autem Idem Osee CLeterique propbetie dii sunt nun- Chaldav^rum. Post Achaz regnavit fiUqs ejus Ezc-
cup^ti, ad quos hoc verbum factum est, Pominus chias annis viginti novem. Ex quo perspicuura est
in tvangelio manifestat : 8i illos (inquit Dominus) (ut supra diximus) Osee et ante captivitatem et
dieitis deos, ad qaos sermo Dei factus est, et>^. St- post captivitatem prophetasse et ipsam ingruen-
cut ergo Deus loquendo hominibus facit iUos deos, tem captivitatem. In diebus Ilier. fi. Joas. liiero-
sio i|i:ie Salvator facit ut et ipsi Siint salvatores, Di- boam istum non debemus au'umare primum re-
cuQlur autem sancti dii et salvatores per gratiam, gera decem tribuum, qui /llius fuisse Nabat perhi-
cora sit unus Salvator et Deus per naturam. Ubi betur, quia iste (sicut hic commemoratur) UUus
iiotandam quod hic non dicitur : Factuia est ver- fuit Joas, pronepos Jehu, qui interfecta Jezabel
buo) Jk)raifti in Qsee. ne bciUcet sit sensus, quasi impiissima regina, et duobus regibus impiissirais,
per illum sermo ad alium, sed « ad Osee, » ut
fiat Joram, scilicet fiUo Achab rege Samariae. cum sep-
ostendatur ad illum proprie sermo conferri, ad tuaginta ejus fratribus, et Ochozia rege Juda, pro-
quem dirigitur. AUud est enim (ut B. Hieronymus raissum est quod regnarent fiUi ejus usque ad quar-
expauU> lequi Domiuura in Osee. aliud ad Osee. In tam generationem.Qui tamen.quoniam reversisunt
Oaoe quippe noji ipse loquitur Osee, sed per Osee {] ad peccata regum fiUorum Israel, cito amiserunt
ad aUos sermo dirigitur. sicut Prof>heta dicit in regnura.
psalmo Audiam quid loquatur in rae Dominus
: • « Principium loquendi Domino in Osee. ^) Haec
Beus, ^uoniaTO laquetur pacem in pl«;be sua. » Ubi verba dupUciter inteUigi possunt, vel quia i.sti pri-
Oitenditur, quia per illum qui hoc loquehatur, aUis raum captivitas decem tribuum nuntiata est, ante
Deus loqueretur. Ad Osee vero loquens, ostendit Isaiam videUcet, rteterosque qui tunc temporales ei

proprie ad iUum pertinere prophetam ea qu«e se- in prophetando fuerant : vel quia hoc verbum pri-
quuntur, cu;p dicitur ei « Vade, sume tibi uxo- : mumeiaDamino dicturaest quod sequitur, de con-
reru, » etc. Piophetavit autera iisdem temporibus junctione muUeris meretricis Undestatim infertur :

qaibus Amos. Michreas, Joel, Abdias et Jo-

li^aJas, » Et dixit Dominusad Osee Vade,sume : tibi uxorem
nas quod exnominibusreguni raanifeste probutur,
: fornicationis, et fac fiUos fornicationum, quia for^i-

qui iu tituUs eorumdem ponqntur prophetarura. cans fornicabitur terra a Domino. Licet quidara ..

Un4e intelUgimus eum et ante captivitatera etpost haec juxtalitteram acta contendant, excusantes pro-
captivitatem prophetasse. Pisedixit quippe captivi- phetam a culpa fornicationis, utpote qui Dei prae-

tatem decem tribuum, quam visam postea dellevit. ceptis in hoc obedierit, nec attendentes quod Deus
« Fiiiura Beeri » Tradunt quodubicunque Hebruci, nihil injustum, nihil turpe unquam pnecepit. Me-
noraina patrum vel avorura prophetarumponuntur, Uori tamen inteUectu juxta raysticos sensus aeci-
ipsi quoque patres vel avi prophetie fuerint- Unde piendum est, sicut iUud quod EzechieU dictum est :

constat Beeri prophetam fuisse, cujus filius Osee « Dormies super latus tuum sinistium trecentisno-

fuisse O^ee interpretatur lUt diximus)

refertur. naginta diebus, et non te convertes inlatus aUud,et
salv-ator^ ideoque Dominum Cinistum significat,qui iterura dormies super latus aliud dextrum quadra-
est vere Salvator mundi.Undo et Jesus dicitur, ad ginta diebus. »IUud quoque quod.;eremia} in carcere
quem pertinent ea qua- sequuntur Unde Usec filius chuiso prfccipitur.ut in vicinas gentes populo Israe-
Beeri dicitqr, qui i>utnis meu:; interpretivtur. Ipse Utico inimicas rgatad Euphratem,et ibi abscondat
p'

quoque Deus Pater porlTophetatM dixit: « Medvrc- lumbare quod possideret, qui nec inter suospositus
13 ENARRATIO IN OSEE PROPHETAM. 14

ad venditionern sui agi'i exire ])otuit, scd eo perfiens A rael lusus visitari dicitui-, Judieos siguiticat, a qui-
quasi proditor et dclator suoruin civium, ab ipsis bussanguis Christi fusus cst, quern noniine Jezraetis
captus et ligatus atque in carccrem collocatus est, pr8elibavimusdesignari,cujus sanguis supereos visi-

maximeque cum jam ab hostibus Hierusalem ob- tatus est, quando a Romanis occisi et in omnes ter-
sessa et undique vallata erat. Quantum autem ad ras abducti, usque hodie a propria terra exules
litteram pertinet, uxor fornicationum est; quoe existunt. « Et quiescere faciam regnum domus
multorum patet libidini adultera, quae super virum Isracl, et in illa die conteram arcum Israel in valle
suum inducit alienum. Filii vero fornicationum Jezrael. Supru diximus Jezi-ael civitatem fuisse
>)

sunt, qui de tali conjugio nascuntur. metropolim decem tribuum, juxta quam est vallis
« Et abiit, et accepit Gomer filiam Debelaim, et nimiie vastitatis quai plus quam decem millmm di-
;

concepit et peperit filium. » Quia licoc omnia, ut stenditur passibus in hac commisso certamine ab
;

superius dictum est, spiritualiter sunt accipienda, Assyriis caesus est Israel decem tribuum, quorum
Osee, qui salvator interpretatur, Dominum Jesum fortitudo hic nomine arcus exprimitur. Juxtamysti-
Christum significat. Qui veniens per Incarnationis cos vero sensus. omnes qui de Christo male sentiunt,
mysterium, accepit uxorem fornicationum, plebem, sicut hseretici, qui recedentes a domo David, id est
scilicet Judaicam, qui Deum unum et verum reiin- ^ab EccIesia^lsraelisnomineinhoclocointeHiguntur.
quendo, varia dcXMuonum portenta venerabatur. Ex In valle Jezrael, id est in humilitate seminis Dei,
qua genuit filios fornicationum, quia omnes ostendit conteruntur, quia « Pater non judicat quemquam^
esse sub peccato. Unde bene uxor fornicationum sed onjne judicium dedit Filio. »

Gomer quod nomcn 'micrpretatu.r iierfecta,

dicitur, « Et concepit adhuc, ct peperit filiarn, et dixit ei :

sive consumpta, m malo videlicet opere, quod nulli Voca nomen ejus absque misericordia, quia non ad-
dubium est ad eamdem plebem pertinere Ideoque damultra misericordiam domui Israel, sed oblivione
etiam congruefiliam Debelaim esse perhibetur, quae obliviscar eorum, et miserebor domui Juda, et sal-
voliptas interpretatur, quae semper suam studuit vabo eos in Domino Deo suo, et non salvabo eos in
sequi voluptatem. Quas genuit filium. hoc est for- arcu et gladio. et in bello et in equis et in equitibus.»
tem populum in malum. Si vero hoc altius perscru- Ablata omni fortitudine a Juda^is, nequaquam jam
tari volentes, in bonam partem voluerimus inter- masculino sexu nuncupantur, sed feminino quasi ;

pretari, filius ex gente Israelitica natus intelligitur Unde et bene filia nuncupa-
fragiles et imbeciiles.
Dominus Jesus Christus, sibi eamdem tur eadem plebs, quia femineum habuit animum
quoniam qui ;

plebem conjunxerat per divinitatem, nasci voluit quando Deum dereliquit et pro Deo idola vana co- ;

ex ea per humanitatem. Cui sensui congruit inter- ^ lere coepit. Quae abque misericordia est et oblivioni
pretatio nominis, quo idem vocari pra^cipitur filius, tradita, quoniam usquehodie Persarum regibus ser-
nam Jezrael semen Dei intorpretatur. Unde se- viunt, et nunquam est eorum absoluta captivitas.
quitur :
Domus autem Juda cum duobus tribubus sibi sociatis
Et dixit Dominus ad eum Yoca nomen ejus misericordiam consecuta est, quando propter con-
(( :

Jezrael, quoniam adhuc modicum et visitabo san- fidentiam quam in Deo habuerunt, missus e.st ange-
guinem Jezrael super donmm Jehu. » Jezrael inter- lus, et percussit exercitus Sennacherib centum octo-
|)retatur semen Dei. Quantum ad litteram attinet, ginta quinque millia. Et salvaboeos, inquit, in Do-
civitas fuit metropolis in regno decem tribuum in mino Deo suo, id est, in mea et Patris et Spiritus
qua interfectum legimus Naboth, ob cujus sanguinem sancti protectione. Tale est enim hoc, quale illud :

vindicandam suscitatus est Jehu, qui delevit domum Pluit Dominus a Domino, id est Filius a Deo Patre.
Achaz et Jezraelis. Verum quia ipse Jehu ultor san- Et non sal. eos in a et g., et b. et in equis, id est,
guinis justi exstitit, et filii ejus fecerunt malum in non in aliqua spe aut in fortitudine humana, vel in
conspectu Domini, sanguis Achaz super domum muititudineequitum, sed potius a Domino Deo suo,
illius fusus est, id est reversus, quando filii ejus qui mittet angelum suum utinterficiat omnes inimi-
ducti sunt in captivitatem et interfecti. Et non post cos illorum. Si autern hoc ad eos refertur qui in ad-
multum tempus quieverunt pariter, id est cessave" ^ ventu Domini suntreperti, recte ipsi quoquefiIia,et
runt et regnum et reges. Mortuo quippe Jeroboam, non nominantur, quiamoUitiem suse voluptatis
filius

pronepote Jehu, sub quo prophetare coepit Osee.sub exsequentes, quando et sanguinem seminis Dei ira-
quo filius ejus Zacharias in regnum successit, quem precati sunt, « sanguis ejus sufter nos et super filios

sexto mense regni sui occidit Sellum de alia natus nostros. w Unde et absque misericordia facti, traditi

stirpe.Statimque reges Assyrii ceperunt Ruben et sunt Romanis, et eorum perpetua servitute damnati
Gad, dimidiam tribum Manasse, qui erant trans
et atque oblivioni traditi.Domus aiitem Juda, quae inter-
Jordanem, deinde Nephthalim. ad extremum omnes pretatur confessio., id est, apostoli csc-terique vel cre-
reliquas tribus. Fuerunt a Zachcaria usque ad Osee, dentes vel doctores, qui fidem nominis Christi con-
sub quo omnes decem tribus in captivitatem sunt fessi sunt, salvati sunt non in gladio et arcu, id est
ductce, anni tantum quadraginta novom. Quam ob non in aliquohumanoauxilio. sed inDominoDeosuo,
causam hic dicitur : Adhuc mod. et v. san. Je. s. d. Christo videlicct (|ui eos per gratiam suam elcgit.

Jehu. Spiritualiter Jehu, per quem sanguinis in Jez- Sed et nomine filiaj possumus caccipere haereticos,
 »

15 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMEXT. BIBL. 16

qui dogmati vanitatis soquentes. et perfectos acAeis : Non populus meus
vos, > ut supra. Locum ubi
foites divina^ ^criittur.e ^^ensus depravantes emoUire dicebantur, dobemusintelliiTere Hierusalem, ubi
ista

conaiites, traduntur diabolo, cujus ;eterna danma- dicitureis modo « Xon populus meus vos, » dicetur
:

tione sine ulla misericordia premantur, perpetuali- eis. Filii Dei viventis, tempore Dominica) Incarna-
ter a Deo obliti. Domus autem Juda. id est Ecclesia tionis. Quod impletum est in apostolis CEeterisque
catholica, quoD fideliter sanctic Trinitatis lidem in- fidelibus. « Quotquot enim, ut Jonnnes dicit, credi-
separabili unitate confitetur. saUabitur in Domino dorunt in Christum, dedit eis potestatem filios Dei
Deo suo, non in exercitus multitudine aut virium fieri. autem ad Judajos qui nunc sunt, volueri-
» Si
suarum fortitudine. mus referre, locus quo dicitur eis
ista Non po- :

i Et ablactaviteamqua^eratabsquemisericordia. pulus meus vos, totus mundus accipitur. quia in

Qui ablactatur, recedit a matre et parentis lacte omnibus gentibus nunc Judaei, non Dei, sed diaboli
non vescitur, sed alimontis sustentatur alienis. Mos servi comprobantur. Cum autem per pnedicationem
quippe veterum fuit, ut in die ablactationis infan- Elia? et Enoch crediderint, ab omnibus gentibus filii

tum, id est a lacte sepamtionis, tacerent convivium Dei vocabuntur.

universis vicinis et amicis suis. Unde et mater Sa- « Etcongrogabuntur filii Juda et filii Israel pariter,

muelis, ascendente viio suo ad templum Domini, se g et ponet sibi caput unum. » Per Judam sio-nincantur
non ituram dixit donec ablactaretur infans, hoc est, du;e tribus ilke conjuncta), tribus sciUcet Beniamin,
donec ad eam veniret a?tatem qua eum a hicte mo- et tribus sacerdotalis, id est Levitica pro{)ter tri- :

vere posset. Lac in sacra Srriptura pro simplici in- bum enim Juda, ex qua reges qui cisdem tribubus
telleclu ponitur. Et Judaei quodammodo lactealeban- prcefuere, duxerunt originem, ipsEe duse tribus etiani
tur, quandiu intra suam manebant legem. caiteras- nomine Judae censebanlur. A majori autem parte de-
que legentes Scripturas. Postquam autem ducti sunt cem tribus nomen pristinum Israelis retinent, quia et
in captivitatem, ca^perunt pasci cibis gentilium et ante divi.sionem decem tribuum et duarum. ^enera-
idolothyta coraedere. Unde ad hanc miseriam per- liter omnes hoc noraine vocabantur. Qui ergo divisi

venerunt, ut ipsum parum scientiae quod habere vi- erant,promittitur eis quod congregandi sint in unura
debantur, amitterent, ut neque ctiam ipsam iogis a Domino. Siquidem Domin'c;e incarnationis tem-
superficiem intelligant. u Et concepit ot peperit fi- pore et resurrectiunis, tam ex decem quam ex duabus
lium, et dixit : Voca nomen ejus, Non populus meus: tribubus, qui reversi fuerant de captivitate, mora-
quia vos non populus meus, et ego noii ero vester bantur in Judaea, ex quibus plurimi crediderunt in
Deus. Et erit numerus filiorum Israel quasi arena Christum, de quibus hic dicitur « Congregabuntur :

maris, quae sine mensura est. et non numerabitur. C

'^ filii Juda et filii Israel simul, « hoc est ex duabus et
Et erit in loco ubi dicetur eis : Non populus meus decom tribubus credentes, convenient in unum
\os; dicetur eis. Fiiii Dei viventis. » Iliec verba et ad Christiovile.((Etponentsibicaputunum,»Dominum
eos possunt referri, qui tunc temporis a regibus As- videlicetJesum Christum, de quo Ezechiel dicit Et :

syriorumcompreliensi et in captivitatem sunt ducti, princeps unus in medio eorum, David sorvus meus.
fct ad eos qui post adventum Domini a Romanis sunt Vel per Israel possumus intelligere gentiles, per Ju-
peromnesgentes dispersi. llli quippeDeum per ido- dam Juda^os credentes sive per Israel hccreticos,
:

lorum culturam abjecerunt, isti autem por Filii Dei per Judam cathoHcos viros. Qui omncs ad unitatem
abnegationem et traditionem, quoniam non hibontes fidei Christianjc conversi, ponent sibimet caput

filium, non possunt liabere patrem. Quam ob rem unum Jesum Christum. « Et ascendent de terra, »
et Deus illos abjecit, ne sint ejus populus, sed servi id est,de terrenis sensibus et humilitate litter» oc-
efficiantur diaboli, dicaturque eis Quia vos non po- : cidentis et elevabuntur ad spiritualem et vitalem in-
;

puius meus, et ego non ero vester Deus, sed indi- toHigentiam, « quia magnus dies Jezrael. » Diera hic
gnos vos judicabo possessione mea et praesentia, pro universo tempore a Domini nativitate usque ad
abjiciamque vos in perpetuum. Quod et de persona finem saeculi positam noveriraus, de qua cantaraus
haereticorum potest accipi, qui Deum adjicientesD in psalmis : « IIkc est dies quam fecit Dominus. »
perversa de iiio sentiendo, penitus ab eo repellun- Magnus est liic dies, id est magnum est tempus, in
tur, ne cum elcctis dicere possint : « Dorainus pars quo credentibus remissio peccatorura tribuitur, ct
hzereditatis meee. » Et erit numerus fiiiorura Israel janua regni coelestis aperitur.
ut supra. Licet ipsi Judsei vel tunc pressi fuerint.
vel nunc durissima premantur captivitate, tamen
CAPUT II.

hominibus innuraerabiles sunt, de qulbus Isaias dicit: f^

Dicite fratribus vestris populus raeus, et sorori
a Si fuerit nuraerus filiorum Israel quasi arena ma- vestrae, rnisericordiara consecutaj.
» Si hoc ad Judccos

ris, reliquiac salva? fient. » Quod et in adventu Do- voluerimus solummodo referre, hortatur homines
mini inipietum, et in fine sseculi veraciter implendum Judiea: ne desperent decem tribuum salutem, sed
potest intelligi, quia postquam populus Israel fuerit eam quotidie et sermone et voto ct litteris ad poeni-
dispersus in toto orbe, et omnem supputationem vi- lentiam provocent, quia fratreseorum appellantur et
ceritpopuUmultitudo.tunc habebitiicentiam Israol, soror.Fratres,exeoquod dicitur: « Populusmeus; »

qui hodie captivus est. « Et erit in loco ubi dicetur soror, ex eo quod appellatur « raisericordiam conse-
17 ENARRATIO IX OSEE PROPHETAM. 18

cuta. » Si hoc voluerimus referre ad gentes, dicitur Astatuanieam (inquit) secundumdiem nativitatissuae-
eis, ut dicant in infidelitate Cceteris manentibus : ut scilicet his careat omnibus, sicut olim in .^gj^pto

Populus raeus erunt, si in me credere voluoiint, et manens. « Et ponam eam qunsi solitudinem, et sta-
rejecta vetustate, ad novitatem vitae transire voluc- tuam eam \elut terram inviam. » Domus in solitu-
rint. Vel vos qui in me creditis, et fidem quam ha- dinem redigitur.quandodominum propriumamittit.
betis perfecte operibus decoratis, dicitereliquis cre- Et htec plebs in solitudinem redacta est, quando
dentibus : quia meus eruntpopulus, si in me crederc Deusomnipotens propter peccata ejus recessitabea.
voluerint, et in fide qua vocati sunt pLMinanserint, Unde Propheta dicit Reliqui domum meam, dimisi
:

et eam operibus ornare studuerint. Dicitc etiam so- ha3)editatem meam, etc. Et in Evangelio ipse eis per
rori vestrai, id est eidem plebi in Cluistum cre- semetif)sum minatur quod relicturus eos sit, di-
denti, quia misericordiam consecuta est in me cens « Ecce relinquetur vobis domus vestra deser-
:

credens. ta. » Facta est quoque velut terra invia, quoniam

« Judicate matrem vestram, judicate, quia non perdito recto itinere fidei. perdidit Patrem Deura,
uxor mea, et ego non vir ejus. » IIoc apostolis ca^te- perdidit et Filium ejus qui dicit : « Ego sum via.»
risque credentibus dicitur, ut judicent, id est re- « Et interficiam eam siti, » id est inopia omnium
darguant matrem suam Synagogam, quae de mere- B bonorum, vel ea siti de qua propheta Joel dicit :

trice uxor effecta,pristinosnon relinquit mores-Sed Mittam in eos famem etsitim,non farnem panis vel
rursum suam redarguantmatrem.quia fornicata est sitim aquae, sed famem audiendi verbum Dei. Sive
cum suis amatoribus iterum. Et consideranda pa- aquam possumus gratiam intelli-
quse eis ablata est,
tientia et clementia hujus viri, iterum adhortantis gere Spiritus sancti de qua ipse in Evangelio loqui-
filios suos ut suam redarguant matrem, quia ipsis tur, invitans omnes ad se, ut aquamaccipiantabillo
credentibus, illa in infidelitate permansit. Hoc im- hanc Qui sitit, inquiens, veniat ad me et bibat,
:

pletum est tunc, quando Petrus Judseis lacrymanti- etflumina de ventreejus fluent aquai vivae.Haec au-
bus dicebat :« Poenitentiam agite,et baptizetur unus- tem omn:a etJudaeis aptanturChristura negantibus,
quisque vestrum, » etc. Ostendite ^ei, inquit, quia et haereticis rectam fidem relinquentibus, et varia
ipsa non uxor mea, et ego non vir ejus. Quoniam dogmata errorumcoi*de, verbo et operesequentibus,
enim ipsa me repulit, et ego abjiciam eam ne sim qui nisi poenitentiam egerint, exspoliati omnibus vir-
vir ejus. Vir quippe Ecclesiae Christus est, de quo tutibus quas in Ecclesia perceperunt, redigentur
haeretici dicunt eidem Ecclesiae : Non est vir in juxta diem nativitatissuae, et effectisolitudoetterra
domo sua. « Auferat fornicationes suas a facie sua. invia.patientur sitim vel ariditatem sacrae Scripturae.
et adulteria sua de medio uberum suorum. » For- ^ ut etiam quod falso habere videbantur, in nihiium
nicatio vel adulterium in sacro eloquio dupliciter redigatur.
accipitur, et pro immunditia carnis, et pro idolola- Et filiorumillius non raiserebor, quoniara filii
ft

tria, de qua scriptum est Perdes omnes qui forni-

:
fornicationum sunt,quia fornicataestraatereorura.»
cantur abste.Fornicatur quippe vei adulteriumper- Quando egressi sunt Judaei de ^gypto,iratus Dorai-
petrat muUer, quae multorum patet Iibidini,vel su- nus patribus eorum, interfecit eos in deserto. Filio_
per virum suum inducit alienura.Et quia viranimce rum autem ipsorura raiseitus,etad vitameosreserva-
Deus est, populus Israeliticus plurimis fornicationi- terram quam patribus eorum promiserat,de-
vil, et

bus se substraverat, quia relicto omnipotente Deo, dit.Sed modo minatur non ita se facturum dicens:
multorum portenta daemonum vonerabatur. Idcirco Filiorum illius non miserebor, sed in captivitatem
nunc dicitur « Ut auferat fornicationessuasa facie
: simul cum patribus pergent, ibique morientur, et
sua, » id est, culturam deorum removeat ab amoreet terram nativitatis suae non videbunt ultra, quiafilii
praesentia sua, quia multorum patebat Iibidini,deos fornicationum sunt, hoc est in cultura idolorum sunt
omniumgentium coIens.Auferatadulteria etiarasua nati. Qualem quippe fidem tenebant patres, talem
de raedio uberum suorum, hoc est de corde, quo
D docebant filios. Unde et subditur « Quia fornicata :

malum opus primum concipitur, Cor quippe inter est raatereorum.» Sicut enim viperam vipera parit,
ubera est, de quo (ut Dominus manifestat) exeunt sic eadem plebs talesfiliosgeneravitquahsipsa erat,
cogitationes malae. Et illi prius malum in corde co- Confusa est,» idest obstupuit,et in adrairationem ((

gitabant, etsicdemum cogitationes inopuspravum versa, « quae concepit eos » et Glios diaboli effecit.
prodire faciebant. Quapropter hortatur eam sermo « Quiadixit Vadam post amatores meos, qui dant :

divinus,ut haec omnia a se reraoveat, ne propter per- panem mihi et aquas meas, lanam raeara et linum
petrata scelera perdat bona divinitus sibi collata. rneum, oleum raeura et potura meura.» Hoc dixerunt
« Ne forte, » inquit, « exspoliem eam nudam, et Judaei, duni colerent diversarura gentiumdeos.«Va-
statuam eam secundum dieranativitatis suae.»Vostis dam (inquit) post amatores meos, » id est,fideet di-
quategebatur eadem plebs,intelligitur Dei auxilium lectione sequar deos, vel iraitabor gentes quarum
doctrina legisetprophetarura, et tutelaangelorum . deos adoro, qui raihi dant panera et aquam, etc.
Quse orania rainatur Deus omnipotens se ei tollere, Omnia enim bona, quaeidem populus ccelitus a Deo
nisi potentiam agat a perpetratis sceleribus, ut perceperat. adaemonibus se habere putabat,illisque
fiat nuda plenaque ignominia, veluti olim fuit. Et totura ascribebat. Quod etiamtotum spiritualiter ad
19 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMEXT. BIBL. 20
eos potest refei ri, A honoies nppotunt mundi, sed ne adhas possint per-
quiiiegaverunt Filium Dei eligon-
te«sibi lUrabbain seditionis auctorem,etcrucifigen- venire, diversis adeo anguntur tribulationibus, ut

tes Dei Filium, ornnium bonorum largitorein. Qua- velint nolint sioculum relinquant et postpositis !

pi-opter confusi sunt, et non solum se, sed etiam curis temporaliljus^quasadipisci nequaquiim adlibi-

posteros suos pe^sima imprecatione multati sunt, tum suum valont, in monasterium contugiunt. Etqui
dicentes t Sanguis ejus super
: nos et super filios prius contristabantur quod non omnia quse vellent
nostros. v Possuntluec juxta litteram in expositione habebant, gaudent contenti esse cibo et vestimento,
8ua etiam super h;ereticis iutelligi, qui confundun- secundum Apostolum, et Deo inpaupertate servire,
tur; sed etiam liiii eorum mala doctrina generati, qui aute iniindo et concupiscentiis ejus serviebnnt.

paritercura eiserubescunt Qui quare confundantur, « Et hacc nescivit, quiadedi

ei frumentum et vi-

manitestatur cum subjungitur.quia dixit : u Vadam num oleum etargentum,et multiplicavi eiaurum,
et

post amatores meos, » id est sequar varia dogmata qua?fecerunt Banl.» Dictuni est superius quod popu-
hcereticorum, quorum panis est iuctus perpetuus. lus Israeliticus omnia bona ten poralia qua? a Deo

Aqua autera doctrina perversa et stulta qua etiam perceperat idolis deputavit, nesciens quod Deus
baptizatos interficiunt. Cui aqua? illa contraria est. omnipotens omnibus his abundaieeum fecerit Unde
de qua scriptum Aqua profunda ex ore viii B
est :
-"etrelicto Deo, ex auro et argento quod ad ornatu m

Per lanam autem et linum. simulata eorum san- decoris acceperant, fecerunt sibi Baal idolum Sido-
ctitas et raunditia exprimitur. Quos Dominus ca- niorum, quod Ezechiel propheta plenius in suo vo-
vendos admcnens, dicit j Quia venientad vos in : lumine describit. Si autern spiritualiter hacc verba
vestimentis ovium, intrinsecus autem sunt iupi ra- voluerimus intelligere, per frumentuin legenidebe-
paces. » Peroleum vero adulatio eorum accipitur. mus accipere, qua pasci debuerant per vinura,spi- ;

De quo Propheta dicit Oleum autem peccatorisnon : ritualem laetitiam. quam non in temporalibus bonis,
impinguet caput meuin. Potus etiam illoruin Scri- sed in Deo habere debuerant per oleum autem, ;

ptura sacra intelligitur, quam illi male intelligendo sensus illuminationem per argentum, nitorem elo-
;

turbidara reddunt. quascriptum est « Argentura igne exa-

quentiie, de :

Propter hoc ecce ego sepiam viam tuam spinis,

« ,minatum, eloquia Domini eloquia r^sta; » per au-
et sepiam eam maceria, et semitas suas non inve- rum vero, pra^ceptum dilectionis Dei et proximi, in
niet. » Per spinas vero, punctiones dolorura et du- quibus omnibus cum Deumglorificare debuerit, dee-
ritia adversitatis exprimitur. Per mnrum autem mones venerari maluerit quam Deum.
obstaculum, ne quod quaerebat, invenire posset.Se- p « Idcirco, » inquit Dominua, «convertar » a mea
piam (inquit)viam tuarc spinis. ide.st. tuas actiones scilicet cleraentia adcrudelitatem, « et sumam fru-
durissirais implicabo laboribus, sepiam etiam mace- mentum meum in tempore suo, etvinum raeum in
ria, ut etiara ad hoc quod vis nequeas pervenire. tempore suo. » Tempus haruin fruguni est,quando
Porro quod sequitur, « et semitas suas non inve- ad maturitatem perductae colliguntur, et in cellariis
niet, idem est sensus. Sed more variatur piophe-
>j per totum annum victum ministraturae reconduntur.
tico serrao. ut de aliaad aliam repente transeat per- Si autem tunc temporis, instante videlicet maturi-

sonara. tate,hominibus qui ea colligere debuerant, aufe-

Et sequetur araatores suos, » Assyrios vel Chal-
« runtur, gravi.ssimo affliguntur moerore. Minatur au-
daeos, quaerens ab eis auxilium pressa tribulatione tem hoc se abhiturum a Judaeis, ut per totum an-
gravissiraa. « Et non apprehendet eos, » ad hoc ut nuin patiantur inopiam famis. Sa-pe enim Deus
auxiliura sibi prsebeat, quin etiara comprehendetur propter peccata horainum, tempore messis et vin-
ab illis, et captiva ducetur. « Et quaeret eos, et non demiae immittit tempestatem, et paratos ad colli-
inveniet * sibi propitios. « Et dicet : Yadam et re- gendum fructus aufert. « £t liberabo lanara meam
vertar ad viruin rneura priorem.w Idest, redeam ad etlinum meum,quai operiebant ignominiam ejus. »
Deurn omnipotentera, quirae olira per datani legem J) Falso in quibusdara codicibushabetur, librabo, unde
despondit « Quia bene raihi erat tunc. » quandiu liberabo est legendum, Quasi enira sub suaservitute
prjeceptis ejus obedivi, « Magisque nunc » quando habebant linum et lanara, cum ipsi essent servi
propter idolorura culturara variisaffligor tribulatio- diaboli, idcirco dicit Deus Liberabo linum meum :

nibus Ipsasiquidern plebs Israelitica saepe prosperis et lanam meam, ne ab iniquis possideantur domi-
elata recedebat a Deo, idola colendo.Iterum autem nis. Porro ignominia quam ha3c operiebant, idola

afflicta calamitatibus, revertebatur ad Deum, qui eorum intelliguntur, quorum altaria vario vestimen-
suscitans eis SaIvatorera,liberavit eos.Quae verba et torum decorabant ornamento. Spiritualiter vesti-
generaliter et specialiter nobis congruunt,qui pros- menta ista significant Dei auxiliura et angelorura
peritatibus elati,non nunquara Dei praiceptis contra- custodiara, quae omnia aufert ab eis Deus, ut qui ex
imus.Iterurn autem afflictionibus attriti,ad nosmet- his non senserant datorem, relicti in sua iniquitate
ipsos revertimur, et pecf.a.sse nos recognosciraus et tradantur diabolo aeternaliter cruciandi.
ad illius confugiinus misericordiam sub cujus pro- Et tunc revelabo stultitiam ejus in oculis ama-
((

tectione nobisbenefuisse recolimus. Sic plerumque torumillius. » Stultitiam appelIatidola,qu8e in tem-

solet accidere his, qui in saeculo positi, divitias et plo posuerant : amatores autem Chaldffios velAssy-
 21 ENARRATIO IN OSEE PROPHETAM. 22

rioset Idumfeosappellat, cum quibuslongotempore AEcclesiaogrediuntur a Deo derelicti.eorum stultitia

paeem habuerant, in quorum oculis stultitia Judico- revelatur his qui prius amatores illorum extiterant,
rum revelataest, quando cnpta Hierusalem teniplo- et traditi bestia?, id cst diabolo, ejus morsibus lace-
que subverso, videntes jam dicti hostes imagines rati perpetua morle puniuntur.
Cherubim et idolum Baal, copperunt dicere Ecce Is- : Et visitabo supeream dies Baalim, quibus ac-
«

omnesgentes, idola venerantur, quam

raelitge, sicut cendel-at incensum, et ornabaturin aure suaetmo-
ob rem merito sua} iniquitatis nostr^e subjiciuntur nili suo, et ibat post amatores suos, et mei obhvis-
potestati. « Et vir non eruet eam de manu mea. » cebatur, dicit Dominus. » Servat adhuc personam
IIoc est, nullius vi aut foi-tiliuliiie poterit liberari muiieris meretricis, qua^ ornatur auro et gemmis
de mahu mea, sed justo judicio tradam eam hosti- utplaceat amatoiibus suis, et quidquid pulchritudi-
bus, et in captivitatem duci faciam. nis non habet per naturam, arte conquirit. Yisitabo,
« Et cessarefaciam omne gaudium ejus. r^ IIoc et inquit, super dies Baalim, id est, pro diebus quibus
ih illis impletum est, qui ab Assyriis et Chaldaeis Baal coluit, adducam super eam atflictionem tribu-
ducti suntcaptivi, ubiomnem perdiderant laetitiam : lationis. Hic enim in malum ponitur visitatio, pro
et post in illis qui a Domino audierant « Auferetur : angustia scilicet tribulatiohis, interfectionis et cap-
a vobisregnum Dei, o et : «RelinqueturvobisdomusB tivitatis. qua^ propter idolorum culturam venerunt
vestra deserta . » « Solemnitatem ejus, neomeniam super Jiidseos. Caeterum in bonum ponitur visitatio,
ejus.sabbatuhl ejus, etomnia festa temporum ejus,» ut est illud : « Yisitavit nos oriens ex alto ; » et :

subaliditur, cessare faciam.Cum dicit solemnitatem, Yisita nos in salutari tuo. « Visitabo (inquit) super
unam pfo omnibus ponit. Vel certe in hoc speciali eam,» haud dubium quin Judoearn, « dies Baalim,»
nomine vultihtelligi festivitatem Paschae, quani illi quibus videlicet diebus accendebat incensum non
in memoriam suse Hberationis honorifice celebrare Deo, sed dtcmonibus.Baal numerosihgulari, Baalim
consueverant. Neomeniam autem aj)pellat innova- vero pllirali. masculino genere eadem idola nomi-
tionem Iunj£, qiiomodo illi in initio singulorum men- hantur. tJbicunque enim in fine tlebraici sermonis
sium hujusmodi festivitatem cum gaudio colebant. im syllaba reperitur. numerus pluralis est generis
In sabbatis quoque vacabant otio et epulis. Ilabe- masculini. Ubi autem o//^, ut sabaoth, numerus plu-
bant etiam ih alias festivitates, id est, Penteccsten, ralis est in generefeminino. l^nde cherubim et sera-
soIeninitatemTabernaculorum,etdedicationem tem- phim pluralis estnumeri,generis masculird; sabaoth
pli, aliaque his similia, quae omnia ablata sunt ab autem, quod iriterpretatur miUtiarum, vel exerci-
illis, quando in captivitate positi, nec praedictas iwww,siver/)^h^/?/?)i,plMralihumerogenerefeminino.
festivitates cum gaudio secundum ritum suuhicele- Ergoet Baalim masculino genere numero sunt plu-
brai^e, nec otio vacare permittebantur. Qu£e oihnia quidam male iegant genere feminino.Or-
falia, licet

ab illis ablata nunc spiritualiter celebrahtur in Ec- nabatur autem plebs Judaica in aure sua et monili
clesia. suo ut plaCeret amatoribus suis, id est daemonibus;
« Et corrumpam vineam ejus, et ficum ejus, » quae ad hoc aures orhare debuerat, ut spiritualia
grandine scilicet atque ariditate et gelu, ut nullam prgeceptaDei corde conciperet; et collum, ut aliis

habeat ai-boreni fructiferam. Spiritualiter per vi- ipsapra^dicaret. Hfecveroideogessit. quia sequendo
neam, lcetitiam cordis significat per ficum autem, ;
daemones Dei oblita est, qui ejus vir esse debuerat.
dulcedinem aesuavitatem debemusintelligere, qiise Sed immolabant Baalim incensum. quando
ha^retici

ablata sunt ab eis.Unde et ih moeroi'e et in amari- perversa dogmata, quae ipsisibifanquam idola finxe-
tudine versantur, de quibus dixit : « Mercedfes bai runt, sequuhtui' Ornaht qUofc[ue aures suas, quibus
me^Gsunt, quas dederunt mihi amatoresmei. » Red- verba audiuntui' et collum, quo proferuntur, ut
;

dit causam cur superius abstulerit eis bona dicta, eloqUii vehUstate illis quos ceperint, placeant. Nam
eo quod dixit, Mercedes hoe meaesijht, » etc. Puta-
« et per mohilia ihtelligUhtur verba divina, de quibus
bat enim hcec sibi a dyemonibus dari pro mercede. Ecclesise dicitUr : Collum tuum sicut monilia, quae
quiacolebat idola. « Et ponam eam in saltum » UfDnon facereht, nisi Dei obliviscerehtUr,
jam non habeat arbores pomiferas, sed in soHtudi- « Propterhoc, ecce ego lactabo eanl, et addUcam
nem penitUs redigatur. Quod ex parte quidem ab eam in solitudihem. » Quia DoinihUs misericorsest
Assyriis et Chaldaeis, plenius tamen completum et rniserator. Licet superlUs comminatusfUeritma-
constat a Romanis, qUi eorum terram destrUentes la, tamen ne desperet eadem plebs. promittit eisa-

redegerunt in solitudinem, ipsos quoque ultima lutehi, dicens: « Propter hoc, » scilicet quia miseri-
Captivitate exsules a sua terra reddiderunt.Hinc est cors sum, « lactabo eam. r. id est blandiar illi, ut
quod seqUitur, « et comedet eam bestia agri, » hoc ad me revertatur. Unde est : « Poenitentiahi agite,
est, Romanorum exercitus. De hac bestia Psalmista appropinqUabit enim regnUm ca.doruni; » et : « Ve-
dicit : Exterminavit eam aper de sylva Vel certe nite ad me omnes qui laboratis, » etc. « Et ducatn
hanc bestiam possumus intelligere diabolum, qui eam in solitudinem, » id est liberabo eam iterUm de
eos comedit, quando ad suam traxit cUlturam, pro captivitate. sicutpriUs eduxeram eam die J]gyptiaca
qua extorminium postea passi sUnt. Quce de Judjeis servitute; et sicuttunc per solitudinem deserti eduxi
dictasUnt, possuntetdehaereticis accipi, qui dum de illos, protegehs et liberans eos ab omni hoste,
 HAYMOM^ HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMEXT. BIBL. 24

sic faciam cuin eos lie toira captivitatis eorum lul A Aclior ad ajxTiendam spem, » subauditur dabo
proprium leduxeronativitatissolum. • Et loquar ad w Et canet ibi juxta dies juventutis suir, et juxta
cor ejus, » mullia stilicet verba et consolatoria illi dies ascensionis sua}de terra.Egypti. > Etiain nunc
proferam, ut trisiitiam ejus gaudio relevera. Hoc histoiia?similitudinem conservat. In Exodo legitur,
enim significat loqui ad cor. Unde est Locutus est :
quod subinerso Pharaone et equitatu illius in mari
Sichem ad cor Dina?; et Joseph, postquam a fiatri- Rubro. filii Israel cecinerunt Dominocanticum, di-
bus recognoscitur, loqui ad cor eorum dicitur. Tunc ccntes « Cantemus Domino, » etc. Quod tempus
:

fcoc impletum est, quando Eilius Dei, qui hic per juventutis illius appellatur dies, eo quod tunc idem
prophetam loquitur in cariie apparens dicit aposto- populus in lide et rcligione cresceret Dei,namante
lis, immo omnibus discipulis suis ex ea gente in se idola colebant. id est vitulos ^gyptiorum. Unde
credentibus Jam nondicam vos servos,sed amicos
:
postea vitulum fabricati sunt, dicentes :« Isti sunt
meos; quos etiam fihos vocat.dicens iFilioli, adhuc diitui. Israel, •> etc Et congruedicitur : « Juxta dies
vobiscum sum. ascensionis suce de terra .Elgypti, » quia ^Egyptus
« Etdaboei vinitores ex eodemloco. » Quae sithiec in planitie, tcrra autem repromissionis est mon-
vinea, Isaias ostendit, qui dicit Vinea Domini sa- : tuosa. Ideoque de yEgypto in Judceam pergentes,
baoth. domuslsraelest. Et David: Vineara de /Eg}-- B «-'^cendere dicuntur, sicut et frequenter eisa Domino
pto transtulisti. Huic vinitores dati sunt, primum dicitur : Ego vos ascendere feci de terra iEgypti.
egredienti de .E^gypto Moyses et Aaron, et Cceteri Sed jam mysterium videamus. .-Egyptus, quee inter
quitunc temporis verbo et exemplo boni operatores ipretsitur te}}cbr3P vel ma'ro)\ infidelitatem significat

eamdem excoluerant vineam, deinde regredienti de Judaeorum, raare Rubrum baptismum, quod Domi-
captivitateChaldaica Zorobabel. Jesus etNehemias. '
nicacpassioms fide consecratur Pharao et exercitus :

atque Esdras, caeterique prophetee, qui boni ejus ejussubmersus in mari Rubro, diabolum signat et
cultores exstitere. Post quoque in suo adventu opti- origmalia peccata, quae in baptismo submerguntur :

mos illi deditvinitores,apostolosvidelicet,qui omnes desertum illud, per quod post raare Rubrum trans-
ex eodem loco fuerunt. hoc est ex eademlsraelitica euntes pasti sunt raaniia et aqua de petra, et sic
plebe. € Et vallem Achor ad aperiendam spera. » demum ad terrara repromissionis pervenerunt, ty-
Hic necesse est ut veteris recordeinur historiae. Le- pum praesentis vitae gessit, in qua fideles percipiunt
giraus quippe in libro Jesu Nave, quod cum filii manna et aquam de petra, id est corpus et sangui-

Israelcepissent Hierico, anathematizavit eam Josue, nem Christi, vel doctrinam divini eloquii. Terra
oraniaque quae erant in ea, quodque Achar filiusp autem repromissionis, coelestem significat patriam,

Charmi, videns quiedara inter spolia civitatis quae ad quam post baptisinura et laborera hujus vitae per-

sibi placita fuere, tulerit de anathemate. Cumque venitur. Promittitur ergo Synagogae credentium.
non possent filii Israel hostibus resistere.consuluis- quia sicut tunc credentes ex .Elgypto post interitum
sentque Dominum super hoc, et illo respondente Pharaonis cecineruntfilii Israel carmen Domino, sic

quod quod fecerat Achar, fecit

dediti essent in hoc ipsa de tenebris infidelitatis egressa, post necem dia-

cum Josuelapidari ab omnibus filiis Israel, locusque boli et vitiorum compressionem ,cura gaudio et laetitia
occisionis ejus vocatus est vallis Achor, hoc est transiet sipirituiliad co?lestem patriara,ubiestterra

vallis conturbationis, eo quod dixerit Josue : Quia viventium. Et recte de ^-Egypto pergentes ascendere
conturbasti nos, exturbet te Dominus in die hac. dicuntur, quia tunc bene ascendiraus, quando a ter-
Postcujusinterfectionem apertaest fihis Israelspes renis ad ccelestia, a vitiis ad virtutes transmigrare
victoriae futuree, oppidum
pergentesque ceperunt studemus.
Hai, interfectishabitatoribusejus et moeror eorum ;
« Et Dominus, vocabit me vir
erit in dic illa, ait

in gaudium versus est, ibique spem sumpserunt ubi oranis, et non vocabit me ultra Baalim. Et auferam
fuerat despcratio Sed quia hoc, ut dictum est, fa- nomen Baalim de ore ejus, et non recordjibitur ultra
ctum constat fuisse, videamiis quid sibi velint verba nominis eorum. " De nomine Baalim juxta litteram
prophetica, qui heec de futuro vaticinatur. dicens :
^ hoc dicendum est : Belus patcrfuit Xini primi regis
« Etvallem Achorad aperiendam spem. » Sciendum As.syriorum, qui exnoraine suocivitatema se a^difi-
ergo,quiasicuttuncpostquara interfectus est Achar, catara appellavit Ninum, qunm Hebraei et nostri
Judaei surapserunt spem vincendi hostes, nec ea Ninivem vocant. Qui patrem suum Belum in deum
frustrati sunt ; sic nirairum postquam Hierusalem transferens, simulacrum fecit, quod Bel voluit r.-o-
destructa est a Roraanis, templumque succen.^um, minari et ab oranibus adorari. Quo noraine a Baby-
et ipsi Judaei interempti et in totum mundura sunt loniis, vocatur, sicut in Daniele legitur a Sidoniis :

captivati ; apostolis caeterisque credentibus aperta autera et Phoenicibus Baal, ab Hoebra^is vero Beel-
estspes victorise, quia totuin mundum fidei Christi zebub ob spurcitiam et sordes immolatitii cruoris
subjugaverunt, quodque in umbra prjccesserat, id vocatur; id est, muscarum vir, sive habens muscas

est illud toraplum etomnium caeremoniarum obser- et quia in raultis colebatur locis, idcirco pluraliter

vationesinspiritualemverteruntinte]ligentiam,sicut Baalira enuntiatur. Sed jam nunc videamus quid

haec verba Uomini significent, quibus de fideli popu-
nunc agitur in Ecclesia a fidelibus. Et haec fuit
eorura spes victoriae, de qua hic dicitur : « Et vallem lo loquitur, dicens : Non vocabit me ultra Baalim.
 .

25 ENARRATIO IN OSEE PROPHETAM, 26

Baalim (ut diximus) idem est quod Baal^ et inter- A siibo te mihi in justitiaet judicio, et in misericordia,
pretatur Baal /lahcns, Bnalim \ero habens tne. Unde et miserationibus. et sponsabo te milii in fide; et
Hebraeae et Syne mulieres maritos suos tioc nomine scies quia Advertendum quod eam-
ego Dominus »

vocant, dicentes ; Baal meus, hoc est habens me ;

dem plebem ter se promittit sponsaturum. Primo
et est sensus, habens me in conjugio. Est et aliud quippe eam despondit in Abraham, cui signaculura V
nomen ineadem lingua sub eadem significatione, id circumcisionis dcdit ut esset signum inter Deum et
est Is,quod similiter sonat vir. Unde et mulier ab semen illius in ])erpetuum, vel etiam quando eam
ei Issanominatur, quasi virago, eo quod a viro suo eduxit de /Egypto. Secundo in monte Sinai,dansei
sumpta sit. Quae ergo noluntde suis dicere maritis legem. Unde et hic in secundo loco dicitur Spon- :

Baal,siveBaalim,dicunt alio nomine Is meus,id est sabo to mihi in justitia, id est in observatione legis,
vir meus, scilicet liabens me in conjugio Quod ita- et in judicio mandatorum meorum, ut et juste vive-
que hic dicit Dominus « non vocabit me Baalim, »
: res et discretionem inter bonum et malum scires; et
sed vocabitme vir meus, ita est intelligendum,quia misericordia et miserationibus, ut si propter peccata
volens me ostendere suum virum. nequaquam voca- tua tradita fueris in captivitatem et poenitentiam
bit me Baalim, quod bene
dici poterat, sed vocabit egeris, itcrum misericordiam consequaris. Tertio
me meus. In tantum enim Deus odiouin adventura Filii Dei, unde et hio dicitur « Et
Is, id est vir :

habet nomina idolorum, ut nec recordari quidera sponsabo te mihi in fide,»sanctae videlicet Trinitatis.
electossuos velit, nominum eorum,ideoque dicitde De qua desponsatione dicit Apostolus de Christo lo-
fideli populo Non vocabit me ultra Baalim,propter quens Desponsavi vos uni viro virginem castam
: :

ambiguitatem verbi, ne, dum aliud loquitur, aliud. exhibere Christo. Etiterum de persona Christi lo-
recordetur, et virum nominans, idolum cogitet. quens, ait Desponsavit sibi Ecclesiam non haben-
:

Unde et subditur « Et auferam nomina Baalim »

: tem maculam neque rugam. Sed Synagoga ter a
de ore ejus, et non recordabitur ultra nominis Domino desponsata, omnem desponsationem iriitam
eorum fecit. Unde quia desponsata in iEgypto priraara

« Et percutiam cum eis fcedus in die illa, cura bes- desponsationeni non custodivit, et fornicata esttibi
etcum volucrecoeli, et cum reptili terras. »
tia agri, deos alienos colendo, rursum perlegem et Scriptu-
Jam hicaperte describitur conjunctio Judaeorum et ras sacras prophetarumVeterisTestamentiassumi-
gentium inunitate fidei Christi, qui ante adventum tur, ut quasi sponsalibus secundis firmata, jam ab
ejus dissidentes erant ab invicem. Unde et Juda}i amplexu non recederet. Tertio autem Jesus Christus
gentiles a consortio suo repellebant : postea autem Filius Dei et per gratiam sancti Evangelii eam co-
in unum Christi ovile convenientes, jam inunafide^ pulare sibi voluit sed paucis crcdentibus, , maxima
Dei oranipotentis pacera et fraternam dilectionem eorum pars coUata sponsalia negligens, in infideli-

seglorianturhabere. Hinclsaias eidempopulodicit: tate permansit, sicut beatus Stephanus eis impro-
Advena quondam tuus adjungetur tibi, ut non jam perat, dicens ; « Vos sen*per Spiritui sancto resti-
sit advena, sed recognoscatur frater. Nomine enim tistis, sicut et patres vestri. » Qui autem receperunt
bestiarum, volucrum, et serpentium, gentiles expri- fidem ejus, conjuncti sunt illi vinculo dilectionis,
muntur qui haec pro Deo colebant. Verum ab his credentesquod ipseChristusDeusesset, quem prius
expurgati, jam non his nominibus appellantur, sed negaverunt. Ex quibus fuerunt illi qui ad prcedica-
homines rationabiles. Unde cum Petrus linteum ad tionem beati Petri una die quinque millia, et alia
se missura de ccelo vidisset, in quo bestite, volucres die tria millia crediderunt.
atque serpentcs raonstrabantur, et audiret se illa oc- « Et erit in die illa : Exaudiam, dicit Dominus, et
cidere et manducare debere, respondissetque:« Ab- exaudiam ccelos, et illi exaudient terram, et terra
sit, Domine, quia nunquam commune aut immun- exaudiettriticum, et vinum,et oleum, et haec exau-
dum intravit.^n osmeum, » dictum est ei : « Quod dientJezrael.»Secundum litteramhocpotest intelligi
Dgus purificavit, tu ne commune dixeris. » p.in his verbis : quae bona temporalia promittit Do-
Et pharetram, et ai'cum, et gladium, etbellum
« minus his qui in se credunt. Spiritualiter coeli sunt
conteram de terra.»Id est.pacem et tranquillitatein apostoli, de quibus Psalmista ait : « Gceli enarrant
sumraam dabo in terra, hoc est in Ecclesia, Licet gloriam Dei, etc. » Hi coeli exauditi sunt tempore
enim multa com-
bella crebrescantin terra,tamen in Dominicas incarnationis, rogantes pro muliere Gha-
paratione illius temporismagna est pax in homini- nanaea et pro socru Petri. Isti coeli nunc exaudiunt
bus, maxime inter electos, apud quos nuUius discor- terram, id est homines in Ecclesia habitantes, et
dise fomes locum invenit.De hoctemporc dicitlsaias: haec terra exaudittriticum,id est, profert simplicem
Non levabit gens contra gentem gladium, necexer- doctrinam Veteriset NoviTestamenti,ut impleatur
cebuntur ultra ad prcelium. « Et dormire eos faciam illudDominicum « Beatus ille servus quem consti-
:

fiducialiter, » id est securos eos faciam in mea fide tuitDominus super familiam suam, ut det illis in
et pace requiescere. Vel certe somnus iste intelligi- tempore tritici mensuram.»Exaudiet vinum,hoc est;
tur pausatio electorum, qui modo quiete dormiunt spiritualem intelligentiam ita praebet, ut sua do-
in spe futurae resurrectionis. Secundumquali-
ctrina laetificet corda audientium.
« Et sponsabo temihiin sempiternum, et spon- tatem enim auditorum debet formari sermo docto-
 »

IIAYMOXIS IIALRERSTAt. V.P\SC. OPP. PARS I. COMMENT. BIBL. 28

runi.Exaiutil quoque et oleum, quin in episcopis et \ tu diligis illnin mulierom, ot tnmeii illa plus ialiuni
presbyteiis dat titlolibus grntiaii» Spiiitus sanotiEt «juam tediligit,sicDominussummMamorelilioslsrael
hoc est ealum et terra, aj)ostoH soilioet atquo uiii- diligit. sod ipsi eiim spornontos • rospiciunt addeos
versalis Eccles.ia. Et luipc exaudient Jozraol, iii est alienos, » hoc est vonoiantur ot ooUint e6s,« et di-
semen VerbiDei perducent ad operationisefTectum, ligunt \inaoia uvaruu). w Vinacia appellat quae nos
ut faciat fruotum centesimum, aliud
illud sertieri acinos dicinius, id est, follioulos uvariiin post ex-
sexagesinuim, aliud trioosimum. Porro quod se- pressionem a prelo projectos. Spirilualitor aiitem,
quitur ; per luec vinacia, da^Mnones intolliguntur.qui quandiu
€ Et seminaboeain in terris.» Ad apost<il'is sjtoria- in sua dignitati' fuorunt, quodammodo livic drarit,

liter pertinet, qui ab Ilierusalem seininali sunt. i;t hoc pinguodine Spiritussanctireferti. poslqiiam
est,
sua praMlioationi' et miraculis, terrauj Oiocost corda vero suporbientos contra Deum,similes ei fieri vo-
auditoruni suorum^ facerent fructificare De quibiis hierunt, evacuati gratia Spiritus sancti, facti sunt
scriptum est: Istisunt semencui benedixitDouHnus. steriles et voluti ad nihilUin utiles,de ccelo pi^ojecti
Xam ipsi apostoli et semen sUnt.quia dis[)ersi sunt sunt veteri sic( itate marcerites, et nibil aritiqiire
per univei"sum mundum, audientes a Domino,(* eun-p. gratice possidcntes. Sic et Judffii ob infidolitatem a
tesinmunduin universum,»etc. Et ipsi suntsemina- Deo derelictl, diligunt dacmones oniiii dulcedine bo-
lores, juxta illud k In omriem terram exivitsorius
: nitatis evacuatos. Sive pro vinacia possumus iiitel-

eorum, etc. » « Et miserebor ejus quie fuit absque ligere trnditiones scribarurii et Phnrisaiorum, veri-
misoricordia, >>
hoc cst Synagogie jam in me cre- tatis sensu prorsus vacuas et superstitiorie plerias ;

dentis,quaQ prius dum per multa diiemonumportenta quas ipsi Juda^i diligebant, reliriquentes traditiones

erraret, eaque pro Deo adoraret, sine misericordia Dei propter traditiories horiliriiim.
ierat. a Et fodi eam mihi qulridt^cim rtrgenteis. et coro
" Et dicam non populo meo : Populus meus es hordei, et dimidio coro hordei, et dixi ad eatn. »

tu : et ipse dicet mihi : Dominus meus es tu. ))IIoc Septuaginta interpretes. sicut beatus Hieronymus
est quod ipse fidelihus suis de eodern populo dicit: dicit,pro eo quod rtostra interpretatio habet « Fodi,
Vos estis qui permansistis mecum in tentationibus posuerunt « Conduxi, » quod ad mulierem utlque
meis,et ego dispono vobissicut disposuitmihi Pater pertinel, quiii ad hoc conducitur, ut iriaritd fldem
metis regnum. Et ipse dicit « Deus rrieus es tu, : )> servet, nec alio copuletur illo vivente. Cuiu autom
siciit etPetrus :t Tu es (iriquiens)ChristusFilius Dei dicit •
Fodieammihi inmulierem,ostenditsevirtearii
vivi;» etThomas: «Dominus meus et Deus raeus.» volle significare, qute (sicut prophota testalur) do-
Quae verba et specialiter ad decem tribus, etgene- ^ nijs Israel est. de qua scriptum est : Vineam de
raliter ad omries Israelitas possunt referri, ad eos ^Egypto transtulisti.FoditUr ergo atque coridiicitiii'

scllicet qui crediderurit. haec mulier quindeciin argenteis, et coro hordei, et

dimidio coro hordei, id est quadraginta et quirique
CAPUT III
biodiis, rtam corus trigirita modios habet.dimidius
a Et dixitDominus ad me : Adhuc vade, et dilige vero corus quindecim. Et hac mercede conductn,
mulierem dilectarnamicoet adulteram : sicutdiligit audivit a Domino : « Dies multos exspectahis me :

Dominus filios tsrael, et ipsi respiciunt ad deos alie- non fornicaberis., et noneris viro.»Hoc est: nec ama-
nos, et diligunt vinacia uvarum.» Perhasduas mu- toribus turpiter te prostitues, nec mlhi viro a quo
lieres, id est superiorem fornicariam, qucE appella- conducta es legitimo conjungei^is, ac ne putes fac-
tUrGomer, et istam qu* vocatur adultera, debcmus tam tibiirijuriara;quiadixi :((Exspectabo me,»paria
intelligere Israel et Judam, id est decem tribus, tibi referam, quia « sed et ego exspectabo te.» Mys-
qucc erant in Samaria sub irege Hieroboam, qui fuit quindecim denarii ad quintura deciriiura diera tice,

de tphraim et Juda,qui regnavit in Hierusalerii de

; quo Judaii egressi sunt prirai raensis, id est Nisan,
.«tirpe David. Has duas mulieresdescribitEzechielp.de .-Egypto, percussis primogenitis J]gyptiorum,

sub nomine duarura soi'orum, Oola videlicet et Ooli- pcrtinent.Ipsaenim die, id est quinta deciraa luna,
ba. Quas si diligentius voluerimus distinguer^e, pei- eduxit eos Dominus de.:4Lgypto, et in suamconduxit
ptiorera, quct forriicaria appellatur. decem tribus : servituteni, liberans per occisionera agni ab illata
per secundam, quae adultera, Judam possuncus in- plaga /Egyptiis. Ccepitque eos erudire, cortstituens
telligere : et tamen generaliter et per illam et per pro priraogeriitis filiorura suorum, qui plagara non
i.stam. unlversus populus Israeliticus (sicut in se- serisere comraunera, quinosargenteossicloscoriferri
quentibus quoque monstrabitur) potest accipi.Juxta in donariis donius Dei. Deinde quadragesimo quin-
litteram ita est irttelligendum quod dicit, « Adhuc to die, qui intelligitur in quadragiritaquinque rao-
vade. etc. » Sensus est hic : Tu quidem eara diligis, diishordei, perVenerunt ad inoritera Siriai; altera

sed ipsa debita vicissitudine nort te diligit.quoniam auterii die, pra^ceptum estMoy.siut se sanctificarent
potius tuum rtegligens araorera adultera est, quia per triduum, et a mulierii)Us abstlrierent, et se prae-
alteri virocopulatur,eumque plus quahi te dillgit. Ad parent ad acciplendara legem; trarisactisque tribus
quod autem ista pertineant, aperitur cum subditur : diebus, quinquagesirao dieMoyses Decalogum legis

« Slcut diligit Dominus filios Israel, v id est, slcut accepit. Qui ergo quadragesirao qUinto die ad eura
29 ENARRATIO IN OSEE PROPHETAM. 30

pervenerunt locum in quo legem acceperunt, bene A theraphim, hoc est signum et memoriam t)ei ex-
quadragintaquinque modiis hordeifuissereferuiitiir pressam in cordibus nostris. juxta quod eidem de-
conducti, Quod autem sequitur « Dies multos ex- : cantamus « Signatum est super nos lumen vultus
:

spectabis me, ad praesens pertinettempus, quopo-

» tui, Domine »

pulus Judc-corum.qui quondam quindecim argenteis (( Et post haec revertentur filii Isi-ael, et qurerent
et quadraginta quinque modiis hordei conductus, Dominum Deum suum.et David regem suum. » Post
post incarnationem Domini ejusdem videlicet spon- ha^c, id est,postquam ha^c omnia impleta fuerint,
si advcntum viri sui exspectat, donec (ut Apostolus dum plenitudo gentium intraverit, revertentur filii
dicit)((plenitudo gentium introeat,et sic omnislsr;u I Isracl per prccdicationem ElicC et Enoch, et quarent
salvus (iat. » Quod vero dicit « non fi)rnicaberis, et : hominum Deum suum,et David regem suum, id est
non eris viro, » hoc ostendit quod interim modo ido- Patrem et Filium ejus jesum Christum.FiJiuin ejus
lis non servit,nec tamen habet Deum,sed etamato- unum Deum corde et ore et opere confitentes. » Et
ribus et viro spoliataest; etquiavirum non habet, pavebunt ad Dominum, et ad bonum ejus in novis-

nec vescitur modo cibo hominum, id est, frumento, simo (lierum. » Spiritum videlicet sanctum,qui non
sed hordeo irrationabilium jumentoruni, quia vide- extra Patrem et Filium, sed simul cum Patre et Fi-

licet spiritualem sensum vivificantem non capit, ^][o unus est Deus, De quo dicit discipuiis suis:(( Si
sed occidentem litteram sequitur. Quodque additur, vos, cum sitis mali, nostis bona dare filiis vestris,
<r sed et ego exspectabo te, » ad eos pertinet qui quanto magis Pater vesier de coelo dabit Spiritum
exspectant ad hoc ut In fine sa^culi credentes reci- bonurn petentibus se ! »

piantur ad amplexum quando ex Juda^is et

Christi, CAPUT IV.
gentibus fiet unus grex, unum habens pastorem, « Audite verbum Domini, filiilsrael,quiajudicium
qui de se dicit : (( Egosum pastor bonus. » Domino cum habitatoribus terrae. » Ilaec verba pro-
« Quia dies multos sedebunt filii Israel sine rege, prie ad eos pertinent, qui in adventu Filii Dei sunt
et sine principe, et sine sacrificio et sine altari. et reperti.licet et juxta litteram eis possint aptari, qui
et sineephod, etsine theraphim. «Judaii autem lia^c tunc temporisin decem etduabus tribubus commo-
omniaadseptuagintaannossuaecaptivitatisreferunt; rabantur.quibuset propbetahaec loquitur,ostendens
sed melius est, irt b(^atus Ilieronymusdicit^de piffi- non frustra iratum Doum, tam gravia comminariet
senti tempore,vel de ultima Juda:'Oi"um conversione inferre supplicia qua} superius dicta sunt, ut scilicet
intelligi quas dicuntur . Jam enim in hisverbis ea quse essent sine rege, ca^terisquc in quibus eatenus glo-
superius dicta suntinteiliguntur : quia dies multos riati fuerant. Sed quia erant sine veritate, et sine
exspectabis me, non fornicaberis. Modo namque se-
C misericordia, et sine sclentiaDei, etmaledictum, et
dent, hoc est habitant Juda^i contracti, quia status mendacium. et homicidium, ca^teraque multa inun-
rectitudinem amiserunt, et surit sihe rege Christo, daverant,idcirco Dei judicio justo, ab habitatoribus
quiloquitur:«Egoautemconstitutussum rexabeo, » illius terrge ha^c omnia ablata, ipsique captivitati
«tetsine principe, » id est, ipso Salvatore, vel etiam sunttraditi,augentes peccatapeccatis,etnovis vetera
quo scriptum est
pontifice et sacerdote.de Princi- : (( cumulantes. Ut autem diximus, maximead eos re-
pem populitui non maledices. » Sunt etiam(( sine sa- foruntur, qui Deum in carne viderunt et audierunt,
crificio, et sinealtari, » quia perdito loco ubi tem- sed in euin credei^e nolui^runt, sed ad eorum poste-
plum et altare habuerant, de quo eis in iege pra^ci- ros. Dicitur namque eis :« Audite verbum Domini,
piebatur: In loco quem elegerit Dominus, immola- filii Israel, » quia judicium Domino cum habitatori-
bitis ei, et non in omniloco, hequaquamlegales vic- bus terr8e,hoc est cum Juda^is sempei' terrena desi-
timas offerunt. « Ephod proprie
Et sine ephod. » dei^antibus, quibus contrarii sunt illi qui coelestes
superhumerale vocatur,sed hicpro omni vestimento appellantur,qui se peregtinos et advenas in hacvita
accipitur Aliquando autem ponitur et prolineis ve- considerantes ad coeiestia tendunt. Cum his habita-
stimentis, sicut de !Samuele legimus, quia indutusD toribus terra^ judicium agit, id est, darnhationi
ephod lineo erat.Tlaeraphim proprie appellantur fi- aeterhae eos tradi proinittit. Qiiare autem hoc faciat
gurse et sirnulacra, quae non possunt in prsesenti aperit, subjungens. Noh est enihi veritas, » sed -f

loco duntaxat, cherubin et seraphin, sive alia quae unusquisque cum proximo suo loquitur mendacium.
in templo ornamenta fieri jussa sunt, dici, sed hic Yel non est veritas,quiaillequi de se dicit:((Ego sum
pro omni ornamentosacerdotali positum noverimus. veritas, » noh habitatin cordibuseorum.« Etnoriest
Hsec omnia postquam perdiderunt Juda^i, spirituali- misericordia, » quiasubditos peisiiquuntur, et pu-
ter nobis data sunt in Ecclesia. Non enim verum re- pillo ac viduae non miserentur. Unde etiam nec ipsi
gern et sacerdotem habemus Christum, qui(( estsacer- Christo pepercerunt, sed veluti caiies rabidissiini
dos in aeternum secundum ordinem Melchisedech ; » contra eura oi^a sija aperuerunt, dicentes :(( Reus est
habemus sacrificium verum corporis et sanguinis mortis,» et :« Crucifige,crucilige.»(( Ethon est scieri-
Domini; habemus et ephod, hoc est vestimentum tia Dei.))Hocest,fides etcognitio nominis Dei non est
innocentise et simplicitatis, facti ipsi sacerdotes et incordibus eorurn, qui terrena solummodo sapiunt.
reges.juxta quod Pet: us dicit : (( Vos genus electum, Vel certe scieritia. id est sajDientia Dei patrls,qui de
regale sacerdotium, gens sancta. » Habemus et sedicii pei^SaIohidrieriil«Ego sapientiahdbito in con-
 :

31 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMEXT. BIBL. 3-2

«ilio, eteruditis intersumcogitationibiis.» Et Je quo A ruin teniporalium profundis qunestionibus desudan-

Apostolus. » Christum inquit Dei virtutem et Dei sa- tes. « Pisces linquit) maris congregabuntur, >> sub-
pientiam. " Xon liabitat in terra. hoe est, non re- auditur in mortem, Unde et alia translatio habet :

quiescit in illorum mentibus, qui ab ejus lide sunt Pisces maris deficient.
alieni. De quibus adhuc sequitur. « Verumtamen unusquisque non judicet, et non

«iMaiedictum.et mendacium.et honiicidium,etfur- arguatur vir. » Provocaverat eos superius ad judl-

tum.etadulterium inundaverunt. » Maledictum per- cium, ut cognoscerent se ex veritate judicatos, et
tinet ad eorum convicia et opprobria, qui contra non perpotentiam Dei oppressos, sed propter pec-
Deum tumebant.dicentes :u D;emonium habes, » et. cata piwterita hostibus traditos. Yerum quia dete-
« Samaiitanus es, » et cietera talia. Mendacium nd liores effecti sunt. tantae erant imprudentiae, ut ne
hocquod dixerunt :< Reus est mortis, » et, uHicest convicti quidem verecundiam liaberent. Prohibet a
vomtoret potatorvini. » Horaicidium ad hoc quod justis judicari injustos et argui, quia indigni sunt
ipsum morti tradiderunt et omnes prophetas, sicut correptionem suscipcre. Unusquisque (inquit) justus
ipse eis improperat dicens Et vos implete mensu- non judicet injustum, et non ai^guatur vir impius a
:

ram patrum vestrorum.w Ecceego mitto ad vos pro- pio, quod utique enormitate scelerum ipsi impii et
phetaset sapientes et scribas, « etc.Etbeatus Stepha-^ injusti non merentur. « Populus enim tuus. sicut hi
nus:« Quemi^inquitipiophetarum nonsunt persecuti qui contradicunt sacerdoti.»Etestsensus Sicut ple- :

patres vestri .'

Et occiderunt eos qui pra^i.untiabant becuhi inobediens est sacerdoti, cujusnon vultobse-
de adventu Justi.cujus vosnunc proditores et homi- qui mandatis, et sicuti discipulus inobediens ma-
cidap fuistis. » Furtura pertinet ad hoc,quod seipsos gistro, sic populus tuus contradicit verbis oris mei,
et filios suos furati sunt, dicentes : a Sanguis ejus et ideo non est d.'gnusvel a propheta, velaquolibet
super nos et super fihos nostros. vVel quandoipsum redargui justo.
Christum emerunt furtim triginta argenteis.Adulte- « Et corrues hodie, et corruet etiam propheta te-
rium,adimmunditiam vcl ad idololatriam.Ila^c om- cum. » Superius ad prophetam locutus est de populo,
nia in Judaeis inundaverant, id est abundaverant. nunc autem adipsumpopulum. decem videlicet tri-
Per verbum enim inundationis.magnitudinem scele- sermonem, dicens « Corrues hodie,
bus, vertit :

rum ostendit.« Et sanguis sanguinem tetigit.»San- id est in pra^senti tempore, velcerte in apertaluce,
guis sanguinem tangit, cum homicidium homicidio et in omniura oculis duceris in captivitatera. « Et
jungitur, et cum peccatum peccato augetur. San- corruet etiara propheta tecum. « Duobus raodis pos-
guinis enira nomine peccatum dcsignatur, ut est sumus hic prophetam intelligere, vel falsum videli-
illud : « Libera me de sanguinibus. » ^ cet prophetam, quia aequivocura noraen est, vel

a Propter hoc lugebit terra, et infirmabitur omnis etiara prophetalera dignitatera, quia decem tribus
qui habitat in ea. in bestia iigri, et in volucre coeii postcaptivitateranon logimus habuisse prophetam.
sed et pisces maris congregabuntur. » Propterhoc, Quandiu enim non sunt captae decera tribus habue-
quiaprobonis operibus vitia superius dicia inunda- runtEliam prophetara et Elisaeum.caeterosque filios
verunt, lugebit terra. Terra lugere videtur quando prophetarum. qui prophetaverunt in Samaria. Et
inculta remanet. subiatishabitatoribus.et qua?antea quidera duae tribus in ipsa captivitate et postea ha-
suis laetosproferebat fructus.incipit vepres procreare buere prophetas. Decem vero, postquara translatoi
et spinas. Ideoque in hoc loco desolatio decera et sunt in Medos et in Persas,nerainera referuntur ha-
duarura tribuura expriraitur,cum dicitur:« Lugebit buisse prophetara. Ideoque eis dicitur « Corruet :

terra. » Sive perterrara ipsos Judaeos possumusin- etiara prophetatecum, » id est,dignitas prophetalis
telligere, terram quaerentes, e.t terrena sapientes. a te peribit ; velfolsiprophetee.qui vobisfalsara pro-
Unde et statim sequitur : « Et infiimabitur omnis }'hetiam resolvebant. una vobiseum peribuiit. « Et
qui habitat in ea. » hoc est, qui per amorem et de- nocte feci tacere raatrera tuam. » Mater ipsa Judai-
sideiiura ibi raanet. Coraprehensienira ab hostibus, -. ca plebs in generalitate appelhitur. Filii hujus ma-
luxerunt et infirmati sunt. quoniara ea qua: summo tris vel singuli e populo, vel hi qui per oppida vil-

araore diiexerant,et in quibus gloriati fuerant.amit- lasque erantdispersi In nocte ergo, id est, in tene-
tebant. « In bestia agri . etin volucre coeli.»Naturale bris captivitatis et raceroris et preraentis angustia^,
est, ut beatus Hieronymus dicit, ut si terra ab ha- feci tacere rnatrera tuara, quia non est ausa dolere
bitatoribus suis fuerit derelicta, bestise quoque et malum suum coram hostibus.
aves ab ea deficiant. Altiori autein sensu, per be- « Conticuit populus meus, eo quod non habuerit
stias agri, feroces populos, et bestiali stoliditate scientiam. » Hoc est, coraprehensus ab hostibus si-

pressos significat: per volucres vero, superbos, et lentio tabuit, non audens eis repugnare. Et redditur
elatos, ac leves possuraus intelligere. quales erant causa cur sanr.tum sit ei.scilicet eo quodnonhabue-
ipsi Jud£ei,de raeritorura dignitate jactantes.et alios rit scientiara legis Dei, et praeceptaDei non servave-
despicientes ;
perpisces raaris.ipsinon inconvenien- rit, ut illi serviret et idola contemneret. Quia enini

ter accipiunturqui in profunditate vitiornra et in te- prius a laudibus Dei os clauserat.juste ad hanc deve-
nebris peccatorura conversabantur. Sive perpisces, nit miseriam,ut nec malum suura ii.ter hostes deflere

philosophos mundi intelligamus, inexquirendis re- auderet. « Quia tu scientiam repulisti, repellam te,
33 EXARRATIO L\ OSEE PROPHETAM. 34

ne sacerdotio fungaris mihi. >> Repulit 1^;.. j i^'^.:; A bant erecti in superb;am, vel etiam falsa adula-
scientiam, lioc est Deum, quando stultissima mente tione peccantcs decipiebant, dicentes : Dimissa sunt
opusmanuum suarum coepit adorare, Factoremque vobis pc cata vestra. Sicque animas illorum suble-
cceli et terrae deserens, vitulos aureos venerata est vabant, quoniam eorum verbis plus quam sua3 con-
in Dan et in Bethel, idet>que i-epulsa est, ne essent scientias credentes.cum peccatores essent, justos se
ex ea sacerdotes in domo Doinini,sed potius in de- esse a^stimabant. Unde est : « Popule meus, qui tc
lubris idolorum. « Et oblita es legis Dei tui, » quae beatuni dicunt, ipsi te decipiunt. »

prohibetdeosaiienos adorare, « Oblivi.scar filiorum i Et erit sicut populus, sic sacerdos. » Id est,
tuorum et ego, » tradens eos xteru^ captivitati, nec quia loqualiter peccant, a^qualitcr indignantis Dei
miserebor eorum, ut olim misertus sum patrum sententiain sustinebunt. Sacerdotes autem isti,qui-

eorum in deserto, Qui enim ignorat, ignorabitur, bus ccque ut populo mala eventura a Domino pra^-
HcGC omniapossunt et adhaereticosreferri, qui reli- dicuntur, non erant de tribu Levi, sed ex quacun-
queruntdomum David et Jerusalem, idest Christum que tribuvenientes implebant manumsuam auiovel
et Ecclesiam. Et ideo a^terna nocte cooperti, conti- argento, dant 's munera rcgibusdccem tribuum, fie-

cescunt a Dei laudibus, sicut scriptum est « In in- : bant sacerdotes in templis idolorum. Sed etsacer-
ferno autem quis confitebitur tibi ? » Et hoc prop-Bdos et praelatus quilibet, qui malaaliorum sibi as-

terea, quia non habuerunt scientiam Dei, id est sumit, eis adulandorcqiialis efficitur, ideoque jcque
Christum, ut rectam fidem ejus crederent. Unde et cum eis damnabitur. « Et visitabo super eum, » id
merito a Domino repelluntur, nesacerdotio fungan- estsacerdotem, « vias ejus ». Omnia videlicet opera
tur ei. Sacerdotio ejus, quia plerumque talesimma- ejus puniam, quia visitabo, hicpro afflictione poni.
tura morte ab hac vita subtracti, a^ternaliter per- tur et tormento. « Et cogitationes ejus reddam ei. »

eunt, ne vel ipsi indigne corpus et sanguinera Do- Quianonsolum pro malis operibus, verum ctiampro
mini attrectantes, aliis sint oflendiculum, vel mala pessimis cogitationibus, quibus ut talia facerent
sua doctrlna causa })eiditionis multis diu vivendo tractaverunt, poenas luent De haereticis faciiis in-
existant. Quorum otiam fdii a Deo oblivisci dicun- telligentiaest,quod quanto pluresfuerunt, tantoma-
tur, id est, hi qui ab illorum perversa doctrina ge- gis delinquant Domino, et ju.xta suum numcrum
nerati sunt, quia simul cum patribus perpetua) multiplicant varia dogmataerrorum quorum gloria,
damnationi tradentur. id est, sapientia} et Christianitatis dignitas in igno-
o Secundum multitudinem eorum, sicpeccaverunt miniam coramutatur, quando pro praeteritis peccatis
mihi. » Id est, quot homines habuit Israel, tot aras Qjusto Dei judicio in erroresvarios labi perraittuntur,
instruxit daemonibus, in quorum victimis peccave- pro quibus demum et aiternis suppliciis tradantur.
runtmihi. « eorum in ignominiam commu-
Gloriara De quibus dicit Apostolus Tradidit illos Deus in :

tabo. » Gloriam eorum idolum appellat. in quo reprobum sensum, ut faciant quce non conveniunt.
gIoriabantur,etincujusvenerationeketabantur,quod Qui peccata populi comedunt, quando et placentia
tunc in ignominiam comrautatum est. quoniam pro loquuntur, et per dulces serraones decipiunt corda
ipso scelere simul cum ipso ducti sunt in captivita- credentium, etdevorantdomos viduarum.Cum enim
tem. videi-int alios delinquontes, aiunt,nihilaliud quaerit

ft Peccata populi mei comedent. » Dupliciter hoDC Deus,nisi fidei veritatom, quam si custodieritis, non
sententia inteliigenda est : Peccata populi sacerdo- curatquidagatis,maleintelligentesilludDominicura;
tes comedent, id est, sacrificia pro peccatis homi- « Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit. »

num oblata. Ea quippe,vel qua; tunc ofTerebantur, Dumque hrec dicunt, in iniquitatibus eorum suble-
vel nuncin templo DominioiTeruntur, inusus trans- vabunt aniraas eorum, ut non solumnon agantpoe-
eunt sacerdotu:n. Unde et in canonibus dicitur, ut nitentiara nec hurailientur, sed etiara gaudeant in
laici de consecratis non comedant. Sed et illi qui sceleribus suis, et erecta gradiantur cervice. Unde
eleemosynas aliorum comcdunt, nisi digne pro eis t~v et populus et sacerdos, id est, hi qui docti sunt et
oraverint, Jadajis similes sunt. Qui vero digne pro hi qui docuerunt pari judicio constringentur, cum
eis orant, operibus manuum suarum vivunt. Sive non modo pro factis, verum etiam pro cogitationi-
peccata populi sacerdotes comedunt, quiacura male bus malis debitae poenae illis redditco sint.
agentibus adulantur, eorum peccata sibi assumunt. « Et comedent, et non saturabuntur ; » id est,
Qui enim alterius peccatis consentiunt, participes mala opera exercebunt, et non implebuntur : quia
eorumdem peccaminura fiunt; quoniamcura eospec- luxuriosi et avari nunquam malitia sua saturabun-
careconspexerint, non solum non arguunt, sed lau- tur. Econtrario autem : « Beati qui esuriunt et si-
dibuspeccantes attoliunt. Unde subditur :« et ad ini- tiunt justitiam, quoniam ipsi saturabuntur. »1111 sci-

quitatera eorum sublevabunt animaseorum. »Dum licet de quibus Propheta dicit : « Edent pauperes,
illi peccatis deservirent, sacerdotes sublevabant et saturabuntur. » Sicut enim justitia saturat, sic
aniiiias eorum,dicentes : QuoniampopulusDeiestis, iniquitas substantiam non habens, vana comedentes
ex genere Abraham descendistis, propter iUius ami- fraude deludit, et uteros devorantium vacuosdere-
citiam parcet vobis Deus, si peccaveritis ei. Quo- linquit, id est sensus :« Fornicati sunt,etnon cessa-
runi verbis accipientes illi fiduciam, audacter pecca- verunt, » Subauditur fornicari, quia utres perverso-
35 HAYMOXIS HALBtRSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMEXT. BIBL. 36

rum hoininum in fornicationo deliriunt, et forni- A Ro-i^uni Vorumtamen : excelsa non abstulit. Adhuc
candi desideiium non qni 'seit Et quia non audio- enim populus immolahat iu excelsis. Vel certo in
runt : ^' Peocasti, quiesce, « audient in die judicii : oxcolsis h;rc focisso dicuntur quiain soiariis domo-
ft Diseedite a me, maledicti, in ignem leternum. >^
rum suarum adorabant, et hoc ex consuetudino, ut
Fornicat» sunt etiam decem tribus cum idolis sub reor. sorpontis in stipite elevati. i* Subtus quercum,
Jeroboam, filio Xabath et non cessaveiuiit |)0>tea et populum. ot torebinthum. » suhauditur sacrifica-
idohi coh^re. Et hoc quare .'
« Quia Dominum ilere- bant « quio. bona orat umhra ojus. ^> Veritatom .Tu-

liqueiunt in non custodicndo. Fornicatio. et vinum, da^M pordidorunt, etidcirco lioc faciebant- Praicepe-
auferunt cor. » Xon custodiendo illum,
et ebrieias, rat quippe Dominus in lege ne saciificaretur nisi in
subauditur idohi coluerunt, ideo quia dereliquerunt loco quem elegisset; sod illi propter voluptatcs suas,
Dominum Deum suum.non valentes du^ibus (htminis ut suporius dictum ost. in deloctabilihus lucorum et
simuh et lioc iii non custodiendo, subaudis
servire montium locis sacrificabant idolis. sub umbra arbo-
mandata illius, quibus jusserat t Dominum Deum : rum altaria hicientes, quarum amoenitate allecti,
tuum adorabis, et illi soli servies. » Fornicatio et vi- immunditiam suic carnisexercebant. Unde Dominus
num, ot"' , id est, se.nsum et intellectum hominis ))rohibuorat phmtari nonius juxta altare suum.cddeo
subvertit : et e^it sensus : vinum et
Sicut ebriotas, Bfornicabuntur filiio vestra}. » Subauditur cum alie-
qui nimium bibeiit, mentis sme impotem facitjita nigenis, vel Dominum etiam relinquentes, idolaco-
fornicatio sive corporalis, sive spiritualis pervertit lont : « ot sponsae vestriTe adulterae erunt, » hoc est,
sensum. animumquo dobilitat. otdo rationali homi- thorum proprium relinquentes, alienis se jungent.
ne brutum efficit animal. utlupanaria et libidinum « Xon cum fuerintfor-
visitabo superfilias vestras
lustra sectetur, lignaqueetlapides deos putet, ado- nicatae, et super sponsas vostras cum adulterave-
rans opera manuum suarum. rint. » Fornicatus fuerat Israel a Domino Deo suo
« Populus meus, ). subauditurquondam, « in ligno recedons, ideo fornicabantur filiac ejus et sponsce
suo interrogavit, et baculus ojus annuntiavit ei. » absque ulla vindicta, suo sceleri relinquuntur, ut ex
Genus quod fiebat in ligno et ha-
erat divinationis, propriodolore intelligant doIoremDei, quiintantuni
culis, quo futurarum rerum caplabantur auguria. iratus est ut nequaquam percutiat deiinquentes.
Unde in Ezechiele legitur, quod « porgens Xabucho- fl Xon finquit) visitabo super filias vestras cum fue-
donosor contra xVmon et Jerusalein, steterat in bi- rint fornicatae, etsuper sponsas vostras cum adulte-
vio, ubi intercceteras divinationes commiscuerit sa- raverint, » hoc est, nonpuniam easpro sua fornica-
gittas,et intercseterasuna exieritcontraJerusalem.» G tione et adulterio, sed libere voluptatibus suis ser-
Forte similiterfecerunt isti, qua^rontes qui eis esset vire permittam, ut vestra injuria meam cognoscatis,
utilius, utrum Deum an idola colorent? Et quia adeo nec inala illarum vindicabo, nisi per ultimam capti-
perversi erant, ut relicta veritate mendacium seque- vitatem.a Quoniam ipsi cum meretricibus conversa-
rentur, justo judicio relicti a Deo. per responsionem br.ntur, et cum efTeminatis sacrificabant. » Reddit
baculi seducti sunt a diabolo. Unde sequitur : a Spi- causara quarese dicat non vindicaturum iniquitates
ritus enim fornicationum dccepit eos, et fornicati filiarum atque uxorum populi Israol. Tantusquippe
sunt a Deo suo » id est. per idololatriara recesse-
; fuit numorus filiorum Israel, ut essetultio de.sperans

runt a Deo suo. Spiritus enim fornicationum diabo- emendationem.ft Cum merotricibus (inquit) conver-
lus intolligitur, qui suadet hominibusutaDoo rece- sabantur, etcum efreininatis sacrificabant, » et cum
dant, et se in simulacris ligneis etlapidibus veneren- mulieribus et cum viristurpitudinem exercebant in
tur.Principiumquip|iehujus foniicationis idolorura templis deorum suorum. « Et populus non intelli-
formatio. Sedet haeretici, quibush;Bccongruere po.s- gens » subauditur Deurn vol peccalum suum, « va-

sunt. nunquam suis satiantur erroribus,nec cessant pulabit, id est, per captivitatem plagis verberibus-
a fornicationis turpitudine; immunditiam carnis ope- que attritus. Si super ha^reticis ista voluerirnus in-

rantes, et non custodientes legem casterasque Scrip- telligere,filiae vel sponsae illorum intelliguntur ani-
turas, Deumderelinquunt, insaniunt et inebrian- Dmae, quas in errore genuerunt, et suis dogmatibus
tur : et perdito mentis vigore, adorantidola qu^e de desponsarunt. Istiusmodi indigni sunt correptione
suo corde finxerunt, fornicationisque spiritum pos- Dei, quoniam oranis eorum cultus fornicatio est, et
sident. turpes turpibus commiscentur. Et propterea vapu-
Super capita montiura sacrificabant, et super
« labunt, ut aliquando per plagas qui rcliquorunt
collesaccendebantthymiama. » Filii Israel sequendo Dominum, resipiscant.
voluptates suas et desideria carnis. Deo derelicto, « Si fornicaris tu Israel. non dolinquat saltera
spretoque ejus templo, in rnontibus et in coUibus Juda. » Israel in hoc loco, sicut saepe dictum est,
sacrificabant idolis, eisque thymiama (id est, incen- decem tribus significat, Judas autera, Benjarain et
sum suavitatis) incendebant, ibique propter amocni- sacerdotalera, id est, Leviticam, cum eadem tribu
tatem locorura coniedebant, bibebant, dormiebant, conjunctas Quam
tribum nunchortatur propheticus
et luxuriabantur eadernque loca excelsa vocabant. sei-mo, ne Douin deserat per culturam idolorum, si-
Ideo autem ista faciebant quoniara excelsum Deum cut fecerat Israel, id est decera tribus, adorando
non habebant. De quibus exceLsis legiraus in actibus idola, quae fecerat eis Jeroboam, filius Xabath. Si
 :

37 ENARRATIO L\ OSEE PROPHETAM. 38

fornicaris (inquit) tu Israel. qui cuia lueretricibus A.<^t ibi in captivitate latitudinis terrse dispergentur,
te miscuisti, ita ut quicunque impleret niaiuun, vel ibique multo tempore morabuntur. Aliegorice
suam, vel regis, munera dando lieret idoloruin sa- Jsraelis nomine h;eretici appellantur. Judas auteni
cerdos. Salteni tu Juda, qui possides Hierusalein, et vir quilibet ecclesiasticus Deum confitens. quibus
habes ex lege sacerdotes tcmplum cum
et Levitas, ac dicitur : Si fornicaris tu Israel, hoc est, si tu, o ha;-
legalibusraeremoniis, nolidelinquei-c uteum imiteris retice, a Deo recedis per falsam doctiinam, non i]o-

idala colendo. « Et nolite ingredi in Galgala. » Gal- linquat Judas; hoc est, vir ecclesiasticus non sequa-
gala locus est ubi lilii Israel, transito Jordane, pri- tur dogmata tua3 perversitatis. Et ne ingrediatur in
muracastrametiitisunt; ibique secunda circumcisio- Galgala, hoc est in conciliabula hjci-eticorum, ubi
ne accepta,purgabant ibi i(lola,a quorum veneratio- omnium peccata revclantur, et instar porcorum
nenunctribus Juda proiiibctur, cum dicitui":^* Nolite volutantur in camo vitiorum. Galgal enim rcvclatio
ascendere in Galgala, » subaudis ut ibi di^osadoretis, interpretatur h\\o vuluiahrirni.Ncc ascendat in Be-
sicut faciunt Isiaelitte, id est decem tiibus. « Et ne thaven, hoc est ad arrogantes falsorum dogmatum
ascendatis in Bethaven. » Bethaven ipsa est Bethel, hnctiones, quoniam non est ibi domus Dei, sed do-
quae prius dicta est Bethel, hoc est domus Domini, mus idolorum. Proliibentur etiam hujusmodi de-
Sed postquam idolorum cultus in ea exortus est, etBlictis inaculati jurare in nomine Domini, cujus ma-
vituli ab Jeroboam ibi positi sunt, domus inutilis jestatem mala de eo sentientes polluunt, qui sicut
appeliata est et domusidoli.UndeetSeptuaginta pio vacca lasciviens asylo percussn, ardentil)us diaboli
Bethaven,domoon. id est domum inutilium ponunt, sagittis percussi sunt et legis notitiam reliquei'unt,
quia videlicet ibi unus ex vitulis aureis positus fuerat ideoque pascentur in lata et spatiosa via, quic ducit

ab Jeroboam. Nolite inquit; ascendere in Bethavcn ad mortem.

ut ibi immoletis, quia jam non est ibi domus Dei, sed « I^articeps idoiorum Ephraim. » Ephraim in iioc
domusidolorum.a Nequejuraveriris.vivitDominus.s loco appeilantur decem tribus post separationem a
Prohibentur jurare in nomine Domini, qui cultores domo David ad Jeroboam, qui de tiibu fuit Ephraim,
idoloruin exstiterant, et laudibus dccmonum os pol- cui Jacob benedictionem )'egni dedernt. Interdum
lutum habebant. Non est enim speriosa laus in ore appellantur et Joseph noraine, propterea quia Joseph
peccatoris Nam pi^ohibuerat Dominus in lege, ne pater fuit Ephraim. Ephraim itaque, (hoc est dex^em
jurarent Juda^i per nomina idolorum vel alienorum, tribus participc^s fuerunt idolorum, quia similes eis
pernomensuurajurareconcedens Unusquisqueenini fuerant, quos manibus operarites ut deos veneraban-
per quem jurat, aut amat, aut veneratur. Unde ne tur. Sic enim Psalmist-i ait : (» Similes illis fiant qui
idola diligerent aut venerarentur, prohibiti sunt per C faciunt ea et omnes qui conlidunt in eis. 9 « Dimitte
nomina idolorum jurare, ne forte eorum men-facta eum. » Juda, subaudis, id ne sj^ernas verba
e.st

tione illicerentur ad amoreni et culturam eorum, prophetae, et ne sequaris impietatem Israel, qui ido.
sed habentes nomen Dei semper in oi'e. illum cole- lorum particeps et amicus est, cujus cultus, religio et
rent et adorarent. Yerum quia ipsi Juda^i jam relicto cibus a tuo convivio separatus est, unde sequitur :

Deo colebant idoJa, prohibentur juiare : « Vivit Do- Separatum estconvivium eorum, » id est, sacri-
"

minus. » Quod juramentu!ii apud illos erat, sicut ficium idolorum a tuo sejunctum est, quia tu omai-
dicebat Elias : « Vivit Dominus, in cujus conspectu patenti Deo offers, ilii autem diemonibus. « Eornica-
sto. » Et saepissime legimus eos hoc usos fuisse jura- tione fornicati sunt. » Repetitio sermonis. confirma-
mento. « Neque enim juraveritis : Vivit Dominus; » tio est ;
quod tale est ac si diceret : Quotidie forni-
ac si diceret Nolo per os vestrum mei fieri mentio-
: cantur, et diliguut lornicationem suam. semperque
nem, quod idoIoi'um pollutuin est veneratione. fornicationes fornicationibus augent. Piirao quippe
« Q.uoniam sicut vacca lasciviens declinavit Israel idolum adoraveiunt, quod fecerat eis Jeroboara,
nunc pascet eos Dominus quasi agnum in latitu- filius Nabath, deiude omnium gentium deos. « Dile-
dine. » Vacca lasciviens appellatur supeiba propter xerunt ailerre ignominiain protectores ejus. Pro- »

n,imiam crassitudinein, quae et jugum suscipere de- Dtectores Israelitici pap.uli appellantur Jeroboam et
trectat, et oestro stimulata, tramitem, recti deserit cajteri reges ejus, qui illos et erudire ia via justitiee,
sulci. Sic Israel (hoc est, decem tribu.s) jugum logis et ab hostibus defondere debuerant. Isti dilexerunt
de cervice sua excussit, et dtemoniaco sjjiritu inci- airerre ignonnniain, hoc est, idololatriam, quoruni
viam arripuit voluptates suas se.quendo,
tata, latam aotu infelix populus cultum suscepit idolorura, qui-
de qua Dominus dicit « Lata via est quse ducit ad
: que debuerant ductores existere eis in viam salutis,
})erditionem. » Nunc pascet eos ut supra. Hic vox facti sunt duces erroris et ccternae perditionis.
l^rophetai est de eodera populo et : qu.ia coeperat loqui « Ligavit eum spiritus in alis suis » Spiritus et
de.vacca lasciviente, servat metaphoram in reliquis, ventus uno verbo apud Ilebraeos exprirauntur, quod
dum in latitudine camporum Deum dicit pasturum e§t liuacli. Spiritus autein hic daeinones significat,
Israelitas quasi agnum. Nunc, inquit, hoc est in pra^- quiligaverunteos,hauddubium quin etregesetpopu-
senti tempore, duin spiritus hos regit artus. me sci- lum sibi subjectum ligaverint in alis suis, hoc est
licet vivente, pascet eos Dominus in latitudine quasi in umbrationibus eorum, ut mentis paterentur eaeci-

agnum^ id est, ducentur abAssyriisin captivitatem, tatem, ue quo vellent libere possent inceder e, Ligavit
 :

39 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMEXT. BIBL. 40

nempe illuni ipse spiritus. quando sibi conjunxit. et A Domini sunt laudes credentium, poenitentia pecca-

ita univit, ut nondum jam coleret, sed illum jnm in torum, lacrymiE orationum, de quibus scriptum est
simulacris adoraret. Et confundentur a sacrificiis
« V* Sacrificium Deo spiritus contribulatus. » Sed sunt
ab hostibus, nonnulli qui. post lacrymas et po?nitentiam peccato-
suis. » Hoc est, cum fuerint comprehensi
confundentur et erubescent. cognoscentes sibi hanc rum, ad jam perpetrata redeunt peccata. Hi, nimi-
pcenam illatam i»ropter sacrificia. qu» idolis prius rum pcenitentiam quam de pristinis peccatis exer-

imraolabant. Altiori sensu, hoc et ad ha^reticos refe- cuerant, in profundum declinant, quia pejores effi-

rendura, qui participes fuerunt idolorum quando sua ,

ciuntur.De qualibus scriptum est. « Canis reversus
vai-ia dogmata colunt. Ideoque hortaturvirum eccle- ad vomitum suum. » Juxta mysticos quoque sensus,
siasticum propheta. ut dimittat et contemnat eorum sacerdotes et principes hteretici intelliguntur, po-

vesaniam, oranenique iilorum spernat societatera, eorum. Increpantur

puli autera discipuli et subjecti
et principes, et ad judiciam deducuntur damnatio-
quia sacrificium ipsorum a sacrificio fidelium est di-
visura. dum non recte celebrant mysteria corporis et nis quia qui debuerant esse doctores populorum, :

sanguinis Domini, atque idcirco fornicantur varios ceperunt per pravam doctrinam, induxeruntque eos
sequendo errores, et imraunditiae carnis serviendo in errorem. lidem quoque haeretici expandunt rete

Dili^^untque afferreignominiam.hocest,vanasetsu-B super Tliabor. qui interpretatur vcniens himen^

perfluas traditiones auditoribus suis gaudent pr»- quando suas in Ecclesia tendunt insidias, per quae

bere quosspiritus, id est. diabolus. ligat, ne stabili

:
dograata perversa aves (id est animas ad ccelestia

pede in Ecclesia perraaneant. sed a hac et illac omni volantes) capiunt. Victimas enim declinant in pro-

vento doctiinK circumferantur. Qui vere in suis >> fundura. qui suadent liominibus immolare dfemoni-

sacrificiis confunduntur. quia panis eorum, hoc est bus, dum eos aflectando errores suos pei trahunt. ut

rerauneratio, perpetuus erit luctus. non resipiscant aliquando a raalis, et se erigant ad

ca?lestia contuenda. « Et ego eruditor omnium eo-
CAPUT V. rura » Xe desperarent populi et raagistri eorum, hoc
est principes et sacerdotes, redire se posse ad ve-
« Audite hoc sacerdotes. et attendite, domus Is-
niam,misericorditei'seDominuseraditoremomnium
rael, et doraus regis auscultate : quia judicium vo- eorum fore pronuntiat, dicens : « Et ego eruditor
quoniam h^queus facti estis speculatione
bis est. omnium eorum. «Acsi diceret : Si pa?nitentiara agere
et rete expansum super Thabor. » Sacerdotesdecem voluerint, et diis quos hactenus colaerunt servire
tribuura alloquitur, et vocat reges eorum ad judi- cessaverint. ne desperent quia ego eruditor eorum :

ciura, non quod sint sacerdotos de tribu Levi. sedC doceboillos quid agere debeant. qui emendare, non
quoniara sacerdotes vocentur a populo. Sed et Israel punire cupio salvare, non perdere : et queero.
id est populus, vocatur ad judiciura, nullusque ex Ego Ephraimscio, et Israel non est absconditus
cr

cipitur. ut et sacerdotes,etpopulus, ac reges,qui se- a me.» Xomine Ephraim, comprehendit Jeroboam,

duxerant populura et constituerant illi tales sacer-
filium Xabath. et omnes ex eadem tribu reges. Ego
dotes. siraul audiant quid facerent. et cur iniraicis etiam condidi populos regibus subjectos Quia ergo
traduntur. Audite hoc oinnes et auscultate, id est,
raea sunt creatura, et omnia eorum intueor opera,
corporisaure percipite. et raentis intellecturetinete, non desperent, sed pcenitentiam agant, et suscipiam
quia vobis judiciura est, id est, damnatio irarainet eos.o Quia fornicatus est nunc Ephi-aim. » Hoc est,
merito vestra? iniquitatis, quoniara laqueus facti
reges eorum in prtesenti terapore a Dei cultu rece-
eslis captivitatis et interfectionis. Ego quidem posui dentes, fornicari coeperunt vitulos aureos adorando
vos speculatores et principes in populo, ut eum re-
« Etlsraelcontaminatus est. » Quia fornicante rege,

geretis erranteni. Vos autem facti estis laqueus, populus est secutus, paremque impietatern pari stu^
ideoque jara non speculatores et principes. sed vena- dio compleverunt. ubi a superioribus jungendum,
tores estis appellati. Et sicut super inontem Thaborj) p^ h(tc ec^o scio.
rete expanditur ut aves capiantur. ita vestra doc- « X'ondabunt cogitationes suas ut convertanturad
triiia et exemplo cepistis populum. et ad mortem Deum suum. C|uia spiritus fornicationum in medio
duxistis. Thabor autem raons est situs in campes- eorumetDeum non cognoverunt. ))Licet eruditorem
tribus Galilaece. rotundu.^ atque sublimis, et ex omni eorumseDominasmisericorditersuperiusdixerit. ta-
parte cequaliter finitur. De quo in psaimo cani- rnen intentionem cordis illorum cognoscens. subjun-
tur : < Thabor et Hermon in nomine tuo exsulta- git : Xon dabunt cogitationes suasut convertanturad
bunt. » Deum suum, ut scilicet poenitentiam agant de malis
e Et victimas declinastis in profundum. o Victi- cogitationibus.neperficiantopusmalumquodcogita-
mae in profundura declinantur qua? dcemonibus of- verunt. Et reddit causam, inquiens : Spiritus forni-
feruntur. Populus duarura tribuura victimas. quas cationum medio eorum. Kt Deum
lid est. diabolus) in
Deo oranipotenti oflerebat, superiusfid est ad ccelos) non cognoverunt, id est, non intellexei-unt ut eum
ascendere faciebat : Israel vero, quoniam idolis sua colerent et digna veneratione adoi\arent. Quia ergo
iramolabat sacrificia, descendere illa faciebat in pro- diabolus in eorum cordibus haLitabat. ipse eos ex-
fundum, hoc est in infernuin. Moraliter victimae Ccccaverat. ne ad verura lumen p<^ssent redire, ut
41 ENARRATIO IN OSEE PROPHETAM. 42
Deum cognoscerent, id cst, intelligerent eumsolum A accipiuntur, qui in idolorum sunt errore generati,
enim diciturde fdiisHeli Porro
esse colendum. Sic : sive quos per ignem ducentes idolis consecrarunt.
filii Heli non cognoscebant Dominum.
filii Belial « Hunc devorabit eos mensis cum partibus suis. »

Principes quoque dogmatum perversorum (id est Quia, in(]uit, lioc fecerunt, non multo post tempo-
hscreticos) et po[)ulum subjectum scit Dous, quia re, sed imprjcsentiai-um advenientes hostes, Assyrii
oninia eorum opera et ipsas cogitationes occultas videUcet atque Ghaldaii, et devorabunt eos cum suis
considerat, nihilque est apud ilios quod eum possit partibus, hoc cst, cum suis possessionibus, quas
latere. Etquia per pravam eorum doctrinarn subje- sortc et funiculo acceperunt. Unde et LXXtranstu-
cti quoque ipsorum contaminati sunt, non dabunt lerunt : Devorabit eos rubigo
hederis suis. Et cum
suas cogitationes ut poenitentiam agant, et ad Deum est sensus Per singulos menses hostis adveniet,et
:

revertantur, quia spiritu fornicationis seducti sunt, cuncta quae ad eos pertinent vastabit, ipsosquepar-
qui in medio illorum versatur, ideoque Deum non tim interficiet, partim in captivitatem ducet. Quod
cognoscunt. qualiter factum sit, liistoria libri Regum et Parali-
i Et respondebitarrogantia Israel in faciemejus. n pomenon demonstrat, quoe eumdem populum non
Arrogantia, id cst, superbia Israel fuit, qua tumens semel, necbis, sed pluribus vicibus captivatum re-
contraDeum, culturam ejus despexit, ut increatoris ofert. Sed h;eretici suspicantur quod in multitudine
injuriam idoia veneratus est. Haec arrogantia ejus sacrificiorum suorum placentDeum,et Judas (id est

respondebit in faciem ejus,quando meritoiniquitatis ecclesiastici) quod faciendo eleemosynas peccata

propter idolorum culturam tradetur captivitati, ne sua redimant.in qiiibuspermanent, cumomne sacri-
habeatur impunitus.sedhumilietur ab hostibus ejus ficium prceterita,non praesentiascelera deleresoleat.
contumacia. aEtlsrael et Ephraim ruent in iniqui- Et utique tales Deum non inveniunt, quia auferetur
tate sua, hoc est, et popuius subjectus et reges,
» et procul recedet ab eis. Praevaricantur autem,
qui eos ad idolorum culturaminclinaverunt,pariter quando Dei negliguntprcecepta, et alienos generant
corruent et infirmabuntur, ut qui fortes erant in filios per opera diabolica. Ideoque quotidie et sin-
scelere, infirmi cogantur redire ad Deum. « Ruet gulatim damnantur cum suis partibus,hoc est, cum
etiam Judascumeis.» In his verbis ostenditur quod malis quae egerunt operibusadinteritum properant
et tribus Juda jam tunc colebat idola, non enim teternae damnationis.
hoc solum, inquit,eveniet Israel et Ephraim, idest, « Plangite buccina in Gabaa, tuba in Rama, ulu-
decem tribubus et regibus earum, ut ducantur in late in Bethaven. » Buccina ex cornu animantis re-
captivitatem, verum etiam Judas, idest,du9e tribus curvo fit, tuba autem ex aere vel argento in lege
1 . • TT- I... i.,„ i-.^ L(/5_ . • -i. . ^ •_ 1 11- _j •_ ,

quae regnabant in Hierusalem, sequentur captivo- fieri praecipitur, concrepatque in bellis et in solem-
rum vestjgia, utquorum imitatisunt scelera,patian- nitatibus. Gabaa et Rama civitates sunt in tribu
tur etpoenam. Sed et ha^reticis sua arrogantia in Benjamin sibi vicinae. Haec est Gabaa, in qua natus
faciem respondet, quando pro superbiaquasemper est Saul. Rama autem ipsa est, quam rex Israel co-
se scire altiora jactant, et magistri et discipuli si- natus est occupare, sicut in Regum legitur, ut clau-
mul corruent. Judas quoque, id est vir ecclesiastica deret exitum et introitum tribui Juda^ et Benjamin.
doctrina institutus, qui corpore quidem, non mente, Porro Bethaven in tribu est Ephraim, quoe antevo-
in Ecclesia manet,et eamdem cum ha^reticis habet in cata est Bethel. Quia ergo praemiserat superius de-
errore scientiam, frustraque nomen ecclesiasticum cem tribuum et duarum captivitatem, dicens :

confitetur,ipse quoque cum hcereticispuniendus est. « Nunc devorabit eos mensis cum partibus suis, »

In gregibus suis et in armentis suis vadent ad

«i; hortatur eos quasijam instantevicinacaptivitate, ut
quserendum Dominum,et non invenient. » Hoc tam resonent buccinis et tubis, cohortantes se invicem in
de decemtribubus,quam et duabus accipi potest. Et communem luctum. Et est sensus : Nolite vestram
sensus est : Cum pressi fuerint ab hostibus Israel t^ captivitatem humili voce deftere, sed buccinis con-
et Ephraim et Judas, tunc sera poenitentia ducti va- crepate et tubis, ut omncs audiant qui in circuitu
dent ad qua^rendum Dominum in suis muneribus sunt. Cui sensui bene congruit, quod Gabaa, coUis,
gestientes, cum oblationibus placare, quem prius Ramaexcelsa interpretatur.Dicitur ergo eis « Plan- :

offenderant preevaricationibus. Sed non invenient gite buccina in Gabaa, tuba in Rama, » id est ascen-
eum, quia, recedentibus illis a cultu divino, ipse montes et colles,celsaque voce defleteimmi-
dite in

quoque ab eis recessit. Unde et subditur, « ablatus nentem vobis captivitatem. « Ululate etiamin Betha-
est ab eis. » Non ergo prsesentem eum sentient ad- ven, » ubi est unus ex vitulis aureis, pro quorum
jutorem, nec suis eum poterunt placare muneribus, veneratione modo captivi tradentur habitatores
praesertim cum Psalmista dicat : Non suscipiam de ejus. Et pulchre additur, «( post tergum tuum Ben-
domo tua vitulos ; et : Nunquid manducabo carnes jamin. » Ubi enim tribus fmitur Benjamin, non
taurorum, etc. procul est ha}c civitas condita in tribu Ephraim, in
« In Domino praevaricati sunt, » tunc scilicet, posteriore scilicet parte ipsius Benjamin.
quando pro Deo idola venerati sunt; « quia filios (( Ephraim in desolationem erit in die correctio-

alienos genuerunt, » hoc cst, juncti idolis, nonDeo, nis.» !^n hoc loco Ephraim nomine tam reges de
sed daemonibus filios genuerunt. Alieni quippe filii stirpe ejus procedentes, quam et ipsedecem tribuum
Patrol. CXVII. 2
 43 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMEXT. BIBL. 44
pdpulusdesi^natur. Diemcorreptionisappellat tem- A^^iiP'^b""t, per quos perfectam super eos captivita-
pus qiio traiViti iunt hostihiis propter percata sua, tem et mortem abundanter inducam, quia non suis
ut qui noluerunt Peo servire in prosperitate, cor- \iribus. sed moa Iioc facient indignatione. Vorbum
reptionem sustinerent hostium variis afTIicti niise- enim elTusionis, largitatem et magnitudinem rei d'e
riisV Qua videllcet die facli suiit in desolationem et qua agitur, significat. Dicit quoque ad principes
reges etsubjecti illorum, quando quibusdam inter- Juda, hoc est EcclosiiC. quod non debuerint exsul-
tectis. caHeris autem in captivltatem abductis. terra tare.et reproborum perditionem suam i\}stimare sa-

earum a suis culioribus vaciiaremansit. « In tribu- lutem, sed potius plangere quod illi perierint, me-
bus israel ostendi fidem. v> Septuaginta : Intrlbubus mores sure conditinnis. Unde et Apostolus admonet
Isniel ostendi lidelia, et ponitur ibi prioterihiln viros ecclesiasticos, ne super fractione Judaicorura
tenipus pro futuro, ostendiproostendain. Acsi dice- glorientur ramorum, sed magis timeant ne et ipsi
ret :*
Cutn vbnerint ea, qube' prius locutus sum in fragantur. Sed quia de interituquidam gaudeiitre-
prophetis, ostendam fidem,id est, fidelia verba mea proborum, etidcirco stare se putant si alii corruant,
manifesiabo et vera,quia quidquid de eorum locutus enundit su[)ei" eos Dominusquasiaquamiram suam,
sumperditione,c6mpIebituropere.SedethaM'etici in quia plerumque dumalii de aliorum lapsukxitaniur,
Gabaaet in Rama, id est, inturiiore superbae scien- g ipsiineadem incidunt maIa,proquibus aliis insulta-

ti^ moi^autur, dfum excelsam se putant habere sa- bant, ac per hoc iram Dei incurrunt. Transferunt
pientiam, ibique idola colunt, id est, f\ilsa dogmata etiam Juda principes terminos, quos posuerunt pa-
quoe de suo cordefinxerunt.verierantur.Quapropter tres eorum, quando immutant mendacio veritatera,
pnecipitiir eis ut riori sflentio maluni suuriitegant, et aliud prtedicantquam ab apostolis acceperunt.
seiji publice curictis manifestent."Et'juVeritur ululare « Caluinniam patiens Ephraim, fractus judicio.»

in Bethaven, qua} dbmus inutilis sonat, hoc est, in Populus Israeliticus adhuc in duritia cordis perse-
suis cordibus qucc prius per rectam fi'dem erant verans dicebat sefractum judicio, etinique oppiimi
Betliel, id est doraus JD.ei, sed jam pcr diversos er- abhostibus,dicens : Quoniamnosexgenere Ahrahara
rores inutilia ^cta sunt. 'quibusbonecongruit, quod amici Dei descendimus, pejoribus vobis, hocest, in-
Bethaven po.sttergum Benj:Unin fuisse Uiemoratur. circumcisis et idololatris, penitusque a Dei cultu
Benjamin quippe iiVterpretatur dexter, et significat alienis tradi non debuissemus. Calumniarii quippe
sanctos ad dexterara, id est, ad co6leistisregnipros- appellat alflictionem ab iiostibus ei illatam, quam
peritatem verituros, qui propter gaudla s&terna om- sustineret, fractum se dicebat judicio, hoc est, in-
nia pnesentis vitce comriioda post dorsum liabent. juste et sine aliqua culpa fatebatur sedamnatum.
quia cuncta postponunt transeuntia, dicentes cum^ Quamobrem, non sine causa cognoscat se hoc su-
ut
Apostolo : ^''nura est quocl reti^o oblivisCentes, et itl stinero,subditur,« quoniam coepitabirepostsordes.»
anteriora nos extendentes,sequimuradbravium su- Ac si diceret Non idcirco traditi surit Chaldaeis,
:

pernae vocationis. Hceretici vero post tergum Ben- quod justiores fuerint. qui eos oppresserunt, sed
jamin sunt, quia illa qua) in prces'enti surit vita, et quia Juda3i,quondampopulus meus,rnedeseruerunt,
sancti despectui hahenl, desiderabiliter appetunt, et et coeperunt abire post sordes, hoc est, post idola.

delectabiliter sequuntur, totarii spem suamintrans- Unde sordibus et immunditiis comparanturjdeoque

itoriis rebus positam habentes, et qui prius vide- justam infert sententiam, ostendens eos idcirco ca-
bantur esSe Ephraiin, id est ubertas, cum advenerit lumniam sustinere, et tradi pejoribus, quia coepit
dies correptioriis, id est judicii, erunt in desolatio- Ephraim (hoc est Hieroboam) abire post idola, et
nera.quandoexspoITati bonisomnibus,quibuspoIlere Deura derelinquere, Ipse enim aureos fabricavit vi-
videbantur. nudi et vacui igrii "tradentur inexstin- tulos. quos postea populus adoravit. Et de haereticis

f^uibili. Tunc etiam Dominusin damnatione illorum j^

manifestus est sensus, quod sophismatibus suis et
fidem ostenclet, id est, verha sua fidelia et vera de- arte dialectica oppresserint Ecclesiara. Sed cum hoc
monstrabit, cum hocquod de illorum interitu ante fecerunt, non munditiam verae fidei, sed sordes se-
praedixerai, opere complevit. Quod non solum ad quuntur mendacii. Qui cum se damnatos viderint
haireticos, sed ad oirnes generaliter reprobos potest cum diabolo et angelis ejus,videntur sibicalumniam
referri. pati, et in se fractam esse judicii veritatem. Sed et
non inconvenienter
«Facti siint principes Juda quasi assumentes ter- de omnibus reprobis sciendum est.
« Et ego quasi tinea Ephraim, et quasi putredo
minura. » Qui flere debuerant,'et suum populurn co-
hortari, ut recederent ab idoloram cultura, et ne domui Juda. » Tinea comedit vestimentum,putredo
ipsi sirailiasustirierent, copperuntgaudere,qaod pa- autem vel caries ligna consumit, estque in his ver-

teret siibiterra eorura ad possidendum latius, et facti bis sensus : Sicut tinea consumit vestimentum, et

sunt quasi assumentesterminos Israelis. transeun- putredo vel caries lignum, quodutrumque per spa-
tes fines suos etin regnis quondam eorum,regnum' tium fit temporis, ita ego et prius decem et postea

suum possessionem dilatare cupientes. Quam-

et duabus tribubus longo tempore pcEnitentiam tri-
obrem subditur:» Super eos effundam quasiaquam buens,eosque ad salutera provocans, damniationi il-
iram meam, » id est, super ipsos principes Juda ve- los tradam. Ubi notandum quod tinea refertur ad

uient Babvionii, ct ita eus qua.si aqua impetus oc- Ephraim, putredo autem ad domura Juda. Tine
45 ENARRATIO IN OSEE PROPHETAM 46

quippe celerius vestimentum, quani pu- Asiniilitor dicitur ut Latine.Qua bestia (ut dicit bea-
coiiiiuniit

tredo vel caries lignum. Acper hoc ostenditurprius tus Hieronymus) nihil est veIocius,ideoque jure Do-
factam decem tribuum captivitatem, deinde dua- minus adversum Ephraim (id est, contra decem tri-
rum: quoniam quoque
qui priores dati sunt in oa- bus) loquens, dicit se fieri ut panthera, propter ve-
ptivitatem, advertendum etiam, quod cum totum locem videlicet captivitatem, quoniam non lono-o
Ephraim se tanquam tinea consumpturum protesta- post tempore per Assyrios factus cst eorum inter-
tur, de tribu Juda loquens ait « Et ego quasi pu-
: itus.Contra Judam autem veluti leonem futurumdi-
ti'edo domui Juda. » In quibus verbis ostendit par- cit, qui fortissimusbestiarum est
perquod ostendi- :

tem quamdam se seivaturum ex eis, qute postea re- eorum aliquantoposttempore futura,
tur captivitas
versa est, ex qua Clnistus originem duxit, cui re- per regnum Chaldaeorum fortissimum comparat :

promissio reposita est, dicente Jacob : « Et ipseerit enim se Dominus bestiis in eorum damnationera,ut
exspectatio gentium. » Punitis autem hccreticis,qui quidquid saevius est, cognoscant in ejus indigna-
intelliguntur nomine Ephraim, etiam Judas,scilicet tione. « Ego capiam et vadam et toilam, et non erit
hi qui in Ecclesia permanent, et hyereticorum vel qui eruat. Quia dixcrat se superius futurum veluti
»

vitiis vel erroribuscontinentur, similisententisesub- pantheram vel leonem, scrvat metaphoram in reli-
eorum imitantur
B quis, dicendo Ego capiam,
jacebunt, quia necesse erat, ut qui : « » subaudis per meos
actus, parem cum eis poenam sustineant. ministros, neque in suis viribus ceperunt eos Chal-
« Et vidit Ephraim languorem suum, et Judas Deus omnipotens propter
daei vel Assyrii, sed ini-
vinculum suum, et abiitEphraim ad Assur,etmisit quitates eorum comprehendet illos. Unde nec ipsi
ad regem ultorem. » Intelligens Ephraim (id est de- etiam hostes parcere eis irato Domino potuerunt.
cem tribuum reges) suum languorem, id est suam Ego, inquit, capiam, id est, comprehendi ab hosti-
infirmitatem, et Judas vinculum suum, hoc est, co- bus faciam, et vadam cum eis, ut etiam in captivi-
gnoscens sibi ideo imminere captivitatem, quia so- tate positi, prsesentiam meae vindictae sustineantcui
ciatus erat decem tribubus in peccato, misitad As- peccaverunt, et tollam eos de proprio solo, et non
sur, quia non a Deo, qui et peccatum et captivitatem est qui eruat, hoc est, qui a mea potestate eripiat.
solvere poterat, sed a rege Assyriorum qusesivit Nemo enim de manu Dei quemquam eripere valet
auxilium. Legimus in libro Regum quod sub rege. nisi ipse qui tenetur propria voluntate excidere vo-
Manahem, qui decem tribubus preefuit, Israel As- luerit, sicut fecit Judas proditor.
syriis dona transniisisset, ut eum a Damascenis ho- I Vadens revertar ad locum meum, donec defi-
stibus liberaret. Judas quoquesub rege Achaz misitp ciatis et quaeratis faciem meam. » Locum Dei,
munera Teglatphalassar,utliberaret eum de oppres- magnificentiam et majestatem ejus debemus acci-
sione Phacene regis Damasci. Sed liceteos tunc sal- pere, sive ut hoec verbaspecialiter ad FiliumDei re-
vaverint de manu hostium, ipsi postea eos d^ebel- feramus, per quem omnis dispensatio prophetiee
laverunt, et facti sunt ultores injuriarum Dei, qui agitur, locus ejus estDeus Pater, juxta quod ipse
prius fuerant liberatores. Unde' hic subditur : « Et ait : « Ego me est. » « Vadens
in Patre, et Pater in
ipse non poterit sanare vos, nec solvere a vobis vin- inquit,revertar ad locum meum, » hoc est, cumtra-
culum. » Quia videlicet Deo adversante, nec a se- diti fueritis hostibus, securus residebo in mea ma-
ipsis liberare eos potuerunt Assyrii, nec vinculum jestate, vel etiam in Patre, nec descendam ad vos,
captivitatis solvere. Juxta tropologiam Ephraim et ut patiar humanos affectus, quo scilicet irascar vo-
Judam possumus referre ad ha^reticos et ecclesiasti- bis autetiam miserear oblitus malorum vestrorura-
cos viros, qui cum suum viderintvinculum, hocest, sed permittam vos quos antea protegebam hostibus
cum se viderint peccatis obnoxios, de quibus scri- subjacere, nuUumque auxilium miserationis porri-
ptum est : Funibus peccatorum unusquisque con- gam, donec deficiatis, et servitute cogente quseratis
stringitur, non Dei quserunt, sed diaboli auxilium, faciemmeam,poenitentiam agentes. Haereticis etiam
qui ultor est peccatorum omnium, de quo scriptum ^. et viris ecclesiasticis peccantibus Deus omnipotens
est:Ut destruas inimicum et ultorem. Et quia non propter magnitudinem peccatorum suorum,cum sit
verura auxiliatorem et judicem deprecantur,idcirco clementissiraus, vertiturin saevitiara ferarura,tollit-
permanere coguntur in doloribus suis, et in variis que ab proedam,hocest, discipulos illorum,quos
eis

delictorum erroribus, nec poterit eos diabolus sa- de Ecclesia rapuerunt, adrectam fidem redire facit
nare, nec a vinculis peccatorum eruere, cum justo nec est qui eruat, quia cujuscoripse illuminaverit
judicio Dei una cum eo perierint. nemo decipere poterit, dumquehaec agit,a concilia-
« Quoniam ego quasi leaena Ephraim, et quasi bulis perversorumabscedit, etin Ecclesiacommora-
catulus leonis domui Juda. » Sensus est Licet per- •
tur credentium, eosque despicit et aspernatur.donec
rexerint ad Assur, et miserint munera regi ultori ut tabescant in suis impietatibus, et deficiant in ini-
eos liberaret, tamen sanare eos non potuerunt, nec quitate sua quaerentes praesentiam ilUus a qno fue-
solvere vinculum captivitatis eorum.Ostendam enim rant derelicti, dicentes : « Illumina, Domine,faciem
quod me adversante,vanum sit omne humanum auxi- tuam, etsalvi erimus. »

lium. Ego enim quasi lea^na Ephraim. Septuaginta CAPUT VI.

pro leaena, pantheram interpretati sunt, quae Graece « In tribulatione sua raane consurgent ad rae. »
 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMEXT. BIBL. /i3

Hapc verba ex parte ad eos referri possunt qui. pressi A tiiis, nos pariter in illo surreximus. quorum resusci-
tribulationecaptivitatis, civperunt paMiitentiam age- tationem sua resurrectione significavit, quoniam
re et requirere Deum, quem absentem sontiebant sicut ille resurrexit a mortuis per gloriam Patris,ita
iratum. Et in mane. hoc est, in luce ptvnitentiie, di- et nos resurgemus cum illo. Vel primum diem acci-
centes ad invicem : « Venite, revertamur ad Domi- piamus, adventum Christi in humilitate, secundum
num. » Generaliier hiec verba aptantur omnibus ingloria. qua videbitur aboumibus: tertium,quando
Christianis credentibus in Christum.qui atflicti va- transacto judicio, electis ampliorem gloriamsua; de-
riis tribulationibus, ortoeis iuniine veritatis, in ad- monstrabitchu-itatis : generalemcnim omnium san-
ventu Christi mane, hoc est, in luce lidei consur- ctorum vivificationem et resurrectionem ordinavit
gentes de tenebris infidelitatis et erroris, ca^pennit Deus Pater tleri per Filium vel nobis prima dies:

se invicem hortari, diccntes : « Venite. revertamur est, quando renascimur per aquam baptismatis, et

ad Dominum. » Hli quippe, qui ex duabus tribubus gratiam Spiritus sancti, a tenebris ad lumen veni-
de captivitate sunt reversi, non contenti propria sa- mus, secundum illud Apostoli « Fuistis aliquando :

lute,hortantes se invicem.dicunt Venite gressibus : tenebrie, nunc autem lux in Domino. » Secunda in
amoris et fidei, revertamur ad Dominum.quem pec- requie animarum, tertia in resurrectione generali.
cando deseruimus, et a quo justo judiciorelicti su- B « Efvivemus in conspectu ejus, » quando (ut Joan-
mus. nes dicit) « videbimus eum sicuti est. » Vel si
c Quia ipse cepit, perXabuchodonosorducendo
«^ ad priesens tempus lioc referre volumus, in con-
in captivitatera : unde supra dictum est « Ego ca- : spectu ejus vivimus, quia in ipso movemur etsuraus.
piam: » « et sanabit nos, » a captivitate revocando, ftSciemus sequemurquc utcognoscamus Dominum.»
ut pater filios: « percutiet, » nos flageliando variis Scieraus enim, id est, majestatem deitatisillius co-
tribuhationibus atque verberibus, c et curabitnos,» gnoscomus credentes, perspicientesque ejus Trini-
a vulneribus peccatorum, si post nageila dignam tatem in personis, et unitatem in majestate. Seque-
egerimus poenitentiam. Quod autera subditur: raur illura ejus vestigia ad coelos
iraitando, vel
« Vivitlcabit nos post duos dies, » proprie ad cro- ascendendo.Undesubditur « Ut cognoscarausDorai-
:

dentes referenduni est, qui vocati et fide Christi num.>^ Quodveracitertunc iraplebitur, quando quod
illuminati, mutuo se piovocant,ut ad Dorainum re- nunc videmus per speculum et in ajnigraate, <:on-
vertantur, a cujus cultu olim recesserant, et varia templabimur facie ad faciem.Unde est Ha^c estau- :

diemonum portenta colendo absentiarailliusraerue- tem vita ?eterna,ut cognoscant te solura verura Deum
rant. Quia (inquit) ipse cepit nos, quando Verbum et, quem raisisti, Jesura Christura. « Quasi di-
carofactura est.HincPaulus:Semen (inquit^ Abrahae ^ luculum praeparatus est egressus ejus. « Diluculum
apprehendit. Et sanabit nos, quia ccelestis medicus dicitur parva diei lux, qua oriente tenebrae noctis
postdolorem vulnerum et peccatorum, plenam nobis fugantur, et claritas diei apparere incipit.Est ergo
salutem dabit.Hinc Dominus paralyticum sanaturus sensus : Sicut diluculo surgente tenebrae noctis fu-
prius inanima purgat, deinde in corpore abintirmi- gantur, et lux diei aperitur, ita Christo in carne
tatis molestia reievat. Percutiet nos, subaudisvario nascente tenebra; peccatorum nostrorum dissipatee
modo.etpost percussionemcurabit nos, juxtaillud : sunt, et ortus est nobis sol justitiae, qui nostram il-

« Quem diligit Dominus corripit.» Unde et ipsecui- luminans caecitatem, oculos mentis nostrae aperuit,
dam sanato ait Ecce sanus factuses, » etc. « Vi-
: <* et claritatem ca^iestis patria:, lumenque vera) scien-
vificabit nos post duos dies. » Frustra Hebraii (dicit tia} manifestavit. Et pulciire eadem nativitas egres-
beatus Hieronymus/ somniant sibi post circulum sus ejus appeliatur, de qua Psalraista ait : «Et ipse
milloannorura salutem.cum salus credentium tertia tanquam sponsus procedens de thalarao suo.» Tan-
die promissa sit, quia Dominusabinferisresurrexit. quara sponsus quippe de thalamo processit.quando
Hli quippe diem secundum referunt adventus sui de incorrupto virginis utero iraraaculatura corpus
Christi : diera vero sui tertium, adventus ad judi- assurapsit, etin carne natus apparuit.De cujus ortu
cium, quo salvandi sunt.Sed cum ha2cdicunt,debent D recte adhuc subditur. Et veniet quasi iraber nobis
respondere. quare primum accipiant. Qui enim se- temporaneus et serotinus terraB.» Quantum ad litte-
cundurn tertiumqueaccipiunt, primum seperdidisse ram, temporaneum imbrem vocat pluviam, qucO
testantur quia secundus et tertius sine primo esse jactis serainibus a Deo datur terrae Palaestinorura,

non possunt. Cumque de primorespondere non po- qua infusa coalescunt seraina serotinara autem, ;

terunt,noshaecomnia referamus ad primumetse- qucc ad maturitatem eosdera perducit fructus. Si-

cundum Christi adventum, quibus impleta est salus quidem terra promissionis nonita frequenter,veluti
credentium.Primum itaque Dei tempus diera acci- nostra, de coelo accipit pluviam, sed bis tantum in
piamussecundura adventura Christi.Post quemdiem anno.Unde Dorninus poUicetur perprophetara eidem
vivificabit nos per fidem, quieraraus mortui per in- populo dicens: Dabo vobis pluviam temporaneara et
fideUtatem : vel certe vivificavit nos in spe resur- serotinam. Spiritualiter autem Christus nobis est
rectionis, juxta illud Apostoli :Convivificavit nos,et iraber teraporaneus, quando fidei illius fundaraenta
consedere fecitin ccelestibus in Christo. » In die percipiraus, qua radicatibonis operibusabunderaus.
tertia suscitabit nos, » quia ipso resurgente a mor- Serotinus vero, quando paratis jam ad metendum
 49 ENARRATIO IX OSEE PROPHETAM. 50

frugibus, id est, completis bonis operibus abunde- Apotius velle misericordiam, ut primum misereren-
mus, inhorrea Dominica recondemur. Velnuncno- tur sibi, juxta illud : Fili,miserere animae tua) pla-
bis imber est temporaneus, dum ex parte cognosci- cens Deo, deinde pauperibus, et scientiam- rectae
/nus. Erit et serotinus, quanflo venerit quod perfe- fidei cum sui cognition(',quam hoIocausta,quia sine
ctum est. Ergo Judaei qui non receperunt tempora- fide et misericordia impossibile est placere Deo.
neas, et absque pluviis messuere, fructus semen in « Ipsi autem sicut Adam tran.sgressi sunt pactum
ultimo tempore non recipient. meum. »Ac si diceret Ideo non poterunt purgari :

(( Quid faciamEphraim ? quid faciam tibi,

tibi, per sacrificia, sicut restimant, quia sicut Adam gu-
Juda? Quomodote sine doloi-e cordis
J)Ac si diceret : stando pomuni ligiii contempsit Dei prnece-
vetiti,

tradere potero hostibus, aut quod medicamen tibi ptum,ita isti transgrediendolegem divinam,faciunt
imponam, ut te sanitati restituam ? « Misericordia contra Dei praiceptum, quo dixit eis : Non faciatis
\'estra quasi nubes matutina, et quasi ros mane vobis dcosalienos : et sicut ille perdidit paradisum,
pertransiens, » id est, sicut veniente sole, nubes ita et isti perdent terram, quam acceperant in ha2-
quaj tetram noctem reddiderat pertransit, et ve- reditatem. « Ubi » hoc est, in Adam, sive etiam in
luti mane consurgens ros orto sole siccatur, ita illa paradiso, « praevaricati sunt in me, » juxta quod
misericordia, qua vobis misereri consueveram, per- B Apostolus ait : In quo omnes peccaverunt.Quotidie
transiit, etiam vobis tempus captivitatis imminet, etiain et cos qui intra Ecclesiam sunt, et peccant,
cito per Assyrios et Babylonios venturum. et qui extra Ecclesiam commorantur, ad poeniten-
« Propter hoc dolavi in prophetis. » Ne dicerent tiam Dominus vocat, et ad misericordiam recta^que
Judsei excusationem qurcrentes: A pseudoprophelis fidei scientiam, dicens : « Misericordiam volo, )) etc.

decepti sumus, pacem nobis promittentibus,ideoque Videntur eniin tales offerre Deo munera, et sectari
peccavimus, testatur se Dominus prius prophetas humilitatem, et facere eIeemosynam,quae sacrificia
interfecisse, ut ipsi eos occisos a Domino intelli- vocarentur, si cum rectitudine fidei et bona volun-
gentes, et qui fuerant ei causa erroris, interempti tate procederent. Sed cum et hi misericordiain, et

verterentur in occasionem salutis. Hinc legimus hi rectam abjiciunt Dei scientiam, frustra se trun-
in libris quadringentos quinquaginta pro-
Regum cato capite fidei Ctctera membra habere jactant.
phetas interfectos, et aliam innumerabilem multi- Praivaricati eniin sunt pactum l)ei in Ecclesia, si-

tudinem ab Hieu, qui subvertit domum Achab. Un- cut Adam in paradiso : ideoque quomodo ille a pa-
de et subditur, « et occidi eos in verbo oris mei. » radiso, ita isti projicientur ab Ecclesia.
Os quippe Domini erat Elias, qui eos occidi jussit. « Galaad civitas operantium idolum. » Galaad
Aliter Propter hoc scilicet, quia inique agenti-
; Q nomen est civitatis vel montis, sed hic pro civitate

bus misericordia recessit ab eis dolavi, id est ;

ponitur est autem sita trans Jordanem n tribu Gad.
: i

doiandos esse preedixi pcr prophetas, sicut fuit In hac urbe idoluin primitus est consecratum,quia
Isaias, Jeremias, et caeteri ; ac verbis meis terribi- habitabatur a sacerdotibus. Erat enini et civitas

libuscomminatus sum eis, ut qui clementem con- fugitivorum, sed quanto celebrior et majoris erat
temnebant timerent offensum. » Et occidi eos in auctoritatis, quia in partem sacerdotum fuerat de-
verbo oris mei, » ut ante peccatores verborum ter- legata, tanto principiura idololatiu» et malorum
rore punirentur, quam captivitas immineret. Hsec omniuin fuit : et quia isti idola primum consecra-
vero omnia ut judicia mea, quibus te judicaturus runt, primi ab Assyriis capti, et in captivitatem
sum, quasiluxegredientur, id est, manifesta fient. sunt ducti. « Supplantata sanguine.
Legimus in »

Quia enim saepe vos redarguo, etimpcenitentes exi- libroReguraquodHieu unctus inregem in Ramoth
stitis, in aperta lucemultisque nationibus viden- Galaad deleverit, secundum Domini prsecoptum.
tibus damnabimini. Vel certe mea judicia quasi omnem domum Achab, id est septuaginta ejus
lux egredientur,quia nullus dubitabit vos juste, quae filios, caeterosque illi consentientes in malum.Qua-
patimini,fuisse perpessos. Possunt haeceadem verba propter ipsa civitas supplantata (id est humiliata)

ad haereticos ad viros Juda referri, quod Do-Dsanguine dicitur, vel etiam, quia vindicta sangui-
sive
minus provocat ad misericordiam, et reverti cupit nis quem fundebat, sicut in sequentibus videbimus,
ad salutem. Illis autem impoenitentibus nubes vel super eum venit.
ros, id est,prosperitas istius sceculi auferetur ab eis, « Et quasi fauces virorum Iati'onurn. » Fauces

sicut accidit illi diviti purpurato, qui omne quo virorum latronum sunt caverna?, caeteraque loca
fruitus est,ut instarnubis vel roris transirecogno- abdita, in quibus absconsi praetereuntes exspoliant
vit, semperque ha^reticorumprophetas Dominus in- et interficiunt.Hujusrnodi habitacula erant in eadem
terficit, dum aeterna eis supplicia comrainatur.Quo- regione. Idcirco dicitur quod sit Galaad quasi fau-
rum judicia manifesta fient, cum videntibus omni- ces latronura, quia sicut illi latentes denudabant
bus cura diabolo et angelis ejus damnabuntur. et interficiebant homines, ita sacerdotes Galaad
« Quia raisericordiam volui, et non sacrificium, insidiantes siraplicitati populi, exspoliabant eos
et scientiam Dei plus quara holocaustum. » Judaei fide, et interficiebant mente. Quos autem decipere
vario modo peccantes, putabant se purgari per sa- non poterant, vestibus privabant, et corpore
crificiorum oblationes ; sed Dominus ostendit se necabant. Et hoc est quod subditur, « particeps

^i^f
 51 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMEXT. BIBL. 52
sacertlotum in via interficientium de Asubaudis, videbis. Impletum est hoc sub Cyro rege
pei-gentes
Sichero . » Sichem civitas est in confinio decem Persarum, quando per manum Zorobabel et Jesu
trilmum et duarum,qua} hodie Xeapolis appellatur, atque Xehemia, reversisunt Juda?i in terram suam,
unde transitus erat Israelitis in Hierusalem. ubi videntibus multis, quorum tempore e^dem facta
soluraraodo licebat victimas immolari. Tribus ergo fueiat captivitas, qui videntes illorura reversionem
temporibus, quibus secundum legis prfeceptum qui nati fuerant in Chaldaea, pariter cum ipsis re-
populus ad Pei teraplum ascendere debebat, sacer- versi sunt. Xota autera quod Judiv captivitas et re-
dotes idolorum ponebant in itinere latrones, qui gressio pariter prophetetur ; de Israel autem nihil
insidiarentur pergentibus, ut magis vitulos aureos dicitur, quia videlicet istis post septuaginta annos
in Dan et in Bethel quam Dominum adorarent in reveitentibus.illiperpetuo mansere captivi. Indomo
Hierusalem ; et quos revocare non poterant, in ea- quoque ha^reticorum horrendum apparet, quando
dem via interficiebant. Quorurn sacerdotum parti- dogmata pra\a sectando, male de Christo sentiunt,
ceps-erat Galaad, quia sacerdotes illius conjuratio- quorum etiam foinicationis errore populus ab eis
nem et consensum fecerunt cum supradictis, simi- seductus sordidatur. Judae quoque, hoc est, viris
literque per suos ministros interficiebant pei-gentes ecclesiasticis praecipitur, ut pnTeparent messem
in Hierusalem. Unde sequitur, « quia scelus operati B metendipropter peccata sua in diejudicii,
sectionis,
sunt,» subaudisin interfectione scilicetillorum, sive ab eo qui in Apocalypsi Joannis habere falceiij acu-
in idololatria- Sed et nuncpravi doctores in via, hoc tam in manu sua dicitur. Hoc tamen non optantis
est, in itinere pnesentis vitse pergentibus in Hieru- voto dicitur, sed praedicentis. X^am et isti si pceni-
salem ca^lestem, tendunt insidias. necantque quos tentiam egerint, suam Qonversionem a malo adbo-
possuntin Sichem, id est, in bonis operibus, revo- num vidcbunt.
candoad nequitiam suae actionis prava doctrina vel GAPUT VII.
maloexemplo. X'am Sichem interpretaturhuraerus. « Cum sanare vellem Israel. » Subaudis, ab ido-
In humero autem opus intelligitur. Unde et de Is- lolatria,quam exercuerant in ^g}pto vel in deserto,
sachar legiraus, quod supposuerit huraerum suum quandoconflaveruntcaput vituli,dicentes Isti sunt :

ad operandum. dii tui, quia malui pcenitentiam peccatoris quani

€ In domo Israel vidi horrendum. w Horror ali- mortem. « Revehita est iniquitas Ephraira, j>id est,

quandoponitur pro timore, juxta quod scriptum est. idololatria Jeroboam, qui repente super populum
Horrendum est incidere in raanus Dei viventis ; ali- Israeliticum i'ex constitutus, vitulos aureos fecit ;

quando pro squalore et re sordida ; unde est : X^^on « et malitia S?mariae, » id est, subjecti populi re-
horrnisti virginis uterura. hoc est. sordidura non ^ velata est sequentis regem impium. « Quia operati
deputasti.Horrendum itaque hoc in loco pro timore sunt » et rex et populus « mendacium, » hoc est,

ponitur idololatriae. Expavit enim propheta videns idolum. Sicut enim contrariura est mendacium ve-
idolum, quod fecerant Israelitaerelicto Deo, ideoque ritati, ita idolum Deo. Vel certe in hoc raendacium
ait : In domolsrael, idest, in oongregatione decem fecisse dicuntur. quia falso loquebantur, dum pro-
tribuum vidi idololatriam. Quod enim horribilius strati diis dicebant : Isti sunt dii tui, gloriam Dei
quara decera tribus ad idolorum cultum repente transferentes ad simulacra. « Et fur ingressus est
transgressas ? t Ibi fornicationes Ephraim, conta- spolians, latrunculus foris. » Hoc inter furem et
minatus est Israel. v Dictum est superius quod no- latronem distat quod furnoctem quaerit, et latenter

mine Ephraim Hieroboam inteliigatur, primus sci- inique operatur, latro autem aperte vira infert.

licet rex decera tribuum, Israelis autem, omne Furem autem in hoc loco vel latronem, debemus
regnum illius. Dicitur itaque ibi, hoc est, in dorao intelligere Jeroboam, qui instar furis ingressus ad
Israelqua horrendum apparuit, fornirntiones sunt donjum Israel, furatus est eos Deo, et quasi la-

Ephraim. id est, Hieroboam de tribu Ephraim. qui trunculus infelicem populum exspoliavit Dei pro-
Deum relmquens idola venerari coepit. Fomicatur j. tectione, et est sensus : Cum vellem vetera peccata
quippe homo, quando Creatorem(quiest viranimae) populi mei delere propter antiquam idololatriam,
deserens. adultero (id est diabolo' copulatur. Et Ephraim et Samaria nova idola repererunt. Sed et
fomicante Jeroboam. contarainatus est Israel, po- hoc dici potest.quod Domino Salvatore volente pec-
pulus videlicet illi subjectus, quia magna ex parte cata Ecclesiae tam Judaeorum quam gentium sanare,
commune noraen Israelis obtinuit. Unde et ad Ju- subito surrexit Ephraim, hoc est ubertas falsorura
dara sermo convertitur. cura protinus subditur : dogmatum. cui multi faventes operati sunt menda-
« Sed et Juda, pone rnessem tibi.» Et estsensus : cium contra Christum, et per eos ingressus est fur
N^on te putes esse securum, quod Israel captivus etlatro, hoc est diabolus in Ecclesiam. Sive furem
abducitur, tu quoque prappara tibi segetes ut mo- et latronem ipsos intelligamus haereticos, de quibus
tantur. id est. genera filios qui succidantur a X'a- Dominus dicit : Qui non intrat per ostium in ovile
buchodonosoret exercitu ejus. Xon multo enim post ovium, vel ascendit aliunde, ille fur est et latro,etc.

tempore duneris captivus Babyionem, et messio-

in Omnesquotqiiot venerunt ante me, fures sunt et la-
nis tuae (hoc e.st interfectionis) tempus adveniet. trones.Unde significanterait, quodlatrunculus foris
€ Gurn convertero captivitatem populi mei, » ex.spoliet. Xon enim possunt illos privare Christi
 .

53 ENARRATIO IN OSEE PROPHETAM. k

...
veste,quosdocuerint,msi deEcclesiaforiseos eduxe- A tiibus. Hic autem in malo ponitur, pro corruptione,
'
M .- > '

rint,etin viadoctrinarum suiuum ambularofecerint. scilicet populi, per idolorum venerati,onem. Hjire-
« Et ne forte dieant in cordibus suis, omnem ma- ticiquoque pravam intentionem tandiu celant, ve-
litiara eorum me recordatum, nunc circumdederunt quousque subjecti libenter eorum
ris falsa velantes,

cos adinventiones suae. » Ne iorie (jnquit) dicant in obtemperent voluntati, et donec corda deceptorura
cordibus 3uis, pro veteribus peccatis nos punit, et intumescant fermento pravae docirinsB illorum de
patrum delicta resolvimus, juxta illud « Pat,res : quo Dominus dicit « Cavete a fermento Pliarisaeo-
:

nostri comederunt uvam acerb.im, et dentes filio- rum, »

rum obstupuerunt. » Xunc, id est in praesenti, « Dies regis nostri. )> Succensa tota populi massa
• circumdederunt eos adinventionessuce, » hocest, veneratione yitulorum, cceperunt dicere ad fores
non pro dilectis patrum eos, sicut illi £f stimant, vel Jeroboam regis : Dies regis nostri, subaud^tur iste
veteres iniquitates, sed pro praesentibus purjiam. est, et quem nobis festivum noster constituit ira-
Putabant eniin Deo suam iniquitatem,
illi latere perator, Imnc celebramus, in hoc gaudemus, in
cum procul dubio Deus omnia videat. Unde et sub- hoc vitulos aureos adoramus. « Cceperunt principes
ditur : « Contra faciem meam Clamante populo .Iste est di^s
factae sunt, » id est. furere a vino. » :

ego semper mala illorum intueor, quae me pitesente B quem nobis rex noster sacrum instituit, principes
faciunt. non veriti faciem meam. Sed et mali quique non soium non sunt irati, qui debuerant esse rec-
non tantum propter peccata praeterita damnantur, tores populi, sed insuper intelligentiara suae meri-
sed quia antiquis operibus novam quotidie addunt tis amittentes, cceperunt furere a vino, noc e^t,

impietatern, et cum Dominum celare se putant, yi- amentiam pati luxurioe et idololatriae. » Extenc^it
tare ejus oculos non valent, quia scriptum est manum suani cum illusoribus, quia applicuerunt :

« Yultus autem Doniini super facientes mala. » quasi clibanum cor suum, cura insidiaretur eis. »
« In malitiasua laetificaverunt regem, » praebentes Cum cerneret rex clamare populum quod pfaedi-
consensum regi Jeroboam, ut adorarent idoly secun- ximus, et principes etiam temulentos et vino ido-
dum ejus volunta.t^m, « et in mendaciis suis » quibus lolatriic demersos, extendit manum suam cum
dicebant : Isti sunt dii tui. « Principes » subauditur, iilusoribus, hoc est, principibus qui illudebant
laetificaverunt : quia ipsi principes consentiebant pessime populo, et a Deo suo longe abducebant be-
regi.Attendendum autem, quia nunc exponit quod nedicendo, et gratias agendo, vel erroribus eorura
fecerunt coram facie ejus.Omnis quoque qui per- consentiendo, quia videlicet applicuerant cor suum
verso operi deservit, vel male de Christo sentit, sicut quasi clibanum, ut eos succenderet, et idololatriee
Arius ct caiteri, regera (hoc est, diabolum) Iseti- fiammis ardere faceret. lacirco enim applau-
ficat, et in mendaciis pravorum dogmatum priri- dendo gratias egit populo una cum principibus,
cipes, hoc est, satellites diaboli, qui principes dia- quia intellexit totp nisu mentis ad errorum eos
boli tenebrarum vocantur. Valde enim in peccatis fuisse conversos. Et hoc cum insidiaretur eis, ne
•.•II •';'';
• ' -1
'
n M ( •
( I
i i i
•

nostris gaudent contrariae fortitudines. ascenderent ad templum Dommi, sed vitulos quos
« Omnes adulterantes quasi clibanus succensus ipse fecerat colerent. Dolose quippe eosdem faljri-

a coquente. » Et hoc contra eos loquitur, qui in catus tueratvitulos, ne forte populus Israel per^ens
malitia sua laetificaverunt regem, et in mendaciis ad Dei templum Hierosolymis, sum^ta occasione
suis principes. Omne.s (inquit) adulterantes, id est, recpnciliaretur regi Judae. « Tota nocte dormivlt
a proprio viroDeo recedentes, quasi clibanus a co- coquens eos, mane ipse succjpnsus quasi ignis flam-
quente, quia sicut clibanus succenditur ut coquat ma3. » Postquam ignem malitia) misit in eorum cor-
panes, ita illi succensi sunt malitia Jerpboam, et dibus, et vidit eos furere, nuUumque esse qui suae
igne idololatrise. <( Quievit paululum ciyitas a com- resisteret voluntati, tota nocte dormivit, hpc esi,

niistione fermenti, donec fermentaretur totum. » securus jacuit, versatus in tenebris, coqueris eos
Fabricatis quippe idolis, non vim fecit Jeroboam igne impietatis, mane autem ipse succensus flam-
populo ut ea coleret, ne forte quibusdam causa Dei mis suorum scelerum, venit ad iramolandum.
et religionis resistentibus, cultura illorum evacua- « Omnes calefacti sunt quasi clibanus, » quia cum

retur, ideoque paululum quievit civitas, donec pro- jam non per insidias, sed impudenier a t)ei cultu
pria voluntate populus regi consentiret, ut primum ad cieremonias idolorum transirent, omries sucoensi
principes, deinde satellites illorum regi et princi- sunt malitia iniquitatis Et devoraverunt ju-
suae. «

pibus faventes, ad ultimum omnis populus corrum- dices suos, » id est, eos qui noluerunt eis consentire,
peretur. Et hoc est quod dicit Donec fermentaretur : sed insuper redarguebant, et interfecerunt. Vel
tptum. Quoe enim sponte fiunt, diu permanent : certe eos, qui ante judices illorum exstiterant, spi-
quae autem necessitate, cito solvuntur. Hoc consi- ritualiter interemerunt trahendo ad suam malitiam.
derans Jeroboam, .maluit populum sponte subire Cum enim illi religiones Domini recordarentur, yi-
novam idolorum culturam, quam coactum. Fermen- dentes regem et principes omnemque populum ido-
tuni autem et in bonam partem ponitur et in malam. lolatriai deditos. coeperunt dicere Quid faciemus ? ;

Jn bonam, ut Dominus in Evangelio dicit, quod Ecce rex et principes ejus, omnisque populus deos
mulier accepto fermento abscondit in farinae satis colit. Jam quia in medio illorum versamur, ribn
 »

55 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I — COMMEXT. BIBL. 56

possumus siniilia non fac^re, ne forte exsjioliati A « Sed et cani effusi sunt in eo. et ipse ignoravit. »

omnibus rebus, etiam vitam amittamus. Duuuiue Cani hominum aliquando in bonum ponuntur, ut ost
ha^c dicerent, etiam ipsi ad scelus idololatriie dovo- ilhul Salomonis: u Cani sunt sensus hominis, et eetas

luti sunt. € Omnes reges eorum ceciderunt. » Ab senectutib vita immaculata. Hic autem in maluni »

istoscilicet Jeroboam usque ad ultimum Josiam, ponuntur, mahtiam in eodem populo usque ad fmeni
omnes reges Israelitarum ceciderunt in idolola- rogni perseverasse monstrantes. Sed et cani (inquit)
triam vel perditionem ceternam. et ambulaverunt eflusi sunt in eo, hocabunde in nequitia usque est,

in viis Hieroboam, filii Xabath, qui peccare fecit ad senium et regni terminum permanserunt. Et ipse
Israel. u Xon est in eis qui chimet ad me. ^^ id est, ignoravit finem legni sui, subaudis imminere.
nemo in regibus aut in subjecto populo reperitur «Et humlHabitur superbia Israel in facie ejus. »
qui clamet ad me, et relictis idolis ad Deum conver- Erexerat enim se Israel contra Dominum, et non in
tatur. H»c omnia beatus Hieronymus ad ha^reticos illo, sed in muUitudine sui fidebat exercitus. Et quia

eorumque refert discipulos, qui mahtia diaboH iqui f superbis Deus resistit. humiHbus autem dat gra-

est rex super omnes iniquos) debriati, dies regis(hoc tiam, dicit nunc j^er Proplietam
^> « HumiHabitur :

est, cujusque prtepositorum suorum, verbi gratia, superbia Israel, » hoc est, interficientur principes
Marcionis, Arii, atque Eunomii, cieterorumque)Bet e.xercitus ejus (in quibusgloriabatur) ab Assyriis
celebrant festivos, Ecclesiam relinquentes, et ve- et Chaldaeis, et hoc non multo post temporesednunc
ritatem fidei conculcantes, Unde et hi qui c?eteris et in priesenti. Hoc est enim quod ait « In facie :

pra?sunt, applaudunt iHis. eo quod videant corda ejus. ); « Xon reversi sunt ad Dominum Deum suum,
illorum nequitia referta, et vino iniquitatis infusa; et non quaesierunt eum in omnibus his. » Quod supe-
de quo Salomon dicit : Principes vinum non bibant, rius subobscure posuerat, dicens : « Ephraim factus
nequando obHviscantur sapientife. Insaniunt etiam est subcinericius panis qui non reversatur, » nunc
ex vino. De quo Moyses a Furor (inquiti diaconum
: ponit manifestius : « X^^on sunt (inquit) reversi ad
vinum eorum, » etc. Quod autem dicitur Jeroboam Dominum Deum suum, non quaesierunt eum et
tota nocte dormisse, ostenditur per hoc, quia heere in omnibus his. » Quod si fuissent revcrsi ad Domi-
tici dum in tenebris infideHtatis morantur, lucem num Deum suum, audissent utique per Jeremiam
veri solis non vaient perspicere : nam et qui dor- loquentem Dominum « Revertimini ad me, et ego :

miunt, nocte dormiunt, quia oppressus est sensus revertar ad vos. » Post idohi quippe ambulantes,
eorum. Horumcordacalefierinoscunturira, avaritia, non quaisierunt cum in omnibus his adversitatibus,
caeterisque vitiis, ipsique devorant judices suos, hoc ut in eum perfecte crederent. et recte operarentur.
est, si qui possunt habere in animo virtutem, vel'^ Utautemadhiereticos vel impiosistareferamuspne-
sensus quibus mala discernuntur a bonis, abstra- positos, Ephraim in popuHs commiscetur, quando
hunt ab iUis, et omnes principes taHum ceciderunt ad sui simiHtudinem alios quilibet nequam pncpo-
in Dei praedestinatione, nec est inter eos qui clamet situs trahit, et simiHs eorum efficitur, juxta quod
ad Dominum. ut invocans nomen Domini salvus fiat. supra dictum est : Erit sicut populus sic sacerdos.
K Ephraim in populis ipse commiscebatur. » Sive etiam Ephraim popuHs commiscetur, quia
Ephraim non hictantummodo reges, ut superius, omnes hoeretici nihil differunt aberroregentilium, et
sed omnis populus decem tribuum accipitur. Ephraim qui fuerat princeps quondam Ecclesise, fit quasi panis
ergo, id est ornne regnum decem tribuum, « commi- subcinericius. ex omni parte cineribus peccatoruiii
scebatur in populis, » hoc est, similis erat gentibus circumdatus, necrevertitur ad Dominum, in inccepto

idola colentibus. t Ephraim factus e.st subcinericius permanenserrore, cujusrobur, hocest, fortitudinem
panis, qui non reversatur. » Panis qui non reversa- virtutum et intelligentiae, d^mones. Christianorum
tur, ex omni parte plenus est sordibus. Talis factus pessimi hostes, auterunt. Ipse vero hoc nescit, dum
est Ephraim non agendo poenitentiam, ideoque in- sibi amicos putat. quos devoratores sentit. Sed et

convertibilis manens, ex omni parte circumdatus est cani in eo efTunduntur, dum stullitia cordis ilHus
D
cineribus peccatorum. Quod si converti a suis ini- usquo ad terminum vitec in eo perseverat. Sicut enim
quitatibus vellet, purgari utique potuisset. justi hominis cani sapientia intelligitur, sic impii

€ Comederunt alieni robur ejus, et ipse nescivit. stultitia accipitur. Ipse autem vetustatera suae igno-
Robur appellat principes et fortes quosque popuH, rat malitiae, de qua scriptum est Quod antiquaturet :

vel certe thesauros in quibus confidebant. AHeni senescit, pi-ope interitum est. Quorum superbia cum
quotidie a Christo humiHetur, non agunt poeniten-
ergo a Deo, vel etiam a gente Judaeorum, hostes sci-
tiam, nec revertuntur ad Dominum. « Et factus est
licet ejus Chaldaei atque As.syrii. coraederunt robur
Ephraim quasi columba seducta non habens cor. »
ejus, interficiendo principes, et bona illorum sibi
Columba in bonum accipitur, ut Dominus in Evan-
vindicando. et quidquid virium habere poterat de-
geHo dicit : « Estote prudentes sicut serponteset sim-
vorando. Tantaeque idem Ephraim fuit amentiae, ut plices sicut columbae. » ut nec aliis nocere possiraus,
nesciretDeum suum,aut certe ignoraret causam pro nec ab aHis insidias patiaraur, sed simpHcitate et
qua fuisset devorantibus traditus, justum se repu- prudentia exhibeamus hominem temperatum, quia
tans. prudentia sine siraplicitate calliditas est, sirapHcitas
 57 ENARRATIO I\ OSEE PROPHETAM. 58

sine pruflentia stultitia est. Unde et in hoc loco co- A terarum vocantur,ululatum luporum.et sonitum ir-
lumba stultitiam Judaici populi designat,qui potius i'ationabilium bestiaiaim imitantes. « Supertriticum
fisus est in homine quam in Deo, iEgyptum invo- et vinum ruminabant. >> Kuminareest revomere.quo-
cans, et ad Assyrios pergens. Qui enim auxilium modo animalia quod die comedunt,nocteab intimis
JEgypti petiit,qui ab Isaia appcUatur baculusarun- visceribus ad guttur et fauces redire faciunt, sicque
dineus confractus, ab Assyriis abduritur captivus. subtilius ruminando, in ventrcm redire faciunt. Et
Factus est ergo Ephraim quasi columba seducta a est sonsus Quia abundantia omnium rerum habe-
:

diabolo,non habens cor,hoc est,intelligentiam men- bant. f|u;o in vino et tritico comprehenditur, ideo
tis. Notandum autem quod non aquilee, accipitri, conuerunt recedentes a me, quod etiam Ezechiel in
aut corvo, vel cuilibet alia? avi comparatur, sed co- Sodomis et Gomorrhis factum esse commemorat.
lumbai, quaj tanta} fragilitatis est, ut proj)rios non Intuendum autem quia ut ostenderet eosjumento-
valeat tueri fetus. Sic enim et isti comprehensi ab rum similes, non dixit comedebant, sed « rumina-
hostibus,nonhabuerunt vires se defendendi.« Mgyp- bant. » In hoc etiam ruminasse dicuntur, quia pa-
tum invocabant,» subaudis in auxiliam,vel deosillo- buladivinorum eloquiorum spiritualiter non intelli-
rum colendo. « Ad Assyrios abierunt, non sponte,
» gebant. « Recesserunt a me, » cultum religionis
sed captivi, « et cum perfecti fuerint, expandam B mea? spernendo, et servituti diaboli se subdendo.
rete meum super eos, ^) id est, utsentiant quiamu- (' Et ego erudivi eos,» id est, docui eos perMoysen,
tantes loca, meum non possunt vitare conspectum. ca^terosquefideles. « Et confortavi brachia eorum, »

Cum profecti fuerint in captivitatem, rete meum hocest, prtcbui fortitudinemad bellandum,sicutfac-
expandara,hoc est,potentiam meam supereos osten- tum est temporibus Josue et Machabyeorum. « Et in
dam, ne possint libere redireadterramsicut putant, mecogitaveruntmalitiam,» meampotentiam ad ido-
donec ipse velim. « Quasi volucres coeli detraham la transferentes,dicentesque non me esse Deum,sed
eos,» id est, sicut avis ab altitudine coeli reti super vitulos quos ipsi fecerunt.Nunquid aliquid possunt
aquas expanso detrahitur,sic ab altitudinesuperbiae facere aut nocere mihi ? Sed quod solum agere po-
sua}deponam eos. « Caedam eos secundum auditio- tuerunt, contra me cogitaverunt mala.
nem coetus eorum. » Et e.st sensus Sicut juncto con- i « Reversi sunt ut absque jugo essent, a id e.st,ut
silio omnes idola coluerunt, quse fabricantes consi- prius antequam vocarem eos per Abraham, deinde
liati sunt omnes ut a me recederent, ita me irato per Moysen et reliquos, absque jugo legisque notitia
omnes pariter vastabuntur, dum communiter eos erant,cunctis nationibus commiscebantur, ita nunc
percussero arege usque ad mendicum. Possumus et reversi sunt ad priorem statum, ut absque jugo et
haec verba ad tempus Dominica^ passionis referre, Dei frenisirent praicipites sequendosuasvoluptates.
quia sicutcommuni consilio tractaveruntde Domini « Facti sunt quasi arcus dolosus, » id est, pravus,
morte, clamantes ad Pilatum, « Crucifige, crucifige reflectens in dominum sagittam.Ipsi quippe fortesa
eum, » ab hostibus in solemnitate pas-
sic pariter Deoetextensi factifuerant, utadversarios hostesque
chali comprehensi sunt, caesi, et interfecti. percuterent,sed quos Deus extenderat contra inimi-
« \cc eis, » id est, damnatio perpetua erit post cos, ipsi contra suum versi sunt Dominum, mitten-
prsesentem tribulationem. « Quoniam recesserunt a tes adversus eum blasphemiae sagittas. a Cadent in
me, » idola colendo « vastabuntur » ab hostibus gladio principes eorum a furore linguse sua^. t Sicut
scilicet, et raiseri erunt. « Quia pr^evaricati sunt in caput malitiae fuerunt principes,qui infelicem popu-
me, » adorantes vitulos aureos, et meum praecep- lum deceperunt, ita nunc ipsi vere primum confun-
tum transgredientes, quod dixi : Non facietis vobis dantur propter furorera lingua^ suoe, qui amentes
deos alienos. « Et ego redemi eos » de ^gyptiaca effecti, ausi sunt vitulos aureos vocare deos, ut hoc
servitute, et eduxi in excelso brachio « et ipsi lo- ; facerent in terra rejiromissionis quod didicerant in
cuti sunt contra me mendacia » facientes idola et ^gypto. Nam furor lingu£e eorum, amentia et bla-
dicentes : « Isti sunt dii tui, Israel, qui eduxerunt sphemiae intelliguntur. « Ista subsannatio eorum in
te de terra yEgypti. » D^erra ^gypti, » id est, hoc quod modo faciunt sub-
« Et non claraaverunt ad rae in corde suo » quo sannando rae et deridendo per culturam idolorum.
idola diligebant. « Sed ululabantincubilibussuis non est nova res, quia quod fecerunt in ^Egypto, et
Vocesluporum velcanum imitantes in laudibusdcfi- postea in deserto.hocetiamnunc tenent- Ibi quippe
monum.Ipsa enim carmina,quce da^monia laudantes coeperunt idola colere, et usque nunc in eadem per-
canebant, ululatum Scriptura nuncupat. Amiserant severant malitia. Spiritualiter vero per triticum et
quippe rationabilem animi intellectura,et sirailes fac- vinura possuraus intelligere raysteria corporis et
ti suntbestiisinsensatis.Dehaereticisfacilis estintel- sanguinis Ghristi, sive etiara Scripturam sacrara,
Iigentia,quibusvaeirarainetsempiternura,quoniaraa quae in locis obscurioribus cibura, in facilioribus au-
Deo recesserunt, et praevaricati sunt raandata illius, tem potura nobis pnestat. Super hoc triticura vel
quiredemit eos sanguine suo. Ipsi enim loquuntur vinura ha?retici corruunt, indigne corpus et sangui-
contraDeummendacia.irapiafalsitatisdogmatacom- nem Domini suraentes, et Scripturam divinam per-
ponentes, non claraantadDominuraincordibus suis, verso intellectu interprotantes . Legentes enim assi-
sed ululant seraper in suis conciiiabulis, qure lustra due,et raeditantes legem caeterasque Scripturas, co-
 :

59 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. - COMMENT. BIBL. 60

medore iiiinulant, quotl niale intelligendo ruaiinant. Aintolligitur, ilo quoscriptum est: '< Ncmo bouus nisi
Et liocfacienles reiedunta Doinino.quidocuit eo.s in soli^s Deus. » Projecit itaque Isruel bonuai, lioc est,
Ecclesi*. et deiliteis tortitudineni,iiua rontiaadvor- Douni suuni reliquit, ot pro niliilo duxit : ideoque
^arios diniicarent. Ipsi vero cogitant contra Deuin cum clamaverit, non exautiiam oum proptor folsura
nKiiitiam.impiissimas huij-eses exstjuentes, liuntquo nomen Isr^iel, sed inimicus (hoc est. Assyrius, sive
similesgentibus, et a»! iiihilum rodigunturEt tales etiam diabolut^) persequetuif eum, et comprehend€;t,
vertuntur in arcum dolosum, dum suis sentontiis qui, mo rogo doi-eUcto, petierunt sibi regem, sicut
moriem sibi aiternam interunt. Unde prin iMos \i\\}- habent rohqua} gontes. Unde statim subjungit :

reticorum jjroptor insaniam linguaDsua\(juia Domi- . Tpsi regnaverunt,et non ex me : principes exsti-
num blasphemaot, sententia veri judicis leriuntLii', t(Munt, et non cognovi. » Si hoc ad primum regem
faciontos eadom in falsi nominis Eoch^sia. quo} anto oorum Saul roferro voluerimus, qnacstio oritur cur
faciebant dum iij .Egypto. hoc est, in tonebris mo- Dominus dicat: Ipsi regnaverunt^etnon ex ine, etc,
rabantur intidelitatis et ignorantiu?. cuin Dominus elegorit euni, et per sortem regem
constituerit.Nam et Samuel eo rege confstituto dixit
CAPUT VIIL
Corte videtis quom elegit Dorninus, T^ude etin domo
« Ingutturetuo sittuba. >> Yox Dei
ad prophe- l^absconditum prodidit, et auriculam Samuelis ante
est
tam, cui praecipitur ut sic exaltet vocem, quatenus ejus adventum revehivit. Sed sciendum quia Deus
tubie sit simUis, ut plurimi eum audiant vociforan- omnipotens aliquando fieri permittit quod non yult,
tem, quia plurimi peccaverunt. Denique quid eum sicut de ipsius electione fiictuin profocto constat.
exaltata voco oporteat dicej*e, statim subjungit, di- Yiditquippeprona illorumcordaad oloctionemregis,
cens : « Quasi aquila super domum Domini. » Quo etideo pormisit lieri &ecundumquodpeteba^jt,contra
in loco aquihi appellatur Nabuchodonosor, veniens suam voluntatem. Quod ex tonitruo ^t qoruscatipne
adversus Hierusalem templum, quod in ea
ot Dei facti tempore aestivo contra consuetudinem illius

erat situm. Qui aquilie comparatur propter nimiam terrie, apeite monstratui^. Unde et Samuel sci.ens

velocitatem vel rapacitatem.quia imitntusest vola- hoc Deum noUo, praedixit eis jus rtfgis, quiduris-
tum aquilcE raptim festinantis ad prfedam. Unde sima servjtuteerant ei subjiciondi, ut ad Dominupfj
Ezechiel parabolice de eo loquitur : Aquiha grandis regein clementissimum revertei^entur. Si autera ad
juagnarum alarum, longo membi^orum ductu venit Jeroboam, qui postea decem tribubus praefuit, et ad
ad Libanum.Ipsuni quippe Dei templum, super quo caeteros principesqui ei in regno successerunt, ista
proplK^tae priccipitur annuntiai-e adventum aquilae, retulerimus, manifeste pognoscimus hoccojitra Dei
Ezechielappeliat Libanum.Unde et Zacharias loqui- ordinationem factum.Licet enim Deus propter pec-
tur, dicens : a etcom-Ccatum Salomonis iratus rcgnum dividere volu.erit,
Apei"i, Libane, portas tuas,
edat ignis cedros tuos. jtamen contra suam voluntatem populus Israel Jero-
» Pro eo quod transgressi
suntftfidusmeum, etlegem meanjpi^aevaricatisunt. » boam elegit. Debuerat enim juxta praeceptum con-
Et hic versus ad suj^iriora pertinet, quo prtecipitur sulere Deum, an vellet hoc fieri, pt sic per sortem
propheta; ut excelsa voce clamet, quia aq;nla super eligere regem, non secundum suam voluntatem,
donium Dei. Et est setisus Quod tibi dico, o pro- Nam et Sccpe fiunt nece^saricC causoe, quse praeteriri
:

pheta, atque jjnecipio ut in gutture tuo sit tuba, id nequeunt, sed tamcn quia homines non Dei volunta-
est magna voce annunties venire regem Chaldaeo- tem,scd suara in his attendunt,graviter delinquunt,
rum, non ob aliara cau»am hoc jubeo, nisi quod sicut,verbi gratia,de Domino Salvatoredicitur, quod
transgressi suntfcedus meum faciondoidola.etlegem oporteat tradi Fiiiumhominis,mori,etsepeUri,et cae-

meam praevaricati sunt, qua dixi : « Non facietis tjera,acposteaiufertur: Yaeiili homjni perqueim tra-
vobis decs aureos vel argenteos, » dendussit. Neque euira inejus morte nostram Judas
('Meinvocabunt,Deusmeus,cognovimuste,lsrael.)) necessitatera, aut Dei consideravit voluntatem, sed
Quando, inquit, captivitas evenerit, pressi angus- potius suam secutusest cupidita-tem. Ideoque qupd
tia, necessitate cogente invocabunt me, poscentes j^Deusante saeculafieriprseordiuaverat,istefacieuspe-
auxiliura et raisericordiam.etdicent « Cognovimus rennimortedamncatusest. Ipsiitaquerognaverunt,et
:

te, Israel, » id est nos qui appollamur Israel, et non ex me principes exstiterunt.et non cognovi, id :

servamus nomen antiquum Jacob, qui tibi placuit, estnonelegieos,ideoqueeos reprobo.ScireautemDei.

scimus te atque cognoscimus, et propter tui cogni- eligere est nescire autera, reprobare,« Aurumsuum :

tionera quam pree omnibus gentibus habemus, li- et argentum suum fecerunt sibi idola ut interirent, k
bera nos. id est, quia his abundabant, neglecto Deo qui haec

« Projecit Israel bonura, inimicus persequetur illis ad ornatum et deliciarum atnuentiam dederat,

eum. » Responsio est Dei omnipotentis ad hoc, quod fecerunt sibi idolacontra animara suarautinterireqt,
ipsi dixerant: « Cognovimus te, Israel. » Et est sen- quiadii quosfecerant, causaraortisetperditioni^ illis

sus Quomodovocamini nornine Israel, qui interpre-

: exstitei-unt.Spiritualiterista quaedeNabuchodoijiosor
tatur vir videns Deum, cum projoceritis bonum,hoc dicuntu,r, possunt roferri ad diabolum,qui in pleris-
egt, Dominum Deuin, a quo Jacob appellatu,'> est que locis Scripturae diviqae aq.uila appejUatur.Unde
Israei ? Bonura enim quod projecerat Israel. Deus est : Si exaltatus fueris ut aquila, inde detraham te.
 61 ENARRATIO IN OSEE PROPHETAM. 62

dicit Dominus. Heec aquila venit super hsereticorum A quam specierafef^undse operationis possunt habere.
conciliabula ,quia quondam fuerant domusDei: et ideo Undeet subditur: « Quod et si fecerint, alieni com-
quia pra}varicati sunt Dei legem, et sine causa in- edenteam, «id est, si habere prcevaluerint aliquam
vocant Deum vei-bis, a cujus notitia longe distant potestatem ad tempus, vel si fecerint aliquod bo-
operibus, qui etiam Deum projicientes per falsam num, hoc est Assyrii, haec omnia auferent,
alieni,
doctrinam,eligunt sibi reges contra Dei voluntatem, vel etiam daemones, de quibus Dominus inEvange-
principes scilicet et auctores perversorum dogmn- lio ioquitur, quod jactasemina comederint volucres
tum, quod Deus nescit, quia ipsius notitiam non ine •
cadi,
rentur. Qui aurum et argontum, id est quidquid « Devoratus est Tsrael, » ab hostibus, qui interfe-
habueruntin nitore eloquentiae vel fulgore spiritua- cerunt, vol a d;nmonibus, qui omne bonum illorum
lium sensuum.perverseinteliigendovertunt inidola, abstulerunt.w Nunc factus est nationibus,» hoc est,
qua? de suo corde fmxerunt; et quia hocfecerunt, factus est similis gentibus idola Unde
colentibus.
idcirco pei'ierunt. subjungitur, « quasi vasimnumdum.» Yas immun-
« Samaria dum, quantum pertinetadlitteram, appellat,quo ad
Projectusest vitulustuus, Samaria. »

nomenestcivitatis et provincicC ponitur autem hic suscipiendaetprojicienda stercorauti solemus.Tales

;

Samaria, qua; metropolis est decem tribuum, proRipsi orant stercoribus et sordibus idolorum macu-
omnibus civitatibus ejusdem i"egni. Neque onim in lati, facti vas non in honorem, sod potius in contu-
Samaria vituli aurei erant, sed potius in Dan et in meliam, ideoque velut immundi projectisunt a Do-
Bethel, qui (sicutdictum est) in Samaria compre- mino quid enimimmundius esse potestdaemoniaco :

honduntur. Unum autem vitulum pro duobus dobe spiritu ? Ha?c omnia hoereticis possunt aptari, qui
mus accipere, singularem numerum pro plurali po- inaniasectantur, etideo vacui recedent, et in carne
situm agnoscentes, quod sa^pissime fit in Scripturis .
serainantes de carne metent turpitudinora corru-
Projectusest(inquit)vitulustuus, id est destructum ptionis, in quibus cum vidoatur culmusecclesiastici
esttemplum idolorura ab Assyriis.Tpsi quoque vituli dogmatis stare.per hocquod baptizati sunt.quodmy-
sunt projecti, et conflati, atquo in captivitatera de- steriacorporisChristi celebrant, non faciet farinam,
lati. Unde protinus subditur, « iratus est furor meus hocest, nonperveniet ad fructum boni operis, quia
in eis. » Quod vindicatus sum in eis, vel in vitulis
omnis illorum actio vacua est et nihili, Quod et si
scilicet, vel in eis qui eos adorabant. « Usquequo
fecerint, alieni comedent eam, quia favoribus ho-
nonpoteruntemendari?» Ac diceret Quajista in- .si :
niinuraelati, orane bonura suura araittent, ideoque
saniaest,raedantelocura pffinitentiae, iHosad sani-^ in futurofructuremunerationiscarebunt Qui etiara
tatem nolleconverti Et exponendo quis fuerit iste
?
ab hostibus, id est daemonibus saepissime devorati,
vitulus, acujus sordibus non poterunt emendari,
fmnt vas iramundura et sirailes paganis existunt,
subjungit :
etiam noraen Christianitatis araittentes.
« Quiaexlsraelet ipse est. » Id est, non aliunde

vitulum acceperunt, ut aliura Sidoniis Baas etAsta- « Quia ipsi ascenderunt ad Assur, » non sponte
rotli, Garaos Moabitis, Moloch ab Amraonitis, sed
pergentes, sed potius invitae captivitatis malura per-

illi et rex illorura Jeroboara fecerunt vitulum.« Ar-

ferentes. « Onager solitarius sibi Ephraira.» Onager

tifex fecitillum, » hoc estasinus sylvestris,qui non similiter ut ovespascua

est, Jeroboara malitiae inven-
tor, vel certe artifex quilibet jussus
requiritdomestica, sed sponte))erdiversa loca vaga-
ab illo, und(!
ostenditur, « quia non est Deus » queni raanus for- tur, et solitariam diligit habitationem. Tales facti

mat artificis, sed simulacruni. « Quara in aranearura sunt Judaei recedentes a Deo, pro libito suo per di-

telas erit vitulus Saraariae, versa idola currentes, et varios deos sibi fabrican-
» id est, sicut telae ara-
nearum vento percussae dissolvuntur et annihilan- tes, qui a Deo derelicti, solitarii effecti sunt,de qui-

tur, ita vitulus ejus redigetur ad nihilura. Ununi

bus adhuc subditur, « munera dederunt araatoribus
autera vitulura, sicut et supra, pro duobus posuit suis,» id est Assyriis,quibus quondani in amicitiara
Quiaventura seminabunt, et turbinera raetent.»
«
Djuncti fuerant, quod factum est teraporibus \?ana-
Serainabunt positum est pro oo, quod estseraina- hen, vel Osee regis, sicut supra dictum est.

verunt, futurura scilicet pro praeterito, sicut ssepe « Sed et cum mercede conduxerunt nationes, »
fit in Scripturis. Yentum (inquit) serainabunt, hoc subaudis, in auxilium quod supra ostensum
sibi,
est, inaniaoperafacient, idolurafabricantes vacuum est, ubi dicitur, quod abierit Ephraim ad Assur, et
peniius omni divinitate, et idcirco turbinera rae- miseritad regem ultorem. « Nunc congregaboeos, »

tent, captivitatera scihcet, tempestatera, et mise- subaudis ad pugnam, scilicet ut cuncti pariter du-
riara. » Culraus stans non est in eis, germen non cantui" captivi. « Et quiescent paulisper ab onere
farinam faciet. » Quando serainajacta corrurapun- regisetprincipum.» Quasi diceret: Hactenus ama-
tur vento, et raedullam perdunt interiorem,nequa- bantdareadversariimunera, quos diligebant: nunc
quam possunt facere siipul^e ut ex his seminibus autem faciara eos cessare paulisper, ut quandiu
tantummodo possitoffici farina.lt est sensus :
Sicut transierint in captivitateni, non solvant stipendia
vento corruptoseminafructura non reddunt, ita in etiam suis regibus et principibus, donec scilicet per-
eis fructus boni operis reperiri non potest, nec ali- veniant inAssyrios, ubinequaquam velutiliberi tri-
 :

63 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMEXT. BIBL. 64

buta et stipendiadabunt, sed in ultimam senitutem A cata autera vindicat; idcirco ergo, quia post datam
redigentur. legem peccaverunt isti, dicitur nunc, id est in pra?-
€ Quia niultiplicavit Ephraim altaria ad peccan- senti tempore recordabitur iniquitates eorum, ad
dum, facta^ sunt ei arae in delictum. • Ostendit cau- ulciscendum scilicet, etpeccata pristina visitabit per
sara curpatiantur raptivitatem, et desinant paulis- flagella et tormentum miseri» et captivitatis. «Ipsi
perdare muneraregibus et principibus, quia scilicet in.-Egyptum convertentur. » Tiipliciter hoc intelligi
Ephi-aira, id esl Jeroboara, vel certe omnis popuUis potest. Conversi quippe sunt in .'Egyptum^priraum
decem tribuum, multiplicavit altaria,in quibusptn- uiente deos eorum colendo, deinde auxilium postu-
catis peccata conjungerent.Ideoque potius peccave- lando, nonconfisi in Dei protectionc, ad ultimum,
runt, quia non solum in Dan aut in Bethel, sed in cumDeuspneceperit eis ne ultra redirent ad ^Egy-
montibus et iucis diversisque locis idola colebant. ptum,contemptoDeo, etiara corpore reversi sunt in
Quie altaria ^id est ara?)versasunt ei in delictum, .Egyptum. et habitaverunt ibi.
quiaquanto plura fuerunt, tanto magis ibi pecca- « Et oblitus est Israel factoris sui, et aBdificavit
verunt. • Scribam ei muitiplices leges meas. » Quia delubra.D Israelis nomine (ut srepe dictum est) om-
scilicet pro nihilo ducunt legem, quam dederam nis populis intelligitur decera tribuum, a raajuri
eis per Moysen,idohicolendoin diversis locis, cum B parte nomen pristinum retinens. Qui oblitus cultum
praceperimutinHierusalem unum esset altare, ad- Dei sui, in montibus etcollibus etsubumbrosis ar-
hibebo ei multiplices leges, quibus corrigantur, sed boribus Baalim et Astaroth aliaque idola coluit, et
rursus intendens illorum nequitiam subjungit, quia a^dificavit ibidelubra, hoc est, templa deorum con-
et ipsce leges « qua? velut alienae computatte sunt. » struxit- w Et .Judas multiplicavit urbes raunitas. »

Quasi diceret: Quia enim contempserunt eam quam Xomine Judije dufe tribus accipiuntur, Judas scilicet
ante susceperant, quid prodest ultra alias scribere ac Benjamin, cum tribu sacerdotali. Qui cum vidis-
leges .*
sent Israelem a Dei amore recessisse, et visitata
€ Hostias aiferent, iramolabunt carnes, et come- eorum peccata, nonsuntconversi ad Dominum, sed
dent. > Hi'' ostenditur quod idciico plura fecerint aidificaverunt sibi urbes raunitas. quibus tuerentur
altaria, ut afferent hostias et ibi varia immolarent sed nihil eis profuit, quiasicut historia Regum nar-
sacrificia, ubi ventrem suum replerent, non ut Do- rat, quadragesimo anno EzechicC ascendit Senna-
mino placerent. Quamobremet subjungitur,fet Do- cherib, et destruxit omnes civitatesmunitas, et cepit
minus non suscipiet eas. » Quia videlicet non ipsi, eas. Undesubjungitur :« Et raittam ignem in civi-

sed potiusdaemonibusofferebantur.Xeque enim Do- tates ejus, et devorabit ^des ejus. » Ignis qui})pe
mino, sed suo ventri imraolaverunt eas et gutturi. ^ vocatur Sennacherib. qui ci\itates et aedes, hoc est,
Omne enim studium suum in hochabebant, ut ipsi domostara publicasquara etiam privatas destruxit,
liostias comederent, non ut per eas Domino place- et igne combussit. Qui si ad haereticos haec ut ca?-
rent. Hceretici quoque multiplicant sibi altaria, tera retulerimus, et iniquitates quae eis in baptis-
quando veritatem deserentes, varia sibi componunt matefuerantdiraissae, et nova eis peccata quae post
dogmata, nonad placandum Deura, sed ad irritan- baptisraum egerunt,imputahtur, et vindictaeisi-ed-
dura Siquidem altare .sanctae Ecclesiae unum est, ditur, eo quodad.-Egyptum.hocest ad tenebras infi-

licetper diversa orbisterrarura loca multaconstru- delitatis,aquibus perconfessionemChristi exierant,

antur altaria, sicut una fides, unara et baptismase- sintreversi,obliviscentes Dei sui, et varia fingentes
cundura Pauli apostoli dogma. Quod dum heeretici delubra, hoc est, falsitatis dogmata. Judas quoque,
deserunt. gravis delictum incurrunt.Unde et leges id est vir ecclesiasticus, in malis operibus vel in
Dei non merentur accipere, quia eas quas accepe- sanctarum Scripturarum interpretatione perversa,
rant ante, contera[)serunt, qui unara etverara Chri- aedificat sibi urbes munitas, non auxilioDei, sedar-
sti corporis hostiam deserentes, varias iraraolant tificis mendacio, dum scripturam male intelligens,

victiraas,pro libito suo coraedentes et consecrantes testimoniis divinis suos nititur confirmare errores,
mysteriaChri.sti. Unde quidquid fecerint,eleemosy- D quos Dominusignesui spiritus succcndet, et ad ni-
nara scilicet, humilitatem. pudicitiam, c£eteraque hilum deducet.
virtutum opera exhibentes,pro nihilo a Deo ducun-
Xec
CAPUT IX.
tur. aliquid de hujusmodi sacrificiis Dominus
suscipiet, quia non Dei, sed suam in his gloriam « Xoli ketari, Israel, noli exsultare sicut populi,

quserunt.a Xunc recordabitur iniquitates eorum, et quiafornicatuses a Deo tuo.»Populi nationum igno-
visitabitpeccataeorura. >; Interest aiiquid inter ini- rantes Dei notitiam^et varia colentes daemonum por-
quitatem et peccatum.Iniquitas enim est quidquid tenta,la}tabanturibi: quod videnteslsraelitae et ij>si

ante divinam committitur cognitionem. Peccatum quoquecceperuntgaudereinculturadeorumsuorum,

vero, quod postlegem perpetratur, quod etiara gra- eo quod similes essent gentibus, putantes se pace
vius accipitur. Unde esl : « Beati quorura reraissse Idcircodicitur ei
frui. veluticaeteraegentes. « Xoli :

sunt iniquitates, et quorura tectasunt peccata.» Et laetari, Israel, r quia recessisti a me. Xon enim diu
quiin delictis permanent. iniquitates eorura Dorai- pacem (ut testimas), habebis, propter hoc quinimo
nus recordatur, quas antelegem comraiserant, pec- captivus duceris, ut peccata tua puniantur, qui
65 ENARRATIO IX OSEE PROPHETAM. 66

mihi servitutis censum impendere volens, factusesA comcdebant usque ad septimumdiem.Prima quippe
sicut populi qui ignorant mo, qui etiam iii :::;"..Mii!s die flebant mortuum, adhuc in eadem domo jacen-
lictantur et gaudent.Xoli ergo gaudere, quia forni- tem. Postcujus sepulturam feretrum in medio po-
catus es a Deo tuo, et noli te putare talem ut sunt nebatur, et quasi praisente mortuo lamentabantur.
cicteraj gentes,quoniam aliter ncsciens Deum, aliter Secundum hanc itaque consuotudinem dicit pro-
autem punitur recedens a Deo. Servus autem qui pheta :«Sacrificiaeorum quasipanis lugentium,))etc.
scit voluntatem domini sui, et non facit eam,vapu- Et est sensus: Sicuti ea quae in modomortui erant,
labit multum. « Dilexi.sti mercedem super omnes immunda fiebant septem diebus quibus lugebant
areas tritici. » abundantiam
Per areas et triticum, mortuum, quisquis indecomedisset aut bibisset im-
omnium rerum intelligamus, qiiibus idem populus mundus liebat, sicillorum sacrificia, ([ui idolis im-
fruebatur, quteomniaputabat sibi esse data promei- molant, immunda tam ipsa quam qui eaoffe-
sunt,
cede, eo quod derelicto Deo coeperit idola colere. runt vel comedunt. « Quiapaniseorumanimse ipso-
Omnia enim qua^ aDeo perceperat, idolis deputabat, rum, subaudis })rccparatur, id est, adhoc offerunt
))

quam ob rem justo Dei judicio hiec omnia eis au- panem et ca?tera idolis, ut inde satientur et gau-
ferri minantur, cum subditur : deant in praisenti vita. Anima hicpro vita prsesenti
« Area et torcular non pascet eas, » id est, mit-B ponitur, sicut soletfieri in divino eloquio, unde est,
tam inopiam famis, ut in arcis non inveniatur
illis Qui amat animam suam, perdet eam.a Xonintrabit
triticum, neque in torcularibus vinum.Quod factum in domum Domini. » Quia videlicet non Dominoof-
esse constat temporibus Eliae et Elisei, quandoma- fertur, sed deemonibus. Sciendum autem quia panis
tres, cogente fame, fihorum suorum cadaveribus pa- pro omni cibo et sacrificio ponitur. De hajreticis fa-
scebantur. « Et vinum mentietur eis, )) id est defi- cilis cst intellectus, qui non habitant in domo Do-
ciet, nec erit in vineis aut torcularibus, sicut puta- mini, hoc est, in Ecclesia fidelium, quae propterso-
bant. Dicitur et haereticis ne gaudeant, qui putant liditatem fidei saepe terra appellatur. Hinc Joannes
se similes esse gentibus, dum ab unitate Ecclesia? dicit: « Ex nobis exierunt, sed non erant ex nobis. »

recedunt, quoniam qui sine lege peccaverunt, sine Et revertentur in ^gyptum, opera infidelium imi-
lege peribunt, qui autem post Dei notitiam reces- fantes. Unde et inter Assyrios polluta comedunt,
serint a recta fide, gravius punientur. Qui etiam dum insocietatedaemonum voluptatibussuis satian-
temporalibus bonis abundantes, area et torculari tur, nec libant Domino vinum quia spiritualiter non
,

(corpore scilicet et sanguine Christi) non satiantur, laetantur in i[)so. Unde non placebunt ei, sed quae-
quia dum indigne comedunt, perpetuum luctum et cunque fecerint, immunda reputabantur. Xec in
ceterna sibi tormenta praeparant. domum Domini intrare poterunt, quia omne quod
« Non habitabunt in terra Domini. Mon solum
)> faciunt vertetur in hictum : quia ad hoc bona ope-
penuriam famis patientur in terra, quam a Domino rantur, ut verba praedicationis, quae panis appellan-
acceperunt, sed etiani in captivitatem ducentur,nec tur, suis auditoribus impendant, ut in praesentigau-

possunt habitare in terra, quam suis sceleribus pol- deant, exspoliantes domos viduarumsuadeceptione,
luerunt. « Reversus est Ephraim in yEgyptum. » quae comedentes contaminantur : quia qui doctri-
Subaudis corde, vel, sicut supra dictumest,deos eo- nam haereticorum suscipiunt, immundi fiunt. Hae-
rum colendo.Etin Assyriispollutumcomedit. » Sicut reticorum enim conciliabula non domus Dei sunt,
enim in terra sua idolothj-ta comedebant, ita ducti sed spelunca latronum appellantur.
in captivitatem,in Assyriis sacriliciis daemonum ve- « Quid facietis in die solemni, in die festivitatis
vscebantur : quae dum idolis offerebantur, polluta Domini? » Diem solemnem vel festivitatis Domini,
fiebant. debemus intelligere vel captivitatis tempus et mise-
Non Domino vinum, » sed dccmonibus, riarum, quo vindictam de suis inimicis et hostibus
libabunt
iKet non placebunt ei.» Neque enim ipsi in Chaldaea exercuit. Licet enim omnes dies Domini sint, illa
positi Domino vinum libare poterant, non habentes tamen proprieejus esse dicitur, quce vindictamred-
templum vel altare, in quo hsec facerent. « Sacri-Ddere cogitur. Cum venerit, inquit, dies captivitatis,
ficia eorum quasi panis lugentium.Omnes qui com- et saevissimus hostis ingruerit, quae ineasolemnitas
edunt eum, contaminabuntur. » Apud Judieos cum est, quam ego habeo placabilem, quia me vindicat
pro mortuo sacrificium offerebatur, quisquis inde de meis hostibus, etinjuricG ponit modum, quid fa-
comedisset, immundus fiebat et ipse, et sacrificium cietis? Respondete.UIis tacentibus sibi ipse respon-
quod oblatum fuerat. Ipsum quippe sacrificium vo- det,imo quid sint facturi, divinis ocuiis intuetur.
catur panis lugentium, propter hoc videlicet, quia Unde subjungitur : vc Ecce enim profecti sunt a va-
pro mortuo eratoblatum, in cujus morte lugebant stitate. « Quo in loco practeritum pro futuroponitur
parentes. Aliter :Mos apud Judaeos fuit, mortuum usitato more sacrae Scripturae.Profecti sunt scilicet,
per septem dies deflere. Quandiu autem hoc age- pro eo quod estproficiscentur, quia miseria et vasti-
batur lamentum, quidquid in domo mortui per se- tate prementibus Assyriis atque Chalda3is,captosque
ptem dies quibus eum deflebant, fiebat,immundum ligare cupientibus, fugient ad iEgyptum, ut possint
erat. Et quisquis cx eadem domo comedispct, vel evadere manus hostium.Undeetsubditur:» ^Egyptus
aliquid tangeret, immundusfiebat.Unde etaliorsum congregabit eos. Memphis sepeliet eos. » Quod de
 .

67
•>

reliquis
HAYMONT? HALBERSTAT.
.1,1. EPISC. OPP. PARS
duarum tribuum est accipiendum, quai in-Atibi futura erantadversavidere potuisti, neceosqui
I. — COMMENT. BIBL. 68

tertt*cit Godaliam cum Jeremia c\>ntra Domini ni\o- pei> Spiritum sanctum edocti erant, et tibi eaprtedi-
ceptum.tugientesChakUe^s inj^ivssi sunt .-Egyptum, cabant audisti. quos insuper insanos et amentes
ubi postea interempti sunt a Nabuchodonosor.sicut vocasti. Diesquoqueultionis venietreprobis,quando

liberipsius prophetsDtestatur.Memphisautem.cujus Domino veniente ad judicium, visitabuntur ad pce-

habitatoressepelierunt JutLvos ibi interemptos. civi- nam, et redch^tur eis prout gesserant, qui duni
tas erat metropoHs .+'gypti ante Ale.\andriam.«I)e- viverent, Israelitas (hoc est, viros videntes Deum)
sidei-ahile ai-gentum eorum, urtica ha^reditabit et se esse fatebantur, quod non erant, noncognoscen-
lappri in tabernaculis eorum. » Ha;c verba longam tes suam stultitiam, dicentes Dei Fiiium facturarifi,

^ijrnificant vastitatem. quiaubi erant quondam Do- Spiritum sanctum negantos etrursum,aliumDeum ;

mus pulcherrimae, ibi oi-tie suiit hippie atque uilioiv. bonuru, alium mundi asserentes creatorem,quorum
Nftm per argentum ilhul inteUigitur, quod argento insania multiplex est, quia et iniquitates quamplu-
emltur, \ilhf videlicet atque agri. quos diuturna rimae.

vastitas redegit insoHtudinem. Dicitur eth«reticis: « Speculator Ephraim cum Deo meo,propheta la-
Cum venerit dies festivitatis Domini.hoc est. dies queus ruina? factus est superomnes vias ejus. »Yox
judicii, quando vitamsuis redditurusestamicis,quidB prophetae Speculator Ephraim, subaudis est, cum :

facietis ? Ecce enim vastati estis ab hostibus, id est Deo meo, id est ad hoc a Deo meo constitutus est
dcemonibus, qui vosomnibus exspoliaverunt virtuti- speculator Jeroboam, qui nomine Ephraim intelli-
bus, imitati estis opera inlidehum, et c«teris estis gitur, utipse etejus sequaces reges speculatores es-

nationibus similes. Propter hoc ibi sepeliet vos sent populi Dei. et eis bona providererit, ac secun-
Memphis, quae interpretatur ex ore, quia juxta sen- duni Dei voluntatem,regerent atqueinstruerenteos.
tentias et blasphemias oris vestri damnabimini, et Speculatores quippe appellabantur rectores et pro-
quod locuti estis in suppliciis sentietis. Tuncquede- pheta^ ipsius populi. Unde et diciturEzechieli: «Spe-

siderabile argenti, id est, quidquid habuistis in ni- culatorem dedi te doraui Israel. » Ita ergo Jero-
tore eloquentiae et talsis dogmatibus urti<;a haeredi- boam quasi speculator et quasi propheta datus est
tabit, hoe est, perpetuum incendium possidebit, populo cum sequacibus suis,utpopulumcorrigerent
quod vos cetemo ardore consumet. Et erit hippa in delinquentem, et ad rectum iter revocarent Sed qui
tabemaculis suis hoc est, conscientia peccatorum et eos erudire debuerat, factus est laqueus ruinae in
pristinse conversationis, et curee hujusmodi vos tor- omnibus suisactionibus, quia per potentiam et pra-
quetunt. p vam suasionem fecit eos idola colere et qui debue- :

a Venerunt dies visitationis, venerunt dies retri- ratesse propheta ut populo Dei culturam ostenderet

butionis. » Visitatio in hoc loco pro afflictione et tur- docuiteos idololatriam. Unde hic subditur « Insa- :

mento ponitur. Alibi ponitur iA bono, ut est : « Vi- nia » hoc est, idolum in domo Dei ejus, » idest, in
(<.

sitavit nos oriens ex alto . » « Venerunt(inquiti dies Bethel, ubi antea fuerat domus Dei.Ibi quippe vitu-

^isitationis, n de quibus supra dixerat: «Quidfacie- lum aureum adorandum constituit.

tis in die solemni etfcstivitatis Domini?» Venerunt « Profunde peccaverunt, sicut in diebus Gabaa.»

dies retributionis, ut qualia fecerunt, talia recipiant. Hic reducit propheta ad memoriam scelus filiorum
cScitote.Urael, stultum prophetam,insanum,virum Israel quod quondam gestum etin Gabaa, quandd

spirituakm.»Populus Israeliticus veros Deiprophe uxorem Lovitie revertentis de Bethleem illicito ne-
tas, insano.sappellab3t.Undelegimusquoddixerunt cavere concubitu. sicque in impietatis barathrum
torincipes in Raraoth Galaad ad Hieu a Quid dixit : suo tempore Israelitas dicit demersos, ut vincant
tibiinsanus iste? » quibusille ait :«Nostishominem, quod olim fuerat in Gabaa perpetratum.Pos-
scelus

ct quid locutus sit.» Dicitur ergo :0 Israehnunc tua sumus et dies Gabaa accipere tempus, quando pro
verl:)a cof^nosce, qui prophetam tibi vera dicentem Deo ibi elegeruntregem Saul deui'beGabaa.Potius
et Spiritusancto prophetantem, stultumetinsanum enim isti peccaverunt, quoniam illi tantummodo
vocabas. Scito itaque te stultum, hoc est, sine in-DDeum reliquei-unteligendo sibi regemhominem qui

tellectu, et eum quem vocabas prophetam insanum, eisdominaretur autem etregem sibielegerunt.
: isti

qui mea verba despexisti, et putabas te esse virum Jeroboam videlicet fdium Nabath contra Dei vo-
spiritnalem, et profutura tibi sestimabas te videre luntatem insuper a Deo recesserunt, vitulos quos
;

per Spiritum sanctum. Aliter : Scito te, Israel,stul- ipse fecerat adorando, « Recordabitur iniquitates

tum prophetam, quiatibi promittebas pacem,et non eorum, » subaudis.quas nunc putabaturesseoblitus,
venit juxta tuam falsarn Kstimationem ;
scito te « et visitabit peccata eorum, » subaudisper captivi-

etiam prophetam esse insanum, qui mea verba de- tatem in mortem. Deus enim aliquandooblivionem
spexisti, etputabasteessevirum spiritualem.et pro- non patitur, sed tunc recordari dicitur, quando vin-
futura tibi setimabas te videre per spiritum. « Pro- dictam peccatoribus reddere cognoscitur.Possuntet
pter multitudinem iniquitatis tuse et multitudinem haec referri ad eos qui preepositi fuerant Ecciesiae,

araentise. » Id est, propterinnuraera peccatamultam id est episcopi et presbyteri. Sed ipsi perversam
etiam incurristi amentiam, ut proprium amittens doctrinam docendo, facti sunt aliis laqueus perdi-

intellectum, nescires quid ageres. Unde nec eaqu» tionis.

C9 ENARRATIO IN OSEE PROPHETAM. 70

« Quasi vias [Al. uvas] in deserto inveni Israel, A Ephraim utvidi, Tyruserat fundata in pulchri-
quasi prima poma fi6ulnea3 » Id est. cum omnes tudine. Tyrus civitas erat nobilis et multarum
gentes desertje essent a Deo, cujus notitiam non divitiarum, in medio maris sita, et dicebatur em-
habebant, inveni populurn Israel, quasi viam in so- j)orium, eo (piod omnes ibi invenirentur divitia} ad
litudine, et sicut avide novi fructus inventi com- einendum, plurimisque civibus abundabat. Qua-
eduntur, omnibus gentibus relictis in deserto,
sic propter Ephi-aim, id est decem tribus superl)ientes
hujusmodi elegi eos. Hoc est enim quod subjungit, inmultitudine divitiaruin ct po[iulorum similem se
« quasi prima poma ficulnea3, » subaudis qute de- Tyro putavit, fundata in pulchritudine, id est in
lectabilis est et cum amore colligitur. » In cacu- honoreet decore multarum divitiarum. Et est sen-
mine ejus vidi ])atres eorum. » tloc est, in initio sus Tam pulcher erat (inquit) Ephraim, qui nunc
:

ipsius populi gratia misericordirc mea^ elegi Abra- desertus est, et sic vallabatur Dei auxilio, utTyrus
ham, Isaac, et Jacob, quia mihi placuei"unt, adhae- qui mari cingitur, et procellas ac turbin^s vento-
rentes fide et bonis operibus. Videre quippe Dei, rum contcmnit : et sicut Tyrus undas adversum
misereri est. » autem intraverunt ad Bcelphe-
Ipsi se insurgentes non curat , siic illi Dei protecti
gor, » id est idolum Moabitarum, « et abalienati auxilio pro nihilo ducebant omnes adversum se
sunt » id est, recesserunt. « tn profusione, « sub- 1^ insurgentes. « Ephraim adducet ad interfectorem
audis sui, « et facti sunt abominabiles, » hoc est, filios suos. » Interfectorem intelligamus Azaelemre-
abjectione digni. « Sicutea qua? dilexerunt, » juxta gem Synje, qui Samariam longo tempore obsedit,
illud quod scriptum est in psalmo « Similes illis : quousque famecogente ad eumexirent, arbitrantes
fiant qui faciunt ea,etomhes qui confidunt in eis,» sibi utilius cura gladio subito perire, quam longa
ut non solum idololatra}, sed etiam ipsa idola nun- inedia.Tropologice h^retici intelliguntur Epliraim,
cupentur. Ut autem ad fidelem populum ista refe- quae veluti instabiles et lascividc Ecclesia recedunt,
ramus, in deserto hujus sa^culi, id est cum omnis et glorianturin multitudine filiorum. quos perpra-
mundus teneretur in peccato, et gentes ignorarent vum dogma sibigenerant,quibusqueDominus com-
Deum,primum in apostolis et apostolicis viris invc- minatur, etiarasi enutriti fuerint puniendos, quo-
nitDominus poputum Christianum mente Deum vi- niain ex fornicatione suntgeniti, ideo et patres abs-
dentem,et dulcissimis eorum satiatus est fi'uctibus. que liberis redduntur, dunisiraul discipuli cum pra-
Sedhceretici qui sibinomenChriStianitatisiisurpant, vis pereunt magistris, de quibus et subditur : « Vae
intraverunt ad Beelphegor, servierites libidini. Dif- eis cum recessero ab eis, » Simulque replicat qua-
ficile est enim, ut beatus Hieronymus dicit, haere- ^lisfuerit Ephraira, quando (inquit) erat in Ecclesia

ticum reperire, qui diligat castitatem, licet eam inter saeculi hujus tentationera, quasiTyrus tunde-
soleat ore praeferre, quia aliud loquitur labiis, a- batur raarinis fluctibus, ettamen nihiladversi pote-
liud servat conscientia, et implet cpere. Unde et ratsustinere, quiahabebat fundaraentura Chri.stura,
abominabiles existunt, facti immundi, sicut eaqua? super quod domus sedificata nonpotest everti.Nunc
dilexerunt. autera filios suos educit ad interfectorem, hoc est,
Ephraimquasi avisavolavit. » Hoc est,populus
« addiabolum,qui seternaliteranimas pravas jugulat.
decem tribuum velociter terram propriam amit- Et pulchre dicit, « educit, » id est, de Ecclesia facit
tens, abiit in captivitatem. Avem autem appellavit extrahi foras. Moraliterfilios Ephraim possumus di*
eura propheta, ut velocem in Babylonem transitum cere cogitationes pessimas, et contraria dograata
demonstraret. « Gloria eorum a partu et ab utero et a veritati, quoe orania Dorainus iriterficit, ncc pecca-
conceptu, » subaudis avolavit. Gloriabatur populus tores tales liberos habere patitur, quasaeternaliter
decem tribuumin multitudine liliorum et multitudine derelinquens, cura suis pravis dograatibus etiniquis
exercituum, etineose raajorem arbitratusest Juda cogitationibus punit. Unde est: Iii,illa dieperibunt
fratre suo, quia ipse decem tribubusjUe duobus pra?- omnes cogitationes eorum.
fuit. Habebant ergo plurimosfilios,quibus gloriaba-.p. « Da eis, Domine. Quiddabis eis?Da eis vulvam

tur,quioranescaptivi ducti sunt,aut etiam interfecti, sine liberiset ubera arentia. » Ne his quae Douspro
et avolavit, hoc est, subito omnis eorum gloriatio benedictionededitraaleutaraur,etin conti-ario quae-
qua in filiis gloriabantur, recessit.Unde et subditur : que ab eo data suntcorivertamur,expeditutauferan-
« Quod et si enutrierint filjos suos,absque liberis tur a nobis.Denique cum nobis lingua data sit ad
eos faciam in hominibus, » id est, si multitudinera Deum laudandum,et qute bona suntloquenda, si quis
liberorum congregaverint, et licentiam nutriendi eaabutaturin blaspheraiara, contra hunc Psalmista
habuerint,nihil eis prodedt, quia tradentur neci, et deprecatur : « Muta fiant labia dolosa, n etc. Quia
faciam ut non glorientur in eis, quia videbunt illos ergo Ephraim gloriabatur inutero et conceptu et in
ab hostibus captivari,c8eterisque natio-
interfici, et partu, et in populorum muItitudine,pro quibus ela-
nibus in propagine filiorum laetantibus, ipsi erunt tus in superbiam turaebat, cum potius deberet hvH
absque liberis. » Sed et vae eis, cum recessero ab miliari et Deo gratias agere, qui eos multiplicave-
eis.nQuia enimipsi recesseruntarae, etegorecedara rat, loquitur propheta ad Dorainum, diceris : « Da
ab eis, tuncque sentient vae, hoc est damnationem eis, Doraine, » sibique ipsi respondet. « Quid dabis
aeternam, cum omne meum perdiderint auxilium. eis ? » Et statim imprecando et provocando Deum
71 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. I. - COMMEXT. BIBL. 72

adversus illos, subinfert: Da eis vulvani sterilem et A nequaquani flicient, id est, filios non generabunt,

ubera arentia, ne habeant causas superbiir.

scilicet vel bona opora non habebunt. « Quod et si genue-
rnit, interficiam amantissima uteri eorum. Dld est,
et in quo gloriari solent. in hoc contundantur. Su-
perbia enim in eis erat muUitudo liliorum. ideoque si contigoriteos habere filios contra mcam volunta-
ait : Da eis vulvam sterilem, ne scilicet generent tem. nihil eis proderit, quia interficiam natos eo-
filios, da ubera arentia, ut, etiamsi genuerint,
et rum. quos admodum diUgunt. Hoc est enim quod
non habeant unde eos lactare possint. supra ait: Quod si enutrierint filios, absque liberis

t Omnes nequitiae eorum in Galgal, quia ibi ex- eos faciam.

osos habui eos. » In Galgal Saul unctus est in regem. AbjicieteosDeus meus,quianon audierunt eum,
«

Samuele irara Dei populo nuntiantc. Ibi (inquit) ex- et erunt vagi in nationibus. » Varias culturas per

osos habui eos.quia regem hominem ibi postuhintes, diversa loca sequendo.quia noluerunt esse solidi in

a meo imperio recesserunt. Aliter : Legimus in Li- unius veri veneratione Dei. Possumus hoc genera-
liter intelligere de omnibus Juda^is, quorum quia
bro Jesu Xave, quod in Galgal populus Israeliticus
secundo fuerit circumcisus, ubi etiam postea quasi Domino recesserunt, raoventes populum principes a

causa religionis primum copperunt colere idohi, in ut eum ad mortem expeterent, ejecit eos de domo
quorumcultura omnia scelera commiserunt. Verum R ^"^' ^^ "^" ^^^^^ "^ diligat eos. Quorum radix per-
quia Galgal revehitio, sive volutabrum interpreta- cussa exsiccata quia cordis intelligentiam per-
est,

tur, bene nequitia? haereticorum in Galgal esse di-

diderunt, nec sano sensu Scripturam sacram intel-
ligunt, ideoque fructum bonae operationis non fa-
cuntur, eo quod manifestanda opera eorum, ipsique
sint ad inferos devol.endi. Ipsi enim veraciterodio
ciunt. Quod et si fecerint, id est, si visi fuerint

digni sunt, quiacontra Deum mendacia loquuntur. Scripturam sanctam legeraque meditari, et quasi
« Propter malitiara adinventionura eorum. » Id
amantissimos filios aliquid scientiae et doctrinae de
est,propter idolorura culturam,quam ipsimalitiose suo protulerint, adversante Domino succidentur.

adversura rae invenerunt, « de dorao mea ejiciam Abjecit enim eos Dcus omnium prophetarum, quia

eos, » id est, de Bethel, quae domus Dei dicitur. non audierunt eura, etvagi erant in nationibus.non

Sive etiam domum Domini possuraus intelligere habentesaltare, non aedem,non civitatem propriam.

coelura, de quo ejecti sunt: quia deficientes corpo- Unde et David in psalmo Non occidas eos ne- :

re, in anima quoque aeternaliter pereunt. quando obliviscantur populi mei, disperge illos, etc.
• Xon addam ut diligam eos. » Perspicuum est,
CAPUT X.
quod non addiderit Dominus ut ultra eos diligeret,
unde usque hodie in captivitate permanserunt.« Om- C « Vitis frondosa Israel, » subaudis fuitin sanctis,
nes principes eorum recedentes, » subaudis sunt. quando abundavit bonis operibus. Unde est Vinea :

Principes in hoc loco debemus intelligere reges de- Domini sabaoth domus Israel est. « Fructus adae-
cem tribuura.qui oranes a Deo per idololatriam re- quatus est ei. » Bonas enim propagines habens et
cesserunt, nullusque ex eis ad Deura toto corde con- flagella fructifera, multos botros attulit.et uvarum
versusest. Possumus haec omnia referre ad Christi ramorum magnitudinem cotequavit.Quia
fecunditas
terapora, et intelligere de duabus tribubus,quae in secundummultitudinem populorura abundavitbonis
adventu ejus ejectae sunt de dorao Dei, ne salvaren- operibus, in patriarchis, prophetis et caeteris bonis
tur, ut Israel, id est, ut populus Christianus salva- viris. Alia translatio habet : Vitis aquosa Israel,
retur. Hinc in Evangelio legimus quod fecerit Do- quod in malam partem intelligimus, quia videlicet
minus flagellura de funiculis, et ejecerit eos de tem- aquosa vitis, si a vinitore non fuerit putata, tota in
plo, quia domura Patris ejus fecerunt domum ne- frondibus crescit, et humorem quem debuerat in
gotiationis. vina mutare, vana frondium et foliorum ambitione
f Percussus estEphraim, » a Deo.qui tradidit eos disperdit, et istiusraodi vitis damnosa est agricolis.
hostibus,eradix iilorumexsiccataest.fructum nequa- Talis fuit Israel, crescens in multitudine populo-
quam facient. •; Metaphoram surait ab arbore.cujusD rum, et non reddens fructum agricolee Deo, quia
si radices aruerint, fructum ferre non poterit : et cum debuisset facerc uvas, fecit labruscas. De qui-
si paululum fecerit, statim in ipso flore siccabitur. bus scriptum est Vinea Sodomorum vinea eo-
: «

Quam autera Israelitarumradicem debemus intelli- rum. « Laborem enim suum non in bonis operibus,
gere,nisi bonos patres, ex quibus illi carnis surapse- sed in abundantia foliorum occupaverunt. « Secun-
runt originera ? Et tamen quia noluerunt eorura fi- dum multitudinem fructussui multiplicavit sibial-
dern tenere, atque exerapla imitari, exs.ccata est taria. ))Id est, quot fuerunt homines, tot habuerunt
radix illorura per hoc, quod illis subvenire non po- altaria: qu» enim prius fuerat abundans bonis ope-
tuerunt, ut ab imrainenti raalo eos liberarent : vel ribus, postea abundantiam fructuum vertit inoffen-

certe radicemDeura deberaus accipere oranipoten- sam multitudinera, ut quanto plures haberetpopu-
tem, in quo fuerant fundati, quique eos ut omnes los, tanto plura aedificaret altaria. Unde subdit,
popuios creaverat, protegebat, et crescere faciebat. f Juxta ubertatem terrae suae exuberavitsimulacris,»
Hsec ergo radix in illis exsiccata est, quia jara non id est, secundum quod terra illorum prae omnibus
eos protegitatquedefendit,Unde subditur : Fructum terris fuit uberrima, sic prae omnibus gentibus fe-
73 ENARRATIO IN OSEE PROPHETAM. 74
r.erunt ibi simulacra, id est imagines mortuorum Aeis sint ablati, subjungunt dicentes :« Non enim ti-
hominuiii aut animalium, intantum ut etiam abun- muimus Dominum. » Acsi ciiceient •
Ideo perdidi-
dantiam terrae nimietas vinceret idolorum. Sic et mus regem hominem qui nos defendere debebat,
haeretici dum essent in Ecclesia plantati, vocabantur quia non timuimusregem verum Deum. Et rex quid i

vinea Domini, et a/Terebant uberrimos fructus : facict nobis ? •' Sensusest:

habuissemus hominera Si
postea vero recedentes a bono altari, id est ab uni- regem, quid faceret nobis ? Id est quomodo nos de-
tate fidei, plures erroris sui aras exstruxerunt, et fendere posset, cum Deus omnipotens sit nobisoffen-
juxtaubertatem terrae suae, id est ju.xta acumen sen- sus, cujus voluntati nemo resistere potest? Quasi di-
sus et viin ardentis ingenii, exuberaveiunt sinmla- cerent : Nihil nobisprodesset si habuissemus regem.
cris. Ex prolundissimo enim sensu reges et populi « Loquimini verba visionis inutilis. » Vox pro-
vitulos aureos adoraverunt, et habuerunt in impie- phet^e sermo est Dei deridentis eos qui sibi pacera
tate consensura, quem praevenit captivitas. Extre- et prosperitatem pollicebantur venturam. Loqui-
nius enimrex decem tribuum fuit Osee, de quo scri- mini (inquit) verba visionis inutilis, id est promit-
ptum pst quod fecerit quidem malum in conspectu tite vobis prospera, et somniate somnia diversa,
Domini, sod non sicut reges qui fuerunt ante eum ;
qu3e vobis cuncta salubria evenire i^ronuntient,
quia permisit eos (si vellent) ire in templum Do- B sicut hactenus fecistis. Omnia quae vobis prospera
mini, quod crat in Hierosolymis. Sed quia data sibi videbantur, in contrarium sunt versa. Unde subdi-
licentia noluerunt ire in Hierusalem,nono anno Osea^ tur : « non cura Deo, sed po-
et ferietis foedus, »

venitSahnanasar, rexAssyriorum, etcepit populum tius cura mendacio, dicentes Pax erit nobis. « Et :

Israel, duxitque in Assyrios, et habitare fecitjuxta germinabitquasi amaritudo judiciura, »id estipsura
flumen Gozan, in civitatibus IMedorum.Qua^ri autem mendacium in quo confiditis, non pacatissimos fru-
potest cur sub pessimis regibus capti non fuerint, ctus vobis procreabit, quibus satiari possitis, sed
sed sub eo qui coeperat ex parte ahqua ad meliora vim amaritudinis, captivitatis scilicet, atque inter-
converti Ad quod dicendum, quod sub aliis regibus
? fectionis. Supersulcos agri, » idest superterrena
^»

excusabat se populus, et dicebat Regum paremus : corda vestra, de quibus malos fructus protulistis,
imperiis nec possumus rcsistere tyrannidi, ideo- sccundum illud « De corde exeunt cogitationes :

que coHmus vitulos quos adorare compellimur, et malse. » Discipuli quoquehaereticorum, cum fuerint
ad templum Domini ascendere non possuraus. In eorum contrita mendacia, sero dicent : Non habe-
diebus autem Osese, ab eodem rege jjraeceptum est, mus regera, id est magistros, qui nobis prius impe-
ne tanto studio colerentur vituli sed qui vellet ire raverant, et quibus decipientibus, Deum nontimui-
in Ilierusalem, et in templo sacrificaret. Huic enim mus. Et rex quid faciet nobis ? Acsi dicerent Quid .

sententiae contradixit populus, ethoc est quod nuncCnobis profuit eos sequi, quorura in necessitate non
dicit : sentimus auxilium ? Ilsec dicent, quoerentes aliquas
« Divisum est cor eorum, » id est voluntas et sen- excusationes, ut non per se, sed per doctores suos
sus regis et populi. Ideoque nunc ait, jara nuUa ex- errasse videantur, Unde et verba, et visiones haere-
cusatione reraanente, « nunc interibunt »et traden- ticorura inutiles sunt. Et ferient foedus nequaquara
tur seternae captivitati. Statira enim ut populus dis- cum Deo, sed cum amaritudinis judicio. De hoc ju-
sensit a rege, venit interitus et captivitas, quara dicio Dominus in Evangelio, quod quidam recipiant
Osee propheta non solum praidixit, ut dictum est, amplius judicium, quia cum dies judicii advenerit,
sed etiam vidit, visamque deflevit. Ideoque ait ; qui in sulcos agri cordis serainaverint mendaciura,
« Nunc, » idest inpra^sentitempore, « ipse confrin- metent damnationem; et qui seminaverint in la-
get simulacra eorum, depopulabitur aras eorum. » crymis, in gaudio metent. Sequitur :

DeDeo hoc dicitur omnipotente, non quod ipse hoc « Vaccas Bethaven coluerunt habitatores Sama-
fecerit propria raanu, sed quod per AssjtIos voluntas ritfi. B Bethavenipsa est Bethel, et interpretatur do-
ejus impleta sit. in quibus depopulabitur, id est de- raus idoli, in qua posuit Jeroboara vitulum aureura
vastabit et destruet aras eorum. Haereticorum sen- yx quem enim ipsos vitulos vocat irri-
fecerat, vaccas
sus inter se divisus est, dum varie de Christo sen- sorie. Ad tantam enim miseriam
Quasi diceret :

tiunt,ideoque interibunt, id est perpetuo damna- devenit Israel,ut non solum vitulos, sed etiam vac-
buntur supplicio, dum ipse, id est Deus oranipotens, cas adoraret.Porro babitatores Samariae,omnes in-
simulacra et aras, id est varia dogmata, quae ipsi de telligunturhabitatores decemtribuum, quarura rae-^
corde suo finxerunt, depopulatus fuerit. tropolis erat eadem civitas. « Quia luxii super euni'
« Quia nunc dicent » Nunc positum est pro eo, populus ejus. »Ut ostenderet per vaccas Bethaven,
quod est tunc, nono videlicet anno, cum captus fue- vituluin debere intelligiquieratinBethel; nonintu-
ritOsee a Salmanasar, qui et ipse est Sennachfrib, lit : Luxit super eos populus, sed super eo.Populus
et positus in carcere. Et postquam confregerit Do- autem ejus ipsum vitulura aureum co-
dicitur, quia
rainus simulacra Israel, dicent : « Non est rex no- lebat, qui tunc utique luxit, quando (sicut in se-
bis. » Qui nos videlicet defendat, quia videlicet rex quentibus invenimus) in raunere delatus est regi
et omnes principes nostri capti et interfecti sunt. ultori. « Et a^ditui, » id est sacerdotes « ejus super
Denique causamexponendo, cur rex et principesab eum exsultaverunt, » eo quod fraus ejus non est de

Pairol, GXVII.
 75 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMEXT. BIBL. 76
prehensa : qui ^ut Hebniei trailunt) pro vitulis au-Asuper me, sed super vos ipsas flete. A'el etiam in
reis tecerunt aeneos el iteauratos, tn eoitein reposue- <fie jutficii rlicent sanctis, qui propter culmina vir-
run\ loco. Cum i^Ttur lempore nocessifatis Tuiit-ret tu^tum montes (liiHmtur : « Cadite super nos, » id
papulus.eoquoiletiamipsi vituna ivge Israel Son- est vestVisprecibus operite mala nostra etiam ad ;

nacherib esseht direpli,e.\suItat)antsacerttotes <^uod Iftteram designatur terror nunius peccatorum, qui
fraus iTloruiii non posset argul et depreliendi. • Ti^i immin^nte ctie judicn, si possent. optarent eftuoere
gloria eius. . Glbrih ejus, ui est popufi, art>ellatnr posset)ei pr.TPsentiam et interiretemporalfterquam
ips.e vitulus, In quo glorlabantur, eo quod aureos lia- perire ;eteriialrter.
berent vitiilos « OuTa migraW iih eo. » «Ktendit « fex diebus Gabfia peccavit Israel, » id est,ex eo
quare exsuYtaverlntTn glorla po^fjufi. ^ina migriivil di»:» q\io iflicito concu^bitu uxorem LevTt:c tun^iter
(iiiquri') ab eo. ii'l est a populo ': unde subditur : at^ne creduliter tnlerfecit Benjamin in urbe Gabaa,
• *^quidein Assur delafus esfmuniis
et Ipse in peccavit milii popuTiis, Israel vel etiam ex eo quo
regji uTtori. »'Sehnacherl^lpse esi u^Itoi', quia vmdi- Dedn"», ri6 p'rinc?piitiim habferet stfp6r eos, expellen-
cavTt "Dei injurihih adversus e^s qui idoT;iV;oI^bhh1i tes, elegeruht "Siiul in i-egem. « Ibl steldriiht, » id
pro Deo.XoTaquodipsecIicit miseriaiu.eldanYnatio- est in ipsis peccaTis perseveraverunt. « Xon com-
nem popu^Ii exprTinens, quia quod chaiTus liabere B prehendet eos in Gabaa prtelium super Tilios iniqui-
vi^e^bantnr etlarh Th muhere dederunl. '«
"CdhThstO t;Vtis, » id est non ideo perieruht ih Gabaa praelio
EpliraHncapleTeum.elcoiituhdetur^lsrael in Volon- q'hia consutTexerunt coiitra filios ihiquitaTis, id es^l
tate sua. > Legirrius Th Heguih voTuinine .Manaheni conti-a 'Behj;Vmiri. et deleverunt eam, seci quiu ho-
regem Isi-aeV Phul regi Assyriorum, misissd inine niiiiem smVt ulti, Dei vero injuriam non vindicave-
talehfa arge'nti, ul esset raahiis ejus cuit "^0,14 e"sl ruiit, 'pei-mitterites idoTum ih domo Michaiae. Debue-
ut ei praWret auxiliuin. "rhfeV quafe nohhhlii ar'bi- rairt ehirn pr-inium Dei exercere vindictam, subver-
trantur eiiarh Vilulos, quos pufaliaht aui-eos, es^e t6ivtes^TicTicPhm etdomum ejus, et ^('loTum ad nihi-
directos. Tbepreliensa autem TrHius deaur\itoruiii vi- liihi redigentes, et postca vindicareLevita} injuiTam.
tuTorum, regT Tsraei iiftens ThdTcatur, et uiide euiiv Oh ia ergh uFti sviht hominerii, non t)eum, et hoc
placa^bilem sibi reddere voleT)aht, ihde ofTenduht, ips'tiiii cUusix hoihinis pTus feceruiit quam Dei, et
atque adversuhi se concitant. quibus rauner\a mfse- ihsnper saciTIeg^ium in 'Dehmsuiim vindicarenolite-
rant. sestiraantes non Turto sacerdotiim. sed fraii^e runt. cohiprehendet eos prffilium.
re^s atque consilio hoc eSse peracluiVi.^Cogho^^cehs « Juxta desiderium meunl coriipiam eOs, » id est
eriihi aereos esseVitulos, iratus est valde, Te^irahhs tfhdaiii eos hostihus !>fecunilum voluntafem ineani.
eos sibi voTuisse Tfludei^e. 'Quara oo chu.sahi el Ve- ^ « Et congvegabui.tur super eos popuTi, » Assy-
niens deTieliavrt eos Ideoqiie dicifur : « 'CohfUsTo H6i'um videlicet ftiultitudihes. «
"Cum corripientui'
(i^ est.perditioiEpliraimcapiet ^um,etc6hTuiicIefhr, j)ro|)t6r dhas inicfuftates suas. ^uas Thiquitates
»

» hOc e:st,
id e^l enibescet, Israel in voliiritate sua, possumus intelligere hoc, quod hominem vindica-
in consiiio qub auxiliunrpefiit ab alienigeiia. veruht, Dei negligentes injuriam. Sive diichs iniqui-
€ Transire fecit S.iiuaiTa re^em suum, ciuasi spu- t;Tite^ Tecerunt. ffiiia primum peccnverunt in ido-
mam "supfer faciem aquae, » Td es*t, sicut spuiria et lis Michaeae, Becundo in vitulrs JerobOam, VeT
buira aquae cito solvitur. sicregiiuracieceih tiTbuura cevte duh~s iniquitates, daos intelligere vitulosSa-
velociter finietur.^Dictura est ehim supfa qubd Osee mhriro, unum in Dan,
Vel certe
hlterui-n ih Bethel.

vbluerit etjusserft, ut reverterentur ad 'feriipTiiiTi duas iniquitates perpefi-arunt, quih 'T)eum deseren-
Domini; secl quia eum nbluef untaudfi-e ipsi TihbTth- tes. idola colUertint. "De Tife duabus iniquithtibus

tores, fecerurit 'eiiixi perire, sicuti ffahsit et peiTt Jei^emias ait : « fontem aquce
l^h il^rdiiqtr^i^uht
spuraa aquae terapbre pluViae VeT sicicichfis. « Et dis- vivte, et fodertiht "srbi lacus qui continere non pos-
perdentur exceTsa idoli. » t)e c(uibus saepelnTfbiTs surit aiquas. o flie duae iniquitatescontra duo Dech-
Regura dicitur : Verumfariien pbpfilus imiriolhba't Iogi'^ftipef6 liriecejith, Tn tfuibus ilidlfur : Ego suivi

in excelsis. Ohifl autera siht ipsh excelsa idoli, hpe- DbiiiiriUs l)etrs 'ttius :
'^t non erutft tibi clii alidni
«
ritur cura subclitur . "Peccafum TsiVael, » subaudis, 'coffim me.
fuer-unt excelsa eaderh. VaTde enim deliciUerUhf, T^phraira vitulh docta diligere triturara. » Con-
quando in rnonfibus et Tucis cieferisqUe amcenis sudtado hictt^r^ne prcJthissioriis'thngitur, tfbi \Ttulae

locis, idola coluerurit, felicfo Dei*teriipl6.'« Lapph et cuhri csefefrs hhimaTibd^ fruges tefere cOtisu«VferuWt.
tribulus asceridet super aras eofum. "»
"Sightiiiiest Curii autemgravissimo labore f;itigantar,soleiit'pr6-
ultimse scilitudinis, diim Tappa el fribulus ih taber- dire ab area. iterum autem diligentes areara, e6
naculis eorum ascenderiint proptor lorigarii desOla- quod ffhgies iri ea i^omedhrit (tin^e est : « Non alHga-
tionera. « Et drceritmontibus :'Cadite superrios": fe't bis 6rs boViTiifi/ranfi »), sporite ad avearti i^elleurit.

coiiibus : Operite ribs. » Hoc rion solurn ad chptivita- Igituf Ephraim similis eit vaccrc vel vifuTae, ^uia cli-

tem decera tribuum, sed etiara ^enefalifer ad tein- dicit areaiii tereie, et non soluin didicit, A^rtiih

pora Roraanorum efad Tc^fum'p6puTuni Judat^oruiii etiam arinua corisudtudine coepit araare qtiod docfa
refefre possumus.Quod etiam ^bhiiniis mariifestat, esf, licet trifhrdtio Tabofem inf(grht : sic et pdpiilus

qui aitin Evangelib : Tiilee Tliefusarein,"^ribiite flere IsfuelitifitS; licet ffequentef affligeretur, et riiurta
77 EXARRATJO IN OyEE PROPHiETAM 78
adversa pateretur propter idololatriam, tamen vo-A vobis novale, » id est novum faefte eor vestruim, di-
luntates suas et ingluviem ventiis sequi desiderans, centes cum Psahnista :« Cor mumdura crea in me,
ultro ad idola revertebatur.Moralitef hoc possumus Deus » Quanturaad Utterara, novale e8t ager, cum
referie ad illos qui ex Sceculari habitu ad monasti- primum perscis.sus voraere fuerit. (( Terapus autem
cam convertunturreligionem,et sponte ad exercen- requirendi Dorainum, »subauditur tunc erit, cum
dura terrenum laborera redeunt. Cumque diutina venerit qui docebit vos justitiara, » id est, tempore
afflictione caloiis et frigoris fatigantur, voluntarie Dominicse incarnationis et passionis, quando aperte
tamen haec oiQnia perferunt, quae antea fuerantex- manifestabuntur oinnia per quae justificabuntur fi-
perti, deles. Unde est :
« Qua^rite Dominura dum inveniri
« Et egG transivi super pulchritudinem colli ejus.» potest. » Reddit enira causas cur seminent. cur
Id est superbiam ^jus, qua torosa cervice jugum motant, cur laetanovaha innovent. Tempws (inquit)
raeura non recepit, confringam. Transitus autera, requirendiDominum est.cum veneritOhristusatque
maxinie quando de Deo dicitur, semper plagas et Salvator, qui docebit vosjustitiam,quam nunc spe-
adversa aignificat. Denique et exterminator per ratis inlege. « Finis enim legis Christus est ad ju-

iEgyptum transisse memoratur. Et est sensus Quia : stitiam omni operanti bonum. » iSimihter pra^oipi-
Ephraim non vult jugura legis recipere,ego transivi B tur his qui ab Ecclesia separati sunt, et falsum
super pulchritudinein colii ejus, ettumentes cervi- Christianorum nomen assumunt, utagant pceniten-
cum toros jugo imposito perdomui, unde subditur tiam, et utrumque recipiant Testamentum in Ve-
: :

« Ascendam super Ephraim, id est contra eum, teri justitiam seminent,in Novo misenicordiam me-

ut discat contentiosa vacca atquc lascivienslaborare tant ut innovent sibi novalia bonorum operum, ac :

quod non vuit.Vel jugum possuraus intelligere dam- requirant Deum, qui docere eos potest veiamjusti-
nationes omnium gentiura, quoniara proraittit se tiam.
Dominus removere a loco ejus, ut vel sic ad eum « Arastis impietatem, iniquitatem messiiistis. »

rediret. Sensus est : Me hortante ut seininarotis in justitia,

« ArabitJudas, conh'inget sibisulcos Jacob. » Per et meteretis in ore misericordise ut melaetificaretis

Judam duas tribusaccipe, quai cum vidissentlsrael ex vestris Isetis novalibus, vos contra arastis impie-
captivari ab hostibus, coeperunt excol^^re corda sua, tatera,id est cogitastisiniqua consilia, ut a me r«ce-
et seraeti,psos in Dei coarctare cultura. Per Jacob deretis Maxima est enim iniquitas a Deo recedere,
eos tantum, qui ex decem tribubus sunt relicti, at- et proDeoidoIa colere.ldeo iniquitalera messuistis,
que ad cultum verae religionis evocati, ablata orani.p idest captivitatem et mortera propterpeccata vestra
duritia cordis, coeperunt fruotus facere bonorum vobis venire fecistis; de malo semine malas fruges
operum, de quibus in Isaia scriptum est quia misit recipere meruistis. « Comedistis frugem mendach, »

eis Ezechias libros, et adduxit illos in Hierusalera, id est retril)utionem mendacii suscepistis. Somnia-
ut ibi adorarent Deura in templo ojus, pcenitentiam batis vobis bona, et juste advenit vobis adversitas.
agentes pro cultu idoIorum.Secundum anagogen hoc Sic et haeretici impietatem arant, quando iniqua
dici potest quod Ephraira, qui eruditus erat iegem docent. Ideoque iniquitatem metent, et fructum
Dei, ut tereret aream Scripturarum, et raeditaretur mendacii coraedent,quando pro merito suae iniqui-
in ea die ac nocte, coepit abjicere juguin legis, et tatis et mendacii damnabuntur.Qua) enim semina-

contendere contra ecclesiasticos in subversione au- verit homo, haec etmetet. « Quia confisus esdn viis

dientium Unde Dominus elevatam cervicem, et sibi tuis, id est in idolis, in quorum cultura ambulasti.
subliraia promittentem, vel jugo premet, vel ipse « In multitudine fortium tuorum. » In regibus sci-
transiens, calcabit pedibus suis, et ascendet super licet,atque piincipibus,nonin Deohabens fiduciam,
eum, ut sciat se habere Deum. Judas autem, hoc sed in exercitus robore.
est vir ecclesiasticus, arabit terram, coepti sui in- « Consurget tumultus in populo tuo, » id est so-
cepto opereperseverans. Jacobquoque,qui interpre nitus exercitus Assyriorum superveniet, quibus cla-
tatur supplantator, vitiorum sulcos confringet, id'^ mantibus « et omnes munitiones tuae vastabuntur,»
est glebas historiae et litterae duritiam conteret in et ea quae munita et tuta arbitrabaris patebunt
partes, et spiritualiter dividet, ut possint fruges hostibus. Hinc in Isaia scriptum est, quia ascendit
reddere spirituales. Sennacherib, et eepit omnes civitates Judae munitas.
Seminate vobis in veritate jnstitiam » Servat ab
« « Sicut vastatus est Salmana a domo ejus, qui vindi-

agricolissemeleoeptam translationem.DixitEphraim cavit Baal in die praslii, matre super filios allisa,

vitulam doctam amare trituram, et se ascendere sic fecit nobis Bethel a facie malitiaeiniquitatum
super collum ejus, ut arare Judam, ac confringere vestrarum.wJudicumhistoriaad memoriam ducitur,
sulcos Jacob; nunc.praecipit ut seminent in justitia, ubi legimus angelum Gedeoni apparuisse, qui dixit
id est, in obser.vatione legalium praeceptorum. « Et ei :((Vade in'hac fortitudine tua, et liberabis Israel
metiteinore misoricordiae, » id est in gratia Evan- de manu Madian. » Prius tamen hortatus est de-
gelii : unde est :« Poenitentiam agite, etc. » Et : « Be- struere neinus etaras Baal.quam ob causam dictus
nefacite his qui oderunt vos, o Et :« Qui te percus- est Jerobaal, eo quod ipse pater dixerit ei « Ulci- :

aerit in maxillam, prsebe illi et aliam. » « Innovate scatur se Baal de eo qui suffoditaram-ejus.» Abiit
79 HAYMOMS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMEXT. BIBL 80

ergo ille cum trecentis viris, ferenssecum lam})adasA « Sic abierunt a tacie eorum, » id est taliter reces-

lairenarum. et interfecit exercitum Madianitarum. serunt cito ad doctrinam illorum vocati ab eis, ver-
qui ascendebant, cuiu omnibus qua^ habebant, et tentes eis terga et mentis duritiam, quando dixe-
possiilebat. atque devorabat cuncta «^ua» ad Isiael runt Aaron Fac nobis deos qui nos prcecedant.
:

j>ertinebant. Et est sensus : Sicut vastatus ost Sal- Moysi enim liuic nescimus quid factum sit, et pro-
raana, princeps Maiiianitarum. qui interfectus est a cedentes clamaverunt :« Isti sunt dii tui, Israel, et
domo, id est a familia Gedeonis. qui vindicavit, id ca?tera. » u Baalim immolabant.ot simulacris sacri-
est, damna\it BaaL aram ejus destruendo in die licabant. » Xon enim eis sufTocerat vocantes conte-
praelii. matre super filios allisa, sic taciet vobis mnere. nisi iiiimolarent Baal temporc Achab, qui
Bethel, in qua vitulum posuistis aureum, a facie accepitidolum aSidoniis. eoquodJezabel, filiam re-
malitiae iniquitatum vestrarum,proquibus hostibus gis Sidoniorum, duxerit. Baal autem ipse est Beel-
ti-aditi peribitis. Quod autem dicit : c Matrc supcM' phegor. Simulacris etiam sacrificabant, non solum
lilios allisa, » ad hoc pertinet, quod eadem historia in Dan et in Bethelidolacolentes,sedetiam in mon-
dicit, quia postquam comprehendit Gedeon Zebee tibus et luciscaeterisquelocis amoenis varias imagi-

et Salmana. principes Madianitarum, ait illis Qua- : nes adorantes. De haereticis facilis intelligentia est,

les fuerunt viri quos occidistis in Thabor ? Cui Bquorum rex, id est diabolus. vel quilibet ha^resiar-
Salmana respondit Similes tui fueiunt, et unus ox
: ches, transiet. Quos in infantia,
instar diluculi
illis sicut filius regis. Quibus illeait Si servassetis : quando crediderunt et crant parvuli, atque Chri-
eos, non occiderem vos, etc: quoiisque concludens, stiano nomine censebantur, dilexit Deus, et vocavit
ait : Sicut fecit mulieres sine liberis gladius tuus, eos de tribulatione et tenebris /Egypti Vocavit au-
sic mater tua erit sine liberis. Percussit^pie eum et tem apostolos et doctores Ecclesia3,a quibus vocati,
mater super filios, quia
interfecit. Allisa est itaque recesserunt afacie eorum.et adoraverunt Beelphe-
nimio dolore confracta ex morte filiorum, vel certe gor, hocest suis vitiis et libidini servientes, immo-
cum ipsis est pariter interempta potuit enim fieri labanl, simulacris quce sibi finxerant. Singuli enim
ut ibi esset. et cum ipsis pariter all deretur, quia, hicreticoruin habebant deos suos, et quodcunque
sicut supradictum est,quod cum omnibus quse ha- simulaverint, quasi sculptile colunt etconflatile.
bebant, ascendebant ad terram Israol. « Et ego quasi nutritius Ephraim. Narrat quo »

CAPUT XI. amore Israol diloxerit vocando ex ^gypto, secun-

€ Sicuti mane transit. portransit rex Israel. »Di- dum illud Deutorononiii : Portavit te Dominus Deus
versisfiguris explicat eumdem sensum, quod supra tuus, ut solet homo gestare parvulum filium, etc.
dixerat :« Samaria regem suum quasi ^ « Portabam eos in brachiis meis, » id est in forti
Transire fecit

spumam super faciem aquEe. » Eamdem etenimrefn tudine mea, Acsi diceret Ego qui eram pater, fa- :

sub alia ponit similitudine: sicut enim niane adve- ctus sum nutritius,et parvulum meum in ulnismeis
niente sole cito transit. ita pertransit rex Israel ipse portabain, ne laederetur in solitudine, et ne vel
Osee, quia captus est ab hostibus. Est autem mane aistu in die. vel tenebris terreretur in nocte in die :

aurorcB ortus. a fine noctis usque ad ortum solis. eram nubes.in nocte columna ignis. « Et nescierunt
« Quia puer Israel, et dilexi eum. » Exj)oiiit bene- quod curarem eos, • id ost cum peccassent, et fecis-
ficia quae ipsi contulerat Deus. Puer (inquit) erat sent sibi caputvituli, dedi eis locum pcenitentia^, et
Israel, idola colens in .'Egypto,et pueriliter sapiens. ignoraveiunt quodcurare eos vellem,id est raundare
et dilexi eum in patriarchis et reliquis sanctis. « Et ab idolis suis. « In funiculis Adam traham eos, id
ex ^-Egjpto vocavi lilium rneum, » subaudis per est in alfectu dilectionis quo Adani dilexi quia sic- :

Moysen. Sic enim ipse dixit Pharaoni Haec dicit uteumsanctum feci, ita et illos sanctificare volui
:

Dominus: Primrigenitum meum dimitte ut sacrificet et mundos reddere. Unde et subditur : « in vincuUs
mihi in deserto.Et alibi. Primogenitus meus Israel. chai'itatis, » id est in summo aflectu dilectionis.
Et iterum : Filios enutrivi et exaltavi. Quod si ad Unde et in alia translatione habetur In funiculis :

Christum,qui est Filius Patris. ista referre volueri- D hominum traham eos. Et est sensus ea charitate :

mus, ex JEgypto eura vocavit,quando (utMattha^us qua dilexi et astrinxi raihi Abrahara, Isaac et caete-

ait) ad prseceptum angeli una cu/n rnatre virgine a ros sanctos conjungam mihi et istos. « Et ero eis

Joseph reductus est in terram Israel. Spiritualiter quasi exaltansjugum super maxillas eorum,» idest
autem .-Eg}ptus,qucetonebra}dicitur,hunc mundum auferam ab eis jugum legis, ut non pereant secun-
significat. Tunc ergo Deus Filiumsuum ex ^gypto dum gravissimum pondusejus, quo ait :« Qui fece-
vocavit, quando per ascensionis gloriam, ab hoc rit idolum, et^ qui immolaverit Moloch, morte mo-
raundo sublevatura in cado coUocavit riatur » Quia enim misericordiam potius quamvin-
« Vocaverunt eos. » Quia Israel licet singulariter dictam volo.jugumlegis sublevabo.ne ponderiillius
dicatur,pluraliterinteIligitur,sicutpopulus et plebs. succumbant, vel jugum captivitatis et dorainationis
Recte a singulari transit ad pluralem : « Vocaverunt cunctarum percircuitum nationum auferam ab eis.

eos, id est Judicos omnes, Moyses, et Aaron, et caj- (' Et declinavi ad eumut vesceietur, » id est dediei
teri, ut sequerentur eos egredientes de terra^gy- escam manna in deserto ut pasceretur. Quod enim
pti, et ut Dei implerent jussionera et voluntatem. declinavi ad eum, ita est intelligendum : declinare
 ENARRATIO IN OSEE PROPHETAM. 82
feciad eum cibos. Possumus ethc-ec verba ad adven- Aet roliquas civitates Sodomorum. Notandum quod
tum Dominicee incarnationis referre. Intantum (in- ubi contra duas tribus Dominus loquitur per pro-
quit) dile.xi eos, et tam clemens pastor fui, ut mor- phetas, non Adama ponitur etSeboim, sed Sodoma
biuam ovem humeris meis ipse portarem. Ipsi vero et Gomoi-rlia. Unde in Isaia legiinus, t Auditc; ver-
ignoraverunt quod mea illos passione curarem, et buin Doniini. principes Sodomorum percipite le- :

quia amator sum hominum, traherem iilos ad cre- gem Domini Dci nostri, populus Gomorrhae. » Et
dendum vinculis charitatis. ju.xta illud Nemo venit Doniinus in EvangeUo discipulis,^< Toleral)inus erit
;

ad Patrem nisi per me. Et arbitrati sunt jugum Sodoma^ et Gomorrha} quain civitati qua} non rece-
meum leve esse gravissimum. et declinavi ad eos perit vos. » Et ad Jerusalem Ezechiel . « Justificata
deserens regna coelorum, ut cum eis vei-sarer as- est Sodoma ex Quando autem decem loquitur
te. »
sumpta forma hominis ; dedique eis cibum corporis tribubus, non Sodoma et Gomorrha, sed caetera^
mei, ponuntur civitates illi subjectic, propter hoc videli-
« Non revertetur in terram .Egypti. » Populus
quia licet decem majores essent nuraero, prae-
cet,
Israel sub Manalien, rege dccem tribuum, voluit fu-
minebant tamen duai dignitatc quadam templi et
gere in /Egyptum a facie Sennacherib auxiUum fla-
sacerdotii. Ideoque gravius peccaverunt quam de-
gitans. Contra quem hic loquitur Dominus, direns ^cem, qua) his omnibus carebant, et insuper ab Je-
:

aNon revertetur(inquit) in terram ^gypti, » ut sci- rusalem longe erant remoti. Similiter Sodoma et
licet habeant regem Pharaonem sed .Assur ipse: Gomoriha majores fuerunt in scelere, quia nequi-
•

rex ejus est, » id est Sennacherib. ac posthac erit tia horum ca^teris principabatur. SubjectaB quoque

rex ejus, quia captus in captivitatem ducetur, et secutai sunt, ideoque gravius erit illis. Simiiiter
dominabitur illius jure victoris. Quare autem talia gravius erit duabus tribubus, quae etiam in templo
patiantur, aperitur cum subditur. « quoniamnolue- Domini coluerunt idola, quam decem. Servus enim
runt converti » per poenitentiam, confisi in homine qui scit voluntatem Domini et non facit, plagis va-

potiusquam in Deo. pulabit raultis. Unde ecclesiastici viri, si iisdera

« Ccepit gladius in civitatibus ejus, et consumet quibus et hseretici continentur sceleribus, nequa-
electos ejus. » Yide quantum pondusmiseriarum, ut quara Adara» et Seboira, quae inferiores sunt, sed
non agri, velpossessiones, ac rura vastantur, sed Sodom» et Goraorrhae, quai raajorura crirainum
medias civitates hostis introeat. Coepit (inquit) gla- sunt, ciuciatibus subjacebunt. « Conversum est in
dius in civitatibus ejus, subaudis interficere, « et me cor raeura pariter, conturbata est poenitudo
consumet electos ejus, » principes videlicet, ac ro- ,
raea, » id est raonstrata est raea voluntas paterno
bustiores exercitusejus, «etcomedetcapitaeorum. r>
*
aftectu, quia statira ut locutus sura adversura te
Quodipsos significat principes, qui jure capitis cse- raalura, et crudelem jjrotuli sententiam, tetigit me
teros regunt. pietas vincente misericordia, veluti austeritatem
« Et populus meus pendebitad reditum meum. » judicis pietas mitigat patris. Statim utlocutussum
id est, cum tempus venerit captivitatis, et gladius rae Ephraira etlsrael sicut Adaraa et Seboira posi-
consumpserit omnes bellatores illius, nec poterit turura, raea coraraota sunt viscera, et poenituit rae
ahquod invenirepraesidium, tunc plebs mea misera- meura quondara populum delere peipetuo.Sic enim
bilis sero poenitentiam aget, hostibus cuncta vastan- loquitur hic Dominus Veluti si quilibet vestrum
:

tibus pendebit ad meum reditum, et suspirabit, ac quidam dicat Occidara te, et statira pcenitentia
:

converti captabit; scd non proderit, quiaquondam ductus subjungat : Mea culpa, quia tahter locutus
fuit populus meus, nunc autem non.«Jugum autem sura adversura te.
imponetur ei simul, quod non auferetur. » Quia Non faciara furorera irae raeae, » id est de mea
((

usque hodie adhuc servi permanent in inontibus clementia non rautabor ut disperdara Ephraim, si
Persarum etMedorum. Potest hoc et ad tempcra in me poenitentiam egerit. Unde sequitur, « Non
Romanorum referri, quia tunc Judaei ultimaet per-T^convertar, » a mea scilicet clementia ad crudeUta-
petua sunt captivitate damnati. tera, « ut disperdara Ephraira, » id est populum
a Quomodo dabo te, Ephraim, protegam te, decem tribuura : non enira percutioutdisperdamin
Israel ? » id estnon protectione dignus. More pii perpetuum, sed ut eraendera. Crudelitas quippe
patris hic Dorainus loquitur ad Israel. « Quoraodo raea poenitentiae et pietatis occasio est. « Quoniam
(inquit) dabo te? » id est quomodo potero te dare Deusegosura,et non horao, in raediotuisanctus. »
in captivitatera sine raeo dolore? quoraodo te pro- Horao ad hoc percutit ut perdat, ad hoc irascitur ut
tegara, et quid tibi qua arte te corri-
faciara, et vindicet, cujus judiciura supplicium est. Deus au-
piara,et quoraodo temeo auxilio denudabo sine raa- tem ad hoc corripit ut eraendet, ad hocflagellat ut

xirao cordis dolore? Hic enim loquitur quasi pater corripiat.Quod vero sequitur: In mcdio tui sanctus,
pius. » Quomodo dabo te? ut Adarna, » subaudis. taliter est intelligendum : Si poenitentiara agere vo-

dabo te » ponam te sicut Seboim,)>id est licetnon

;
lueris, in raedio tui ero, et habitabo tecum,et sal-

sine dolore, taraen tradam te, et redigara te inpul- vabo te, « et non ingrediar civitatem. » Ad hocsci-
verem et in solitudinem vastara,et delebo usque ad licetut puniam, sicut judices, quia non sum unus
cineres et favillas^sicut delevi Adamam et Seboim, de his quae in urbibus habitant,et humanis legibus
9d HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. — COMMENT. BIBL. Sl

fegibifs rmmt. Jutftri hnnc sentenfinm ita intelli- .\ diim possint avolare de potestate (faemonum.utcol-
gtint: Si pnprritentiani efreris, non ingreifiar ciAita- Focenfnr in domibus suis, hoc est in ccelestibus
fem irenfinm, seif fecum nuMahor. .\titei" : Diias niansionilus, in si-nu videlicet Abralue, Isaac, etJa-
civitates snppe fegimns, unam videiicet qnam ctrpit cob. Si autem ad ha^reticos specialiter hoc referre
Carin, altenmi Abef : una mnrorum est, altera ju- volnmus, r.udita voce leonis, judlciuTU
damnationis
Storum. Xon ergo hngreditur dicens civitatem enm, ejus commrnantes,qui fuerant nati ex amarisaquts
quam parricidiT exstrnxit, qua^ ex scefere fiihricata ha^reticorum, assument pennas, et volabunt quasi
e^t, sed in cr\itate Abei perpetuo manet. Possumus avis, vol (|uasi columba de terra Assyriorum, id

hgec eadem ad hrereticos referre, deceptumque ab est dncmouum, vel de ^Egypto, id est moerore tri-

eis populnm.I>icrtnreTgo hcoreticisquod, nisi popni- bulationis, a quibus liberati, habitent in domibus
tentiam egerint, ponantur sicuf Adama et Seboim, suis, hoc est in fide Ecclesiae.

irt nullam spem habeant salntis. Rursumque cle- « Circumdedit me in negotiatione Ephraim, et in
fnerrtissimfTS Pater dicit se mutare suafm sesnten- dolo domus Israel, » id est negavit me Ephraim,
tiam< et quod poenitere talia sit locutus, ut iMos hocest, Jeroboam idolacolens, et deitatis honorem
quoque ad pamrtcntiam et conversionem provocet. mihi non reddidit. Israel quoque delud'ere voluit,
Non feciam (inquit) in furore meo, non disperdam d faciens idola, quasi in ipsis esset aliquid divinita
Ephraim. qnantum,inquit, in me est, quantum ego fis. « Judas autem testis descenditcum Deo etcum
cupio, si errorem ventate con^exerit, si me magis sanctis fidelibus.» Tradunt Hebraei quia,cum egre-
:

aroaveritquam principes hrereseos. Deus enim ego derentur filii Isi^aeide ^gypto, et esset eis eTC una
sum, et non homo lapsis manum porrigam,erran-
; parte mons altissiraus, et ex alia mare Rubrura, ex
tesad salutem vocabo et quia sanctus sum prop- ; tertia vero hostes, et ita inclusi tradei-entur, caete-
terea non ingrediar civitatum conciliabula et urbes ris tribubusdubitantibus, etin y^^gj-^ptura redirevo-
hcercticorum : foras excunfes deurbibus suis liben- lentibus, Judas (hoc est duse tribus qui habitant
ter recipio ; non ingrediar.
in cJvitates illorum templura, legem, prophetas) testis verborum Domi-
tPost Dominum ambulabunt.» Vox prophetse, acsi ni, cujus praecepta servabat, descendit cum Deo, id
diceret Quia tanta est misericordia Domini, ut
: est semetipsura humilians, Doraini vestigia secutus
etlam peccantibus veniam polliceatur, et prospera est, et hoc cum sanctis fidelibus, hoc est cum eis

repromiftat « post Dominum ambulabunt, » id est

: qui in fine pertransierunt, vel certe cum patribus
etltn iraitabuntar conversiad illura. Quasi leo ru- <( quorum opera imitabatur, Circumdant haeretici
giet, quia ipse rugiet, et formidabunt filii maris. » ^
Dorainum in mendacio, imo in negatione. Quidquid
Leo. quando famera patitur, magnum solet rugitum '

enim loquuntur, negant, imo mendaciura est et :

emittere; ad cujus vocera omnes bestise et volatilia circuradant eum in dolis, id est in impietate do-
pavent, stantque fixogradu. Dorainiitaque rugitus mus Israel, dum universa quse siraulant, artificioso
fuit coraminatio captivitatis, quando ait : « Sicut serraone componunt, et impietatem contra Deum
Adamaponam Seboim.» Pe quo et Amos
te etsicut loquuntur. Judas autem, hoc est vir ecclesiasticus,
dicit: Dorainus de Sion rugiet, et dc Jerusalera da- non superbit, non inflatur tumorc hseretico, sed
bit vocem suara. Vel etiara rugitus illius terror in- humiliatur cum Deo, et cum sanctorura choro fide-
telligitur gentibus incussus, ut Judseorura solvere- lis est. Sive testis fidelis est et robustus, dura aedi-
tur captivitas Rugitus quoque illius fuit, quando flcat domum supra petram, quae nulla terapestate
prsesens in carne, ait : « Omnis arbor qusenonfacit quatiatur.
fructum bonum excidetur, et in ignera mittetur. »

Adhanc enim vocera, quando verus leo infremuit,

CAPUT XII.

ctiara falsus leo, qui est, juxta apostolum Petrum, « Ephraira pascit ventum, et sequitur aestum. •

adversarius noster, illico conticuit. Rugit etiara Narrat historia Manahen, regem Israel, pace facta
quando dixit : « Tunc dicet rex his qui a sinistris cum Assur, ab i^^gyptiis auxilium postulasse. Hoc
^runt : Discedite a me, maledicti, in ignem seter- est, itaque quod hic dicitur, Ephraim pascit ven-
rtura, »Erit autera hic rugitus perfectus etapertus, tum, hoc est vana spe decipitur,flduciara ponens in
quando veniente eo ad judiciura, non solum homi- horaine. Et sequitur aestura, id est pergit ad iEgy-
Sed angeli etiam Unde subditur
D
iies, pavebunt. : ptura, quae in meridiana parte m.undi sita est.
« Et formidabunt filii maris, » hoc est filii hujus « Tota die mendaciura et vastitatem raultiplicat.»
Sseculi.Mareenim seepepraesens saeculum significat. Tota die, id est omni tempore, mendacium, id est
« Et avolabunt quasi avis ex ^gypto, et quasi idola et vastitatem calamitatis videlicet, et afflictio-
coluraba de terra As.syriorura : et coUocabo eos in nis sibi multiplicat, eteversionem suisurbibus prae-
domibus suis. » Judsei omnia adhuc ventura
hcec parat. (( Et foedus » videlicet « cum Assyriis iniit »

praestolantur. Xos autern quia jam transacta cogno- Manahen, sicut supradictura est, qui misit eis, id

scimus, dicaraus, quia de /Egypto et de Assyriis, est Assyriis munera, ut sibi eos foederarent. « Et
hoc ab oriente et occidente, aquilone et meri-
est, oleum in iEgyptum ferebat.» Postquara f(]edus cum
die, fideles ad fidem convolant Christi, simplicita- Assyriis iniit, et sibi Sennacherib conjungere non
tem et innocentiam columbae iraitantes, ut postrao- potuit, sed cognovit eum adversura se venire, rai-
 ;

ENARRATIO IX OSEE PROPHETAM. 86

si,t ^unera Pbarao.ui. Inter qu,ic ^tiam ei oleuni cU- A ca,nii te. » Quain ob cau.sam \0)Ca,\it nojfp,^ loci i\l,\us

rexit, qupd cl^rissimu,^i, ac pre.l,io,sissimum nascitui Betbel, id eat doivu.s. Dei. 91 E^ ibi loc^^y.s ^ii\ no-
in Samaria, porro in .Egyf^to non repcritm-. Tente- bi.scuin )) in ludre scil,i,i.'et nostro,, dictin.s il,l,i, : (f,T^r-
mus bt^^c, eade,i.i(\ b;ereli,cis co.aptare Ej>lu-aim pa,s(>it nvii, ift (^u^ (,l,o,ViiJis5.x til)i i^ibo et ^euiiui 1,^0^. »

vanX^ni^ i<^ e&.t; su^s. o.peribus \cptifi,cat da3i.Tfi,onv^. ?t (.(, Douiinus Deus, exea,"ci,tu,y,ii;i, D.uiu,inufi ui^i.p,V-
sequitur «stirim ^qui 9ontrari,^s est tloribu^, et ger^^i- r^ale ejj^s., >) id est boc m 01,1^9^1 ^\^ n,o;,i?,\n,is sjui ^&(J,it

nar^tia cuncta disperdit. Unde et Septi^ag^nta yentvi.m ^li ut diceret^r Israel, boc i^a^ \i\' vkl<^ns D;eu;p.
u,rente^n p,o,\i,\int. 'I^ota die mendaciuiu bpc ^st tal- Quo(\ no^i^.n ^sque ^u^c r4i^^'.^\^t UUi e^i,i|S. Ips.e.(inim
s,^m dpc.trinanp,, ^t vasititaten-i, \\(,>c est interiti,^m, sibi suo i;i,9.min^ quod aVi an^^lp. e^ imp,o^i|^^n:\ es^^ S(iiT;i-

s\^is,(3^ue multipjicat, ^Mn;^ l>r<piprio \^oft est ev»'Ofe 90^1- pev v\9ii«.'"\s Di^ri ^'^c<^\^^^V\V' ^ ^W. f«t W^ ^'9.ca^r-.
tentus,sed muUos sibi (lisc^p^],()iS vi\\iitatisaggregi\t. « \\.tf tu ad P;Ovi^i,^vun D,t,iirim tv\\itn, cojtiYertavi^. »
Fa^^us quoqi\(3, cum Assyriis ineun^, ^c^ ^st, cum i\[)|0;5tv9,pbmn fi^ci^ ^'v^p.be^ y,(,l ^Vidan;^ : (^^m, b.3pc
daemonibi\s pacen^ h^be^it, quorun^ vol^ntati 0ilp,se- (inquit)| it^ s^ ha,\)^c\nt, tu, (^ J,uda,^ ^an^^ttirvs, i^d
^uuntur : (it o^ev\m in y^gyptuip,i (^runt, qu^a cvim Dominum Deum tuum, poenitentiam agendo^ ^\ \n.

svnt \n ^^ebvis, vii^roris, scicntiam Sp,i,ritu,s sanc^i se (^nrn (vdeli,tav crcdenc\(p.. Quo^ tvvv^c irwp.^(^tuvn est,
habere mentiuntur, (^\\^m \\o\\ mei,'eii^vi,r^ qi^| extra ^ qv^ando vina di(^ cvedicl,evunt, tvv^^
wUii'"^-. ^\\\^ %^^M^^
fcc^esiam survt- P^V\li^; ^t deiv^cejpus nft\v.\tjv mii\ii\. ^ 5^vs(ivi90-l'^iftW ?t

(V Jvi(^vcivim cvg:q Po.viv^^^ cuffl J^^^ » Captvvv^a^Vs jjudiciu^^ Custoc^i, et s^J.era vp pomivio, D.^p. \\}\o

scvlicet et miserv^rum, qivia decem tribubus p,ro s.emper. », Primunf^ tibi misercr^., JW^ta quo.d scrv-
p^fCc^tis suis capUvatis, noi:^ ^gi^ panitent^^m, p.tu^:\ est ; ^lvs^.Vere anini^ tVV^e pi^f^US, D.eo. Pc^ftc^e
S^d. vi^super peiv^s, operatus pst, intantum, sicyt ^W^^V^ alvvs nvijS^icQv4i^ni vnvp.^dere s^tudp^ i^^ta
P?;ec|;^iel pro,pt\e^a w^jvni^est^t, \^\ vinc^ret sprpres \]\yj\(X : Facit(i vp,t),is i\vnico,s i^q i^£\\y:ir^Qjai\ iriiqw\-
suas sceleribus suis. o, Et \vsitatio, » id est magnv- tatis, etc. D.einde eUana cvvstodi jvidvcivtvvi v^iscra-

^uvio ^pvme^UQrivm et nage.Ua atque supp.^cia, <- s,u- ^ip,nis \j^i(^i; b.PWUO^ ^t mivlvwii, Peiw^-v e^ dialp.p.^utxv :

p.er J[iicob, »vd super dvias tvil^.ns,, qu?p ei^ se-

es.t, et p.uvn utvnniqij\e fece.ris,^ speriv irv P,p,vviinft D,eP tH9»
mine ejjus prt^ sunt. « 4uxta vias ejy^, e^ \V^t<\ a(I- ,
seftvppv boinis o.pevibus av^ majoriv proficievicl.p pp^-
inYentvones ejj^s, re^dPt- ^i^ " if^ ^-^^' qualia fecit, sunius, \\cec eadem qu^ vl^ Jucfa c\vcuvitvir r^(^rr^ ^d
t^li^ recipiet. Nprv eniip, fortuitu ^an^um cpncjdit, pcplesiastvcuivi qvic-vnlib^ct virvi^n, qqi a Povi.^nQ por-
^i^ I\VVipana ppvicidit fr^gi^tate, sed inquisivi^, et vip.itur^ quod v^on si^ pristiiiorum b^nericioruirv ejws
^(^invev^it in quibus peccvVr^t- menvo.r, sev^ quotidip pecc^ta necc^Us 9pnspp,i,e^
« ^n utero suppitvv^ta,vit (ratreu^ suuni. ».
Vptftvi^ G^V,^. ^\^\ ^Uavn ipsev hvvieficia ^.xp.pviit Cmii t^ (vw- :

Ivic recorciatur his.torise, ut D^^i miseripprc^ia evgii quit) nascentem Ecclesia parturiret, suppla^^^V^^i
^^^plp!, et^ illius durJU^ contra ppuvn ppgno^catur, psau, su^\)audis Ju^^pnm sivp ^ep.^lenv pppylvim,
^upviiam, rmii ad^iuc fiss^^ iv^ ntp,ro Rebecca^^ SWp- ^JH^- '^.pceptis pri^pogpnitis, e^ in fprtitvv^iwe \\\a, dli-

plaptavi^ fr^vtrem suuip Esau, nqn utique fQvti|;u- rectus es contra angeiuni, vel yivicen^ Vftali^-n,o.s

(Jine propria, spd Pei dispos.itiorve, qui q^vi} &\\)i spiritusi, yel robora|us beviedic|^iQVVibvv.s H^S^,li ^\ \fl-

fvc|ele|fl pvitab^t (viturum patr-iarcjv^vni. (( Et iri fqr^i- valuisU epi^K^ fi»g^lwTO, i^ es.t precibus tvfei ^\^iP
tudiv^p s^a directus curv:; Q^ando niissv}s e^t
^ngelp. » psse fecisti adjivtovem, pruiv^l^res. etii\ri:^ 99n^V^ llPr
a patve suo i^-^ Mesopptamiam, Yel quando ad tor- ndrves. Po§tg|Viarvi avv^em h^buistv victonanpi (l9Yisti
fpntptp puni Jacpii tp,^^ i-ipcte arigelus livctatLis es^, et VP^^sti ^^vigeiuvfl Pp.niini, et ppcc^toVV^^ ^'^t^9.VVl^I^

^ cjUQ beiiediptiQvierp accipiev^s, ivudivit :

^i CQW^ra rpporda^QS, ir\Yenisti eum in t^^.ethel, hoc p.st ip dprn^

P^Vim fprtj^ fuisti, qu^ntp magis cQntr^v hopjvies Pei quoc^ e^t ^cplesi^, sive, ^ecunvluffl ^A^P.^W^oiPt^»
p.r?evalebis ? cipmp Os^W, id est v^plpris, et iacrymarvini, ^c
ii:\

« Et ipvivlqit ad avigeiviw^t :
)) precibns invpetrans pQ^nitenti^p,. ^\ u^ scivevnus qui^ sit iste Jfudas,, \\)}.

Vjt sihi heneciic4ionev][^ t^arpt. « Et ponfortatus est. ? inqy.it, bop es^ in Ecc|esi^ lp,9.U,U]s, ^^\ no.t^is.cvnft,

^ps.ius bene^ictione qupm viper^t, quando viictn^p D id est Rpbi^ Qbrvstiaflis. Et e.^ p.o. tenvpore Clvris^i
est ilii : •• Non vocaberis Jacob, sed Israpl erit vio- censeiT|urnoniine, pt ipsp diri^ente cpvriginwvr. ^ta-
mevi t-nuqri. ^ « Flpvit, e\ i^Qgavit eum. » Qu^flviP ^^9' 9 ^ir 99.9ic'siastice, qui appellav^isi Jivcl^s et
^\x\\, « Nop (^imittam te nisi benedixerjs m\\i\. » Ista cpp.fvten?^ coriverter^. qqotidip p^snitP.nti^Pft ^d
per
enim est |L?ctatiQ cjvi<Tni ^essit cqvp angelp, prpcibus Deuvfl tqvipRi si forte pecc^vpris^ cowvertere, ^d
c-t^

^eneris illuni ut sibi benedicprpt, pon viribvvs pperis. Devvm tivv\m, qupnvc;\ci\|iodQm ^gebat Propheta c1j\-
(.( In Betivpl invenit pvini. )} Ordo pv^^poster^s est. \{}^W'^
'•
L^ifor^vi iri gemitu meo. Serv£i etiam Dei
Prius ewirn patris Vflatrisque ^cquiei^cens cpws.iliPi m^i.Vif^Ht^ ] ff\c in ^liis vrvis.ericp,rvli^.in, w\ e\ ipse \n\-
dura fqgerpt; a (acie f^atvis sui, angcium i^ I^etbel, sericordiarn cpnsequaris. Speriv qriP<^\ip ivi PQipipp
qu<;vndo submitf^ens l^pic^pm capiti, obdormivit; ibi- PpP tqo semper, sive apprppinqua DeQ jugite ,in

(^W^.
angclos pei vidit ^^scevidentes et descenclentes, omni tenipore in YivtVi.^9, p.VpU^i^ns, ap pi;ppii\r^iiar^s
^t a^diYit Ponpinum subnixum sc^is^, tjicentem sihi : Deo tuo serappv'.
<|
^acpb, Jacot|, viQ^i timeve, egp sum ppmiv^us Dpus Ch^na^fti ^^ iP^W ^WS statera doiosa. » Mo-
«
patrum tuoruni : descende, eroque tecum, et redu- nuerat Judam superius ut converteretur ad Domi-
 »

?7 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMEXT. BIBL. 88

nura Deum snuni, ot niisericordiam atque judicium ASensus est : Te laetante in scelere et oloriante in
servans, speniret in Domino Deo suo semper nunc : multitudine divitiarum, intantuni ut diceres : « Dives
ad Ephraim, id est ad decem trihus sermo conver- elTectus suin, inveni idolum mihi, » licet graviter
titur, quivChanaan appellantur, non per natnrain, peccares, ego Dominus Deus tuus, qui eduxi te de
sed per imitationem, juxta illud quod loquitur Da- teira -Egypti, quando serviebas Pharaoni, et cedifi-
niel ad presbyterum, qui utique de semine Judaj cabas de luto et paleis civitates, adhuc tribuo tibi
erat « Semen Chanaan, et non Juda, species dc-
: \oc\im pcenitentiae unde subditur « Adhuc sedere te
; :

cepit te. » Et in Ezechieh^ ad Hierusalem dictum legi- faciain in tabernacuHs, sicut in diebus festivitatis. »

mus : « mater tua Cetha?a.

Pater tuus Amorranis, et Dies testivitatis scenoj)egiani vocat, quee septimo a
Stateraiu dolosam inter Ephraim, contra illud Sit : Pascha mense cek^bratur,etin memoriam suie egres-
tibiaequusmodius, justusquesextarius.«Calumniam sionis de terra ^Egypti, in tabernaculis habitabant

dilexit, » id est non solum hahuit stateram iniqunm filii Lsrael. Sicut (inquit eo tempore de .Egypto te
ac dolosam. sed etiam calumniam dilexit, id est Uberavi, et in tabernaculis per quadraginta annos
oppressionem pauperum, quos perpotentiam exspo- habitare feci, sic et nunc faciam, educens te de
liavit. captivitate, ut in diebus etiani festivitatis scenope-

« Yerumtamen dives effectus ggu«, more patrum tuorum in tabernaculis

Et dixit Ephraim : sedeas,
sum. Xunc manifestius
» ponit quis sit iste Cha- si tantuni feceris quae praecepi.

naan, id est decem tribus quje dixerunt « Dives « Et locutus sum super prophetas, » id
: est per
effectus omnibu- temporalibus bonis
sum, » id est prophetas, ut per Moysen, per Isaiam, Jeremiam, et
abundo. Et est sensus Xon curo undecunque haec : ca?teros. « Et ego visionem multiplicavi. » Unde
mihi congregaverim, cum tamen habeam quod pos- Isaias : a Yidi Dominum sedentem super solium
sideara. Hoc raorbo laborant multi, quia divitias excelsum. Et Daniel
Aspiciebam in visu noctis,
» : «

quas habent. pauperibus non erogant, nec pro his hominis veniebat. » < Et in raanibus
et ecce Filius

Deo gratias agunt, de quibus scriptum est : Divitiae prophetarum assimilatus sum. » Ut Adam typura
congregatce igni combun^ntur. Xon enim fmnt ilhs illius tenuit, qui dormiens ex suo latere formavit
rederaptio, cura Scriptura dicat. .« Redemptioanimae Evara, ut Christus Ecclesiam in cruce, sicut Jonas :

viri propriae divitise, » et Dominus de Evangelio : unde Dorainus : « Sicut fuit Jonas Ln ventre ceti ; »

« Facite vobis amicos de mammona iniquitatis. » sicut David qui stravit Goliam, sicut Isaac pro quo
« Inveni idolum raihi. y Ipsas divitias, quibus erat aries iramolatus est, ad eos quoque qui haereticos
refectus, idolum appellat. Sicut enira gulosis Deus sunt secuti, dicitur ut revertantur ad Deum, qui ma-
venter est. ita et avaris aurum idolum est. YelC gisvultpcenitentiarapeccatorisquaramortem.Ipsum
certe veraciter hoc dicunt, quia idola pro Deo cole- enim esse qui eos eduxerit de .-Egypto, id est de
bant. tenebris et errore gentilium, credi oportet. Et ne
« Omnes labores mei non invenient mihi iniquita- forsitan peccati meraores tardius revertantur : Adhuc
tera quara peccavi. » Sensus est : Quidquid peccavero, (inquiti sedere vos faciam in tabernaculis, sicut in
quia divitias habui, ab his' qui raeo auxilio indi- diebus festivitatis, ut quod fecit baptisma, hoc faciat
gent, non raihi iraputabitur. Quia enim bonis meis et po?nitentia, et habitent in tabernaculis Salvatoris,
indigent.non rae pro peccatis meis accusabunt. quin hoc est in ecclesiis, de quibus dicitur : « Plantati in
potius iaudabor ab illis, sicut scriptura est : Et qui domo Domini, in atriis doraus Dei nostri florebunt.»
iniqua egerit, benedicetur. Haec enim duo, divitiae Et ne putent haeresiarchas et principes erroris sui
sciiicet et famulorura ambitio, accusatione carent. Dei locutos Spiritu Ego sum, inquit, qui locutus
:

DiNiti enim plurimi sunt amici Heec omnia haereticis sum ad prophetas, et non ad magistros vestros, et
aptantur. in quorura raanu est statera dolosa : quia ego visiones multiplicavi, et in manu prophetarum
quoscunque possunt, fraudulenter decipiunt. Calum- eorumquisuntinEcclesiaconstituti.assimilatussura.
niamquoquediligunt.duminnocentespersequuntur, « Si Galaad idolum, ergo frustra errant in Galgal

et per potentiam oppriraunt qui postquam alios de- j) bubus iminolantes. » Galaad et raons est, et civitas
:

ceperint, solent dicere : Divites facti suraus multitu- juxta euradera raontera sita trans Jordanera in tribu
dine discipulorum qui nos sequuntur. Invonimus Gad,de qua superius legimus : « Civitas operantium
idolum nobis, idcirco vel raaxime heereses compo- idolum. supplantata sanguine. » Galgal vero in tribu
nuntur, ut devorent domos viduarura, quae seraper Juda prope Bethel, de qua supracHctum est : « Omnis
discunt, et nunquara ad scientiam veritatis perve- nequitia eorum in Galgal. » Quia ergo et decem
niunt. Et pulchre ait : « Inveni idolum niihi.& Orania tribus. qude significantur per Galaad, et duae quae
enira hccreticorum figmenta idola sunt, et ab impie- exprimuntur per Galgal , in iisdeni locis idola
tate gentilium nihil diflerunt ; solent atque dicere: colebant, recte dicitur : « Si Galaad idolum, » etc,
Quidquid fecero, quidquid egero mihi non poterit id est si decem tribus idola colunt, quae templo,
imputari.Habeo enim divitias meas.argumenta phi- sacerdotibus, et Doi religione carent, taraen tu, o
losophonira, habeo raultitudinem populi, quara qui Juda, frustia Deum dereHquisti, et in Galgal idola
aspexerit )ion rae arbitrabitur peccare. veneraris, cura habeas templum, sacerdotium, et
t Ego Dorainus Deus tuus ex terra JEgypti. » caetera quae ad verura ritum pertinent. Porro boves,
89 ENARRATIO IN OSEE PROPHETAM. 90

vitulos appellat. « Nam et altaria eorum cjuasi A suus, nonquod eorum Dominus sit,sedquod quon-
acervi supeisulcos agri, » subauditur, remanobunt, dara Dominus eorum fuit.
et relinquentuiabsque cultnra, illis in raptivitatem
ductis, sicuti tumuii de iapidibus et arenis congre- CAPUT XIII.

gati. « Loquente Ephraim, horror invasit Israel. » Lo-

quente Ephraim, id est Jeroboam, filio Nabath, dc
« Fugit Jacob in regionem Syriae, » Historiam
Geneseos tangere proplieta videtur.loquens de fuga tribu Ephraim^ et pra^cipientout idolacolcrent, hor-

Jacob, qui fugit ad Laban avunculum suujn in re- ror, id cst timor nimius invasit Israel, intantum ut
gionem S^riae, de quo et supra dixerat : « In utero Deum (lorelinqueret, et idolissacrificaret. Unde sub-
supplantavit fratiem suum, et in fortitudine sua ditur : c Etdeliquitin Baal, » idolo scilicet Sidonio-

directus est cum angeio. » « Et servivit Israel ; ^)

rum, qui mortuus est, » infideli-
et ipse est Bel, « et

hoc est ipse Jacob, « in uxore, » id est propter tate perdens eum, qui dicit « Ego sum vita.» Scri-
:

uxorem, Rachel scilicet, septem annis pascens oves ptum est enim « Anima quae peccaverit ipsa mo-
:

avunculi sui. « Et in uxore servivit, » pro alia vi- rietur. »

delicet alios septem. « Et nunc addiderunt ad pcccandum. » Pec-

Bcatum idololatriie |)eccato copulantes, « fecerunt-
« In propbeta autem eduxit eu.m Dominus de vitulum, de argento
que sibi conflatile, » id est «
iEgypto,et in propheta servatus cst.» Quia de Jacob
suo, » quoque suos vitu-
utscilicet haberent ipsi
et Israel historiam texere coeperat, conjungit patri
los, « quasi similitudinem idolorum. » Quia enim
filios, dicens : « In propheta eduxit cum Dominus populi sub-
rex habebat deos aureos, ipsi, id est
de .'Egypto,» inMoyse videlicet,quo monenteegressi
jecti, secunduin suam possibilitatem in similitudi-
sunt de terra /Egypti. Vel certe, si altiushajc volu-
nem illorum fecerunt sibi deos argenteos.a Factura
mus inteIligere,Dominus,id est Deus Pater, in pro-
opus hominis, non Dei.
artificum totum est, » id est
pheta, id est in Christo, populum suum detenebris
« His ipsi dicunt: Immolate homines, vitulos ad-
infidelitatis eduxit.Porru in propheta idem populus
orarites. » Sicut verbi gratiafecit Manasses et multi
servatus est,quando pro peccato vituli, Domini ira
9lii,de quibusscriptumest: Immolaveruntfilios suos
Sieviente, prostratus coram eo dixit « Aut dimitte :

et filias suas daDmonibus. Acsi aperte diceret: Vos,

eis, aut dele me de libro tuo, » etc, quousque
non suppetunt,filios
cultores idolorum, quia hostiai
responsum est ei : « Dimisi juxta verbum tuum. »
et filias vestras idola vobiscum coIentes,idestvitulis
Non errabit, qui supplantatorem Jacob et Israel
immolate. Sin autem (ut quidam volunt) deemones
videntem Deum in typo Dominidixerit pr£ecessisse,C
Immolatehomines,» vitulos
loquunturad populum: «
et Rachel primo sterilem atque formosam, quam
enim deferunt. Ostendituringluvies eorum qui san-
plurimum dilexit Jacob, signihcare Ecclesiam Liam :

guine victimaruiii aluntur et holocaustorum fumo,

autem lippientibus oculis atque fecundam, Syna-
quod, deficientibus hostiis, homines cupiunt immo-
gogse sacramenta monstrare, et quod ipse creden-
lari, quorum non solum interitu, sed et cruore lae-
thim populum eduxerit de tenebris Iiujus saeculi, et
tantur.
ad lucidissima Jordanis fluenta, id est baptismum
« Idcirco erunt quasi nubes matutina, etsicutros
pervenerit.
matutinus pertransiens : sicut pulvis turbine raptus
« Ad iracundiam me provocavit Ephraim inama- ex area, et si(:ut fumus fumario. » Quia (inquit)
ritudinibussuis.» Sensusest: CumegoEphraim,idest homines vitulis, imo uno vitulo immolaverunt, et
omnes decem tribus de ^Egyptia servitute liberave- adoraverunt vitulos, idcirco erunt quasi nubes, etc,
rim,multaque bonailli concesserim, provocavit me, quajomniavidenturad tempus, et citoesse desinunt.
qui sum natura dulcissimus, insuisamaritudinibus, Nubes enim et ros sole adveniente fugantur et ex-
id est fecit meamarum,et coegit redderevindictam. siccantur; pulvis quoque de area raptus, et fumus
« Et sanguis ejus super eum veniet, » id est ipse de fumario in tenues auras dissolvuntur. Unde est:
erit causa mortis ejus.idest propterpeccatum suum D Sicut deficit fumus,deficient.Et estsensus; sicuthae
ducetur captivus, et interficietur ab hostibus, se- quatuor subito dilabuntur, sic illi subito ducentur in
cundum quod David ad eum,qui se Saulem interfe- Assyrios. Unde supra dictum est : « Sicut mane per-
cisse nuntiabat, dicit : « Sanguis tuus super caput transit, itapertransiit rex Israel » Nubi autem ma-
tuum. » « Et opprobrium ejus restituet ei Dominus tutinse, et rori, et pulveri haeretici comparantur,de
Deus tuus, » id est vindictam blasphemiae qua dixi- quibus in Epistola catholica legimus Hi suntnubes :

sti « Isti sunt dii tui quite eduxerunt de terra ^Egy-

: sine aquis. Habent enira speciera proi^hetarum et
pti,» faciet Dominus super te venire. Semper haere- nubium apostolicarum, ad quas Dei veritas perve-
ticiclementissimum Dominum adiracundiam provo- nit, sed non habent aquas, id est gratiam Spiritus

cant, et qui magis vult poenitentiam peccatoris quam sancti, de quo Dominus dicit « Qui credit in me, :

mortem, duritia cordis sui punire compeJlunt. Et fluraina de ventre ejus fluent aquae vivae. »
sanguiseoram.quo et suum et multorum effuderunt (t EgoautemDominus Deus tuusexterra ^gypti.»
sanguinem,veniet supereos,et opprobria quibus Do- Fui subauditup, ex quo eduxi te de iEgypto : k et
mino blasphemabant restituet eis Dominus Deus Deum absque me nescies, et praeter me non est sal-
 ::

•l HAYMOXIS HALBEfi^TAT. EPf^. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 92

ator. » Referl nunc q\\h\ pnrstitoi-it iHis, (nliu^^ns A suinani cos ihi qiiasi leo, bestia asjjri scrndet eos. »
eos de .-E^ypto per nianunt Moysi, qnando aitilMs .\c si diteret: Tantie iniiiuitatis sunt, ut etia-m positi
:

Attenile. ne forte comedas et satureris ne toite in capti\itate, siovitiam n.ieani n cjito sentiayt.
.

obliviscaris Dei tui.qui te eduxitdeterra .Kgypti.etc. 1 Consumam ergo eosibi, » veluti leo priicdamdeyo-

Mcrn eniirt ahus t)ei>s pr#ter me, et non est qui pos- rat. H bestia agri scindet eos, Sennacheiib scilicet, >)

sit s^kitre aHws. vel diabolus in deserto hujus saecuH habitans. No-
• Keocv>gR<«vi te. »> fd est dikexr. Sicut enim ne- tandum quod qui rn EvangeHo credentibus loquitui;
sciF«* D^, repi^>Kare est, sic coo;noscere, dilrirere « Veniteathne, onmes qui laboratis et onerati estis, *
««t, al^ue ehgere. l^ide et Moysi dicitur Xovi te etc , usqne: « Onus meum leveest, » nunc perpro-
ex H*>niine. klest speciaHter piie cieteris elegi. (v In phetam rncreduHset nolentibus agei^epoenitentiarn,
^e<serto in tei*rasoH(udinis,» subauditur cognovite, leicna, pardus, ui^sa et leo efricitur.
ubi scilieetnon erant niessis vel vinoie.nec etiam ar- « l*orditio tua, Israel, tantummodo in me auxi-
^recs frugilNPrje. sed rerum omnium penuria. Hum tuum. »Idest tu ipse es causa perditionis tuae,
« Juxta pascua suaadimpleti sunt. » id est Ircet Pi'o quo alia habet translatio Pereas, Israe],qiii in :

esse ibi jnthofentiam onmium bonorum, dedi iUis tantum impietatis descendisti profundum, ut solius
UMn »a dec<plo, aqikarum tontes produxi de petra B Dei salyevis misericor^^ia. ^n me (,\st enim tantum-
duristjima. i Et saturati elevaverunt coi- suum, » id modo auxiHum tvivint^j si pgeni1|(?jftti^m egevis., noii
est in superbjam ere.xerunt se repK^ti rnanna.carni- ex 1;e.

^us, el potu spirituaH. « Et obHti sunt mei, » cujus vc Ubi ^ijt ve^x tuiis ? Maxime nunc sabette inom-
^wieticiorum memoresesse debebant, secundumil- i;ib,us urlpj,bu^ tuis. )} ^roniice a(;i ^qs divinus sermo
lud quod scFiptum est: « Inci*assatus est dilectus, prpfev^ur. q\i,i, c^jitra De^ voluntatem elegerunt sibi
el refalcitravi?. » Xeque enim per tantam eremi va- regem, d<? ciyus fQFtitudi,ne pr^^umentes, victores
&titatem. ubi non solum fruges. sed et arbores vi- ^e-fpji^e j,^ctabi>^U. Ubi ^t, inquit, rex tuus ?' Jero-
nea^jue, sed neo herba quidem gignitur, et nuHa^ \xoam sci,\ic?X, yel etiaui Saui, de quo dicebas Sia-
»^usB ardoFera temperant soHs, per quadraginta an- mueli : Gonstitu^ noilpis ifegem, utju^^icetnosCum-
nos poterat Israel ad terram pervenire Jordanis, que ille contra^iceret, r^s,poj>deb£^t : Nequaquara,
i>isiDominus orania prff>stitisset. Hoereiicos quoque sed e.rit rex uQbis^ et egrec^ietur antenos,et pugna-
©<iuxit Dominus de tenebris infideHtatis. ubi servie- bil^ pro ^(^bis. De qyo ^£g(;x promiseras tihi, quad
b»Bt Pharaoni etducibusejus,praecepitque eisin Ec- ^ua beUa, be^^^re^, inaj^im^ riunc s.alve,t te in omni-
aHum nescirent deum nisi eum
©lesia. ut qui est t).us urUibvi|S tuis, cvim jam imi;i^inent Assyrii, etiam
O^ator omnium populorum, etnovitsalvare quosfe
G ab imminente necess^tate subyenial. Sednon hobes
eit. Ipse cognovit etpavitin terra soHtudinis.ut po.s- regen:\ hom^nem. qui£\ ^n^, quem projecisti, nonhi^-
»int dicere Dominus pascit me, et nihil mihi de-
: be^ Deum. « Et judic^s twi, » id est coni^tes et cae-
erit. Deditque eis panem de coelo, quem in /Egypto \^\^i prinpipe.s, ^e qviilp,vis dixisti Da mihi regem
«i
:

oomederant nunquam. et aquas de consequente eos et prinpip.es, » svibaudituv: Ubi sunt?

petra : petra autem.juxta Apostolum,erat Christus. « Qabo tihi i^^geip in fyrore meo, et auferam in
Impletjque pane divitiarum Scripturarum et saturati, indignatione mea. » Dabo tibiregem, Saul videlicGti,

elevaverunt contra Creatorem cor suum, et alterum in furpre mep, iatantum ut in diebus messi§ plu-
sibi finxerunt deum obliviscentes Dei, qui prceces- viara monstr^rem co^tra naturam terrse rpprpn^is-
serat eis ut legis verba ante oculos religarent, et sionis, pt auferam in indjgnatione mea Sedechiam,
in manibus haberent, ne unquam obiiviscerentur quem erutis oculis in BalDylonem ^ucariv. Aliter
Dei sui. Dabo tibi regem, id est JerobOfirfl, in furore raeo,
(( Et eroeis quasi leaena, et sicutpardusinvia As- etauferam in indignation^ meaOsee,ulti<iiumregem
syriorum." Lea?naraptis catuHs ferocior estomnibus-p. decem tribuum.
bestiis, pardus quoque vaiius non rninoris estsievi- « GolHgata est iniquitas Ephrairi^, » id est, qiio-

tise Et est sensus : Cum traditi fuer-int hostibus, et modo si ligetur quod iti saccu^o coriservatur, et non
ducti in captivitatem, ego. qui semper erga illos cle- perit ei qui ligatum est, sic oninis ^niquitas qua in
mentisrsimus exstiti, ferocitatem ornnium bestiarum beurn peccavit Ephraim, colli^ata e^t ei, et per-
adversus eos exeram. Unde protinus subditur : manet usque ad tempus captivjtatis jundesubditu]::
« Occurram eis quasi ursa raptis catulis, et dis- « Absconditum pecCfTturn eju^. » Non Deo, ciii nu-

rumpam interiora jecoris eorura. » Aiuntqui debe- da et apertasunt onmia, sed ipsi,q|Vii usq^ue adtem
stiarum sci-ipsere naturis inter oriines fer^as iiihil pus captivitatis voluit recognoscere illu^:
esse ursa ssevius cura perdiderit catulos, vel indi- « Dolores partufientis venient ei. « Gum venerit
guerit cibis ; et estsensus : Quiain corde adversuni scilicet dies ultionis et captivitatis, et i-evelabitur

me ssevientes cogitaverunt blasphemias.etadvei-sufii ejus iiiiquitas et omnibus manifestabitur, tunc re-

me protulerunt, convertar eis in oriines bestias, id pentinis doloribus concutietur, veluti parturiens
est in omnemferocitatera, et disperdametconterani rauHer affH»itur et ingemiscit, « |pse filius non sa-
per As.syrios, atque interiora cordis eorura disrurq- piens. » Filius DeiEphraim fuit,jqxtaquod scriptum
para, id est vitaHa cor^diseorum auferara. « Et con- est : tt Filius primogenitus mihi Israel, » sednonsa-
 EISrARRATrO ly osee prophetam. 94

piens, cfiaia verurn non cognovit Patrom Dcum, pro A more virilis scmiiiis concepit; unde. ost : Quomodo
q'U-0 idola- coluit. « Nunc eirim non stabft in coiitri- quoniam virum non cognosco ? Pulchire
fict i^stud,

ti-on-e ftliorum, » id est, cum parturitionis d^ies et autem tam in Isaiaquam in pnesenti loco, flossive
ea'ptivitatis ad^venerit, non poterit sustinere mal"um ventus asccndcns dicitur, quia de Iiumilitate car^nis
et eontritioncm filiorum suffcrrc, qui pra^sentibus ad excelsa cousccndit.et nos secum ad Patrcm dux.Lt,

patribus interfi'dentur; vel non stabunt,quia captivi dicens in Evangelio : « Cum exaltatus fuero,omnia
dueentur. traham ad me. w « Et siccabit venas. ejus^ » id est
« De manu mortis frberabo eos, de mortc redi- peccata mortis ejus. Venas mortis peccata rccte in-
mam eos. » Eis loquiturDeus omnipotens,quos sua tclligimus, quibus per Christum siccatis, mors
gratia liberare dignatur. De manu, inquit, moitis quoque ipsa siccabitur.« Et desolabit fontem ejus, »
Mberabo, id est de opere peccati, quod ad mortem id est diabolum. de quo ipse ait : Nunc princeps
trahit quia cnim manu opus agrtur, recte manus
: mundi ejicietur for^as. tf Et ipse diripiet thesaur'um
peccatiipsum opus ir:rteUigitur, quo anima interfi- omnis vasis desicTerabiTis. » Quod duplicitcr ac-
citur.Unde scriptum est r« Mors et vita in manibus cipitur : vasa enim desiderabitia sunt sancti, de
Hnguae manus peccati, intelligitur po- quibus Paulus dicit « Habemus thesaurum istum
; » vel cer-te :

testas diaboli. De morte redimam eos, id estde^in vasis fictilibus » vel certe quos diabolus ve,- ; :

inferno Mbei-abo omnes Judaeos et gentiles creden- luti vasa in seternum tenere desiderabat, ipse
tes nnde subditnr
; « Ero nrors tua, o mors, sero
: Ghr-istus veniens ab ejus potestate diripuit, et
morsus tuus, inferne. » Mors illius fuit, quia sua quasi vasa pretiosissima secum perduxit in paradi-
mor'te moi'tem qusc nuUum suorum ibi
des-truxit, sum.
reliquit. Morrrordit autem quando partem (suos vi- CAPUT XIV.
delicet electos) libei'avit, partem autem i^eproborum « Pereat Samaria.quoniam ad amaritudinem con-
ibi dimisit. Nam ex eo quod mordemus, par-tem citavit Deum suum. » Ssepe diximus decem tribus
consumiraus^ partem relinquimus vel mors et in- : Samarnam, a metropoli Samaria, quae ex
appellari
fernus, diabolus intelligitur, quem momordit Chn- nomine Augusti nunc vocatur Augusta, id est Se-
stus, ut potestatem amitteret, non tamen penitus bastia. Cur autcm Samaiia dicta sit civitas in Re-
esse desisteret. Inter mortem autem et inferos hoc gum volumine Loquitur itaque propheta
legimus.
interest mors est qua anima sepai^tur a corpore
:
;
hic non optative, sed praedicando^ dicens « Pereat -

infei'nus locus est rn quo animae i'ecluduntur sive Samar'ia, quia ad amaritudinem concitavit Dcum
ad rerrigerium, sive in poenis pro qualitate merito- suum, » cum esset dulcissimus colendo, et coegerit
rum. Consolatio abscondita est ab oculis meis
«r » eum peccantibus reddere vindictam, « in gladio, »

Videns clementissimus Pater quod omnes morimur, subaudis Assyriorum.« Pereat : parvuliejus elidan-
data sententia in Adam, dicit : Consolatio abscon- tur, » id est conterantur ad terram,(( et fetae ejus di-

dita est ab oculis meis, pro eo quod omne genus scindantur, » id est praegnantes gladio disrumpan-
humanum perii'e conspicio.Vel etiam propheta con- tur in mortem, quae omnia credendum
ei accidisse

sideransomnesmori, etininfernum descendere, se- esttempore captivitatis et angustiae, quando suani

que ad eos ventur^um essepraenoscens,dicit:« Conso- patr-iam pcr-diderunt, et qui evaserunt gladium in
latio abscondita est ab oculis meis. » Et est sensus •
ser'vitutem perpetuam sunt adduoti.
Non valeo consolari : nec quidquid mente concepero « Conver-tere, Israel, ad Dominum Deum tuum,
dolorem meum possum mitigai^e, dum considero quoniam corruisti in iniquitatc^ tua. » llaec verba,
inevitabilem necessitatem mortis. quantum ad historiam pertinent, ad decem tribus
« Quia ipse inter fratres dividit. » Ipse, id cst quae appellabantur Ephi*aim dicta sunt, quae dere-
infernus, dividit inter fr'atres,dum unum ab hac vita liquerunt Dominum Deum suum,et adoraverunt vi-
subtractum r^ecipit, alterum super'stitem r'elinquit. tulos quos fabricaverat Jeroboam. Spir'itualiter ve-
Quo in loco omnem intellige deesse charitatem,quod x>. ro,referr'i possunt adunumquemque peccatorem,qui

et mater dividatur a filia, et pater a filio, et frater recedens a Creatore suo, subdit se idolo, hoc est
a fratre. Itaque quidquid fr^aternitatis unitatem di- omni mendacio, et sperat salvari ab Assur, id est
vidit et discordiam seminat, infernus merito appel- diabolo.qui est auctor mendacii, sicutet pater ejus.
latur. Duos autem fratres inter se morte divisos, Dicamus ergobreviter utrumque. et sic historialem
juxta historiam illius tempor'is, quidam intelligunt intelligentiam, et juxta spiritualem ad unumquem-
Judam et Israel, ut quod tunc figurabatur in parte, que referendo. Superius pi'a3dixit propheta decem
tunc; sentiatur in toto. Adducet urentem ventum
(( tribubus ad quas loquebatur calamitates et aerum-
Dominus de deserto ascendentem. » Ventum uren- nas quae sibi imminebant ; nunc alloquitur eas,
tem illum debemus inteliigere de quo Habacuc di- hortaturque et dat consilium, qualiter deprecentur
cit Deus ab austro veniet,et sanctus de montePha-
: Dominum, postponendo idola, et convertendo ad
ran. Deus enim Pater adduxit ventum urentem.hoc Deum : « Convei'ter'e, Israel, ad Dominum Deum
estFilium suum,peccatatollentemde desertogener'is tuum, » ab iniquitate ad justitiam per confessionem
humani, in quo diabolus quaerens requiem, invenire peccatorum,etoperationembonorum operum,» quo-
non potuerit ; vel de utero virginis, quae sine hu- niam corruisti in iniquitate tua, » fabricando idola
 ;

95 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. I. - COMMEXT. BIBL. 96

et adomndo daDmonia. Corruisti per idololatiiam, Aut nos protegant, scd non sunius tuti et protecti ab
consurgepercultuni etreligionem Dei tui adimpleu- eis.Xuncergo jam non habemus fiduciam in liomi-
dam. Sic unusquisque nostrum debet agere lutir- i.e,sed in te, qui esDeus noster, quia maledictus
mati sumus, et corruimus
peceatum consurga-
in : homo qui confidit in homine, et a Domino recedit
mus ad pipnitentiam, facientes fructus dignos pcp- cor ejus; etquod addit :u Super equos non a.scende-
nitentia\ ut Joannes Baptii^ta pnrcinit, et reverta- nius, demonstrat quia conlisi super /Egyptios
>^

mura nostris operibus pravis. sunt, qui velocissimos equos habebant. Et est sen-
€ ToUite vobiscum verba, b o populi decem tri- sus Super equos non ascendemus,hoc est non ha-
:

buum, « et convertimini ad Dominum.et diciteei.» beuius ultra spera in ^-Egyptiis.sed in te eritrefugium

Duo agit propheta : hortatur eos ad pcenitentiam.et nt)strum. AIiegoi'ice si volumus istud intelligere,
de quo tundant orationes ad Dominum. Toliite, in- per Assur possumus accipere diabolum, per equum
quit, vobiscum verba, hoc est : Proferte preces et vero superbiam illius. Siquis ergonostrum fiduciam
delictorum confessionem, et convertimini ad Domi- habuerit in Assur, placans eum rauneribus, pessi-
nura tara verbis quara operibus. Ille enim vere et mis scilicet operibus, quibus ipse delectatur, ut
vemciter convertitur a sua iniquitatead bonaopera ascendat equum, lioc est super arrogantiam illius.

peragenda,qui hoc quod credit et corde tenet, prre-g eveniet ei hoc quod Dominus in Evangelio dicit :

dicatore et implet opere. a Omnem aufer iniquita- Omnis qui se exaltat, humiliabitur. » « Xec dice-
tem,et accipe bonum, et reddemus vituloslabiorum mus ultra, dii nostri opera manuum nostrarum, »
nostrorum. Talia debet unusquisque fulelium di- id est vitulos aureos, quos nos ipsi fecimus, ultra
cere : i Omnem aufer iniquitatem, » id est ab om- deos nonaestimabimus. nec auxilium ab eis postula-
nibus nos eraunda peccatis, juxta illud :« Ab occul- bimus. « Quia ejus qui in te est misereberis po-
tis raeis munda me. » Et accipe bonum. confessio- puli. » Hoc est populi Israel, de quo dixeras Filius
:

nem scilicet, precesque non fictas et gratiarura ac- primogenitus raeus IsraeL Ejus, inquit, populi qui
tionem. Quod adjungit propheta : Reddemus vitu- in te estper fidem et poenitentiam, quoque quon-
los labiorura nostrorum, rairabiliter loquitur. Quis dara peccando a te recesserat, postquara per poeni-
unquam vitulos in labiis, nisi sumpta pars fuerit ad tentiam fuerit reversus, misereberis ejus.
edendura ? Xon praecipit oflerre vitulos et sacrificia, « Sanabo contritiones eorum, diligam eos spon-

victimasque quas solebant Judaei in teraplo ofTerre, tanee. ^ Quia dixerant jjer poenitentiam ad Deum
sed pervitulos labiorura debemus intelligerelaudes conversi : Omnem aufer iniquitatem, etaccipe bo-
etgratiarum actiones,juxta illudPsalmist» Immola ^ num recognoscentes patrein quem reliquerant, re-
: ;

Deo sacrificium laudis, et redde Altissimo vota tua, spondit Dominus Sanabo contritioneseorura, id est :

et illud :« Sacrificiura Deo spiritus contribulatus.» dimittam eis peccata, quibus giaviter fuerant con-
Sic et unusquisque nostrum vituIos,'hoc estlaudes, fracti et vulnerati. Diligam eos spontanee, hoc est,

Deo omnipotenti reddit, cum confitetur se credere voluntarie. c Quia aversus est furor raeusabeis. »

in Deum.Patrem ingenitum,FiIiumgenitum,verum poenitentiara illis agentibus.

Deum et hominera credens, Spiiitura sanctura pro- « Ero quasi ros, et Israel germinabit quasi li-

cedentera a Patre et Filio, Trinitatem in distantia lium. * Qui enim propter peccatairascebar eis, nunc
pcrsonarum, unitatem in Deitatis potentia habere. propter meam clementiam miserebor. Et ero eis
Et hoc agens, adimplet illud Apostoli « Corde.in- : quasi ros, quia aestum aestuantis incendii et libidi-
quit, creditur ad justitam, ore autem confessio fit nis misericordia mea auferam ab eis ipsique gerrai- ;

ad salutem. i> nabunt ut lilium.quia abundabunt etcrescent decore

Assur non salvabit nos, super equos non ascen-
f virtutum, et odore bonae operationis Unde Paulus :

demus. » Dicit beatus Hieronymus, quia traditio Christi bonus odorsumusDeo. »Germinant enira,
JudcBorum est, quod temporibus Manahen, regis imo florent electi ut lilium, Dominum Deum suum
Israel, raiserit ipse rex Manahen imitantes, qui dicit in Canticis canticorum « Ego
et populus decera :

tribuum mille talenta argentiPhulregi Assyriorura,^f[os c.ampi, et liliumconvallium. »« Et erumpetra-

ut esset raanus ejus cum eis, et haberet pacera cum dix ejus ut Libani, bona ad effe- » id est voluntas

eis,praebereique auxilium ad resistendum ^-Egyptiis. ctum bonae operationis ducetur. Libanus raons est,
Inter quae raunera etiam illcs duos vitulos misisse cujus arborcs excellentissiraae, quantura ad auras
illi, quos sacerdotes eorura fecerant ex aere, et de- extendunt verticem, tantura radicem inimademer-
auraverant pro aureis quos Jeroboara fecerat, quo- gunt, ut nuUa tempestate quatiantur, sed stabili

rura aurura ipsi sacerdotes populo ignorante in suos mole consistant.

usus transtulerunt, fabricantes aeneos loco illorura: « Ibunt rami ejus, » id est proficiunt de virtute in

de quibus vitulis Propheta superius dixit : Etipse virtutem, « et erit quasi oliva gloria ejus. » Quia
(subauditur vitulus in Assur delatus est munus regi dixerunt: Et erumpet radix ejus quasi Libanus ne ;

ultori,ponens singularem nuinerum pro plurali putaremus eumdem euin loquiex infructuosisarbo-
ideoque dixit Propheta, ex persona populi loquens : ribus sanctum virum, et conversura ad Dorainuni,
c Assur non salvabit nos. » Acsi diceret aliis ver- olivje fructiferao comparat. Oleum autem raisericor-
bis : Possuraus spem nostram super Assyriosponere, diam significat, quae per charitatera operatur, et
 ENARRATIO IN JOEL PROPHETAM. 98

omnibus bonis operibus. Ait ergo : a KiiL 4ua.>i A sis, quia poenitentiara agens meus essecoepisti,quid
oliva gloria ejus, » id est operibus misericordise ukra vis colere idola ? Ego exaudiam et dirigam
«

impinguabitur, ut accenso lurnine in tenebris lu- eum pffMiitentiam agenteii), et ad me clamantem. »

ceat, et aliis exomplum bonae oporationis tribuat. Dirigam eura, id est per rectam viara incedere fa-
« Etodor ejus ut Libani. * Libanus a^^ud Griccos ciani ;
via autem Christus, per quem fit accessus ad
et Hebraios et mons dicitur et thus. Hic autem pro Patrem. « Ego ut abietem virentem, » subauditur
thui-e ponitur: Sicut enim odore thui'is, sicdelecta- dedi eum, ut haberet viriditatem lidei et operatio-
mur etfama justi hominis. nis,et semper coelestia raentis intuitu peteret. « Ex
(( Convertentursedentesin umbraejus. sHliscili- rae fructus ejus inventus est, » id est oranis illius
cet, qui a Deo Patre peccando recesserant, conver- operatio, et Veteris et Xovi Testamenti observatio
tentur ad eum, et postquam conversi fuerint, acci- ex raeo praecessit dono, sine quonihil potestisfacere.
pient conversionis sua3 prseraiura, ut sedeant sub Sciendura autera quod siepe jam diximus, salutis
umbra, id est sub protectione illius liabitent, et pos- Israelis et reversionis ad Deuni et de captivitate re-
sintdicerecum Ecciesia Subumbra illius quam de-
: demptionera, non carnaliter accipi, ut Judaji som-
sideraveram sedi, etfructus ejus dulcis gutturi nieo. niant, sed spiritualiter et verissime cora})leatur.
« Vivent tritico, etgermiiiabunt quasi vinea. » Cum, B « Quis sapiens et intelliget ista ; inteliigens et
inquit, sederintsul) umbra illius, qui mortui fuerant sciet haec? » In his verbis, Propheta obscuritatem
vivent tritico, id estbonis operibusabundabunt, vel voluminis, et difficultatem ostendit explanationis.
corpore et sanguine Doraini,velcerte tritico vivent, Quis nisi Christo docente cognoscere, quid signifi-
quia per Christum, qui est verum frumentum. de cetJezrael, quid soror ejus non misericordiam con-
raorte ad vitam resurgent. Unde est : Nisi granum secuta, quid tertius frater ejus non populus, quid
frumenti cadens in terrara mortuum fuerit, ipsum meretrix Oseeconjuncta. etcaeteraquae narrantur in
solum raanet. Ipse quoque vinea est, qui in se cre- capite.vel quid ventus urens,etc.,infme? Harura ita-
dentes vino spirituali debriat.Unde Psalraista Visi- : que obscuritatera rerura considerans, ait : Quis sa-
tasti terram et inebriasti eam. Etipse Dominus di- piens et intelliget ista ? Si autem ipse qui scripsit
scipulis : Comedite, amici, bibite etinebriamini, cha- vel difficile vel impossibile confitetur, quid nos fa-
rissimi. Quasi vinea ergo electi gerrainabunt, quia cere possumus, qui, lippientibus oculis et peccato-
Dominum. suum bonis operibus iraitabuntur, juxta rura sordibus obscuratis. clarissimura jubar solis
quod ipse liominus dicit Qui mihi ministrat, me
:
<< non possumus intueri? tum si dicerera illud quod
sequatur. » « Meraoriale ejus sicut vinum Libani. » scriptum est: profundum divitiarum sapientiEe et
Vinum Libani possuraus dicere raistum, et diversis *^ scientiac Dei! quara inscrutabilia sunt judicia ejus
piginentis conditura,ut odoremhabeat suavissimura. et investigabiles viae ejus, « Quia recta3 viee Domini,
Et estsen.sus:sicutvinurapigracntatura suavefi-agrat et justi ambulabunt in eis. » Viae Domini mandata
hominibus, sic rneraoriajusti horainisDoraini opera intelliguntur Veteris ac novi Testamenti, in quibus
iraitantis, suavis est et dulcis. Possuraus et vinum ambulant,dum ea opere complent, dicentes ad
justi
Libani illud intelligere, quod Domino offerebatur in Deum cumPsalmista :« Perfice gressus raeos in se-
teraplo, de quo ait Zacharias : « Aperi, Jjibane, por- mitistuis. »" Pnevaricatores \cro corruentin eis. »
tas tuas, » etc. Sicut eniin delectabatur Deus om- Proevaricatores, Judaci intelliguntur, hoeretici, falsi-
nipotens in vino quod ei offerebatur, sic gaudet et que Christiani, qui mandata Domini transgrediun-
laitatur ex odore fidelium. fidei, et bonorum ope- tur.Qui in eis corruent, quoniam qui in lege pecca-
rum de se reddentium famam. verant, per legem judicabuntur. Et servus qui scit
« Ephraim, quid mihi ultra idola? » Subauditur voluntatem domini, et non facit, plagis vapulavit
opponis. Et estsensus : Cum tanta bona percepturus raultis.

IN JOEL PROPHETAM.

Joel interpretatur incipiens. Iste ad Judseam et D (( Audite hoc, senes, etauribus percipite.omnes Iia-

Hierusalem vaticinium proferens, in principio sui bitatores terroe. »Senes nonaetate, sed merito; habi-
voluminis post luctuosa convivia ad luctum provocat tatores vero terrae, qui terrenis operibus depriraun-
Hierusalem, excidiumque ejus prccnuntiat. Prophe- tur. Inter audire vero, et aui'ibus percipere, raagna
tat quoque vocationem gentiura.et supercongrega- distantia est. Presbyteri, hoc est spirituales, sacra-
tos credentes superventurumSpiritum sanctum. tius audiunt ;
qui vero terrara inhabitant, auribus
percipiunt, sed hurailius. t Si factum est istud in
CAPUT PRIMUM. diebus vestris, aut in diebuspatrum vesti'orum,su-
(V Verbura Domini quod facturn est ad Joel filium per hoc filiis vestris narrate : et filii vestrifiliis suis,
Phatuel, » Joel interpretatur fortis Dei. Phatuel, et fdiieorum generationi Quod dicturus alterae. »
adapertio vel sermo Domini. Verbum Dei, quod sum, novit memoria nova resnovos auditorcs desi-
:

semper fuit apud Patrem, ad Joel factum est. derat. Vinum eniui novum in utres novos mittitur.
 ; »

90 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISG, OPP. PARS I - COMMEXT. BIBL. 100

La hac brevi seaitentia oume geiwis bamaiium can- A dona, qure in populnm Judseorum, vei in 'cartwis
Uxail. aniniabus per degenerem vitxim a diabolo
dissipata
« FwesiJuum eru^^ac conu^dit locusta. et residuum suiit.

locu^Ue comedit bruciuis, et residuum hruchi com- « Confusi suiit agricohx?, ululaverunt vrnitores
editrubigo » Quid eiiim per ejHicam, quie toto cor- super fmmento, vino, et hordeo, quia poriit messis
poi-e iu Uuiam repit^ nisi hi.\uria (h\si^natur .' quid agri Agricohe vel vinitores angeh snnt, sive ma-
•«

per h^custjim, quie s;dtibu:> evolat, nisi inanisghnia gistri atque doctores, qui, videntes animas sibi cre-
ejqprimitur .'
quid per biuclumi, cujus pene totum ditas carnaiibus passionibus deservire, nunc phin-
coi-pus in ventrccoUigitur, nisi eih^aidi ingluvies fi- gunt. Messis humanum genos significat.
gttiatiir .'
quid per rubi^Muetn. qua? dum tangitincen- « Vmea confusa est, et fious elajiguit; mahif^rana-
dit, nisi ira imiuitur.'iiesi.iuum orgo eruca» locustii tum,, eXpahna,
et malum, et onniia ligna agri aru-

comedit, quia s»pe, cum luxuiuie vitium a mente re- ei"unt,quiaconfusum est gaudium a iiliis hominum.»
cesserit, inanis gloria succedit, cum se quasn san- Vinea vel ficus id ipsum quod «uperius plebs Ju-
ctum ex c;istit;ite ghiriatur. Dum ergo vitia vitiis daica. Malogranatum etc»tera ligna diversa signifi-

succeduivt, agrum mentis alia pestis devorat, dum cant charismatum dona, qua^ humano genen ab ad-
alia relinquit.Item ahter g versariis.potestatibus per vitia auferuntur.
; Assyrii sub Sahimnasar,
Babylonii Judaeara sub Nabuchodonosor, Antiochus « Accingite vos, et plangite, saoerdotes; ululate,

Syriie,etVespabianus imperator Romanorum vasta- ministri aharis. Ingrodimini, cubate in sacco, mi-

veJ'unt. Item ahter Quatuor hx pestes quatuor si-

:
nistri [)c\ mei, quoniam interiit de domo Dei nostri

guificant^enera \itiorum. quibus humanae anrmae sacrificiura et libatio Exhortatio ad :pra?positos

i>

pervertuntur ; nam hi metuunt, cupiuntque, dolent- Ecclesiae, ut per eruditionem popuh sibi crediti,
qua, gaudentque. velut propria deplorent. Domum Dei Ecclesiam di-
€ Lxpergiscimini, ebrii, qX flete, et ululate oranes cit, vel animain ex qua munera Dei per vitse incu-
qui bibitis vinum in dulcedine, quoniam periit ab riara peiierunt.

ore vestro. » Ebrii vocatisunt qui, mundi hujusamo- « Sanctificate jejunium, vocateccetum, congregate
re confisi. malanon sentiunt qu* patiuntur. Quidest senes, omnes habitatores terraeindomumDeinostri,
ergo dicei^e : Expergiscimini, ebrii, et llete, nisi :
et claraate ad Dominum Ah ah ah : diei! quia prope
Somnium vestrae insensibilitatis excutite. et in de- est dies Domiiii, et quasi vastitasapotente veniet. »

vastatione cordis iot sibi succedentibus vitiorura Hoc est :jejuniumvestrum caeterisvirtutibusadjun-
pestibus, vigilantibu^ lamentis obviate? ctura sanctificate.Senesethabitatores terrae, docto-
< Gens enimascendit superterram nieam fortis et d'es et auditores dicit in Ecclesiam congregandos
innumerabilis ; dentes ejus ut dentes leonis. et mo- per fidem Domini dicitur dies judicii.
; dies
lares ejus utcatuli leonis. » Gens enim fortis et in- <i Nunquidnon coram oculis vestrisalimentaperie-
numerabihs daemones .significat, quae non super cce- runt, de domo Dei vestri laetitia et exsultatio? » Cre-
lum, hoc est spirituales, sed super terram, hoc est scentibusenim vitiis atque peccatis, luctus succedit
super carnales ascendit. laetitiai; domus Dei Ecciesia intelhgitur, vel anima.
« Posuit vineam meara in desertum, et ficum « Computruerunt jumenta in stercore suo. » Ju-

meam nudans spoliavit eam et proje-

decorticavit : nienta in stercoresuoputrescere est, homines carna-
cit, albi facti sunt rami ejus.
» Vinea populus Do- les in fetore luxurise vitam finire. « Demolita sunt
mini nuncupatur, ficus vero Israeliticam plebem si- horrea. dissi^aue suut a,pothecae, quoniam confusura
gnificat. Ficum diabolus decorticavit, quia eamdera est triticum. « Horrea vel apothecae mejites signifi-
plebera Judaicam abomnigloria nudavit.Rami ejus catfidehum, i . quibus frumentum justitiee etvinum
albi facti sunt. quia sacerdotes illius atque doctores prudentiae recondi solitum erat.
forinsecus albi videntur per hypocrisim. « Quid ingemuitanimal, mugieruntgreges armen-
* Plange qnasi Tirgo accincta sacco, super virum ti? Quia non est pascuum eis, sed et greges pecorum
pubertatis tuae. » infelix plebs, vel anima, quae disperierunt.»Quodanimal etarmentadixit,homines
sponso, id est Christo, velut sponso copulata fueras doctos doctrinam Dei ignorantes insinuavit, pecora
conjugio,et stuprata adccmonibus,, adultera effecta vero gentessignificant. Pascua defecerunt, quia ari-
es,'plai»ge quasi virgo, hoc est age pcenitentiam. ditas verbi Dei cunctapossidet, ct cessantibus plu-
(' Periit sacrificium et'libatio de domo Domini viisejuB, omnia aruerunt. Greges disperierunt, quia
luserurttsacerdotes ministri Domini. » Domum Do- pastores tales non sunt qui doceant sanitatem.
mfni plebem dicit Judaicara, sive animam, quae, ex- Adte, Domine, clamabo, quia ignis comedit
«
spoliata ^b advBrsariis potestatibus, nudata fit ab speciosa deserti, et flamma succendit omnia ligna
omni sacrifirio justitise. regionis, sed et bestiiae agri, quasi area sitiens im-
Depopulata
f'
humus, quoniam de-
est regio. luxit brem, suspexcrunt ad te, quoniam exsiccati sunt
vastatum e^t triticum, confusum est vinum, et fontes aquarum , et ignis devoravit speciosa deserti.

elanguit oleum. » Hocest quodaitDavid « Non est : Ignis, diabolus, desertum, mundus iste, speciosa
qtii faciat bonum, non est usque ad unum. » Triti- deserti, homines sive gloriahujus saeculi ; ligna re-
cum; vinum, et oleum, charisraatura signilicarlt gionis, gentes quae a diabolo consumptae sunt j be-
401 KNARRATIO iN JOEL PROPHETAM. 02

stise agri gentes dir.untur, qucC post mala opera ad A« Vii^ in viis suis gradietur, et non declinabit .a
Deum conversae, ejus miserico^rdiam iraplorant. seraitis suis. Unusquisque fratrein suuni non coar-
Fontes atiuarum scientiam significant legis, qua* in ctabit. Siivguli m caile suo ambulabunt. Sed et por
populo iJudteorum pei" infidelitatem exsiccata est. fenestras cadent, et non demolientur. Urbem ingre-
dientur, iu m: ro current, domos canscendt^^nt. » In
CAPUT 11.
quibus enim diabolus ju>>te acceperitpotestatem., in
« Canite tuba in Sion, ulutate in monte sancto his per sensus carnis velut,pei' fenestnis ingrediensr,

meo, conturbentur oinnes liabitatores tei-ne: quia amota qua} inti-insecus repcM-it, depricdatur. Si qui«
venit dies Doniini, qnia prope est dies tenebrarum vero euin introhe prohibeat, ejus a}difi('iura boni
et caliginis, dies nubis et turbinis. » Clara vox opcris demoliri non permittitur. « Per fene.stras in-

Evangelicaprfedicatio.Sion voro Ecclesia vel anima ;

trabunt quasi fur, »id est^persensus nustros occulte
habitatores terrie, boniines dicit esse carnales,quos d;L-mones velut fures ingredientur.
omnes terret, ot ad poenitentiam provocat ; dies « A facie ejus contrerauit terra, raoti sunt cobH,

judicii talis erit his qui passuri sunt pa^nas, quam sol et luna contenebrsjti sunt, et stellce retraxerunt
diei tenol)rarum et caliginisob damnationem repro- splendorem suum. » A facie hujus po^puli diabolioi,
B vel etiam Anticbristi contreraurt terra, hocest
borum comparavit. At vero, quia cuncta retroacta .pec-

tunc judicii justitia; patefacta erunt, ideo eam solis catores ,

moti sunt ca-li, id est spirituales. Sol et
lumini comparavit. « Quasi mane ex.pansum super luna obtenebrati sunt,quia (ides Ohristi et Ecclesiae

montes populus multus non fuit et fortis, similis ei in quorumdam corda sub Antichri.sto deliciet.

a principio, et post eum non erit usque in annos « Et Dominus dedit vocem suam antcfaciem exer*-

generationis et generationis. » Populus raultus et citus sui, quia muita sunt niiuis castra ejus, qwm
fortiB, da^monum multitudinera et irapiorum signifi- fortia et facientia verbum Quia divina prae-
ejus. »

cat, quae a principio, hoc, est ab Adara usque in dicatio prieibit Antichristi adventum.Castra diorao^
finera stcculi cum in judicio fueritexstincta, in [cter- num ideo castra Domini dicuntur, quia in omni ne»-

num non erit, quia post eumdeni dioni judicii, as- cessitate tara ad probationem justorun>, quam ad
census atquo descensus (sicut dicere voluit Orige- damnationem reproborura ejus juri deservrunt.«Ma-
nes) non erit. gnus enira dies Doraini, et terribilis valde, et quis

a Ante faciera ejus ignis vorans, ct post eum ex- sustinebit euin ? » Quis, setnper in Scriptui-is du-
urens'flarama. »Ubicunque enim ille ingressus fuerit, pliciter intelligitur, id est kut;nullus.'atit rafUS,

exercitusd3eraonumstatiradeserturafacit,etoraniura / « Nuncergo dicit Domihus : Cdn"vertiinini ad rae

virtutum exurit flores.« Quasi hortusvoluptatis terra in toto corde vestro, in jejunio et fletu et planctu.»
coram eo, et post eum solitudo deserti, neque est ExhortatioDoitiirti hamanum genUsadpoeniteiltiam
qui effugiat eum. » Priusquara homo delinquat per pr^oVofeans, in'fejuriib primo,qttia'fundaraeriturapco-

ejus stiasionem, e't est sinepeccato, fit quasi hortus niteritife jejtrnium est. Comes autem jejunii, ^fletiis

paradisi cum autem eum semel ceperit etduxerit

: et plan(?tus.

in peccatum, facit eum solitudinem et desertum,ita « 'Et^cindite corda vestra, et non vestiraeritave-
ut non sit, aut raro sit, qui ejus possit effugere de- stra, et ccinvdftifnirtiad Dorainum Deura vestriim,
cipulam. qaia benignusctnii.se!:icorsest,"i)aticns etmulta} mi-
« Quasi aspfectus equorum aspectus eorum, et sericordiae, prcestabilis sUpSr rhalitia. » 'Hoc adver-

quasi equites sic currunt. » Eqiuis horao, eques dia- sum'eos llocjuitur ptPnitentes, qui habitu poeniten^
bolus. Quasi aspectusequorum, aspectus impioruro, tiam pollicentur, etcor^de non e"x'hiberit. Ne despe-
pdr quos diabdlus persequitur justos. Quadrigadia- ret peccator raagnitudine vitiorura, benignitas at
bdU quatuor sunt passiones, quas sub nomine pes- miser-icordia Domini illi poUicetur, quia peccantes
tiiim in capite hujus hbri describit. non punit statim, sed pcenitentiee dat locUin.
sohitusquadr^arumsupercapitaraontium
'«Sicut T^
« Quis scit si conver^tatur, et ignoscat, et felin
exsrlient, sicut sohitus flammaeignis devorantis sti cluatipost se benedictionem? Sacrificium et libafnen
pularh, veliitpopulusfortis.pr-aepar^atus adprcelium.» Doraino Deo uniuscujusquepeccfttum du-
nostr'o. »In
Stipula, leves et infructuosi horaines, igne diaboli bie veniam repr^omittit, nenegiigentiorem faciatfpoe-
cohsumpti. nitentem, et relinquatpostse benedictionerli.Pr4mo
« A facie ejus cruciabuntur populi, omnes vultus benedictionern, qute expellit maledictionem, deinde
rectigehtur in ollam. » Cum pqpuli coeperint cum sacrifrciura et libamcn, hoc est oper^a bonaquae pla-
ipso inpoenam tiahi, et eos coeperit habere diabc- ceant Deo.
lus inpfbpfia potestdte. « Canite tuba in Sion, sanctiflcatejejunium, vo-
« Sictit foftes current,quasi viri bellatores ascen- catecoetum,congr'egate populura : sanctificate Ecolfe-
dentmufiim. » tnfelix illa civitas, hoc est anima, siara,coadunate senes.congregate parvulos etsugen-
qufe a tali hoste capitur. In qua cum quisque in- tes ubera » Iteruin eadein repetit, ut vel doctrinae
gressus fuer it, super murum virtutum currens liben- frequentis auditu convertantur ad Deum, Congre-
ter insultat; atque domuin conscientise curaintFa- gatio populi coUectio est in Ecclesia frdelium per
vefrt, si quidboni in ea invenerit, cuncta deperdat. Christum ; a3tatum diversitas discfetio e^ aierit<N
 . :

103 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMEXT. BIBL. .0^

rura. € Egrediatur sponsus de cubili suoet sponsa A votinum, utriusque Testiraenti benedictionem divi-
de thalamo suo. Intra vestibulum et altnre plora- nitus in Cln isto collatam dicit.
bunt sacerdotes ministri Domini.et dicent. » Spon- a Et imi>lobuntur arete frumento, ot redundabunt

sus Christusde cubili suo.hoc est de sinu Patris, ad toioularia vino et oleo. » id est in Christo, vel in
publicura hunianigeneris egressus.Sponsacaro ejus- principio regni spiritualis, areje Ecclesiae a creden-
dem Chri^ti ex utero Mariiv virginis velut de thalamo tibus populis repletae, sive corda electorum variis
suo prodiens. Sponsus sermo divinus, sponsaanima virtutibus por imbrem gratio} Spiritus sancti redun-
lidehs. Sacerdotes ministri Domini, apostoli sunt, dantia.
pro delictis populi intervenientos. t Parce, Domine, Et roddam vobis annos quos comedit locusta, et
fl

parce populo tuo, et ne des hcereditatem tuam in bruchMs. et rubigo, et eruca.Fortitudo mea magna,
opprobrium, ut dominentur eis naiiones. »> Hocest: quam Quatuor hce pestes quatuor per-
raisi in vos. »

ut mitteret qui eam hberaret, et misit et pepercit turbationos, per quas diabolus humanum genusde-
populo suo ; id est, in adventu Christi.remissionem vorat, significant, hoc est : cupiditatem etmetum,
largitus est peccatorum, ut non dominentur eis na- hetitiam atque tristitiam.
tiones, id est daemones. m Quare dicunt in populis : (( Et comedetis vescentes,et saturabimini, et lau-
Ubi est Deus eorum ? Zelatus est Dominus terram o dabitis nomen Doraini Deivestri, qui fecit vobiscum
suara, et pepercit populo suo. » Zelare ideo dicitur, rairabilia. Oranes enira qui leguntScripturascar-
»

quia ubicunquezelus est. amoris indicium est. Re- naliter, sicut Judaei, et ad intoUigentiam non perve-
sponsioDomini. pollicitatio ejus per libroslegis [)ro- niunt spiritualem, isti sunt vescentes, et nunquam
phetarum. « Ecce ego raittara vobis fruraentura, et ad saturitatem porvenientes. Et laudabitis nomen
vinura, et oleura et replebiraini in eis, etnon dabo Domini Dei vestri,hocest: si raisericordiara Dei per
vos ultra opprobrium in gontibus. » Frumentum, intelligentiam spiiitualem fueritis consecuti. « Et
Christus, qui in Zacharia frumentura dicitur elec- non confundetur popuius meus in sempiternura, et
torura; vinura.gratia Spiritus sancti ; oleum, cha- scietis,quia in raedio Israel ego sura,» id est in rae-
rismata, quie a Christo per donum Spiritus sancti dio videntiura Deum ex fide. »Etego Dorainus Deus
in corda eloctorum dilfunduntur, hoc est : benedi- vester, et non est amplius, et non confundetur po-
ctione raea veterem maledictionem abstergam. pulus raeus in aeternum. » Ego sum Cliristus, et
ego Dominus vester, idera ipse Christus, et amplius
Et eura qui ab aquilone est, procul abjiciam a
((

pra^ter Christum.
vobis, et expellam eum in terram inviam et deser-
« Et erit post haec, et effundam spiritum meum
tam. Aquilonem diabolum dicit: terram inviametC
»
super omnem carnem, et prophetabuntfilii vestri et
de.sertam. reprobos omnes in quibus regnat appel-
filice vestrae. Senes vestri somnia somniabunt, et ju-
lat. t Faciera ejus contra niare orientale, et extre-
venes visiones videbunt. » Senes, prophetas, juve-
miTra ejus ad raare novissimum. » Diabolus non ha-
nes. apostolos appellat.
bens faciera ad solera justitice,sed quocunque re-
(( Sed et super servos meos et ancillas raeas in
spexerit,seraperraare istius StecuIirespicit.Orientale
diebus illis effundam spiritura meum. >) Hoc secun-
autem et novissimura. principiuraruincC ejus intel-
dum historiam manifestissirae dictum et impletum
ligitur. € Et ascendet fetor ejus, et ascendet pu-
est Servos nieos, viros spirituales atque doctores
tredo ejus, quia superbe egit. » Cura idera diabolus
ancillas vero, ecclesias, vol animas credentium
jugulatusin fine mundi fuerit tunc fetor ejus, hoc
dicit
est qualis sit, oranibus apparebit.
« Et dabo prodigia in coelo etinterra,sanguinem,
• Xoli timere,terra, exsultaet l^etare.quia magni- et ignera, et vaporem fumi. » Prodigia inccelo.hoc
ficavit Dominus ut faceret : nolite timere animalia est in sanctis ; et in terra, hoc est in peccatoribus
regionis,quia germinaverunt speciosa deserti. Hoc
» se Dominus daro pollicetur. Et quid prodigia, nisi

est cogitationem suam, quam pro salute humani

t-. signa et perditionem peccatorum, quae in adventu
generis disposuit, utde eorum substantia FiliusDei Spiritussancti patefactae sunt? In sanguineinterfe-
carnem a.ssumeret. Eam quam supra dixenat male- ctio animarum; in igne calorem corporis, sive ira-
dictam, nunc dicit benedictione Dei restaurari. Ani- cundiam cordis; in vapore fumi,cogitationesnoxice,
malia regionis, gentes quibus verbavirtutem, id est quae in corde hominum aestuant, significantur. Se-
Christus, per Virginera germinavit. « Quia lignum cundum historiam et prophetiara, in terapore pas-
attulit fructum suum, ficus et vinoa dederuntvirtu- sionis Christi omnia haeccompleta sunt.
tern suam. Et filii Sion.exsultate et Icetaminiin Do- « Sol convertetur in tenebras, et luna in sangui-
rnino Deo vestro. qui dedit vobis doctorera justitiae, nem, antequara veniat dies Domini magnus et hor-
et descenderefacietadvos irabrem raatutinum.w Li- ribilis. »Hocest: splendor quorumdamfideliura,uI-

gnum, Christus. ficusvero in persona accipitur Spi- tima tribulatione deficiens obscurabitur, et Eccle-

ritus sancti : vinea idem Christus in plebe fidelium ;

sia martyrum sanguine cruentabitur.
filii Sion, filii dicuntur Ecclcsiae in speculatione fi- e omnis quicunque invocaverit nomenDo-
Et erit,

dei constituti : doctor justitise, Christus, Ecclesiae mini salvus erit » Invocare et dicere Dorainum,non
suae a Deo Patre electus ; imbrem matutinura et se- tantum voce, sed opere coraprobandum est et effe-
105 ENARRATIO IX JOEL PROPHETAM. 106

ctu. «Quia monte Sion et in Iliprusalem erit sal- Apossidebitis, in contrarios vobis suscitabo, et filios
in
vatio, .sicutdixit Dominus, et in residuis quos Do- ac filias, hoc est discipulos vestros per EcciesicO
minus vocaverit. Montem Sion et Ilieru^^ale.m, ])ra3dicatores in eorum suljjectionem reducam. « Et
«>

Ecclesiam intelligimus, in qua ei'it salvatio, sicut venundabunt eos Sabajis genti ionginquap, quia Do-
dixit. minus iocutus est. » Saba interpretatur conversio,
Juda vero ronfessio. Saba^i ideo gens longinqua di-
CAPDT III.
citur, quiasancti qui ha^reticis dominantur, in aiter-
(V Quia ecce in diebus illis et in tempore illo cum num vivent.
convertcro captivitatem Juda et Hierusalem, » qua? fl Clnmate hoc in gentibus, sanctificate bellum,
antea non erat. Primi sunt sancti apostoli, vel cas- suscitaterobustos. » vosprincipes.id est doctores,
teri ex circumcisione credentes, residui vero, ex clamate, qui vobis subjecti sunt, quia veniet dies
gentibus venientes. judicii. « Accedant ct ascendant omnes viri bellato-

« Congregabo omnes gentes, et deducam eas in res.» Accedant pedites, ascendant equites. Equi
valle Josaphat, et disceptabo cum eis ibi. » Josaphat enim homines impii, equites vero diabolus vel dae-
interpretatur Doininijudicium. IIoc ergo est quod mones. Ili enim dicuntur viri belhitores, quihuma-
dicit : Quando misertusfuero eorum qui per confes- g num genus solent per vitia dehellare.
sionem nominis mei censentur, tunc omnes adversa- « Conciditearatra ve.strain gladios, etligones ve-
rios meos deducam in vallem judicii. Omnesgentes, stros in lanceas, infirmus dicat, Quia fortis ego
aut omnes designat nationes inciedulas, aut omnes sum. » Amovete (inquit Dominus), o vos dasmones,
daemones dicit. « Super populo meo et hsereditate mea universam pacem in seditionem, etinbellum cuncti
Israel, quod disperserunt in nationibus, et terram consurgite. « Infirmus dicat quia fortis ego sum. »
meam diviserunt. » Hoc est, non eos opprimam in Dicere in Scripturis, facto opere consummare est.
die judicii, aut auctoritatem potentice meie sentiant, Et cum omnia mala ha^c feceritis, et omni virtute
sed ratione justitia}, aut etiam sua conlessione di- ad pugnandum contra electos meos veneritis, tunc
gnos se suppliciis esse cognoscant. in die judicii omnem virtutem vestram prosternam.
«Etsuper populum meum miseruntsortem. » Hoc (( Erumpite et venite, omnes gentes de circuitu ;

est,quodcertatim in singulis regnarevoluerunt. « Et congregamini. Ibi occumbere faciet Dominus robu-

posuerunt puerum in pi'ostibuIo.et puellam vendide- stos tuos.» Hoc declarat quod cum diesDomini ad-
runt pro vino ut biberent. » Hoc loio queritur de veniat, et fmis mundi appropinquet, Satan omnem
sortibus eorum, quod etiam robustissimum sexum, virtutem suam Antichristitemporibuseffundat etad
setatem quae poterat ad virtutescrescere, suis inju- tentandas et subvertendas animas vehementius pu-
stitiis effeminaverunt, et animaquaeeratfortissima, gnet.
libidini et voluptatibus subjugata est. « Consurgant et ascendant gcntesinvallem Josa-
« Verum quid mihi et vobis, Tyrus et Sidon, et phat. » autem non judicantur in montibus,non
Isti

omnes terminos Pal^cstinorum ? nunquid ultionem in campestribus, sed in profundum et deorsum, ut

redditis mihi Tyrus tribulatio sive angustia, Si-
? » statim judicii locus ipsepro pcena sit. « Quia ibi se-

don vero venatio, hoc est daemones Palaestini, ca- : debo ut judicem omnes gentes in circuitu. » Sedere
dentes potione. Quoe omnia de hsereticis recte sen- Dei esthabitumet potestatem judicandi ostendere.
tienda sunt. per quos diabolus populum Dei de Ec- quoniam matui^avit messis.»Hoc
« Mittite falces,

clesia separavit, atque per eloquentiam suam quasi loquitur ad angelos messores enim angeli sunt,
:

aurum argentum, simplices quosque de Ecclesia

et messisvero populisunt. Quodammodo angeli desua
cducentes, filiis Groccorum, hoc est gentilium, sub sublimitate descendunt, quando suscipiunt officia
peccato venundant. « Et si ulciscimini vos conti'a j) tortorum. « Venite et descendite, quia plenum est
reddam vicissitudinemvobissuper
rae, cito velociter torcular : exuberant torcularia,quiamuItipIicata est
caputvestrum. Argentum enim meumetaurum tu- malitia eorum. » Jam redundat mundus vel torcular

listis, et desiderabilia mea et pulcherrima mea in- iniquitatibus, jam ultra capere non potestmalitiam
tulistis in delubra vestra. etfilios Juda et filios Hie- humani generis.
rusalem vcndiderunt filiis Gra^ciae.utlongefaceretis « Popuh, populi in valle concisionis, quiajuxta
eos de fmibus suis, » id est sub peccato, « ut longe est dies Domini in valle concisionis. » Nequaquam
eos facerent ab Ecclesia^ fide. » dixit judicium, dubiam sententiam facerevi-
ne vel
« Ecce egosuscitabo
illos de loco in quo vendidi- deretur, sed concisionem posuitjCui remanere nihil
convertam retributionem vestram in ca-
stiseos, et possit.
putvestrum.» Suscitabo quasi jacentes, qui de fun- « Sol et luna obtenebrati sunt, et stellae retraxe-
damento Ecclesise evulsi sunt, in pristinum statum runt splendorem suum, » Sol, Christus ; luna, Ec-
fideirestaurabo, atque in caput vestrum, hoc est clesia. Stellse vero Christi retraxerunt splendorem
haereticorum qui eos seduxistis, ultionem resti- suum his qui cruciabuntur. Neque enim merebun-
tuam. tur, qui in poena erunt, lumen justitiae videre.
« Et vendam filios vestros et filias vestras in ma- Et Dominus de Sion rugiet, et de Hierusalem da-
«

nibus fihorum Juda, » id est eos quos de Ecclesia bit vocem suam, et movebuntur ccelum et terra, »

Patrol. CXVII. 4
 :

iOr HAYMONIS HALRERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 108

id est de Ecclesia sanctorum, sive ile Hierusalem A ^» /Egyptusin desolatione erit, etldumaia indeser-
ccelesti.Quia enim rugitu leonis aninialia cuncta tum porditionis, pro eo quod inique egerint in fiiios
terrentur.iic et vocem ejus omncs pavohunt Et .. Juda, et eiruderint sanguinem innocentem in terra
Dominusspes populi sui. et fortitudo tiliorum Israel. sua » /Egyptus into pretatur tciiebra\ hoc est dee-
Etscietis quia ego Donnnus Deus vester, hoc est >»
mones velpeccata. IdumteA sanguhiea, sive terrena,
credentium et tlde Deum videntium. • Hahitans in id estonmia terrena ad voluptatem carnis et san-
Sion in monte sancto meo. »Mons sanctus aut Hie- guinis portinentia, qufe in die judicii desolabuntur,
rusalem ccelestis intelligitur, aut certe ipse Filius. eo quod per inllnitam malitiam suam lilios Eccle-
« Et erit Hierusalem sancta, et aheni ncntransibunt gi(e jn hoc Steculo deceperunt.
per eam amplius. • Sive Hieru^aU-m civlestis. sive
Ecclesia. jam in ea non habent amphus potestatem. « Et Juda?a in eeternum habitabitur, et Hierusalera
Ipsi enim inteUiguntur aheni. ingenerationem etgenerationem. Et mundabo san-
t Eterit in die ilhi,stil)abunt raontesdulcedinera, guinem eorum, quem nonmundaveram, etDominui
et collesfluent lacte, et per omnes rivos Juda ibunt commorabiturinSion. » Juda^a, hoc est doraus con-
aquce.» Montes et coUes pro diversitato mej'itorum perpetuum. Sed quia non
fessionis, habitabitur in

sanctosappellat, dulcedinem vero eloquia Scriptura-B ^st innoxiain hac vita,sed aliquantis, licet levibus,
rura, rivoscorda electorura. Aqua vero gratiam si- peccatis contaminata est, ego cuncta niundabo per
gnificat Spiritus sancd. ^ Et ions de domo Domini multitudinem misericoidiai niea}, quae ipsi propriis

egredietur. et irrigabittorrentem spinarum.» Fons, non mundaverunt Sion interpretatur spe-

virtutil us

divinitasFiiiiDei patens. sive Spiritus sanctus : tor- cula. in subUme coramorabitur Dominus, hoc
Ergo
rens spinarura, peccata humani generis, quae per estin Ecclesia, in qua et regnat in saecula.
gratiam eorum aduruntur, in futurum purgata.

m AMOS PROPHETAM
4^ps, qvii interpretatur bonuf, vatieinavitinSa- quia oranes in Adani moriuntur. Secundum pro eo
raaria et Hierusaiem, tria et quatuor scelera gen- quod immemores rationis non
insita naturai lege
tium sub totius raundi imagine describens. Hicad- intellexerunt. Tertium quoqueeorum, qui datoc legi
ventum Christi sub pominica voc« ita prgedicat : non obediunt. Quartum inexpugnabile eorum qui
ffEgofirmanstonitruum, et cpeam; Spiritum, ct an- in Ghristurano.i crediderunt. Postsceleia verogen-
nuntians in honiinii»us Ciiristum. » Reliqua autem tium, septimo iii loco Juda de praevai-icatione legis,

quae de Amasia et Hieroboara, sive Israel loquitur, et octavo Israelde impietate, quam in Chiisto exer-

tropologicp ad haereticos referejida sunt- cuerunt, redarguit.Yel certe tria et quatuor scelera
sunt cogitare, consentire, facere, et non pcenitere
PRTMT'\f
r'APT*T r-n.i.ui^.u-
v./vrL,i
aut certe cogitare, loqui, agere, et peccatum suuni
Verba Amos, qui fuit in pastoralibus de Thecua,
< defendere. Primum peccatum est cogitasse quod raa-
quse vidit super Israel in diebus Oziee regis Juda, et lum est, secundo cogitationibus acquievisse, tertio

in diebus Hieroboara, fihi Joas regis Israel, ante opere perpetiasse : quartura, post peccatum suum
duosannos terraemotus.»Amosinterpretatur;)o;/iy/i/5 poenitentiam nonegisse.Chazael interpretatur faclu-
aiidsui, Ozias vero imperiuui, \eilonitudo lJomim\ rg, Dei.

Hieroboam autera indicatw, vel causa popuii, sive « Et conterara vectem Damasci, et disperdam ha-
divisio populi, iosm JJomini memoria, sive tcmpora- bitatprem de campo idoli, ettenentem sceptrum de
litas. Thecuevero, quse interpretatur iu^/a,vat cmia domo voluptalis, et transferetur popukis Syrice in

significat prophetarum. p.Cirenem, dicit Dominus. » Damascus interpretatur

(i Et dixit, Dominusde Sion rugiet, et de Hieru- saiiguinem hibens, vel sanguinem prubans, figura

salem dabit vocem suara. Etluxerunt speciosa pa- hujus mundi.

storuiD,etexbiccatus est vertex Carraeli. » De Hie- « Ha^c dicit Dominus
Super tribus sceleribus :

rusalem, ubi erat templum et Dei religio, unde Gazae, etsuperquatuor non convertameum, eo quod

Cbristus ortus velut leo per Evangelicam pricdica- transtulerintcaptivitatemperfectam,utconcluderent

tionera dedit vocera. Speciosa pastorura, populus eamin Idumaeam, etmittaraignemm murum Gaz»,
Judseorum, vertex Carmeli, templum seu regnum, etdevorabita^desejus, etdisperdam habitatorem de

vel sacerdotmm Judseorum. Azoto, et tenentem sceptrum de Ascalone. Et con-

. Super tribus sceleribusDa-
Haec dicitDominus .
vertam manura meara super Accaron, ?t peribunt

raaaci, et super quatuor non convertara eum, eo reliqui Phiiistinorum, dicit Dominus Deus. » Gaza
quodcontriveritinplaustris ferreis Galaad. Et mit- interpretatur fortitudo ejus. « Haic dicit Dominus :

tam igneraindoiuo Chazael, et devorabit Dominus Super tribus sceWribus Tyri et super quatuor non
Benadab. » Tria et quatuor sceleia gentium, quse convertam eum, eo quod concluserint captivitatem
seri«»repii«u^t, \kdiC sunt: Prim naii^^ue scelu^ est, perfec;!ara in Iduma?a, et nonsint i^ecordati fogderis
 :

109 ENARRATIO IX AMOS PROPHETAM. IjO

fratrurn. » Tyrus interpretatur trl.hulatio sive coa?2- A est Christi electos, sive sensus spirituales jndivinis
gustans. Significat perversae doctrinse haereticorura libris per carnalem intoUectum comminuunt, atque
dogmata, quae capere nititur veritatem, et conclu- in favillam redignnt.

dere eam in terrenis sensibus. « Haec dicit Dominus : Super tribus sceleribus
« Et mittam ignem in murum Tyri, et devorabit Juda, et superquatuor non convertam eum,eoquod
aedes ejus. » Ignem haereticorum impietatem signifi- abjererint legem Domini, et mandata ejus non
custo-
care videtur, quse eorum significat congregationes, dierint.Deceperunt enim eos idola sua, postquam
velutraurum sive ledes. id est conscientias eorura abierunt patres eorum. Et mittam ignem in.ludam
devorat.Potest et futuram significare damnationem. et devorabit aedes Hierusalem. «Quod de Juda
dici-
a Hsec dicit Dominus : Super tribus sceleribus ad Ecclesiam, qu«e est vera confessio.
tur, refertur

Edom, super quatuor non convertam eum, eo

et Et in eoarguiturquod legem Domini contempserit,
quod persecutus sit in gladio fratrem suum, et vio- et ejus mandata non fecerit.
averit misericoidiamejus,et tenuerit ultrafurorera « Ha^c dicit Dominus Super tribus sceleribus
:

suum, et indignationera suara servaverit usque in Israel, et super quatuor non convertam eum,
oe
finera. » Edora, qui interpretatur sangiiinexis sive quod vendiderit pro argento justum, et pauperera
/erre/tz<5,significat populum Judaeorum ethaereticos pro calceamentis ;
qui conterunt super pulverem
persequentes tratrerasuum, hoc est Christura in ^' terrse capita pauperura, et viara humilium decli-
merabris suis. nant. » Hoc de Chiisto, quem Judaei vendiderunt
« Mittara ignem in Theman, et devorabit aedes, argento, recte intelligendum est. Capita pauperura
Bosra?. » Mittet Dominus ignera in Theraan, hoc est Judaei et haeretici super
pulverem terrae convertunt
in deserta siccaque Judaea, ut omni ser.su litterae quia sensus humiliura fideUura interreno intellectu
concidente, superaidificetur Ecclesia Christi Domini comminuunt, et viam hurailiuraiilam, quara dixit
fundamentis. « Ego suni via et veritas et vita, » declinant,
quia
« Haec dicitDorainus : Super tribusscelei^ibus filio- per eara ambulare contemnunt. « Et filius ac pater
rura Araraon, et super quatuor non convertam eum, ejusieruntad puellam,ut violarent nomen sanctum
eo quod dissecueritpraegnantes Galaad, ad dilatan- meura. » Pater, populus Judaeorum; filius vero po-
dum (erminuni suum.Et succendamigncminmurura pulus est Christianus. Ille autem cum patre ad
Rabah, et devorabit a'des ejus in ululatu in die belli, puellam ingreditur^qui veniens ad Ecclesiam,]egera
et in turbine in die coramotionis. Et ibit Melchom in cum Evangelio servare vult, ac per hoc committit
captivitatem, ipse etprincipes ejus simul, dicit Do- stuprum, et violatnomen Dei.
minus. Gahuid naraque acervus testimoniimteiyTe- Q
» « Et super vestimentis pignoratis accubuerunt
tatur. Et quia cuncta simul congregatio Ecclesiae juxta omne altaro, et vinum bibebant damnatorum
per confessionera servit testimonio veritatis,non in- in dorao Dei sui. » Tantusenim apud sacerdotes Ju-
congrue per Galaad Ecclesiaexprimitur, quae opere daeorura erat contemptus in Deum. ut vestimenta
cunctorum fideliura de Deo quae sunt vera testantur. sua, in quibus dormierant, vel in quibusfornicaban-
Praegnantes autera vocanturanima3 quae intellectum tur,juxta altare funibus terr» tenderent et
facerent
Verbi ex divino amore concipiunt, si ad perfectuni velamina, post quae fornicantes in tempio
nullus
terapus veniant, conceptam intelligentiam operis posset aspicere.
ostensione pariturae. Secueruntergopraegnantes Ga- « Ego autera
exterrainavi Amorrhsum a
facie
laad haeretici ad dilatandura terrainum suum, quia eorura, cujus altitudo cedrorum, altitudo ejus,
et
nirairura mentes fidelium,qua2 jam aliquid de veri- fortis ipse quasi quercus, et contrivi fructum
ejus
tatis intellectu percipiunt, perversa praedicatione desuper, et radices ejus subter. Ego sum qui
ascen-
perimunt, et scientiae sibi nomen extendunt, dum dere vos feci de terra .Egypti, et eduxi vos in
de-
parvuiorum corda jam de Verbi conceptione gravi- sertoquadragintaannis,utpossideretisterramAmor-
da, erroris gladio scindunt, et quasi doctrina} sibi.^. rhaei, etsuscitavi de filiis vestris inprophetas
et de
opinionem faciunt juvenibus vestris Nazarenos. Nunquid non ifa
est
filii Israel, dicit Dominus ? Et propinabatis
Nazarseis
CAPUT II.
vinum, et prophetis mandabatis dicentes Ne pro- :

(( Super tribus sceleribus

Haec dicit Dorainus : phetetis.»Hocsecundum historiara tempore illo im-
Moab, et super quatuor non convertam eum,eo quod pletura est, quando extirpatis septem gentibus
de
incenderit ossa regis Idumaeae usque ad cineres, et terra Chananaeorum,populus Judaeorura sedibus
po-
mittara ignera in Moab, et devorabitsedes Carioth, titi sunf.

etmorietur in sonitu Moab in clangore tubae, et « Ecce ego stridebo super vos, sicut stridet
plau-
disperdam judicem de medio ejus, et omnes prin- strum onustum feno. » Quia enim fenura est vita
cipes ejus interficiara cura eo, dicit Dominus » carnalium.sicut scriptum est « Omnis caro fenum »
:

Moab, qui intei-prelatur ex patrc, hoc est, diabolo, in eo quod Dominus viam carnalium tolerat, more
Carioih vel Cariathiajim, \ertitur in lingua nostra, plaustri fenura se portare testatur. Cui sub feni
villa sylvarum, quia Judiei vel haeretici. quorum onerestridere,estpondera et iniquitates peccantiura
figuram Moab istegestavit, ossa regis Idumaeae,hoc conqueri.
 111 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMEXT. BIBL. 12

c Et peribit fu;:ra a veloce. et fortis non obtinebit ASamaria?. et videteinsanias multas in medio ejus.et

virtutem suam, et ivbustus non salvabit ani<nain calumniam patientes in jienotralibus ejus,et nescie-
suam, et tenens arcum non stabit, et velox pedibus runt facere rectum, dicit Dominus Deus, thesauri-
non salvabitur, et ascensor equi non salvabit ani- zantes iniquitatem et rapinas in a^dibus suis. *

raam suam, et robustus corde inter nudus tortes Azotus inteipretatur /<7;j?"5,populum gentium exhor-
fugiet in die illa, dicit Dominus. » lloc secundum tatur ut congregetur super populum Judteorum, ut
historiae lidem tunc imj>letuni est. quando ob meri- videat mala quie ipse fecit, ut ipse i^opukis Juda:o-
tuni peccatorum Assyriis vel cateris gentibus in di- rum justas querin:onias adversus Deum se habere
reptionem sunt traditi. Generaliter vero super om- non putet, pro eo quod illos tradidit in direptionem.
nes delinquentes hoc quod minatur, in die judicii Calumniam quoque patiuntur in penetralibus ejus,
venturum est. siveopprimuntur siniplicesquique credentium, dum
CAPUT III. nomine veritatis hi^retici volunt mendacium, et
Audite verbum quod locutus est Dominus super
• omnino rectum facere nesciunt, quia perdiderunt
IsraeLsuper omni cognatione, quam eduxit
vos,filii tramitem veritatis, nec credent in eum qui dicit :

de terra .£gypti. dicens, tantummodo vos coonovi Ego sum veritas. »

ft

ex omnibus cognationibus terra?, idcirco visitabo g u Propterea hfec dicit DominusDeus : Tribulabi-
super vos oranes iniquitates vestras. » Hoc non so- tur etcircuietur terra, et detrahetur ex se fortitudo
lum de Judieis, sed de omnibus electis, quos Deus tua et diiipientur asdes tuae. » Ha?retici quoqueter-
omnipotens, velut pater filios, in hac vita fhigeHat, rena snpientes. aut tribuhibuntur in die judicii, et
sentiendum est. omnis eorum fortitudo tenuabitur.etdiripienturquae
« Xunquid ambulabunt duo pariter, nisi conve- habuerant de rapinis, ut liberentur popuU quos de-
nerit illis ? » Isti igitur duo qui sibi consentiunt, et ceperant. Aut certe per viros ecclesiasticos quotidie
in via Christi pariter ambuUint, uterque popukis, tribuhibunturtestimuniis Scripturarum, et detralie-
hoc est, ex circum<;isione et pricputio intelligendi tur ex eis fortitudosyUogismorum et verborum acu-
sunt. torum,quibussuum dogma firmaverant.ut qui rapti
Nunquid rugiet leo in saltu nisi habuerit pra?-
€ fuerant de Ecclesia, ad Ecclesiam revertantur.
dam ^ Nunquid dabit catulus leonis vocem de cubili « Hoec dicit Dominus,quomodo si eruat pastorde
suo, nisi ifliquid comprehenderit ? » Leo, diabolus ;
ore leonis duo crura, aut^extremum auriculie, sic
catulus leonis, multitudo immundoruni spirituum eruenturfilii Israel qui habitantin Samaria in pLaga
capientes praedara, animas videhcet reproboium. ^
lectuU, et in Hocsecundum hi-
Damasci grabato. »

quae unitatem fidei per discordiam aniittunt, ac se- '

storiam in Judieis temporibus vastationis eorum im-
cum eas in barathrum damnationis trahunt. pletum fuisse non dubium est secundura vero tro- •

c Nunquid cadet avis in laqueura terrae absque pologiam, de vocatione gentiura sentiendum est,

aucupe nunquid aufertur laqueus de terra ante-

? quas« pastor bonus;qui animam suam pro ovibussuis
quam quid ceperit ? o Laqueus terra; seu aucupis, ponit, » de ore leonis dioc est diaboU) eruit : in
diabolus inteUigendus est, qui in terrenis actibus crura, doctores : in extremum vero auriculae, audi-
seu per discordiam unitatis, electos velutaves capit. tores significat.
c Si clanget tuba in civitate. et populus non ex- « Audite et contestamini in dorao Jacob, dicitDo-
pavescet ? Si eritn.ahim in civitatc. qiiod Dominus niinusexercituum, quia in die cum visitare co^pero
non fecit? » Quidquid enim in Scripturis sanctis, prffivaricationes Israel super eum, visitabo et super
tuba corarainans malura autem quod Dorainus facit
: altaria Bethel, et amputabuntur cornuaaltaris, et
in civitate, non contrarium est virtuti, afflictionera cadent in terrara. ot percutiam domum hiemalem
autem et cruciatus hominum significat. cum domo a?stiva, et peribunt domus eburneae, et
€ Quia non faciet Domiiius Deus verbum,nisi re- dissipabuntur aedes multa;, dicit Dorainns.» Secun-
velaverit secretum suum,ad servos suos prophetas» dum historiam in Judaeis impletura esse credimus,
Non quod omnia revelet Deus prophetis,qusein coeloD secundum anagogen vero de haereticis sentiendum
facturus est, vel ante jam fecit, sed ea tantum quae est, qui praetermisso aUari Domini. quod est unitas
facturus sit in terris revelavit. fidei, plurima aUaria sibi, non Deo construunt. Do-
Leo rugiet, quis non timebit ? Dominus Deus lo-
« rnura vero hieraalera aut aestivam. atque Israel et
cutus est, quis non prophetabit ? » Scio quemdam Judam, aut certe populum Judaeorura et haereticos
in suis scriptum commentariis reliquisse, leonem pra:figurat.
rugientem diabolum inteUigendura,et rugientera his
CAPUT IV.
qui perituri sunt Deum autem qui loquitur perpro-
phetas. referendura esse ad Deura salvatorera, ut (( Audite verbum hoc vacc£e pingues, quce estis in
quoraodo ilU in raalam partera audiunt leonis rugi- monte Samariac, quae calumniam facitis egenis, et
tum, et capiuntur in rnortem, sic sancti in bonam confringitis pauperes, quae dicitis dominis vestris :

partera Deura prsecipientem audiant et salventur. Afferte, et bibemus. Jui^avit Dominus Deusinsancto
« Auditum facite in sedibus Azoti, et in aedibus suo. quia ecce dies venient super vos, et levabun^
terrseiEgjpti, etdicite : Congregamini super montes vos in contis, et reUquias vestras in olUs ferventi
 113 EXARRATIO IX AMOS PROPHETAM. 14

bus. » Vaccas pingues, principes Judscorum siveAeruca, et non redistis ad me, dicit Dominus. » Ha-
divites hujus mundi dicit. Spiritualiter vero Sama- bent haeretici hortos et vineas, vel oliveta seu fice-
ria, quae interpretatur cuslodia, superbiam signifi- ta,hoc est falsas virtutes, quas tamen eruca vel
cat haereticorum, qui se custodes prjeceptorum Dei pestes diaboli absque dubio abrodunt atque
caetercTc

esse mentiuntur. Quod vero Levabunt vos in

ait, « consumunt.
contis, historialiter principibus Judaeorum accidit. « Misiinvos mortem in terra ^gypti, percussi in
Tropice vero, hcereticos conjunctos viris ecclesiasti- gladio juvenes vestros,usque adcaptivitatcm equo-
cis per divinas sententias figurat, aut certe futuram rum vestrorum, et ascendere feci putredinem ca-
damnationem insinuat. strorum vestrorum in nares vestras, et non redi-
« Et per aperturas exibitis. alteia contra alteram, stis ad me, dicit Dominus. » Mittit ergo Dominus

et projicieuiini in Armon, Dominus. » Secun-

dicit mortem in Jacob ut mortificeinus membra nostra
dum historiam in Juda^is tunc adimpletum est, super terram. Equos quoque tradidit in captivita-
quando in captivitatem divisi abducti sunt Spiri- tem, ne in praecipitia labantur inferni, ut sua pec-
tualiter voro, htcretici ab unitate fidei recedentes, cata cognoscant, et putere sentiant atque peccare
atque in varias sectas adversum se divisi, per su- desistant.
perbiam in perditionem projecti. B « Subvertivos sicut subvertit Dominus Sodomam
c( Yenite ad Bethel, et impie agite ad Galgalam, etGomorrham, et facti estis quasi torris raptus de
et multiplicate pra^varicationem : et offerte mane incendio, et non redistis ad me, dicit Dominus. »>

victimas vestras, tribus diebus decimas vestras, et Igitur Israel et cuncti liaeretici, qui habent opera
sacrificate de fermentato laudem, et vocate volun- Sodomae et Gomorrhae,subvertuntur, et quasi torris
tarias oblationes, et annuntiate. Sic enim voluistis, raptus de incendio liberantur per gratiam Dei.
filii Israel, dicit Dominus. » Secundum historiam « Quapropter hacc faciam tibi. Israel.Postquam
ironice loquens contra Judacos, ne ipsi scelera per- autem h;cc feccro tibi, praeparare in occursum Do-
petrent, sed secundum eorum praevaricationem mini Dei tui Israel, quia ecce ego formans raontes,
peccatis peccata cumulent, pro quibus atrocius pu- et creans ventum, et annuntians homini eloquium
niantur. Haeretici vero ad Bethel, hoc est ad do- suum, faciens matutinam nebulam,et gradiens super
mum Dei venientes impie agunt, dum sacrificium excelsa terrae, Dominus exercituum nomen ejus. »
quod soli Deo debetur, diabolo immolant, atque Postquam autem (aitj fecero tibi quae me facturum
caeteros ad impietatem suam annuntiando provo- esse contestor, praeparare ad invocandum Dominum
cant, dum de fermento falsorum dogmatum favores _
Deum tuum, seu praeparare in occursum Dei tui.
hominem quterunt. '
Spiritum vero quem hocinloco dicit, non Spiritum
« Unde et ego dedi vobis stuporem dentium in sanctum, ut hacretici suspicantur, sed ventum intel-
cunctis urbibus vestris, et indigentiam panum in liginms seu spiritum hominis. Postquam Christus
omnibus locis vestris, et non estis reversi ad me, fueiit nuntiatus, tunc nobis lumen veritatis aperi-
dicit Dominus » Si quis enim comederit uvam
: tur, non tamen ad perfectum, quia nunc ex parte
acerbam, quod significat iniquitatem. stupebunt videmus, et ex parte cognoscimus. Montes vero sive
dentes ejus, ut non bene Scripturarum sanctarum excelsa terrae apostolos dicit, vel omnes viros spi-
testimoniis abutatur, comedens eam immaturam et rituales, sub quibus Dominus graditur. Matutinam
absque dulcedine. vero nebulam, aut incarnationem suam dicit, aut
« Ego quoque prohibui a vobis imbrem, cum ad- certe Evangelicam praedicationem, quae ab infideli-
huc tres menses superessent usque ad messem, et bus dum non creditur, minime videtur.
plui super civitatem unam,et super civitatem alte-
ram non plui Pars una compluta est, et pars su-
CAPUT V.
pra quam non piui, aruit. Et venerunt dua} et tres « Audite verbum istud. quod ego levo super vos

civitates ad civitatem unam ut biberent aquam, etDplanctum domus Israei cecidit.non adjiciet ut re- :

non sunt satiatae, et non redistis ad me, dicit Domi- surgat. Virgo Israel projecta est in terram suam,
nus. Prohibetquoque Uominus a JudaDis etabhic- non est qui suscitet eam. » Quantum ad ordinem
>)

reticis pluvias spirituales, et omnem rorem divinae litterae pettinet, decem tribus quaj appellabantur

scientiae, et cognitionem sanctae Trinitatis. Pluit Israel, ductae in captivitatem, nequaquam ad terram
autem Dominus super civitatem unam verae confessio- suam postea sunt reversae. Figuraliter vero tam
nis Ecclesiam, et super alteram non piuit, qufe est ipsos Judaeos, quam etiam quosdam peccatores
in haereticorum conciliabulis. Duae ettres civitates Eccle.sia3 redarguit, qui post perpetratam malitiam
ad unam pergunt civitatem, in qua aquae suntabun- ad poenitentiam redire nolur.t.
danter spei, fidei et charitatis: sed ideo non satian- « Quia haic dicit Dominu;. Urbsde quaegredie-
:

tur, quia ad divinam gratiam requirendam non bantur mille,relinquentur in ea centum ct de qua :

voluntate, sed necessitate veniunt. egrediebantur centum, relinquentur in ea decem in

« Percussi vos in vento urente, et in aurugine domo Israel. » Hoc est quod ait Isaias : Si fuerit

multitudinem hortorum vestrorum et vinearum ve- numerusfiliorum Israel sicut arena maris, rcliquiae
strarum. Oliveta vestra et ficeta vestra comedet convertentur ex eis.
 »

445 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMEXT. BIBL. 116

1 Quia haec dicit Dominus domuilsrael : Qua^rito A^-tis. Odite malum, bonum, et constituite
et diligite
Ine, et vivetis, et nolite (^uierere
Bethel, et in Gal- in porta judicium, si forte misereatur Dominus Deus
^ila nolite intrare, et in Bersabee non transibitis, e.xercituum reliquiis Joseph. » Si enim qucesieritis
(}uiaGalga!a c;iptivadLicetur,et Rethel inutilis erit. ^
bonum, statim repellitis malum. Bonum vero ipse
Nolite quaerere (inquit) Bethel. in qua erat vituliis Dominus est Judicium veroin porta constituere est
iiureus.et inOalgalaidolohitriiB deditanolite intrare, iniquitate repulsa veritatem recipere. Yel certe in
et in Bersabee, hoc est ad puteum juramenti non portis judicium constituereestpra^sulesecclesiaium
transibitis : libi si quando errabat tribus Juda, intra sanctam Ecclesiam, qucie est porta regni coelo-
idola adorare consueverat. rum. veradiscretione boni ac mali populum docere.
€ Qucerite Dominum, et vivite, ne forte combura- « Propterea hiec dicitDominus Deus exercituum

tur ut ignis domus Joseph. et devorabitur, et non dominator . Inomnibus plateis planctus, et in cun-
tritquiexstinguat.Betheh qui convertitis in absyn- ctis quae foris sunt, dicetur, Yae. vae : et vocabunt
thium judicium, et justitiam in terra relinquitis. agricolam ad luctum, et ad planctum eos qui sciunt
Iste est ignis, qui succenditur non ab alio aliquo, plangere, et in omnibus viis erit planctus, quia
sed ab ipsis peccatoribus, de quoalibi Dominus di- pertransibo in mediotui dicit Dominus. «Yastatio-
cit :
f Ambulate in lumine ignis vestri, et in flamraa B nem Judaeorum non solum oornm,
in habitationibus
quam succendistis. » sed et in cuiictis quje foris erant ventura, prophe-
« Facientem Arcturum et Orionem, et converten- tavit. Qui enim in Ecclesia fuerint, non audient vae,
tem in mane tenebras, et diem in noctem mutan- sed poenarum est ultimum, sed si forte peccaverint,
tera. qui vocat aquas raaris, et effundit eas super assumetur super eos lamentum. Agricola;, et qui
faciera terr», Dominus nomen
est ejus. « Secun- norunt plangere, ecclesiastici viri sunt, qui ante
dum historiae veritatem
Dominus, qui Creator est venturura judiciura peccatores ad poenitentiam vo-
bmnium, comminatur captivitHtem futuram super cant.
Saraariara, et depopulationem super potens regnum « Yse desiderantibus diem Domini. Ad quid eam
affert. Arcturum vero et Orionem, Ecclesiam intel- vobis ? Dies Domini ista, tenebraeet non lux. « Judaei
lige. sive omnes sanctos. In mane Dominus tenebras ut haeretici, sive plerique de Ecclesia, de justitia
convertit, cum populum gentium de infidelitatis fidentes. diem Domini, hoc est diern judicii, quasi
erroread fideilucera perduxit. Diem quoque in no- securi facinorum, desiderare profitentur quem ti-

clem mutavit, quia populura Judaeorura de propria mere debuerant.

1*ustitia praesumentem, in caecitate cordis sui dere- « Quoraodo si fugiat homo a facie leonis, et oc-
iquit. Q currat ei ursus, et ingrediatiir domum, et innita-

Qui subridet vastitatem super robustum, et

f tur raanu sua super paiietera, et raordeat eura co-
depopulationera super potentera affert. » Subriden- luber. » Leo, vel iirsus, seu coluber, hocin loco dia-
tem Deura, irascentera sighificat, quia et nos quan- bolus intelligendus est Doraus quoque unicuique
do irasciraur, interdam subridemus. delinqueuti propria conscientia est, in qua illi non
u Odio habuerurit in porta corripientera, et lo- est bene.
quentera perfecte aborainati sunt. « Quae est porta, « Xunquid non tenebrge dies Domirii. et non lux :

in qua propheta redarguit delinquentes. nisi janua et caligo, et non splendor in ea? Odi et projeci fe-
viiiorura. Aut certe ipse pi-opheta stat in porta. in stivitates vestras, et non capiara odorera coetuurii
initiisque virtutura, et odio habetur ab his quos vestroruni quod si obtuleritis raihi holocaustoraata
:

corripit. Qui enira non recipit prophetara, non reci- etmunera, non suscipiara, et vota pinguiura vestro-
pit qui raisit illura. Loquentera vero perfecte, Chri- ruinnon suscipiam. Auferarae tumultura carriiirium
stura Dorainura accipi non dubiura est. tuoruni, et cantica lyrae tuae non audiam, et reveia-
• Idcircoproeoquoddiripiebatis pauperera etprae- bitur quasi aqua judicium, et justitia quasi torrens
dam electara tollebatis ab eo, doraos quadro lapide f Ttis De Judaeorum victiinis et haereticorum sa-
))

aedificabitis etnon habitabitis in eis . vineasamantis- D crificiis, quae a Deo non approbantur. dicit Xecnon

siraas plantabitis. et non bibetis vinura earura, quia et cantica Levitarura, quibus laudabant Deum, tu-
cognovimultasceleravestra,et fortiapeccatn vestra.» multum vocat, sonitumque confusum, sirailiter et
Pauperem, Christura intelligi in raerabris suis non hiereticorum.JudiciuraDeiatque justitiam.quam de
absurdura esthunc haeretici per occultas
: insidias populo suo judicabit.patebit omnibus.et instar tor-
depreedari conantur. a Hostesjusti accipientes rau- rentis fortissimi. quidquid arripuerit,secum trahit,
nus, et pauperes in porta depriraentes. Ideo pru- et si obstiterit, non patitur.
dens in terapore illo tacobit. quia terapus raalura « Xunquid hostias et sacrificiumobtulistis mihi in
est. » Hostes justi, cranes iniraici Christi intelli- deserto quadraginta annisdomuslsrael? et portastis
guntur. Deteriores vr-ro ornniura ha?retici corapro- tabernacula Moloch idolo vestro, etiraaginem ido-
bantur, qui in portis fidei hurailes Ecclesiae depri- lorum vestrorura, s dus Dei vestri, quae fecistis vo-
mere conantur. bis. Et misrare vos faciam ti-ans Daraascum, dixit

« Queerite bonum, et non malum, ut vivatis, et Dominus Deus exercituura nomen ejus, » Populus
erit DorainusDeus exercituum vobiscum. sicut dixi- Israeliticus idololatrise cultura illecebratus, et hoc
 117 ENARRATIO L\ AMOS PROPHETAM. 118

quod Deo offerebant, quia non sponte, sed poenarum Asepeliant mortuos suos. Et ille qui foris est, et dp-
metu coacti faciebant, pro non factis reputabaiitur. mum non ingreditur, sed magis mortuos foras ejicit,
Sidus vero stellam dicit, quae a Saracenis in(i(]elibus imperat ei qui comburit mortuos, et dissolvit in ci-
olim colebatur. neres, eteorum ossa comminuit, ut taceat, et pu-
rissimum Doi nomen mortuo ore non maculet, « et
CkVVT Vl.
dicet ei : Tace, et non recorderis nominis Domini,
« Va: qui opulenti estis in Sion et confiditis in quia ecce Dominus mandavit, et percutiet domum
nionte Samaria3, optimates capita populorum.ingre- majorem in ruinis, et domum minort-m in scis-
dientes pompatice domum Israel. » Opulentos in sionibus. » Domum magnam, et domum minorem,
Sion, principes Judreorum dicit, sive haereticorum Judaicum populum significure putant, et Ecclesiam
magistros, de propi-ia justitia pi-icsumentes. quasi in ex gentibus congregatam. Qujc Ecclesia si quando
monte Samariae fidentes. Hi sunt enim secundum peccaverit, et percutitur scissionibus haeretico-
aliam editioneni, qui spernunt Sion, hoc est Eccle- rum, sicut populus Judaeorum convulsus est in rui-
siam Dei, dicit Dominus. nam.
c Transite in Chalane, et videte, et ite inde in « Nunquid currere queunt in petris equi, aut
Eraath magnam, et descendite in Geth Paliestino- Barari potest in bubalis ? Quoniam convertistis ,in
rum, et ad optima quapque regna horura >• Historia- amaritudinem judiciura, et fructum justitiae in ab-
liter principes Judceorum, sive Ecclesiae divites in- synthium ? » Cum enim .silvestres boves sunt indo-
cropat, qui dissolute viventes, latiores vias hujus miti propter feritatem, et nolunt terram vomere
mundi, per quas infideles ambulant, qui hoc quod scindere, vos autem superbi atque elati, cum equi
Pavid in cultu Dei fe(;it, ipsi ad voluntatem et et bubali naturam suam mutare non possint, mu-
luxuriam facmnt. Ipsi enim separati sunt in diis tastis Dei culturam, ut dulce amarum faceretis.
Moloch, hoc est in die judicii, u societate sancto- « Qui lcctamini nunquid non
in nihilo, qui dicitis.
rura. « Si latior estterminus eorum termino vestro, in fortitudine nostra assumpsimus nobis cornua?
qui separati estis in diem malum, et appropinqua- Ecce enim suscitabo super vos, domus Israel (dicit
stis solio iniquitatis, qui dormitis in lectis eburneis, Dominus Dcus exercituum) gentem, et conteretvos
et lascivitis in stratis vestris, qui comeditis agnuu', ab introitu Emath usque ad torrentem deserti. »
de grege, et viluios de medio armenti, qui canitis
ad vocem psalterii. Sicut David putaverunt se ha-
CAPUT Vlt.

bere vasacantici, bibentes in phialis vinum. et opti- ;

Hajc ostendit mihi Dominus Deus. » Haec voi
mo unguento delibuti, et nihil patiebantur super '^ pmnium superborum est, qui in fortitudine sua fisi,

contritione Joseph. » Secundum tropologiam contra temporalem potentiam, quam nonnisi a Deo acce-
haereticos sermo propheticus dirigitur, qui separati pissent, habere ppterant, suae virtuti magis quam
sunt in die malo, hoc est pr<esenti in tempore, sive Deo ascribunt. a Et ecce fictor locustae in principio
in die judicii, a consortio Ecclesiae, qui cantica sua, germinantium serotini imbris, et ecce serotinus
hoc e.st falsa prccdicamenta Christi praedicationem post tonsorera gregis. Et factum est cum consum-
opinantur. Hcs enim exhortatur sermo divinus, ut masset comedere herbam terrse, et dixi Dpmine ;

mente tractent universarum gentium philosophias, Deus, propitms esto, obsecrp. Quis suscitabit Jacob,
et reperiant angustiores terminos eorum sanctarum quia. parvulus est? » Fictor iocustae et creator Deus
Scripturarum terminis. est. Hae veniunt in principio imbris serotir^i, hoc est
« Quapropter nuiic migrabunt in capite transmi- verno tempore quando cupcta \irent. Has autem
grantium, et auferetur factio lascivientium. Juravit locustas innumerabilis bruchus sequebatur, qui ve-
Dominus Deus in Dominus Deus ex-
anima sua, dicit niebat post imbrera serotinum,et appellabatur tonsor
ercituum. Detestor ego superbiam Jacob, et domus vel tonsura gregis. qui duos reges As.syriorura atque
ejus odi. » Secundurn historiae veritatera de Judaeis ..^exercituni Chaldaeo^-um, qui Judaeorum gentem de-
dicit, qui m captivilatem transmigrati sunt. « Et populati sunt, significasse non dubiura est. Aliter
ti*adani civitatem cum habitatoribus suis. Quod si Gog rex locustarum, qui secundum Septuaginta in-
reliqui fuerint decem vii^i in domo una, et ipsi mo- terpretes po.situs est, intorpretatur teclum, superba
rientur, ettollet eura propinquus suus, et comburet quaedam et arrogans fortitudo Antichristi significa-
^iim hi efterat ossa de dorao, el dicet ei, qui in pe- tur, qui in fme mundi cum innumerabili infidelium
netralibus domus
Nunquid adhuc est apud
est : multitudine veniens, velut in serotino, cunctara her-
te? et respondebit, fmis est. » Secundum historiae bam ferfae, hoc est orania infirma ef fenera humani
fidem eo tempore in populo Judaeorura mipietum generis consumptura est. Unde et propheta pro po-
esse comperimus, quando llierusaiern a Roiuahis puio Israel, quia parvlirus est sensu, Deum inter-
vastata est. Tropologice vero de haereticis intelligen- pellat, ut, mutata sententia, saltem reliquiae ex eis
dum est, in quorum conciliabulis si reliqui fuerint salventur.
decem viri, omnes morientur ea morte quae ducit ad (i Miseritus est autem Dorainus super hoc. Npn
lartaruni.Justorum ossa sepelient propinqui et do- erit, dixit IJominus Haec ostendit mihi Dominus
mestici eorum, de quibus dicitur Sine mortuos ut : beus, et ecce vocaljit judicium aci ignem Dorainus
il9 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP, PARS I. - COMMEXT. BIBL. 120

Deus, et devombit abyssum multam, et comedit A Ergo tu contra imperatorem f\\cis, Augusti mandata
simul partem, et dixi : Domine Deus. quiesce, obse- contemnis.
cro. Quis suscitabit Jacob, quia parvulus est? Miser- € Amos, et dixit ad Amasiam Xon
Et respondit :

tus estDominus super hoc. Sed et istud non erit, sum propheta. et non sum lilius propheta}, sed ar-
dixit Dominus Deus. Hcec ostendit mihi Dominus mentariusego sum, vellicans sycomoros, et tulit me
Deus. » Judicium quippe ad ignem vocatur, cum Dominus cum sequerer gregem, et dixit ad me :

justitiap sententia ad pcenam a?terna} concremationis Yade, propheta ad popuhim meum Israel » Syco-
ostenditur, et multam abyssum devorat, quia iniquas mor(»s quidam ita disserunt, ut sycamina veUnt
atque incomprehensibiles hominum mentes concre- appellare, genus arborum qua} in Pala^stina nascun-
mat, quae nunc coram hominibus etiam superborum tur in campestribus, et agrestes afferunt fructus :

operum miraculis coruscant. Pars autem domus co- non vellicentur,amarissimascariculas faciunt,
qucesi
meditur, quia illos quoque gehenna devorat. qui etaquicelus corruiiipitur. Xobis autem, quia solitudo
nunc se quasi in sanctis actibus de electorum nu- in quam morabatur AmosnuUam hujuscemodi gignit
mero esse gloriantur. arborum, magis videtur rubos dicere, qui ferunt
€ Et ecce Dominus stans super murum litum, et jgmora et pastorum famem ac penuriam consolantur.

in raanu ejus trulla caementarii. Et dixit Dominus unt et alii qui sycomoros omnes fructuosas arbores
ad me Quid tu
: vides, Amos ? Et dixi Trullam cae- significasse: astruunt.
mentarii. Et dixit Dominus : Ecce ego ponam trul- (( Et nunc audi verbum Domini : Tu dicis, non
lam medio populi mei Israel, non adjiciam ultra
in prophetabis super Israel. et non stillabis super do-
superinducere eum, et demolientur excelsa idoli, et raum idoli propter hoc heec dicit Dominus Deus
; :

sanctificationes Israel desoiabuntur,et consurgam su- Uxor tua in civitate fornicabitur, et filii tui et filiae
per domum Jeroboam in gladio. » Trulla caementarii tuae in gladio cadent, et huraus tua funiculo raetie-
significat Domini protectionem, quam populo suo tur, et tu in terra polluta morieris, et Israel captivus

Israel, quasi a priori iedificio abstulit. Adamas vero raigrabit de terra sua. » Hoc est quod apostolos
lapis durissimus et indomabilis atque indecorus, prae- Scriptura fecisse commemorat; quando denuntiave-
figurat Dominum atque Salvatorem nostrura, a qui runt eis scribae et Pharisaei, ne docerent in noraine
cura in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est Jesu, et illi responderunt dicentes. « Obedire opor-
esse se aequalem Deo, sed seraetipsum exinanivit tetDeo raagis quam hominibus. » quod etiam [jro-
formara ser\i accipiens. » Hic stat super murum phetam Araos fecisse cognoscimus. Amasias quoque,
adaraantinum, hoc est super incorruptura Ecclesiae qui nuncgloriatur in sacerdotii potestate, raoriatur
ccdificiura. C in terra quae poUuta est idolis. et non ante moriatur
f Et raisit Araasias sacerdos Bethel ad Jeroboam nisi populura quem deceperat servientem videat
regera Israel, dicens : Rebellavit contra te Araos in atque captivura. Araasias, qui interpretatur robustus
medio doraus Israel, non poterit terra sustinere uni- ac rigidus, eo quod rebellis sit et ferox, et ecclesia-

versos serraones ejus. Haec eniin dicit Araos : In sticum virum prophetam vetet Dei proferre
et vere

gladio raorietur Jeruboara, et Israel captivus raigra- sermonem, et errantcm populum corrigere. arrogan-
bit de terra sua. Et dixit Amasias ad Amos : Qui tiara haereticorum praetendisse non dubium est.
vides, gradere, fuge in terrara .juda, ct comede ibi Horum h LreticorUm uxor, hoc est falsa Ecclesia,
panera, et ibi prophetabis, et in Bethel non adjicies patebit omnibus fidelibus esse plebs adultera. et filii

ultra ut prophetes, quia sanctificatio regis est, et ejus ac fili» quas male genuerunt in errorem, Do-
doraus regni est. » Omnia qua? de Amasia et Jero- mini indignatione velcerte propria impietateferian-
boam et Israel in hac prophetia continentur. tropolo- tur Humus quoque illius et universa possessio erit
gice ad haereticos transferenda sunt, quorum sacer- pars dcemonum, et ipsi morientur in terra poUuta,
dos Ama.sias solet aliquando mittere ad Jeroboara quce habitatorem Deum non habet.
regera haereticorum atque patronura, etsanctos viros CAPUT VIII.
j)
ac praecones fidei accusare apud eura, et jubere « Haec ostendit mihi Durainus Deus, et qccq. unci-
doctoribus ne praedicent in Israel, ne contra regis nus pornorum. Et dixit Dominus, Quid tu vides,
faciant voluntatera : quia Bethel. hoc est doraus Dei, Amos ? et dixi, Uncinura pomorum. »
et falsa Ecclesia sanctificatio regis sit et doraus
{Hoc in loco exemplaria omnia, quorum nobis qui-
regni. Solent enira dicere Iraperator nobis corarau-
:
dem copia fuit, desiderant verba Haijmonis, in capp.
nicat, et si quis ei restiterit, statira calumniatur. VIII et IX.)

m ABDIAM PROPHETAM.
Abdiam prophetam esse aiunt Hebraei, qui sub verunt genuaBaal, et de septem millibus erant quos
rege Saraariae Achab et irapiissima regina Jezabel, Elias arguitur ignorasse, sepulcrumque ejus usque
pavit centum prophetas in specubus, qui non curva- hodie cum mausoleo Elisei prophetee et Joannis Ba
121 EXARRATIO IX ABDIAM PROPHETAM. 122

ptistcG in Sebaste, quae olim Samariadiccbatui',cum A Comparatione enim ca^terarum gentium incircuitu
magna veneratione habetur. Logitur quia centum suo liabitantium parvulus crat, sed in superbiam

prophetas paverat, accepit spiritum piophetite, et elcval)atur, cum esset conteinptibilis, id est valde
de duce exercitus fit dux Ecclcsia}, et impletum est despicabilis. Edom, inquit, cum minimus sis in-
in illo quod Dominusait «Qui recipitprophetamin: ter omnes in circuitu nationes, et ad comparatio-
nomine proj)hetae, mercedem propheta} accipiet, » nem gentium cajterarum parvus in numero, ultra
Tunc in Samaria pai'vum gregem paverat, nunc in vires erigeris in superbiam. Unde sequitur :

toto orbe Christi pascit Ecclesiam. « Superbiacordistuiextulitte,habitantem in scis-

suris petrae, exaltantem solium tuum : qui dicis in

CAPUT PRIMUM. corde tuo w Terra Iduma^orum in au.strali parte erat

c Yisio Abdia}. » Potest quccri cur dicatur visio sita, ideoque ob nimium solis calorem, in cavernis
Abdioe, cum non legamus in sequentibus quod ali- terraiautpetra^habitabant. Et est sensus : Cuni ha-
quid viderit, sed audierit. Sciendum autem visionem bitesin speluncis, aut in cavernis petrarum humilis
hic pro intcllectu poni, quia quod audivit, \idit, hoc atquepauperrimus, otexcelsaaBdificiorum tecta non
est intellexit more prophetarum. Sunt autem tria possides,obnimiam chordis duritiam.vel superbiam,
genera visionum una est corporalis, sicut in lapi-
:
B solium tuum vel regnum tuum, quasi omnipotens
dibus spiritualis, sicut in somnis videmus equos
; sis, exaltare niteris, et dicis in corde tuo : « Quis
currere, homines bellare intellectualis, qua locuti ; detrahet meterram ? » id est nullus. Quia cnim
in
sunt sancti propheta). InteUigebant enim spirituali- aliquando pro raro, aliquando pro nullo ponitur, si-
ter quidquid loquebantur. « Iloec dicit Dominus cut hic, etsicut in psalrao: « Deus, quis similis erit
DeusadEdom. » Edom ipse estEsau et Seir, simili- tibi? »

ter regio illius tribus nominibus nuncupatur.Dictus « Si exaltatusfueris utaquila, etsi intersidera po-
est enim Esau, ab esu lentis, quia propter rufum nisnidum tuura : indedetraham te, dicit Dominus. »

lenticulae cibum vendidit primogenita. Nam Edom, Tu (inquit) superbia intumescis, et ut aquila, quae
rufus interpretatur. Dicitur et Seir, id est pilosus, sublimius caeteris avibus volat in altum, sustolleris,
quia hispidus erat. quoque illius dicta est
Regio ita ut etiam ultra naturam possis allitudinem pene-
Idumasa, et Seir, et Teman. Hinc per Amos dicitur, trare, ct ut etiam plus dicami inler sidera posueris
«Supertribus sceleribusfiliorum Edom,etsuperqua- nidum tuum, id est habitaculum, inde te ad terram
tuornon convertameum;» etperIsaiam,«Ad me cla- detraham, ut illa se subito saepe in fundum maris
matSeir, custos quid de nocte ? » et per Jeremiam, dejicitde magna nubium altitudine. Aquilam enim
flNunquid non est uitra sapientia in Teman,» et re- cunctis avibus altius volare, etiam hi qui de natura
liqua usque in fmem prophetiae.Contra filios itaque avium disputant, memoriae prodiderunt,tantique in-
Edom inimicierant fihi Israel, sicut olim fuerat pa- tuitus esse dicitur, et cum super maria iramobili
ter iiiorum fratri suo Jacob. Loquilur Proj)heta : pennaferatur,nechumanispateat obtutibus, de tanta
« Auditum audivimus a Domino.et legatum ad gen- sublimitate pisciculos videat natare,etcum juxta lit-

tes misit. » Jungit se caeteris prophetis, quisj)iritua- tus fuerint, torraenti instar descendere, raptamque
literdivinamsententiam enuntiantcontraldumeam. praedara pennis ad Iittus detrahere. Haecquseadver-
Hebraice enim Edom, Gra;ce Iduma^a dicitur. Au- sus Edom proferuntur, spiritualiter ad haereticos
ditum, inquit, audivimus a Domino, ego scilicet et referri possunt,qui, cum sint parvuli et contempti-
ca}teri prophetas similes mei, qui contraEdom scri- biles, insupeibiam contra Ecclesiam extolluntur,
pserant. Et legatum ad gentes missum, id est Fi- confidentes in mysteriorum secretis, quibus Domi-
lium suum qui utique est Verbum Patris Dei, di- nus minatur, quia si exaltati fuerint elatione mentis
rexit ad Nabuchodonosor et exercitum ejus, utve- ad coelum, inde detrahat eos.
nirent adversum Idumaeos, et disperderet eos. De « Si fures introissent ad te, si latrones per no-
hoc legato Dominus per Aggaeum loquitur. « Move-
D ctem,quomodoconticuisses? Quod dicit,hocest Si
» :

bo omnes gentes, et veniet Desideratus cunctisgen- fures et latrones, quidenocte domos suffoderecon-
tibus. Surgite, et consurgamus adversus eumin
tt ft sueverunt, et rapere quae in doraibus sunt, introis-
praelium. » Legatus qui ad gentes missus est, hsec sent adte et absconditi tenebris circuissent doraus
loquitur : Surgite (inquit qui dormitis, et nolite tuae angulos, quomodo tunc conticuisses,sic subau-
gravem atque insolitam aestimare pugnam. Me enim ditur tacebis, cum venerit Nabuchodonosor cum
habebitis primum in acie. Et ego princeps vester, Chaldaeis,etAssyriis, etreliquisgentibus, nonaudens
qui Jesu Filio Nave gladium tenens apparui, ideo- illis resistere. Coraparatio est dissirailium rerum.
que consurgaraus adversus eum in praelium, quia « Nonne furati essent sufficientiam sibi ? » id est
facilis erit victoria. Similiter et Jeremias in visione nonne abstulissentquidquid putabantsibi posse suf-
contra Edom loquitur, « Auditum inquit) audivi a ficere? « Si vindemiatores introissent ad te, nun-
Domino, et legatus missus est ad gentes, » etc. quid saltem racemura reliquissent tibi ? » id est, si
« Ecce jjarvulum dedi te in gentibus, contempti- vinderaiatoresintroissent vineara tuam. et eam ho-
bilis tu es valde. » Similiter et Jei'emias, « Ecce stiliter vastare cuperent, nunquid saltem racemum
parvulum dedi te, contemptibilem inter homines. » reliquissent tibi? Quasi diceret : Procul dubio face-
 »

\i3 HAYMOXIS HALBfeRSTAT. EPtSC. OPP. PA^S I. — COMMENT. BIBL. iU

reht. quia quamvisdirigehs eorurti falsst^t operntio. A lem)austr'um africum, meridiemquesignificaht. Et
tarnen racemosvitibus tbliisquecelalos inter palmi- esl sensus Postquam supervenientes audire cbepe-
:

les reliquisseht Istiault^in vindemiatores Babvlonii ris hostes.et ca^per int tibi illuder-e, ih quorurh nuric
ihtetiiguhlurcum iluce suo, qui, Domino jubente, pace confidis, pavebunt fortes r-egni tui, qui habi-
ie&thd^m plebem vindehiiahtesirtleHeceruht, (itspo- tant ihhierldie,ut hitfer-eat vir* de rhohte Esau, qui
liaverunt. nihilqii^ fuit Jibsconditum, quod eos la- et pugnarepro civitate, etprUdeiitercOhsiliUm dare
tere potuisset. knte consuever^at.
Vnde et adtriifando pVophetasiibjiing^lt : « Quoino- « Propter interfectiohem et iniquitatem in fra-
ao scrutati ^Uttl Esau, investi^iavi&i^unt ab.sc on.iita tr*em tuuin Jacob. » Causam exponit, quare sapien-
^juf!? "enim secreta illius et cavernas ac
t^Yiiversa tes sint perituri de Idumi«a, ot prudentes de rnonte
foramina speluncarum in quibus habitabant, Chal- Esau.pr*opter interfectionern scilicet et impietatem,
dsei lusiraverunt, nihilque eis abscondere potu6runt. quia inter fecit, et iniqUe egit cohtr-a fi'atr*em suum
Quod mirUm valdeiest.cumomnisauslvalis illaregio Jacob, quando, Babyloniis viistahtibus HierUsalem,
Idumreorum in specubUshabitatiunculas habeat, et i|3se socius eor-urri er-at. Odiu^n enim quod tenuit
propter hihiios caloi-es solis, quia meridiana pro- Esau contr^a Jacob pr^opter behedictioriehl, quam
vincia est, ^ubterraneis tuguHis utatur. B subripUit teriuer^unt et isti curii filiis suis ih sem-
ei,

€ t^sque ad termlhum emiserUnt te. » Id est non piter-hurn. Dolebantenim s6 ])erdidisse boha qUae
kliqua soluramodopars regionistuae captivataestad- Juda}i per^ceperant. Quara ob causarh. quarido Na-
veniente Nabuchcdonosor, sed usque ad terminos re- buchodoriosor primurii vehit in Hierusalom, Chal-
gnituipervehientes, ejecerunt te extra solium tuum. dcieis Babyloniisque eam vastaritibus, juhxer^Unt se
« Oranes viri fcederis tui illuserunt tibi ihvalue- : illis, Jud^os pro-
et eiim eis pariter inter fecei^Unt :

nint adversum te viri pacis tuae. » be Moabitis ac pter qUod ^eccatum loquitur ad 6os bominUs. di-
Madianitis, cJeterisque ejus vicinis loquitur-, qui cehs :« Operiet te confusio, cl peribis in aeter-hum.»
ahte erant cura eodem foederati, sed postea cum Cohfusi quippe sunt postea qUam captr sunt ab hb-
Assyriis juhcti illusei-unt eos, quibus qUondanl fue- stibus, et perierUnt in aeteihuni, (juiaiierpetuasunt
l*ant fopderati. et invalueruht adversus eos, in rap- captiviiate damhati.
ti^itatem ducehtes, quibus olim fuei^ant pacifici in «Ihdiecuni star'esadver*suseum.»Id est manifesta
pt*aesidio urbium suarUm.
comedunl tecum,
t captivitato,quahdo Joachimcaptus estetDaniel, cae-
iQUi

ponent insidias super te. » Id est qUi nuhc tecum teiiquej)ueri incaptivitaterii ducti suht, primo sci-
tehta potiuntur pace et amicitia iit tecum pahem plicct adveritu Nabuchodonosor ih Hierusalem, cUrn
Comedant, advenientibus hostibus copulati, ponent stares adversus ger*manum tuUm. « Quando Capie-
super te insidias custodientes ne quis eorum quiad bant alieril » a Deo et a progenie Juda?oi*urh, « exei*-
tie periinet, possit effugere. « Non est prudentia \n citurii ejus, et ektrahei irigi^ediebaritui' poftas ejus,
eo, » "talisscilicet qUalis egse debuer-at. dUm sperat id est civitdtis Hierusalem. « Et superHieriisalehi,»
in his qui advei-sarii ejUs futuri sUnt. In hoc ehim idpstsuper prsedam illius, h miserunt sortem » ut
hullarn Edohi inesse dixit pr^udentiahi, quia hesci- ejlisspolia sibi dividerent, quaerentes quid quis cd-
vit iilos hostes sibi p^aividere Futuros, cum quibus J)er-et? «l^U ^hbqUe ei'^S(Juasi UhUsex cis. » Ideoque
pacem habebat. ista tibi evenient; quoniani. qui debuei-as esse tUtbr

« Xuhquid noh ih die illa, dicit Domiiius, perdahi ebrum atque auxiliator-, factus es inteffeCtbr.
sapiente^ de Idumaea, et prudentiam de rnohte « Et hon despicies in die fratfis tui, in die pefe-

EsaU? 5) id ost, cUrii hoste^ fihes tUos Jiossidebuht, grin^tioriis ejus et non I^tabefis supeffilibs Juda
:

et ornnes viri foder-is lui illuseriht tibi. et praeva- in die peiditionis eorum. Minatuf jam aperteser- \>

luerint contra te, perdani sapientes philosophos de hio propheticus Edom, qiiia cum iriferierit vif cie
Idumaea. Edoin enim Hebraice, Graece Idumaea hionte Esau, et operuerit eurii aeterna confusib,
appellatur. Prudehtiam quoque de monte £sau y^ ^ropter ihteffectioriem et iriipietaterifi fratfis ejus,
auferam, ut calliditas stultitiae ejus demoristretui', hequaquam faciet quae fecit ante coritra gefriianum
possintque nullum invenii-e consiliurh, quo super- sUurii, ac si diceret Curh verierit seCiirida et tertia :

veniens possint effugere rnalurn. I3ene autem de captivitas Juddeorurri.rioridespicieseos, neque fffitd-
inonte prudehtiam se tuncdicit ablaturura,v6l qhia b6fis iri dle perditionis eofum, Ut hactenUs, quia
urbs Idumsea in mont6 sita est, vel quia bmnis illa jamterieriscaptivUs ab tiostibus. PiimUi-h enitn (si-
regio adaustr^Uni vei-gehs pr-aeruptis moritibus edita cUt dictum est) venit Nabuchodonosor in Hierusalem
sil. sub Joachim.quandoEzechiel Cum ebdehi r-ege dUc-
£t timebunt
t fortes tUia theridie, ut intefeat vir tufe est Babyloherh ; tertio slib Sddecia, quem er^U-

de monte fesau. » Alia trahslati'oh?ibet, « pavebuht tis bculisin caveam captivrihi dujcrt: ih securida Bfgo
pugnatores tui de Temah.»Tehr9ri ehirh meridieh ih- vel terlia captivitate IsfaelitafUrii hbri surit Isetkti

terpretatur. Quomodo Esau tr^ibus hominibus legi- Idurriaei, quia jam tenebantuf captivi. Unde sei^Ui-

nius appellatum, ita et {jlaga regionisillius, qude ad tur :« et bs tuurh ihdie ^ngustiae.
hon maghificabis »

austrum vergit, tribus hominibus dicitur vocaia, t)icens : • Exihanite, exinahite, iisque ad fiinda-
Dabm, Teiiian, Kegeb. QU^hbtoiri^ljuxta E2echi'e- niehttirh in ea, » slcuf pfimum fecistr. Uhde Psal.
125 ENARRATIO IN ABDIAM PROPHETAM. 126

mista imprecantis voce ioquitur dicens o Memor Ates niliil esse dicit, quia ab invicem vastatae sunt
:

esto, Domine, filiorum Edom in die Hierusalem. » atque absorptac. Tali enim circulo vindicta proces-
Duabus enim tribubus,quaB regnabant in Ilieriisa- sit,quoniam sicut Idumiei interfecerunt Judifeos, ita
lem, et appellabantur Juda,a Chaldtcis secunda vel ipsi interfecti sunt ab Assyriis et Chaldieis, ipsi a
tertia vice captis, non magnificaverunt Idumoei os Medis Mace-
et Persis, Perses ipsi a Mace.donibus,

suum,quasi socii essentvictoruni in fratrisangustia. dones a Romanis,quorum regnum destructum est

« Neque ingredieris portampopuli mei indierui- imperio Christi.
nsa eorum : neque despicies ct tu in raalis ejus in « In monte autem Sion erit salvatio, et erit san-
die vastitatis illius. » Id estnequaquam per poitam f }iis.))Completa sunt verbaprophotiie hujus, quando
Hierusalem gloriabundus incedes in die vastitatiset post septuaginta annos subZorobabel, et Esdra, at-
ruina} populi mei, quia tu, manibuseorum traditus, que Nehemia, quae tribus reversae sunt in Judaeara,

similia patieris. « Et non emitteris adversus exer- fuitque illis salvatio libertatis, et raons templi Do-
citum ejus in die vastitatis iliius, » ut olim exerci- niini fuit sanclus propter sacerdotes, sacrificia, obla-

tum adversus eum misisti. tiones, et reliqua, quibus populus Dei cultu sancti-
« Neque stabis in exitibus, w id est in viis, « ut ficabatur. < Et possedit domus Jacob eosqui se pos-
interficias eos qui fugerint non concludes re-|^ sederant. » Idum.-ca subversa, et ab inimicis genti-
: et
liquos ejus » in caroerem, ac tradas eos dominis bus (cum quibus fcedus contra Jacob prius inierat)
suis, « in die tribulationis, » id est cum copperintfu- devorata, in monte Sion erit salvatio, et erunt reli-
gere per notas sibi vias et diverticula ad solitudi- quiae, et domus Jacob reversa de captivitate, possi-
nem, non stabis in bivio, nec venientes exspectabis dcbit eos qui se hrereditate |)Ossederant. IUis enim
in compitis, ut interficias eos qui fuerint liberati, revertentibus, multi ex Medis et Persis eos sunt
aliosque comprehensos reducas, et vel ipse capias, secuti, quos possederant in religione et fidei socie-

vel captivitati hostium serves. tate.

« Quoniam juxta estdies Domini supcr omnesgen- « Et erit domus Jacob, » id est duae tribus cum
tes, » id est dies vindictae Domini super ouinesgen- tribu Levitica, « ignis, et domus Joseph, » id est
tes veniet, et est sensus . Cum omnes gentes vindi- deccm tiibus, « flamma, etdomus Esau stipula » :

ctam irae Dei senserint, et calicem ejus furoris bibe- sensus est, sicut ignis et flamma devorat stipulam,
rint, nunquid tu quasi innocens relinquerisY Quasi sic duo regna duarum etdecem videlicet tribuum, in
diceret Non eris innocens, sed multo magisbibes ex
: unius sibi virgae juxta Ezechiol copulam foederatae,
hac vindicta oraniumgentium et Jeremias loquitur ;
vastabunt Idumaeam, ct devorabunt eam. Nam per
sub metaphora calicis cunctis gentibus propinati
G joseph decem tribus designantur, propter Josue et
:

« Calix aureus Babylon in manu Domini, inel)rians Hieroboam. Cum duabus enim tribubus multi quo-
omnes gentes. » Universas quippe gentes,Herodoto quedecein tribuum sunt reversi, quipari certaraine
teste,usque ad Propontidein,Scythicumque mare et dimicarent contra Idumaeos. Unde subditur : « et
Donicum velyEgaeum,Assyrii Babyloniique sibi sub- succendentur in eis, et devorabunt eos non erunt : et
jugaverunt. « Sicut fecisti, fiet tibi. » Id est sicut reliquiae domus Esau. >) Xec unus solummodo de po-
interfecisti Judaeos hostis factus, sic et tu interficie- pulo remanebit,qui adversariorum eversionem vici-
ris ab hostibus. Unde subditur : « retributionem nis gentibus possit nuntiare. Unde et Septuaginta
tuam convertet in caput tuum » Qualiafecisti, talia dicunt:Non eritfrumentariusdoraus Esau. Eosenim
recipies. Sub hoc sensu et contra Babylonem Pro- quos nunc veredarios appellaht, veteres frumenta-
pheta imprecatur :« Filia Babylonis rnisera, beatus rios dixerunt. Quare aiitem haec omnia fierent, ma-
qui retribuet tibi retributionem tuam, quam retri- nifestatur, cum subditur : « quia Dorniniis lociitus
buisti nobis. » ost, w cujus dixisse, fecisse est, apposituni ad exer-
« Quomodo onim bibistis super montem sanctum citum BabyloniUiti.Cuncta auteiin hanc qUac diximus,
meum Sion, bibont omnes gentes jugiter, » id estpw ot quaedicturi sumus, Judaei falsa sibi somniantes
quomodo cum As.syriis et Babyloniis laetatus es su ad tempora refeiamt Antichristi : et quidquid cohtra
per raontem sanctum meum, ubi erat templum Idumaeara interpi^etati sumiis, illi adversiis Ronia-
meum et altare holocaustorum, si bibent, id est num imperium somniant quod tamen ;
nos dicimus
laetabunlur omnos gontes supor te, quas tecum ha- aut juxta historiam sub Zorobabel esso factiini, aiit
bes Babyloniis in praesidio :« et bibont, et absorbe- certe quotidie in Ecclesia mystice inripleri. Qiiando
bunt, et erurtt quasi non sint. y> Id est non solum autem facturii vel faciehdiiiii sit, ipse ri6vit,(j[iii pei*
laetabuntur in tua perditione, sod etiam ita te inter- prophetas ha^c mandavit.
ficiendo absorbebunt, ut sint Idumaeiquasi nonsint. « Et haeroditabunt hi qui ad austrum siirit, riiori-

Vel certe quod dicit, erunt quasi non sint. ad omnes teni Esau : et qui in campestribus,Philisthiim. » Re-
gentes refertur,de quibus supradictum est,DiesDomi- verso in regnurtl suum Juda,hi qui ad aUstriirifi surit,

ili super omnes gentes.Quicunque non adhaerent, ei id est duse tribus quae irt australi parte torrae rejaro-
qui est, Ego sum, sic sunt, quasi non sint. Unde et missionis habitabant juxta divisionem Jesu filii Na-
in Esther legimus « Ne tradas, Domine, sceptrum
: ve, haereditabunt montem Esau, ut non arceantur
tiium his qiii non sunt. »Vel certe ideo omnes gen- etiam angustis t^rmini^, sed etiaria hioritanli poSsi-
\:: HAYMOXIS flALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — GOMMENT. BIBL. 128
deant, qure Edom ante possedemt : et qui \n cam- A qui inter[)retatur arcrvus tctiswonii. Id est Judosos
pestiibus ex ipsis duabus tribubus habitabant, in credentes, a quibus testinionia legis accepimus et
Liade videlicet et monte Diospoli, atque Nicopoli prophetarum.
possidebunt quinque urbes Philisthiim, Gazam vi- « Et transmigratio exercitus liujusfiliorum Israel,
delicet,Ascalonam. Azotum, Accaron, ot Getli, et omnia Chanameorum usque ad Sareptam. » id est
omnem iUam phigam qua\ juxta Actus apostolo- illi qui reversi fuerint ex decem tribubus de captivi-

rura, Saronas vocatur, ut scilicet usque ad maritima tate, omnia, subaudis loca, Chananaeorum posside-
perveniant, et Philisthiimsuo imperio subjugent, bunt usque ad Sereptara, id est, non soluraraodopos-
quos prius non habuerant subjugatos. t Et posside- sidebunt qua^ ad meridiem sunt, et ad occidentera,
bunt regionem Ephraim et regionem Samairo. » et ad septentrionem, Idumaeos Cilicite, et Pala^sti-
Quia intantum dihUabiturterminusfiliorum Israei. nos, et montem Esau, et Samariara, sed etiam con-
ut usque ad Ephraifn perveniatur,non solum re- Chananaeorum sunt.
tra orientera cunctisquae terrae
gnum aliarum gentium, sed etiam regnum deceiii im[)erabunt usque ad Sareptam Sidoniorum, ubi
tiibuum, cujus caput Samaria, possideant hostes quondamEliam pavit vidua.a Et transmigratio Ilie-
eorum. rusalem, quae in Bosphoro est, possidebit civitates
« Et Benjamin possidebit GaUiad.s Galaad civitas B austri. » In Bosphoro autem dicit, in terminis vel
erat, vel mons in tribu Gad.Periianc autem civita- in fmibus. Unde etSeptuaginta Sapharad ponunt,
tcm, montera, tota designatur Arabia,qua3 prius
vel quod lcrtninus vel locus interpretatur, id est sensus :

vocabatur Galaad, etnunc Jerasa nuncupatur,quam Hi qui de ipsa Hierosolymorura metropoli civitate
totam possedit Benjamin, cujus statim ab Hierusa- translati. in Saphara habitabant, id est in finibus
lera contra septentrionem termini dilatantur, hoc Babyloniorum. reversi possidebunt civitates austri,
utrum factum sit. Deusviderit Potest enim cx parte quae sunt in tribu Juda. Habitantes enim in urbe
per annos quingentos usque ad adventum Christi sua. ea quce urbi vicina sunt obtinebunt.
esse completum. quod quotidie in Ecclesia comple- « Et ascendent salvatores in montem Sion. » Sicut
tur et conlirraatur. dum hi qui habitant in vero lu- fuit Zorobabel et caiteri, ut quondam tuit Othoniel,
mine, campestria atque humilia iniiabitent, disci- et CiCteri liberatores, quos misit Dominus, usque ad
puli videlicet ejus qui dicit : « Discite a rae quia Saul, mdeque usque ad Sedeciam, « judicare mon-
mitis sum et humiiis corde. • Possident montem tem Esau. Ascendent enim de captivitate, ut ju-
»

Esau per quos possumus gentium

et Philisthiira, dicent atque discernant. quasi subjectum et ser-
philosophos accipere, propter altitudinem eloquen- ,. vientem sibi mont^m Esau, id est Idumaeos pariter
tiae ; regionem quoque Ephraira et Samariee possi- cum terra sua « et erit Domino regnum, » subju-
:

debunt, per quem (ut in Osee saepe legimus) hiere- gatis, scilicet oranibus. Domino erit regnum, quia
tici figurantur. Porro Benjamin.id est fiiius dexterae, ipse suos faciet regnare in diversis locis.
populus videlicet Christianus, possidebit Galaad,

IN JOXAM PKOPHETAM.

Jonam tradunt Hebraei filiura esse Sareptanas vi- Amathi, dicens : Surge et vade in Xiniven civita-

duae, quera mortuum suscitavit Klias, quem cum tem grandera, et praedica in ea :quia ascendit malitia
raatri reddidisset. adoravit ilia. et dixit : Xuiic in ejus coram me. » Quod ilicit :» ascendit malitia ejus
isto cognovi,quoiiiara vir Doraini es, et verbum Do- corara mc,^) vel secun.lum septuaginta, clamor ma-
mini in ore tuo verura est, et ob hanc causam voca- litiae ejus coram me ostenditur, quia impudentei.- et

tum fihura Amathi.Araathi interpretatur veritas, et sine ulla reverentia vel timore peccabant. Tale est
D quod deSodomitis dicitur:« Clamor Sodomorum et
ex eo quoi Elias verum dixit, vocatus est filius ve-

ritatis ; cujus sepuli;rum dicunt esse in Geth, quae Gomorrhceorum venit ad me. » Peccatum cum voce
est in Ophir.AIii dicunt eum in Lidda.id est Uiospoli est peccatum occultum, peccatum cum clamore
et natura et condituuj. Meminithujus prophetae liber manifestum et publicum. Mystice : Jonas.qui iiUer-
TobicB. ubi moriturus pater filio loquebatur. Prope pretat-ur columba, significat Christum simpiiiumiet
est interitus Xinivac, non enim excidit verbum Do- mansuetum, super quem Spiritus sanctus in co-
mini. Primum enim ad prcedicationem Jonse intelli- lumba apparuit. Jonas etiam interpretatur dolcns,
giraus Ninivitasconversos popnitentiam egisse, et a quia doluit super perituram Hierusalem.Quod autem
Doraino veniara consecutos, posLea vero ad mala Christum designet, ipseDominus in Evangelio testa-

pristina relapsos, juxta quod praedictum fuerat, tur, dicens : « Sicut fuit Jonas in ventre ceti tiibus
fuisse subversos.regnante apud Hebraeos Jo.sia, apud diebus et tribus noctibus,ita erit Filius hominis in
cordeterraetribusdiebusettribusnoctibus.» 1})..^ est
Medos Astyage.
Amathi,id est Dei, quia Deus veritas est. Mit-
CAPUT PRIMUM. filius

Et factura est verbum Domini ad Jonam filiurn titurad Xiniven, quae pu/c/ira interpretatur, mun-
 :

129 ENARRATIO IN JONAM PROPHETAM. 130

durn designat, quo nihil pulchrius oculiscaiiiaiibus A rentur iu Judica, sicut in Evangelio legimus.trans-
aspicimus. Unde ct Gricce ab ornatu nornen acce- il)at in i^artes Tyri et Sidonis. quic sunt gtmtilium

pit. Cosmus enim mundus dicitur. Quia orgo Judtci urbes Qua;, (juia in sortcni Israel distributa^ fue-
Dei prsecepta contempserant, mittitur Jonas, id est i-ant, recte per Joppen, (id est, speciosa) designan-
Christus ad Niniven, id est ad gentes, uttotusmun- tur. Venit ergo Dominus ad Tharsis, id est gaudii

dus ci^edens in eum saivetur. Malitia Ninive quic ad contemplatione, quia mundi contemphdjatur salu-
Dominum ascendit, voluntas est prona semper ad tem, quamante s^ecula praedestinaverat. Salus au-
malum, et maximc cultus idolorum quibus, relicto tem mundi gaudium ejus est. Descendit autem in
CreatoiT.. mundus studiosissime serviebat. Joppen, quia,vicina passione, salutem speciosre gen-
« Et surrexit Jonas ut fuger-et in Tharsis a facie tilitatis opei'abatur. Sedquia vcnit ad oves penlitas
Domiiii. » Non invidens saluti Ninivitarum fugit.sed dotnus Isracl, non vult dare panem filiorum cani-
nolens perire Judseos gentem suam. Sciebat enim bus. Dat ei-go naulum vectoribus, quos gentiles pu-

quia poenitentia gentium ruina esset Jud;corum. tamus significare, id est pignus sperandie salutis,
Pncterea videbat alios prophetas missosad oves per- quatenus primum salvet Juda^os ad quos venerat,
ditas domus Israel, ut ad [)a^nitentiam popuium deinde salvet gentes quasi maris accolas.Unde etad
provocarent, etideo doletse electum, ut mitteretur ti interiora descendisse etdormJsse dicitur, saeviente
ad Assyrios inimicos Israelis.Noverat etiam. prophc- pelago.quasi negligens eos.quia videbatur negligere
tico spiritu, quod, cuin gentescoguitionem Dei reci- gentes.quorum tamen salutem dormiens incruce,et
perent, reprobaretur Israel. Quod crgo sciebat ali- ad infernum quasi ad navis infima descendens, per-
quando futurum, verebatui" ne suo tempore fieret, ficiebat.

atque ideo fugere voluit in Tharsis, sicut et Cain (( Dominus autem misitventum magnuin in mare:
fugit a facie Domini. Josephus Tharsis putat esse ct facta est tempestas magna in mari, et navis pe-
Tharsum Ciliciae civitatem, de quafuit Paulus apo- riclitabatur conteri, » Putaverat Jonas prodesse sibi
stolus,unde etTharsensis dictusest. Hebraii autem si navem conscenderet et fugerct: sed econtra et
Tharsis mare dicunt generaliter.Non ergo ad certum ipse, et navis propter eum periclitabatur ut conte-
aliquem locum fugere voiebat propheta,sed ascensa reretur Quae enim, nolente Deo. putantur prosper^a,
navi quocunque posset fcstinar^e, non cur^ans quo veitunturin perniciem. et nihil adversante Deo se-
eum sors duccret. Fugitivus cnim non eligit locum curum. Mystice : tempestas illa furorem significat
quo fugiat, et quia legitui-in psalmo « Notus in : Judaiorum, qui eum exspectabant ad mortem, cla-
Judcca Deus, in Israelinagnum nomen ejus, » puta- mantes: « Crucifige, crucifige. »
bat se posse Deum fugere, qui tantum in Judseano- « Et timucrunt nauta}. et clamaverunt viri ad
tus erixt. Postquam vero per tempestatcni Deum illic Deum suuin : et miserunt vasa quse erant in navi in
etiam maris agnovit, confitctur et dicit : « Hebrccus mare, ut alleviaretur ab eis. Nautse, ignorantes
ego sum, et Deum cceli ego timeo, qui fecit mare unum et verura Deum, invocabant deos, scientes
et aridam. » Mystice : Jonas nostcr, id est Christus, nihil ficri sine Dei providentia. Ex quointelligimus
fugit in Tharsis, quia patriam suam, id est cceium, ab omni homine timeri et sentiri, licet falsis reli-

dimisit ; et, assumpta carne, venit in mare hujus soe- gionibus ab unoetveroad multosdeos abducantur.
culi, ct intantura dilexit populum de quo cai"nem Projiciuut vasa in mare : quod fit in summo peri-
assumpsit, ut non recusaret passionern, ne salvata culo, ut Icvior facta navis, facilius fluctibus super-
Ninive, id est gentili populo, Synagoga periret. feratur.
Unde etad Patrem diccbat : « Pater, si possibile « Et Jonas descendit ad interiora navis, et dor-
est, transeat a me calixiste ; » et in cruce positus, miebat sopore gravi. » Nantis turbatis, et suosdeos
prohisqui clamaverant: « Crucifige, crucifige,» ora- invocantibus, Jonas securus et mento quieta persi-
bat dicens : « Pater, ignosce illis, non enim sciunt stebat, adeo ut dorrairet In quo patientiam viri for-
quid faciunt. » Dtis et inter prospera, et inter adversa inconcusse
a Et descendit in Joppen, et invenit navern cun- stantis ostcnclit. Potest et hoc dici quod sciens se
tcm Joppe portus est Judaese, ad quem
in Tharsis. fugere, non audet videre ftuctus vindices fugaesuae.
Hiram,rex Tyri^in ratibus ligna de Libano transfere- Sive taedio affectus dormiebat, sicut et apostolos in
bat, a quo ad Hierusalem terreno itinere perduce- passione Domini pra^ tristitia somno oppressos legi-
bantur. Jonas ergo de montanis JudiCcC veniens ad mus.
maritima et plana loca, recte dicitur descendisse, « Et accessit ad eum gubernator, et dixit ei
« Et dedit naulura eis, et descendit in earr?, ut iret Quid tu sopore depriraeris ? Surge, invoca Deum
cura eis in Tharsis a facie Dornini, » id est raerce- tuuin, si forte recogitct Deus de nobis, et non perea-
dem subvectionis. Descendisse autera dicitur in na- mus. )) Naturale est unuraqucmque in periculis de
vem, ut ostendatur, quia sicut fugitivus ad inte- alio plus sperare. Unde gubernator, qui alios conso-
riora navis penetrat. latebras quaerens. Interpreta- lari dcbuerat, excitat dorraientem Jonam, ut invoca-
tur Tharsis contemplatio gauclu\ Joppe speciosa, ret Deurn : et quorura erat coraraune periculura,
Mystice autem Jonas (id est, Christus), relictismon- coramunis essct oratio Tropologice significat, ante-

tanis,descendit in Joppen, quia cum eum perseque- quam Christus pateretur, raultos deos adoratos a
 »

131 HAYMONIS HALRERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. COMMENT. BIBL. 132

gentibus, sed postquam Chiistus mortuus et tem-Amea morte vhatis.Et advertendaest fugithi magna-
peslas mundi sedata est. unus jam adoratur Deus, nimitas non dissimulat. non negat, sed confessus
:

et ei spiiiliiale.s victimie otVeruntur. })a^nain amplectitur, ne ca^teri perirent propter se.

< Et di.xit vir ad coll(>gam suum : Yonite et mit- ILvc oinnia referainus mystice ad Dominuni Chri-
tamus sortes. • Quia majorem solito vidobant tem- stuin, contraquem Judaica tempestas consurgebat
peslalem. intelligebant non natuialiter ea contigisse: in passione. eum quid facerent inteiro-
Nautso qui
neque enim poterant ignorare rationes ventorum et gabant, apostoh sunt. qui eum in passione deseren-
fluctuum, qui tanto tempore navigabant, ot ideo tes, quodammodo in fluctibus dimiserunt, et quasi

missa borte, queerebant auctorem nautVagii Quod loquitur Dominus, quia videt me muntlus vobiscum
aulem dicunt « utsciamus quarehoc maluir sitno-
: navigare in Tharsis, hoc est ad contemplationem
bis, » nialum pro attlictione et calamitate debemus gaudii, ut vos ad gaudium ubi ego sum perducam.
acpipere, secundum quod in Evangelio dicitur: « Suf- Idcirco ssevit et cupit me mors devorare, et nescit
ficit diei malitia sua » et per Prophetam dicitur
; : quia. sicut piscis in hamo capitur, iia mea morte
• Si est malum in civitate quod Dominusnonfecit.» moriatur. Tollite ergo me, et mittite in mare. Vo^
Aliter enim malum dicitur virtuti contrarium. « Et mittite. Non enim nos ipsi nobis mortem debemus
iuiserunt sortes : et cecidit sors super Jonam.Etdi-^ inferre, sed ab aliis illatam libenter sustinere.
xerunt ad euni : Indica nobis cujus cansa malum « Et remigabant viri ut reverterentur ad aridam,
istud sit nobis : quod est opus tuum ? quae terra et non valebant: quiamare ibat,et intumescebatsu-
tua et quo vadis quo populo es tu ? » Quem
? vel ex per eos. » Etiain propheta jubente ut eum in mare
sors prodiderat, cogunt voce sua profiteri Interro- mitterent, non audebant in cultorem Dei manus im-
gatur persona, regio, iter, civitas, utex his cognos- mittere.Sed et mj-stice Judieis, qui Deipopulus fue-
catur causa discriminis. rant, Christi mortem expetentibus, gentes etiam
c Etdijiit ad eos : Hebr^usego snm,etDominum eum mori nolebant.Quasi enim aridarareinigare vo-
Deum coeli egotimeo. » Hebraeus transitorinterpre- lebant, putantes sinesacramentopassionismundum
tatuF. Nec dicit, Judaius, quo nomine vocari coppe- salvari posse, cura Jona? subraersio, hoc est Christi
runt ex quo decem tribus a duabns divisae sunt, passio, navis (id est mundi) liberitio fuerit.
sqd Hebraeus sum,peregrinus et advena,juxtaPs>al- « Et claraaverunt ad Dominum, et dixerunt:
raistam, qui de eodem populodicit: « Transierunt de Quaesumus, anima viri
Doraine, ne pereamus in
gente \n gentem.»Deum (inquit)coelitiraeo,non deos istius, et ne des super nos sanguinem innocontem,

quos vos iuvocatis, qui salvare non possunt. « Qui quia tu, Doraine, sicut voluisti, fecisti. » Tanquam
fecit mare, »^n quofugio; et aridara, »de quafu- < dicerent : Noluraus, Doraine, interficere prophetam
gio. id esteumtimeo qui est factoruniversitatis.Ti- tuura, sedtu, Domine,sicut voluisti. fecisti. Volun-
rnebat autemDeum timore ser\ili,a quo fugere vole- tas tua })ermanus nostras irapletur.Non ergo des su-
bat. Potest etiam timor hic pro cultu acripi. Deura per nos sanguinem innocentem. Nautarum ista vox
(inquit) cceli timeo, id est colo. Pilati videtur esse confessio, qui accepta aqua lavit

Et timuerunt viri timore magno.et dixeruntad

« manus suas, et dixit : Innocens egosuraasanguine
eum Quid hoc fecisti? cognoverant enim viri,quod
. hujus. Hu3C orania voluntate Patris fiebant, sicutin
a facie Domini fugeret, quia indicaverateis Jonas. psalmo dictuin est Ut facerera voluntatera tuam,
:
-

Si times Deuin, cur fugis, cura scias te ejus non Deus meus, volui. »
posse effugere potentiam Nec objurgant, sed inter- ? « Et tulerunt Jonam, et miserunt in mare.» Tu-

rogant, quia audierant Hebraeum esse,etDeura cceli lerunt, inquit, id estquasi cum quddamobsequio et

colere, et ideo ab eo quasi a sancto viro requirunt lionore portantes, non praecipitantes, raiserunt in

tanti mali remedium. raare. ft Et stetit mare a fervore suo. » Quasi in-

f Et dixerunt ad eura : Quid facieraus tibi, et vento eo quem quaerebat, veluti cum quis fugitivum
cessabit mare a nobis? quia mareintume-£j velocissimo cursu insequens, cumeura fuoritconse-
ibat. et

scebat. » Propter te, inquiunt, raare contra nos in- cutus, stat ac tenet quem apprehenderit.Sedetmy-
surgit, quia te fugientem suscepimus. Quid ergo stice ante Domini passionem, mundus diversorum :

faciemus tlbi ? an te interfeciemus ? Sed cultorem fluctibus errorurn periclitabatur at post ejus mor- ;

Dei malum est occidere. Quid ergo jubes fieri ?Im- tera, tranquilla omnia cernimus,et secura unitatefi-
pera tu quid agamus,quo nobis Deura propitiemus, dei et agnitioneveritatis totusorbisexsultat,et quasi
cujus irara per terapestatem cognoscimus.Mare,in- Jona in raare raisso, stat mare a fervore suo.
quit, ibatad vindictam, persequens fugitivura pro- « Ettimuerunt viri titnore raagno Dominum, et

phetam. Inturaescebat, hoc est, in majores undas immolaverunt hostias Domino, et voverunt vota. »
suscitabatur, tanquam non differens Creatoris ul- Ante passionem Doraini claraabant homines ad deos
tionem. suos,postpassionemtimentDominura, etvenerantur
« Et dixit ad eos: Tollite rae. et mittite in raare. non parvo, sed raagno tiraore, juxta quod in lege

et cessabitmare a vobis:scio enimego quodpropter praecipitur, ut ex toto corde, et ex tota aniina ti-

metempestas grandis haeo venitsuper vos. » Contra meatur, et diligatur. Immolaverunt autera hostias,
me(inquit)tempestasexsurgit,mittitemein raare,ut non pecudum, quas juxta litteram in fluctibus non
 EXARHATIQ |N JQ,\A>1 PR0PI|ETAM. 134
^?
habebant, secj hastias ^pirituales, id es.t gratiarutn ^.f^ctu, secundum Apostolum qui dicit : « Acceplstjs
actiones et laudes. Inin.iola (inquit Psalmista) Deo spiritum adoptionis liliorum, iu (|uo clamamus :

sacriHcium hmdis, et propheta : Omuom aufer ini- Abba, Pater. » Yontrem autem in(eri, alvum ceti
quitatem, ot accipe bonum, et reddeums vitulos h\- dixit, qua3 tantte fuit magnitudinis. ut instar ob-

biorum nostroruni. tumosceret inferni. Possunt hajc referri allegoricQ

ad Christum, qui per David dicit Liberasti ani- :

CAPUT II.
mam meam ex inferno inferioii. Ipse enim fuit in
Et praeparavit Dominus piscem grandem ut de-
« infcrno vivens, inter mortuos liber. « De ventre
glutiret.Ionam » Propisce graridi,Doiuinus in Evan- inferi chim,avj, et exaudisti meam et pro-
vocem :

gelio cetum dixit, ipsam rem breyius explicans. jecisti me in profundum, corde maris, et flumeni
in

Quodvero pra^paravit, volabinitio cum eum cunde- circumdedit me. » I'atet juxta litteram, quod chm-

ret, Psalmista diconte Draco iste quem formasti

:
;
sus venti-e ceti in medio maris fuerit, et fluminibus
vel prroparavit, id ost juxt^ navim fecit venit e, ut vallatus sit. Mystico vero sensu hoc dicit, quod
in suos sinus priecipitem Jonatn susciperet. Sed et per Psahnistam pr;edictum est : « Infixus sum iu
Dominus Deus Pater prnecepit inferno, quiest draco limo profundi, et non est substantia. » Ad compa-
immanissimus,ut Jonam,id est Christutn.susciperet, JJrationern enim ca?iestis habitationis in qua summa
ignoranslatentem in esca carnis hamum divinitatis, pax regnat, de qua dicitur : Factus est in pace
atque ideo quantum exsultavit in devoraiione,tan- locus ejus, oranis terrena habitatio plena fluctibus
tum luxit in votnitu, juxta Osee prophetiam u Ero : est et tempestatibus. Cor autcm maris infernum
raors tua, o mors, morsus tuus ero, inferne. » « Et designat, pro quo Dominus dicit « Cor ton^aj, » :

erat Jonas in ventre piscis tribus diebus et tribus quia, sicut in medio est animalis, ita infernus in
noctibus. » Ilocet inse itnpletum ipse Dotninus ex- teiTa) raedio esse perhibetur. Sive
in corde raaris
posuit. lliud qUcTri potest quomodo tribusdiebus et Dotninus se queritur projectutn, id est in raediis
tribus noctibus dicatur fuisse in corde terrae. Sed tentationibus, sed non sensit amai^as aquas ;
q^uia,

hoc synecdochicos accipere debemus, id est a parte ut Apostolus dicit : Tentatus est per oinnia pro
totura, qui tropus usitatissimus est in divinis Scri- similitudine absque peccato.Xam non se aqua ma-
ptui^is. Siquidem Dominus parasceve hora sexta ris, sed flumine ciixumdatura dicit, hoc est, dulci
crucifixus est, hora nona etnisit spiritum, jam vero aqua : quia tentari foris potuit, sed raentera ejias

serodepositutn est coi^pus ejus de ci^uce, etcolloca- delectatio peccati non moinordit, Projectum auteogt
tura in tnonutnento. Ibi jacuit nocte illa cura se- se dicit, sicutetin psalrao percu.ssuni, et Apostolus

quenti di<^ sabbati, etalia nocte sequentisdieiDoini- a Patre traditum asserit. « Omnes gurgites tui et
nici, sicque mane prima sabbati surroxit, ut Maixus fluctus tui super me transierunt. » Gurgites et flu-
testatur. Triginta sex ergo horis j^cuit in sepulcro. ctus, tentntiones et percussiones sunt, quse nun-
Tres autera dies coraplent horas sejjtuagintci duas. quatn sine Deiperraissione et voluntate contingunt.
Verutn si computes parasccven, hoc est sextam fe- Sed gurgites et fluctus non oppresserunt Chri-
h.i

riam, qua mortuus est. pro unadie ac noctesabba- stum, sed super eutn transierunt. Ipse vero omnes
tura cumsuanocte,itemque noctem quae diei domi- turbines, quibus vexabatur genus humanum, su-
nicce raancipatu,r, referamns ad exoraiura dominici stinuit et fregit, ut nos post eum securi navigare-
diei,quodatnmodo tres dies esse videntur. Sed non mus.
absquemagno mysteriohocesse credendum est. Si- « Et ego dixi : Abjectus sura a conspectu oculo-
quidem trigint?i sex ad septuagint^duo siraplurn est rutn tuorura. » Christus hoc dicit ex persona buraa-
ad duplutn. Et nostra quidera mors dnpla est,quia nitatis, Qui eniin fortnain servi susceperat, eius
in anima raorimur per peccatum.et in <'-orpore per etiam voce utitur, abjectum se dicens ab oculis
popnam.Christi autein mors siinpla tantutnfuit,quia Patris. Ac si diceret: Quando er^ara tecutn, o Pater,
in corpore tantum rnori pptuit, in aniraa vero nun- et in tuo lumine erani luraen, tunc non causabar
quam raortera adtnisit, quia nunquam peccavit. ^me abjectum. Postquara autetn veni in profundura,
Et oravit Jonas ad Dotninum Deutn suum de et carnecircumdatus sura,huraanos patior affectus,
ventre piscis, et dixit : a Receptus pi^opheta in et abjectum me dico, ut homines juste abjectos ad
utero ceti, postquara se incolumern sensit, de Dei te reducam, quatenus ubi ego sura et ipsi sint me-

misei'icordianon desperans, totum s.e ad obseci-an- cum. « Verunitaraen rursus videbo tetnplum san-
dum convertit, sciens Dorninum maxime in tribu- ctutn tuura. » Juxta litterara hoc Jonas vel optando
lationib.us adfuturura, sicut ipse viro justo protnit- dicit, vel cutn quadarn fiducia reproraittit sibi,
tit. « Cura ipso sum in tribulatione, eripiani eum. » quod iterum Jei^usalem sit reyersurus, et tetnplum
Et id,era Propheta dicit : Doraini visurus, juxta tropologiam Dei Filius in
« Claraavi de tribulatione raea ad, Dominura, et passionis igtiorainiam positus, repromittit sibi glo-
exaudivit rae. »Quod de praetei^ito dicit : « Clainavi, » riam, quain seniper in Patre et apud Patrera habuit.
hoc est : cura enim videret cetum et tantam mo- Unde et in Evangelio Patri diceT^at, « Clarifica me,
lem corporis ejus, clariiavit aquis cedentibus, et Pater, claritate quarn habui priusquam mundus
voci iocum dantibus. Vel clamavit toto cordis af- esset apud te. » Sive etiara cobabitationem Patris
135 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMEXT. BIBL. 136

exoptat, quia siiut Pater tenipluni est Filii, ita A Sie et Psalmista : « Memor fui Dei, et delectatus
Filius templum est Patris. Ipse ejiim dieit : « Fgo sum. » Ex ciuo discimus. cum deli( it aninia nostra
in Patre, et Pater in me est. » Et alibi : u Ego constituta in aliqua tribuhitione, vel cum a corporis
a Patre e.xivi et veni. » Et quia ipse Deus est et compage diveUitur, debere nos Deum in memoria
homo, postulat e.\ forraa servi, pollicetur ex forma liabere, et ad eum omnera cogitationem vertere,
Dei. qui corporis et anima? est Deus. « Ut veniat ad te
« Circumdederunt me aqua> usque ad animam oratio mea ad temphnn sanctum tuum. » Idcirco,
raeam: abys>usvallavit me, pelagus cooperuit caput inquit, Domini recordatus sum, ut oratio mea de
raeum. • Abyssuni dicit contrarias fortitudines. quai extremis montiura ascendat ad templum sanctura
profundissirais inferni locis, id est tartaro, man- tuum, id est ad coelum, quia licet ubique sit Deus,
cipatie sunt, ad qUi^ loca timebant ire daMuones, ibi tamen assistentibus sibi angelis a^terna fruitur

ro;j:antes in Evan^elio Dominum ne mitterentur in beatitudine. Loquitur vero ut pontifex,qui petit ut

abyssum. Abyssus itaque Christum vallavit, cum preces populi per eura ad templum Dei ascendant.
inferoium principes eum se in morte comprehen- Sed et Rederaptor noster in passione sua rogabat,
disse crediderunt. T> ^* Pater, si possibile est, dicens, transaat a mecalix

^< Ad e.xtrema montium descendi : terra? vectes iste. « Et in cruce positus, « Pater, dimitte illis,

concluserunt me in a^ternum. » Extrema montium, non enim sciunt quid faciunt. »

juxta litterara, profanda terrarum dicit, quibus 6 Qui custodiunt vanitates frustra.misericordiani
quasi vectibus terra: globus Dei voluntate su.stenta- tuam derelinquent , » Mira propheta^ magnanimitas
tur, sicut in p^almo dicitur Ego confirmavi co-
: w in ventre tantLO bestiae de humana fragihtate di-
lumnas ejus. » Mystice : caput Domini anima est sputat. Deus quippe natura misericors, paratus est
quae principatur corpori. Caput ergo ejus pelagus misereri oranibus Nos autem nostro vitio ultro se
cooperuit, quando animam quam pro nostra salute offeientem perdinms rlementiam. Et attendendum
suscepit, pondus tribulationis et mortis pr.Tgra- quod non dixit. qui faciunt vanitates, nemo enim
vavit. Extrema enim raontiura, principes dicit in- est qui non faciat vana, id est non peccet, quoniam

ferorura, qui de ccdHs a libertate projecti, operie- universa vanitas omnis liomo vivens sed dicit :

bantur, fluctibus suppliciorum, et abysso vallaban- « custodiunt, » id est dihgunt, ot in afTectum cordis
tur, ad quae loca Redemptoris anima descendit, sui transeunt Hi tales misericordiam suam, id est
non ut ibi teneretur, sed ut suos inde eriperet. Deum, derehnquunt. de quo dicitur « Miserator :

Ipsi sunt et vectes terrae, quasi quaedam serie ex- et misericors Dominus » et ahbi « Deus meus, ;
:

tremi carceris et pcenarum, volentes semper reti- misei-icordia mca. » Nec dicit, misericordia sua de-
nere animas quas semel arcepissent. Ilis vectibus relinquuntur, sed ipsi paratam et ultro se offeren-
conclusus est Dominus ; sed, sicut per Isaiam prae- tem relinquunt misericordiam. Quod speciahter de
dixerat, et portas aereas contrivit, et vectes ferreos Juda}is dicitur, qui servantes vanitates, id est va-
confregit. Quod autera sequitur : « et sublevabis de nissima Pharisaeorum praecepta, Deum, qui seraper
corruptione vitam raeam. » Ad Jonam ita refertur, eis miscrtus est, dereliquerunt.
qui cum debuerit in ventre ceti corrumpi et di- Fgo autem in voce hiudis immolabo tibi quoc-
tt :

geri, et per venas piscis artusque dilfundi, sospes cunque vovi, reddam pro salute mea Domino. » Spe
et integer exierit.Unde et blandientis affectu dicit: bona animatus propheta, et jam de sua liberatione
« Dornine Deus meus, » communem omnium Deum, securus, promittit se gratiarum actiones immolatu-
suum proprium vocans, quem tanti beneficii ma-
et rum, et vota omnia redditurum. Sed et Christus
gnitudine specialiter Deum et Dorainum senserat. Dominus pro vita nostra raortuus. certus quod eum
Sed et mystice : anima Christi de corruptione sub- Deus velocius suscitaret, promittit exsultanter in
levatur, quia caro ejus non vidit corruptionem, id voce confessionis, seipsum Patri sacrificaturum.
est non est resoluta tabo in sepulcro, juxta quodj^Pascha nostrura, inquit Apostolus, immolatus est
per Psalraistara praedixerat, « Non dabis sanctum Christus. Ipse pontifex, ipse ovis iramolatur pro
tuurn videre corruptionem. » Quod beatus Petrus de omnibus, ut omne quod dedit ei Pater non pereat in
Christo interpretatur in Actibus apostolorum,(( Qui aeternum.
non vidit corruptionem, » citissima resurrectione « Et dixit Dominus pisci : Jonam in
ct evornuit
glorificatus.Sed quaeri potest quod alibi dicit : Quae aridam. » Prajcipitur a Deo Patre magno ceto in-
utilitas in carne rnea, dura descendo in corruptio- ferno, ut restituat Salvatorem terra?, id est sohdae et
nem ? Sed hic corruptio pro vulneribus et plagis immortali vitae, quia : « resurgens a mortuis jan\
ponitur, quibus caro Christi effecta est : ac si di- non moi-itur, mors illi ultra non dominabitur. »
ceret : Quid prodest dum clavis affligor, dum vul- Quod autem dicitur « evomuit, ^ ostendit quod ex

neror, si Judsei non salvantur ? Ilic vero corruptio profundis mortis recessibus, tanquam ex intimis
pro putrefactione et resolutione ponitur. ceti vitalibus, Christus vivens processerit.
o Cum angustiaretur in me anima mea, Domini
recordatus sura. » Cum, inquit, uUum aliud spe- CAPUT III.

rarem auxilium, recordatioDomini mihisaluti fuit. Et factum estverbumDomini adJonara secundo,

 » . :

137 ENARRATIO IN JONAM PROPHETAM. 138

dicens : Surge, vade ad Niniven civitatem mngnam. A quod est palara, id est saccus. Talis victus. et talis
et praedica in ea prsedicationcm quam ego loquor ad habitus panitentibus convenit, et digne satis, ut qui
te. » Non increpatur, nec dicitur ei, Cur non fecisti Deum luxu et ambitione pretiosarum vestium olTen-
quod praecepi ? Suffecerat enim durissima naufragii derant, nunc jejunio et
cilicio cuin placent. Et raajor

et devorationis correctio. Neque enim servo post minor, quia nullus est absque
cotas incipit, se^iuitur

plagas imputatur quod fecit. Sed et mystice Dominus peccato, nec infons unius diei cujus vita est super
noster, qui missus fuerat ad salvandam Niniven, id terram
est gentilitatem, et quodammodo fugere volobat, Et pervenit verbum ad regem Ninive, et surrexit
«

recusans passionem, et dicens : « Pater, si possibile de solio suo, et abjecit vestimenta sua a se. et in-
est, transeat a me calix iste. » Nunc postquam illi, dutus est sacco, et sedit in cinere, et clamavit, et
proptor quos pati nolebat, clamaverunt, « Grucifige, Ninive ex ore regis et principura ejus, dicens
dixit in

crucifige, » ct, « Non habemus regem nisi Ca^sarem, Homines,etjuraenta, etboves, et pecora nongustent
redditus de ventre ceti, id est, resuscitatus a mor- quidquam, nec pascantur, et aquam non bibant; et
tuis, iterato dirigitur ad Niniven, ut priedicet post operiantur saccis homines, et jumenta clament ad
resurrectionem, quod ei a Patre fuerat imperatum Deum in fortitudine, et convertatur vir a via sua
ante passionera. Totum autem hoc quod Braala, et ab iniquitate qua) est in raanibus eorum.
ei praeci-

pitur, quod obedit, quod non vult, et iterum velle Quis scit si convertatur et ignoscat Deus, et rever-
cogitur, ad formara servi referendura est. tatur a furoreirae suae, et non peribimus ? » Regem

« Et surrexit Jonas, et abiit in Niniven juxta ver- Ninive philosophos gentihura deberaus accipere,Pla-
bura Domini. » Surrexit, inquit, nullam fecit moram, tonera, Aristotelera, caeterosque,qui quasi reges
sed continuo se ad obediendam accinxit. « Et Ninive sunt horainura, et eorura pr?ecepta sic observant,
erat civitas raagna itinere dierum trium. « Ninive quasi oracula divina. Ad hos novissirae pervenit
civitas a Nino Beli filio, primo rege Assyriorum, verbum, quia novissimi et difficihus crediderunt.
condita est, quam ferunt tanti esse ambitus, ut Stultum enim putabant Deum hominem potuisse
trium dierum possit itinere circuiri. Sed Jonas jam fieri, et mori. Verum et isti, hcet tarde fidem Do-
correctus, et naufragii quod pertulerat memor, iter mini susceperunt, tamen depositis ornamentis ver-
trium dierum uniusdieifestinationecomplevit. Sunt borum, et pompis dogmatura saecuLarium, simplicem
qui putant quod in tertia tantum parte civitatis et rusticam piscatorum doctrinam sequi coeperunt.
praedicaverit, et sic ad omnes prtedicationis sermo Homines autera et juraenta intelhguntur tam ratio-
pervencrit. Et Dei FiUus surrexit a raortuis, et in nabiies quam irrationabiles, quia omne genus ho-
apostohs perrexit ad Niniven, hoc est, in omnes ^ minum tam ratione utentium, quam et eorum qui
mundi terminos itinere dierum trium, quia praecepit morebrutorum vivebant animahum, ad poenitentiam
ut baptisarent gentes in nomine Patris, et Fihi, et et ad fidem Christi conversum est. Vel induti sunt
Spiritus sancti. Sed hoc iter trium dierum una via sacco, id est, luctu et moerore, quem sumebant do-
est, quia unus est Deus Pater et Fihus et Spiritus lentes damna vitaeprseteritae. Quod saccuspro luctu
sanctus. in nominibus, sed in nomine
Unde non ponatur, ostendit Psalmista dicens : « Conscidisti
Trinitatis, unus est Deus, sacramentum ba-
quse saccura raeum, et circumdedisti rae la^titia. » Sane
ptismi peragitur, non tam ab apostohs quam a Do- juxta htteram, quod dubitantes dicunt, Quis scit si
mino,fquem Jonas pra^figurabat. Et notandum quod, convertatur et ignoscat Deus, ideo ambigue profe-
tribus diebus commemoratis, noctis nulla fitmentio, runt, ut dubii de salute fortius agant poenitentiam,
quia in sancta Trinitate nihil est obscurum, nihil et magis provocent Deum ad misericordiara.
tenebrosum. Et vidit Deus opera eorum, quia conversi sunt
«

« Et ccepit Jonas introire in civitatem itinere diei de via sua mala et misertus est Deus super rnali-
unius, et clamavit, et dixit : Adhuc quadraginta tiam, quam locutus fuerat ut faceret eis, et non fe-
dies, et Ninive subvertetur. » Quadragenarius nu- cit. » Sicut tunc Assyria;} urbi, id est Ninive, sic quo-
merus peccatoribus convenit in jejunio et in affli- tidieDeus omni mundo minatur intcritum ad hoc,
ctione unde et Moyses et Elias tot diebus jejuna-
: utagantpoenitentiam. Si enim convertatur mundus,
verunt, ipse Dorainus verus Jonas in mundum ad convertitur Dominus et peccatoribus mutantibus
:

praedicandum missus hoc nobis jejunium consecra- vitam, mutabit sententiam. Malitiam sane hic, sicut
vit. Attendendum quod dictum est, « clamavit. » et superius, pro afflictione et supplichs deberaus
Tale et de Domino legimus, quia stans in templo accipere.
claraavit « Si quis sitit, veniat et bibat. » Magnus
:

clamor est omnis sermo Christi, quia magna an- CAPUT IV.

nuntiat. « Et afflictus est Jonas afflictione magna, et iratus

« Et credidernnt viri Ninivitae in Domino, et prae- est. »Videns subintrare plenitudinem gentium, et
dicaverunt jejunium, et vestiti sunt saccis a majore impleri quod in Deuteronoraio praedictum fuerat,
usque ad minorem. » Majoraestas credidit in Domi- « Ipsi me
provocaverunt in eo qui non erat Deus, et
num, prsedicantes jejunium, et sacco vestiuntur. ego provocabo eos in eo qui non est populus, » de-
Ante quod est occultum, id est, jejunium, post iUud sperat de salute Tsraelis, ideo dolet, et ideo tristatur,
Patrol. GXVII.
 :

130 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. uo

non quod invideret saluti gentium, sed quod pereat A hoc est antequam coruscante Evangelio mundus re-
Sed et Dominus noster lle\ it super pereuntem dhnoretur, et plebs Judaica reprobaretur, Jonas no-
Jsrael.
Hierusalem, et uon vult dare panom liliorum eani- ster, id est Christus, sub umbra erat, quia necdum
bus, et apostolis prieeipitur primum ut prcedieent veritas api^arebat, sed in typo et iiguris fiebant om-
Jsraeli.Tristatur ergo ad mortem, dolens perire po- nia. Sedebat autem dicitur in liabitu judicis, quia
pulura pro quo passus est. sedere judicantis, vel quia se liumiliaverat, et
• Et oravit adDominum, et dixit Obsecro, Do- : majestatemin quamdam contraxeratbre-
divinitatis
niine. nunquid nonhoc est verbum meum, cum ad- vitatem. Qui enim sedet, videtur stante brevior.
huc essem in terra mea.' Propter hoc pneoccupavi ut Quod autem ait ut videret, ad hominis effectum re-
fugerein in Thariiis. Scio enim quia tu Deus clemens feramus. Xam ille omnia videt antequam fiant.
et misericors es, patiens et multcC miserationis, u et Et prirparavitDominusDeus hederam, et ascen-
a

ignoscens super mahtiam. « Partim orat Jonas, par- dit super caput Jon», ut esset umbra super caput
tiiii conqueritur, dicens se tugei*e noluisse. Sed ab eum, laboraverat enim. Etlccta-
ejus, et protegeiet
obsecratione incipiens, temperat querelam suam. tusest Jonas super hedera
lcelitia magna. » Ilederae

Obsecro linquit), Domine, nunquid non hoc est ver- j^natura est, ut per terram errabundo flexu repat, et
bum meum, cum adhuc essem in terra mea ? Scie- sine adminiculis vcl ferculis ad altiora non conscen-
bam linquit) misericordem, nolebam te truculentum dat. Per hederam vero infirmam, et suis \iribus
et crudelem nuntiare, et idcirco volui fugere. Sed et nihil valentem, plebs Judaica potest signari, cito
Dominus Christus cum videret obstinatos Judaeos in crescens, et omnia se facturam promittens quae
suam ipsorum perditionem, quasi dicebat ad Deum Deus praecepit, sed citius languescens, et prae-
Pati'em Xunquid non sciebam futurum, videlicctut
: cepta non implens. Hcoc quondam Jonam, id est
perii'et Israel, cura adhuc tecum essem Pater? et per Ghristura protegebat spe suae salvationis, et non
Isaiam dixeram, In vacuum laboravi sine causa, et parvam ei lcetitiam iaciebat, sed cito percussa aruit,
vane fortitudinem meam consumpsi. quia radicem firmam fidei non habebat, et quasi ta-
< Et nunc, Domine, tolle, quoeso, animam meara a bernaculum tecti, praeferens iraaginem domorum
me, quia melius est mihi mors quara vita. » Quia non babens fundaraentum, de quo Isaias ait Relin- :

unam gentera Israel salvare non potui^ moriar, et quetur filia Sion ut umbraculum in vinea, quara
totus raundus salvabitur. bene locustae in Evangelio dcsignasse creduntur,
« Et dixit Dorainus : Putasne bene irasceris tu? » animal parvura, de terra quidem exsiliendo consur-
Iratus fuerat Jonas, vcl quia videbatur apud Ninivi- gens, sed r.ltius non valens volare, quia et Judaei
tas fuisse mentitus, vel quia inteliigebat periturum G audientes le ;era, dixerunt Omnia quae prfficeperit :

IsraeL Xec dicit Dominus, male iratus es, ne vide- nobis Dominus Deus, facieraus, et obedientes ei
retur reprehendere contristatum ;
nec rursum dicit, erimus. Sed raox conversi sunt in arcura pravum,
bene iratus ne suae sententise contrarius sit. In-
es, et non custodierunt testamentum Dei.
tcrrogat ergo ipsum causas moeroris sui ut respon- « Et paravit Deus verraem ascensu diluculi in
deat, aut si tacueiit, Dei judiciura suo silentio com- crastinum, et percussit hederara, et exaruit. » In
probet. psahiio qui inscribitur, «
pro assumptione raatutina,»
« Et egressus est Jonas de civitate, et sedit contra seDominus vermem appellat, dicens : « Ego autem
orientem civitatis, et fecit sibi umbraculura, et sede- sum vermis et non horao. » Yerrais namque sine
bat subter illud in umbra, donec videret quid acci- semine dc terra oritur; repit humilis, movetur sine
deret civitati. » Civitas quando
malo ponitur, fi-
in humi-
sonitu, et Christus de virgine terra natus est,
duciam terrenae spei et cupiditatis mundanae designat. lis non reclaraans in passione. Itaque
inter probra,
Nam Cain, qui mundum fratricidio cruentavit, pri- antequam oriretur sol, id est antequam resurgeret
mus legitur sedificasse civitatem . Jonas ergo egreditur Christus, virebat hedera, florebat Judaea.Postquam
decivitate, quicolumbavel dolensdicitur,quiaoranis,^ vero ille surrexit, et Ninive, id est raundus erroris
simplex et dolens pro peccatis suis, alienum se iacit umbrara repulit, veritatis lumen recepit, paratus
a saeculi cupiditatibus, nullam in vanitatibus saeculi vermis percussit hederam Judaicae plebis, et exaruit
spera ponit, sed habitat contra orientem, veri solis Dei auxilio destituta. Hoc autem factura est in ascen-
ortura et respectum exspectans. Et habitat in umbra- sione diluculi, quia Christus raane priraa sabbati
culo, hoc est in mentis suae custodia, quasi in taber- surrexit.
naculo requiescit, quid civitati Ninive contingat « Et cum ortus fuisset sol, praecepit Dominus
(hoc est quid rnundo futurum sit) contemplando vento calido et urenti, et percussit sol super caput
praestolans. Dc hac oivitate Dorainus per Osee dicit Jonee, et lestuabat. i Id est, etiam post Christi resur-
In medio tui sum sanctus, et non ingrediar civita- rectionem et Judaeorura reprobationera, adhuc mens
tem. Et in Deuteronomio una fugitivorura civitas Doraini salvatoris desiderio salutis illius aestuabat,
Ramoth dicitur, quEe interprctatur visio mortis. Qui praecipiens apostolis et dicens : « Eritis mihi testes
enim de Hieru.salera ejicitur, quae est visio pacis, ha- in Hierusalera et in orani Judaea et Samaria. » Unde
bitat in Piamoth, id est in visione mortis. Sed et my- et ab Hierusalem praedicationis initium praecepit
stice antequam sol oriretur, exsiccareturque hedera, lieri, dicens : « Oportebat pati Christum et resur-
141 ENARRATIO IX MICU.EAM PROPHETAM. 1-42

gere, et prsedicari in noraine ejus pffnitentinm et Ameretricibu.s, pristinam reciperent gratiam. Quod
remissionem peccatorum m omnesgentes, inci[jien- autem aitDeus. « hedeia sub una nocte nata est, »
tibus ab Hierusalem. » « Et petivit » Jonas a animae nox tempus significat ante adventum Christi. Quod
suai ut moreretur, et dixit Melius est mihi mori
: vero subditur, « et sub una nocte periit, » nox ite-
quam vivere. » In ba})tismate cum Israel, ut in lava- rum designat tempus in quo Christum negaverunt,
cro reciperenthumorem, quem negando Christum quundo eis verus Sol justitia? occubuit.
perdiderant. Unde et Petrus inteirogantibus quid « Et ego, inquit, non parcam Ninive civitati ma-

agerent, dicebat :« Poenitentiam agite,et baptizetur gnae. » Ninive civitas magna Ecclesia est, ex uni-
unusquisque vestrum. » Quod vero diximus, in ba- versitate gentium congregata. Revera magna, quia
ptismo eum mori velle, Apostoli est sententia, qui multo major est multitudo fidelium ex omnibus gen-
dicit:«Quicunque baptizatisumusin Christo Jesu,in y tibus, quam duodecim tribus Israel. Quod autem

morte ipsius baptizati sumus. » Quidam vermem et dicit, «in qua .sunt phis quam centum viginti millia

urentem ventum, Romanos intelligunt, qui, post hominum, qui nesciunt quid sit inter dexteram et
Christi resurrectionem et ascensionem, Israelem sinistram suam, et jumenta multa, juxta litteram
penitus deleverunt. T»innocentem et simplicem parvulorum et lactentium
«EtdixitDominus ad Jonam,Putasnebeneirasceris monstrat aetatem, ut hinc colligatur quantus fuerit
te superhederam ? Et dixit, Bene irascor ego usque numerus majoris oetatis, si tantus fuerit parvulo-
admortem. » Superius jam salvato per poenitentiam rum. Vel certe in ea civitate erat immensa multi-
Ninivitarum populo, iisdem verbis interrogatus Jo- tudo, quae ante poenitentiam ignorabat quid esset
nas nihil respondit, licet videret non esse factum inter bonum et malum. Boni enim per dexteram,
quod praedixerat, sed Domini interrogationem suo raali accipiuntur per sinistram. Sed in Ecclesia sicut
silentio comprobavit. Sciebat enim Dominum cle- in niagna domo sunt vasaet in honorem sunt, et in
mentissimum esse et muitse miserationis Nunc au- . contumeliam, sunt carnales, sunt et spiritales, est-
tem cum in siccatione hederae intellexit Israelis re- que ibi infinitus jumentorum numerus, hoc est, ir-
probationem, audacissime respondit Bene irascor : rationabilium et ventri servicntium, qui prospe-
ego usque ad mortem. Non enim Ninivitas sic sal- ctant terram, nunquid coelum resi)iciunt ? De quali-
vare volui, ut Judsei perirent, nec sic volui lucrari bus dicit Psalmista, « Homo cum in honore esset,
utperderem proprios. Juxta cceptam alle-
alienos, non intellexit : comparatus est jumentis insipienti-
goriam in Jona intelligimus Christum, qui plangit illis. »Nec praetereundum
bus, et similis factus est
pereuntem Hierusalem,et plangitusque ad niortem quod in Ninive plus quara centura viginti millia ho-
non suam, sed Judaeorum, qui excaecati sunt, ut rainum fuisse dicuntur; quinumerus magnum in se
gentium oculi viderent, mortui ut gentes viverent, continet mysterium nam centum vigintifmnt,siab
:

credentes in Filium Dei. uno incipiens usque ad quindecim sequentes natu-

« Et dixit Dominus : Tu doles super hederam, in raliter numeros sibi seraper adjicies, uni enira adde
quam non laborasti, neque fecisti ut cresceret,quae duos, fiunt tres : adde
tres, fiunt sex adde quatuor, :

sub una nocte nata est, et sub una nocte periit. » liunt decem. Hoc usque ad quindecim, servata
si

Non laboravit Jonas inhedera, nec Salvator tantum naturalis numeri serie, fiat, centum viginti repe-
laboravit in Judseis, quam in gentibus. Mox enim rientur. Super tot credentes venit Spiritus sanctus
educti de yEgypto, projecerunt idola, et pro parte in die Pentecostes. Quindenarius autem numerusex
servierunt Domino. At in gentium populo multum septenario et octonarioconstat.Septemenim etocto,
laboravit : pro eis homo factus est, cum esset Deus : quindecira sunt,tot erant gradusin templo Domini,
pro eis alapas,sputa, spineam coronam raortemque tot etiam sunt psalrai quibusexstat titulus,« Canti-
sustinuit : ad inferos descendit, ut illi coelum con- cum graduum. »Tot diebus Paulus cum apostolis
scenderent. Unde fratre prodigo ad patrem reverso. cum
fuisse, et eis Evangelium contulisse legitur.
indignaturfrater raajor, etquerebaturpatri dicens : j)Beneergo multitudo Ecclesiaetali praefulgetnumero,
Jlcce tot annis servio tibi, et nunquam dedisti raihi in quo Novi ac Veteris Testaraenti mysteria et cen-
haedum,utcum amicismeis epularer. Graviterenim tenaria quadrata, acmillenarii cubita, id est solida
quod gentes,dissipatasubstantiacum
ferebat Israel perfectio declaratur.

m MICH^AM PEOPHETAM.
CAPUT PRIMUM. exspectemus mysteria, qui in meditullio et velut in
« Verbum Doraini quod factum est ad Michasam corde prophetici ordinis positus est. Fuit autem de
Morasthitera, in diebus Joathara, Achaz, et Ezechiae Morasthi, qui est vicuius Palcestinae. Interpretatur
regum Juda, quod viditsuper Samariam et Hierusa- autem Morasthi, haeres. Et pulchre Michaeas, qui
lem.»Michaeas propheta,qui interpretaturQuidquid, humilitas interpretatur,de spe haereditatis nascitur,
vel Qiiis, quasisive Humilitas, sextus est in ordine qui enim humilitatis virtutem pro Deo tenere stu-
duo.decim prophetarum, atqiiP idep i>rofunda ejuis duerit,haeres Dei et cohier.es Christi esse raerebitur,
 143 IIAYMOXIS UALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMEXT. BIBL. 144
qui seipsum yvo nobis liuniilii-.vit, quiquo ad imi- A egressus est sermo a Domino. Descendit ero-o et cal-
taudam lormam suie humilitatis in\itat,nos. dicens : cat, non super humilom torram, id est, non super

Discite a nie, quia mitis sum et humilis corde. » cos qui deorsura sunt, sed super excelsa terr», id
Hic propheta coraminatur Samarix- iram Dei et est sanctos, qui intelligunt venientis raajestatem,
captivitatem, interitumque populo Israel venturum quiquo licot sancti sint commovebuntur tamen, id
denuntiat, quia, relicto Deo, serviant idolis. Locum est.timebunt ejus pra;sentiam. Valles autem, id est,
etiara nativitatis Cbristiaperte denuntiat.Xotura est peccatores et quae sunt Dei non qua^rentes, non po-
quod regnante Ezechia fdio Achaz, decem tribus ab terunt ejus ferreprcesentiara,sedscindeturquidquid
Assyriis ducla?suntin captivitatem.postea regnante in ois durura est. ot instar aqua} defluet.Ethoc erit

Sedechia. dute quiv appellantur Juda rum suo rege proptor impictatem Jacob, id est haireticorura, et
captap, et Hierusalem subversa est. Ergo secundum propter pe'?catum Juda,id est, eorum qui in Ecclesia
ordinem captivitatis prophetje titulus ponitur : Pri- positi, confitenturse nosse Deum, factis autem ne-
raum (ut dictum est) capta est Samaria metropolis gant. Juxta alium intollectum, ogressus est Domi-
decera tribuum, postea Hiorusalem metropolis Ju- nus de loco suo, doreliquit Judajos, in quibus quon-
dae. Pcniitur autem Saraaria in typo haereticorum, dam habitaverat, propter peccatum quod in Chri-
Hierusalem in figura Ecclesia^. Bstum commiserunt, sicut eis ipse minatur. « Relin-
« Audite. populi omnes, etattendatterra et pleni- quoturvobis domus vestra deserta. » Calcavitsuper
tudo ejus,et sit Dominus Deus vobis intestem, Do- excolsa terra?,\enit ad gentes.quaeper ejus gratiam
minus de templo sancto suo. » Xotandum quod po- excelsae factae sunt, et a terrenis sublevari merue-
puli audire, terra jubetur attendere. In popuIo,viros runt.Commoti suntmontes, id est, philosophorum
ecclesiasticos : in terra. ha^reticos, quorum estter- dogmata. et. regum potentia perturbata, et con-
rena doctrina. Xara et Apostolushrereses inter car- sumpta in eis omni impietate crevit justitia: destru-
nis opera commeraorat. Et hi ergo qui in Ecclesia cta superbia, erecta est humilitas
sunt, si audierint, et illi qui foris sunt, si attende- « ponam Samariam quasi acervura lapidum in
Et
rint,poterunt effugere quod serraopro})heticuscom- agro cum plantaturvinoa, et detraham in vallem la-
minatur. Optat ergo propheta, ut sit eis Deus in pides ejus, et fundamenta ejus revelabo. Et omnia
testimoniura, non aliunde qua: do templo sancto sculptilia ejus concidentur, et omnes mercedes ejus
suo, hoc est, Ecclesia, per quara Deus testimoniurn comburentur igne, et omnia idola ejus ponam in
perhibet veritati, sive templum Dei, ipse Filius est perditionera, quia de mercedibus meretricis congre-
in quo habitat Pater, et cujus ore loquitur. gata sunt. » Quiaprimum peccavit Saraaria, id est,
« Quia ecce Dorainus egredietur de loco suo, et ^ decem tribus, et relictotemplo Dei fecit sibi vitulos

descendet, et calcabit super excelsa terrae,et consu- aureos, ideo ipsaprima destructa estvenientibus As-
mentur raontes subtus eura, et valles scindentursic- syriis. Ponam Samariam quasi acervum
(inquit)
ut cera a facie ignis, sicut aqurc quoe decurrunt in lapidura. Quia civitas Samaria in monte sita est,
praeceps. In scelere Jacoborane istud, etinpeccatis pulchrein cumulos lapidum ponenda dicitur, ut non
domus Israel. Quod nonnc Samaria?et
scelus Jacob? tantum parietes et aedificia, sed ipsa quoque funda-
qure excelsa Juda ? nonnc Jerusalem?); Locus Dei mcnta usque ad extromum lapidem subruantur.
misericordia est, quia naturaliter clemens et pius Sculptilia qiioque et idola quse coluerant, et operum
est. Sed qui mitis est et misericors nobis peccanti- diversorum congeries, praedicantur igne comburen-
bus, cogitur quodaramodo mutare naturara suara. da. Quod vero dicit. « et usque ad mercedem raere-
Egreditur deloco suo, assumit personam crudelita- tricis revcrtentur, » hoc est, ut quomodo in terra
tis, quam per naturam non habet. Descensus ejus sua fornicati sunt cum idolis quse fecerunt, sic va-

est raajestatis ejus ad inferiora decursus. Super ex- dant ad aliara fornicationisterram, id est, ad Assy-
celsa terrcc calcare, est potentes terrse conterere. rios, et ibi sirailiter idola adorent.
D Super hoc plangam et ululabo. vadam spolia-
€ Et consumentur raontessubtus eura, etvallesscin- «

dentur. » In raontibus principes, in valiibus subje- tus et nudus. Faciam planctura velut draconum, et
ctos populos intelligiraus. Sicut (inquit) cera vicino luctum quasi struthionura. quia desperata est plaga
igne tabescit, et sicut aquee prono cursu feruntur in ejus, quiavenit usque ad Judam tetigitportam po- ;

prccceps, sic oranis impiorura superbia.veniente Do- puli raei usque ad Ilierusaleni. » Huc usque de Sa-
mino, solvetur et deficiet. Hoc autem fiet propter maria, nunc prajdicit mala Juda?, quae simili errore
sceleradecem tribuum, quas vocat Jacob vel Sama- peccaverat. Assumit ergo propheta plangentis af-
riam et Israel, et propter praevaricationem Juda. In fectum. Faciam planctum quasi draconum, ut supra.
decem enim tribubus raetropolis erat Samaria, quic Sicut dracones cum ab elephantis vincuntur, terri-
nunc Sebaste dicitur, et in Judaprincipabatur Jeru- bili sibilo personant ; et sicut struthionumaves,qu8e
salem. Tropologice locus Dei sancti sunt, de quibus obbrevitatera pennaruralongius volarenonpossunt,
dicit :
n Inhabitabo in illis et inarabulabo. » Ab his quando ova suairamemores relinquunt in arenis cal-
ergo sanctis egreditur Dominus, non cos relinquens, canda pedibus bestiarum, etsi non perierint, pro
sed per eos prcedicans et annuntians reproborum cantibus luctura faciunt, sic et ego (inquit prophe-
supplicia, justorum preemia. Legimus enim quia tay amissis filiis et in captivitatem ductis, vadam
 145 ENARRATIO IX MICILEAM PROPHETAM. 146
spoliatus et nudus.«Quia desporataost plnga ojus,» Aeniminterpretatur Ramoth. In amaritudine enim et
id est idem peccatum atque eadeni tristitiapopuluscum rege Ezechia morabatur, Sen-
Samariae, et
poena qua subverterat Samariam, tetigit Judam, et nacherib cos obsidente. « Quia descendit malum a
pervcnit usque ad portam Hierusalem. Sicut enim Domino in portam Jerusalem. » Nam rex Assyrio-
Samaria subversa est ab Assyriis, ita Hierusalem rum, vastata Samaria, vcnit contra Ilierusalem,
subvertenda est a Clialdieis. Ha^c omnia mystice re- quando etRhapsacesmissusde Lachis ad Ezechiam,
ad haereticos, quibus ininntur Deus
lerenda sunt ut se traderet Assyriis, insultans Domino et dicens :

subversionem utilem, ut curn destructa fuerint pcr Quidsi posset libernre populum suum de manu A.^
diversaeorum dogmata, et iilo ignc succensa de quo syj-iorum?
Dominusdicit" («Ignem venimittere interram,»plan- « TumultUs quadrigae, stupore habitantiLachis.»
gent erroressuos, resolvantde pedibuscalceamenta, Lachis civitas est Judae, quae prii na a decem tribu-
hocest, mortuorum opera abjiciant. Maximeautem bus accepit idola, et per eam pervenit idololatria
propterea plangunt, quia errorem suum etiam ad usque ad Hierusalem. Et est sensus Lachis, et :

Judaeam (hocest, ad viros catholicos) voluerunt in- ad te perveniet equitatus et tumultus Assyriorum,
troducere, sed non potuerunt. Pervenitenim ad por- qui te vertet in stuporem. « Principium peccati est
tas (id cst, aures) populi Dei. sed civitatem non po- I^ filiao Sion, quia, « subaudis in te, » inventa sunt
tuit penetrare, hoc est, mentem in fide solidatam » et per te quasi per portam impietas
scelera Israel
non valuit decipere. decem tribuum migravit ad Ilierusalem.
« In Geth nolite annuntiare : lacrymis neploretis; « Propterea dabit emissarios super haereditatem
in domo pulveris pulvere vos conspergite.
» Geth Geth : domus mendacii in deceptionem regibus Is-
unaest ex quinque civitatibus Philistinorum, de qua rael. » Non solum (inquit) super Lachis quadrigae
fuit Goliath Gethaeus, Scimus autem quia Philisthcci venient et turaultus, sed etsuperGeth, quae estrae-
jnimici semper erant Judaeis. Dicit ergo propheta : tropoIisPalaestina). Emissariosautem vocat latrun-
Nolite annuntiarein Geth malum quod praedicovcn- culos, quos rex Assyriorum mittebat in Geth, quae
turum ne laetentur inimici vestri « Lacrymis ne erat domus idololatriae, urbsque mendacii, quceque
ploretis, s^ licetpectus dolorem habeat, dissimulate in deceptionem fuerat regibus Israel.
fleturane gaudeant inimici vestri. « In domo pul- « Adhuc hieredem adducam tibi, quae habitas in

veris, » hoc est;, qua3 ruitura est. et in pulverem re- « Maresa, » id est in haereditate. Haeredem autem

digenda. Ibivos pulvereconspergite, non in plateis, vocat adventum hostium. Dicit ergo Deus perpro-
ne hostes vestri videant et laetentur. phetam, quod ipse adducat Assyrios qui hsereditate
« Et transite vobis habitatio pulchra, confusa et possideant Geth, eo quod fuerit in deceptionem re-
ignominia. » Pi-o pulchra, Septuaginta ipsum ver- gibus Israel. « Usque ad Odollara veniet gloria Is-
bum Hebraioumposuerunt, .sc«j^///r.Tam enirn Syra rael. » OdoIIa nobilissima erat civitas inter urbes
quam Hebraica lingua scaphir pulchra dicitur, quo Judaeorura,ad quara etiam dicit perventurara hosti-
nomine Samaria vocatur, quia in pulcherrimo et litatera Assyriorum. Quidam codicos habent, « Glo-
uberrimoloco sita erat. Diciturergo ad eam : Sa- rialsrael, » ut sit sensus Yeniet iila captivitas de :

mariapulchraetfertilis,quia confusa es ignominia, Geth usque OdoIlam,quae subaudisest civitas glorise

sic transi, etsic perge in captivitatera, ut si potest Israel. Vel certe [)er ironiam accipiendum est, utsit
fieri, nec iniraicus allophylus sentiat. « Non est sensus, IUud raalura deLachis et de Maresa et de
egressa quaehabitat in exitu. » Et hic similiter ipsura Geth perveniet Odollam. Hic distinguendura, et sic
verbum Hebraicum, id est, senna. Senna enim in- ironice parura pressa voce inferendura, « Gloria
terpretatur exitus, per quod significat captivitatem est, vid estignorainiaetdedecus est populi Israeli-
jara in egressu et in foribusesse. Quodautera dicit, tici.Haecjuxtalitteram,videamus breviter quid my-
« Non estegressa, » signiticatquod non sua sponte sterii contineant : Geth interpretatur torcular. Si-
vel voluntate, sed coacta et nolens ducta estin ca-Dgnificat haereticos, quise extollcbant,dicentes se ha-
ptivitatem. «Planctum domus vicina accipiet ex vo- bere vinum Soreth.id est spiritualis etdivinaescien-
bis, quae stetit sibiraet. » Et hic ipsum verbum ha- tiie, cum e contra vinum eorura (id est doctrina)
betur Hebraeum in Septuaginta, id est Azel. Ordo esset de vinea Sodoraorum, et de suburbanis Go-
est Doraus Azel accipiet ex vobis planctum. Azel
: raorrhae. Ipsi sunt et domus pulveris, quia terrena
interpretatur vicina, sive ex latere. Domum ergo sapiunt, et cibus sunt serpentis, id est diaboli, cui
Azel,doraum Juda dicit, quae vicina erat Samariae, dictura est, Terrara coraedes omnibus diebus. Hos
et quasi ex latere, quai planctura accepit audita hortatur propheta, ne se extollant, sed agant poe-
clade Saraariae, quac, subaudis domus Azel, stetit nitentiam dicens, « In domo pulveris, pulvere vos
sibimet, id est, captivata Samaria, perraansit in aspergite, » ne cura terapus ultionis advenerit, et
statu regni sui, protecta a Deo propter Ezechiam. doraus qucc vobis pulchra videbatur ceciderit, si-

« Quia infirmata est in bonura,» subaudissuum, raul pereatis, ct cassus labor vester risura videnti-
idest, quia humiliataest ad profectum suura, quan- bus prtebeat. « Non est egressa quia habitatin
do Rhapsaces blaspheraavit Deum viventem. « Qu« exitu, » id est Ecclesia qua^ habitat in exitu, in spe
habitat in Ramoth, » id est in amaritudinibus. Hoc percipiendi regni coelestis, non est egressa finem
 »

147 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 148

di \inarum Scriptuninm^ nec transgressa Patrum A glorientiir li.oretici, veniet gloria Israel, jaotantia
slaiata. *Planctus donius vicina^accipiet ex vobis. hieieticuruin usque Odollam.id est usque ad tcsti-
Vicina domus qua domo non sunt
est Ecclesia, in monium oxhau;>tionis sua?, id est usque ad judicium,
haeretici, sed ei sunt. u Ex nobis
\icini (inquit quando exhaurientatque ebibentmensuramoperum
Apostolus) esierunt, sed non erant ex nobis. » Vi- suorum.
cinaestergodomus hsereticorum Ecclesia? lidelium, « Decalvare et tondere super filios deliciarum tua-
sed super ai*enam posita, non habet fundamentum rum, dihita calvitium tuum sicut aquila, quoniam
Et est sensus ha?retici, qui tantum vicini estis
:
captivi ducti sunt cx te, » Hoc et specialiter ad Sa^
Ecclesiae, sed contra eam semper erigiminijplangite mariam, id e^t docem tribus, et generaliter adom-
vosmetipsos, quia ex vobis accipiet inimicus et ul- nem populum Israeldicitur,qui captivus ductusest.
tor diabolus planctum, hoc est, vos eritis causa ve- Jubetur ergo ut decalvetur, sicut mos erat in luctu
straB perditionis, et ex vobis diabolus, cui traditi facere, et tondeantur,ac plorent filios suos.Etquo-
estis,materiem accipiet puniendi. Quae stetit sibi- modo aquila certo teinpore amittit plumas suas, et
met, quia intirmata est in bonum suum, ad supe- nuda atque implumis remanet, sic Israel deponat
riora jungendum est, ubi dicitur, « Non estegressa oninem gloriam.quaante circumdabatur, et plangat
quae habitat in exitu, quae stetit sibimet. » Ecclesia j^lilios suos captos ab hostibus. Sed et hoctempore
stetit sibimet, quia in veritate stabilis }termansit. videmus plebem Judaicam decalvatarn, et omnem
Iniirmata est, id est aftlicta diversis tribulationibus, gratiam qua ante floruerat,penitus ab ea recessisse.
sed hoc ilU in bonum fuit. quia quo magis infirma- Mystice dicitur anima} peccatrici anima, quas :

batur, eo araplius in fide roborabatur, secundum quondam fruebaris paradiso, et volabas ut aquila
Apostolum qui dicit. Quando infirmor, tunc fortior contemplando coelcstia, assume habitum pcenitcn-
sum.HincPsalmista de eadem Ecclesia dicit, Infir- tis, et plange filios tuos, id est opera quoe gessisti,
mataest,tuvero perfecisti eam. Haec ipsa Ecclesia quia captivatasunt sub lege peccati.
habitat in Ramoth, id est in amaritudinibus, quia
'^/vrt
pressa persecutionis pondere, nil dulce habet in
Descenditautem malum a Dominoin por-
praesenti. « Vae qui cogitatis inutile, et operamini malum in
tam Hierusalem, id est insidiae haereticorum usque cubilibus vestris.ln lucematutinafaciunt illud, quo-
ad auditum Ecclesiae. Sed Ecclesiam penetrare non niam contra Deum est manus eorum. » Vae populo
possunt,quiaintrinsecussecontinetincustodia men- Judceorura, vce etiam omnibus qui cogitant inutile,
etnon egreditur forasne violetur, sicutquondam
tis, hoc est, meditantur quomodo Deum offendant, et
Dina,de qua dicitur quia egressa est ut videret mu- operantur malum in cubilibusJd est disponuntmale
iieres regionis illius. A Domino autem descendere facere.Diffinitioautem voluntatis pro effectuaccipi-
malum dicitur, quia nil fit, nisi perraittente Domino tur operis. Quidquid mali vero nocte tractaverint,
qui adhoc in Ecclesia sinit esse haereticos, ut vel quasi differre non liceat, mox ut lux matutina cla-
probent, vel exerceant. Sequitur, a Tumultus qua- ruerit, festinant opere adimplere. nec considerant
drigce stuporis habitanti Lachis, » etc. Lachis, qui contra Dominum est manus eorura, eiquercpu-
quae interpretatur deambulatio,ipsos signathaereti- gnant. Sequitur propheta, exponens quae sint illa

cos vagos, et per diversa errorura dogmata discur- quse cogitant et agunt, et dicit :

santes, quique circumfertur omni vento doctrinae, «Et eoncupierunt agros, et violenter tulerunt, et
dequibusdicitur. Hi in curribus ethiin equis,etc.i> domos rapuerunt: et calumniabantur virum et do-
Ibi ergo principes exstiterunt peccati filiae Sion, quae rauni ejus; virura et haereditatem ejus. » Haec et tunc
specula interpretatur, quia oranis Ecclesiae calami- fiebant. et modo (quod estdolendum) a multisagun-
tas, omnis error et peccatum ab haereticis proces- tur. Unde moxjuxta subsequitur ultio.

sit. » Propterea dabo emissariossuper haereditatem «Idcirco haecdicitDominus :Ecceego cogito super
Geth. u Emissarii familiam istam raalura unde non aufeietis colla
dcemones, vel visibiles inimici :

sunt,qui justo Dei judicioraittuntur superGeth, quseD vestra, et non ambulabitis superbi.quoniam tempus
torcuiarinterpretiitur, id estsuperhaereticos, qui se pessimum est. *> Quia (inquiti vos cogitastis inutile,
putant habere vinum purissimae veritatis, sed sunt etego cogito super vos malum. non quodflagellum
domus mendacii, et decipiunt quoscunque possunt. Deimalumsit, sed quia sustinentibus malum vide-
Quod autem sequitur,« Adhuchairedesadducettibi, tur. Et tale orit malum, ut non possitis levare colla
qui habitent in Mare.sa, » Maresa, Latine hceredita- pressa pondere caplivitatis.
tem sonat, significans eos qui ex haereditate Christi « sumetur super vos parabola,etcanta-
In die illa

(hoc est, de societate Ecclesiae) traducti fuerant ad bitur canticum cum suavitate, dicentiura Depopu- :

haereticos.Promittiturergo eis.quod si converti vo- latione devastati sumus. » Hoc quasi canticum fre-
luerint.adducat eis Dominushaeredes, sanctosdocto- quentabitur, et loco proverbii assumetur.Quodau-
res, quieos aberroribus separatos, ad haereditatera tem sequitur: t pars populi mei commutata est, »
Dominiet Ecclesieeperducantsocietatem. ftUsque ad templum significat, quod inter omnes gentes san-
Odollam veniet gloria Lsrael. » Odolla interpretatur ctiuserat, qucd mutatum est in ruina. a Quoraodo
testimonium haustus vel exhaustionis. Xon \inquit) recedata me, » sul..udis Assyrius, «cumrevertatur
 149 ENARRA.TIO IN MICH^AM PROPHETAM. 150

qui regiones nostras dividat? » Hico quasi verba A ritati,corivertistisin Ijcllum.ut non reciperent edicta
sunt metuentis populi. Sennacherib enim rex Assy- magistrorum, ne suis doctoribus crederent. Sed ct
riorum cum venirct adversum liicrusalem, audivit nobis moraliter pnccipitur ne nos in hoc putemus
dc Tharacha rege ^thiopise dicentes « Egressus : placere Dco, si verba ejus in scriptis legamus.Tunc
est ut pugnet contrate. » Tunc rcccssit ab llicrusa- enim bona sunt verba Domini et prosunt legentibus,
lem, ita tamen, quasi post victoriam reversurus. si opere impleantur, si cor et labia consentiant.Tu-
Populus ergo qui eum recessisse cognoverat^ dicc- nica et pallium indumenta sunt fidei et virtutum,
bat : Quomodo dicitis, recedet a nobis Assyrius, diccnte Apostolo : Induite vos sicut electi Dei, san-
qui mox revertetur ut agros nostros sorte distri- cti et dilecti, viscera misericordise, humilitatem,
buatur? etc, vel etiam auxilium et protectio divina. Qure
«Propterhoc non crit tibi mittens funiculum sor- omnia hccretici vel sacerdotes pravi a populo sibi
tis in coetu Domini. » Quia iinquit)ha?c fecisti- qua; credito, malc vivendo toUunt.
supradicta sunt, o familia Israel, supra quam ego « Muliercspopuli meicjecistisde domodeliciarum
malum cogito, non habebis partem in coetuDomini, suarum aparvulisearum tulistis laudem mcam in
:

hoc est, in hajreditate justorum. Potest hoc et ad perpetuum. » Non solum (inquitj ca fecistis quoe
extremam captivitatem, quae aTito factaest, referri, B dixi,sed etiam matronas quondam delicatas, fecrstis

quod ideo ha}c oninia passi sunt, quia contra Deuni ire captivas : vel etiam urbes desolastis, fugatis vel
superbierunt, et Christum cruci adjudicaverunt. interfectis habitatoribus, quas per metaphoi-am mu-
Possunt hffic moraliter referri ad animam peccan- lieres vel filias appellat. Desolatis crgourbibus nul-
tem, quae in secreto cordis cogitat malum, et opere lus remansit, nec saltem parvulus remansit, qui
Dominus cogitat super nos malum,
perficit. Idcirco psalmos et laudes Dei canerent.
de quo non possumus levare cervices, et recti ince- « Surgite » ergo « et ite, » subaudisin captivita-
dere,unde mittuntur apostoli qui cum Jer-emia plan- tem, « quia » subaudis in hac terra, « non habetis
gant nos, etassumant super nos parabolam, et cum requiem : propter irnmunditiam ejus, »id est propter
Apostolo lugeant multos ex his qui peccaverunt, et sceleraet impietates.ff corrumpetur,))snbaudis terra
non egerunt po?nitentiam. Parsetiam popuIiDomini vestra, « putredine pessima. » Non (inquit) brevis
divisa est funiculo, cum anima} recedentes per di- eirit vestra captivitas, sed longo durabit tempore, et
versa vitia a daemonibus dividuntur, et alius funi- corrumpetur putredine pessima, id est Babylonica
culum avarititC, alius luxuria^ lineam extendit in vel Romana captivitate. Sed et moraliter mali prin-
hrereditatem Domini et agri sanctitatis, fragrantis cipes Ecclesice, mulieres (id est,animas simplices et
virtutum odoribus.secundum quod Isaac dixit Ecce :
C per se infirmas) malis suis exemplis de domibus
odorfdii mei sicut odor agri pleni, traditi sunt regi suis (id est de Ecclesia ejiciunt, et mittunt in tene-
Assyriorum et Babyloniorum, id est diabolo. bras exteriores. Et idcirco ipsis quoque dicitur,ut
Israel, « ne loquamini loquentes : Non stillabit surgant et eant, quia corrupti sunt putredine, pes-
super istos,non comprehendet confusio, dicit domus sima, id est longa peccandi consuetudine, a cor-
Jacob. Nunquid abbreviatus est spiritusDomini, aut ruptione animaj et corporis.
tales sunt cogitationes ejus? »0 domus Jacob, nolite « Utinam non essem vir habens spiritum, etmen-

vos decipere, prassumentes nimium de misericordia dacium potius loquerer stillabo tibi in vinum et in :

Dei, et nolite dicere quod adhuc multi dicunt,Deus ebrietatem : super quem stillatur populus
et erit

bonus est et misericors, non veniet super nos ma- iste. »> popule Judaice, ad quos repromissiones
lum captivitatis, quod timemus. Qui enim omnibus factoe sunt, et ex quibus secundum carnem natus
copiosus est in misericordia, nobis etiam clemens est Christus, non me putetis volentem loqui, aut
erit, nec propter nos solos abbreviabitur bonitas sponte mea ha^c vobis mala praedicere. Utinam non
ejus. Non enim tales sunt cogitationes ejus, quales essem vir habens Spiritum sanctum, sed potius dai-
sunt hominum, ut sicut homo subito concitetur inDmoniaco spiritu loquerer, et inter pseudoprophe-
furorem. Hsec quasi verba suntillorum, quibus dici- tas reputarer, etnon essent vera quoe dico, et non
tur, Ne loquamini loquentes. venirent mala quae praenuntio. Sed quia propheta
« Nonne verba mea bona sunt cum eo qui recte sum, et Spiritu sancto loquor, stillabo tibi in vi-
graditur? Et e contrario populus m eus in ad versarium num, ut quasi vino meracissimo inebrieris sermoni-
consurrexit. :d Introducit respondentemDominumet bus meis, etcorruas. Me autem stillante, suscipiet
dicentem : Bonus sum, ut dicitis, et verba mea cle- populus iste guttas prophetiae meae, et velit nolit,
mentiam sonant, sed ad eos qui recte una gradiun- sustinebit quod dico. Sed ne putetis me tantum
tur.Sedvos non solum recte non agitis, sed econ- adversa prophetare, nuntiabo vobis prospera.Intro-
tra contra me insurgitis, et tyrannico spiritu mihi ducit ergo ipsum Dominum loquentem, et bona
adversamini.Deindecommemorat ea quae faciebant, promittentem.
« desuper tunica pallium sustulistis, >) id est spo- (« Congregatione congregabo Jacob. » Veniam
liastis vestimento vel divino auxilio, « et eos qui (inquit) per me, nascar de Virgine, et congregabo
simpliciter transibant jf et innocue « convertistis in Jacob, hoc est, credentes ex Juda^is colligam ad
bellum. » Sive eos qui aliorum acquiescebant aucto- fidem meam. Sive alio sensu : Quia in humilitate
 :

151 HAYMOMS HALDERSTAT. EPISC. OPP. PARS I — COMMENT. BIBL. 152

carnis mihi credere noluistis, veniani inconsumma- A divinatio, nec habeat lumen, sed tenebras et erro-
tione sxculi in majestate, et tunc stillabotibi, id est rem. £t cuni non venerint qua} promiserant, tunc
propinabo vinum Spiritus sancti, vinum divini ser- occumbat eis sol, et operiantur confusione, quia
monis quo apostoli die Pentecostes inebriati sunt, scieturquod non sit responsum Dei, sed fraus daimo-
et de quo per Psahnistam dicitur Potasti nos vino : num homines decipere volentiura.
compunctionis. t Totum te in unum conducam re- a Yeruratamen ego repletus sura fortitudine Spi-

hquias Israel, pariter ponam illum quasi gregem in ritus Doraini, judicio et virtute ut annuntiera Ja-
;

ovih, quasi pecus in medio caularura, » hoc est, cre- cob scelus suum, et Israel peccatum suum. » De se
dentes ex utroque populo jiariter in ovih quietis nunc dicit pro) lu ta quia pseudoprophetis falsa vati-
aBtemae copulabo. u Tumultuabuntur a multitudine cinantibus et opertis confusione.ipse sancti Spiritus
hominum. » Jam aperte ostenditde quibusovibus vel instinctu loquatur, etannuntiet judicium Dominiet
gregibus dixerit. Tumultuabuntur, id est, vocifera- veritatera,nec pacem sicut illi pra^dicet, utmordeat
buntur, bonum pastorem laudantes, qui eos pra^ce- aUquid, sed annuntiet Jacob scelus suum, et Israel
det, et iter pandet ante eos. Ipse eos per se ducet peccatum suum,quiaidoIa proDeocoluerunt,etquia
ad se. Unde sequitur :
j^
Christum crucifixerunt. Possunt haec referri ad do-
« Ascendet enim pandens iter ante eos ; divident ctorespessimos, quiDeipopulura adulandosupplan-
et transibunt portam. et egredientur per eam : et tant, dicentes Habe fidem, iUa te salvabit non
:
;

transibit rex eorum coram eis, et Dominus in ca- necesse est ut continenter vivas. Et hoc faciunt, ut
pite eorum, « subaudis princeps et prtemonstrator accipiantcommoda terrena, et uteos devorent, sive
coelestium pascuarum. accipiendo bona iUorum, sive spiritualiter interi-
mendo aniraas eorum.Super hujuscemodi prophetas
CAPUT III.
occidet Sol justitiae, et tunc confundentur, et ope-
cEt dixi, Audite, principes Jacob,et duces doraus rientur vultus eorum confusione.
Israel : Nunquid non vestrura est scire judicium, ft Audite haec, principes domus Jacob, et judices
qui odio habetis bonum et diligitis malum ? qui vio- doraus Israel, qui abominamini judicium, et omnia
lenter tollitis pelles eorum desuper eis, et carnem recta pervertitis, qui aedificatis Sion in sanguinibus,
eorum desuper ossibus eorum, quicoraederunt car- et Hierusalera in iniquitate. Principes ejus in rau-
nem popuU mei, et pellem eorura desuper excoria- neribus judicabant, et sacerdotes ejus in mercede
verunt, et ossa eorum confregerunt, et conciderunt doccbant, et prophetae ejus in pecunia divinabant, et
sicut in lebete, et quasi carnem in medio ollae.Tunc ^
super Dominum requiescebant, dicentes : Xunquid
clamabunt ad Dominum, et non exaudiet eos, et '
non Dominus medio nostrum ? Xon veniet super
in
abscondet faciera suam ab eis in tempore illo, sic- nos mala. «Quiasuperius adversura judicesetpseu-
utnequiter egerunt in adinventionibus suis. o Sub doprophetas comminatio processerat, nunc genera-
metaphora leonuni vel latronum describitur crudeU- liter ad ipsos, et ad sacerdotes, etad omnesqui sibi

tas principum Judaeorum, qui spohabant pauperes de Dei notitia blandiebantur, sermo dirigitur, et
et interficiebant, et quasifc; ic bestiae carnes etossa arguuntur quia non solum non faciunt,verum etiam
eorum conterebant : et velui. '.:\ oila carnes coquun- abominentur judicium, et recta pervertant, quod
tur, sic in urbe Hierusalem innuraeram plebera affli- doraos suas aedificent in sanguinibus, et civitatem
gebant. Unde minatur eis maluui captivitatis, vel Hierusalem in iniquitate et rapinis videlicet pau-
Chaldaicce vel Roraance, et hcet clament ad eum, perum, caedibus insontium. atque interfectione san-
non eos exaudiet, sed ctorum praeterea quiaprincipes acceptis muneribus
restituet eis, sicut ipsi ne- :

quiter egerunt in adinventionibus suis, hoc est, in judicent, et prophetai pro muneribus vaticinentur,
sceleribus, quaenova semperinveniebant. et gratiam Dei vendant, et cum htec omnia facerent,
Hsec dicit Dorainus ad prophetas qui seducunt requiescebant super Dominum, dicentes Populus :

populum meum, » qui mordent dentibus suis, et-pjDei sumus, Dominus in rnedio nostrum est, non ve-
prsedicant pacem et si quis non dederit in ore eo-
: nient super nos raala. Pro his omnibus minatureis
rum quidpiara, sanctificant super eura praeUura. propheta, imo Dominus per prophetara, et dicit :

Propterea nox vobis pro visione erit, et tenebrae pro « Propter hoc causa vestriSion quasi ager arabi-

divinatione, et occurabet super prophetas, et obte- tur, et Hierusalera quasi acervus lapidum erit, et
nebrabitur super eos dies, et confundentur qui vi- mons terapli in excelsa silvarum. n Docet quia tem-
dent visiones, et confundentur divini, x et operient plum Dei, quod prius auro et lapidibus pretiosis
vultus suos oranes, quia non est responsura Dei. » fulgebat, in ruinas extremas deducendum sit. Haec
Erantillo tempore pseudopro]jhet£e in populo Israel, omnia contigerunt Juda3is,propter ea quae supra di-
qui ut ab eis dona acciperent, pra:*dicabant pacem, cta sunt, et maxime propter effusioneni Dominici
quae eis data non erat. Hoc est enira quod dicit sanguinis. Possunt haec moraliter referri ad Eccle-
« mordent dentibus, » ut aviditatem accipientium siam. Ipsa est enira domus Jacob et domus Israel.
ostendat. Si quis vero nihil eis dedisset, quamvis esset Dicit ergo de perversis doctoribus et principibus seu
sanctus, praenuntiabant iramDei illi esse venturam. judicibus Ecclesiae, qui cum ipsi mala qua2 possint
Unde dicit, quod sermo eorumnonsit prophetia,sed faciant, requiescunt super Dominum, et vana spe
 ENARRATIO IN MICHiEAM PROPHETAM. ^&^
153

prospera de ejusclementiapollicentur,dicentes: Ahastas suas in ligones. Non sumet gens adversum

sibi

«Non venient supernos mala. » gentem gladium, et non dis^^ent ultra belligerare.
Et sedebit vir subtus vineara suam, ct subtus ficum
CAPUT IV.
suam, et non erit qui deterreat.» Omne (inquit) stu

(i Et erit : in novissimo dierum erit mons domus dium belligerandi eo veniente cessabit, et transfo-

Domini, praeparatus in vertice montium,et sublimis retur ad pacem, tantaque erit requies,utnon solum

super colles, et fluentadeumpopuli,et properabunt in urbibus, sed et in villis et agris sit suraraa secu-

gentes muitae, et dicent Yenite. » Quia principes

:
ritas,itaut sedcat unusquisque sub vite sua, ut
Judaeorum abominati sunt judicium, et tedificave- supra. « Quia osDoraini exercituum locutum est. »
runt Sion in sanguinibus, idcirco pro monte Sion Legamus historias, et inveniemus quia ante ad-
elevatus est Christus.Hicmons
monsDomini, id est ventum Christi totus contra sc pugnabat orbis ;
fer-

ostensus est in novissimis diebus, hoc est, in fme vebant orania tam cxternis quam civilibus bellis,

saiculorum, quando in novissima sa^culi aotate per nec quisquam impune de gente in gentem transire
hostiam salutarem Salvator apparuit,- qui tulit pec- Postquam vero in adventu suo Christus
poterat.
cata mundi. Prceparatus (inquit) erit, id est raani- Romanura iraperium proedicando Evangeliura prai-
festus, quiantepertotrailliaannoruraoccultuserat. i^paravit apostolicai pra^dicationi, pervius fiictus est
Non solum autem in montibus, sed et super vertices orbis. Tropologice concisio gladiorum et lancearum,
montium Montes quippe suntpro-
pra^paratus erit. fmis est irae et persecutionis, qua prius increduli

phetae sancti, qui licetomnia sancta et ad huraanara contra sanctos praedicatores saeviebant. Quae con-
salutem pertinentia conscripserint, tam ad com- versa sunt in ruralia instrumenta, ut conflatis con-
parationem hujus prophetice, in qua de Salvatoris tumeliarum jaculis, fructusspiritales succrescerent.
adventu prophetaverunt, humilia sunt castera, et Hkc autem fient, quia Dominus locutus est, cujus
usque ad vertices montiura non pertingentia. Super omnia verba sunt vera, et cujus dixisse, fecisse est.
colles exaltatus est mons iste, quia omnium sancto- ((Quia omnes populi ambulabunt, unusquisque in
rum meritum supergressus esthomo
gratiara, orane nomine Dei sui, nos autem ambulabimusinnomine
a verbo Dei assumptus. Quia enim se humiliavit Dei nostri in ijeternum et ultra. » Cifiteris (inquit)
usque ad mortem, exaltavit eum Deus Pater, etdo- gentibus cunctis post errorem suum, nos quiascen-
navit illi nomen quod est super omne nomen. Ad diraus ad montem Domini ambulabimus in nomine
hunc montem congregabuntur, vel (ut Septuaginta Domini Dei nostri Jesu Christi, quia ipse verus
dicunt) fluentomnes gentes, etin morem fluviorum^ est mons et Deus, et ex ejus nomine Christiam vo-
G
innuraerabiles populi convenient credentes. Vide- camur.
mus jam ex omnibus gentibus, quas Romanorura « In die hoc est, cum verus sol splenduerit,
illa, »

novitimperium,in Christura credidissse,etper fidem (( dicit Dominus, congregaboclaudicantem,et quara

ad hunc montera coufluxisse.Sed quid venientes di- ejecerara colligara, et quam afflixeram consolabor,
cunt? « Ascendamus admontera Domini. » Opusest et ponam claudicantem inreliquias, et eam quaela-
ascensione, si volumus ad Christum venire, (( et ad boraverat, ingentem robustam. » Hoc est, plebera
domum Dei Jacob,» id est, Ecclesiam, quae est do- Judaicam contritam, et recto gressu incedere non
mus Dei, secundura Apostolum, columna et firraa- valentem, et ejectam ac reprobatam. Congregabi-
raentura veritatis, Deum autera Jacob Christumdi- tur autem ad hoc, ut suscipiatur et ponatur in reli-
cit. Quare veniant, addunt : (( et docebit nos quod Isaias
vias quias et in gentera robustara. Hoc est
suas, » per doctores et pastores, qui praesident Ec- dicit, nisi Dorainus sabaoth reliquisset nobis semen,
clesiae, quos in Apocalypsi Joannes angelos vocat, quasi Sodoma fuissemus, et sicut Gomorrhasimiles
sive per Scripturas, quae ostendunt viam Domini,id essemus. Hoc factum est praedicantibus apostolis,
est Christum, quidicit « Ego sum via. » : Et am- quando in Actibus apostorum legitur Una die cre-
«. :

bulabimus in semitis ejus, » id est,sequemur et imi-j) diderunt tria millia, altera die quinque miUia, et
tabimur apostolos ejus, qui sunt semitas illius, per deinceps multa raillia. Plenius autem in fme sasculi
quos credimus in eum.» Quia de Sion,» hoc est, de implebitur, quia cum plenitudo gentium intraverit,
primitiva Ecclesia, exibit lex » spiritualis,hoc est,
(( tunc omnis Israel salvus erit. Et regnabit Domi- ((

evangelicapriHedicatio ad gentes. « Et verbum Do- nus super eos, » id est super congregatos,«inmonte
mini, » id est, Filius Dei Patris, qui est Verbum Sion, » id est in Ecclesia, qua) est in contempla-
ejus, « de Hierusalem, j» hoc est, de Juda^a, de qua tione vitae spiritualis.« Exhoc nunc et usque in aeter-
carnera assurapsit. num, • id est a saeculo praesenti usque in futu-
« Et judicabit inter populos m-ultos.» Quia « Pater rum.
non judicat quemquam, sed omne judicium dedit (( Et tu,turris gregis nebulosa,filia Sion,usque ad
Filio. » « Etcorripiet gentesfortesusque in longin- te veniet, et veniet potestas prima, regnum filiae

quum, » hoc est, sapientes et phiiosophos saeculi, Hierusalera. Turremgregis nebulosara, locum di-
»

quos comprehenditin astutia eorum. Judicat autem cit, qui ob conventum pastorum, adher (id est,tur-

populos, discernendo qui sint salute digni, qui in- risgregis) dicitur. Distat autem uno milliario a Be-
digni. « Et concident gladios suos in vomeres, et thlehem ad orientera. In hoc loco tribus pastoribus
 :

155 HAYMOXTS HALBERST.VT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMEXT. BIBL. 156

angelus apparuit, et natum Deumnuntiavit, quique A populusductus in captivit;\tem, post septuaginta an-
ibidcii» \eik?rab:liter eonditi requiesc-unt. Tuiriiu nos sub Jesu et Zorobabol et Esdra liberatus est et
autem aebulosum dicii, propt«?r obse.uritatem my- reversus. Moraliter anima propter peccatuin de ci-

sterioruua ccelwtium, quiMbirevelata sunt.Potestas vitate, (id est Ecclesia) pulsa, tradita inimico in
autemprima, virtutes suntangelic;e, qua? € Gloria in interitum carnis, jubetur venire ad Babylonem, id
eicelsis Deo, •>
exsultando coucinebant. et ipsa est est, ad confusionem vitiorum et dejectionis sua^, ut
r^nam tili* Hierusalem, id est, supemaj civitatis, postquam dignam egerit paMiitentiam, liberetur a
ubi angelic* virtutes Deum sabaoth speculantur. captivitate peccati. etreversa adpaternam domum,
Aliegorice turris nebulosa, plebs est Israelitica bi\e mereatur recipi a clementissimo Patre. Sed et se-
templum Dei a Salomone oonstructum in Hierusalem. cundumbeatum Gregorium srepecontingit ut anima,
De kic turre dicit Isiiias Et iedilicavit turriin in
; quie lilia Sionvocatur, qua} Deum debuerat contem-
medio ejus, id est, vineje. Haec turris, id est plebs plari. aliquo spirituali et occulto vitio (verbi gratia,
Judaica^ quandiu habuit raaceriam, id est angelo- superbiai, invidiae) devastetur. Quam misericors
rum pr^e^idia, et torcu.'ar, id est altare. nec diabolo Peus nonnunquam permittit cadere in apertum
pervia «jrat, nec nebulosa, sed civitas Dei, qua^ in cainis peccatum, et quasi ad Babylonem, id est
moDte (hoc est iu celsitudine virtutum) ^ita latere^ad confusionem venire, ut confusa fceditate aperti
non poterat. Ad postquam se sanguine Domini foe- criminis, liberetur a captivitate vitii latentis.
davit, uebulosa acsqualida appellatur.Ad hanc per- « Et niinccongregatrc suntsuper tegontes multae,
venit potestas prima, id est, videlicet Filius, qui quee dicunt Lapidetur, et aspiciat in Sion oculus
:

loquitur in Apocalypsi. « Ego sum a et tu, initiura et noster. Vox prophetae OHierusalem, cui prcedico
v :

finis, » et qui ex persona assumpti horainis dicit, imminentem captivitatem, interim donecilla veniat,
« Dominus posseditme initio viarum suarum.» Quie jam t:ongregatcC sunt super te gentes multte, quae
potestas est regnum filice Hierusalem.Venit ergo in quasi de adultera muliere loquuntur et dicunt :

hunc muDdum potestas prima, ut faceret secundam Lapidetur. et aspiciat oculus nosterin Sion,hocest,
potestatera. Xonenim potest dici prima, nisisitse- contra Sion, ut insultemus et gaudeamus in malis
cunda. Fecit ergo S'Cundampotestatemin apostolos. ejus. Et baec dicunt
ut sicut appellantura luce Christo lux, etapanevivo autem non cognoverunt cogitatioiies Domi- « Ipsi
Christo vocentur panis, Paulo dicente «Unuspanis ni. et non intellexeruntconsilium ejus. quiacongre-
:

multi suraus in Christo, » iu\ a prima potestate po- gavit eos quasi fenum areae. » Qui ideo fecit illas
testaset regnum vocentur r congregari, ut tu illas conteras quasi fenum et sti-
Xunc quare moerorecontraheris? Cum (inquit) pulam areas.
tt

ad te ventura sit prima potestas, quare mcerore • Surge » igitur et tritura, filia Sion, quiacornu «

contraheris et hurailiaris? Xunquid rex non est tuum ponamferreura,etunguIas tuas ponamaereas,»
tibi, aut consiliarius tuus periit, quia comprehendit hoc est, insuperabilem fortitudinem. « Et » sic
te dolor sicut parturientem ? » Interrogando con- « comrainues populos multos, et interficies Doraino

firmat juste eara dolere et moerere. quia rex ejus rapinas eorum, et fortitudinem eorum Domino uni-
Christus, qui et consiliarius et angelus magni con- versae terrae, » ut consecrentur Dornino Deo tuo.
silii, periit ei, hoc est, crucifixus est, ab illis, et Talienim sacrificiodelectatur Dominus quodautem
:

quanturain ipsis fuit, periit, et qui juxta Evange- cornu dicit et ungulas, metaphoricos accipiendum
licaraparabolam hieredem ejectumextra vineam oc- est, ab liostibus triturantibus.Moraliter congregan-
ciderunt, ipsi quoque ab exercitu Romano vastati tur adver.sus Ecclesiarn Dei, multitudines spiritua-
sunt. Etsicut parturiens dolorem non potest efiu- lium nequitiarum, et insultant atque exprobrant
gere.sic iile populus imrainens periculuin et vasta- neces filiorum ejus, nescientes consilium Domini
tionem non potuit declinare. nec cogitationes ejus, quia ad hoc permittiteis prae-
i Dole et satage, filiaSion, quasi parturiens.quia^valere ad tempus. ut et illorum patientia remune-
nunc egredieris de civitate. et habitabis in regione, retur, et horum malitia puniatur. Congregat eos
etvenies usque ad Babylonem ibi liberaberis, ibi : Dominus. ut conterantur, et eorum justa damna-
redimet te Dominus demanu inimicorura tuorum.» tio proficiat in laudem Cieatoris, et rapincC ac
Praecipitur filiae Sion, id est, saepe dictae plebi, ut fortitudo eorum in sacrificium Domino conver-
doleat et egrediatur de civitate, et habitet in regio- tamur.
ne, quia Dei est sententia ut pergat in captivi^tem, CAPUT V.
nec potest rautari judicium ejus. Monetur ergo ut « Xunc vastaberis, filia latronis : obsidionem po-
patienter sustineat, et usquc ad Babylonem veniat, suerunt super nos, in virga percutientraaxillam ju-
sciens quia si foititer flagellum sustinuerit.cito redi- dicis Israel. Promiseram tibi (inquit propheta)
»

raenda sit de raanu inimicorura. ut cunifuerit libe- quod triturares et comminueres omnes gentes, quie
rata, possil dicere: t Xe laeteris inirnica moa super adversum te congregatcC erant. et ofrerres rapinas
mequiacecidi,consurgam » :etcura Psalmista:(-Xon eorum Domino Deo tuo. Sed quia hoc non modo
inperpetuurn irascetur Donjinus, nequein aeternum fiet, sed cum plenitudo gentium intrabit in finc sa?-

comminabitur.» Patetautemjuxtalitteram.quodille culi, interim vastaris pro meritis tuis. Unde jani
457 ENARRATIO IN MICH^AM PROPHETAM. 158

non te voco filiam meam, sed latronis, id est, dia- Asublimitate nominis Domini Dei sui. Et converten-
boli, qui semper est paratus ad proedanduni.« Ob- tur, quia nunc magnificabitur usque ad terminos

sidioncm posuerunt super nos. » Vox est Dei Patris terrrc»Cum, inquit, pepereiitpariens, et sol justitiae
loquentis ad Fiiium et Spiritum sanctum, et mani- Christus totum mundum impleverit, tunc ipse Do-
feste ostenditur Trinitaspersonarum. Obsidionem minus, qui prius ut homo ambulavit, stabit, cum
posuerunt super Filium Dei Judoei, quando insidia- jam Deus ab oranibus credetur et adorabitur ; et
bantur ei dicentes Magister, scimus quia veraxes.
: pascet eos, id est credentes, « in fortitudine Domi-
Quasi enim obsidebant, qui capere cogitabant. Sed ni, hoc est, in divinitatis potentia; quique dicere
quia injuria Filii injuria estPatris et Spiritus sancti, }Mi{''runtDominus pascit me, et nihil mihi deerit.
:

idcirco pluraliter dicitur « super nos. » Quod vero Pascet etiam in sublimitate nominis Domini, juxta
sequitur : « In virga percutient raaxillam judicis hoc quod vicinus passioni Deum Patrem oravit :

Israel,»hocostendit,quod arundinepercutiebantmi- « Pater sancte, serva eos in nomine tuo. » Et con-

lites caput Domini,qu8e Filii contumelia redundabat vertentur ab amore quo Christum carnaliter dili-
in totam Trinitatem. Propter haec ergo scelera non gebant, et incipient eum sicut Deum diligere. Sive
difFeram amplius ultionem, et nunc et in prsesenti convertentur, id est, spiritualia et aeterna incipient
vastaberis ab Assyriis vel Romanis. Bpetere, qui antea terrena et temporalia quajrebant.
« Ettu, Bethlehem Ephrata, parvulus es in milli- Quia magnificatus est Christus usque ad extre-
bus Juda, ex te mihi egredietur qui sit dominator raura terra?, et jara sonus ejus exivit in fmes orbis
in Israel.» Loquitur propheta ex persona Patris Dei, terrae.

promittentis incarnationem FiUi sui, et designantis « Et erit iste pax, Assyrius cum venerit in ter-
locum nativitatis ejus. Et tu, Bethlehem, quse ante ram nostram, et quando calcaverit in domibus
vocabaris Ephrata, et intantum es minima, ut com- nostris. » Cum venerit Assyrius, id est, diabolus
parata miUibus .Tuda, vix parvus viculushubearis,ex super terram Ecclesiae, et religionem eorum quos
hoc parvo oppidulo egredietur Christus, qui sit do- pascit Dominus, voluerit devastare, et calcaverit
rainator inlsrael.Ac ne putetis eum tantum essede domos noslras, id est, corpora animarum habita-
genereDavid,quoniamquidem ut verus homo cerni- cula ascenderitetdepresserit. tuncipse,id est, Chri-
tur,((etegressusejus ab initio a diebus asternitatis.» stus erit pax in nobis, quia nulla tribulatio, nulla
Ante Sccculaex mea substantia genitus est.quia « In angustia poterit electos separare a charitate ejus.
principio erat Verbnm, etVerbum eratapud Deum, Exempli causa:Venerat Assyrius superterramPauli,
et Deus erat Verbum. Bethlehem interpretatur
); et calcavit domura ejus, cum esset in laboribus
domus panis, quia ibi natus est panis qui de coelo plurimis, in mortibus, et caeteris quae ipse comrae-
descendit.Ephrnta vei'titurinfurorem,quod pertinet morat. Sed quia in his omnibus superabat per eum
ad Herodem, qui cognito quod illusus esset a magis, quidilexerat eum, et qui erat pax ejus ".« Et susci-
iratus est valde. tabimus super eum septem pa.stores, et octo pri-
« Propter hoc dabit » Dominus « eos usque ad mates homines. » Introducitur enim Deus Pater lo-
tempus, in quo parturiens pariet, et reliquiae fra- quens et bona promittens. « Suscitabimus (inquit)
trum ejus convertentur ad lilios Israel. » Ideo (in- ego et Filius et Spiritus sanctus super eura, * id
quit) dabit eos,id est, Judaeos, et permittet suum te- est Assyriura, septera pastores, id est, patriarchas
nere dominium usque ad tempus quo virgo pariens etprophetas,qui septenariura legis,id est, sabbatum
novoordinepariet.Postquamautempepererit, etna- servaverunt ; » et octo primates, » id est, observa-
tusparvulus suscepttedispensationismunus impleve- tores Novi Testamenti, qui ab apostolis usque ad
populo Juda^orum captivo vel interfecto, reliquiae
rit, hanc aitatem suscitantur a Domino in Ecclesia.Sep-
fratrum ejus, id est apostoli,qui sunt fratres Dorai- tenarius nuraerus pertinet ad Vetus Testamentum
ni, convertentur ad patriarcharum et prophetarum propter sabbatum, octonaiius ad gratiam Novi Te-
fidem. Potest et sic intelligi : Dabit eos, id est, Ju- i\stamenti propter Dominicam resurrectionem, quse
dseos permittet urabram usque
suae legis observare octava die facta et impleta est. Unde et Salomon
ad tempus parientis, id est, donec Ecclesia mater ait : « Da partes septem necnon etocto. »

gentilempopulum spiritualiter ad fidera generet.et « Et pascent terrara Assur in gladio,))subauditur

donec sterilis pariat plurimos, et quse multos ha- sermonis Dei, dequo Apostolus : « Vivus est sermo
bebat filios, infirmetur; et subintrante plenitudine i)ei et efficax,et penetrabilior omni gladio ancipiti,
gentium, tandem omnis Israel salvus fiet,tunc reli- et pertingens usque ad divisionem animae et spiri-
quiae fratrum ejus convertentur ad filios Israel, et tus. Hic gladius missus est ab eo, qui venit sepa-
))

praedicante Elia, couvertentur corda patrura ad fi- rare hominem adversus patrem suum, et filiam ad-
lios, et corda filiorum ad patres eorum, et novis- versus matrem suam,et reliqua.Pascentetiam « ter-
simus populus jungetur priori et tunc erunt vere : ram Nemrod in laiiceis ejus, et liberabit ab Assur,
filii Abrahse, credendo in eum quem vidit Abraham cum venerit in terram nostram, et cum calcaveritin
et laetatus est. terminis nostris, » id est, terram Assur, in quare-
« Et stabit, et pascet in fortitudine Domini, in gnavit Nemrod robustus venator coram Domino
a Videtur aliquid deesse.
159 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. — COMMENT. BIBL. 160
Xemrod interpretatur tentatio descendens. et de-Ationes tuas.» Auferam etiam currus tuos et quadri-
S'gnat diabohim,qui de ccelo persuperbiam cecidit. iras. id est, scelera, in quibus quasi triumphans glo-
Istius terram, id est, homines quos possederat,pa- riabaris. Et disperdam civitates terra} tua?, id est,
scont iUi pastores et optimates, id est, }>rophetieet confidentiam, quam in terrenis opibus habebas, et
apostoli. In lanceis, subaudis divina? pniedicationis. cum Cain qui primus icdificavit civitatem in terra,
Superato itaque atque confosso Assyrio, et redacta si^em tuam ponebas.Et auferam omnes munitiones
terra Xemrod in nihilum. hberabit nos Dominus tuas, devia scilicet et pompas scecuH, rhetorum fa-
Christus de manu Assur,qui veneratcalcare terra;.i cundiam, dialecticorum sophismata ; et auferam
nostram. mah^ficia de manu tua, et divinationes, > subaudis
t Et reUquiiO erunt Jacob in gentibus in medio (Uxjmoniaccc. quibus decepta eras, et alips decipie-
populorum muUorum,quasiros a Domino, et quasi bas. « Xon erunt in te ; » sive divinationem vocat
stilla) super herbam. » Liberatis nobis ab Assur, imperitorum doctrinas, qui volunt docere qurc ne-
qui dirigens interpretatur, id est, a diabolo,qui om- sciunt, et quasi ea quio sunt incerta divinantct do-
nes sequaces suos dirigit ad perditionem, eruntre- cent pro certis.
Hquiae Jacob, id est, apostoli, sive oranes primitivaj « Et perire faciara sculptiUa tua, > id est, omnes
Ecclesiic inmedio populorum quasi los a DominoB fal^as pra^sumptiones et perversa dogmata. « Etsta-
cadens. et refrigerans ardorem vitiorum.quo omnes tuas tuas de medio tui, et non adorabis ultra opera
gentes e.xurebantur, etexstinguens ignita jaculadia- manuumtuarum,et eveUam lucos tuos de medio tui,
boli.Xam et caraino ardenti, in quo tres pueri missi et conteram civitates tuas, » id est, falsae religionis
fuerant. dicitur descendisse angelus, et fecisse me- et observationis superstltionem.Unde et inlege pro-
dium fornacisquasi ventum roris flantem. Hoc ergo hibetur pUintari lucus in templo Domini.Et civitates
dicit, quia doctrina apostolorum erit in medio om- male constructas, quas paulo ante civitates terrae
nium gentiura, quasi ros a Domino, et quasi stiUae dixerat, minatur quod conterat atquc consumat.
super herbam.StiUisenim quae de tectis cadunt.com- «Et faciam in furore etin indignatione uUionem
paratur praedicatio ca^lestis. Quod autem dicitur. in omnibus gentibus, qucc non audierunt. » Qaia
€ non exspectat virum, et non praestolaturfiUos
quae rorem sermonis mei recipere noluerunt, faciam in
hominura, « significat quod gentes nullura exspecta- furore et ira ultionem in gentibus, quse audire, id
bant doctorem vel praedicatorem,quieos infunderet est, obedire voluerunt.
rore praedicationis, et excoleret vomere doctrinae GAPUT YI.
spiritualis. «AuditequoeDominusloquitur: Surge,contendeju-
« Et eruntreUquiae Jacob in gentibus in medio po- Q dicio adversus montes,etaudiant coUes vocem tuam,

pulorura multoruni.quasi leo in jumentis silvarum, audiant raontesjudicium Domini. » Propheta loqui-
etquasi catulus leonisrugiensingregibuspecorum, tur, etimperatutaudiamus quae Dominus loquitur.
qui cum transierit et conculcaverit et ceperit, non Montes per metaphoram potentes et divites; coUes
estqui eruat. Et exaltabitur manus tua super hostes vero, subjectos et minus potentes appeUat. Di>:nde
tuos. » Leo Christus est, ut in Apocalvpsi dicitur : ipse Dominus loquitur ad prophetam « Surge,con- :

• Yicit leode tiibuJuda. .;Ipse est et catulus leonis, tende judicio adversum montes, et audiant coUes
de quo in Genesi sub persona Juda) dicitur :» Catu- vocem tuam.» Rursum propheta, sicutluerat ei im-
lus leonis Juda,ad praedam, fiU mi, ascendisti.^ Ipse peratum,loquitur ad montes etiara, « et fortia funda-
ergo qui est leo, dedit apostolis,ut et ipsi sint leo- menta terrse, » causamque reddit, quare eos com-
nes. quando dixit eis it Ite, docete oranes gentes,» pellat audire, « quia judicium Domini cum populo
etc.Et quoraodo nemo potestresistere leoni,ita UU suo, et cum Israel dijudicabitur. p Possunt per
Uberatideraanu Assyriorura,acceperuntpotestatem montes et coUes angeli significari, quibus rerum
ut peterent jumenta.hoc est,horainesirrationabiles, huraanarum comraissa est procuratio. Xam Aj)osto-
verbi Dei ratione carentes. a Horao cuni in honore lus angelos dicit adrainistratorios spiritus, in niini-
esset, non Rapient autera eos,nonD sterium missosproplereosqui haereditatem capiunt
inteliexit, » etc.

utdilanient, sed ut separent (hoc est, dividant) ab salutis. Contende (inquit) judicio cum raontibus, id

infidelibus et nullus erit persecutor qui eis possit

: est, angelis,ut si reperti fuerint non digne hornines

resistere, et exaltabitur raanus Doraini super eos, procurasse, tollatur culpa a populo, et referatur ad
qui vel ipsura Dominura vel apostolos ejus afflixe- principes, vel ad rae, qui tales horainibusprccposui.
rant. • Et omnes iniraici tui interibunt, » non ut In Apocalypsi legiraus quod angeU, id est praepositi
pereant, sed ut ex inimicis et infidelibus fiant araici Ecclesiarura, vel laudantur, vel vituperantur ex vita
et fideles. eorura quibus prccsunt. Deus ergo qui poterat, ut-
« Et erit in die illa,» quando exaltata fuerit ma- pote Deus, pro sceleribus peccatoris populi su,)pli-
nus tua, Israel, super hostes tuos,f auferara equos cia inferre, non vult exercere potentiara, sed justi-

tuos de raedio tui, v id est, oranes lascivientes irape- tiara, et cogit populura Israel prcnesentibus angelis
tusanirai,dequibusdicitur : tXolite fieri sicutequus et orani creatura.ut diccit si quid habeat, ut secjn-

et mulus. » • Et qucidrigas tuas disperdara, et per- dum P.<almistam justificetur Deus in sermonibus
dam civitates terrae tuje, et destruara omnes muni- suis, et vincat cum judicatur.
161 ENARRATIO IN MICH^AM PROPHETAM. 162

ffPopule meus, quid feci tibi, et quid molestusAin judicium, sed totum se convertit in preces sed ;

tibi fui, responde mihi, quia eduxi te C.c Ij.iVi nec in ipsis precibus habet fiduciam, quia nihil est
^gypti, et de domo servientium liberavi te, et misi quod digne Deo pro peccatis possit offerri. Impossi-
ante faciem tuam Moysen, et Aaron, et Mariam. » bile est enim sanguine hircorum et vitulorum auferri

Loquitur Deus ad Israel, et eum ad judicium pro- peccata. Nunquid dabo primogenitum meum pro
«

vocat, et dat licentiam adversum se disceptandi. scelere meo? » Quod legitur in Regum libro fecisse
Quid (inquit) feci quod non debui, vel quid moiestus Moab, qui cum obsideretur a Judrcis, ascendens rcu-
fui, laboribuste opprimendo?An beneficiamea con- rum immolavit in omnium oculis fdium suum.
tumelias esse arbitrabaris, dolens quod amiseris « Fructum ventris mei pro peccato animao meae. d

pepones ct ollas ^g^-ptias? Ego te in manu forti Et sicut Jephthe ofTerens filiam pro temerario voto.
eduxi de domo servitutis, dedi tibi doctores, per Sed et nos agentes poenitentiam, sciamus nihil nos
quos cognosceres voluntatem meam. Et ne ista dignum dare posse ad placandum Deum, sed solum-
parva videantur. modo in sanguine immaculati et singularis Agni nos
« Popule meus, memento, quocso, quid cogitaverit posse salvari, si tamen imitemur ejus passionem, ut
Balach rex Moab, et quid responderit ei Balaam filius pro illo mori parati simus. Nam et Psalmista cum
Beor de Setim, usque ad Galgalam, ut cognosceres j^
interrogasset : « Quidretribuam Domino? jipsesibi
justitias Domini. » Setim locus est in eremo, dictus respondit » : Caliceni salutaris accipiam, et nomen
ab arboribus quce ibi plurimcC proveniunt. Sunt au- Domini invocabo. » Si enim illc qui Deus est, pro
tem quam spinam albam vocamus.
similcs arbori nobis sine peccato raortuus est, et nos qui homincs
Galgala autem est locus in quo post mortem Moysi et peccatores sumus, debemus parati semper esse
circumcisus est populus a Josue. Unde locus idem ut pro moriamur.
illo

vocatus est Galgala, id est, coUis proDputiorum. Per <L Indicabo tibi, o homo, quid sit bonum, et quid
cuncta (inquit) loca eremi vobiscum jam ambulavi, Dominus requirat a te. Utique facere judicium, et
mutans semper \idens. De Setim, ubi
castra, et vos diligere misericordiam. Hoc non tantum ad unius
»

fornicatus est Israel cum Madianitis, usque ad Gal- gentis populum, sed generaliter ad omnes homines
gala, id est, donec regem habuistis Saulem, qui dicitur : Quia dubitas, humanum genus, quod pro
prius in Galgalis unctus est, per totum hoc iter, et peccatis tuis possis placare Deum, dicam tibi quid
per omne tempus non vos reliqui, Et cum vos me quaerat Deus, utique facere judicium, etc. Tale quid
semper blasphemaretis, ego non permisi ut vobis Moyses in Deuteronomio dixit Et nunc, Tsrael,
et :

malediceret Balaam, imo feci ut vos e contrario be- quid Dominus Deus tuus quaerit a te, nisi ut diligas
nediceret. Haec juxta litteram, quae etiam possunt G Dominum Deum tuum, et ambules in viis ejus, et di-
moraliter ad nos referri, qui sumus in Ecclesia. Dis- ligas eum, etc. Deus quaerit a nobis nostram ipsorum
putat ergo contra nos Dominus, et arguit nos tra- salutem facere judicium, utnihil absque consilio et
dcndo pro nobis Filiuni suuni in mortem. Et misit ratione faciamus. diligere misericordiam, ut non
ante faciem nostram Moysen, id est legem, et misit quasi ex necessitate aut compulsi faciamus miseri-
Aaron, qui interpretatur mons fortitudinis, id est cordiam, sed volenti animo, quia hiiarem datorem
Christum, qui est magnus sacerdos sacerdotum. Mi- diligit Deus. Et sollicitum ambulare cum Deo, » ut *>

sit et Mariam, id est. vaticinia prophetarum, quando nunquam securi siraus, sed semperexspectemus ad-
etiam Balach, qui interpretatur eligens, id est dia- ventum patrisfamilias, vel certe non declinare a
bolus, qui omnesquaerit devorare, et est rex Moab, mandatis ejus, sed studiose sectari vestigia ejus.
qui interpretatur ex patre omnium, scilicet quibus Qui enim dicit se in Christo manere, debet sicut
dicitur « Vox ex patre diaboio e.stis. » Quando, in-
: ille ambulavit et ipse ambulare.

quam, Balach voluit vos decipere per Balaam, qui « Vox Domini ad civitatem clamat, et salus erit

interpretatur vanus populus, et est filius Beor, qui timentibus nomen tuum. » Juxta historiam vox, id
potest interpretari in pelle, eos designans qui mor- est verba Micha^ae, propheta vaticinante. Ut sit sen-
tuis carnis operibus dediti sunt, non eum permisit [) sus Comminatio Domini contra Samariam est, ut:

Deus nocere nobis, insuper maledictionem Balaam, audiens populus Juda istorum supplicia, timeant, et
id est, vani populi, convertit in benedictionem. Va- adipiscantur salutem. Sed et peccatores quique ti-
nus est enim populus gentilium, natus de eo qui in mentes supplicia quae vident alios pati, illorum exem-
pelle est, hoc est, qui semper in suis voluptatibus plo corriguntur, et impletur in illis quod scriptum
permanent. Quorum maledicta et opprobria in bene- est : Pestilente flagellato, sapientior erit stultus.
dictionem versa sunt, quia nunc glorificant quos « Audite, tribus, et quis approbabit illud ? Adhuc
persequebantur et occidebant. ignis in domo impii, thesauri iniquitatis, et mensura
Quid dignum offeram Domino ? Curvem genu
(( minor irae decem tribus, quae vocamini
plena. »
Deoexcelso? Nunquid offeram ei holocautomata et Samaria, audite quac Dominus contestatur. Et quis
vitulos anniculos ? Nunquid placari potest Dominus approbavit illud, id est rarus, qui secundum ea quae
in millibus arietum, aut in multis millibus
hircorum Dominus praecipit, velit agere. Adhuc ignis, id est
pinguium?»Deuspopulumprovocaveratadjudicium, iniquitas in domo impii est, et thesauri impietatis
sed ille sciens se peccasse, non vult intrare cum Deo sunt in domo regia. Deinde exsequitur per singula,
Iti3 HAYMOXIS HAXBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 164

quibus raalis illa vastaretur. Mensura nunor, id est, AQuia non a sponte offerentibus accipiunt munera,
injustiiia, ir.e plena, id est iram Dei provocans. Sta- sed cogunt dare subjectos. Judex ergo in reddendo
tera iniqua et divei^sa pondera, ut in alio pondero est. quia sic alium judicat quomodo ipse ab alio
vendant merrimonia, in aiio emaiit. quodque est gra- judicatur, ut mutuo lavore tueantur. a Et magnus
vius,hoc nonpauperes necessitate, sed divites agunt, locutus est desiderium animai suai. » Qui inter eos
plus pleni iniquitate quam rebus Unde sequitur ; niagnus est, et in lege doctissimus, non I)ei, sed
« Nunquid justificabo stateram impiani et sacelli suam hiquitur voluntatem. •«
Et conturbaverunt
pondera dolosa? in quibus divites ejus repleti sunt eam, j id est urbem vel terram, de qua dixit: Periit
iniquilate, et habitantes in ea loquebantur menda- sanctus de terra.
ciura. t A divitiis subjungitur mendacium, quia raa- « Qui optimus in eis est quasi paliurus, » pungens
nusassuetacongregaredivitias. frauduientam possi- et vulnerans appropinquantem sibi. a Et qui rectus,
det linguam.Cum hcec- et alia facerent principes ves- quasi spina de sepe, » ut ibi sontiatur dolor, ubi
tri, nolui vos statim delere, sed exspectavi adhuc, et putabatur auxilium, u Dies specuhitionis tua?, visita-

paulatira coepi percutere plagis, quasi raonens ut vos tio tua venit, nunc erit vastitas eorum. Nolite cre-
famem, sitim, morbos, vasti- dere amico. » Diem speculationis, vastationem dicit
corrigeretis. Misi in vos
tatem hostilem segetum, et vinearum sterilitatem. g Samarine vel llierusalem, quam pra;dicit futuram.
Vos aatem semper servitis idolokitria?, et custodistis Ipsam vastationem vocat vi^itationem. Xunc erit
caeremonias quas constituit Arari rex impiissiraus, et vastitas eorum, id est habitatorum ergo nuUius ;

omne opus domus Achab et Jezabei, et idcirco cora- prophetce vocibus credatis, nec accommodetis aurem
pulsus ut darem vos in sibilum, et portaretis oppro- blanditiis decipientium. Si enim in araicis et con-
brium populi mei, dum hostes insultarent, quod Dei sanguineis rara est fides, quanto magis in his qui
populus captus et superatus esset ab hostibus : no- adulantes raentiuntur ut aliquid acquirant ? Nolite
men enim meum per vos blasphematur. ergo credere amico, quia Achitophei mentitus est
a Et lingua eorum fraudulenta in ore ipsorum. Et amico suo David, et Judas tradidit Christum. « Et
ego ergo ccepi te percutere perditione super peccatis nolite confidere in duce, » sicut Sichimita^ in Abi-
tuis. Tu comedes, non saturaberis, et humiliatio melech, quem ipsi fecerunt regem, et ab eo inter-
et
tua in medio tui, et apprehendes, et non salvabis, et fecti sunt.

quos salvaveris in gladio dabo. Tu seminabis, et non « Ab ea quae dormit in sinu tuo, custodi claustra

raetes; tu calcabis olivara, et non ungeris oleo, et oris tui, » ne patiaris quod Samson a Dalila. a Quia
mustum et non bibes vinum. Et custodisti pra^cepta lilius contumeliam facit patri, » sicut Absalom David,
Arari. et omne opus doraus Achab, et ambulasti in ^ concubinas patris incestans. « Filia consurgit adver
voluptatibus eorum, ut darem te in perditionem, et sus matrem suam, » cujus rei quotidiana exempla
omnos iiabitaiites in ea in sibiiuin, et opprobrium sunt. u Xurus contiii socruui suuni, » ut uxur Esau
populi mei portabitis- » contra Rebeccam. « Inimici liominis domestici » et
familiares « ejus. » Cum ha;c ita sint, nolite credere,
CAPUT VII.
cives Samaria} vel Hierusalera, falsis prophetis.

< Vae mihi. quia factus sura sicut qui colligit in (i Ego autem » non habeo fiduciam in illorum
auturano racemos vinderaite. Non est botrus ad com- falsis Dominum aspiciam »
promissionibus, sed « ad
edendum, praecoquas ficus desideravit anima mea. » et ejus misericordiam. Deum salvato- a Exspectabo
Nunc praedicit captivitatera et Judaj et Israel, id est remmeum, » etcertussum quia audiet meDominus ^»

decem tribuura et duarum, et plangit quod nullus sit Deus meus. Ne laeteris, inimica mea, super rne, quia
justus in populo isto, qui possit resistere consurgam. Cumsedero in tenebris, Dominus
irsE Dei. cecidi,

Frustra inquit) locutus sum, pracdicens raalaimmi- lux mea est. Irara Domini portabo, quoniam peccavi
nentia. frustra volui ex perdita civitate aliquos con- ei, donec judicet causam meam, et faciat judiciura

vertere,etquasiremanentesracemosjamvindemiataep. meum. Educet me in lucem, videbo justitiam ejus,

vine<e coliigere. Et cum racemos non invenirem, et aspiciet me iniraica mea, et operietur confusione,

volui saltera iraraaturas ficus, id estgrossos ficorum, quae dicit ad me Ubi est Dominus Deus tuus? Oculi :

comedere, quia bonas maluras non inveniebam. mei videbunt in eam, nunc erit in conculcatione ut
Quod tale est, veluti si quis dicat, quia panes non lutum platearum. » Vox Ilierusalem contra Babylo-
inveni, volui quisquilias et furfures manducare prae nem et caeteras gentes, qua exsultaverunt in ruina
farais raagnitudine. Quam simiiitudinem ipse pro- ejus : Babylon inimica mea, ne laiteris, ne gaudeas
pheta exponit, dicens : super me, quia cecidi merito raeo. Postquam enim
a Periit sanctus de terra, et reclus in hominibus iram Doraini portavero, consurgam, quia ille est
non est Omnes in sanguine insidiantur vir fratrem
: lumen meum in tenebris tribulationum. Novi quod
suura venatur ad raortera, maium manuura suarum me ducturus de angustia Deusmeus, et oculi mei
sit

dicunt bonum. r Non solum faciunt haec mala, verum videbunt justitiam cjus,id est ultionem quam factu-
etiara defendunt, et ordine perverso quodbonum est rus est non longo post tempore, sed nunc et in prae-
dicunt raalum. et quod est malum, dicunt bonura. sentia eorum erunt in conculcationem, et devasta-
tt Princeps postulat, et judex in reddendo est. t buntur a Medis et Persis. Huc usque vox Hierusalem
 : a

165 ENARRATIO IN MICH^AM PROPHETAM. 166

sive prophetce, ex persona populi : nunc sermodiri- AiHorum. Sive illos qui ob tumorem seques'trant se
gitur ad ipsam Hierusalem :
societate caeterorum hominum, ut sanctiores appa-
Hierusalem, venerunt « dies, » id est tempus T-eant Quod h^gimus plurimos fecisso gentiHum,qui
« ut fccdificentur maceria} tua?, » qurc fuerant de- detestantes communionem immani generis, habita-
structa^ a Chalda^is. bant in saltu vitiorum, et conculcabantur a bestiis,
« In die illa, » id estintempore, « longefiet lex,» id est daemonibus. Ca;terum sancti ereraita? soli
id est prseceptum illorum, quo imperabant tibi ut erant, sed non habitabant in saltu, sed
inamoenitate
servires eis, et nequaquam Babyloniorum imperio virtutum. Ergo hi qui soli sunt et in saltu vitiorum
subjacebis, « In die illa, » lioc est, in tempore quo habitant, pascendi sunt et regxindi in virga. Non
aedificabuntur maceriae tuse, « usque ad te veniet enim talesbonus pastordesedt, sed r«vocat etemen-
Assur, et usque ad civitates munitas, et a civitatibus dat. Unde sequitur
munitis usque ad flumen, et ad mare de mari,etad « In mcdio CarmeH pascentur Basan
et Galaad
montem de monte, et erit terra in desolationem juxtadiesantiquos.secundum diem egressionis tuai
propter habitatores suos. Id est, Assyrii fugientes de terra iEgypti, ostendam ei mirabiHa. Vid^bunt
venient etiam de civitatibus munitis quas deserue- gentes, etconfundentursuper omni fortitudine sua.»
B Carmelusmons cst
rant, usque ad flumen, id est usque ad Jordanem fertiHssimus, etCarmelusdicitur
et ad mare Mortuum, quod tibi vicinum est, de Graece et Latino, Ghermel Hebraice. Interpretatur
mari Rubro ad montem Sion, de monte, id est, de Garmelus cognitio circumcisionis, Basan confusio,
raontanis Pei'sarum etMedorum,ad quosprius Israel Gahiad migratio testimonii. Ita popuH gentiliumj
translatus fuerat.Et erit terra Chaldajorum desolata quiantea sine pastore erant, et vagabantur in saltu
a suis habitatoribus, « etpropte)'fructumcogitatio- erroris, transterentur ad Carmelum, idestadcogni-

num eorum. » id est mala opera, quae fructus sunt tionem verae circumeisionis, et servient Domino in
malarum cogitationum. Possunt haec moraliter re- spiritu ; et inteHigenteserrorem suum confundentur
ferri ad animamfidelem, qua3 est Hierusalem, et in confusione utili, qua^ adducit glodam, quod .sonat
qua est templum Dei, vel quse est templum Dei, Basan. Cumque ita confusifuerint propec/Catis suis,

qu8e cum pro peci-atis suisvela diabolotentari per- tunc pascentur inGaalad,quod interpretatur trans-
mittitur, vel diversis tribulationibus' atteritur, non migratio testimonii, id est revertentur ad Ecclesiam
debet desperare de misericordia, sed magissecon- ad quam legis veteris testimoniatransmigraverunt.
tra inimicos, id est da^mones erigere, qui nostris Hoc autem fiet secundum diesantiquos,dequibuset
insultant casibus, Consurgam, quiap Moyses dicit
et dicere : « : « Memento dierum antiquorum, » etc.
~
Dominus "
lux
"
mea est; ipse
"

me
' '
jjj^ autem recordabuntur dierum antiquorum, qui
ducet de tenebris in . - -

lucem. » Omnis enim tribulatio in pra^senti videtur non aspiciunt prajsentia, sed quse sursum sunt, ubi
non esse gaudii, sed postea fructum pacatissimum Christus est sedens in dextera Dei.Ostendetquoque
exercitatis reddet justitise. Cum ergo Dominus hoc eis mirabiHa, « quse oculus non vidit, et auris non
iecerit, et nos e multis tribulationibus eruerit, vide- audivit. » Tunc videbunt omnes gentes, quae quon-
bunt inimici animoe maH spiritus Babylonis, id est darr; afflixerant populum Dei et confundentur super
confusionis satelHtes, et erubescent, et eiunt in omni fortitudine sua, qua prsevalueruat adversus
conculcationem etin contemptum, gaudeiitibus san- sanctos Dei. Sed hanc confusionem habebunt b&ni,
ctis et exsultantibus in sua Hberatiohe et iliorum quia inteHigent peceata sua. Ponentmanussuper «

justa damnatione. os, «necuHamloquendi habebuntHbertatem.Manus

« Pasce populum tuum in virga tua gregem ha:- autem dicuntur super os ponere, quia manus pro
reditatis tuae. »Vox Dei Patris loquentis ad FiHum opere ponitur, et pfo suis malis operibus confusi
Dominum nostrum Jesum Cliristum, qui est pastor tacebunt. E coiitra justi manuos aperiunt, quia ex
bonus, prtecipiturque ei utpascat populum in virga, bouis operibus accipiunt facultatem loquendi cum
et gregem ha^reditatis suae. Distincte loquens osten-p^Domino. « Aures » quoque « eorum surdse erunt,»
dit aHud essepopulum, aHud gregem, quodetPsal quia noluerunt audire vocem Christi, sed surdae
mista facit, dicens « Nos autem populus tuus et aspides obturaverunt aures, ne audirent vocem in-
:

oves pascuse tuse. » Et populus appellantur ii qui cantantis, id est sapientel' prsedicantis Chiisti, de
ratione utuntur et norunt discernere veritatem a quibus adhuc dicitur *

falsitate, oves vero simpHces, qui necesse habent « Lingent pulveremsieut serpentes,veIutreptiHa
regi adoctoribus Cum ergodicit: « Pasce populum terrae perturbabuntur de sedibus suis. » Serpentes
et gregem ostenditetpopulum et
hccreditatis tuse, » super ventrem gradiuntur, etterramgradientcs tra-
oves indigere virga, ut regantur a Domino, sicut et hunt, ipsamque terram comedunt. Tales sunt re-
Moysi cum mitteretur ad Pliaraonem, dictum est : probi, terrenaopera facientes, et terram eomedunt,
Yirgam Dei toHes in manu tua. quia terrenis pascuntur illecebris. Super ventrem
Habitantes solos in saltu. « Propterea pascendi gradiuntur, quia ventri et gulae serviunt, eorumque
sunt et regendi in virga, quia habitant soH in saltu venter Deus est.Et trahunt se ad diem ultionis justi
ubi inteHigimus eosqui separant se ab Ecclesia, et judicii Dei. Ettunc turbabuntur de oDdibus, vel in.

habitant in sailtu gentiHum, et fruuntur amicitiis conclusionibus, cum se conclusos et coarctatosvide-

 :

167 HAYMONIS H.VLBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 168

formidabunt non Doniinuni Deum suum, sed

rint et A Judaico populo, sicut gentibus misertus cst. Deus
nostrum, quianecthimeum merentur liabere Deum. enim volens misericordiam, quia misericors est, et

«DominumDeum nostrumdesiderabunt.ettimebunt ideo revertetur miserendo eis quos abjecerat. Et

te. » de tertia persona loqueretur, subito per
Cum profundum
projicit in raaris peccata nostra, ut jam
apostropham convertit se ad Christum. et dicit non appareant.
f Timebunt te, » idcirco obmutescent, et ca?tera pa- « Dabisveritatem Jacob,misericordiam Abraham,
tientur qua? dicta sunt,uttime.mt te, o Christe.quia quae jurasti patribus nostris a diebus antiquis. »

initium sapientia? timor Domini. Illam, inquit, veritatem,quampromisisti Jacob servo

« Quis, Deus, simiHs tui, qui aufers iniquitatem, tuo. et raisericordiam quam pollicituses dilectotuo

et transis peccatum reliquiarum lurreditatis turc?» Abraliam,dabis credentibus in tc ex utroque populo.

Intelligensprophetaadhoc Dominum irascigentibus, Xam per Jacob, qui supplantator dicitur, antiquus

ut eas turbaret et confunderet, et ut turbatis et Judieorum populus intelligitur, qui inChristum cre-
confusis parceret, et peccata auferret, donaretque dens supplantavit infidelitatem. IlUs ergo dabit ve-
salutem. admiraturet laudatbonitaiem Dei,dicens: ritatem pra^miorum, qu.e eis poUicitus cst per :

« Quis, Deus, similis tui ? » subaudis nuUus. «

Qui Abraham, qui pater raultarum, subaudis gentiura,

aufers iniquitatem et transis peccatum reUquiarum

B interpretatur,multitudo gentium designatur, qua^
hcTreditatis tua) ? Sicutquondam in.Egypto exter-
>'
credendo in Christum factae sunt fiUi Abraham.qui-
minatorangelus videnssanguinem inforibuslsraeli- bus dabit misericordiam gratissime, et suo raerito
non eis nocuit.
pertransivit, et eas justificando a peccatis. Quae orania jurarsti, hoc
tarum.
c Non immittet ultra furorem suum, quoniam est imrautabiUter promisisti patribus verae fidei,

volens misericordiam est.Revertetur et miserebitur quod videUcet ex totaniominum raultitudine aiios

veritate, aUos raisericordia salvares. « Universae
nostri. Deponet iniquitates nostras, et projiciet in
profundum maris omnia peccata nostra, » id estnon enim viae Doraini, misericordia et veritas. »
in perpetuum irascetur, sed ahquando miserebitur

IX XAHUM PROPHETAM.
Nahura propheta, sicut et Jonas,interitum Ninivae C Assyriis sive, altiori scnsu, quod audiat gemitura
;

civitatis magnae vaticinatus est, et secundum suum

sanctorura, quodque in fme saecuU digna adversariis

vocabulum. quia Nahum consolator interpretatur, inferat supplicia. iEraulator vocatur zelans. Zelus

consolatur captivitatem decem tribuum, quas jam autem aliquando in bonam partera ponitur, dicente

transtulerant Assyrii in Niniven,regnantein Judaea Paulo : ^Emularaini cbarismata meUora et ipse ;

Ezechia rege. Non enim erat parva consolatio tara Dorainus in psalrao : « Zelus domus tuce comedit
his qui jam Assyriis serviebant, quam iUis qui in rae. » Zelatur enim Deus in salutera quos dignos

Judaea sub Ezechia obsidebantur. ut audirent Assy- habet, ut quos non servat clernentia, corrigat casti-

rios iniraicos suos a Chaldaeis capiendos. gatio. Hinc adHierusalem, quteobstinata intentione
in peccatis perraanebat, iratus Dorainus loquitur
CAPUT PRIMUM. per Ezechielem c Zelus raeus recessit
: a te, non
Onus Ninivae.Liber visionis Nahura Helchesaei. »
« irascar tibi ultra. » Sequitur « Ulciscens Dorainus :

Onus apud prophetas grave pondus raiseriarum,ubi- et habens furorem, ulciscens Dominus in hostes
cunque ponitur, designat quod eum contra quem suos, et irascens ipse inimicis suis. » Dominusnul-

dicitur premat, nec sinat ele.vare cervicera. Quod lum raotum animi, nuUum potestrecipere furorem,
autera dicitur, Nahum Ilelchesaei, viculus est inD qui insumraatranquillitatemitisest etserenus. Sed

GaUlaea, jam funditus dirutus, et vix a^dificiorum metaphorice dicitur habere fuiorem, cum raala ul-
demonstrans vestigia. Quodenim quidam dicunt, ciscitur, quia sic sustinentibus videtur. Irascitur
eum Helchesaeum habuisse patrem, falsum est.Liber ergo Dorainus, uttoUata nobis quod sibi contrarium
visionis de eo dicitur, quia non in extasi loqueba- est, et sublatis his quae sibi displicent, in antiquum
tur, ut haeretici dixerunt, tanquam nesciens quid statum correcti horainesredeant.Nara scriptumest:
diceret more energumcnorum, sed videbat, id est « Flagellat oranera filiura quem recipit. r,

inteUigebat cuncta quaj loquebatur. MoraUterloqui- « Dominus patiens et magnus fortitudine. d Quera
tur propheta in consolatione sanctorum de interitu supra zelantem et habere furorera dixerat, nunc
et fine mundi, quem designat Ninive, quae interpre- patientera vocat diu enira Assyriorum sustinuitpec-
:

tatur pulchra vcl speciosa.Etnihilviderauspulchrius cata,et sua longanimitate provocaviteosadpoeniten-

mundo. quatenu soraniacaduca et mundanacontera- tiam.Sed quia contempserunt bonitatem Dei,nequa-
nant, et ad diem judicii se parent. quam quasiinnocentes inultos habere patitur.Hoc et
c Deus £emulator, etulciscens Dominus. vLaudat de nobis dicere juxta rnoralem intellectum possu-
propheta Dominum, quod ultor sit populi sui de mus, quosbenignitasDei ad poenitentiam exspectat.
169 ENARRATIO IN NAHUM PROPHETAM. 170

Non ergo contemnamus divitias bonitatis ojus et Ahominum, aut hic per pa?nitentiam, aut in judicio
longanimitatis ejus, ne (quod absit) thesaurizemus per districtam severitatem prosternatur.

nobisiram in dieiraj et revckitionis justi judicii Dei. Ante fiiciem indignationis ejus quis stabit? et
<i

« Et mundans non faciet innocentem. » Sic enim a quis resistet irae furoris ejus? » Subaudis aut rarus,

peccatis cleraenter emundat. ut juste qaod maleges- aut nullus. Nulla enim erit anima, quae non paveat in

serunt puniat. Namsicutnihil boni deserit quodnon judicio Dei, cum astra quoque non sint munda in

remuneret, ita nihii peccati relinquit quodnonda- conspectu ejus rcdndignatio ejus effusa est utignis,
et petra3 dissolutse sunt ab eo. » Ad hoc efTusa est
mnet. Mundans ergo facit innocentem,quia per fla-
o-ella mundat, ne se arbitretur innoccntem ille quem
indignatio ejus, ut petrae(hoc est,dura cordahomi-

mundat. « Dominus in tempestate et turbine viae num) contererentur, et solverentur ad poenitcntiam,

ejus, etnebuicT pulvis pedum ejus. » Miiaculorum,
et inciperent habere cor contritum
humihtatum, et

quibus corda hominum veluti turbinis terrore qua- et efficerentur Dei sacrificium,quia sacrificiuni Deo

tiebantur, Septuaginta signatius,« commotionem » est spiritus contribulatus.

pro « turbine » posuerunt. ut «Bonus Dominus etconfortans indietribulationis,

ostendercnt commotas
fuisse mentes hominum ad insolita et inaudita mira et sciens sperantes in se. » Hoc ultimus a-o xo-.voCf,

cula. In pedibus Domini,adventus ejus ad judicium: ^ id est communi, etiara ad superiorajungitur.Bonus

nebulse et pulvis, occulta et inscrutabilia sunt Dei est Dominussperantibus, confortans sperantesin se,

judicia. quibus orbem judicaturus est. Nebula^ ergo et sciens sperantes in se. Cum enim coeperit irasci

pulvis sunt pedum Domini, quia quae nunc occulta gentibus, et potentissiraa regna vastare.sciet eos qui

etdensissima involuta sunt; tunc fatiscent et resol- sui sunt, hoc est miserebitur ilHs. Scire enim Dei,
ventur in pulverem, ut pateant oranibus. eligere vel misereri est.Diem vero tribulationis,diem

« Increpans mare, et exsiccans illud, et omniaflu- dicit judicii.

mina addesertum deducens.xJuxtalitteramdescribi- « Et in diluvio pra^tereunte consumraationem fa-

tur potentia Dei, et ostenditur quia non pro magno ciet loci ejus,etinimicosejuspersequenturtenebr8e.»
sit illi AssyriosdeIere,qui potest etelementa mutare. Deus natura bonus et ipsa est bonitas. nec in finera,
Potest et ad mundi finera reterri, quia cum venerit irascetur ; sed etsi hominura rnaUtia creverit, et
Dominus adjudicium,siccabitraare et fluraina.juxta oranis caro corruperit viam suam, inducet dilu-
illud « Et raare jara non erit. » Altiori sensu, in-
:
vium, id non quod permaneat, sed
est flagellum,

crepat Dorainus raare. et exsiccat illud, vel omnem quod pertranseat. Et ipse f iciet consummationem et
amaritudinem etsalsugineminfidelitatis suacomm.u- finera loci cjus, id est diluvii, ut pertranseat iraDo-
tationedestruxit.Exsiccat fluraina.id estfalsi nominis mini, et sola appareat clementia. Potest hoc specia-
.scientiam, extollentem se contra veritatem, ad ni- litor referri ad Israel, quem cum hostes vastaverint,
hilura redigit « Infirraatus estBasan etCarraelus.et et totam terram quasi diluvio inundaverint, finem
Libani elanguit. »Metaphorice, per infirraitatera
flos facturus sit captivitatis, et eum ad sedesproprias re-
Basan et Carraeh, qucc sunt regiones uberrimae, et ducturus, Assyrios vero iniraicos sit affticturus te-
per Libanura raontera, cedros, altissiraas arbores, nebris. Hoc ipsura et desanctis, et de eorum perse-
ferentera.deraonstraturquodgensAssyriorum,quon- cutoribus sciendum est, quod videlicet Deus post-
dam potentissima, et plurirais nationibus iraperans, quam sanctos in prsesenti afflixerit, misereatur il-

Deo irascente,populanda sit. Ad diera quoque novis- lorum in futuro, persecutores vero apprehendant
siraura istapossunt referri,quando potentes et nobi- tenebrae, quas elegerunt, ubi perpetuusa erit fletus

les et divitiis abundantes infirmabuntur et peribunt. et stridor dentiura. »

Interpretatur autem Basan confusio sive ignominia^ « Quid cogitatiscontra Dorainum? Consummatio-
Carmelus cognifio circumcisionis. Innuit ergo quod nemipsefaciet.Nonconsurgetduplextribulatio.»He-
orania quse confusione et ignominia digna sunt, in braei juxta litteram hunc locum exponunt : Judcci,
diejudiciiinfirmentur.Illietiamquividenturhabere|^ quid cogitatis malum, quasi sic capiendae sint duJE
notitiam verae circumcisionis, et praesumunt de tribus, sicut captae sunt decera. Non consurget du-
scientia Dei legis, jactant quoque se dealbatos san- plex tribulatio, ut sic capiantur i.sti quoraodo illi :

ctitate et florentesvirtutibus.quos designatLibanus, quiaAssyrii,quiraodo quasispinae se coraplectuntur,

qui interpretatur dealbatio, trepidabunt et langue- percutienturab angeloDoraini.Hocfactum estquan-
scent, veniente Domino ad judiciura do una nocte percussit ex eis angelus centum octo-

(( Montes commoti sunt ab eo, et colles desolati gintaquinquc Quod autera sequitur:«Ex te
raillia

sunt Et contremuit terra a facie ejus, et orbis, et exibit cogitans contra Dorainum malitiam,» de Ra-
omnes habitantes in eo. » Potest simpliciter accipi psace volunt intelligi,quem raisit rex Assyriorum ad
quod in consumraatione mundi et montes et colles, blaspheraandum Deura viventera. Sane hoc quod in
venienteDomino,commoveantur.Si enimin jjassione IIebraicavoritatehabetur:«Nonconsurgetduplextri-
ejus sol obscuratus est etterratremuit, multo raagis bulatio, »Septuaginta apertias quasi e.xponentes dixe-
cum in sua majestate venerit, turbabuntur et cora- runt :« Nonjudicabit Dominus bis in idipsum.» etsic
movebuntur orania. Figurate vero, denuntiat quod usitatum versatur per ora omnium Ait ergo propheta: .

omnis potentatus aut sublimitates montium, id est fQuidcogitatiscontraDominum?»Marcionhaereticus

Patrol. cxvn. 6
 171 IIAYMOMS IIALUERSTAT. EPIiiC. OPP. PARS !. — COMMEXT. BIBL. 172

duosdeosadinveint.umiinVi^tt^rlsTestiiinenti inaluin. A liber Isaiio declnrat, statim ut Sennaoherib reversus

crudeleni. etqui paMus lioininuni delect»^tur : aliuui quam angelus Domini
est Xiniven, fuiiiens plairain
bonum Novi Testamenti. queni dicuntconsummatio- ciiva eum tiliis suis, cum
tecerat, interfectus ost a
nera mundi facturum. Contra hoj!; dicit proplieta : adoraret in teinplo Nesroth deum suum. Et hoc est
•Quid cogiialis contra Dominum.'* * Ipse (jui creavit quod .sequitur :« de domo Dei tui internciam,»ut ibi
munduin. ejus quoque faciet consummationem.Ve- puniaris unde spernhas auxilium. « Srulptile et con-
runuamen scitote quia non cv^nsuri,'^'^ dujdex tribu- tlatile ponam sepuUrumtuum.quia inhonoratus es,»
latio,nec bis judicabuntur.quia in illis quos pra^sens ut inter aras et idola ac pulvinaria, nef;irius san-
tribulatio atlligit. tutui-am damnationemconsurgei'© guis tuus elfundatur. Referamus hrec moraliter ad
non sinil. Et peccatoribus idcirco Deus ad pra?sens liwreticos.quihus pra^dicitur, quod cum ea passi fue-
iutert supphcia. ne in «ternuin pej*eant. rint quiB dicta sunt.nequaquain aninia} deceptorum
€ Quia sicut spiui'© se invicera complectuntur, sic ex eorum erroribus accipient nomina amplius, nec
conviviuiK eorum jiariter potantiuin. Consumentur spai-gant ultra seminafalsitatis.Et de domo Dei tui,
quasi stipula ariditate plena v De hteivticis snecia- id est ecclesiis malignantium interficiam sculptile
jiter loquitur, quorum convivium, id est societas et et conflatile, id est omnem pravi doginatis idolola*
neccssitmiines amicitiae sic sunt.quasi spinae se in- Btriam. Si enim avaro pecunia deus est, et guloso
vicem compiect*?ntes Vel convivium eorum altare deus venter est, ergo et ha^reticis ipse suus error,
dicit etmensam Domini.quam ille se habere jactant, quem confinxerunt de cordibus suis, idolum et
sed eorum sacramenta animam lacerant, sicut spi- sculptile potest dici.
naBCorpora. Cum enim contra Dominum loquuntur, « Ec.:e super montes pedes evangelizantis et an-
et vino erroris se inebriant, utique pariter potant, nuntiantis pacem : Celebra, Juda, festivitates tuas,
et idcirco consumuntur cTterno igni gehennae, quasi et redde vota tua, quia non adjiciet ultra ut per
siipula ariditate plena. transeat in te, Belial universus interiit. »

« E^t ex te exibit cogitans contra Dominum mali-

tiaro, mente pertractans prajvaricationem. » Aper- CAPUT IL
tissime omnes ha^retici contra Doniinum malitiam Ascendit qui dispergat coram te, qui custodiat
«

cogitant, cum Ariusdicit Filium Dei creaturam esse, obsidionem.d Legimus in libro Paralipomenon quod,
non genituni ex sub.stantia Patris, sed factum. Sa- obsidente Sennacherib Hierusale!!!. non potuerunt
bellius dicit unara in Trinitate personam Mani- : Ilierosolymitae primo mense (id est Aprili) Pascha
chjeus Christum non veram, sed phantasticup.i cor- facere. Caeso autem exercitu ejus per angelum, et
pus habuisse delirat. morte Sennach. rib nantiata, secundo mense, id est
« Hajc dicit Dominus : Si perfecti fuerint, et itaC^^2Lio, fecerunt phase in hetitia. Ait ergo propheta:
plures, sic quoque attondentur, et pertransibit.» De Juda, ne sis sollicitus, et ne timeas, quia interfe-
Assyriis juxta litteram dicit Quod si perfecti et
: ctus est hostis tuus. Ecce venit tibi nuntius, mon-
robusti fuerint. augeantur numero sanciarum gen- tes et colles velocissimae transcurrunt, et annuntiant
tium, sic quoque vastante angelo Domini attondean- tibi pacem et liberationem urbis de iraperio Senna-
tur, id est rainuantur, veluticapilliforcipefacillirae cherib. Ergo celebra festivitates, redde vota gau-
pneciduntur. Et pertransibit, subaudis Assur, hoc dens.quiasalvavit te Dominus, et Belial totus inter-
est. esse desinet, vel vastato suo exercitu reverte- iit, omnis exei^citus cura rege suo. Interpre-
id est

tur in terram suam. « Afflixi te, et non aflligam te taturautem Belial, absquejugo. Mystice prjecipitur
ultra. » Subauditur hoc tempore per hos Jiostes, a Ecclesiae, quam diabolus gravissirao jugo idololatriae
quibus nunc obsideris. Nam Sccpissime per alios premebat. ut liberata per Domini passionem, cele-

postraodura aftlicti sunt. Unde adhuc additur Dominovota laudationum

: bret festivitates, et reddat
c Et tunc conterarn virgam ejus de dorso tuo, et cum angelis interempto Belial « quae enim com- ;

vincula tua disrumpam,» id est omnem potestatem municatio Christi ad Belial ? » Hoc ipsum dicendum
quarn habet, et in qua gloriatur, sive vincula quaej^est. si quando Ecclcsiam a persecutoribus et adver-
praeparabat. ut captos ligaret. Altiore sensu.siper- sariis liberat, ut celebret spiritualis Ifctitiae festa,

fecti fuerint impii in malitia, et plures in numero, et votura gratiaruin reddat Domino. a Contemplare
attondentur per rnortem,et pertransibunt atquede- viam, conforta lumbos, robora virtutcm valde,
fkient. ita ut non sint. Quod vero sequitur Afflixi : quia redditlit Dominus superbiam Jacob, sic su-

te. ad Ecclesiam dicitur, promittitque quod post ei perbiam Israel.quia vastatore^ dissipaverunt eos,

atflictionem prajsentis vitai .sequatur consolatio sem- et propagines eorum corruperunt, » Ad Niniven
pitemse felicitatis.a Et prtecipiet super te Dominus, rursum prophetae sermo dirigitur. et dicitur ei :

et non seminabitur ex nomine tuo amplius. » As- Absque dubio veniet Nabuchodonosor, qui te de-
sor, ne pwtes fortuitu evenire quod passurus es, pra?- struat, o Ninive, et agros tuos devastet. Quia igitur?
cipiet Dominus contra tc,quia ip.so jubentesustine- imminet bellum, praedico tibi, con-
inevitabile tibi

bis inalaqua? prsedicta sunt.« Non seminabiturexno- templare diligenter viam et iter per quod venturus
inine tao. • id est nullus nascetur ex te, qui ex tuo est tortor, et accinge lumbos, robora et exhortare
Noceturnominc, et ha?res eius appelletur. Ut enini virtutem exercitus tui.quia sicut ultus est Dominus
173 ENARRATIO IN NAHUM PROPHETAM. 174

Judam, estduastribus de superbia Sennacherib, Aurbes vcl castella et vicuios, sive mulieres, quae
id
siculcisceturlsrael, idest decem tribus, quae in Ni- captivic <lucebantur. Quod vero dicit « Gementes :

nive captivce tenentur. Hoc est enitn qaoddicit: Sicut ut columbie, » ostendit quod tantus enit terror, ut
reddidit Dominus superbiam Jacob, id est super- ne quidem in singultus velgemitus prorumperet do-
biam quam exercuerant Assyrii contra Jacob, id cst lor, sed inter se tacite plangerent, imitantes gemi-

Judam, sic reddet superbiam Israel, id est quam tum columbarum. Possunt haec omnia ad fmem
fecerunt ipsi Assyriicontra Israel, id estdecem tri- mundireferri, quando interibit omnis armatura dia-
bus. Mystico sensu, priecipitur nobis utcontemple- boli. Tunc allidentur currus in plateis, hoc est in

mur viam per quam ambulaturi sumus, hoc est ut latis saeculiitineribuscoarctati augustiatemporis et
oculum mentis dirigamusin viam fidelem, perqiuim instantis judicii. Aperientur portae quae clausae
veniamusad eum qui dicit « Ego sum via. » Deinde : erant, id est revelabuntur omnia quae latuerant.
videbiniur [/". jubemur] tenere iumbos, ut morlifi- Tunc miles, id est diabolus princeps mundi hujus,
cemusin nobis omnes illicitos appetitus carnis. Ter- cum ancillis, id est cum animabus sibi per peccatum
tiopraicipitur ut roboremus virtutem, quo possi- ad infernum captivus impclletur. Possunt
subditis,

mus pugnare adversus diabolum quoque per ancilhis in bonam partem accipi simpli-
« Clypeus fortium ejus ignitus, viri cxercitus J^ces animae et fideles, quee ducentur gaudentes, et
ejus in coccineis, igneae habenae currus in die prae- columbino murmure confessionis Deura laudantes.
parationisejus, et agitatores consopiti sunt, in itine- « Et Ninive quasi piscina aquarumaquae ejus,ipsi
ribus conturbati sunt. » Secundum historiam con- vero fugerunt. State, state, et non est qui reverta-
scribiturexercitus Chaldaeorum, veniens contra Ni- tur. * Ostendit quod captis minoribus civitatibus,
nivon, et narratur pompa prseparantium se in bel- quas supra filias vocaverat, ipsa Ninive metropolis
lum. « Clypeus (inquit) fortium ignitus, » id est quae tantos habebat populos, ut aquis piscinae pos-
vibrans et quasi fulgurans. « Viri in coccineis, » sint comparari, remansit expugnanda, et sine utili-

id est vestibus coloris coccinei, utipsa vestium simi- tate tantam habuerit multitudinem, dum nullus es-
litudo terrorem ignis et sanguinis speciem praesen- set qui hostibus resisteret. Et clamante ipsa civi-
taret. « Igneae habenae, » ob nimiam festinationem tate,« State,state, «portas claudite,murum conscen-
praeparantium se in praelium. « Agitatores consopiti dite, nullus esset qui audiret, sed omnes terga ver-
sunt. » Non est(inquit) mirum, si tam velociter ve- terent, et urbem ad prsedandam dimitterent. Di-
niunt, cum agitatores, id est rectores vel Israel vel citur ergo ad Babylonios, quia illi fugerunt, vos
Assyriorura consopitisunt. Mistim enim sermo con- ^
« Diripite argentum, diripite aurum, et non est
texitur et : quod Israel passus sit,
nunc dicitur 'finis divitiarum » et opum « ex ornnibus vasis desi-
nunc quid Assyrii fecerint, nunc quid Babylonii derabilibus,» quae tanto terapore congregatse sunt,

contra Assyrios velint agere.a Quadrigae ejus colHsae nectantumilli sufficiebant praedari, quantum prseda
sunt in nlatcis. » Tanta (inquit) est multitudo cora- se diripientibus offerebat. Mystice Ninive mundum
misti agminis, ut quadrigse in plateis, dum viam diximus figurari, cujus aqua^ non maris, non ftu-
nequeunt prae multitudine reperire, inter se colli- minum, non fontium,sed aquis piscinae similes esse
dantur. « Aspectus eorum, » id est Babyloniorum, dicuntur, quae non habent aquas jugiter manantes,
« quasi lampades, quasi fulgura discurrentia » ut sed pluviales, et brevi fine conclusas, quia haereti-
ante solo visu adversarios terreant quara mucrone corum dogmata quasi de coelo lapsa, et extra fon-
feriant. tem Ecclesia? sunt, quamvis magna et ccelestia vi-
« Recordabitur fortiura suorum,ruent in itineri- deantur promittere. Ipsi fugerunt recedentes a Do-
bus suis.Velociter ascendent rauros ejus, et praepa- mino, nec per poenitentiam redire volentes, hcet eos
rabitur umbraculum. » Tunc (inquit) recordabitur hortetur Dominus ad poenitentiam, et dicat : « Re-
populus Assyriorum fortiura suorum, et quaereteos vertimini, filii, revertentes, et sanabo contritiones
qui jam in itineribus corruerunt. Velociter ascen- vestras. »Horura divitite, hoc est scientiae gloriatio
dent raurura Ninivae ad defendendura, et propter D diripietur et ad nihilum redigetur.
longam obsidionem pra^parabunt sibi urabraculum « Dissipata et scissa et dilacerata est, et cor ta-
ad aestus pellendos. bescens, et dissolutio geniculorum, et defectio in
« Portae fluviorum apertae sunt, et templum ad cunctis renibus, et facies omniura sicut nigredo
solum dirutum, et niiles captivus abductus est, et oUae. » Sub figura mulieris dissipatae et dilaceratae,
ancillae ejus minabantur gementes ut columbae, describiturqualis fueritNinive tempore captivitatis,
murmurantes in cordibus suis. » Quid (inquit pro- tabescens corde, dissolutis genibus, et pra^ terroris
pheta) fuit, quia haec fecerunt, cura nullus possit magnitudine facies eorum pallore deformes, ollae
Dei resistere dispositioni? Nara capta Ninive, apertae combustae similitudinera videbantur habere. Quse
sunt portae fluviorum, id est multorum populorum, omnia juxta litteram licet in Ninive sint completa,
quia illa fluminum habebat civium
civitas instar quando a Nabuchodonosor capta est, taraen in fu-
multitudinem. Templum, regnum dicit, quod de- turo judicio super impios ventura creduntur.
struendura est. Miles captivus, omnes generaliter « Ubi est babitaculum leonum, pascua catulo-
et
qui in Babylonem abducti sunt, ancillas, minores rum leonum ? » Habitaculum leonum, Niniven di-
 175 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 176

cit, quondam aulam refriam. et in qua leones, id est Acorruent in corporibus suis. »Vel insua multitudine,
potentissimi et crudelissimi moiati fuerant. « Ad diiiii inter se nimium constipantur, vel in cadaveri-
quam ivit leo, ut in^rederetur illuc catulus leonis. » bus interfectorum. « Propter muititudinem fornica-
Rex Ribylonis Xabuchodonosor le >, et catulus leonis tionum meretricis speciosae etgrataB et habentis ma-
subregulus ejus. t Et non est qui e.xterreat, » qui leficia, qua' vendidit gentes in fornicationibus suis,
ei resistat. et familias in mah'liciis suis » Meretricem Niniven,
« Leo cepit suflicienter catulis suis, » id cst Na- vel pioptei- idoh)hitriam, vel quia omnium gentiuni
buchodonosor victor jure cuncta possedit. « Et ne- orat emporium, merces earum
et negotiationes vel
cavit leoenis suis, » id est urbibus suis, vel certe suscipiebant et idcirco cum omnibus gentibusfor-
:

uxoribus captivas in servitutem tradidit. « Et imple- nicabantur, et omnium gentium idolis serviebant.
vit privda speluncas suas, et cubile suum rapina, >^ Et idcirco vocatur meretrix speciosa etgrata et ha-
id est civitates et castella sua sive scrinia, auro, ar- bens nuUeficia. Studebant magicis artibus, et mul-
gento, onmique pretiosa supeUectile complevit tas geiites sub sua ditione tenebant. Altiori scnsu,
Juxta tropoh:>giam. cum Ninive vastata fuerit, hoc Ninivo mundum designat, in (juo plurimus justorum
est cum miindus qui in maligno positus est. per- funditur sanguis
quo iiteretici ghitlio linguce suae in

transierit, dicent sancti exsultantes Ubi est habi- ^homines interhciunt. Audiunturin eo vocesfiagello-
:

taculum leonum, id est dccmonum, et ubi pascua rum, quia multa3 tribulationes justorum. Ergo ca-
catuiorum malignorum spirituum, qui rugientes ut dent in coi-poribus suis, cum per nimiam libidinem
rapiant,et quuMant a Deo escam sibi Ad quam .* suam debihtant corpora, vel etiam in suiscaduntcor-
Niniven ivit leo, id est diabolus, et catulus leonis poribus, quia,ut ait Apostolus :a Quifornicantur, in
Antichristus.de quo Apostolus :« Adversarius vester corpus suum peccant. » Ibi cadunt, ibi damnatio-
diabolus tanquam leo rugiens, » etc. Hunc leonem n<?ni aiternae mortis acquirunt.
ante adventum Christi non fuit qui exterreret, do- « Ecce ego ad te dicit Dominus exercituum, et re-
nec supervenit fortior illo, et alligavit fortem, et velabo pudenda tua in facietua, et ostendam genti-
speluncas ejus, (id est abdita inferorum) scrutatus bus nuditatem tuam, et regibus ignominiam tuam,
est, et rapinas ejns (id est homiuQs quos tenebat) et projiciam superte aboininationes, et conturaeliis

ab ejus potestate eripuit. teafficiam, ct ponam te in exeinplura. » Adhuc Ni-

« Ecce ego ad te, dicit Dominus exercituum, et nive comminatur Deus, quod ostendat gentibus
succendara usque ad fumiim quadrigas tuas et ignominiam ejus, ut iili qui cum ea fornicati sunt,
leunculos tuos comedet gladius, et exterminaho de ipsi eam despiciant et contumeliis afficiant, sitque

terra praedam tuam, et non audietur ultra vox nun- omnibus in exempluin. Est autem metaphora mu-
tiorum tuorum. » Ninive, haec omnia qua? prae- lieris adulterae, quae cum fuerit deprehensa, produ_
dicta sunt, non alio,sed me agente, patieris. « Ecce citur in medium", et ante omnium oculos damnatur,
ego ad te, » qui actor sum horum omnium,succen- et fit exemplum ciieteris mulieribus. Hcec autem et
dam usque ad fumum, id est usque ad consumina- ad munduin tropologice referri jjossunt, cujus pu-
tionera : nara deficiente igne et ligno consurapto, denda infaciem Dorainus revelabit, cura eura faciet
furaus rcraanet. Et catulos tuos, id est nobiles et videre erroressuos. Ostendet etiam nuditatem ejus
subregulos tuos, devoiabit gladius. Exterminabo de gentibus,utintelligant quod condemnandus sitmun-
terra praedam tuara, utnon ultra eamdevastes, nec dus iste, qui dum putatur teneri, fugit : et nulli
tributa exigas. Ilaec omnia quae ad Niniven dicun- amatorum fidem servat, sed cum miseros homines
tur, in judicio super diabolum et ejus complices deceperit tradit eos aeternae perditioni.
venturasunt. « Et erit omnis qui viderit te, resiliet a te, et di-
cet : Vastata est Ninive, » Quicunque (inquit) vide-
CAPUT IIL
rit vastatam Niniven, omnibus po-
et in exeraplura

« Vae, civitas sanguinura, universa mendacii di-^. sitam, resiliet abea, timens involvi in simili pcena,
laceratione plena, non recedet a te rapina. De- » et miserans eain dicet:(( Quis comraovebit superte

scribitur potentia Ninive civitatis, et sub quadara caput? unde qutcram consolatorem tibi ? » Quis tuus
lamentatione crudelitas ejus arguitur. Vae (inquit) erit consolator, quae dum in tua fuisti prosperitate,

civitas sanguinura et horaicidiorum, in qua nulla nuUi miserebaris, nec parabas tibi socium in luctu,
est veritas,sed omne mendaciura,plena rapina lace- tanquam semper felix,semper posses esse domina?
ratione prtedarura, a qua nunquam rapina reces- Sed et nos cura consideraraus naturara mundi labi-
sit. lera,etoranera ejus gloriam velocissimo cursu tran-
« Vox flagelli, et vox impetus rotrc, et equi fre- sire, tunc resiliraus ab eo, hoc est subtrahiraus nos
mentis, et quadrigae ferventis, et equitis ascenden- ab amore ejus, odio habemus concupiscentias ejus,
tis, et micantis gladii, et fulgurantis hastai, et quac mergunt in interitum, et ea qua) sunt aeterna
multitudinis interfectce, et gravis ruinae. » Vocera incipiraus desiderare.
pro sonitu posuit. Pulcherrima descriptio exercitus « Nunquid melior es ab Alexandria populorum,
ad prcelium se prfpparantis, « Nec est finis cafiave- quic habitat in fluminibus ? Aqua^ in circuitu ejus,
rum » eorum, quia in civitate prostrati erunt.» Et cujus divitiae mare. Aquae muri ejus. » Ammon in-
 177 ENARRATIO IN NAHUM PROPHETAM. 178

terpreiaturpopulus AlexandrifX ^descnhiti\rc[ue situs A congregare ut bruchus, multiplicare ut locusta.Plu-

ipsius Alexandrite. Hebraice enlm Noma Ahwandiia res fecisti negotiationes tuas, quam stelhc sunt coeH.

dicitur. Loquitur ergo propheta ad Niniven : Nun- Bruclms expansus est, et avolavit; custodes tui quasi
quid meiior es aut potentior es populis Alexandria^, locustae, et parvuli tui quasi locustae locustarum,
qua} super Nilum et mare posita, hinc inde flumi- qua) consident in sepibus in die frigoris. Sed ortus
nibus ambitur? c^ Aqu?e in circuitu ejus. » Ex una est, et avolaverunt, et non est cognitus locus earurn
enim parte Nilo, ex alia lacu Mareotico, ex tertia ubi fuerint. » Adhuc ad Niniven sermo dirigitur.
mari cingitur. Non (inquit)mirum, sitam facilis est subversio tua,
(( ^thiopiafortitudoejus, et yEgyptiis, et non est sicutcxcussio primitivarum ficoruu], cum omnis po-
fmis. AfVicaet Libyes lacruntin auxilio tuo, sed et pulus tuus efleminatus sit, etnequeat resistere.Pan-
ipsain transmigrationem ducta estin captivitateni. » dentur ergoportae, non amicis, sed inimicis. Yectes
Quid iEthiopia et ^Egyjitus ut caeterae, qua^ descri- quibusclaudebantur, ignisabsumet.Quia ergo longa
bit, naliones in pra^sidio fuerint Alexandria}, ipse erit obsidio, hauri tibi aquam, etcura ne potus de-
situs provinciai'um ostendit. Sed et ipsa (inquit)in sit obsessis. Muni turres tuas, intra inlutum,sub-
transmigrationem ducetur. « Parvuli ejus elisisunt audis nudis pedibus, et calca, subaudis illud, subi-
in capite omnium viarum, et super inclytos ejus mi- ggens, hoc est raacerans et compingens: et cum inde
serunt sortem, etomnes optimates ejus confixi sunt feceris lateres, tene illos, etobstrueinterruptamu-
in compedibus.Et tu ergo inebriaberis, et eris despe- rorum. Prope est enim obsidio. Sed cum haec om-
cta, et tu quaeres auxiiiumab inimico.» H.ec descri- niafeceris, gaude operibus, et tam velociter, veluti
bitpropheta,ostendensquaeetquam crudeliavictores bruchus devorat herbam terrae. Sed et cumimmen-
victis faciantmala : nullicctati, nulli sexui, nulH par- sam bellatorum multitudinem congregaveris, itaut
cant conditioni Cum ergo hsec passura sit Alexan- brucho densissimo et locustis comparari possit, et
dria potentissima civitas, quid miraris, o Ninive,si cum in unum congesseris oranes thesauros et divi-
etiam tibi haec ipsa evenerint? Et tu ergo bibes de tias, qui non possunt numerari, sicut nec astra
eodem calice, et ad tantam venies ignominiam et coeli, sic in momento temporis amittes haec omnia,
necessitatem, ut etiam ab liostibus tuis postules sicut locusta et bruciius vel atelebos, sole incale-
auxilium. scente avolant, nec reperiuntur. Tres enim sunt
« Omnes munitiones tuae sicut ficus cum grossis species locustarura, locusta major et volans, bru-
suis, siconcussce fuerint,cadent in os coniedentis. » chus locusta sine alis, atelebos minimum genus et
Omnia (inquit) firmamenta muri tui, videlicet bella- stridulum, inter locustam et bruchum,modicispen-
tores tui, sic erunt sicut ficus primitivae. quas gros- G nis reptans potius quam volans.Natura est omnium
sos vulgy dicunt^ quaeconcussa leviter ab arbore de- locustaiTim ut frigore torpeant, volitent calore.
fluunt, et cadunt in os comedentis, pari modo et tu Tropologice populus Ninive, Sceculares homines
facillimecapieris, nec multus in capiendo labor erit sunt, ita carnis passionibus et illecebris evirati, ut
militibus. Haecjuxta litteram.Secundum allegoriam, mulieribus comparentur, et nihil virile possideant.

quia Amraon populi interpretantur,talis potest esso Quapropter aperientur portae eorura, id est sensus
sensus: Considerate populos Ecclesise, qui siti sunt corporis inimicis, id est daemonibus. Habent vero
super amnes propheticos, et habent in circuitu flu- quasi fortissimos vectes rationem et intellectum,
raina doctorum. Cujus initium a mari est, id est a quibus poterant oppilare sensum suum. Sed hos
lege Veteris Testamenti amara, etquam nemo sine vectes consuraet ignis, quia superantur ignitis dia-
lege Christi potuit adimplere. Habet in defensione boli jaculis Unde pra^cipitur talibus, ut aquam
iEthiopiam : « /Ethiopia praeveniet manus ejus Deo sermonis divini hauriant. Aquam enim profundam
{Psal. LXYii) quae : • dicit Salomon ex ore viri, et ibi invenient aliquod
etiam per iEgyptum figuratur,
quoniam in tenebris ante Christi scientiam versaba- salutis remediura. Jubetur quoque suraere lutum
tur. Habet et populos Libyae arenosae et sterilis, ac et subigere, et lateres conficere, ut merainerit se de
solis ardore perustae, id est *eosdem gentiles, qui j) !uto confictum, mortalera sumpsisse conditionem.

primo sine humore spiritualis gratiae et lavacro ba- Sed ipsum lutum aqua sermonis Dei temperet, ut
ptismatis squalebant. Cum haec omnia habeat, nisi lateres conficiat quibus munitio construatur, ne
tamen custodierit omni diligentia suum cor, ipsa iterum hostis per portas possit ingredi, hoc est
quoque captiva ducetur, etparvuli ejus i'udesin fide exemplis Scripturarum instruatur, ut sciat diaboli
elidentur,et praecipitabuntur in peccatum,ethostes, resistere tentationibus. Deinde jubetur ut raultipli-
id est spirituales adversarii, praeclaras ejus virtutes cetur sicut bruchus, Iioc est crescat et augeatur
annihilabunt. numero virtutum, ut sicut ante multiplicabat raun-
« Ecce populus tuus mulieres in raedio tui. Ini- danas negotiationes, ita multitudinem peccatorum
raicis tuis ad apertionem pandentur portae terrac exaequet multitudine virtutum.
tuae,devorabit ignisvectestuos. Aquara propter ob- (( Dormitaverunt pastores tui, rex Assur^ sepe-
sidionera hauri tibi, exstrue raunitiones tuas, intra lientur principestui. Latitavit populus tuus in raon-
inlutum etcalca, subigens tene laterem. Ibi corae- tibus, etnon est qui congreget. » Cum (inquit) po-
det te ignis, peribis gladio, devorabit te utbruchus: pulus tuus effeminatus, et quasi fragilisutmulieres
179 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. I. - COMMEXT. BIBL. 180

fuerint, non miruni sidornnerint pastores tui.id est steterit. sed « trnnj-ierit, >> quia malitia Assyriorum
l>rinripcs et subreiruli tui. Et si edomiti sunt vel iii et supoilia eoruni iransitoria et caduca orat, nec
terfecti. qui primi in acie stare debueriint, di.sper- semper poterat permanere. Tropologice haec verba
susestpopulus tuus ob timorem venientis Njibucho- ad mundi principem referri possunt. Qui quondam
donosor: interfectis enim principibus. reliqun mul- gloriabaiur a In ca^lum conscendam, super astra
:

titudo imbellis dispersa est in montibus, et non est ca^li exaltabo soiium meum,»cui etiam exprobrans
qui congreget ftigientes, et ad resis^tendum eogat propheta,dicit: « Quomodo cecidisti de coelo, Luci-
exerritum. fer, qui mano oriebaris ? » Dicitur ergo ei per apo-
« Nonest obscura contritio tua. pessima e-t plaga stropham: OAs-<ur. dormierunt pastores tui in ad-
tua. » id est non parva, et qua? possit latere, qua? a ventu Christi Domini. quia pascebant homines non
nullo medicoruni possit curari. « Omnes qui audie- in salutem, sed ut saginatos omni immunditia et
nint auditionem tuam. compresserunt manum su- iniquitate, avidius eos devorarent. Populus tuus,
per te. » Manifestum est quia quicunque audieiint qui te quondam colebat, discessit a te, et confugit
subversam Niniven. et regem quondam potentibsi- ad niontes, ad apostolorum et doctorum prresidia.
mum prostnitum. stupebunt attoniti tiintap rei ma- Et nunc omnes insultant tibi. qui a te decepti fue-
gnitudine, et compriment manus. ut solent facere rant, quia aut nullus aut rarus est,quem non nli-
stupentes. vei certe pra: gaudio insultantes ruinre quando deceperis, et super quem non transieritma-
tuap. plaudent mauibus. Cur autem hoc, ostendit litia tua. Super quemenim stat malitia, non potest

subdena : • Quia super quem non transiit malitia insultare ei.Cum vero transierit malitia, et succes-
tua semper? » Idcirco (inquit) nullus potest super te serit bonitas, tuncinsultabuntdiabolo, etbonisope-
dolere, et vulneri tuo dare lacrymas. quia nullus ribus quasi complosis manibus super eumconcrepa-
esl super quem malitiatua non transierit. Necdicit. bunt.

IN HABACUC PROPHETAM
Habacuc propheta, qui apud Hebraeos Chabacuk iniquitatem videam et laborem, id est afflictionem,
dicitur, prophetavit jam Juda, id est duabus tribu- quam ab hostibus sustineo? Hoc dicebat propheta
busaNabuchodonosorin captivitatem ductis. Quod prjB angustia mentis turbatus, et quasi dubitans
scire possumus ex libro Danielis, qui fuit unus ex nihil fieri sine Dei providentia, velutiignorans san-
captivitate Judie, ad quem cum in lacu positus es- ctos tribulationibus probari et proficere, sicut au-
set, hic propheta cum prandio de Judit-a per ange- rum in igne pioficit ad claritatem. Sed et hoc po-
lum deportatus est. Interpretatur autem Chabacuk testdici, quia non ex persona sua, sed ex imperfe-
amplexa)i'>. sive amplexatio, quia amabilis Domini ctorum talia propheta dicat, qui ignorantes occulta
fiierit, vel quia luctatus est cum Domino, et quasi Dei judicia, cum viderint malos extolli, bonos pre-
quodam certamine eum amplexus sit. Nullus enim mi, audent causari contra Dominum,qui scit quid.

prophetarum tam audacter ad disceptationem prae- cui, vel quando conveniat. Talo quid et Psalmista
sumpsit Dominum provocare et dicere : « Usque- deplorat, dicens : Ecce ipsi peccatores et abundan-
quo, Doraine, clamabo. etc. » tes in saeculo, etc. Job quoque enumeratis felicita-

CAPUT PRIMUxM. tibus, quibus reprobi.stipantur in mundo, ita con-

c Onus quod vidit Habacucpropheta.
» Ubicunque clusit : Ducunt in bonis dies suos, et in pancto ad
in prophetis onus ponitur.
pondus miseriarum et inferna descendunt. « Et factum est judicium et
alHictio designatjr. Attendendum autem quod se- contradictio potentior. Propterhoc lacerata est lex,
quitur : Quod vidit Habacuc propheta. Videbat, id et non pervenit usque ad finem judicium, quia im-
est intelligebat quaedicebat.nonsicut Montanus hae- piuspraevaletadversus justum, propterea egredietur
reticus insanit, dicens ignorasse prophetas qucC lo- judiciumperversum. « Dolet prophota sive populus,
quebantur, et more insanientium dedisse eos, sine ex cujus persona loquitur, quia non veritate, sed
mente sonum. potentia adversumse judicatum sit, et nihil ex lege,
«Usquequo, Doraine, clamabo, etnon exaudies ? sed per vim omnia sustinuerint, unde ipsum judi-
Yoclferabor ad te virn patiens, et non salvabis ? » cium nullum fmemhabuerit. Finis enim judicii est,
Loquitur propheta plenus dolore,etcausaturcontra judicare juste. Quare autem ista dixerit, ostendit
Dominum, cur templum sibi consecratum et civita- subdens Quia impius, id est Nabuchodonosor, pras-
:

quondam specialiter
tera Hierusalern, quie civitas valet adversus justum, id est Judam.Nechao impi'.3s
Dei appellabatur, a Chaldaiis permiserit destrui,cur rex /Egypti, adversus sanctum Josiam, Daniel et
etiam populum ad se clamantein non exaudiat, et tres pueri martyres serviunt legi iniquissimo Nabu-
vociferantem propter vim hostiuin non salvet. chodonosor. Potest hoc et ad sanctos referri. qui
« Quare ostendisti mihi iniquitatem et laborem, queruntur cum contra eos persecutores praevaleant,
videre praedam et me? Cur
injustitiam contra » cur judex implissimus, acceptis muneribus, inno-
(inquit) vixi, et ad hoc terapus perductus sum, ut xium damnet, et reum absolvat.
181 ENARRATIO IX IIABACUC PROPHETAM. 182

« Aspicite in gentibus, et videte, et admiramiui, A tabit aggerem ex lapidibus et terra, capiet eam, sub-
et obstupescite. quia opus factum est in diebus ve- audismunitionem. >« Tunc mutabitur spiritus,» sub-

stris, quod neuio credet cum enarrabitur.» Vox Do- audis ejus, hoc est in sujjerbiam erigotur, credens
mini respondentis contra hoc, quod propheta cau- se esse Deum. Uude et statuam aureain erexit sibi,

satus fuerat innocentem populum ab impiis supe earnque onnies gentes adorare pra^cepit Et cum hoc
ratum. Ilanc (inquit) iniquitatem,quam vos putatis fecerit, pertransibit, id est sensum humanum amit-
in solo Israel factam, cernite in aliis fieri gentibus. tet, et ejicietur ab hominibus, et post haBC corruet,

Non enim Judas tantum et Hierusaleni Chaldajis id est esse desinet. « Ilaec est fortitudo ejus dei

traditi sunt, sedomnes per ciicMitum nationes.Di- sui. « Hoc per ironiam legendum est, ut sit sensus.
cit etiam Nabuchodonosor tantam potestatem et Hiec est fortitudoquamdedit ei Bel deus suus.Talis

virtutein habiturum, ut si quis dixerit, prae reima- enim fuit ejus fortitudo, qualis et Behsdei sui. Tro-
gnitudine videaturincredibile. Quod vero illud opus pologice, Chaldcei (qui dxmones interpretantur) ma-
sit, ostendit cum dicit : los designant ahos, per quos vindictam Deus exor-
Quia ecce ego suscitabo Chaldneos.genternama-
« cet. Immittit enim Deus indignationem et iram et
ram et velocem, ambulantem super latitudinem tribulationem per angelos malos. Ipsi sunt gens
terrre, ut possideat tabernacula non sua. g amara, quia nulU parcunt. Volox spiritualis naturae
« Horribilis etterribilis est : Chaldccorum gen-
» subtilitate, ambulans super latitudinem terrae, hoc

tem pugnacissimam et
fuisse robustissimam testes est per spatiosas saeculi vias. Exsemetipso judicium

sunt Trogus et Pompeiusa, et caeteri qui barbaras ejus egredietur, quia ad pcenam seoundum suafaota
historias conscripserunt. Nec contenta suis finibus, tradetur, et illius potestati ])ermittunturimpii,sicut
huc iliucque discurrens, vagabatur super altitudi- Philetus et Hermogenes, quos Apostolus tradidit
nem terrce, i-apto vivens etgladio, et possidens ur- Satanai, ut discerent non blasphemare. Nunquid «r

bes non suas. « Ex semetipsa judicium etonusejus non tu a principio, DomineDeusmeus,sanctemeu9,

egredietur. Leviores pardis equi ejus, et velociores et non moriemur? » Intelligens propheta ex verbis

lupis vespertinis, et diffundentur equites ejus. Equi- respondentis Domini,idcirco NabuchodonoHor contra
tes namque ejus de longe venient, volabunt quasi Judam.veldiabolum contra justos accepisse potesta-
aquila festinans ad comedendum.Omnes ad pra^dam tem justo judicio quod vero vivimus et ab eo inter-
:

yenient.» Hocest. ex sua genta principes etjudices fecti non sumus, tua3 clementiae est. « Domine, in

constituet, nec habebit satellites aliarum gentium. judicium posuisti eum » id est Nabuchodonosor, et
Vel certe ex ipsa judiciuin ejus egredietur, ut, sicut per ejus potentiam juste judices, et corrigas pec-

fecit, sic recipiat, et sicut vastavit alios, sic ipsa ^ cantes. Hoc
enim quod sequitur, « et fortem, ut
est

vastetur. Leviores, id est velociores pardis equi corriperes, fundasti eum » id est ad hoc tantam et
ejus, quod est animal velocissimum, et pulchra va- tam solidam eidedisti fortitudinem,ut pereum cor-
rietate distinctum.Lupis quoque vespertiniseorum riperes delinquentes. Hcec autem, quse ad litteram
equos comparat, quia saeviores dicuntur nocte esse de Clialdseis et rege eorum dicuntur, possunt etiam
vicina, diurna farne in rabiem concitati.Comparan- ad diabolum referri, quem Deus injudiciuposuit, et
tur quoque aquilae, quse velocissime festinat ad de- quasi carnifieem fortissimum, ut per eum malos
vorandum. Sequitur : « Facies eorum ventus urens, suppliciis afficiat, bonos auteni afflictos probet.

et congregabit quasi arenam captivitatem, et ipse rt Muiidi sunt oculi tui, ne videas malum, et re-

de regibus triumphabit, et tyranni ridiculi ejus spicere ad iniquitatem non poteris. » Scio (inquit),
erunt. Ipse super omnem munitionem ridebit, et Domme,quod maluin et injustum non libenter aspir
comportabit aggerem, eam. Tunc muta- cias, nec potest quisquam dubitare de justitia tu.a.
et capiet

bitur spiritus, et pertransibit. et corruet. » Quo- Verumtamencurpermittis Babyloniostantaagere,et

modo ad flatum urentis venticunctamarcescunt vi- ab impio Nabuchodonosor justum opprimi Israel,
rentia, ita ad aspectum illorum omniavastabuntur, « Quare non respicis super inique agentes,et taces

tantusque erit nuraerus praedae ct captivorum, utDdevorante impio justiorem se ? » Justum autem di-
arenae maris possit aequari, quod tamen per hyper- cimus Israel, non quod perfecte justus sit, sed quod
bolen accipiendum est.Ipse quoque,id est Nabucho- in comparatione oppriraentis irapii justus videatur.
donosor,de regibus subaudisaliarumgentiumtrium- « Et facies horainis quasi pisces maris, et quasi

pliabit. « Et tyranni ridiculi ejus erunt, » quos reptile non habens principem.» Sicut(inquit) pisces
triumphans ante suum currum prcccedere faciet, maris et irrationabiiia jumenta et reptiliasine prin-
tantaeque erit superbiae, ut naturara superare con- cipe sunt, et infirmiora devorantur a fortioribuSjet
tendat. Denique Nabuchodonosor, volens capere qui jus habet virium, dominatur in alterum,sic in-
Tyrum civitatem in maris medio sitam, jactis in ter hoaiines nihil valet ratio, sed fortitudine, cuncta
mare immensis molibus, tantum comportavit agge- fiunt Et cura tua providentia regantur omnia, non
rem,utpeneipsum raareinsularafaceret, utin aquis possura scire cur irapius vincat, justus vincatur.
super omnem
pedestre iter statuerit. Piidebit (ait) Hoc autera dicit, non quod sic sentiat, sed hurnar
munitionem, quasifacillime capi possit, et compor- ni£ irapatientiae suscipit formangi.
a Ex uno et eodem duos inducit scriptores.
 ;

m IIAYMONIS IIALBEi^STAT. EPISC. OPP. PARS 1. - COMMENT. BIBL, W

« Lotura in hamosublevabit.traxitillud in sngena A conlihus nostris. » Et hoc ideo. quia adhuc visio
sua, et congre^avit in retesuun). Su{>er hoc lutabi- procul est.in temporecoiistituto,et cum linis rerum
tur et exsultabit, propterea imniolabit sagenie suie, ailvonerit, piobabitur vera tuisse visio. Manifeste
et sacriticabit reti suo. quia in ipsis incrassata est autem prophetia hajc de adventu Christi est, et
parsejus. » Quia dixerat: Erunt hominessicutpisces qua;stio illa soluta est quam propheta fecerat, cur
maris, servat metaphoram piscium Sicut (^inquit) mali dominarentur, quia videlicet iniquitas tam diu
piscator mittit hamum,
sagenam, ut quod rete et regnatura esse in mundo, et spiritualis Nabuchodo-
hamo capere non potuorit,reti comprehendat quod : nosorhomines quasi pisces capturus, donec ille per
autem rete evaserit,sagenislatioribus circumdetur incarnationcm vcnint. « Si moram fecerit, exspecta
ita rex Babylonis cum cuncta vastaverit, et omnes illum, quiavenieus veniet, et non tardabit » Si (in-

gentes bello et quasi dolis ceperit, gaudebit et sa- quit) ])ro ardore implendae visionis moram tibi fa-
crificabit sagenai suae et reti suo, idolo videlicet cere visus fuerit ille qui veniet, noli desperare, sed
Belis, sive statuae aureie, quam statuit in campo exspecta patienter, quia veniens veniet, et non tar-
Duran.provincia? Babylonis. Cui quasi pinguissimas dabit. « Ecce qui incredulusest, non erit recta anima
imraolabit victiraas, oranes videlicot nationes quas ejus in semetipso Justus autem in fide sua vivet. »

vicerat, cogens ad cultum ejus. Inipsis enim idolis B Siquis incredulusesthujuspromissionis.et fluctuat,
incrassata est pars ejus.et per ea credidit se omnes dubitans venturum hoc quod videt morari, non erit
habere divitias. « Et cibus ejus electus, propter recta anima ejus, sed inlidolitatis fortitudine depra-
hoc ergo expandit sagenam suara,et semper interfi- vabitur. Alia translatio dicit : Non placebit animae
cere gentes non cessat, j id est principes et reges, meae,id est displicebit mihi. Si autem ille disphcet,
quos veluti raagnos pisces cepit, et suo subjugavit qui non ci'edit, ergo justus qui crediderit metie pro-
imperio, et propterea non cessat impugnare et ju- missioni, vivet in lide sua.
gulare oranes gentes. Juxta tropologiam, diabolus « Et quomodovinumdecipitpotantem,sic erit vir

quem rex Babylonis significat, misit hamum, pri- superbus, et non decorabitur,qui dilatavit quasi in-
muraque horainem traxit de paradiso, et circumde- fernus animam suam, morsnonadim-
etipse quasi
diteum sagenis et multiplicibus fallaciis, et per pletur.Et congregabit ad se omnes gentes, et coa-
eum omnes homines constituit peccatores. « Etcibus cervabit ad se omnes populos. Nunquid non omnes
ejus electus,.) quia dedignatur quosque viles et sae- isti super eumparabolatn sument,et loquelam aenig-
culares tentare, sanctos quoque et perfectos aggre- matum ejus ? Et dicetur, va; ei qui multiplicnt non
ditur, et nunquara genus huraanum persequi et sua. » Hic jam manifeste Nabuchodonosor pronun-
decipere cessat. ^ tiatur interitus. Sicut finquit) vinum potantem ine-

CAPUT IL briat, ut neque pes, neque mens suum teneat offi-

('Super custodiara meam stabo,et figam gradum cium, superbus, vel generaliter omnes vel
sic vir

super munitionem,et contemplabor ut videam quid specialiterNabucbodonosor non decorabitur, nec

dicatur raihi,etquid respondearaadarguenterarae.» voluntatem suam perducet ad effectum.Quasi mors
Conquestusfueratprimopropheta, et responderat ei enim et inferus non satiatur occisis, et omnia ra-
Dominus dicens « Aspicite i:" gentibus, » etc. Ad
: piens,nullum suaeavaritiae finem ponit, « Usquequo
quam Dominiresponsionemtemp ravitquaestionera, et aggravatcontra se densnm lutuin .'*
» Etspecialiter
tanquam superioris dicti agens po^! itentiam,et blan- contra Nabuchodonosor,et generaliter contra omnes
diendo dicit « Deus meus sancte meus,
: non mo- avaros serrao dirigitur. Omnisavarus non sua mul-
riemur.u nihilomiims tamenidipsum, licet cum ve- tiplicat,quiadivitiae quas per fas et nefas coadunat,
nerationequadam.sciscitatusest. Mundisunt oculi )> cum eo perseverare non possunt, sed ad alios pos-
tui,ut non videant malum. Quare non respicis super sessores transeunt. Pulchre autem nimias divitias

inique agentes, etc. Nunc vero dicit exspectare se densum lutum appellavit, quia aniraae sinceritatera
quid Dominus respondeat, ut quod dictum fuerat, confundunt, et gravissimo iniquitatis ponderemen-
omnibus dicatur. a Super custodiam meam stabo, » D tem premunt.
hocest, in sublimitateet celsitudine prophetoe meae, « Nunquid non repente consurgent qui mordeant

ut videam post ever.sionera templiet civitatis.ac po- te,et suscitabuntur lacerantes te, et eris in rapinam
puli captivitatem, quid sequatur. eis? Quia tu spolinsti gentes multas, spoliabunt te
a Et respondit mihi Dominus, et dixit: Scribe vi- omnes qui reliqui fuerint de popuIis,propter sangui-
sum, et explana eum per tabulas, ut percurrat qui nem hominis et iniquitatem terrae, civitatis et om-
legeriteura, quia adhuc visus procul, et apparebit nium habitantium in ea.» Medos et Persas insinuat,
in finem, et non mentietur.
Secundum quod Do- » qui,contra Babyloniorum regnum consurgentes.pri-
minusper Isaiam dixerat « Adhuc te loquenLe, di- : mo momorderunt,detrahentesIuxuriae eorum,postea
caraecce adsura, » nuncDominus respondit, et prae- laceraverunt et discerpserunt, interfecto Balthasar
cipit prophetse ut scribat visum, id est prophetiam, et omnibusregni principibusdispersis.Tuncfuit eis
et explanet eura.id est diligenteret manifeste scribat in rapinam vastator totius orbis, et spoliatus est ab
in tabulis cordis, juxta ApOMtoIum, qui loquitur ad omnibus populis, qui ejus crudelitatem evaderepo-
Coriutliios : « Epistola nostra vos estis scripta in tuerunt. Hoc autem veniet, ait, propter sanguinem
 185 ENARRATIO IN HABACUC PROPHETAM. 186

hominis.id est Judae, ot iniquitatem terrae,subaudis A terra gloria Domini replebitur. In quibusdam codi-

Israelcivitalis.id est Hierusnlem.etomneshabitantcs cihus lcsitur ne^ative. Xoii suut luec a Do:iiino exer-
in ea, omnem populum designans. Hlud autem quod ciiuum et est sensus
; Talis a^dificatio, quae fit in
:

supra positum est, « usquequo, > vel increpantis est sanguinibus et iniquitate, non est a Domino.
vox, vel adpropheta^afTectum respicit, desiderantis « Vajqui potuni datamicosuo, mittensfel suum et

ruinam malitia^ et superbifc interitum. inebrians, ut aspiciat nuditatem ejus. » Tradunt

« Vse qui congregat avaritiam malam domui sua^, Hehraii hoc loco rem fabulosam magis quam veram :

ut sit in excelso nidus ejus, et liberari se putat de Sedecias (inquiunt) rex captus est a Nabuchodo-
manu Adlmccontra impium regem loquitur,
mali. » nosor iii Reblatha, quse est Antiocliia, et erutis
qui congregat avaritiam maham domui suse, nec in- oculis ductus est in Babylonem : ubi cum quadam
telhgit divitias ex mah) qurrsitas, causam sibi esse die convivium rcgifico luxu celebraret. jussitibi Se-
ruinae; simulque arguitur superbia}, quod ad avium deciaj dari poculum, quo venter potantis solveretur
similitudinem in excelso posuerit nidum suum, ar- in fluxum, sicque introductum, ante ora potantium
bitians posse se iiberari de manu mali, id est nun- compulsum, in ventris stercore fuisse pollutum et ;

quam se venturum in hostium potestatem. Malam hoc est quod dicitur « Vse qui potum dat ami- :

autem dicit avaritiam pecunise et divitiarum, quiaRco,» etc. quod videlicetrex potentissimus quondam,
est et bona avaritia, id est cupiditas spiritualium ad tantum dedecus sit adductus. Unde minatur ei
divitiarum sapientiae et scientite Dei, licet aut raro, Deus, quod ipse quoque bibiturus sit hujuscemodi
aut nunquam nomen avaritia) in bono positum le- potionem. Sed melius hocnon docathartica potione,
gatur. verum de malis quae p.issurus erat Nabuchodonosor,
« Cogitasticonfusionem domui tuae. »Dum (inquit) intelligimus. Galix enim vel potio in Scripturis pas-
ponis in excelso nidum tuum, nihil aliud egisti,nisi sionem vel afflictionem solet designare. Invehitur
cogitasti confusionem tibi et posteris tuis, quia hEec ergo propheta contra regem impium, quod oblitus
sollicitudo fmem habebit ignominiam. « (^oncidisti sua; conditionis, et quasi ipsc non esset homo, nec
populos multos, et peccavit, anima tua. Quia lapis posset pati qufie aliis inferebat, inebriaret omnes ho-
de pariete clamavit, et lignum quod inter juncturas mines felle et amaritudinemalorum,ut eorum nudi-
eedificiorum est, respondebit. n In hoc (inquit) quod tatem (hoc est,ignominiam) aspiceret, ut ex illorum
plurimos occidisti,in tuam ipsiusanimam desaevisti, miseria suam exaggeraret potentiam. Est autem
et in tantam crudelitatem exarsi.sti, ut lapides de- metaphora ebrii hominis, quod sicut ille nudatur.
structarum civitatum et ligna eversorum ac combu-p ejusque ignominia conspicitur, ita Nabuchodonosoi
storutn parietum, contra tuam crudelitatem clama- inebriaveiit omnes calice fui-oris, cunctosque spo-
rent. Lignum autem quod inter juncturas est. illud liatos dimiserit, et quondam gloriosos ad ultimam
historialiter designat lignum, quod ad continendos redegerit servitutem. Hoc est enim « repletus est, »
parietes, in medio structura^ poni solet. Notandum subaudis amicus.
quod in LXX Interpretibus hahetur, Scarabasus de « Ignominiapro gloria. Bibe tu quoque et conso-

lignocIamabit,muscamjuxtalitteramdesignans,qu8B pire, circumdabitte calix dexterae Domini, et vomi-

solet in juncturis parietum in hieme vel in tempe- tus ignominiae super gloriam tuam ^) Quia (inquit)
state latere : ut sit sensus Etiam musca:! in forami-
:
plurimos inebriasti, bibe tu quoque de calico Do-
nibus lignorum abscondit8e,contra tuam superbiam mini. Inebriaberis calice, id est suppliciis dexterae
et avaritiam clamabunt. Domini, omnia quae absorbuoras egeres, et de
et
« Vae qui sedificat civitatem in sanguinibus, et sublimi gloria ad extrema venies mala.
praeparat urbem in iniquitate.» Adhuc contraNabu- « Quia iniquitas Libani operiet te. » Libanus pro

chodonosor sermo contexitur, eique dicitur Vse : templo ponitur, quod de lignis Libani aedificatum
quod aedicaverit Uabylonem in sanguinibus et mor- est.Hinc alius propheta dicit :« Aperi, Libane, por-
tibus, et moenia illius in iniquitate construxerit tas tuas. » Dicit ergo quod iniquitas Libani, id est
« Nunquidnon haec, » subaudis qua? dicuntur, « a^-^eversio templi et vastatio sanctuarii, eum depo|)ula-
Dominosuntexercituum ? » Non (inquit) attendatur bitur et vastabit. Servat autem metaphoram, quia
persona loquentis, ne ex utilitate personae putentur Libanum pro templo dixerat, ponit animaliapro
contemnenda esse quae dicuntur. Domini enim sunt sacrificiis et hostiis, dicens : « Et vastitas anima-
verba quse a prophetis dicuntur. Laborabuntenim
s lium, )) id est devastatio sacrificiorum quae intemplo
populi in multo igni, et gentes in vacuum, et defi- ofrerebantui', « deterrebit eos, » id est Babylonios,
cient. Incensa Babylone, frustra laborabunt ut
» quia injuria templi et sacrificiorum, quae jam cessa-
exstinguant ignem, et nitentur in nihilum.Deficient verant offerri, deterruit eos et perdidit, « De san-

enim populi Chaldaici, et lassabuntur, nec poterunt guinibus hominum, » id est propter interfectionem
semel accensum ignem exstinguere. hominum« et » propter« iniquitatem terrae » repro-
Quia replebitur terra ut cognoscat gloriam Do- missionis « et civitatis » Hierusalem. « Et omnium
mini, quasi aquae operientes mare. » Cum Babylon habitantiumin ea.»Juxta tropologiam increpabantur
fuerit eversa, manitesta fiet omnibus potentia Dei, haeretici, quod omnes inebrient amaris et perversis
et sicut aqu« fundummaris contegunt,sic universa dogmatibus, dantes amico, id est socio infme, po-
187 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT BIBL. 188
tom non tie font(» Siloa, \i\ est niissi, Chiisti vid^ A }>ot;itos, ot forto fundnto?, iit per eos jndicentur et
lieet, quern Deus Pater in nuuitlurn inisit seil ti»' rivo pUMiaidur pei«ratort\>;. luinc ngit paMiitentiam, et
iEgxpti tenebmrum t>t mcrioris. Unile et ipse rivus plangit quod teinere sit locutus, poscitque veniam
recte Sior. id est turbidus et rcpnosus vocatur. Di- ignorantitB, et hoc estquod scribitur in tituio,« Pro
citur eraro ilHs,quod ipsi quoque pio gloria leplenili ignorantiis b Nam et David rogat Dominuin, « De-
sint ifrnoniinia. eum eorum perveisa doetrina luerit lit^ta juvtMitutis meae et ignorantias ineas ne memi-
rerelatii, et Ecclesiastica censura damnata. Operiet neris. » Quidam putant hoc quod dicitur, « Pro
auteni eos vastitas Libani. Libanus quippe ifra^ce ignorantiis, )t hoc ostendere quod propheta oret
thus dicitur. Thuie vero munditia orationis «'xpii- Deum pro humanis erroribus et ignorantia, ut su-
mitur. Vastitas ergo Libani eosoperiet. quia toiuni blata erroris caligine. lux veia patescat.
oratio, quod est speciale Dei sacrificium, verttHur CAPUT IIL
illis in damnationem, ju.xtaquod Psalmista de Juda « Domine, audivi auditionem tuam, et timui. »
dixit : 1 Oratioejus tiat in petx-atum. » Auditioiiein dicit voceni mente quam intrinsecus in
• Quid prodest sculptile, quia sculpsit illud fictor audiobat. Tale est lUu.i Isaiie Domine, quis cre- :»

suus, contlatile, et imaginem falsain, quia speiavit didit auditui nostro ? » et alibi, « Dominus Deus
in ligmento lictor ejus,ut fticeret simulacra muta?» g aperuit mihiaurem. »«Domine, auilivi auditionem
Miratur propheta regis Nabuchodonosor slultitiain, tuam. » Audivi (inquit) aure mentis pcenas, quas
qui jusseratlieri statuam aureain habensfiilut^iam in Nabuchodonosor vel diabolo.ejusque membrisprae-
simulacro quod linxerat cum utique nihii ei pro- parasti, et quinquies vae illis aeternuin conmiinatus
desse posset. Inter sculptile et conflatilehoc distat, es. ft Et timui, » secretissima judicia tua.
quia sculptile est ligni vel marmoris, contlatile vero Domine, opus tuum, » subaudis audivi id est
(t ;

metallorum, quaepossunt solvi igne et conflari,quod mysterium incarnat.onis tuae.Opus enim Deiest, ut
non solum de idololatris. sed et de haereticis accipi beatus Augustinusdicit Verbum carofactura.Quod :

fKJtest, quoruin sculptilia sunt prava dogmata. quae etiam de resurrectione ejus potest accipi. Audivi
ipsi coniingunt. et pro veritate venerantur et adorant (inquit) opus tuum, ut qui mori dignatus es pro
falsitatem. nobis, resurgasa inortuis.w In medio annorum vivi-

« Vae qui dicit ligno : Ex(»ergiscere ; Surge, lapidi fica illud, » hoc est, in plenitudine temporis imple
tacenti Nunquid ipse docere poterit? » Hoc genera- quod poUicitus es. Tu enim dixisti . Adhuc visus
liter adversus omnes dicitur qui idoia venerantur. procul, et apparebit in finem. Ergo cum tempus
Vae enim aeternuin erit ei qui mateiiem ligni vel illud quod constitutum est a te, venerit, vivifica

lapidis, sive cujuscunque metalli pro deo colit, etCiJlud opus tuum, ut non inoriatur sermo tuus, sed
invocans dicit :<j Expergiscere, » cum formatantum opere impleatur.ft In medioannoruin notuinfacies.»
sit inanimata.Nam eidos Grtece vel idea, forina di- Cum venerit tempus.etopera proniissa corapleveris,
citur : inde diminutive itlolum, formula vocatur. tunc raonstrabis vera esse quae poUicitus es.«Cura
Nunquid ipse lapis quem invocas, docere te poterit iratus fueris, misericordiaerecordaberis, » non quod
etpriT^dicere ventura ? « Ecce iste coopertus estauro Deus roore humano in ira obliviscatur, et postiram
et argento. • Quasi oslendentis est: Ecie iste lapis raiseiicordiae recordetur,se(i quod nobis in afflictione
quem adoras, o idololatra, coopertus est et oblitus positis, videtur oblivisci, cura non cito hiborantibus
auro. « Et omnis spiritus, > id est flatus vitalis, succurrit, sicut Psalraista in tribulatione dicit :

« non estin visceribusejus, » id estidoli vel lapidis. a Usquequo, Domine, oblivisceris infinera?» Simul-

Dominusautem, » quem veri adoratoresadora-

(' que consideranda est Dei clementia. Non dicit,
mus. in teri.plo sancto suo. Sileata facie ejusom-
(' Postquam poenas irrogaveris, sed Cuni iratusfue- (t

iiis terra. » Non

subaudistemplo, sed
in nianufacto ris, inisericordiae recordaberis. » Non enira semper

vel in ccelis, unoquoque sanctorum, juxta percutit, qui irascitur, sed tantummodo comraina-
vel in
Apostolum dicentem « A.n nescitis quoniam tein- tur. Taie est et illud Apostoli
: Revelatur ira Dei su- : ((

plum Dei estis. et Spiritus Dei habitat in vobis ? » D per oranera iinpietatein hoiuinum. «Ilevelatur dixit,
Sive « Dominus in teraj>b3 sancto suo, » hoc est, non infertur sed revelatur ut terreat, et correctis :

Filius in Patre : vel « intemplo suo, » in universitate parcat. Aiia transiatio dicit : In inedio duorum ani-
rnundi continens et regens omnia. « In ipso enim maliura cognosceiis. Quae diioanimalia, Filium Dei
vivimus, movemur, et sumus. » Est ergo Deus in et Spirituai sanctum cognosciraus. Quie etiain ani-
mundo, non loco inclusus, sed sua majestate illoca- inalia putantesse duo cherubin,qui rautuoserespi-
liter implens ornnia, currens per omnia, circum- ciunt, et in inedio sui habent oraculum sive propi-
plectens omnia. tiatoriuin. Quidara duo aniinalia putant esse duos
«Oratio Habacucprophet<e pro ignorantiis.» Quia latrones, in quorum inedio crucilixus et agnitus est
supra temere causatus fuerat cum Domino, dicens : Dorainus. Nonnulli duo aniraalia dicunt esse duo
fUsquequo,Doraine,clam8boetnon exaudies,»elpost Testaiijenta, Vetus et Novura, quai animata et visa
pauca, Quare nonrespicis supra iniqua agentes »
(i
; sunt, et in quorura medio Christus agnoscitur.Plu-
audierat quoque Dominum respondentem, et didi- res Moysen et Eiiamintelligunt,inter quosDominus
cerat Nabucbodonooor vel etiam diabolum ad hoc in monte transfiguratus apparuit.
 189 ENARRATIO IN HABACUC PROPHETAM. 190

Deus ab austro veniet.» Sunt qui hoc quod fli- A Cornua ergo in manibus erant, quia licet pateretur
n

citur. « Deus ab austro veniet, » Bethlehem velint pro nobis, potestatem regiam non amisit, imo per
intelligi, qua? in australi parte sita e.st, ct in qua ci- crucem suum dilatavit imperium. Ante faciem ejus '<

vitate natus est Christus. Et sanctus rte monte Pha- ibit mors » Mors, diabolus auctor murtis, de quo
«

ran. » Pharan auteiii mons estvicinus monti Sinai, Joannes Et nomen illi mors. Ivit ergo mors ante :

in quo lex data est. Indedicitur venirc Sanctus,quia pedes ejus quia mox eo baptizato in Jordane, occur-
per legem est cognitio Dei. Hoc juxta litteram. Vel rit illi, tentans illum post jejunium quadraginta die-

<cDeus ab austro veniet, » id est a meridie, ab iliis nim, antequam aut pr^edicaret aut miraculis se
videlicet qui sunt filii lucis et diei. A meridie or!.'') D Mim proderet. Unde adhuc sequitur « Egredie- :

veniet Dominus, et exspectandus est iis qui sunt in tur diabolus ante pedes ejus, » quia exeunti de aquis
fervore dilectionis et fidei. Unde et in Canticis can- cbvius fuit. Alia translatio dicit Egredietur Re- :

ticorum sponsa interrogat: Indica mihi quem diligit scheph ante pedes ejus. Ti'adunt Hebraei Re.scheph
anima raea, ubi pascas, ubi cubes in meridie. <» Et nomen esse dgcmonis, qui principatum interreliquos
sanctus de monte Pharan. » Pharan interpretatur os Hunc dicunt in paradiso toneat, sicut et Heelzebub.
vidcnlis, et revera de ore, id est sermone eruditi viri eum primum hominem serpentem intrasse, e( per
et videntis, id est intelligentis, quique plenus luce B decepisse. Unde et ex nialedictione, qua a Domino
scientia», venit notitia Dei. (Diapsalma.) « Operuit condemnatus est, nomen accepit. Rescheph enim
coelosgloria ejus. » In nativitate enim Domini gloria interpretatur reptans venlre. Dictum enim fuerat
repletum et quasi opertum est ca^lum, angelis pro- serpenti, imo diabolo qui erat in serpente : Supra
testantibus,(( Gloria in excelsisDeo. »« Et laudis (^jus pectus tuura gradieris. Egressus est ergo diabolus
plena est terra, v quia pacera adventus ejus terris ante pedes Doraini, quia mox ut baptizatus est, et ad
refudit, concinentibus angelis, « Et in terra pax ho- descensuni columbae vox Patris super eum intonuit,
minibus bonae voluntatis. » Notandura vero quia commotus his diabolus, adfuit ut eum tentaret, vo-
cum dicitur. « Operuit coelos gloria ejus, » ostenditur lens probare utrum esset Dei Filius.
minus esse quod operitur, eo quod operit. Ergo « Stetit, et mensus estterrara. « Stare, divinitatis
majorestgloriaquara coeliqui operiuntur.Possumus est, sicut transire humanitatis. Stans ergo Domi-
quoque coelos iatelligere sanctos, qui portant imagi- nus mensus est terrara, quia potentia divinitatis
nem superccelestis, et enarrant gloriam Dei. Hos cuncta disponens, terrara, id est corda terrenorum
ergo cffilos operit, hoc est, illustrat gloria et maje- hominum mensus est, discernens et praevidens qui
stas Dei. Laudis ejus plona est terra, ^quiajuxtavo-
„
digniessent e]igi,qui justojudicioreprobari.« Aspe-
cera Psalmistae c( Admirabile est nomen ejus in^xit, et dissolvit gentes. » Aspectus Domini est vis
universa terra. »> divinae majestatis. qua cuncta prrevidet, locis ac
Splendor ejus ut lux erit » quia claritas mira-
«. temporibus singula disponens. Aspexit ergo et dissol-
culorum ejus manifesta luce radiavit. Nec nos rao- vit gentes, hoc est dissipavit ut non jam essentgen-
veat diversitas teraporis ;
prccterito enim tempore tes, sed renati per fidera et baptismum efficerentur
dicit : «Operuit coelos gloria ejus, praesenti, « Lau- filii Dei. « Et contriti sunt montes sa^culi. » Disso-
dis ejus plena est terra ; » futuro vero, « Splendor lutis gentibus steculi, montes contriti sunt. id est
ejus ut lux erit. » Divina quippe Scriptura nulla omnis daBmonutn fracta potestas, quos montes sseculi
temporis lege stringitur, quao supergreditur omne vocat ob turaorem elationis. Sive montes saeculi,
tempus. « Cornua in manibus ejus, » hoc est vexilla principes et potentes hujus mundi dicit, qui contriti
et tropaea crucis. Et notandum quod cura manu sunt a duritia superbiae sua3, visa claritate miracu-
Doraini in cornibus crucis affixce sint, non dicit : lorum Christi. Montes autem siecUli dicit, quia sunt
Manus Doraini in cornibus,sed « Cornua in manibus alii montes, qui non sunt sseculi sancti videlicet
, apo-
ejus. )» Ipsam enim crucem, imo ipsam mortem in stoli et viri apostolici, de quibus Psalmista : « Levavi
potestate habuit, sicut ipse dicit : « Potestatem ha- oculos raeos in niontes, etc. » Hi non sunt montes
D.
beo ponendi animam meara. » '•ScTeculi, sed montes Dei, montes incaseati, hoc est
« abscondita est fortitudo ejus. » Ibi, hoc est
Ibi gratia spirituali repleti.
in cornibus, abscondita est fortitudo ejus, et poten- « Incurvati sunt colles mundi ab itineribus aeter-
tia divinitatis ejus, quia cum esset in forma Dei nitatis ejus. » Qui sunt montes, ipsi sunt et colles,
aequalis Deo, exinanivit seipsura, formam servi ac- potentes videlicet, et eorum suppares, quorumque
humilians se Patri usque ad mortem,
cipiens, et superbiam ante adventum Christi nemo poterat hu-
mortem autera ci-ucis. In cruce ergo abscondita est miliare. Contriti vero et incurvati sunt ab itineribus
quando dicebat « Tristis est aniraa
fortitudo ejus, :
«'eternitatis ejus, id est Dei, quia aeternitas divinita-
mea usquo ad mortera. » Possumus quoque per cor- tis ejus ad nos venire dignata est. Itinera autem
nua regiam potestatera accipere. Mos enim Scriptu- ejus sunt, de coelo in uterum virginis, de utero in
rarum est cornu pro fortitudine et potestate ponere, prjpsepe, de praesepi ad baptisraum, de baptismo
ut Psalmista : In te inimicos nostros ventilabimus ad crucera, de cruce in sepulcrum, de sepulcro
cornu. Et raater sancti Sarauelis : Dcabit (inquit) im- iterum in coelum. Possunt etiam et per montes
perium regi suo, et sublimabit cornu Christi sui. fortiores daemones intelligi, qui in haereticis et
191 HAYMONIS ILVLBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. ~ GOMMEXT. BIBL. 192
apostatis sunt, et elevant se contra scientiam Dei : A irascitur Dominus. et est in Mare
illis furor ejus.
colles veix>, niinoris potentiie da?niones. qui sunt in \ero sunt anima} eorum qui circumferuntur omni
honiinibus siecularibus, (.le divitiis, tortituiiine. ior- vento doctrinie. et semper in imo sunt. In talibus est
mositate, nobilitate, Cieterisijue corpo! is bonis ^lo- indignatio Domini, quod faveant perversis doctori-
riantibus. Hi nionles et coUes in ad\entu Christi bus, nondum tamen exardescit in illis furor, sed
contriti et incurvati sunt. quia convei^is talibus, et exspectantur ut resipiscant ab erroribus suis. « Qui
eiemplum humilitatis Christi suscipientibus, contusi ascendens super equos tuos. et quadrigse tuae sal-
sunt diemones, qui in eis erant, et contraria eorum vatio. » Equi Dei sunt sanctorum animic, super quiis
forlitudo ad nihilum redacta est. ascendit Dominus nt eas possideat, et ab errorura
t Pro iniquilate \idi tentoria.i]thiopia}. » .-Ethio- deviis ad veritatis tramitem dirigat. Es. his equis
pes teterrimi sunt homines, qui feruntur draconum erat ille Ut junientum factus sum
qui dicebat : «

vesci carnibus, ideuque signiticant daMUones tetros apud te. » llis equis et curribus vaUatur Eliscus
maUtia, quorum sunt potus dulcissimus, lion.ines proplieta. quos etiam metuenti puero suo ostendit.
serpentium animum habentes^et ad nocendiim sem- Ait enim Scriptura libri Regum « Quia aspexit, et :

per parati. .-Ethiopum tabernacula sunt ipsi homi- ecce mons plenus equis igneis, et quadrigae igne^e
nes, qui iaborando pro acquirendis divitiis, efficiun- B in circuitu Elisci. » Et hoc notandum quod in tantis
tur tabernacula eorum ;
quod pio})heta uno verbo miilibus equorum etcurruum, nullus ascensor co-
iniquitatis expressit sic : Omnis enim dives aut ipse rum cernitur. Ille enim erat auriga et rector. cui
iniquus est. aut ha?res iniqui. Ait ergo propheta, Psahnista canit Qui sedes super cherubin. mnni-
. «

Yidi, subaudis liomines factos tentoria .Ethiopiie festare. » Super hujuscemodi equos ascendit Deus,
pro iniquitate. id est cupiditate, qua nunquam ces- et quadrigne ejus salvatio : vel, ut alia translatio di-
sant congn'gare divitias ; quas cum adepti fueiint, cit. Equitatus tuus sanitas. Equitatus Dei justorum
tradunt se luxuriie et voluptatibus, atque omni ini- omnium est multitudo, totius humani generis salva-
quitati, sicque efficiuntur hospitium diemonum, qui tio, quia in sanctis equitans, totum lustravit et sal-
debuerant esse tem])lum Dei. Turbabuntur pelles « vavit orbem.
terra? Madian • Quod dixit supra tentoiia. nunc di-
vt Suscitans suscitabis arcum tuuni ; » id est, quod
cit pelles et quod .Ethiopes, hoc terram Madian.
:

promisisti in Veteri Testamento, implebis in Novo,

Madian enim regio est vicina^thiopiie. Interpreta-
Xara per arcura, qui duobus cornibus tendit, duo
tur Madian ex jiidicio, subaudis in condeninatio-
Testaraenta inteUiguntur. Unde sequitur et ostendit
nem. Turbabuntur ergo pelles terra? Madian, id est
homines qui se fecerunt habiUicula daemonum. per
C quid sit arcus : « Juramenta tribubus quse locntus
es. » Suscitabis (inquit) arcum, impleta juramenta,
injustitiam et iniquitatem divitias et saeculi dignita-
quic locutus es tribubus Israel de adventu Filii tui.
tes requirendo. Turbabuntur enim, quia conscientia
peccatorum territi, et metu «ternarum paaiarum {Diapsalma). •< Fluvios scindes terrae ; viderunt te
exagitati, semper erunt in formidine, et severos et dolueruntmontes » Fluvii terra) sunt corda terre-
post mortera cruciatus quotidiano pavore supersti- norura horainum. qui praedicantibus apostohs scissa
tes sustinehunt. sunt et aperta per po-nitentiam. utsemen verbi Dei
« Xunquid in tluminibus iratus es. Domine, aut in reciperent. Xam et in passione Doinini petrae scissjc
fluminibus furor tuus, vel in mari indignatio tua ? » sunt, ut dura gcntiuni corda signarentur esse scin-
Interrogat propheta Dominum, et quasi dubitans lo- denda per fidem. Yiderunt hoc montes. id est con-

quitur Domine. quando Jordanem fluvium retro

: trariie foi titudines, et doluerunt invidentes gentium
converti fecisti, et quando rnare divisisli, ut viam saluti. Sive montes sunt excelsa regna terrarum, et
faceres populo tuo, nunquid in tluminibus iratus es, sublimes sa^culi j)Otestates. Viderunt crescere et

aut in mari fuit indignatio tua ? X'on enim insensi- -p. propagari fidem Christi. et doluerunt, atque gra-
bilia elementa quidquam otfenderant ut tuam mere vis.simam contra sanctos persecutionem excitave-
rentur indignationem. Sicut ergo tunc fecisti dimi- runt.Unde sequitur « gurges aquarum transiit. : t>

cans pro populo tuo, ita nunc a&cendens equos tuos, Gurges aquarum vaHda tempestas persecutionis,
et corripiens arcura, salutem dabispopulo tuo. Scien- transiit, id est conquievit, postquam montes, id

dum autem bona flumina esse et mala, mare quoque est saeculi potestates Christum agnoverunt. Sive
esse bonum et dulce, esse et pessiraum et amarum. alio sensu : gurges aquarura, id est praedicatio

Lfi bona significatione ponitur fluvius, cum dicit apostoiorura, transiit, nuntiata per omnes muuLli
Psalraista : « Fluminis impetus laetificat civitatem tei'minos. « Dedit abj^ssus vocom suara : » id < .st,

Dei; » apud Ezechielem Pharao lo-

in raala vero, ut profunda apostolorura priedicatio per orbem inso-
quitur Mea sunt flumina, et ego feci illa » Mare
: (< nuit. « Altitudo manus suas levabit ; » id est virtas

quoque in bonam partein ponitui-, ubi in psalmo divina miraculorum se operibus declaravit ; manus
dicitur : « Dornini est terra et orbis terrarum. Ipse namque levare inira operari est. Aliter : « Dodit
super maria fundavit eum. • Mala ergo fluinina sunt abysssus vocem suam ;
» id est inferus a Chrlsto

dogmata hccreticorurn. quai velut flumina currunt superatus. triumphatorem raortis laudavit. « ASti-
spumanti eloquentia, et fluunt contra veritatera. His tudo manum suara levavit: » id est celsitudo ange-
193 ENARRATIO IN HABACUC PROPHETAM. 194

lira quasi quodam plausu manum tripudian Chri- A potestas innuitur. Maledixit Deus sceptris ejus, id
stuin laudavit. regno et potestati ejus. Irnpium
ost impii, id est

« Sol et luna steterunt in habitacuio suo. )>.Iuxta autem, secundum superioris prophetia} tractatum,
litteram, ut Isidorus dicit, post diem judicii non idest, specialiter, juxta litteram, Nabucliodonosor,

occidet sol et luna infra torras descendendo. sed vel genei-aliter omne:Ti populi Dei adversai-ium, seu
semper super terras parebunt sol quideminorien- ;
ipsum diabolum possumus accipere. Do quo adhuc
te, luna in occidente omni mundo conspicua, nec sequitur: ((Capitibeliatorum ojus, » subaudis male-
sub terrasdescendent, neinferislumen suum osten- dixisti. Non solum (inquit) sceptris ejus, sed etiam

dant. Altiore sensu : « sol et luna steterunt in habi- quod percusseras, maledixisti. Caputau-
ipsi capiti

tacuiosuo, » quiaChristus qui verus est sol, resur- tem bellatorum diabolus, persecutorum Ecclesise,
gens a mortuis, habitaculum coeli conscendit ; luna quales fuerunt Nero, Domitianus, ca^terique qui
vero, id est Ecclesia, in fide quam percepit, devote publicam persecutionem Ecclesiai indixerunt. « Ve-
et inconcusse permansit. Quod apertius alia trans- nientibus, » id est qui venicl)ant, « ut turbo,» sicut
latio dicit : Elevatus sol in ortu suo, et luna stetit tempestas cum terro)'e nimio, « ad dispergendum
in ordinesuo. « tuarum ibunt, me, » id est unitatem sancta^ Ecclesiae. «Exsultatio
In luce sagittarum
in splendore fulgurantis liastae tuoe. » Ordo verbo- pBorum, » id est persecutorum « sicut ejus qui de-
rum est Sagittae tuae et hastae tuae in lucc et in vorat pauperem in abscondito. » Quemadmodum
:

S})lendore fulgurantis ibunt, Sagittae et hasta^ Dei, raptor exsultat, cum pauperem nulio vidente ct
apostoli sunt, quia sicut sagittae et hastae refulgent auxilium ferente spoliat, i(a persecutores sancto-
et vulnerant, sic apostoli refulgebant rniracuhs, rum gaudebant, tanquam Deo non vidente et ne-
vuhierabant prredicamentis, denuntiantes peccato- sciente quos affligerent. Potest hoc et de omni per-
ribus acterna supplicia. Aliter : « Sol et luna stete- verso dici, qui cum impune peccat exsultat, putans
runtin habitaculosuo ))ODeus ! sol etluna, etomnis Deum se posse latere, et quse agit ignorare.
splondor signorum, quo prius illustrabas populum « Yiam fecistiinmari equistuis. » Equi Dei sunt
tuum, jam malorumpondere et quodam tenebrarum apostoli Cceterique praedicatores, quibus Deus viam
hoi'1-ore cooperta erant; te autem apparente, stete- fecit in mari, hoc est in mundo, ut possent dis-
runt in habitaculo suo, hoc est, receperunt splen- currere per orbem. Neque enim ipsi sua virtute
dorem et viitutem suam. Ibuntitaque haud dubium ad tot et tantas saevas nationes potuissent praedi-
populi fideles in luce sagittarum tuarum, et in cando venire, nisi ille fecisset veniam, diversitatem
splendore fulgurantis hastae tuae hoc est, ambula- ;
gentium sub uno Romanorum imperio conciliando.
bunt per iter hujus vitae in luce praeceptorum tuo-'-^ «Inlutoaquarummultarum ; » id est in idololahia
rum, quae velut sagittae aut hastae vulnerant ad sa- multarumgentiumfecistipraedicatoribus tuis viam,
lutem, ad hoc terrent, ut emendent. ut eam spernerent et quasi lutum conculcandum
« In fremitu conculcabis terram. » In terribili annuntiarent.
praedlcatione apostolorum conculcabis terram, id « Audivi» non aure corporis, sed intellectu men-
est, conteres corda terrenorum hominum. » Et in tis. Et quae audivit? Ea videlicet quae a Patre dicta
furore, » id est judicii comminatione. sunt deejus nativitate et passione, qua mun-
Filio,

« Obstupefacies gentes » regna terrena et omnem dum redempturus erat. « Et conturbatus est venter
mundi potestatem mirari facies.Quia» egressus es, » meus; » id est intellectus meus, cur videlicet ausus

Deus Pater, « in salutem populi tui, in salutem fucrim reprehendere judicia Dei, cum etiam ipse
cum Christo tuo, » id est cum Filio tuo, quem prse Dei Filius, qui peccatum non habuit, tanta et tam
omnibussanctis sin2;ularis o^ratiae chrismate unxisti. indigna ab indignis sustinuerit. « Avoce,»subaudis
Utenim Apostolusait uDeuseratin : Christo, mun-rjhujus auditionis, « contremuerunt labia mea » ut
dum reconcilians sibi. » « Percussisti caput de domo ultra jam non auderem loqui aut conqueri, quare
impii. » Caput, principem hujus mundi : domum justi affligantur in raundo. « Ingrediatur putredo
ipsius, mundum sive animam peccatoris, in qua in ossibus meis, et subter me scateat. « Certus
velutin suo requiescit hospitio. Percutitur ergo ca- jam prophetaquod idcirco sancti adversis exercen-
put de domo irapii, ut illo percusso. fiat domusDei tur in hac vita, ut ad veram requiem in alia perdu-
et liabitatio justitiae. « Denudastifundamentum us- cantur, dicit libenter se velle pati omniacontraria
;

que ad collum. » Omnes astutias et secreta consilia optat se tentari et affligi corporis infirmitate, sicut
illius impii manifestasti fidelibus usquc ad collum, Job, dicens :«Ingrediatur putredo in ossibus meis, »

id est usque ad ipsum qui est caput et princeps ne- ut non solum caro, sed etiam meduUae ossium cora-
quitite spiritualis, Antichristi videlicet; quia velut putrescant. « Et subter me scateat, » hoc est, bul-
collura subjungitur capiti, ita ille suppar est raali- liat rauUitudine vermium.Per quod ostendit paratum
tiae diaboli, et quasi administrator deceptionis.Hinc se esse ad omnia gravissima postrema supplicia
et
Apostolus Ut non circumveniamur a Satana, non
: su.stinenda. Et hoc quare ? « Ut requiescam in die
enim ignoramus cogitationes ejus tribulationis , » hoc est, in die judicii, quando erit
(Diapsalina.) Maledixisti sceptrisejus.» Sceptrum talistribulatio. qualis nunquam antea fuit. Et « ut
gestamen est regium, et ideo per sceptrum regia ascendam ad populum accinctum nostrum. » Ordo
 ;

195 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMEXT. BIBL, 196

est.JUt ascendam ad populum accinctum nostrum,») Aoperationis. « Abscidetur de ovili pecus » id est ;

id est expeditum et prii'j>aratuni rcisistere spiritua- de HitMUsalem, inquavelut pecus in ovili habitabat
libus hostibus. abscidetur promiscua plebis niultitudo, deletaaTito
« Ficus enim non tlorebit. » Ficus Judaicam ple- et Vespasiano ferro, tame et Ci^ptivitate. « Et non
bem designat. ad quam venii Dominus. quiereui^ in erit armentum in pra^sepibus, » id est .sacerdotes,
ea fruclum justitiae, et non reperit, statimque ei scriba^ et cieteri principes, qui velut tauri pingues,
male<iixit. dicens : vi Nunquam ex te fructus orii\- subjectis populis quasi gregibus prceerant, et velut
tur. » Prcevidens eiyo pi-opheta Judieos in sua in plenis pra?sepibus deliciabantur. Non ergo erit
infidelilate permansuros, dolore plenus dicit :«Ficus armentum in pnesepil^us.quia subversa Hierusiilem,
non florebit.iid estSynagoga intidelium Judieorum, omnis illa principum dignitas annuliata est, et im-
florem fidei et fructuni boni operis non alYeret. Et pietum quod Dominus dixerat: « Relinquetur vobis
hoc non de omnibus, sed de illis dixit qui exciocati domus vestra deserta. »

sunt. quorum ma.vima pars periit. Cum plenitudo u Ego autem in Domino gaudebo, et exsultaboin
gentium introierit. tunc florebit haec ficus, etomnis Deo Jesu meo. d Pri^dicta perditione plebiset prin-
Israel salvus flet. « Et non erit germen in vineis.i cipum et totiuscivitatis, loquitur propheta ex sua et
Vineam plebem illam vocari. ex multis sanctiu Scri-B apostolorum omniumque sanctorum persona «Ego :

ptune locis discimus, e quibus unus est. « Vineam (inquit' in Domino gaudebo, « non in divitiis, non
de .^Egypto transtulisti. « Haec vinea plantata in ingloria hujus mundi, « et exsultabo in Deo Jesu
patriarchis, exculta nobiliter in prophetis.acceptis- salutari n.eo » Jesus enim salvator, sive salutaris
sinmm Deo fructum attulit. sed apparente Domino interpretatur.sed inteipres maluitipsum Hebraicura
degeneravit Et cum debuisset facere uvas. fecit
: verbum j>onere, quia dulce et plenum gaudiinomen
labruscas: id est.cum debuisset credere in Christum, Jesus semper delectat audire.
qui ei promissus et missus fuerat. econtra negavit « Deus Dominus fortitudo mea.» Oranis meavir-
eum. et ad raortem poposcit.dicens,«Non habemus tus.omnis justitia Christus est, qui est Deus meus.

regern nisi Ccesarem, » et « Crucifige, crucifige « Et ponet pedes meos quasi cervorum. » Cervorura
euna. » Hoc prapvidens propheta .sanctus deplorat, natura est ut plana et humilia deserant, et raon-
dicens : <«Non eritgerraen in vineis: » hoc est, radix tiura ardua conscendant, serpentes etiara de caver-
boni operis in Judieis. « Mentietur opus olivie. » nis flatu extractos occidant. Sic et sancti terrenaet
Olivam Synagogam designare. poterit agnoscere, infirma deserunt. ad coelestia contendunt, et sua
qui legeritPauIum apostolum.disputantemde fractis praedicatione a cordibus hominum serpentis antiqui
olivae ramis.et de oleastro in bonam olivara inserto. malitiam depellunt. Dicit ergo propheta, Deus Do-
Hujus olivae opus fnit unctio. quia in Veteri Testa- rainus ponet pedes meos,id est actiones raeas quasi
mento reges et projthetiie oleo vi.^sibdi ungeijiintur. cervoiinn.faciens me su:- gratiii caduca contemnere
Hanc unctionem cessaturam in adventu Christi et aeterna desiderare. « Et super excelsa niea dedu-
praenuntiat propheta. quomodo et Daniel dicit : cet me victor in psalrnis canentera. » Deducet me
« Cumvenerit Sanctussanctorum. cessabit unctio. » super excelsa mea, id est ad illam coelestem pa-
Vel ita : « Mentietur opus olivfe, » id est. mentietur triam, quia mihi et omnibus sanctis ante saecula
plebs Judaica. qua} se promittebat im})I< turam om- pr^eparata est Ideo confidenter dico :((SuperexceIsa
nia qu«e Dorainus pr«jccipiebat, dicens : OmniaqujB mea. » Ipse autera deducet, quia Iioc non mea vir-

praecipitDorainusDeusnosterfaciemus, et obedien- tus, sed ejus est gratia. Deducet autem me canen-
tes ei erimus. o Et arva non aiferent cibum. » Hie- tem victori, id est Christo triumphatori mortis et
rusalemterrenam arvorum,idestcamporum.nonnne diaboli. Deducet ergo me est, ad
super excelsa, hoc
designat. Quae enira in raontibus sita erat, et de beatam supernae civitatis frequentiam, quae ex an*
qua dictum fuerat: o Fundamenta ejus in montibus gelis et sanctis hominibus constat, ut illis admixtus
«anctis, > postquam Dei Filium recipere noIuit,hu- p. atque conjunctus, canam victori cum angelis, ((Glo-
mili.s et campestris vocatur, de virtutum prolapsa ria in excelsis Deo. » Canam etin psalmis panegy-

culmine. Arva ergo non afferent cibos, quia plebs ricis, cum psalmigrapho David concinens « Do- :

Judaica nullara jam frugera fidei vel bonae reddit raine, invirtutetua la^tabitur rex. »

IN SOPHONIAM PROPHETAM.
Sophonias propheta, qui nonus est in ordine duo- CAPl T PRIMUM.
decim prophetarura, interpretatur specula, sive ((Verbum Domini quod factum est ad Sophoniam
arcanum Dornini. Cernit captivilatem urbis Hieru- filium Chusi.filii Godoliffi.filii Amariae, filii Ezechiae,

salem. cujus jam instabat eversio regnante Josia in diebus Josiae fihi Aramon regis Judas- x- Tradunt
rege justissimo. sub quo et i.stc prophetavit. Alia- Hebraei, cujuscumque pater aut avus ponitur in
rum gentium vastationera praedicat, et diem judicii titulo, ipsos quoque fuisse prophetas. Ergo hic
intonat. Sophonias ab avis etatavis prophetali stirpe genera-
 197 ENARRATIO IN HABACUC PROPHETAM. 198

tus est, Sophonias enim halHiit patrem Chusi, A fuei'unt ruinte impiorum negantium Chi'istum et
avum Godoliam, proavum Amariam, atavum Eze- noientium recipere fidem ejus « Et disperdam ho-
ci Jam. Interpretatur Sophonias (ut dictum est) spC' mines a facie terrae, dicit Doniinus, et extendam
cula sive arcanum. Propkette enim speculatores manum meam super Judara et super omnes habi-
erant, sicut ad Ezechielem dicitur « Speculatorem
: tatores Hierusalem. » Extensio manuum gestum
dedi te domui Isiael. » Arcana quoque Domini eis percutientis ostendit. « Et disperdam de loco hoc
revelabantur, sicut in Amos dicitur : Non faciet reliquias Baai, » id est cultores ejus, qui pauci re-
Dominus verbum, nisi ante revelaverit servis suis manserant in Juda de ca^de hostium. Ad tantain
prophetis. Hic ergo speculator filius erat Chusi, namque impietatem venerant, ut in templo Dei
qui interpretatur liuinilitas. vol .£tliiops meus. statuam Haal ponerent, quam imaginem Ezechiel
Habebat autem avum Godoliam, qui dicitur ma- vocat idolum zeli, et in eodem sanctuario Deum et
gnitudo Domini; proavum Amariam, qui scrmo idola venerarentur. « p]t nomina fe<1ituorum cum
Domini interpretatur atavum Ezechiam, qui ver-
; sacerdotibus. ».p]ditui sunt janitores. id est tedium
titur in foititudinem Domini. Itaque de foi-titudine sunt Hebraice Nathinei. Ilic autem
custodes, ipsi
Domini nascitur sermo Domini, de sermone Do- despective sacerdotes vocat aidituos, quos a fano, id
mini magnitudo Domini, de magnitudine DominiB est templo fanaticos dicimus. Et ccdituos ergo et
generatur humiiitas, quia quo magis aliquis ad sacerdotes quondam Dei minatur se disperdere.
virtutis perfectionem conscenderit, eo amphus se Et eos qui adorant super tecta mihtiam ctt'li,
«.

hurailiabit, dicens cum propheta: « Humiliatus sum et adorant etjurantin Domino,et jurantinMelclion.»
usquequaque, Domine, » etc. Confitebitur quoque Super tecta enim, id est in domatibus stantes, so-
se Dei Ti^^thiopem, quia Chusi .€t'nops meus inter- lem et lunam et caitera sidera adorabant, etpariter
pretatur, id est, agnoscet se peccatorem, et dicet in nomine Domini, et in nomine Melcho,qui inter-
cum Joanne apostolo dixerimus quia peccatum
: « Si pretatur reir, jurabant.
non habemus. nosipsos seducimus, » etc. Hic talis « Et qui avertuntur de post tergum Doniini, et
et tantus, bene dicitur fuisse in diebus Josiee regis qui non qutesierunt Dominum, nec investigaverunt
sanctissimi,qui interpretatur clevatio IJomiin'. Tem- eum, )) subaudis dispo^rdam ,
illos videlicet, qui de-
pore ergo elevationis exstitit fihus humilitatis, quia clinantes a cultura Doraini, adorant militiam coeli,
per humilitatem elevamur ad coelestem elevationem. et jurant per nomina idolorum, et adorant Baal et
• Congregans congregabo omnia a facie terrae, idolurn Sidoniorum. Tropologice Hierusalem Eccle*
dicit Dominus, congi-egans hominem et pecus, con- siam significat Domini, de qua in adventu suo dis-
gregansvolatilecoeliet pisces maris. » Diu exspecta- perdet omnem idololatriam et reliquias Baalim,
veratDominus peccantem Judam sub malis regibus, quod interpretatur i?i sublimioribus, id est vanam
et quasi aliquam poterant habere excusation.Mn, et gloriam et pompam falsse admirationis ; necnon
dicere Volumus servire Domino, sed prohibemur
: etiam eos,qui jurant in Domino, et in Melcho,id est
a regibus nostris. Unde dedit eis justissimum regem illos Deo et saeculo se putant posse servire,cum
qui
Josianj,qui eosexempliset monitisvoluitreduceread econtra Dominus Nemo potest duobus dominis
: c<

cultumDci.sedillinihilominusinidololatriaperman- servire. » Et quia vertuntur de post tergum Domi-

serunt. Quapropter juste prophetatur de eis eversio ni, id est qui ad mala opera declinantes,relinquunt
Hierusalem, et captivitas populi, acvictoria Nabu- iter quo Dominum sequi debuerunt. Potest etiam
chodonosor. « Congregans congregabo omnia.oNon per tergum Domini, corporeus adventus ejus intel-
(inquit) ultra ad poenitentiam exspectabo, sedomnia ligi, quo visibilis fuit, sicut per ejus faciem divi-
congregans consumam. Non homo, non pecus, non nitas quse a nulla creatura, ut est, videri potest.
volatilia aut pisces remanebunt, iram meam etiam Unde et ad Moysen dictum est :« Est locus apud me^
bruta sentient animalia quia enim propter homi-
;
et stabis supra petram. Cumque transierit gloria
nem creata sunt omnia, .jure interfectis hominibus mea, tollam manum meam, et videbis posteriora
sequitur solitudo et raritas bestiarum. « Et ruinasDmea. » De post tergum Domini rccedunt, qui aut
impiorum erunt. » Ad primum quoque Domini ad- eum incarnatum non credunt_, aut ejus praecepta
ventum haec ipsa prophetia referri potest, quando ex contemnunt.
Judaeis et gentibus per fidem congregati sunt, qui- ft Silete a facie Domini Dei, quia juxta est dies
dam velut homines ratione utentes, alii quasi pecus Domini. » Sileat, revereatur, intremiscat. Diem
siinplices et ineruditi, leves ut aves, curiosi veluti Domini, juxta litteram, intelligimus tempus capti^
pisces,qui maris profunda rimantur. « Et ruinae vitatis et ultionis in populum Judaeorum. Vel spiri-
impiorum erunt. » Non tantum in ultimo judicio tualiter diem extremi judicii, non est absurdum
erunt ruinae impiorum, cum audierint, « Discedite intelligei-e. « Quia praeparavit Dorainus hostiam,
a rae, maledicti, in
ignem aeternum,» sed et inprirao sanctificavit vocatos suos. » Hostiara praeparatam,
jam adventu hoc factum est, quando venit Dominus popuium dicit,qui in tempore vindictae velut hostia
in ruinam, ut ruerent qui male stabant, et qui vi- mactandus erat.« Sanctificavit vocatos suos,» quasi
vebant peccato, morerentur et inciperent vivere ad celebre conviviura invitatos. Solebant enim epu-
justitice. Sive simpliciter in adventu Christi primo lura habentes sanctificari, id est ablui, et cultioribus
i99 HAYMOXIS IIALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMI^IEXT. BIBL. 200

"vestibus imlui. Vocatos ergo Nabuchodonosor ot A « Ululate, habitatores Pila3. contieuit omnis po-
Chaldccos tlebeinus accipere, quos ipse vocabat ad pulus Cijanaan. -^Pihun lioc loco vas debenius acci-
puniendos peccatores; nani et perJereiniain seivum pere, in quo tVumenta pinsuntur, id est tunduiitur,
suuin dicit :.^ Vocavi(in(]uiens:Xa!)uchodonosi)r ser- et est producta syllaba. Xain aliud est pila pi
;)/'

vuni ineum. » Quidam dieni Doinini, quaiulo pnepa- correpta, sphivra videlicet pilorum, qua pueri lu-
ravit hostiam suam,de primoadventuejusaccipiunt, dunt. rilani ergoappellat Hierusalem. quasi enimvi
quamlosingularis hostia, id est verusagnusChristus et imi)etu tVumenta feriente desuper pilo tunditur,
iinmolatus est. Vocatos et sanctiticatos, opostolos ita de porta piscium et de secunda atque decollibus
el eos qui per eos ad fulem venerunt, intelligunt. proruens, decurret Chaldi^orum vel Uomanorum
€ Et erit indiehostiie Domini, visitabosuperprin- exercitus,et comminuet omnia. Populum autem
cipes et super lilios regis. » Dies hostiae Domini, Chanaan, populum Juda^orum appellat,quia impie-
tempus tst Judaica? captivitatis, quando omnis po- tates Chanameorum agebant nam et Daniel impu- :

pulus erat immolainius ab hostibus ; tunc visitavit dicum senem semen Chanaan vocat. Venientibus
Dominus super principes et superfilios regis Josi^, itaque hostibus, conticescent nimio metu, et suo-
quod omnes vel captos constat tuisse, vel occisos. rum scelerum conscientia exagitati, nec saltem
Sive generaliter lilios regis, stirpem regiam dicit. B Deum quem ofTendorunt, invocare audebunt. « Dis-
« Et super omnes qui induti sunt veste peregrina, » perierunt omnes iuvoluti argento' » illi videlicet qui
id est exotica et pretiosa,sive super eos,qui proDei divitiis confidebant, et se quasi involutos et circum-
cultu idola venerabantur. septos nimiis opibus a^stimabant, et idcirco paupe-
« Etvisitabo super omnem qui arroganter ingre- res despiciebant. Et notandum quodnon futurotem-
ditur super limen in die illa; » id est,qui quondam pore dixit : Conticescet Clianaan, aut disperibunt,
fastu et dignitatis supercilio, gradus sive limen sed de prseterito, « conticuit » et « disperierunt ; »

templi conscendunt. In Hebraica veritate habetur : quia quod certissime venturum erat,quasi jam ve-
« Qui transibunt Iimen:»quod faciunt cultores veste nisse praividebat. Xon autem soli peiibunt, qui in
diemonis, qui limen templi illius non calcant, sed suis divitiis gloriantur, sed etiam qui inflantur de
pertransibunt.crQui complentdomumDomini Deisui dignitatibus saeculi, tument vana nobilitate, pul-
iniquitate et dolo; » id est divitiis iniquitateparatis. chritudine vel robore corporis, caeterisque mundi
Tropologice hferetici peregrinis vestibus induuntur, vanitatibus extoUuntur.
quirelictavesteChristi.quamaccepimusinbaptismo, « Et erit in tempore illo scrutabor Hierusalemin
assumuntimpietalempro pietate,proveritatemenda- lucernis, et visitabo super viros defixos in faecibus

cium. Ipsi quoquesuper limen arroganteringrediun- C -suis. » Cum (inquit; Chaldaei vel Romani venerint
tur.quiaspreta sim})licitate fidei,EccIesiam per erro- ceperintque Hierusalem,tunc scrutabor cum lucerna
ris sui prcedicationem iniquitate et dolo complent. omnia loca ciyitatis, in quibus abscondi poterunt,
c Et erit in die illa, dicit Dominus, vox clamoris etiam cloacas et obscuras speluncas, ut nullus pos-
a poitii piscium, et ululatusa secunda, et contritio sit elTugere, Hoc, qui subversionem a Romanis fa-

magna a collibus. •> Portam piscium eam portam ctam legerit, ita gestum inveniet. Visitabit etiam
secundum litteram dicit, quic vicinior erat mari, et super viros defixos in fu^cibus suis, hoc est, qui in
ducebat Diospolim et Joppen. Quodque sequitur, corporibus confidunt. Despective enim fortitudinem
« Uluhatus a secunda, » portam dicit secundi muri corporis fa^ces vocat. Sive defixos in faecibus vocat
in eadem maris Secundam autem Hierusalem,
via. peccatores, qui consuetudine peccandi, defixi sunt
etiam in libro Regum legimus « Misit ad Oldam : in suis illecebris, nec ab eis poenitendo ablui volunt.
propheten uxorem Sellum,qui habitabat in Hieru- Hi tales, « qui dicunt in cordibus suis : X^^on faciet

salem in secunda. » Contritionem a coUibus, per- bene Dominus, et non

id est, necfaciet male, ))

turbationem designat de monte Sion, et excelsiore bonis bona retribuet, nec malis mala rependet.Tro-
scilicet urbis parte, qua capta, facilior erat ad pologice autem in die illa, id est in consummatione
prona descensus. Tropologice per portam piscium,D mundi, scrutabitur Deus Hierusalem, id est Eccle-
sensus oculorum exprimitur; per secundam, sen- siam in lucerna, hoc est in judicio Christi, qui ex
sus aurium. Per hos quippe duos sensus, videlicet humanitate constat et divinitate, sicut lucerna ex
audiendi et videndi, maxime peccatores judicandi testa et lumine, per quem Deuh; Pater omne faciet
sunt. per quos peccati delectatio ad sensus reliquos judicium ; et visitabit super virosdefixos in faecibus
emanat. Erit enim contritio magna a collibus, quia suis, hoc est, ulciscetur in eis, quibus sua pec-
conteretur quidquid fuerat excelsum. Vox enim cata placuerunt, cum defenderent mala sua, blas-
Domini super omnern superburn et arrogantem, et phemantes Deum, tanquam tales eos fecisset, et
hurniliabitur. Suntquiduas portas,baptismum intel-, tollentes providentiam Dei, ut nec bene facere pro-
lifTunt et pcenitentiam, et a prima porta vox clamo- desset, necobesset male facere. In lucerna ergo Do-
ris illorumerit, qui non servaverunt quod in bapti- minus Hierusalem scrutabitur id est proferet om-
smo proiniserunt. Ululatus a secunda, eorum qui niaabsconditain lucem.Xeque tantum de operibus,
non egerunt poenitentiam de his qua3 post baptis- sed etiam de otiosis sermonibus et de subtiUssimis
mum commiserunt. cogitationibus ratio fiet et vindicta.
201 ENARRATIO IN SOPHONIAM PROPHETAM. 202
« Et erit fortitudo eorum in diroptionem, et do-Aquitate et nimia soliicitudine qu£esit£e,non poterunt
mus eorum in desertum, et icdilicabunt donios, et liborare donjinos ct possossores suos,
quia io-nis
non liabitabunt : et plantabunt vincas, et ncn bi- irae Donjini devorabit eos et omnem terram re^-ni
bent vinum earum. >) Manifeste de Judaeis dicitur, illoriun Faciet autem Donjinus consunjmationem
quorum forlitudo et omnis exercitus captivitatis cum fostinatione. Nam quadrao-esimo secundo anno
tompore in direptionem data est, et domus destru- post passionem Domini possessa est Hierusalom
a
ctte, et agri et vinece vastatae. Nec proiongata est Romanis, consummatio facta est cum festina-
et
ultio, nec ultra exspectavit patientia Doi, sed ve- tione. Sed et inmundi fine tribulabunturimpii ho-
lociter restituiteis quod merobantur. Sed et juxta mines, id est carnales et qui secundum
hominem
tropologiain in die iudicii omnis malorum fortitudo vixerunt, et ambulabunt ut CKci, quia verum
lu-
dabitur in direptionem. Qui sedificaverunt domos men perdiderunt. Quod vero sequitur « Effundetur :

non super potram, sed super arenam, nec planta- sanguis eorum sicut humus. » in diejudicii non
po-
verunt vineam electam, sed vineam Sodomorum et terit effundi sangui.s, cum jam erunt immortalia
Gomorrha;. Talis ergo plantatio poribit. corpora. Ergo nomine sauguinis illud debemus
ac-
« Juxta est dies Domini rnagnus, juxta et velox cipere, quo vegetatur et vivit anima, fidem
videh-
nimis. Voxdiei Donini amara, tribulabitur ibi for-Bcet, spem,
et charitatem, ca)terasque virtutes
in
tis. Dies irae dies illa, dies tribulationiset angustia^, quibus est vita animae, Qui ergo hunc animse
san-
dies caU^mitatis et miseriae. » Juxta litteram omnia guinem fuderit, id est qui hominem inalo
exemplo
haec vel de Eabylonica, vel de Romana ca|)tivitate vel porversa doctrina necaverit fundetur.
indieiu-
dicuntur. Tunc enim experti sunt diom amaram, diciisanguis ejus, id est si quid vitale in bonis
ope-
qui Deum ad amaritudinem provocavei-ant. Tribu- ribus videbatur habere, cogetur amittere.
lati sunt ibi fortes et potentes, fuit dies illa dies
irae, quia ssepe quidem antea sustinuerant iram tiAFUl II.

Dei, sed non in consummatione. Haec autem ira fi- " Convenite, congregamini, gens non amabihs.
»
nis eorum fuit, quia perdide)'unt locum, regnum, Post progdicta mala quae passuri erant
provocat
etgentem, et in omnes mundi terminos dispersi pi^ophetapopulum ad poenitentiam. Convenite con-
sunt. Possunt haec tropologice referri ad consum- gregamini inunionem charitatis, qui eratis dispersi
mationem saeculi, quando ei'it vox amara, quco di- peccatis « Gens non amabilis, » id est indiona
rigetur ad cos qui in sinistris erunt. « Ite in ignom amore Dei.
aeternum. » etc. Tribulabitur ibi fortis, quia etiam Priusquam
^^ pariat visio quasi pulverem trans-
sancti pavore solventur, et virtutes coelorum move-Qeuntem diem, antequam veniat super vos ira furo-
buntur. Erit quoque dies irte, tribulationis et an- i^is Domini, » id est antequamimpleantur quceprae-
gustiae, quando plangent omnes gentes, et nullus dicta sunt, quae ita faciie vonient, nisi poenitendo
erit effugii locus, nullus alteri auxiliabitur. Erit P'9eveneritis, sicut levissime rapitur pulvis a vento.

« dies tenebrarum et caliginis, dies nebula^ et tur- In quo considerandum quanta sit Dei clementia.
binis, » quod necesse est ut eos persequanturtene- Provocat ad misericordiam, ne faciat quod minatus
brae, qui dum male agerent, odio habobant lucem. est. Tropologicc generalis est ad omnesexhortatio
Erit « diestubae ot clangoris, «quod (ut Apostolus ut congregontur in societatem Ecclesice, et
pr^eve-
ait) fiet judicium in momento, in ictu oculi, in no- niant iram Dei per poenitentiam, ne eosdiesjudicii
vissima tuba. » Haec autem omnia erunt « super ci- imparatos inveniat.
vitates munitas, » id est super omnem mundi con- « Quserite Dominum, omnes mansueti terree qui
fidentiam et praesumptionem. « Et super angelos judicium ejas estis operati.» Vox propheta^ ad
san-
excelsos, » opera videlicet perversa, et rectam Do- ctos dirigitur : sancti et electi, qui praecepta
mini viam declinantia. Domini adimpletis, et in terra positi audistis vo-
« Ettribulabo homines, et ambulabunt ut caeci, cem dicentis : « Beati mites, quoniam ipsi possi-
quia Domino peccaverunt, et effundetur sanguisD debunt terram, » etimitati estis ejus mansuetudi-
eorum sicut humus, et corpus, sicut stercora, sed nom, et justitiam oporati estis, quairite Dominum
et argentum eorum et aurum eorum non potorit li- amando et colendo illum. Et quasi interrooaretur
berare eos in die irae furoiis Domini. ]n igne zeli quis est iste Dominus, respondetur:
ejus devorabitur omnis terra, quia consummatio- «Quaerite justum,quaerite mansuetum,siquomodo
nem cum festinatione faciet cunctis habitantibus abscondamini indie furoris Doinini, » id est Chri-
terram. Manifestum est quod idcirco haec omnia
» stum, cui omne judicium dedit Pater. Jubeturerco
Hierusalem sustinuerit, quia peccaverunt Domino mansuetis ut quaerant mansuetum, ut quod
minus
Christo, tradendo eum morti. Tunc ambulaverunt, est inillis, ab illo qui est virtutum omnium fmis
ut cseci, ignorantes quid agerent; et quia fuderant perliciatur. Sed et hoc dicendum, quod iustis et
sanguinem prophetarum, et sanguinem ejus qui est mansuetis loquens, quasi dubitative dicit Si forte ;

Dominus prophetarum, idcirco effusus est sanguis abscondamini in diefuroris Domini,quid fiet depec-
eorum sicut humus, et corpora eorum jacuerunt catoribus?
insepulta velutstercora. Divitiae quoque eorum ini- « Quia Gaza destructa erit, et Ascalon in deser-
Patrol. GXYII. 7
 m HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMEXT. BIBL. ^O^

tura. Azotum in Aoaron oradi- Apheta convertitur. et eisprnDnuntiat mala. ventura eo

moridie ejioient, ot

quod Babyloniis auxiliura pnebuorint contra popu-

ca&itur. »Tanta.inquit. orit fortitudo Chalthiioi oxor-
citus, ut otiam potontissimas urbos Philislinorum, lum Dei, et cuni eis civitatem templumque subrue-
qnn^ nobis sempor a>(iuo cortatnino rostitorunt, oa- rint,etinsultantescaptis JudirisDoum blasphemave-
liem captivitas approhondat. Mystioo Gaza. qu;o i'unl. Audiviopprobrium Moab.Ihoc civitas est Ara-
interpretatur fortitudo ojus, oos dosignat tiui in hia\ et uunc Areopolis, id est Martis civitas dici-
robmv corporis conlidunt. ot in sa-oulari uotentia. tui'. Et blasphemias liliorum Araon, quiie et ipsa
Hi en;ro dostriu^ntur ot ad nihihuurodi^ontur.Asca- civitas Arabiie, nunc Philadelphia vocatur. Uno
lon interprotatur pondorata. vol i^nis homicida. auteni nomine et regio et civitas nuncupatur. « Et
peccatores insinuat. qui juxta monsurain crimi- magnilicati sunt superterminos eorum » qui, ejectis

norn judicabuntur, ot eadom monsura qua monsi illis, dilutaveruntin terra eoruin fines suos.
sunt i*emetietur eis, et qui arsorunt dosiderio of- v< Propterea vivo ego, dicit Dorainus exercituuni
fundondi sanguinis, et studio scandalizandi et ne- Deus Israel, quia Moab utSodoraa erit.et filiiAraon

candi animas. Hi in desertum doducentur, ignibus quasi Goniorrha. » IIoc quomodo juxta litterara

gohenna^ traditi. Azotus. qu;e intorprotatui- ignis tactum sit, exponi non potest. X^eque enira hio ur-
generationis, eosdosignat qui libori) in his inoendio " bes suntsubversiC sicut Sodoraa et Gomorrha, ne-
aiVlent. Hos ergo in mcridie, id est aperta et chira que terra eorura sulphuris iiubibus exusta, et in
luce ejicient intenebras exterioros, quando sancti cineres favillasque conversa est, sed adhuc urbes
plenam rocipient charitatem. Acaron, quo? dicitur inhabitantur, licet perrautatis vocabulis, ct regio
sterilitas vol eradicatio. eos typicedesignatqui nul- excoliLur.Ergo ad spiritualem sensura confugiendura
los boni operis fi-uctus habentes,et multos perversa est. Moab et Ainon filiifuerunt Lot, de incestis nu-
doctrina avelhint ab amore Dei. Pli quoque eradica- ptiis generati. Lot interpretatur declinans, Moab
buntur de terra viventium. ex patre, Amon populus meus. Per hos ergo desi-
a Vie qui habitatis funiculum maris. gens perdi- gnantur h?eretici, et orancs gravi dograatis reperto-
torum Quatuor magnisurbibus Palrostinse nomi-
» res, qui declinantes a vero Patre Deo, facti sunt filii

natis, nunc ad totam provinciam prophoticus serino diaboli. et audiunt a Domino : « Vos expatrediabolo
dirigitur, et pr^edicitur quod et ipsi qui juxtarnare «stis, B et nec jam populas sunt Dei, nati in tene-
habitabant vastandi sint. Quid verosequitur. oVer- brosa spelunca. Hl ergo insultant simplicitati Ec-
bufnDorainisupervos,Char;aan,terraPhilistinorum, clesiae, et magnificant se super torrainos ejus, fa-

et disperdam te ita, utnon sit inhabitator,» ostendit cien;es contra hoc quod Saloraon dicit : « Xe trans-
Philisthaeos Chanana^os esso minaturque eis prophe-
. grediaris terrainos quos posuerunt patres tui. »

taquod ad tantara venturi sint vastitatem, ut urbes His ergo sub qua;'ara contestatione minatur, quod
munitissima} in oviha pastorum vertantur: sicut illa3 civitates subverscC sunt corporaliter, sic
f EteiMt funiculus raaris requies pastorum et isti sunt subvei^tendi aeterna damnatione, et ignis,
caula} p^corura, et erit funiculus ejus qui reraanse- sulphur, ac spiritus procellarura, sit pars calicis

rint de domo Juda, » idestChanaan vel Phihsthiira eorum. Siccitas spinarura et acervi salis, et deser-
(( Ibi pascentur in domibus Ascalonis, ad vesperara tuni usque in aiternuin. » Recte haeretici siccitas
requiescent. » Cunique filii Juda reversi fuerint spinarum vocautur, quia velut spinac lacerant sem-
de captivitate sub Zorobabel et Jesu et Xeheraia, per et discinduntunitatein Ecclesia}, arescentes per
omnrs terra Philistinorura, qui in capiivitate tene- iinpietatera suam, et ad nihil aliud apti quamutin
bantur, erit eorum possessio, et sic erit deserta, ignera raittantur a?ternura. Ipsi quoque sunt acervi
ut pastores de reliquiis Judseorura in Ascalone no- salis, quia velut sal infatuatum projiciuntur de Ec-
bilis-sima quondara urbe greges suos post raeridiera clesia, et ab oranibus conculcantur. IIos ergo « re-

faciant accunibere. Hoc autera fiet, « quia visitabit liquiae populi niei diripient illos.et residui gentis meae
eosDorainus Deus eorura, et avertet captivitateui D possidebunt eos, hoc eis eveniet pro superbia sua,
eorum. » Hocjuxtahistoriam spirituali verosensu, : quia blaspheraaverunt et magnificati sunt super
civitates Philistinorum quarura prcenuntiatur inter- populuni Doinini exercituura. Horribilis Dorainus
itus. superbiara gentiliura designant, juxta pra^posi- super eos et attoiiuabit omnes deosteri»ce, et adora-
tamnominura interpretationera. Ili sunt habitantes bunt eura viri de loco su<),omnes insulse, gentium.»
in funiculo maris, quia diversis fluctibus errorum IIoc est doctores et pra.'dicatores veritatis, qui et
tuntluntur. Dcstructa ergo eorum superbia, domus falsam haireticorum scientiam destruunt, et impia
Juda hoc est veiTi Ecclesia; confessio in eorura loca dogmata diripiunt.
incipit habitare, dum pro irapietate succedit pictas, c Sed etvos.Ethiopes interfectigladio meo eritis,
injustitiara extrudit justitia, superbiam hurailitas et extendet manum suara super aquilonem, etper-
sibi substernit. det Assur : et ponet speciosam in solitudinera et in
« Audivi opprobrium >!oab et blasphemias filio- invium. et quasi desertum, et accubabunt in medio
rum Arnen, quie exprobraverunt populo raeo. » Prae- ejus greges, oranes bestiae gentiura, et onocrotalus
dicta clade Palciestinorum. et etterminio civitatura et ericius in lirainibus ejus morabuntur.» Haec omnia
illius terne, nunc contra Moab er filios Araon }>n)- qua} de PhiUsthiim et Moab et filiis Amon dicuntur.
205 KNARRATIO IN SOPHONIAM PROPHETAM. 206
JudaeiadChristi suiadventumrcferunt, quemputant Aciet spiritu oris sui. Tunc speciosa Ninive, id est
venturum in sseculi consummatione, etrursum ex- raundus cum principe suo peribit, ita utnullusejus
structuruni Hierusalem, et Ijberaturum Judaeos de misereatur. Nec abhorret speciosam dicamus Ec-
si

potestate omniumgentiura, eumque adorandum ab clesiara, quae in fine mundi sub Antichristi perse-
omnibus, juxta quod supra dictum : « Et adorabunt. cutione, cum abundaverit iniquitas, et refrixerit
eum viri de locosuo,et omnesinsulEogentium.» Nec charitas. ponetur in sohtudinem,paucissimis reraa-
solum supradictas gentes vicinas Judaeis,sed etiam nentibus.qui severe et non siraulate fateantur esse
iEthiopes et Assyrios superandos abillo, ipsara Ni- Christianos. Et tradetur bestiis, et implebitur mon-
nivem in solitudinem redigendara, ita ut fiat habi- stris vitiorura.Onocrotalusenira,qui araat solitudi-
tatio bestiarum.Hoc estenim quoddicitur. Speciosa nera, eos designat, qui se ab Ecclesia scindunt, et
redigetur in solitudinera, quia 2wnivem Babyionem sua illi conventicula praeferunt, et stridorem sive
intelligit, maxime propter sirailitudinera raonstro- fragorem falsorum dogmatura magis quara vocem
rum onocrotali et ericii, quae Isaiaspropheta in Ba- edunt. Septuaginta pro onocrotalo « charaseleon-
byloniafuissedescribit postejus vastationera. Scien- tem . posuerunt, quod est animal diversos rautans
dum vero onocrotalorum duo esse genera, unum per momenta colores, eos designans qui per diversa
aquatile,aliudsolitudinis. Dictusautem onocrotalus, gvitia, nunc libidine, nuncavaritia, nunc crudelitate
quia crotalon Graeci cymbalura vocant, et haec avis, modo tristitia,raodo inutili exsultatione mutantur.
quia voco caret, rostrum in modum cymbalorura Ericius vero spinosura animal et timidum, et in
repercutiens,vocissirailitudinera reddit. Et quod di- sphaeram se coUigens ne deprehendi possit, eos in-
citur, ff vox cantantis in fenestra,corvus in superli- nuit qui obsessi sunt sensibus peccatorum, et ipsa
minari » vel daemonesvoluntintelligi, vel variarum peccata detendunt, nec uni quidem sua scelera
voces volucrum, quai soleni in desertis urbibus mo- confiteri volunt. Corvus immunda avis et lanians,
rari, sicut ululae, bubones, et stryges, caeteraque designat eos qui cum immundi vitiis, aliis de-
sint
perplura, quae omnia indicia sunt solitudinis. trahunt, et loquuntur pacem cum proxirao, mala
« Quoniam attenuabo robur ejus, » id est Ninive autera sunt in cordibus eorura.
vel Babylonis imminuam fortitudinem. « Haec est
civitas gloriosa. » Vox prophetae quasi insultantis ei
CAPUT III.

post ruinara,et dicentis : « Haecestcivitasgloriosa, » « Vse, provocatrix et redempta civitas, columba

« habitans in confidentia, quae dicebat in corde suo : non audivit vocem, et non suscepit disciplinam. In
Ego sum, et extra me non estalia amplius. » Quod Domino non est confisa, ad Deum suum non appro-
non solura ore locuta est, verum et in corde sic esse piavit. » Post pnfidictam diversarum gentium capti-
putavit. « Quoraodofactaestin desertumcubile bes vitatem, revertitur propheta ad Judaeos, et omnis
tiae? Omnisquitransit per eam sibilabit, etmovebit ejus sermo contra Hierusalem est. Vse (inquit), o ci-
manum suam. » Quod ergoin deserta civitate mons- vitas,quondam columba, per legem ad servandam
truosae bestiae dicuntur habitasse, autita fuit juxta innocentiam generata, s^pe peccans, captivata et
litteram, aut sub figura bestiarum mutari varieta- rursum redempta. Vae,civitas provocatrix,id est ad
tes nationum indicatur. Tropologice ^thiopessunt amaritudinem suis sceleribus perducens Deum,sive
infideles.quinondum horrorem veteris hominis tan- provocatrix, quia post acceptara pietatis notitiam
quam nigredinem deposuerunt. Comrainatur crgo ad impietatem conversa est. Provocare enim Deum
his quinolunt ad raelioraconverti,et abluere nigre- est sciendo peccar^, Non audivit praeceptum Domi-
dinern peccatorura, quod ejus gladio interficiendi ni, etcoirepta noluit recipere disciplinara, neque,
sint,gladio videlicet verbi Dei acutissirao, ut agentes cura malis premeretur, confisa est in Domino. Et
pcenitentiam sicut Ninivitae, moriatur in eis pecca- cum Dominus dicat : a Ego sum Deus appropin-
tum, et vivat justitia. Et hoc quidera ipse Dorainus quans, et non Deus de longe, » ipsa tamen noluit

minatus est, nunc vero propheta loquitur de Deo ei appropinquare.

per tertiam personam « Et extendet manum suaraD Principes ejus, in medio ejus quasi leones ru-
«

super aquilonem, et perdet Assur. » Aquilo ventus gientes. » Describitpropheta quales principes et ju-
est frigidissimus, qui et dexter vocatur. Significat dices sive sacerdotes habuerint. Principes (inquit)
autem diabolum, qui in eorum cordibus requiescit ejusquasi leones semper versabantur in praedam, et
in quibus refrixit charitas, quem et sponsa vult ab pronierantadefTundendumsanguinemsubjectorum.
Ecclesiae horto recedere, dicens : « Surge, aquilo, et « Judices ejus lupi vespere, non relinquebant in

veni, Auster. » Dexter autem ab illis vocatur, qui mane,» non dimittentes aliis quod rapere possint.
ejus frigore delectantur, cseterum opere sinisterest. Prophetaiejus vesani, » id est insanientes. « Viri
Postquara vero extenderit manum suam super aqui- quia loquebantur quasi ex ore Domini,
infideles, »
lonem, perdet Assur, qui dirigens, vel magis coar- sed omnia fatua et falsa proferebant « sacerdotes :

guens interpretatur, eumdem designans diabolum, ejus poUueruntsanctum.injuste egerunt contra le-
qui omnes sequaces suos ad mortem dirigit, quique gem » committentes sacrilegium in loco sanctuarii,
illos quibus peccata suggGrit,posteacoarguit, etab dicentes secundum legem facere, cum orania age-
eis poenas exigit. Hunc ergo Dominus Jesus interfi- rent contra legem, Quia ergo illi egerunt injuste.
 o,^j7 HAYMONIS HALBKRSTAT. EPISC. OPP. PARS — COMMENT. BIBL. 1 m
«( Dominus justiisin medio ejns.nonfariet iniqiii- A niiv, lui bonain vitam pra^pnramur, resurgit in no-

sed restituet illi quod meretv.r. w M.me, bis Clnistus. Quia eniin ipse caput, et oranes electi
tatem »

mane », id est manifeste, t judicium suum dabit in nuMubra ejus ijunt, recle et commori et conresur-

non abscondetur. Nescivit autem iniquus gere dicitur membris suis, sicut et consedere ei in
lucem, et

confusionem. Kt hicc fecit ut correpta civitascon-

i
throno ejus, juxta quod in Apocalypsi promisit :

verteretur ad melius, sed Israel nescivit confusio-

« Qui vicerit, faciam illum sedere in throno raeo. »

Et A|)ostolus : « Convivificavit et consedere nos fe-

nem.
Disperdidi gentes, et dissipati sunt anguli ea-
v<
cit in ca-lestibus. » Potest et sic accipi. a Exspecta

rum. Desertas feci vias eorum, dum non est qui

me in die resurrectionis mere,t) hoc est, in tempore
transeat. Desohitee sunt civitates eorum.non rema-
novissimi judicii, quando omnes resurgent, et ego

nente viro, neque uilo habitatore. Dixi Attamen :

cum raembi-is raeis resurgentibus resurgam, ettunc

timebis me. suscipiesdisciplinam, et non peribit ha-

congregabuntur gentes,et colligentur regna, id est

bitaculum ejus. propter omnia in quibus visitavi potestates sieculi, vel magistri perversorura dogma-
diluculo surgcntes, corruperunt tum.
eam. Yerumtamen
omnes cogitationes suas. » Quia (inquit) perplagas & Et eftundam super eas indignationem meam, et

volui saltera ut per l)ene{i- B oranein irain furoi is mei. Super eos qui ti.inus pec-
non potui illos <-orrigere ^)

Disper- caverunt, elTunditur indignatio Domini, qui desi-

cia converterentur, etagerent po>nitentiam.
contrarias. desoUivi gnantur per gentes. Qui vero potentes sunt in raalo
didi er<^o crentes tibi, o Juda.
et vias earuin feci invias, ut et hasresiarchnn, super eoseffunditur oranis ira furo-
civitates propter te,
nullus per eas tiansiret. Et post hiec misi proph>'tas
ris Doinini. u mei devorabitur ora-
In igne eniin zeli

qui monerent, et ad poenitentiam te provocarent.

nis terra, estquidquid terrenura est, et ad car-
» id

nis opera pertinet. Ergo quod superiusrainatus est,

Feci hiec omnia ut timeres rae et susciperes disci-
plinam. Quod si fecisses, non periret habitacukini non est crudelitatis, sed misericordise, cuni ad hoc
tuum.id est templum propter scolera quce gesseras. indignatio et fui'or eflunditur, ut terra, id est pec-

Hcec Domino faciente, iili quasi de industria et ex catorum rubigo exuratur.

« Quia tuncreddam populis labium electum, iit
contentione mane surrexerunt, ut implerent cogita-
tiones suas. qui testinare debuerant ut redirent ad vocent oranes in nomine Domini, et serviant ei hu-

Deum, econtra festinaverunt ut maluraquod mente mero uno. » Tum, inquit, id est cuin deposuerint
conceperant,opereagercnt. Possunthiec tropologice errores suos,reddara illislabiuin electura,idest anti-

referriad Ecclesiam, quje recte vot^atur columba, quuin ccnfessionis meoe eloquium. Hoc autem erit,

quia simplicesetsine malitiahabet tideles. Sed quia cum secundum Apo.stolum in noniine Jesu orane

intra eam sunt, quiconlitenturn^^ssese Deuin,factis genu flectetur ca4esiiura,terrestrium,etinfernorura,

autem ne^^-ant, quales sunt haeretici et maii Ghri- et ouinis lingua confiteatur quia Dominus Jesus est

stiani, ideo dicitur : d Htec non audivit vocem Do- in gloria Dei Patris : hoc est enim : « S(jrviant ei

mini » Cujus mali principes et judices,hoc estdocto- humero uno, » id estparidevotione juguni domirm-

res et mao-istri. assiraiiantur leonibus et lupis ves- tionis ejus suave. et onus ejus leve suscipientes.
pertinis. Horum vias, id est pravas actiones dissi- « Ultra fluraina .Ethiopiie indesupplicesmei, filii

pat Dominus. et urbes. id est confidentiam quam in dispersorura raeoruin deferent raunusniihi. )> Ordo
pravis dof^raatibus habent, destruet Dabtetiara verborum est : filia dispersonira raeoruin, ultra

judiciumsuuin in iucm, finita noct". liujus sieculi. munus. Filiani disperso-

riUUiir.a.ELhiopiio deferent

Et non abscondetur cuin exigere coeperit a servis rum vocat Synagogam, quondara filiara, quam jam
comraissam pecuniam.et tunc dissipabuntur anguli pene in toto orbe disperserat. E.st autem sensus :

eorum,idestprav£evoluptates, a rectoitinere decli- Israel, o Synagoga quondam fiha, nunc dispersa

nantes.Sedlicet h£e<: faciant, tamen non recedit Do- et captivata, licet aimuhUione crucieris, et invideas

minus ab ea, sed admonet ut tiraeant eum et susci- .jsaluti gentium, tamen te nolente de iEthiopia (hoc
piant disciplinam. Veruin quia justus est, non par- est, degentiiitate peccatis nigra et infideiitate tene-

cit peccantibus, sed restituit quod merentur.

brosa) deferent niihi raunera. Et nunc regina Sal)a,

« Quaproi'ter exspecta me. dicit Dominus, in die

id est gentiura Ecclesia, veniet audire sapientiani

resurrectionis meeein futui um,quiajudiciura raeum veri Salomonis Hinc et I^salmista : <i iEthiopia prae-

ut conf^regem gentes, et colligam regna. » .ludcciet veniet raanus ejus Deo. j) Flumina .Ethiopise juxta

nostri judaizantes ad tempora Antichristi hoc rcfe- litteram Xilum dicit,qui in septcm flumina deduci-

runt. Putant enim ab illo coadunanda esse omnia tur.Spiritualitcr flumina iEthiopia: populisunt gen-

jiiundi regna, sed uno ejus imperio, et tunc una, id tium, qui Domino victimas gratiarum et sacrificia

est Hebra^a lingua omnes hoinines locuturos, sicut fidei ac devoti pectoris detulerunt.
in tempore, cuni
arite diluvium fuit. Xos vero. beatum Ilieronymum « In die )), inijuit, « illa, » id etst

sequentes, ad tempora ista reteranius Kcclesise. gentium crediderit multitudo, « non confunderis ))

« Exspeciaiijeiinquit) in die resurrectionis mejc, » tu, o lilia Super cunctis

dispersorum raeorura. «

id est praepara te ad tempus resurrectionis mecc. adinvcntionibus tuis,quibus prajvaricata esin me, )>

Cum enim post peccata et vitia, quie sunt mors ani- eligendo Barabbam, et Dei Filium crucifigendo :
 209 ENARRATIO IX SOPHOXIAM PROPHETAM. '-.MO

« Quia tuiic auferamde medio tui magniloquos su- A medio nostrum habitai)t<% non timebimus malum
perbiae tuae, »id est Pharisa^os et soribas, sive sacei'- ultra.

dotcs, magna contra Dominum h^quentes. « Et non « In die il!a dicetur Hierusalem : Noh timere. » In

adjicies exaltari amplius in monte saiicto meo, » id dieilla,hoc est in line sa:>cuh, dicetur ad Hierusa-
est in Ecclesia fideliumjactando te degeneris nobi- lem liberam sanctorum rnatrem, vel ab angelis vel
litate et Hoc autem factum est
electione patrum. a Spiritu sancto, « Noli timere. » Dicetur et ad
quando post resurrectionem Domini pro^dicantibus « Sion, )) id est ipsam Ecclesiam, Deum feliciter

apostolis ima die crediderunt tria millia. alia die speculantem Non dissolvantur manus
: t tuae, » quia
quinque miHia. etdeinceps multa miliin.mnlta otiam nequaquam operaberis ultra quod te fecisse pop-

turba sacerdotum obediebat fidei. niteat. Et unde ei tanta securitas, ostendit sub-
(( Et derelinquamin mcdiotui populum paujjercm dens :

et egenum, et sperabunt in nomineDomini rehquiae a Dominus Deus tuus in medio tui, fortis ipse

Israel. » Cum abstulerit Dominus magniloquos su- salvabit ;> te. « Gaudrbit super te in la^titia, » et

perbine de manu populi sui, derehnquentui" pauperes « silebit »> non reputans tibi peccata tua. « In di-
et egcni,apostoh videlicet ilhtteratiho iiines,etnuUis lectione tua, » id est, in charitate, qua te gratis

mundi opibus fulti, et ipsi sperabunt in nomine^ dilexit. « Et exsultabitsuper teinlaude, veiqua te •>

Domini.Ipsi enim sunt rehquiae Israel, de quibus laude dignam fecit, vel qua tu eum exsultando lau-
Isaias : « Reliquia} salvae fient : » Ha3 reliquiae non « dabis.
facient iniquitatem, nec loquentur » contia Domi- « Nugas qui a lege recesserantcongregabo, » hoc
num« mendacium, et non invenietur in ore eorum est, inutiles et leves, qui legem praevaricandoasinu
linguadolosa, »! utaliud verbis promant, aliud corde tuo recesser-ant, congregabo. « Quia ex te erant, ut

machinentur : « quoniam ipsi pascentur » divini ultra non habeas super eis opprobrium, » etsecun-
verbi pabulo, et poterunt dicere cum Psalmista :
dum Apostolum non r-epuIitDeusplebem suam qiiam
« Dominus pascitme, et nihil mibideerit. » « Et ac- prae.scivit. Hos ergo congregabo et r-educam ad te,

cubabunt »secure, requiescent in pascuis Ecclesia': liber-ans eos de potestate daMiionum, utnon arrjplius

« et non erit qua^ exterreat » fide crederitium supe- :

de eorum pei^ditione sustineas oppr^obi-ium.Scien-
rante persecutorum s£evitiam. Possunt hasc dum nugas Hebr^seum esse verbum, apud Latinos
omnem
et ad secundum referriDomini adventum. cum jam usitatum. Unde scir*e possumus Hebraeam linguam
evacuaverit omnem principatum et potestatem, et rnat)'em esse omnium linguarum.
cum novJssime destructafueritinimica mors,quando C ^^^® ^S^ interficiam omnes quiaffHxerunt te in ^^

electi liberi ab omni corruptione et metu morlis, tempor^e illo, et salvabo claudicantem, et earn quae

accubabunt securi in pascuis beatae visionis Dei. ejecta fuerat, congregabo. » Aperta Spiritus sancti
« Lauda, filia Sion, jubila » tu, « Israel. Ltetare et consolatio ad EccIesia)TigeneraIiter;Velspecialiterad

exsultain omni coi^de, frlia Hierusalem : » Filia Sion, unam quamque fidelem animam.Multi enim suntqui
sancta est electorum Ecclesia, quae in specula, hoc vel totam Ecclesiam, vel sanctam quamque animam

est, in contemplatione Domini consistit. Hanc allo- irapioperantes et irridentes, cunrvident aliquem

quitur Spir-itus sanctus, ut laudet et gr^atiasagat regi vii^um sanctum quae mundisunt spei'nere et coelestia
Israel Christo Domino, qui eam redemit, quique appetere. Solent enim dicer^e Insanus est, non sic :

factus est ei a Deo justitia etsanctificatio et redem- vivit ut nos, conventus hominum fugit, delicias

ptio. Ipsa etiam est filia Hierusalem,quae videt veram mundi spernit, etcaeter-ahujusmodi. Qui veroinfide-
pacem, quia Hierusalem visio pacis interpr^etatur. lessunt expr'obr'ant illi ci^ucem Christi, et si in ali-

Et praesens Ecclesia frlia est illius, quae sursuin est qua eum viderint tentatione, dicitur quod et Tobiaa

Hierusalem, qua2 est matei' nostra. Monet er^go eam sancto propinqui dicebant : « Ubi sunt justitia? et

ut exsultet, non qualicunque exsultatione, sed in eleemosyn* cjuas faciebas? » Pollicetur er'go Domi-
omni corde. Et causasubditur quar^e laitari debeat-n nus de talibus se facturum vindictam « Ecce, in- :

et exsultar^e :
quiens, interfrciam omnes qui afflixerunt te in tem-
« Abstulit Dominus judicium tuum, aveitit ini- pore illo, et salvabo claudicantem, » sive afftictam
micos tuos r^ex Jsi^ael. » Hoc est damnationem, Ecclesiam, vel fidelem aniiDam, quae in pr^aesenti
quando r^emisit iniquitatem plebis suae, cum eam vita diaboli velmembrorum ejus persecutione pr^es-
r-edemit pi^etioso sanguine suo. Plenius vei'oablatu- sa, riutat inter procellas saeculi, cum tamen fixo
rus est in Scieculi consummatione judiciumejus.cum gr^adu et solido gressu fidei ambulet. Hanc ergo
eamredimet de interMtu, et cori'oborabit in miseri- claudicantem etafflictam salvabit, et abjectam con-
cordia. Avertet quoque inimicos, id est omnes per*- gregabit. Abjecta quippe et Ecclesia, abjecta omnis
secutores, sive etiam turbas daemonum, omniaque fidelis anima apud saeculi amatores, ut saepissime
paci acternae quietis contrar^ia. « Dominus in medio in i)salinis sancti queruntur et dicunt :Nunc autern
tui, non timebis malum ultr\a. » Ipse enim dixit, repulisti et confudisti nos. Nec mirum, cum ipse
« Inhabitabo in illis, et inter illos ambulabo. » Et quoque Dei Filiusex parte humanitatis dicat Patri :

ipseFilius promittit, dicens : Yenie.mus. et mansio- Tu vei'0 r-epulisti et despexisti, distulisti Chr-istum
nem apud eum facierDUs. lUo er^go nobiscu)ir et in tuum. « Et ponam eos in laudem, et in nomen in
 u HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 212
illo quo A diicet et suscipietfilios afllictas, cum fuerint positi in
onini terra confusionis eorura, in tempore
adducara vos, ot in tempore quo congregabo vos. gloriam, etcum de eorum victoria ettriuraphis fue-
Dabo enim vos in nomen et in huuiem omnibus po- ritgloriatus Dominus, sicut et de patientia Job gio-
pulis ttJiTie, cum convertero captivitatem vestram riabatur contra diabolum.Tuncvidebunt essefelices,
coram oculis vestris, dicit Dorainus. » Quos ponet quos in Tunc cernent
prjesenti putabant miseros.
in laudeni et nomen, nisi filios abjectae et claudi- captivitatem eorum reduci in ccelestem Hierusalera
cantis Petrum videlicet, Paulum, et reliquos san-
:
in gloriam aeternam, se autem resurgere in confu-
ctos, quorum nomina cum gloria magnificantur per sionem leternam.
ecclesias toto orbe diffusas. Hoc autem fiet, cum ad-

IN AGG^UM PROPHETAM.
Aggasus propheta, festivus vel solemnis interpre- sedechsacerdoteraniagnura, dicens. » Salathiel iste
tatur; vaticinatusest restaurationero templi Domini, B cujus filius diciturfuisseZorobabel, filius fuit Je<iho-
et contritionem gentium, et mundi commotionem, niee regis, qui inBabj^lonem ductus est. Interpreta-
et sub figura Zorobabel, Christi praedicit adventum. tur autem Zorobabelfluxus adjacens, sive expositus,
Fuit autem unus ex illis qui nuper reversi fuerant vel ortus in Babylone, sive princeps in Babylone.
de captivitate Babylonis sub Zorobabel et Jesu sa- Significat Christum Jesum, qui sedificavit templurn
cerdote et Esdra, nondum reaBdilicata Hierusalem Deo Patri, de vivis lapidibus, hoc est utriusque
nec templo Domini. Habitabat autem populus in testamenti fidelibus. Ipse quasi largissimae fluxus
domibus concavis et humilibus, quapropter ad eos venae expositus estnobis adbibendum. Sed ut hunc
non fit sermo Domini. Indi^ni enim erant ut ad eos possimus bibere, a Deo debemus petere, quod innuit
fieret, qui nullam habebant curam templi rea^difi- Salathiel pater ejus, qui interpretatur petitio Dei.
candi, humiU et campestri habitatione contenti, et Hic natus est in Babyione, et Christus Dei Filius in
erant sub Dario Persarum rege, qui interpretatur confusione hujus raundi incarnatusapparuit, utnos
generatio non facta,sive. qui fuerint, eos designans qui in captivitate peccati tenebamur eriperet, et ad
qui carnis operibus et libidini serviunt. Talem re- promissionis terram reduceret. Factus est sermo
gem merebatur habere populus qui sine templo
Domini ad Zorobabel, factus est et ad Jesum sacer-
Dei erat. et non in monte Sion, sed deorsum habi-r. dotera magnum. Historialiter vero duo fuerunt ho-
tabat mines, unus de tribu Juda et de stirpe regia, alter
CAPUT PRIMUM. de tribu sacerdotali. Mystice vero unura eumdemque
« In anno secundo Darii, regis » Persarum « in designavit Christum, qui est verus rex et magnus sa-
mense sexto, in die una raensis, factum est verbura cerdos, cujus typum secundum quodrex est, gerebat
Doraini in raanu Aggaei prophetae. » Binarius nurae- Zorcbabel : secundum quod sacerdos, typura ejus
rus frequentissime in malam ponitur significatio- portabat Jesus, qui erat filius Josedech, id est, Do-
nem. Dividit enim primara unitatem, et idcirco co- rainus justus. Deus enim Pater justus et sanctus
pulam conjugalem sive discordiara designat. In Ge- est, cujus est Filius Jesus Christus, Dominus et Sal-
nesi quoque cum in aliorura oranium dierura con- vator noster.
summatione dicatur Yidit Deus quod esset bonum
: (( Haec ait Dominus exercituum, dicens PopuUis :

in secundi diei fme non habetur. In sexto quoqne iste dicit : Nondum venit tempusdomus Dominiaedi-
mense nulla est legalis soleranitas, sicut in ahis, quo- ficandae. » Non hoc Zorobabel, nec Jesus sacerdos
niam servitutisoperaetlabores designat. Recte ergo magnus dicebat, sed populus qui de captivitate re-
et in anno secundo Darii, et in sexto mense fit sermo versus, adhuc sub Dario omnis
erat. Sic spiritualiter
Dei ad Aggajum, propter supra dictas causas, quo qui servit voluptatibus carnis, non vult uitra intra
niam templum non habebant, et in concavis habita- sedem pectoris sui aedificare templum Domino pudi-
bant, et quia sub Dario carnis operibus serviebant. citiae. Potest hoc et ad Jud>fio> hujus temporis re-
Quia verojarn altarecedificatumerat, etfundamenta ferri, qui pro Christo Antichristum exspectant, et
templijactata, idcirco in unadiemensis, factum est dicunt nondum esse tempus Ecclesiae, quia nondum
verbum secundum an-
Doraini, ut ilU relinquentes venitChristus.
nurn Darii, reverterentur ud unitatem Dei. Quod ve- « Et factum est verbum Domini in manu Agggei
ro dicitur, « Facturn est verbum Domini in manu prophetae, dicens : Nunquid tempus vobisest ut ha-
Aggaei, ;; ostenditeum bonahabuisse opera, atquein bitetisin domibuslaqueatis, etdomusistadeserta? »

eis factis requievis^^e verbum Dei. Aggceus interpre- Contra hoc quod populus dicebat, nondum venit
tatur festivus. Ex quo innuitur quia qui solemnitates tempus domus Domini aedificandae, profertur re-
Domini non in ferrnento malitife et nequitise sed in sponsio Domini. Ergo neque tempus est ut vos habi-
azyrnis sinceritatis et veritatis studet celebrare, hic tetis in comnositis et ornatis domibus, quce non so-
taUs potest serraonem Dei recipere. « Ad Zorobabel lum ad usum siint, sed ad delicias. Et dicitis non-
filium Salathiel ducera Juda, et ad Jesura filiura Jo- dum esse tempus ut mea domus aedificetur, in qua
 213 ENARRATIO IN AGG.EUM PROPHETAM, n\
fuerunt sancta sanctorum et Cherubin, qu?e nunc A nus, et intulistis in domum, et exsufflavi illud. »
squalet solitudine, torretur lestu, perfunditur plu- Dicam (inquit) aliud, quod vobis accidit. Cum jam
viis. metendi tempus instaret, et frumcnta vos in uiani-
« Et nunc,hoecdicit Dominus exercituum : ponite bus tenere putaretis, messuistis vacuos culmos, et
corda vestra super vias vestras. » Quia (inquit) di- inanes stipulas sine granis congregastis. Sed et hoc
citis : Nondum est tempus a^dificandae domus Do- quod de magnis acervis modicum fuerat eh^ctum,
mini ; considerate quse fecistis, et quae passi estis. cum intulissetis in domos vestras, efflavi illud, et ex
Omnis enim labor vester nulhnn [)otuit habere pro- mea virtute dispersum et ad nihilum redactum est.
ventum. Spirituahter illi ad amphus respiciunt, et nxinora
Seminastismultum, etintuh'stis parum,» etmul-
« recipiunt, qui de suis operibus gloriantes, icternam
tum minus quam severatis, collegistis. Non tamen mercedem sibi falso a Domino polUcentur. « Quam
potestisdicere : Ideo famem secutam, quod in exer- ob causam dicit Dominus exercituum, quia domus
cenda terra agricola cessaverit.« Comedistis,et non mea deserta est, et vos festinatis unusquisque in
estis satiati; bibistis, et non estis inebriati; operui- domum suam.» Mystice illi in domum suam deserta
stis vos, et non Etqui mercedes con-
estis calefacti. domo Dei festinant,qui mundanis cupiditatibus ca-
gregavit, misit eas in sacculum pertusum. » Non tJ pti, et terrenis actibus occupati, templum Pei coj:i-
tamen potestis dicei"e voluntarium fuisse jejunium, struere negligunt.
sed quia parvos fructus congregaveratis in horrea. « Propter hoc, super vos prohibiti sunt coeline da-
Vinum bibistis, sed non tantum quod sufficeret ad rent rorem, et terra prohibita est ne daret germen
exhihiranda corda potantium. Ipsum quoque vesti- suum, » Non solum pluviam non de-
(inquit) coeli
mentum non potuit frigus pellere aut calefacere.Si dei'unt, sed necrorem quidem matutinum,utarentcs
quis autem mercedes congregaverat, sive in nego- agri modico saltem humare temperare^tur. Typice,
mercenaria manu, frustra laboravit,
tiatione, seu coeli sunt apostoli, rorem et pluviam doctrinse coe-

quia omnes pecuniae defluxerunt,veluti in pertusum lestis. teirae, id est auditorum cordibus infunden-

sacculummissae.Spiritualiterillicordasuperviassuas tes. Prohibiti sunt cceli ne darent rorem, quando

ponunt.qui absque judicio discretionis nihil faciunt, perfidis Jud^eis verbum salutis spernentibus prtece-
qui ante mentis oculos lucernam verbi Dei semper ptum est apostoIis,ut,euntesin mundum universum,
habent. Multum autemseminat, sed parum colligit, preedicarent gentibus.
qui in praedicationis opere assidue laborat ; sed mi- « Et vocavi siccitatcm super terram, et super
nimum ex auditorum fide et operatione fructum per- montes, et super triticum, et super vinum, et super
cipit, dum eosverbo et exemplo scandalizatos osten-
C oleijm, et qua^cunqueprofert humus, et super homi-
dit. Comedit, non saturatur; bibit, et non in-
et nes, et super jumenta, etsuper omnemlaborem rna_
ebriatur, qui recta quse novit. non operatur. Hinc nuum. » Vocaturprimosuper terram,deinde
siccitas
Salomon dicit : Justus comedit, et replet animam super omnia qu?e profert humus, ad ultimum super
suam, venter autem impiorum insaturabilis. Con- homines et super jumenta, quia, pra^cedente fame,
gregatas veromercedesinpertusum sncculum mittit, profecto super homines et jumenfa mors venit, sic-
qui virtutum opera propter ostentationem vante glo- que idem gladius qu£ecunque manus hominum iabo-
riae peragit, vel qui de rapinis eleemosynam indi- raverat, consumit.
gentibus tribuit. Operitur autem, et ex calore non (( Et audivit Zorobabel, filius Salathiel, et Jesus,
fovetur, qui divinam sapientiam, qua ornetur et a filius Josedech, sacerdos magnus, et omnes reliquiae

malitiee frigore defendatur, accipit, sed tepide et populi vocem Domini Dei sui, et verba Aggaei pro-
desidiose eam exsequendo, caloris illius gratia pri- phetje,sicutmisiteum DominusDeuseorumadipsos,
vatur. et timuit populus a facie Domini. »Diligenter atten-
« HsecdicitDominusexercituum: Ponitecordave- dendum, quod non Zorobabel nec Jesus sacerdqs
stra super vias vestras. Ascendite in montem, por- Dtimuisse dicuntur,sedpopulustimuit afacie Domini,
tate lignum, et aedificatedomum. » Considerate (in- uterque enim Christum significat, qui est rex et
quit) cuncta quae geritis, et rehcta cura vestrarum sacerdos in duabus naturis Dei et hominis et una
domuum, ascendite in montem Libanum, praecidite persona. Audientibus ergo Zorobabel et Jesu magno
ligna, et sedificate domum meam. » Et acceptabilis sacerdote verba Domini, timuit sola multitudo, quse
mihi erit, et glorificabor, dicit Dominus. » Quid necdum invirum perfectum evaserat, a facie Domi-
autem ligna tantum, non lapides jubet afferri, illud ni, id est indignatione ejus, quoniam vultus Domini
est quod Hebroei dicunt, quia post incensum tem- super facientes mala.
plum parietes remanserant, etidcirco ligna tantum « Et dixit Aggseus, nuntius Domini de nuntiisDo-
ad contig-^nanda necessaria erartt Mystice, in mon-
: mini, popuio dicens. » Ex hoc loco quidam sumpse-
tem ascendere, est altitudinem divimie contempla- runt errorem, putantes Aggaeum angelum natura
tionis virtutum profectibus scandere, ac testimonia fuisse, et quadaui divina dispensatione humanuru
Scripturarum quaerendo incidere, ut inde aedificetur corpus assumpsisse,propter hoc quod dicitur Dixit :

templum acceptabile Domino. Aggseus, nuntius Domini. Hoc idem etde Malachia,
<» Respexistis ad amplius, et ecce factum est mi- et de Joanne Raptista opinantur. Sed sciendum, na-
ei:. HAYMONIS I1ALBKR:>TAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 210
tui-a eos horaines fuisse, ofllcio voro angelos. id est A otiam niense septimo et vicesimn prima die mensis,
nuntios, qui populis Dei voluntatem annuntial);)nt. iterum nictum est verbum Domini in manii Aggrei.
Hic ergo propheta nuntius ilicitur, id est angelus, Mensis septimus totus festivuserat atque solemnis.
quoniam typum gestahat Domini Salvatoris, qui et Jure itaque fit sermo Domini ad AggcTum, id est
ipsemagni consilii angelus dicitur. Quod autem di- festivum. in septimo (id est festivol mense, et in vi-
cit « Nuntius Domini de nuntiis Domini,» tale est
:
cesima prinia die mensis, impletis scilicet tribus
ac si diceret.prophetii de pro^ihetis t Ego vobiscum. hebdomadibus, et completo mysterio Trinitatis.Ter
dicit Dominus. Non hoc ad Zorobabelnccad Jesum enim septem, viginti unum sunt.
dicit, sed ad populum qui timuerata fiicie Domini. « Quis in vobis ost derelictus, qui vidit domum
Illi enim in pei-sona Christi accipiuntur. ut dictum istam in gloria sua j^rima ? Et quid vos videtis hanc
est, etcum eis atque in eis semper erat l'ominus. nunc? Nunquid non ita est quasi non sit in oculis
Oonfortat ergo Dominus populum. dicensm Ego vo- vestriset nunc confortare, Zorobabel, dicit Domi-
;

bisrura sum, ego ero vester adjutor. » nus,etconfortare.Jesu,niiiJosedech,sacerdosmagne,

« Et suscitavit Dominus spiritum Zorobabel, omnis populus terroe, dicit Dominus
filii et confortare,
Salathiel. ducis Juda, etspiritum Jesu, filii Josedech quoniam ego vobiscum sum,
e.xercituum, et facite
sacerdotis magni, et spiritum reliquorum de omni^dicit Dominus exercituum, verbum quod placui vo-
populo. Suscitatur spiritus Zorobabel et spiritus
j>
biscum, cum egrederemini de terra ^gypti. Cle- •

Jesu,utregnumetsacerdotiumcedincarenttemplura. mentissime consolatur Dominus popuIum,qui prio-

Suscitatur spiritus reliqui populi. id est devotio ani- rem domum in sua gloria viderant, in cujus compa-
u)i et voluntas, ut faceret quae prccceperat Dominus. raiione haec videbatur quasi non esse. Xolite
• Et ingressisunt, et faciebant opus in donio Domini (injuiens) desperare, nolite manus submittere, ego
exercituum Dei sui. i Ingressi sunt, quoniam foras enim sura vobiscum, ego omnipotens locutus sum,
exierant, id est suimet obliti erant, sicut prodigus cujusdi.xisse fecisse est,et illaimpleboquae vobiscum
filius, de quo dicitur qu<»d in se reversus est,quando pej^igi, cum vos de .-Egypto eduxi. a Et spiritus
decrevit ad patrem redire. meus, » id est divinitas majestatis meae, sive Spi-
ritus sanctus, cujus estomnis consolatio, unde et
CAPUT II.
paracletus appellarur, in medio vestrum. »
« erit
t In die vicesiraa et quarta mensis in sexto mense Est autem hic tota commemorataTrinitas. Pater est
in anno secundo Darii regis. » Cceperunt aedificare qui dicit Ego sum vobiscum Filius, vorbum quod
: :

eodcm anno, qui suf-ra positus est, et in eodem placui vobiscum Spiritus sanctus Et spiiitus (in-
;
:

mense, sed non ineadem die Supra enim unus men- quit) meus erit in medio vestrum. « Xolite tiraere,
sis, id est primus ponitur, hic vero vicesimus quar- quia haec dicitDominus exercituum Adhuc unum :

tus. Ex quo intelligimus inter primum diem, quo modicum est, et ego commovebo ccelum et terram
Dominus locutus est per Aggaeum, et vicesimum et mare et aridara, et raovebo omnes gentes.xQuan-
quartum quo operari ccep runt, fuisse raedios vi- do prirauni in raonte Sina Testamentum dabatur,
ginti duos dies. .Apud Hebrce^s viginti duae litterae movi coelura.quando vobis de copIo locutus sura.movi
sunt. Per hoc ostenditur quoni.an populus necesse teri-am, quando raeam praesentiam caligo et tenebrce
habebat doceri et discere eleraenfn sernionis Dei. et turbo cernebant, et ut Psalraista ait « Deus : :

Mystice, quandiuin hac vita suraui^.quasi sub Dario cura egredereris in conspectu populi tui. » et reli-
viviraus, quia caro repugnat spiritui, et spiritus qua.raovi raare Rubrura.quando divisi illud, et viam
carni, et in sexto raense, in
quo nuraero perfecte praebui populo transeunti. Movi et aridara,quando
Deus omnia,etin secundo anno,in quo nuraero con- circuraduxi populura quadragintaannisperviam in-
stat sobolis reparatio.Xecesse estergout tiraearaus viara et incuUara atque aridara solitudinera. Ego
a facie Doraini, et ingrediaraur, et faciaraus opera itaque qni tunc illa feci, adhuc raovebo ipsa ele-
Doraini, id est ex virtutibus Doraino in nobis tera- menta, quod utique factura est in adventu Domini.
plura aediflceraus.Yicesiraus quartusdies,qui nume-^Xani terapore passionis illius, raotuni ost coelura,
rura duplicatura habet duodenariura, designat ex quando sol obscuratus est, et tenebraefactae sunt ab
utroquepopulo Judaico etgentilicongregandos fide- hora sexta usque ad horam nonara ;
terra mota est
les, et spirituale teraplura sedificaturos.Hoc quoque cura saxa finderentur. sepulcra patescerent, ipsa
dicendura, quod triplicatus octonarius viginti qua- quoquc terra treraeret, raotura est raare praesentis
tuorperficit quiavero circuracisio, qucc octava die
: ScTeculi, flatibusdaeraonum in seditioneni concitatura,
fiebat. et spiritualis terapliaedifioatio, in fide constat quando et draco interfectus est, id est diabolus
sanc Tiinitatis. superatus, qui cubabat in raari hujus saeculi. Movit
« In septirao raense, vicesiraa priraa d die « men- et aridara, squalida et infructuosa cordagentiliura.
sis, factura est verbum Doraini in manu Aggaei pro- Omni ergo universitatecommota. raotae suntomnes
phetae, dicens Loquere ad Zorobabel. filium Sala-
: gentes piaedicantibus apostolis, quoniara in oraneni
thiel.ducera Juda,etJesum,filiura Josedech.sacerdo- terram exivit sonus eorum. « Et veniet desideratus
temmagnura. etadreliquos popuIi,dicens. » Eodein cunctis gentibus, etimplebo domura istaragloria, di^
quidamanno.quo et supra, id estsecundo Darii. sed cit Dominus exercituum. »Manifestum estadventura
 217 ENARRATIO IX AGG^UM PROPHETAM. 218

Christi prrenuntiari, qui desiderabatur et exspecta- A sonaDomini,dicens :« Situlerithomo carnem sancti-

batur, ut redinierct gentcs.de cjuo Apostolus : « In ficatam. Caro sanctilicata dic(;l)atur, caro hostia",
•>

qiiem desiderant angeli prospicei-e. » Postquam quae immolabatur in altari,Iicet interipsas sanctifi-
ergo ille venit. impleta estgloria domus Doraini, id catas carnesessetmagna diversitas, quod in Levitico
est Ecclesia, quse est domus Dei de vivis la[)idibus pleniter dicitur. Immundusautem inanima diceba-
aedificata. ISi enim gloiiosa fuit donms,qu8e aedificata tur, qui mortuum tangebat. Quandiu enim anima
est a servo, quantum distat servus a Domino, tanto in coi'poie est,non est immundum humanum cor-
melior est domus, cui praeest Dominus, ab illa cui pus, qui habetanimarnadimaginemetsimilitudinem
praefuit servus. Dci f;icuun. Statim vero ut anima corpus deseruerit,
« Meumest argentum,etmeum estaurum.dicitDo- elficitur corpus immundum, utpote terrenum et ex
minus exercituum. JNIagna erit gloria domus istius carnis voluptate conci-etum. Hoc dicimus quantum
novissimae plus quam primae, dicit Dominus exerci- ad naturam ;
ca^terum sanctoium corpora, quorum
tuum. » Ac si diceret: Nolite dubitare quod possim moi's est pretiosa,sancta sunt exmerito inhabitatri-
implere quod promitto. Ego enim sum qui condidi cis sancta? anima}. Interrogat vero propheta, si homo
omnia, in manu mea est aigentum et aurum atque quicunque tulerit carnem sanctificatam, et ligaverit
oranes opes, ego omnia quse necessariasunt in aedi- Beam in summitate vestimenti sui, et ipsa sumraitas
ficando vel ornando templum dabo. Juxta sensum vestimenti tetigerit panem, aut quemlibet aliumci-
mysticum, aurum est sensus et iritellcctus spiritua- bum, nunquid poterit sanctificari tactu vestimenti,
lis, qui in Scripturis latet, de quo iSalomon ait : in quo sancta caro ligata est? Respondentes au- «.

« Thesaurus desiderabilis requiescit in ore sapien- tem sacerdotes, dixerunt : Non. )> Rursura ponitur
tis. » Argentum vero clara eloquia Scripturarum, alia quaestio, et interrogat propheta.
unde Psalraista « Eloquia Domini eloquia casta,
: « Et dixit Aggaeus^si tetigerit poUutus in aniraa, »
argentura, » et reliqua. His raetallis ornatur Eccle- hoc cst qui contactu mortui hon:inisiramundus fa-
sia, et fii illustrior quani quondara fuerit Synagoga. ctusest.ft Exomnibusbonisnunquidcontaminabitur?
« Et in loco isto dabo pacem. dicit Dominus exerci- et responderunt sacerdotes, et dixerunt :« Contami-
tuura. Quia ad doraurainclytam aedificandam nihil
^) nabitur. n Et respondit Aggseus, et dixit : « Sicpo-
magis scimus prodesse quam pacera, ideo ipsara piilus iste, et sic gens ista ante faciem raeain, dicit
reproraittit. lllaenira concessa, focilius
caeterabona Dominus, et sic omne opus manuura eorum, et om-
sequuntur.Sed allegorico sensu dat Dominus pacem nia quae obtulerunt ibi, contaminata erunt. »De
in Ecclesia pra^senti, compressis maligni hostisinsi-C priori interrogatione tacens propheta, de secunda
diis, et mitigatis vitiorum bellis, in futuro vero da- respondet, oslendens cur ista proposuerit.Qui enim
bit pacem veram et aeternam. immundus est in anima, et raorticinum tetigerit,
« In vicesima et quarta noni mensis in anno se- omne quod tetigerit vel obtulerit, immundum erit.
cundo Darii regis, factum est verbura homini ad Est autem sensus : popule, qui altari tantum stru-
Aggseum prophetam, dicens : Haec dicit Dorainus cto, et adhuc dorao mea diruta hostias oflers in al-
exercituura . Interroga sacerdotes legera, dicens : Si tari, et putas te his carnibussanctificari, scito non
tulerit homocarnem sanctificatam in oravestimenti tantum te sanctificariex hostiis quas in tempioraeo
sui, et tetigerit de suramitate ejus panera aut pul- diruto offers, quam contarainari omnia quae agis,
mentura, aut vinuin, aut oleum, aut omnemcibum, propter hoc quod negligis doraura raeam, et tuas
nunquidsanctificabitur?))Notandumquodsuprasem- donius diiigenter exstruis.
perdictum est Factum est verbum Domini in manu
:
« Et nunc, ponite corda vestra a die hac et supra,
Aggaei, » hic vero :« Factum est verbum Dominiad antequam poneretur lapis super lapidem in templo
Aggaeum. )) Supra enim quia niunda habebat opera, Domini, cum accedcretis ad acervum vigintimodio-
sed in corde nondum plenam perceperat sapientiam, rum, et fierent decem,]ntraretis ad torcular, ut ex-
eterantintereosqui nolebant aediOcaretemplum Do- primeretis quinquagintalagenas, et liebant viginti.))
mino,ideo inmanu
factumdiciturveibumDomi-D popule Isracl, respicead pra?teritos dies, etab hac
ejus
ni. Nunc quia fundamenta jam teinpli jacta sunt, et vicesima quarta die noni mensis secundi anni Darii,
jam populus cum principibus facit opera tempIiDo- quidquid retro gestum est, considera et perpende
mini, proptereaad Aggeeum fit serrao Domini. Nono quanta retro sustinueris, cum nondura Eedificaretur
autem mense fit scrmo, quiade immunditia populi teraplum, et quanta tibi evenerint prospera ex quo
peccatoris locuturus est. Nunquam enira nonus nu- ca?pit construi. Quae vero sint illa. ipse specialiter
merus in bonara partem ponitur in Scripturis divi- enumerat Antequam cccpissetis aedificare templura
nis. Sed quoniam adhuc dabatur eistempusagendae Doraini, et accederetis ad acervum hordei vel fru-
poenitentiae,ideo vicesima quarta die ejusdem raen- menti, in quo putatis vos posse habere viginti mo-
sis fit sertno Doraini ad prophetara, in quo numero dios, vix mediam partem inveniebatis. Pari modo
duplicatur duodenarius, ubique sacratus numerus. cum veniretis ad torcular, et quinquaginta ampho-
« Iiiterroga sacerdotes legem. )) Eorum enim est ras vos exinde habituros aestiraaretis, vix viginti
scire legem, et debent respondere de
ipsi interrogati araphoras reperiebatis.Cur hasc evenerint, ostendit.
lege. InteiTOgat ergo eos Aggaeus propheta ex per- « Percussi, vos vento urente et aurugine et gran-
m HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. — COMMENT. BIBL. 220
dine, omnia opera manuum vestrarum, et non fuit Aetinni dicitIn manu Aggivi^ v sicut primo nec
: « ;

in vobi>; qui reviMterotur aii nie. dicit Dominu^;. t u Ad Agganmi prophetam, h sicut in quarta visione,
Est autem vitium trugum ab aureo colore dictuin. sed taiiien, « AdAggieum,» id estadfesta celebran-
Haec, inquit, feci, ut saltem afllicti aii ine reiHretis, tem, qui jam non pmenuntiat venturum,sed venien-
sed nec sit fuit e.\ vobis qui ad me reverteretiu". tem demonstrat ut videat.
Ergo quandiu templum Domini destructum fuit, et
« Loquerc ad Zorobabel,ducem Juda. » Ad solum
ejus tediticatio ditferebatur, on»nia eis evenere con-
Zorobabeljubetur propheta loqui, qui typum Christi
traria. At postquam teniplum neediticare raju-runt,
gerebat, quia typicum est quod dicitur, et ad mundi
prospera fluxerunt omnia. Ex quo datui iirii.'lligi,
pertinet consummationem.Quaesint illa, consequen-
iVustra quemlibet Domino olVerremunera, et elee-
ter ostenditur in ordine historiae : « Ego raovcbo
mosynis vel oblationibus velle beurn placare, quan-
ccelum pariter et terram. y^ Soli Zorobabel, quem
dia non exstruit in se templum Doraino.Pi'ius enim
diximus gestare personam Christi, secundumassum-
seraetipsumdebet aliquis tacere templum Dei proti-
ptum hominem dicuntur quae futura sunt. Movebo
ciendo, et sic in aitare tidei accepta Deo dona vale-
(inquiti ccplum et terram, id est niutabo in DaeUus,
bit offerre.
ut sit ca^lum novum et terra nova. iSic cnim prsete-
c Ponite corda vestra ex die ista et in futurum a
Britfigura liujus mundi manente substantia. Deinde
die vicesima et quaiia noni raensis, a die qua fun-
sequitur :

damenta jacta sunt templiDoniini,ponite supercor

e^trum. Nunqiiid jam semen in germine est et « Et subvertam solium regnorum, et conteram

adhuc .'inea et malogranatum et lignum

ficus et fortitudinem regni gentium, ..id est destruam oranem
olivae non floruit ? » Nonus mensis apud nos estNo- principatum et j^otestatem et virtutem, sive contra-
veraber, qui a Martio annum incipimus: apud He- riasfortitudines nequitiac spiritualis,ut regni eorum
braeos autera, quorum primus.mensis est, Nisan, id destructio prosit non solum gentibus, verum etiam
est Aprilrs, December nonus habetur, quo raensese- r^ibus qui eis imperabant. «Et subvertam quadri^
roina latent in terra. nec potest conjectari utrum gam et ascensorera ejus. et descendent equi et as-
steriiitas an fecunditas sequatur. Quia ergo nonus censoros eorum, » id estomne studium belligerandi,

mensis erat,interrogat propheta:.< Nunquid jam se- quo sublato sequitur pax. Hoc in Christo impletum
men iu germine est ? » vel, ut alia transhitio apertius Zacharias propheta manifeste ostendit, dicens de
hoc est in testa frumenti. Aut nun-
dicit,in folliculo, Christo : « Ecce rex tuus venit tibi mansuetus, ipse
quid et ficus caetoraque dederunt florem, ut ex flore pauper, ascendens super pullum asinae ;
»statimque
ubertaspossitagnosci?Astergononaliaquam florumCsubjunxit : « Et disperdet currum de Ephraim, et
conjectura,sed prophetico spiritu praedico vobis fu- equum de Hierusalem. >> Consurget « vir in gladio

turam rerum omnium copiam, quia ccepistis aedifi- fratris sui. ». Apostolus dicit :«Galeam salutis assu-
care teraplum Domini. Mystice vice^ima quarta dies raite, etgladiura spiritus,quod est verbum Dei.sGla-
noni mensisfinem designatmalorumoperum.Nonus dius est igitur sermo doctrinae coelestis, resecans et
eninj numerus, ut supradictum est, semper in malo concidens omnia perversa dogmata. Hoc gladiose-
ponitur, quoniam deest illi unitas, quae adjecta im- parantur vir a fratre, filius a patre, filia a matre,
plet denariam iterfectionem. Qui vero mala in se nurus a socru, et inimici hominis domestici ejus.

finiens, quasi in fine noni mensis domum Domini « In die illa dicit Dominus exercituum, Assumara
aedificare (hoc est seipsum cultui divino dedicare) te, Zorobabel. fili, Domi-
Salathielsorve raeus,dicit
ecepeiit, abundavit fructibus vineae, ficus, et olivae, nus, et ponam te quasi signaculum, quia te elegi,
id est replebitur gratia et benedictione Patris et dicitDominus exercituum. » Supra dictum est, Zo-
Fiiii et Spiritus sancti. spiritualem la?titiam, refe- robabel typum tenere Christi. Servum eum vocat
ctionem, atque illurainationem sanctae Trinitatis Pater, propter assumptani formam servi. Et Aposto-
consecutus. Sed hajc. id est vinea. ficus et oliva, ibi D ^^s de eodem Quiacam Deus Pater Filio subjecerit
:

invenientur. ubi fuerat malogranatum, dicta sic ar- omnia. tunc ipse Filius subjectus erit ei, qui sibi
bor, qiioniam pomura ejus multitudine granorum subjecit omnia. In subjectis enim ei omnibusvide-
plenum merabranulis diversas ha-
est, in corapositis bitur et ipse subjectus. Cum ergo hoc fuerit imple-
bens mansiunculas. quae uno puniceo cortice conti- tum, assumet eum Deus Pater, et ponet eum quasi
nentur,unde Punicum dicitur, et ideode-
et raalura signaculum in maau sua. Ipse est enim imago Dei
signatinnumeram sanct )rum populorum multitudi- invisibilis et forma substantiae ejus. Hinc ipseFilius
nera sub unius fidei societate, quasi intra unius de se dicit Hunc enim Pater signavit Deus. Ea
:

corticisgremium adunatam.* Etdieista benedicam.» quippe signamus, quae singulariter dilecta, salva
« Et factum est verbura Domini secundo ad Agg«um esse volumus. Hunc ergo Pater signavit specialiter,
in vicesimoet quarto raensis.dicens. i. Notandum di- hoc est elegit et singulari gratia donavit, secundum
ligentissime quod factus dicitur sermo Doraini se- humanitatem, ut sicut erat verus homo, verus es-
cundo, in eadera die qua et superius, id est vicesiraa set et Deus. Hoc signaculo sive annulo signat, qui-
quarta, non taraen nominatur nonus mensis. quo- cunque in eum credit. et per bona opera illi placere
niam de adventu Christi et regno ejus omnia pro- contendit. Araen.
spera et gaudii|plena dicturus estpropheta. Neque
 :

221 EXARRATIO IN ZACHARIAM PROPHETAM. 252

lls ZACHARIAM PROPHETAM.

Zacharias, filius Barachiae, filius Addo, pene ul-A tatur. Sed et omnis qui studet memor esse Domini,
timus duodecim prophetarum, synchronos, (id est recte filius dicitur Barachiae, id est benedictionis
contemporalis) fuit Aggsei, prophetae. Simul eniin Domini. Et filius Addo, id e.st testimonii Domini,
sub Dario secundo ejus regni anno prophetaverm:!. quoniam qui Christum confessus fuerit coram homi-
Sed Zacharias in mense octavo, qui est apud iric- nibus, confitebitur eum ipse coram Deo Patre, qui
braeos Novembcr, Agga^us vero sexto mense, qui est in coelis.

nihilominus apud illos habetur September, prima « Iratus est Dominus super patres vestros iracun-
die mensis prophetare coepit, ac propterea decimus dia magna, et dices ad eos : Haec dicit Dominus Deus
ille jure loco, iste vero undecimus constitutus est. exercituum : Convertiminiad me, ait Dominusexer-
Hic autem Darius fiHus fuit Hydaspis, quarto loco cituum, et convertar ad vos, dicit Dominus exerci-
postCyrum Persis et Medis imperans. Siquidem tuum, ne sitis sicut patres vestri, ad quos clama-
Cyrus Chaldceorum destruxit imperium, et in Medos bant prophetse priores, dicentes. » Quod iratus di-
et Persas transtulit. Hic primo anno regni sui, se- citur, non est putandum quod in eum ulla rnentis
cundum quod Isaias praedixerat, quinquaginta ferme perturbatio cadat, sed per hoc innuitur dignos esse
millia captivorum deBabylone remisit in Judaeam. ira atque vindicta eos quibus hoc dicitur. Nec iratus
-" ulciscitur,
Vasa quoque templi Domini, quae Nabuchodonosor qui ad hoc corripit ut emendet. Unde et
tulerat, reddidit, et templum resedificari jussit in sequitur, « Convertimini. » Nam si iratus est, cur
HierusaLem sub Zorobabel
, magno,
et Jesu sacerdote eos monet ut convertantur? Pnecepit ergo eis qui de
HuncCyrum Thomyris, regina Massagetarum, inter- Babylone redierant, ut convertantur, ne sustineant
fecit, ejusque caput in utrem plenum sanguine pro- quod sustinuerant patres. Dominus autem exer-
filii

jecit,dicens Bibe sanguinem, quem semper sitisti

: ! cituum, quod Hebraice dicitur sabaoth, vocatur
Huic successit in regnum Filius ejus Cambyses, cui quod sub se habet coelestis militiae exercitus. Tam
successerunt duo fratres magi quibus interfectis,
: autem Aggaeus quam et Zacharias fi-equentissime
Darius iste Hydaspis filius, rex Persarum consti- Dominum exercituum appellant, ut eis darent fidu-
tutus est. Cujus secundo anno Zacharias exorsus ciam, qui contra regis Persarum imperium, et con-
est prophetare. Itaque a primo anno Cyri regis usque tra Cyrum frementes, templum Domini sediGcabant.
ad secundum annum Darii, computantur anni qua- « Haec dicit Dominus exercituum Convertiminide :

draginta, m quibus altare tantum exstructum fue- viis vestris malis, et de cogitationibus vestris pes-
rat, et jactatempli fundamenta, vicinis nationibus simis, et non audierunt neque attenderunt ad me,
ex praecepto Cambysae regis eos prohibentibus, ne^ dicit Dominus. Patres vestri ubi sunt et prophetse ?
templum vel civitatem aedificarent. nunquid sempiternum vivent? verumtamen verba
in
mea et legitirna mea quce mandavi servis meis pro-
CAPUT PRIMUM. phetis, nunquid non comprehenderunt patres ve-
« mense octavo in anno secundo Darii regis fa- stros? Et conversi sunt, et dixerunt Sicut cogl-
In :

ctuni est verbum Domini ad Zachariam filium Bara- tavitDominusexercituum facere nobissecundumvias
chite filium Addo, prophetam. » Nota quod et Bara- nostras et secundum adinventiones nostras, fecit no-
chiae et Addo filius dicatur Zacharias. Constat au- bis. » Haec ex superiori pendent capitulo, ubi dicitur
tem hunc Addo illum esse qui (ut Regum liber in- « Ne sitis sicut patres vestri, ad quos clamabant pro-
dicat)missusad Hieroboam regem pessimum, quan- phetae priores, dicentes Haec dicit Dominus exer- :

do et altare dirutum est, et manus regis aruit, rur- cituum Convertimini a viis vestris, » etc. Ergo non
:

susque, oiante viro Dei, restituta est. Juxta sensum Zacharias hoc ex sua persona dicit, sed ex proece-
allegoricum octavus mensis, qui est apud Hebrteos dentium prophetarum, qui clamabant ex voce Do-
November, initium est hiemis, et nullam habet so- mini dicentes « Convertimini, » etc. Hoc clamavit :

lemnitatem. Quia enim populus adhuc non perfecte Isaias, Osee, Jeremias, caeterique per ordinem, ut
de captivitate reductus erat, necdumque aedificatum a malis operibus converterentur et pessimis cogi-
erat templum Dei, idcirco propheta in mense qui D tationibus, sed indurati quasi desperantes non au-
nullam habetsolemnitatem, nullam laetitiam, dicitur dierunt juxta quod et sanctus Daniel idipsum
;

prophetasse Verumtamen recordabantur Domini, confitetur, orans Dominum pro liberatione populi
et habebant memoriam prioris templi et religionis, sui.
quod ostenditZacharias, qui interpretatur memoria In die vicesima quarta undecimi mensis Sabat,
<«

Domini. Ideo digni erant benedictione Domini, quod in anno secundo Darii regis, factum est verbum Do-
est Barachias, qui benedictio Domini interpretatur, mini ad Zachariam filium Barachiae, filium Addo,
habentes testimonium devotionis suae, ipsum. cui prophetam. » Mensis undecimus Sabat apud nos
nuda et aperta suntomnia Domini, quod demon- Februarius dicitur. Interpretatur autem Sabat virga
stratur in Addo, qui testimonium Domini interpre- propter austeriiatem et rigorem hiemalis temporis-
 :

»3 HAY.MOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 22'l

Vicesimaquartadie. qunndojam luna sublustrisestAtiebant, non ad alium veniunt nisi

ad virum qui
et prope delicions. Quia igitur propheta Zacharias stahat inter tnyrtt>ta.sive ad angolum.a Et dixerunt
populo adhuc e.\ majori parte apud Assyrios exsu- Poi-anibuhivimus terram.et ecco oninis terra habi-
hinti loquebatur, recte in
secundo anno et underimo tatur et quiescit.» Ac si (iiceret Omnia regna tua :

nien^eatque in vicesima quarta die mensis, jam de- sunt et pacata, nec uUa preiuuntur angustia.
ficiente luna. et tenebrarum horrore cresccnte,
di- « Et respondit angelus Do!iiini. et dixit Domine :

citur vaticinari ea qua) sequuntur. exercituum, usquequo lu non niisereberis Hierusa-

t Vidi per noctem, et ecce vir ascendens super \"M et urbium Juda, quibus iratus es ? Iste jam
equum rutum.etipsestabat inter niyrteta quieerant septuagesimus annus est. » Ex qua responsione ille
in profunJo, et post eum equi ruti, varii et albi.
» angelus qui inter[)ellabat pro Israel, occasione ac-
Per nocteni se vidisse dicit. non in die, sicut Moyses, cepta doi)!ecandi Dominu!ii pi'o populo, dixit :

cum loquebatur Deus facie ad faciem, et sicut Isaias Domine, cu!U omnis terra secura habitetur, cur non
qui dicit Don.inum sedentem super solium misereiis Iliei'usalem et urbiuiii Juda, raaxime cum
: « Vidi
excelsum,quia adhuc populus in angustia servi-
» secundu!!! tua proniissa tempus captivitatis exple-
tutis quasi nocte tenebatur, et idcirco propheta
earjtum sit?
quae pro eis videt, in nocte se vidisse dicit. Spiii-
« Et respondit Dominus angelo, qui loquebatur
tualiter nox in qua ceinitur visio, obscuritatem
in me, verba bona. » de futurorum promissione ;

designat mystica) visionis. Hinc Psalniista, « Posuit « verba consoiatoria, » de piaesentiura necessiti.te.
(haud dubium Deus) tenebras ialibulum suum. « Et Hoc juxta litteram. Allegorice, vir qui a.scendit su-
ecce vir ascendens super equum rufum et ipse stabat equum rufum, Dominus
per et :^alvaior est. Equus
inter niyrteta quce eiant in profundo. » Equi ascenso- rufus inortalitatem nostrae carnis designat, quam
rein ruti Hebraeiad litteram.Michaeleraarchangelum
})ro nobis assumpsit, cui per Isaiam dicitur : « Quai^e
intelligunt. Rufus erat, quoniam ipse est ultor rubrum indumentura tuum ? » Notandum vero
e>t
iniquitatum illius populi, cui specialiter praeest. quod qui hic in equo rufo sedere describitur, in
« Myrieta quie erantin prouindo, » prophetasdicunt Apocalypsi Joannis in veste candida super equum
et sanctos, qui in medio captivi populi versabantur. candidum sedens apparuit. Qui enim rufus exstitit
a Equi vero rufi, varii. et albi,
qui virum, id est, in passione, candidus fuit in resurrectione. Hinc
>>

Michaelem sequebantur, designant regna, sive an- Ecclesia in Canticis canticorum dicit, « Dilectus
golos qui regnis ipsis pi-aesident, tamen ordine per- meus candidus et rubiciindus. * Myrteta quae erant
niutato. Et albi quidem designant Medos et Persas,
C"! pi'ofundo, interquffi virstaredescribitur, angelicie
qui benigni fuerunt erga Judceos, et sub ipsis di- potestates, quye ei etiara in carne posito assistebant
missa captivitas, et templura instauratum est. Equi eique ministrabant. Per equos rafos, varios et albos,
varii, Macedones, quorum alii pii erga Judaeos ex- apostolos et apostolicos viros debemus accipere, qui
stiterunt, alii persecutores eorura fuerunt. Equi rufi totura orbein proedicando peragraverunt. Quorura
regnum significant Roraanorum, crudele et sangui- alii rufi, quia raartyrio coronati : alii varii, quoniam
narium, quod subvertit templum et gentem '^elevit. dcctrina et opere ac diversa signorum varietato
Quidam eo ordine quo hic dicuntur, quatuor simul distincti : alii albi, quia vii-ginitatis candore et in-
regna intelligunt et equum quidera rufura, super
: tegritate fidei, ac mundi cordis puritate praeclari.
quem virsedebat, atqueequos rufos qui eura seque- Ili missi sunt a Doraino, ut totuin inundum evan-
bantur, dicunt Assyrios et Chaldseos, sanguinarios gelica praedicatione complerent. Unde et ad Job Do-
et crudeles,quorum A.ssyrii decein tribus sub Sal- minus dicit, « Nunquid mittes fulgura, et ibunt, et
rnanasar duxei'e captivas, Chaldaei vero duas tribus revertentia dicent tibi, Adsumus? • Stabat vir inter
y)
subNabuchodonosorincensa Hierusalem, temploque rayrteta, vel ut alia translatio dicit, inter inontes,
subver.so. Tertium et quartum varios et albos, Me- id est Christus discernibat inter utriusque voca •

dos putant et Persas. quorurn alii clementesfuerunt, tionispopulos.salvandorum etdamnandorura. Unde

ut Cyrus et Darius atque .Assuerus. alii crudcles, ut Apostolus « Chribti bonus odor sumus Deo in his
:

Carabyses. qui pereunt, et in his qui salvi iiunt. » Quod vero

« Et dixi, Quid .sunt
Domine mi? et dixit ad
isti, angelus rogat ut niisereatur Deus populo, quia jam
rne angelus qui loquebatur in ine Ego ostendara : septuagesimus annus erat, significat quia Jerusalera,
tibi quid sint haic. Et respondit vir qui stabat inter id est Ecclesia nequaquara perfectara consequetur
rnyrteta, et dixit. Equos videns diversi coloris, in-
o libertatein, priusquam veruin sabbatum, id est va-
terrogat quid sint. Sciebat enira in equoruin specie quiesirapleatur,quodseptuagesimusannusdeslgnat.
aliud designari. Tunc angelus qui in eo loquebatur, qui nuinerus denario per septenaiium multiplicato
promisit se dirturum. Sed illo reticente, vir qui sta- perficitur; quse pax inproesenti inchoat, cura a bellis
bat intor myrteta.quod ille interrogaverat exposuit : vitiorura quioscimus : periicietur autera in futuro,
« Isti sunt quos misit Dorainus ut perambulent ter- cum ad visionein Creatoris pervenerimus.
ram, >» et suje earn subjiciant pctestati. « Et dixit ad rae angelus qui loquebatur in mo :

« Et responderunt angelo Domini, qui stabat inter Claraa dicens . Hajc dicit Dominus exeixituum :

myrteta. * Deinde angeli qui regnis singulis praesi- Zelatus sum Hierusalem et Sion zelo magno, et ii a
225 ENARRATIO IN ZACHARIAM PROPHETAM. ?26

inao-na eo-o irascorsuper gentes opulentas, quiaego A cedoriurn, Romanorum. Cornua auteni regni poten-
iratus suin parum.ipsi veroacljuverunt iii .....iuiii. » tiam significare, usitatissimum est in sancta Scri-
Quie fuerunt verba bona et consolatoria, quae Do- ptura,ulillud,« Sublimabit cornu Christu sui. «Item,

niinus supra respondit, hic jubetur propheta cla- « Erexit cornu salutis nobis. » IIicc vero ventilave-
rnare,Zelatus sum Hiei'usalem non parvo, sed inagno runt sive disperserunt Judam, Muita enirn mala otc.

zelo. Zelus hic pro furore et indignatione acci})itur. ab his nationibus Judaei passi sunt. ma.ximeab An-
Et quia magna peccata commiserat Jerusalem et tiocho, cognomento Epiphane, id est super appa-

Sion, quia unum sunt, ideo magnam iram Dei in- rente.quoniamdeum se voluit appellari. Ad ultimuni
currerant. Sed nunc iinquit) irascarira magna su- Romani tanta eos clade vastaverant, ut pene per

per gentes opulentas, quic in longa pace quiescunt, singulos viros eos disperderent,adeout nemoeorum
et bonis affiuunt omnibus,quas supra equi rufi, va- levaret caput, gravi malorum pondere pressus.
rii, et albi Causam quoque tantic ira}
designabant. « Et ostendit mihi Dominus quatuor fabros, et

exponit, dicens Quia ego iratus sum parurn, illi

: <i
dixi :
Quid isti veniunt facere? Qui ait dicens : Ila^c

ver-o adjuveruntin malum. » Deus enim tradidit Ju- sunt cornua quie ventilaverunt Judam per singulos
dteos gentibus ad corripiendum, quasi filium peeda- viros, et nemo eorum levavit caput suum, et vene-

gogo, illi nullani eis fecerunt misericordiam, sed ^ runt isti deterere ea, ut dejiciant cornua gentium,

omni in eos crudelitate Sct;vierunt. quic levaverunt cornu super terram Juda,ut disper-
gerent eam. » Quid sint fabri, et quid veniant facere,
« Propterea ha^c^ dicitDominus iRevertar ad Ilie-
ipse Dominus exponit, quos non ipse pro])heta vi-
rusalern in misericordiis, el domus mea «dificabitur
dit. sed ei Dominus ostcndit, hosfabrosintelligimus
in ea, ait Dominus exercituum. » Sub Zorobabel et
angclos obedientes prcecepto Dei, et ad hoc venien-
,Iesu. «Et perpendiculum, » id est linea caamenta-
tes, ut quod gentes destruxei^ant, isti a2dificarent.
riorum, « extendetur super llierusalem. » Spiritua-
Angeii vero venerunt deterere ea, id est obtundere
literHierusalem est Ecclesia, pacem et concordiam
cornua et hebetare, ne possint arnplius ventilaie Ju-
videns ; ipsa est et Sion, quod in speculam verti-
dam. Quidam codices liabent, « deterrere ea, » id
tur, nec humilia vel terrena, sed coelestia contem-
est in pavorem mittere cornua, ut, deposita crudeli-
plans. QuLc si peccaverit, vel si ea charitas i-e-
tate,,Christo colla submittant. Et hoc attendendum
eam Dominus persecutoribus ad pur-
frixerit,tradit
quod singulariter dicit « Levaverunt coniu, » curn
gandum, vclut aurum aut argentum in conflatorio.
quatuor dixerit cor^nua, quia licet reges quatuor r-e-
Adversarii vero, quibus ad probandum tradita est,
gnorum non simul regnaverint, sed sibi vicissini
addunt in inalum, quia pro disciplina utuntur cru-
G successerint, unum tamen cornu levaverunt conti^a
delitate. Unde illis iram minatur, Ecclesise autem
populuin Dei. Sane quod supr\a dixit propheta, le-
sute pacem et misericordiam repromittit, et perpcn-
vasso se oculos utvideret qua; ei ostendebantur, in-
diculumsive funiculum dicit extendcndum in ea, id
dicat spiritualitcr quie dicuntur inteliigenda, juxta
est niensuras et ordines singulorum qui sunt in Ec-
quodDoiTiinus inEvangelio :« Levateoculosvestros,»
clesia, suis locis ettemporibus pro meritorum qua-
et videte quis creavit ha^c Cor-nua quatuor nequi-
litatibus distribuit.
iiiGsunt spirituales, et contr^aiia) fortitudines. quae
« Adhuc clama dicens Hccc dicit Dominus exei'-:
contra Ecclesiam cornu grT.vissimai pei'secutionis
cituum. Adhuc aflruent civitates mese bonis, et con- lovant..De quibus Apostolus, « Non est (inquit) nobis
solabitur adhuc DominusSion, adhucHie- et eliget colluctatio adver^sus car^nem
sed et sanguinem,
rusalem. » Jubetur propheta clamare non strepitu adversus principes et potestates, adversus mundi
vocis, sed intentione mentis. Civitates, inquit, mea), rectores tenebrarum harum. » etc. Hcec cornuaqua-
quas nunc videtis igne Chaldajorum exustas, cadhuc tuor sub bestiarum nominibus Pscalmista describit,
abundcabunt omnibus bonis, ut pra^senti felicitate ita sanctum virum alioquens : « Super aspidem et
prajterita miseiia consolentur. Sed et mystice pro- basiliscum ambulabis, et conculcabis leonem etdra-
mittuntur Ecclesife bona illa, de quibus Psalmista conem » Diabolus enim dum conti-a electos Scxvit,
dicit : « Cr^edo vider^e bona Domini in terr^a viven- aspis est, quoniam occulte percutit : basiliscus,quo-
tium. » niam aliquando aperta venena invidiae diffundit :

<( Et levavi oculos ineos et vidi, et ecce quatuor leo, quoniam persequitur innocentes draco, quo- :

cornua. Et dixi ad angelura qui loquebatur in me, niam quos potest impia voracitate deglutit. Possunt
Quid sunt hccc ? Et dixit ad me. ILec sunt cornua per quatuor cornua, quatuor animi perturbationes
quee ventilaverunt Judam et Israel et Hierusalem. » intelligi, dua; ab opinatis bonis, et dua3 ab opinatis

Qucatuor cornua, Judam etlsr-ael

qu.TC ventilaverunt malis,gaudium scilict t et spes, metus et dolor. Con-
ct Hierusalem, quatuor gentes esse ipse Dominus tiTi quas passiones sunt quatuor virtutes boni arti-
exponit, dicens : « Hrec sunt cornua, » etc Daniel fices, pr'udentia, jnstitia, fortitudo, temperantia. Hi
quoque sub figura lea^nte et pardi, ursi et alterius fabri boni reaidificant, quidquid illa cornua de-
bestise quam nominatim non expi-imit. manifeste struunt Sed et sancti, qui has virlutes possident,
quatuor regna describit, id est Babyloniorum, Me- fabri spirituales enim de se dicit,
sunt. Apostolus
dorum,acPersarum, quorumunumfuitregnumMa- « Ut Scapiens architectus fundamentum posui, » et
227 HAYMONIS H.VLBERSTAT. EPISa OPP. PARS I. — COMMEXT. BIBL. 228
ipse Dorainus creator omnium, tilius fabri dictus A veutis copli dispersi vos, dicitDominus. OSion, fuge
^st. quie habitas apud filiain Babylonis. » Assyrii et
CAPrT II. Cliald;ei qui popuKini Dei oaptivaveiant, in aquilo-
« Et levavi oculos meos, et vidi, et ecce vir et in nali cliinate sunt. et Jereinias propheta cum descri-
manu ejus funiculus mensorum et di\i: Quo tu va- beret ollam succensam a facie aquih)nis, statim sub-
dis?etdixitad me Ut
: metiar Hierusalem,et videam junxit:Abaquilonepandeturnialumsuperuniversam
quanta sit hititudo ejus, et quanta hmiritudo ejus » Hortatur ergo propheta,et non semel,
terra} faciem.
Semper Scriptura prophetica post tristia l;uta sub- sed crebrius monet, chinians ut lugiant de terra
jungit. Nam qui prius levavit oculos ut videret tri- aquilonis, ubi ex magna parte adhuc remanserant,
comibus. nunc iterum levat oculos, ut videat
stia in et redeant ad sedes proprias. SpirituaUter pneci-
virum metientem HierusahMu. Hic est ille vir, de pitur nobis, ut qui habitavimus in aquilone, vento
quo scriptum est: « Ecce vir oriens nomen ejus ;
» trigidissinio, hoc est qui in tempore intidelitatis
et in Ezechielis libro describitur. Habens funiculuni fuimus, non habentes fervorem divini caloris, qui-
et calamum in manu, ut metiretur civitatem Dei que in contusione vitiorum versati sumus, ut fiigia-
Hierusalem, cujus artifex et conditor est Deus. Ha^c mus ad Sion, id est Ecclesiam Domini, et relinquen-
est sancta Ecclesia mater sanctorum, qua} aHlificari 3 tes terrena et humiha, ad celsitudinem conteinpla-
coepit in passione, et in resurrectione Domini, et tionis conscendamus, et in sublimitate spiritualium
quotidie redificatur ut crescat in augmentum fidei. dogmatum consistamus.
Quihabet funiculum etcahamum mensurai,quoniam « Quia hffic dicit Dominus exercituum, post glo-

ipse dispensatmensuras et merita singulorum.Videt riam misit me ad gentes, quse exspoliaverunt vos. »
etiam quantasit latitudocharitatisinsingulis, quan- Vox Domini est salvatoris, et dicit se a Deo Patre
ta longitudo spei et longanimitatis. missum, non per
quod omnipotens est et aequalis id
"« Et ecce angelus qui loquebatur in me, egredie- quod horao est, minor Patre.Unde
Patri, sed per id
batur, et alius angelus egrediebatur in occursum et post gloriam se missum dicit, quam habuit cum

ejus, et dixit ad eum. Curre, loquere ad puerum apud Patrem esset, iicet nunquam deseruerit Pa-
istura, dicens Absque muro habitabitur Hierusalem
: trem Hinc ipse Patri dicit. « Glorifica me, tu Pater, .

prce multitudine hominura et jumentorum in medio claritate quam habui priusquam mundus essetapud

ejus. » Angelum qui loquebatur inpropheta, Hebraei te. Et Apostolus Qui cum in forma Dei esset, non
i> :

Michaelem ad litteram intelligunt, ut supra dictumQ rapinam arbitratus est ut esset sequalis Deo.Missus
est angelura qui venit in occursura ejus, Gabrielem
: est ergo Dei Filius post gloriam divinae majestatis

auturaant, qui hetabundus dicit ilU^ut currat et lo- ad gentes, qufe spoliaverunt populum Dei, utessent
quatur prophetee, quantam rerum omnium abun- eis prjedae, a quibus ante fuerant pra^dati. « Qui
dantiam habitura sit Hierusalem. qua: tunc vide- enim tetigerit vos. tangit pupillara oculi mei. »

batur ad cinercs usque destructa, quodque absque Tacturapi"o vexatione et injuria deberaus accipere,
murofutura sit prae multitudine hominuraet juraen- juxta illud. « Nolitetangere christos raeos. » Sancti
torum, et pacis multitudine. Quare autera absque enim quasi oculi sunt Dei, quibus dicitur. « Vos lux
muro, paulo post ostendit, dicens : estis raundi. b Quos qui laedit, sic est quasi pupil-
t Et ego ero eis, ait Dominus, murus ignis in lam Dei tangat,etclara luce velit illum privare.
cirruitu: et in gloria ero in raedio ejus. Hcoc et de « Quia ecce ego levo manum raeain super eos, et
Ecclesia spirituaiiter dici possunt, qute est civitas ei unt pnedie liis qui serviebant sibi. et cognoscetis
Dei de qua Psalmista, « Gloriosa dicta sunt de te, quia Dorainus exercituum misit me. » Et levavit
civitas Dei. » Haec absque rauro habitatur, non indi- Dorainus manum suam tunc, ut percuteret gentes,
gensmortali praesidio, quoniam Dominus murus est et reduceret in Sion populum suura. Levat quotidie
ignis in circuitu ejus. et ipse m raedio ejus est in potentiara,ut populum suum (hoc est Christianum)
gloria. Haec civitas liabet horaines. habet et juraen-T)revocet per pcenitentiara in Ecclesiara, percussis
ta, id est utrumque populum. Nara per lioraines adversariis, id est spiritualibus hostibus, qui iJlum
plebs Judaica designatur, qui in lege conversaban- impugnare non cessant.
tur, et quasi ratione utebantur habentes notitiara Lauda et laetare, filia Sion. quia ecce ego venio
<r

et habitaboin medio tui, dicit Dominus. Et applica-

-

Dei. Gentiles vero qui Deura ignorabant, merito ju-

menta vocantur. NonnuIIi per homines, prudentes buntur gentes multae ad Dominum in die iUa, et
quosque et eruditos intelligunt jumenta vero, : erunt mihiin populum, ethabitabo in raedio tui, et
siraplices qui sunt in Ecclesia.de quibus Psalmista. scies quia Dominus exercituum misit rae ad te. Et
« Horaines et juraenta salvabis, Domine. » Dominus possidebit Dominus Judam partem suam in terra
ergo murus ignis est in circuitu EccIesicC, ut eam sanctificata, et eUget adhuc Hierusalem. » Adhuc

charitatis igne calefaciat, et Spiritu ferventera fa- ipse Doniinus loquitur, et hortatur populum dc ca-
ciat, et ipse estin medioejus gloria, sua illara pr*- ptivitateliberatura. ut gaudeat etexsultet. SedetEc-
sentia gloiificans, qui in circuitu ab adversariis clesiae praecipitur, quac est filia Sion, id est supernae
quasi murus ignis eara defendit. « 0, fugite de illius civitatis, qu£e ex angeliset sanctis constatho-
terraaquilonis, dicit Dominus. quoniara in quatuor minibus, ut liberati de servitute diaboU, gaudeant,
229 ENARRATIO IN ZACHARIAM PROPHETAM. 230

quorum Dominus in niedio multaoA

ejus hnbitet, et « Et dixit, » subaudis angelus : « Ponite cidarim
gentes in eum quod rclicturuscor-
crediturae, juxta mitiam mundam super caput ejus.Etposuerunt
i\\o.

poraliter apostolos, dixit: « Ecce cgovobiscum suin cidarim mundam super caputejus, etinduerunteum
omnibus diebususquead consummationem sa^cuii. » vestibus. • Porci(hirim, id cst [)ileum sacerdotalen),
Poilicetur quoque quod ipse possideat Judam, id est dignitas intelligitur sacordotii, ut, ablatis sordibus
populum se confitentem, et ipse |)ai"s ejus in terra peccatorum, mundum haberet sacerdotium. Mystice
sanctjficata, hoc est in Ecclesia, et eligat adhuc Jesus sacerdos magnusilie est, cui dicitur : a Tu es

Hierusalem, quos videbatur in persecutionibus ab- sacerdos in dcternum. » Quem Doniinus ostendit
jecisse. propheta^, quoniam per se videri non jjotest. Stabat
« Siieat omnis caro a facie Domini, quia consur- coram angelo Domini, hoc est ipse Deiet hominum

rexit de habitaculo sancto suo. Eigo quia Dominus » mediator, Deus et homo Christus. Ipse astat ante
possessurus cst Judam partem suam, et clecturus angelum, et ipse stabat ante se.In Christo diversse
Ilierusalem, omnis caro, id est omne genus liuma- sunt substantisc Dei et hominis in una persona.
num sileat, formidet, et prae pavore adventus ejus Indutus erat vestibus sordidis, quoniam peccata
conticescat, quoniam consurrexit ad vindictam, ut nostra portavit. Stabat Satanas a dextris ejus, quia
unicuique prosuis meiitis reddat. Consurgere enim gvolens tentatus est a diabolo, qui volebat probare
dicitur Deus, quando ad vindictam excitatur. Omnis utrum essetDei Filius, quem videbat post jejunium
autem caro, oinnistantum homo, non mutaaniman- esurire. Quod vero sequitur « Increpet Dominus in •

tia accipienda sunt, juxta illud Ad te omnis caro te, Satan, » Filius Dominus dicit de Domino Patre,
:

veniet. id est omnis homo. non quod ipse nonposset eum increpare, qui omnia
C_\PUT III. operatur sicut et Pater, sed propter natui'ic unita-
«Etostendit mihi Dominus Jesum sacerdotem tem, utcum unus increpat, intelligatur aliud incre-
magnum, stantem coram angelo Doinini, et Satan pare. Deus enim Pater et Filius idem sunt in sub-
stabat a dextris ejus, ut adversaretur ei. » Hebnoi stantia, et tamen alter est Pater, et alter Filius in

juxta litteram hoch^coJesum sacerdotem magnum persona. Ipse ek^git Hierusalem, id est Ecclesiam.
filiuin Josedech intelhgunt. Ad cujus dexteram sta- Torris autem erutus de igne, ipse Christus estper
bat Satan, id est adversarius ejus diabolus. Satan humanitatem, qui in Babyione, id est in mundi con-
Hebraice adversarius dicitur. Stabat autein a dextris fusione non est adustus flamma alicujus peccati,
ejus utadversaretur ei, id est ut accusaret illum. A quoniam peccatum non fecit, nec dolus inventus est
dextris vero stabat, quoniam justam accusationem inore ejus,sicut quondam rubrus inmediis ignibus
habebat, eo quod ipse, sicut ctcteri, alienigenam non comburebatur. Erat autem Jesus indutus vesti-
duxisset uxorem. bus sordidis, quia qui peccatum non fecit, pro nobis
« Et dixit Dominus ad Satan : Increpet Dominus peccatum factus est, id est sacrificium pro peccato,
in te Satan_, et increpet Dominus in te, qui elegit et ipse infirmitatesnostras tulit H?ec sordida vesti-
Hierusalem. » Bis dicit Dominus, ut Patrem et Fi- menta ablata suntabeo,cumnostra peccata delevit.
lium insinuet, sicut alibi. « Pluit Dominusa Domino Idcirco enirn sordidis indutus est vestibus, ut nos
ignem et sulphur super Sodomam. » ((Nunquid non holosericam mundam in baptismo reciperemus, et
iste torris est Sensus est, cuin
erutus de igne. » dicatur nobis jam mundatis Omni tempore sint
:

Dominus elegeritHierusalera decunctis urbibus Ju- vestimenta tua candida. Cidaris munda super caput
da, non ei imputet peccata quse fecit, cur tu Jesum ejus, splendorem designat divinae majestatis ejus.
conarisaccusandoobruere, qui de Babylonica capti- « Caput enim Christi Deus. » Ipse eni;)i Deus, ipse
vitate quasi torrissemiustus evasit, Torris autem est et homo, ut in veste humanitas, in cidaridivinie
semiustum est lignum, quem vulgo titionem dicunt. majestatis intelligatur claritas.a Et angelusDomini
« Et Jesus eratindutus vestibus sordidis, et sta- stabat, et contestabatur angelus Domini Jesum, di-
bat ante faciem angeli. » Triplicem ob causam sor-.p.cens Haec dicit Dominus exercituum Si in viis : :

didis vestibusindutusfuisse dicitur, sive quia alieni- meis ambulaveris, et custodiam meam custodieris,
genam uxorem duxerat, sive propterpopuli peccata, tu quoque judicabis domum meam, et custodies atria
cui sacerdos praeerat, seu propter squalorem capti- mea. » Juxta traditionem Hebrseorum ad litteram,
vifatis. angelusantequem stabatJesus, qui loquitur adeum
« Quic respondit et ait ad eos qui stabant coram postquam exutus e.^-t sordidis vestibus, et indutusest
se.))AngeIus ante quem stabat Jesus, praecipit caete- mutatoriis. Quic per se satis aperta sunt, nec egent
ris angelis ex persona Domini, dicens : « Auferte expositione. Juxtaspiritualem vero sensum difficilis

vestimenta sordida ab eo. » Cumque illi quod impe- est interpretatio,si hoc quod dicitur ad Jesumfilium
ratum fuerat, opere complessent, « et angelus dixit Josedech, « Si in viis meis ambulaveritis, et custo-
ad eum : Ecce abstuli a te iniquitatem tuam. )) Hic diam meam custodiei'itis, » etc. Notum est autem
ostendit quse fuerunt vestimenta sordida, » etindui quoniam Christus et Ecclesia suntcaput et membra.
te mutatoriis, » id est Israelitam tibi uxorem con- Ergo accipiamus hoc ex parte membrorum, nam
junxi. Septuaginta pro mutatoriis, « poderem, » id quodilli dicitur, membrisejus utiquedicitur. Itaque
est talarem tunicam transtulerunt. membris ejus promittitur, quod si ambutant in viis
•231 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL.

Doinini, et custoiiiunt custodiai;, id est pra^copta Aautem electus et honorificatus. Super

hunclapidem
ejus, judicenttlonuun cjus quie est Ecclesia, de ijua septem ociili quoniam super Christum septem
sunt.
Apostolus.Clnislus autem lilius sicut in donio sua, dona Spiritus sancti requiescunt, quce enumerans
q' aedonuissunius nos. Idein quocjuead Tiniotheuni, pro})heta Isaias diiit : « Requiescit ?uper eum spiri-
L't s*:ias quoinodo debeas in donio Dei conveisaii, tusDomini. spiritus sapientiie ec intellectu, spiritus
quie est Ecclesia Dei columna et linua-
viventis, consiliiet fortitudinis, spiritus scientiic et pietatis,
mentum veritatis. Judicatergo Jesus doimim Dei pro et replevit eum spiritus timoris Doinini » « Ecce
nieritis et verbis sin^'ubiruin, alium eoiistituens su- ego cielabo sculpturam ejus, ait Dominus exerci-
per decem ci\itates, alium super quinque, faciens tuum, aufeiam iiiiquitat«>m teriie illius in die
et
aliosdoctores,alios pastores: aliis dans potestatem una. B Quia supradixerat lapidem, servatmetapho-
taciendorum signorum, alios faciens in corpore suo lam etdicit « Ecce ego ccelabo sculpturam ejus, »
:

oculos, alios nianus, alios pedes. a Et dabo tibi am- id est lapidis. Manifestum est cnim de Domini pas-
bulantes de his qui nunc hic assistunt. » Dedit Do- sione prophetari. Sculpturam lapidis vulnera dicit,
minusDeo Filiosuodeangelorum numero ministros, qux' accepit in cruce. « Cselabo, inquit, sculpturam
quoniam sanctos suosadhucin carne positos, simiies ejus, » idest faciam illum vulnerari clavis et lancea.
tecitangelis unde Apostolus dicebat: Municipatus g Hoc enim Deus I*ater fecit. qui pro nobis omnibus
;

noster in ccploest. Nam virginibus societas promit- tiadidit illum ad mortem.Tuncdimittetur iniquitas
lilurangelorum, Domino dicente a Non nubentne- : terrcP illius. Inpassione enim dimissa est iniquitas,
que nubentur. sed erunt sicut angeli Dei in- ccelo. » et redonata justitia in die una, de qua Psalmista :

De assistentibus ergo dicit se ei daturum, quoniam (« ILec est dies quam fecit Dominus. »

illi qui non fluctuant, sed stabiles et constantes sunt « Jn die illa, dicit Dominus exercituum, vocabit
in Ecciesia Dei, quales erantapostoli, qui cum Do- vir amirum suum subter vineam et subterficum. »

niino stantt» perseverabant, merentur angelicae di- A tempore enim passionis Christi coepit annuntiari
gnitatis socii tieri. Evangelium,vir apostolicusetperfectus.et qui potest
^( Audi, Jesus sacerdos magne, tu et amici tui, jam ad altiora conscendere, vocatamicum suum, id
qui habitant coram te, quia viri portendentes sunt. est credentes, vel certe gentilem populum subter
Ecce enim ego adducam servum meum orientem.» vineam.id est Christum qui loquitur in Evangelio :

Hoc loco Jesum eum tantum juxta litteram arcipi- Ego sum vitis vera, cujus fructus la?tificat cor ho-
mus, qui fdius fuit Josedech, cui promittitur ad- minis. Etsubter ficum, id est ad gloriam Spiritus
ventus Filii Dei. Cum cnim superius hunc Jesum sancti, cujus sunt poma dulcissima, ut sub tali
sacerdotem typum Christi dixerimus habere, nunc Cumbraculo oeterna pace quiescant. Hoc ipsum et
tantum eum juxta litteram accipimus, videamus Michaias propheta pene ipsis verbis prsedixit « In :

nunc quid angelus in persona Dei loquens,huicJesu die illa (inquiens) vocabit unusquisque proximuni
dicat « Audi,
: Jesu sacerdos magne, tu et amici suum etfratrem subter ficum et vineam, et non erit
tui, Did estprophetcecaeteri.Nam et Jesus propheta qui exterreat, »

erat. quia Christum non verbis, sed nomine praesi-

gnabat et ojieribus. Propheta enim dicitur, non so-
CAPUT IV.
lum qui de Christo vaticinatur verbis,sed etiam ille « Et reversus est angelus qui loquebatur in me,
qui eum figuris et syn)bolis designat. Jubetur ergo etsuscitavit me quasi virumqui suscitaturde somno
Jesus audire, jubentur etiam audire amici ejus, id suo.))Quid estquod dicit : « Reversus est angelus ? »
est CKteri prophetae, quod dicitur :« Ecce enim ego Quo enim abierat qui in propheta loquel)atur? Sed
adducam servum meum orientem. » sciendum quod quando humana fragilitas suse re-
Quia ecce lapis, quem dedi coram
ff Jesu. super linquiturimbecillitati, Deus angelorum auxilio ab-
lapidem unum septem oculi sunt. b Haec jubentur est ab homine Propheta itaque magnai visionis
audire, quoniam viri portendentessunt hoc est, in stupore attonitus, torpebat,et vclut mente sopitus,
signum positum futurorum. Portendentes enim di- Dverum lumen videre non poterat Quapropter ange-
cuntur, qui futura portendunt, hoc est longe ante lusquieum parumper sibi dimiserat, et quasi ab
pronuntiant. « Ecce (inquit ego adducam servum eo recesserat, reversus suscitavit eum, ut videret
meum orientem,»idest illum dequo dicitur « Ecce
: quod antea clausis cordis oi ulis videre non poterat.
vir oriensnomen ejus ;
i et alibi : i Yos timentibus Possumus quoquesomnium prophetae in bonain par-
nomen meum orietur sol justitiae. » In Evangelio tem accipere, juxta quod Salomon ait « Si dor- :

quoque : « Visitavit nos oriens ex alto illuminare mieris, non timebis: quiescet, et suavis erit somnus
his qui in tenebris et in uinbra mortis sedent. » tuus. Qui ergo a saeculi curis et perturbationibus
Servum autern meum dicit propheta. assumptam dormit, et potest dicere cum sponso « Ego dor-
:

servi formara, ut illud Ecceservusmeus, suscipiam

: mio, et cor meum vigilat, » meretur ab angelp su-
eum. Ipsectlapis datus coram Jesu, id e.st pronun- scitari, et angelica visione atque allocutione per-
tiatus et promissus prophetis. Ilic est lapis angu- frui.

laris, qui duos in se conjunxit parietes ex diverso « Etdixitad me Quid

: tu vides? et dixi : Vidi, et
venientes, ab liominibus quidem reprobatus, a Deo eccecandelabrumaureumtotum,et ampas ejus su-
233 ENARRATIO IN ZACIIARIAM PROPHETAM. 234

per caput ipsius, et septem lucerncn ejus super illufl, A If^gem. accipiunt, ut in dextra oliva Evangelium, in
et septem infusoria lucernis, quie erant supercaput sinistra oUva lex inteUigatur. ]\Iagnus mons corani
illius, etduae olivse super illud, una a dextris lam- Zorobabel, diabolus vel Antichristus, quiseerigebat
padis, et una a sinistris ejus. Et respondi, etaioad contra Zorobabel, de quo nasciturus erat Ghristus.
angelura, qui loquebatur in me, dicens : Quid sunt Jpsi quoque Christoin Evangelio ostensis mundi re-
htec, domine nii ? Et respondiLangelus qui loqueba- gnis et honoribus,ausus est dicere « Haec omnia tibi :

tur in me. et dixit ad me: Nunquid nescisquid sunt dabo, si cadens adoraveris me. Et ipse Dorainus
»

ha;c? Et dixi Non, domine mi. Et respondit et ait

: in Evangeiio diabolum montem vocat, dicens « Si :

ad me, dicens : » In hoc loco Ilebrfcorum traditio habueritis fidera sicut granum sinapis, dicetis huic
talis est : Gandelabrum totum solidum ex auro, le- monti, transi hinc, et transibit. » Sed hujus super-
gem dicunt ; lampadem vero, id est flammam in bia complananda usque ad pulverem humi-
erat, et
vertice candelabri lucentem. Christum qui est caput lianda. Lapis primarius ille cst, de quo Joannes :

legis, quique omnein mundum illuminat : septem « In principio erat Verbum. » Quod voro sequitur,
lucernae super candelabrum, septem dona Spiritus « excequabitgratiamgratia^ejus, «illud est quodApo-
sancti superius enuraerata. Hae lucernae super can- stolus ait Nosomnesdeplenitudine ejus accepimus :

delabrum sunt, quia lex Spiritu sancto dictante con- Bgratiam pro gratia, gratiam Evangelii pro gratiale-
scripta est septem autem infusoria, id est vascula
; gis, ut parem et aequalem gloriam accipiant et ex Is-
in quibus oleum est quod infunditur in lucernas, rael credentes, et ex gentibus ad fidem venientes.
quse lucent super candelabrum, hoc significare di- Hinc per Joannemdicitur Lex perMoysendata est, :

cunt, quod istae septem gratise ad homines de coelo gratia et veritas per Jesum Ghristum facta est.
per legem descendant, duas vero olivas quoe erant « Et factum est verbum Domini ad me, dicens :

super candelabrum a dextris et asinistris,inter quas Manus Zorobabel fundaveruntdomum istam, et ma-
lucebat media lampas, legem et prophetiam intelli- nus ejus perficient eam, et scietis quia Dominus
gunt. Gum ergo propheta quaerenti angelo quid vi- exercituum misit me ad vos.» Hoc qui Esdram pro-
deret, narrasset visionem, interrogat ipsum ange- phetam legerit, inveniet quod scilicet templum a
lum quid significaret ipsa visio. Rursus angelus in* Zorobabel fundatum sit, et usque ad summa fastigia
terrogat eum Nunquid ignoras quid sunt haec ? quo
: p6rductum.
respondente, Nescio, respondit jam angelus edocens « Quis enim despexitdies parvos? » Quis hic pro
visionem : « Hoc est verbum Domini ad Zorobabel raro accipitur. Hoc autemreferendum est adregiam
dicens : Non in exercitu, necinrobore,sed in spiritu potestatem, quam tunc temporis in Zorobabeladver-
meo, Dominusexercituum,» reductumesse po-^^sarii despiciebant, et pro nihilo ducebant. Monet
dicit
pulum de captivitate, et plenius reducendum, et ergo Zorobabel et Jesum atque omnem populum
adversarios eorum vastandos. aedificantem, ut non timeant adversarios, qui eos
« Quis tu, mons magne, coram Zorobabel in pla- aedificare prohibeant, sed potius audiant Dominura
num ? » et populo Judaeorum, nolens cos prosperari cohortantcm, et suum illis auxilium promittentem.
et templum resedificari. In planum scilicet sternere, Sequitur cnim « Etlaetabuntur, » id est paucorura
:

et a tua superbia dejicere, humiliatus sub pedibus dierum despectu, majori gaudio replebuntur. Po-
Israel. « Et educet lapidem primarium, » id est test ita intelligi Rarus est, qui parvos dies hujus
:

Christum, qui semper auxilio fuit populo Israel a saiculi despiciat, quoniam nimirum multi sunt, qui
saeculis. * Et exaequabit gratiam gratiae ejus, » id hoc saeculo delectantur adeo, ut si possent, semper
est lapis. Quod est aperte dicere : Gratiam ejus edu- Cum ergo viderimus hujus saeculi
hic vivere vellent.
xit decaptivitate, et exaequabit hancilli gratise,quam amatoresfu1gereauro,purpura,gemmisquerutiIare,
exercuit erga patres eorum, similem istis misericor- stipari officiis ministrorum, possumus hoc assumere
diam impendendo : haec estHaebraeorumtraditio.Do- et dicere : Quis enim despexit dies parvos? Parvi
ctores vero ecclesiasticihunc locum ita exponunt praesentis vitae, quantumvis
:
enim sunt omnes dies
Candelabrum totum aureum sanctaestEccIesia,qua2 D longissimo temporum spatio tendantur. Unde et Ja-
in divinis Scripturis sensum magis quam verba re- cob diccbat « Dies mei parvi et mali. » « Et vide- •

quirit. Lampas super candelabrum Dominum desi- bunt lapidem stanneum in manu Zorobabel.Septera
gnat Christum, qui illuminat Ecclesiam, quiquede isti oculi Domini, qui discurrunt in universaterra,»
sedicit: «NemoaccenditIucernam,etponit eam sub id est auxilium Salvatoris, qui de Zorobabel stirpe
modio,)) id est sub mensura legis, « sedsuper cande- nascitur. Lapis autem vocatur ob fortitudinem insu-
labrum, » quo Ecclesia
id est in Evangelii hbertate, perabilem. Quare autem lapis stanneus ? Stanni
illustratur. Luccrnae septem
et infusoria eorum, naturam dicunt, ut alia metalla defendat ab igne.
gratia est Spiritus sancti, per quam oleum miseri- Cum enim sint duriora per naturam aes, ferrum,
cordiaB divinae cunctarumque virtutum Ecclesia su- cseteraque, si absque stanno fornaci fucrint tradita,
scipit. Duae olivap, Moyses et Elias, qui in monte uruntur. Sic et angelorum et hominum fortitudo,
cum Domino transfigurato apparuerunt,etIoqueban- si non habuerit divinum auxilium,fragilis et imbe-
tur ea quae passurus erat in Hierusalcm. Nonnulli cillisest. Lapis ergo stanneus vocatur Christus, quia
duas olivas a dextris et a sinistris, Evangeliuni et sicut stannummetalla mixta etadulterata dissociat,
Patrol. CXVII. 8
 235 HAYMOXIS HALRERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMEXT BIBL. 236
itaet Dominus Salvator. de quo propheta dicit.Se- Alatores pio volumiiie « f;\lcem » ilixerunt,habentem
debit c«.'nflans et emundans
bonorum ope- arirentuni ejusdem mensur;r lon<::itudinem et latitudinem.Falx
ruui, argentum et ;uiruni ab it^v plumboque vitio- ista ilivini juilicii severitatem designat : sieut enim
runi secenut, ut purum aurum argentumque rema- falx cuncta suo circuitu ambit exterius, interlus in-
neant. cidit, ita diviniu animadversionis potentia universa

€ Et respondi, et dixi ad eum : Quid sunt dua^ forinsecus complectitur. intrinsecus dirimit et di-
olivie istaead dexteram candelabri et ad sinistram scernit, (lijiidicans opera etcogitationes. a Quiaom-
ejus? et respondi secundo, et ad eum Quid
dixi : nis fur sicut ibi scriptum est judicabitur, et omnis
sunt duoD spicie olivarum. qua^sunt juxtaduo rostra jui-ans ex hoc similiter judicabitur. Educam illud.
aurea. in quibus sunt sufTossoria ex a-iro?- et aitad Dominus exeivituum.et venietaddomum furis,
dic-it

raedicens: Xunquid n-^scis quid sunt luttc ? etdixi. et ad domumjurantis in nomine meo mendaciter,et

Xon, domine mi. Et dixit » ad me : n Isti sunt duo commorabitur in medio domus ejus. et consumet
filii olei,» splendoris.* qui aj^sistunt dominatori uni- eam et ligna ejus et lapides ejus. » Multi sunt qui
versoD terra. " Interrogat propheta quid significont fiirtum et perjurium autparvn antnulla putant esse
duaj ad dexteram et sinistram candelabri.
olivii; crimina, nec attendunt quod maledictio hujus volu-
Sed angelus qui in persona Doraini loquebatur, no-B minis venire dicatur ad domuin furis et mendadter
luit ei respondere, sive quoniam de duabus olivis jurantis in nomineDomini, et consumereetlignaet
supra audierat. ideo nunc non meretur audire re- lapides ejus, id est dura et gravia peccata illius.
.sponsum angeli, quia prius audita non retinet.sive Quid de gravioribus ergo peccatis erit, qualia sunt
etiara quia raajora se scirevolebat, confutatursilen- homicidia, adulteria, cseteraque carnisopera,si fur-
tib ahgeli. vel ut Hebrsei dicunt. non respondit ei, tum et perjurium tali poena plectuntur ?
quia non behe interrogaverat. nec totum qua?sivit, « Et egressus est angelus qui loquebatur in me,
quod scire debebat : nam de olivi.v interrogans.nihil et dixit ad me: Leva oculos tuos, et vide, quid est
de spicis olivarum, nil de rostris aureis, aut de in- hoc quod egreditur? Et dixi Quidnam est ?Et ait
:
:

fusorils qujesierat. Spicas autem olivarum.ipsas di- Hiec est amphora egrediens etdixit.» Angelusqui
;

cit ai-bores, translato sermone.quod in modum spi- loquebatur in projdieta, egressus ideo est, utaliam
carura recta; sint, et sicut spicie vallantur aristis, visionem eiostenderet. Pra?cepit ergo ut levet ocu-
sic isVjB quasi quodamvalloramorumetfoliorum re- los ad magna contemplanda, amphoram, et videat

cie in altum surgant. Qnidam duas spicasolivarum, mensuram peccatorura populi Israel consum-
id est

diio Testamenta intelligunt Evangeliumet legem.et matam atque plenam.Amphora enim.quas Hebraice
hos esse filios splendoris, qui assistunt dominatori '^ dicimr cpha \ A epfn', plenitudinem designat pecca-
universae carnis, alii sacerdotiurn etIegem,nonnuIIi torum. Ipsi quoque amphorae nomen imponit ange-
Eliam etEnoch, quorum alter in praeputio, alter in lus dicens •
« Hic [haec] est oculus eorum in uni-

circuracisione placuit Deo. » id e.st ostensio omnium peccatorum.

versa terra,
Impleta cnim peccatorum mensura, juxtaquodDo-
CAPUT V.
minus ad Judaeos dicit: Implete mensuram patrura
« Et conversus sura, et levavi oculos raeos, et vestrorum, et in Genesi : X^ondum completa sunt
vidi, et ecce volumen volans. Et dixit ad me, quid peccata Amorrhasorura, restat ut sit oculus. id est
tu vides? Et dixi : Ecce ego video volumen volans. ostensio et vindicta supiTveniente justa ira Dei. Sic

Longitudo ejus viginti cubitorura. et latitudo ejus et delicta illius ponuli latuerant, cura nondum ira-

clecem coLitorura. Et dixit ad rae: Haec est nialedi- pleta essent. Jara vero adimpleta pandebantur om-
ctio, qucc egreditursuperfaciem omnis terree.» Con- nibus et monsti-abanturcunctis gentibus qualesfuis-
versus cst prophela ab alia visione ad aliam. et a sent in terra sua.
lajtis et prosperis ad tristia raentis oculos extulit. c Et ecce talentura plumbi portabatur, et ecce
Ne enira elevaretur corejus, quoniara omnla felicia ^ mulier una sedens in raedio amphorae. Et dixit :

et plena gaudiinuntiabat, videt ot ea quae sunt tri Haec est impietas. Et projecit eam in medio am-
stia. Videt ergo volumen volans, in quo facta om- phora}, et niisit massam plurabeam in os ejus. » Ut

niura descripta erant, hoc voluraen utriusque testa- autem ipse angelus exponit, vocabatur impietas, id
menti naturam de.signat.Perviginti cubitos longitu- e.st idololatria et negatio Dei.Talentumplurabi raas-

dinis, Evangeliura per decem autem latitudinis,

: sam dicit. Portabatnr autem vel
suo impetu per
decalogus legis accipitur. Viginti autem ad decem, aerem, Talentum illud vel massa
vel jussione Dei.

duplum sunt ad simplum, quoniam indecalogispec- plurabi signat gravissimura ponduspeccatorum,quo

cataoperara prohibentur. in Evangelio autemcogi- populus illepreraebatur.Angelusergo Doraini arre-
tationura peccata resecantur. A'erbi gratia : lexpro- ptam mulierem projecit in medium amphora?, utin
hibet homicidium, Evangcliurn irara: adulterium plenitudine peccatorum portaretur in Babjlonem,
damnatur in lege.in Evangelioconcupiscentia puni- ubi, sicut in sequentibus legitur, portabatur, ibique

tur,"quia qiii viderit rnulierem ad concupiscendum captivitatis ponderepremeretur ; et quoniam in suo

eam, etc. iri h'ge reum facit rapina. in Evangrdio sceleregloriabatur.taleiitum vel massam plumbi mi-
flaramisgehenniG subdittetiacia. Septuaginta tran.s- sit angelus in os cjus, id est amphoroe, ut impieta
m ENARRATIO IN ZACHARIAM PROPHETAM. 238

tem clauderet, et obturato ore nequaquairi se ultraA qui loquebaturin rne : Quid sunt hi«c, domine mi?
jactaret in suo scelere, ?ed aoterno silentio conti- Et respondit angelus. et ait ad me. » Transit pro-
cesceret. pheta ad alium visionem.et oculoscordis altius por-
2 Et levavi oculos meos etvidi, et ecce duie niu- rigit ac videtquatuor quadrigas egredientes dc me-
lieres egredientes, et spiritus in alis earum » Oua^ dio duorum montium, qui erant aerei et fortissimi,
mulieres suntdecem tribus,quae dicuntur Israel, et et qui nulla possunt vetustateconsumi.aln quadriga
du;e quae vocantur Jiida. Decemtribuscaptae sunt ab secunda equi nigri, » reges Persarum et Medorum
Assyriis, etducC a Chaldyois. Spiritusin alis eanmi, mortiferi propter Ass-uerum, quoregnante, ad peti-
potestatesdiaboli, quivocaturin Evangelio immun- tionem Aman hostis Judasorum, idem rex omnem
dus spiritus, et de quo Salomon : Si spiritus pote-sta- gentem Judaeorum edicto publicomorti adjudicavit.
tem habentisascenderit superte,locum tuum ne di- « Inquadrigatertiaequi albi. » Macedones, sub quo-
miseris. Hoc ergo spiritu, quasi flatu venti raptataj rum rege Antiocho describitur Machahocorurn vic-
istae mulieres, volatu celeri ad omne nefas fereban- toria. « In quadriga quarta equi varii fortes. » Ideo
tur. « Et habebant alas quasi ahis milvi, » quae est varii, quia Romanorumreges aliiclementes fuerunt
avis rapacissima, et domesticis avibus semper insi- erga Jud^eos, ut C. Claudius. alii persecutores eo-
dians. Bene ergo haec avis convenit istis muiieribus o rum exstiterunt, ut C. Caliguhi, Nero et Vespasia-
Judae et Israeli, quae propter nimia peccata traditae nus. Qua^rente itaque propheta, quid significarent
sunt potestati dasmonum, et ab eis in captivitatem quae cernebat, angeius respondit : c< Isti sunt qua-
ductae. « Et levaverunt amphoram, » qua erat
in tuor venti coeli,chmata» id « qui
est sive plaga^,
impietas, et massa plumbi inclusa. « Inter terram egrediuntur ut stent coram dominatore omnis ter-
et coelum, et dixi ad angelum qui loquebatur in r^e. » Nil enim regna terrae absque Dei permissu et

me. )) Propheta vero jam non inteirogat quae essent voluntate facere possunt.
mulieres sciebat enim prophetico spiritu, nec quid
: a In qua » quadriga « erant equi nigri, egredie-
portent, quia angelo docente cognoverat, sed quo bantur in terram aquilonis, et albi egressi sunt post
portent, inquiens : « Quoistae deferuntamphoram ? eos et varii egressi sunt ad terram austri Qui au- .

et dixit ad me. » Respondit angelus : « Ut aodilice- tem erant robustissimi, exierunt et quaerebant ireet
turei domus in terra Sennaar, et stabiiiatur, et po- discurrere per omnem terram, Et dixit : Ite et per-
natur basim suam.
ibi suj)er Sennaar campus est^> ambulate terram. Et perambulaverunt terram. Et
Chaldaeorum,in quopostdiluvium filii Adam turrim vocavit me, et locutus est ad me dicens. Proinde )•

superbiae aedificare conati sunt, sed a Domino con- praetermittit propheta de quadriga prima, in qua
fusa est lingua quaeomnibus una erat. Unde et ipsa^ erant equi rufi, jam enim defecerat omne regnum
civitas Babylon, id est confusio, dicta est. Amphora Babyloniorum, etMedi ac Persae omnem Asiam te-
ergo cum impietate deferebatur in Babylonem, ut nebant, sub quorum rege Dario haec omnia Zacha-
ibi super basim, id est super sedem stabilem pona- rias contemplatus est.Quadriga itaque,in qua erant
tur, ibiqueaeterna statione ponatur. Sennaar inter- equi nigri, egrediebantur ad aquilonem, ut ibi ju-

pretatur dentium excussio, vel fetor eorum. Am- bente Domino Ghaldaeorum destrueretur imperium.
phora itaque cum impietate ad terram Sennaar de- Albi quoque post eos egressi sunt, id est, Macedo-
fertur, et ibi ei locus stationis paratur, quia diabo- nes secuti Medorum vestigia, ut regna Chaldaeorum
lus auctor impietatis in cordibus reproborum, quos suosubderent imperio. Quarti, id est varii et fortes
impietas vel fetor libidinis possidet,requiescit. Quod Romani, exibant ad terram austri. et jubentur ire
vero Sennaar excussio dentium dicitur, sigaificat et perambulare omnem terram. Romanorum enim
quia reprobi excussos et perditos habent dentes, potentia in quatuor mundi partibus suum dilatavit
quibus verba Dei molere, hoc est, meditari debue- j) imperium.Deinde ad prophetamconversus angelus,
rant, et ideo pereunt, quia cibum divini eloquii in di.xit « Ecce qui egrediuntur in terram aquiloniS;,
:

ventrem memorite non transmittunt.Juxta spiritua- requiescere feceruntspiritum meum in terra aquilo-
lem sensum, hae du?e mulieres. haereticos et Judaeos nis. » De tertia quadriga dicit, in qua erant equi
designant, qui egrediuntur a facie Domini, et fe- albi, per quos figurabantur Macedones, qui et ipsi
runtur incerto erroris spiritu, delectantur jurgiis et post nigros ad terram aquilonis egrediebantur. Hi
contentionibus. Hi etiam superse levant pondusim- crgo requiescere fecerunt spiritum Domini in terra
pietatis, et in Babylone (id est in confusione) aedi- aquilonis, quia vindictam Dei impleverunt subverso
ficant sibi domum. Medorum imperio. Nam Alexander,rex Macedonum,
Darium Persarum et Medorum regem interfecit, et
CAPUT YI.
ejus regnum in Macedonestranstulit.Hi ergorequie-
« Et conversus sum, et levavi oculos meos. et vidi, scere feceruntspiritum prophetaIem,Dei spiritum in
et ecce quatuor quadrigae egredientes de medio duo- terra aquilonis, quia vindictam exercuerunt populi
rum montium, et montes, montes aerei.In quadriga Dei, et voluntatem ejus in illorum interitu comple-
prima equi rufi. et in quadriga secunda equi nigri, verunt. Grandis enim est consolatio eorum qui op-
et in quadriga tertia equi albi, et in quadriga quarta primuntur, si hostes suos cito cognoverint perituros.
equi varii, fortes. Et respondi, et dixi ad angelum, Quidam spiritualiter per quatuor quadrigas quatuor
m IIAYMUMS IIALUEUSTAT. F.I^ISC. OVV. TAUS 1. - COMMENT. BIBL. 2i0

intelli^unt Evnngelia : por 0(iuos, electos Doi. in di- A >i auditu audioritis vocem Domini Dei vestri. » Rc-
versitiite coloiuin divrrsas gratias possidtMites (.^uo- autom coronis in tenqjlo Domini.et in fctor-
positis

rum alii sunt ruti martyrio, alii nigri.siiaaiore pcu- nam inemoriam consocratis, voniont de toto orbe
nitenti;c luscati sive iili qui obscura Christi myste- gontes, et ledilicabunt intemplo, et scietis quoniam
ria penetrant Scriptum e^tenim : « Posuit tenebias Dominus misit me ad vos. Vidondum quod cumsu-
latibulum suum.» .\lii albi. vir^initatis eaiidoreful- ])orius tros posuorit viros, Iloldai otTobia ct Idaia,

oenles, sive inhaptismo mundati.Xoimuili variilor- nunc primum nomenmutatum ost pro lloldai enim :

tes diversarum curationum et virtutumgratiam ha- positumest llelem.Quartum cst additum,quodprius

bentes. Hoc autem quod dicitur. a lli quiegrediun- non fueratdictum,id est, Hen. Hohhii interpretatur
turin terram aquih^nis. recjuiescere fecerunt spiri- deprccatio Domini.Tobiasbonus Dominijdaia notus

tum nieum in tei ra aquilonis, o signilicat quia ad Domini.Ilon gratia.Holom voro.quodpro Holdaia po-
prrcdicationem evang.licam gentes qu;c erant in situm ost.intorpretatur somniuin. Tradunt Hebraei,
aquilone, hoc est, in frig»)re inlidelitatis, et sub po- istos tres, id est Holdai, Tobia, et Idaia, e.sse tres

testate diaboli, qiii dixit, « Ponam sedem meam ad pueros, Ananiam, Azariam, Misaelcm, qui vene-
aquih>nem, » crodidorunt. et in eis spiritus munera aurum ct argen-
Domini runt de captivitato, et hcec

requievit. Btum in templo Domini obtulerunt quartum vero, :

quod supra non est, id est Hen. Danielem dicunt

< Et factum est verbum Domini ad mo dicens :

esse, et ipsum venisse cum munere idcirco autem ;

Sume a transmigratione ab Holdai et a Tobia et ab Holem

positumesseproHoldai,quodHelemsomnium
Idaia, et venies luin die iUa, et intrabis in domum
intoiprototur, ut ex interpretatione ostendatur Da-
Josiie lilii Soplioni:c, qui vonorunt de Babylone, ot
niol, et tres pueri qui in Babylone regalis somnii
sumes aurum et argentum, ot facies coronas, otpo-
inysteria cognoverant. Josias autetii hste, ad queni
nes in capite Josu filii Josedech sacerdotis magni,
intrare propheta jubetur, et in cujus gratiam a Se-
et loqueris ad eum Dominus e.xerci-
dicens : Ha:c ait
ptuaginta translatoribus dicuntur esse corona}, eo
tuum dicens Ecce vir oriens
: nomen ejus, et suhtor
quod apud illum servarentur, a^dituus, id est custos
eumoriotur, et rcdificabit templum Domino. Ordo )>

DominitompH erat Ilaecjuxtalitteram, sicutschabet

verborum confususest. E.st autem talis conjunctio :

Ilebrieorum traditio. S[nritualiter jubeturpropheta

Sumetibi ab Hohhii et a Tobia et ab Idaia, qui ve-
sumereatransmigrationeaurum etargentum.Trans-
nerunt de Babylone, et sumes su!)audis a!) ois mu-
migratio populi Juda^orum, id est populi Deum con-
neraqnee alferuntur, aurum

f
et argentum, et intra-
fitentis, sunt vitia et peccata, quac cum quis ca^pit
bis in domum Josiie lilii Sophoniye, et facies ibi co
^. ^ rrolinquere et agere pamitentiam, et desiderare pa-
ronas auro argentoqiio distinctas, et unam cx cis ^
,. , , .

^
,^ , , ^,
^ '
'
.

triam, id est Hierusalem ccBlestem, olFert in templo

pones super Jesumfilium Josedcch saccrJotem ma-
Domini auruni et argentum, intellectu et sermone
crnurn et lonueris ad eum « Ecce vir (.riens no-
:

Dominum confitondo. Ex hoc auro ct argento fiunt

men ejus, et su!)ter eum orietur, » id est repcnte coronit; in templo Josio), qui interpretatur
salvatus,
succrescet ex radice sua.et insimilitudiniMn germi-
et filiusest salvationis Domini. Domus Ecclesia est,
n:s puUulabit Signiiicat autcm Zorobabol, qui ox
in qua est populus salvatus a Domino, qui est filius
ImiTiiliot captivo in ducem populi surrexit, et redi-
visitationis Domini. Visitavit enim Dominus cos qui
ficavit templum Doniino II.ic ost enim quod dicit :

rnale ;egrotabant, poccatoi-umlanguorc decubantcs.

Et iedificabit teinplum Doiiiino.
L'njionunturha2 coronu) Jesu filio Josedechsacerdoti
« Etipse exstruet templum Dornino, etipse porta- magno. quod nobis a captivitate diaboli liberatis,

bit-^loriam, oidest alteramcoronam. « Et sedebit et etproficientibus per singulasvirtutes nostras Domi-

dominabitur super solio suo. Et erit sacerdossuper so- nus coronatur, imo in nobis coronas ipse accipit.

liosuo.etconsiliumpaciseritinterillosduos. Etcoro- Recte autem fdius dicitur Josedech,qui interpretatur

nceeruntHelenetTobiceetldaiae etllen. » Hucusque Dominusjustitiai,quodDeusPater!)omini Salvatoris
deZorobabel: nunc iterum repetit de Jesu sacordote, D juste singulis pro suismeritis restituct. Unde confi-

de quo prius dixerat. Sed ct pontifox (inquiti Jesus denter dicebat Apostolus : « Reposita est mihi corona
scdebit in solio suo, hoc ost, in throno sacerdotali, justiti;e » etc. Praecipitur itaque prophetfc, ut post-

et erit pax iiiter duos illos, lioc est,inter Zorobabel, quam imposuerit coronassupercaput Jesu filii Josc-
nui dc stirpe regia erat, et Josum qui de Levitica dech sacordotis magni, dicat ad eum « Ecce vir :

tribu descenderat, ut sacerdotium et regnum pari- oriens nomcn ejus. » Cln^istus qui Jesus dicitur, qui

ter Deipopulum rogant,ipsasquc coronas postquam salvavit mundum, nuncoriensvocatur,quiaindiebus

impositae fuerint capiti Jesu filii Josedcch, et capiti ejusortaestjustitia.x Etsubtereumorietur, » subau-
Zorobabol lilii Salathiol, consocrabis in templo no- dis multitudo credentium. « Et a^dificabit templum
minibus corum. a quibus oblat;csunt. id est llclem Domino.» id est Ecclcsiam « Et dominabitur supcr
et Tobia^i et Idaiai et Hen. « Filio Sophonicc memo- solio suo, » quia curn venerit ad judicium, sedebit
riale in templo Domini Et qui procul sunt,venient super scdem majestatis sua). « Et erit sacerdos su-
et fodificabunt in tomplo Domini. etscioti.-^ quia Do- jjor solio suo.» quia ipse est ]"ex,ipse ])ontifex.et ipse
rninus exercituummisitrne ad vos. Erit autem hoc, sedebit tam in regali quam in sacerdotali tlirono
2H EXARRATIO ]N ZACTiAlilAM PROPHtTAM. 242

« Etconsilium pacis prit inter duosillos, » utnecre-^ rusaleni habitaretur, et essent opulenta, et ipsa et
gale fastigium sacerdotalem depi-imat dignitatem, urbes in circuitu ejus. et ad austrum et in campe-
nec sacerdotii dignitas regale fastigium, sed coii- stribus habitaretur- .'
» Cum (iiKjuit) adhuc staret
sentiat utrumque in unius Dumiiii Jesu gloriam. Hierusalem, et bonis omnibuo ubique abundaret, et
summa pace frueretur, hsec ipsaquuB ego nunc dico,
CAPUT VII.
loquebantur ad vos priores prophetae. Quae autem
Et factum est in anno quarto Darii regis, flictum
« essent illa, in sequentibus manifestatur.
est verbum Domini ad Zachariam in ([imvlci noni « Et factum verbum Domini adZachariam di-
e.st

mensis, qui est Casleu. Etmiserunt ad domum Dei cens, H;ec ait Dominus e.xcrcituurn, dicens Judi- :

Sarasar et Rogommelech, et viri qui eiant cum eo cium verum judicate.etmisericordiamet miseratio-
ad deprecandam faciem Domini, utdicerentsacei'do- nes facite, unusquisque cuin fratre suo. Yiduam ct
tibusdomusDomini exercituum etprv)})hetis loquen- puj)illum etadvenau) etpauperem nolitecalumniari,
tes. Mensis nonus, qui apud llebraeos dicitur Ca-
» et malum vir fratii suo non cogitet in corde suo. Et
sleu, apud nos vocatur December. In cujus mensis nolueruntattendere,etaverteruntscapulam receden-
quarta die miserunt ad templum Domini^quod jam tes, et aures suas aggravaverunt ne audirent. etcor
instauratum eiat, ad Zorobabel et Jesum Sarasar etUsuum posuerunt ut adamantem.neaudirentlegem et
Rogommelech, qui (ut Ilebrasi autumant) pr-incipes ver-ba, qucc misit Dominusextrcituum inspiritu suo
erantPersarumDominumtimentes,utquiaaudier-ant per manum projjhetarum pi'iorum,etfacta est indi-
instauratum templum, quiererent a sacerdotibus et gnatio magna a Domino exerxituum. Et factum est
prophetis, utr-um secuiidum consuetudinem [)risti- sicut locutus est, et non audierunt, sic clamabunt
nam fler'e debei'ent et jejunare, an luctum in lyeti- et non exaudiam, dicit Domiuusexercituum. Et di-
tiam et gaudium convertere. « Nunquid flendum spersi eos per omnia regna quoe nesciunt, et teiTa
mihi est in mensequinto? Quinto mense,qui apud desolata est ab eis, eo quod non esset transiens et
))

Romanosvocatur Augustus subversa est Hierusalem revertens, etposuerant terram desidei\abilem in de-
a Nabuchodonosor. Ob quamcausam usquead illud serlum. » Ha}C sunt (inquit) quee mihi plus placent
tempus jejunavei'ant, desolationera templi luctu et quam jejunium quinti et septimi mensis, quae quia
mceroreconsolantes.Nuncveroquoniamtemplumre- non fecistis, traditi estis captivitati et opprobrio.
structum videbant,etcausamnonsuper^esse tr-istitice, <f Facite (inquit) misei'icoi^diam et iniser^ationem. »
interrogant utruna hoc nunc focerx; debeant Et hoc Miser^icoixliam facere est, eleemosynam pauperi
estquod dicit,» Nunquid sanctificare me debeo, sicut dare : miser^ationes vero, debitoribus indulgei^e, quai
feci jam annismultis? Jejunium vocant enim san-'^ duo in propheta Isaia ita dicuntur-, « F^range esu-
>'

ctificationem, quia in jejunio ab omnibus voluptati- rienti panem tuum. » Ecce misei'icor'diam. Et paulo
busabstinebant, etbonisoper-ibus atqueeleemosynis supi'a, « Dissolve colligationes impietatis, solve fa-
vacabant. Unde et propheta dicit, « Sanctihcate je- sciculos depr'imentes » ecce miser-ationes. Ordo au- :

junium. » Jejunium sanctificare est adjunctis ahis tein r^ectissimus est, ut judicium sequatur miseri-
bonis, a vitiis abstinei^e. Postquam ergo interroga- cordia, maxime in fratres quos vel sanguinis vel
verunt Per\sarum principes per legatos quos mise- ejusdem frdei nobis jungit affmitas Nam quod in
rant, sermo Domini ad pr-ophetam, impei-ans ut
fit lege dicitur, « Non raiser^eberis in judicio, » inipso
loquatur ad omnetn populum. Loqaebatur etiam judicio non est illi misei'endum, sed convicto et rea-
ad sacerdotes, quid debeant respondei^e. tum suum conhtenti misericordia impendendaest.
« Et factum verbum Oomini exeiTituum adme
est De viduis quoque et pupiUis Dominus prcecepit :

dicens : Loquere ad omnein populuin teri^ae el ad Esto pupilJis pater et pi^o viro mater eorum. Ad-
sacer^dotes dicens, Cum jejunaretis et planger-etis in venai quoque et pauper^i pr'a}cipit calumniam non in-
quinto et in septimo mense per hos septuaginta an- ferendam, quia alteraim peregr'inatio humiliat, alte-

nos, nunquid jejuninm jejunastis mihi? )) In quinto rum egestas. Cum luec et alia pr-a^ceperit Dominus,
mense jejunabant, quia
D illi econtra facerunt, et verteruntad eum dorsa, et
in illo subversa est Hierusa-
lem a Chaldaeis, septimo autem, quia tunc occisus recedentem,id est avertentem se scapulam, et aures
est Godolias, quem praefecer^at rex Babylonis temc, aggravaver"unt, sicut surdce aspides. Quapropterad
etreliquise populi dispei"S£e sunt. Dicit ergo Domi- magna peccata facta est iTiagna Dei indignatio, et
nus Quid mihi pi'oderat quod jejunabatis et plange-
:
disper^si sunt per regna, qua^ antea nescierunt, As-
batisper septuaginta annosdesolationis Hierusalem, syr'iorum, Medorum et Persar'um, et teri'a quae flue-

cum non mihi, sed vobis jejunaretis ? bat lacte et melle, ver^sa est in solitudinem. Possunt
Et contra, « Et cum comedistisetbibistis .. in fe- et ha}C referTi ad eos qui in Ecclesia positi de virtu-
stivitatibus vestris, « nunquid non vobis comedistis, tum copia super'biunt, nec Deo doctor'i gratias agunt,
et vobismetipsisbibistis? )) Nonenim his rebus pla- idcirco justo Dei judicio permittuntur tentari adia-

catur Deus, sed bonis operibus, in judicio et justitia bolo, et captivantur sub lege peccati, et desolatur

et veritate. Esca autem nos non commendat Deo. teri'a eorum, id est, anima quondam Trinitatis ho-

« Nunquid ha^c sunt verba, quse locutus estDomi- spitium, et vertitur in desertum, dei'elicta a Deo in-

nus in manu prophetarum priorum, cum adbuc Hie- habitatore.

 243 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 244
CAPUT VIII. A nus; oxercituuni. » Quia magna et pene incredibilia
t Et tactum os;t vei buin Doniini exercituuni ad proniittebantur Israeli, dubitare fortassis poterant
me dicens : Ihvc dicit Doininus e.vercituuni » Lo- pro reiuni niagnitudine, idcirco nunc loquitur pro-
quere de Hierusaleni quasi \ir de adultera uxore. pbeta ex persona Doniini. Si vobis, o reliquiii; po-
Deusenim diiexit plebeni Israeliticain, eanique sibi puli niei, difticile videtur esse quod spondeo, nun-
Ciisto amore dote lidei sociavit, sicut Ezechiel pro- quid niihi difTicile erit qui omnipotens suni? Pari
pheta plenissinie dechirat, quie postea relicto Deo, modo impossibile \idebatursanctis, quando tempo-
iornicata est cum idolisdiversarum gentium, prop- ribus persecntionis diversis modis affligebatur Ec-
ter quod tradita in captivitatem, egit pa^nitentiam clesia, ut aliquando pax illis daretur. Sed nunc re-
dicens : Revertar ad virum meum priorem, quia ges mundi et principes Christo colla submiserunt,
bene erat mihi tunc magis quam nunc. Quam mise- et ad tumulum piscatoris flectuntur genua impera-

ricoi-s Deussuscipiens, et non imputans poccata sua toris.

dicit : sum Sion zelo magno. et indigna-

• ZeUitus « Haec dicit Dominus exercituum
Ecce ego sal- :

tione magna zehitus sum eam Uxc <licit Dominus vabo populum meuni de terra orientis et de terra
exercituum Keversus sum ad Sion. et habitabo in
: occasus solis, et adducam eos, et habitabunt m
raedio Hierusalem. et vocabitur Hierusalem civitas ^medio Hierusalem, eteruntmihi in populum, et ego
veriLatis, et mons Domini exercituum,mons sancti- ero eis in Deuminveritate et in justitia. «Ilcrctunc
ficatus. i Quia linquit) reliquit me Sion, quae est impleta sunt ex parte sub Zorobabel et Jesu, quan-
Hierusalem, et secuta est amatores plurimos, et do Dei populus reversus est de captivitate, et ha-
ab aliis deturpata est, zehitus sum zeki magno se- bitavit in Hierusalem, et vocatus est DominusUeus
cundum criminum magnitudinem, quia ad me re- eorum, et nunc plenius implentur sub Domino
versa est, agens poenitentiam, et ego reversus sum salvatore in Ecclesia, quae est vera Hierusalem,
ad eam raajore ciementia. .-Edifica mihi templum, cum ex omnibus mundi partibus veniunt ad fidera,
et habitabo in medio tui.et vocabitur civitas verita- sicut et Dominus in Evangelio dicit : « Multi enim
tis,quae quondam vocabatur civitasmendacii. Voca- venient ab Oriente et Occidente, » etc. Quod vero
batur quoque mons sanctificatus et mons Domini. dicit, « In veritate et justitia, » hoc designat, quod
Spiritualiter possunt hiec referri ad animam, quoe transeunte umbra et figura legis, succedat veritas
debuerat esse Hierusalem. id est visio pacis, et Sion, Evangelii.
id est specula Deum contemplando, quae cum pec- « Hsec dicit Dominus exercituum : Confortentur
caverit, traditur in potestatem diaboli, et subditur manus vestra^, qui auditis in diebus his sermones
captivitati vitiorum ; si vero pcenituerit, et offen- istos per os prophetarum, in die qua fundata est
sum Deum sibi propitiari studuerit, revertetur ad domus Domini exercituum, ut templum fedificare-
eam Deus, et erit mons sanctus et civitas Dei. et tur. » Quia jam videbant templum exstructum se-
habitabit in medio ejus, diceturque ad eam : « Ma- cundum quod Id prophetae, id est Aggaeus et Zacha-
gnus Dominus et hmdabilis, » etc. rias, praedixerant, nunc hortatur Dominus populum,

'1 HcEC dicit Dominus exercituum Adhuchabita- : utpriorum promissionum veritate, accommodentfi-
bunt senes et anus in plateis Hierusalem, et viri dem his qucc in futurum promittuntur, et confor-
baculus in manu ejus prae multiludine dierum, et tentur manus, non timentes eos qui illos ab aedifi-
plateae civitatis complebuntur infantibus et puellis cationi'impedire volebant.
ludentibus in plateis ejus. » Me (inquiti habitante « Siquidem ante dies illos merces hominuni non
Hierusalem. tanta erit prosperitas et abundantia erat, nec merces jumentorum, neque introeunti
remanente usque ad ultimam
pacis, et nullo hoste tieque exeunti erat pax prae tribulatione. et dimisi
senectutem vivant homines in utroque sexu. et tre- omnes homines, unumquemque contra proximum
raentes artus baculo sustentent praedierum multitu- «uum. » Antequam fundaretur et aedificaretur tem-
dine. plateje quoque ejus impleantur ludentibus plum Domini, omnis labor eorum irritus fuit, et
pueris et puellis. Spiritualiter plateae, quae a latitu- ^ tam horaines quam jumenta in agricultura et in
dine dicuntur, sunt virtutes, in quibus sancti spa- diversis operibus casso conatu frustrabantur, nec
tianturet fiducialiter agunt. Nam Psalmista latum ^rat pax introeunti et egredienti, cuui intus seditio,
appellat mandatum Dei. In his plateis sedent senes foris adversarji, eos conturbarent. Sic et in Ecclesia
et anus, id est perfecti quique et emeritiinvirtuti- factum est, quia priusquam teraplura Doraini spiri-
bus- Senectus enim venerabilis est et reliqua. Re- tualiter fundaretur inhominibus, et antequam dice-
plebuntur pueris et puelhs, id est qui rudimenta retur eis : « Vosestis templum Dei vivi, » nulla erat
sermonis Dei percipiunt, qualibus dicit Joannes : merces horainum, id est eorum qui rationales sunt,
Scribo vobis pueri, quia dimittuntur vobis peccata et jumentorurairrationalium apud Deum. Postquam
vestra per nomen ejus , et sic iraplebitur quod vero conversi sunt, et Deus in 'llis habitare coepit,
Psalmista dirit, « Juvenes et viigines, » etc. audiunt ab Apostolo Unusquisquepropriam merce-
:

a Haec dicit Dominusexercituum : Si difficile vi- secundum suum hiborem.

dera accipiet
debitur in ocuhs i-eliquiarura populi hujus in diebus « Nunc autern non juxta dies priores ego faciam

illis, nunquid in oculis meis difficile erit, dicitDomi- reliquiis populi hujus.dicit Dominus exercituum, sed
 245 ENARRATIO L\ ZACHARIAM PROPHETAM. 246

semen pacis erit. A^inea dabit friictum suum, etAgorcntur agricoloe intrare urbem, et per hoc ali-
terra dabit germen suura, et ca,>Ii dabunt rorem quod dispendium sustinerent, et tam urbani quam
suum, et possidere faciam reliquias populi hujus rustici in introitu civitatis responsa judicum audi-
universa ha^c » Quia ut templum fundatum est, rent, et sic ad propria redirent. Quod vcro dicit :

nequaquam faciam sicut prius feci huic populo affli- « Unusqnisque malum, » duphci modo hic malum
gendo ilium, sed dabo illis pacem, et famem pristini accipi potest, pro afflictione et pro peccato. IIU^, ergo
temporis futura abundantia compensabo. Sic et qni sanctus est, nec cogitet ut aliquem affligat, nec
modo haereticorum philosophorum ab-
virgines, ut eum poccare faciat h Kt juramcntura menclax ne
stinentia, Judaeorum observatio, nullara habent mer- diligatis. o Cum dicit juramentum mendax, npn pro-
cedem, quia quidquid boni faciunt, non in nomine hibet verum jurare. In fevangelio autern penitus tol-
Pomini faciunt, nec in seipsis domum construunt litur juramentum Domino dicente Ego dico vobis :

Domini. Postquam vero conversi fuerint ad Deum, non jurare omnino. Qui enim non jurat, nunquani
et eruti de captivitate diaboli templum Doraini in « Omnia enim haic sunt qua; odi, dicit Do-
pcjerat.
se a?dificare coeperint, orietur in eis multitudo pacis, minus. Et fa,ctura est verbum Domini exercituum ad
yinea quae loquitur in Evangelio, « Ego sura vitis me dicens Ha3cdicit Dominus exercituum Jejunium : :

vera, »dabitfructum suum,terra quoquebona dabitp quarti. et jejunium quinti, et jejunium seplirai, et
fructura suura centesimuni, sexagesimum, trigesi- jejunium dccirai, erit domui Judae in,gaudiura et in
n)i][^ :cadi etiam dabunt rorem pra^dicationis, de laetitiara et in soleranitates praeclaras.Veritatem tan-

quibus scriptum est « Coeli cnarrant gloriam Dei.w

: tum et pacem diligite.sAd eaquaesuperiusprincipes
Persarum per legatos interrogaverant, ulrura rnense
« Et erit, sicut eratis maledictio in gentibus doraus quinto et septimo jejunare deberent, an post templi
Juda et doraus Israel, sic salvabo vos et eritis bene- aedificationemfmirejejuniumetdeponereluctumpro-
dictio.NoIitetiiT|ere.Confortenturmanusvestrae,quia pheta multis in medio positii?,quae scqui et prosperare
haec dicit Dorainus exercituura •
Sicut cdgitavi ut deberent, respondet ex persona Christi. Jejunium
affligerem vos, cum ad iracundiam me proyocassent quarti, subaudisraensis,etquintietseptirai,subaudis
patres vestri, et non sum misertus, sic conversus co- oiT.o xotvoj, id est a cpmmuni mensis. Quartus mensii^

gitavi ip diebus istis, ut bene faciam Hierusalem et apud Hebra^os, apud nos dicitur Julius, in quo raense
domui Juda. » Apertae promissiones et consolationes descendens Mo^^ses de monte, cum videret populum
^unt Domini confortantis populum suum. Domum ludentem ante vitulura aureum quem fecerant, pro-
Juda, duastribusdicit, Judam et Benjarain; domum jecit tabulas testamenti, quas a Deo acceperat. ei
autem Israel, decem alia? tribus, quibus omnibus confregit ad radices rnontis, et idololatrarum viginti
misericordiam proiiiittit se praestiturum. Quoe con- tria millia prostrata sunt. Hoc ipso mense (ut in Je-
solatio potest ad Ecclesiam persecutionibus afflictam remia legimusj muri civitatis Hierusalem rupti sunt
referri quod quicunque pro suis peccatis et ejiciun- a Chaldaiis. Propter hoc jejunaverunt Judaei sempei'
tur de Ecclesia, et captivantur a diabolo traditi Sa- mense quarto Quintus mensis illorum apud nos vb-
tanae in interitum carnis, si egerint pcenitentiam, catur Augustus. In hoc mense mulla passi sunt Jii-

revertuntur in pristinum statum, et videbunt pacem dasi adversa. Nam cum essent in deserto, hoc
Domini, et confessionis suae gloriam possidebunt. mense orta est seditio propter exjjloratores, qui re-
« Nolite timere. Haec sunt ergo verba quae facietis. versi murmurare fecerunt populum. Propter hoc
Loquimini veritatem unusquisque cum proximo iratus Dominus, prohibuit ne statim ingrederentui'
suo. Veritatem et judiciura pacis judicate in portis terram repromissionis, sed per quadraginta annos
vestris, et unusquisque malum contra amicum vagarenturin deserto, donec morerentur oranes qui
suum ne cogitetis in cordibus vestris. » Quia (in- a viginti annis et supra, egressi sunt de ^gypto,
quit) bona vobis promisi, ut mea perraaneat prorais- praeter Calcph et josiie. In hoc ipso mense a Nabu-
sio, facite quse praecipio, loquiraini veritatem cum chodonosor primo, et post multa saicula a Romanis
proximo. Proxiraum, oranem hominem accipiamus, ^ teraplum dirutum et mcensum est, propter quas caii

quia ex uno parente omnes generati sumus. Si enim sas gravissimum sibi singulis arinis iridixere jejtl-
solis carne proximis veritatem loqui pnecipimur, nium. Septimus mensis Hcbraeorum a nobis appel-
ergo peregrinis et alienis licet mentir-i? Veritatem et latur October, quo mense occisus est Godolias ab
judicium judicate in portis vcstris, ut in judicio Ismael ut supra memoratum est, et reliquiae Judaeo-
prirao sit veritas et justitia, deinde sequatur miseri- rum dispersae sunt. Haec est causa jejunii septimi
cordia. Judiciura enim pacis est, ut is C|ui judex est, mensis. Mensis decimus illorum apud Romanos vo-
propositum habeat pacificare discordiam. Quod vero catur Januarius, quo mense Ezechiel i^ropheta et
sequitur, « In portis, » consuetudinis illorura fuit, cunctus populus captivorum c[ui erant in Babylone,
ut in portis civitatis judices sederent, et causas sin- audierunt quinto mense templum esse subversiim.
gulorum discernerent. Unde Psalraista dicitde san- Idcirco in hoc mense annis singuHs jejunabant. Sen-
ctoviro:((Nonconfundeturcuraloqueturiniraicissuis sus ergo talis est : Dies jejuniorum quos hactenus
in porta ; » et Oderunt corripientem in
propheta : « habuistis, his temporibus in luctu, sciatis conver-
porta. » ideo autem in porta hoc faciebant, ne co- tendos esse vobis in gaudiura, me vobis prospera
•JiT HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. - COMMEXT. BIBL. 248
concedenie, ita duntaxat, ^i voritatein diligatis et A apprehendent Ecclesiae, id est credent incarnntionis
paceni. ojus mystorium. Per fimbviain, qua? est minima pars
< Han: dicit Doininus exercituum : Usquoquo vo- vostis. humilitas incarnationis ejus innuitur. Hanc
niant populi et habitont in civitatibus nuiltis, ot va- totigit mulior ha>niorrousa, ot sanata est. Hunc ita-
dant habitatoros unus ad alteruni dicentes : Eamus que apprehendont, cupientes ejusinhoerere vestigiis.
et deprecemur faciem Domini, et qua^ramus Domi- Omnes ergo qui censentur nomine Christiano, et in
num exei*cituum. Jejunia (inquit) pra?dicta quarti raensurara (ut dictum est) viri perfecti venerunt,
et quintimensis vertontur in soloinnitatos pra^chiras, comprohenduntur in docem hominibus, ot hi appre-
in tantum ut civitates Judieie, qua? prius desertae hendent fimbriain viri Juda^i, id est imitatores stu-
fuerant, raultitudine civiuni repleantur, et una civi- dent esse Christi credendo fideliter incarnationem
tas pergat ad alteram, et se mutuo cohortabuntur, illius. Possuraus quoque per fimbriam viri Judaii
quia per hos septuaginta annos nullus fuit qui ve- Paulum apostolum specialiter accipere : nam fimbria
niret ad templum Domini, eo quod viie Sion in luctu rainima pars est vestis, et ipse de se « Egodicit :

et solitudine essent, nunc pace reddita pergamus sum rainimus apostolorura, qui non sum dignus vo-
Hierusalem, ut celebremus soleranitates, quae in lege cari apostolus. » Firabria itaque viri Judaji Paulus
pr»cipiuntur in anno fieri, et dicente una civitate, -d B est apostolus Domini nostri. Hanc fimbriam appre-
respondebitaltera:tVadaraetiaraego,>jquoteinpore: hendunt deceni homines, id est, doctrinam ejus se-
€ Et venient populi muiti et gentes robustye ad quuntur oranes in Christura credentes, juxta quod
quaerendura Dorainura exercituura in Hierusalem,et ipse dicit : « Imitatores mei estote. t)

deprecandam faciem Domini, » et ut sacrificent Do-

mino Deo, et deprecentur faciem ejus. Sed altiore
CAPUT IX.

sensu facies Doraini, Filius est Dei Patris, per illum « Onus verbi Doraini in terra Hadrach et Damasci
enim quasi per faciera Pater Deus agnoscitur, sicut requiei ejus. » Haec prophetia de constructione san-
ipse Filius dicit : « Manifestavi noraen tuum homini- ctse Ecclesiae est, quae tam ex Jud^is quara ex genti-
bus. » Omnes ergo credentiuni populi confluunt ad bus constat. Est autem ordo verborum Onus enim :

Ecclesiam. et ibi deprecantur Filium Dei, laudis vi- pondus verbi Domini, acuti et raollis, acuti videlicet
ctiraas Deo iraraolant. contra peccatores, raoUis erga justos. Had enim He-
« Haec dicit Dominus exercituum in diebus illis in braice acutum, rach molle dicitur, ergo pondus verbi
quibus apprehendent decem homines ex omnibus Domini peccatoribus gravissimum, moUe justis. In

linguis gentium, et apprehendent fimbriam viri Ju- ^

terraHadrach, Judaeosintelligamus: perDamascum,
daei, Ibimus vobiscura, audivimus enira
dicentes :
'
gentes- Fit ergo opus verbi Domini in terra Hadrach,
quoniam Deus vobiscum cst. i Quamvis Judaei hoc ad id est populo Judffiorum, super quem et severitatem
ultinia Antichristi tempora referant, nos dicimus in Dominus exercuit etclementiam, severitatera in illos
adventu Domini istafuisse, quando ex Maria virgine qui credere noluerunt, cleraentiara vero in eos qui
natus est. Decem enim i^ti homines Ecclesiae sunt ab infidelitate ad fidem conversi sunt. Damascus au-
per orbera diflusae. Xam dtnarius perfectus est nu- tem requies Domini dicitur, quia in gentilitatis fide
merus. finis tesserae nuraeronim, lota quoque littera et devotione Dominus requievit, juxta quod per
apud Graecos, a quo nomen Jesu inchoat, denariura Isaiam prtedictum fuerat deChristo Antequam sciat :

exprimit. Hos decem viros requi ivit Dominus ab puer vocare patrem aut matrem suam, accipiet vir-
Abrahara, si invenero ibi decem, non delebo urbem tutem Damasci et spolia Samariae. Recte autem Da-
propter decem. Has Ecclesias quae hic denario figu- mascus sanguinem bibens, vel sanguis cilicii inter-
rantur. Joannes in Apocalypsi septenario nuraero pretatur, quia gentilitas prirao per idololatriam
ostendit, dicens vidisse Filium hominis in raedio can- cruentata, sanguine peccatorum sauciabatur, postea
delabrorura, id est Ecciesiarum. quas mystice sub-. sanguinera malitiae cilicio poenitentiae studuit deter
nominibus civitatura describit. In Isaia quoque dici- gere. a Quia Dominus est oculus hominis et omnium
tur Apprehendent septem njulieres virum unum in
: tribuura Israel. » Idcirco (inquit) doraus Domini, id
die illa. Apostolusquoque Paulus ad septem tantura est Ecclesia de utroque populo et de terra Hadrach
scribit Ecclesias, ad Romanos videlicet, ad Corin- et de Damasco construitur, quoniam Domini est qui-

thios, ad Galatas. ad Ephesios, ad Philippenses. ad cunque vel de gentibus, vel de Judaeis respicit eura,
Colossenses, ad Thessalonicenses. Ecclesias ergo, credendo et sperando in illura. Oculus enimaspectus
quas illi septenario numero signaverunt, propter est conteraplationis.
dona septiformis Spiritus. hic propheta Zacharias « Emath quoque in terminis ejus, etTyrus et Sidon,
denario exprimit numero propter denariam perfe- assumpserunt quippe sibi sapientiam valde. Et aedifi-
ctionem. Et apprehendent decem homines, id est cavit Tyrus munitionem suam, et coacervavit argen-
Ecclesiae in virum perfectum provectae, et rationem tum quasi humum, et aurum ut lutum platearum.
spiritualis intellectus habentes, apprehendent fim- Ecce Dominus possidebit eam, et percutiet in mari
brias viri Judaei, hoc est Domini Salvatoris. de quo fortitudinem ejus, et haec igni devorabitur. » Emath
scriptum est •
a Juda, te laudabunt fratres tui ; » et civitas est Syriae Cceles. quia ab Antiocho Epiphane
in psalmo : a Juda rex meus. » Hujus Judaei fimbriam reaedificata Epiphania est nuncupata. Interpretatur
 , ,

249 ENARRATIO IN ZACHARIAM PROPHETAM. 250

enim Emath indignatio. Et hcec Tyrus et Astrata sit, tunc sedebit separator in Azoto, id est,
igitur et

Sidon erunt in terminis ejus, id est Damasci. sive Dominus Salvator, qui se[;arat frumeiitum a paleis,
in terminis terrte Hadi-ach, ut et ipssc cum illis cre- malos pisces a bonis, quique in judicio separabit oves
dant in Dominum Salvatorem, cui dicit propheta in ab haedis. Sedebit autem in Azoto ubi ignis spiritus
psalmo ; « Postula a me et dabo tibi gentes, » etc, Dei generat filios adoplionis,ubi est ignis patruelis,
Emath quae indignatio, et Tyrus quae angustia, et id est ejusdem Domini nostri Jesu Christi, qui ex
Sidon quae venatio inutilis interpretatur, gentium nobis carnem assumere dignatus est, et de quo
populos designant,quLe primo ad praedicationem no- Isaias Cantabo,inquit,dilectomeocanticum patrue-
:

minis Christi indignatae sunt, et in angustia pecca- lis niii, vineaemeas. Ibi quoque ignis mamilla^, hoc

torum erant, venabantur a diabolo, in cujus ty-

et est,desiderium et ardor sugendi lac doctrin^ spiri-
pum praccesserat Nemroth robustus venatorcoram tualis. Nam duo ubera Ecclesiaj, duo sunt Testa-

Dumino. Quod vero hae civitates vel magis gentes, menta, sicut sponsaindicat in Canticis canticorum :

quas significabant,promplissimse fuerint ad creden- « Botrus Cypri dilectus meus mihi, inter ubera mea

dum, Dominus ostendit in Evangelio dicens « Vae : commorabitur. »« Et disperdam superbiam Philisti-
tibiCorozaim, vai tibi Bethsaida, quia si in Tyro et norum, et auferam sanguinem ejus de oreejus, et
Sidone factae fuissent virtutes quae in te factae sunt, B abominationes ejusde medio dentium ejus.Et relin-
olim poenitentiam egissent. » Assumpserunt itaque quetur etiam ipse Deo nostro, et erit quasi dux in
sapientiam valde, id est sophismata et calliditates Juda. » Philistiim, qui interpretantur cadentes po-
artis dialecticae.Tyrus quoque aedificavit munitiones culo, eo quod de calice daemoniorum inebriati cor-
suas, id est fortia argumenta, quibus quasi muro ruerunt. Hi ergo interpretantur evocationes gentium
quondam munita gentihtas, a nullo posset veritatis hoc est, blasphemiae,sive esus eorum quae idolis sunt
doctore superari. Coacervavit argentum, idestrhe- immolata.ut his ablatis relinquatur ipsa Deonostro,
toricae facundiae, et auruni sensuum moralium et et spreta multorumunum tantum Deum inci-
cura,
allegoriarum. Verum quam sint hgec vilia et con- piat adorare, sitque dux in Juda, ut prior populus,
temnenda ostendit, cum argentum et aurum istud qui hic per Judam signatur, vertatur in caudam,et
comparat iuto platearum.Haec autem congregabant, riovissimus qui erat cauda, transeat in caput. « Et
ut munirent regnum idololatrite, et insuperabile Accaron » quondam sterilis eteradicata, id est gen-
facerent. Dominus ergo possedit TyrumetSidonem, tilitas sit. * Quasi Jebusseus, » id est, quasi Hieru-
cum earum percusserit fortitudinem, quam habent salem, quae civitas tribusnominibus diversis tempo-
in turbulento mari hujus sa3culi, et destruxeritom ribus appeliata est. Primo dicta est Salem, deinde a
nem sapientiam saecularem, et aurum atqueargen-^ Jebusaeis possessa, vocata est Jebus sicque conjun-
tum earum excoxerit et purgaverit illo igne, de quo ctisduobus nominibus Jebus etSalem,dicta est Hie-
ipse in Evangelio dicit : « Ignem veni raittere in rusalem. Accaron erit quasi Jebasaeus, quiagentes
terram, » etc. accipient gratiam, quam aliquando Hierosolymitae
« Videbit Ascalon et timebit, et Gaza, et dolebit habuerunt credentes in Deum.u Et circumdabo do-
nimis, et Accaron, quoniam confusa estspcsejus.Et mum meam, » id est Ecclesiam. « Ex his (pi mili-

peribit rex de Gaza, et Ascalon non habitabitur.Et tant mihi euntes et revertentes, » id est angeli qui
sedebit separator in Azoto. » Cum (inquit) viderit milii deserviunt in diversis ministeriis, propter eos
Ascalon, et Gaza, et Accaron,quaesunt civitates Phi- qui haereditatem capiunt salutis, quorum praesidio

listinorum, quod Emath sit in terrainis Damasci, vallaturEcclesia,dicente Psalmista:«Imniittet ange-

et Tyrus et Sidon ad eam transierint, easque vide- lus Domini in circuitu timentium eum. •• « Et non
rint possessas a Domino, dolebunt ac timore reple- transibit ultra super eos exactor, » id est diabolus,
buntur, quia videbunt spem quam in idolis posue- de quo Isaias : « Quomodo quievit exactor, cessavit
runt, esse confusam. Ascalon interpretatur ignis
tributum? »« Quia nunc vidi in oculis meis, » idest,
ignobilis, sive ponderata Gaza, fortis aut impe-
; videre feci prophetas meos. Ipsi enim suntoculi Do-
D
rium, Accaron autem, sterilis, sive eradicata Azo- mini, per quos vidit, id est annuntiavit vocationem
;

tus, ignis generans, vel ignis patrui, vel ignis ma- gentium et Ecclesiae securitatem
millae. Jebusaeus conculcatus, significat animas eo « Exsulta satis. filia Sion,jubila,fiha Hierusalem.
modo a diabolo deceptas. Nam Ascalon, in quaantea Eccerextuus veniet tibi justus et salvator,ipsepau-
fuerat diabolus, qui est ignisignobilis, et ad mensu- per et ascendens super asinum et super puUum
ram vel pondus pervenerat peccatorum, videlicet filium asiuce. Htec prophetia, ut Matthccus evange-
gentiumpopulus,timuit tali pavore perterrita.Gaza, lista exponit, impleta est in Salvatore, quando ve-
quae fortis fuerat, et sibi imperium idololatriae pro- nitHierusalem, sedens superpullum asinae.exceptus
mittebat, doluit nimis, agens pcenitentiam priorum esta turbis cum ramispalraarum,divinas sibilaudes
scelerum.Accaron quoque sterihs, et absque Dei no- acclamantibus.Dicitur ergo : a Exsulta satis,lilia Sion,
titia,non habens spirituales filios, eradicata est ab jubila, filia Hierusalem, » quae una est civitas.«Ecce
errore, quo quasifirma radice tenebatur. Cum ergo rex tuus, » oraniumvocibus prophetarum promissus,
hae civitates fuerint perterritae, quas diximus figu- (I venit tibi, » id e.st propter te, ut te liberet, « ju-
rare gentes, et doluerint eo quod spes earum fru- stus et salvator, » qui Hebraice dicitur Jesus, quo-
 lh\ JIAYMOMS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. - COMMENT. BIBL. 252
niani ipse salvum taiiet po|>uUi?n suuni a peceatis A 1^«m inisericordia liberandi. Yos (inquit) qqi nunc
eonmi Ipse panper. qni cutn dives esset. pro nobis \iiti estis in terril)ili carcere interni. et splutioneni
pauperfieridiguatasest. w Ascendit super asiuani et inliM-ni in advontu Christi speratis, convertimini ad
pnllurn filiurn asinre, >super ntr-nmque videlicet po, tnunitionem, id estad liduciamaivinic protectionis,
puluni. Natn per asinam svma^itga intelligitnr, qua^ et dicite cum Psalmista : « Esto mihi in Deum pror
gravissiraum jugumlegissustinnerat. Ihillus antein tectorem. » Sive, convertimini ad munitionein^, id
liber gentium designat populum. non
liiscivus et est, recordamini paradisi queni nunc in spe habe-
habentem rectorem dominum.nec IVenuni legis. Sn- tis, se(^ ex hoc tempore in re illum possidebitis, ibi
per uttumque popnlum sedens Dominus iniMcditur ^rit vobis n)unitio et secuia tranquillitas, quando
Hierusalem, et de prasenti Ecclesia guberiiat illos jam nuUiushostisimperium fonnidabitis.Hodie quo-
ad vew pacis visionem. que annnntians duplicia reddam tibi, id est ex hoc
« Et disperdam qnadrigam ex E[)braim, et equutn teinpore quod ista annuntio, reddam tibi duplicia,
de Hrenisalem, et dissipabitur arcus belli, et loque- ut pro brevi tribulatione ieterna recipiatis pniemia.
tur pacem gentibus, et potestas ejus a mari usque Namque, ut Apostolus dicit, « omne quod in mundo
ad marv, et a fluminibus nsque ad fines teri'oe. » est, momentaneum est et tribulationis brevc,supra
Vox Dei Patris. qui exsultare jusserat liliam Sion, B nioduin in sublimitate teteinae gloria' nondus opera
et jubilare tiliam Hierusalera.adhuc loquitur dicens tur in nobis, non contemplantibus nobis quae viden-
quid factunissit. Disperdam linquitiquadrigam, »
« tui', sed quae non videntur. Quae videntur tempora-

id est nulla ei"unt praeliaomni mundo, in adventu lia sunt : quae auitem non videntur eeterna. »
Christi pacificato.Allegorice Ephraim. qui interpre- « Quoniam extendi raihiJudam quasi arcum, im-
tatui- uber-tas. haer-eticos designat, qui gloriabantur plevi terrara Ephraira, » Judas Chcistus, est Dprni-
in curribus, hoc est, in superbia scienti^e suae. De nus, qui de regali tribu natus est. Ilunc Deus Pater
<:juibus Psalmista Hiin cmTibus et hiin equis,^ etc.
:« sibi quasi arcuin extendit, quando illum carnera ex
Et alibi : «. Ephraim intendentes et mittentes
Filii virgine suinere voluit. Ipse est enim arcus, ipse sa-
arcum. >> Disperdet quoque equum de Hierusalem, gitta, ipse et To;o-:r,c, id est sagittarius. Arcus qui-
id estomnem caiTiis superbiam et vpluptatem, qujE dera sicut liic, « extendi (inc^uit) mihi Judarn quasi
designatur per equum. Unde Psalmista « Nolite : arc ura ; x sagitta vero, sicut ipse per Jeremiam de
"fieri sicut equus et mulus. » Tunc quoque dissipabi- Dep ]Patre loquitur : « Posuit rae sicut sagittani
tur aiTus belli, id est omnia praeliorum instruraenta electara, in pharetra sua abscondit me : » sagitta-
cessabunt. pace in toto mundo florente.Yel dissipa- rius vero, sicut in Fsalmo ei per Dayid dicitur,
bitur arcus belli. ut jara non eraittantur ignita ja- « Sagittae tuce acutae, populi sub ie caden1|. » Hac
cula, qunecarnaliam possint corda vulnerare. Lp- C sagitta irapletus est Ephraira, id est haereticorum
quetur pacera gentibus, de quibus dictum est : coetus arinatus contra Dominum, et paratus ad
t Ipse erit exspectatiogentiura. » His gentibus lo- belluin, ut ipse quoque sagittis Doraini vulneretur
^uetur pacem factara inter JDeura et horaines per ad salutera, et dicat cum Ecclesia : « Vulnerata
sanguinera suuin. Et potestas ejus a raari usque ad
< ciiaritate ego sura. »

raare- » Per totura eniin mundum potestas ejusest, « Et suscitabo filios tuos, Sion, super filios tuos,
ubiquo Christus adoratur Graecia, et ponara te quasi gladium fortium.

... » Si pei"
et et colitur. Hinc Psal-
raista -.(•
Dominabitur a mari.» subaudislndico, « us- Epliraim intelliguntiir haeretici, jure per filios Grae-
- -1
que ad roare. » subaudis Oceanum, « etaflumine » ciaeraagistriraundanaephiipspphiae accipiuntur. Im-
Jprdane, qup baptizatus est, coepit praedicare
in plevit ergo Dominus Ephraiin sagittis, et suscitavit
« usque ad terminps prbis teri^ae. » filios Sion,id est filios Ecclesiae super filiqs Graeco-
a Tu qupque in sanguine testamenti tui eraisisti cprum, id est philpspphprum, quia praedicantibus
vinctos tups de lacu, in qup npn est aqua. » Nunc appstplis, pinnes perversi dograatis principes,omnis
facit propheta apostropham, irao Deus loquituripse phil(>sophorura assertio, qui raaxime apud Athenas
"ad Christum Fiiiutn suura, et dicit Tu quoque
:
j)
viguerunt, gladio suo verbi Dei ^
destructa .e^t.

eduxisti vinctos tuos, id est sanctos, qui in vinculis irno per ipsum Christum qui est gladiusfortium,
tenebantur, de lacu in quo non est aqua, hoc est, de quo Psalmista « Accingere gladio tuo, » et
:

iiberasti eos de inferno, in quo nulla est raisericor- alius propheta :«Et vos iEthiopes, interfecti gladio
dia. Denique in resurrectione Donjini, raulti sancto- raeo eritis ;
» Iit Appstolus ;«. Vivijs est serrao Dei et
rum qui in infemo vinculis «riginalis peccati tene- efficax, et penetrabijioromnigladio ancipiti, »
bantur, surrexerunt cura eo,et venerunt in sanctara « Et Dominus Deus super eps videbitur, et exibit
civitatein, et apparuerunt multis. De hoc sanguine ut fulgur jaculura ejus. Et Dpminus Deus in tuba
testamenti ipse in coena dixit apostolis : « Hic est canet, et vadet in tui-bine austri » Cura (inquit)
calix Novi Testaraenti in raep sanguine, qui prp arcu et gladip Dpraini haeretici et gentium sapientes
vpbis fundetur. » a filiis Sion inteifecti fuerint, apparebit super eos
f' Cpnvertimini ad raunitionera, vincti spei, hodie gloria Doraini hoc est eniin quod dicit Doininus
;
:

quoque annuntians duplicia reddara tibi. » Rursuin Deus super eos videbitur, et egredietur ut fulgur
conversio fit sermonis ad nos, qui vinctieramus,et jaculum praedicationis ejus, coruscans splendore
 2^3 ENARRATIO IX ZACHARIAM PROPHETAM. 254

miraculorura. Hinc alius propheta dicit :« In luce A CAPUT X.

sagittarum tuarum ibunt, in splenrlore fulguiantis « Petite a Domino i^luviam in tempore serotino, et
hastfe.oQui splendor etfulgura appeilantur, et tuba Dorninus faciet nives et pluviam iinbi-is. Dabit eis

sivo clangor, ut quos splendor illustraverit, clangor singulis herbani in agro. » Ilortatur Dorainus cre-
tubae excitet ad audiendum, et talis possit dicere dentes in Christura ut petant serotinara pluviarn,
cum propheta :« Dominus Deusaperuit mihiaurem.» hoc est plenitudinem gratiae spiritualis in saeculi
Erigit mane, mane erigit mihi aurcin, ut audiam consummationem. Tunc enim dabit Dorainus nives
quasi magistrum. Videt etiara Dorainus in turbine etpluviara inibris, quia quo raagis affligetur Eccle-
austri, id est in raotu comrainationis, qui idcirco sia, eo majori spe et constantia roboratur, et tunc
nominatur supphcia, ut misereatur.Unde sequitur: singulis in agro pectoris virens herba virtutura suc-
« Dominus exercituum proteget eos, » quos sua crescat, ut possint dicerc cum Psalmista : « Domi-
comminatione terruerat- « Et devorabunt, et subji- nus regit rae, » etc.
cient lapidibus fundae, » filii Sion protecti a Dorai- « Quia siraulacra locuta sunt inutile, et divini
no, hoc est viri Ecclesiastici, devorabunt, subaudis viderunt mendaci-ira, et somniatores frustra locuti
adversarios, qui intelliguntur per filios Graecide, sunt.vane consolabantur. Idcirco adducti sunt quasi
« etsubjicient lapidibus fundae, » coraminationibus ggrex, affligontur, quia non est eis pastor. » Hoc de
Scripturarum illos sibi subjicientes, et rotatu fundae, dicitur, qui rnaxime in mundi termino
ha^reticis
id esttestimoniis et exemplis divinorum eloquiorum, abundabunt. Hi enim sub nomine Christiano deci-
eit inebriabuntur quasi vino plenissiraa Scriptura- piunt bomines, attendentes spiritibus erroris etdae-
rum scientia, ad quam ebrietateni invitat nos Sa- raoniorura, in hypocrisi loquentiura mendaciura,
pientia :« Comedite, amici,bibite etinebriamini.clia- quique vane consolantur, quia sunt falsa quae sibi
rissimi. » Sicque placebit Deo eorum ebrietas, quasi suisque proraittunt ; et quia haec faciunt, adducti et
libatio sacrificii, et sicut cornua altaris, id est qua- captivati sunt a diabolo, traditi Satanae in interitura
tuor angeli, quos serael in anno pontifex ingressus carnis, etaffliguntur,quoniara non habent pastorera
in Sancta sanctorum cum sanguine digito in san- Christum, quera falso habent, promittunt. Haec om-
guine intincto tangebat.« Et bibentesinebriabuntur niaabsque eoloco ubi dicitur: « Extendi mihiJudam
quasi a vino, et replebuntur ut pbiala?, et quasi quasi ai'cura ;
iinplevi terram Ephraiin, » Hebraei ad
cornua altaris et salvabit eos Dorninus Deus eorura
; teraporaMachabaeorura ducum ref^erunt,qui vicerunt
in die illa ut gregera populi sui, quia lapides sancti Macedones, et templum ab ethnicis sordidatum,
elevantur super terram ejus. Qnia sancti lapides, posttrium etseraisannorura spatiura raundaverunt.
»

id est electi quoque elevabuntur super terrara ejus, G Quod vero dicitur a Inebriabuntur quasi a vino, :

leves et nullura penitus peccati pondus habentes, et replebuntur ut phial8e,))ita exponunt Hi quicum :

nec exspectabunt ut ab aedificantibus subleventur, Juda Machabaeo erant, sic cura desperatione pjugna-
sed ipsi elevabuntur, et festinabunt iraponi in fun- bant, veluti ebrii obliti suae salutis, nec de vita ullam
damento Christi, et contineri angulari lapide. De curam habentes.sed de sola victoria.IIlud quoque quod
hislapidibus loquitur Petrus : « Ad quem accedentes dicitur : « Quid bonum est, quid pulchrura,nisi fru-
lapidera vivura, et ipsa tanquara lapides vivi super- mentum electorura etvinum,gerrainansvirgines,»sic
aedificaraini. »
accipiunt : Idcirco Machabtei tanta faciebant,etmor-
<( Quid enim bonura ejus est, et quid pulchrum tera libentissiraesuscipiebant, ut superatis hostibus
ejus,nisi friiraentum electorum, et vinum germinans mundaretur templura, legis praecepta iterura serva-
virgines? Frumentura electorum et vinura gerrai-
» rentur,eteruditioScripturarumgerminaretvirgines,
nans virgines, secundum sacratiorem sensum,Domi- id est populos credentium in unum Deum, et habe-
nus et Salvator esit, qui de se dicit :« Nisi granum rent rursus eruditos viros, qui frumentum divinae
frumenti cadens in terram mortuura fuerit, ipsum legis comedere deberent, et idcirco peterent a Do-
solum nianet. w De hoc frumento raola passionis mino pluviara serotinam, ut quia jara defecerunt
confracto et igne rnortis decocto, foctus est nobis D prophetae, et raundus tendebat ad fmem, tandem
panis qui de ccelo descendit, et dat vitara mundo. Christus qui missus est. veniret et tribueret illis
Ipse quoque qui est panis, est et vinura quod laeti- nives et pluvias imbris, id est, impleret manifeste
ficat cor hominis. Hoc vinura bibitur ab iilis virgi- quae a prophetis prsedicta sunt.
nibus, quae secundura Apostolum sunt sanctre cor- « Super pastores iratus est furor meus, et super
pore et spiritu, et inebriatae dicunt cum sponsa :
hircos visitabo, quia visitavit Dorainus exercituuni
« Introduxit merex incellam vinariam, et ordinavit gregem suum domum Juda, et posuit eos quasi
in me charitatera. » Hoc vinum germinat virgmes, equum gloriae suae in bello. » Saepe contingit ut pro
quia quos araor Christi inebriat, orania raundi peccatis [)astorum populusaffligatur et tradaturad-
oblectaraentaspernunt, et quasi ebrii et insensibiles versariis. Nara David peccante, raulta millia Judaici
mundo fiunt, solum Christura diligunt et dicunt populi pestilentia deleta sunt. Itaque propheta dicit
cum Apostolo « Itaque ex hoc jam neminem novi-
:
Dominumiratumsuper pastores, sed iratus pastori-
mussuper terram. » bus visitatsuper hircos, id est super populum, quia
ipsi magistros in culpa sequuntur, et tamen postea
255 H.WMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMEXT, BIBL. 256

cum peccatis uhiont»m fei\M'it,visitabit \n bono gre- A teniporis, >^ etc. Xihilominus hcec ab IlebraeisadMa-
gem suum.domum Jutia. id est eos qui Deum voce chab;eos referuntur, quod suporatis hostibus domus
et moribus conutentur. Et ponet eos ijuasi eiiuum Juihi, id est duie tribus, et domus Joseph, id est
gloria?, quia pnesidebit eis. et reget illos, et in illis decem tribus sulvabuntur. et sic gaudebunt quasi
mirabilis app:irebit. De his equis propheta tlixit : ebrii vino. Tunc quoque sociabuntur duieetdecem
Qui ascendit superequos tuos, et equitatus tuus .>^a- tribus,qu[e subllieroboam ab invicem separatic fue-
nitas. rant, et tunc erunt sicut fuerunt antequani eos
€ Ex ipso, « id est qui ponet eosquasiequumglo- Dominus projecisset. Filii quoque eorum videntes
riic suae, erit « angelus, id est perfectus arniuis triumphos parentum, hetabuntur in Domino.
qui velut lapis angul uis continebit et confortabit a Sibihiho eis, et congregabo iUos, quia redemi
constitutosin ceitamiue. Et « ex ipso » erit« paxil- eos, et multi{)Hcaho eos sicut antea fuerant multi-
lus » Immilis aliquis in Ecclesia, et tamen sua j)a- plicati, et seminabo eos in populis. » Sacratiore
tientia reliquos quasi extensum sustinens taberna- sensu sibihibit Dominus, id est signum faciet his qui
culum Et « ex ipso arcus pnvlii,? id estjjrLedicaior, peccatis fuerant dispersi, ut ad ipsum redeant, Et
jacula comminationis peccatoiibus immittens. « Et loquitur in Evangolio : « Venite ad me omnes qui
ex ipso egredietur omnis exactor simul,» qui quasi ^laboratiset oneratiestis. ))Congregantur autem,quia
cogat nolentes, et exigat ut Christo subdantur.per- Dominus redemit eos pretioso sanguine suo.MuUi-
territi formi line judicii, cum audiunt quanta infi- plicantur, quia sicut antea fuerant multipUcati, id
delibus sint suppiicia prceparata. est secundum quod ad Abraham dictum est : « Tn
« Et erunt quasi fortes, conculcantes lutum via- semine tuo benedicentur omnesgentes.)) EtAposto-
rum in prcelio, etbellabunt.quia Dominus cum eis. » lus Quotquot ex fide sunt Abrahac, hi fiiii sunt
: «

Cum fuerint pro Christo martyrio coronati, et dixe- Abrahae. v Seininanturquoque in popuUs, ut in om-
rint cum Psahuista Si con.sistant adversum me
: nibus gentibus Christum annuntient, sicutipseprae-
castra, etc. Sed hoc locoHebraei exponunt, quod illa cepit : « Euntes in mundum universum, prcedicate
persecutio quce Judajis contigit sub Antiocho, per EvangeUura omni creatufte. »
culpam contigerit magistromm, et ideo visitaverit « Et de longe recordabuntur mei. »Quibus verbis'
super hircos, id est populum. et tradiderit eos gen- gentes innuuntur,quae longe erantpraeinfideUtate a
tibus, postea visitaverit gregem suum domum Juda, Deo; de quibus Psalmista :« Rerainiscentur et con-
suscitando Judam Machabaeuni et
illis caeteros qui vertentur ad Doniinum, » et qui mortui erantpecca-
quasi equus gloriaj fuerunt. Quod vero dicitur Ex : ,
tis. Et vivent cum fiUis suis, » iUis videUcet quos
•

ipso angelus et ex ipso paxillus, angulum interpre- '

praedicandogenuei'unt Christo.TaUbus dicit Aposto-
tantur regiam potestatem, quod duos parietescon- lus :« Tanquam parvulis in Christo, lacvobispotum
tineat ; paxillum vero, sacerdotium. Ex ipso exactor, dedi, nori escam. »

id est omnes
minores dignitates, ut sit sensus
alioe :
« Et revertentur, et reducara eos de terra yf^gy-
Nulla erit dignitas, qute non iUius, id est Judae Ma- pti, » id est de tenebris ignorantiae, in quibus dia*
chabaei disponatur arbitrio. bolus regnat. « Et de Assyriis congregabo eos » de
Etconfuudentur ascensores equorum et confor-
« superho sensu pravi dogniatis h;ereticorum.« Et ad
tabo domum Juda. et doraura Joseph .salvabo. Et terrara Galaad et Libani adducara eos, et noninve-
convertameos, quir* miserebor eorum, et eruntsicuti nietureis locus.»Gahiad interpretatur testiraoniura
fuerunt quando non projeceram eos. Ego enim Do- transraigrationis, Libanus dealbatio. Reducuntur
minus Deus eorum exaudiam eos. » Haec quoque ergo ad terrani Galaad,qui de carnalibustranseunt
juxtasuperioremaccipiendasuntinteUectum,quando ad si)iritualia. et de terrenis ad ccelestia.Adducuntur
et persecutionibus confortabit Dominus martyres ad terrara Libani, qui dejiosita nigredine peccato-
suos, et desperatis pra^stabit auxilium, tuncconfun- rum, dealbantur baptisraate, postea educti de cor-
dentur ascensores equorura, id est superbi persecu- t^ pore, dealbabuntur, accipientes iraraortalitatis can-
tores. Tunc confortabit domum Juda, id est confi- didara stolara.
tentes Dominum, et domum Joseph,qui auctus sive Et transibunt in maris freto, et percutiet in
.t

beatus intei-pretatur. mari fluctus, et confundentur omnia profunda Uu-

« Et erunt quasi fortes Ephraim, et loetabitur rainis. Et hurailiabitur superbia Assur, et sceptium
cor eorum quasi a vino, et filii eorura videbunt et .'Egvpti recedet. Confortabo eos in Domino, et in

lcttabuntur, et exsultabit cor eorura in Domino. » nomineejus arabulabunt, dicit Dorainus.» Juxta lit-
Ephraim,qui interpretatur ubertas, ut sint eo digni terara traditio Hajbraeorura est, quod populus Ju-
noraine. Et lcetabuntur cura biberint vinum vitis daeorura captus ab Assyriis et a Chaldaeis, nonsolura
verae, id est cum socii fuerunt passicnum Christi. in Medos et Persas, sive in Babylonera traditus esl,
Filii quoqueeorum, quibusloquitur Apostolus : « Fi- sed etiara in septentrionalcni plagara et in Bospho-
lioli mei, quos iterura parturio, » etc, et quibus i'ura, et postea ex parte inde vocatus, Dei eos respi-

Psalmista dicit : k Venite, filii, audite me. » Laeta- cientecleraentia.Ethocestquod hic dicitur:aTraiiS-
buntur, et cor eorum gaudebit in Domino, dicentes » id est in augusto raari Pj-o-
ibunt in raaris freto,
cum Apostolo : o Non sunt condignie passioneshujus pontidis, ubi angustissimum fretum Chalcedonem
 . »

25' ENARRATIO IX ZACHARIAM PROPHETAM. •258

et Byzantiumdividit, et percutiet Uominus in mnriA phoricesuccidendum, id est Romanis pugnantibus

fluctus, videns ante populum suurn. et conlundentur devastandum
profunda fiuviorum, ut quondain factum est, cum « Vox ulutatus pastorum. quia vastata est magni-
mare Rubrum divisum est, et Jordanis siccatus est. ficentia corum. » Quossupra cedros vel abietes sive

Tunchumiliabitur supeibia Assyriorum,etscepti'uin quercus dixerat, nunc quasi exponens quid dixerit,
/l'>gypti toUetur ab eis, liberato Dci populo, ct con- peraliam mctaphoram vocat pastores.id est sacer-

fortabuntur in Domino, et in nomine ejus aml)uhi- doteset principes eorum.Jam dicit audiri ululatum,
bunt, revertentes in terram suam. Ha^c juxta tradi- quoniam magnificentia et decus iUorum, templuni
tiunem Hebra^orum dicta sint. Juxta sensum mysti- videlicct in quo maxime gloriabantur, incensum et

cum, transimus et nos inangustum mare hujus stc- destructum sit.

culi, quod sanctis angustissimum et periculorum est « Vox rugitus leonum, quoniam vastataest super-
plenum :amatoribus autem hujus sa^culi latissimum bia Jordanis. » Quos superius arbores vel pastores
est, quialata via est qu» ducit ad mortem.arcta au- nunc vocat leones, et sicut superius altitu-
dixerat,
tem est qua} ducit dinem
ad vitam. In mari hoc hujus templi compai-atit celsitudini montis Libani,
sajculi angusto et turbulento, primus transivit Re- quo nihil excelsius. nihilque condensius est in terra
demptor noster, deinde secuti sunt eum apostoli, B repromissionis, sic nunc rugitum leonum et super-
de quibusdicitur Quidescenduntmare in navibus,
: biam Jordanis jungit, qui in illa rogione omnium
ipsi viderunt opera Domini. Tunc humiliabitur su- fluminum maximus est Jordanis, juxta quem mo-
perbia Assur, id est diaboli, et imperium .Egyi^ti, rantur leones, sive ut ardorem sitis aqua fluminis
id est tenebrarum etaeriarurn potestatum, recedet, relevent, sive quia vicinum est desertum et vasta
cum novissima mors destruetur, et ille qui habebat solitudo, Ait ergopropheta Vox rugitusleonum, : ((

mortis imperium, claudetur in gehennae carcerem. id est optimatum et principum, subaudis audita
Sancti vero confortabuntur in Domino, et dicent est. « Quia vastata cst superbia Jordanis, » hoc est,
:

« Fortitudo mea et laus raea. » Et ambulabunt in dignitas templi deleta est, unde auxilium speraba-
nomine ejus, id est in nomine Christi, a quo Chri- tur.
stiani vocantur, et sub dignitate hujus tituli ambu- « HaDC dicit Dominus Deus meus Pasce pecora :

labunt de virtute in virtutem, donec \ideatur Deus occisionis, qua) si possidebant, occidebant, et non
deoium in Sion. dolebant,et vendebant ea.» Vox Domini ad prophe-
tam.Nunc (inquit)interim nutriatur grex etcrescat,
CAPUT XI.
qui posteaab hostibus capiatur. Qua^pecora Romani
«Aperi, Libane, portas tuas, etcomedat ignis ce- qui possidebant jure victorum, occidebant, et non
dros tuas.» LibanusmonsestPhoenicis, ubi terminus dolebant, nec miserebantur, quae servabant ad vi-
Judwre contra septentrionem est. Sed hoc loco tem- tam, vendebant, et l?etabantur, « dicentes : Bene-
plum vocat Libanuin, quod de lignis Libani con- dictusDominus, divites facti sumus. «Hsecita gesta
structum erat. Prx'dixit ergo propheta quod tem- esse qui historiam legerit, inveniet. Tropologice
plum, quod novitcr fuerat ledificatum a Zorobabel possunt ha^c referi-i ad episcopos et presbytcros
etJesu, destruendum esset a Vespasiano et Tito Christianorum . Pascunt enim pecus occi^^ionis mali
principibus Romanorum. « Apeii (inquit), Libane, pastores, quoruni negligentia perit grex Domini,
portas tuas, » ut suscipias ingredientes hostes. Et durn subjectos vident ire per abrupta vitiorum, et
quod dixerat Lil)anum, metaphoram, sub-
servat non coi'rigunt, nec emendant, dum metuunt amit-
dens, et devoret ignis cedros tuas Pcr cedros et tere commoda temporalia, qua3 diligunt, sicque pa-
abietes et quercus Basan et saltum nemorosum, scunt eos non ad vitam, sed ad occisionem, neque
principes et sacerdotes et populum significat Judcco- possunt dicere cum Apostolo : «Quis scandalizatur,
rum. « Comcdat 'inquit) ignis cedros tuas, » ut cun- et ego non uror ? » Vendunt quoque subraissos po-
cta vel incendio vel hostili imperio vastentur, et pulos, cum ex illorum interitu sibi divitias parant,
tam duces quam populi consumantur. Dfavent peccantibus, laudantes eos prasdas qui agunt
« Ulula, iibies, quia cecidit cedrus, quoniara de miseris, et iniquos benedicentes.
magnifici vastati sunt: ulutate, quercus Rasan^quo- « Et pastores eorum nonparcebant eis,etego non

niam succisus est saltus munitus. » Mutua (inquit) parcam ultra superhabitantes teiram, dicit Domi-
lamentatione sacerdotes et principes ac populus, nus. » Quia (inquit) pastores non parcebant gregi,
vestrum plangite interitum, et quasi quaireres quid sed ipsi primi devoraveruntpopulum meum, idcirco
significent cedri. quidveabietes et quercus, respon- ct ego non parcam ulti'a super habitantes terrara,
det, ostendensdehominibussedicere.quoniammag- subaudis Judceam. Hoc enim juxta litteram de terra
Basan confusio dicitur, quercus
nifici vastati sunt. Judaeorum, et non deomni orbe dicitur. Non(inquit)
vero Basan, homines dicit confusionis etignominiae, parcam ulira, sed continuo ulciscar.ettradam illos
quoniamsuccisusestsaltusraunitus. Saltum muni- hostibus. Quodimpletura est quadragesirao secundo
tum sive neraorosura, ipsum tempium dicit, quod anno post Doininicam passionera, quod tempus da-
inexpugnabili firmitateconstructumfueratadiversis tum fuerat illis ad agendam poenitentiam.
regibus, etadultimum abHerode.Quod dicit meta- « Ecce ego tradam homines, unumqueraque in
•259 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. I. - COMMEXT. BIBL. 260

manu proximi sui, et in manu regissui, et concident Asternanturin deberto.etreliqui vorent, unusquisque
termm, et non eruani d' nianu eoruin,ot depascaiii carneni proxiini sui. Vertantur (inquit) in seditio-
pecus occisionis. propter hoc, o }>auperes ^re^is. » noni, et instar bestiarum n;utuis moisibus lacera-
Dimittam (inquitUioinines, ut mutua se ca>de inter- buntur, nullusque terram eorum lepromissionis in-
ficiant. Legamus Josephum, et inveniemus quod in troeat.

ipsa obsidione Hierusalem tanla inter Judivos erat « Et tuli virgam meain quoB vocabatur decus, et
discordiaetseditio, ut in trespartes populus divide- abscidieam... Postassumptionem Israelis, hiicc enim
retur. et invicem contra se pugnarent. Et concident est secunda virga, qua) appellabatuifuniculus, tulit

^inquit) terram Romani. Quod vero dicit, « regis Dominus primam virgamquae vocabatur decora.na-
sui, » tunc quidem Judiei regem non habebant.sed tiones scilicet totius orbis, quia relicto Deo secutae

re^em pro protectore et principe posuit. Ostendit sunt idola, et utPsahnista dicit : « Omncsdeclinave-
autem quid sitilla desolatio ivterna, cum dicit :«Xon runt. » et quasi e.xponens qua^ esset haec virga,
eruamdemanibus eorum, t id estRomanorum, pro- Ut irritum fiicerem foedus meum, quod
adjunxit: «

pteiea quia Dei est sententia ut ])aupe- percussi cum omnibus populis. et in irritum dedu-
ita fiat

resgregis, justi de Israel, qui in Dominum Deum ctum est in die illa, et cognoverunt sic pauperes
credidistis, subaudis audite et intelligite quae di-g gregis qui custodiunt milii, quia verbum Domini
cuntur. est. Mox enim ut Israel assumptus est, projecta
c Et assumpsi mihi duas virgas, unam vocavi est inultitudo gentium, et irritum factum est foedus

decorem, et alteram voravi funiculum, et pavi gre- quod inicram cum omnibus nationibus, et cognove-
t^em. » Creatoret pastor Dominus Deus duas sibi runt sic pauperes gregis, id est fideles ex Israel,
assumpsit virgas, id est duos populos. Primam vir- qui mea mandata custodiunt Quia verbum Domini
gam habuit, omne siinul hominum genus sub Xoe, est, hoc est voluntas ejus ut gentes abjiciantur et

quam vocavit decorem, quia nuper instaurato post Israel in Abraham eligatur.
diluvium mundo, necduin homines sceleribus sor- « Etdixi ad eos Si bonum est in oculis vestris, :

duerant, etnihiljustius quam universitatis creato- affertemercedemmeam : et si non, quiescite. » Dixi

rem oinnes aequalitir vocare. quos generavitacv^uaii ^inquit) ad eos, id est ad pauperes gregis Israelitici,

conditione : alteram vocavit funiculum, eligendo postquam cognoverunt vei-buin esse Domini, quod
plebem Isiaeliticam sub Abraham. « Quando enim videlicetvoluntas esgetDomini, ut omnibus gentibus
dividebat Altissimus gentes, » etc. « Et pavi (inquit) abjectis, etsuis promissis erroribus, eligeretur natio

o-reo-em »sive Israel, sive omne genus hominum. Israel. « Si bonum est in oculis vestris, » id est, si

Et succidi pastores tres in mense uno, et con-

a vobis placet, liberum enimhabet arbitriumeligendi

tracta est anima mea in eis siquidem animaeorum qnod vohierit. pro liac nssumptione qua abjecta?
\ariavit in me, et dixi. j Tres pastores, Moysen, et omnesgentes, et vos in peculiarem mihi elegi popu-
Aaron, Mariamque sororem eorum debemus acci- lum, reddite mihimercedein meam. id est meapra?-
pere, quorum Maria primo mense, qui apud illos cepta servate. Sin autem non vultis meo censeri
vocatur Xisan. apud Romanos Aprilis, mortua est noniine, neque facere quae praecepi, facite manifeste

in deserto Sin. In eodem mense, atque in eodem quae vultis. At illi tunc quidem cum eis ista dice-

loco, Sloyses et Aaron condemnati sunt, ne intra- icMitur. respondcrunt Moysi : « Omnia quae praecepit

rent in terram repromissionis, quia non sanctifica- nobis Dpiuinus Deus noster, facieious. » In fineau-
verunt Dominum ad Aquas contradictionis. Sicque tem temporum pro omnibus quae eis feci, liberans
succibi sunt tres pastores uno mense. Maria prai- eos de servitute J^gyptiaca, et mihi eos in peculia-

senti raorte. Moyses et Aaron sententia futura? mor- rem assumens populum.
« Et appenderunt mercedem meam, dantes pro
tis.tEt contractaestanima meaineis, » id est indi- »

gnationo quadam tsediata e>t super tres illos pa.sto- meo sanguine Juda^ traditori « triginta argenteos.et

res, quosprfeposucram gregi meo. Siquidem anima dixit Dominus ad me, » Salvator, cujus sunt verba

illorum variavit in me dubitando, quia non glorifi-D superiora,« projice illud ad statuarium,» id estficto-

caverunt me coram filiis Israel ad aquas contradi- rem, vel figulum, quem Deum omnium fictorem et
ctioni.s. Si vero ad populum hoc referre voluerimus, plasmatorem accipimus.utistius lictorisjudiciomer-
erit sensus : Idcirco indignatus sum, quia anima cesredditapenderetur.Deindecernenstamvilipretio

eorum, id est populi, variavit in me, fluctuando in- triginta argenteorum mundi Creatorem et Dominum
ter me et idola, et diversis pugnando contra rne appretiatum, perironiam dixit: « Decorum pretium
modis.Quamobrem indignatus dixi: a Xon pascam quo appretiatus sum ab eis. » Ac si cum quadam
Ecce quo pretio popu-
vos; » et ad Moysen dixit « Dimitte me ut deleam
:
indignantisirrisione diceret :

quidem erat, sed adhuc exspectabat, lus meusspecialitera me dilectus, quemque infilios
eos.'» Iratus
narn curn dicit, « dirnitte me, » provorat illuu] ad se adoptaveram, me vendendumjudicaverunt^aettuli,»
po.<se teneri. Quod mo- Propheta inquit, « triginta argenteos, » et non de-
rogandurn, et ostendit se ^

ritur. moriatur : et quod succiditur, » per mortem, posui eos, « sed projeci eos in domum Domini ad
unusquisque car- statuarium hocest. feci illud pretium a proditore
« succidatur, et reliqui devorent, »

nem proximisui. » Omnium (inquit) corpora pro- deportare indomum Domini, etreddi sacerdotibus,
261 ENARRATIO IX ZACHARIAM PROPIIETAM. 252

conritenteij)SO,«peccavitradenssanguinenijustum.)) Asuper oculum ejus dextrum, ut omnis ejus scicntia

At illi noluerunt illud niittere in corbonam, lioc est et intellectus, de quo jactabat se, leternis tenebris
ingazophylacium,sed emerunt ex eo agrum figuli in obscuretur. Potcst quoquegladius ille accipi,dequo
sepulturam peregrinorum.Nos enim signabanmr in /alibi dicitui- :(> Inebriatus est in coelogiadius raeus.»
hoc facto, qiii pei'egrini eramus a testamento Dei, Hicgiadius, verbum scilicet Dei, penetrans omnia,
sed redempti pn^tioso Filii ejiis sanguine in domo fortitudinem Antichr-isti marcescere faciet, et ocu-
figuli creatoris et factoris omnium, in pretio san- lum ejus, id e.staciem ejus raentis,qua se acutissime
guinis Christi requiescimus. putabat videre sacramenta Dei, pe^-petua cxcitate
# Etprcecidivirgam raeam secundam, quse appel- damnabit.
labaturfunicuhis,utdissolveremgermanitatem inter
nADm^ vit
Judam et Isi'ael. » Postquam Dominus tiiginta ar-
genteis appretiatus est, et pretium in sepulturam « Onus verbiDomini super Israel. Dixit Dominus
peregrinorum, hoc est, gentium qucTJ aliencie erant a extendens coelum,etfundans ternam, et fingensspi-
Deo, pcrfecit, prrecidi (inquit D(;ininusl virgam se- ritum hoininis in eo Ecce ego ponam Hierusalem
cundam, id, est plebem illam mihi dilectum repuli, supei liminare crapulai omnibus populis in circuitu,

ut dissolverem gerraanitatera inter Judam et Israel, g sed et Juda erit in obsidione (tontra Hierusalem. Et
idestrexillopopulo separarem credentes anon cre- erit in die il.la, ponam Hierusalem lapidem oneris
dentibus, apostolos videlicet, et eos qui pcenitentiam cunctis populis ; omnes qui levHbunl eum, concisione
egerant, quos vocantJudam, separarem eos ab illis lacerabuntur, et colligeutur adversum eam omnia
qui clamavorunt, « crucifige. » et » non habemus regna terra^. » Extendit Dominus coelum velut ta-
regem nisi Ca^sarem, » quique in sua infidelitate bernaculum,et secundura Psalmistam sicut pellem.
permanere elegerunt. Ethoc est quod dicit «Nolite : Sicutenimpelliscorpusanimalisundiquecircumdat,
arbitrari quia veni paceni raittere interrara, etc. » sic ambitu continet. Fundavit terram,
cceluin suo
« Et dixit Dominusadme : Adhuc sumetibi vasa quaimedia et ima est omnium elementorum, quia
pastoris stulti, quia ecce ego suscitabo pastorem in immobilem eani et in sua mole stnntem constituit.
tori'a, qiii derelicta non visitabit, dispersum noii P^inxitsjjiritum hominis in eo, id est animam in cor-
quasret, et contritum non sanabit, etid quod statnon porehominis posuit.et ex duabus substantiis aniraai
ehutriet, etcarnes pinguiuia comedet, etungulaseo- et corporis, unum animal compegit. Spiritus enim
rum dissolvet. » Pastor stultus et iraperitus Anti- hic pro aniraaponitur.IsteitaqueuniversitatisCrea-
christus est, qui in consummatione ScTCuli dicitur tor et Dominusdicit,juxtalitteram positurumse Hie-
esse venturus A^asapastorisstultihabitum et caerera C rusalem superliminare crapulas omnibus populisin
ejus insignia dicit, perara, baculum, fistulam et circuitu, ut qui limen ejus attigerit, inebrietur et
sibilum, sicut Isaias, ut captivitatem futuram suo corruat, vel etiam. ipsum superlirainare corruat in
habitu ostenderec ambulavit nudus et discalceatus, eum, qui eum attigei'it. Sed et Judas captus ab hos-
sic Zacharias habitum stulti pastoris jubetur assu- tibus,etin illorum transiens societatem,obsessaliie-
raere, ut euni quem venturura nuntiabat, quasi ven- rusalem civitate sua, cogetur obsidero ipsam suam
turus essetostend,eret. Nam quia superius iratus bo- civitatem. Ponet quoque Dominus ipsam Hierusa-
nus pastdr dixerat, « non pascam vos, » ideo prsc- lem lapidem oneiis cunctis j)0[uilis. quam qui leva-
dicitur pastor stultus esse venturus, qui stultitia^ re voluerit, concisione lacerabitur. Mos est urbium
tantae sit, ut in templo Dei sedeat, ostendens se PaIfestinK(ut dicit beatus Hieronymus! utin ca.stel-
tanquam sit Deus, quique non venit ut sanet, sed lis et vicis ponantur rotundi lapides gravissimi pon-
ut perdat gregem Israel. Hunc stultura pastorem deris, ad quos juvenes exerceri solent, et eos pro
suscipient Judaei justo Dei judicio, ut quia no- suarum viriura levare qualitate, aliusque
ad genua,
luerunt credere veritati, credant mendacio. Qualis aliiad unibilicum, quibusdam usque ad humeros et
autem futurus sit apertissime propheta descri- caput, nonnulli super verticem erectis junctisque
bit, ostendens eum per omnia contraria Chiristo t^ manibusextolIero,magnitudinera suarum viriumhoc
agere. modo probantes. Est ergo sensus Ponam Hierusa- :

pastor et idolum derelinquensgregem,gladius lem quasi gravissimura lapidemcunctis gentibus.ut

super brachium ejus,et superoculum dextrum ejus. quasi ad ludum sublevandilapidis, sic adcapiendam
Brachium ejus ariditate siccabitur,et oculus dexter eam congregentur.et suam virtutem ostendant.Sed
ejus tenebrescens obscurabitur. » Descripto stulto necessc eritutdum levatur lapis, id est dum oppu-
et pessimo pastore, fit apostropha ad ipsum, dicitur- gnatur Hierusalem,ipsonisu et elevatione scissuram
que :« pastor et idblum. » Tam enim sceleratum vel rasuram aliquam in levantium corporibus dere-
eum ostendit, ut non cultorem eura idolorum,sed linquat.
ipsum idolum eum vocet. dum se vult ut Deum ab « In die illa, dicit Dominus, percutiam omnem

onmibus adorari, qui derelinquit gregem devoran- equura in stuporem^etascensorem ejusinaraentiam,

dum a bestiis, quem Dominus tanto terapore custo- etsuper domum Juda aperiara oculos meos, et
dierat.GIadiussuperbracIiium ejus, id est manifesta omnem equum populorum percutiam caecitate. »
ultio, ut omne robur et fortitudo illius arescat, et In die illa, hoc est in teinpore quo obsessa fuerit
 :

263 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. - GOMMENT. BIBL. 264

Hierusalein, ita ut Judas quoqueobsidereeam coga- A derit pacein Ecclesiae. et hostes ejus in stuporeni et
tur,percutiet Doniinus omnes equos adversariorum. in ainentiam verterit, erunt duces Ecclesiai sicut
m In stuporem, id est, ut stupeant omnes qui eos ignis in lignis, et sicut faces in feno excoquentes
viderint esse percussos ; sive, ^' percutiet in stupo- oinne vitium, etligna infructuosa, id estomniaper-
rem, » ut quasi stupidi et absque sensuetficiantur, et versa (logmata consumcntur, et devorabunt a dex-
ascensores eorumin amentia,hoc esttanta magnitu- tris medium virtutis
etasinistris eos qui noluerunt
dine formidinis premcntur, ut vertantur in amen- iter tenere.Omnis enim virtus in meditullioest. A
tiam. Super domum Juda, qui contra suam civita- dextiis autem et sinistris sunt,quiaut plus sapiunt,
tem facere cogebant, apeiiet Dominus oculos, id est aut minus quam oportet.Tunc Ecclesia receptura est
respectum niiserationis, ut eos dignos faciat suo pristinam gloriam^et tabernacula, id est conventus
aspectu, et oculorum suorum ilhistret lumine.Spi- rulelium, per totum orbem instaurabuntur, necsibi
rituahterequi,quando in malampartem accipiuntur, tribuent magistri hanc gloriam,tanquamper eos pax
luxuriosos atque superbos designant. Horum ascen- luec Ecclesite venerit, sed Domino assignabitur omne
sores sunt da^mones, vel falsorum dogmatum ma-
gaudium et prosperitas fidelium.
gistri, qui omnes vertentur amen-
in stuporem
« In die illaproteget Dominus habitatores Hieru-
et
tiam, ut convincantur nuUam habuissescientiam, etBsalem, et erit qui ollenderit ex eis in die iUa quasi
oppriment eos palpabiles tenebrrc. sicut quondam David, et domus David quasi Dei, sicut angelus
.-Egyptura. Super domum autem Juda, id est con- Domini in conspectu ejus [eorum]. » In illo(inquit)
fitentes Dominum, aperiet Dominus oculos suos, id tempore, cum Dominoauxiliante Juda victoriam ob-
est miserebitur illi clamanti ad se Respice in me tinuerit.proteget Donunus habitatores Hierusalem,
:

et miserere mei. qui obsidebantur et sic omnia mutabuntur in me-

« Etdicent duces Juda in corde suo Confortentur lius, ut qui offenderit ex eis Deum,et putatur vilis-
:

mihi habitatores Hierusalem in Dominoexercituum simus, sit quasi David. id est quasi familia regia, et
Deo eorum »Cum (inquit) aperuerit Dominus super qui de domo est regia, sit quasi de domo Dei, id
Judara oculos suos, et misortus iuerit eorum, tunc est sicut nuntius Dominiinconspectu eorum quieos
duces Juda qui erantinobsidione contra Hierusalem, iilo tempore videbunt. Altiori sensu, cum Dominus

coacti ab hostibus.facient vota in cordibus, quialo- Ecclesiam suam de |)ersecutorum manibus liberave-
qui libere non audebunt.ut super Hierusalem,quam rit, hi qui in persecutione constantes exstiterunt,
obsident, et ipse Judas vincat cum civibus suis. Tro- tam gloriosi apud omnes erunt, ut qui minimus
pologice duces Juda sunt apostoli, viri apostolici. fuerit, et sicut homo qui verbo vel facto Deum of-

Cceterique doctores, qui praesunt exercitibus Christi. '^fenderit, sit in ordine magistrorum : magistri vero
Hi nolunthabfre alios auxiliatores, nisi habitatores sint quasi domus Dei, ot sicut angelus transforma-
Hierusalem, id est orthodoxos et catholicos viros, tus in evangelicam dignitatein.
eosque optant confortari in Domino Deo suo. De « Et erit, in die illa qucerara omnes conterere
his ducibus unus fuit Petrus, qui invenit Marcum gentes, qucc veniunt contra Hierusalera. » Quod
habitatorem Hierusaiem : Paulus quoque et ipsedux qmerere se conterereomnes gentes, in bonam
dicit,

egregius habuit Timotheum. Titum, Lucam, veros partem accipiendum est. Conterit enim Dominus
Hieiosolymitas, etcura eis orbemterrarum subdidit non ad perditionem,sed ad eraendationem, ut desi-
Christo. stant persequi Hierusalem,et ex hostibus efficiantur
« In die illo ponam duces Juda sicut caminura oves.
ignis in lignis, et sicut facem ignis in feno,et devo- « Et efTundam super domum David, et super

rabunt ad dexterara et ad sinistrara oranes populos habitatoresHierusalem spiritum gratise etprecum.»

in circuitu, et habitabitur Hierusalem rursuni in Per efTusionis largitatem dantis ostendit.quia Deus
loco suo in Hierusalem, et salvabit Dominus taber- gratiam Spiritus sancti tribuit,dcqua Paulus dicit
nacula Juda, sicut in principio, ut non magnifice H Charitas Dei diffusa est in cordibus nostris. » Et
glorieturdomusDavid, et gloria habitantium Hie-Dper aliura prophetara dicitur « Effundara de Spi- :

rusalem contra Judam.» Cum, inquit, duces in Juda, ritu meo super omnera carnem. « Et bene, cum

qui necessitate cum hostibus erant contra Hierusa- dixisset a spiritum gratiae, » addidit « precum, »

lern, hsec vota fecerunt, tunc ego Dominus tantam quia quos Spiritus sanctus repleverit,eos statim ad
eis dabo fortitudinera, ut quasi ignis lign;i. et sicut adorandumaccendit.Haec etin Christi resurrectione
fax fenum, sic devorent omnes ndversarios in cir- impleta sunt, et quotidie implentur in Ecclesia.
cuitu, ut peracta victoria habitetur rursus Hierusa- « Et aspicient ad me, quem confixerunt, et plan-

lem, et instaurentur tabernacula Juda, id est cas- gent eum planctu quasi super unigenitum, et dole-
tella, vici et oppida quae vastata fuerant, ut domus bunt super eura, ut doleri solet in morte prirao-
Juda (id est familia regia, quae de David descen- geniti. » Introducit propheta ipsura Dei Filium ma-
dunt) et inclyti ac potentes de Hierusalem non glo- nifestissime de se loquentem : « Aspicient ad me
rienturcontra Judam, tanquam suo imperioet con- quem confixerunt. » IIoc autem
ad tempus Do- et
siliis regatur,sed sciant quia Dominus sit rexeorum minicae passionis,et ad diemnovissimi judiciipotest
atque victoria. Juxta allegoriam, cum Dorainus de- referri. Doraino eniniin cruce posito, nulli dubium
265 ENARRATIO IN ZACHARIAM PROPHETAM. 266
quin pii quoque et fideles eum aspiciebant, etA dicii, cum Jesus Christus in majestate sua venerit,
maximo super eum movebantur viscerabiliter dolo- et stigmata passionis in corpore suo omnibus osten-
re; sed non injudicioaspicientadeum in majestatis derit,ipsam quoque crucem manibus angelicis de-
suae gloria venientem, quem confixerunc in cruce portatain ab omni mundo videri fecerit, erit
plan-
clavis, et plangent ac dolebunt maximo planctu et ctus incomparabilis, plangentibus omnibus quod
dolore, sicuti in morte unigeniti, cujus acerbo Dominus Creator suus tanta et tam indigna pro
et
funeriingens a parentibus luctus impenditur.Plan- indignis etpeccatoribus sustinuerit. Erunt itaque ibi
gent itaque Judaei quasi super unigenito, vel, ut quatuor ordines plangentium per familiam domus
:

Septuaginta transtulerunt,aprimogenito. » Christus David, designatur ordo regalis et omnium saeculi

enim unigenitus est secundum proprietatem naturse: dignitatum ;
in hoc ordine quidam erunt justi et
per divinitatem unicus Patris, per humanitatera electi, quipopulum sibi commissum, secundumDei
unicus matris. Est et primogenitus,quia,ut Joannes voluntatem,beneregere studuerunt.qui designantur
dicit: « Primogenitus est ex mortuis, et princeps per viros:per farailiamdomusNathan,indicant ordo
regum terrse. » doctorum Ecclesiae. Nathan quippeprophetaterapo-
« In die magnus eritplanctus in Hierusalem, g
illa ribus David, et idcirco per eum doctores intelli-
sicut planctus Hadremmon, incampo Mageddom,et guntur, quos apostolus Paulus prophetas vocat in :

plangent terrae familiae, et familiae seorsum : fa- hoc quoque ordine alii sunt quasi viri, verbum Dei
miliae domus David seorsum, et mulieres eorum sincere prccdicantes; hi accipiuntur per viros,alii ex
seorsum familiae domus Nathan seorsum, et mu-
•
sua praedicatione laudem vel rauneris mercedera ab
lieres eorum seorsum familia} domus Levi seorsum,
: hominibus, non a Deo quaerentes, qui signantur per
et mulicreseorumseorsum: familia} Semei seorsum, mulieres : per familiam domus Levi, innuitur ordo
et mulieres eorura seorsura. » Hadremraon urbs est sacerdotalis, et omnis ecclesiasticorum graduum
juxta Jezrael, quae nunc Maxiraianopolis dicitur, dignitas. Inter hos quoque similiter aUi sunt Deo
sita in campo Mageddo, in quo occisus est Josias placentes, et viriliter in lucrandis animabus invigi-
rex justissimus a Pharaone Nechao, super quo Jere- lantes, alii quasi
feminae enerviter viventes, et
mias luctura maximura fecit, cujus etiam meminit perditionem aniraarura miniraecurantes perfarai-
;

in libro Lamcntationura, dicens: « Spiritus oris liam domus Semei, designatur ordo laicalis ; Seraei
nostri Christus Dominus captus est in peccatis no- quoque in raedio populi habitabat, et doraus suse
stris, cui diximus : Subumbra tua vivemus in genti- tamen curam gerebat, ideo per hunc illi sio-nantur
bus, » licet hoc, juxta spiritualem sensum,referatur qui saeculari degunt conversatione ; sed in hoc or-
ad Dominum salvatorem. Sicut igitur tuncmagnus^ dine suntboni qui appellantur viri ; sunt et reprobi
fuit planctus in urbe Hadremmon, ita magnus qui mulieres dicuntur sic tunc in : judicio singuli
planctus revocabitur,occiso Salvatore,in Hierusalem, pro meritorum qualitate distinctis stationibus, alii
Quod vero sequitur: « plangent familiae et familiae ad dexterara collocabuntur coronandi, alii statuen-
seorsum,» hoc innuitquod in tempore tribulationis turadsinistrara daranandi. Oranes itaqueplangent,
non debent, qui uxores habent, operi nuptiarum sed justorum planctus vertetur in aeternara exsulta-
servire. Nam et in Genesi legitur, quiairapendente tionem, reproborum autem in nunquara fmiendam
diluvio dicitur ad Noe : Ingredere in arcara tu et plorationera.
filii tui, uxor tua et uxores filiorum tuorum ;
primum
ponens patrem cum filiis, deinde separatim uxorem CAPUT XIII.
patris etuxores filiorura.Et nunc igitur separantur « In die illa erit fons patens domui David, etha-
abuxoribus farailiaDavid, etfarailiadorausNathan, bitantibus Hierusalera, in ablutionera peccatoris et

et familia domus Levi, et familia doraus Semei, ut menstruatas. » Fons iste patens domui David, se-
plangant unigenitum Christura, contra quera clama- cundum beatura Hieronyraum, scientia estScriptu-
verunt. « Sanguis ejus super nos, et super filios rarura, qui fons patet doraui David, omni Ecclesiae.
nostros. x In David quidem domus rogia, hoc estDIpsa estenim domusDavid, quiaineahabitatraanu
tribus Juda, accipitur ; in Nathan prophetia ; in fortis et visu desiderabilis. Hic est fons quem Eze-
Levi ordo sacerdotalis, quia de Levi stirpe ortura chiel propheta se vidisse dicit egredientem de

est sacerdotium illorum, in Seraei doctores desi- templo, qui crevit in magnum fluvium,etperrexit ad
gnantur ;
quia tribus de qua fuit Seraei doctrinae solitudinemgentium.utillara irrigaret diviuce scien-
et magisterii privilegium tenuit. Quod vero se- tiae fluentis. Hic lons patet in ablutionem pecca-
quitur : toris et menstruatae, ut, percepta fide, renascamur
« Omnes farailiae,reliquse familiac, et familiae seor- in Christo, et in aquam baptismi nostra abluantur
sura, et mulieres eorum seorsum, » omnesreliquas delicta. Secundum beatum Gregoriura, fons iste
farailias auvovu|jLw; nullum ha-
comprehendit, quae largissima est Dei raisericordia, patens doraui Da-
bentprivilegiumdignitatis.Haecdicta suntsecundum vid, id est universae Ecclesiae ; in ablutionera raen-
quod ab Hebraeis exponuntur. Dicendum nunc quo- struatae, etejus quijam concupitum scelus opere
modo a doctoribus Ecclesiae ad diem judicii refe- perpetravit, quem vocat peccatorem, et eum qui
rantur. In die (inquit) illa, hoc est in tempore ju- malum opus in animo ex deliberatione concepit,sed
Patrol. CXVII. 9
 ^'67 HAYMONIS riALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 268

^^c^Mni ad efTectum perduxit. quam vocavit men- A cruci, velut pseudoproplietam, et tioc estquoddixe-
in. ^enstruatii etenim ei aiterius carnonon runt: a Nos legem habemus, et secundum legem
tau_;;tur, e^ sua carne inquinatur. Tnlis est anima (lobet moii. » Lex enim non tantum illi quinque li-
passioriibus vitiorum et voluntatis malte sordibus bii Moysi. sed et prophetic et psahni lex dicuntur :

fc&datrs. Omnibus ergo patet misericordia Dei. unde Dominus EvangeHo

in : « Nonne (inquit) scri-
< £t eni in die illa, dicit Dominus exercituuju ; ptum est in lege vestia: Ego dixi, Dii estis, » cum
Plsfiierdam nomina idolorum de teira, et non me- lioc in })sahnisscriptum sit? Respondebit ille :«etdi-
ttlorabuntur ultra, et pseudoprophetas, etspiiitum cet : Ilis phigatus sum indomoeorum quidiligebant
i^iirnundum aiiferam deterra.» Indieilla, cum Chri- me.» Qua responsione tantam illotempore ostendit
stuS ficctesiiim suani salvaverit, disperdot nomina veritatis futuram custodiam,ut necille qui suovitio
f(^6l(5^UiVl de terra, sive qucc manu artificis sculpta damnatus fuerat, audeat mentiri, sed recte sc per-
^itttt, sive idola pravorum dogmatum, quieabhicre- pessuin omnia fateatur. Hiec (inquit) vulnera vel ci-
fifds cdri'h'ct& siint. Sicut enim fluntidola manuarti- catrices in domoparentumaccepi,quiraediIigebant;
flcis, ita ft'*reticorum perversa doctrina in idolum condemnatus non odientium, sed amantium me ju-
vertitur, qui pro Christo adorant Antichristum.Au- dicio.
fere^ quoqde prophetas falsos. id est idolorumsa-B n Framea suscitare super pastorem meura,
cferdOfes, quos ethhici prophetas vel vates appel- et super virum cohaerentera mihi, dicit Dominus
fattt. Aut^eret et spiritum immundum, qui in im- exercituum : percute pastorem, et dispergentur
fhundorum cordibusrequiescit ut jam neminem per oves etconvertam
: meara ad parvulos. » manum
fShaticos et divinos valeant decipere. Framea,rhomphaea, id est gladiusbis acutus,quam-
€ fet' erit, cuin prophetaveri^ quispiam ultra : di- vis quidara lanceara velint accipere. Imperat ergo
8e'i^t ei pater ejuset raater ejus, qui genuerunt eum: Dominus frameae,utsuscitetursuper pastorem,quem
Xdn vives, quia mendacium locutus es in notr.ine nullus dubitat esse Christum. Deusenim Pater pro-
Domini ; et cionfigent eum pater ejus etmaterejus, nimiam charitatem qua genus humanum di-
pter
genitoYes ejus, cum prophetaverit. «Cumhaecquae ante saecula per jf^ilii mortem
lexit, praeordinavit

sUpra dicta sunt impleta fuerint, et nomina eorum mundum redimero, etiam in plenitudine tempo-
dispersa, falsiquoqueprophetaeet immundispiritus, rum opus suae misericordiae accelerat adimplere.
qtli p^r eos loquebantur, fuerint sublati, si quis ul- Prapcipit itaque frameae sive gladio , quem vel pas-
fH et jiersbna Dominiprophetaretentaverit, conti- sionis doIorem,velmortem,vel certe ipsam Judaeo-
rtao pater et mater obliti paterni et materni affectus, rum malitiam possumus accipere,de quaipse ad Pa-
lit Dei irhpleant voluntatem, proferent contra filium tremloquitur;«Erueaframeaanimamraeam.))Susci-
ihoHis scrltentiam,nec exspectabitur publicumjudi- taturhaec frameasuperpastoremChristumpraecepto
ciurti, s'ed ipsorum propinquorum judicio damnabi- Patris,adquemdicitur:QueratupercussisLi,persecuti
tbr, qui ausus fiierit prophetare. sunt.Suseitaturet super viruracohaerentemilli.id est
« ^t erit : In die illa confundentur proplietae,unus- Deo Patri : filius enim sempcr cohaeret Patri, sicut
qtlisque it vi.sione sUa curii prophetaverit : nec ipse dicit : « Ego in Patre, et Pater in me esl. »

ojierientur pallio saccino,ut mehtiantur. » Cum (in- Cohaeret autem non perconjunctionera, sedper illi,

quit» convictus fuerit illetalis propheta quodfalsum ejusdem substanti.c unitatem.Et notandum quodhic
locutus est in noraine Domini, rerum contrario Pater introducitur praecipiens,in Evangelio vero Do-
exitu, confundetur ex falsa sua visione, nec operie- minus ipse loquensinducitur;«Percutiam pastorem,
tur pallio saccino. Hic enira erat habituspropheta- et dispergentur oves. » Postquara ergo bbniis pastor
rum : vestiebantur ciIicio,cum populo pcenitentiam pei^cussusest, et vir coh.^erens Deo ih cruce siispeh-
drinUritiabaht, sicut legimus fecisse Isaiam prophe- sus est, dispersae sunt oves apostoli, et si qui erant
tdm. Ergo pseudopropheta hunc habitumnon aude- credentium, tunc vertit manum ad parvulos,quibus
Bit assiimere, etsimulare se esseprophetam. dixerat: « Nolite tiraere, pusillus grex, » etci. Par-
« Sed dicet >) «Non sum propheta, D vuli erant apostoli,ca3terique Dominisectatores,
quo(isequitur •
qui
liomo agricola ego sum quoniam Adam exemplum
: sim)»lices et innocentes et raalitia parvuli, vel qui
ftieurri db adolescentia mea. Et dicetur ei. » Homo adhuc ad comparationera infidelium.qui inriiirhera- •

ririquit) sutri dgricola, teri^arh scindens vomere, et biles erant, paucissimi videbantur. Ad hos manum,
iVli siibjaceo seritehtise. (juae eraissiaestin Adam pec- id est operationem conveitit, ut illos salva]'et,et in

cantem, quihdo ei dixit Dominus, (c In sudore vul- illis passionis suae utilitatemfructumque pierficeret.
tus tlji, » et(:.Curh se professusfuei^itprophetamnon Unde sequitur :

eSse, sed d^ricblara, ihterrogabit eiim aliquis,et(ii- « Et erunt in omhi terra, dicit Dominus : partes
cet : <( Qui'd sunt plagse istae inrhedib manuum tua- duas in ea disperdentur et deficient, et tertia pai's
rum? » Cur (inquit) confixus es clavis ? Nam supra relinqueturin ea. » Duac partes sunt Judaeorura et
dicitui', quod genitores sui eura confixerant cura gentiliurn, (juae pariter peiierunt et defecerunt, et
pr^dj^hetaret. Si (?r^o (ait) non es propheta, (jubd impletum est quod ih psalmis dicturri est : (( Sal-
peccastl t(i ut hdic p^DPnle subjaceres ? Propter hoc vum me fac, Domine, quoniam defecit sanctiis. »

fortdssis ChristuHi Dbrriinum Juda^i adjudicaverunt Tertia autem pars e.st ha2c credeh^ium tam ex Ju-
^69 ENARRATIO IX ZACfiARIAM PROPHETAM. 270

daiis quamexgentibuspopulisrelictusviUei-t saiuti. Aexsurgoro, vel cuiu sanclos in tribulatione {lositos

« Et ducani tertiam paitetu pei- igUiMn, et urnni liberat, vel cuiii persecutores illorurn justa ultione

eos sicut uritur argentuin et prol)aboeos sicut pro- ;

coudemnat. Ait eigo 1'i-opheta, « Egreclietur Dorni-
batur aurum. » Ipsa linquit) tertia pars, qua3 relin- nus, » hoc est cleraentiam «uam etmansuetudinem,

quetur in terra, ducetur per ignem tribulationis, et quam per naturain habgt, dimittendo peccata mani-
tentabitur,atque affligetur; non ut consumantur,sed festabit.Cum enim ipse naturaliter dulcis sit, nostro
utprobenturutaurumetargentum, et possint dicere vitio fit amarus, quia nobis malapro peccatispatien-
cumPsalmista « Probasti nos,Deus,» etc. Sivedu-
:
tibus amarus esse Dominus qui semper
videtur.

centur per ignem illum quem Dominusmisitin ter idem est, qui loquitur per Prophetam « Ego sum :

ram, et de qiio dicitur : « Ille vos baptizabit in Spi- Deus, et non rnutor, » nunc dicitur egredi et prae-

ritu sancto et igne. Ducentur itaque per ignem Spi-

» liari sicut in die certaminis, quando pro populo
ritus sancti, ut quidquid in eis fragileest et fluidum etPharaonem submersit. « Et sta-
Israel dimicavit,

arescat et solidetur, ut nullis possit adversitatibus bunt pedesejus.» Stare pugnantis etadjuvantis est.
superari « Ipsc vocabit nomen meum, et ego exau- Stabunt itaque pedes Domini, illis et pro iiUs pro
diam eum. Dicam Populus meus es etipse dicet
: ;
; quibus pugnabat; ambulat quoque et movetur, qui-
Dominus Deus meus. » Cum (inquit) probati fuerint^bus iratus est, sicut de Adam iegimus, post cujus
parvuli, ad quos convertit manum suam Dorninus, peccatum deambulabat Dominus ad auram post me-
et per eos omnis nationum turba crediderit, tunc ridiem. Stabat autem non in valle, sed supermon-

in se credentium populus vocabit, hoc estinvocabit tem Olivarum, qui luminis, pacis, et misericordiae
Christum nomine suo, quod est Jesus, id est Salva- locusest, undeetamisericordianomen accepit. Ipse
tor, quod sanctum nomen, quod vocatur Jesus, quoque mons est contra Hierusalom ad orientem,
salvator sit omnium socculorum. Ipse etiam Deus undenobis oritursol justitiae.Hincpropheta « Vobis :

ostendens placitam sibi eorum fidemet devotionem, timentibus nomen meum orietursol justitise, et sani-

dicet Tu es populus meus, quem novi ex nomine,

:
tas in pennis ejus. » Jste mons Olivarum Christus
populusque respondebit : Dominus Deus meus. est consitus illis olivis.de quibus in psalmo dicitur :

CAPUT XIV. « Filii tui sicut noveilae oiivarum. » ]pse oriens

«Ecce dies venient Domini, et dividentur spolia splendor Patris. Sicut enim ipse est janua, et ipse
tua in medio tui et congregabo omnes gentes ad
;
janitor, ipse via per quam venimus ad ipsum, sic

Jerusalem in prselium, et capietur civitas, et vasta- ipse qui stat, ipse mons super quem stat, « Et scin-
buntur domus, et mulieres violabuntur; et egredie detur mons Olivarum ex media parte sui ad orien-
tur media parscivitatis incaptivitatem.etreliquum^tem et ad occidentem, praerupto grandi valle, et
populi non auferetur ex urbe. » Postquam propheta separabitur medium montis ad aquilonem, et me-
de passione Domini introduxitloquentem Deum Pa- dium ejus ad meridiem. » Mons quem dixi-
Oliveti,

trem,consequenter et deexcidio Hierusalem ex voce mus Christum signihcare, cum unus idemquesem-
ejusdem Domini loqui incipit, utostendatsubversio- per sit, scindetur, hoc est divisionem facietduorum
nem illam propterDominicam necem evenisse. Dies populorum permedia parsquaescindetur adorien-
;

autem quos venturos comminatur,terapus illud est de tem Ecclesiam designat, in quam plantatae sunt
quo Isaias dicit Dies Dominiindignatione pleiius.et
:
olivae de gentibus, quarum una loquitur « Ego au- :

irse furorisque ad ponendas gentes in solitudinem, tem sicut oliva,etc.; » aliapars media,quae scindetur
apertissiraetempusdicens ultimae captivitatis. Quod ad occidentem, praerupta grandi valle, circumcisio-

autemdicit Dividenturspoliain mediourbis captae,

: nis est populus, occidentem sequens litteram. Et
nonsolumcapieturHierusalem,sed etcunctanefaria non dicit simpliciier « scindetur, » sed additur :

ineaperpetrabuntur. Vastabunturdomus habitato- « praerupta grandi valle, hoc estmagna perditionis

»

rum, et mulieres violabuntur, ad majorem dolorem D voragine;de quo Michaeas propheta «Detrahamin :

maritorum, qui suis uxoribus subvenire non potue- vallem lapides ejus, » id est Hierusalem, « et funda-
runt,quonihilcrudelius hostilisimmanitasagere po- menta ejus revelabo.» Et separabitur medium mon-
test. tis ad aquilonem,etmedium ejus admeridiera. Gum
« EtegredieturDominus.etprseliabitur contragen- mons Oliveti grandi voragine praeruptus fuerit, ita
tes illas, sicut praeliatus est in die certaminis : et ut una pars voraginis ad anuilonern, altera ad au-
stabunt pedes ejus in die illa super montem Oliva- strum respiciat, repente inipsa voragine etprseru-
rum, qui est contraHierusalem ad orientem. » Cum pto, alia vorago rumpetur, et unam partem separa-
audimus egredi vel stare Deum,sive aliquid tale,non bit ad aquilonem.aham ad austrum, et fiet praeru-
debemus in eo corpus aut aliquem motum corpora- ptum quadrangulum, ut quadrifaria in quatuor
lem cogitare.Deus enim incorporeus est,de quo Apos- mundi plagas vorago illa tendatui*.
tolus Regi autem saeculorum, etc. Et in Evangelio
: « Et fugietis ad vallem montiumeorum, quoniam

Dominus « Deus linquit) spiritus est. » Cum ergo

: conjungetur vallis montium usque ad proximum. »
Dominus in Scripturis stare vel ambulare, vel cum Duo erant montes, videlicet mons templi, et mons
membra humana habere describitur, pro causa- Sion, qui Dei montes vocabantur. Hoc est quod di-
rum varietate accipi debet. Egredi enim dicitur vel cit « Fugietis ad vallem montium eorum. » Quod
:
 271 HAYMONIS IIALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 272
autenisequitur: «Quoniain conjungeturvallis mon- Aquo sancti cumoo. Eterilin die illa, non erit lux,
tiura usque adproximum, » ostenditquomodo vallis. sed frigus etgelu, eterit dies una quae nota estDo-
quirpneruptis liinc indo montihus scinditur, usquo mino. non dies nequo nox, ot in tempore vosperi
ad montem templi.qui sanctus ost.suam oraginom orit lux. » Cum Dominus vonerit ad judicium, ut
trahet. a Et fugietis sicut^ugistis a lacie terra?mo- Joannes in Apocalypsi dicit : Ecce veniet cum nubi-
tus in diebus Oziie regis Juda. » Tangit historiam bus, id est cum angelis ministris suis, et apostolis,
ilHus temporis.quando Oziasjex Juda.qui alionomi- ot prophotis. in ilhi dic advontus ojus non erit lux,
ne dictus est Azarias.illicitum sacerdotium sibi vin- sed frigus ot gelu, refrigescentc in omnibus chari-
dicare conatus est. et ob hoc lepra percussus, et de tate et calore fidei intepescente. Postquam omnes
templo a sacerdotibus ejectus est ob quam impie- ; roprobi damnati frigus suum in inferno geluque
tatem ternemotus tactus est Memmit hujus torrcc- portaverint, erit una dics perpetua sanctoruni,non
motus Amos propheta in principio sui voluminis, dies neque nox, nequaquam sibi vicissim nocte et
dicens : «i Verba Araos qui fuit in pastoralibus The- die succedentibus. Qure dies nota est Domino, quia
cuae. quie vidit super Israel. in diebus 0.zice, regis Dominus diesomnium electorum, de quo Isaias di-
Juda. anto duos annos tena^motus » Hfecjuxta He- cit « Xon erit sol ad lucondumpordiom, nec
:
splen-
bneorum traditionem ad litteram, quae omnia illi j^dorlunaeillurninabitte, sed Deustuuserittibi in lu-
putantinadventuChristiimplenda. Videndum nunc cem sempiternam. EtPsalmista :« MeHor est dies »

quidspiritualisdoctorura Ecclesia^inteHigentiacon- una, Etin tempore vesperi erit lux » cum

etc. » « :

tineat : montem
diximus significare Dorai-
Olivoti omnes reprobos vosper et tenebrae obscuraverint,
num Christum ;curaorgomonsistedivisus fuerit in erit lux sanctis electis Dei. Illa ergo dies nota est
orientera et occidenteni, hoc est cum gentes (quae Doraino nonergopotest ignorare quod ip.se creavit.
;

per orientera designantur eleclje, et Judaei iqui per Cum autem dicit a Xota est Domino, » ostendit:

occidentera intelHguntun fuerint reprobati. rursus ignota osse hominibus ipsisque angelis, dicente Do-
alia scissura fiet aquilonis partis et austj*aHs, et mino : <( De illa die nemo novit, iieque angeli. »
aquilo jungetur occidenti.auster orientali plagae so- « Eteritin die vivae de Hieru-
illa : Exibunt aquse
ciabitur, et ad sinistrara stabit circuniiisio, ad salem mediumearumad mareorientale, etmedium
;

dexterara populus Christianus. Xara per sinistrani, earura ad raare novissimum, in Kstate etin hyeme
aquilonem frigidissimum et glacialem ventura, dia- erunt.Eterit Doniinus rex supcr oranem terram. »
bolus inteUigitur, caput omnium reproborum,quiad Mare orientale, juxta litteiam, mare Mortuuradicit,
sinistrara collocandi sunt in judicio. Per austrum quod Graece XiijLvr, xioxa-o-j, id est lacus biturainis

vero dexirum, solis seraper lucc et calore illustra- dicitur, a nobis Mortuum mare vocatur, quod nihil
tum, sancti figurantur charitate ferventes, et veri in eo possit vivere. Mare autem novissimum, mare
solis gratia refulgentes, qui ad dexteram judicis dicitur Tyrrhenura, quod ducit ad ^gyptum, et
statuendi sunt.Hinc sponsa in Canticis canticorura facit littora Palaistinae. Hoc est quod dicit Aquse :

dicit : « Surge, aquilo, et veni,auster, » desiderans quae egredientur vivfe de Hierusalera, media pars
aquilonera frigidum, id est diabolum recedere, et earum ibit contra orientera, et cadetin mare Mor-
austrura, id est fervorera dilectionis, venire ; etper tuum, in quod Jordanis influit media aHa pars de- ;

Habacuc dicitur ; « Deus ab austro veniet. » Cum curret in mare occidentale, quod vocat novissimum,
ergo tanta fuerit divisio duorum populorum.et alii quia ibi finis est Judsea?. In xstate et h^^eme erunt,
ad orientera et austrum, alii ad aquUonem et occi- ut nec gelu hyemis constringantur, nec aestatis ni-
dentem fuerint separati. juberaur fugere ad vallera raio fervoi"e siccentur, sed semper pleno alveofluant.
montiura Dei, hoc est ad duo Testaraenta.quoniara Curaque hoc factura ent Dominus rex su-
fuerit,
vallis, id es: vorago qua^ prima facta est utriusque per omnem terram. Juxta sensum mysticura aquae
raontis, jungetur ad proximura, .sive. utSeptuaginta quae egrediuntur de Hierusalem, hoc est de Eccle-
transtulerunt, ad domura Dei, paradisura videlicet, sia, doctrina est Salvatoris dicit enira Propheta ; :

et coelestera Hierusalem. Quod vero supra positumD « De Sion exibitlex, » etc. Harura media pars ibit
est; « Usque ad proxiraum, » significat juncta sibi ad mare orientale, id est ad populum Judaeorum,
esse duo Testamenta_, sed non ita ut unum sint per qui primus lumen divinae cognitionis, quasi ortum -

orania, sed raagis vicina.MuUum enim ex veteri lege accepit in apostoHs, et per eos ductus est ad fidera ;

araisiraus, nec observaraus in Xovo, et sicut terrae- medium autern earum ibit ad mare novissimum,id
motus sub Ozia rege mortalium corda perterruit, est occidentale, hoc est ad gentium nationes. Per
ita separatio duorum, orientis et occidentis, gen- has autem plagas orientis et occidentis, omnes
tiura et Judaeorum, et rursum credentium in vana mundi partes debemus accipere, in quibus aquae
fide societas, quara designavit orientis et australis divin£e scientije derivatae sunt. Unde Dominus :

divisionis conjunctio. in stuporem meturaque con- « Multi, inquit, ab oriente et ab occidente venient,

vertet animos, inscrutabiiem abyssum judiciorum et recumbent cum Abraham, » etc. Possumus quo-
Dei admirantium. Cura autem hocfacturafuerit, et que per raare orientaleet raarenovissiraum,utrum-
Jud«i gentesque in unura fuerint sociati, tunc « et que Testanjentum legis et Evangelii accipere, quod
veniet Dominus Deus meus » ad judicium o omnes- necesse est ut Salvatoris flumine, id est spiri-
 »

273 EXARRATIO IX ZAOIIARIAM PROPIIETAM. 274

tuali sensu, dulcescant, et amaritudinem deponant Aqu-T! est Ilierusalem, de desertoconsurget ad colles,
occidentis littera}. Ha3 aquce in iestate et liyeme et de coHibus ad e.xcelsa proficiendo de virtute in
eruntj quia nec in prosperitate, quic jjer aestatem, virtutem, nec hoc fme contenta, perveniet ad au-
neque in adversitate persecutionis, quae per hyemem stralem plagam,ubi fervor dilectionis et splendoris
designatur,doctrina coelestis manare desistit.Notan- aiterni, divinte scilicct visionis societas, de qua
dum quod in Septuaginta non habetur in hyeme, Psalmista : « Satiabor cum manifestabitur gloria
« sed in vere et in aestate erunt, » et idcirco aquas tua.) Rhemmon quoqueinterpretaturmalogranatum
quidam ad baptismum referunt.f|Uod in vere
vivas quas est arbor, cujus pomum pulcherrimum,plenum
et in scstate, id est in Pascha et in Pentecoste ge- granis qua^ continentur diversis cellulis, quibusdam
neraliter ab omni Ecclesia cek^bnitur. u In die illa membranulis cortico puniceo. Fertur autcm fervores
erit Dominus unus, et erit nomen ejus unum et : stomachi sanare, et corruptum ventrem purgare,
revertetur omnis terra usque ad desertum, decoUe omnibusque visceribus prodesse. Haecspeciositas po-
Rhemmon ad austrum Ilierusalem et exaltabitur, : mi convenit Ecclesice in rubore verecundie pudicitiaj
et habitabit in loco suo a porta Benjamin usque ad in gr-anorum ordine, graJus etmembra totius eccle-
locum portae prioris, et usque ad portam angulo- siastici corporis per singula officia distributa. De
rum et a turre Ananehel usque adtorculariaregis. f^
: colleautem Rhemmoninc.ipiunt fines Ecdesiae, quia
Et habitabunt in ea, et anathema non erit amplius, ab humilitate et a minoribus inchoat, ut ordo eccle-
sed sedebit Hierusalem secura. » H:ec omnia de siasticusquibusdam profectibus construatur. E.xal-
exstructione Hierusalem terrenae, et de aquarum tabitur autem incipiens a collibus, et habitabit in
egressione, quae ad utrumque defluant mare, Juda^i loco suo in statione perfectionis. De hoc loco
et haeretici judaizantes, quos Chiliastas vocant, a Psalmista dicit : « In loco (inquit) pascuae ibi me
numero mille annorum, quibus se putaiit cum collocavit. «Sequitur : (f a porta Benjamin usque ad
Christo suo feliciter regnaturos in fine steculi sibi locurn porta) prioris. » Benjamin interpretatur
repromittunt.Dicit enim quod cum Christo in Hieru- filius dextr9e,quia sancta Ecclesiaa virtute incipit,
salem aurea etgemmata regnaverint, jam non sint quam significat dextera, et pervenit ad portam
idola, nec diversa cultura, sed erit Dominus unus, priorem, id estfidem, ut per eam ingrediamur ad
et ipse solus nominabitur, et omnis terra revertetur reliquas virtutes. Statim occurrit porta angulorum,
ad antiquum statum, quando ornnis terra incultaet id est Christus lapis angularis, continens et conjun-
desertaerit. Ponunturque vocabula locorum.a quo Q gens sibi duos parietes, Super hunc lapidem aedifi-

loco usque ad locum Hierusalem sedificanda sit, cantur alii angulares lapides, apostoli videlicet et
videlicet de colle Rhemmon usque ad austrum Hie- apostolici viri, continentes reliquos angulos Eccle-
rusalera,et exaltabitur in pristino aporta Benjamin si3e,quibus loquitur Paulus : « sanctorum
Estis cives
usque ad portam angulorum, et a turre Ananehel et domestici Dei, etc.« iEdificatur quoque Ecclesia
usque ad torcularia regis.^c Et anathema non erit, a turre Ananehel, qui interpretatur gratissimus
id est nuUus metus, nuilus hostium impetus, sed Dei, firmamentumvidelicetfidei, spei, et charitatis,
sedebit secura et otiosa Hierusalem in pace. ad quod se pervenisse gratulabatur Psalmista, di-
Anathema autem Gra^cum est verbum, Latine alie- ccns ; " Deduxisti me quia factus es spes mea, turris
natio dici potest.Tractus autem sei'nio a rebus, quas fortitudinis a facie inimici. » Qua turre nihil Deo
homines vota facientes templis affigebant. et a se gratius.Hinc pervcnitsedificatio ad torcularia regis,
aliena faciebant, videlicet a-6 -ou avaTiOcvat, id est in quibus exprimitur vindemia Christi, quao ipse
a sursum ponendo, vel suspendendo. Hecc illi ad primus calcavit.Unde et per Isaiam rlicitur « Tor- :

litteram futura suspicantur, nos sensum mysticum cular calcavi solus, » etc. In his torcularibus cal-
perscrutemur, et qua3 illi de terrena Hierusalem cantur botri martyrum,qui vestigia passionis Christi
confmgunt, interpretemur de superna et coelesti. sequuntur, et sicut ille pro eis animam posuit, sic

Cum enim Dominus Jesus rex super omnem

fuerit rjipsi proejus dilectione mortem subire nonmetuunt.
terram, et nonien ejus unum, ut inse solus invoce- Cum ergo civitas Dei cedificata pervenerit ad regis
tur et colatur Deus, omni falsa religione sublata, Christi torcularia, jara non erit anathema, id est
impletumque fuerit quod Psalmista ad Dominum maledictio vel alienatio, sed erit Hierusalem secura
dicit « Domine Dominus noster, etc, » tunc rever-
: atque confidens :« Benedictus enim vir qui confidit
teturomnis terra ad desertum,id est gens Judaeorum in Domino. »

incredula erit, sicut quondam fuerant gentes quae « Et hicc erit plaga qua percutiet Dominus omnes
vocantur desertum, et notitiam Dei non habent. gentes quae pugnaverunt contra Hierusalem ; tabe-
Gentes vero credentes in Ghristum locum illum scet caro uniuscujusque stantissuper pedes suos, et
habebunt apud Deum, quem quondam habuerunt oculi ejus contabescent in foraminibuus suis,et lin-
Judaei. Hinc per Isaiam dicitur :« Convertetur Liba- gua eorum contabescet in ore ipsorum. » Hic per-
nus in Chermel, etChermelinsaltumreputabitur. » spicue ostenditur vana esse omnia quae Judaei de
Revertetur autem de colle Rhemmon ad austrum terrena Hierusalem opinantur. Nam Romani novis-
Hierusalem.Rhemmon interpretatur excelsum, vel sirae pugnaverunt adversum Hierusalem eamque
malogranatum, per quodsignificatur quod Ecclesia, funditus deleverunt, nec quidquara tale passi sunt.
 :

275 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMEXT. BIBL. 276

Cjeterum de pei^ecutoribus Ecclesia», qui omni APiitrem.etFilium.etSpiritum sanctum noncredunt.
instantia advei-sus eain pugnaverunt, dicere possu- Asini sunt immundi. non resistentes passionibus
mus, quia in eis etiain corporaliter hivc scepissime «^nnissuie. llis omnibus utile est ut corruat in eis
impleta sunt nam, ut taceamus de ciuciatibus
: quod male stabat,quatenus surgentes mansuetumin
quos in interno post mortem sustinuerunt, etiam sesuscipiant Deum, a quo inducantur iu ccelestem
in hac vita multorum carnes computruerunt, oculi Hierusalem.
contabuerunt in suis foraminibus. lingua in puto- « Etomnes.qui reliqui fuerint do universis genti-
rem et saniem dissoluta est. Spiritualiter, qui stat bus quievenerunt contra Hierusalem, ascendent ab
super pedes suos, et dicit cum Psalmista :« Statuit anno in aniiuni, ut adorent regem Dominum exer-
Dominus supra petram pedes meos. p detluunt in cituum, et celebreiit festivitatem tabernaculorum. »

eo carnalia vitia, ut oriantur spirituales virtutes. Festivitas tabernaculorum, quaj Grrcce scenopegia
Oculi, qui male per concupiscentias versabantur, dicitur, mense septimo, quinta decima
agebatur in

cadunt ut meliores ponantur, et dicat : a Ad te le- die mensis, in memoriam

illius temporis quando in

vavi oculos meos, qui habitas in coelis. » Lingua deserto, ubi non erant domus, in tabernaculis hospi-
Wasphema in Deum deliciet, ut renascatur qute tabantur per quadraginta annos. Et nos mystice :

gloriticet Deum. Ita probantur flagella Dei non esse £^quandiu sumus novimus nos esse
in certamine, et
crudeHtatis, sed misericordiaB, ut, exstirpatis malis, peregrinos et hospites super terram. habitamus in
succrescant bona. tabernaculis,confitentes quia« non habemushic ma-
tln die illa erit tumultus Domini magnusln eis: et nentem civitatem, sed futuram inquirimus, » etad
apprehendet virmanum proximi sui, et conseretur eam toto corde suspirainus, dicentes cum Psalmi-
manus ejus super manum proximi sui. » H<oc quee sta : (( Heu mihi ! quia incolatus meus prolongatus
Judaei et judaizantes haeretici ad litteram accipiunt. est, 1» Cum vero pervenerimus ad patriam. et pote-
transeuntes referamus spiritualiter ad felicitatem rimusdicere :« Beati qui habitantin domotua,»et:
Ecclesiae.quod cum illifuerint hostes subjecti, sus- « Unam petii a Domino, hanc requiram,etc .
, »tunc ce-
cepta fide Christi, fiat tumultus et miratio omnium lebrare conveniet festivitatem tabernaculorum, hoc
in tam subita rerum mutatione Et tunc apprehen- est in memoria semper habere tempus liberationis
det vir manum proximi sui, conseretur manus cum nostrae, et ceternae illius quietis, quao post saeculi
manu illius, ut dexteras mutuse societatis sibi dent setates nobis septimatanquam in uno sabbato repro-
in fide Christi, et quasi tirones jurent permansuros mittitur, sumentes nobis ramos-ligni pulcherrimi,
se in ejus cultu et religione. Quod autem sequitur id est sapientiae.in marcescibilem virorem, in cujus
Sed et Judas pugnabit contra Hierusalera «signi-
f« :
laude dicitur. Lignum vitae est his qui apprehen-
((

ficat quia multi ex his qui antea confitebantur no- derint eam. » Kamos quoque palmarura, in quibus
menChristi,necessitatepersecutionis coacti, facient signum victoriee et praemium continetur. Ramos
contra Ecclesiam.quamvis in Septuaginta interpre- etiam arboris densarum frondium. quem myrtum
tibus nonsit:(«Pugnabitcontra Hierusalem,sed,praj- Judaei putant, ut mortificemus in nobis incentiva vi-
parabitur in Hierusalem, » ut sit sensus : quia con- tiorum. quod etiara signaturper salices de torrente,
fitentes Dominum praeparabuntur in Ecclesia, ut quas similiter praecipimursumere.Namferturame-
contra adversarios ejus dimicent Tunc « et congre- dicis quod si quis florem salicis cum aqua mistum
gabuntur divitifc omnium gentium omnis in eo genuinus refrigescat calor, et
in circuitu, » biberit,
subaudis in Ecclesia, « aurum, »venena libidinissiccentur, ut ultra nongeneret. Qui
hoc est sensus,- et
argentum, » id est sermonis « et vestes multae sa- vero festivitatem tabernaculorura vult celebrare, de
;

tis, » diversitas virtutum quibus decoratur Eccle- hujusmodi arboribus sibi umbracula faciat.
sia. « Et erit qui non ascenderit de familiis terraead :

tEt sic erit ruinaequi.et muli, et cameli, etasini, Hierusalem, ut adoret regem Dorainum exercituum,
et omniurajumentorum, quae fuerint in castris illis, -pvnon erit super eos imber. » Hierusalem coelestisci
sicut ruina ha?c. « Omnia mala quae prius contra Ec- vitas est regis Domini nostri Jesu Christi, de qua
clesiam diraicabant, prfedicuntur corruere, ut bona Apostolus Hia (inquit)quae sursumestHierusalem, :

repente consurgant. Qui prius fuerat equus irapa- libera est,quae estmater nostra.Ad hanc quicunque
tiens ad libidinera, corruit in eo luxuria, et surgit in vult venire, necesse est ascendere. Nonenim in hu-
60 castitas, et incipit habere sessorera Dorainura : mili loco, sed in oxcelso monte De qua Do-
sita est.

qui prius erant muli steriles, et filios bonorum minus. « Non potest civitas abscondi supra montem
operum non habentes, evertuntur, et pi'ogenerant posita.» Cives itaque Hierusalem ascendunt ut ad-
spiritualem sobolem, et dicitur eis :« Filii tui sicut orent rcgem Dominum exercituum : qui vero non
novellce olivarum. » Caraeli, qui gravi gibbo pre- sunt cives, sed de familiis et tribubus, quales sunt
muntur.ruminant quidem.sed ungulam nonfindunt, Judaii et haeretici, isti non ascenderunt, et idcirco

significant eos quos gravia peccata depriraunt. Le- non venit super eosimberpraedicationis apostolicae;
gunt Scripturas, sed quae ibi scripta sunt negligunt; de quibus dictura est : « Nubibus mandabo ne
designant et Judaeos, qui legem Dei ruminant, hoc piuant super eam imbrem. »

est meditantur, sed ungulam non dividunt, quia in « Quod et si farailiaiEgypti nonascenderit,et non
 277 ENARRATIO IN MALACHIAM PROPHPTAJkJ. 27^
venerit ; ncc super eos erit, sed erit ruina, qaa per- A corain altari.Eterit omnis lebes in Jlierusalem et ii^

cutietDominus oinnes gentes, qute non ascenderint Juda sanctificatus Domino excrcituum. » Lebete,§,id
ad celebrandam festivitatem tabernaculorum. » JE- est ollse icrerc, in quibus coquebantur carne§ yictir
gyptus, tenebras, vel moeror interj)retatur. Quiergo marum erunt autem ita sanctfc et veneratioije di^
:

iEgyptus est, hoc est in tenebris ignorantia; Dei gnissima}, sicut phialae aureoe, in quibus libatione^
vel scelerum constitutus, non potest ascendere ad et aromata Domino olFerebantur. Per quod ostendi^
Hierusalem, non habens lumen prajvjum, quod di- turquodomniscarnalis traditio ^tobservatio Judaeo-
cit «Ambulate dum lucem habetis. » Non potest
: rum conveitenda sit in spiritualem, et viru^entise
habere gaudium dc spe futurorum. Ideo non veniet carnium succedant aromataspiritualisintclliger^tiae.
super eum imber coelestis benedictionis. De his phiahs dicit Joannes vidisse se viginti Q,u,^t
« HoceritpeccatuniiEgypti, et hoc peccatum om- tuor seniores habentes cilharas et phial^s ple^a^
nium gentium qui non ascenderint ad celebrandam odoramentorum, qua; sunt(inquit)orationessanctp-
testivitatem tabernaculorum. » Ammonitarum, sci- rum, et in Canticis canticorum secundun^ Septu^-
Moabitarum, Assyriorum, Chaldaeorum, coe-
licet et ginta Dilectus meus descendit in horturnsuum ad
:

terarumque jgentium, per quas designantur qui eli- phialas aromatum,ut pascaturin hortis et^lia pol^
gunt pernjanere in erroribus, et nolunt egredi de^ligat. r'hial8e namque aromatum receptacult^ Sfijit

terrasua.ut v(^niantad societatem Ecclesia}, et effi- sanctaruin animarum, plena virtutum et niiu.ndaf^unj
ciantur Israelitae, et cives coelestis Hierusalem. orationum aromatibus, de quibus quoti(||p J^omipo
« In diequod superfrenumequi est, san-
illa erit bonus odor diffunditur. Cum ergo lebetes cppvef's?e
titum Domino.t Hebra^i more suo juxta litteramdi- fuerint in phialas, et carnaha spirituahbus pprmu-
cunt, quod postquam cum a^quitate rex eorum vene- tata,tunc omnis lebes consecratus erit Dotjiirip in
rit, et regnaverit in aurea Hierusalem, pace cuncta Hierusalem et in Juda, hoc est in Ecclesia, quae Qst
obtinente, non erit opus equis aut equitatu, sed visio pacis, et ubi sunt cpnfitentes, hpc estlaud^n-
frena et ornatus phalerarum ad cultumDominitrans- tes Dominum. « Et venient omnes immolantes, pt
ferentur quod dicitur « super frenum
; et in eo «ument ex eis, etcoquent in ei§ et non erit m,Q|:ca--
: :

equi, omnem bellicum ornatum inteUigamus. Se- tor ultra in domo Qoraini exprcituum in dij^ i}}p.
j» '^

cundum sensum mysticum, frenum disciplina ccc- Cum (inquit)iebetes yersi fuerint in phjglas,^tp^r-
lestis estmagisterii, qua insanienslibidoct petulans nalis sensus in spiritualis intelligentiae subtilitateni
lasciviarefrenatur; de qua Psalmista: « Inchamo et transierit, tunc venient omnes immoIan|;esE|ominp,
frenomaxillas eorum oonstringe. » Hoc frenuin in^ hocest seipsosholocaustum acceptabijefacientes,Et
oreequi ponitur, ut, rehctis errorianfractibus, recta sun^ent ct coquent in pis carnes victimar^ni, |it

gradiatur- vita, et molliaad sedendum terga prtebeat quidquid in eis carneum et fluxum est, ej^coquat^p
Salvatori. Talia ornainenta et tale frenum, auro et igne sancti Spiritus. Narp et in lege perhihpniur par-
argento, id est sensu et eloquio decorata, sancta nes agni paschalis ci:udascomedere, hoc est Pfispha
sunt Domino, et ejuscultui proprie consecrata.Sane cum Judseis carnalitei:' celebrare. T|it^q tanta e^ phi^-
quod in libello inventionissanctecrucis legitur, hoc lis exhibetur boni odoris fragrantia, ut ^villvis sit
tunc impletum fuisse, quando Helena Augusta,ma- quimercinioni^ in domo Dominiaudeat ^xerper^e, ^t
ter Constantini imperatoris, clavos Dominicae crucis vendere ibi boves et oves et poluniha^ : ti^l^b^Ufjt
salivaresin freno equi regis jussit; beatus Hie-
fieri enim ne sicut tunc fecit flagellurn ^e rfsticvi|is, gt
ronymus pio quidern sensu, sed ridiculo dicitesse omnes ejecitdetemplo, sicnuncspiritua|ite.p-epie|is.
confictum. nefarios mercatores excludat ix templp super];}9elij^-
Et erunt lebetes in dorao Doraini quasi phialse r^usalera

m MALAOHIAM PEOPHETAM.
Malac|iiam pi^ophetam ultimura duodecim pro- Dprophetas. Sicut jam in praecedentibus dictum est,
phetarum, Hebrasi putant esse Esdram prophetam ubicunquepnus ponitur in pi^ophetis, pondus com-
etsacerdotem. Jiic prophetavit eodem tempore quo minationis sive adversitatis alicujus peccantibus
et Aggaeus et Zachai-ias. Unde nec tempus ponitur indicit. Ergo et ^iic onus verbi Domini dicitur,
intitulo. Interpi-etatur angelus Domini, sive angelus quod grave quidem sit eis ad quos dicitur habet :

meus, quia tant^ fuit auctoritatis, ut

quidquid dixis- tamen aliquid consolationis, quia non diciturcontra
set, ita crederetur velut ab angelo Domini dictum Israel, sed « ad Isi-ael, » ut ad ea quse sequuntur,
fuisset. Unde nonnulli putaverunt eum natura an- non contr^apopulum Israel ventura dicantur, sed ad
de coelo descendisse carne indutum,ad com-
geliini illum, id est ut ea pr-aescire posset quaj nuntiaban-
mpnefaciendum populum, qui nuper de captivitate tur ventura Hic autem Israel duas tribus Judamet
.

reversus erat. Benjamin debemus accipere, ex quo enim decem

CAPUT PRIMUM. tribus in captivitatem ductae sunt, quo Israel voca-
<( Qnusyerbi Dominiad Isr;ae]in rnanij Malachise » bantur, reliquse duae tribus indifferenter Israel ap-
279 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 280

pellari cceperunt. Quod verodicitur: t In nianuMa- A <ie una stirpe generati, vitiorum atque virtutum
lachinp,» manum posuit, quia bonis operibus donum liguram pra^tendunt. Quae duo licet sint contraria,
propheti» promerebatur. Qui enim lavat inter in- ex uno cordis fonte procedunt. Xam quia liberi su-
uooentes. et excutit manus ab omni munere, mere- mus arbitrii, pro nostra voluntate, aut ad vitia de-

tur spiritum accipere prophetia^ At illi quibus di- tlectinms, aut ad virtutes. Primo genitus est Esau,
citur : • Manus vestne sanguine plenae sunt, ». in quia priora sunt vitia per infantiam, adolcscentiam
his, vel ad hos non
sermo Domini. lit et juventutem.Post nascitur Jacob,qui supplantator
€ Dominus, et dixistis In quo
Dilexi vos, dicit : interpretatur, qui errores fragilioris aetatis aetas

dilexisti nos ? Xonne frater erat Esau Jacob, dicit firmior succedens corrigit et supplantat. Unde bene
Dominus, et dilexi Jacob, Esau autem odio habui ? major frater, hispidus et agrestis, venationisetsilvis
Et posui Seir montes ejus in solitudinem, et hae- assuetus fuisse dicitur ; minor, leniset simplex, ha-
reditatem ejus in dracones deserti.Quod si dixerit bitasse domi perhibetur. Itaque sub nomine Esau
Idumaea Destructi sumus,sed revertentestedilicabi-
: Deus vitia odisse se asserit, nonnaturam, quam bo-
mus quae destructa sunt : Haec dicit Dominus exerci- nam fecit, et propterea fines ejus ponit in soUtudi-
tuum Isti irdificabunt,
: et ego destruam etvocabun- nem, ut omne malum exstirpetur, et vitia non suc~
tur termini impietatis, et populus cuiiratus estDo-B crescant. impudens malitia ea qucc sunt
Quod si

minus usque in aeternum. Et oculi vestri videbunt, destructa rursus aedificare conetur,Dominus iterum
et vos dicetis : Magnificetur Dominus super termi- se ea destructurum profitetur. Quod fit duobusmo-

num Israel. » Quia praemiserat onus suppliciorum, dis, sivecum corriguntur peccatores, sive cum per-
quod portare cogebantur, subjungit quare ista non tinaciter peccantes justa ultione damnantur.
merentur dici, dilexi ^inquit) vos, et subaudis ne-
: « Filius honorat patrem, et servus dominum
quaquam vicem mihi dilectionismutuae rependistis. suum. SiergoPater egosum, ubi est honor meus ?
Ut enim se habet proverbium: Amantem non red- et si Dorainus ego sum, ubi est timor meus, dicit
amare,amorisestimpendiaperdere: quia diligentem Dominus exercituum?» Ac si diceret Licet prius- :

seDominum non dilexerant, minatur illis poenam, quam renasceremini quasi filios vos in Jacob dilexe-
ut sentiant per tormenta quae noluerunt sentire per rim; tamen eligite quonomine me velitis appellare,

beneficia.Sanecum dicitpraeterito tempore « dilexi,» id est aut Patrem, aut Dominum. Si ergo Pater
negat se diligere in praesenti, dum praeteritam con- sum,cur non detis debitumPatri honorem? Si Do-
fitetur dilectionem. Cum ergo Dominus dixisset, minus, quare me contemnitis ? cur non sicut Domi-
« Dilexi vos, » illi, ea temeritate qua peccabant, re- num Hoc ad illos dicit qui, de captivitate
timetis ?

sponderunt : In quo dilexisti nos? tanquam obliti ^nuper necdum sedificato templo vel civi-
reversi.
beneficiorum quaj innumera illis praestiterat. Quibus tate, in peccatis tamen pristinis perraanebant,
Dorainus respondit^tX^^onne fratererat EsauJacob?» Deum nec tiraore, nec amore venerantes. Spi-
Utdnquit taceam caetera,quomodo vos nuperrime de ritualiter, vult Deus primo ut siraus filii ejus, vo-
Babyloniscaptivitateliberavi, ut haec et alia praeter- luntarie illi obsecundantes, et non tiraore, sed
mittam, altiusrepetam, etab ipsaconceptionevestra araore illi servientes. Quod si hoc esse noluraus,
ostendam, quomodo vos dilexerim ? Antequam Re- vult ut saltem simus servi, tiraore suppliciorum re-
becca Jacob et Esau pareret, in Jacob vos d:Iexi, in cedentes a malo, et bona facientes. Ergo a filiis

Esau autem Idumaeos odio habui. et posui (inquit) quaerit Dorainus honorem, a servis autem expetit
montes ejus,id est regionem Seir, in solitudinem,et tiraorern. « Principium enim sapientioe timor Do-
urbes ejus desertas ab hominibus feci a draconibus mini, ut timore incipientes, ad filiorum transeamus
et bestiis possideri. Si autem dixerit Edora, qui est araorera. Ad vos, o sacerdotes, qui despicitis no-
«

Esau Destructi sumus, sed iterum revertentes aedi-

: men meum, et dixistis In quo despexiraus noraen:

ficabimus urbes nostras, illi quidem aedificabunt, tuura? Offertis super altare meum panem pollu-
sed ego destruam. Odium et dilectio Dei non sunt tum, et dicitis, In quo polluimus te? In eo quod
humano more cogitanda carnaliter. Sicut enimDdicitis, mensa Domini despecta est. » Ad vos (in-
Deus oranes creavit, ita et diligit : miseretur enim quit) sacerdotes, specialiter meus sermo dirigitur,
hominura,et nihiloditeorum quaefecit Ergo odium quinoraenmeum despicitis,dum raeis sacrificiis de-
Dei aut ex praescientia nascitur futurorum, aut ex rogatis, et cura reversi de BabyIone,debuissetis tota
operibus. Eos enira diligit Deus quos videt repu- mente converti a praeteritis crirainibus, jungitis
gnaturos vitiis, et obedituros divinis praeceptis. conterapturn sacrificiorura raeorura . Sed illi quasi
Illos vero dicitur odisse quos videt servire peccatis nescienteshacc, sciscitantur adhuc abeo qui cuncta
et destructa jam vitia iterum velle restruere. Haec novit, Inquo despiciraus te ? ResponditDominus Ot- :

secundum historiam ab Hebraeis dicuntur,quietiam fertissuperaltaremeura panempollutura,panes sci-

per Idumaeos Romanos volunt intelligi, crudeles et Iicetpropositionisquos,juxta traditiones Hebraeorum
sanguinarios, quia Edom rubeus vel sanguineus in- ipsi sacerdotes serere, ipsi melere, ipsi raolere et
terpretatur, quorura iraperiurn in mundi termino coquere debent. Quod spernentes agere, sumebant
sit destruendum, et ab ipsis totius orbis potestas qualescunque panes, et super mensam Domini sab-
transitura. Allegorico sensu, Esau et Jacob fratres bato ponebant ibique usque ad aliud sabbatum
:
 :

281 ENARRATIO IN MALACHIAM PROPHETAM. 282

servabantur, et dioebatur panis sanctus, de quo non A hoIocausta.Recipitisenim a populo decimas omniurn
licebat edere nisi sacerdotibus. Ait ergo : « Offertis frugum, et castera quRC ex sacrificiis bostiarum vobis
super altare meum panem pollutum, »etduni mea lege decreta sunt. Proinde quia Deum in sacrificiis
sacrifioia male tractatis, me, cujus sunt sacramenta, offenditis debilia quaeque offerendo, agite pa^niten-
violatis. Quod vero sequitur : « In eo quod dicitis tiam, et deprecamini vultum Doraini, si quomodo
Mensa Domini despecta est, » potest sic exponi, misereatur vestri. Ex
coUigimus gratiorem
lioc loco

quodillud altare quod fecerantreversidecaptivitate, esseDeo servitutem qua; impra^sentiarum mercedem

non erat ejus gloriao, cujus fuerat antiquum, ideo- nonrecipit. Unde Apostolus gratis praedicabat Evan-
que dicebant despectam esse mensam Domini, tan- g(^liuin,nocte et die laborans operando victum ma-
quam religioni deesset sanctitas, qui deerat ambi- nilius, ut nulli esset oneri. « Non est mihi voluntas
tio, cum econtra Deus non altaris ornatum, sed in vobis, dicit Dominus exercituum, et munus non
offerentisdevorationem requirat.Sedetaltiorisensu, suscipiam de manu vestra. » Manifestissima est
increpat divinus sermo sacerdotes et ministros Ec- prophetia, nec eget profundiori expositione : loqui-
clesiae,quod negligenter tractent divina m^^steria, et tur autem ad sacerdotes proprie, qui illicitas victi-

ofTerant super altare Domini panem pollutum, cum mas offerebant, atque ideo voluntas Dei quem ex-
videlicet indigni ad altare accedunt, et poUutacon- *J acerliabant, non erat in eis, simul etiam docet car-
scientia mundum sanguinem bibunt, et sacrosan- nalibus illorura victimis spirituales victimassucces-
ctum panem inquinato ore percipiunt sicque fit, ; suras, nec in una tantum provincia Juda^orum, sed
ut despiciatur mensa Domini, quae per se sancta est, omni Deo mundam oblationem, hoc
loco offerri
pro ministrorum Sed alio inteIlectu,quando
vilitate. est, sacrificium quod nunc frequentat Ecclesia.

praedicator, qui spiritualem panem, id est doctrinam « Abortu enim solis usque ad occasum, magnum

populis dividere deberet, blanditur potentibus etdi- est nomen meum ingentibus, etin omni loco sacri-
vitibus hujus saeculi, eaque loquitur quaj illis pla- ficatur et offertur nomini meo oblatio munda, quia
ceant, necpeccantesjusta asperitate corripit,panem magnum est nomen mcum in gentibus, dicit Domi-
utique doctrinae polluit, etipsiDomino contumeliam nus exercituum, et vos polluistis illud in eo quod di-
facit, dum mensam Scripturarum divinarum saecu- citis Mensa Domini contaminata est, et quod su-
:

lari doctrinae, quee est mensa idolorum, putat esse perponitur contemptibile est cum igni qui devorat
similem. illud. » Sicut jam supra breviter dictum est, popu-
« Si offeratis caecum ad immolandum, nonne ma- lus qui de captivitate reversus fuerat, tantum altare
lum est ? et si offeratis claudum et languidum, fortuitis et impolitis lapidibus aedificaverat, sed quia
nonne malum est ? Offer illud duci tuo, si placuerit templi ornamenta deerant, putabant minorem esse
ei, aut si susceperit faciem tuam, dicit Dominus in eo cultum religionis. Loquitur ergo ad eosDomi-
exercituum. Et nunc deprecamini vultum Dei ut nus per prophetam : Pollutum putatis esse altare et
misereatur vestri De manu enim vestra factum est holocausta ac victimas qucC superponuntur, nec
hdc, siquomodo suscipiat facies vestras, dicit Domi- cognoscitis Dominum non auri vel argenti ornatum
nus exercituura. » Reversi dc Babylone sacerdotes quasrere, neque multitudinem victimarum, sed
caeterique ministri templi Domini offerebant in Do- mundam offerentium voluntatem. Sane mensam hic
mini sacrificio illicitas victimas, caecaquoque et non eam debemus putare super quam panes propo-
clauda et varia debilitate confecta, conquerentes se sitionis ponebantur, sed altare in quo sacrificia in-
de penuria et necessitate offerre haec. Dicit ergo: Si cendebantui-, quod innuitur manifeste, cum dicitur :

hujusmodi munera offerres duci tuo, nunquid non ctCum igni qui illud devorat. » Neque enim panes il-
respueret iIIa?Utique diceret factam sibi injuriam. los ignis assumebat, sed a sacerdotibus comedeban-
Qua igitur ratione offertis Domino quod dare ho- tur. Vel certe ita potest accipi quod dicitur :«Men-
minibus non audetis? Allegorice victima Deiest bo- sa Domini contaminata est, » et quod supra ponitur
num aliquod opus, oratio, eleemosyna, caeteraqueDcontemptibile, cum igne qui illud devorat ;
quid (in-
Deo suntgrata sacrificia. Verum si caecaest victima, quiunt) prodest, si optima offeramus ? Qualiacunque
si animus offerentis non illustratus luce veritatis, id enim fuerint, igne consumenda sunt.
est, si non simplexest ejusintentioqui offert, clauda « Ecce de labore, et exsufflastis illud,
Et dixistis :

est orationis victima, quae duplici mente accedit ad dicit Dominus exercituum. Et intulistis de rapinis
precandum Deum, debihsque Christum non habet, claudum et languidum, et intulistis munus. Nunquid
qui estvirtus etsapientia. Istiusraodi victimae si of- suscipiam illud de manu vestra, dicit Dorainus exer-
ferantur,minime Deo placere possunt, quin potius cituum ? » Populus de Babylone reversus, cum ho-
reum faciunt offerentem.» Etnuncdeprecaminivul- stias Domino offerret, coacti et tristes dicebant :

tum Domini, ut misereatur vestri, » ut supra. Ecce de labore nostro illud offerimus, prasdaj su-
« Quis est in vobis qui claudat ostia, et incendat mushostium, et quidquid habere potuimus, in longo
altaremeura gratuito ? » Sensus talisest: Nullus est itincre consurapsimus, qualiacunque habemus offe-
invobis qui gratuito, id est sine raercede, mihi rimus. Hccc dicentes, exsufrlabant sua sacrificia, id
serviat, non pontifex, non sacerdos, sed neque ja- est exsufflatione digna faciebant. Quidam codices
nitor, et is qui ignem supponit altari ad cremanda habent, « exsufflastisme, » ut sit sensus ; Non sa-
•283 HAYMOMS HALBERSTAT. EPISC OPP. PAjRS J. — CQMMENT. BIBL. 2^4
crilicio, sed rr.ilu ciu:^acriticabatis,fecistis iujuiiaiu. Aejus, ut a?terno sfjcerdotio uiihi uiinistrarenjt. Tro-
Quamobiem ni>n susiipiam ilhui pologicc, ouiues quideui hoiniues, sed priecipue sa-
« iJakHlictus doK)sus, qui hahet iu yrege suo ctM-dotes Deus sanctos esse voluit, etnulhun habere
mpsculum. et votum taciens immohit debile Domino, luacuhuu ; priecepit eos habere brachium, sive ar-
quia ^ex magnus e^o, dicit Dominus exercituum, et uiuiu dextruni, id est ornatum bonorurn operum.
noraen meuni horribile in gentibus. » Suggiliat eos Pectusculura bonai et innocentis conscientiae, lin-
aperte, qui dixerunt : « Ecce de hii)ore, » et osten- guam sanctiG confessionis, ventriculum quoquc ju-
dit eos dolose obtenderepau^)ertatem. cum haberen|: bentur accipere, ut nihil intra se mortiterum, ni)ii^
optima. et vota facientes onerunt vilia. Ukc. ipsa venenatura contineant. Nara storaacho coquuntur
quoquenon de suo grege, sed de lapinis et lh>til)us eorura succo corpus irrigatur. J(Jcirco per
cibi, et

raiserorum. ventriculum signatur coagulum charitatis, qua se

CAPUT U. iuvicem membra omnia fovent, non quierendo quge
€ Et nunc ad vos mandatura hoc, o sacerdotes. sua sunt, sed quae aliorum. Si ergo con^ra fecerint
Si nolueritis audire. et si nolueritis ponere super sacerdotes, minatur Deus quodhaec orania vertanjtur
cor, utdetis ghiriam nomini meo, ait Dominuscxer- in stercus, etassumat eos stercus illud, et deturpet
cituum- mittam iu vos egestatem. oFecistis, iuquit, " vuUnm auimoe, ut non possit se vultus extoUere et
quod irapium est, sed quia maJo paMiiteutiam quam dicere :a Vultum tuum, Domine, requiram, «etc.a Et
raorteni peccatoris, si nolueritis rae audire, utdetis dedi ei timorera, et timuit me, et a facie nominis
gloriam nomini meo, quod est et horribiie et tre- mei pavebat. Lex veritatis fuit in ore ejus, etiniqui-
mendnm in gentibus, videlicet ut poeniteat vos talia tas non est iuventa in labiis ejus. In pace et in aequi-
egisse, mittam in vos veram egestatem, ut jam non tate arabulavit mecum, et multos averfit ab ipi-
mentiendo, sed coacti penuria, dicatis : « Ecce de quitate. » Ex persona Levi ore divino Jauc^ati, de-
labore. > « Et maledicam benedictionibus vestris. et scribitur officium sacerdotis, et qualis esse debeat.
maledicam quoniam uon posuistis supercor. »
iilis, Pactum enim fui.t Dei curaLevi patriarcha, ex Levi
His videhcet bonis quai uunc per meam benedictio- pervenit ad Aaron et posteros ejus. Pactura au^era
nem possidetis, quoniam nou posuistis super cor, viteenon est jus, quod vobis et cunc;tis animantibus
hoc est noluistis audire et agere qure vobisdicta sunt. coinmune est, sed illius qui dicit « E^o sum via, :

Possumustropoh)gice maledictum dolosum interpre- veritas, et vita, et de qua Apostolus

)) Vita nosjtra : ^(

taripopulum Judaeorum.,quicura haberent egr(?giuiu abscondita est cum Christo in Deo. i> Ipse etiam
raasculum et immaculatum agnum Dominum Salva- pax nostra est, secundum Apostolum, (^ui fecit cc

torem, et oranium prophetarumvocibus essent pra^- iitraque unum. » De^ii ei (inquit) timorem, qui est
moniti, ut illum susciperent, et immolarent, cre- initium sapientiae, et a facie nominis mei pavebjat,
dendo venisse eum Dei Filium pro salute omnium, mentis habitura tremore exagitati corporis osten-
hoc facere noluerunt, sed, reprobato Christo, elege- dens, juxta illud quod scriptura est : Super (jjuera re-

runt debile pecus et morbidum Barabban, qui ty- quiescet Spiritus rneus, nisi super hurailera e^

pum prirfigurabat Antiohristi. Sed licet illi hoc fe- quietum tremcntem sermones meos? Lex verita-
et
cerint, nomen tamen Christi horribile et veneran- tis fuit ejus, hoc est, doCrina simplex, et
in ore
dum est in gentibus. nulla raendacii macuia fuscata, et iniquitas non est
(( Ecce ego pi'ojiciam vobis brachium, et disper- inventa in eo, quia illum unicum pontificem imita-
garn super vultum vestrum stercus solemnitatum batur, de quo veraciter dictum est « Peccatum non :

vestrarum, et assumet vos secura, » Ad sacerdotes fecit, )) etc. « In pace et in aequitate ambulavit rae-
comrainatio ista dirigitur, qui male utebanturcere- cura, » quo et ipse pacem haberet, et cseteros paci-
raoniis legalibus. Stercus autem solemnitatum de- ficaret, ac nullius in judicio personam acciperet, ef
.spective sanctiora dicit, qu£e pro munere secundura multos avertit ab iniquitate. Qui enira sacerdos est,

legern accipiebant, arniura scilicet dextrura, et pe- et non corripit delinquentes, perdit officiuni sacer-
ctusculum, linguam et ventriculum, cseteraque quae D dotis.
in Levitico jubentur accipere sacerdotes ex hostiis « Labia enim sacerdotis custodiunt scientiam, et

populi, quai nunc %e abjicere,et in vultus eorum se legem requirent ex ore ejus, quia angelus pomini
raittere contestatur, ut ostendat eos tales esse qua- exercituura est. »Non dixit proferent aut loquentur,

lia sunt, et illa qute offerunt, Et assuraet vos se- sed « custodient, ut impleant opere, et sic caete-
))

cura, subaudis stercus vestrarum solemnitatum, ut ris quce agere debeant, verbo etexemplo proponant;
facies vestrie putida stercoris commistione turpen- « et legem requircnt ex ore ejus, » id est sacerclo-
tur. tis. Hoc et in Aggfceo legiraus : " Interroga sacercjo-
« Et scietis quia misi a(l vos raandatura istud, ut teslegem. Adsacerdotes disciplina pertinet, utin-
»

essetpactum meura cura Levi, (licit Dominus exer- terrogaitus de Jege responi^eat. Hinc ^aulus a(l Ti-
cituum pactum meurn fuitcum eo vitae et pacis. »
: tum formam (lescribens sacerdotis, « i|t potens sjf

Ideo (inquit) ista vobis faciam, ut sciatis me esse (inquit) exhortari in doctrina san^ et contradicentQS
qiiiquondara elegi Levi patrera v^^strum, et in Levi redarguere. » Interpretatur Malachias angelus Do-
Aaron, ut essetpactum rneum cura Levi et posteris raini, ef oranis sacerdos angelus Ejoraini est, seque-
 285 INARRATIO IN MALACHIAM PROPHETAM.
ster inter Doum et homines, Deique voluntatem po-A^ed in futurum minatur maledictionem. Illos autera
pulis annuntiat. (\u\ prn]i»{)si fuerant provocat ad popnitentiam, nec

« Vos autcm recessistis de via, et scandalizastis ullam facit exceptionem, sed sive doctor, sive disci-
plurimos in lege. Initum
pactum Levi, di-
fecistis })ulus, sive jjopularis, sive offerens munus, id estsa-
cit Dominus exercituum. Propter quod et ego dedi cerdos, una maledicti sententia feriuntur, ut nulla
vos contemptibiles et humiles omnibus populis, sic- sit in eis diversitas, in quibus par est culpa.
ut non servastis vias meas, et accepistis faciem in « Et hoc rursum fecistis : Operiebatis lacrymis
lege. » Ac si aperte diceret Ego volui ut tales esse-
: altare Domini, fletu et mugitu, ita ut ultra non re-
lis, qualem descripsi fuisse patrem generis vestri s: icinin ad sacrificium, nec accipiam placabile quid
Levi vos autem econtra recessistis sive declinastis
: de manu vestra ; et dixistis ; » Derelictie uxores
de via quam ostendi vobis, et de qua alibi dicitur : a viris Israeliticae, et in virorum suorum toris alie-
Haec est via, ambulate in ea neque ad dexteram neque nas conjuges contemplantes, confugiebant ad Dei
ad sinistram. Scandallzant autem plurimos in lege, solius auxilium, prostrata? cum lacrymis et gemitu
qui eos quos verbo instruunt, et exerrjplo malai con- ante ejus altare, tanquam causantes, quod talia Deus
versationis errare faciunt. c Irritum fecistis pactum fieri permitteret, cum ejus omnia regantur provi-
meum cum Levi, » negligenter agendo qua^ ad offi- B dentia- Dicit ergo quod sacrificium sacerdotum, qui
cium pertinentsacerdotis. Quamobrem « et egodedi ista commiserunt, nori poss>it respicer"C, nec aliquid
vos contemptibiles, » ut pro honoi'e et reverentia de manu eoi^um acciper-e, impeditus et velut obrutus
quam vobis debebant, tanquam despectos vos abje- fletibus miserorum. Sed illi supei"be et tanquam ni-
ctosque calcarent. Ut enim beatus Gregorius dicit, hjl mali se scirent fecisse, interrogant, « quam ob
cujus vita de.spicitur, restat ut et pitedicatio con- causam •> eorum manibus non posset
sacrificium de
temnatur. Illud tan]uam gravissimum ultimum po- accipere quibus respondetur « Quia Dominus testi-
;
.

nit, quod personas accipiunt, justos pauperes despi- ficatus est inter te et uxorem pubertatis tuae, quam tu
ciendo, superbos divites suscipiendo. Nunquid non
« despexisti, et hajc particeps tua. et uxor foederis tui.
pater unus omnium nostrum ? Nunquid non Deus Nonne unus fecit. et residuum spiritus ejus est? Et
unus creavit nos? Quai-e ergo despicit unusquisque quid unus quterit, semen Dei ? » Dicens « quam-
nisi :

vestrum fratrem suum. violans pactum patrum ve- obreni dimittet homo patrem vel niati-em suam, et
strorum ? » Sicut in Esdrse libro legitur, reversi de adhaerebit uxori suae. »> Td\i modo est particeps tua
Bab^ionica captivitate, tam principes quam etiam et uxor foederis tui, qua^ de c.osta viri formata est, et

multi ex sacerdotibus et Levitis abjecerunt uxores residuum spiritus ejus » est, id est viri.quod tanta
«

Israelitici generis, quce senio vel paupertate seu la-Cinter virum et uxorem conjunctio. ut una aniraa
bore longioris viae, et sexus fragilitate confectae erant, videatur esse in duobuscorporibus. « Et quid unus, »

debilitatemque et deformitatem contraxcrant, et co- subaudis Deus, « quserit nisi semen Dei ? » Dcus
pulaverunt sibi juvencuJas florentes formositate cor- (inquitj qui tunta illos affectus necessitudine con-
porum, vel nobilitate et divitiis excellentes. Hos junxit, semen Dei quserit, ut filii Israeliticae stirpis
corripit propheta, pi'ovocat ut abjectis illis, quas sibi ex illis generentur. Cum ergo propter creationera
illicito matr^monio junxcrant, illas quas male abje- filiorum nuptia} sunt institutce, et habeatis fecun-
cer-ant recipiant. Dicit ergo : Nunquid non patcr das conjuges, et possitis ex illis suscipere gaudium
unus omnium nostrum ? frHorum, cur uxores pulchras quaeritis, et legitiraas
« Tr-ansgressus est Juda, et abominatio facta est uxores abjjcitis ? Hortatur itaque nos ad poeniten-
in Israel et in Hierusalem, quia contaminavit Judas tiam, diccns . « Custodite ergo spiritum vestrurn,
sanctificationern Domini quam dilexit, et habuit fi- et uxorern adolescentiaj tuae noli dcspicere. » Quae
liam dei alieni. » Judam et Israel sive Hierusalem, primum tibi virginali raatriraonio juncta est, sed
duas hic tantum tribus Judae et Benjamin debemus perseverat tecurn usque ad senectutem.
accipere cum « Cumodio habueris, dimitte, dicit Dorainus Deus
saccr-dotali, id est Levitica tribu. Ha^
enim tantum reverscC fuerant de captivitate. NamDlsraeL Oper^iet autem iniquitas vestimentum ejus.
decem ti^ibus adhuc ab Assyriis in captivitate tene- dicit Dorainus exercituum. Hoc ex persona sacer-
bantur.(( Judasergocontaminavit sanctificationem, » dotum et Levitai^um caeterorumque, qui nolebaht
semen electum a Dco, miscendo se alienigenis, et rumpcre illicita matrimonia, accipiendum est. Qui
iniquorum filias assumendo in conjugium. Hoc quod cum hoc fecissent,
a proplrota repi-ehendercntur cur
sequitur: « Et habuit filiam dei alieni, » accipiendo respondebant Dcus prsecepit in lege. Si odio habiie-
:

scilicet uxorem quse idola colebat, contra prseceptum ris uxorem tuara, dimitte eam. Cur autem hoc Do-
Dei, quo dicitur : u Non accipies filiam de stirpe minus per-miserit, Salvator exponit in Evangelio in-
Chanaan uxorem filio tuo. » terrogantibus apostolis « Si licet homini dimittere :

« Disperdet Dominus virum qui fecerit hoc, ma- uxor^crxi suam? » Cum hoc doctor bonus manifeste
gistrum et discipulum de tabernaculis Jacob, et ostendisset non debere dimitti, interrogaverunt de-
offerentem munus Domino exercituum. Nota quod » nuo Quid (inquiunt) Moyses praecepit ut daretur
:

non dicit :Qui fecit, sed futuri temporis « Qui : libcllus repudii? Respondit Dominus : Ad duritiara
fecerit. » Non enim tollit veniam peracti sceleris. cordis vesti'i hoc praeccptura, vel perraissum est
 •287 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 288
minus malum, ne majus peccatiim. id est homici- A sto in line mundi sunt suscepturi. « Ecce venit,
dium veniret. « Si quis linquit) legitimam dimiserit dicit hominus exercituum, et quis poterit cogitare
uxorem, et aliam duxerit, excepta causa fornioatio- diem adventus ejus ? Et quis stabit ad videnduni
nis, nuvchatur. » Et operiet iniquitas vestimentum eum ? Ule de quo supra dixit « Statini veniet ad i>
:

ejus, id est carnem, qua anima induitur sicut ve- templum suum dominator, et angelus testamenti. «
stimento corpus, ut in quo peccavit, in ipso punia- Ecce venit, nuUamque faciet moram, et quis poterit
tur. « Ciistodite spiritum vestrum, et nolite despi- cogitare cum quanta gloria et majestate venturus
cere. » Quia (inquit) uxores non potestissine magno sit ? Si nemo potest cogitare, quis poterit ferre ?
peccato dimittere, custodite animas vestras, et no « Ipse enim quasi ignis conflans, » exurens pecca-
lite despicere uxores, si pauperes, vel si aliqua siiiit tores. Ignis enim in conspectu ejus ardebit, etc. Hoc
fceditate deformes. igne consumentur ligna, fenum, stipuhi. Xec solum
a Laborare fecistis Dominum in sermonibus vo- erit quasi ignis, sed etiam, « et quasi herba fullo-
stris, et dixistis : In quo eum fecimus laborare ? In num, » qua3 Hebraice dicitur borith, qua veste.s ni-
eo cum diceretis : Omnis qui facit malum, bonus est rnium sordibus infectai hivantur. Illis enim qui gra-
in conspectu Domini, et tales ei phicent. Aut certe viter peccaverunt, erit ignis conflans et exui'ons :

ubi est Deus judicii ? » Reversus populus de captivi-g illis vero qui levia peccata commiserunt, erit herba
tate, cum videret cunctas per circuitum nationeS; fuUonum. Hinc per Isaiam dicitur « Si abluerit :

quae idolis serviebant, ipsosque hostes et prcedatores Dominus sordes fiHarum Sion, et sanguinem Hieru-
suos Chahiceos divitiis et prosperis gaudere succes- salem laverit de medio ejus spiritu judicii et spiritu
sibus, omniaque qua} bona putantur in sdgcuIo pos- ardoris. Qui enim habent sordes levium peccato-
>>

sidere : se vero qui veri Dei cultores erant, egestate rum, spiritu judiciipurgabuntur; quiverosanguine,
et servitute opprimi, scandahzabatur, et dicebat hoc est, gravibus criminibus infecti sunt, spiritu
non esse Dei providentiam, sed casu omnia fieri : ardoris exurentur ut purgentur.
quodque pejus est, malos dicebant phaccre Deo, bo- « Et sedebitconflanset emundansargentum, » hoc
nos disphcere. Hoc David propheta plenius exsequi- est, intellectum et eloquium, ut quidquid mistum est
tur, dicens se prope dubitasse, et prolapsum fuisse, stanno vel plumbo, camino Domini exuratur, et j)u-
cum videret pacem peccatorum, tandemque adjecit : rum aurum argentumcjue reraaneat. « Et purgabit
a Ergo sine causa justificavi cor meum, et lavi inter filios Levi, et colabit eos quasi aurum, et quasi
innocentes manus meas.
Quo morbo genus huraa- • argentura, et erunt Domino offerentes sacrificia in
nura laborat, et hujusraodi deplorat querimoniara. justitia. » In filiis Levi oranes sacerdotalera intelli-

Cgimus ordinem, a quibus judicium incipiet, quia

CAPUT III.
scriptum est : « Tempus est ut incipiat judicium de
« Ecce ego mitto angelura raeura, et praeparabit domo Domini ;
» et alibi : « A sanctuario raeo inci-
viam ante faciera raeara. » Hanc prophetiara de pite. » Siautem sacer ordo flamrais purgandus est
Joanne Baptista praemissam esse ipse Dominus in et colandus, quid de caeteris dicendum est, quos
Evangelio exponit, dicens Hic est de quo scri- : « nullius commendat privilegium sanctitatis?
ptum est : Ecce mitto angelum meura ante faciera « Et placebit Domino sacrificiura Juda et Jerusa-
tuam, et j)ra?parabit viara tuam ante te. » Sed in lem, sicut dies saeculi, et sicut anni antiqui. » Cum
Evangelio Dei Patris vox est ad Filium loquentis :
(inquit) filii Levi purgati fuerint, tunc placebit Do-
hic vero Christus loquitur de Joanne Ecce ego (in- : mino sacrificium quod ofl"ertur pro Juda et liieru-
quit^ mittara angelura meura, qui prajparabit viam salem, id est pro his qui Dominura confitentur- fa-
ante faciem meam. Prtemisit enira Salvator Joannera ctis et verbis, quique pacem ejus mente contera-
antese in deserto piffidicare baptismum poenitentia;. plantur. Quod autem sequitur : « Sicut dies sieculi
Quod vero sequitur a Et statim veniet ad templum : et sicut anni antiqui, hoc significat quod sicut in »

suura dorainator, quem vos qua^ritis et angehis te- principio placuerunt Doraino, sic post peccatum per
stamenti quem vos vultis. » Ita de se Christus Do-^^poenitentiara purgati placere incipiant.
rninus, quasi de alio loqui incipit, consueto raore « Et accedam ad vos in judicio, et ero testis ve-
Scripturarura. Ipse est enim dorainator, qui dorai- lox raaleficis et adulteris, et perjuris, et qui calum-
natur orani creaturae, ipse angelus Testaraenti Novi, niantur mercedem mercenarii, viduas et pupillos,
ipse quserendus et desiderandus ab omnibus, qui ab et opprimunt peregrinum, nec timuerunt me, dicit

antiquis patribussemper exspectabatur. Praeparante Dominus exercituum. » Terribile valde est, « acce-
ergo Joanne in cordibus hominum viam Domino, dam ad vos in judicio, et ero testis velox. » Ipse qui
statim venit ad templum suura, id est ad Ecclesiam judex est, erit et testis, quia judicabit facta operum
.suam dominator Dominus, sive ad singulorum corda exterius; ipse testis erit iatentis conscientiae malefi-
fidelium,quibus loquitur Apostolus : « Templum Dei cis, adulteris et perjuris. Haec crimina occulte pa-
sanctum est quod estis vos. » Hebraei^hoc quod dici- trata profei^entur in medium. Sequuntur et illa quae

tur : « Mitto angelum meum, » ad Eliam referunt. manifesta sunt : qui calumniantur mercedera mer-
Quod vero sequitur : a Statirn veniet ad templum cenarii, cura dicat Dominus : « Merces raercenarii
dominator, » Antichristo coaptant, quera pro Chri- apud te omnino non maneat ; » sed viduas et pupillos
 :

289 ENARRATIO IN MALACHIAM PROPHETAM. 290

calumniantur, cum Jicat propheta Non dc^pirict A creditur) ac Nehemia?, fames

: « facta est gravissima,

Dominus clamorem pupilli et viduam, cum effuderit ob quam pauperes qui erant in popuio. compulsi
loquelam gcmitus, » etc; etoppriniuntporegrinum, sunt vendere filios suos et filias, sed et possessiones
cumDominusspecialiter pra3cipiat:« Peregrinuni et suas omncmque substantiam : denique dicebant,
advenam non contristabis. » Altiore quoque sensu, sicut in libro Esdrae legitur: « Filii et liliae nobis
peregrinum dicit catechumenum, qui necdum civis raulti sunt nimis, et accipiamus in pretio eorum
effectus estsuperna3 Hierusalemporbaptismum.Ne- fiumentum, et comedamus et vivamus. » Alii di-
mo ergo putet levia pecrata perjurium vel fraudem, cebant « Agros nostrosetvineas et doraos oppona-
:

aut caluraniari viduam etpupillura etopprimere pere- mus, et accipiamus frumentum in fame. » IUi vero
grinum, cum hoc Dorainus maleficiis et adulterio qui habobant in horreis frumenta, nolebant Levitis
conjungat, et similes se judicaturum. reddere decimas, qui nullas habebant hcereditates,
Ego enim Dominus, et non mutor.
(.(
» Ne puta- sed primitiae et decimee erant hiereditas eorum. Si
remus ejus mutari naturam, dum judicat, et ali- (inquit) homo potest affigere Deum, id est frau-

quam irse vel furoris in se suscipere passionem, dare, vos me meis deci-
fraudastis, quia rainistris

cum dixisset: « Accedam injudicio, » consequenter mas et primitias non roddetis. Ego fraudem susti-
addidit : « Et non mutor. » Ipsi enim verissirae di- B neo, cujus rainistri Levitai coacti penuria templum
ctum est : « Tu autem, Domine sabaoth,cura tran- deseruerunt. Sic autera dicit se fraudari in his qui
quillitate judicas. » « Et vos, filii Jacob,et non estis sibi serviunt, sicut se dicit visitari in his qui sunt
consurapti. A diobus enim patrum vestrorura reces- in carcere, accipere potum in esurienti-
cibum et

sistis a legitimis meis, et non custodistis. » Vos bus, cseteraque quse memoranlur in sex operibus
(inquit Dominus), o filii Levi, per maleficia et misericordiae. Quod autem dicitur:« Si affigit homo
adulteria ca^teraque mala ssepe rautaraini : ego Deum suum, » quamvis simpliciter pro defraudat
vero, qui judex justus sum et cum tranquillitate vel supplantat accipi possit, taraen occultiore intel-

judico omnia, nulla personarum varietate perrau- lectu ad Doraini passionera referri potest, ut sit

tor. Cum ergo me severum et justum judicera fa- sensus : Non mirum si me modo in ministris meis
tear, vos tamen, o filii Levi, non estis consumpti, affigitis, et quantum in vobis est suspenditis, quia
licet sitis conflati igne tribulationum, nec per fla- aliquando me in raeraetipso clavis affigetis in cruce.
gella a malis vestris emundati.Tale est et illud quod Quia ergo non reddetis decimas, quas per Moysen
per Jeremiam dicitur : « Frustra percussi filios ve- sacerdotibus et Levitis jussi dare, idcirco vos ma-
stros, disciplinam non receperunt.» Nec hoc novum ledicti estis in farae et penuria, et propter hoc
est aut commissum, ut aliquam C faraes ista vobis superinducta est. Vos enira rae.
semel a vobis
mereamini veniara, h<ereditariara habetis irapieta- et non ministros meos, configitis gens tota ; et ut
tem a diebus patrum vostrorum, recedendo a legi- sciatis me irato vobis hoc evenisse, hortor et com-
timis et non custodiendo quas preecepi. IIoc et de moneo ut inferatis decimas in horrea templi mei,
his qui sunt in Ecclesia constituti dici potest et unde ministri cibura habeant. Et probate rae super
:

sunt filii Jacob supplantantis vitia, id est docto- hoc, si non aperuero vobis cataractas cceli, hoc
rura et magistrorura Ecclesise discipuli, qui nomine est, si nontantam copiam pluviarum vobis effundo,

tenus in Ecclesia, sed non recedunt a vitiis, nec utcredantur fenestrai cceli apertae, et effundam su-
custodiuntpr8eceptaDei,faIso nomensibi Christiana? per vos benedictionem usque ad abundantiam.
religionis assuraunt. « Revertimini ad me, et rever- Verbo effusionis nimiam largitatera ostendit, et
tar ad vos, dicit Dominus exercituum. » Magna Dei increpabo pro vobis devorantem, id est locustam,
clementia hortatur contemptores ut ad se redeant, erucara, vel rubiginem, cseteraque qua? noxia sunt
et se ad illos promittit reversurum. Sed illi non in- laboribus horainum, increpando, id est, nutu maje-
telligentespeccando se a Domino recessisse, impu- statis meae prohibebo a vobis,et non corrumpetfru-
denter interrogant o In quo revertemur?»qui nun-
:
^^ ctus terrae vestrse tantaque erit vestra felicitas, ut
quam recessimus a te. Quibus Dorainus respondit cunctae per circuitum nationes mirentur terrac ve-
« Si affliget homo Deum, quia vos configitis me et strcC fortilitatem, et eritis terra desiderabilis, quia
dixistis : Inquo configimus te ? In decimisetin pri- oranes desiderabunt in ea habitare. Quod autem de
mitiis etin penuria, vos raaledicti estis, et vos con- illorum decimis,hoc de Ecclesire populis dicere
figitis me gens tota. Inferte omnem decimam in hor- possumus, quibus praecipitur non solum ut decimas
reum, et sit cibus in domo mea, et probate me dent, sed ut etiam sua omnia pauperibus et Eccle-
super hoc, non aperuero vobis
dicit Dorainus, si siae rainistris largiantur. Sed si hoc facere nolue-
cataractas coeli, et effudero vobis benedictionem rint, saltera sicut Judaei aliquam partem sacerdo-
usque ad abundantiam, et increpabo pro vobis de- tibus et pauperibus tribuant, ne iratum Deum sen-
vorantera, etnon corrurapet fructum terrse vestrio, tiant, sed potius cxperiantur ejus benignissimam
nec erit sterilis vinea in agro, dicit Dorainus exer- largitatem.
cituum, et beatos vos dicent omnes gentes. Eritis « Invaluerunt super me verba vestra, dicit Do-
enim vos terra desiderabilis, dicit Dorainus exerci- minus, et dixistis : Quid locuti sumus contra te ?
tuum. » Temporibus Malachiai (qui et Esdras esse Dixistis, Vanus est qui servit Domino, et quod emo-
 291 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I — COMMEXT. BIBL. 292
rQmenfnni. quia rustodivimus pnecepta ejus ? » Lt A dem talia.neduni loqui debuissent.<iEt attendit Do-
jam superius pnplibatimi est. populus qui revei^sus minus. et audivit. et scriptus est liber monunienti
fuerat dc captivitate. et habebat legem Oei in no- corameotimentibus Dominum et cogitantibus nomen
titia, et videbatur observare legem, et reddere de- ejus. w Hrecjustiset timentibus Dominum inter se
clmas, et ca^tei-a qu:p in lege jubentur implere. vi- conferentibus. attendit Dominus, et audivit, cujus
dens cunctasper cireuitum nati<>nes rebus omnibus auditus ieterna cognitio est, cui non est aliudaudire
abundare, se vero penuria et egestate tabescere, quam videre. Totus est enim auris, totus est ocu-
dicebat : Quid mihi prodest quod verum Deumcolo, lus, et de toto se videt, de toto audit. Audivitergo,
ejus raandata custodio ? Unde Dominus per prophe- id est pr.Tscivit, et ante omnia sascula pracordina-
tam dicit: « Invaluerunt. d id est ingravata sunt vit. « Et scriptus est liber monumenti, » id est me-
t verba vestra super me. i^ Sed illi, non intelligen- moriae coram eo.Liberiste aeterna memoria, in qua
tes gravissime se peccare in verbis blasphemiie apud Deum sancti omnes attitulati atque prsedesti-
qua? contra Dominum proferebant, interrogant : nati sunt. De hoc libro in Apocalypsidicitur : Libri
t Quid sumus contra te ? » Quibus respondet aperti sunt, et alius liber apertus est, qui est vitae.
locuti
Dominus: t Dixistis, Vanus est quae servitDeo. ct Libri aperti duo sunt Testamenta, per quae singuli
quod emolumentum, id est quae utilitas, qui fru- Bjudicandi sunt. Liber vero apertus, est m emona
*>

ctus, quae remuneratio, quia custodimus praecepta eorum qufe singuli gesserunt. Unde et bene inqui-
ejus ? Haec loquebantur, quia in praesenti tantum busdam codicibus habetur Qui est vitae uniuscujus- :

mercedem pio Dei volebant servitute, et idcirco que. Hic ergo liber monumenti scriptus est timen-
hoc in futuro eam merebantur invenire, nec dice- tibus Deum, ut noverint quia cum dies judicii ad-
bant quod ait sanctorum su-
sanctus Tobias : <i Filii venerit,reddendffi sunt blasphemis et irapiis poenaeet
mus, et aliam vitam exspect^mus. Addunt adhuc: » timentibus Deum De hoc libro et Dominus
prcemia.
« Et quia ambulavimus tristes coram Domino exer- in Evangelio Gaudete quia nomina vestra
ait : «

cituum ? • Est enim tristitia religionis.cum simplex scripta sunt in ca^lo. » Quid quasi exponens Psal-
quis et humilis incedit. sicut est confusio laudabi- mista dicit « In memoriaaeterna eritjustus. »
:

lis, de qua dicitur : t Et confusio adducens glo- « Et erunt mihi, ait Dominus exercituum, in die
riam. t) De taii tristitia dicit Psalmista : « Tota die qua ego facio in ^-eculium, et parcam eis sicut par-
contristatus ingrediebar. » cit vir fiho suo servienti sibi. Et convertemini, et
Ergo nunc beatos dicimus arrogantes, » id est
« videbitis quid sit inter justura et impium, et inter
superbos, qtii contra Deum hujuscemodi blasphe- servientem Deoetnon servienteraei.» Erunt (inquit)
mias jaculari nontiment. Curautem eos beatos vo- mihi in peculium, quia eligam eos non solum gene-
caverit. ostendit subdens Siquidem aedificati sunt : ^' rali vocatione, qua omnes Chrisliani vocantur, sed
facientes impielatem, » id est in saeculi gloria, et etiam peculiari et propria, qua soli electi vocantur,
post scelera prosperis omnibus perfruuntur, « Et de qua Apostolus : Quos autera vocavit, hos et
«

tentaverunt Deum. » siverestiterunt Deo, praeceptis justificavit. » Qua etiani se vocatum asserit di-
ejus conti-aria facientes. • Et salvi facti sunt > dum cens : e Paulus servus Christi Jesu, vocatus apo-
suam tantum salutem putant esse felicitatera pra?- stolus. » Et parcam eis sicut pater homo fiho ser-
sentis saeculi Hiec quae juxta litteram de Juda^is di-
. vienti sibi, in quo duplex est affectus, pietatis in

cuntur. possunt et de haereticis et de omnibus, qui filium.servitutisinfamulum.Tunc vos qui nunc bla-
de praesentis vitae prosperitate superbiunt, non in- sphemantes, dicitis « Quod emolumentum quia cu-:

congrue accipi, qui in sua impietate proticiunt, et stodiraus prtecepta ejus? » et illorura electione, et
raultos sui sceleris participes asciscunt. vestra repulsione cognoscetis quid inter justum
« Tunc tiraentesDominum,unusquis-
locuti sunt et irapiuni, et inter servientem Deo et non ser-
que cum proximo suo. » Sensus ille est Blasphe- : vientem.
mantibus, et judicia Dci {quce nonnunquam oc- pw

culta, semper autem justa sunt reprehendentibus,

CAPUT IV.

tunctiraentes Deumad invicem locuti sunt. subau- « Ecce enira dies veniet succensa quasi carainus,
diendunj quod retributiobonorum et malorum non et erunt oninessuperbi et oranes facientes irapieta-
semper in praesenti fiat sieculo, sed reservetur in tera stipuhi. et inflamraabit eos dies veniens. dicit
futuro. quod homo non possit scire inscrutabilia Dominus exercituum.» Dieshsec,tempus judicii uni-
judicia Dei, nec debeatde illius aequitate et justitia versalis est, quae sanctis erit lux, peccatoribus au-
disputare. Hcec enim et hujusmodi sanctis convenit tem tenebrae, quaedieserit succensa quasi caminus,
utloquantur. Unde non dixit quid sintlocuti timen- ut omnes impii vertantur instipulam,et aeternisdici
tes Deum.ut subintelligeremus ea locutos quccScri- creraentur ardoribus-Curaque eos innammaveritat-
ptararum vocibuscontinentur.Si vero secundum Se- que combusserit, « quse non derelinquet eis germen
ptuaginta interpretes legerimus : t Hcec locuti sunt et radicera. » IIoc de irapiis dicitur. quid passuri
qui timent, » ironicros accipiendum. et pressa voce sint in die judicii, Sequitur.etdicit, quid econtrario
annuntiandurn,« h&ec quaediximus locuti sunttimen- tiraentibus nomen Domini venturum sit.
t«s. > id cst non timentes Deum.quine cogitare qui- « Et orietur vobis timentibus nomen meuni sol
2?? ENARRATIO IN MALACHIAM PROPHETAM. m
justitiae, et sanitas in pennis ejus, et egrediemini, ADominus Horeb, qui mons interpretatur siccitas,
in
et salietis sicut vituli de armento, et calcabitis im- omnem vitiorum ex-
quia lex spiritualiter intellecta
pios cum fuerint cinis sub planta pcdum vestrorum, coquit humorein. Locutus est autem ad Israel pra}-
in die qua ego tacio,dicit Doaiinus exercituum.u Sol cepta et judicia, quia illiscommittenda sunt mys-
justitise Deus Pater dedit judicium,
Christus, cui teria Scripturarum, qui nmndi cordis oculis Deum
quique juste omnia judicabit, etnec vitia neque vir- videre merentur.
tutes latere patietur. Orieturtimentibus Deum, oc- « Ecce ego mittam vobis Eliam prophctam, ante-
cidetaulem et obscurabitur contemnentibus et bla- quam veniat dies Domini magnus et horribiiis, et
sphemantibus eum unde et damnati dicent, quod
;
convertet cor patrum ad filios, et cor fdiorum ad
scriptum est in libro Sapienti^c : « Lumen justitiae patres eorum, ne forte veniam et percutiam terram
non luxit nobis, et sol non ortus est nobis. » In hu- anathemate.» Prsemonito ut meminerit legis Moysi,
jus solis alis sanitas est, ut sanatos per poDniten- dicit se missurum Eliam, quia in Moyse lex, in Elia

tiam protegat, et ad caulas gregis sui reportet, significaturprophetia.Undeettransfigurat») in mon-

juxta quod in Deuteionomio scriptum est : « Expan- te Domino apparuerunt Mo)'ses et Elias cum eo lo-
dit alas suas, » etc. Tunc egredienturqui in s&eculi quentes, quia tam lex quam omnis prophetarum
hujus carcere clausi tenebantur, quasig chorus, Christi prajnuntiaverunt adventum. Igitur
et salient
vituli antequam dies judicii veniat,mittet DominusEIiam,
de armento, placentes Deo victimae, renovati
et nitidi,squalore morlalitatis abjecto.Vel, sicut alia qui interpretatur Deus meus Dominus, etest Thes-
editio dioit, vituli soluti a vinculis, a quibus libe- bites de oppido Thesbi,quod iuterpretatur conver- :

rari cupiebat ApostoIus,dicens a Cupio dissolvi et sio. Quorum ? Videlicet prophetarum, qui nos quo-
:

esse cum Christo. » Nec tali jucunditate contenti, tidie ad conversionem et pcenitentiam hortanturjUt
calcabunt impios cum fuerint cinis sub planta pc- convertatur corpatrum ad filios, idestfidem quam
dum eorum, juxtaquod Apostolus precatur « Deus habuit Abraham, Isaac et Jacob, et caeteri patriar-
:

conteret Satanam sub pedibus vestris velociter. » chae inspirent, et insinuent filiis propheticis lectio-
Calcabunt autem non insultando perditioni eorum, nibus, quatenusquod illicrediderunt de Christo im-
sed justo Dei judicio concordando, et nulla ad eos plendum, hi ci^edant impIetum.Sive c cor patrum, »

compassione animum flectendo.Nam sancti in com- id est rnentem Dei dicit,quae fuit in patribus, trans-
paratione divinae majestatis, se cinerem recogno- fundat in filios adoptionis, et cor filiorum convertat
scunt. Unde Abraham : « Loquar (inquit) adDomi- ad patres, ut exgentibus et Judaeis credentes Patri,
num meum, cum sim pulvis et cinis. » At superbi, in Christo fide et religione consentiant. Nisi enim
quorum princeps dicebat : « Ascendam super alti- p spiritualis prophetiae intelligentia cor patrum ad fi
tudinem nubium, similis ero Altissimo, » detrahen- lios, et cor filior-um ad patres eorum tali modo con-
tur in lacum inferni, et erunt vere cinis sub sanc- verterit, veniens Dominus percutiet terram anathe-
torum pedibus. mate, hoc est,aeternae maledictionis alienatione,qua
« Mementote legis Moysi servi mei, quiamandavi dicturus est his qute a sinistris erunt . c< Discedite a
ei in Horeb ad omnem Israel praecepta et judicia. » me,maledicti, in ignem aeternum. » Non solum au-
Horeb mons est in Sina, ubi Moyses accepit legem tem coelum anathemate percussurum,id est,
se dicit
digitoDei scriptam in tabulislupideis. Cum (inquit) eos quiccelestem habent conversationem,sed terram,
sciatis pro certo venturum diem judicii, quando su- id est terrena sapientes,et terrenis operibus inhian-
perborum radicem et germen flamma comburet, ti- tes.Haecde Elia diximus, secuti doctores,quanquam
mentibus autem orietur sol justiti», oportet ut re- multi sint etiam nostrurum qui credunt eum ad
cordemini legis. quam perMoysen vobis dedi, et ea litterara venturum, et restiturum orania, ac mortis
quae ibi percipiuntur opere impleatis. Sed et nobis debitum persoluturura. Caiterum Dominus inter-
praecipitur ut recordemur spiritualisetdivinaelegis, rogatus de adventu Eliae ab apostolis, respondit :

eaque non carnaliter, sed spiritualiter impleamus. « Elias jam venit. et non cognoverunt eum, sed fe-
Apostolus enim dicit quia lex spiritualis est. PsaI-[) cerunt in eura quKCunque voluerunt, » Joannem in
mista quoque spiritualera ostendit esse legera, di- Elia volens intelligi unde subsecutus adjunxit Si
, :

cens ; « Revela oculos meos, et considerabo mirabi- vultis recipere, Joannes ipse est EUas qui venturus
lia de lege tua. » Hanc spiritualem legem dedit est.
 IIAY
HALBERSTATEXSIS EPISCOPI

C0313IE.NTARIUM IN CANTINA CANTICOEUI

(Ex editione Coloniensi anni 15^9.)

Salomon, inspiratus divino Spiritu, composuit AUtatis sibi consciae sunt, eo ampliusChristum dili-
hunc libellum de nuptiisChristiet Ecclesiae, etquo- gunt. Vox Ecclesiae :

dammodo epithahimium fecit Christi et Ecclesiae.id < Trahe me post te, curremus, Hic est permu- »

est canticum super thahimos. Unde et Cantica can- tatio personae. Xam hactenus locuta est Synagoga,
ticorum vocavit hunc UbeHum, quia omnia cantica hic incipit loqui Ecclesia de gentibus : « Trahe me
superexceUit. Sicut enim dicitur rex regum, et Do- postte,curremus. » Quia(inquit) meam infirmitatem
minus dominantium, et solemnitas solemnitatum, cognosco, et video me nihil meis viribus boni posse
sic dicuntur Cantica canticorum ob exceUentiam et agere, tua gratia trahe me ad tui imitationem, vel
dignitatem. Est autem in hoc obscurissimus iste U- etiam.cumcoelum ascenderis,trahe me post te. « In-
ber, quia nuUae ibi personae commemorantur, et troduxit me rex in ceUaria sua. » Hic loquitur de
quasi comico stylo compositus est. Christo sponso suo ad animas fideles. CeUaria D^i
.sunt aeterna beatitudo, etsuperna^ patrias gaudia,in
CAPUT PRIMUM. qua introducta est jam Ecclesia pcrfidem et spem,
« Osculeturme osculo oris sui. » Desiderantis vox quandoque introducetur per rem.«Exsultabimus et
cst SjTiagogaeadventum Christi. Quasi diceret :To- loetabiraurinte.T) De donis (inquit) tuis exsuUabimus
ties mihi adventum suum promisit per prophetas. -"et Isetabimur. Sed quia scimus hoc non nostri esse
veniat ergo jam, et osculetur me osculooris sui, id raeriti, in te, non in nobis exsultabiraus hoc est :

est per se ipsum mihi loquatur. « QuiameUora sunt quod Apostolus ait « Quigloriatur,in Doraino glo- :

ubera tua vino.^) Repente ad ipsum. cujus desiderio rietur.B « Memores uberumtuorura super vinum, »
flagrabat. verba convertens. subdit • Quia raeUora id est, meraoresgratice tu^ etraisoricordiae tuae, qua
:

suntuberatua.» etc,PeruberaChristi,dulcedo Evan- salvati suraus.Ubera enim sunt ipsa gratia, qua sal-
gelii inteUigitur, quia eo veluti lacte nutriturinfan- vati sumus.Recordantes etiam quia tu austeritatem
tia credentium. Vinum autem austeritatem legis si- legisuberibus doctrinae evangelicaeteraperare digna-
gnificat ; sed ubera Christi raeliora sunt vino, quia tus es. « Recti diligunt te. < Illi (inquiti qui recti
dulcedo EvangeUi melior est austeritate legis. In corde sunt, diligunt te, id est, illi qui nihilsuisme-
lege enim nuUa reser\atur poenitentia, sed praecipi- ritis tribuunt,sedomnia tuae gratiae deputant. Xul-
tur ut qui peccat cccidatur : Evangelium autemdi- lus enim te diligit nisi rectus, et nullus est rectus
cit :Nolo mortem peccatoris, » etc.
f nisi qui te diligit. Ecclesia de suis pressuris :

« Fragrantia unguentis optirais. Ungnenta sunt Xigra sum, sed forraosa,filiae Hierusalem.» Hic
(<

dona Spiritus sancti, vel etiam opiniones virtutum, Q rursus loquitur Ecclesia ad sanctas animas Nigra :

de quibus Apostolus « Christibonus odor suraus. >

: sum.quia persecutiones patior, sed forraosa sum vir-
' Oleum efTusum nomen tuum. » Xomen tuum. o tutibus, filiae Hierusalem, id est aniraae fideles.
Christe, effusum est. ChrismaGraece.Latine unctio, Xigra sura,id est, deformis persecutionibus et seru-
unde Christus nomen Christi ab unctione vocatum
: ranis quas sustineo, sed formosa sura decore virtu-
est. Solet enim Spiritus sanctus olei nomine appel- tura.Quomodoautemnigrasit, etquoraodo forraosa,
lari, juxta quod Psalmistaait :« Unxit te Deus tuus ostendit cura subdit : « Sicut tabernacula Cedar, sic-

oleo, » idest Spiritu sancto. Hoc oleuraeffusura est, ut pelles Saloraonis.» Ita enira distinguitur : Xigra
quandohaecgratia.quamChristussingulariterhabuit, sum sicut tabernacula Cedar, formosa sicut pelles
data e.st omnibus electis : unde et a Christo Chri- Salomonis.Cedar filius Ismaelis fuit, qui interpreta-
stiani dicuntur, participionominis Christi. Et bene tur tenebrae. Israaelitse vero seraper in tabernaculis
non stiUaturn, sed effusurn oleum dicitur.quia abun- habitare soliti sunt,et non habent domos.Dicitergo
danter haec gratia omnibus data est fidem Christi Ecclesia se nigram esse sicut tabernacula Cedar,
recolentibus. « Ideo adolescentulae dilexerunt te. t propter persecutiones quas patiebatur a filiis tene-
Adolescentulce dicuntur aniraae electorura, quia in brarum.quod interpretatur Cedar. Hinc Psalraista
bapiismo reliquerunt sordes veteris horainis. et re- dicit : « Habitavi cuni habitantibus Cedar, )^ id est,

novatae sunt in Christo.Beneautem feminino genere D conversatus sum inter persecutores etpeccatores in-
dicuntur, quia animae sanctorum quo majoris fragi- fidelitate nigros.Formosam vero dicit se sicut pelles,
 A :

297 ENARRATIO IN CANTICA CANTICORUM. 298

id est tabernacula Salomoiiis.qui pacificus intcrpre- peisorutionil^us, obsecrat spunsuin suuni ut ei dicat

tatur, quoniamdignaerat visitationeet con.soiatione in iiuoruin iiientibus requiescat. Nam cubare sponsi,
sponsi sui Christi int''r arigustias. Rlt sicut tai-erna- requies^ere est, si<ut ipse dicit : ^ Super quem re-
cula ex pi^llibus mortuorum fiurit aniiiKilium, ita Rc- quii^scit spii-itus meus, » etc. Ne enim snncti aestu

clesia. tabernaculum videlicot Dei,ex liis construitur tentationisarescant, if)se in eorum cordibus cubatet
qui seipsoscum vitiis etconcupiscentiis mortificant. requiescit atque ab omni fervore tentationum et

ft Nolite me consideraie quod fusc.asim,quia deco- persecutionum protegit. Quarehoc ? « Ne vagari in-
loravit me sol. » anima:' fideles et devutae Ueo. cipiam post greges sodalium tuorum. » Greges soda-
« nolite me considerare quod fusca sim, » id est quod lium appelhit conveniicuha lia}reticoruni,qui sodales
tribulationil)Usafficiai- quod persecutionibus oppri- Christisunt. quia et ipsi greges suos pascunt. Id est
mar,«quia decoloravit rne sol.» id est persecutionis sensus spoiise, indira inihi sanctos et electos

fervor meuin splendorem quudammodo obfuscavit. tuos, ne forte offendam et incuri-am in ha^reticos,
Acsidiceret : Interiorein pulchiitudinem meam co- putans te me ibi posse invenire. llunc versum ma-
o-itate. etiliam attendite, non illam quam foris pati le ha^retici distinguebant, tanquam sponsa interro-
videor.Tale est quod et Apostolus dicit : Nolitedefi- garet : Ubi pascas, ubi cubes ? et i|'se responderet
cere in tribulationibus ineis pro vobis, qucc est glo- " In meridio cubo et in australi paite.
riavcstra. Non enim sunt condignie passiones, etc. « Si ignuras te, o pulchra inter nmlieres,egredere

Solautem in Scripturis multos habet sensus Ali- et abi post ve.stigia gregum. » Vox sponsi ad spon-
quandosignificatipsumDeimediatorem ethoininum sam suam Ecclesiam : Ac si diceret: Tu quereris te
unde scri})tum est :« Vobis timentibus nomenmeum quasi a rac derelictam, et persecutionum fervoribus
orietur sol justitiie, •• id est Christus. Significat Ec- denigratam nec consideras quod {"ulchra sis inter

clesiam sicut David dixit : « Fulgebunt justi sicut mulieres, id est non attendis virtutum spiritualium
sol. » Aliquando fervorem persecutionis, sicut hic, i)ulchrjtudinem,qua prae CKteris decoraris, licetten-
et in Evangelio, ubi dicitur de semJne quod ajcidit tationibus denigreris. Si ignoras ergo te. id est si

supra petram, et orto sole exrestuavit. Quod ipse hanc dignitatem et formosit;item tuam non recogno-
Dominus aperitexponens. Factaautem persecutione scis, egredere de meo consortio, et abi postvestigia
propter verbum. scandalizantur. « Filii matris meae gregum hoc est, sequei"e et imitare doctrinam er-
;

pugnaverunt contra me, etc , usque, v Non custo- rantium hfcreticorum, qui contempto vero pa.store
divi »1 Unde ccpperit luec per-secutio, ostendit cum unius gregis,multos sibicoacervaverunt greges. o Et
subdit :«Filii matris mese pugnaverunt,»etc.Vox est pasce haedos tuos » id est peccatores et erroneos
^
primitivae Ecclesiae.Synagoga mater est.cui [ler Pro- auditores juxta tabernaculapastorum, id est secun-
phetam dicitur :« Et vocaberis civitas fidelis etmater dum dogmata ha^reticorum. Unus enim pastor est
civitatum,filia Sion. » Hujusfilii sunt Judici. quipu- Christus, qui unum habet gregem, id est unitatem
gnaverunt contraEcclesiam primitivam.quando ex- catholicoe Ecclesiae. Pastores vero multi sunthaere-
citaverunt persecutionem contracredentes,et omnes tici,quigregom deceptorum hominum sibiaggregant
dispersi sunt per regiones Samariai « Posueruntme quos diabolo fiascunt : de quibus et Psalmista ^-Sic-
custodem in vineis, » Vinea unafuit primuinEcclc- ut oves in inferno positi sunt. )> Oves vocantur in
sia Hierosolymis, sed ob Judaicam persecutionem hoc loco mali, non propter simplicitatem vel inno-
dispersis credentibus omnibus, multie vineie factai centiain, sed propter hebetudinem, quia nesciunt
sunt, id est multa^ Ecclesiae constructie per univer- resistere pravcCdoctrinie, sed omnia quee sibi im-
sum mundum Dicit ergo Ecclesia primitiva : Po- ponuntur a pravis doctonbus. sustinent non bona
suerunt me (scilicet apostoii et doctores)custodem,» patientia.
id est ut essera custos ecclesiarum.Unde et inGrseco « Equitatui meo assimilavi te, amica mea, in cur-
bene dicitur r« Disseminati sunt, »ulji nos legimus, ^^ ribus Pharaonis. «> Equitatum suum appellat exer-
« dispersisunt. »Ad hocenim divinitusdispersi sunt, citum filiorum Israel, videlicet sexcenta millia, qui
ut plures Ecclesiae fierent per univeisum mundum. egressisuntdOiEgypto.ettransierunt mareRnbrum.
« Vineam meam, id a^A unam illam Ecclesiam quae Equitatum autem suum illam multitudinem dicit,
in Hierosolymis fuit, non custodivi. Hocnon advo- quia sicut aurigacurrai jirfcest, ita Deus plebi prae-
tum neque ad mentem est referendum, sedadloc.um. erat.protegens illam et defendcns, et ad terram re-
« Non custodivi, » subaudis ut essct ibi ubi coipit. promissionis introducens Iluic sumrnoequitatui as-
« Indica mihi quem diligitanima mea,ubi pascas, similavit amicam suam, quoniam sicut ille populus
ubi cubesin meridie. »Vox Ecclesiaeest adsponsum per mai-e Rubrum
salvatus est Pharaone demerso,
suum Christuin :Osponse.quem diligitanima mea,id ita Ecclesia gentium per baptismum de diaboli ser-
estquem totamentisintentionediligo.indicamihi ubi vitio liberata, e^ ad veram repromissii(nis terram et
pascas, id estubioves tuas pascere facias; ipse est evangelicam libertatem introducta est, sicque quae
enim pastor bonus, sicut ipse dicit in Evangelio. erat ancilla vitiorum facta est amica Christi, emun-
Indica mihi ubi pascas etubi cubes. » id estrequie- data et abluta per baptismum a sordibus peccato-
scas, et hoc in meridie, id est in fervore persecu- rum.
tionis vel tentationis. Laborans enim Ecclesia in < Pulchrae santgena^tuae sicutturturis. »Turturis
Patrol. CXYII. 10
 099 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. — COMMENT. BIBL. 300
natura est, ut si oasu ronjugein ponliderit. alium ADei. Sod sicut dictuni est, sanctitas ma^is a tom-
ulti-anon requiiat TurluritMgo assimilatur Ecclesia, poro incarnatioiiis Clnisti cxcrevit, et tunc quo-
quia ex quo Christus muntlum priesentia corporali dammodo nardus Ecclesia\ id est odor vii-tutum tbr-
deseiTiit, et cq*Ios petiit, Ecclesia in ejus amore te- tius dedit odorem suum. Juxta litteram, nardus
nacissime persever:it,nec recipit ullum adulterinum herba est aromatica, crassa et fraoili radice, folio-
amatorem.quia contemnit mundum,et soliussponsi que parvo et denso, cujus cacumiua in aristas se
sui pulchritudinem niente contemplatur Genis au- spargunt. Hoc unguento Maria Magdalene pedes et
ten» turturisgenas Ecclesiie comparat,quia ingenis caput Domini perunxisse in Evangelio legitur in
maxilliv verecundia apparet: et per hoc pudor et ve- domo Simonis.
recundia Ecclesiie ostenditur, quiaerubescit aliquid « Fasciculusmyrrhaedilectus meus mihi :
»Myrrha
fodum et quod sponso suodispliceat perpetrare. Et species est aromatica, qua mortuomm corpora con-
estsensus Noli timere ne vageris pergreges soda-
:
diuntur. IIoc loco passio Christi et sepultura desi-
lium meo?'um, quia tanto te amoris niei pudore, et gnantur : nam depositum
corpus Domini de cruce a
tanta verecundia donavi, ut certus sim te me non Nicodemo et Joseph. myrrhi^ et aloe conditum est,
posse deserere, vel ad alienos deflectere. a Collum etinvolutum linteis cum aromatibus, ac sepulturEe
tuum sicut monilia. iPer coUum Ecclesiit; doctores B traditum. ergoEcciesiasponsa ejus :« Fascicu-
Dicit

sancti designantur. nam per coUum cibi reficiendo lus myrrh^e dilectus meus mihi » factus est, quia

corpori ministrantur. Sermones etiam, quibus ar- propter me moituus est etsepultus e.st. « Inter ube-
cana mentiura designantur, per colli fistulam egre- ra mea commorabitur. » Nemo dubitat locuai cor-
diuntur. Sic doctores sancti et cibum nobis saluta- ubera esse.Dicit ergo « Inter ubera mea
dis inter :

risdoctrin» ministrant,et otiam secretaScriptura- commorabitur. » Idestcordis mei memoria^terna-

rum nobis manifestant. IIoc eigo coUum Ecclesiae liter habebitur, et nunquam tantoruui cjus benefi-
quasi monileest, quiacastae doctrime gemmisetvir- ciorum ohliviscar sed sive in prosperis sive in ati-

tutum ornamentis sancti doctores decorant. Monile versis.recordabor ejusqui me dilexit.etmortuusest.

enim ornamentum est virginum vel matronarum. « Botrus Cypri dilectus meus mihi in viueis En-
a Murenulas aureas faciemus tibi, vermicuhitas gaddi. « Cyprus insula est ubi vites nobilee esse fe-

argento. » Murenuhe juxta litteram ornamentum runtur, rnaximos botros procreantes.Engaddilocus

sunt eolli virginalis et puelhiris.videlicet virgulaeau- similiter esse fertur, habens arbusculas liquorem

riperplexai,intermixtis nonnunquam pulchra vaiio- balsami desudantes.Loquitur ergosponsa de resur-

tate subtilissimis argenti fiUs, et hoc est quod dicit. rectione Christi sui sponsi :'i Botrus Cypri dilectus
«vermiculatasargento, » id est in modum vermium^' meus mihi. Ac si diceret Sponsus meus, qui >> :

tenenorum, quos lumbricos dicunt, distinctas. Mu- rnortis amaiitudinem pro me gustavit, et fasciculus

renul» autem dicuntur a simihtudinepiscis marini, mihi quasi myrrhce fuit,in resurrectinne sua factus
qui murena vocatur. Mystice, murenulac sunt per- est mihi botrus Cypri quando niegaudio sua^ resur-
plexa Scripturarum dogmata, et diversis sanctorum rectionis iaetificavit. Yinum enim
laetificat cor ho-

Patrumsententiis inter se conjuncta.Aurum quippe minis hoc in vineis Engaddi, quia ex sua resur-
; et

ckiritatem significat sensus spiritalis, argentum vero rectione quasi suavissimo balsami odore per univer-
nitorem eloquii designat. Murenuhis ergo aureas sum mundum redoluit, et fragrantiam sutefideilate

sponsus sponsae suie facit, cum Cln-istus Ecciesiam dispersit. Engaddi autem fons haedi interpretatur,

suam doctrinis sanctorum Patrum scnsu et eioquio per quod significatur baptisma, et sacrificium in
fulgentibus instruit, atque ad illorum fidem et vir- quo peccata omnia abluuntur hacdus namque pec- ;

tutem imitandam accendit. Notandum quod pluraii- catores significat. Baptismus ergo fons est haedi,

ter dicit :« Faciemus tibi, » quasi enim Christus se quia peccatoi^s suscepit sed immaculatos et mun-
persanisdoctorum conjur»git, per quos ipsae mure- datos ab omn'bus peccatis reddit.
nulai concatenantur, utillius Ecclesia exornetur. « Ecce tu pulchra es, amica mea. Vox sponsi •»

D
« Dum esset lex in accubitusuo. » Vox sponsae Christi ad sponsam suam Ecclesiam. Ecce tu pul-

regem sponsum suum Christum dicit, qui per divi- chra es » Bis eam repetit esse pulchi'am propter
:

nitatera sliam omnia regit, et etiam secundum hu- perfectionem operis et munditiam mentis. « Ecce tu
raanitatem de regia Davidis stirpe natus est. Accu- pulchra es, » id est in bonis operibus perfecta es,
bitus regis fuitincarnatio ejus Accumbereenim est sancte et pie et juste vivendo. secundum Apostolum.
recubare vel rediscumbere Et tunc Christus accu- « Ecce tu pulchraes, » mundumet simplicem cordis

buit, quando pio nostra redemptione se usquo ad habens intentionem, quia non propterterrena com-
suscipiendam natui-am nostram inclinavit. Et tunc, moda vel mundi gloriam, solummodo Ecclesiis Dei

c nardus mea odorem suum dedit, » quia virtus Ec- placens bona operaris. « Oculi tui colurabarum : »

clesise magis enituit.Cum enim consideratDeum pro Columba simplicissima avis est,et per hanc, simpli-

se horainem factum. amplius ad spiritualium virtu- citas atque innocentia Ecclesiae figuratur: quasi

tum studium et an.orem sui Conditoris accenditur. enim oculos columbarum habet, quia ab omni fi-

Nai dus enim fragrantiam virtutum spiritualium de- ctione et simulatione se iinmunem custodit. Vel

signat- Erant quidam ante incarnationem sancti etiam oculos columbarum iiabet,quia§cientiam divi-
 »

m ENARRATIO IN CANTICA CANTICQRUM. m

narurn Scripturarum casto etsimplici intuitu intel- A dixit : « Discite a mc quia mitis sum et humilis

ligit, sj/irituales et clivinos sensus in ea i'equirens ;

corde. » Potest et hoc quod dicit, « Ego sum flos
nam quoniam Spiritus sanctus in specie columbae campi, » ad incarnationem reterri. Campus enim
apparuit, recte doctrina ccelestis inocuiis columbae non aratur, non scinditur, non ullovomere prosul-
inteliigitur. catur Dicit ergo : « Ego sum tloscampi » id est ft- :

« Ecce tu pulcher es, dilecte mi, et decorus. j Ac lius virginis. Non ergo ruris, sed campi florem se
si diceret: Tu quidem me pulchram in opere et co- vocat, quiavirginefficarnisfructusest, secundam va-
gitatione esse dicis, sedego omnem hancpulcln-itu- ticinium Isaia^ :f> Egredietur Virga de radice Jesse. »

dinem a te me credo habere et cngnosco. Tu enim Lilium convallium est idem Chri.stus, hoc est, filius

es pulcher et decorus, tu es fons totius boni, et humilium parentum. Convallesenim humiles et pa-
quidquid boni habeo. tua gratia habeo.PuIcher au- rentes ejus significant. Veniens enim Dei Filias iii
tem et decorus dicitur, quia et divinitatis perpe- mundum, non soliim homo fieri dignatus est, sed.
tuitat(\ etetiam susceptan humanitatis dignitate mi- etiain paupei- homo pro nobis : nec divites, sed
rabilis est. « Lectulus noster floridus- » Lertulus est pauperes elegit habereparentes, ut particeps factus
qualiscunque tranquillitas, vel requies praesentis paupertatis nostrai, divitiarum et glorioe suae nos
vitae. Nam quasi in bello est Ecclesia, dum pro B participos faceret.
Cliristo diversa tolerat certamina, quasi vero in « Sicut lilium inter spinas, sic amica raea intef
lectulo requiescit, cum aliquantula pace sibi con- filias. Videns sponsam suam ad reqoiem festinare,
)•)

cessa fruitur. Sed hic lectuius floridus est, hoc est, et iabores fugere, ac per quietem praesentis temporis
varietate virtutuin quasi vernantibus floribus dis- ad aeternam beatitudinem tendere, se perpressuras
tincta Cbt requies Ecclesia;. Tunc eniin liberiuscon- etlaboreshujus sa^culi illucperveniredebere :« Sicut
templationi divinse insistit, tunc jejunia, vigilias et (inquit) lilium inter spinas, sic amica mea inter
caetera bonorum operum hberius exsequitur. filias. )) Spinse, quae pungunt et lacerant,significant
« Tigna domorum nostrarum cedrina, laquearla perversos quosque vel rntra Ecclesiam, vel extra
nostra cypressina. >) Uomus Ecclesiae sunt conven- Ecciesiam. Et est sensus : Sic tibi vivendum est, et

ticula per totum orbem diffusa. Tigna vero et la- sic parata esse debes contra oronia adversa, sicdt
quearia sunt ipsae personae fidelium, ex quibus Ec- tamen florere et gratum
lilium inter spinas est «et
clesia Sed attendendum quod tigna ad
constat. odorem ex se emittere non cessat, sic amica mea
munimentum sunt donius, laquearia ad ornatum. inter filias quia non solura ab hisqui extra Eccle- ;

Ideoque per tigna designantur doctores, quorum siam sunt, mala pateris, verum etiam ab illis qui
doctrina fulcitur et sustentatur Ecclesia per la- G '^^g^^nerati per baptismum in filiationem Dei venisse
:

quearia vero, sancti simplicitategaudentes, qui suis videntur. Et nota quod se superius sponsus lilium
virtutibus exornant Ecclesiam, non autem doctrina appeilavit convallium, nunc sponsam suam dicit
muniunt Ethocattendendum quod laquearia tignis quasi lilium inter spinas, quia ipse qai vere est
affixa sunt, sic et vita fidelium in Ecclesia e docto- lilium, pergratiamfacit Ecclesiamsuam esseliliura,
ribus pendet, quia illorum doctrma instruitur et candidam videlicet virtutibus, vel ab omni vitiorum
roboratur. Bene autem tigna cedrina et laquearia labe immunem.
cypressina dicuntur. Nain utraeque arbores imputri- « Sicut malus inter ligna silvarum, sic dilectus

bilis naturae sunt, sanctos designantes, qui immar- raeus inter fiiios. » Nunc sponsa laudata a sponso,
cescibili desiderio flagrant amore sui Conditoris, et vicem ei reddit, et dicit qualis quoque ipse sit.

contemptis transitoriis ad aeterna festinant. Cedrus « Sicut malus, » inquit, etc. Sicut malus pulchritu-
etiam serpentes odore suo fugat, sic sancti noctores dinem habet pomorum. et gratum odorem inter
daemones vel haereticos fragrantia doctrince suae re- agrestia ligna silvarum, ita et mediator Dei et ho-
pellunt. minum iiomo Christus Jesus speciali refulgetgratia
inter filios, id est inter electos. Ipse enim Dei Filius
CAPUT II.
D per naturam, reliqui electi per gratiam potestate ab
«Egoflos campi etlilium convallium, »Postquam unico Filio Deiutsint filii Dei. Hinc Joannes : « Vi-
sponsa qualem domum ipsa et sponsus ejus habeant dimusglonam ejusgloriam quasiUnigenitiaPatre.»
ostendit,ipse quoque sponsus de se qualis sit osten- Nonqualemcunque.sed quasi UnigenitiaPatre.tSub
dit dicens : « Ego flos campi, » etc, videlicet quia umbra illius quemdesiderabam sedi » quia in ejus ;

odorem meae virtutis per latitudinem totius mundi protectione confido,etab eo interadversa gubernari
difFundo. Ego -flos, id est Deus mundi. Sicut enim spero Umbraenim Christi protectio est divinitatis,
campusfloribusadornatur et vernat, ita totusmun- quia electos tuetur et defendit. « Et fructus ejus
dus Christi fide et notitia decoratur. Sum etiam dulcis gutturi meo; id est divinitatis conteraplatio,
IiIiumconvallium,quiaillismentibus praecipuemeam qua me satiaii confido : hoc est enim sanctorum
gratiam tribuo, quae nullam in se spein habentes, exspectatio. hoc praemium et satietas, visio Condito-
mihi se huraili devotione submittunt Convalles ris sui. Desiderat ergoumbram Conditoris sui Eccle-
significant mentes humiles, quarumlilium ChriStus sia, quiaprotectionem illius exojjtatinter praesentis
est, quia pulchritudQ humilium mt^ntium ipse est qui vit^ adversa, a Fructus iUius dulcisgutturi meo est,
 :

903 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. - GOMMENT. BIBL. 304

qula exsperto pertVui specie visionis illius, etsatiari A vosque camporum, ne suscitetls neque evigilnre fa-
duliedine rharitatis illiu^. ciatis (iileitaiii. donec ipsa velit. » Vox sponsi adju-

« Introtluxit me rex in cellam vinariam, ordinavit rantis filias llierusalem. id est amira.s EetiMMiis desi-
in me charitatem. » Cella vinaria est Ecclesia. in duiis intentas. et visionem pacis requirentes, ne

qua esl vinum evangelicae doclrinfe. In hanc ergo quiescentem suam animam suscitent et inqnietent.
cellamamica sponsiintrodU''itur,quandoex omnibus t Adjuro vos, » etc; hoc est, animam divinee con-
gentibus in unam Ecclesiam fideles adunantur. Or- templationi deditam, orationibus vel Lctionibus
dinavit (inquit)in me charitatem. Inter omnes pii- divinis occupatam,inquietare et ad exteriora opera

matum tenetcharitas.qiiia in ipsa subsistit Ecclesia. suscitare ne velitis ; « donec ipsa velit, » hoc est
Charitas ergo in Ecclesia ordinatur. quia nontemere donec, expleto contemplationis tempore,admonente
neccontuse, sed ordinate tenenda est. Deus enim corporis fiagilitate. ipsa velit suscitari a somno in-
diligendus est super omnia toto corde, totaanima, ternsR quietis et ad temporalia agenda procedere.
totis viribus, omni mente Proximus diligiMidus est Yideamus auteiii perquid adjurct filiasllierusalem,
denique sicut se unusquisque diligit. Xam contun- per capreas videlicet cervosque campoium. CapreaB
dere vult chaiitatem, quse proximi charitatem Dci et cervi munda aniinalia sunt.serpentibus et venenis
dilectioni prjeponit. De quibus Dominus in Evange- »Jinimica. Significant virtutes sanctorum, quse mun-
lio : • Qui amat patrem aut matrem plusquamme, ditia spirituali refulLrent.etvenena fraudisdiabolicje

non est n.e dignus. » Vel eti.im « ordinavit in me non solum cavent, sed etiam insectantur, et ad ni-
charitatem, » idest, ipsepriormedilexit.deinde qua- hilum redigunt. Et est sensus Adjuro vos. filiae :

liter eum diligere deberem docuit. Undeipse dicit Hierusalem, per virtutes vestras, quas divinagratia
c Non vos me elegistis, sed ego elegi vos. » Et vobis collatas gaudetis, ut animam contemplationi
Joannes dicit : • Diiigamus Deum, quoniam ipse me;e deditam non inquietetis, donec contemplatio-
prior dilexit nos » nis hora finita, ipsa aliud quid agere velit.
• Fulcite me floribus, stipatemen'alis, quiaamore « Vox dilecti mei, » vox Ecclesiae. « Vox dilecti
langueo. » Postquam Ecclesia vel anima Deodilerta mei, » subaudis haec
Lcetabunda enim Ecclesia
est.

in se charitatem ordinatam dixit, qualiier velit re- quod tantum diligatur asponso, ut etiam filias Hie-
quiescere, vel in quo lecto cum dilecto sponso suo rusalem pro illa adjuret. ut non eam requiescentem
pausare, ostenditdicens :« Fulcite me floribus »etc. inquietent, dicit : Haec est vox dilecti raei pro me io-

Ailoquitur animas jam pertecte divino amori inhae- quentis. Quem desiderans videre dilectum, sed non
rentes. Per flores, initiasanctae conversationis intel- valens.annectit :« Ecce iste venit saliens in monti-
liguntur : per mala vero. perfecta bonorum operum bus, transiliens colles. » IMonteset colles intelligun-
exempla. Etest sensus : sanctae ani n;e, qu^e dile- lurperfecti quiquesanctae conversationis, sublimiter
ctioni Conditoiis vestri inhseretis fulcite me bono- aterrenis sublevati,etQuasicamporumplnnitiem me-
rumoperumexem{)lis.et qualiterinexordiovirtutum lioris vittf; meritis excedentes. Dehis montibus Isaias
vel in profectu, vcl in perfectione bonorum operum monsdomusDominipraiparatusin vertice
dicit:« Erit

vixeritis ostendite, quia amore langueo.Tunc enim montium. etelevabitur super colles. »Loquitur ergo
anima amore Dei languet, quando ejus dileclioni sponsa de dilecto suo : « Ecce iste venit saliens in
nihil prseponit, imo quasi ad sa^cularia opera lan- moiitibus, et transiliens colles . » hoc est, etiam se-
guida et imbe<:illis efficitu:', nihilque eam delectat cundum humanitatem omnium sanctorum excellen-
nisi meditatioccelestiumetcontemplatio Conditoris tiam.omneni contemplationisdivinae puritatemexce-
sui. dens. Xec stai^e in montibus, sed transilire dicitur,
« Laeva ejus sub capite meo, et dexteraillius am- quia etsi ad horam per internam inspirationem cor
plexabitur me. » Cum (inquit) in tali lecto jacuero, sanctorum visitat, subito tamen recedit, ut eos in
Ijeva ejus, id est sponsi, erit sub capite meo. Per sui dilectionem accendat. Potest etiam ad incarna-
Isevam, praesentis temporis prosperitas. vel etiam pv tionem Christi referri, qui veniens quosdam saltus
dona Dei intelliguntur, quaesanctis in prff>senti con- dedit, quia de coelo venit in uterum Virginis, de
feruntur per dexteram vero, coelestis patrix'beati-
;
utero Virginis in p:a?sej)e,de piaesepi in baptismum,
tudo accipitur Laevaergospon.si sub capite sponsee, de baptismo in crucem, de cruce ad sepulcrum,
quia hsec omnia dona ad hoc percipit Ecclesia, ut de sepulcro ad ccelum. Hinc Psalmista : « Exsulta-
per hcBC discat suspirare ad ieterna. Dextera vero vit ut gigas ad currendum, » etc.

sponsi earn amplexatur, quia tota intentio Ecclesiae « Similis est dilectus meus capreae hinnuloque
vel animai fidelis hsec est, ut ad ceternam bcatitudi- ccrvorum. » Capreae et cervi, quamvfs in sua natura
nem quandoque perveniat, et spe sui Conditoris gau- multa ha^ eant quse allegoricis sensibus conveniant,
deat. Et bene leeva prius sub capite, post sjionsi hoc habent tamensingulare.quod in })lanioribus non
dextera eam amplectitur, quia ad amj lexus ictfrme morantur, sed in aiduis et excelsis locis quosdam
beatitudinis non poteritpervenire. nisi hic mysterio- saltus dare solent. [\ecte ergo his assimilatur Chri-
rum ccelestium et donoi-um divinorum studeat esse stus, propter subtilem contemplationem, et quia
particeps. nullointellectudivinitatis ejus majestascomprehendi
c Adjuro vos, filiie Uierusalem, per capreas cer- poteijt. Nonautenjcervis,sedcapreisassimilatur,mi-
 301 ENARRATIO IN CANTICA CANTICORUM. 30G

norlbus videlicet anirnantibus. propter humilitateni A tempore debent sancti praedicatores divinre con-
incarnationis sute, quia non soiuin hoino liei"i, sed templationi inr>istere, et mentemsuam <a?lesti quietc

humilis liomoiieri tlignatus e.->t. Ilinnulo iiutomcer- oblectari . alio vero tempore per charitatem debent
vorum similis dicitur, quia secundum iiutminilatiMn cuiam pioximorum agere, et eis bonorum operum
de cervis, hoc est, de patriaichis duxit oiiginem;vel exempla piiebere, acdivinjc contemplationis doctri-
etiam propter varietatem tutum et innocentiain,
vii nam impendere.
hinnulo cervorum comparatur. « En ipse stat post « Jam eniin hiems transiit, imber abiit et reces-
parietem nostrum.» Paries, mortalisnostraconditio sit. » Iliemis et imbris nomine, asperitas infidcli-
appellatur, quia quodammodo inter nos et Deum tatis exj)rimitur, qua? totum mundura tenebatusquo
quasi crassus quidam [)aries constittitus, non per- ad adventum Christi. Dicit ergo sponsus : » Surge,
mittitnos ejus contemplatione perfiui. Namquepri- aniica inea, et veni, quia hioms transiit, » solejusti-
mus homo ita conditusest. ut visioneetalloquio Dei tite apparente, etimber infulelitatis recessit, ac se-
frueretur; sed |K)stquam peccMvit, appositus est qui- renitas veri.cri.lei in munduin resplenduit. Tah^ est
dam paries, ipsa videiicet mortalitas, qua priegrava- quod Apostt)lus ait: a Nox prcccessit, dies autem
mur. Nam (ut Sapiens dicit) « corpus quod corruin- appropinquavit. n

pitur aggravatanimam, et deprimitterrena inhabi-B « Flores apparuerunt in terra nostra, tempus pu-

tatiosensum multa cogitantem. » Sponsum ergo tationis advenit. Finita hieme et imbre flores ap- ))

suum, quem su{)erius capreis vel hinnuliscervorum paruerunt, decor videlicet virtutum et pudicitiie, et
comparavit, nunc dicit post suum parietem stare, transeunte asperitate infulelitatis, verna fidei suc-
quia Christus aliquando vicinus fit, cum se quantuin cessit temperies. « Teinpas putationis venit, )> hoc
humana menscapere potest, contemplari permittit; est purgationis'sanctorum Putatio eniin vinearum
aliquando vero elongatur, et quasi caprea velcervus sanctorum significat purgationem, qua^ in Christo
quibusdam saltibus effugit.Quia ergo paries opposi' et per Christum est; de quo ipse « Ego sum vitis, :

tus erat inter nos et ipsum, nec videre illum potera- vos palmites.» « Vox turturis audita est in terra

mus, dignatus est in ipsopariete facere fenestras ct nostra. Hoc est vox praidicantium apostolorum.
»

cancellos, per quos utcunque sentiri utcunque per- Turtur enim avisest ;etquoniamin excelsis semper
spici possit. Unde et sequitur: « respiciens per fe- arboribus morari solet et nidificare, apostolos vel
nestras, prospiciens per cancellos. » Quasi enimfe- caeteros doctoressignificat, qui possunt dicere: « No-
nestrae et cancelli in pariete fmnt, cum ipse sua stra conversatioin coelis est- » Quod etiamgemitum
gratia se contemplari permittii, licet in speculo et pro cantu habet, sanctoruin ploratum significat.qui
aenigmate. Potest et hoc quod dicit, « Ipse stat post suos ad fletum et lamenta hortantur, dicentes :

parietem nostrum, » ad humanitatem ejus referri; « Miseri estote et lugete, » vel. « luctus vester in
quasi enim post parietein nostrum stetit, cum car- gaudium convertetur. » Vox turturis audita est in
nem nostram sibi apposuit, in qua divinitas ejus terra nostra; id est vox prsedicantium apostolorum
latuit. Quod vero sequitur: « respiciens per fene- in terranostra,hoc est in EccIesia.De qua Psalmista:
stras, prospiciens percancellos, »hoc ad divinitatem « Dominiest terra et plenitudo ejus. »

enim qui per fenestras vel cancel-

ejus refertur. llle « Ficus protulit grossos suos.» Ficus Synagogam
los iniuetur. foris aguntur videt, etipse
cuncta quai significat, grossiautem dicuntur primitivae et im-
a nemine videtur, et omnia scrutatur, ipseinvesti- maturie ficus, inhabiles ad edendum,quiad pulsum
gari et coinprehendi non [>otest. venti facile cadunt. Yoce turturis insonante, ficus
M Etdilectus ineus loquitur mihi, » ad praedican- protulit grossos suos, quia apostolis praedicantibus
dum hortatur me, dicens : a Surge, propera,amica emerserunt multi de Synagoga Juda^orum, qui in
mea, columba mea, formosa mea, et veni. » Vox Christum crederent. et tamen legera carnaliter ob-
sponsi ad publicae operationis studia provocantis, servare vellent, magisque auctoritate legis delecta-
« Surge,propera, amicamea, n per fidemet dilectio- rentur quam dulcedine Evangelii, volentes circum-
nem columba mea, » per innocentiam etsimpli- Dcisionem, sabbatum et alia legis prsecepta juxta lit-
: «

citatem « formosa» pervirtutum pulchritudinem,

; teram observare. De quibus Apostolus dicit yEmu- :

festina « et veni.» Ac si diceret Surge de stratotuo lantur vos iion bene sed volunt vos circumcidi, ut
;

illo dulcissimo, hoc est de quiete, in qua soli mihi in carne vestra glorientur, « Vinea^ florentes de-
placere in psalmis,hymnis et orationibus desideras, derunt odoi-em. » Postquam voxturturis audita est,
festina « etveni, » id est festina utilitatem proxi- postquam hcus protulit grossos suos,vineae florentes
morum, ut illos quoque per praedicationis officium dederunt odorem (]uia multitudo Ecclesiarum per ;

et bonorum operum exemplo tui imitatores facias, latitudinem orbis dilFusa est, quaiflores virtutura et
et ad salutem perducas.Et notandum quod suporius odorem bonae opinionis late de se spargerent,
filias Hierusalemadjurabatne excitarent neque evi- « Surge, propera, ainica mea, speciosa mea, et ve-

gilare facerent dilectam : hic vero ipse eam .suscitat ni. » Noli (inquit),sponsa mea,quam mihi per fidem
et surgere ad laborera hortatur. quia omnia tempus et dilectionem amicain feci, otioso ternpore lente-
habent. et omni rei teinpus est sub coelo, tempus scere, sed suige et veni, et exempla virtutum foris

contemplationis, tempus etiam actionis. .ilio enim proximis ostende.

367 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT, BIBL, 308
« Colamba mea, in forswiiinifeus p^tra?. v.
Si petra K modo dicit singulanter. or vinea nostra floruit, i

est Christus. juxta quod Apostolus ait, t Petra au- quia e\ multis Ecclesiis una est electa Ecclesia.
teni erat Christus. » toramina petrse sunt vuhiera « Dilectus meus mihi, et ego illi. qui pascitur in-
q-uvepro salute nostrn in cruce suscepit. fixurie vi- ter lilia.donec aspiret dios. etini iinentur umbrae. »
delicet clavoruni et ianceoD percussura. In his ergo Vox sponsap, « dilectus meus milii, « subaudi socie-
foraminibus coluniba, id est Ecclesia. moratur,quia tur vinculo charitatiset amoris.etego illi conjungar

totam spem sahitis susp in passionesui ReHemptoiis etconsocier vicissitudinemutuae dilectionis. Et «di-
constituit Ibi ab insidiis nuihgnoruni spirituum le-^tus meus, » subaudis det verba exhortationis et

quasi a raptu accipitris secura dehtescit , ibi nidi- divinac promissionis, « et ego, » subaudis ostendam
ficat, id est fetus bonoruin operum congerit. ^ In illi faciem meam. Vel etiain dilectus meus dignetur
caverna macerinp. » Mareriae ex siccis hipidibus ad mihi conjungi glutino charitatis, et ego illi conjun-
munimenta vinearum solent fieri. ad repellendas garvinculodignxobedientiae.obtemperanspraeceptis
vulpes vel caeteras nocivas bestiolas. Per maceriam ejus qui pascitur inter lilia. hoc est delectatur et
ergo significaturcoeh^stium custodia virtutum. ange-jucundatur inter candidas et odoriferas virtutes san-
licum videlicet prcpsidium. sicut Isaias de Domini ctorum. Et notandiim quod superius « lilium » sin-
vinea ait « Et maceriam circumdeHit.etcin umfodit Rgulariter dicitur, hic vero pluraliter a lilia, » quia
:

vineam. » In caverna ergo macerine moratur. quia multae sunt virtutes sanctorum,una tanien fides est
praesidio angelorum undiquo circumdatur. eta ten- et una charitas, quibus praecipue Deus delectatur.
tationibus diaboli custoditur.a Ostendemihi faciem Sive etiam.fl pascitur inter lilia,»hoc estsuavissirae
tuam. sonet vox tua in auribus meis. quia vox tua delectatur inter virgineos choros Candor enini lilio-

dulcis. et facies tua decora. » Tu (inquit) dilecta rura recte raun iitiae virginali comparatur. « Donec
mea, quae in lecto contemplationis dulcissime quie- aspiret dies. b hoc est donec tianseant nubila prae-
scis, venr ef ostende mihi faciem tuam : id esta se- sentis vitae, et af)pareat dies, hoc estveniat claritas
creto quietis egredere ad publicam actionem.et pul- sempiternae beatitudinis. Et est sensus, Dilectus
chritudinera bonorumoperum tuorum ahis ad exera- meus milii praestat auxilium,et egoilli dignam prae-

plum deraonstra. • Osteiidemihi » dicit: quasi enim beo obedientiam, qui virtutibus sanctorum delecta-
Deo faciem suam ostendit Ecclesia, cum proximis tur, quousque transcursa nocte praesentis vitae, in
adntihtatem et profectum pervirtutum opera.quan- qua per speculumet aenigma cernitur.appareat dies
tara intrinsecus habeat pulchritudinera.demonstrat. supernae claritatis. ut facie ad faciem videatur,
Hoc est qnod Dominusdfcitin Evangelio, « Videant Revertere, similisesto, dilecte mi, capreae aut
opera vestrabona.etglorificent Patrera vestrum qui hinnulo cervorum super montesBethel.i Vox Eccle-
in ccelis est. » a Sonet vox tua in auribus meis. » siae sponsi sui speciem desiderantis. dilecte rai.

Vox videlicet praedicationis vel divinae kiudis, qna qui de lecto meo rae sui"gere praecipis etut tibi fa-
alios facias proficere. In auribus enim Doraini vox ciem meam ostendam hortaris, revertere, hoc est
Ecclesiae sonat.cura per pi^dicationera ex multorura claritatem divinitatis tuae rae speculari permitte, et
conversione delectatur Deus. Bene autera dicit : hoc quod mihi perfecte promittis in alia vita, beati-

« Ostende mihi faciem tuam.D etvoxtuanonaliena; tudinem videlicettuaru, inhacadhuc peregrinatione

tuam videHcet faciem mihi ostende. quam in ba- raesaltemin figuraet ;enigniatehabere permitte.«Si-
ptismo tibi dedi, quando mundavi te ab omni pec- milisestocapreae authinnulocervorurasuper raontes
cato. « A^ox tua. di^it, in auribus raeis sonet. » ut Bethel.» Jam dictum est superiusquod capreae cam.
ex sincera intentione dilectionis meae procedat, ut pos despiciunt, et ad alta montium enituntur.Chri-

non.propter aliud prsedices nisi propter me. stus ergo capreiscomparatur,quiasecundum carnem
resurgens a raortuis, ccelorum alta petiit ; hinnulus
« Capite nobis vulpes parvulas, quaedemoliuntur vero cervorum vocatur, hoc est filius antiquorura
vineas, nam vinea no.stra floruit. Vox sponsi preeci-
•
patrura. Cervi enim sunt patriarchae et prophetae,
pientis sponsse suae et filiabus Hierusaleiu, sanctis Dde quibus Christus carnis du\it originera. Fertur
videlicet doctoribus vel aniraabus fideIibus.«Capite hinnulus hanc habere naturain, ut fervente sole
(inquit) nobis vulpes parvulas.» Vulpes est dolosum opaca et umbrosa loca requirat, in quibus ab aestu
animal et fraudulentuni, in cavernis et specubus ha- protegatur: sic et Christus in eorum mentibus re-
bitans. nec recto. sed tortuoso incedens itinere : quiescit, qui rore Spiritus sancti ab aestibus carna-
ideoque designat haereticos vel schisraaticos.qui de- lium voluptatura temperantur Ac si diceret di- .

moliuntur vineas, hoc est Ecclesiara Dei.plebera vi- lecte, revertere, hoc est saepius ine tua visitatione

delicet fidehum, lacerare et decipere non cessant. illustrando laetifica, qui per carnem quain assum-
Praecipit ergo ut parvulas vulpes capiant. id est. ut psisti. jara coelorura subliraia penetrasti. Montes
haereticam pravitatem inipsoinitio debellareetde- autera Bethel mentes sanctorura significant, a ter-
struere non cessent, ne robusta facta fortiusimpu- renis per superna desideria elevatas. Nam Bethel
gnet. « Xara vinea nostra floruit, » id est Ecciesia domus consurgms, vel donms vigiliarum. vigiles
per universura mundum flores virtutura emisit. Et mentcs sanctorain significat, quae ad desideranda
nota quia cum superius vineas pluraliter dixerit, supernaconsu?'gunt, etad ea percipieuda invigiiant,
 309 EXARHATIO IN CANTTCA CANTICORUM. 3!0

habentes inseDeum hahitatorem. qui dicit perPi'o- A eum, neodimittam donec introducam illum in do-
phetam : • Inhabitaho in
et inarnbulabo. Su- illis »» mum matris mea^ et in cnbiculum geniti-icis mece; »
per ergo montes Bethel dilcctus similis est caprece hoc est, aixlentissima fide et devotione illi inhiesi.
vei hinnulo cervorum quia illas visitare dignatur Nec dimittam," sed in ejus amore
a et fide perseve-
quce DomusDei essestudent. )'abo, » donec introducam eum in domum matris
niea3, et in cubiculum genitricis mea^ hoc est, do- ;

CAPUTIII, nec illum Synagoga}, qua3 est mater mea spiritua-

« In lectulo meo per noctes qua^sivi quem diligit liter, prsedicem, et eam quoque ad ejus fidem per-

anima mea, quaesivi illum, et non invcni. » Vox Ec- ducam. Hoc fiet in die judicii, quando (ut ait Apo-
clesia} degentibuscongregatie In locluloiinquitlmeo stolusi « plenitudo gentium introierit, tunc omnis
cum adhuc in infidelitatis et ignorantia} tenebris po- Israel salvus fiet. » Tantum ergo sibi de charitate
sita essem, quaesivi anima mea. Multi quem diligit sponsi sui Ecclesia promittit, ut etiam se credat
enim philosophorumDeumignorantes, studiotamen Synagogam Quod autem dicit,
posse convertere.
summo illum requirebant, per creaturam Creatorom « Donec introducam illum, » non est putandum quod

cognoscore volentes ; sicut Pilato, qui in Tima^o tunc relictura sit illum, cum in cubiculum matris
multa de anima disputavit, et sicut Aiistoteles, So-^ introduxerit, sed Donec ])ro sempiterno ponitur, id
crates etcaeteri, quiomnevit;E suae tempus instudiis estsemper illiinhserebo, semporinejus fide et dile-
exquirendae veritatis expendebant. « Quaesivi illLmi, ctione persoverabo. Tale est in psalmo : Ita « oculi
etnonmveni. »Nonenim permundanamsapientiam nostri ad DominumDeum nostrum donec miserea-
Deus cognosci potuit. tur nostri.» Nunquid postquam nostri misertusfue-
« Surgam et circuibo civitatem, per vicos et pla- rit, non erunt.
erunt oculi ad eum? Utique
teas qua?ram quem diligit anima mea. Qua^sivi il- «Adjuro vos. fili» Hierusalem, percapreas cervos-
lum.etnoninveni.wExsurgaminde destrato corporis que camporum, nesuscitetis neque evigilaro faciatis
etcarnalis delectationis, et circuibo civitatem hujus dilectam, quoadusque ipsa veIit.))Bis repetitur iste
mundi, maria ac terras paragrando. x Per vicps et versiculus nam jam superius dictum est,sed supra
:

plateas quseram quem diligitanima mea, »hocest, ad Ecclesiam primitivam de Judaeis collectam per-
jper lataitineragradientes hujus saeculi, et suis vo- tinet, hic vero ad E^clesiam de gentibus rongrega-
iuptatibus deditos aspir.iam, si forte in illis dilecti tam, et amoris vinculo Christo copulatara. Una
mei vestigia aspiciam. Hoc cum de multis dici pos- enim eademque cura est Deo de sanctis, qui vel in
sit, pra?cipue tamen in illo eunucho impletum est circumcisione, vel etiam tempore bai)tismalis,coru-
qui afinihus teri-ae venit Deum coeli Hierosolymis scantcgratia Evangelii, illi placuerunt. Quia vero
adorare, quem Philippus invenit. eique Christum in iste versiculussuperius expositus est, jam videndum
prophetia Isaiae ostendit. Hoc quoque in Corqelio est quare veluti dormientem inducat Ecclesiam,
adimplptum est, qui adhuc paganus et ignorans unde et adjurat filias Hierusalem, neeam excitent,
Deum, eleemosynas faciebat,et orationibus vacabat, cum paulosuperiusnondormientem vel quiescentem
quem Petrus cum domo sua baptizavit. Et erat ad- sed studio laboriosissimseinquisitionis insistentem,
huc difficultas inventionis, et dicit : « Quaesivi, et quia sponsum inquirebat, introducat.Si ergo requi-
non inveni. n rebatsponsum, quomodo requiescebat? Sed dulcis-
«Inveneiunt me vigiles, qui custodiunt civita- simusetsuavissimus somnus est Christum quserere.
tem. » Yigilessunt sancti et
doctores Eccle- caeteri Dormitergo Ecclesia, et Christum quaerit, dormit
quicivitatem,id est sanctam Ecclesiam, custo-
siae, videlicet a desideriis terrenis, ab actibus saiculi,vi-
diunt, et ab insidiis infidelium hostium defendunt. gilat autem et requirit sponsum, quia ejus contem-
Quos interrogat « Num quem diligit anima mea plationi inhaeiet, oum solum desiderat, ad illum
vitUstis? Quasi vigiles Ecclesia interrogat,
» cum pervenii'e contendit. Adjurat ergo sponsus filias
intenta aure eorum praedicationem percipit. Hierusalem,animasvidelicet desideriis supernae pa-
«Paululum cum pertransissem eos, inveni quem^triae inhaerentes, ne illam excitent ab hoc somno
diligit aninia mea. » Pertransire vigiles est eorurn suavissimae quietis et contetnplationis donec ipsa
dicta et doctrinam diligenter perscrutari. Solemus velit somnus autem merito mors appellatur, quia
namquedicere : Transcurri librum legens, vel per- sicut dormiensa visibilibus oculos claudit, et invisi-
transivi. Cum inquit) pertransissem' eos, inveni bilia contemplatur, ita is qui divinae contemplationi
quem diligit anima mea Quia cum sollicita medita- insistit, quasialienusestet dormit exterioribus, sola
tione dicta vel scripta sanctorum requirimus.statim spiritualia et ccelestia videt. Nec mirum si amor
dilectum invenimus, quia Dominum in eoium do- somnus vocatur, cum in sequentibus morsamor ap-
gmate reperimus. Potest et sic intelligi : Cum per- pelletur : « Fortis est ut mors dilectio. » Cum autem
transissemeos, inveni quem diligit anima mea, hoc dicit : « Donec ipsa velit, )) ostendit Ecclesiam de
est. cum intellixissem Christum omnem sublimita- gentibus voluntarie se praeparaturam et ad labores
tein et gratiam superare, tunc inveni quein diligit et peisecutiones pro Christo perferendas.
anima mea, hoc est, tunc vere intellexi quantum « Qua? est ista quce ascendit per desertum sicut
ipse a caeterorum sanctorum meritis distet. « Tenui virgula fumi ex aromatibus myrrh» et thuris et uni-
;'>il ITAYMOXIS UAI.P.RnSTAT. F.PISC. OPP. PAP?; I. COMMEXT. BIBL. 312
vei*si puKeris pigmentaiii ? » Vo\ lilinrum Ilionisa-A (litui- cuni .subditur: u En lectulum Salomonis, » etc.
lem, iii est bnnctoiunj primitivae Keclesia.' admiian- LectusSalumoni.s, ciuaiuvis sujitMna illius ca^lestis
tium pulchrituilinrm Ecclesiii} ile «^entiluis congic- bcatitucliuis leiiuies ^iccipi po.ssit, in qua Dcus cum
gatie. « Qu;eest iinquiunthstii?» Quiu, id est qualis. suis sanctis requiescit, probabilius tamen pitcsens
Quanta laude et adniiratione digria,(|Utenon ciicuiij- acci[)itur, in (pia sancti Uei sopitis tumultibusvitio-

cisionemundala,necadimcba[>ti5>mosanctificata,jam lum.amplexu Salomonis, id est veri pacifici dele-

cun-it ad Deum?« Asceiulit (in(|uit) perdesertum. « Unde et Psalmistade Christo
ctantur. dicit :«P\jctus
Uoc dicitur ad imitationem pii^Cic jilcbis Judaica\ esi iii pace iocus ejus. et habitatio ejus in Sion. »
quae lit)erata de rEgyptia servitute, per deseitum Lec tuluiu ergo Saloiuonis, id est Ecclesiam Ghristi,
mari Kubro transito,venit ad terram repromissionis. se.xaginta foil;.- ambiunt ex fortissimis IsraeL Per
Sic et E«clesia perdcsertum nationum ascendebat, sexaginta fortes, ordo electorum inteUigitur,qui vel
jam de .llgypto ilioc est, deconfusionc idololatri;e) jUcedicaiuio Ecclesiam muniunt, vcl contemplando
liberata, et Pharaone, id est diabolo submerso, ut ad illam supernam beatitudinem pervenire deside-
ccplesti manna |)asceretur, et veram terram repro- rant. Sexagenarius autem numerus ex senario et
niissionis ingrederetur.('Ascendit'inquit'»ad montes denario constat. Sexies enim deni, vel decies seni,
virtutum. vel etiam ad ipsum virtutibus sublevata, g sexagintafiunt.Senarius ver o perfectionemsigniiicat
qui in psalmo dicit : o Levavi oculos meos in mon- operis, quia sex diebus perlecit Deus opera sua : de-
tes, » etc et alibi : « Ad te levavi oculos meos,qui narius vero remunerationem et praemium, quod in
habitasin coelis. >> Montes ipsi sunt patrinrchae, pro- fine electis dabitur. Unde ethi qui in vineam vene-
pheta?, apostoli et creteii sancti Dei, qui merito vir- runt, denarium leguntur accepisse. Sexaginta ergo
tutum appellantur montes. Pi-imo enim ad montes, fortes signilicant (ut dictum est) sanctos doctores,
id est ad sanctos sublevat oculos Ecclesia vehmima fortes et animo constantes. Addilur vero : «Ex for-
fidelis. quia illorum doctrinam acLusque conside- tissimis Israel. » Omnes in Cliristum credentes, et
rat illurum exemplo et intercessione niuuiri gau- Christum diiigentes, Isracl lid est, vir videns Deum)
det. Postea profniens, ad i{)sum quoque qui tecit ap{)ellantur.Forti<siiiii vero Israel sunt quiEcclesiam
montes, audet cordis aspectum dirigere, et dicit : tueri prsedicando, et ab incursibus dLEinonum vel
f Ad te levavi oculos meos, qui habitas in c(£lis,»id impugiiatione hoereticorum defendere noverunt Hi
est gratanter requiescis in sanctis. « Sicut linquit) ergo ambiunt lectulum Salomonis, quia illis com-
virgulafumi exaromatibus myrrhie et thuris. » Fu- missa est Ecclesia, et ab illis vigilanti cura est cu-
mus e.xigne nascitur,etmoxaltioraaerisexpetit, do- stodienda. « Omnes tenentes gladios, et ad bella
necaspectibus intuentium subtrahatur Funiusigitur C doctissimi; n tenent enim gladiura spiritualem verbi

sanctum de.-:''>riumignediviniamor;sper-
signifjcat Dei, de quo Apostolus » Et galeam (inquit) salutis
:

fusum.Necabsurdefumi comparantur virgulae. quia assumite,etgladium Spiritus,quod estverbum Dei. »

sancta Ecclesia vel anima Deum amans,gracilisest Ad bella verosunt doctissimi, quia necesse est ut
etdelicata, disciplinis Spiritus sancti attenuata,non spiritualis [irselii arte instructi sint qui adversus
haben- grossitudino!:, carnalium desideiiorum.Sivo prin^ ipatus et potestates, adversus mundi rectores
virgulse fuminon sparfcu lumocomparantur, propter tenebrarum harum, contra spiritualia nequitiie in
unitatem Ecclesia?, qua} i.; Christo unuiii est. Unde coplestibus bella gerunt. Versutissimusenim ille est
veroessetille fumus, ostendi: •umsubdit ; « Myrrhai hostis, et tanta subtilitate spiritualis nalurae, qui
etthuris et universi pulveris {igmentarii. » Myrrha etiam temporis longLCvitatedoctissimus.contraquem
condiuntur mortuorum corpora, thus vero adoletur sancti bella suscipiunt. « Uniuscujusqueensis super
in sacrificio Dei: ideoque per myrrham carnis mor- femur suum propter timores nocturnos. » Per fe-
tificatio designatur, per thus munditia orationum mur pro{)agatio sobolis accipitur. Super femurergo
exprimitur. VirguUe ergo fuini, myrrhie et thuris enses habent, quia timore Dei ornnescom{)rimuntur,
Ecclesia assimilatur, quia sancti mortTicatione car- (^t coercent motus carnalis volu{)tatis. Et hoc pro- <

nis sua2, et orationibus mundo ac simplici coi-dt^ ptertimores nocturnos, » id est propter occultas
perfusis, Deo placere stupent. « Et universi inquit) insidias maligni hostis. qui in nocte liujus saf}culi

pulveris pigmentarii. « id est congerie omnium vir- sanctismaxime qui in Ecclesia pneeminent, insidia-
tutum. Non autem integra fui&se aromata, sed in tur, ut illis deceptis lectulum Salomonis, id est re-
pulverem redacta dicuntur, quia sanctorumactiones quiemsanctoj^um, fcedarepossit. Et notandum quod
magna discretione CfmsiderandcC sunt, et tanquam superius tenere gladios dicuntur, hic verosuperfe-
cribro subtilissimo considerationis evcntilanda^. ne mur ensem habere Gladios enim tenent, ut adver-
quid forte in illis aut inconveniens existat, aut per sariis resistant, hfereticos et omnes sansc fidei con-
ipsas virtutes adversarius milleformis surripiat, qui tradicentes confodiant. Super femur ergo enses ha-
callidus per bona etiam consuevit nocere. bent, ut suimet curam gerant. ut fluxus carnalium
* En lectuum Salomonis, sexaginta fortes am- volu{)tatum reprimant, ne aliis pryedicantes ipsi re-
biunt ex foitissimis Israel, onjnes tenentes gladios, probi efliciantur.
et ad bella doctis.-simi. Uniuscujusque ensis super « Ferculum fecit sibi rex Salomon de lignis Li-

femur suum. » Quo heec dilecta ascendeiit, osten- bani. » Quod superius per lectum Salomonis, hoc
 ,

313 EXARRATIO IX CANTICA CANTICORUM. 314

nunc designatur per feiruliini, sancta \idelicet A Vox Eccle.siye invitantis animas fidclium ad intuen-
Ecclesia, in qui velut in lecto requiescunt sancti dum quain miiabilis et speciosus sit sponsus ejus.
Dei, et velutin lecto di:scui.i!)unt :id epulas loternic Fili;enamque Sinii l']cclesiie sunt, qa;e et fili.i! sunt
satietatis. Ue ligiiis Libani fccit Saloi: on (ercuiuin. lliei us.ilem, sanctic videlicet aninue snpernie illius

Libanus iuons est Phoenicis, cuji.s arbores et proce- civitatis cives, quic et perpetua cum angeLs pace
ritate et pulchritudine et durabilitate ca^teris pra3- fruuntur, et per contemplationem gloriam Domini
eininent, idcoque significant sanctos viilutuni spe speculantur. Kgrediinini linquit^ o fdiie Sion, hoc
fulgenies et ad ;eterna festinantes. Libanus cnirn est exite de turl)ulenta hujus Stecnli conversatione,
candidatio intcipretatur, ut deaII)ntio. Li^na ergo ut mente expcdita eum quem ddigitis contemplari
Libanisunt sancti candidati et dealbati in baptismo, po.-sitis. Et videfe (inquit) regein Saloinonem, hoc
et e.xornati omni virtututn pulchritudine. est, verum pacificumChristum, « in diademale quo
a Coluiunas ejus fecit argentcas » Per columnas coronavit eum niater sua. oAc si diceret : Conside-
doctores ejusdein Ecclesiue significantur, qui eain rate Christum pro vobis carne indutum, quam car-
verboete.xeinplo sustinent ac roborant.Unde in Acti- nem de carne Virginis matris sua^ assumpsit. Dia-
bus apostoloruin : '• Jocobus,et Joannes. etCephas, deina namque vocat carnem, quam Christus assum-
qui videbantur columnaeesse.» HiGcoIumna3Sunt ar- g psit pro nobis, iii qua mortuus destruxit imperium
genteae,quia nitore ccelestis eloquii refulgent. « Elo- inqua etiam resurgendi nobis spem contulit.
rnortis,
quia enim Doniini casta, » etc. « Reclinatorium au- De hoc diademate Apostolus ait Videmus Jesura :

reum, ascensum purpurcum Per reclinatorium » per passionem gloria et honore coronatuin. iMater
aureum, re(]uies aeterna accipitur, quae sanctis in vero sua eum coronasse dicitur, quia virgo Maria
Ecclesia repromittitur, ad quam tamen ascensusest illi de sua carnis materieir. praebuit. « In die
purpureus. Purpureus ascensus est passio Christi, desponsionis ejus. tempore incarnatio-
» hoc est, in

quia purpura colorem sanguinis imitatur. Ascensu nis,quando sibi Ecclesiam conjunxit non habentem
ergo purpureoad rcclinatorium pervenitur, quia illi maculam aut rugam, vel quando Deus homini con-
ad feeternarum epularum discubitum et ad supernae junctus est. « Etin die loetitiae cordisejus. » Laefitia
quietis requiem veniunt.qui in pi aesenti passionein enim etgaudium Christi, salus et redemptiohuinani
Redemptoris sui digne venerari et iinitari satagunt. gen''ris est, juxta quod in ICvangelio multos ad fidem
« PJedia chaiitate constravit propterfilias Hieru suam ceinens confluere, in illa (inquit evangelista)
salem. Media charitate constravit, quia ommbus
» hora exsultavit, et dixit : « Confiteor tibi, Pater
fidelibus suam charitatem Christus commendavit, coeli et terrai, quia abscondisti ha^c a sapientibus et
patiendo pro nobis, et requiem nobis pr<'eparando, C prudentibus, et nwelasli ea parvulis » Et in Evan-
juxtaquod Apostolus dicit Commendat autem Deus : gelica parabola inventa ove, convocavit amicos,
suam charitatem innobis, quoniam cum adhucpec- dicens :« Gongratulamini mihi. » Potesthoc et sim-
catores essemus, pro nobis Filium suuin in mortem plicitertotumad passionem Christi referri juxta lit-

tradidit. Aliter: Pro columnas argenteas, apostoliet teram. PraBvidens etiam Salomon in spiritu passio-
apostolici viri designantur ;
per reclinatorium au- nem Christi, longe ante pra^monebat filiam Sion,
reum, doctorum ordo, qui ci.un ineffabilia aeternae id est plebem Israeliticam,» Egredimini, » inquiens,
vitae repromittunt, utique nos suaviter requiescere « et videte regein Salomonem, » id est Christum,
faciunt. Et hoc reclinatorium bene aureum dicitur, (.< in diademate, » id est in spinea corona, « quo
quia ineffabile est illud praemium quod sancti exspe- coronavit eum mater sua, » Synagoga, « in die
enim caducis nihilpretiosiusestauro
ctant. In rebus desponsioms ejus, » quando videlicet sibi conjunxit
Perascensum vero purpureum,ordo signatur mar- Ecclesiam: « cordis ejus, » quo
et in die laetitiae

tyrum, qui passionern Christi imitati, pro illo suum gaudebat per suam passionem redimi mundum de
sanguinem fuderunt. Sed quid nos faciernus, dicit diabolica potestate. Egredimini ergo hoc est, exite
beatus Gregorius, qui nullius meriti sumus? Non de tenebris infidelitatis, et videte, (hoc est, mente
D
inter doctores,non inter martyres locum nos habere intelligite) quia ille qui ut homo patitur, verus est
videinur. Sequitur Media charitate constravit. »
: « Dcus : vel etiam egredimini extra portam civitatis
Habeamus ergocharitatein quia mcdia hujusferculi vestrae, ut eum in Golgotha monte crucifixum vi-
constrata sunt.quae et idcirco latuin mandatum vo- deatis.
catur, quia omnibus suis observatoribus aeternam
CAPUT IV.
salutem parat. Ilanc efficaciter teneamus, et per
hanc salvabimur. Et hoc [)ropter filias Hierusalem, « Quam pulchra es, amica mea, quam pulchra
hoc est, propter animas simplices, et nuUius sibi es et decora. » Vox Christi. Bis repetit.wquam pul-
virtutis conscias, quae quanro magis tragilitatis sibi chra es, » in opere videlicet et praidicatione. In
sunt consciae. tanto amplius Salvatorein et Redem- opere, quia nihil foedum nihil oculis ineis indignum
ptorem suum diligere satagunt. agis; in praedicatione,quia ad considerandum incar-
« Egredimini et videte. filiaeSion.regem Salomo- nationismeae n;ysteiium, etiain sodales tuas Hieru-
nem in diademate.quo coronavit eum mater sua in salem invitare non cessas.« Oculi tuicolumbarum. »
die desponsionis illius et in die laetitia: cordis ejus. Per oculos intelligitur acumen sensuum spirituaUum
315 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMEXT. BIBL. 516
(^uibas diviiMi el sem})iterna conteniplatiir Erclosia. Aablni, ne illotus sudor corpori
adhicrescnt, et sca-
Colufubajautern oculi F>olesi;e compniantur piopt(M- biein generet. Tonsi enim sunt sancti doctores et
spiritualem <>ratian),quia Spiritus sanctus in sperie magistri Ecclesia\ qui ot lav.icro baptismi abluti
CoIumbiE apparuil. Sequitur « Absque eo quod in- : sunt; et vellera, id est facultates et substantias
4i"uisocus laiel; • id est absque superiur illius relri- suas pro Christoamiserunt. Omnibus quidem fi(ieli-
butiouis gloria quam m fine sieculi es perceptura, bus convenit quod dicit : « Qua? ascenderunt de la-
^uam etsi in pr<esenti per lidem contempleris,latet vacro, d enim sine lavncro baptismi fidelis
nullus
tftjwen intrinseous : nec eniin in prnpsenti videri po- esse potest.Non autem omnibus tonsio convenit,
test, sed m tuturo perticietur.* Capilli tui sicut «:iv- quia non omnes ita sunt perfecti. ut sua pro Christo
ges caprarum, qui© ascenderunt demonte Gal ::i.l. « valeant amittere, sed illis specialiter hoc congruit
Pei* capillos Ecclesia\ suhtiles Ecclesiae cogitationes qui secundum verbum Domini vendunt omnia sua,
accipiunlur,quibus tfMuporalia iderumqucdisponun- et dant pauperibus, et nudi atque e.xpediti sequun-
tur. Comparantur vero gregibus caprarum.quia hicc tur Christun.. Tales ergo sunt dentes Ecclesiae san-
animalia munda sunt, et in rupibus sive in excelsis ctae, id est pt?edicatores et magistri ejus, oves per
iocisresupinapascuntur.quiacogitationessanctorum innocentiam abluti baptismo, voluntaria paupertate
etsi pro corporali necessitate in temj)oralibus fiunt,
g et rerum sponsione gaudentes. Sequitur a Omnes :

tanieu ab aiternorum intentione non disc.edunt, et in gemellis fetibus. et steiilis non est inter eas.» Quia
ijksa etiam cura, quain nece.>JsitiUi corporeae
impen- gemina charitate et dilectione Dei et proximi praee-
^unt, quasi coelum semper intuentur. Possumus minent, et hanc observari docent, vel etiam quia fi-
etiam per oculos. doctores Ecclesiae et praedicatores dem et operationem pnedicant. Et sterilis non est -
accipere, qui in corpore, cui caput Christus est. in eis. nullus videlicet alienus bonis operibus.
suwaium locum tenent.et coelestia ac spiritualia prae « Sicut vitta corcinea labia tua, et eloquium tuum
cateris membris vident. Percapillos vero. innume- dulce. » [*er labia Ecclesi^e sancti praedicatores ac-
r^m multitudinom siiijplicium fidelium.in laicali or- cipiuntur qui et per dentes Coccus
figurantur.
dine constitutorum. qui etsi minus vident spiritua- autem sanguinis vel ignis habet speciera. Labia
lia.sua tamen multitudine etnumerositate magnum ergo Ecclesiae (id est sancti praedicatores) vittae
Qeciis prcestant Ecclesiae. Et bene gregibus com[>a- passionem Christi
coccineae comparantur, quia
ranturcaprarum. Capra peccatoribus convenit, per assidue pra^dicant.qui pro nostra redemptione san-
quod plebes fidelium actionibus sapculi deditae, quce guinem suum fudit.sive vittae coccineae assimilantur,
sme peccato agi non possunt, intelliguntur. Bene quia praedicatores ardent dilectione, diligentes eos
autem sequitur Quae ascenderunt de monte Ga-
: c '
quibus verba impendunt, et Htiam a quibus raala
laad » Galaad acervus testimoniiinterpretaturjuxta patiuntur. Ad hoc etiam pertinet, quod Spiritus
iitterara, ideo quia cura Jacob rediret de Mesopota- sanctus in linguis igneis apparuit,quialoquentes et
naia, pei^ecutusest eum Laban. etdie tertia reperit ardentes fecit apostolos, ardentes dilectione, lo-
eum. ibique in testimoniuin mutui foederis acervura quentes praedicatione. Et bene yitta coccinea dici-
lapidum erexerunt.Mystice,acervus testimonii Chri- tur. Vitta enira capillos ligat et constringit, et
stus est, in
quo multitudo consistitomniura sancto- sancti doctores sua pnedicatione ad unitatem fidei
rum. qui sunt lapides vivi, adh^rentes illi vero la- et dilectionis multitudinem fidelium in Ecclesia
pidi de quo fetrusdicit « Ad quera accedentes la- unum decorem redigunt. Possunt
: nectunt, et in
pidem vivura, et ipse tanquam lapides vivi superae- etiarapercapillossubtiles cogitationesmentisaccipi.
wGreges ergo capraruin de raonte Galaad
flificaraini Yitta ergo coccinea crines ligaraus, quando cogita-
ascenderunt,quiasanctorummultitudinesad excelsa tiones nostras disciplina timoris Dci consti-ingimus
yirtutum conscendunt, etChristi doctrinam ac prae- et coercemus. « Et eloquium tuum dulce. » Dulce
cepta in omnibus sequi satagunt. est eloquium Ecclesiae, cum sancti doctores vel pas-
« Dentes tui sicut greges tonsarura ovium, quae sionera sui Redemptoris ad memoriam reducunt,
ascenderunt de lavacro. » Sicut per capillos Eccle-Det f^raedicant quantum Deus hominem dilexerit, vel
sice innumerabilis multitudo simplicium fidelium in- etiam cum ccelestia praeraia auditoribiis annuntiant. I
telliguntur, ita et per dentes Ecclesiae doctores in- « Sicut fragmen raali Punioi, ita genae tuse, absque
telliguntur dentibus enim cibos commoliraus. Et
:
eo quod intrinsecus latet. » Per genas supcrius
sancti doctores bene dentibus conformantur, quia diximus Ecclesiam figurari. Nara cura verecimda-
spirituales cibos, quos simplices capere nequeunt, mur, rubor sanguinis in genis effunditur. Malum
ipsiquodammodoexponendo comrainuunt.Deus Ec- autera Punicuin rubicundum habet corticem, inte-
clesicC prjecipue erat Petrus cui dictum est in vi- rius vero muititudme granorum plenum est unde :

sione:aSurge. occideet manduca Ac sidiceretur » : et malum granatum vocatur. Per fragmen ergo
Eos quos ad fidem ab eo quod
convertis, occide mali Punici, memoria ejusdem passionis Don>inicae
sunt, ut desinant eese peccatores et manduca, hoc ; accipitur, quae • t in cocco supeiiusfiguratur. Solet
est tran^forma in corjius Ecclesiie. Bene autem hi enim una res diversis exprimi figuris. Genae ergo
dentes ovibus tonsis et lavacro lotis comparantur. Ecclesiie fragmini mali Punici comparantur. quia
Solent enim oves post tonsionem currenti aqua sancti doctores venerabiliter agunt memoriam pas-
 317 ENARRATIO IN CANTICA CANTICORUM. 318

sionisRedemptorissui,necerubescuntcrucem ejus,Ademonstrant: dentes sunt, quia cibos divinarum

imo gloriantur. dicentes cuin Apostolo IMihi au- Scripturnrum molunt et comminuunt utmandipos-
: v(

tem absit gloriari nisi in cruce Domini nostii Jes-u sint collum sunt. quia caput et membra, hoc est ;

Christi ; » et alil)i A|)ostolus ad discipulum suum Christuin et Ecelesiani, fonjui.gunt.lpsi ergo docto-
scribens : « crucem Christi,
Noli nnquit) erubescere res sunt et ubera Ecclesiie, quia parvulos et simpli-
neque me vinctum ejus. » Beneautera genae non in- ces fideles lacte verbiDei nutriunt,juxta quod Apos-
tegro malo Punico, sed fragmini comparantur. Ma- tolus simplicioribus loquens. dicit:« Non potui vo-

lum enim Punicum cum frangitur, exterius rubor, bis loqui tanquam spiritualibus,sedquasicarnalibus
interius candoi' apparet. Sic et sancti praedicatores et j>arvulis in Christo lac vobis potum dedi, non es-

cum passionem Christi annuntiant, quasi rubor est c:'.ii. » Et bene non absolute ubera,sed cum addita-

exterius;cum vero quanta utilitasnostraereHemptio- mento dicit, « duo ubera, » cum femina nequeplus
nis inde provenerit, et quod homo per j)assionem neque uiinus hal)eat quam duo ubera, quia nimi-
Christinon soium a peccatis justificari, sed etiam rum sancti docforesparvulosex utroque populo, Ju-
quod divinum consortium meruerit demonstrant. daicovidelicetetgentili.iacteverbiOeinutriunt.Nam
quasi candicium esl quod intrinsecus latet. Possunt etPaulp.sde seipso dicit « Qui operatus est Petro :

etiam per genas Ecclesicne martyres figurari, qui ru- y in apostolatu cuTumcisionis. o[)eratus est et mihi

bicundi sunt etfusione sanguinis sui veluti malum inter gentes. » Et apte duo ubera. sicut duo hinnuli
Punicum. Sed fracto malo Punico, candor interius gemelH capreae esse dicuntur, quia videlicet fetus

apparet,quia post mortem miraculis coriiscant. sunt et filii Salvatoris nostri Jesu Christi, qui supe-
f( Sicut tui-ris Da\id collum tuum. qure jedificata rius jier capreasdesignatus est haecenim animalia :

est cum propugnaculis. » Collum sanctge Ecclesise et acutissime vident, et niinia velocitate altiora con-

praedicatores sancti et doctoresejussunt lidemonim scendunt. Sic et Christi doctores quae agenda sunt
hic designantur per collum, qui superius j)er oculos et ij)si vident, et aliis monstrant, et despectis terre-
vel per dentes ; sancti videlicet pnedicatores, qui nis ad suj)erna nituntur. « Quipascuntur in liliis, »

veluti colia acceptos verbi cibos nutriendo corpori hoc est,delectantur purissimis et nitidissirais sensi-

transmittunt, et vocem praedicationis divinae audi- bus Scripturarum.

toribusproferunt. Vel etiam sancti doctores {)er col- « Donec aspiret dies. » hoc est.dies illa aeternave-
lum signantur, quia sicut per collum caput et cae- niat. quam desidernbat P.-jalmista, dicens :« Melior
tera membra corpori conjunguntur,ita sanctidocto- est dies una in atriistuis suj^er millia;» a et inclinen-
res quasi
quos quos instruunt
mediatores sunt inter Christum et
fideles, et
reli
p
quasi Christum cor-^ bationes hujus
tur umbrae,» hoc est, transeant moerores et pertur-
Donec aspiretdies,
s-reculi. «
... » id est

pori suo, id est Ecclesiae conjungunt lloc autem oriatur dies. Apparebit enim dies, id est orietur,
collum turri David comparatur. David, qui inter- quando verus ille sol justitiae,id est Christus, appa-
pretatur manu fortis vel visu desiderabilis,Christum rebit ettunc inclinabuntur umbrae, hoc est, omnia
;

Et tota quidem Ecclesia, civitas Da\id, id

significat. nubila moeroriset tenebrae praesentis sfeculi pertran-
est magni regis Chi'isti est, qui est manu fortis, sibuiit. Sed et si ipsam litteram velimus aspicere,
quoniam diabolum devicit, juxta quod Psalmista pulchre expressit ortum diei et noctis. Nam nox
dicit « Dominus fort'S et potens.Dominus potens in
: nihil est aliud nisi uml)i'a terrae, quae sole descen-
praelio.» Est et visu desiderabilis, quia lut Apostolus dente consurgit Sole autem iterum super terras
dicit) in euin desiderant angeli prospicere Turris ascendente, inclinantur umbrae, id est cadit nox.
autem civitatis hujus illi sunt qui vel scientia vel Pascuntur ergo in liliis donec aspiret dies et incli-
operationis perfectione caeteris praeeminent. « Quae nentur umbrae, quia sanctorum doctorum in prai-
aedificata est cum pro{)ugnaculis. » Pi-opugnacula senti tantum vita necessaria est praedicatio et do-
sunt sanctarum Scripturarum divinarum sacramen- postquam apparucrit aeter-
cirina : nam in alia vita,
ta,de quibus velutijaculaprocedunt.quibus adversa- na dies et finita fuerit nox praesentis saecuii, non
riaerepelluntur potestates. ttMilleclypei pemlent exDnecesse erit doceri aliquem, quia omnes, revelata
ea, omiiis armatui'a fortium. » Mille clypei intelli- facie, gloriam Domini contempIabuntur.Unde et Do-

guntur innumera defensionis divinae praesidia, qui- minus per Prophetam dicit Non docebit vir fratrem :

bus sancta vallatur et defenditur Ecclesia. «Omnis suum dicens, Cognosce Dominum; omnes enim co-
armatura fortium, » id est instructio vel sanctae gnoscent me a minimo usjue ad maxiraum. « Va-
operationis vel divinae prajdicationis. Et bene col- dam ad mofitem myrrhae et ad collem thuris In . »)

lura Ecclesiae, hoc est, praedicatores et doctores turri myrrha, carnis nioriificatio, vel passionum pro
David comparantur,quia semperquasi in bello sunt, Christo tolerantia: in thure vero, sanctarum oratio-
pro defensione sanctae Ecclesiae pugnantes. num devotio accipitur. Mons ergo myrrhae et coilis
« Duo ubera tua sicut duo hinnuli caprea^ ge- thuris njentes sanctorum sunt, excelste per con-
melli. » Duo ubera Ecclesise eosdem significant san- templationein Promittit ergosponsus se ad montem
ctos doctores. Nec mirum quod una eademque res myrrliae venturum, et ad collem thuris, quia illas
diversis figuratur modis.Sancti enim doctores oculi mentes sua visitatione visitare dignatur, quae raera-
sunt, quia vitae vias quas ingredi debeant, subjectis bra sua cum vitiis et concupiscentiis raortificant,
 :

319 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. I. - COMMEXT. BIBL. 320

qu«e etiam seipsas per sanctarum orationum studia A Maligni enim spiritus leones vocantur propter
su-
gratum Oeo sacrificium faciunt. j^erbiam, pardi propter ferocitatem, vel etinm pro-
Tota pulchra es. amica mea, et macula non es iii pter mi!le artes nocendi quia pardusvarium animal
te. » ^o.x sponsiad amicam suam spt>n>am. a Tola est.De liis er-^o montiMus coronarur Ecclcsia, qunn-
pulchra es » Omniunquit) eK parte nuHam recipis do priiici|)es sa^culi ad tidem C liiisli convertuntur,
maculam neque rugain. Xon enim soli di>ctures vel et nun solum propter suas virtutes, sed etiam prop-
peifecti quique pulchri sunt ante oculos Dei, qui ter talium conversationem et salutem remuneratur
summa scientia et contemplatione prieeminent, sed Ecclcsia.Potest et hoc in prtesenti accipi : Xam coro-
etiam simplices quique lideles.qui recta tide et ho- natur Ecclesia de vertice horum montium, qu;indo
nis operibus e.xornantur, pulchri in oculissponsi !i;i- subjectis principibus catholicae fidei, Ecclesia, quje
bentur.Xamut Psalmista dicit, • benedi.xit omnil)us antea premebatur,coronatur et gloriatur in Christo,
quitiment Dominum pusillis cum majoribus; ideo •> sicut fiirtum est tempore Constantini, quando illo
dicit j Tota pulchia es, » non pars tua. lloc ideo
: converso mirabijiter gloiificala est Ecclcsia. Coro-
dicimus, nonquod aliquis in pnesenti vita sine pec- natur et de cubilibus leoiium, et montibus pardo-
cato esse possit, sit cum scriptum
« Xemoestsuper runi, quando supeiboset quosquesaevos ac dolosos
:

terram sine peccato, nec infans unius diei; » sed Bconvcrtit, et pro illorum quoque conversiono aster-
ideoquia fides perfectaetccple.stedesiderium omnem na praemia recipit.
abstergit imiculam levioris peccati non enim de « Vulnerasti cor meum.soror mea sponsa, vulne-
:

gravibus nunc ratio est, quae qui committunt, jam rasti cor meum. » Sponsam et sororera suam, san-
sponsa Christi non sunt, nec ullam habent particu- ctam dicit Ecclcsiam. quie et sponsa est, quia oam
lam hujus sanctie pulchritudinis. llinc est quod sibiChristusincarnntusdespondit. eamqueemunda-
Joannes Qui natusestex Deo, non peccat.su-
dicit : l^am sordibus peccatorum, dote Spiritus sancti sibi
baudis peccato ad niortem. non quod levi peccato conjunxit.Soror vero est, quia propter eam incarna-
quis careat, sine quo vita ista non ducitur. Tota tus, frater ejus fieri dignatus est, sicut resurgens a
ergo pulchra est Ecclcsia, in quantum se castam et mortuis dixit mulieribus : a Ite, nuntiate fratribus
iramunera ab omni peccato custodit. Si quando au- meis. » Cum eigo dicit vulneratum se cor habere,
tem peccato fuscatur, cita poenitudine et fide
levi magnitudinem amoris expressit, quo sanctam suam
recta ad cadeste desiderium in ea prisca pulchri- diligit Ecclesiam. Affirmat autem hoc iterans et in-
tudo reparatur. culcans, « Vulnerasti cor meum, »> ut tali iteratione
« \eiii de Libano, sponsa mea, veni de Libano, quantum Ecclesiara suam diligit,ostendat. Qua au-
veni. )) Libanus mons est Phoenicis. Interpretatur ^ tem i'e vulneratum sit, subjungendo deraonstrat
autem ex Hebraeo dealbatio velcandidatio.ex Graeco « In uno oculorunituorum.etin unocrinecolli tui. »
autem thus interpretatur. Unde et supra. ubi loqui- Per oculos Ecclesiae, superius spirituales sensus vel
tur: ( \adam ad montem myrrhae et ad colles thu- doctores sanctos accipiendos t^sse diximus. Pci' cri-
ris, j) collis habetur Libani. Vocat ergo sponsus nes vero.multitudines subjectarum plebiura, quibus
sponsarasuam candidatam baptismate, dealbatam sancta decoratur Ec;lesia. Et est sensus:Cum tota
nitoreomnium virtutum, fliigrantem studio sancta- sis pulchra.o Ecclesia, et cum te ob multa diligam,
rura orationum.Vocatearaut veniat.id est ut in vir- praecipuetamennitor spiritualiumsensiuim etdocto-
tutibus proficiat. Xon solum vocat Deus animam, rum tuorumsinceritasme delectat:simplicitasetiara
quando eam a vinculis carnis exutam ad coelestia subjectarum plebium, quae pieet fideliter verbis do-
prteraia ducit.sed etiara per internam inspirationem ctorum obteinperant. Bene autem cum su[)erius
utin virtutibus proficiat hortatur. Quot eiiiiii in vir- pluraliter dixit oculos et capillos, hic singulariter
tutibussancti proficiunt, quasi tot passibusad Deura dicit inuno oculo et in unocrine. ut per hoc unitas
tendunt, et tertio dicit, a veni, » quia vult eam per- sanctorum doctorum exprimatur. Unitas est enira
tectam esse in cogitatione, locutione et opere. Vel coelesiisdoctrinae,quam subjectisimpendunt. <Unus
,^
vocateam primo, ut ad se veniat per fidein vocat ; enim Dominus, ut Apostolus dicit, unafides. unum
secundo ut dignam coelestiumpraemiorum retribu- baptisma, » necnon et una devotio subjectorum fi-

tiunem jam liberata a corpore accipiat vocat tertio, ; deliura. Potest et hoc quod dicit, « vulnerasti cor
ut in die generalis resurrectionis cor- jam sumpto meum,))d.' passione Christi accipi : « Vulnerasti cor
pore, duplici stola perpetuo ornata gaudeat. « Coro- meum, id est tuo amore fecisti ut ego incruce vul-
naberis de capite Amanara,de vertice Saniret Her- nerarer. Notandura vero quod dicit, « in uno crine
mon.de cubilibus leonum. de montibus pardorum. » colli tui : • Per collum cnim dixiinus doctores si-
Amana ipsum dicunt^^sse raontem Cilicia:' Amanum, gnificari, et crinis Eccl':?iae collo adhceret. quo sub-
qui et Taur.is appellatur. Sanir vero et Hermon jectae plebes a sanctis doctoribus nutriuntur, et eo-
raontes sunt Judjeie. inquibus leones etpardi ferun- rum sanae doctrinte ihiiaeient, ac secundum iHorum
tur habitare. Per hosautem montes, sa*culi pi.testa- praecepta vivere satn-unt.
tes, reges videlicet et principes, intelliguntur, qui « Quam pulchrie sunt mammce tuae, soror raea
veluti innntes in superbia extolluntur, et malignis sponsa. » Per maminas superius eosdem doctores
spiritibus quasi leonibus et pardis cubiiia priebent. dixiinusfigurari.quietper oculosdesignantur ,
nam
321 ENARRATIO IN CANTICA CANTICORUM. 322

sancti dnctores mammae sunt, id est siin|.;i^i Jo- A emittens. qui his in nnno colligitur, in autnmno et

ctrina huinilcs nutriunt ; oculi sunt. cuni sumina veie. In aulutnnali collectionc }ira'|.arantui" arb 'res,

qua^que et cceh^stia pi;eHicant. Ait ergo « : Quam incisis corti(il)us flagranti>s'.n.o a-statis ardore, ac
pulchrsesunt mammsetuap, soroi'measponsa: id est, sic prosiliente spuin;i pingui, qua? coiicreta densatur,

quam puh:hri sunt doctores tui. quonmin sermo illo- ul)i natiiia loci poscat, tcgete palmea excipiente.
rum et eioquio prajemiiiet et pondere sensuum pre- Quod in arhore ha^sit, ferro depe«titui-, ideoque vi-

tiosus est. < Pulchriora sunt uhera tua vino. » Ilic detur corticeum esse purissimum, id est candidum
versiculus jain superius expositus est, ubi dicitur : thus. Secunda vindemia est vcre, ad eam liieme in-
« Meiiora sunt ubera tua vino. Et hoc notandum >> cisis corticibus, rubi-um hocexit, nec comparandum
quod Ecclesia superius ubera sponsi sui laudavitdi- priori.Creditur et novellte arboris candidius esse,
cens Meliora sunt uhera tua vino, n nunc vero
: fl
sed veteris odoratius. Quod ex co rotunditatc guttoe
vicissim sponsus sponsie auvc uhera extollit, ut j)cr pependit, masculum vocamus ; guttam concussu eli-

hoc unitas Chrlsti et Ecclesicie commendetur. Chri- sam, mannam vocamus.

stus enim canut est, et Ecclesia corpus ejus prae-
cellit
,.
'

enim initmin pra?dicationis evangelicceh^galem

«
,

r
. .
,11 :

,
n
llortus conciusus soror mea
i

, ^^
i
sponsa, hortus con-
.

', r» clusus, lons signatus » bororem et sponsam suam

senteiiliam. « ht odor ungucntoi-um tuorum superL>^ , . ,.
.<;^

Ecclesiam dicit, quam ex ancilla sororem sihi esse

omnia aromata » Unguenta Ecclesice sunt doctrina}
constituit, et dote Spiritus sancti pigneratam sibi
coelcstis charismata, vel etiam fama virtutum, qu;c
sponsam effecit. lla^c ergo Ecclesia hortus est, quia
de Ecclesia fragrat aromata vero inteiliguntur le- ;

spiritualium virtutum germina pnfert, quae in con-

gales observationes. Super aromata ergo est odor
sequentibus aromatum vocabulis designatur. Con-
unguentorum Ecclesiae, quia fama evangelicai per-
clusus vero hortus est iste, quia sancta Ecclesia Re-
fectionis transcendit omnem laudem legalis obser-
demptoris Domini sui adjutorio munita est, et prae-
vationis.
sidio angelicarum virtutum vallata, nullis maligno-
« Favus distillans labia tua, sponsa. >; Favus est
rum spirituum patet insidiis. Ila^c ipsa Ecclesia est
mel in cera Mel autem in cera est spiritualis intelli-
fons signatus. Fons ideo, quia doctrinaj cadestis
gentia in littera. Labia ergo Ecclesiee favus distillans
lluentis manat, quibus omnes in Christo credentes a
vocantur, quia sancti doctores, qui per labia desi-
peccatis lavat, et veritatis scientia potat Signatus
gnantur, spiritualia documenta proferunt instruen-
vero fons est iste, quia evangelicaj veritatis signacu-
dis fidelibus. Nec solum favus, sed etiam distillans
lo munitus est, ita ut neque hcerctici, neque maligni
vocantur Ecclesiae labia. Distillat enim favus, cuni
spiritus fidem catholicam violare aut irrumpere va-
mellis copia exuberans lam
^
non potest cereis cap-
^
, ,,,.,,
leant. Ilic hortus, vel hic fons (id est Ecclesia) pri
, i r •
, . r^ ,

sulis contineri.
,. .,,
. . ,.
Recte ergo divina bcriptura tavusO
......
. -^ .

.....
,.

^ mum .

in parvo juuceae
Judceae loceiio
, ,
locello piantatus
plantatus
,,,,.. ,

vel e.xortus
vei e.xortu
.

distillans vocatur. (|Uia multipliciter intelligitur et

est, deinde per univcrsum niundum disseminata
variis sensibus exponitur, nunc juxtt; litteram, nunc
praidicatione, areolas suas vel rivulos sjuos emisit.
juxtaallegoriam,nunc juxtamoralitatem,nuncjnxta
Unde sequitur :

anagogen. id ett superiorem sensum. « Mel et lac

sub lingua tua. Lac parvulis convenit, ideoque per

» a Emissiones tuae paradisus malorum Punicorum
lacdesignatursi.nplexdoctrina, qua initium creden- cum pomorum fructibus. » Emissiones Ecclesiaj (ut
tium imljuitur mcl vero quod de rore cffili confici
; dictum est) incrementa sunt fidei et disseminatio
creditur, coelestem et spiritualem doctrinam signili- praidicationis. Quoe emissiones paradisussunt. Para-
cat, quoe perfectis et instructis convenit Sub lingua disus Graece, hortus Latine. quia illa primitiva Ec-
ergo Ecclesiie mel et lac est, quia aliquando coelestia clesia, quae in Judaea quasi hortus fuit, per univer-
mysteria perfectis, aliquando rudibus plana et sim- sum mundum multoshortos. id est Ecclesias emisit.

plicia annuntiant. « Et odcr vestimentorum tuorum Mala autem Punica qua) rubicundum habent corti-
sicut odor thuris. » Vestimenta Ecclesise sunt bono- cem, eos significant qui non solumgenerali baptismo
rum opeiumornamenta, juxta quod Joannes in Apo-T~v sanctificati sunt, verum etiam proprio sanguine in
calypsi dicit Byssinum enim justificationessancto-
: « passione baptizati, martyres effecti sunt. Fructus
rumsunt. »EtinJobdicitur « Justitia indutussum,et : vero pomorum 0[)era significant virtutum, sive eos
induimesicutornamentoel diademate,judiciomeo.)) qui ipsas viitutes opere exercent. Emissiones ergo
Thure autem diximus sanctarum orationum inundi- Ecclesiae paradisus malorum Punicoruni fuerunt,
tiani designari. Vestimenta ergo Ecclesioe thuri quia primum locum in Ecclesia post apostolos mar-
comparantur, quiaomnia opera Ecclesiae quasi ora- tyres obiinuerunt, qui ipsam Domini passionem pa-
tiones sunt. In cunctis enim quae agit semper Domi- tiendoimitaristuduerunt, quamvisgeneraliteromnis
num deprecatur, et tali modo impletur illud quod multitudo paradisus malorum Punicorum possit ac-
Dominus dicit « Oportet semper orare. » Nec sem-
; cipi, qui mahi Punica sunt, quia passionem sui Re-
porante Doininura hoc aliter impleri potest, nisi tota den.ptoris semper in meinoria retinent. Et sicut ma-
nostra vita et conversatio talis sit ut inconpectu lum Punicum intra unum corticem multitudinem
Dei oratio deputetur. Thus arhor est Arahia?, cor- continet granorum, ita in Ecclesia multitudo fide-
ice et folio lauro siniilis, succum amygdalie modo liumintnifidemUoininicaepassiomscontinetur.Hinc
 3^3 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 324
Apostolasdicit :
« Quotquotbaptiziiti estis inChristo Alaquearia nostra cyprossina, » quia videlicet sancti
Jesu, in luorte i|sius, baptizati ostis. » doctores praedicatione sua Ecciesiam nuiniunt. Cum
< Cypri cuin nardo, nardus et crocus, fistula et listula ergo et cinnamoino universa ligna Libani in
cinnamoinuni cuMi univer5.is lignis I ibani. >> Cyprns iiorto E<ciesiai memorantur, quia sive humiles et
arbor e>t aromalica, semen simik» coiinndi i ha- P^^tientes, sive perfecti quique doctores eamdem fi-

bens, id est alhum et sublucidum. quod oieo coqui- dem habent in Ecclesia, et eamdeni beatitudineni
quod cyprus vocatur, unde
tur, et inde expi iinitur. e.xspectant. o Myrrha et aloe cum omnibus primis
i-e^iuin unguentum Legimns in E.xudo quod
paiatur. unguentis. » Myrrha arbor est cujus succus stacte
manna erat ipiasi semen album coriandri. C\prus dicitur, tantie virtuiis, ut quidquid de eo tactuni
ergo et nianna unam habent signilicationem Signi- fueiit,ab onini putredine et vermibus servetur il-
ficant enim gratiam cceiestem, tanquam manna de hesum. Aloe arbor est suavissimi odoris, adeo ut
ciielestibus venientem. Cyprus ergo in horto Eccle- vice thymiamatis altaribus adoleatur. Ilabet vero

siai nascitur, cum fideles quique docentur gratiam succum amarissimum. lesistentem putredini et ver-
ccelestem omnibus praeferre, et per illam salutem mibus. Ilinc et in pa.ssione Domini Nicodemus de-
spenire. Nemo eniin suis virtutibus, sed sola gratia tuli.ssedicitur niixturam myrrhai et aloes quasi li-
Dei Nardus typus est Dominica? f)as-
salvari potest. '^ bras centum. Per has ergo arbores designatur car-
sionis. Unde et Maria nardo pi.^^tica caput et pedes nis continentia et castimonia Nam putredo luxu-

Jesu unxit Nardus ergo in horto Ecclesice est, cum riam solet designare, juxta quod Propheta de qui-
sancti quique memoriam Dominica; passionis vene- busdam dicit : « Computruerunt jumenta in ster-
rantur, eique gratias agunt, quod intantum eos di- core suo. » Li horto ergo Ecclesia^ sunt myrrhae et
lexerit, ut pro eorum salute et liberatione mortem aloe, hoc est, mentes coelestes et omnis corruptio-
susciperet. « Nardus et crocus » Crocus aurosi co- nis immunes.audientes ab Apostolo « Pacem secta- :

loris habet floreni, ideoque significat chantatem. niini cum omnibus et castimoniam, sine qua nemo

Sicut enim aurum

omnia metalla preiiosius
inter videbit Deum. » « Cum omnibus primis unguentis. »

est, ita charitas int<'r omnes virtutes primatum te- Piima unguenta quid melius quam charitas intelli-
net, dicente Apostolo Nunc autem manent lides,
: <^ guntur? de quaApostolus dicit « Adhuc excellen- :

spes, charitas, major autem his est charitas. » Cum tiorem viam vobis demonstro, « acdeinde « Si lin- :

nardo ergo crocus in horto Ecclesiae nascitur, cum guis (inquit) hominum loquar et angelorum,charita-
niembra Christi, hoc est, fideles quique charitatein tem autem non habeam, nihil mihi prodest. » Post

Deiet proximi efficaciter tenere student Crocus au- myrrhara bene |)rima unguenta ponuntur,
et aloen

tera feitur ignitas febres refiigerare. sic vera chari- quia post carnis continentiam succedit vera chari-
tas aniorem concupisccntiic sceculai'is refrigerat, ot Deus est. quia Deus super oinnia diligitur.
tas qu;e

dilectionem Dei et proximi in mente accendit. « Fi- Neque enim illi qui mundana dilectione tenentur,
stula et cinnamomum. » Fistula brevis est arbus- hoc est qui voluj>latibuset ille ebiis adbuc delectan-
cula, quie et casia vocatur, cortice purpureo. Signi- tur, hujus charitatis paiticipes esse possunt.
ficat sanctos in Ecclesia, humilitate et patientia « Fons hortorum. puteus aquarum viventiura,
frraecipuos. paupeies videlicet spiritu, quorum est qufe fluunt impetu de Libano. )> Fons hortoruin ipsa
ret^num ccelorum. Purpureus autem cortex significat est piimitiva Ecclesia, quie veritatis scientia hortos,

similitudinem passionis Christi, quam illi qui in id est Ecclesias per universum inundum dissemina-
vera hurailitate fundantur, in corde semper retinen- tas inigat, ipsa est et puteus aquarum viventiura,

tes imitari satagunt. Cinnamomum et ipsa brevis quia scientia veritatis, quae est Ecclesia, in quibus-
est arbuscula, sed mirsc virtutis et odoris, ideoque dam quasi fons est ubi patet, in quibusdam quasi
profectum designant humilitatis. qme et per fistu- puteusubi ad liquidum ubi percipi non po-
latet, et

lamdestgnantur.FistuIa ergo et cinnamomum in Ec- test. Nam inter fontem et f)Uteum hoc distat quod

clesia sunt, cura sancti Dei humilitatera et patien- fons et in imo et in superlicie terras dicitur esse,
tiam et in corde veraciter tenent, et foris aliis osten- I^puteus vero semper est in imo Ecclesia ergo fons
dunt. Quod autem fistula rubicundura habet corti- cst et jjuteus, quia raysteria Dei in quibusdara ve-

cem, cinnamomum vero cinereum habet colorem, luti fons facile capiuntur, in quibusflara vero cum
signilicat quia sancti Dei quanto plus mernores pas- ditlicultate tanquam aquae puteo extrahuntur. Aquae
sionis Redemptoris sui, tanto in oculis suis viliores viventes ipsa my.steria designantur Scripturarum,
et despectiores sunt. dicentescura Abraham : « Lo- quia in se coelestem habent virtutem. At contra
quar ad Dominum meun), quanivis sim cinis et pul- cisterna} vocantur, id est collectiones aquarura, do-
vis ; » et eum Job : « Idcirco rne reprehendo, et ago cumenta haireticorum, de quibus Dominus per Pro-
pcenitentiam in favilla et cinere. » « Cura universis phetain : « Me dereliquerunt fontetn aqua? vivaj, et

lignis Libani. Ligna Libani pulchritudine et pro-

» foderunt sibi cisternas, cisternas dissipatas quac
ceritate ac robore praeeminent, ideoque significant continere non valent aquas. » Ilae fluentes aquee,
doctores et perfectos quosque in Ecclesia. de qui- fluunt irnpetu de Libano, hoc est, manant dc Eccle-
bus superios domus Ecclesiae Icgitur facta. dicente sia, quae abluta est et candidata baptismate et bonis
eadem Ecclesia:Tignadomorumnostrarumcedrina^ operibus, quod Libanus interpretatur. De hoc Li-
325 ENARRATIO IN CANTICA CANTICORUM. S26

bano (hoc est, de Ecclesia) fluunt (hoc est, ema-A perfectos quoque praemiis coplestibus donem.«Mes-
nant) aquie do tiinarum cadestium. et hoc cum sui mynham meam cum aromalibus meis. » Per
impetu, id est curn quadam virtute, qua omnialjai- myrrham designantur illi qui martyrio vitam flnie-
reticorum fjgujcnta destiuantur et subvertantui'. runt, vel etiam cainem suam cnm \itiis et (^oncu-
Ilinc et Psalmista: « Fluminis impetus la-tificat (;i- piscentiis crucifixerunt Aiomata vero sunt opera
vitatem Dei, »> id est virtus divinoi-um eloquiorum. sanctarum virtutum. bona; opinionis odoi-ibus fi-a-

« Surge, Aquilo, et veni, Auster, perfla hortum grantia. Metit ergo Dominus myrrham cuni aroma-
meum, et fluant aroinata illius. » lummeratis Ec- tibus suis, quando sanctos martyres, vel reliquos
clesiae virtutibus sub nomine aronialum, scieiis Do- electos bonis operibus insignes, ab hac vita falce
minus, qui est sponsus etredemptoi- Ecclesia), ipsam mortis pra}cidit, atquead maturitatem bonorum
Ecclesiam persecutionibus niultipiicandam, subse- operum perductos,in horrea supernae patria^recoti-
quenter ipsam quodammodo jubet venire persecu- dit. « Comedi favum meum cum melle meo, bibi vi-
tionem,non pra^cipiendo, sed permittendo « Surge favum et vinum num meum cnm hirte meo. » i^er

(inquit), Aquilo, et veni Auster. » Per Aquilonem et sancti piaidicatores figurantur; per mel vero et lac,
Austrum, flatus persecutionum et perturbationum boni auditores. Favus enim sunt praedicatores, qui
intelliguntur, contra Ecclesiam soevientium. AquiloR arcana et intimaScriptuiarum mysteiiaquasi mella
quidem frigidissimus ventus est, Auster calidus. Et de favisproducunt, etpraedicando aliis manifestant.
ideo per Aquilonem teri'ores et minse designantur, Mel vero boni auditores, quia dulcedinem verbi Dei
per Austrum blandimentoium decipula^.Quibus duo- attente suscipere eaque delectabiliter pasci stu-
bus modis probatur Ecclesia, terroribus videhcet et dent. Yinum sunt ipsi praedicatores, quod et favus,
blandimentis. Quod autem dicit :« Surge, Aquilo,et quia fortia sacramenta Scripturarum annuhtiant.
ven", Auster, non imperatmahs, nec cogit eos ad Lac vero sunt infirmi quique auditores. quibus
•

mala facienda, sed permittit, et facultatern illis apertamystena quasi lacconveniunt. Cumergo ho-
dat, ut possint seevire contra Ecclesiam, quatenus rum omnium bonaintentione Redemptor pascituret
per iilorum malitiam Ecclesia probetur, et illigra- delectatur, et sic quasi favum cum meUe comedit,et
vius puniantur enim Di^^minus malis homi-
: novit vinum cum lacte bibit. Possumus hoc etiam admor-
num bonaqucedam ipsam persecutionem
facere, sed tem electorum referre, quos Dominus comedit, cum
in potestate sua habet, ut nontantum sreviantquan- ad teternam vitam per mortem vocat, et corpori suo
tum volunt. Unde scriptum est : « Qui facit ventis (hoc est. societati electorum in illa jam coeiesti fe-
pondus, » quia vidflicetflatibus persecutionum mo- licitate laitantium) conjungit. Quod si hocde morte
dumimponitquemdam, juxta quod Apostolus dicit : sanctorum accipimus.del)emusin vino eosaccipere,
« Faciet cum tentatione etiam proventum ut possitis quorum anima} jam ccelesti frlicitate gloriantur in :

sustinei'e. » « Perfhx (inquit) hortum meum. » hoc favo vero eos quijam corpore et anima in iila bea-
est, Ecclesiammeam, a et fluant aromata illius,»hoc titudine gaudent, quasi sunt illi qui cum Domino
est,fragrantia virtutum, et odor bonorum operum surrexerunt. « Comedite, amici, et bibite, et in-
ex illa procedat. Quo enim acerbius Ecclesia con- ebriamini,charissimi.>>Non solum Dominus prof(>ctu
cutitur, eo majorem virtutum odoremexse emittit. sanctorum gaudet,ver'um etiam noshortatur utillo-
rum viitutibus gaudeamiis et illosimitemur «Com- :

CAPUT V.
edite .inquiens), amici, » hoc est, fideles mei, qui
a Veniat dilectus meus
hortum suum, ut com- amici mei estis faciendo quag jubeo, charissimi mei
in
edatfructum pomorum suorum » Audiens Ecclesia estis, perfecta me animi charitate diligendo. Com-
persecutionem vocari, tanquam se praeparims contra editeergo, inquit, et bibite, id est sanctorum boinis
adversa, dicit Veniat dilectus meus in hortum
: <( actibus congaudete, et illos vobis ad imitandum
suum, » hoc est, Christus sponsus meus veniat, proponite. Notandum vero quod dicit, « Bibite et
quem toto cordediligo, ad Ecclesiam suam, ut co- inebriamini ;»Ebrietas aliquando in Scripturis pro
medat fructum pomorum suorum, hocest, delecte-^ saturitate ponitur, sicut de frati-ibus Joseph dictum
tur atque pascatur bonis oper-ibusfidcliumsuorum est :((Biber'unt et inebriatisunt cor'ara eo, » et Psal-
Nam cibus Domini bona nostra oper'a sunt, sicut mista :«Visitasti terTam, et inebriasti eam, » id est,

ipsefidem Samaritanorum velgentiumintuens.dixit satiasti et replesti. Hortatur eigo nos ut non solum
discipulis suis :« Ego cibum habeo manducai^e quem comedamus et bibamus, verum etiam saturemur,
vos nescitis, » « Veni in hortum meum, soror mea quiasunt quidam qui comedunt et non saturantur,
sponsa ))Desider^anti Ecclesife ut ad se veniat spon- quia videlicet delectabilitei' proedicationem divinarn
sus, respondet se jam hoc fecisse. Ego jam veni, audiunt, si-d negligenter obliviscuntur, nec ad effe-

nam non est imperantis, « veni, » sed pr-a^teriti ttMii- ctum boni operis quod audierint perducunt Come-
poris indicativum. Osorormea sponsa, jam veni in dunt autem et saturantur qui ver'ba vitac quse au-
horium meum,jam visitavi Ecclesiam meanr sed et diunt, in internis sensibus recondunt, et oper^e im-
quotidie visito, et virtutum illius pomis pascor, at- pler-e satagunt ; dequibus Psalmista dicit : « Edent
que odore fruor. Venio ad eam, ut errantes corr'i- paupei^es et saturabuntur. » Si ver'o (ut superius
gam, infirmantes roborem, dubios confiraiem, et dictum est) de morte &anctorum hoc acceperimus,
327 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I - COMMENT. BIBL. 328

aniiri et charissiiiii ipsi sunt an^^elici spiritus, quos A Doniinus ostenrlit in Evangelio : « Et qui in tecto
juficl Dorninus C(>ngratul;iii electis suis, cuni al>liac est, non de^centlat tollere tunicani suani » Quod
vita 'id ielerna} beatitudinis requiem transferuntur. est aperte diceie : Qui in sublimi conteinplationis
juxta quod in evangelica })arabo!a l.»j:itur : t C<>n- aice consi>tit, non descendat ut tolhit tunicani
graiuhunini njihi. quia inveni uveni nieani quie pe- suain. id est ut iteruin occupationibus sa^culi impli-
rierat. » cetur Tiinet eigo Ec^lesia, vel anima quteque san-
« Ego dorrnio, etcormeum vifrihit. » Vox Eccle- cta, hac tunica exui, et in contemplatione sui Con-
siae.^i Ego dormio, » quia aliqu:intula pace largiente ditoris requiescens, iterum reiiidui et saecuhuiluis
sponso meo requiesco. nec lales patior pressuras, nc^gotiis occupari. « Lavi pedes meos, quomndo in-
quales primitiva Eiclesia et ideo cor meiini vigi- ; quinabo illos? » Lavi pedes rneos.hoc est, actiones
lat, quia securius concessa mihi pace amori sponsi quibus nunquam pulverem tangere. hoc est, terrena
niei inluereo. et ad illum oculcscordis mei intendo. agere consueveram.dignis pa^nitenti» fletibus aMui,
Sed quia hoc tempus non est requiei. sed potius la- adeo ut nihil nunc nisi divina me libeat cogitare.
boris et certaminis. rui^sussponsus Ecclesiam ad la- « Quomodo inquinabo illos ? » id est, quomodo fieri

bores excitat, et ail pnedicationis certamen horta- ) otest, utiteniin ad cogitanda caduca et terrena
tur. « Vux dilecti mei pulsantis » Pulsat dilectus, '^ redoam qua} nunc ex occupato et Hbero corde, divi-
cum Christus fideles suos ad profectum virtutum no fruor cnntuitu?
bortatur : sive pulsat, cum eos ut proximos pra>di- « Dilectus meusmisit manumsuam per foramen,

cando lucrentur admonet. Est et tertia pulsatio.qua et ventei meusintrcmuitad tactum ejus. » Dilectus
pul&at electos suos Dominus, cum per aegritudinis mnnum por foiamen mittit. et ventrem tangit, cuni
raolestiam esse muitem vicinam designat. De qua interna conditor inspiratione cor visitat, et nd })ro-
pulsatione in Evangelio dicitur Ut cum venerit et : fectum virtutum accendit. seu etiam cum nos ad
palsaverit, confestim aperiant Sed boc loco pul- ei- rnemoriam operum suorum re\ocat, ut cogiiemus
sare diiitur hoc est. Ecclesiam ad opus pulsationis quia cum Deus e.sset, pro nobis homo fieri dignatus
instigare. a Aperi ipihi, soror mea. amica mea. co- est, ut terrena nostra suscipiens coplestes nos face-
lumba mea. immaculata mea. 9 « Aperi mihi,soror ret, et moriendo pro nobis. vitam aeternam nobis
mea.»Soror.quia cohaeresesregnimeifacta « amica : donaret. Quod cum fit, venter intremuit, quia cum
mea, » quia de jugo &ervitutis liberata arcana veri - talia cogitare incipimus, coi"dis nostri arcana se
tatis columba mea,«quia spiritus concutiunt, dum stupore incipiinus, quanta digna-
meae cognovibti :«

mei dote « imrnaculata mea.» quia

es sanctificata :
q tionehaecConditorpro nobis ageredignatus est.Nam
etfusione meisanguinis abomnipeccatorum macula quod venter cor significet, ostendit Propheta, di-
purgata es.«Aperi mihi.»hocest.de quiete et otio di- cens « Venlrem meum, ventrem mcum doleo. » :

lectee tibicontemplationis egredere ad opusprcedica- Quod quid esset ostendit dicens : « Sensus cordis
tionis « Quia caput meum plenum est rore, et cin- mei dissipati sunt. »
cinni mei guttisnoctium. «Caput Ecclesiae (ut Apo- « Surroxi ut aperirem dilecto meo. )) Aperimus
stolus diciti Christus e.st, cincinni vero sunt intimae dilectc, non solum cum adventum ejus suscipimus,
cogitationes sanctorum. quae non laxe et dissolute verum etiam curn aliis praedicamus, et eos qui per
fluunt.sed vinculo timoris et amorisDei colligantur. malitiarn pectus clauserant, nostra prrodicatione
Ros vero et guttJC noctium hoc loco tenebrosas et conver.sos, facimus ut ipsi quoque januam cordis
infidelitate plenas, frigidasque mentes dcsignant. Christo aperiant. Bene autem primo dicitur, « Sur-
Caput ergo sponsi plenum est rore. cum saerulares rexi, » deinde, « ut aperirem dilecto. » Qui enini
quique a charitate Dei torpescunt.et juxta quod Do- praedicandoaliorum corda Christovultaperire, prius
minus dicit. abundante pec ato refrigescit charitas. debet surgere, hoc est ad studium bonorum operum
Etcum tales sanctos Dei coelHStia meditantes perse- eiigi. etopenMinplerequod praedicat. ne forte aliis

quuntur phmi sunt j^prccdicans ipse reprobuselficialur. llinc et Lucas de

et odiunt, quasi cincinni sponsi
guttis noctium. Cum Dominodicit: « Qua? ca'pit Jesus facere et docere.»
ergo tales multiplicantur, et
gravant Ecclesiam, tunc sponsus admonet sponsam Prius dicit « facere, deinde docnre. » « Manus meae
suam ut surgat et operi praedicationis insistat. distillaverunt myrrham, et digiti mei jdeni myrrha
9 Exspoliavi me tunira mea. quomodo induar probatissima. Per manus quibus operamur, ipsa •

illa? » Provocata Fxclesia a sponso suo ad officium oj^eratio designatur; per digitos vero discretio
praedic^ntionis, respondet : « Exspoliavi me tunica operationis, quia in nullo mei.ibro tantae sunt di-
mea. quomodo induar illa?« Exui me curisetoccu- stinctiones articulorum, quanta) in digitis. Manus
pationibus hujus saeculi, sine quibus officium prae- Ecclesia} myrrham stillant cum praedicatores ejus
dicationis aut vixaut nullatenusagitur: et quomodo continentiae et mortificationi carnis suae operam
fieri potest ut iterum ad ea quae deserui revertar? dant, dicentes cum Apostolo : « Castigo corpus
Narn qui se art officium piaidicationis adaptatsusci- meum. et in servitutem redigo. )> Sive cum pro
pieiidum. debet quoque temporalia subditis provi- Christo mori parati sunt, sicut Joannesdicit « Si :

dere.quce .-^ine magna sollicitudiiieagi non possunt. Christus pro nobis animam suam posuit, et nos de-
Quodautem tuaica fcollicitudinesiet curas significet, bemus pro fralribus animas ponere. » Digiti vero
329 ENARRATIO IN CAXTIGA GANTICORUM. 330
sunt pleni myrrha probatissima, cum ipsum opusAqui civitatein Dei (id est Eccle.siam) circumeunt,
mortificationis subtiliter discernimus, utrum pro pervigilcm ejus curam agentes, quo ilham et ab ad-
intuiLu superna) mercedis fiat, an pro laudibus sa}- versariis tueantur, et verbo suo vel e.\'emplo ad coe-
culi. Qui enim pro humanis favoribus jejunat, vel lestia desideria accendant Inveniunt ergo sponsam
abstinentiic sive continentiae operibus insistit, in dilectum qurerentem, cum sancti doctores animam
rnanibus quidem myrrham habet, sed in digitisnon ccele.stibus desideriis intcntam, vel praesentes ver-
habet, quia non discernit quare hoc faciat.De qua- bo, vel absentes Scripturis suis instituunt et in-
hbus Dominusdicit .«Receperuntmercedem suam.» foi-mant. « Percusserunt, inquit, et vuineraverunt

Sive manus sponsie distillant myrrham, cum operi- me. » Verbum Dei gladius est, dicente Apostolo :

bus sanctcc Ecclesiai, castimoniac vel sancta^ conti- « Vivus est sermo Dei et efficax, et penetrabilior

nentiai seipsos aptant. omni gladio ancipiti, et pertingensusque ad divi-

« Pessulum mei aperui dilecto meo, at ille
ostii sionem animce ac Hocgladio sponsa per-
spiritus. »
declinaverat atque transierat. » Pessulum ostii ape- cutitur et vulneratur, quando pra?dicatoris sermo
rit, cum Ecclesia vel fidelis quaeque anima cor ad- de Deo loquitur, etauditores veluti quodam spiculo
venienti Conditori pandit.« At ille declinaverat at- compunctionis et amoris transfodit. « Tulerunt pal-
que transierat. » Plerumque enim cum spiritualiag lium meum mihi. » Hoc hic pallium, quod superius
queeque tractarevolumus, quanto subtilius intendi- tunica intelligitur, ubi dicitur « E.vspoliavi me :

mus, tanto acies cordis reverberatur. Unde Salo- tunica mea, » tegmine videlicet saecularium desi-
mon dicit « Di.xi, sapions efficiar, et ipsa longius derioj-um quod custodes auferunt, quia quidquid
: :

recessit a me. • Psalmista quoque dicit

« Acce- : de amore pra^sentis sa^culi in mente alicujus re-
det homoad coraltum, Deus.»Quanto
et exaltabitur manserit, totum sancti doctores auferunt, et eam
enim quisque magis ad contemplationem divinam soluramodo sponsum Christum diligere faciunt. Hi
purificatione carnis cor sustollit, tanto altius quod tales possunt dicere cum Apostolo Mihi mundus : <(

quasrebat esse invenit.Dicit ergo : « IUedeclinaverat crucifixus est, et ego mundo. » « Custodes rauro-
atque transierat. » quia nemo eum in prajsenti vita rum. » Muri civitatis sunt sancti doctores Ecclesioe.
sicuti est comprehendere potest. « Anima mea li- Custodes autem murorum ilii sunt qui etiam eos
quefacta est, ut dilectus locutus est. » Quanto (in- instruunt, qui quoque prcedicare possunt, qua-
aliis

quit) vicinius adventum sponsi mei persensi ad lis erat Paulus, qui Timotheum, Titum, muros
tactum secretce inspirationis, tanto magis quidquid utique hujus civitatis, instruebat et custodiebat,
in me erat frigidum, incaluit,ita ut nihil jam libeat hoc est exhortabatur ad perfectionem boni ope-
iiisi in lacrymas resolvi. Loquitur enim sponsus, C ris.

cum interna sui inspiratione Christi sanctani ani- Adjuro vos, fili» Hierusalem, si inveneritls di-
«

mam inspirat, eique coeleste desiderium suggerit, lectum meum,ut nuntietis ei quia amorelangueo.»
et ita eo loquento liquefit, quia quo magis coele- Filiic Iliei-usalem sunt animte fideles, qua,' vel ad-
stibus afflatur desideriis, eo amplius terrenis emori- huc in priesenti peregrinantar, vel etiam Christo
tur, et quasi insensibihs mundo efficitur, solumque fruuntur. Filia^ Hierusalem,id est filiaj illius super-
coelesti desiderio vivit. Hoc est quod ctiam per pro- qua est summapax et felicitas diviuce
nai civitatis in

phetam dicitur : Quis caecus nisi servus meus ? contemplationis. Sed hocloco lilias Hierusalem ani-
Quis surdus,nisi ad quemnuntios meos misi?«Qua3- mas debemus accipere Deum desiderantes, sed ad-
sivi, et non inveni illum. Vocavi, et non respondit huc in hac peregrinatione versantes. Adjurat ergo
mihi. » Ingeminat iterum causam dolorissiii. Om- sponsa lilias Hierusalem, ut nuntient sponso quia
nibus quidern se pie qua^rentibus adest Dominus amore languet, cura aniraa fidelis fidelesalios Deum
semper invocantibus respondet, id est ad salu-
<=;e desiderantes adjurat, ut Christo eique insinuent,
tem exaudi sed plerumque fidelem animam se de- nuntient suo illam amore teneri. Bene autem se
siderantem, et ad se venire cupientem non exaudit. araore languere dicit quanto enim magis superna
:

ad hoc ut ita se ei in prcesenti ostendat. sicut se inD desiderare coeperit, tanto erga ea quie mundi sunt
futurum ostensurura proraittit, vel etiam non re- languescit. Nec mirum si tales languere dicuntur,
spondet, id est non exaudit, ad hoc ut hbito suo cum apostolus eos mortuos dicat : « Mortui (in-
sanctus quisque vinculis corporis exuatur, et liber quiens) estis, et vila
vesti-aabscondita estcura Chri-
amplexibus sponsi sui deraulceatur. Nara quando sto. » Ita ergo adjuranti sponsre respondent filite
Apostolus dicebat « Cupio dissolvi et esse cum
: Hierusalera.
Christo, » quasi quaerebat inhrerere sponso suo, et « QuaUs est dilectus tuus ex dilecto, o pulcher-
vocabat illum desiderio mentis, sed tamen non re- rima raulierura? qualis est dilectus tuus ex dilecto,
spondebat iUi,quia non statira de corpore eura libe- quia sic adjurasti nos ? » Hoc tunc fit quando quis
rabat, sed adhuc laboribus exerceri, et utilitatibus fidelisfratrem fidelem alloquitur, et invicem sibi
Ecclesiai insudare permittebat. ccelestiumdesideriorura verba suggerunt, quibusse
« Invenerunt me custodes qui circumeunt civita- ad supernorura amorera accendunt.Indica mihi in-
tem, percusserunt me, et vulneraverunt me. » Vigi- quit, jam desideranti, jam ad visionem Conditoris
les qui custodiunt civitatem, sancti sunt doctores, meipervenirecupienti,qualis est dilectus tuus hoc
Patrol. CXVII. H
 331 HAYMOMS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. COMMENT. BIBL. 332
est qualiter Christus aiuari debeat. Jam dudum, A t^latis paliiiarum comparantur, quia fidelium multi-
inquit, illum timereca^pi, sed jamcharitate timorem tudines et virore gaudent, et ad aHorna desi-
fidei
e.tpellente, opto audire veiba quibus ad amorem deramhi extoUuntur, atque dulcedinem supernje
illius accendar. Tu ergo quic illum jam amore qu;u- suavitatis degustant.quam quanto magispercipiunt,
ris, ejusque amore langues, dic mihi qualis est di- tanto magis in oculis suis peccaiores sibi etcontem-
lectus tuus ex dilecto. Diiectus ex dilecto, Filius est ptibiles esse videntur. Unde sequitur :a Xigne quasi
ex Patre, sicut est Deus de Deo, lumen de lumine. cor\ us. » Comae enim sponsi nigpie sunt quasi cor-
Vel etiam t dilectus tuus ex dilecto, i> Christus est vus,quia lidelium multitudines suae fragilitatis sibi
ex ea j^arte, qua diligendus est, non ex ea qua ti- conscia:» sunt, et nihil se boni ex se habere nove-
raendus.Xam timere magis imperfectorumest,quos runt. Vel etiani « elatae palmarum ^) sunt in spe et
timor a peccatis revocat, amare vero perfecto- victoria : « nigra3 vero quasi corvus,') quasi despe-
rum. Jara ergo interrogat qualis sit dilectus ex cti et contemptibiles sunt pressuris hujus sfcculi.
dilecto, id est qualiter Christus amari debeat, vel Elatre palmarum sunt sancti, quia per gratiam Dei
qualis sit erga illos qui illum tantum amore nove- ad ccelestis victoriai palmam tendunt nigrae vero ;

runt. quasi corvus, quia per se infirmos et peccatores se

• meus candidus et rubicnndus, electusBesse cognoscunt. Possunt etiam comiB sponsi an-
Dilectus
ex niillibus. » Vox resj)ondentis Ecclesiai « Dile- gelicae virtutes accipi, qutc Deo specialiter inhce-
:

ctus raeus candidus et rubicundus « candidus vir- rent, sicut com.Te capiti, eumque a vicino contem-
:

ginitate, rubicundus passione. Candidus, quia sine plantur. Quae bene elatis comparantur, quia nun-
peccato ; nam sine peccato est conversatus : « pec- quam a status sui rectitudine inclinantur, sed in
catum enim non fecit, nec inventus est dolus in dignitate ofhcii sui immaculate permanent, qua^
ore ejus. »» t Rubicundus, » quia « lavit nos a pec- quanto magis claritatem sui conditoris contemplan-
catis nostris in sanguine suo. « Electus ex milli- tur, eoamplius quamutilesit omne creatum,inejus
bus. » Singulari enira gratia horao Christus in om- comparatione aspiciunt, et ideo nigra^ quasi corvus
ni huraani generis raassa refulsit, quia per illura esse dicuntur.
proposuit Deus salvare genus humanum, et ipse * Oculi ejus sicut columboe super rivulos aqua-
est mediator Dei et horainum Jesus Christus de ; rum.quai lacte sunt lotse.)» Oculiejusdona sunt Spi-
quo Psalmista « : Non est qui faciat bonum, non ritus sancti. Quod ostendit Joannes in Apocalypsi,
est usque ad unura.» Et Saloinon :a Virum de miJle dicens : « Vidi agnum tanquam occisum, habentem
unum reperi, • id est Christum, et ipse in psalrao :C cornua septem et oculos septem, qui sunt septem
« Singulariter sura ego donec transeara. » « Ele- spiritus Dei missi iu omnem terram. )> Unde et
ctus ergo ex raillibus, » quia ex orani raultitudine benc coiumbissuper rivulosaquarum comparantur,
sanctorum solus dignus fuit audire :i Hic est filius quiaSpiritus sanctuspuris et sinceris mentibus de-
meus quo mihi complacui, »
dilectus, in lectatur. Non enim super stagna vel paludes, sed
• CH[)Ut ejus aurum optimum- » Caput sponsi super rivulos aquarum columbae resident. quia (ut
Deus est, juxta quod Apostolus dicit, « Caput Chri- dictum est^ Spiritus sanctus castas et mundas men-
sti Deus, » quod auro optirao comparatur, quia sic- tes sibi habitaculum facit. « Quae lacte sunt lotai, »
ut aurum omnibus raetallis pretiosius est, ita Deus quia (ut dictum est) Spiritus sanctus lactis nomine,
oranipotens a se factis bonis praecellit et superemi- id est Dei gratia intelligitur,quae per Spiritum san-
net.Unde Dorainus : «Nemo bonusnisi solus Deus.» ctum Ecclesiae tribuitur, et qua veluti lacte parvuli,
Caput ergo sponsi aurum optimum est, quia Dei ita Ecclesia nutritur. Possumus per oculos sponsi
bonitas est ineffabilis, omnium rerum bonitatem doctores accipere,quicolumbis comparanturpropter
transcendens, quia nihilbonum, nisi participatione innocentiara et simplicitatem. Hye columbae super
hujus summi boni. » Coraae ejus sicut elatae palma- rivulos resident, ut adventum accipitris a longe
rum. » Coraae sponsi suntraultitudines fideliurn, per prospiciantetpraecaveant, sicetsancti doctores aqua
fidera et dilectionem Deo adhcerentes, quae elatis D baptismatis perfusi, nitore castitatis et sanctimoniae
palraarum comparantur Elataepalmarura suntrarai dealbatisunt,»etresidentjuxta fluenta plenissiraa»
productiores et excellentiores, interdum aureosi hoc est juxtaScripturarum e.xuberantem scientiara. ,

coloris, crispantes, et semper ad excelsatendentes, Si quid vero putamus distare inter rivnlos et
et nunquam virorem suum araittentes. Tales ergo fluenta plenissima, dicendum est, per rivulos Vete-
dicit coraas sponsi sui Ecclesia, crispas videlicetet ris Testamenti Scripturas designari per fluenta :

rutilas. NonnuUi dicunt elatas palraarura, speciem plenissima. copiosara sancti Evangelii Scripturani
arboris esse arornaticae, quera Latine abietem sive accipi. Istae ergo colurabae et super rivulos aqua-
spatas vocant Nara Graece abies Iaol-t^ dicitur. Est rum sunt, etjuxta fluenta plenissimaresident,quia
aatem specieshaecaptaconficiendisunguentis. Abie- sancti doctores assidue tam Veteris Testaraenti
tem vero hic non magnam illam arborera, quae est quara Novi raysteria perscrutantur.
navigiis etdoraibus apta, sed (ut diximus) speciem « Genge illius sicut areolae aromatum, consitge a
arornaticae arboris debernus accipere : haec juxta pigmentariis.»Gen£e sponsi, raodestaChristi pietas,
litteram de elatis palmarum Comae ergo sponsi vcl severitas, sive habitus vultus illius accipitur.
 333 ENARRATIO IN CANTICA CANTICORUM. 334

Genee enim illius erant, cum exsultaret in spiritu, Afecit, nec dolus inventus est in eo ullus. Fra^ilita-
ut Evangelium dicit, vel cum fleret super mortuum tem quidem carnis assumpsit, sed tamen totius pec-
Lazarum, vel cum doleret super perituram Iliei-usa- cati immunis fuit, sicut serpens aeneus a iMo^yse in

lem, et plura id genus.flae genae sponsi areolis aro- deserto exaltatus,figuram quidem serpent'is habuit,
matum comparantur, enim areola^ aromatum
sicut sed malitia veneni caruit. « Distinctus sapphiris. »
optime composita2 et ordinat» aspectum intuentium Sapphirus lapis est, coeli sereni habens colorem,
delectant, eisque odoris sui gratiam propinant, ita unde in visione Domini :« Et viderunt Deuni
dicitur
Christi mansuetudo et absentes fama, et pra^sentes Israel, sub pedibus ejus quasi' o^us lapidis sapphiri,
reipsa delectabat, et ad sui dilectionem provocabat. et quasi coelum cum serenum est. » Per sapphiros"
Hseareolaiapigmentariis consitte sunt. Pigmentarii ergo opera divina^ majestatis intelliguntur, qua3 in
sunt prophetaj vel apostoli, quorum alteri hocc om carne perficiuntur. Venter ergo sponsi distinctus
nia futura, alteri jam facta descripserunt. « Labia erat sapphiris, quia humahitas ^hristi coelestibus
illius lilia distillantia myrrham primam. » Per la- virtutibusrefulgebat.Necplenus dicitur esse sapphi-
bia sponsi, Verba Domini nostri accipiuntur, quse ris, sed « distinctus, » ita videlicet, ut inter sap-

liliis coraparantur, quia candoris aeterni pra^mia an- phiros appareret eboris candor, quia sic Dominus
nuntiant : distillant myrrham primam, quia per JB operabatur ea quae divinitatis erant, ut: nihilominus
carnis mortificationem ad haec perveniendum do- perficeret ea quse erant huraanitatis. et non relin-
cent. Vel etiam liliis labia Domini comparantur, queret ea quse erant divinitatis. Dislihcta est enim
quia castitatis illa et munditia^ opera docent.Distil- operatio in Christo divinitatis et huraanitafis. Nani
lant primam myrrham, quia quaecunque adversa pa- quod esuriebat, quod sitiebat,quod flebat, quod las-
tienter perierenda insinuant. Labia Domini lilia sabatur, quod ad ultiraum crucifigi et raori poterat,
erant, cum docens in monte diceret « Beati pau- : huraanitatis opera erant quod vero mortuos susci-
:

peres spiritu, beati mites, beati misericordes, beati tabat, quod omnibus infirmantibus succurrebat,
mundo corde. » Distillant myrrham primam, cum quod seipsum a mortuis resuscitabat, evidentissima
post haec subjungeret : « Beati qui persecutionem erant opera divinitatis.
patiuntur pro[)ter justitiam. ». « Crura illius columnae marmoreae, qua^ fundataS
« Manus ejus tornatiles aurese. «tn manibusnam- sunt super bases aureas. Crura sponsi itinera sunt
que sponsi, digne operatio Salvatoris accipitur. Si- Salvatoris, quibus horao fieri et ad nos venire digna-
cut enim quis torno facile operatur,nec regula ulla tusest.Quse recte coluranis marmoreis coraparantur,
indiget, sic operatio Salvatoris facilis erat : quid- ^quia nihil raarmore fortius, nihil columna rectius.
quid enim volebat, illico perficiebat, quia « dixit et ''Et crura sponsi columnaemarmoreae sunt,quia om-

facta sunt ; » et de quo Evangelista, « Erat quasi in nia itinera Domini et fortia et recta sunt. De ejus
potestate habens sermonem. » Aureae enim eiant, fortitudine dicit Psalraista :« Exsultavit ut gigas ad
quia operatio illius divinitatis peragebatur potentia: currendara viara, a suramo coelo egressio ejus. »
nam in auro divinitas fjguratur, quia sicut aurura De rectitudine alibi « Justus Dominus et Justitias
:

caetera metalla antecellit, et pretiosius est, ita divi- dilexit,8equitatera viditvuitus ejus ; » et, « Universse
nitas suis omnibus operibus ineffabili modo praecel- vise Dominimisericordia »Haec crura su-
et veritas.
lit, «Plenee hyacinthis. » Hyacintlius lapis est aerii per bases aureas fundata sunt, quia omnia quae per
coloris. Quid ergo in hyacinthis, nisi spes et desi- Christum vel Christo agenda erant, divinitatis
in

derium coeleste accipitur ? Et manus Doraini pienae consilio ante raundi constitutionem praeordinata ef
sunt hyacinthis, quia omnis ejus operatio nos ad prsefmita sunt. Aurura enira quod (ut saepe dictum
spem et desiderium supernorura excitat.Hyacinthus est) splendidius et pretiosius est cKteris raetallis,di-

bonique
est etiara flos aroraaticus, coloris purpurei vini consilii sincerissimum secretura significat- De
odoris.ManusDomini plenae sunthyacinthis, quia in basibus eniraaureis columnae marmoreae procedunt,
cruce clavis perforatae, et rubore sui sanguinis quasi quia ab initib sa^culi praeordinata estincarnatio, na-
colore purpureo respersae sunt. Sed superior expo-D tivitas, passio, et resurrectio Salvatoris, caeteraque
sitio de hyacintho lapide, melius hic convenit. In mysteria quibus humanum genus
redimeretur.Unde
alia translatione « lapis » habetur. Dicuntur enim etPropheta laudans Deura dicebat Doraine Deus :

marius ejus tornatiles, plenae tharsis. Tharsis lapis meus,honorificabo te, laudes dicam nomini tuo qui
est quem nos chalcedonium dicinms. « Venter ejus facis mirabiles res : consilium tuura antiquum ve-
I eburneus. » In membris humani corporis nihil ven- rum Species ejus ut Libani, electus utcedri.»
fiat. «

\
tre fragilius, nihil tenerius : ideoque per ventrem Libanus Phaenicis est mons, terminus Judaeae con-
fragilitasassumptaehumanitatis inChristo accipitur. tra septentrionem,et estexcelsior caeteris montibus.
Ebur autem est os elephantis, qubd animal dicunt Arbores illius montiset proceritate et specie acro-
esse castissimura, et naturae frigidissimai unde et : bore caeterarum sylvarura ligna praecellunt. Sicut
a dracone, qui calidae naturae est, vehementer ap- (inquiti Libanus caeteris montibus Judaeae terrae prse-

i
petitur. Venter ergo sponsi eburneus est, quia as- celsior est, ita Redemptor noster speciosior est om-
sumpta humanitas Rederaptoris, nullara corru- nibus electis, quiaspeciosus est formaprse filiis ho-
[;
ptioriem, nuUamlabemadmisit.Peccatumenimnon minum. Et sicut pulchrior est et procerior cseteris
 A :

335 HAYMOXIS IIALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 336

ai"boribus, ita et ille gratia divinitatis piiHcollit om- CAPUT VI.

nes ab initio sapculi sanctos. (X Dilectus meus descendit
in hortum suum ad
areolam aromatis. ut pascatur in hortis, et lilia
« Guttur iliius suavissiniuin. » Superius perlabia
colligat. » Jam supra docti sumus qui sit hortus
sponsi, verba ejus intellecta sunt, nunc per j.!;uttur
Christi, sancta videlicet Ecdesia, de qua superius
ipsorumverborum interior dulcedo siguit]catur,qua
dictum est :« Hortus conckisus sorur mea sponsa. »
intellectus noster reficitur. Unde et Psalniista :«Gu-
Descendit (inquit) Christusin Lortumsuum adareo-
state et videte quoniam suavis est Dominus. » Et
him, quem ipse precparavitet excoluit, quem virtu-
raulti quidem verba Domini facile intelligere pos-
tum germinibus consevit, quem sua gratia illustra-
sunt, sed pauci sunt qui dulcedinem illorum valeant
vit. quem muro suai custodia; ab incursu maligno-
penetrare : hoc est qui pra^cepta Dei ex amore et
rum spirituum defendit. Et bene in hortum suum
desiderio studeant adimplere. w Et totus desidera-
descendisse dicitur, nam in horto sepehri voluit, et
Acsi diceret Quid per singula mombra ejus
bilis. » :

primum Maria} Magdalenie in horto appnruit.ibique

describendo imraoror 1 Totus est desiderabiiis spon-
quodammodo|)rimitiasEcclesiiB consecravit.Descen-
sus meus. Totus. mquit, quia perfectus Deus, per-
disse dicitur, quando de superioribus et coelestibus
homo. ^
^ , , ., ,.,. ,
lectus Totus ergo desiderabihs est, quia an- r» ,i
..
gelos et electos quosque ad suum accendit deside-
- iJ sedibus m hortum descendit,
,. ...
quem ipse humih loco
.
• , , . , ,

phintavit sed ad hoc ipse descendit, ut hortus (id :

rium, juxta quod Apostolus dicit a In quem desi- :

est Ecclesia) ejus ad ipsum ascenderet. Unde et in

derant angeli prospicere, » et quo vicinius accipitur,
sequentibus de horto, id est Ecclesia sua, dicit
hoc majori desiderio ad se aspiciendum provocat in-
« Quae est ista quie ascendit per desertum ? » « Ad
tuentes.«Tahs est dilectus meus, et iste est amicus
areolam (inquit)aron)atis.BPerareolanianimacujus-
meus, fihae Hierusalem. » Dilectus, quia per fidem
que fidehs intelligitur, qua} disciphnaca^lesti exculta
et charitatem illi inha^reo : amicus vero, quia me
et dihgenter composita,ac laterum parihtate exqua-
de vinculo peccati redemptam, amicam suam et se-
drata est. << Ut pascatur. (inquit) in hortis, » id est
cretorum suorum consciam facere dignatus est.
ut piis sanctorum Laboribus delectetur. Ipse enim
Quem quanto plus quisque dihgit, tanto amicitia
bonis nostris pascitur, in tantum,ut in paupere ipse
ejus dignior efficitur.
reficiatur.(( Et lilia (inquit) colhgat, » hoc est,utsan-
€ Quo abiit dilectus tuus, o pulcherrima muhe- ctas animas virtutis maturitate ad perfectum cando-<
rum ? » Vox est fiharum Ilierusalem, id est Eccle- rem perductas, abhoc mundo ad secoliigatet secuni
siarum, sive etiam animarum sanctarum. Nam in reterna beatitudine gaudere faciat. Lilia enim
sponsa Christi Ecclesia est, fihae Hierusalem ipsaCsanctae sunt animae, virtutum studiis et bonis ope-
Ecclesia est, quae ex singuhs fidehum a)iimabus ribus candidatae.
constat.Aiunt ergo :« Quo abiit dilectus tuus, opul- (( Ego dilecto meo, et dilectus meus mihi,quipa-
cherrima mulierum ? Quo declinavit dilectus tuus? scitur inter lilia. » « Ego dilecto meo, » subauditur,
et quaeremuseum tecura.))Adjuraveratenim superius gratiam pastionum praeparo meus mi- ;
a et dilectus
ipsa sponsa fiiias Hierusalem,utnuntiarent sponso hi, gratiam perfectionis, vel praemium aeternae re-
))

quod amore ejus langueret interrogaverant eaedem ; munerationis praestabit. Sive,(( ego dilecto meo »in
Ilierusalem quahs esset sponsus, et illa conse-
fiiiae meipsa mansionem paro, et dilectus mcusmihi,quia
quenter formam sponsi sui exposuerat; nunc inter- ipse in me habitat, et me in se habitare facit, sicut
rogant ipsa} filiae Ilierusalem quo abierit sponsus ipse in Evangelio dicit, « Ego in vobis, et vos in me. »

ille, ut quserant eum cum ea : hoc faciunt sanctae (t Pulchra es, aniica mea, suavis et decora sicut
animae, quando ad invicem de a^terna salute collo- Ilierusalem. « Quaerebat Ecclesia sponsum suum
quuntur, flagrantes araore Christi,etejus aspectum tanquam absentem, sed ille ut se semper praesenteni
desiderantes ; sive eum diligenter investigant, in ostenderet, eique de se colloquentiseque desideranti
quorum maxime cordibus Christus requiescit, ut semper adesse demonstraret, cito respondet :« Pul-
eorum exemplo etconversatione aedihcentur.Xotan-D chra es, amica mea, suavis et decorasicut Hierusa-
dura autera quod dicitur, Quoabiit, vel « quo decli- lem. » Pulchraes, quia maculam et rugamnon ha-
navit dilectustuus? » Quasi enira adtempus declinat bes peccati,sed omni nitore virtutumvernas.ct Araica
dura quaeritur, ut raajus ad se quaerendum deside- raea, » Ecclesia vel anima quaeque fidclis. « Suavis
riura excitet. Ad hoc enim plerumque differt vota et decora sicut Hierusalem. » Hierusalem, quae visio

et orationessanctorum.ut ardentius eumdesiderare pacis interpretatur, illam supernam civitatem desi-

incipiant, sicut et quondara Mariae se quaerenti non gnat, in qua est vera pax et felicitas quia ibi sic ;

statim se ostendit, sed inspeciehortulani apparens, gaudent sancti de raunere, ut non sit quod doleant
tandem quod ipse qui quaerebatur esset, ostendit. de corruptione. Ergo Ecclesia, quae adliuc in terris
Exaudit ergo Christus semj^er electos suos, sed est, vel animaqua^que fidelis, ad similitudinemiJlius
semper quasi declinat, cum non statira postulata llierusalera suavis est et decora, quia illam pacem
concedit. Bene autem dicitur, « quceremustecum, » in quantum potest imitatur. Sequitui' :a terribilis ut

nam qui sine Ecclesia Christum qu;£rit, errare et castrorum acies ordinata » Terribilis est Ecclesia

fatigari potest, pi-oficere non potest. malignis spiritibus, et est ordinata ut castrorum
 637 EXARRATIO IN CANTICA CANTICORUM. 338

acies, cum videlicet unusquisquo ordiuem Acapra peccatoris figura est. Unde et in lege praeci-
fidelis

suum et vocationem suam recte custodit. Tresenim tur ut quicunque per ignorantiam peccaverit, et
sunt ordines Ecclesiae '
doctorum, continentium. et cognoverit reatum suum, offerat pro delictosuoca-
conjugatorum ;
qua? species in tribus viris illis de- pram in holocaustum. Capilli ergo EcclesiuB gregi
monstratae sunt, Noe, Daniel et Job. Noe enim qui caprarum comparantur, quia sancti, qui sunt mem-
inter fluctus arcam rexit, sanctos doctores signifi- bra Ecclesiae, omnes reatus cogitationis suae perdi-
cat: Daniel, caelebs et castus, continentium ordinem gnam pcenitentiam et per lacrymas justae compun-
significat ; Job, qui uxorem habuit et filios,oi-dincm ctionis delere satagunt. Bene autem de monte Ga-
conjugatorum exprimit. Ei'go Ecclesia ordinata est laadapparuissedicuntur. Galaad interpretaturacer-
sicutacies castrorum, quia unusquisque ordoEccle- vus testimonii. Ideoque per Galaad mens sanctorum
siae velut in acie contra hostes malignorum spirituum designatur, qui sunt acervus testimonii, quoniam
consistit, dum sancti doctores praedicationi et do- orania qua? sa^cuii sunt negligere, et solum Deum
ctrinoB operam impendunt. Continentcs, quse niundi dcsiderare cvidentissimis attestatur indiciis. Potest
sunt contemnentes, tantum quae Dei sunt cogitant, etiam per Galaad ipse Dominus et Redemptor nos-
et libera a terrenis occupationibus mente, soli Deo ter intelligi. Galaad enim et montis et civitatis no-
vacant. Conjugati eleemosynis et caeteris actualis gmen est. De monte ergo Galaad grex caprarum ap-
vitae operibus bonisinsistunt^sicque utuntur inundo, paruit, quia Ecclesia super Christum est fandata,
iit quae Dei sunt non deserant. Haec ergo ordinatis- sicut ipse dicit : « Non potest civitas abscondi supra
sima dispositio Ecclesiae terribilis est immundis montem posita. » Ipse est acervus testimonii, quia
spiritibus, vclut acies casfrorumad bellum ordinata, multitudo prophetarum et patriarcharum gestis et
Sive pulchra est Ecclesia et decorasicut Hierusalem scriptis ei testimonium perhibent.
in virtutibus ; terribilis vero ut castrorum acies ordi- « Dentes tui sicut greges ovium,quae ascenderunt
nata, quia imperium suum et potestatem proferre de lavacro, omnes gemellis fetibus, et sterilis non
iion cessat usque ad terminos totius orbis. Sive ter- est in eis. Per dentes Ecclesise firma sermonum
»

ribilis est ut castrorum acies ordinata,quiasic uni- ejus stabilitas intelligitur. Qui bene gregi ovium
tate charitatis connexa est et conjuncta, ut nulla con^parantur quae de lavacro ascenderunt, quia
vi maligni hostis, nuUa peste discordiae possit pene- verba Ecclesiae nihil nisi innocentiamet mansuetu-
trari: nihil enim sic terret malignos spiritus quo- dinem sonant, nihilque in se foedum,nihil turpe vel
modo charitas. immundum retinent, sed lavacro sinceritatis et pu-
« Averte oculos tuos a me, quia ipsi me avolare ritatis lavantur, audientes ab Apostolo : « Sermo
fecerunt. » Ac si diceret : Ego quidemdedi tibiocu- malus ex ore vestro non procedat. Bene autem »

los columbinos, quibus me intueri et arcana Scri- omnes gemellis fetibus esse dicuntur, quia sermo
pturarum acutissirae penetrare valeres sed cave ; ne sanctorum nihil aliud sonat nec loquitur, nisi quod
illos ad me videndum modo intendere velis, quia ad dilectionem Deietproximi pertinet. Solummodo
dum in praesenti vivis, non potes « Non enim vide- : enim ea sancti loqui debent, quae ad perpetuam cor-
bitme homo et vivet. » Cum autem vinculis carnis porum et animarum pertineant sanitatem.
absoluta ad me veneris, tunc me aperta visione vi- (( Sicut cortex mali punici, sic gense tuae absque
debis, et implebitur quod in Evangelio promittitur :
occultis tuis. » In genisdiximus superius sanctorum
« Qui autem diligit me, diligetur a Patre meo, et castam verecundiam figurari in cortice mali punici,;

ego diligam eum, et manifestabo eimeipsum.wQuod mysterium passionisChristi, audientes a Paulo apo-
autem dicitur, « Quiaipsi me avolare fecerunt,«)non .stolo: Noli erubescere crucem Christi, neque me

est putandum quod Deus quaerentes se deserat, et vinctum ejus. Et haec quidem magna sunt, quae in
ab illis recedat. cum ipse praecipiat : « Quaerite et aperto sunt ; maxima vero sunt illa quae sunt intrin-
invenietis, » sed itapotius accipiendum,quia
quanto secus, hoc est quae in futuro sanctis reservantur.
amplius quisque divinitatem majestatisDeiperscru- -rv « Sexaginta sunt reginae.et octaginta concubinae.
tari voIuerit,eo araplius intelligit quam imperscru et adolescentularum nonest numerus.» Reginas sunt
atque incomprehensibilis sit.Et hoc est quod
tabilis doctores sanctae Ecclesiae, qiii merito fidei et scien-

Psalmista dicit « Accedethomo ad cor altuin, et

: tise thoro regis aeterni propinquant, et spirituales
exaltabitur Deus. » Ac si diceret : Licet homo ad Deo filios numerus ex dena-
pariunt. Sexagenarius
videndum Deum cor sublevet, exaltabitur, quia rio et senaiio perficitur.Denarius enimpersenarium
quantus sit comprehendi non potest. « Capilli tui multiplicatus,in sexagenarium consurgit Etdenario
sicutgrex caprarum, quae apparuerunt de Galaad.» significantur divina praecepta, propterdecalogumle-
Hi versiculi superius expositi sunt, sed non pigeat gis ;
senarius vero pro perfectione ponitur,quia sex
iterato exponere, quos non piguit Spiritura sanctum diebus perfecit Deus opera sua Reginse ergo sexa-
repetere. Ideo enim bis istos versiculos posuit, ut ginta esse dicuntur,quiaeos significant,ut diximus,
certissimum et stabile teneremus quod sub repeti- qui perfectione scientiae et operis pollent,et propter
tione confirrnari audiremus. Capilli Ecclesiae san- solum amorem Conditoris sui et intuitum supernae
clae. multiplices sunt subtilium cogitationura varie- remunerationis praedicant Hic etiain numerus, id
tate. Et bene comparantur gregi caprarum, nam est sexagenarius, ex duodenario quinquies ducto
 »

339 HAYMONIS H.VLBERSTAT. EPISC. OPP. PAJRS I. - COMMEXT. BIBL. 340

conficitur. Xam quinquies duodeni, vel duodeiies A enim Ecclesia qucO ex multis Udeiiura constat per-
quini, sexaginta fiunt. Reginae ergo sexaginta esse sonis, catholicam (id est universalem) Ecclesiam
dicuntur, quia illos significant
qui in Ecclesia cons- conficit.
tituti. quinquesuicorporissensusjuxtainstitutionem 1 Qure est ista, qua^progreditur quasi aurora con-
duodecini apostolorum caste disponere noverunt. surgens.^ » Vox est Synagoga\ In tine siquidemsae-
Concubinae eos significant qui non sincere Christum culi cum plebs Judaica ad pra^dicationem EUi^ et
praedicant, sed propterluci^ teraporalia vel propter Enoch conversa fuerit ad Christum, ipsa quoque
laudes populares. Xam et istae siint reginae, et ante admirahitur, dicens : Quae est ista ? id est quan.ta et
thorura regis perscientiam accedunt. et filiosspiri- quaiis est Ecclesia qua? progreditur ? hoc est, proficit
tuales generant, sed a corona aeterni regni alienje de virtute in virtutem. Xon enimstare, sed progredi
exsistunt.Et bene octogenario numero comprehen- dicitur Ecclesia, quia non in uno logo contenta,sed
duntur.nam hicnumerus ex denarioetoctonariocon- totum mundum ca^h^sti prcedicatione occupavit.
ficitur.Octogenarius vero in malo accipitur aliquan- Quasi aurora progreditur, quia transactis tenobris
do,propter quaternarium.quo multiphcato consistit. infidelitatis. lumen veritatis habere ostendit. « Pul-
Quaternarius enim temporalia quaBque etpraesentia chra ut luna. )> Lunam ferunt physici a sole illumi-
significat. propter quatuor niundi climata, vel qua-Bnari. Et Ecclesia pulchra est ut luna, quia charitate
tuor anni tempora. Recte ergo concubinae istaBocto- sponsi sui Christi illuminatur, etejus gratia resplenr
ginta esse dicuntur, quia lut dictum est^ propter sola det. Sive pulchra est ut luna in preesenti vita, ubi
temporalia etvisibilia praedicant, et spirituaha mi- aliquando conce.ssa sibi pace et securitate crescit,
nus curant. De tahbus Apostolus dicebat Sunt : <r aJiquando adversitatibus obtrita decrescit. « Electa
quidam Christum annuntiantes non sincere. » ctc, ut sol, » in aiia vita, ubi peipctuo resplendebit
donec dicit • In hoc gaudeo, sed et gaudebo. »
: gaudio de visione Conditoris sui. Sive eiecta est ut
« Adolescentularum non est numerus. » Adolescen- sol, quia illum verum imitari nititur, de quo scri^
tulae sunt anim* jara in Christo regenerata?, quae ptum est : a Volis timentibus nomen meum orietur
deposita primi hominis vetustate, in Christo reno- sol justitiae. » Hunc solem imitatur vivendo in hur
Tataesunt. necdura tamen sunt nobiies, necdum militate et justitia et pietate. « Terribilis ut castror
thoro regis necdum ad perfectionera
aptae, quia rura acies ordinata. vTerribilis aeriisterapestatibus,
Christum praedicandi pervenerunt. Quarum non est ordinata ut castrorum acies, id est charitatis uni-
numerus. quia infinitus est numerus aniraarum in tate unita, ut nullis tentationibus penetrari valeat,
Christo credentium, nec ab ullo homine com- Descendiad hortumnucura.» LaudataEcclesiaa
«

prehendi potest.Caeterura Deo numerati sunt oranes , Synagoga, respondet:f'Descendi ad hortum nucum.
"electi. Xara apud quem etiara stellarum nuraerus Xam sicut in nuce
Hortus nucura estvita praesens.
comprehensus est, ignorari non potest electorum tegmen quidera durissimumvidetur, sed nucleus lar
nunierus. tet, ita in praesenti vita nostrae conscientiae clausae
« Una columba mea, perfecta mea, » hoc est
est sunt, et non apparent, donec fracta testa corporis
una catholica per universum mundura diffusa Eccle- manifestentur. Descendit ergo ad hortum nucum
sia, quae ex reginis
etadolescentibusconstans, etiam Ecclesia.quando per doctores suos vitam singulorum
concubinas habet, hocest, quosdam qui nomine te- considerat. Unde sequitur « utviderem poraa con- :

nus Christiani vel doctores dicuntur. Una est ergo vallium. » Poma convalUum sunt virtutes, quae hu-
Ecclesia. quia scissuram et schismata non recipit, militate condiuntur. f Descendi linquit ad hortum^
sed sicutunus est Deus,una fides, unum baptisma, ut viderem poma convallium, » id est ut considera-

ita una est generalis Ecclesia . quse recte etcolumba rem sanctos, excellentia quidem virtutum praeditos,

vocatur, quia Spiritus sancti dote, qui in specie co- sed humilitate depressos. « Etinspicerem si floruis-

lumbae apparuit. Christo sponsata et sanctihcata '

» Hoc est ut considerarem qui in studio
set vinea.
est. a Una est matri suse. electa genitrici suie. » sanctarum virtutum proficerent. « Et gerrainassent
Mater nostra illa est ccelestis Hierusalem, de quaD mala punica. » Hoc est ut eos quoque perquirerem.,
Apostolus dicit « Illa autcmquse sursum est Hieru-
: qui jara apti sunt ad imitandara passionera Christi.
salem, libera est, quae est raaternostra. sHaecergo Xam mala punica, ut saepe dictum est, niysterium
Ecclesia una est raatri suae. quia adexemplum illius passionis Christi significant. Considerat ergo Eccle-
Ecclesice, quae jara Christo fruitur, ipsa in hac pe- sia per praelatos suos, qui in virtutibus, vel qui jam
regrinatione instituitur et inforraatur,atque ad illam perfecti sunt. ut imitantes passionem Christi, pro
Veatitudinem, in qua cum Christoregnat,pervenire illo quoque idonei sint sanguinem fundere, quales
nititur. a Viderunt illam filiae, et beatissimam prae- erant illi quibus Apostolus dicebat : « Vobis datura
dicaverunt regiuce et concubince, et laudaverunt est, non solum ut credatis in Christura, sedutpro
eam. » Quas superius adolescentulas, hic filias ap- illo patiaraini. »

pellat. Reginas vero et concubinas in hoc loco ut « X'escivi. » Vox estSynagogae. Quae videns tan-
supeiius intelh'gamus. Filiari ^rgo, reginae et concu- tara Ecclesiae gratiam inspecta veritate Evangelii,
binae pnedicant Ecclesiam et laudant, quia universi- dolet quod antea non cognoverit fidem Christi, e.t

tas fidelium catholicam admiratur Ecclesiara, Ipsa quasi excusans se quod tarde conversa sit, dicit;
 m

341 ENARRATIO IN CANTICA CANTICORUM. 342

Nescivi^o sponsa ChristiEcclesia. Nescivi, id est non A cst in patruraprascedentium exemplis. Calceame»ta
cognovi tantam gratiam et tanta dona spiritualium enim ex mortuis fiunt aniinalibus. Et calceamemtgL
virtutum tibi a sponso tuo collata. « Anima mea con- Ecclesiic suntPatrumpraecedentiumexempla.quibu^s
turbavit me propter quadrigas Aminadab. » Contur- gressus habet munitos, ut securius eum imitando et
bata (inquit) sum nimia animi soilicitudine, propter sine oirensione gradiatur. « Filia principis. » Alia
tam subitam Evangelii praedicationem Sciebam eni .
transiatio, « filia Aminadab » dicit. Aminadab(utsu-
legem et prophetas divinitus datos, et ideocum su- perius dictum est)popuU mei spontaneus dicitur, qui
bito vidissem prsedicariEvangelium^conturbatasum recte figuramChristi tenet namEcclesia et filia est
;

propter quadrigas Aminadal». Aminadab abnopos et sponsa. Filia. quia ejus sanguine redempta, ejus
fuit Judae, quem generatio Christi contexitur.
per baptismate regenerata : sponsa, quia dote Spiritus
Interpretatur Aminadab populi mei spontaneus, sanctiilli est conjuncta.cduncturaifeminumtuoruna
quia cum esset Deus, sponte factus est homo cum ; sicutmonilia quce fabricata sunt manu artificis. » Ir}

esset conditoret creator, soia benignitate sua factus feminibus vel in femoribussolet sacra Scripturage-
e.st portio populi sui. Etestsensus •
Conturbata (in- nerationis propaginem designare.Unde de Jacob legi-
quitj sum pi-opter subitam Evangelii pra^dicationem, mus : « Omnes animse qu^ egressae sunt de femore
quae veluti veiocissimae quadrigae, totum subito -^ Jacob. »» Femina ergo Ecr,lesia3 sunt spiritualisgene-
raundum pervolavit. Et bene hanc praidicationem ratio credentis populi per verbum praedicationis et
non currus, sed quadrigas appellat, quia Evangelii lavacrumregenerationis. Juncturae feminum est con-
pra^dicatio quatuor evangelistarum auctoritate con- junctio duor"um populorum in una fide, judaici et

sistit,et quatuor Evangelia quasi quadrigae sunt gentilis. Et bene hfce juncturtC monilibus comparan-
Novi Testamenti, cui prfesidet auriga ipse Christus tur, quia fides utriusque populi maximein operibus»
temperanset disponens ipse cursum Evangeliorum. manifestatur. Nam«fides sine operibus mortua est.»
« Revertere, revertere. Sunamitis. i> Vox est Ec- Fabricata autem sunt manu artificis, hoc est Dei
clesia», Synagogam ad fidem invitantis : « Revertere, omnipotentis. cujus munere virtus boni operis cre-^

revertere, Sunamitis. » Revertere, o Synagoga ab dentibus tribuitur. Hic estille artifex, de quo Pau-

infidelitate ad fidem, revertere ab odio ad dilectio- lus dicebat, quando memoriam Abrahae patriarchae
nem. Sunamitis interpretatur captiva vel despecta. faciebat Exspectabat enim manentem civitatem,
:

Talis erat Synagoga ante adventum Christi, captiva cujus conditor et artifex Deus est.
videlicet vinculo diaboh, et despecta a Deo, quia « Umbilicus tuus crater tornatilis, nunquam indi-
Christum ad salutem suam missum non cognovit. ,
gens poculis. » Umbilicus frigidissima pars est cor-
« Revertere, revertere,ut intueamur te, » id est ut '
poris, et ideo per umbilicum fragilitatem nostra^
pulchritudinem tua^ castitatis aspiciamus. mortalitatis debemus accipere Crater vero est calix
CAPUT VII. major, ansas hinc inde habens. Umbilicus ergo Ec-»
«Quid videbis
Sunamitenisi choros castrorum?»
in clesiae, crater est tornatilis, quia quanto magis do-
Vox est sponsi. Qui audiens invitari Synagogam a ctores Ecclesiae suae fragilitatis meminerint, tanto
sponsa sua Ecclesia ad fidem, dicit « Quid videbis : magisverbo praedicationis insistunt.ut eleemosynam
in Sunamite nisi choros castrorum? » Ac si diceret : verbi Deipraebentes, ipsi misericordiam a Deo con---
Tu quidem, o sponsa, doles de perditione Synagogse, sequantur. Et bene crater tornatilis dicitur. Torno
et quod tarde ad fidem veniat, sed adest tenipus quo enim facilius operamur, per quod significatur facili-
convertatur, et tunc nihil videbis in ea nisi choros tas erogandi verbum vel eleemosynam dandi. Non
castrorum, id est concordiam et sta-
nisi charitatis enim morose,nec haesitando eleemosyna danda est,
bile robur fidei, quo pro defensione meae fidei pugna- juxta quod Salomon dicit « Ne dixeris amico tuo : :

bit. Nam chori canentium sunt, castra vero mili- Vade et revertere, cras dabo tibi,cum statim possis
tumpugnantium. In Sunamiteergo choricastrorum dare. » Quod etiam torno fit, non eget exterius ad-
videbuntur, quia conversa Synagoga et concorditer r\hibita regula vel linea, sed inerrateex seipso perfici-
Christum praedicabit cumEccIesia,etpro fide Chri- tur. Umbilicus ergo Ecclesiae crater est tornatilis,
stiusquead mortem pugnabit. « Quam pulchri sunt quia quicunque vel praedicat, vel eleemosynam dat,
gressus tui » Ab hoc loco incipit sponsus exponere
! prosoladilectioneetsupernaemercedis exspectatione
laudes sponsae suae. Et notandum quod a gressibus hoc facere debet. Nam quicunque vel praedicat, vel
incipit ejus pulchritudinem texere, et in ore laudes proximis misereturproremuneratione temporali vel
ejus finit, sicutsuperius ab oculis coeperat. Hocau- laude, crater est, sed non tornatilis. Et hic crater
temfecitvelad pulchritudinem carminis variandam, nunquam indiget poculis, quia praedicatoribus nun-
vei etiam quia sic mysteriis aptissimum est. « Quam quam deest praedicatio verbi Dei, quia ipse quem
pulchri (inquit)suntgressus tui ! » Vidit Ecclesiam prsedicant, pocula scientiae et virtutem constantiae
non otiose in uno loco stantem, sed veloci praedica- ilhs subministrat. Unde et Psalmista : Dominusda-
tione totummundum peragrantem, ideoque a gres- bit verbum evangelizantibus virtute multa.
sibusccepit eamlaudare. Gressus enimEccIesiae sunt « Venter tuus sicut acervus tritici vallatus liliis. »

velox praedicatio apostolorum, per quos in omnem Eadem fragilitas quae per uinbilicum designata est,
terram Evangeliuminsonuit. « In calceamentis, »id ostenditur hoc loco per ventrem, quia venternulla
 »

343 HAYMOXIS IIALBERSTAT. EPISC. OPP. PAKS T. — COMMENT. BIBL. 3ii

ossium firmitate preraitur.Beiio ergo venter Eocle- A muniiint. « Oculi tui sicut piscinne in llesebon, qurn
siae acervo tritici coraparatur, quia sancti quique sunt in porta filia} multitudinis. Id est, ipsi docto- •

quanto magis meraores sunt snse fnigilitatis, eostu- res. (]ui per collum desiguati sunt, designantur et
diosius ad proterendos bonorum operum fructus in- per oculos. Ipsi enim oculi uuiverso corpori EcclesiaB
sistunt. Et recte non copiain tritici. sed acervum provident, et iter quod ingiedi debeanf, ostendunt.
tritici dicit, ut |»er hoc signillcet incrementa virtu- II i oculi Ecclesiiie comparantur piscinis Hesebon in
tum, qua^ velutiacervusab inferioribus ad superiora porta civitatis, quia sancti doctores populos inChri-
crescendo conscendunt. Xam sicut acervus inferio- stum credentes vitali lavacro abluunt, et salutaris
ribus lata amplitudine spatiatur, superiusvero qua- doctriiue potu reiiciunt. P^iiia autem multitudinis
dam brevitate contj*ahitur et acuminntur, ita in Ec- Yocatur Hesebon juxln litteram, ob raultitudinem
clesia multi suntqui indulgentius vivunt, pauri vero confluentiura inibi populorum. Sic et sancta Eccle-
qui summa^ perfectioni insistunt Plures enim inve sia i"ecte dicitur filia multitudinis, quia numerosita-
niuntur qui de bonis suis eleemosynam faciunt, tem quotidie colligit gentium. iIe.sebon auteininter-
quam qui sua proDeo relinquunt.Hic acervus liliis pretatur cingulum mceroris. Oculi ergo Ecclesi»
vallatus dicitur, quia sancti bona quae faciunt, pro Bpi.scinis Hesebon comparantur, quia sancti docto-
desiderio supernie claritatis et candoris agunt. Xam res, uoglectis caducis s^eculi gaudiis, cingulo mce-
perliliacadestisilla claritasdesignatur. Potestetiam roris se constringunt, quia caste et sobrie viventes
per ventrem Ecclesiae divinitus fons baptismatis ac- in hoc saeculo, et pro suis erratibus deflent, quate-
cipi, quo fideles in novam creaturara regenerantur. nus in pra^senti lugentes,adveraa?ternaque possint
Hic ergo venter acervo tritici vallato liliis compa- pervenire gaudia. In porta autera Hesebon hvc pisci-
ratur, quia regenerati fonte baptismatis, docentur meesse dicuntur, quia nullus Ecclesiam ingredi va-
bonis insudare operibus, et ad intuendam superna} let, nisi }»rius aqua baptismatis abluatur, et nisi

claritatis gloriara semper inhiare fontesalutaris doctrinaepotetur.Hocetiam significa-

Duo ubera tua sicut duo hinnuli gemelli capreae.
ct bat labrum acneum,quod Salomon in porticu templi
Ubera Ecclesiie sicut jam superius dictum est, sau- posuerat, ut sacerdotes ingressuri templum, et ho-
ctos doctores significant, qui parvulos quosque (hoc stias iramolaturi, ibi corpora abluerent.
est, nuper in Christo regenoratos) lacte apertioris et « Xasus tuus sicut turris Libani, quae respicit
facilioris doctrina} instruunt Bene autem duo ubera contra Damascum. » Quia naso fetores et bonos
dicuntur.quJa doduobuspopulis, judaico videlicet et odores discernimus, recte pernasum Ecclesiae iidem
gentili, fideles congregantur. et lacte spiritualis do- sancti doctuies intelliguntur. Ipsi enim sagaciter
ctrinae aluntur. Haec duo ubera
duo hinnuli sicut discernerenoveruntinter fragilitatemcatholicaeiidei
caprere gemelli esse dicuntur. Duo hinnuli sunt duo doctrinam et lotiferum ha?retici corporis fotorem.
Testaraenta,quibus eorumdem doctorum omnis prae- Xam et in divinis charismatil)us, quae per Spiritum
dicatio subsistit. quorura Testamentorum unus est sanctum distribuuntur, dicitur : Alii datur per Spiri-
auctoret promulgator Christus,juxta quod Salomon tum discretio spirituum. X"asus ergo Ecclesiae turri
dicit Verba sapientium quasi stimuli, et quasi clavi
: Libanicomparatur. quia sancti doctores et summum
inaltum defixi, qurcdatasunt apastore uno, Christo locum in Ecclesia tenent, ac veluti in Libano monte
videlicet. Caprea enim recte Christum significat, consistunt. et defendunt Ecclesiam a malignorum
quia et intuitu et velocitate caeteris animantibus spirituum incursibus. Haecturris contra Damascum
prceeminet, et mundumestanimalungulam dividens esse dicitur. Damascusinetropoliscivitas est Syriae,
et ruminans. Tales enim sunt membra Christi, do- quae quondam contrafilios Israel, utpote fortissimos
ctores videlicet, intuitu .scientise insignes, et ea ve- et crudelissimos reges habens, dimicabat. Interpre-
locitate terrena deserentes, atque ad coelestia festi- tatur autem Daraascus, sanguinis potus, vel san-
nantes. Dividens ungulam. id est habens boni et guinis oculus. Ferunt ibi Abol interfeclum, ideoque
mali discretionem ; et ruminans, hoc est sedula significat potestates hujus saecuii, quce sanguinis po-
memoria praecepta Dei meditans. D tum sitiunt, quia voluptatibus et illecebris carnis et
« Collum tuum sicut turris eburnea. » Doctores sanguinis delectantur. Significat etiam aeriaspote-
sancti. qui designantur per ubera. ipsi designantur states, quae animarum nostrarum cruorem sitiunt.

et per coIIum.Xara pcr arterias collivox egreditur, Contra Damascum ergo est hiec turris, quia haec
et colli rainisterio caeteris merabris vitalia alimenta Ecclesiasemper diabolo et merabris illius, adjutorio
ministrantur. Sic sancti doctores et verba vitae po- Christi munita, resistit.
pulis annuntiant, et alimento doctrina} ccelestis eos «Caputtuum ut Carmelus. » Caput ergo Ecclesia}
nutriunt. Collum ergo Ecclesiaj turri eburneae com- principalitas mentis fideliuminteliigitur : nam sicut
paratur, quia sancti doctores ejusdem Ecclesiae et capite raembra reguntur caetera, ita mente cogita-
pulchritudinem et robur prsestant. Pulchritudinem tiones disponuntur. Beneautem caput Ecclesiae Car-
quidera. quie per candorem eboris designatur, caste melo comparatur. Carmelus enim. qui et Carmel
et sincere vivendo. Robur vero prae.stant, quod dicitur, interpretaturcognitio vel scientia circumci-

significatur per turrim, quando eamdem Ecclesiam sionis. Ergo caput Ecclesiae Carmelo assimilatur,
contra tentationes diaboli vel impetus h«reticoruin quia novit circuracisionem aliquando corporaliter
 345 ENARRATIO IX CANTIGA CANTICORUM. 346

celebratam, nunc se spiritualiter observare debere, Arito illa qure talis est, sponso suo Christo charissi-
juxta quod Propheta dicit : « Circumcidimini Domi- nia esse dicitur.
noin cordibus vestris. » Hanc sententiam circumci- wStaturatua assiiniUita est pahna. >) Statura Eccle-
sionis non habuerunt Jud{pi,ideoque reprehendun- siac est perfecta ejus rectitudo. Neque enim ad vitia

tur a beato Stephano protomartyredicente « Dura :

incurvatur, sed recta et immobilis persistit, Unde
cervice etincircumcisis cordibus et auribus,semper Psahnistaevspectantium voce dicebat : a Incurvatus
» In libro quoque Regum
Spiritui sancto restitistis. sum et humiiiatus usqucquaque. » Et propheta sub
legitur qund Eliasin montem Garmeli ascenderit, et specie Hicrusalem peccanti animac de malignis spi-
ibi orando aridam terram coelestibus pluviis irriga- ritibus dicit : « Quia humiliaverunt te, et dixerunt
verit, post longam trium annorum et semis siccita- animsc tuee, Incurvare ut transeamus. » At contra
tem.Quachistoria pulchram redolet allegoriam.Nam sancta Ecclesia recta stat, nec unquam incurvari
Elias, qui interpretatur Deus meus Dominus.Chris- consentit, audiens ab Apostolo ; « Yigilate, state in
tum significat.Quicum Deus etDominus omnium
sit fide, viriiiter agiteet confortamini, et omniavestra
et totius ci'eaturae, specialiter suus, id est proprius, incharitate fiant.»Et Dominusfdiis Israelloquitur :

est Deus et Dominus Ecclesia^.Hicin Carmelum as- « Ego sum Dominus Deus vester, qui eripui vos de

cendit, quando per gratiam suam mentes fidelium ^ergastulo zEgyptiorum, ut incederetis recte. » Sta-
suorum conscendit, et per eos arenti mundogratia- tura ergo Ecclesice palma^ assimilatur, quac in om-
rum suarum pluvias tribuit. Recte ergo (ut dictum nibusquaeagit semper in memoria supernam retinet
est) caput Ecclesiae Carmelo monti' comparatur, remunerationem Palma enim victricem ornat ma-
quia mens sanctorum conversatione subiimis est,et num, et ideo significat praemium illud quod victo-
Christo in se ascensum praebct per profectum vir- ribus sanctis in ccelestibus est dandum. « Et ubera
tutum. tua botris.» Ubera Ecclesise (ut superius dictum cst)
« Et comse capitis tui ut purpura regis vincta ca- sunt doctores sancti, qui lacte simplicis doctrinoe
nalibus. » Si per caput Ecclesia) mens accipitur, regeneratos in Christo nutriunt. Sed hsecuberabo-
per comas capitis cogitationes mentis debemus ac- tris assimilantur, quando iidem doctores perfectis
cipere,qu8eassiduedeilla prodeunt. Purpureus vero perfectiora denuntiant,sicutApostolus loquens sim-
color, qui sanguinis habet speciem, mysteriumDo- plicioi-ibus, dicebat : « Non potui vobis loqui tan-
minicse pnssionis significat. Juxta litteramquod di- quam spiritualibus, sed tanquam carnalibus tan- ;

cit, « pui"pura regis vincta canalibus. » significat la- quam parvulis in Christo lac potum vobis dedi, non
nam jara purpureo colore confectani et necdum in q escam. » Ecce ubera lactis plena. Quoe ubera in bo-
fila deductam, sed adhuc in canalibus constitutam, tros sunt versa, cum diceret : « Nos praedicamus
quas Grseci Bat-.a vocant, in quibus sanguis con- Christura Dei virtutera et Dei sapientiam, et loqui-
chyliorum solet defluere, et lanam in purpureum mur sapientiam inter perfectos. »

vertere colorem. Mystice canales istoe humilitatem « Dixi, ascendara in palmam, apprehendam fru-
sanctorum significant, in quibus seterni regis pur- ctus ejus.» Ut ostenderetur oranis hasc excellentia
pura tingitur, cum sancti quique humilitatem sui et raagnitudo donorum EcclesiaedeDeigratia venire,
Redemptoris iinitando, passionum illius conformes introducitur idem sponsus dicens : « Ascendam in
fieri satagunt, quatenus in purpurae dignitatem ver- palmam. » Quasi diceret: Inde habes ubera ad nu-
tantur ;
id est,laborantcs pro Christo,raereantur re- triendos parvulos, unde habes botros, quibus per-
gnare cura Christo. Yincta autem hoec purpura esse fectioribus perfectiorera propines doctrinara, quia
dicitur, quia sanctorum pra^cordia fixa sunt et sta- egomeagratiain te ascendi,ethanctibi perfectionem
bilita in timore et amore Redemptoris sui, nec un- concessi. « Ascendam (inquit) in palmam. » Palma
quam a charitate ejus separari possunt. Ecclesiara significat,vel etiam animara cujuscunque
« Quara pulchra es et quam decora, charissima, fidelis, qui meraor est Domini Dei sui qui dicit :

in deliciis. » Quam pulchra es, scilicet in fide, et Confidite, ego vici raundum. Ipsa quoque omnium
decora in operatione, charissiraa in deliciis. Supra D vitiorum et iniquitatis victrixessestudet.Beneautem
dictum est de Ecclesia : « Pulchra ut luna, electaut in palraam hic ascendisse dicitur, cum superius in
sol, terribilis ut castrorura acies ordinata; » hic hortum descendisse legatur. Dixit enim Ecclesia :

vero dicitur, « Pulchra et decora, charissiraa in de- « Dilectus meus descendit in hortum suum. » Idem

liciis ; » quae quasi conlraria esse videntur. Nam est hortus quod et palma, videlicet una eaderaque
ordinatam esse velut castrorum aciem,etesse inde- Ecclesia. Scd in eam Dominus descendit, et ad
liciis,repugnat,quia deliciae fortitudinem militum so- eam ascendit. Descendit in eam, copiam suae gra-
lent enervare. Sed sancta Ecclesia utruraque agit, tiae illi de coelestibus mittendo; ascendit ad illam,
Ordinata est velut castrorum acies, quia infidelibus dona sua in ea increraentando, eamque quibusdara
haereticis resistit,etmalignos spiritus sua sanctitate profectibus veluti quibusdam gradibus ad celsiora
et perfectione terret. In deliciisetiam est,quia sua- sublevando. Scd et hoc de natura palmae est scien-
"vitatem supernae dulcedinis assidue palato mentis dum. quod in inferioribus aspera est, in superiori-
degustat, et inter pressuras hujus saeculi illas adi- bus pulcherrima decore .foliorura et pulchritudine
pisci desiderat et continue illis satiari. Unde me- fructuum. Sic et sancta Ecclesia in inferioribus
 I
347 HAYMOXIS HALBPRSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 34«
aspeiila.tejiilaborume.tpassionuui sqstinetproChri- A quam ad potum pertinet. Nam sancti doctores vi-
sio : in superioribus vero, hoc e.-»t in ra^estihus. nuiii sjiiriUiale luminant. (juando priBcepta evan-
pulchriludinem etsuavitatem exspectat j)i;emiorum. ^vUca diligentor ex(]iiirunl, et crebra meditationc
Potest et per pahnam arbor Domiuicie crucisexpri- iii\ estigant atque invicem conferunt.
mi, iu quam Redemptor humani p^neris
noster pro flEgo dilecto meo, et ad me convorsio ejus. »
redemptioneascendit, et inquahostem humani ge- « Ego dilecto meo.» subaudisobsequium justitiae et
neris superavit. Ait ergo : « Dixi, ascendajn in pal- devotionis impen^io non aUeri fidem et ser- : iUi, et
mam ;
w id est, per meos prophetas locutussum, et vitutem meam promitto. « Et ad meconversioejus,»
promisi me aj passionem venturum, et nieam Ec- ut me in prresenti inter labores et a3rumnas hujus
clei»iam redempturum.» Appreheudam (iii(| jit^ fru- viti^ tueatur, et in futuro ad gaudia vitse coelestis

ctus ejus; » id est fructus bonoium opeium et hi- inducat. Potestetiam haec esse vox Synagogae cx
borum, quibus Ecclesia desudat remunerando vel ; peisona sanctorum Patrum, adventum Christi desi-
etiam secundum meum sensum, quo per palmam derantium. Ac si diceret : Scio (inquit) illum spiri-
crux inteiligitur. i Apprehendam fructus, » id est. tuali pra?sentia mihi semper adesse, et ideo ego
impleto triumpho passionis, veniam ad gloriam re- dilecto meo omni devotione famulari cupio, sed tan-
surrectionis, etapostolis meis spirituaiia dona con-^dem <( ad me conversio ejus,»quia opto uttandem,
cedam. u Et erunt ubera tua sicut botri vineae. » sicut promisit, in mea substantia mihi appareat.
Hoc superius jam expositum est : nara ubera Ec- Nam dixerat supra sponsus : « Ascendam in pal-
clesiie doctores sunt,curc parvulossimpUci doctrina mam promiserat seincarne venturum.et
; » id est,
nutriunt ; sed botri vineae efficiuntur, cum perfec- pro humanogenere passurum, et inde gratulabunda
tioribus sublimia quaeque annuntiant. Nam beatus dicebat, « Ego dilecto meo, et ad me fit conversio
Paulus uno eodemque tempore ubera et botros ha- ejus; » id est, credo illum hominem venturum, et
buit, quando de Christo loquens dixit : « Quorum in mea substantia hominem mundo manifestan-
patres, et ex quibus Christus. » Ecce ubera, id est dum.
simplex de Christo praedicatio. Sed haec ubera in « Yeni, dilecte mi, egrediamur in agrum, com-
suavissimum et fortissimum vinum conversu sunt, moreraur in viliis. » Ejusdem Synagogae vox est,
cum subjunxit Qui est Deus benedictus in saecula.
: « Yeni, dilecte mi, » id est, appare per assuraptum
« Et odor oris tui sicut raalorum. Guttur tuum hominem. Tale est et illud Psalmistce, « Excita po-
sicut vinum optiraura. » Os et odor Ecclesiae, est tentiam tuam et veni Utinam dirura- ; » et Isaiae, «
praesens ejus pra^dicatio, quae faraa vel scripto ad peres coelos, etvenires. » « Egrediamurin agrum.»
absentes ejus pervenit. Guttur vero est vox ip.^a Ager, mundus iste est. Egrediamur (inquit) in <(

priedicatoris, qufe in pncsenti auditur. Odor ergo agrum,» id est, praedicemusmundo. Commoremur <(

oris Ecclesiae odoribus malorum comparatur, quia in villis,» Iioc est, ipsis quoque paganis fidem tuara
ipsa faraa praedicationis plena est suavitatis et gra- annuntiemus. Nemo nescit paganos a villa dictos,
tioe. Guttur vero vino optimo assirailatur, quia ipsa quia -ayo; Graece, villa dicitur Latine. Inde pagani
vox praedicnntium magnam in se virtutera audito- dicti, quia longe sunt a civitate Dei. Potest et vox
ribus ostendebat. Quod vero malorum odor in no- Ecclesiao esse, « Veni, dilecte mi. Ac si diceret
» :

vitate est, vini vero in vetustate, significat praedi- Jam mysterio ascensionis assamptum hominem ad
cationem Ecclesiae et in sui novjtate, et otiam in coelos sublevasti, sed veni, divina:; majestatis prae-
sui perfectione oranera habere suavitatem et gra- sentia me
visitando.«Egrediamurinagrum.»
saepius
tiara. " Dignuin dilecto meo ad potandum, labiisque Eodem sensu quo et superius, Praedicemus tuae in-
et dentibus illius ruminandum. » Yox Ecclesiie est. carnationis fidem mundo. « Commoreraur in vil-
Quae audiens se laudari a sponso, gratulabunda Us » id est, etiam ignorantibus te paganis tuam
;

respondet : « Dignum dilecto meo ad potandum. » fidem annuntiemus, nec in transitu, sed comraore-
Ac si diceret : Sponsus meus guttur meum vinoop- mur tibi, donec iUos ex paganis catholicos, ex alie-
timo comparavit, et iUud vinum dignurn e.st ad po--Dnistibi proprios faciamus.
tandum ipso dilecto meo, hoc est praedicatio evan- « Mane surganms ad vineas. » Mane exortus est
gelica, quam in ore meo posuit, per ipsum, et non nova? gratiae, quando videlicet, transeuntibus tene-
per alium annuntiari debet in mundo. Neque enim brisinfideIitatis,EvangeUura raundo coepit praedica-
per aliurn decebatmysteriaregni ccelestispreedicari ri. « Yideamussifloruit vinea.» Hoc est, inspiciamus
in mundo, quam per mediatorem Dei et horninum. Ecclesiam. si jam prima fidei rudimenta suscepit.
a ruminandum. »
Etlabiis(inquit) et dentibus illius « Si flores fructus parturiunt. » Inspiciamns etiara
Labia et dentes sponsi, ut supra dictum est, do- si flores parturiunt fructum, id est, si illi qui jam in

ctores sancti sunt. Iliud ergo vinum optinium ru- (^hristum crediderunt, idonei sunt ad bene operan-
minandum est labiis et dentibus sponsi, quia pr^e- dum.Nara flores eraittit Ecclesia, cumprimum fide-

dicatio evangelica a doctoribus tractanda et expo- les ad fidem veniunt. Flores vero fructus parturiunt,

nenda Sec absurdum e.st, quod curn vinum

est. cum jam ipsa fide et dilectione beneoperatur, ne ip-
potetur, et non ruminetur, hic tamen dicitur labiis sa hdes otiosa sit, velmortua sine operibus nam, ;

et dentibus ruminandum, quod magis ad cibum ut Jacobus dicit, « fidessine operibus mortua est. »
349 ENARRATIO IN CANTICA CANTICORUM. 350

« Si floruerunt mala punica. p Mala punica (ut su- A et vetera justorum personae intelligi, qui vel in
pra dictum est) rubicundum vel sanguineum habent Veteri vel ^n Novo Testamento fuerunt. Dicit ergo
corticera, et ideo significant passionem Domini, vel Ecclesia, Servavi tibi nova et vetera, id est, justos
membrorum ipsius. Dicit ei-go, « Si floruerunt mala qui in Veteii Testamento pru^cesserunt, vel in Novo
punica, » hoc est, si sancti qui jam fide et opere subsecuti sunt, tibi servavi, ut per te labor"um suo-
perfecti sunt, idonei etiam sint imitari passionera rum pr-aemia per^ciperent. NuUus enim justorum re-
Christi et pati pro illo. Mala punica erant illi quibus gnum coelorum intrare valuit, nisi per Cirristum :

Apostolus dicebat : « Vobis datura est non sohim quia ipse })rimus ascendit, et sequentibus suis mern-
nosse, veruni etiam ut pro illo patiamini. /) « ]bi d ibo bris coeluiii aperuit.
tibi ubera mea. )> Ubera Ecclesite doctores sunl. qui
fideles priraum ad fidem erudiunt. Cum (inquit) ad
CAPUT VIII.

vineas exierimus, ibi dabo tibi, o sjjonse, ubera « Quis mihi det |;e frati*em meum sugentem ubera
mea, hoc est tibi filios generabo. Unde adhuc matris raeai? » Ex his verbis inteUigi|tur totum hoc
subditur : carmen divinura esso et spirituale, et ni)iil in s,e
« Mandragoraedederuntodorera inportisnostris.» quod juxta litterara intelligi possit, habere. Quae
Mandragora herba est aromatica, cujusradix simi- B enim unquam amatrix hoc optavit ut is quem diligit,
litudinera habet humani corporis. Poma ejus optimi parvulus efficiatur, et ejus frater, et in infantem
sunt odoris, in similitudinem pomi Matiani », quod versus sugat uber*a matris sute ? Est ergo vox illius
nostri terrae malum vocant. Dccc herba rebus medi- Ecclesise. quae advenjtum Christi praicessit, quam
cinalibus aptissima est. Nara ferunt eos qui incom- Synagogam (id est congregationem) appellamus.

modo vigiliarum laborant, haustu hujus pomi rele- « Quis (inquit) mjhi de|; te ffatrem meum sugentern
dormire, Item ferunt eos qui ob curam
vari, et po.sse ubei^a matris meiE? » Et est sensus, Tu qui modo es
secandi sunt, si exteriorem hujus pomi corticem in sinu Patris, quis det ut hoino efficiaris, et parti-
biberint, non sentire sectionera vel adustioneni ^. ceps ac consors meae naturae existens, frater meu^
Quae omnia si quis mystice disquirere voluerit, spi- appelleris? Nam ipse se fratr'eip apostolorum vocare
rituales sensus et Ecclesiai convenientes ibi inveniet. dignatus est, dicens per Psalmistam : « Ngrrabo no-
Dicit ergo, « Mandragorae dederunt odorem in portis men tuum Ir^atribus meis. » Et post r"esurrectionem
nostris. » Portae Ecclesise sunt apostoli et eorum mulieribus, « Ite, inquit, nuntiate fr^atribus meis. »
successores, quia nemo civitatem Dei (id est Eccle- « Sugenterrr ubera matrns mejfi, » inquit, hoc est,
siam) intrat, nisi per sanctos doctores aqua baptis- implentem omnia quse naturaj humanse conveniurit,
matis regeneratusetvitali doctrinainstructusfuerit. ^^ exce[)to peccato. Nara mater Synagoga^ in hoc loco
De liis portis Psalmista dicebat « Diligit Dominus ; ipsa huinana natura intelligitur, de qua ipsa Sy-
portas Sion super omnia tabernacula Jacob » Man- nagoga exurta est. « Sugentem (inquit) iibera matris
dragorae autera fragrantiara virtutura designant. In mea^, » id est, sustinentem omnia quse humanai
portis ergo Ecclesiee mandragorae odorera dederunt, fr^agilitati competunt. « Ut inveniam te forns. » Hoc
quando apostoli vel successores eorum famam sua- est, ut hominem factum in aperto videam. Quasj.
vissimaj opinionis et odorem virtutum longelateque enim intus erat Deus, cum jam in sinu majcstatis
sparserunt. Ideoque invitat sponsura suum ut veniat, paternce later^et, sed foris inventus est, quando
quia jara nomen ejus longe lateque per apostolos homo factus sobolem vilem se hominibus pr-aebuit,
annuntiatur, et odor praedicationis Christi longe et incomprehensibilis voluit comprehendi. « Et deo-
lateque dispergitur. « Orania poma nova et vetera, sculer te. » Et deosculer te, inquit, id est, mani-
dilecte rai, servavi tibi. » Id est, praicepta vel pro- festa te aspiciam visione, quem nunc tantura in
missa Veteris Testamenti et Novi servavi tibi, o fidei teneo osculo. quod initio hujus carrainis
diiecte rai. Sciebat eniraomnia quse in Veteri Testa- optavit, dicens « Osculetur me osculo oris sui, » :

mento annuntjata non nisi per Christum et in Did est, per semetipsura jam veniat ut raihi appa-
sunt,
Christo posse compleri. Ideoque dicebat, Tibi ser- reat. Quasi enim per pr'ophet,as osculabatur Ec-
vavi poma nova et vetera, hoc est, te exspecto, ut clesiam dilectus, cum adventum suum per eos
per te irapleantur in Novo Tcstaraento quae prsedicta reproraitter^et. Optat er"go ut per seipsum veniens
sunt in Veteri. ]Jnde et in passione sua jam pendens illam osculetur, hoc est in carne sua praesentian^
in cruce, cum gustassetacetum, dixit: « Consumma- exhibeat. « Et jam me nerao despiciat. » Quasi enim
tum est.Et post resurrectionem apostolis Necesse
» : despecta erat ante Synagoga quara Christus veni-
est impleri orania qua^ scripta sunt in lege et pro- ret, quia jara legalibus observationibus dedita, sub
phetis et psalrais de me. Possunt etiam poma nova typo et figura, et non in veritate adventum Christi

a Poma Matiana Roraae Maximo in honore fuisse, Plinius lib. xv, cap. 14 quem ex equestri ordine,
;

advecta e quodam pago, in Alpibus sito prope Aqui- Augusti amicum, et arborura ser-endarum studiosis-
leiam, testatur Athenaeus lib. iri, cap. 7. Et binc simum fuisse tr-adit lib. xir, cap. "2. Edit.
memorantur veteribus non semel. ut Columeilce ii
his patet, ut tr'adunt etiam alii, jam medio
Ex
libro V, cap, 10, 19, et Vlacrob. hb. ii, cap. 45, ubi a}vo chii'urgos in exsectione membrorum vel cau-
4e diversis malorura et pjrorura generibus agit ea- ; terisatione vulnerura somniferis plantarum succis
que a Caio vel Cneo Maiio nomen habere indicat patientem sopire solitos, sic doloris inscium. Edit,
 351 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMEXT. BIBL. 352
prapdicabat. At postquam Jesus nppaiuit. et adven- A cortirera sanguinei coloris. et ideo (ut s»pK dictum
tu<>uigraiia mundum lustravit, jam nemo despexit est) figuram tenet Dominici^ passionis. Mustus enim
eam, quinimo terribilis ut castrorum acies hostibus maloium granalorum est dilectio sanctorum mar-
suis fuit, quia per universum mundum Christum tyrura, qui intantura Deum dilexerunt, ut pro illo
pnpdicavit. et mundanum imperium sibi subdidit. mori non dubitarent Et bene mustum dicitur, non
Nec mii um videri debet sinunc Ecclesiam Svna- aliud quodlibet poculum. qiiia mustum ferventis-
jrogara diciraus. Una est enim Ecclesia in pnece- simum est, ita ut in nimio fervore omnem sordem
dentibus et in sequentibus Patribus. ex se excoquat et purget. Dabit ergo Ecclesia di-
4 Apprehendam te, et ducam te in domum matris lecto mustura granatoruni suorum, id est, ostendet
meae. » dilecte, per lidem et charitatem ad-
tibi in passionibus sanctorum martyrum quanta chari-
haeix^ndo, ducara te in doraum matris meae. Mater tate Christus diligatur.
Ecclesiie, hoc loco coelestis Hierusalem intelligitur, a Lacva ejus sub capite meo, et dextera illius
de qua Paulus dicit : Illa autem .jua? sursum est amplexabitur me. » Per laevam (ut beatus Gre-
Hierusalem,liberaest, quieestmaternostra.aDucara gorius dicit) omnia prospera prapsentis vitae acci-
te (inquit) in dorauni matris meae, » id est, prosequar piuntur per dexteram vero futura beata vita in
;

te revertentem in coelum, post actum incarnationisg coelis

accipitur. L«vam ergo sponsi Ecclesia sub
tuae et passionis mysterium. Ducam autem te. in-
capite habet et dextera ejus illam amplexatur. quia
quit, pro eo quod est. deducam et prosequar, quia
qujecunque prospera pra?senlis saecuii blandiuntur,
ascendentera Dorainum in coelos apostoli oculis pro nihilo deputat. cuncta quas temporaliter arri-
deduxei-unt, et quousque eum nubes suscepit, pio
dent despicit et dum ad solam supernae beatitu- ;

aspectu prosecuti sunt, donec angeli assistentes dinis visionem tendit, illam solummodo amplexari
dixerunt - Viri Galilaei,
: quid statis aspicientes in desiderat.
coelum ? Hic Jesus qui assuraptus est a vobis in « Adjuro vos, filiae Hierusalem, ne suscitetis, ne-
coelura. sic veniet quemadraodum vidistis eum eun- que evigilare faciatis dilectam donec ipsa velit. »
tem in ccelum. » c Ibi me docebis. b Hoc ad supe- Habet Ecclesia quosdam in se qui baptisrao Christi
riora refertur, ubi dicitur : c Inveniam te foris. » sunt renati, et nomine Christianitatis titulati, mo-
Cum (inquit; te foris invenero. hoc. est, cum te in ribus tamen et conversatione saeculo serviunt, et
assumpta carne aspexero, ibi docebis me, quia Ecclesiara suavissima sopitam quiete inquietare,
ad orania quae interrogare voluero, respondebis. atque ad perferendos tumultus excitare nituntur.
Xam sa?pe etiara volentes interrogare apostolos Do- Hi ergo propter grntiam mysteriorura Cbristi, quae
mmus pi-aeveniebat, eosque instruebat. Potest et ad C perceperunt, filite Hierusalera appellantur in hoc
hunclocum jungi,ubi dicit : i Ducam te in domura loco, cum taraen moribus contraria agant. Et ad-
matris meae, me docebis. » Cum (inquit) coelo
ibi jurat eos sponsus ne suscitent vel evigilare faciant
receptus fueris, et me quoque in coelum tecum as- dilectam, hoc est, ne illam in somno dulcissiinae
sumpseris, ibi me docebis. et in omnera veritalem quietis positam, hoc est, in contemplatione sui
induces, quod impossibile est homini in praesenti Conditoris sua inquietudine excitent, et ad sollici-
vita posse consequi ; hinc est quod Dominus re- tudines et curas saeculi evigilare corapellant. « Do-
proraittit apostolis, dicens : « Venit hora. cum jam nec ipsa velit ;
» hoc est. donec peracto officio
non in proverbiis loquar vobis, sed palam de Patre debitae qua in psalmis, hymnis et
servitutis,
annuntiabo vobis. » Eroro ibi me docebis, id est. te cantibus spiritualibus Deo famulatur, admoneatur
et Patrera mihi aperta visione revelabis, hoc est, iterum cura corporea? fragilitatis ad usum saeculi
divinitatem tuam raihi facie ad faciem ostendes. redire
« Et dabo tibi poculum ex vino condito. » Per vi- « Quce est ista quae ascendit de deserto, deliciis
num fervor rharitatis et dilectionis intelligitur. affluens.innixa super dilectura meum? » Vox Sjma-
Dabo (inquiti tibi vinum, hoc est, ustendam quam gogae, adrairantis Ecclesiam de gentibus congrega-
ferventissima charitate te diligam. Et hoc vinuniDtam. Quae est. inquit, id est qualis est, quanti
non simplex erit, sed conditum, bonis videlicet ope- raeriti, quae ascendit de deserto ? Derelicta enira
ribus et virtutibus. Nam amor Dei, sicut beatiis fuerat a Deo per idololatriam et veritatis ignoran-
Gregorius dicit, nunquara est otiosus, operatur raa- tiain.Ascendebat ergo virtutura gradibus de deserto,
gna est. Si enira operari renuit. amor non e.st.
si hoc est de errore infidelitatis, in quo ad tempus de-
Vinum enirn conditum est dilectio cuin operatione. relicta fuerat. « Deliciis affluens, » id est virtutibus
Unde et Dominus in Evangeho « Si quis diligit me, : abundans. «. Innixa (inquit) super dilectura meum, »

sermonem meum servabit. » Probatio dilectionis id est. fiducialiter agens in Christo, et Qmnes vir-

exhibitio est operis. « Et mustum malorum grana- tutes suas et cuncta bona ad ejnsgratinrn referens,
torum meorum. » Malum granatum idem
quod est sciebat se nihil suis viribus boni implere posse,
et malura Punicura. Dicitur autem malura grana- ideoque cum Apostolo dicens : « Gratia Dei sum id

tura, eo quod raultitiidine granorura sit plenura. quod sum. Et notandura quod dicit. Super dilectum
»

Malum Punicum, eo quod in Africa plurmum meuin. Nam Synagoga solam putabat se habere
abundat- Punica enim ipsa est Africa. Habet autera cognitionem Dei, casteris gentibus in ignorantia
353 ENARRATIO IX CANTICA CANTICORUM. 354

destitutis.«Notusenim,))utaitPsalmistn.<r in JiidaeaAinferus aemulatio. » Xam sicut infernus eos quos

Deus, in Israel magnum nomen ejus. » Sed ita mi- semel recipit nunquam restituit, sed semper re-
ranti respondetSynagogje ipsius sponsus et dilectus tinet, ita verus Chiisti amor quem semel acceperit,
quod sequitur. nuntjuam dimittit; unde Apostoius dicit : « Quis nos
Sub arbore malosuscitavi te. D.Arborem malum,
« separabit a charitate Christi ? tribulatio ? an an-
crucem Dominicam debemus accipere, de qua ar- gustia? an persecutio? an fanies? an nuditas ? an
bore suscitata est Synagoga, quia ipsa a pruevari- periculum ? angladius? » Sedet dilectio Christi lioc

catione originalis peccati et potestate diaboli per loco potest accipi, cujus dilectio fortis fuit ut mors,
crucem Christi redempta est, ibi suscitata est quae quia in tantum dilexit nos, ut pro nobis immortalis
peccatis mortua erat. Et bene arborem mali dicit. mortem susciperet. Dura fuit oemulatio ejus ut in-

Nam, ut supra dictum est, huic arbori Christum ferus, quia inferus nescit misereri aut a poenis mi-
comparavit, dicens :« Sicut malum interligna silva- serorum mitigari, sic et Christi dilectio non potuit
rum, sic diiectus meus inter filios. » « Ibi corrupta a misericordia cessare, aut ulHs iniprobitatibus
est mater tua, ibi viohita estgenitrix tua. » Matrem persecutorum removeri ab amore liurnani generis.
et genitricem Synagogae, majorem et principalio- Quidam hoc quod dicitur, « Dura est ut inferus
rem Judaica3plebispatremdioit,qualeserant Scribocj^ oemulatio, » ad Synagogam proprie referunt, quae
et Pharisaei, quiChristum Pilato tradiderunt, qui gentessemulabatur, etinvidebatsaluti eorum. Monet
reliquara plebem tanquam mater etgenitrix regere ergo Christus hoc dicens, ut ab invidia cesset, et
debebant et erudire, et quales erant illi qui sua- saluti Ecclesicc congaudeat. <« Lampades ejus, lara-

dentibus illis principibus, improbe acclamabant : pades ignis atque flaramarum. » Id est, dilectionis
« Crucifige, crucifige eum. » HaDC ergo materSyna- lampadcs sunt lampades ignis atque flammarum.
gogae sub arbore malo corrupta est et violata, Lampades dilectionis proccordia sunt sanctorum, in
quando se suosque posteros crudeli maledictione quibus veluti in vasis dilectio habitat. flce ergo lara-
constrinxit, dicens : « Sanguis ejus supcr nos et pades, larapades quidem sunt ignis, quia in corde
super fihos nostros : » nam et isti sub cruce Christi ardent per amorem 5 lampades vero ilammarum,
erant. licet non fide et devotione, tamen crudeles quia exterius lucent per operationera.
vindictae sibi et suis posteris imprecatione. Aqua} multae non poterunt exstinguere chari-
«

« Pone me ut signaculum super cor tuum, ut tatera. nec flumina obruent illam. d Aquae et flu-

signaculum super brachium tuum. » Quia (inquit) mina sunt violentai persecutorum minse, vel etiam
sub arbore malo suscitavi te, hoc est, quia pas- blandiraenta, quibussanctos a charitate Dei separare
C nituntur.De quibus Dominus in Evangelio
sione mea in cruce teredemi,poneme utsignaculum dicit, de

super cortuura, hoc est, habeto me semper in me- viro qui aedificavit domum suam supra petram :

moria, ct ne obliviscaris mei, quanta pro tua salute (( Veneruntfluraina,flaverunt venti,et impegeruntin
pertulerim. Pone me (inquit) ut signaculum super domum illara, etnon cecidit fundataenini eratsu-
:

cor tuum per fidera, pone me ut signaculum super pra petrara. ))«Aquoeergomulta3nonpoteruntexstin-
cor tuum per dignaraoperationem.X^^ara et nos quan- guere charitatem, » quia nulla tribulatio, nuUa an-
do aliquid in meraoria habere volumus, signaculum gustia sanctosa charitate Dei separare valebit. « Si
digito vel brachio imponere solemus, ut illoadmo- dederit homo omnera sub^^tantiam domus sua3 pro
niti, illius rei cujus curam habemus i'ccordemur. dilectione, quasi nihil despiciet eara » Hic versiculus
Et nos ut signaculura super cor et brachium Chri- non eget expositione. Xara nuUius mundi substan-
stum ponere deberaus, ut ejus meraoriam seraper ticC, nullueopes comparatione dilcctionis aliquid
habearaus, et ut recte in illum credentes,fidem ipsam sunt. Legirausquidemsanctos sua dimisisse pro a-
bonis operibus exornemus. Quod si fecerimus, ipse inore Chi-isti, sed taraen n:hil sibi videbantur dimit-
quoque nos relut signaculum assuraet, et nostri re- tere in comparatione charitatis Christi quemama-
cordabitur, juxta quod Zorobabel duci Jud«ce re- pv bant. Unde Apostolus cumnon solum terrenam sub-
promittit « Et ponam te sicut signaculum in con-
: stantiara, sed etpaternas traditiones dimitteret pro
spectu meo. » X^ara si nos beneficiorum ejus obliti Christo, dicebat: « Hsec omnia contemno et arbitror
fuerimus, nec ei dignas gratiarum actiones retule- ut stercora, ut Christum lucrifaciam, » id est, ut
riraus, ipse quoque nostri obliviscetur, sicut de amorem illius acquiram.
irapiorege Jechonia filio Joachim dicitur :« Si fuerit « Soror nostra parva est, et ubera non habet.
annulus dexter in raanu rnea, inde evellam eura. » Quid faciemus sorori nostra3 in die quando allo-
« Quia fortis est ut raors dilectio, dura ut inferus quenda est? » Vox dilecti Synagogam alloquentis
aemulatio. •) Dilectio Christi fortis est ut mors. pro Ecclesia gentium. « Soror nostra, » inquit, id
Sicut enim mors aniraara a corpore separat, et jam est gentium Ecclesia, « parva est, et ubera non
nihil concupiscere, nihil in praesenti vita homini habet » et rnagna dignatione coniraunicato cura
;

licet arabire, ita dilectio Christi quera vere perva- Synagoga nomine dioit,cc Soror nostra : » quiaenim
serit, totura huic saeculo raortificat, et ctuasi insen- ex Judceiscarnem assumpsit, ideo se quasi Synago-
sibilem reddit, soluraque pro Christo vivens, raundo gae contemperat et exaequat. « Parva est (inquit)
mortuus est. Idem sensus est cum dicit : (( Dura ut soror nostra. » Sicut ahcujus hominis aetas descri-,.^
355^ H.WMONIS HALtJERSTAT. EPISC. OPP. PARS I - COMMENT. BIBL. 356
bitur. slc et aptas desi-rihitur Ecclrsia'. Parva eniniA sum, quia de vivis et eloctis lapidibus (hoc est
ei^at adhuc do gontihus congregata. sub
Ecclesia sanctis.iedificata sum ; « et ubora mea sicutturris, »
ipsis Qomini et apostolorum temporibus, quia et quia tales intra me contineo. qui vice uborum alios
par^ifate credentfum parva exsistebat etubera nec- ; nutrire possunt spirituali doctrina. et vice turris
dum habebat, id est neqnaquain pra»dicando spi- possunt alios def^^ndere et munire, quique sicut
rituales Deo tilios honorare valebat. Dii it ergr. quasi turros in muro eminent, sic meiito doctrina} et
consilium Synasrogir requirens, w Quid faciemus so- conversationis inter reliquos membra mea pr^cel-
rori nostrie in die quando alloquendaest ? » Allocutio lunt. Hoc autom non meis meritis, neque libertate
Eccles:inc est velcumintrinsecus occulta inspiratione, moi arbitrii liabeo, sed dono et gratia sponsi mei.
vel exterius aperta pnedicatione admonot Dous ani- • Ex quo facta sum coram eo quasi pacem repe-
mam cujusque fidelis. Et ost sensus Quando per : riens. » Id est, ex quo ille sanguinera suum pro me
apostolos meos aUoquarEcclosiam de gontibuscon- fudit, et repropitiando mihi Deum Patrem, dissolvit
greg^tam, quid faciemus ? quomodo illi pnocopta inimicitias qua? erant inter Deum et hominem,
coelestiacommittemus?Utrumvidolicot minima qute- mihiquo ca?lestia pacificavit. Ex quo ergo hanc
que prapcepta illi committemus, an quo major ef- pacem reperi, murus esse et ubera vice turrium
ficiatur, perfectiora illi socretorum ccelestium my-B raerui.
steria trademus ? Nam Deus omnipotens j)ro men- « Vinea fuit pacifico, » id est dilecto meo, qui
sura et capacitate mentis humanai temperat ver- est verus pacificus, quia per eum pacificata sunt
bum pnedicationis, considerans vires et capacita- omnia qure sunt in ccelis et in Unde, et a terra.
tem auditoris. Sed Synagoga tacente, ipse sponsus Propheta Pater futurisfeculi,princepspacisappella-
pro ea respondit ; tur, in cujus veri pacifici typo Salomon pacificus,
« Si murus est, aedificemus super eum propugna- auctor hujus cartninis prjecessit. Huic ergo fuit
cula argentea ; si ostium est, compingamus illud vinea, id estsancta Ecclesia. « Jn ea quae habet po-

tabulis cedrinis. » Si (inquit) soror nostra est mu- pulos, w Hoc dicit ut se de Ecclesia gentium, non
rus, tediJicemus super eum propugnacula argentea. de Synagoga, ostonderet canere. Nam Synagoga
Ac si dicat ; Cum coeperint apostoli mei pnetiicare unius gentis fuit tantum. Ecclesia vero habetpopu-
Ecclesiae de gentibus congregatae, si tales fuerint los, quia omnes gentes intra capacissiraura suura
auditores qui merito perfectionis murus appellari gremium capit et recipit. « Ti-adidit eam custo-
possint. dum videlicet vel naturali ingenio prasditi, dibus. » Custodes hujus vineaB(id est sancta^ Eccle-
vel philosophica eruditione pra^stantes, quasi alios siae)sunt prophetae, apostoli apostolorumque suc-
defendere et munire possint vice muri, aedificemus C cessores. Sive etiam custodes hujus saeculi suntan-
super hunc talem murum propugnacula argentea, id gelicae virtutes, quae ab incursibus tentationum et
est, addamus illis eloquia divinarum Scripturarum. daemonum Ecclesiam custodiunt. « Vir affert pro
Nam, ut Psalmista dicit: u Eloquia Domini eloquia fructu ejus mille argenteos. » Viros, fortes dicit et
casta, argentum igne examinatum. » Si vero tales perfectos, nam vir a virtute dicitur. Fructus Ec-
fuerint auditores qui nequaquam hostibus resistere clesiae est ccelestis vitae remuneratio, pro qua san-
possint, nec tela contra venientia repellere, sed cta Ecclosia in praesenti laborare non cessat. IMille
fuerint vel ostium ut simj)licia annuntiantes possint autem ai'gentei, quos pro fructu vir affert, signifi-
aliquos in Ecclesia et ad fidem adducere, quales cant orania quae in hoc niundo possideri possunt.
sunt sacerdotes minoris gradus, qui baptizando in Millenarius enira numerus pro summa perfectione
Ecclesia, et di\inis mysteriis initiando homines in ot plenitudine ponitur. Vir ergo pro fructu hujus
Ecclesiam introducunt, compingamus illud ostium vinocC mille argenteos affert, quia sancti omnia sua
tabulis cedrinis ; id est, proponamus eis exempla relinquunt, et pauperibus erogant. ut fructura hujus
praecedentium patrum, qui, veluti cedri, imputri- vineae (hoc est, supernara mercedem)consequantur.
bilia videlicet ligna, id est immarcescibilia operap. Tale est illud quod Dominus in Evangeho dicit :

habent, et veluti tal)ulse scientitc et charitatis lati- « Simile est regnum coelorum thesauro abscondito
tudine diffusi sunt. Latitudoeniratabularumlatitu- in agro, quem qui invenit horao, abscondit, et prae
dinem cordis vel scientiae significat, dicente Psal- gaudio illius vadit, et vendit orania quae habet, et
mista : « Viam mandatorum tuorum cucurri, cum emit agrum illum. »

dilatares cor meum. • His ergo cedrinis tabulis. (id Vinea raea corara me
« est. » Vox sponsi. Tu
est sanctorum oxemplis) compingamus illud ostiura, (inquit) dicis quia vineam meam tradidi custodi-
ut videlicet illorum imitanda exempla aliis Eccle- bus,tamen vinea sempercoram me est, quia licet
sjam introeundi veluti ostium januam aperiant. eamcustodibusmeiscoramiserim,egotamen seraper
E^o murus, et ubera mea sicut turris. » Vox curam illius habeo, nec pro illa semper sollicitus
Ecclesiae. QuaB cum audisset pro sua salate consu- esse desisto, sed sum cum illa usque ad cohsumraa-
lentera dilectum suum, ipsa Iseta respondit : « Ego tionem saeculi.« Mille tui pacifici, et ducenti his qui

sum murus, et ubera mea sicut turris- n Ego (in- custodiunt fructus ejus. t Mille tui, subauditur ar-
quit' raui-us,ego suprafirmam petrani fundatasura, gentei, quos pro vineae dedisti fructu, pacifici tibi
et glutine divinse charitatis solidata. Sive murus sunt. Quasi diceret ; anima fidehs, noli dubia
357 ENARRATIO IN CANTICA CANTICORUM. 358

esse pro aeterna mercede, pro qua omnia tua dedi- Aaudiat vocem ejus, illa vero hortatur sponsum suum
sti, quia mille argentei pacifici suiit tibi, id est, ut fugiat. Sed niagna est mysterii consequentia.
manette certa illa remuneratio, et verum inde fru- Nam quia superius pra^dicta fuerat Christi nativi-
ctum consecuturaes. Et ducenti, subaudis argentei, tas. cum dixit: « Quis dette fratrem meum sugen-
pacifici sunt his qui custodiunt fructus meos. Sicut tem ubera. » Pra;dicta enim fuerat ejus passio, ubi
per millenarium plenitudo perfecticnis, sic et per dictum est Sub arbore mfdo suscitavi te, » nunc
: «

centenarium summa perfectio designatuf. quia cen- consequenter hortatur spbnsum ut fugiat, hoc est
tenarius de la^va in dexteram transfertur. Ducenti velocissime per ascensionem ad Patrem redeat. Et
ergo argentei,quiestduplicatuscentenaritis, signifi- est sensus Jubos me praedicare ? vis vocem mearn
:

cant eos qui doctrina et sancta operatione perfecti audire? fuge, dilecte mi, id est, impleto incarna-
sunt, qui juste et pie vivendo semetipsos custo- tionis tuffi et passionis mysterio, revertere ad cce-

diunt, et etiam pr^dicando alios conveilunt. His ium, ut non jam te sicut hominem, sedsicut Deum
ergo talibus ducenti argentei sunt pacifici,quia du- super omnia cogitare incipiam Tunc enim audies
pHc.ita in ca^lis eis manet remuneratio.De qualibus vocemmeam, quiatunc te liberiusomni mundopra^-
per Danielem dicitur : a Et qui ad justitiam eru- Dominus in Evangelio di-
dicabo. Et hoc est quod
diunt multos, fulgebunt quasi stellae in perpetuas gcit Ego veritatem dico vobis, expedit vobis ut
: "

seternitates. » Hos enim Apostolus dupHciter jubet ego vadam. » Expediebat enim apostolis et omni
honorari, dicens : « Presbyteri qui in nobis sunt, Ecclesiae ut Christus rediret, et praesentiam corpo-
dupiici honore digni habeantur, maxime qui prae- ralem absontaret.quia dum in corpore praesens erat,
sunt vobis, et laborant in verbo. » non poterant eum spiritu aliter amare,non poterant
« Quae habitas in hortis, amici auscultant, fac eum quem hominem cernebant, ut Deum invisibi-
me audire vocern tuam. » Vox dilecti sponsam allo- lem et ubique praesentem cogitare. At postquam
quentis : Ecclesia, quse habitas in hortis, id est, ipsecoelos ascendit, coepiteum Ecclesia spiritualiter
quae ex'Colendis virtutum germinibus insistis. Hortus diligere, et sic jam Deum cogitare et praedicare. Et
etenim ipsa Ecclesia est, quam (ut superius dictuni hoc est quod Apostolus dicit « Et si noveramus :

est) crebro se promittit invisere. Ecclesia ergo in Chrjstura secundum carnem, sed nunc jam non no-
hortis habitat, quia plantaria virtutum assidue nu- vimus. « Ergo, dilecte mi, si vis ita me te pnedi-
trit, nec transitorie modicum recessura, ibi tugu- care, fuge (id est recede! ad coelestia, et qui fuisti
rium ponit, sed fixa statione habitat. « Fac me, in- comprehensibilis per humanitatem, efficere incom-
quit, audire vocem tuam, » id est, praedica quibus prehensibihs per divinitatem, verumtamen ne me
vales Evangelium, praecepta mece legis simul et inpi-aesentisine tua visitatione deseras, sed dignare
promissum coelestium praemiorum annuntia. Hoc me crebra tua visitatione requirere, mihique te
enim mihi jiicundum et delectabile est, ut audiam saef)ius videndum praebere. Et hoc est quod dicit :

vocem tuam, hoc est ut audiam te verba salutis « Similis esto capreae hinnuloque cervorum super
aeternse annuntiantem. Sed « amici auscultant, » montes aromatum.»Sicut (inquit) capreaeet hinnuli
id est, angelici spiritus vocem tuam audire dele- cervorura indomita animalia humanum corisortium
ctant, quostibi amicosfeci effusione sanguinis mei, refugiunt, et taraen crebrius inraontibus videntur,
quosque adjutores et protectores contra malignos sic et tu post tuam ascensionem. licet invisibilis,
spiritus institui. Sive amici, id est, justorum spiritus dignare mihi taraen saepius dono tuae gratiaB appa-
auscuitant, quos de tuo coetu ad me in ca^lestia as- rere. et hocsuper raontes aromatum. Montes aro-
sumpsi. Ipse enim de tua prsedicatione et fratrum matura sancti Dei sunt, excellentia sanctae conver-
salute congaudent. Respondet confestimipsasponsa sationis ccelo proximi, et odore ac fama virtutum
dilecto suo : longe lateque fragrantes. Hinc Apostolus de se sui-
« Fuge, dilecte rai, et assimiliare capreae hinnu- que similibus dicit : « Nostra conversatio in calis
loque cervorum super montes aromatuin. » Mira est. »Et alibi : « Christi bonus odor sumus iri oriini
responsio. Invitatur ad pra9dicandum,et ut sponsusDloco. »
 HAYMOEMS
IIALHKRSTATEXSIS EPISCOPI

IX DTMM J>AUL1 EPISTOLAS

EXPOSITIO
(Juxta oditioneni principem, anno 1519 Argentorati datam »).

OTTO^MARUS LUSCIXIUS
JURIS PONTIFICII DOCTOR

SIXTO HERMAXXI, paroclw Divi Tlwmx Argeniinensis, S. D.

Si votis proficeremus, atque eo potissimum quis- A omnis litteraturae expertes, tum vero horum etiam
que promoveretur quo maxime vellet, nunc aliud in qui titulisinanibusdoctorisgloriantur, dictu mirum
desiderio mortalium videris cifteris anteferri. Sixte, quantam zizania^ vim in sementem Christi consper-
litteris et integritatespectabilis, quamciuod tu veluti gere.Fallorsi non mille sufiei-stitiones, mille praisti-
unicum scopen plebi Christiame etiarn atque etiam gias et totidein anilium fabularum deliramentain-
proponis. repetis, inculras; nempebonorumomnium venias, qua? sensim in Christianam religionem irre-
uffluentiam, et absolutam quamdam felicitatem ? Id pserint, non tam aliam ob causam quam quia divi-
est sane quod jamdudum indagarunt philosophorum nas vel prorsus non attingimus, vel
illas litteras
diverste lauiiiia?, quanquain paulo remissius, id cst fortefrigidius aut minori sedulitate, fervore,ac cura
quod nemo omnium non maximopere concupiscat, quain par erat. Scatent nostro a^vo passim, inex-
nemo non optet esse quam praesentissinmm. Sed hausta quadam colluvie qurestionum omnia, factio-
longe secus evenit atque cogitamus futurum, ardua nessophisticarumargutiarumtamimmensotanquam
ducit ad lioc ipsum via quod est sumtimm, nuUi vario examine eruperunt, ut summo etiam ingenio
sponte ac prroter merita ollertur quando sudorem prreditis satis lactum videatur si post innumeros
etiam virtuti, cum et ethnicus quispiam attingere exantlatoslabores vel sero tandeniThomistne nomen,
pote.st, Deus proposuerit. Ad summum igitur istuc Scotistce aut Occanistae sibi liceat vindicare. Atque
conscenderehaudquaquam possimus nisieumtoUem interea quis est qui in lege Domini dies rneditetur
qui summus es- teneamus. Ipse est qui viain sr\se ad noctesque? Cum ne aliud quidem dici possitad bea-
summa enitentibus adfuturum palam pollicetur. ut B tiludinem assequendam compendiosius etad veram
sciremus qua foret eundmn. Ipse est qui veritatem sapientiam indagandam expeditius perducere. Jure
se esse monstravit, ne errore quopiam perambages igitur optimo, nisi malis nostris velimus longius
a recta deflecteremus. Ipse est postremo qui vitam delectari, cogimur, Sixte amicissime, jam tandem
sese obtulit ne ambigeremus quo esstt contenden- resi])iscere, et contemptis parum sinceris rivulis,
dum. Sponsoiem igitur veracem atque adeo ipsam imo omni prorsus ex parte turbidis, ad fontanam
veritatera sectemur oportet, cui vel soli conjuncta puritatem, quo propius fieri poteiit. accedere ad ;

sunt omnia. Atqui in primis haesito num alibi magis veteres, inquam, illos graves ac solidos scriptores
spiret viva et longesimillima hujus beatitatis imago qui profunda icterna} sapientiui sensa ex Scriptura^
quarn in arcanis litteris. quai Spiritu Dei conceptu3 arcante penftralibus, patente meatu nobiseruerunt;
sunt et verissime animantur, in quibus perpetuo nos atque utinam pari studio tenerentur omnes,videres
sermone alloquilur, docet et solatur Deus.Xamnisi eniin Christo non tam nomine nobiscum quam votis,
me fallat opinio, jamdudum Aristotelicis conclama- verbo etopereconvenire.Habent enim hoc quodam-
tum est etiam decretis Talem esse quemquam qua- modosibi conjunctum fteculenta^disciplina}, ut con-
lerij sua ipsius dicta factaque indicaient. Atque id tagione sua non parum efiiciant moribus. Caeterum,
quidem m.>\ libris e sacris di.scere nobis liceretquid dum omnesejusce farinte,utdicitur.doctores excuti-
gess-ssetaut quje dogmata posteris sanxisset Serva- mus, commodum nobis Haymonemtuaopera suppe-
tor noster Christus, felicitatis sumnice praeco. imo ditasti. qui Pauli apostoli verba, seu malis, cuni
vero ipsa perfecta felicitas, dispeream, si non jam- divo Hieronymo, tonitrua dieere, eadiligentia me-
dudum in erroris chaos prolapsi fuissemus. Quan- titur, ea trutina expendit, ea facilitate aperit, ut si
quam ne sicquidemomnino absitlabendi periculum, etiam nonnihil ei defuisse videatur (quis est eniiii
ubi videas vulgus hominum, tum eorurn qui sunt C qui in re tam immcnsa nonalicubi vacillet), seduli-

* Titulus sic se habet : iJodissimi IlaijmonisSaxo- Bect civem Argentinensem rt?2?io 15)9.In fronte ope-
,

nis,episcopi Ilalbsrstatlcnsis, in divi Pauli Ejiistolas ris ha?c nota legitur recentiori manu scripta Opus :

cum Orevis tum perlucida E.rpos7tio, ?iuper Arrjento- rariim, tcstc T/i . Ba>tholino de Moibis Biblicis,caj:).
rati stanneis calamisprimum excusa. Sequitur Ma. : 23, ;:>. 8'i: Th. Ilonerlo in Prolcg. adEpist ad liom.,
Hicro. Gebuilerii ad lectorem tstrastichon : p. 21: Da}i. Gerdesio, in Florilegio librorum rario-
My.*tica (Jivini pernoscere dogmata Paiili rum,p.i6l, seqq. Est vero hxc editio prxsertim me-
Qui (:u|»it, liunc librijm com|iaret at^jue legat. morahilis ob epistolam Ottomari Luscinii,juris po?i-
Haclenu; ohscuri scnsus et aenif.'mata qujeque tiftciidoctoris qua ad epistolam dedicatoriam cdito-
Lucis magis clara nunc resuluta |)atent. ris, Sixti IIerma?ini, respondet, et i?i cjua vivum ve^
Ad calcem libri : Excussurn Argentinx per Renatum ritatis Christiaiix testimo?iium exhibetur,
361 EXPOSITIO IX EPP. S. PAULl. - iX EPIST. AD ROM. 302

tatemtamenetsummamdiligcntiamdofuissehomini \ no!i postest suos profcssoi'es. X^^os cadestem hanc

haudquaquan) dicerequeas. Kat iLi;itur tuis auspiciis aliiufmiain vtv^^etandis aniniis a(Con)iii()(hitain cre-
in lucern Haynio noste»-, et cuni plerisque aliis bro degustal)imus, ac veluti nmnda anii))alia rumi-
prisciaevi doctoribus hoc sajculo renascatur. Fa''.es- nabi)iius,ut Di!0 auctore ex conversatione nosti'a ve-
sant sophisticae spinae etianmum acuta:', delitescant ros nos aistiinet th('ologns quisquis nobis convixerit,
penes suos assertores verborum nunquam finienda et istis qui sola umbra gloi'iantur suos inanestitu-
certamina, quando omnis contentio (luo a charitate los ceu })ei-sonatis ti'aga'diarum regibus relinque-
longius abest, a Christo nimirum al)erit quau) lon- mus. Vale, optime iSixte, et Ottomarum tuum (ita
gissime. Refloreant prisca simul cum inoribus stu- utfacis) dilige. Ai'gentoi-ati. Kalendarum Decem-
dia, profani esto quidquid pios ac sanctos reddere bris anno reddita; salutis 1.M8.
;

SIXTUS HERMANNI
ARTIUM MAGISTER

Consullissimo OTTOMARO LVSCmiO jiiris pontificii doctori, S. D.

Quas ad me super Hayinonis Paulinarum epistola- B circa recentiores theosophos qua^stionibus insu-
rumfidelissimi expositoris pra^conio, exiinie doctor, dantes omnino eliminandos, ac de ponte quasi deji-
dedisti litterasnon citra maximum animi mei re- ciendos, arbitror minime, verum omnes ingenii
creamen diligentius perlegi, quod cum docte, cum nervos vetustioribuspi-aiteritis doctoribusilluc dum-
erudite, penates Christianse theologitc subire peten- taxat extendissime, ipsa stoliditate stultius quis on
tibussemitamet quidem compendiosamproposueris judicabit? Quocirca in hoc theologico studio ut ne-
haud temere notando quos antiquioribus Ecclesiae quid nimis itein, et nequid minus agatur prospi-
doctoribus posthabitis, cavillatonte quaestiones plus ciendum. Prodeat igitur Haymo noster in lucem,
aiquo delectant, quibus ad decrei^itamferme aitatu- aufepicatissimaalite tuo epistolio adornatus.quein te
lam Stentorea (ut aiunt) voce inter se digladiantur. patrono ab omni livoris mordacitate tutum iri dubi-
Non inficiorscholasticam illam theologiam pro inge- tamus nequaquam. Perge prrcterea, excellentissime
niorum exercitio litterariis archigymnasiis necessa- vir, mu.sis tuis humanioribus, ))olitiori quoquelitte-
riam verum ornnem vitse cursum, classicis et avitis
;
ratur^a, probos ac doctos viros immortales i^eddere,
sacrarumhtterarum scriptoribus spretis, eidein con- raeque amicorum tuorum rationario trabali, ut di-
tentioni dedicasse veluti ridiculum cuique nasum citur, clavo infigere.quem votis tuis vicissim semper
habenti dainnandum censeo. In omni, ut nosti, ac- oftendes paratissin)um. Vale. Argentorati, idibus
tione cum excessustuin defectus fugiendi sunt quo- ;
Martiis, anno Domini 1519.

IN EPISTOLAM AD ROMANOS.
ARGUMENTUM. Ggentiles praeferebant se nihilominus Judaiis, impro
A Corintho civitate metropoli Achaiaj regionis perantes eis mortem Filii Dei,simulque protestaban-
Paulus Romanis hanc Epistolam,
scripsit apostolus tur se idolis obsequium venerationis minime exhi-
quosnonipse, non Petrus, non quilibet apostolorum buisse si legis pra^cepta aut prophetarum oracula
duodecim primuminstruxit^sed quidam Judaiorum habuissent.Omnibus his igitur prtebuit se Paulus
credentium, qui ab HierosolymisRomaravenientes, apostolus medium, omnes illorum contentiones
ubi princeps orbis residebat,cui erant ipsi subjecti, destr-uens, quae in prologo hujus Epistolae narrantur:
fidem quam apud Hierosolymam didicerant Roma- et quasi bonus concionator extenta raanu illosallo-
nis evangelizaverunt. Causa autem scribcndi hanc quens, omnes ad unam concordiam adduxit. osten-
Epistolam, hcec probatur exstitisse: orta est autem dens nullum eorum suis mei-itis esse salvatum, sed
contentio inter Judeeos credentes et gentiles etiam pergratiam Jesu Chiisti,quia omnes Judaei et gen-
ad fidem concurrentes : Judaii siquidem credentes, tiles sub peccato tenebantur.
propter sanctos patres a quibus originem ducebant,
et propter legem quamsoli inter caiteras gentes ac-
PROLOGUS.
ceperant, despiciebant gentiles venientes ad fidem, Epistola. Gr^aico vocabulo, Latine dicitur super-
ut pote idololatrice super^stitioni hactenus deditos, mlssa vel adclila, sicut epigramma, id est super-
dicentes propter observationem legis cui servierant, scriptio, et epitaphiura super sepulcrum.JE';;^ quidem
meruissegratiamChristifideraqueEvangelii.Econtra sonat, siiper, stola vero, missa. Epistolae autem istae

Patrol. CXVII. 12
 y'JO HAYMOMS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 364

idcirco dicuntur supermissse vel additce. eo quodAqwii Deo prsecipiente atque volente, per Moysen
super Vetus Testamentum et gratiam Evangelii ubi missus est, aliique quamplurimi, qui electione po-
perfecta salus consistit. ab apostolo sint niissie cre- puli pro vitic meritis
Deo volente electi sunt.Yolun-
dentibus, ad resecanda pnvsentia atqiie orientiu tas enim populi plerumque voluntas Dei est. Ter-
vitia : et utsi quis transgressus fuerit Evangelium, tium, quod ab homine est tantummodo, et non a
hic inveniat medicinam salutis : quatenus vindictain Deo, cum favore hominum aliquis eligitur, non
Evangelii possit effugere, redditur illi per dignam pro bona conversatione. neque causa religionis,sed
poMiitentiam. SuntsupermibSie non dignitatis causa nobilitatis parentehe : seu cum quis pretio subro-
quod superexcellant, sed ad completionem illorum gatur in sacerdotii dignitatem de quorum numero :

postea scriptae. Epistola autem ista non illum ordi- dicit uni beatus Ambrosius episcopus Nisi centum :

nem tenet in corpore Epistolarum quo scripta est, soiidos dedisses, hodie episcopus non esses. De isto-
sed causa dignitatis Romanorum,qui tunc teinporis rum etiam numero erant illi de quibus dicitur in
universis gentibus imperabant, primatum obtinuit. libro Regum (/ Heg. xn), qui teraporibus Jero-

Hoc autem factum est non ab Apostolo, sed potius boam implebant manus suas et fiebant sacerdotes
ab illo qui omnes ejus Epistohis sub uno corpore idolorum. De istis ergo talibus dicit Dominus per
curavit colligere. Xotandum autem quodsicut Moy- gprophetam Ipsi rcgnavcrunl, sccl no7i ex me prin- : :

ses legislator Israelitico populo a Pharaone liberato cipes exstilerunt, et non cognovi {Ose. viii). Quartum

decem praecepta legis tradidit {E.rod. xxix), ita apos- quoque genus est apostolorum,quod neque a Deo,
tolus Paulus credentibus in Christum, et a Pha- neque per horainem sit, sod a semetipso tantura
raone spiritali erutis, decem Epistolas scripsit. constat, ut sunt pseudoprophetae et pseudoapostoH,

Nam quatuor reliquas ad discipulos misit, duas dicentes : Haec dicit Dorainus, cum Dorainus non
videlicet Tiraotheo, unara Tito, unara Philemoni. miserit eos Sciendum est autem inter hos omnes,
Pauli. Paulus, ut primo spolio
Hieronymus dicit, a quosdam tantae dignitatis esse, ut et apostolatus et

quod sanctae Ecclesiae contulit, a Paulo videlicet prophetioe subliraentur honore,utfuit\]oyses,Isaias,

Sergio proconsule, quem apud Cyprura convertit Joannes quoque Baptista, de quo dicitur : Ecce ego
(AcL XIII), hoc nomen sibi iraposuit ut sicut Par- : mitto angelum meum ante faciemtuam, qui prxpa^
thicus, qui Parthos superavit, et Gerraanicus, qui rabit viam tuam ante te (Marci^ exquibus fuerunt
Gerraaniam vicit, quilibet dux Roraanorura diclus et apostoli, qui praeraia electorura et tormenta re-
est, sicab eo principe quera prius superavit sit ap- proborura suis auditoribus pr^edixerunt, quodam
pellatus Paulus. Beatus vero Augustinus dicit rno- honore prophetiae insigniti. Ad Romanos. Romanos
dicuin interpretari Paulura, id est hurailera. Unde C appellat hic Apostolus, qui ex Judaeis gentibus cre-
ipse dicit : Ego sum minimus oranium apostolorum. dentes in partibas Italiae habitabant.Interpretantur
{I Cor. xv). Dicitur et apotyspaulys [ir.6 t^; -auXr,cJ autera Romani sublimes sive tonatites,quia.
illo tem-

secundura quosdam, id est a cessatione persecutio- porequo Apostolushanc Epistolara eis raisit,cunctis
nis : vel certe, ut quidara dicunt, binoraius fuisse gentibus principabantur. Ideoque subliraiores erant
intelligitur, ut plurimi inveniuntur duobus noraini- oranibus populis, et intonabant praecepta publica
Bus vocati, sicut Ozias qui et Azarias in Yeteri et privata, eorumque fama in omnium hominum
Testaraento ; in Novo vero Matthaeus, qui et Levi. resonabat ore.
Unde in Actibus apostolorura legitur : Saulus, qui
CAPUT PRIMUM.
et Paulus invalescebat et confundebat Judaeos. Vel
etiara more sanctorum, communicationem meruit Paulus serviis Jesu Christi. De nomine Apostoli
norainis, ut Abraham et Jacob, et Siraon qui et jam superius dictum est sed quaerendum est cum :

Petrus vocatus est a Doraino, ut qai persecutor vo- Dominus dicat jam non dicam vos servos, sed
:

catus cst Saulus, id est infernalis, post pracdicator amicos meos {Joan. xv), quare Apostolus se servum
effectus diceretur Paulus, id est hurailis Christi |~. appellet. Ad quod dicendura duo genera esseservi-
discipulus. Apostoli. Apostolus Graece. Latine dicitur tutis : unum videlicet timoris, alterum araoris. Est
missus. Et isteaudivit a Doraino : Longe mittam te quidera servitus timoris, qua tiraetservus dorainum
adgentes (.•lc^xxm.Apostolorura auteragenera sunt suum, tiraens ab eo fiagellari si per omnia ejus vo-
quatuor. Priraura est quod nocab horainibus fitnec luntati non obedierit. Et est servitus amoris filia-
per hominera, sed a Deo tantumraodo, de quorura tionisque,qua servit bonus filius patri, timens ejus
nuraero fuerunt Moyses. Isaias aliique quaraplu- offensam, quo scilicet genere servitutis vocat se
rirai prophetarura, duodecira quoque apostoli, qui Apostolus servum Jesu Christi De qua et ipse Do-
quamvis ab horaine Christo essent missi,tamenipse minus ait Cum feceritis omnia qu^ prsecepta sunt
:

homo erat et verus Deus. Moysi ergo dictum est : vobis, dicite, Servi inutiles sumus [Luc.wii). Hoc est

Mittam te ad Pharaoneni {Exud.m). Isaise quoque : non servus timoris et poenae, sed servus amoris et
Quem mittam? et rjuis ibit nobis ? Et ille : Ecce ego, filiationis, quo, ad instar filii, non vult offendere
mitle mCyet Dorainus Vade ad populum i.^tum
: Christum Jesu. Hocnomen est ab angelo huraanitati
Secundura quidera quod a Deo est, sed
{Isa. VI). impositura, dicente ad Mariam : Vocabis nonien ejus

per hominem de quorum numero exstitit Josue,

: Jesum [Luc. i ; Isa. vii; Matth. i). Jesus enimLatino
365 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD ROM. 366

eloquio salvator vel salutaris interpretatur. Cujus Aelectoi-um, daiunationem reproborum. Ad ista om-
nominis etymologiam exponens angelus, dixit Ipse nia praedicanda segregatus est Apostolus. Sequitur::

enirn salviim faciet populum suum apeccatis eorum. Quod ante promiserat per prophetas suos. Sicut
Si vero nomen divinitatis illius requiris, Verbum promisit Deus Pater per prophetas Filium suum ad

Patris vocatur. Christus, GraRce, Latine dicitur un- saiutem humanigeneris in mundum esse venturum,
ctus.^ehr^icQmessias : siquidem unctusestipse non sicpromisit etsanctuniEvangelium.Notandum quod

oleo visibili, sed oleo invisibili, plenitudine videlicet quia cum dixisset per prophetas, statim subintulit
Spiritus sancti. De qua unctione dicit Psalmista : suos ; proplietae enim nomen commune est, et acci-

Unxit te Deus, Deus tuiis oleo lcTtitix {Psal. xliv). pitnr aliquando pro bono,aliquando pro malo.Nam
Aliis fuit olim adjectivumhoc nomen, sacerdotibus sicut fuerunt in Veteri Testamento prophette boni,
videlicet, regibus et prophetis, sed Jesu factum est qui Spiritu sancto afflati multa mysteria sibi divi-

propriura Vocatusapostolus. Est vocado generalis,

:
nitus ostensa prsedixeruntjtafuerunt et falsi dicen-

de qua dicitur : Multi sunt vocati, pauci vero eiecti tes Haec dicit Dominus, cura Dominus non raiserit
;

{Matth. XX). Etest specialis, de qua idem ait Apo- eos.Unde etper Isaiam dicitur Et propheta loquens :

stolus quodam loco Quos vocavit, hos et justificavit

:
mendaciumipse estcauda {Isa. ixj.Non ergoper isto-
{Rom. viii), secundum quam vocatus est Paulus ^rumora promisitEvangelium,sed potiusper illorum
apostolus, id cst missus. Notandum autem idcirco quos ipse in veritate misit. Unde per Jeremiam di-
nomen ab Apostolo in omnibus esse
apostolatus cit Disponam,inquiens,doraui Israel et doraui Juda
:

positum Epistolis, ut raajoris honoris et dignitatis Testaraentura Novum {Jer.

xxxi), id est Evangelium.

essent ejus Epistolae apud auditores. Segregatus, id Et iterum Feriam, inquit, vobiscura pactum sera-
:

est electus ad Evangeliumprcedicandum.Vel^e^re- piternum [Ibid.]. Psalmista quoque, qui legem Mo-
gatus, id est a grege separatus, a caeteris videlicet saicara habebat, exorabat dicens Legera Evangelii :

discipulis, non mente sed corpore, quia cor unum et constitue mihi {Psal. Cannhfn Scripturis sanctis de
anlmam unam habebat cura caeteris. Segregatus est Filio suo. Sunt scripturae non sanctae, Ut sunt dicta
corpore ab aliis, Spiritu sancto praecipiente : Segre- philosophorura, Platonis seu Arlstotelis, carmina
gate mihi Bartiabam et Paulum [Act. xiii), et desti- poetarum, Homeri seu aliorumque poeta-
Virgilii,

natus est gentibus totius orbis praedicator. Verbi rum gentilium. Scripturae vero sanctae appellantur
gratia : Sicut homo extendit brachium ad operan- lexet prophetaeatquepsaImi,quiasanctiricantobser-
dum, et tamen non idcirco prseciditur a reliquo vatianes suas, prohibendo vitia et commendando
corpore, ita Paulus apostolus destinatus est quidera virtutes. Quae ^cripturae sanctae vel Evangeliura
de
gentibus ad praedicandum, sed tamen non ideo sepa- de Christo sunt,quia illumannun-
Filio Patris,id est

ratus est a caeteris apostolis mente etdesiderio. Et tiant. Multi quidem sunt filii Dei secundum adop-

cum reliqui apostoli singulis in locis praedicassent, tionem, de quibus Joannes dicit Quia quotquot re- :

et singula regna tenuissent, verbi gratia Andreas : ceperunt eum, dedit eis potesiatem filios Dei fieri
Achaiara, Thomas Indiam, Matthaeus ^thiopiam, {Joan.I), sed unus est proprius naturalisque Domi-
ille omnibus gentibus et omnibus regni praedicator nus Jesus Christus de quo ipse Pater Hic est, in-
; :

exstitit unde ipse dicit

; Qui operatus est Petro in : quit, Filius meus charissimus {Matth. iii). Et de quo

apostolatum circumcisionis., operatus est et nlihi Apostolus qui factus est ei, inquit, id est a Deo
:

inter gentes{Gal. ii). Quodtaleesl acsi aliis verbis Patre Filius, ex semine David secundum carnem.
diceret Qui Petrum constituit magistrura Judaeo-
: Dominus Jesus ex duabus substantiis, divina scilicet
rura, raequoque raagistrura voluit praeficere omni- et humana, id est in unitate personae subsistens,
bus gentibus. In Evangelium Dei, Marcus dicit, Ini- verus Deus est et verus homo secundum quod Deus ;

tium Evangelii Jesu Christi, iste econtra Evange- est,non est factus, sed genitus, quia non est crea-
lium Dei Patris esse affirmat. Quare fit ista diver- tura secundum autem carnem, factus ex semine
;

sitas ? vQuia, ut Filius ait, omnia Patris sua sunt, David, qui fuit de tribu Juda. De cujus progenie
ti sua Patris ; ideoque unum Evangelium commu-D descendit beatissima virgo Maria, ex cujussemine
niter possident, id est bonum nuntium. Nam sicut forraata est caro Dorainica, opere Spiritus sancti
una substantia est Patris et Filii, una potestas, una in utero virginali. Unde satis convenienter dicit
deitas, ita unum Evangelium est Patris et Filii. Apostolus,quia factus est Deo Patri ex semine David

Quid ergo est Evangelium ? Bonum nuntium, ut secundum carnem^ qui eratDorainus et creatorDa-
Et quod
dixiraus. est raelius nuntium quam omni- vid secundum divinitatem.
potentem Deum Trinitatem habere in personis,uni- Qui prsedestinatus est^\& est praeordinatus et prae-

tatem in substantia Patrem ingenitum, Filium uni-

;
finitus, Filius Dei in virtute; subauditur divinitatis
genitum,Spiritura sanctum procedentem ab utroque, et in potentia Verbi, a quo assumptus est ipse homo
annuntiare nativitatera quoque Christi secundum in unitate personae. Origines dicit : Qui destinatus
divinitatem ante saecula,secundum humanitatera in est Filius Dei, dicens destinari illum posse qui est,

fine temporura, miracula illius, passionem, resur- prsedestinari qui non

At vero secundum beatum
est.

rectionem, ascensionera ad coelos, adventura illius Augustinum melius est dicendum Qui prxdestina- :

ad judicium, resurrectionem generalem, gloriam tus est Filius Dei, quia non de Verbo loquitur hic
 .

367 HAYMOMS HALBERSTAT. EI^ISC. OPP. PARS 1. — COMMENT. BIBL, 368

Apostolus, sed de lioniiiie, qui non erat antequaiii A tur quia sicut suam resurrectionem procuravit, ita
factus esset. Humanitas enim quie non erat antea, quoque multorum mo)'tuorum corpora et animas
illa est pnedestinata et praDfinita, sive pncordinata, pariter resuscitavit secum, tam iliorum de quibus
sine suis meritis, ut Filius Dei esset, assumpta a dicitur Multa corpora sanciorum qui dormierant
:

Verbo in virtute divinitatis, et in potentia Verbi et surrcxerunt {Mattli. xxvii), quam etiam omnium
unita illi in unitate persona?. sccundiDn Spirilum electorum. Ex quorum ergo resurrectione mortuo-
sanctificationis. Spiritus sanctificationis appellatur rum apparuit Christus verus Filius Dei esse, Jesu
hinc Spiritus sanctus, quia sanctitatem pnestat an- Clirisli, id est illorum qui ad se pertinebant, quos

gelis et horainibus juslis qui etiam formavit, vivifi- ipse resuscitat advitamde quibus idem Apostolus
et
cavit et sanctificavlt ipsum hominem in utero virgi- dicit, ut sil ipsc priinogcnitus in mullis fratribus

nali,ex semine virginissinesemine viri.Consideran- {Rom. viii).Xamde resurrectione reproborum nihil

dum estautem quia non fuit ei Spiritus sanctuspro hic dicitur. Potest et ita conjungi Paulus servus :

semine, nec dicimus illum patrem esse humanitatis, vocatus apostolus ex resurrectione moi tuorum Jesu
ne dicantur esse duo patres, quod omnino nefasest Christi. Omnesquidemapostoli ante Domini passio-
dicere non enim omne quod nascitur ex nobis
: nem sunt vocati ab ipso : Paulus vero post resur-
utique filius noster est.Verbi gratia : capillus nasci- -p rectionem ejus.
tur de capite, et tamen non ideo films capitis recte Per quem accepimus gratiam et apostolatum acl
dicitur. Pediculi ex nobis quoque nascuntur, et ta- ohcdiendum fidei m
omnibus gcniibus pro nomine
men filii nostri nequaquam dicuntur.Ita ergo et ille ejus. Gratia dicitur gratis data. Et gratiam hic de-
homo assumptus a Verbo, de Spiritu sancto con- bemus intelligere fidem et remissionem peccatorum

ceptus, id est opereSpiritussancti formatus est.sed vel patientiam omnium Laborum, pro qua remune-
tamen non est filius Spiritus sancti. Jungatur ergo rabimur in futurum, quae omnia nullis pra^cedenti-
ita beato Augustino docente. Qui pra^destinatus est bus meritis gratis data sunt cunctis fidelibus, sicut
Fiiius Dei in virtutedivinitatis et potentia Verbi, c.r iisdem egregius praedicator dicit Gratia salvi facti :

resurrectione mortuorum. primus resurgere et pri- estis (Epltcs. Apostolatus vero nomine debemus
II).

mus enim mortis impc-

coelos penetrare. Destructo intelligere legationem proedicationis, quam ipsi soli

rio, ipse primus omnium mortuorum electorum re- apostoli eorumque sequaces acceperuntquisimiliter
surrexit, juxta quod Joannes de illo dicit Qui est : post illos officiura praedicationis tenuerunt. Et ne
primogenitus mortuorum, et princeps regum terne, quis putaretquod in unagente tantumraodo Israeli-
et primitiee dormientiumChristus (/Ipoc. i) etsicut ;
tica accepissent legationem preedicationis, dicit in

priraus resurrexit, ita et priraus ccelos penetravit,q omnibus gentibus ad obediendura fidei, accepisse
dans fidelibus suis post se aditum ingrediendi. Ali- illos apostolatum, id est ut omnes gentes obediant
ter, secundum beatum Ambrosium. merito dicit il- fidei Evangelica? et Christi, quod unum est. Fides

lurapraedestinatum esse FiliumDei exresurrectione, autem dicitur eo quod fiat quod promittitur.Constat

sive post resurrectionem, quia tunc patuit verus autem inter Dcum et horaines. Verbi gratia Tera- :

Filius Deiesse, quando in morte ilUus multa raira- pore baptismatis profitemur nos credere in Deum
cula accidentia corapulerunt dicere : Vere Filius Patrera, et Dominum Jesum Christum, et in Spiri-

Dei erat iste {Matih. xxvm. Siquidem antequam tum sanctum, abrenuntiare quoque diabolo et om-
suspenderetur in ligno pro salute generis huraani et nibus pompis ejus, oranibusque operibus ejus. Si
moreretur, multaque miracula fierent in passione ergo hoc observaraus, fidei obedimus : sin autera,
illiuSj Evangelium narrat, a paucis cognosce-
qufe infidelitatis redarguimur. Fides igitur est, ut dixi-
batur Filius Dei esse, intantum ut apostoli quoque, mus, confessio sanctce Trinitatis et solidura funda-
dum comprehenderetur, relicto eo, fugerent. Sed mentum religionis, qua veraciter crediraus id quod
postquam sol obscuratus est in morte ejus, terra nequaquam videre valemus. Si autem quod credi-
tremuit, monumenta aperta sunt, velum quoque. raus jam videraus. fides jam non est habenda, sed
templi scissum est, et resurrexit, cognitus est esseDcognitio. Xotanduraque, quia pronomine Christi, id
verus Filius Dei, sive etiam quando post resurrec- est vice norainis ejus dicitse accepisseapostolatura.

tionera ascensioneraque suam misit apostolis Spiri- Sic enim ait eis Dominus : Sicut misit me Pater, et
tum sanctura, quo inflainraati coeperunt loqui ora- ego rnitto vos {Joan. xx), id est sicut misit mePater
nium gentium linguis magnalia Dei, tunc potius in nomine suo, ita et ego vos vice nominis mei mitto
cognitus estesseverus Filius Dei, ab his videlicet ad praedicationem. Unde et iisdem Apostolus alias
de quibus Lucas quod una die crediderunt tria
dicit dicit, pro Christo, id est vice Christi legatione fun-
millia, altera die quinque millia [Act. ii). Digna gimur. Itemque, Obsecramur pro Christo, reconci-
autera consideratione aniraadvertendura est, quia liamini Deo {II Cor. \).

nondixit Apostolus absolute : Qui prsedestinatus est In quibus^ subaudis gentibus, estis et vos, Romae
Filius Dei in virtute ex resvrrectione mortuorum., habitantes Judaei et gentiles, vocati Jesu Christij id
sed adhuc addidit aliquid, dicens, ex resurrectione est ab illo vocati estis pernos utin eum credatis,vel
mortuorurn Jesu Christi^hoc esttanturaraodo electo- etiam in hoc vocati estis illius, quia ab illo nomen
nim ad se pertinentium simulque nobis demontra-
; Christianitatis promeruistis.
 369 EXPOSITIO TX EPP. S. PAULL — IX EPIST. AD ROxM. 370

Omnibus qui sunt Romx, dilectis Dci vucatis san- Amundo. A toto partem accipe neque enim totus :

ctis. Dilectis Dei dicit, id est electis ad fidem et gra- mundus illorum lid(>m annuntiabat, sed per plures
tiam. Quod autem dicit vocatis sanctis^ sic videntur mundipartesdivulgabaturnovam fidemEvangeliieos
haec verba sonare, quod jam sancti essent quando percepi.sse, ut pote qui tunc temporis [)ene omnibus

vocati sunt, sed non convenit. Qui enim erant pec- gentibus dominabantur. Ab illis quiRomam venie-
catores et justissimi, vocati sunt sancti, id est ad- bant, indeque ad propria rependebant eorum fides
hoc electi et vocati sunt, ut essent sanctificati per multis annuntiabaturgentibus. Fides &\c\t\ir eo quod

baptismum. Tale est et illud, quod in cnntico Za- fiat,quod sicut promittitur, ita debeat impleri sin :

chariae patris Joannis Baptistcc. Visitavit, inquit, et autem non fuerit adimpleta, jam non est fides.
fecit redemptionem plebis suw {Luc. i). Non enim in- Tcstis enim mihi est Deus. Videtur contra Domi-
venit illam esse plebem suam, sed visitando et redi- nicum praeceptum jurare apostolus quo dicitur No- :

mendo suam fccit esse. Notandum autem quia ini- lite jurare omnino. Sed quia veritatem jurare, ne-

tium hujus Epistolae longo circuitu distenditur, ac cessitate compeIIente,non est peccare, ut ab Augusto
per hoc ejus distinctio solerter est consideranda si- : dicitur. Coactus Apostolus ut crederetur ei ab audi-
muIqueconsiderandumsalutationesEpistoIarumsub toribus, dum jurat non tamen est non
peccat. Tutius
tertiis personis consistere. Legatur ergo per com-B jm-are, quiaqui nunquam jurat,nunquamperjurium
mata ac sub distinctionibus : Paulus servus Cliristi perpetrat. Cui servio in spiritu meo. Non ait adoro,
Jesu, etc, usque, In quibus estis et vos vocati Jesu sed servio. Sunt quidam qui corpore et voce Deum
Christi, ibique ponatur media distinctio, deinde in- aut homines ficte adorant sed non spiritu, id est
feratur, Omnibus qui sunt Romie, vocatis sanctis, ibi- mentis affectu. Plus est ergo dicere, cui servio in spi-
que fiat plena distinctio, et subaudiatur tertia per- ritu quam adoro ; quiahic intelligiturservitium amo-
sona, salutem optat. Nani quod sequitur, Gratia vo- ris et integrte dilectionis. In Evangelio Filii ejus, id
bisj extra salutationem est, quia secunda persona est est praedicatione Christi, Evangelium, ut diximus,
ad quam debet post salutationem primam loqui. bonum nuntium sonat Dicit enim : Pcenitentiam
Gratia vobis et pax a Dco Patre nostro et Domino agite, appropinquabit regnum coslorum (Matth. iii).

Jcsu Christo, subaudis sit. Gratia vobis, id est fides Pi"8edicare quoque conceptionem et nativitatem Chri-
et salus qua remittuntur peccata tempore baptisma- sti et reliqua, dispensationis ejus mysteria evange-
tis, et pax qua reconciliamur Deo Patri per sangui- lizare est. Quod sine intermissione memoriam vestri
nem Filii sui. Quidam ita volunt intelligere distincte, facio, semper in orationibus meis. Sine intermissione
ut dicaturgratia vobis aDeo Patre, qui gratis misit dicit, quia omni die, omni nocte orationi incumbens.
Filium, et pax a Domino Jesu Christo, cujus pas-C eorum memoriam faciebat. Nam aliter haec verba
sione reconciliamur tam Deo quam angelis sed me- stare non valent, qui comedebat, dormiebat. Homo
;

lius utrumque a Deo Patre datum intelligitur, utrum- siquidem mortalis erat adhuc Apostolus, ideoque
que a Filio, quia gratia et pax a Patre et Filio aequa- mortalis indigebat operari. comedere atque dormire.
liter confertur. Spiritus sancti vero personam idcirco His enim omnibus indiget homo mortali tegmine in-
reticuit, quia in donis suis eum comphrehendit, id dutus. In hoc vero quia orationi instabat, in semet-
est in gratia et pace. Ait enim Veritas Samaritanae ipso primum opere praetendebat, quod ipse alibi suis
mulieri : Si scires donum Dei (Joan. iv), id est Spi- auditoribus exhortando praeceperat : Sine intermis-
ritum sanctum. Quia enim per eum divinitus hono- sione, inquiens, orate.Obsecrans, si quomodo tandem
rantur electi, ideo, ut diximus, in donis intelligitur. atiquando prosperum iter Iiabeam in voluntate Dei
Gratia enim, id est remissio peccatorura, quam quomodo, id est si
veniendi ad vos (I Thess. v). Si
percipiunt credentes in lavacro baptismatis,
et pax aliquo modo, tandem, ad ultimum vel vix. Bene dicit
per quam reconciliationem merentur, aequaliter a obsecrans si aliquo modo prosperum iter habeam in
tota Trinitate praestantur. voluntate Dei veniendi ad vos., quoniam sunt quidam
Primum quidem gratias ago Deo meo pro omnibus qui Dei permissione, non voluntate, prosperum iter
vobis Huc usque salutatio post salutationem veroD videntur accipere ad malum, si quando homicidium
:

sequitur statim textus Epistola^. Beatus Apostolus in aut aliquod festinent scelus perpetrare.Sed Aposto-
exordio suae Epistolae a gratiarum exorsus est ac- lus omnia prospera quae sine voluntate Dei veniunt
tione, adimpleor utique mandatis suis quod dixit nihili pendit, et pro nihilo deputat. Nam aliter pro-
alibi : In omnibus gratias agite (/ Thess. v). Gratias^ sperum iter se posse habere non putabat, nisi volun-
inquit, ago, id est laudes refero Deo meo pro vobis- tas Dei, quse omnia novit, et in omnibus nos prse-
Bene autem addit meo, quia cum omnium rerum venit bonis^, pra^cedit et fovet, illuc cum duceret, ubi
unus sit Deus per naturam, eo quod sit crcator om- fructum aliquem haberet.
nium, illis proprie tamen per gratiam Deus dicitur Desidero enim videre vos. Ideo dicit desiderare se
esse, quod merito fidei et justitiae ejus cultores esse venire ad illos, ut illos ad amorem suum excitaret,
probantur, sicut beato Paulo aliisque Christi fideli- ut et ipsi desiderarent illum. Desiderabat autem illos
bus. Hinc dicitur Ego sum Deus Ahraham, Deus
: videre, ut aliquid gratiae prcedicationis et miraculo-
Isaac, et Deus Jacob [Exod. ii), per gratiam et vitae rum illis largiretur, sicut sequentia manifestant. De-
meritum. Quia fides vestra annuntiatur in universo sidero, inquit, videre i^os : ut aliquid gratiu) spiritalis
371 HAYMOXIS HALBERSTAT, EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT, BIBL, 372
impartiar vobis ad cenfirmandos vos, ut confirnierttA/<'c'^w (/ Cor. n). Insipientibus debitor erat, ut se-
fideinvestram doctrina et pra^dicatione atque mira- tundum capacitatem illorum eis verbum mysterio-
culorum virtute, suppleamque meo adventu si quid rum committeret, quibus ipse dicebat : Non potui
minus habetis in tide, vel etiam ut doceam vos per- vobis loqui quasi spiritalibus, sed quasi carnalibus
fectara charitatem habere, ne ab invicem dissideatis (/ Cor. iii). Insipientibus vero debitor erat in hoc,
et discordiam habeatis. sicut nunc audio. ut illorum insipientiam patienter ferret.

Id simulcunsolari in vobis pcream qux invicem

est quod in me promptum est., id est manifestum
Ita,
est fidem vestram atque meam. Consolantur magistri est, et vobis qui Roma^ estis, evangelizare. Ordo ver-
de profectu discipulorum, quando scilieet stabilimen- borum est, pariterque sensus. Quia sapientibus et
tum fidei reperiunt in iilis : econtra consolantur disci- insipientibus debitor sum, vobis quoque qui Roraae
puli dumadventumagistrorumcumulaturillisgratia estis multo promptior est mea voluntas ad evange-
:

Spiritus sancti. vel dum suam scientiam et fidem lizandum et sicut de fide omnium gentium, ita
:

magistrorum scientiaB aut fidei concordare et com- etiam de profectu vestriB fidei opto magnus subli-
participare intelligunt. misque fulgere.

Nolo autem vos ignorarey fratres, quia sxpe propo-^B Non erubesco enim Evangelium, subaudis praedi-
sxiivenire ad vos, id est et volui et proposui, et prohi- care.Quidam credebant in Filium Dei et verecunda-
bitus sum usque adhuc. Prohibitus est Paulus a Deo bantur praedicare quod natus esset ex femina, quod
ne antea Romam veniret quam gentibus circa Hie- crncifixus, quasi nolentes injuriam facere Dei Filio,
rosolymara sacrum administraret Evange-
positis, sed hoc non erubescebat Paulus qui dicebat : Non
lium- Deinde vero per Macedoniam Asiamque mino- erubesco Evangelium praedicare, ac si diceret aliis
rem praedicando Illyricum veniens, quie est prima verbis Non erubesco Filium Dei praedicare in fine
:

pars Europae, tandem juxta animi sui votum perveni- temporum natum, quem scio antc saecula aequalem
ret Romam. Cum ergo dixisset Apostolus saepe se de- Patri genitum. Non erubesco mortuura praedicare,
stinasse venire ad illos, poterat aliquis illorum ei quem scio superata raorte tertia surrexisse die,
obviare interrogando ac dicere : beate Apostole, deinde coelos penetrasse. Et quasi aliquis diceret,
cur disposuisti venire ad nos peccatores ? Ad haec quare non erubescis Evangeliura? ait : Virtus enim
ille, ut aliquem fructum habeamin vobis,sicut et in Dei e,sf . Evangeliura in saluiem omni credenti, Judxo
cseteris gentibus,id est ut mercedem aeternam spiri- primum et Grcdco. Virtus enira Dei est, Evangelium
talis gratiae habeam in vohis de meo labore, sicut ct in salutem omni horaini credenti, quia per illara
in Cc^teris gentibus. C fidem operationem quam Evangelium annuntiat,
et

Grscis ac barbaris, sapientibus et insipientibus de- decrevit salvare genus huraanum. Praeferuntur raodo

bitersum. Sapientes appellat Judaeos et Graecos, a Judsei Graecis, vel quia ante illos leges divinas hu-

quibus omnis sapientia divina, et omnis philosophia manasque habuere : vel quia enutriti in lege, cito

mundana exordium sumpsit, insipientesvero et bar- percognitionem legis perveneruntante illosad fidem
baros, alias gentes, sicut sunt Teutonici, Britones, Evangelii^ videlicet quando post ascensionem Domi-
aliique qui illorum comparatione indocti et quasi sine nicam prsedicantibus apostolis credidcrunt ex eis
litteris erant. Nam sicut ab Hebraeis acceperunt La- una die tria niillia, altera quinque millia et deinceps

tini oranem divinam Scripturam, ita et a Graecis om- multamillia. Sive etiara in hoc praefert Judaeos Grae-
nera philosophiara ssecularem. Et cum in sapientia cis, quia ipsi apostoli a quibus Graeci doctrinara fi-

florerent, se quidera sapientes, omnes vero reliquas deraque Evangelii quasi a magistris percipiebant na-
gentes barbaras vocabant. Quorum superbiam con- tura Judaei erant. Notandum autera nomine Judaei,

fundit Apostolus, dum in sequentibus praeponit eis oranes Judaeos credentes debere intelligi, et noraine

JudaBos. Sed considerandura est quid acceperit Apo- Graeci, oranes gentiles debere coraprehendi.

stolus, ut horura debitor esset, id est sapientium et Jusiitia enim Dei in eo, id est Evangelio, revelatur
insipientium. Nam ab ipsis non acceperat aliquid.Dgj; ^de i^ fidem. Justitia Dei, id est justificatio qua
Adeo hoc donum acceperat, ut omniura gentium lin- justificat in se credentes, in Evangelio raanifestatur

guis loqueretur, quibus eisdem gentibus fidenj Chri- dura dicitur. Qui crediderit et baptizatus fuerit, sal-
sti, ut pote debitor, praedicare debebat : velcerte in vus, id est justus, erit (Matth. xvi). Haec est justitia,
hoc erat debitor omnibus gentibus, quia, sicut bea- qua omnes credentes dono Patris et Filii ac Spiritus

tus Augustinus ait in expositione Epistolae ad Ephe- sancti justificantur. Quae idcirco justitia Dei dicitur,
sios, prae ornnibus apostolis sapientiara divinara quia eara impartiendo fidelibus, justos eos reddit, et
percepit. Et quare hoc, nisi ut omnibus principibus, hoc ex fide, subaudis legis, in fidera sancti Evangelii,

oranibusque philosophis per sapientiara sibi datara si ad Judeeos reteras. Quia enim in lege unius Dei
resistere posset. Unde et Dominus ait de illo ad Ana- notitiam et fidem habuerunt, sicut dicitur in Exodo,
niam Vas eleclionis mihi cst ul portet nomen ineum
: quod crediderunt Domino et Moysi servo ejus {Exod.
coram regibus et gentibus {Act. ixj. Sapientibus de- xiv), facilius ex fide et cognitione unius Dei ad Evan-

bitor erat ut eis profunda et alta mysteria panderet, geliura transeuntes, fidera sanctae Trinitatis perce-
sicut ipse dixitalibi : Sapientiam loquimur inter per- perunt. Corarrunit:r omnes credentes a fide verbo-
 ,

373 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULT. — IN EPIST. AD ROM. 374

rum transient quandoque ad fidera rerum, quia Asicut fertur ab Hebraeis de Melchisedech, quia consi-
juxta quod promittitEvangelium fideliter exhibetur derata fabrica mundi, unum Deum excellenteni
spei praemiorum, quando quod modo tenemus in creaturis esse dixit : et ideo excellentioia, id est
fide et in spe, tunc possidebimus in
re, juxta quod panem vinum Deo obtulit vero. Deu:i enim illis
et
beatus Joannes dicit Cliarissimi Filii Dei sumus \n
: revelavit. Sive enim per naturaleingenium et ratio-
spe, et nondiim apparuit quod erimusinre. Scimus nis donum atque acumen studii, sive per occultam
autem quoniam cum apparuerit, similes ei erimus, inspirationem revelavit Deus eis, quia non hoc est
quoniam videbimus eum sicuti rst [I Joan. iii). Si- Creator quod creatura, quia Creator est Deus,
cut scriptum est Justus autem ex fide vivit. Ad hoc
: creatura vero est factura Dei.
exemplum in oraculo Habacucprophetaecontinetur. Invisibilia enim ipsius a creatura mundi, per ea
Ex fide igitur quat concipitur cordeet profertur ore, qux facta sunt, iyitellecla conspiciunlur . Quod est
etbonis operibusexornatur,vivit justus vita a3tcrna. dicere : Invisibiiia sacramenta omnipotentis Dei a
Fides autem sine operibus mortua est {Jac. ii). creatura mundi, id est ab homine maximeque a
Revelatur enim ira Dei de coelo super omnem im- philosophis gentium, per ca quae facta sunt visibi-
pietatem et injustitiam hominum, Ira Dei appellatur lia, intellecta sive percepta et cognita conspiciun-
isto in loco ultio diei judicii, et vindicta divina, ^ tur, non oculis corporeis, sed oculis mentis intelli-
quam omnibus reprobis inferet Dominus in die illa guntur. Per ea enim quse facta sunt ejus sacra in-
dicens iliis : Ite in ignem xternum {Malt/i. xxvt.Quce visibiiia : sempiterna quoque ejus virtus et divini-
vindicta divina decoelomanifestabitur, quiaindeve- tas. Subaudis per ea quee facta sunt visibilia cons-
niet Dominus ad judicium, sicut ipse per seipsum piciuntur mente,ab illis pliilosopliis./to ut sint incx-
dicit: Filius houiinis veniet ut reddat unicuique cusabiles. Virtus Dei est quae cuncta creata guber-
se-
cundum opera sua {Matth. xvi),vel certe vindicta di- nat : divinitas vero, quee universa replet : ideoque
vina de ccelo manifestatur.hoc est de Ecclesia per tu- Deus omnipotens per naturaie ingenium, perea et
bam Evangelii
quia ea quoe de die judicii et Domini
:
quae facta sunt visibilia,dedit philosophis multa co-
adventu diximus, ibicontinentur. Coeli enim nomine gnoscere de divinitate sua. ut illi adorantes idola,
Ecclesia censetur.Sicutipsa Veritasdicit :Simile est creaturam videlicet pro Creatore, inexcusabiles
regnum ccrlorum decem virginibus (MattJi. xxv). In sint, et non possint dicere quiaDeum ignoraverint.
Apocalypsi quoque Joannis multis in locis cffili no- Virtus enim Dei quae sempiterna est, et divinitas
mine designatur. Potest et absoJute intelligi, quod quse nihilominus seterna est, ex conjecturis crea-
dicitur de coelo manifestari divinam vindictam, hoc turse ostenditur.
est de Evangelio de quo Dominus dicit Simile est : Quia cum cognovissent Deum per naturale inge-
regnum cwtorum fermento, quod mutier abscondit nium vel per creaturam invisibilem, non sicut Deum
in farinw satis tribus, donec fermentaretur totum sed evanuerunt
glorificaverunt aut gratias egerunt ;

{Matth. XIII). Revelabitur, inquit, divina vindicta, in cogitationibus suis, id est vani facti sunt a sua
super omnem impietatem et injustitiam. Tmpietas sapientia propter suam superbiam, et ad pristinos
idololatriam significat, ut habetur in Zacharia : redierunt errores, ascribentes sibi facultatem a Deo
Impietas sedebit super talentum plumbi. Injustitia datae sapientiae, et obscuratum est cor eorum insi-
est qua contra Dominum et proximum quis
injuste piens : Deum non glorificaverunt, sive nonhonora-
agit, et est sensus Vindicta quamDominus in Evan-
:
verunt, quia majestatem illius non publice praedica-
gelio comminatur, venit super omnes idololatraset verunt,neque docuerunt illum solum esse colen-
peccatores. Sequitur : eorum qui veritatem Dei in dum, abjectis idolis. Gratias non egerunt, id est
injustitia detinent. Simplex veritas, Deus invisibi- laudes, non retulerunt illi pro demonstratione sum-
hs et incommutabilisest,cujus religionem ininjus- mi et invisJbilis boni. Cor quoque illorum quod il-
titia detinuerunt, qui cultum soliDeo dignum
crea- luminatum est per naturalo ingenium et per gra-
turis corruptibilibus impendendum judicarunt. Ve--pwtiam Dei, postquam coeperunt idola et creaturam
ritatem Dei in injuslitia detinebant, qui veri Dei adorare pro Creatore, obscuratura estpro ignoran-
religionem atque honorera injuste creaturse, quan- tiam. Quid enim deteriusetobscuriusquam serpen-
tum in ipsis erat, attribuebant, dicentes lapidi : tes pro vero Deo coli ?
Deus meus es, et ligno •
Tu me genuisti. Dicentes enim se esse sapientes a semetipsis stulti
Quia quod notum est Dei manifestum est in itlis, facti sunt in hoc, cura ab illis non esset sapientia,
Hinc jam contra philosophos istius saeculi ex maxi- a se ipsis eam se habere putaverunt. Quod enim
ma parte loquitur Apostolus et est sensus : Idcirco contulit illis divina gratia gratis, abstulit utique
ira Dei omnipotentis veniet super reprobos, maxi- dura essent ingrati.
meque super philosophos, quia quod notum est pro- El mutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in si-
prie Dei est esse, scilicet quia ipse solus sic verus, militudinem imaginis corruptibilis hominis, etvolu-
verus Creator omniumrerum, manifestum est illis. crum, et quadrupedum, et serpentium. Omnis crea-
Ex pulchritudine enim visibilium operum cognitio tura quae mutari potest in raelius aut in deterius
opilicis et raajestas innotuit philosophis, quia tam corruptibilis est. Verbi gratia : Homo corruptibilis
speciosse creaturae speciosiorem haberent Creatorera est quja corrumpitur per senectutem, perinfirmita-
 375 HAYMOMS HALBKRSTAT. EPISC. OVV. PARS 1. - COMMEXT. BIBL 37G
A-„en.wu„„
Z::^:XZ
digitiirinpulveivm rn:;;:r!:!:: ';^:::~ nun
Doiis vero o.nnipotens.qui
:
.v.
ost (i;uii
co„.„,u.avo,.„,u,
permisit.
t..,^
vel ire in passiones
,uos dous, .,
et llagitia
pote.stmuiari, aut in melius aut
in drterius .ed ignoniiiiiu.\
Ignuminia dicitur quasi quisinenominc
seraperidemeta?quaiisnianet, inconuptibiljs
solus dignitutis.Indedicitur ignominiosus qui
existit. Cujusgjoriam et eulturam, qua) soli conve- desinit ha-
bere dignitatis nomen, quando
nit ei qui Deus est, deprehenditur in
mutaverunt homines in simili- aliquo crimine :sicut ignobilis, sine bono nomine,
tudinem aliorum hominum, ut
Assy.ii.qui siiuula- et infamis sine bona fama, quales erant illi de qui-
crum Beli patris Xini regis pro
Deo colobant ; et bus subjungitur :

Babylonii idipsum, quera vocabant Bel, Sydonii

Baal. Judcei Beelzebub, et
Philistha?i Zebet et non
^am fcmiiUT cor;nn hnmutaverunt naturalem
:

solum in similitudinem hominis usum, in cum usum qui est contra

mortui ot coirup- naluram. Simi-
tibilis, sed etiara in litcr autcm masculi rclicto
similitudinem voluerum, si- naturali usu feminx, ex-
cuti Romani qui colebant arscrunt in ilcsiileriis
suis masculi in masculostur'
anserem, et .Egyptii qui
colebant accipitrem. In similitudinem intudincm opcrantcs. Id est naturalis usus est
quoque qua- ut vir
drupedum, sicut .Egyptii qui colebant "
et mulier in unum
cor.cubitum coeant contra na-
apim.hoc est f""''"' :

vaccam albam. In similitudinem

etiam serp-ntium B
''''''^
"^ "^^-sculus masculum polluat, et
^^^*' I
sicut Babylonii qui "'"^""' niulierem. Si quis, relicta
colobant draconem, et E-yptii conjuge,cum aiia
qui rolebant crocodilum. ^-*^"*-^"'^"^''^^
turpitudinem quidem operatur et pec-
qui est serpens aquaUcus
«of...,.- :.-
natans in aqua ut piscis. ...
pascens in terra ut
'
cat, sed non contra naturam.
Qui vero cum ipsa
bos.
Propter quod, id est quia conjuge aliter quam debet concubuerit,id
cultum et religionem est in alio
Dei falsis imaginibus
tradiderunt, et noluerunt ei
membro quam decet,contra naturam lurpitudinem
gratias referre pro coUatis operatur, et gravissimum scelus
sibi divinitus donis perpetrat, et mer-
;
tradulit illus Dcusin dcsidcria cordis corum in ini-
ccdcrn quam oportuit inscmetipsis rccipientes, id est
munditiam, id esttradi permisit a quia primum Deum cognoscentes non honorave-
seipsis, vel ire
secundum desideria cordis eorum
runt, justo Dei judicio mercedem mutuam
recepe-
in immunditiam,
ut contumeliis. id
runt sui erroris,ut non servarent
est turpitudinibus libidinum^ sibihonorem,tra-
afficiant sive diti p:^ssionibus turpissimis.
deturpent corpora sua in .scmctipsis. Sive etiam mercedem
Idcirco permisit eos ire in ietemre damnationis receperunt,
desideria cordis eorum quam promerue-
ut gravms punirentur. runt pro talibus operibus de qua idem egregius
Quomodo permiserit illos :

Deussecundum desideria delectationum praidicator alias dicit Slipendium, inquiens, pec-

:

suarumin
sequentibus plenius i efertur. Q cati mors est {Bom. iv).-

Qmcommutaverunt verilalem Dci in mcndacium, Et sicut non probaverunt, id est

non elegerunt
et coluerunt etscrvieruntcrcatur^potiusquam Crea- nec dilexerunt, Deu)n habere in notitia,
tradidit il-
tori, qui cst bencdictus in sa^cula. Yeritatem
Dei in los Dcus, id est irepermisit, in reprobum
niendacium commutaveniMt, id sensum ut
est cultum et reli- faciant ca qux 7ion convcniunl, hoc est quce et di-
gionem veri Dei in idolol.triam.
Yeritasenim est viuc^ et humanas prohibentleges.ilii dicunturDeum
""" •'''•^^'^^^'itasquippe habere in notitia, qui eum semper tanquam
frrt;
crcata a n
. Ueo est, rT'
ideoque ipsa cr.-atura non est ve- tem timent et dum
pr.^sen.
:
considerant ejus prjesentiam
ritas, quam ipsi in mendacium co:: ,erterunt,dicen- u^^ique esse, peccare non audent. Illi autem dicun-
"" '''"''^"' creaturas deos esse, tur illum non habere
pio f
»T deputantes
n!rnn.hilo
Deum qui est benedictus in derare pr^sentiam-illius esse ubique,ut
in notitia, qui nolunt consi-

sine timore
scecuia. \eritcatem Dei in mendacium commutave- iiberius peccent.

'"'"''''''' ^^' ^e- no,nos le.v, ano,n,a vero quasi sine lege
ne a„ L 'j."' et d:citur
puod etnt ?
TT
:

11 e,Xi
...„.:..!""'"'. '" veii
'" '""'^,
C'-"^^'"'-»
"' -"'''»-
'5»'PP« « Deo
Di"il""-^ '"entis ace,-bitas, dun, „,alum corde oon-
.^•''^

cipitur. Peccatum est perpetratio

facta vera creatura est, .nali luiquitas au-
sed non est ea veritas quc^
tem et pecccatum ita di.stinguuntur, qui iniquitas
Deus est, quia deus non est ad
qui est benedictus in :
mentis acerbitatem sive duritiam refertur, ut dixir
sjficula. Si ergo ille est
benedictus Deus in sa^cula mus; peccatum autem ad prolapsionem corporis
lili utique qui
cultum et religionem ejus idolis im-
malitia. Malitia autem est fraus aut
pendebant, erant maledicti in astutia,quando
sa^^cula,
et tempora- videlicet aliud corde geritur et aliud
les, id est
defectum et corruptibilitatera ore profertur,
patientes- cogitatio profertur. Cogilatio pravc^
juxta quod psalmus dicit mentis mcalitia
de illis Erit tcmpus co- :
dicitur. Malitia3 votum vel opus inalignitas
rum in s^cula [Psat. lxxx), quod appella-
est dicere De- tur. Fornicatione. Fornicatio
eorum raanebit in s^cula, qnia
fectus
:

autem afornicibus, id
semper cor- e.starcuatis domibus dicitur, qu^e fornices
rumpenturab igne et vermibus. Sequitur •
appella-
bantur, ubi publicie meretriccs
Propterea tradidit prosternebantur.
illos Deus ia passiones ignomi-
Fornicator siquidem est, cujus corpus publicum
nic^, Propterea. inquit. quia veri Dei et
religionem in vulgare est. Avaritia. Avaritia est
cupiditas rerum
 —
377 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULl. — IN EPIST. AD ROM. 378

inexplebilis, vel adultorium : et fest in hoc loconon A situdinis appetitor, et qui praDcellere vult alios.

soluni ad pecuniam, sed etiam ad coitum leferen- Unde Greeco vocnbulo hyj)orephnnos, id ost super
dura. Neqidtia. Nequitia est superbia vel audacia apparensvocatur. Elalos- Elatus qui etfertur supra
peccati. Unde dicitur : Ego novi nequitiani eorum. mensuram suam, vel qui majorum institutis non
Plcnus invidia. Invidusdiciturplenusinvidia, qui al- acquiescit. Inventores malorum, qui raulta mala ad-
terius felicitate torquetur, et scinditur in duplicem inveniunt, sicut illi erant, de quibus hactenus dixi-

passionem cum aut quod ipse est, alium esse non

: mus. Parentibus non obedicntcs. Parentibus terrenis
vult,aut alium videns esse meliorem, dolet se non non obtemperant, qui vero Deo Patri non obedien-
esseconsimilem. Inter invidiam autem et zelum hoc tes existunt.
distat, quia zelus vel aemulatio qua^unum sunt, ali- Iiisipientes sunt stulti et fatui, a sale sapientiae

quando in bonam partem ponitur, ut ibi : Zclu.s f)o- immunes. Incomposili, id est inordinati lascivique :

minusexercittnua facicl lioc {IV lleg. xix): ponitur et quia omnia sua inordinate et Insciviose peragunt.
in raalam partem, sicut de Joseph legitur, quod Omnis enim insipiens, incompositus, inordinatus est.
a^mulantessive zelantes cum fratres sui, id est invi- Sine aflectione, id est sine dilectione Dei et proximi.
dentes illi, vendiderunt illum {Gcn. xxxvii). Invidia Est affectio quae ponitur pro afflictione, ut in Evan-
vero semper in malam partem ponitur. Ilomicidio. g gelio ubi dicitur, quod servos contumeliis affectos,id

Homicidium dicitur ab homine et r.rf/o verbo, inde est afflictos, occiderunt {Matth. xxii), et est affectio
dicitur homicida hominem cffidens. Recte autem quae ponitur pro dilectione, ut in praesenti loco. Abs-
post invidiam subsequitur homicidium statim, quia que hoc est amicitia et pace. Sine miseri-
fccderc,
ex invidia procedit homioidium, verbi gratia : Dia- cordia. Sunt qui nec sui nec aliorum miserentur ;

bolus cernens hominem ad hoc factum ut locum glo- primum enim necesse est ut nobis misericordiam
riae acciperet, quem ilie superbiendo perdiderat, in- impendamus, deinde vero aliis. Unde dicit Salo-
vidia ductus interfecit illum in anima {Gen. iii). mon : Fili, miserere animx tux placens Deo [Eccl.
Sirailiter Cain invidia commotus contra fratrem XXX).
suum Abel, quia respexisset Dominus ad illum, in- Qui cum cognovissent justitiam Dei, non inteUe-
flararaando raunera ejus, ad ipsum vero non respe- xerunt quoniam ([ui talia agunt digni sunt morte :

xisset nec ad munera ejus inflammando, interfecit Omhe quod turpe est, Deo displicet. Et philosophi,
ilium [fbid.). Contcntione. Contentio est ubi non licet mala agei'ent, tamen in hoc erant consentientes
ratione aliquid, sed animi pertinacia defenditur ; justitise Dei,quiain aliisipsa vitia reprehendebant.
vel ubi non veritas quaeritur,
1 sed animositas,
~- --.
, --_ est
id ^~- , Justitia quippeDeiest,quae
_,„.^^.. odit ac detestatur vitia,
, -j

superbia fatigatur. Loqui contra alterum sinealiqua et docet \irtutes. Quam justitiam illi cognoverunt,
utilitate contentio maxiraa potest dici. Dolo. Inter qui vitia vero displicere intellexerunt ; ettamen in
dolorera et dolura hoc distat, quia dolor ad infirmi- hocignorare dicuntur, quianon intellexerunt, quo-
tatem corporis pertinet, dolus vero est mentis calli- niam qui talia agunt, qualia ipsi agebant,digni sunt
ditas, dictus ab eo quod deludat verbis fictis. Inter morte aeternce damnaiionis, et quasi non mtellexe-
dolum autera et insidias et fraudern hoc interest, runt, dum non solum qui
sine timore peccaverunt ;

quia dolus animo fit, insidiae loco sive zelo, fraus ea faciunt, subaudis digni suntmovte, sed etiamqui
vero circa fidem mutuam. Malig^iitate.Maiigmtas est consentiunt facientibus. Qui facit peccatum et non
malitise opus quae et malevolentia potest dici. Su- consentit, dignus est morte. Qui non facit et con-
SuamTo de sono locutionis nomen accepit,
surron.es. sentit in subditis non puniendo, dignus est morte.
quia non in facie alicui, sed in aure loquitur. de- Qui autem faciunt et consentiunt, illi duplici morte
trahendo : et cst onomatopoeia, nomen de sono fa- digni sunt.
ctum.
CAPUT II.
Detractores. Quidam codices habentdetractatores,
sed falso scriptum est Detractio est aliorum bene Propter quod, quianon solum illedignusest morte
gesta opera vel in malum malitiose mutare, vel in-Dqui facit peccatura, sed etiam qui consentit, inex-
videndo fallaci fraude diminuere : cum autera mala cusabilis es.,0 liomo omnis,qui Judicas Hic non tan-
dicuntur, quae bona sunt, aut parva bona, quse ma- tum gentilem quemlibet, sed et Judaeam alloquitur,
gna enim dicitur, qui alicui aliquid
sunt. Detrahere et omnes generaliter praelatos. Judaeos ideoalloqui-
subtrahere comprobatur et dirainuere. Z^eo odibiles, tur,quia illi reprehendebant et damnabant gentiles
qui Dei odium incurrunt. Contumeliosos. Conturae- quasi idololatras etpeccatores, gloriantesseadgra-
liosi dicuntur qui veloces sunt in verborum injuriis tiam Evangelii propter ob.servantiam legismeruisse
etaliis, aut verbis autfactis injuriam faciunt ver- : pervenire. Praelatosautem, quia in aliis peccatum
bis scilicetconviciando, aut aliquid improperando : judicant et reprehendunt, intelligentes esse pecca-
factis vero flagellando. Unde legimus de apostolis, tum, et in se non damnant, cum faciant idipsum.
quia flagellati in concilio ibant gaudentes, quoniam Sic etiam intelligendum est deomnibus quialiorum
digni habiti sunt j^ro nomineJesucontumeliam pati vitia reprehendunt, et in se eadem non eraendant.
{Act v), id est flagellationera, et conturneliam, et In quo enim judicas alterum, teipsum condemnas.
opprobrium. Superbos. Superbus est perversae cel- Hoc ita estintelligendum : Si reprehendis et judicas
 .

3^9 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS L - COMMEXT. BIBL. 380

alium, et temetipsum ab his vitiis, a quibus illum Aboni operis modo laborant aut vivunt, quaerentibus
reprehendis, observasetabaliisteipsum liberas: t»i vitam ieternam, id cst judicium Dei exspectantibus
vero ea opei-ii imples aut inajora a quibus repre- qui de bono suo non modo, sed intuturo raercedem
hendis fratrem tuum,in quo illuui judicas, teipsum qua^runt, gloriam et incorruptionem dabit in die
damnas, quia qui alium judicas quandoque judica- judicii. Gloriam claritatis dabit eis, qua fulgebunt
beris, et recte, quia ea facis qu« judicas. sicut sol in regno Patris sui ; honorem quoque, quo
Scimus enim (juoniam judichun Dei esisecumluni filii Dei erunt, sicut dicit beatus Joannes : Charis-
veritatem id est sine personarum acceptiouf.^- ros
;
simi, jUii Dei nondum apparuit quod
sumus^ et

qui talia a^unt, hoc est qui talia feciunt. qualia in erimus. Scimus autem quia cum apparucrit^ similes
aliis reprehendunt. In praDsenti saeculo attendunt ei erimus, et videbimus eum sicuti est (I Joan. iii).

homines pei-sonas putentum, divitum.propinquorum Incorruptionem quoque dabit illis.id est imraorta-
in judicio : sed Dei judicium inhoc verum est, quia
litatera, quia erunt omnes electi incommutabiles in
ipse qui rex est non attendit personas, sed vitae me- anima, Hisautem qui
et incorruptibiles in corpore.

ritura ex contentiunCy subaudis sunt, id est qui Dei judi-

ciura reprehendunt, ct qui acquiescuiU verilati, id
Existimas aufem hoc, o homo omnis, quijudicas
B est Evangelio vel Christo, crcdunt autem iniquitati,
eosqui talia agunt, et facis ea, quia tu e/pugies ju-
hoc est mendacio, omnique malo, vel etiam diabolo
dicium Dei! An divitias bonitatis ejus, et patientis',
ejus voluntatem implendo, ira, id est judicium Dei
et Jonganimitalis contemnis > Ignoras quoniambeni-
veniet. et indignalio, hoc est vindicta sive severitas
gnitas idest valde bona pietas Dei, adpaniten-
/)f7,
damnationis.
tiam te adducit. Xd 5 udxos quidem loquitur specia-
liter,qui reprehend»^bant et damnalant gentiles quasi Tribulatio quoque venit eis de reatu conscientiae
idololatras, sicut jara supra diximus se autem} ro- et consideratione peccati, et angustia de serapoeni-
;

raeruisse hoc dicebant. ut ad fidem Christi venirent; tentia.Haecautem omnia venientni omnemanimam
generaliter vero oranes alloquitur.tnra Judceos quam hominis operantis malum, Judxi primum ct Grseci.
gentiles. Et est sensus Si servus aut subjectus
:
hi omnem animam dicit. hoc est in totum hominem,
tuus non valet effugere judiciura tuura, o homo. hu- a parte totum intelligens frequens enim Apostoli,

mana tanturaraodosapiens,quomodo tu poteris effu-

locutio est, ut est illud : Descendit Jacob in ^-Egy-

gere judicium oranipotentis Dei ? Divitiae bonitatis ptumin animabus septuaginta [Gen. xlvi ; Deut. x) :

Deisunt, quibusuniversum mundum quotidie pec- vel etiam in animam dicit, quia primum peccatum
cantem non statim punit, exspectans illura ad pa?ni- p concipitur animo cogitando, ac deinde perpetra-
in

tentiara: sed insuper illi benigna largitate solem et

tur opere. Sed timendum, nimisque formidandum
pluviam iargitur. quas plerumque horaines contera- est quia dicit:. />i omnem afiimam hominisoperantis

nunt sive despiciunt, dura ei gratias non referunt. malum, haec esse ventura. Nulli enim parcitDeus :

Patientia est qua per superbiara et procacitatera pec- non angelo, non amico. Peccavit siquidera angelus,
cantes non statim punit Longaniraitas est. quae alibi et projectus est de coelesti sede. Peccavit itera horao,
sustentatio sive sustinentia vocatur. qua per infir- et ipse expulsus est a paradisi gaudiis. Peccavit
raitatera et non deliberato animo
fragilitatera, et Moysesad aquas contradictionis,ideoque non est in-
peccantes diu portat, exspectans illos ad poeniten- gressus terrara repromissionis. Idcirco autem Ju-
tiam. daeus gentili in culpa antefertur,quia ipsiquilegem
ante Moysi habuerunt, gravius peccaverunt, legem
Secundnm autem duritiam tuam et impanitens cor
naturaleni et legem scriptam praevaricando. Inglo-
thesaurizas, id est reservas et rnultij>licas tibi, iram
in die irs, hoc est vindictam in die judicii et rcvela-
ria vero non causa honoris praefertur Judaeus gen-
tili, sed crudelitatis terapore.
tionis justi judiciiDeiyqui reddetunicuiqucsecundum
opera sua, hcnis bona, raalis raala. Diesirae et reve- Gloria autem, quia fulgebunt justi in regno Dei
lationis sive manifestationis judicii,ipsum judicium T\ sicut sol : et honor quo crunt filii Dei, et pax, id
et manlfestatio judicis oranipotentisDei intelligitur. est remissio peccatorura, sive reconciliatio qua re-

Cor durum et irapoenitens in Scripturis divinis di- conciliaraurDeoPatri.o?7?/2i' operanlibonum, subaudi

citur, cura raens huraana velut cera frigore iniqui- venit. Judseo primum et Graeco quia priraitiae Eccle-
tatis ubstricta. signaculurn divinaemajestatis non re- siae ex Judceis fuerunt.
cipit, illud scilicet, quod Dominus in aniraanos ha- Non est enim personarum acceptio apud Deum.
bere docet, dicens : Sancti edote, quia et ego san- Tunc essetpersonarum acceptio sivedistinctioapud
ctussum {Lev. x«). Et de quo Psairaista : Signatura Deum, si propter Abraham Judceos eligeret et gen-
est, inquit, super nos lumen vullus tui, Domine tiles diu idola colentes abjiceret : vel si remunera-
{Psal. IV). ret Judaeum bene viventera, et negligeret gentilem
His quidem qui secundum patientiam boni operis, recte credentem et recte operantem.
gloriam et honorem ct incorruptionem quxrunt, vi- Quicunque enim sine lege vel Moysi, vel Evangelii
tam 3eternam. Ordo verborum, et est sensus curn peccaverunl, sicut pagani, sine lege peribunt, quia
subauditione His quidem qui secundum patientiam
:
non requiretur ab illis lex ;
peribunt tamen, quia
381 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD ROM. 382

legem naturalem spreverunt, et Evangelium recipere A id te dico Uabcntem formam scientix et veritatis in
noluerunt et quicuiiqiie in lege Moysi peccaveru/it
: Uje, id est simiiitudinem quidem habentem scien-
positi, per legem judicabuntur, quoniam sunt prae- tiae, sed non veritatem prudentiae, quia Christo noi^
varicati. credis. Ad infidelem Judaeum loquiturqui gloriatur

Nun enim quasi in cognitione Dei unius et in circumcisione,

auditores legisjusli suntapud Deum, sed
factores Jegis justificabunlur. Hoc est justi habebun- et probat utiliora in lege Moysi.

tur, et justi apparebunt, sicut ilie voiebat, de quo Et putat se esse ducem cxcorum, id est gentium
dicitur : Volens autem justificare semetipsum (Luc. quaeerantcaecai in infidelitate ignorantiae et peccatis,

x), id est volens justum apparere. Qui audit legcm, bicut et illi fuerunt olim quibus idem apostolus lo-

et non implet praecepta ejus, non justificabitur so-

quitur : Fuistis aliquando tenebric, nunr aulern lux
lummodo propter auditum: qui vero est auditor legis in Domino, bene dicit quia probat utiliora in lege

et factor, utique iJie justificabitur per legem. Moysi. In lege autemnaturaliutiliasunt quae dicit:
Quod tibi non vis feri. alii ne feceris, sed in lege
Cum enim gentes qu<-e legem non habent, natura-
scripta erant utiliora, quia ibi est cognitio Dei, in
liter ad quad legis sunt faciunt ; ejusmodi legem non
Evangelio autem utillima. Gentiles enim quodara-
habentes, ipsi sibi sunt lex, qui ostendunt opiis legix
j^ modo utilia cognoscebant pernaturalem legem, Ju-
scriptum in cordibus suis. Hoc dupliciter intelligi
daei vero per legem naturalem et per legem Moysi
potest. Cuna gentes quae legem scriptam non habent,
scriptam utiliora, fidelesautem in novoTestamento
faciunt ea quae lex scripta pra^cipit illis quibus data
utiilima cognoscunt, quia habent fidem sanctaeTri-
est, i|)si utique ostendunt se habere scriptam natu-
nitatis.
ralem legem in cordibus, et ipsi sibi sunt lex : quia
Qui ergo alium doces, teiysum quare non doces ?
illa faciunt quse lex docet, licet non sit data. illis
Hoc increpative est legendum et cum subauditione
Verbi gratia :Saraceni qui neque legem Moysi, neque
hujusmodi. Judaee, qui alium doces, teipsumquare
Evangelii habent, dum naturaiiter servant legem,
non doces ? Qui prxdicas non furandum, quare fu-
ne homicidium faciant, neque adulterium perpe-
raris bona alterius, vel etiam qui praedicas legem,
trent, caetera quae lex in se scripta continet, ipsi sibi
quare furaris de lege spiritalem intelligentiam ?
sunt lex, quoniam per opera quae faciunt, scriptam
Qui dicis non mcechandum quare mwcharis? Moe- ,
legem in cordibus suis ostendunt. Lex dicit Non :

chus est adulter, et non solum ille dicitur mcechus

occides. Is qui legem non accepit, si non occidit,
qui uxorem alterius violat, sed et ille qui cultum et
ipse sibi est lex. Aliter : Cum gente^ quae legeni
religionem quae soli Deo convenit, quantum in se
Moysi non habent, per doctrinam Evangeiii imbuti, G
est, falsis superstitionibus tribuit. Et est sensus :

«aturaliter eafaciunt quce lex Moysi praecepit, ipsi

Qui dicis alterius uxorem non debere adulterari,
sibi sunt lex quia habent eamdem legem Moysi
:

quare adulteraris? veletiam quid dicis Deo debere,

scriptam in cordibus suis inspiratione omnipotentis
servire quare deservis vitiis ?
Dei. Testimonium iltis reddente conscientiaipsorum,
Qui abominaris, id est respuis vel odio habes
et inter se invicem cogitationum acrusa?itium, aiit
idola., quare facis sacrilegium?Legere sive subiegere,
etiam defendentium Et quando hoc ? In die cum
:

estfurari. Inde sacrilegium dicitur saciarum rerum

judicabit Dominus occultahominum secundum Evan"
furtum. Verbi gratia Quisquisde thesauro Ecclesiae :

gelium rneum, id est secundum quod ego annuntio

vel de substantia Deo famulantium aliquid occulte
vobis per Christum Jesum. » Per illum judicaturus
(f

abstrahit, sacrilegium perpetrat. Spirituaiiter vero

est Deus Pater mundum, sicut ipse dixit Pater non :

sacrilegium est sacrorum verborum prsevaricatio.

judicat quemquam, sed omne judicium dedit Filio
Qui in lege gloriaris, quare per prxvaricationem
{Joan. v). Sicut stylo impriraitur nota in cera, sic
legis Deum inhonoras ? Deus inlionoratur,dum vo-
qua^dam notae malarum aut bonarum cogitationum
luntas et jussio illius calcatur et pro nihilo ducitur.
figuntur in mente ct conscientia nostra, qua^ aut
Sic dicitur inhonorari rex vel quaelibet potestas,
accusabunt, aut certe defendent nos in die judicii,
^ dum epistola illius non observatur, praeceptumqqe
quando non solum aperta, sed etiam qu» modo
ejus non custoditur. Nomen enim Dei per vos bla-
sunt nobis occulta judicabuntur. In hoc ergo testi-
spheraatur inter gentes, sicut scriptum est in Isaia.
monium nobis perhibebit conscientia nostra, quia
Captivatus est populus Israel in Assyrios et in Baby-
manifestabit nobis utrum plura peccata sint an
lonem caiterasque gentes. Nomen Dei per iilosbla-
bona opera, et utrum vetera an nova, utrum deleta
sphemabatur quod dicebant hostes illorum cum irri-
per poenitentiam an novis sceleribus cumulata.
sione:Eccequem Deumcolebatis, qui non valuit vos
Si autem tu fudmis cognominaris, subaudis a liberare de manibus nostris, vere idola nostra vi-
Juda patriarcha. Et requiescis in lege. lllam legen- fueruntDei
ctricia vestri. Similiter^quando depraeda-
do, meditando, et secundum tuam falsam doctri-
tur sancta Ecclesia ab hostibus, et quando illi qui
nam intelligendo, et gloriaris in Deo, hoc est in nomen sanctitatis deberent habere male vivunt,
unius Dei notitia. blasphernatur nomen Dei, quia dicunt Judaei atque
Et nosti voluntatem ejus, peripsam legem, et pro- pagani : Ecce populus Domini, ecce apparet quales
bas utiliora instructus per legem, et caetera usque ad servos habet Jesus vester.
383 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISc:. OPP. PARS. 1. COMMENT. BIDL. m
Circuincisio ijuideni prodest si legem ohservcs. InAsiouem carnaleni legem pi-aiviiricaris.' Utique dani-
hoc loco non est sequendus Claudius, sed potius uubit te, sicut dixinius, quia illespiritualem intelli-
Ambrosius Hujusmodi circumcisionem hoc in loco gentiam in lege scrutando requirit : tu semper
pro ipso genere gentis accipe, hoc est pro genere carnali intellecturequirisjsuperflciem tantummodo
Abrahie a quo ille populusoriginem carnis traliit, a legendo.
quoetiam ipsa circumcisio exordium sumpsit. Hanc Xon enim qui in manifcsto Jud^vus est^ subaudis
enim habet Apostolus coiisuetudinem, ut Jud»os placetDeo /if(/t/e cu'Ci<mcmo qux in manifesto cl
;

circumcisionem, gentes autem pnvputium appellet. in carne est^ phicet Deo.

Et est sensus Judive, tunc prodest tibi quod de
: Scd qui in abscondito, id est qui in corde Judxus
genere Abrahaeeset degenere circumcisionis a quo est phicet Deo- Et circumcisio cordis in spiritu, non
ipsa circumcisio exordium sumpsit, si legem spiri- litlera, subaudis placet Beo,cuJus, subaudis Juda:i,
tualiter intelligens credis in Cliristum, cui lex testi- laus non cx hominibus^sed ex Dco cst. Carnalis cir-
monium non carnali-
perhibet, etsicircumcisionem cumcisio quse manifesta atque secundum litteram
ter, sed spiritualiterobservas. Alioquin non prodest exphuiatio, vel exspoliatio carnis est, illa laudatur
esse de genere Abrahae, sod magis obest tibi. Pro- ab omnibus Judseis. Circumcisio vero cordis,qu8e fit

mittens enim lex Christum, dicit per Jacob A'o/i : B in spiritum,est ablatioinfidelitatis et susceptio fidei
dificiet princeps ex Juda, ncque dux de fcmore ejus, Christi, atque exspoliatio vitiorum, Et est sensus :

donec veniat qui miltendus est^ et ipse erit exspecta- Qui tantummodo genere et nomine est Judaeus, et
tio gentium [Gen. xlix), et per ipsum iegislatorem circumcisionem carnaliter observat, non placet Deo,
prophetam suscitabit Dominus vobis de fratribus neque meretur laudari ab illo:quanquam ab homi-
vestris, tanquam meipsum audietisjuxta omniaquie nibus laudetur ;
qui vero in occulto, in corde est
dixerit vobis. De circumcisionequoque spirituali, in Judjeus, id est confitens Christum, et in corde e.st

diebus, inquit, novissirais circumcidet Dominus cor circumcisus ab omni infidelitate et ab omni mala
tuum et non carnem tuam. voluntate et cogitatione, placet Deo et mereturlau-

Si auton prs:tarirator dari a Deo, audiens ab illo : Euge, bone serve et fute-
lcgis sis^ id est, si noncre-
lis, intra in gaudium, Domini tui {MattJi. xxv).
dis in C)n'istum quem lex promittit, et si circumci-
sionem spiritualiter non servas. CAPUT IIL
Circumcisio tua prsepulium facla est, id esttalis
Quid ergo amplius est J«/rf^o. Subaudis quam gen-
es qualis et gentilis qui legeranon habet, quia qui
tili propter circumcisionem. Aut cjux utilitas cir-
debueras esse Jud^us credendo in Chriscum, et le-Q
,,,,„ci-,,-o;u-..^ Multum per omnem modumM estper
rera spiritualiter implendo similis effectus es gen-
multas causas. Primum cjuidem. In hoc subaudis
tili, ideoque in gentilitatera reputaberis. Unde dicit
profuit illis, ^juia credita sunt iltis eloquia Dci.
Dominus per prophetam Chermel in saltum repu-
Erant apud Romanos Judaei etgentiles in Christum
:

tabitur [ha. xxxii), circuracisio videlicet in gentili-

credentes, sed plus habuerunt Juda^i ante Domini
tatera.
adventum quam gentiles, quia illis credita sunt elo-
Si igiturprwputium legis justitias custodiat,Jionne quiaDei. Et est sensus Quid boni porcepit Judccus
:

prxputium illius in circumcisionem reputabitur ? propter circumcisionem plusquam gentilis, aut qua3
Sensus iste est : Si gentilis quilibet legem custodiat major utiUtas est Judieo circumciso quam gentili
credendo in Christum, circumcisionem spiritualiter incircumciso? Multum per omnes causas profuit illi,

observando, caeteraque qucC lex prnecipit spirituali quia meruit legem accipere, manna suscipere de
intelligentia custodiendo, nunquid gentilitas illius ccelo,in terram intrare omnibus meliorem, regnum
non reputabitur in circumcisionera? Utique quod et sacerdotium possidere. Unde dicit Apostolus :

verus ille Juda^us erit, id est confitens Christum. Quid primum profuit eis quod legem et prophetiam
Unde ^roi^heta.dicit:Convcrtetur Libanus inChermcl nieruerunt accipere ?

[Isa. XXIX), id est gentilitas in circumcisionera ve- ^ Q uid enim, svihiwxdi^wocmU si cjuidam iltorum non
rara. Libanus enirn dealbatio dicitur, Cherrael vero credideruni? Nunquid incredulitas illorum fidem Dei
scientia verse circumcisioms. Libanus ergo in Cher- emcwflr?7:^4/?ii7.Hoctripliciterpotest intelligi. Quid,
mel conversus est, quandogentilitas dealbata inba- inquit, nocuit Josue, et Caleph, aliisque qui terrara
ptismate locum obtinuit Judccorum, scientiam verfe repromissionis meruerunt accipere , si sexcenta
circumcisionis habens. miUia non crediderunt, sed perierunt propter suam
incredulitatem? Nunquid incredulitas et perditio illo-
Et Judicabit id quodex natura est prseputium^legis
co/js7/m/?ia/i5,id estperficiens,(/ui;)e/' litteram et cir- rum lidemDei, id est repromissionem Deievacuavit,
cumcisioncm prwvaricator legis c^-.Prsevaricator legis aut inanem fecit quod dixit Abrahae Terram istam :

est qui Christum non credit. Et superioribus ista tibidabo et semini tuo ? Nihil eis nocuit, quia ipsi

Nunquid ille qui naturaliter non sunt frustrati promissione Dei. Aliter si qui-
pendent, et est sensus :
:

gentilisest, etlegemconsummat, sive perficit et ob- dam illorum non crediderunt, sed mortui sunt in
servat, non judicabit te comparatione, sed melioris deserto, nunquid raors illorum promissionem Dei

facti quia per litteralera intelligentiam et circumci- inanera fecit, quam promisit Abrahae, dicens de Chri-
 ;

385 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD ROM, 386

sto : In semine tiio benedicentur omnes fienfrs- (G^^n. A id est laudari. Subjungit ergo et dicit : Nunquid
xxvi)?Nonne quiaremansei-unt ex ipsis de quorum iniquitas cst apud Dcum cjui infcrt iram,\6. est vin-
progenie postmodun) Christus natus est, Aliter : dictam. Et est sensus : Si nostra iniquitas et men-
Quamvis multitudo JudaRorum in adventu Christi dacium Deum laudabilem facit, et si quanto a^-
non crediderit, tamen non est evacuatum quod pro- plius peccamus tanto ei placet, et eo amplius ipse
missum fuerat David De fructu ventris tui ponam
: solus justus et verax apparet, nunquid iniquus est
super sedern tuam [Psal. cxxxi), quia super creden- Deus inferendo vindictam pro malis qua} iiie vultut
tes ex Judaeis sedem principatus accepit Christus. faciamus; secundum quod stultissimi dicunt Om- :

Sed neque illud evacuatum est quod promisit per nino si ille vult ut peccemus, sicut quidam stulto-
prophetas Si fucrit numcrus filiorum Israel quasi
: runi dicunt, quod nefasest insuper cogitare quando
arena maris, reliquix saivi [ieni. damnant hominem peccatorem : iniquus est, quia
Est autem Deus verax, omnis autemhomo mendax. injustejudicat ;
potius enim deberet illumhonorare,
Deus autem verax est.quia quod promisit illis dare cujus iniquitas iilum laudabilem facit. Sed quiahoc
terram repromissionis opere complevit. Similiter verum non est, subdit Apostolus :

quod promisit AbrahEe de Christo quod in semine Sccundum homincm dico, id est, secundum intel-
ejus benedicendoe forent omnesgentes, et quod pro-g ligentiam carnalishominis, qui nil boni cogitare va-
raisit David de fructu lumbi ejus sessurum regem let. Addis adhuc Absit. Hoc jungendura estadsupe- :

super sedem rogni ejus, et per alium prophetam de riora, ubi dixit Nunquid iniquus est Deus qui in- :

salute reliquiarum totum complevit. Omnis autem fert vindictam ? Absit, subaudis hoc quod aliquis
homo contradicens promissionibusDei^mendaxest; fideliura cogitet quia Deus iniquus sit, et quia nos- :

vel omnis horao in quantum a seipso est, mendax tra iniquitas faciat illura laudabilera.
est in quantum verax, a Deo.
; Alioquin quomodojudicabit Deus hunc mundum ?
Sicut scriptum est Ut justiftceris in sermoniims
: Id est, si Deus hoc vult ut nos injusti siraus, quare
tuis, et vincas cum judicaris. Justificeris, id est judicabit koraines qui quando peccant ejus volunta-
justus praediceris, et veraxin tuis promissionibuset tera adimplent et quorum iniquitas illum laudabi-
verax explendo illas,dura judicaris apopulis. David, lem facit.
postquam factus est adulter et homicida, uxorem Si cnim veritas Dei in meo mendacio abundavit in
Uriae acciplendo, etillum gladio filiorura Araon in- gloriam ipsius, quid adhuc tanquam et ego peccator
terficiendo,dicebant raulti : Vacua efficieturprorais- judicor ? Et est sensus : Si Deus in meo mendacio
sio oranipotentis Dei,qua2factaestadDavid, quod ex verax apparet, et dum ego mentior ipse solus verus
G
seraine illius esset Christus nasciturus,quia non con- esse prsedicatur, quare daranat et judicat rae tan-
venit Christura nasci de horaicida et adultero ;sed quara peccatorem ? H^ec verba non dicuntur affir-
falsum erit quod sibi pollicitum asserebat. Quod si mando, sed potius denegando nec debethocaliquis ;

et Christus de ejus semine fuerit natus, injustum at- pro veritate accipere, quod Deus, qui naturaliter et
que indignum erit ut de raalefico et peccatore ho- essentialiter justus est, raisericors et verax, nostro
mine originera ducat. Qui e contra confitetur pecca- peccato, nostro mendacio crescatin laudera et jus-
tura suum, dicenshumiliter Tibi soti peccavi, quia : titiara, quia non placet ei quandoque peccaraus et
rex sum, et malum coram te feci {Psal. l), et depre- raentiraur.
catur ut Deus quod promisit opere compleat, con- Et nonpraBdicaraus 5/ci^i blasphemamur, subaudis
tradicentcsque raendaces ostendat. Aliter : Justifi- ab infidelibus, et quidam infidelium
sicut aiunt, nos
ceris indulgentiara peccati dando ad te conversis dicere, faciamusmala ut veniant bona Cjuorum :

sicut promittis, et vincas reraittendo peccata dum damnalio justa est. Quidam simpliciura rainusque
judicarisnon posse dimittere. perfecti, audientes prredicationera Pauli et alioruni
Si autem iniquitas nostra justiiiam Dei commen- apostolorum qua dicebant : IJbi abundavitiniquitas
dat, quid Erant quidara rainus perfecti superabundavit gratia (quae sententiola in subse-
dicemus ?

qui dicebant ideo velle Deura ut nos pecceraus, ut^quentibus exponenda est), ubi debuerunt accipere
ipse solus comparatione nostrijustusappareretdura saluteraet vitara, ibi acceperunt damnationem non :

peccatura nobis dimitteret,et quia misericors sit pa- recte intelligentes illud, dicebant enim Faciamus :

tefaceret ideo etiam velle eum ut nos raentiaraur,

: mala, sicut apostoli nostri praedicant, quia quanto
ut ipse solus verax inveniatur. Quod si ita esset, in- amplius majora crimina commiserimus, tanto am-
juste daranareraur ab illo qui raalo nostro cresceret, plius raajorabona percipiemus etmajorera gloriara
magnusque fieret.Contra illos talesloquitur Aposto- quia Deus vult ut peccemus,ut per hochabeat quod
lus, personam stulti horainis assuraens siraulquesa- diraittat, ac per hoc justus et misericors appareat.
pientis, et perversam illorura sententiara destruit. Contra tales protulit Apostolus hanc sententiara :

Si, inquit, iniquitas nostra et raendaciura Deijusti- Quidam dicunt quod nos ista dicaraus : sed non su-
tiara et sanctitatem atque veritatem comraendat^id raus tales quales dicimur et blasphemamur, neque
e.st laudabilem facit, quid dicemus ? Comraendatio docemus illa quae nos dicunt docere ;
quorum dara-
aliquando pro laude ponitur, utin hoc loco. Et alibi natio est justa si iUi in talibus perraanserint,utper
idem Apostolus ait : Ego debui a vobis conimendari, mala sperent accipere bona et insuper quia menda-
 :

387 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 388

cium de nobis sentiunt. Xosauteni non debemusdi-Anenum quodammodo erroris et suasionis, dum lo-
cere Fnciamus mala ut veniant bona sed fecimus
:
quendo et Wandiendo interGciebant suos auditores
;

mala et venerunt nobis bona per gratiam Dei et in anima, et non soium in alios, sedetiam adversus ;

nunc taciamus bona ut veniant meliora. Christum crudelissima exstitit eorum malitia. Sub
labiis autem dicit, id est corde ubi concipiuntur
QuUi igitur.' Prjecellimus eos ? Xequaquam. Re- :

ubi dicit quod est semina malitiii} et blasphemarura, ac postmodum

vertitur iterum ad superiora :

proferuntur ore juxta quod Veritas dicit De corde,

amplius Juda?o quam Gra?co. Qiiid igitur Prarcl- .'
:

limus eos ? id est nunquam excellentiores sumusnos inquiens, exeunt cogitationcs malx [Matth. xv), etc.

Judasi gentilibus. Xequaquam : quia non est perso- Quorum os matcdictione ct amariiudine plenum
naruin acceptio apud Deiim ; sed in nmni gentc qui est. Os Judixiorum plenum raaledictionis, infidelita-

timet Deum acceptus est illi {Act. x). tis. perversaeque docti^inte erat, quando dicebant de
Christo Da:)nonium habct {Matth. xi), et quyndo
Causati enim sumusJud.Tos Grxcos, id est cau- :

et

diximus omnes Judaeos et maledicebant caeco, dicentes : Tu discipulus illius

sam ostendimus eis, et
quia Judaei prsevaricando sis [Joan ix), qui et fabri filius est et Saraaritanus
centiles sub peccato esse^

naturalem {Matth. XIII Joan. xi\ etc. Talia, quibus verbis

legem naturalem et scriptam, et gentiles -n
;

provocabant Deura ad amaritudinera. Vel certe ut

transgrediondo, inventi sunt peccatores.
araaritudinem referaraus ad Domini passionem, os
Sicut scrifLumest : Quia jwn est Justus quisquajn,
Juda}orura repletum fuit araaritudine, quando cla-
subaudis a se, vel in omnibus malis horainibus Ju- :

raaverunt dicentes : Crucifige, crucifige cum : reus

dais et gentibus,non e:t justus quisquam. Tale est
est mortis [Joan. xxi; Matth. xxvi).
et illud Testimonium ejusnerao accepit,cummulti
:

electorum acceperint, reproborum vero nemo. Veloces pedes fuerunt eorum ad effendendum san-
Deum non est qui requirat guiiiem, quia seraper fuerunt prorapti ad effunden-
Non est intelligens :

Deum, qui, volunta- dura sanguinera prophetarura et justorum. Et non

iUum. lUe intelligit et requirit
studet placere Deo.
solum occiderunt servos. sicut Isaiara, Ezechielem,
tem illius sciens,

declinaveruni id est
Jereraiara atque Zachariara, sed etiam prophetarum
Omties, Judaei et gentiles, ,

Dominura. Ergo quia hoc fecerunt, venit super eos.

recesserunt a Deo voluntatem ejus non faciendo ;
simul inutiles factisunt, id est nihil facti sunt, crea- Contritio, id est afflictio a Romanis, quam pertu-
Non qui faciat lerunt in corporibus. Et infelicitas in viiseorum, id
turam adorantes pro Creatore. est

bonnm aliquod et non peccet, non est usque ad est miseria quara sustinuerunt incorporeet anima,
nnum, id est prster Christum. vel usquead Chris-C pro viis, id est actionibus suis malis.
tura. Sic enim soliti sumus dicere Ager ille pertin- Et viam pacis non cog 7iove r u nt, id est mediatorem
:

git usque ad mare. Quo dicto noncomprehendiraus Dei et hominum, qui pacem attulit mundo,et dixit

mare, quia non intrat in raare, sed locuni pertin- Ego sum via {Joan. xxivj, non cognoverunt ad hoc
o-entem usque ad mare. Non est ergo qui faciatbo- ut in eum crederent, ignorantes eum ad hoc venisse
num usque ad Christum, id est quousque ad illum ut per suara passionera reconciliaret illos Deo Pa-
veniat credendo. per quera datur fides et facultas tri. Vel pacis viam dicit, id est actionem justara
operandi bonura. Nisi enim ad Christum veniat cre- non elegerunt, ut agerent condignara poenitentiam

dendo in illura, ahter bonum opus implere non va- per quam pacificaraur Deo Patri, juxta quod Dorai-
let, ut estagendum. nus dicit : Poenite?itiam agite : appropinquabit vobis

Sepulcrum patenscstguttur eorum. Hoc de Judseis regnum ccelorum [Matth. iii).

proprie inteUigitur quamvis et de philosophis pos-

: No)i est timor Dei ante oculus eorum. Tiraorem
sit accipi. Sepulcrum ad hoc patet, ut raortuorura Dei prae oculis raentis seraper habet, qui Deuni et
corpora suscipiat. Tales sunt qui suis erroribus et Dorainura suura praesentera considerat esse et ubi-

suasionibus alios decipiunt, et alios ad raalura de- que, et dura praesentiara illius recolit, peccare rae-
•^lutiunt : interficientes eos in aniraa sicut scribae et D tuit, ideoque nequaquam iUum offendit. Sed quia
Pharissei et philosophi gentium, quorura ora et fau- Judaei istum timorera ante oculos non habuerunt,

ces ad hoc patebant, ut sirapliciorcs quosque sua ideo offenderunt.

prava doctrina interficerent. AHter sepulcrura qui- :
Scimus autem quoniam qusecunque lex loquitur,
libet patens existit, qui raalum apertis indiciis co- Lex generaliterappel-
his qui in lege sunt loquilur.
gitando raeditatur, ac deinde in pra^sentia sine ali- latur Vetus Testaraentura aUquando tamen in tria di-
;

quo metu aut verecundia operatur. viditur, ut in EvangeUo, ubi Dominus dicit : Necesse

Linguis suis dolose agebant. Dolose agebant Ju- est impleri omnia qiise scripta sunt in lege Moysi, et

daei, quando volebant Dorainura caUide suis serrao- prophelis, et Psalmis de me [Luc. xxiv). Aliquando
nibus decipere dicentes : Magister, scimus quia ve- vero in duo, ut ibi : Lex et prophelx usque ad Joan-

rax es {Matth. xxii), etc. nem {Luc. xvi), idestusqueadChristura,cui Joannes

Venenum aspidum sub labiis eorum. Aspis morden- testiraonium perhibet. Nonnunquam Psalmi lex vo-

cantur. Sicut Dominus dixit .Inlegevestrascriptum

do infundit venenum, quod pene omnibus venenis
est:Egodixi: Diiestis[Joan. Et aUbi Sed ut im-
acerbius est ita Judaei mordendo infundebant ve-
:
x). :
 :

389 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD ROM. 390

pleatur sermo qui in lege eoruia scnptus est : Quia A reatur tamen
: apud Deum
non est,dum satis justus

odio habuerunt me r/ra(is {Joan. xv). Itaet hic legem bonum praBceptum ejus ex neccssitate, et non ex
appellat Apostolus Psalmos. in quibus pr?cdictum amore |)robntur implere. Dum ergo non justificatur
fuerat de Judaeis : Dixit insipiens, id est populus coram Deo,licet videatur coram humano oculo, tamen
Judseorum videns Christum pra^sentem in carne, in conspectu divina^ majestatis ejus, niinus justus
Non Deus {Psal. Lii).Ergo Apostolus.ut ostende-
est habetur. Hic autem qua^ritur :Nunquid Moyses,Jo-
ret ea quae superius dixit de Psahnoproprie ad Ju- sue, David aliique quarnplures ex lege non fuerunt
daeos pertinere. qui gloriabantur denobilitate gene- justificati? Fuerunt quidem justi, sed non ex operi-
ris, et vitaemeritis, quasi Christum ipsi non occide- bus legis. Unde Petrus apostolus : (Vw»/, inquit,ff/i-

rint vel dainnaverint ; sed observatores essent legis iatis Deum^ imponere jugum legissuper cervices fra-
mandatorum,propterqu8eomniasevolebantgentibus trum credentium^^wof/ neque nos,nequepatres nostri
praeponere,dixit Scimusaulem quoniam qu,'ECunque
:
portarepotuimus? Sed per graiiam Domini Jesii credi-
lex, id est Psahni isto in ioco, loquitur, his qui in mus salvari, quemadmodum et illi{Act. xv). Sicut
lege sunt loquitur, id est Judteis legem habentibus; ergo nos salvamur modo per gratiam Dei in fideDo-

ideoque non debent gloriari Juda^i in sua justitia, mini nostri Jesu Christi ; sic et illi salvabantur per
nec praeferre se gentibus ; sed potius seroos intelli-" eamdem gratiam, per eamdem fidem, quia crede-
gentes, subdere se debent Deo, cujus gratia sunt bant in Filium Dei quem exspectabant Salvatorem,
vocati, sicut et gentes qui revera preevaricatores quem nos jam accepimus propitiatorem. Et quare
existuntscripta^ etnaturalis legis. Acsi diceretApo- non justificabantur ex operibus legis? Quoniam irh-
stolus : Judaei, nolite gloriari, nolitevos extollere possibile erat s mguine hircorum auferri peccatum,
adversus gentiles, quia ista quae dixi de Psalmo, ad et quisquis operatur justitiam et in ea confidit,corl-
vos specialiter pertinent. Vobis enim loquitur lex tra Deum
turaendo superbit. Lex enira non venit
quibus specialiter data est. peccatum tollere, sed ostendere et punire.
Per legcm enim cognitio peccati. Nunquid antele-
Ut omne os ohslruatur ,et suhditus fiat omnis mun-
gera cognoscebatur peccatura ? Et si peccatura non
dus Deo. Ac si diceret aliis verbis Idcirco dixitlex :

cognoscebatur, quare Joseph, licet injuste, raissus

Psalmorum, quia non est justus quisquam, non est
est in carcereni ? Nunquid non est accusatus de cri-
qui faciat bonum,utomneos Judaeorum etgentilium
mine:etfratresejusnunquidnoncognoscebantpecca-
claudatur, ne quis possit gloriari se suis essesalva-
tum, quando dixerunt Merito hxc paiimur quia:

tum meritis,non gratia Dei,quoniam omnes inventi

pcccavimus in fratrem nosirum {Gen. xLu)?Cognosce-
sunt peccatores, et gratia Dei sunt salvati, non suis
C batur ergo peccatum, scd quantura malum esset,et
meritis. Subditus debet esse omnis raundus Deo,
quam vindictam juste expeteretignorabatur. Igitur
reatum suum agnoscendo.etmedicinamsalutis quae-
per legem et major cognitio peccati est quara ante
rendo. Lexitaque Judaeorura estproprie, sedexten-
legera, quia lex dicit :Non occides, non adulterium
ditur quoque ad gentiles, quasi ad alienos, quia ipsi
facies, et cognitio pene ipsius peccati per legeni
dixerunt idola colentes: Non est Deus, scilicet pra2-
ostenditur, quaeraonstrat quomodo peccatum puniri
ter illos quos coliraus et veneramur.
debeat, dicendo : Si quis hoc vel hoc fecerit, occi-
Quia ex operihus legis non justifLcahitur omnis caro datur. Potest et ita intelligi, quia erant quaedam
coram Moysi bifariam dividitur,quoniam in
z7/o.Lex mala qupe non cognoscebantur peccatum esse,sicut
mysteriisetpraeceptiscontinetur Secundum myste- concupiscentia erat, de qua idem Apostolus ait :

ria et sacramenta cessavit adveniente Christo, quia Nam concupiscentiaranesciebampeccatura esse,nisi

fmis sive completio legis est Ohristus. Secundum lex diceret Non concupisces,
:

praecepta autem adhuc manet, quia servandum est Hunc auiem, id est inDomini adventu, etinprae-
Non adorabis deos alienos; honora patrem tuum et senti iem])OYe, justitia Dei manifestata est sine lege.
matrem, et caetera praeceptorura dicta.Ergo exope- justitia Dei in preesenti terapore sine lege raani-
ribus legis, id est ex circumcisione carnali et sab- festata est : non ea soluraniodo qua ipse justus est,
bati custodia, et victimislegalibus non justificabitur aut qua justificetur qui essentialiter ipsa justitia est,
post Domini adventura omnis caro, id est oranis sed qua induit irapiura, quando misericorditer de
horao, vel oranis carnaliter vivens, et carnaliter ea infidelifacit fidelem, de adultcro et fornicatore facit
observans, quia omnia Christo adveniente velut um- castura et continentem, deinjusto et peccatore facit
bra cessaverunt. justum amatorera virtutum.Quae justitia in Chri-
et
Lex enim et prophetx usque ad Joannen {Luc.xxi). sto est revelata, et data sine lege., id est sine obser-
Aliter legis opus est Honora patrem et ^natrem- Et
: vationelegali.quianuUilex secundum mysteriaetsa-
alibi dicitur; Qui maledixerit patri vel matri^morte criflcia traditur jam observanda : sed dicit : Qui
moriatur. Si quishaecpraeceptapropterpcenam quam crediderit et baptizatus fuerit,s'alvus erit {Marc.xxi).
minatur et vindictam, vel parentes honoraverit,vel Hoc est justuserit, Possumus etiam ipsara justitiam
non occiderit, et non propter amorera Dei et justi- Dei Patris, id est Filium intelligere a quo et per
tiam haec potius observaverit, hominibus quidem quem justificaraur, quia sine observatione legis per
justus videtur, dum non committit unde oocidi rae- opera deitatis manifestatus est Filius Dei esse.
391 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. - GOMMEXT. BIBL. 392
Testificata a lege ff pro/^/iffj^.Justitiabaptismatis. A et quando vitiis et idolis c^ppit servire. lli\}c autem
qua justificainur.perlegein trstifi(.'atur,duni dicitur: captivltas soluta est, duiu animus ad Deuui rediit,
In novissimisdiebus circumcidet Domiiius cor tuum, et seinfirmum, illum vero medicum intellexit;per-
id est auferet peccata tua ; et justific;ibit le ])er foctaque redemptio in effusione sanguis Christi
baptiMimm {DcuL x.\x). Testificatur et per prophe- patuit.
tas, dum dicitur : Ipse iniquitates nostras portabit, Quemproposuil Deus PalerpropHiatorempcr fidem
et peccata nostra ipse tollet {Isa. liii). Et alibi :
/n.va,j^,//yit-j>ju5.Filiumsuum proposuitDeusPater
Effundamsupervos aquam mumlam.et mumlahimini jj ,.^t decrevit et pricfinivit propitiatorem et recon-
abomnihusinquinamcnti5vestris{Ezecli.xxxM).l]^sc ciliatorem. ut ipse nobis propitiura faceret Deum
quoque Christus justilia,nostra testimonium, habet Patrem et placabilem per fidem passionis sua?,vel in
a lege et prophetis. promptu ante oculos omnium posuit, ut omnessal-
Justitiaautcm Dci, id cst justificatio quajustifica- ^'^^'^'t in se credentes, quia dum in eum credimus,
raura Deo super oranes Judaeos et gentiles credentes ^^ ^}^^ sanguinem pro nobis fusum confitemur,sine
venit. Pcr fidcm Jcsu Christi, qua credimus illum quojustificari nonpossumus.exintegrojustificamur.

Filium Dei esse Patris. reditque causamquare dixe-g-^rf ostensioncm justitis! sux, subaudis ab inferiori-
rit : superomnes qui credunt \\isi\i\i\n\ Dei venturam, bus./;i hoc tcmpurc, id est in novissima setate. Justi-

cura protinus subdit : .Xun c^t dislinctio, id est tiain hoclocoduplicimodo potest intelligi :
videlicet

nuUa est dilTerentiainter Judieos etgentiles. quia ut ^«^^ JP^e Christus qui justificat nos, vel justitia
qua
Judapi peccatores sunt inventi, ita et gentiles. Unde justificatDeus Pater credentes in Filiura suura.
sequitur :
Ostendit ergo raanifeste Deus Pater justitiam suam,
id est Filium suum, vel quia nos iustificat in effu-
Omnes enim ^
peccaverunt ct egent gloria DeiAa est -j
sanguinis ^r- u
• • • •
^
hoc tempore, id estx ab
i/ i
y 1 sione fihi sui ?;i
indulgentia et venia peccatorura indigent onines, a -w ^ r t quia nisi nos • . • .

^ ^ . adventu illius usque in finem sa^culi,

tain Judici quara i^entiles pro
r qua glorificandus
o •
^r. * ^ + j?v •

justificare voluisset, ad raortem Fihum suum pro

:
.
1 ° i i i

^ ^' nobis non tradidisset, qui non fecerat ullum pecca-

Justificati gratis per gratiam ipsius: pcrredemptiO' tum. Proposuit etiara illum venire et pati propter
nem, qu.T est in ChrisioJesu.Gratias dicit, id est sine rcmissionem prxcedentium deliclorum, id est origi-
ullis prcecedentibus meritis. Verbi gratia. Qui ad nalium qua? ex parentibus trnhimus antequam na-
baptismum venit.nihil unquara boni fecit.baptizatur, scamur, vel omnium peccatorum quce committimus
statiraque justificatur. Ecce gratis justificatur per^ ante baptisraura.
gratiara, id est per dorau.n Dei et hoc per redcm-
:
^,^ sustentatione Dei, id est ad p.tientiara Dei
ptionem cjux est in Christo Jcsu, non in operibus
nianifestandara,. quia cura peccamus non statira
legis. Rederaptio nostra qua suraus redempti, et
punimur : sed ejus patientia atque sufferentia ad
perquara justificaraur,passio Christi estquae.juncta
p^.^itentiam exspectamur. Qu.e sustentatio nisi a
baptismo, justificathominora per fidera etpostmo- :
j^^^ ^^^^^^ -^^ ^^.^^^^ j^^^.,^^ ^^^^.^ hominum per ju-
dum per poenitcntiara. Ita enim
duo rautuo sunt illa
fjiciv,,-.;, fnisset
conjuncta, ut unumsinealtero hominera non possit
. ^.^ ^^ r T^
iustificare. XamnequendesDorainicaepassionissine
1
• ... Ad ostensioncm justitia; SU3S
,

in hoc tempore, sub-

.

,^.
.t-u- Jx--r*- ,.
audis novissirao,
. .

.,.'.,.
.,
id est
,
ad hoc
, ^ .

prsefinivit propitia-
. . .

^ ',,...
aqua baptismatis
martvrio quod
j
horainera
.

pro u ^-
baptismate
nisi
-x
accipitur
raundat.
..
forte
•

: neque
in
torera
.
fieri
^
nobis Filium suura. ut
., . . ,.
suam mstitiam
. f.

aquam
, .
X
^ T^

w T
,T
baptisrai sine fide DominiCccpassionis purifi-
• • •

•
•

1 • spectat ad pcenitentiam.
^
^
ostenderet per lilum. et misericordiara qua nos ex-
.
^

care horainem valet. Jungantur ergo siraul sicque ^

pr».stabuntperfectararederaptionera, perfectamque Ut ipse sit justus. Justus est qui qu?e proraittit,
mundationem. Itaque noque Judseus, nequegentiiis tribuit. Ita et Dcus Pater prorai.sit nobis Filium

suis justificatur operibus, cura uterque sit pr«- j^suura, et in eo justificationera : quod utique adira-
varicator sua) legis :
Judaeus videlicet naturalis et P^evit, raittens illum in mundum per incarnationis

script«; gentilis autera naturalis. Sed redemptione mysterium, cujus passionis fide justificamui^abluti
qua Christus nos redemit suo sanguine et fide et :
aquabaptismatis. Unde sequitur: Et justificans euni
aqua baptismatis, qua quisque rtnatus, si statim Q^ti c^ fi<^e cst Jesu Christi, hoc est quemlibet horai-

obierit, salvabitur in vita : si autera vixerit, debet "«^1« fif^em Jesu Christi habentem :
non tamen per
ornare fidera operibus, quia fides sine operibus opera legis justificat illum, sed per fidera Jesu

mortua est. Notandura vero quod dicit jyer redem- Christi,quoniam absqueejus fide non valemus justi-
ptionem quse est in Christo Jesu. Xara per redera- ficari.

ptionem captivi redirauntur qui ab hostibus capti- Uhi ergo est gloriatio tua ? Exclusa est. Judaeum
vantur. Quoraodo ergo honio captivari potuit, cum alloquitur et confirmat,quianon valet quisquam per
Deus ubique sit? Sedcaptivatusestanimo adiabolo, opera legis justificari. Ac si dicat : Judaee, qui in
quando diabolo sesubdidit prccvaricando legem Dei, tuis operibus gloriaris, vide justificationes sine flde

• Haec redundare videntur.

393 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD IIOM. 394

Deiesse non posse : Quare? Quia exclusa et procul A statuimus nos sanctam osse, quia a Deo data est,
abjecta est lex justificationis sacrificiorum in qua qucc observanda fuitsuis temporibus, sed jam ces-
gloriabaris. Per quam legoiicxclu^aest? Interrogat savit in mysteriis, manet tamen in priT3ce[)tis ; vel
iterum Judseum ut consideret })er quam legem ex- statuiiiius eam
per liflem.quia quidquid illapromisit
clusa est lex in qua gloriabatur. Inteirogat etiam de Christo, nos confirmatnus verum et completum
adhiuc. Factorum ? id cst nunquid per legem facto- esse : et crerlimus in illum quem illa promisit.Sicut
rum exclusa est, ut alia lex pro ipsa data sit, quai est illud : Prophetam suscital)it vobis Deus de fra-
similiter moribus carnalibus constat. Non, .scd per tribus vestris {Dcut. ix . Et iterum : Non de/iciet
legem fulei, id est non per legem factorum exclusa princeps ex Juda donec vcniat cjui mittendus est, et
est, sed per legem fidei et Novum Testamentum. ipsc crit exspectatio gcniium (Gen. xlix), in quem
Simulque notandum quoniam non jubet Deus ut modo gentes credunt.
carnaliter circumcidamur, sed ut fide recta bapti- CAPUT IV.
zemur, ubi gratiscunctadimittuntur peccata. Dum Quid dicemus ergo invcnisse Abraham patrem no-
enim dixit Pce/iitenliam agite, appropincjuabit
; strum secundum carnem ;id est quid boni promeruit
enim rcgnum cfflorum [Malth .111) Non ait Servate Abraham propter circumcisionem carnalem ? Nihil.
. :

legem carnaliter. BQuianecdum erat circumcisus quando placuit Deo,

Arbitramur, id estjudicamus,definiraussivetesti- et audire meruit : Exi de terra tua, et faciam te in
ficamur, justificari hominem per fidem Christiy in gentem magnam quod magis fuit de
{Gen. xii), et
baptismate, sinc operibus legis, id estsinecarnalibus Christo : In semine luo bcmdicentur omnes gcntes
observationibus. Arbitrari est proprie judicare vel {Ge?i.\xii).

testificari. Unde arbitri dicuntur judices et testes. Sienim AbraJiam ex operibus justificalus est, ha-
Duobus modis justificatur homo per fidem Christi. bctgloriamysed non apud Deum. Quidam codicesha-
Verbi gratia. Si fuerit sine operibus bonis ante bent ex operibus Jegis, sed false scriptum est. Non
baptismum : in ipso baptismate justilicatur, aut enim lex adhuc data erat, nisi forte ita sit intelli-
etiam post baptismum sine legis operibus : quae jam gendum ut dicatur, ex operibus legis postea datfe.Et
non sunt observanda, justus habetur, si tamen pra3- est sensus : Si Abraham
ex operibus suis justifica-
cepta divina custodierit. Juda^is gloriantibus et di- tus sine fide et sine gratia Dei se pra?veniente ha-
centibus,Deusverus etunus Juda2orum tanturaDeus bet quidem gloriam et laudeu) apud se in pra^senti
est, quibus dedit legem, et quibus dicitur : Notus et apud homines, eo quod justus fuerit ipse, apud

in Judsea Deus^ ait Apostolus. Deum vero non est laudabilis neque erit futurum.
An Judxorum Dcus tantum : Nonne et gcntium^ Quarc ? Quia sine fide
cst placere Dco impossibile
Deus est, id est nunquid JudaBOs soloscreavit,utde {llebr.w). In se ergo et apud homines habuisset
illis tantummodo curam gerat? Imo et gentium^id Abrahara gloriam et laudem pro suis operibus, si
est multo magis gentium Deus est, videlicet quia justificatus fuisset sine fide suis operibus, sicutille
multi crediderunt Deo, et placuerunt ex gentiiibus pharisaius gloriabatur, quicum publicano in tem-
antequam Juda^i in Abraham fuissent electi et in plum ascenderat. Fuit opus Abrahse circumcisio.
sortem Dei assumpti, sicut Abel, Noe, Sem, Job et Fuit utique obsignum magnte fideisuse: sed tamen
quam plures quos Scripturacom-
amici ejus,aliique antequam circumciderotur, ante a Deo electus est
memorat, vel quos etiam reticet, sive in hoc multo ideoque non ex operibus justifinatus est, sed per fi-
magis Deusgentium est, quoniam raultoplures cre- dera. Unde Scriptui-a non commeraorat opera ejus
dunt in eura ex gentibus quam ex Judceis. Nam sed fidem. Sequitur :

quod ipse sit Deus gentium Jeremias manifestat Quid Scripturadicit ? Credidit Abraham Deo, ohQ-
dicens Quis non timebit te,
: Rex gentium? {Jer.x.) diens pi-seceptis illius, quia exivit de terra sua et
Quoniam quidem unus Deus est cjui jusiificat cir- de promissione Isaac et Christi credidit quod ei
cumcisionem ex fide etnonex operibus vocatos, vi- ^. dixit Deus fn semine tuo boiedicentur omnes gen-
:

delicet ex Judaeis qui circumcisi appellantur, pro- Et qu\a crcdidit Deo reputatum est eiadjusti-
tes.

pter Abraham qui primus accepit eara, de cujus tiam, id est ad reraissionera peccatorura, quia per
stirpeilli descenderunt. ipsam fidera qua credidit, justus effectus est, et
EtpriBputiumper fidem., id est credentes ex genti- postinodura circuracisionera accepit in signum suae
bus qui a Judaeis praeputium vocabantur. Quod dicit justitiae qua justificatus fuerat per fidem.

ex fide, idem est et joer fidem, quia Apostolus sa?pe Ei autem qui operatur, merces non imputatur se-
mutat propositiones in uno sensu. Legem ergo prsc- cundum gratiam,sed secundum dcbitum.Ex humana
ceptorum, subaudis quae dicit : Diliges Dominum consuetudi-ne sumit exemplum,quando operantibus
Deum tuum ; et : Audi., Israet, Deus unus est, de- secundum meritumdamusmercedem,et nullam no-
struimus per fidem, et per Novum Testamentum. bis agunt gratiam non operantibus vero si damus
:

Absii. Praicavet in hoc loco Apostolus sestimationem aliquod beneficium, non merces, sed gratia ideo- :

iudnQOYum. Sed legem, subaudis pra^ceptorum, sta- que gratiamur ab illis. Et est sensus Si Abraham :

tuimus, id est confirmamus, et laudamus, et a Deo propter opera sua posset justificari sine gratia Dei
datam dicimus, vel etiam omnem legem generaliter se praeveniente, et sine fide, quae etiam gratis illi

Patrol. GXVII. 13
 395 HAYMOXIS IIALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMEXT. BIBL. 396

dataest.non esset ei pi*apmium justificationisgratis A stinuerunt, in ipso martyrio dimissa suntillis,quo-

Uli datum, scd debitum esset vel si alii Juda^i suis
: niam poRnitentiam corporalem susceperunt.
operibus fuissenl justilicati, non essent unde reter- Dcatitudo crgo lixc, de qua Psalnnstadicit,?/? cir-
rentur Deo gratia\ atque ideo supertlua, id est sine cumcisione tantum manet. an etiam in prxputio?[d
causaessetChristipassio. £/ tii//f//isubaudis gentili, est pertinet solummodo ad Judieos quse circumcisio
qui non o/)^rrt/uroperalegis, credenli auttin ineuniy appellatur, an etiam ad gentiles qui praeputium di-
id est in Deum: quijusiificat impium.non per opera, citur. llla beatitudo qua peccata sine operibus legis
sed per fidem, et sine prjecedentibus meritis, ex dimittuntur gratis in baptismate,et per poenitentiam
impio et peccatore facit pium et justum. rcputatur atque mai"tyrium, tain ad Judieos ad lidem venien-
fiiUs cjus adJustHiam, id estad remissionem,i<TJnj- tes.quam ad gentiles pertinet quagratia Abraham, :

dum propositum gralijp Dei, hoc est decretum justi- licet non esset baptizatus, per lidem tamen cum es-
tiae et misericordiai Dei, non secundum meritum set in pneputio justificatus est.Unde subdit Aposto-
quid decrevit gratis peccata dimittere. lloc intelli- lus :Dicimus autcm quia rcputata est fides Abrah3d
gendum est de gentilibus qui ante lidem nulla lia- ad Justitiam^ non circumcisio, id esthoc affirmamus
buere opera legis, et tamen sicut Judaei conversi^nos apostoli, quia non propter circumcisionem car
justificantur per fidem Christi sine operibus legis,ita nalem, sed propter fidera qnam habuit, qua credi-
et i.">ti. Et bene dicit. secundum propositum sive de- dit Deo, meruit justificari.

cretum gratiae Dei.quiaante mundi constitutionera, (Juomodo ergo Abrahae reputata cst ? fidesad jus-
cum homo adhuc non esset, decrevit Deus Pater titiara, iji circumcisione an inprxputio ? hoc est re-

cum Filio suo salvaregenus humanum, nullis praece- putataest ei fides ad justitiam,postquara est circum-
dentibus meritis. unde idem Apostolus alias dicit : cisus : an cura esset in gentilitate incircumcisus.
Sicut elegit nus in ipso ante mundi cojistilulionem Ipsesibi Apostolus respondet : Xonin circumcisio'
^Ephes. I), volens ergo Apostolus ostendere justi- ne, sed in prxputio, id est non postquam circuraci-
tiam, id est justificationem qua justificantur homi- sionem accepit reputata est ei fides ad justitiara,sed
hes, sine operibus legis et meritis suis testimonium
: cura adhuc esset in proeputio, id est in gentilitate,
psalrai proponit, in quo pnedicabatur quod in ad- quia necdura erat circuracisus, ideoque antea justi-
ventu Chiisti, et gentiles fide essent salvandi. Ait ficatus per fidera, quam esset circuracisus.
enim : Sicut et Daviddicit beatiludinem hominis,sU' Et sigjium accepit circumcision is , s ignacu lu m justi-
baudis describenscu/homini Deus accepto fertjusti- ti>, (juseest inprxputio. Ne dicerent Judaeisuperflue
tiam sive justificationem sine operibus legis. Quod circumcisum esseAbraham,si per illam non est justi-
autem dicit accepto fert, advcrbialitcrdicit ; accepto ficatus, ostendit illam circumcisionem signum esse

fert, id est libenter tribuit : vel jnngendum itacum justitiae, non augmentum, ut significaret justitiam

subauditione, cui accepto a se, id est electo et dile- Christi, quae est ex fide. Signum est quando in hoc
cto tribuit illiad justitiam.Diciraus et tertio modo. quod videtur aliud intelligitur, sicut Dominus raa-
Inusitatus enim raodus est locutionis, cui Deus ac- nifestat, dicens : Generatio hxc signum quxrit,et si-
cepto fertjustitiara, id est cui Deus acceptani dat gnum non dabitur ci, nisi signum Jonx propheted
justitiara,vel acceptabilera habetsineoperibuslegis. {Mattli. XII). Sicut fuit Jonas in ventre ceti tribus

Bcati quorum remissce suntiniquitates, idestom- diebus et tribus noctibus, sic erit Filius hominis in

nia peccata in baptismate, et quorum tecta suntpec- corde terrae. Ecce quod signabat Jonas voratus, ita

cata per poenitentiam post baptismum. Res tecta et quoque circumcisio Abrahae fidem illius significabat

cooperta non videtur, et nos tunc tegiraus peccata, quara habebat in corde, et qua ineruit justificari.

quando raalis bona opera justitiee superponimus, Hcec circumcisioest exspoliatio infidelitatis et vitio-
rura abolitio. Distat vero inter signum et signacu-
poenitentiara videlicet praeteritis agendo dignara, et
alia non perpetrando. Hoc autem distatinter iniqui- lum quod signum aliud est, et aliud significat signa- :

fatera et peccatum, ut quidam dicunt auctores,quod culum autera quod alicui rei adhuc iraprimitur ut
D
iniquitas sit ante legem, peccatum post iegem, vel lateat,quousque ab illo reseretur a quo imprimitur,
iniquitas sit cogitationura, peccatum sit operum. ita et illa circumcisio significabatjustitiamfidei quae

Quidam etiam dicunt iniquitatem esse quod contra erat in Abraham et latebat ibi signaculo vera cir- :

legem comraittitur, peccatura quod contranaturara cumcisio, qua Christus. qui ex ejus genere erat na-
et conscientiam : sed indifferenter unura pro altero sciturus per baptismi gratiara, suos fideles erat a

saepe ponitur. cunctis sordibus peccatorum circumcisurus, in die

Beatus vir cui non imputavit Dominus peccatum, quoquejudicii abomni mortalitatis fragilitate et cor-
Misericors Deusneque in baptisraate deleta imputa- ruptionis f&ece est emundaturus. In hoc etiam quia
bit, neque pcenitentia, recta si perraanserit in fide, octava die fiebat, significabat Dominicam resurrec-
vel potest hoc intelligi de maityribus qui in suosan- tionem, quae octava die celebrata est. Nam et ipse
guine baptizati, in ipso martyrio cuncta eis dimit- Christus significabatur in cultello petrino quo cir-
tuntur peccata ; vel certe de his potest accipi qui post cumcisio patrabatur. Fuit praeterea signum Judaeis
baptismumniultacommiseruntpeccata,sed veniente circumcisio data, quocognosceretur eorumgenusut
occasione dum pro Christi nomine martyrium su- permistione non confunderetur, dum inter gente
 ::

391 EXPOSITIO IX EPP. S. PAULl. — IN EPIST. AD ROM. 308

multas habitarent, vel cum inter gentes multas ca- A sto omnia possidet, cui dictum est a Patre. Postula a
ptivi ducerentur, et ignoraretur quod de genere me, ct dabo tibi genles lix-rtditatem tuam (Psal. ii).

Abrahce descenderet Christus, ac tandiu mansit in Si enim qui ex lege sunt, hi sunt ha^redes, exina-
typo et figura, quousque veraciter compleretur ad- nita est fides, abolita, id est deleta,
cst promissio, id

veniente Christo, remoto signaculo sub quo latebat, est,qui Judaei qui ex circumcisione, et qui legem
id est eadem circumcisione carnali penitus ai^lata, habent, haeredes sunt tantummodo promissionis
Erat etiam in signura eisdem Judaeis, ut quando in Abrahae de Christo, et non etiam gentiles, evacuata
praeliis cum aliis sternebantur, et nudi relinqueban- sive annihilata est fides qua ipse credebat Deo et
tur, ex circumcisionis signo notati, sepulturae man- abolita, deleta est promissio de Christo. Et est
sen>
darentur.Signum ergo accepit circumcisionis ob hu- sus Si solummodo vos Judaei circumcisi hseredes
:

jusmodi causas (ut diximus) quae circumcisio signa-

;
promissionis Dei estis,ut vos
vultis, non impIevitDeus
cuium fuit justitiae fidei quae in prajputio est, qua promissionem suam quam dedit Abrahse, ut pater
ante est justificatus pcr fidem quam circumcideretur. esset multarum gentium. Et si ita est, jam videbitur
Justitia etiam fidei dicitur quia primum fidem ha- Deo Non est ergo data promissio
frustra credidisse.
buit, et per eam justitiara promeruit quia justifica- Abrahae per legem, sed per fidem. Quare?
tus et mundatus est ab omnibus peccatis. Nara in Lex enim iram operatur, id est vindictam Dei. Lex
gentilitate sive in praeputio positus, fide est justifi- non dedit illam promissionem Abrahae, sed vindi-
catus. Et reddit causam quare hoc scilicet, ut sit pa- ctara operatur, dum dicit : Dentera pro dente. Et
teromnium credentium per prseputium. Per fidem qui occiderit, occidatur. Ubi non est lex, nec prxva-
quam habuit in praeputio, pater est omniura creden- riceris, subaudis tanta, vel non ita iraputatur.Hoc
tium tam Judaeorum quam gentium. Nam carne pa- dupliciter intelligi potest : ubi non est lex naturalis,
ter est autem om-
Judaeorura non credentium, fide non Hst tanta praevaricatio
ejusdem legis. Verbi gra-
nium credentium Judaeorum et gentium, quoniam tia : Quandiu infantibus non viget intelligentia aut
lidem qua credidit Abraham Deum omnipotentem inteJlectus naturalis legis discernendi inter bonum
esse et Trinitatem habere in personis, et unitatem et malum, licet percutiant patrem, verberent
ma-
in substantia, ipsam quasi ex haereditate paterna re- trera, maledicant parentibus, non est tanta praeva-
tinent credentes. Et quare sunt omnes credentes ricatio, nec ita imputatur eis sicut postmodura, ubi
filii Abrahae per fidem? ut reputetur eadem fides et venerint ad legitimos annos, et ubi cceperit vigere
illis ad justitiam, sive ad justificationem,,sicut re- in illis naturahs intellectus. Aliter Ubi non est lex ;

putata est Abrahae dum

adhuc in gentilitate.
esset Moysi, peccet aliquis, non est tanta prsevari-
licet

Sicut enim Abraham antequam circuracideretur fi- Q catio, nec ita iraputatur ei qui non habet ipsara
le
dera habuit qua pater est credentiura, et posteage- gem si peccaverit, quia non existit prce\aricator
nuit Isaac, ex quo pater est Judoeorura, sic potius ejus, sicut ille cui data est ad observandum : ideo-
pater est spiritualiura quam carnalium, et ita factum que ubi pra^cepta legis, ubi praevaricationis occasio
est ut sit pater gentium per fidera. et ubi prtevaricatio, ubi major ira Dei et vindicta
in
Et sit pater circumcisionis, id est Judaeorum cre- pra^varicatorem. Potest et tertio intelligi Ubi non :

dentium et non credentium per carnem, 7ion his tan- est lex Evangelii, sicut in paganis, non est
prcevari-
tiim qui sunt ex circumcisione, sed et his qui sectan- catio tanta, tamen non ideo imraunes a vindicta
tur vestigia fidei, qux est in prsputio patris noslri Dei erant :
quia per creaturam poterant cognoscere
Adlrahw. Ac si diceret aliis verbis : Non tantum
illis Creatorem.
Judaeis Abraham est pater, vel reputatur fides Abra- secundum graliam firma sit pro-
Jdeo ex fide, ut
hae ad justilicationem, qui descenderunt de progenie missioomni semini Abrahw. Sensus igitur iste est
illius postquam circumcisionem accepit, sed et his Quia non est tanta praevaricatio in gentibus ubi non
gentilibus qui imitantur exempla fidei, quae est in prae- est lex Moysi,fide et per quanta in Juda^is, ideo ex
putio patris nostri Abrahae. Nam iliis est Abraham
lidem justificantur oranes Juda^i, sive gentiles cre-
pater, et illis reputatur fides ejus ad justificationem Ddentes, et per fidem sunt hceredes, non per leo-em
qui imitanturexerapla fideiillius quse data estei, cura utsecundumgratiam quam gratis proraisit non se- :

adhuc esset in gentilitate quse praeputiura appellatur. cundura meritura, neque secundum iegGm firma sit
Non enimper legem promissio Abrahx aut semini promissio, quam promisit Deus omni seraini Abra-
ejus, id est Christo data est, ut haeres esset rnundi, hae, non solura ex Judaeis, sed etiam ex gentibus.
sed perjustitiam fidei quam habuit antequam circum- Quae est ista proroissio ? Benedicentur, inquit, in te
cideretur, et antequam illam proraissionera accipc- omnes gentes (Gen. xxii), patremque multarum gen-
ret. Ideo autera per legera non est facta vel data tium posui te (Gen. xvii). Unde sequitur : Non enim
promissio Abrahae, quadictura estilii Patrera raul- ei qui ex lege est solum, sed et ei qiii, ex fide
:
est Abra-
tarura gentiura posui te, insemine tuo benedicen^
et hx, qui est pater omnium nostrum. Sensus iste est
tur omnes gentes {Gen. xxii), quia non erat adhuc lex pi-omissio qute facta est ad Abraham de Christo,
quae post quadringentos et triginta annos data est. quia in semine ejus benedicenturoranesgentes, non
AbraharaergoinChristohaeres estraundi,quiaomnes ei Judaeo firraata est solumraodo istaproniis.sio,
qui
credentes perfidemfilii suntAbrahae, etipsein Chri- ex lege circuracisionis descendit, sed etiara geutil
 :

399 I1AYM0N1S HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 400 J

firmata est, qui ex fide tllius est Abraha} qui est pa- A dum est autem quatuor existere causas (ut beatus
ter omniura credentium. dicit Ambrosius) quic reddunt feminas steriles, vide-
Sicut scriptum est, in lege Moysi : Quia patrcm licet aut quod somen
non pervenit usque ad
virile

multarum gentium posui te, ante Deum cui credidisti locum conceptionis, aut quia mulier non valet illud
{Gen-\\n).U\c percutitur Juda?orum superbia,'qui se retinere, aut quia non habet vigorem coquendi illud,
gloriantur de progenie Abraha} descendisse. Non aut quia ambo senes simul conveniunt et senectute
enim Patrem unius gentis Israelitic» constitui
ait : gravantur, seciindum quod dictum cst ei : Sic erit
te, sed patrem omnium gentium per fidem constitui se77\entuum^ sicut stcllx ccoli et arena maris. Semen
te. Per carnem enim pater JudcTorum est, per fidem Abrahne in hoc loco intelligitur tam multitudo Ju-
autem omnium gentium.Et recte addidit Apostolus daeorum, quorum paterper carnem est et per fidem,
ex sua interpretatione : AnteDeum cui credidisti, id quam etiara oranium gentiura raultitudo, quorum
est coram Deo cui credidisti in corde. Multi enim pater solunnnodo est per fidera. Et dictum est hoc
sunt qui videntur credere in Deum. sed non credunt hyperbolicos, per tropum scilicet fidem excedentem.
ante Deum. lUi auteni non credunt ante Deura, qui Licot enim prae multitudine non possit numerari
confitentur se credere Deum verbis, sed aliud corde abhominibussemenAbrahae, Deotaraen numerabile
retinent. llli vero ante Deum credunt, qui tota ani- est. Notandumque per stellas et arenam secundum
Abra- ^ queradara doctorera intelligendura esse generalitcr
ina, toto corde, tota virtute illura diligunt, ut
ham.et qui potius in interiori homine in conspectu orane semen Abrahae credentes videlicet ex gentibus
Dei fidera servant quamin ostentatione hominura
: et ex Judaeis, oranemque Israelem, et secundum
:

sicut est carnis circuracisio qui viviftcat mortuos alium per stellas, electos solumraodo intelligendos
:

per fidera et gratiam suara, id estgentiles et oranes ex utroque populo ;

per arenara vero omnes Judaeos
qui mortui sunt per inlidelitatera in peccatis. Sic infideles et incredulos, pondere peccatorum gra-
enim vivit justus per fidera, ita moritur peccator vatos. Et non inconvenienter per stellas quae coelo
per incredulitatera, vel certe dixit vivificatsub prse- adhaerent, suaque claritate mundura illurainant,
senti tempore. pro futuro vivificabit. Ipse enim designantur electi, qui seraper coelestia appetunt,
suscitabit sive vivificabit raortuos in die judicii, si- dicentes cura Apostolo ; Xostra conversatio in ccclis

cut in Evangelio dicit : Veniet hora quando omnes est [Philipp. iii), mundumque verbis et exempiis
qui in monumentis sunt, audient vocem Filii Dei^ et irrideant : per arenam vero quae ponderosa est et
procedent^ qui hona fecerunt in resurrectionem vitee sterilis, reprobi, qui pondere peccatorum gravati,
(Joan. v). Et vocat ea qus non su?it, tafiquam ea qiiSB steriles existunt a bono opere.
sunt. Deus oranipotens solus habetessentialiteresse, n Et 71071 infirmatus est m fide. Ille infirmatur fide,
et qui adhaerent ei per fidem et dilectionera, illi uti- qui dubitat, nec credit proraissionibus Dei. Sed
que habent esse ab illo, et illi sunt sicut ipse dixit Abrahara nudiensaBeo, patrem multarum gentium
Ego sum Deus Abraiiam, et Deus Isaac, et Deus Ja- posui te, et, Secundum hoc tempus veniam eritque
cob {Exod. iii). E contrailli qui non adhaerent, cora- Sarae filius (Rom. ix). Licet contra naturse usum
paratione ejus quasi non sunt. Unde Isaias propheta videretur esse quod promittebatur, non tamen est
dixit : Omnes gcntesquasi non sint, sic suntcoram eo, et infirmatus fide, quia non dubitavit in proraissione.
quasinihilumet inane reputatx sunt ei {Isa.Xh) Igitur Nihil enira fides considerat naturae, quia in his quae
secundum hunc sensum dicit Apostolus modo. Ergo proraittit Deus, facile servit natura suo auctori. Nec
sicut vocavit Abraham qui erat, quia Deo adhaerebat consideravit coiyus suum emortuum ad procreandos
per fidem, dicens : Exi de terra tua et de cognatiune filios, cumjam fere ce7itum esset aimo^^um, quiacen-
tua [Gen. xii), sic vocat ea quae non sunt, id est sic tenarius erat, emortuam vulvam Sarx non consi-
et

vocat gentiles infideles ad fidem ut habeant esse illi deravit, Eraortuos dicit Abraham et Saram in pro-
adhaerendo : qui antea non erant, illi non adhaerendo. pagandis fiiiis propter annorum multitudinera jara
Qui contra spem in spem credidit, ut fieret pater desperatos. Abraham naraque centenarius erat, et
multaru m gentium per iidem.Contra spem desperatae Sara nonagenaria, quando proraisit Deus, inquiens
D Secundum hoc tempus ve7iiam et crit
spem sperandoe sobolis, vel certe
sobolis, credidit in per Evangeliura :

contra spem naturae in spem gratiae et potentiae Dei Sarx filius. Eraortua enira erac vulva Sarae : quia
credidit. Contra spem enim naturac erat, ut vctula jara praecesserat tempus pariendi, et jara desierant

parerct, quae adolescens et juvencula sterilis per- fieri Sarae rauliebria, id estjara desierat menstruum
manserat. pati, ubi maxime consistit vigor conceptionis, quod
Nam natura est, ut juvenis junctus juvenculae ubi cessaverit in feminis, transit terapus generandi
generet, sirailiter senex junctus juvenculae, naturale filios. Sed Abraham non attendit ad naturae usura,
est ut generet, sicut Abrahara senex et Agar juven- sed ad Dei potentiara, credulus ejus promissionibus
cuia, ex quibus natus estlsraael. Contra spem vero unde sequitur.
naturae est, ut senex cum vetula mistus generet. Sed In repromissione etiam Dei non haesitavit diffi-
Abraharn non attendit ad consuetudinem naturalem, dentia, sed confortatus est fide, dans gloriam Deo.
quod non posset ex se et Sara jam vetulis filius pro- In reproraissione Dei (de qua supra dixiraus) sive de
creari, sed in spera potentiie Dei credidit, quia om- Isaac, seu de Christo, non haesitavit diffidentia, sive
nipotentem noverat eum qui promisit. Consideran- non dubitavit incredulitate, sed confortatus est fide
 401 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD ROM. 40?

de promissionibus, dansglorianiDeopromissionibus Aper Domininn nostrum JesumChristum. Cum Judaei

illiusgratias referendo quasi de acceptis beneficiis, et gentes inter se disceptarent, et illi de antiqua;

intelligens solius Dei esse munus et gratiam, ubi legis operibus, hi vero de nova Christi vocatione
humance fecunditatis naturae usus cessaverat. prsesumptive gloriarentur, pertractata et elucidata
Plenissime sive certissime sciens quia quxcunque causa, quia nemo eorum ex merito suo esset justifi-
promisit J)eus, potens est facere : ideo subaudis quia catus, sed omnes pergratiam quamfideminfundit et
credidit Dei depromissionibus,rep2^f«/?/?» csl illi ad veritatem ostendit, et quia nec genus, nec circum-
jiistitiam. Nonauiem scripium taiilu)n propter
est cisio faciat filios Abrahae, sed fides recta qua claruit
ipsum, quia reputatwn est illi ad justitiam, sed et Abraham, a Deo illuminatus et prseventus statim
propter nos, quibus reputabitur credentibus in eum subjunxit Apostolus non : Juslificatiigitur ex fide,et
qui susciiavit Jesiim Christum a moriuis. Non est
ex operibus legis, neque per aliquod meritum no-
(inquit) tantum propterhoc scripta fides Abrahaeut strum quod prsecesserat fidem,pacem habeamus ad
ipse legeret, qui olim fuerat defunctus, quando Deum Patrem, per mediatorem Dominum nostrum
Moyses ista scribebat, sed propter nos et profectum Jesum Christum, cujus passione reconciliati sumus
nostrum, ut imitaremur fidem illius, quibus repu- Deo Patri,sicut angeli inejus nativitatecantaverunt
tatur fides ejus ad justitiam credentibus in eum, id^ Gloiia in excclsis Deo.et interrapax hominibus bonx
est in DeumPatrem, qui suscitavit Jesum Christum voluntatis(Luc. ii).Tuncenim pacemhabemus apud
a mortuis, id esta sepulcro, qui proprius locus est Deum, si inter nospaccm et concordiam fraternam
mortuorum, vel certe ab inferno. Si ita perfecte cre- tenemus. Ac sidiceret Jam quiareconciliati sumus :

diderimusChristum a mortuis resurrexisse,quomodo per sanguinem Filii Dei, et pacem habemus apud
ille credidit corpus Saraj emortuum posse ad con- Deum Patrem, simus et nos internos pacem haben-
cipiendum vivificari,et crediderimus Deum Patrem, tes, non praesumentes in aliquo de nobis,cum omnia
qui Christum suscitavit a mortuis,reputabitur nobis ex fide Dei habeamus :

fides nostra ad justificationem.quia repromissionem Pcr quem habemus accessum per fidem in gratiam
accipiemusomniumpeccatorum.DeusPatersuscitavit istam in qua stamus. VerChristum (inquit) nos paci-
Filiumsuum amortuiset ipse etiam Fihus suscitavit ficavit Deo Patri,per illum utique accessum et in-
semetipsum,et ut etiam altius dicamus,tota Trinitas troitum habemus, per fidem illius in gratia ista in
suscitavit illum hominemassumptum qua stamus,credendo in Patrem etFilium et Spiri-
a verbo Dei.
Qui traditus est propter delicta nostra et resur- tum sanctum.Gratiam appellat in hoclocofidem per
rexit 'propter justificationem nostram. Multis modis quam pienitudinem justificationis percepimus gratis
traditus legitur Dominus Jesus Christus. Nam tra-
C a Deo tempore baptismatis, et insuper quidquid do-
didit illum Deus Pater, sicut dicit Apostolus. Qui norum habemus spiritualium,nominegratiae isto in
proprio, inquiens, Filio suo non pepercit, sed pro loco comprehendit. In qua vel ad quam gratiam, in-
nobis omnibus tradidit illum (Rom. viii). Tradidit troitum vel accessum habemus per ipsum qui ante
ipse Filius seipsum, sicut egregius praedicator dicit eramus longe, quia ipse est ostium sicut dixit Ego :

in praesenti loco, et alias ubi loquitur Qui dilexit sum ostium [Joan. x), et nemo venit ad Patrem nisi
:

me, et tradidit semetipsum prome (Gal. ii). Tradi- per me [Joan. xiv). In quagratia,id est fidejustifica-
derunt illum daemones, qui persuaserunt Judae ut tionis et indulgentia peccatorum stare debemus, in
traderet illum, unde dicit Evangelista, quiaintravit bonis scilicetoperibus viriliter laborando, qui antea
Satanas in cor Judae ut traderet illum(/oan. xiii\ et jacebamusinluto et fetore \itiorum,gloriamurinspe
Apostolus manifestat, dicens de daemonibus : Si glori3e filiorum Dei. In praesenti saeculo filii Dei
enim cognovissent^nunquam Dominum glorise cruci- sumus in spe, in altera autem vita erimus in re, si

fixissent [I Cor. ii). Tradidit illum Judas propter inbonisoperibusarticulus mortis nos invenerit,unde
triginta argenteos. Tradiderunt eum Judaei Pilato. dicit Joannes : Charissimi, fitii Dei sumus in spe.
Pilatus quoque illum tradidit militibus, qui cruci- j^e^ nondum apparuit quid erimus in re {IJoan. lii)
fixerunteum. Sed interhaec omnia digna considera- Non solum autem^ subaudis gloriamurinspeglo-
tione perpendendum est, quia quod Deus Pater et riae filiorum Bei^sedet gloriamur in tribulationibus.,
Filius fecerunt causa dilectioniset misericordiae,hoc id est angustiis et adversitatibus persecutionum pro
Judas causa cupiditatis, daemones vero et Judaei at- Christo : scientesquod tribulatio et afflictio patien-
que Pilatus causa invidiae. Traditus est propter de- tiam operatur in electis qui patienter adversa hujus
licta nostra^ et resurrexit propter justificationem no- saeculi perferunt. Patientia a patiendo, id est a fe-
siram, ut credentes eum passum propter salutem riendo dicitur, et est patientia quando corpus et
nostram, et resurrexisse in veritate a mortuis, per animus timore et afflictione tormentorum feritur,
hanc fidem mereamur justificari.Intraditione Chri- sed vindicta non petitur. Per hanc sancti martyres,
sti ineffabilis misericordia exstitit, in resurrectione vicerunt persecutionem et saevitiam tyrannorum,
quoque incomprehensibilis potentia deitatis demon- non reddentes vicem, sed patientiam sive toleran-

strata est, etc. tiam servantes.

CAPUT V. Patientia autem probatioJiem, meritorum etfidei,
Justificati igitur ex fide, pacem habeamus ad Deum sicut probatisuntsancti martyres, etsicut probatus
 :

403 HAYMONIS flALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I, — COMMENT, BIBL. 404

est Job, nondeficiensin tribulatione.Estetiam pro- A raorliuiin.tripliciter accipi potest : beatussi qujtlera
batio, honestas morum et laudabilitas actionum, Ambrosius hoc modo dicit INIortuus estsecundum :

undeprobus dicitur laude dignus : prolfatio vrro ope- tempus, quia parvo et brevi tempore jiotuit teneri
ratur spcw, vitK a?terna}. Spes est exspectatio futu- a morte tertia enim die resurrexit. Aliter
: Secun- :

rorum bonorum. Qui ergo inter tribulationes et dum tempus mortuus est, id est tunq qu^ndo totus
adversa jDer patientiam probabiles existunt in fide, raundus sub peccato tenebatur.De quo terapore dicit
illi securi de pnemiis, futuram beatitudinera exspe- Apostolus alibi Postquamrfn?7 ple?iitudo temporis,
:

ctant» misit Dius Filium suum natum ex muliere, fqctuyn

Spes autem non confundit. Spes sive exspectatio sub lctj( {Galat .jyj.Ht Deus Pater ad Filium per pro-
futurorura bonorura oranem confusionem et vere- phetam ; Tempore, inquit, accepio exaudivi te [Isa.

cundiam hujus saeculi expellit. Spes ergo pon con- XLix). Potest etiara tertio modo intelligi^ quia mor-
fundit, id est qui probatus est in fide.bonisqvie tuus est secundum tempus, id est corporaliter, i^
operibus, et spera babet aeternorum prjemiorum, corpore, non in anima :,quia peccatum non fecit,

non erubescit quidquid adversi hoc saeculo sus.ti- nec inventus est dolus in ore ejus. Terapus enira
in
nuerit, securusdeprtpmio. Et quare hoc? guia cha- dicitur esse, ubi aliqua varietas est, verbi gratia
ritas Vei qua nos diligit Deus, vel qua diligimus^Ubi sol oritur sol et occidit, ubi luna. augmentum
Deura, diffusa est in cordibus nostris temporebapti- vel decrementum capit, tempus dicitur esse ubi :

smatis,et tempore manus Spiritum

irapositionis per etiam ver transit in aestatem, aestas quoque in^a\i-
sanctum qui dalus cst nobis non per meritum no- tunmum mutatur, autumnus nihilominus in hie.-
strura. Verbum effusionis sive diffusionis largitatera mem. Mortuus est Christus secundum tempus, .id
munerura significat,sicut in Joel habetur :Effundam ^st secundum carnem, quae .mutabilis est et varia-
de spiritu meo super omnem carnem {Joel.^ 1] . Sive tioni. subjacet, m.ortuus est temporaliter : nam ubi
ergo charitas qua dihgimus Deum in nobis sit, pro aeternitas est, tempus esse non potest.
cujus araore patienter omnia adversa sustinemus : Vix enim pro justo quis moritur, nam pro bonp
sive qua diligiraus proxiraum, vel quidquid boni in forsitan quis audeatmori ? Subaudis aut nullus.aut
nobis habetur, non per meritura nostrum, sed per rarus. Quis e?iim, ipro nullo, aut proraro saepissime
gratiara Dei,Spiritu sancto cooperante,nobis tribui- ponitur : pro nullo accipitur, ut in psalmis, Detis,
tur : ideoque perceptis quibus voluntatiiiliusobtem- quis similis crit tibi? {Psal. Lxxxii.) Id est nuUus.
perare debemus, habentes inter nos pacem quam Pro raro, ut hic, et alibi ubi dicitur : Quis sapiensct
ipse (••ommendavit discipulis, dicens 'Pacem relinquo intelliget ista? {Psal.cvi.) Raro invenitur.Et estsen-
vobis {Joan. xiv). Ipsa etiam spes per Spiritum san- sus Vix potest aliquis inveniri, qui non solum pro
:

ctum nobis datur, qui facit nos credere quod pro- irapiisj sed nec forte pro justis et bonis audeat mori.
mittit. Nec enim confundit nos spes quoniara am- Et cum raro inveniatur qui pro justo etbono audeat
plius dabit quam speramus nos, gaudia videlicet mori, Christus pro irapiis naortuus est.Inter justum
patriae coelestis. et bonum hoc distat, quia justus sit studio et exer-
Ut quid tnim Christus.cum adhuc infirmi essemus citatione virtutum : sic sancti raartyres; bonus vero
secundum tempus, jpro impiis mortuus esl. Ut quid in innocentia, sicut sunt parvuli qui inundantur in
enira Christus, cura adhuc infirrai esseraus, id est baptismate. Potest etiam et pro uno accipi justus et
peccatores secundumterapus pro impiis, idest irre- bonus.
ligiosis raortuus est nisi ut abundantiam etplenitu- Commendat autem Deus suam charitatemiii nobis,
dinem suae charitatis nobis commendaret, sicut quoniam cum adhuc peccatores essemus^ id est ante-
sequentia nobismanifestant.Infirraus est omnispec- quam essemus justificati ^erfidem, secimdum tempus
cator et omnis infidelis, fortis vero justus et fidelis Christus pro nobis mortuus est. Ad quid commendat
atque cognoscens Deum. Pietas est cultus et religio Deus suam charitatem in nobis? Ut iliara imitemur
Dei, a qua dicitur pius, id est rehgiosus. E contra eo modo quo superius diximus. Multo magis igitur
D^
impietas, est irrehgiositas a qua venit impius, id justificati nunc per sangui?iem ipsius, salvi erimus
est irreligiosus. Tanta fuit charitas Christi, ut non ab ira per ipsum. Si cum peccatores essemus,Cbri-
solum pro illis qui coraparatione reproborura re- stus pro nobis dignatus est mori, multo magisjara
ligiosi erant, sed etiara pro irapiis moreretu»'quos remissionem peccatorum habentes insanguine pas-
postea per fidemsuam justos fecit. Istam charitatem sionis ejus, et justificati per fidera salvi eriraus per
nobis commendavit, ut illam iraitaremur, sicut disci- Christum ab ira, id est vindicta diei judiciiquae ven-
pulis dixit, quando lavit pedes eorum. Exemphnn tura est reprobis. Licet autem legaraus plerisque in
(inquiensi dedi vobis, ut qualia vobis facio, talia fa- locis omnipotentem Deum iram habere, non debe-
ciatis (Joan. xni), id estsicut ego vobis lavi pedes, musputare quod in illum cadatullaperturbatio quia
ita et vosalterutrum : otsicut ego pro vobis animam ipse semper idommanetjuxta quod Psalmistadicit
meam non dubito ponere, ita et vos non dubitetis, Tu semper idem ipse es {Psal. ci), sed ira illius ap-
neque pro me, neque pro fratribus si necessitas pellatur vindictaet ultio ipsius, quam iliesine aliqua
fuerit,causa amoris mei animas ponere. Quod vero mutabilitate exercet, secundum quod ei sapientissi-
dicit Apostolus Christum secundum terapus esse mus orator dicit -.Tu autem, Domine Sabaoth, cu??i
:
405 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EPIST. AD ROM. 406

tranquillitate jxidicas [Sap. xiil. In hoc loco proponit A modi : Sicut per Adam peccatum et mors intravit,
sibi beatus Augustinus qu;estionem, dicens : Si, ita per Christurn justificatio et vita Lvterna venit.
inquit, in sanguine passionis Filii Dei accepiinus Propteron inquit Apostohis, reconciliati sumus Deo,
.

remissionem peccatorum, non necesse est ut bn{)ti- quiasicut per unum iiominem A(hxm in hunc mun-
zemur et si in baptismate accepimus remissionera,
: dum, id estin universitatem generis humani (praetec
et mundamur abomnibussordibus vitiorum.quid ne- Christum qui de supernis est) peccatum intravit, ^t
cessefuit Christum pati? Qunm quicstionem ita dis- per peccatum mors venit, ita et in omnes homines
solvit : Ista duo, passio videlicct Christi et bapti- mors corporis et animcC pertransiit, sicut in illum
smus, ita sunt conjuncta, ut neque baptismus possit primum,in quo omnes peccaverunt ita per Dominum
hivare a peccatls, et perfectum hominem reddere nostrum JesumChristum justificatio intravit, et per
sine fide passionis Ghristi,quia sine fide impossibile justificationem vita futura. Sensdis talis est : Sicut
Deo neque fides passionis Christi possit
est placere : per Adam peccatum intravit in genus humanum et
remissionem peccatorum dare sine gratia baptisma- mors, et per omnes transiit, sic per Christum venit
tis, nisi in sanguine martyrii sui fuerit baptizatus, justificatio et vita. In ipso quoque omnes peccave-
quia Dominus dixit : A7.s/ quis renatus fuerit ex aqua runt, qui in lumbis ejus erant, sicut Levi inlumbis
et Spiritu sancto^ non potest introire in regnum /)(??' Berat patris, quando decimatus est (Hebr. vii). Et
(Joan. iii). Si enim.,cum inimici essemus, reconciliati congrue dicit primura intrasse peccatum ac deinde
sumus IJeo per mortsm Filii ejus, multo magis recon- per peccatum subintrasse mortem, quia statim ut
ciliati salvi erimus in vita ipsius. Si, inquit, cum peccavit, mortalis factus est, sicutei Deus ante prae-
inimici esseraus, id est peccatores, reconciliati su- dixerat : In quacunque die, inquiens, comederis ex
mus Deo Patri per mortem Filii ejus, multo magis eo, morte raorieris. Peccavit concupiscendo atque
quam meruimus reconciliati et in amicitiam con- comedendo, et mortahs factus est in peccando.
versi, salvi erimus in vita ipsius, id est in vita U<quead lcgem enim pcccatum erat in mimrfo.Non
ipsius Christi, qui est vita, et inquo vitara aeternam dicit usque ad tempus, quo data est lex, sed usque
habiturisumus.Illireconciliantur quiinimici suntad ad terminumfmiendaelegis.Sic enim solliciti sumus
invicem. Quomodo ergo exstitit nobis omnipotens dic6re.Regnaverunt Huni usque ad Attalem[F. Atti-
Deus iratus et inimicus. cum de illo dicatur, quod lam] regem, id est usquead raortem Attale regis. Us-
nihil odit eorum quae fecit. Sciendum quod non na- que ad tempus, id estusque ad fmem legis et initium
turam nostram, quam ipse fecit sanctam et bonam, gratise. peccatum originale et actuale fuit in mundo.
odio habebat, sed vitia et peccata quae ipsi nobis Pergratiamautera JesuChristi non soluraoriginalia,
attraxiraus. Quapropter quadara justitia Dei traditi ^sed etiamactualiadesertasunt. Peccatum autem non
sumus diabolo, quandiu sub peccato fuiraus. Sicut imputabatur cum lex non esset. Hoc tripliciter intel-
legitur, postquara meruit homo audire Terra es, : ligi potest. Quandiu lex naturalis non est in homine

et in terram ibis, hoc est totus terrenus effectus es sicut in parvulis, quidquid agatparvulus, non impu-
et idcirco morieris. Dictura est et diabolo in ser- tatur esse peccatura, quia nescit quid sitbonum aut
pente Terram comedes, id est peccatores devora-
: malura. Aliter Antequam lex daretui', nonagnosce-
:

bis. Ablatis autem vitiis et peccatis, per passionem batur peccatura tam grave malura esse, sicut per
Filii ejus reconciliati sumusinid quod ante fuimus. legera ostensura est. Vel aliter : Cum lex deesset,
Unde dicit Apostolus Si, inquiens, cum inimici Dei
: non imputabatur, id est ignorabatur qua pcpna di-
essemus actibus, non natura, per raortera Christi gnura esset peccatum, quousque ipsa lex dixit Qui :

salvati sumus, quanto raagis in ejus glorificabiraur hoc vel illud fecerit, morte moriatur. Sed regnavit
vita, si eam imitati fuerimus. mors ab Adam usque ad Moysen^ etiam in eos qui
Non solum autem, sed et gloriamur in Deo per
non peccaverunt in similitudinem pirssvaricationis
Dominum nostrumJesu^nCliristum., per quem 7iunc Adx. Id est mors idem est quod peccatum, ideo dicit
accepimus reconciliationem. Nonsolum, inquit, salviD regnasse mortem, quiauniversum tenuitorbem tam
erim.us,etdabiturnobis vita aeterna,sedetgloriamur mors peccati, quam mors corporis. Quod dicitusque
in Deo Patre sive in cognitione Dei, quam haberaus ad Moysen ita est intelligendum ut jam diximus, id
per Dorainum nostrura Jesum Ghristum,cujus pas- est usque ad fmem legis et initium gratise. Per
sionenunc reconciliationem accepiraus.Nunc,inquit, Moysen enim intelligitur lex, sicut dicitur in Evan-
reconciliati sumus Deo Patri, id est in terapore gelio ad divitem Habent Moysen, id est legem. Et :

adventus Ghristi, sicut enira verbo Patri suraus alibi Incipiens a Moyse {Luc. xxvii), hoc est a
:

creati, juxta quod Joannes dicit Omnia per ipsum lege. Regnavit, inquit, mors animaein toto mundo,
:

facta sunt, et sine ipso factum est nihil [Joan. i), ex quo primus non peccavit usque ad fmem legis
ita quoque et ab illo sumus redempti et Deo Patri Moysi et exordium Evangelii, non solura in alios,
reconciliati. sed etiara in illos qui non sponte neque scienter
Propterea sicut per unumhominem in hunc mun" peccaverunt, sicut parvuli erant, qui originalibus
dum peccatum intravit^ et per peccaium mors,et ita peccatis tenebantur obnoxii. Illi in similitudinem
in omnes homines mors pertransiit^in quo omnes pec- praevaricationis Adse peccant, qui scienter et volun-
caverunt. Defectus dictionis isto in loco est hujus- tarie peccant, sicut ille cui dixit Deus Ex omni
: ligno
407 HAYMONIS IIALHKRSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COM.MRXT. BIBL. 40S
paradisi comede. delignoautemscJontiaRbonict raali A unuin peccanteni. id est per Adam, venit mors ; ita
ne coraedas,ett-. {Gen. u). Ille voro insiiiiilitudinom donumgrati;o vonit per Cliristum. Xam judicium
ot

Adcenonpeocat.quinoquelogemnaturalemhabot.ne- quidcm cx uno in condcmnationcm,gratia autem cx

quo cum studio peccat. Qui est fuiiiui fiitun'. IIoc mult>s delictis in justificationcm. Judicium, sive da-
tripliciterpotest intelligirAdam qui peccatum attulit mnatio. ex uno homine,Adara,vel uno peccato origi-
mundo, exemplar sive forraa est futuri Adiv, id ost nali venit in condemnationem omnium hominum :

Christi, quia sicut ex virgine torraillo factus ost, ita gratia autem Christi qua nobis gratis dimittuntur
Christus ex virgine Maria natus ost. Vel a contraria peccata, in justiGcationom lidelium venit ex multis
parte, aliteraccipitur caput pecciiti^aliter caput ju- delictis quse post oii^inale peccatum addita sunt.
stitire : quia sicut Adam peccatum attulitetmortom, Et est sensus Damnatio venit ex uno homine, vel
:

ita Christus justificationom ot vitam. Aliter : Si &ic uno poccato originali, in condonmationom generis
dixerimus, qui est torma futuris. ut quidam codiccs humani.gratiaautem Christi venit in justificationem
habent, erit sensus : Exemplar est futuris posteris electorum ex multis delictis, id est ad hoc venit, ut
suis in peccato, quia sicut ille peccator et mortalis non solum ab illo uno originali, sed etiam ab omni-
exstitit, ita omnes posteri ejus peccatores et mor- bus actualibus nos justificaret ideoque aliter venit
:

talos nati sunt et nascuntur quotidie, transducto ori-

g peccatum, aliter gratia. Considerandum, quia cum
ginali peccato in posteros, ut beatus Augustinus dicit judicium venire ex uno homine in condemna-
dicit, per concupiscentiam coitus, sed per gratiam tionem, loquilur contra Peiagianos, qui negant ori-
Domini nostri Jesu Christi liberantur a peccatis et ginale peccatum trahi ab infantibus quando nascun-
morte teterna sicut enim nullus homo extra Adam,
: tur,dicentes quia non per origmemiliudpeccatum
:

id est extra progeniera illius, ita nullus extra pec- trahitur, sed periraitationem, quod omnino falsura
catura illius prater Christura. est. Si enim ita esset, ut illi delirant, nequaquam

Sed non ncut delictum, \dx. ita et donum justifi' Dominus expresse in Evangelio diceret Si quis non :

cationis^ hoc est raajus fuit donum Christi,quo nobis renatus fucrit cx aqua ct Spiritu sancto, non intrahit
reraissio peccatorum venit,quara peccatum Adae,per in rcgnum ccclorum {Joan. iii). In Veteri quoque
quod venit raors. Et plus prajvaluit justitia Christi Testamento nequaquara diceret Masculus cujus :

in justificando, quam peccatum Adae in occidendo : caro circumcisa non fuerit., peribit de populo suo,
quoniam in his qui per Christum redimuntur, tem- quia pactum. ?mum irritum fecit (Gen. xvii), non
poraliter valet forma raortis ex Adara forma autem : per se, sed in patre suo Adara in paradiso.
vitae valebit inaternum pcr Christura. Si cnim unius ,
Si enim unius hominis delicto mors regnavit per
hominis.Adse, delicto multi. id ost electi, morlui sunt '
unum^ multo magis ahundantiagratixdonationiset
teraporaliter, multo magis gratia Dei, qua nobis di- justiti^ accipientes in vitam regnabunt pcr luium Je-
mittuntur peccata,e/ donum Spiritus sancti ingratia sum Christum. Et est sensus : Si pro delicto unius
unius hominis Jesu Christiin plures abundavit .'Slulti horainis Adae, quod per unura hominem Adam venit,
et plures ad electos referunti;r. nec est comparatio, mors corporis et animceregnavit temporaliter.etad
quod dieit plures. quia plures ^>^.iit reprobi qui dara- tempus in eloctis multo magis regnabunt illi in vita
nabuntur, quara sint justi qui salv.shuntur, sed abso- seterna, accipientes per Jesum Christum abundan-
lute positura est. Jungatur et hoc n)')do : Si propter tiam, id est plenitudinera gratiae, qua dimittuntur
unius horainis delictum Adte. non soium reprobi et peccata, et plenitudinem dominationis, id est dona
nimium peccatores, sed etiam electi raortui sunt Spiritussancti quse electisdonantur, quando illisda-
teraporaliter corpore, non anima, raulto magis abun- tur per Spiritum sermo sapientiae, et caetera dona
davitet crevit gratia Dei, et donura per gratiara Jesu singulis dividuntur, accipientes etiamplenitudinem
Christi in plures, id estin electos, in hoc enim plus. justitice, id est omnes virtutes, ut post baptismi

sive raulto raagis abundavit gratia. id est remissio gratiam juste sancteque vivamus. Si enim moriun-
peccatorum in electos, quain peccatura quia nonDtur electi temporaliter propter originale peccatum.
:

solum illud peccatum originale, propter quod in tamen per gratiam Christi accipiunt vitam sempi-
mortera anirase et corporisruimus, sed etiamomnia ternam, ubi regnabunt cura ipso.
actualia abstulit in electis, et insuper donavit vitara Igitur sicut per uniusdclictum in omnes liomines
sine fine mansurara. in condemnationem mortis^ sicper unius justitiam in
Etnon sicut per unum pcccatum, subaudisorigi- otnnes homines in jnstificalionem vitae^ id est sicut
nale, venit raors, ita ct donum., subaudis gratise ve- per unias hominis delictum in omnes homines ge-
nit, quod est dicere : Aliter atque ad aliud venit neraliter in condemnationein venitmors et pecca-
peccatura Adae. et aliter atque ad aliud venit donum tum, sicetperuniushominis justitiam, id est Chri-
Christi. Peccatum enim AdtC venit per inobedien- sti, in omnes homines electos et praedestinatos ad

tiam utraortera afferret donum autemgratiic Chri-

: vitam aiternam venitgratia in justificationem vitae.
sti venit per obedientiam qua obediens fuit Deo
: Sicutenim pcr inobedioitiam unius Jtominis^A.dse,
Patri ut non solum originale, sed etiam omnia peccatores constituti sunt multi., id est orano genus
actualia auferret. Qnid delictum fuerit per unuin humanum, quod in lumbis Adae erat, ita per unius
peccantem. ita erit intelligendum, Et non sirut per hominis obedientiam, id est Christi, qua fuit obe-
409 EXPOSITIO IN EPP. S, PAULI. — IN EPIST, AD ROM. 410

diens Patri usque ad mortem, jttsti cGustiluenlKr A amplius pecraraus.eo majorem gratiam apudDeum
multi, non tamen omnes. habemus. Nos autem aliter deberaus dicere Feci- :

Lex autem subintravit^ ut abundaret delictum. mus raala et venerunt bona sine nostris meritis
:

Judaeiignorabant ad quid acceperant legem, et pu- per gratiam Christi. Faciaraus raodo bona, ut ve-
tabant se per circumcisionem et per carnales ob- niant nobis bona, attendentes quod dicit Apcstolus
servationes salvari posse sine gratia Domini nostri ex persona fideliura loquens, qui se a peccatis ser-
Jesu Christi. Unde Apostolus volens eis ostendere, vant Nunquid permanebimus in peccato ? Hocest:
:

quia lex non est data ut peccata auferret, sed de- nunquid seraper peccabiraus, ut gratia Dei in hoc
monstraret, ait : Lexautem subinlravit,id estsubito abundet ut plus habeat quod vobis dimittat, et cre-
abundaret delictum. Quomodo abundat
intravit, ut scat nobis diraittendo, sicut quidam carnalium di-
delictum per legem ? Dupliciter vel quiadumpra;- : cunt, absil ? Non fiat illud ut semper in peccatis :

cepit,dicens : Ne adultcrium facias; non concupiscas permanemus. Hoc autem digna consideratione per-
rem proximi tui [Exod. x\), exardescit animus ad pendendum est, quia idcirco ista contra dicit Apo-
libidinem etad concupiscentiam, qui ante nesciebat quod stolus : ne aliquis infidelium dicere possit :

quod concupiscentia hujusmodi peccatum peccandum esse, ut gratia Dei abunda-

esset, aut asserat ipse
tale. Vel dum transgressor fit legis et crescit deli- B ret. Qui eriim mo7^tui sumus peccato, tempore bapti-

ctum in vindictam, quia majori pcena et vindicta smatis, c^uomodo adhuc vivemus in illo? xd est si
dignus est, qui scienter contra legis praecepta pec- orania peccata nobis dimissasunt in baptismo,qua-
cat, quam qui non habens legem ignoranter delin- re obedimus vitiis et suggestionibus carnis? IUe
qmi.Ubi autein abu7idavit peccatum., superabundavit mortuus est peccato, qai non habet peccatum, cui
etgratia. Originali peccato quod ad ornncs pervenit deleta sunt omnia peccata in baptismo e contra :

addita sunt actualia, et abundavit sive excrevit de- ille vivit peccato, qui obedit delectationibus peccati
lictum. Sed ubi delictum abundavit et crevit per et suggestionibus pravae voluntatis. Docet autem
actualia peccata et contemptum legis, superabunda- Apostolus ut postquam in oaptismate accepiraus re-
vit gratia Christi, quaj non solum peccatum origi- raissionera peccatorum, absiineamus a carnalibus
nale, sed etiam actuale ab.stulit, largiens insuper peccatis : et in quantum huraana fragifitas valet,
pia benignitate vitam sine fine mansuram. nosmetipsos restringamus per Dei gratiam a dele-
Ut sicut regnavit peccaium in mortem, ita et gra- ctationibus carnis et pravis cogitationibus,
tia regnetper justitiam invitam xternam, j^^^J^sum An igno7-atis, fratres, quia quicunque baptizati
Christum Dominum nostrum. Ac si diceret : Sicut SU771US inChristo Jesu, inmorte ipsius baptizati su-
regnavit ac tenuit principatum originale pcccatum, G mus ? Beatus apostolus mysticc et subtilissime isto
et insuper actuale electis est ut in mortem eos tra- in loco loquitur, et vult ostendere quomodo myste-
heret ad terapus, ita etgratia qua dimittuntur pec- rium mortis, sepulturae et resurrectionis Christi ad
cata, regnet in electis per justitiam eorum in vitam baptismum nostrum pertineat, et dicit Nunquid :

aeternam illosintromittendo per adjutorium Jesu ignoratis, o Romani, mysterium mortis Christi,se-
Christi. In hoc enim major est gratia Christi qure no- pulturae ac resurrectionis, quomodo conveniat ray-
bis data est quampeccatum Adae : etrnagisnobispro- sterio baptismatis ? Certe, ut puto, ignoratis : et si
fuit,quam illud nocuit: quia peccatum Adae facit nos ignoratis, ego vobis pandara. Sed quaestio oritur in
ad tempus mori gratia autem Christi dimittit nobis
; hoc loco, cum praecipiat Dorainus apostolisinEvan-
non solum originale, sed etiam actuale peccatum, gelio in nomine sanctae Trinitatis baptizare creden-
faciens nos insuper vivere in vitam aeternam, etc. tes,cur Apostolus in hoc loco solumraodo personam
Christi assumat dicens : Quicunquebaptizati sumus
CAPUT VI.
in Christo Jesu., in iriorte ipsius baptizati sumus.,quie
Quid ergo dicemus? Permanebimus in peccato, ut hoc modo solvitur, quia Apostolus in hoc loco non
gratia ahundet ? Absit. Haec ad superiora pertinent, tantum rationem et institutionem describere bapti-
ubidicit Apostolus Et 7ion, sicut aiunt 7ios quidem
: D smi disposuit, quantum raysterium raortis Christi
faciamus mala^ ut ve7iiant bona ; et illud
dicere., : et ubi de morte erat aliquid locuturus, indignum
Ubi abu7idavit peccatum, superabundavit et gralia. duxit personam Patris et Spiritus sancti ponere,qu8e
Quidam enim gentilium ; ubi audierant praedicatio carnem non suscepit, neque mortera, sed personam
nem Pauli, aliorum apostolorum : ubi debuerant tantumraodo Filii quse carnera assurapsit,etpro no-
accipere ^dtam, ibi acceperunt mortem, non intelli- bis mortua est.Nonenira conveniebat ut diceret:Qui-
gentes sensum praedicationis eorum. Unde dicebant cunque baptizati sumus in nomine Patris, et Filii,
apostolos praedicare, quia quanto homoampiius pec- et Spiritus sancti, in morte ipsius baptizati suraus.
caret, tanto magis Deo placeret et ubi major esset : Iterura quaereodura est quoraodobaptizatisuraus in
culpa, ibi major esset gratia Dei ut dum omnes : raorte Christi, Christo mortuo in cruce pro peccatis
essent nimium peccatores, ipse solus appareret nostris, qui est caput omnium electorura, oranes
justus : et quo majora peccata et plura diraitteret, electi qui sunt membra ejus, comraortui sunt pec-
eo plus misericors esse laudaretur. Quapropter di- cato capiti suo Christo, verbi gratia : Sicut ablato
cebant : Faciarnus mala, ut veniant bona : quia quo et absciso capite cuju.slibct animantis, commoriun-
411 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I — COMMEXT, BIBL. m
tur orania meinhra. ita mortuo Christo commortui A omnibuspompisejus. ot omnibusoperibus ojus, mo-
suntin illo omnes electi et baptizati in ejus passio- nmurpeccato, sicut Christus mortuus est in cruce,
ne. Passio etenira illius baptismus noster fuit. Illtj Christus de cruce positus est in sepulcro, et nos
quidem mortuus est corpore, et nos peccato, quia post confessionem sancta? Trinitatis consepelimur ei
ipse pro peccatoribu$ mortuus est, et nostrum pec- in cognato, id est simul nato terrae elemento, hoc
catura in sua raorte occidit. Aliter : fnmorte ipshis est in aqua. Resurrexit ipse tertia die vivus, et nos
baptizati sumus^id est in fide passionis et mortis post ternam mersionem resurgemus de morte pec-
ejus. quia per lidera passionis Christi et liaptismi catorum ad vitam, ut Deo vivamus in sanctitate et
gratiajn ahluimur a peccatis. Ista enim duo itacon- bonitate caeterisque virtutibus. Ascendit ad coelos,
juncta sunt, ut neque passio Christi sine baptismo etnon post illum ascendemus, si in novitate vitae
neque baptismus sine fide passionis Christi,nos pos- ambulaverimus et quasi diceret aliquis Apostolo
: :

sit salvare. Dicamus et aliter /n inorte ipsius ba- : Ad quid sumus consepulti Christo ? subjunxit Ut :

ptizati sumus, id est ad exemplumet figuraramor- quomoch surrexit Christus a mortuis per gloriam Pa-
tis ejus ut illi coramoreremur peccato, sicut mor- fr/.v, itaetnosin novitatevitx ambulemus.A. raortuis
tuus est ipsecorpore, vel ad exemplum mortisejus, t> surrexit Christus, id est a sepulcro quod proprie
eo modo quo in sequentibus dicendum est. Intei Jocus est mortuorum Per gloriam
sive ab inferno.
hiec considerandum est quatuor esse generabaptis- autera Dei Patris dicit surrexisse Christum, id est
raatura. Unam
tantum in aquis, sicut fuit baptis- perdivinitatis virtutem, ut glorificaretur Deus Pater
mum Joannis quod remissionem peccatorum non inejussuscitatione.sicutipseloquens ad Patrem di-
dedit, aliud in igne vel Spiritu, quo baptiEati sunt xit : Patcr^ clarifica nomen tuum (Jcan, xii), id est
apostoli in die Pentecostes et de quo Dominus di-
: suscita Filium tuum, ut mea suscitatione glorifice-
xit: Vos autern baptizabimini Spiritu sancto(Act. i), ris. Potest etiam intelligi, quod ipse Filius potentia

quia eodie in igne apparuit super apostolos ; ter- deitatis suscitaverit semetipsum, qui est gloria Pa-
tium est in a^ua quo sancti apostoli
et Spiritu, in tris, sicut ei dicit in psahno Exsurge, gloria mea,
:

baptizabant, Domino praecipiente quod genus ba- : exsurqe, psalterium (Psal. lvi), id est chorus om-
ptismatis sancta Ecclesia raodo retinet quartum est ;
nium virtutura.Cui,Filius,Ex5M7'^a??i diluculo (Ibid.)
in sanguinis efTusione, quo baptizatus est ipse Do- Ipse quoque Filius dicit de sua suscitationeloquens
ininus omnesque sancti martyres de quo etiara : ad Judaeos, Solvite templum /wc, et post triduum
Dominus ait fiiiis Zebedaei : Potestis baptizari ba- suscitabo illud, ita enim intelligendum est, ut sicut
ptismatequodegobaptizari habeo [Morc.X]! id est _ tota trinitas creavitillum hominem, itatotatrinitas
potestis effusionem sanguinisvestrisustinere : quo- suscitavit iUum,quia opera totius Tnnitatis msepa-
rum unus, scilicet Jacobus eo baptismate baptizatus rabilia sunt Praecipjt ergo Apostolus, ui sicutChri-
esL decollatus ab Herode. Sed et hoc quoque no- stus surgens a mortuis jam non moritur, ita et nos
tandum est.quia in baptismatetria sunt corporalia in novitate vitx ambulemus, hoc est sicut novi effe-

atque visibilia.ettria incorporalia atque invisibilia. cti sumus in baptismo, ita semper novi et immacu-
Tria sunt visibilia : sacerdos videlicet, corpus bapti- lati vivamus : ambulantes de virtute in virtutera.
zandura et aqua Tria invisibilia* fides, et anima Novitas enim vitae est, post baptismum criminalia
quae abluitur a peccatis, etSpiritus, quo cooperante peccata non comraittere, et a levibus in quantum
remissio peccatorum datur. Fortassis etiani quaeret possibile est teraperare, qua novitate innovantur
aliquis quarein aqua solumraodo. et non aliquando quotidie electi, dum proficiunt in virtutibus,et lau-
in vino baptisraus con.secretur? Cui respondetbeatus daturomnipotensDeusinillorumoperibus.sicutDeus
Ambrosius, idcirco uniformiter hoc fieri in aqua, dicit : Videantur opera vestra bona, et glorificent
ut intelligatur, quia sicut aqua sordes corporis aut Patrem vestrum qui in coelis est (Matth. v).
vestimenti abluit, ita illud baptisma maculas ani- Sienimcomplantati facti sumus similitudini mor-
maB sordesque vitiorura eraundando abstergit Ltisejus.,\dies,i Christi, simul etresurrectionis erimus^
Consepulti enim sumus cum illo per baptismum subaudis complantati, id est conjunctiet conformes.
in mortem, subaudis peccati etVitiorum. Quoraodo Quidam codices habent resurrectionis ge^miiwjiVCi vi-
possuraus viventes in carne con^epeliri Christo? Si delicet casum, sed melius est, ut doctores dicunt,
morieraur peccato, sicut ille raortuus est in cruce, dicere per dativum r^5wrrecfwi/,quia verbum com-
et baptizaraur in nomine sanctae Trinitatis, conse- plantati ei,superioribus jungitur arbor complanta-
peliraurei: si autvivimus peccato, nequaqnam pos- turarbori cum inseritur, et Christus arbor est per
sumus con.sepeliri ei. Considereraus ergo quomodo similitudinem, de quadicitSalomon in persona sa-
moriamur peccato, et consepeliamuftet conresusci- pientis, quae est Christus : Lignum vitad est his qui
temur Christo. et quomodo concordet mj'sterium apprehenderint eam (Prov. iii). Ipse est etiam arbor
mortis, sepulturee el resurrertionis ejus baptismati vitae quae est pjantata in medio paradisi, hoc est in
nostro : Christus. postquam mortuus est in cruce, medio Ecclesiae. Idcirco autera arbori comparatur,
de cruce positusest in sepulcro : de sepulcro tertia quia sicut arborpascit et urabram prsestat,ita Chri-
die victor resurrexit. Similiter ,et nos venientes ad stuspas^it angelos spirituah cibo. sua videlicet con-
fontem baptisraatis, dura abrenuntiaraus diaboio et templatione, hominesverocognitione sua, protegens
41S EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EPIST. AD ROM. 414

utrosque ab omni adversitate; generaliter autem A put est omnium electorum et omnium virtutum,
pascit et reficit totum mundum cibo corporali. omnesqne omnes virtutes sunt corpus ejus,
electi,et
Mois etiam ejus arbor potest intellip;i, quiasicut ar- ita diaboluscaput estomnium reproborum omnium-
bor ad hoc plantatur ut fructum afferat plantatori, que vitiorum, omnesque reprobi et omnia vitia cor-
ita mors Christi ad hoc celebrata est in cruce, ut pus etad hocdelata estvita etconversa-
illius sunt,

fructum salutis etredemptionis afterret mundo.Quae- tio veteris hominis Adae semel in baptismo ut :

ritur quare dixerit Apostolus, complanlati sinnv.s destruaturuniversitas vitiorum,quae est corpus dia-
similitiidini mortis ejus, id est Christi, et non ^im- boli : ut ultra non serviamusdiabolo ; aliter secun-
pliciter complantati sumus morti ejus. Mors enim dum Origenem corpus peccati potest appellari uni-
Christi in hoc loco dupliciter potest intelligi tam versitas vitiorum, quai faciunt unum corpus quo-
spiritalis videlicetquamcorporalis.Similitudinimor- dammodo peccati : singula autemvitia membra sunt
tis ejus corporalis complantamur. quando sicut ille universitatis •
quam praecipit Apostolus destrui per
mortuus est corpore pro peccatoribus nos morimur abolitionem, id est per deletionem cessationis. Bene
peccato. In hoc enim est similitudo, quia ille mor- autem dicit Apostolus semel mortuum esse vete-
tuus est corpore, nos vitiis. Aliter : Similitudini rem hominem, ut admoneat nos cavere criminalia
mortis ejus spiritalis complantamur, quando mori- -p
peccata quia sicut Christus semel mortuus est, et
:

mur criminalibus peccatis. Uie enira in veritate jam nonmoritur,itaetnossi semelmortuisurauspec-

mortuus peccato, qui nunquam peccavit. Cui vei'i- cato in baptismate.non possumusiterum baptizari.
tati non possumus complantari et conjungi, quia Qui enim mortuus est^ subaudis peccato in bap-
quandiu sumus in hoc mortali corpore,ex toto carere tismo, justificatus est a pcccato, id est alienus ef-
peccatis levioribus non possumus, sicut dicit Joan- fectus est abomnibus peccatis : quapropterdebetse
nes Si diccerimus inquiens, quia peccatum non ha-
: ^ custodire,neiterumpolluat se criminalibus peccatis,
hemus nos ipsos seducimus, et veritas in nobis non est quia non poterit iterum justificari per baptismum.
{Joan. i). Tunc enim similitudinem mortis ejusassu- Si autem moriui sumiis cum Christo,tem^ore bap-
mimus spiritualis, quando ejus atixilio freti crimi- tismatispeccato,eo modoquosuperiorsermo texuit,
nalia peccata non committimus, et sic complanta- crtdimus quia simul etiam vivemus cum Christo in
mur in praesenti sa^culo similitudini mortis ejus, coelo post generalem resurrectionem. Scientes quod
tam corporahs quam spiiitualis, ut sicut ille mor- Chrjstus resurgens a mortuis,idest a sepulcro,quod
tuus est corpore, et mortuus estomnibus peccati:»: proprie locus est mortuorum, . vel ab inferno, jam
quia nunquam peccavit, moriamur et nos omni- ' no?i moritur, mors illi ultra ngn dominabitur.Uoc
G
bus peccatis criminalibus, erimus utique complan- laborat Apostolusin hoc loco, ut ostendat credenti-
tati .et conjuncti resurrectioni ejus in g\ona,et cum bus, quia si semel remissionem peccatorum accepe-
apparucrit^ similes. eierimus, quoniam videbimus rint non posse eos iterum baptizari, sicut Christus
eum sicuti est {Joan. iii). non potuit mori nisisemel.EtsicutChristus surgens
Hoc scientes quia vetus homo noster simul cruci- a mortuis jam non moritur, ita et nos semper de-
fixus est, ut destruaiur cojyus ,peccaii, et ultra non bernus vivere virtutibus,quia anima quaepeccaverit,
.serviamus peccato .'Veteremhominem ,ut dicit beatus criminali peccato morietur. Quod autem dicit,
Augustinus, voluerunt quidam intelligere corpus, mors illi uUra non dominabitur. mortem intelligere
novum vero animam : sed non convenit illud, quia possumus dupliciter, sive mortem corporalem atque
corpus exterior homo a plerisque appellatur, inte- temporalem, quae gd tempus dominata est ei, ipso
rior vero anima. Hoc vero inloco veteremhominem permittente, sive diabolum qui ei etiamquodam mo-
vocat vitametconversationem veteris hominisAdae, do dimissus est dominari per ministros suos, ipgo
quse crucifixa, id mortua, occisa est semel in
est permittente. Intravit autem diabolus in cor Judae
baptismate. Quicunque enim originali adhuc et uttraderet Christum {Luc. xxii). Ipse etiam suasit
actualibus peccatis tenetur obnoxius quoe Adam per- *
Judaeis et Pilato,ut cum crucifigerent. Quod diabolus
petravit, vel etiam pluribus, vetus homo est et se- Kiors appellaturqui mortem attulit mundo,ostendit
quaxAdae, quiavitam et conversationera ejus imita- Joannes inquiens : Et nomen illimors (Apoc. Yi).
tur.Ad quidergo mortua est et deleta illa conversa- Quod enim mortuus, subaudis Christus, peccato
tio, quae vetus homo dicitur?^^^ destruatur corpus mortuus est .seme/, iste versiculus ita distinguendus
peccaii,Corpus nostrum corpus peccati est,quianos estut priraum dicatur quod enim mortuus est, ac
trahit ad peccatum per suggestionem carnisetcon- deinde subsequatur,/}<?r6'a/o mortuus est .semel,i6 est
cupiscentiam pravam.Quod corpus non ita praecipit semper mortuus fuit peccato,quia nunquam pecca-
Apostolus destrui ut annihiletur, sed ut quiescat ab vit. Solus Christus semel mortuus est peccato, id

opere peccati.Tun*'- enim quasi destruitur, durn re- est semper, quia nunquam peccavit. Aliter : Quod
frenatur et retrahitur a peccato et mala voluntate, Christus mortuus est corporaliter,semel mortuus est
quam desiderat adiraplere, nec perraittitur servire peccato nostro, non amplius, ita et nos semel mo-
peccato. Aliter : Peccatum enim hic possumus in- rimur in baptismate. Possumus tamen post baptis-
teUigere diabolum. qui est auctor peccati. corpus mum, si peccaverimus, raori peccato,et perdignam
veroejus universitatem vitiorum. Sicut Christus ca- poenitentiam resurgere : quod autem vivit, vivitDeo.
415 HAYMOXIS HALBERSTAT, EPISC. OPP. PARS I, — COMMENT. BIBL. 416

Christus, duraniortuusessetincruce, et sepultus in A \)i\rate,vos Dco tanquam ex mortuis viventes, et mem-

monumento, videbatur non vivere, sed quid fecit? hra vcstra exhibete ar))ia JustiticT Dco. Id est, ut sint
Intravit in domum fortis, id est descendit in inter- Deo arraa omnium virtutum militando ei. Si omnia
num, abstulit diabolo illos quos tenebat electos, et quac superius diximus de membris nostris praeter-
potestatem etiam quam habebat in hoc mundo illi mittimus, et in Dei servitio iha occupaverimus, ut
ab>tulit,sicque quadragesimo die resurrectionis suic inclinemus auresadaudienda verba Dei, aperiamus
ascendens in ccelum, vivit ceternaliter Deo, id est oculos ad scrutanda eloquia divina et ad pauperem
in gloria paternae majestatis. respiciendum aperiamus os ad enarranda magnalia
:

Ita ft vos twistimatt' vos mortuos qitidem essc pec- Dei.extendamus manus adeleemosynara, dirigamus
cafu.terapore baptismatis, livcntes autcm Deo. Me- pedes ad pacem, bonum odorem de his omnibus
lius habetur in Grieco, ut in Origcne legitur : Cogi- reddentes.tuncmembra nostra arma omnium virtu-
tate vos mortuos peccato, viventes autem Deo ; et tum erunt, et militabuntDeo.Quod auteradicit tan-
est sensus : Sicut ille qui crucifixus est, niliil aliud qua)n ex mortuis vivoites, sensus est : Sicut iUi qui
cogitat,nisitantummodo misericordiam Dei exoret : Domino resurgente surrexerunt, de quibus dicit
quatenus ejus spiritum dignetur suscipere, sicut et r*EvangeUsta Mulla corpora sanctorum surrexerunt
:

Dominus dixitad Patrem In manustuas commendo

: (Matth. xxvii), vivunt quidem, sed neque concupis- |

spiritum meum(Z.iu'. xxiii) : itaet vos, siquando ve- scentes neque peccare appetunt, ita et vos cogitate
nitmala concupiscentia, et delcctalio prava inflam- mortuos quidem esse peccato et vivite Deo, decU-
mat vos ad Ubidinem et ad caetera mala patranda, nantes a peccatis criminalibus.
cogitate et ad memoriam reducite, quia in baptis- Peccatum enim vobis non c?07?i2na62fw7',subaudissi
mate mortui estis omnibus peccatis : ubi recepistis utinam vobis peccatum non domi-
haec feceritis, sed
remissionem peccatorum, et talia cogitantes vivite netur : ubi dominatur peccatum, ibi perficitur. Do-
Deo, id est sapientiae, prudentiaB, castitati, Ccete- minatur enim horaini quandoobedit desideriis ejus.
risque virtutibus. Quicunque enim vivitDeo, omni- Non enim estis sub lege^sed suh ^?"a^m.Nonestis,in-
bus virtutibus vivit quae in Deo sunt. quit. sub lege Moysi, quae punit et damnat pecca-
Non errjo rey/iel pcccatvm in vestro mortali cor- tores, sed sub gratia Christi, id est sub remissione
porey ut obediatis concupiscentiis ejus. Jam quia mor- peccatorum et quia remissionem peccatorum jam
:

tui estis peccato in baptismate, et vivitis Deo, ca- perceptam habetis, non debetis peccare.
vete ne regnet peccatum in vestro mortali corpore, Quid ergo ? Peccahimus quia non sumus sub lege^
id est quandiu in prtcsenti saeculo estis. Non dicit Moysi, quae peccatores punit, sed sub gratia ? quae
Apostolus non sit peccatum in vestro mortaU cor- Q peccatum dimittit. Poterat aUquis dicere, jam quia
pore, sed non regnet. Quandiu sumus in hoc mor- sub lege non sumus quse pcenam infert peccantibus,
tali corpore.ad integrum carere peccatis non possu- satis possumus peccare, quia quidquid deUqueri-
mus.De quibus ergo peccatis dicit? De horaicidio, mus diraittetur nobis larga pietate per gratiam
de adultorioet de CKteris criminalibus vitiis.quae a Christi : ad haec Apostolus, non afQrmando diclt,

regno Dei nos separant, non de levioribus, sicut est sed denegando : Nunquid ergo semper peccabimus,
peccatum cogitationis et concupiscentiae. Et quo- eo quod lexdeest cujuspoena constringamur ? Absit^
modo non regnat peccatum in nostro mortali cor- ut seraper peccemus, quia gratia ita vult nos vive-
pore si statim ut pulsavent nos consentimus, etobe- re, ut criminaUa peccata non admittamus.
dimus deiectationi ejus, quia subjaceamus ei ? An nunquid \gnorai{s,quo7iiam cu-i
nescitis,\6. est,

Sed neque exhibeatis, id est praepTretis, memhra exhibetis vos servos ad obediendum, servi estis ejus
vestra arma iniquitatis peccato. Iniquitas est quid- cui obeditis, sive sitis servi, peccati ad mortem
quid contra legem agitur, ideoque per iniquitatem aeternam, sive obeditionis Christi ad justitiam. Si
deberaus intelligere omnia vitia. Membra corporis servimus virtutibus et Deo,servi sumus virtutum et

nostri ad hoc facta sunt.et sensus no.stri corporis ad Dei : si vero serviraus vitiis et diabolo, servi sumus
hoc nobis dati sunt, ut nobis necessaria procurent
D vitiorum et diaboU.
et Deo militent. Si autem inclinamus aures ad au- Gratias aute)n Deo quod fuistis servi peccati.Fuistls
diendamdetractionem deproxirao, et ad delectanda quidem, sed jam non estis. Reterens Apostolusgra- -

verba otiosa, et ad carmina meretricura, si aperi- tias Deo de fide, bonisque operibus illorura, laudat
mus oculos ad concupiscendam mulierem,si nialum iUos, sicut et iUos de quibus dicebat : Fuistis aJi-
odorem.id estmalam famam ex nobis diffundimus : quando tenebrse^ nuncautem luxin Do)nino {Ephcs.
si delectamur in odoribus raeretricura, si os aperi- v). Obedistis autem excorde in eam formam doctri-
mus ad loquendam blasphemiam in Deum vel proxi- 7i,T in qua)n traditi estis. Obedistis, inquiens, Deo
mum si extendimus rnanus ad rapinam, si dirigi-
: in ea forma doctrinae, id est in doctrina Christiani-
mus gressus pedurn ad ellundendum sanguinem, tatis, in doctrina ecclesiastica, in qua docti sive vo-
tuncmerabranostra exhiberaus ad hoc, utsint arraa cati et assignati estis Deo.
militantia peccato et diabulo, qui est auctor mortis autem a peccato,id est ab omnibus vitiis
Libe7^ati

omniuraque vitiorum, hoc est prjeparamus iUa ut et ab omnibus peccatis in baptismo so^vi facti eslis ;

militent peccato et diabolo. Sed exhibete, id est prce- justitix^ id est omnium virtutum. Sicut nomine pec-
 117 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EPIST. AD ROM. 418
cati intelliguntur omnia vitia, ita nomine justitiae AAo^^i finis illorum mors est. Romani antequam ad
omnes virtutes. fidem Domini venirent, omnibus vitiis oranibusque
Iluman um dico propter infirmitatem carnis vestrw. turpituilinibus serviebant, quod etiam turpe estdi-
Quid estquod dicit Apostolus II uinanum dico? hoc cere, qutc ab Apostolo inliac Epistola jam sunt su-
:

est leve, et ad comjdendum facile, ac si diceret aliis perius commemorata. Vonieutes autcm ad fidem
verbis Quia carnales adhuc estis, nec potestis erubescebant ac verecundabantur, non solum facto,
:

propter fragilitatem carnis majora prcecepta ferre sed etiam in recordatione eorum, unde volens eos
et implere, idcircolevia pnocepta vobis committam. confirmare, ne ad illa revertcrentur, aiebat Dicite :

Quid enim tam facile, ut Origenes dicit, quid tam mihi quem fructum, id est quid boni consecuti estis
leve quara ut sit homo tam promptus ad justitiam et vel quam remunerationem bonam habuistis in illis
voluntatem Dei complendam, sicuti et ad mala iramunditiis quas pei-petrastis antequam ad fidem
opera solet esse promptus ubique ? Multo magis si- veniretis, in quarum recordatione et meiiioria nunc
quidem levius potest virtutibus deservire, quam vi- erubescitis etverecundamini ?Nam finis, id est con-
tiis et Dei voluntatem adimplere, quam diaboli.
: summatio illorum peccatorum, mors aiterna est.
Videamus quomodo et dicamus pauca ex pluribus. Quando homo in peccatis criminalibus moritur, et
Est quiiibet latro, et quilibet alius juslitia propria ^^terminum vitse facit, finis peccatorum morsestilli:
vivens, non de rapina. Dum latro cruciatur geluet quia mortem a^ternam inde accipit. De talibus dicit
frigore, et superiluis meditationibus per dies et no- Propheta Computrucrunt jumenta in stercorc suo :

ctes torquetur, volvens animo et exspectans in agro {Joel. i). Jumenta appellantur homines qui irratio-

quomodo furtum perficiat, justus securus epulatur nabiliter vivunt, sine honestate morum et conver-
in die de laboribus suis, et quiete noctis cum secu- sationis. Jumenta quippe putrescere estin stercore,
ritate delectatur, et dormiente isto somno gratis- in fetore luxuriae, et turpitudinibus vitiorum vitam
simo, plerumque ille qui gelu frigoris et inedia fa- finire.

mis torquetur, occiditur ab his quibus vim infefre Nunc vero liberati a peccato, servi autem facti Deo,
moliebatur. Similiter qui adulterium perpetrat, ti- hahetis fructum vestrum in sanctificationem, finem
met supervenire maritum et interfici ab illo, timet vero vitam ^fer?ia/H. Nunc,inquit, liberatia peccato
ctiam vicinos propter famam volantem. Econtra per passionem Christi, per aquam baptismatis, servi
castus et amator proprii connubii cum securitate autem Deo, qui antea eratis servi diaboli, ha-
facti

firma servat castitatem suam : vel etiam secure betisfructum operum vestroruminsanctificationem,
cum optataquiete amplectitur proprium connubium. quia opus vestrum sanctum, sanctificationem vobis
quapropter subjungit Apostolus : Sicut enim exhi- ^ procurat finem vero vitam aeternam, id est prO"
:

buistis, inquit, id est praeparastis, mcmhra vestra pter consummationemoperum vestrorum habebitis
servire immunditix, id estlibidini, fornicationi, im- vitam aeternam : quae vobis dabitur pro perseveran-
pudicitiae, et iniquitati ad iniquitatem, subaudis tia vestra.

perpetrandam nunc exhibete memhra vestra ser-

: Ita Stipendia enim peccati, id est remuneratio pecca-
vire justitix omnibusque virtutibus in sanctificatiO' torum, mors, a^terna est. Non tamen de omnibus
?7^m,videlicet ut sancti esse possitis, secundum quod peccatis intelligendum est, sed de criminaUbus pec-
Deus prsecipit Sancti estote quiaei ego sanctus sum
: catis,de quibusdicit Joannes : Est peccatum ad mor^
{Levit. xi). Per iniquitatem debemus intelligere ton, non pro hoc dico ut quis roget (I Joan. \). Sti-
omnia peccata,quia quidquid contra legem Deiagi- pondium dicitur a stipite pendenda, id est a sub-
tur iniquitas nuncupatur. Per justitiam vero omnes stanlia ponderanda. Antiquitusenim potius ponde-
virtutes, et est sensus : Sicut vos prseparastis ante- rabatur pecunia quara numerabatur. Unde militibus
quam ad fidem vocati essetis, ut serviretisomnibus pro vita regis et libertate patriae militantibus sti-
immunditiis omnibusque vitiis,ita nunc in fide jam pendium, hoc est substantia et remuneratio ex pu-
consistentes praeparate membra vestra et omnes blico aerario conferebatur : et sicut illis remunera-
sensus corporis vestri, quomodo serviatis omnibus
D tionis causa stipendium dabatur, ita militantibus
virtutibus. diabolo dabitur mors, sive seterna damnationis pro
Cum enimservi esselis peccati liberi fuistisjustitix., remuneratione. Gratia autem Dei vita seterna in
id est alieni fuistis a justitia. Sicut qui servit pec- Christo Jesu. quod loqucns de reraunera-
Quid est
cato et diabolo, ejus servus est cujus voluntatem tione peccati, stipendium nominavit ipsam remune-
adimplet : sic qui servit justitiae servus est justitiae rationem, et de remuneratione electorum dixit ter-
et Dei. Qui enim servit furto et adulterio, servus est tiam Dei? Ideo, quia illi qui militant, propriam
furti et adulterii. Sed et hoc sciendum, quia sicut mcrcedem accipiunt, quidquid autem olecti habent,
servum esse justitiae laudabile est, liberum vero totum a gratia Dei accipiunt, sive fidem, sivechari-
nou est laudabile ita servum esse
esse a justitia : tatera, seu aliquod bonura opus habeant, et insuper
peccatidetestandum est, liberurn autem a peccato, pro gratia ista fidei et bonorum operuro gratis acci-
laudandum. pient a Deo vitam aeternam per adjutorium Jesu
Quem ergo fructum habuistis tunc in illis, subaudis Christi, sine quonihil boni haberepossumus.
immunditiis peccatorum, in quihus tunc erubescitis?
419 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMEXT. BIBL. 420
CAPUT VII. Atim ut pulsat hominem
perfioit: moritur vero quan
An ignoratis^ fratres? id est nunquid ignoratis quae do mens nonobeditejus suggestioni et delectationi.
egodicturus sum: scieiitibustnim Iftfem loquur, quia Jijiturvivente viro vocabitur uxor adulfera si fuerit
Ux in hofninedomijiatur quanto tempore vivit.Com- rum alio viro. Hoc simplicitei* intelligendum est, et
paratio est in hoc loco, et in sequentibus a lege hu- eo modo quo et illud in Evangelio. Omni'; qui dimi-
raana tendens ad di\inam lej^eai^sive a lege Moysi serit uxorem, et alteram duderit, machatur, excepta
ad legem Evangelii gentibus Judieisque loquebatur causa fornicationis ct qui diiuissam aviro duxerit^
:

Apostolus habitantibus Kemap, ex quibus Judaei ie- maxhatur {Matth .\) : et qui dimittit, si alteram ac-
gem di\inarn sciebant, Roinani quoque ab Athe- cipit, et qui dimissae copulaverit se, uterque adulte-
niensibus leges sibi nmtaverunt, quorum re.\ Pho- rium perpetrat. Potest tamen non convenienter re-
roneus ieges humanas composuerat, ideo dixit le- ferri ad plebem Israeliticam sicut et superiora.

gera scientibus De lege loquor, qua) hanc habet

: Quandiu lex vixit, id est, quandiu observan debuit
consuetudinem ut unicuique homini domineturquan a Juda^is, si quis Judteorumreliquit illam, etcultum
to tempore ipse homo vivit. Verbigratia: Romanus Dei veri, et se copuhivit errori gentilium adorando
quanto tempore vivit, sub dominio Romanai legis idola, adulter fuit. Unde etiam ipsa plebs meretrix
consistit. Galius et Hispanus similitei', Judseus et ]^
appellatur, dicente Ezechiele : Propterea, meretrix,
Christianus, monachus et canonicus, quanto tem- audi verhum Domini {Ezech.x\i). Si autem mortuus
pore vivunt, sub dominio iegis sua^ visvunt. fuerit vir ejus, liberata est a lege viri, ut non sit adul-
Nam qux sub viro est mulier, vivente i'iro, alligata tera, si fuerit cum altero viro. Ad htteram satis pa-
est legi, id est potestati viri autem mortuusfuerit
: si tent : Si autera mortuus fuerit vir ejus, id est, si
vir ejus, soluta est a lege viri^ secundum legem mortua fuerint peccata et vitia carnis, quie solent
Moysi et Evangelii, necnon secundum leges imma- plerumque dominari animae, iiberata est alege viri,
nas ista est consuetudo, ut vivente viro, sub ejus id est Mo)'si, quaetandiu dominabatur homini,quan-
potestate sit muiier? raortuo vero illo, soivitur a diu peccabat : et non erit adultera, si fuerit cum
potestate iliius, et potest cui vuit nubere. Vel ali- alio viro, id est cum Christo, et sub Evangelio.Ani-
ter : Si acceperit Gailicus iiomo uxorem Romanam ma enim quae liberata est a peccatis, Christo debet
genere, quandiu vixeiit vir ejus, sub ea iege vivet adhaerere.
qua vir ejus, et per eam respondebit interrogata in Jtaque, fratres mei et vos mortificati cstis legiper
pubiico mortuo autem viro, revertetur ad propriam
: . corpus Christi. Debuerat dicere, Mortua est iex vo-
legem, et deinceps non vivet sub iege viri : prae- bis, sed ne scandalizaret Judaeos, quibus ista scri-
terea digna consideratione perpendendum est duosC bebat, maluit dicere : Mortificati estis legi,quianon
viros inhoc ioco spirituaiiter ab Apostolo introduci, liabet quod puniatin Mortua
vobis. Si enim dixisset J

et unam muiierem. Unus autem vir lex intelligitur est lex. contristarentur et scandalizarentureo quod
Moysi, quae sicut vir super uxorem, ita iila tenebat diceret iilam abolitam et ujoiluam. Illi enim mor-
Dominum super Israeiiticam plebem aiter vero vir : tificati sunt iegiin quibus nihil habet quod puniat.

accipitur peccatum, quod plerumque dominatur Cum dicit Per corpus Christi mortificati estis legi,
:

animse. Muiieris autem noiuine, vei speciaiiter de quo corpore ioquitur ? Xam corpus Christi est
unamquamquc animam, vei generaliter totam ple- quod assumpsit in utero virginaii corpus Christi :

bem Israeiiticam vult mteliigi, quod in sequentibus est tota Ecciesia fidciium : corpus Christi est, quod
distincte singulis in iocis manifestabitur. Xam cum consecratur in Ecciesia quotidie. Apparet ergo de
dicit Apostolus : Qua^ suh viro est mulier, per virum illo corpore dixisse Apostolum, quod assumpsit in
vuit inieliigiiegem Moysi, per muiierem autem spe- utero virginali. Per corpus suum ergo Christus nos
ciaiiter quaraiibet animam, vei generaliter piebem liberavit a lege, id est, per passionem coi^poris sui
Israeiiticam, ut diximus, quae sub lege Moysi con- dedit nobis reraissionera peccatorum : ut jam non si-

sistebat, Quod vero subjungit. vivente viro alligata raus subjecti legi, si peccare desistimus : Ut sitis
est legi, per virura hic vultinteihgi passiones carnis, L) vos alterius, id est Ciiristi, qui cx movtuis resurre
id est vitia, quae quandiu vivunt in homine. aliiga- xit : ut fructificeiisDeo : Ideo, inquit,redempti estis
tos est iegi Moysi, quae dicit : Si quis hoc \el iiiud passione Christi : ideo accepistis remissionem pec-
fecerit, raorte moriatur, et est sensus : Anima vei catorum. utjam non sitis subjecti legi, sed Christo,
plebs quae sub viro est, id est sub iege Moysi con- ut fructificetis Deo. I11'3 fructificat Deo qui animas
sistit.^ivente viro, id est regnantibus in illa passio- ei multiplicat, et qui acquirit eas verbo et exemplo et
nibUs et deiectationibus et vitiis carnis, subjacet le- quibuscunque niodis.
gis Moysi vindictce quse data est irnpiis et peccato- Cumenim essemus in carne, passionespeccatorum,
ribus. Si autem mortuus fuerit vir ejus, id est si qua^ pcrlegcm erant, opcrabantur inmembrisnostris
raortua fuerint peccata in anirna et vitia carnis, so- ut fructificarent ??iorii.Curaenimessemus,inquit,in

luta est a lege viri, id est uon est jam sXibjecta iegi carne,id est in spe rerum carnaiium positi et in con-

Mosaicse, quia nihil habet quod ei debeat : iex cupiscentiiscarnalibus, passiones peccatorum, adul-
enim non est posita juitis, .sed peccatoribus et im- terium videlicet, rapina. homicidium,quaeper iegem
piis. Vivit et regnat peccatum in animaquandosta- erant cognitae hominibus, et quae per iegem cogno-
421 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD ROM. 422

scebantur esse peccata, operabantur in membris no- Aprimo homini : consideransque legem, invenit quo
stris vitia et ])eccata, ut fi-uotificarent moiti, lioc '

morlo pertt'ansgressionemejusj)ossetillum damnare

est, ut mortera seternam nobis acquirerent. Sicut quem antea damnavei"at per origiriale peccaturif S

enim qui servit virtutibus, fructificat vitae aetei'nae, et accepta occasione, per transgressionem legis
quia vitam ffiteniam acquirit : ita qui sei^vit vitiis inflainmavit illum, non solum ad concupiscentiarh
mortem seternam sibi ac^uirit. Stijundium enim et libidinis, sedoinnium vitiorum, ut per concupiscen-
remuneratio pf cm/2 mors aeterna est [Rom. "Vii. tiam fieret praeVaricator logis. Nam hdc habet pro-
Nunc autem soluti sumus, per passionem Christi prium per transgressionem humana) mentis infirmi-
et per baptismum, a Icge morlis, id est a lege Moysi, tas, uf. difficilius observari possint prohibita. Sine
qusemortem inferebat peccatoribus, i/i qua desline- enim lege naturali, vei Moysi, pcccatum mortuuih
bamur^ subaudis antequam per Christum solvere- erat^ id est latebat, igrtorabatur, non apparebat:
mur : ila ut serviamus i?i noviLale spiritus et no7i in Antequam lex naturaliset intellectus incipiat vigdt^e
vetustate littcrx. In vetustafe litterte servit qui cir- in parvulis, aliisque hominibus, licet percutiant
cumcisionem etsabbatum carnaliterservat,etquiper patrem matrem, et maledicant parentibus, rion
et

carnalem observantiam legis putat se saivari posse. -p peccant. Postquam autem ad legitimosannosintelli
Ille vero servit in novitate spiritus, qui circumci- gentiae pervenerint, si aliquid tale fecerint peccartt,
sionem spiritualiter servat, et circumcidit cor suum et vindictain recipiunt. Siiniliter antequam lex
ab omnibus vitiis, et quiescit a pravo opere, et Moysi data esset, erant quaedam peccata qua^ igno-
caetera quae lex docet spiritualiter intelligit et ad- rabantur peccata esse, quae commissa non tantae
implet. gravitudinis erant vel etiam si cognoscebaritur
:

Quid ergo dicemus ? Lex peccatum est ? Absit, esse peccata, latebat qua poeri^ digna essent.
ut lex quae peccata prohibet causa peccati nobis Ego autera vivebam sine lege aliquando. Seponit
data Judex quidem est peccatorum, et docet
sit. pro omnibus, et est sensus : aliquando, id est, an(!6-
quid appetendum et quid vitandum, «on est ta-
sit quam legem cognoscerem vivere riie arbitrabar rbcte,
men operatrix peccati, neque causa rnortis est illis cum pene omnibus vitiis deservirera. Sed cicm ve-
qui peccant. Verbi gratia : Sicut inedicus qui homi- nisset manddlum legis Moysi dicons Si quis hoc :

nein prohibet abstinere a cibis mortiferis morte moriatur, peccatum revixit'.

et a vel illud fecerit
succo venenatae herbce, si ille comederit aut biberit Illud diciturreviviscere quod jarii vixit. Et peccatum
contra pneceptum medici, et mortuus fuerit, non id- in primo quidem homine vixit qui scienter peccavit;

circo est raedicus causa raortis illius cui prohibuit, et Jn Cain qui dixit Major est iniquitas mea quam :

sed ipse sibi est causa raortis qui comedit' de pi^ohi- ut veniain merear {Gen. i\)\ sed in filiis ejus mor-
bitis ita lex quse prohibebat peccata, dicens
:
p tuum est qui adtantum pervenerunt errorera utnon
:

Si quis hoc vel illud fecerit, raorte nioriatur, pec- putarent esse peccatum quod erat peccatum. Adve-
cantibus et ea facientibus quae ipsa prohibebat, non nierite autera lege Moysi revixit quod coeperat non
erat causa mortis, sed ipsi qui trartsgressores exi- vivere quando latebat.
stebant, erant sibi causa suae damnationis.^erf pec- Ego autem mortuus sum, id est dignum me morte
catum non cognovi nisi per legem, id est, po^nam intellexi postquara accepi legera et transgressus :

et vindictam peccati non cognovi, nisi per legera sum eam et inventum cstmihi mandatum quod erat :

quae punit peccata, vel etiam qu<edam mala opera advitam, hoc esse admoriem. Sensus hujusmodi est:
non cognoscebam quia peccatum essent, usquequo Illud mandatura quod mihi ad hoc datum est, ut ob-
lex venit. Erant enira quaRdam peccata, qua3 non servatur et custoditum proficeret ad vitam aeter-
putabantur ante legein esse peccata, sicut erat pec- nam, neglectum perduxit ad mortem aeternam. Et
catum concupiscentiae de quo ipse subjungit nam ita factum est ut quod mihi pro bono datum est,
:

concupiscentiam libidinis, aliarumque malarum re- meo vitio mutaretur in malum.

rum nesciehamj subaudis peccatura esse, nisi lcx di- D Nam peccatum^ id est diabolus auctor peccati, oc-
ceret : Non concupisccs. Per concupiscentiam enim casione accepta per mandatum iegis, eo modo quo
intelliguntur et alia quamplura peccata quae ante superius diximus, seduxit me, et decepit me dulce-
legera ignorabantur esse peccata vel qua pcena di- dine peccati et concupiscentiae, ut ea iniplerem a
gna essent. quibus lex prohibet, et pcr illud mandatura, hoc
Occasione autem accepta,peccatumpermandaium est, per transgressionem mandati, occidit me in
legis^operatumestinmeomjiemconcupiscefitiam.Ex "' '

anima. '-
'
'

persona Judaiorura loquitur Apostolus poenitentiara Itaque lex quidem sancta et mandalum sanctum, et
agentium : vel ex persona uniuscujusque hominis justum honum. Unura raandatum accipe pro ortl-
et
poenitentiara agentis. Nam quando ista loquebatur, nibus mandatis. Lex sancta, justa et bona est :

gratia baptismatis justificatus erat. Peccati autem quia sanctitatem, justitiam, boriitatem prasdicat, et
''
nomine in isto loco beatus Ambrosius vult intelligi observatores suOs sanctos, justos et bonos facit:
diabolum, qui est auctor peccati. Videns enira Quod ergo honum miki factum est mors? id est
diabolus quia per observantiam legis redditurus est, mandatum quod per se bonum est', si ob-
legis
esset homo ad veniam, invidit iterum ei, sicut et servetur, mihi factum est mors? Absit\ ut iliud sit
4:3 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMEXT. BIBL. 424

mihi causa mortis. Non enim me occidit illud man- Agere universitatem vitloi-um, qu« omnia perconcu-
datum legis quod per se bonum est, sed ego me oc- piscentiam explentur. XuUum enim peccatum per-
cidi, et causa meaB mortis tui trans^^rediendo illud. ficitur sine concupiscentia. Verbi gratia : Qui facit

Snd peccatum ut appareat peccatum. por bonum homicidium, concupiscit illum occidore, cui vini
inimdiitum\eg\s,opcratinnrst inihiinortcui.Veccaium infort : sic de coeteris vitiis intelligendum. Non cnim
in hoc loco intelligitur diabolus secundum beatum quod volo hoc ago, scd quod odi malum illud facio.
Ambrosium.sicut et in superioribus. Xon ergo niihi Quid volebat Apostolus? Volebat non concupiscere,
lex mortem operata ost, sod diabolus, ut apparerot et tamon concupiscebat.
peccalum, id ost, inimicus humani goneris esso, por Si autcm quod nolo illud /rtc/o, id est concupisco,
transgressionem boni mandati operatus est mihi quoniam bona cst. Licet concupisceret
conseniio lcgi
mortem : quia ad mortem me traxit. Aliter secun- per fragiUtatem carnis, tamen quia mente nolebat
dum beatum Augustinum : Peccatum quod ante concupiscore, concordabat legi dicenti Xon con- :

legein hitebat, et ignorabatur osse peccatum, ut ap- cupisccs.

pareret quid esset, per transgressionem legis duxit Nunc autcm subaudis gratia Dei confortatus. ,

me ad mortom : jam ?ion cgo operor iilud desiderium peccati, neque

quia majori poena dignus fui, si

peccavi postquam legem cognovi, quia scienter pec-Bconcupisco alfectu mentis, sed quod hahitat in me
cavi ut fiatsupra inodum pcccalispcccalum pcr man-
: peccatum, id est mala consuetudo peccandi quam
datum legis. Erat ante datam legem Moysi magnum traxi ex Adara, operatur in me concupiscentiam.
peccatum originale et actuale, quo cognoscebatur Scio enim quia no7i habilat in me, hoc est in carne -

transgressio naturahs logis, sed istud peccatum mea^ bofium. Cum dicit.nonhabUat inme,totum po-
excrevit por praivaricationem scriptae legis, quce di- suit pro parte, sicutet Maria in EvangeUo Tulerunt,
:

cit {Exod. xx) : Xon occides, non concupisces, etc. inquiens, Dominum meum {Joan. xx), id est,;corpus
Et cum dicit : Ut fiat supra modum, ostendit quem- Domini mei sed subjungens hoc est in carne mea,
; :

dammodum mensuram esse peccati. Unde Domi-

ot oxposuit ipse quid esset quod dicit Xon habitat in :

nus dicit ad Abraham {Gcn. xv) Xecdum completa :

me aUquod bonum, et separavit affectum mentis
sunt peccata Amorrhaeorura et ad Judaeos Implete ; : a desideriis carnis in qua nihil est boni quia sem- :

yncnsui^am patrum vestrorum {MatLh. xxiii). Omnem pcr delectatur carnaUa opera perficere.
ergo mensuram peccati quee erat ante legem, trans- Xam velle adjncct mihi, id est, inest mihiveUe, et
cendit precvaricatio mandati legis. Et tale est ac voluntas est mentis, ut non concupiscain malum
si diceret Ideo diabolus seduxit horainem per dul-
: quodnon veUm per/icere autcm bonum non invenio^
:

cedinem peccati, ut liat per transgressionem raan- C quianonpossum nonconcupiscere.Perfectumbonum

dati supra modum peccans peccatura, id est, dote- est non solura non perficere, sed nec concupiscere.
rius et maximum peccatum, velut beatus Hierony- Xon cnim quod tolo bonum hoc facio, quia noUem
mus dicit peccatum peccatius.
: concupiscere, et concupisco ; Sed quod nolo malum
Scimus enirn quia lex spiritalis est; ego autem car* hoc ago^ quia concupisco.
nalis sum,venundatus subpeccato.Ex personagenerls Si outem quod nolo illudfacio, id est si concupisco
huraaiu loquitur hic Apostolus, et in sequentibus : et delector in carnaUbus desideriis, ja;/? non ego ope-
vel etiam ex persona cujuscunque liorainis poeni- ror illud desideriura rationabiUtate nientis et inten-
tentiam agentis, et ex toto corde ad Dorainura con- tione, sed quod habitat in mc peccatumy id est mala
vertentis. Lex enira Moysi spiritaUs est, quia spiritu consuetudo peccandi.
aUa prcucepta habet, ea docens qucC ad salutera ani- Invenio igilur lcgcm mihi volenti facere bonum, ut
moe perlinent vel etiam spiritalis dicitur, quia spiri- non concupiscara quoniam mihi malum adjacct, con-

taliter se vult intelligi a nobis. Ego autera carnalis suetudo videlicet prava et concupiscentia peccati.
sura, id est morlaUs sura adhuc, ideoque in carna- Ordo verborura est raihi volenti faoere bonura, in-
:

libus desideriis et concupiscentiis spem pono, ve- venio logera bonam et utilem, ac si diceret aUis
D
nundatus sub peccato. Priraus horno, accepta dul- verbis Quia delectatio carnis et suggestio diaboli
:

cedine vetiti porai, vendidit seraetipsura diabolo in impeUunt me ad malura, volenti raihi facere bonum
servura. cura Uber essot, et oranis qui concupiscen- invenio legera Moysi qutc praecipit decUnare mala
tia carnaU delectatur : et dulcedine peccati fruitur et facere bona,
diabolo et peccato se vendit cui se supponit. Condeleclor enim legi Dei secundum intcriorem
Quod enini operor^ non intelligo. Personam duo- liominem, id est secundura rationabiUtatera raentis.
rum hominum assumit in his verbis Apostolus, Lex dicit Non concupisces, et ego condelector illi,
:

interioris videlicet, id est mentis, et exterioris. id quia nolo concupiscere, ideoque quod iliara dele-

est carnis. Quid operabatur Apostolus ? Concupisce- ctat, delectat et rae.

bat contra legis praeceptum : quam concupiscentiara Yideo auteni aliam legcm in membris mcis, repu-
non inteUigebat, id est, non approbabat, non eUge- gnantem lcgi mentis mex, id est rationabiUtcati et
bat, neque perficere optabat. Xotandum autera intentioni mentis, et captivantem mc in lcge peccati,
raulta hic loqui Apostolura ex persona generis hu- id est, captivare volentem in lege mal?e consuetu-
mani de concupiscentia, per quam deberaus intelU- dinis, quie est in membrismeis. Legem membrorum
425 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — L\ EPIST. AD ROM. 426

appellat oniispondusque mortalitatis, quia corpus Atate nianent, nihil cst damnationis ut mortiacternae
nostrum adhuc mortale trahit nos quotidie ad con- subjaceant.
cupiscentitun mahim et consuetudinem piavam.Lex Lcx enim, spiritus vitx in Christo .lesti^ liberanit
enim membroiuin corporis est concupiscere, sicut me a lcfjc pcccati et mortis Legem appellat gratiam
lexmentis non concupiscere Alio modo, secundum Spiritus sancti, qui s|iiritus vitae ideo appellatur,
beatum Gregorium Alia lex quae est in membris,
: quia quoscunque repleverit, vivere facit in virtuti-
repugnans legi mentis, intelligitur titillatio carnis, bus, et dimiTtendo peccata perducit ad vitam aeter-

id est promotio ad libidinem : vel cerLe omnis con- nam, Lex enim spiritus vitre, id est gratia Spiritus

cupiscentia mala. sancti,quae vivificatnosin anima tempore baptisma-

Infelix cgo Itomo, quis me liherabil de corpore tis, liberavit me a consuetudine peccati, per quam
mortis hujus ? Gralia Dei pcr Jesum Christum Do- pervenitur ad dumnationem mortis aeternoe. Aliter:
mifium nostrum. Ex persona generis humar.i loqui- legem in hoc loco gratiam sancti Evangelii possu-
tur, sicut et superius ; vel ex persona illorum qui mus accipere, quam per Spiritum sanctura didici-
recedunt a peccatis, et ex toto corde desiderant Deo mus, ubi nobis vita repromittitur acterna; vel lex

servire, sed impugnantur a concupiscentiis carniset spiritus, fides intelligitur qu;e Spiritus sancti esse

delectationibuscorporis ; ideoquedesiderantliberari jj
dicitur, quia ab illo et per illum conceditur. Nemo
a corpore mortali et corruptibili, per quod trahun- cnim dicit : Dominus Jesus, nisi in Spiritu sancto
tur ad concupiscentiam. Sed non omnes homines (/ Cor. xii], et fides vita est, quia ad vitam aeternam
liberabantur ab hoc corpore corruptionis. Reprobi nos ducit.
enim licet recipiant corpora immortalia, tamen non Nam cjuod impossibile crat lcfji, in quo infirma'
ideo liberabuntur a corruptione, quia conuptibilia batur pcr carncm Deus filium suum mittens insi-
:

erunt et poterunt corrumpi a verraibus et igne : ut militudinem carnis peccati. Impossibileerat legi ut
sicut pro[)riisdeIectationibus servierunt, et volupta- hominem justificaret, et mundaret a peccatis, et ut
tibus in corpore et anima, itacorpore et anima poe- januam patriae cofilestis aperiret. quod gratia Evan-
nas aeternas luant : electi autem liberabuntur in gelii per passionem Domini Salvatoris et aquam

die judicii ab orani faece peccati, et mortaIitatis,at- baptismatis crcdentibus praestat. Et in hoc erat ei

que corruptionis, quia recipient corpora immorta- im|)0ssibile istud facere, in quo infirmabatur per
lia et incorruptibilia, in anima quoque incommu- carnem, hoc est per carnales observantias, et per
tabilitatem, nec poterunt ultra concupisoere aut observationem carnalem illorum qui carnaliter ea
aliquid mali cogitare, sed in Dei omnipotentis con- intelligebant, atque carnaliter vivebant.Irapossibile
teraplatione erunt intenti, et hoc per gratiam Dei ^enim erat sanguine hircorummundari peccata.quia
Patris et adjutorium Domini nostri .lesu Christi,per lex non venit tollere peccata, sed ostendere In hoc
quem omnia bona habemus. Aliter : corpus mortis infirma erat, quia neque hominera se carnaliter
possumus intelligere universitatem vitiorum, sicut observantem, neque ea destruentem quse ipsaprae-
jara supra dictura est : unura quodquepeccatura per cipiebat, justificare poterat, ideoqueinfirmabatur
se membrum est, universitatis vero peccatorura per carnem, quia a nullo mortaliura secundum car-
corpus appellatur. Quod idcirco corpus mortisdici- nem irapleri poterat. Unde beatus Petrus dicit :

tur,quia raortem aeternam infert.De quo corporemor- Quid tentatis Deum^ imponere jugum legis supercer-
tis, id est universitate omnium peccatorum, exora- vices fratrum cjuod neque nos, ncque patres nostri
bat Apostolus liberari. Igitur cgo ipse mcnle scrvio portarc potuimus ? (^Act. xv). Vel in hoc infirraaba-
legi Deiy carne autcm legi peccati. Rationabilitate tur per carnera, qua propter concupiscentias carnis
mentis et intentione servio legi Dei, consentiendo nerainem justificabat. Sicut enim medicus in ea
ei, dum volo concupiscentiaecarnaIisubjacere,carne parto est infirmus in qua non potest caeco lumen
autem legi peccati, id est consuetudini mal», quia reddere, aliisqueinfirmis sanitatem priebere,ita lex
concupisco. In quantum malignus spiritus suggerit in ea parte erat infirma, in qua non poterat homi-
et caro delectat, homo legi peccati servit ; in quan- D nem mundare a criminalibus peccatis, sed Deus Pa-
tum vero contradicit mens his, legiDei servirecon- ter mittens Filiumsuum ad salvandum genus huma-
tendit. num, quae missio nihil aliud est quam illius incarna-
CAPUT VIII. tio,quod lexnon poterat conferre contulit ipse-Quare
nunc damnationis est his cjui sunt in
Nildl ergo autera dicit : in similitudinem carnis peccati illum
non sccundum carnem ambulant.
Christo Jesu, qui missum, cum in veritate credendura sit eum verum
Hinc datur nobis intelligi, quia se ponit pro omni- corpus assumpsisse cx carneetossibus.^^Coriius nos-
bus fidelibus. Qui ergo raente serviuntlegi Dei.licet trum et caro nostra caro peccati est, quia libitudi-
concupiscant carne, nihil damnationis est illis, quia noso usu procreatur ; ideoque cura peccato concipi-
non ambulant secundum carnem, id est secundum tur, cum peccato originali nascitur : et inhocsaeculo
carnalia desideria non vivunt ; vel certe in illis qui sine peccato non potest conversari. Corpus vero
jam de corpore mortis sunt liberati, id est qui ab Christi non libitudinoso usu maris et feminae est
universitate omnium peccatorum tempore baptisma- procreatum,sedopere Spiritus sancti de seminemu-
tis per Dei gratiam sunt exuti, et in eadem sancti- lieris sine seraine virili ; ideoque sine peccato con-
Patrol. CXVII. 14
 :

4-27 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PAPvS. I. - COMMEXT. BIBL. 428

ceptus, sine peccato est natus, et sine peccato ab A l>oiia pia?sentis vitic omni aviditate desiderantur,et
hoc mundo transivit : et in hoc fuit caro illius in adversa pro Christinomine desiderantur,bona acter-
similitudinem carnis peccati : quia veram carnem no) vitie pro nihilo habentur. Prudcntia autem spi-
habuit sed sine peccato, quod nos non habemus. Et ritus, vita, et pax : i>rudentia spiritus, id est ratio-
de peccato datnnavit peccatum in carnc. Licot dilfi- nabilitas maium pro malo non redde-
mentis : est
cilis videatur iste versiculus, sensus tamen iste est re amicos in Deo et inimicos j^ropter Deum dili-
;

peccatum appellat Apostolus in hoc loco carnom pere orare pro persoquentibus et calumniantibus,
;

Clnisti, non quiapeccati macuhim habuerit,sed quia juxta quod EvangeUum priecipit cuncta tempora- ;

pro peccatoribus oblata est, sicut idom Apostolus Ua ac transitoria spernere gaudia patriae coelestis ;

alias dicit Eum, id est Christum, Ueus Pater pro

: toto nisu mentis appetere. Prudentia enim mentis
nobis peccatum fecit (// Cor. v), id est hostiam pro in praesenti pacem habet, nonredden.do malum pro
peccatis. Sicenim hostia appeUahatur pro peccato in malo, et in futuro vitam a)ternam meretur.
Veteri Testamento {Lev. i), maxime in septuaginta Quoniam sapientia carnis iiiimica est Deo. Quod
interpretibus, ubi dicitur Posuit manum suam su-
:
prudentiam carnis, raodo appellatsa-
su})erius dixit
per caput peccati, id est super caput hostiai quic pientiam carnis. Sapientia autem carnalis hominis
olferebatur pro peccato. De peccato damnavit pec-Bet mundana estin rebus caducis spem ponere, etea
catum in carne sua, id est de carne sua, quic fuit operari qua3 superius diximus. Legi enim Dci, idest
hostia pro peccato,damnavit peccatum luimani ge- legi Evangelii, qua^ dicit Malum pro malo non red- :

ncris, non peccando per carnem. Dui^liciter enim das,?io/i cst subjecta sapientia carnalis. Quare ?quia
damnavit, sive occidit et mortificavit peccatum ge- non polest et quare non potest ? quia non vult, ti- ;

neris humani, vel quia non peccavit in carne sua, mens amittere bona temporalia. Duni enim raalum
vel etiam mortificando illud in cruce. Tale est hoc pro malo reddunt, odientes invicem,EvangeIio con-
quasi quis de barbaris victoriam sumat de barba- trarii existunt, quod inimicos pra^cipit diligi.

ris, et de Gothis vincat Gothos. Qui autem in carne sunt, id est qui secundum
Ui justifxcatio legis impleretur in nobis. Id est, ut carnalia desideria vivunt, et in spe carnalium bo-
per passionem ejus redempti. et per baptismum ab norum sunt positi, Deo placere non possunt ; subau-
omnibus peccatis liberati, por Spiritum quoque san- dis quandiu in talibus manent.
ctum roborati, opera legis spiritualiterimpleie pos- Vos autem, o Romani, in carne non estis, id est
semus, per cujus impletionem possumus justificari. in carnalibus desideriis ;
quia jam njortificastis
Qui non sccundum carncm ambulamus^ id est se- membra vestra cum vitiis et concupiscentiis ; sed
cundura carnaUa desideria vivimus, sed secundum ^ in spiritu estis, id est in spiritalibus rebus, et spi-
Spirilum sanctum^ hocest secundum quod Spiritus ritualia quaeritis : si tamen Spiriius Dei liabitat in
sanctus docet et prsecipit : vel certe idcirco damna- vobis, hoc est, si Spiritus sanctus habitat in vobis,tunc
vit Deus hostia factus pro peccato peccatum gene- utique spiritaliter vivitis. Si quis autem spiritum
ris humani, seu diabolum, qui est auctor peccati,ut Christi non habet, hic non est ejus. Spiritus sanctus
justitia quara lex prcefigurabat in sacrificiis suis, in coramunis spiritus estPatris etFilii.Quomodopotest
agno scilicet, ariete, coluraba, et turture, comple- cognosci si Spiritus sanctus habitat innobis per ope-
relurin nobis per Christum in ejus passione, quem rationem bonara etveram,quiaSpiritussanctus disci-
illa significabant. plina) effugietfictum. Quicunque Christi operaimita-
Qui enim secundum carnem sunt, id est qui car- tur,ut oret pro jjersequentibus et calumniantibus,uti-
naUter vivunt, et carnalibus delectationibus fruun- que spiritum ejus habet in se habitantem,id est Spi-
tur, queccarnis sunt sapiunt,hoc estcarnalia ettem- ritum sanctum,quiesttitulus possessionis ejus, quia
poraiia solumraodo requirunt,noncurantes despiri- quemcunque repleverit ad corpus Christifacit perti-
taUbus : qui vero secundum spiritum vivunt, id est nere : qui vero Christum non imitatur, nec spiri-
secundura quod ipse docet et ejus voluntas est vi- tum ejus habet, non pertinet ad Patrem illius.

vunt quse sunt spiritus seniiunt, id est spiritalia

: Si autem Christus inest, corpus quidem vobis
sectantur, gaudiapatrieecoelcstis c{W£venicii liViiec :'^ . mortuum est, moriturum, propter
id est mortale et
horao ex duabus substantiis consistit, ex carne vi- peccatum Adae, et propter actuaUa postmodum
deUcet et aniraa. Si actus carnis superaverint affec- comraissa spiritus vero, id est anima, vivit apud
:

tum mentis, carnalia et teraporalia tunc horao re- Deum per {idem propterjustificatioiiem fideiet bap-
quirit : si vero affectus spiritus sive mentis supc- tismatis. Per anticipationem dicit corpus mortuum
raverit actus carnis, tunc spiritalia sectatur. esse, pro eo quod debuit dicere, mortale et corrup-
Nam prudentia carnis mors est. Prudentia vero tibile. lloc autem sciendum est, quia non propter

carnis sive carnalis est malum pro malo reddere, terrenam fragilitatem corpus nostrum mortale est,
carnalia desideria sectari, quai si quis impleverit, sed propter peccatum.
mortem jcternam sibi acquirit. Philosophi definie- Quod si spiritus ejus., id est Patris, qui suscitavit
runt prudentiara esse bona temporalia appetere, et .Jesurn Christum a mortuis, habitat in vobis, per fi-

mala temporalia cavere quae prudentia,quia carnalis

: dem, per charitatem, per spem, sicut dicitur per
est^dcirco generat mortem seternam^quoniam dum Prophetam:Inhabitabo inillis; qui suscitavit Jcmm
 :

4*19 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD ROM. 430

Christum a mortuis, vivificahit et morlalia corpora AJictatam etscriptam, qucT^ eoscogebat per timorem
veslra in die judicii, utultranon sint mortalia,7)?'o- ad observantiam sui, minans
et dicens Si qnis hoc :

quo in-
ptcr inliabitantem Spiriliiin ejus in vobis, in mortemoriatur.Ipse etiam Spiritus
vel ilhid fecerit,

venerit Deus Pater in proQsenti sicculo habitantem sanctus, quem iili acceperunt quando data est lex,

Spiritum sanctum utique potentia Divinitatis, qua

: cogebat eos ut legem observarent.Et quia tunc acce-
Christum suscitavit, suscitabit et illum in die ju- perant isti a patribus suis Spiritum sanctum et le-
dicii adgioriHm, dans ei immortalitatem et incor- gem, ideo dicit Apostolus : Non accepistis iterum
ruptibilitatem in corpore,et incommutabiiitatem in spiritum servitutis, qui vos cogat per timorem ad
anima. Passio etenim Christi a morte animie libe- servitium omnipotentis Dei, sed accepistis gratiam
ravitnos in pra?senti saeculo, sed mors corporis Evangelii, ubi non cogitur aliquis venire ad fidem
usque adgeneralem resurrectionem omnibus cequa- Cliristi timore. Accepistis quoque spiritum adoptio-
liter eveniet. nis sive electionis filiorum Dei, qui vos in partem
Ergojratres^ debitores sumus non carni^iit secun- Dei vocavit ad libertatem, utjam non sitisservientes
dum carnem vivamus. Debitor est qui alicui aliquid Deo timore servili, sed amore ac timore filiationis,
debet. Non idcirco creatisumus ab omnipotcnte quod servit bonus filius patri, timenseum offendere.
Deo ut secundum carnem,id estsecundum desideriag Quod vero subdit, in quo Spiritu sancto clamamus :

carnis vivamus,quia non sumus carni debitores, sed Abba (Pater) tale est, ac si diceret Per quem Spi- :

Deo,ut spiritualiter conversemus, cuncta transitoria ritumsanctum edocti etilluminati clamamus Abba :

et caduca pro nihilo dicentes, et Deo debitum no- (Pater) nisi enim Spiritumsanctum tempore baptis-
;

strum reddentes. Quid ergo accepimus ab illo ut ei matis accepissemus, nequaquam auderemus Deum
debitores essemus ? Quidquid boni habemus. Cum omnipotentem factorem nostrum Patrem clamare,
enim non essemus, ab iilo de nihilo conditi sumus dicentes in oratione Dominica Pater noster, qui es :

et cum nostro vitio perditi essemus,ab ipso redempti in calis (Matth. \i).Nemo enim paganorum hoc prse-
sumus, donante nobis pariter bona temporalia, et sumit dicere. Abba Syrum est et Hebraeum Pater, ;

promittente seterna. Et quomodo possumus eidebi- Grsecum et Latinu m Prsevid ens ergo Apostolus utros- .

tumreddere? Serviendo voluntati illius, obtempe- quepopulos ad fidem coiligendos,posuit duo nomina
rando mandatis ojus, et quidquid boni habemus, sub una significatione,utilli qui credunt ex Hebraiis
non nostris meritis, sed illius gratise imputando. et Syris dicant : Abba, miserere nostri ;
qui ex
Si enim secundum carnem vixeretis, id est, si car- Grsecis aliisque omnibus gentibus credunt, dicant
nales concupiscentiaset deiectationes secundum ap- Pater.Tale quid in Evangelio Marci habetur,dicens,
petitum carnalium desideriorum opere impleveritis,^ Domino : Abba (Pater)., si possibile est.,transeat a me
moriemini morte aeterna.Quid estsecundum carnem calix iste {Matth. xxvi).
vivere ? Carnalia opera exercere, adulterium videli- Ipse enimSpiritus sanctus testimonium reddit spi-
cet, horaicidium, furtum, et caetera talia. Si autem ritui nostro., quod sumus
filii Dei. Si quando opera

spi r i tu, id est gvsitia. sancti Spiritus, facta carnis bona agimus Deo servientes, Spiritus sanctus, qui
mortificaveritis , vivetis vita seterna. Yideamus pri- habitatin nobis,perhibet nobistestimonium in corde
mum quse sint opera vel facta carnis,ex aliis verbis per occultam inspirationem sine strepitu vocis,quia
Apostoli Manifesta autem sunt opera carnis quse filii Dei sumus effecti in baptismate, non per
:
; natu-
sunt fornicatio, immunditia, luxuria et csetera talia ram,sed per adoptionem,et quia,talia faciendo, per-
quae sequuntur. Et quid dicit de fructu et operibus severabimus in ejus filiatione.

Spiritus sancti ? Fructus, inquiens, Spiritus est cha- Si autem fllii, el ha^redes.Seryus non mereturac-
ritas.fgaudium, paxiGat.v)., etcaeteratalia.Quomodo cipere hsereditatem, filius accipit
et nos, si filii Dei :

ergo possumus mortificare per gratiam sancti Spi- sumus, hsereditatem merebimur accipere.Hoc quo-
ritus opera carnis? Hoc modo; verbi gratia vivit in : que considerandum, quia haereditas in morte patris
nobis et regnat superbia, accipientes a sancto Spi- confirmatur secundum humanas leges. Quam ergo
ritu humilitatem, simus humiles, et sic mortificabi-D hsereditatem poterit Deus Paterdare nobis.quinon
mus superbiam ; vivit in nobis libido, accipientes a potest mori ? Seipsum utique dabit, ut sicut est im-
Spiritu sancto castitatem, simuscasti, et sicpoteri- mortahs et incorruptibilis,ita et
nos simusimmorta-
mus mortificare libidinem. Si, inquit, secundum les,etincorruptibiles,atqueincommutabiles,thesauri
Deum vivendovoluptates carnis et desideria carnalia quoquesapientiae etscientise divinitatis suse. Hxre-
exstinxeritis, beati eritis in vita seterna. Quicunquc des quidem Dei, cohxredes autem Christi. Hseredes
enim Spiritu Deiaguntur^id estreguntur et ducun- Dei Patris erimus, ut diximus ; sed consideremus
tur ad domum, hi fitii Dei sunt, non per naturam, quomodo simus hseredes Christi. Haeredes igitur
sed per adoptionem, Christi jam ex parte sumus, quia pergens ad passio-
Nonetiim accepistis spiritum servitutis iterum in nem, reliquitnobis possessionem pacis ecclesiasticae,
timore,sed accepistis spiritum adoptionis filiorum Dei^ inquiens Pacem relinquovobis, pacemmeam devo*
:

in quo clamamus : Abba {Pater). Judaei quibus ista bis {Joan. xiv). Quid plura dicam ? Omnia quse ipse

scribebat Apostolus acceperanta patribus suis spiri- in praesenti sseculo, sive in praedicatione,sivc in mi-
tum servitutis intimore,id estlegem a Spiritu sancto raculisoperatus est,omnia nobis reliquit ad creden-
 431 HAYMOMS HALBERSTAT. EPISC. OFP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 432
duro et tenendum, Evangelii quoqueTestaiiientuni, A liae^lis, dicons justis: Venite^ henedicti Patris mei
quae oiunia in inorte i«ua conlirnunit. Coluvreilos [Maith. XXVI, tunc revelabitur qui smt fiiii Dei in re.
etiani ejus eriniuspost generaleni resurrectioneni, Quod autem dicit.Exspectatio cieaturde sive exspe-
quandoerinius iinniortalesjncorruptibilesqueincor- ctationostra levelationem liliorum Dei exspectat.sic
pore. atque incommutabiles in anima, sicul et ipse, videntur hiec verba sonare, quasi aliud sit creatura,
In gloria quoque similes ei erimus.quoniam videbi- atque aliud Filius Dei, cum unum sit. Sic denique
mus eum sicuti est,velut Joannes dicit : Cliarisst)ni, sohtisunt hominesdicere.videntes in praesentia sui
fiUi Dfi sumus.et nondinn apparuil ijuid erini' s^sci- multos colorosperdiversa vasa ordinatos exspecta- ;

mus auttm quia, cutn ap})aruerit, similes ei erimus tio vel expressio istorum colorum manifestationem
(I Joan.in). Et ipse Dominus adPatrem (7oa/j.xii) : imaginis exspectat, cum non sit aliud imago, et
Pater, volo ut ubi sum ego. ibi sit et ministermeus. aliud colores.

Sicut enim Christus habitat in dextera Patris, id est Vanilali cnimcreatura sitbjecta est non volcns^sed
in raagnitudine patenne majestatis.ita erimus etnos propter euni qui suhjccit cani in spe. In hoc loco et
ei cohceredes. quia fulgebimus sicut ipse fulsit in etiam subsequentibus, ubi dioit Apostolus quod
iTionte ; et non solum in gloria erimus ei cohieredes, omnis creatura ingemiscit.reprehendit beatus Augu-
sed etiam in potestate, sicut ipse dixit apostolis: Bstinus acutissimo Origenem, quare in hoc nomine
Cum sederit Filius hominisin sede majestatis sua^^sc- quod est creatura, coraprehenderit non solura be-
debitis et vossuper scdes duodecimjudicantesduodc- stias, sed etiam solora, cteteraquo sidera et angelos
cim tribus Jsrael (Matth. xix . Quid plura dicam? pariter cura homine, dicens omnia vanitati subjecta
Quicunque tilius Dei efficitur et haeres. quaecunque esse,et,quod majus est,ingemiscere in suo cursu et
Dei sunt, utique et ipse merebitur accipore. Ista operatione. Sed, licet omnis creatura quae potest
enira omnia cum socuritateexspectare possumus,si rautari in raelius aut deterius, sicut sancti angeli
fecerimus quod sequitur si tamen compati)nur,sU' : quondara potuerunt, licet modo non possint illi qui
baudis Christo,!<f ijloriflcemur cum illo.Quod est di- Deo adhaerent, aut qui potcst a laetitia in tristitiam

cere: tunc merebimur cohaeredes Christi esse in converti, ut homo vel caeterae omnium rerura crea-
gloria, si talia patimur pro amore norainis ejus.ne- turae, coraparatione omnipotentis Doi qui seraper
cessitate ingruente, qualia ipse pro nobis pertulit, idora est, vanitas sint, sicut dicit Ecclesiastes,
imitantes ejus passionem et dilectionem :juxtaquod Vanitas vanilatum, ct omnia vanitas {Eccl i) : ta-
Petrus dicit Christus passus est pro nobis, vobis
:
men non ideoomnis ingemiscit,sicut angeliDeo ad-
relinquens exemplum, ut sequamini vestigia cjus haerentes, quia jara immutabiles sunt effecti, sicut
{I Pctr. II).
^' Ezechiehi£j^r/M)monstratum est in crystallo quod
Existimo enim quod non sint condignx passiones erat super capita animalium, et sicutilla quse irra-

hujus temporis ad futuram ghriani quie revelabitur tionabilis est, Vol anima caret.Quapropter creaturae

in nobis. Si quilibet hominum omnia praecepta Ye- noraine debemusintelligere hominom quicuraomni-
teris et XoviTestamenti potuisset implere, etomnia bus creaturis quamdam communionem habet.quia
genera torraentorum despicere, carceres videlicet, omnis creatura in tria dividitur : aut enim est cor-
aculeos, ungulas, ustulationes, lapidationes, cru- poralis, quae potest moveri et volvi per loca ; aut
cifixiones. frixiones in sartagine per multa curri- est nnimalis, quae anima vivificatur ; aut est spiri-
cula temporura, nequaquam esset dignus gioria fu- tualis, ut angeli qui ratione utuntur. ergo in Homo
tura quara percepturi sunt eiecti. Quaerit aliquis, hoc quod corpus habet conjungitur corporalibus
quare? Ideo utique quia ista temporalia sunt, illa creaturis per animam, anima vegetantibus, per ra-

aeterna. Quae erit iila gloria ? quia fulgebunt olecti tionein qua discernit inter bonum et malum, spiri-

sicut sol in regno Patris sui, et erunt, sicut angeli talibus. Quod beatus Gregorius aliis verbis, sed eo-
Dei, cernentes prcesentissimum Dei vultum ;
juxta dem sensu ita exponit dicens: Habet horao, inquit,
quod Joannes dicit Scimus quoniani^cum apparue-
: esse cum lapidibus,vivere cum arboribus,sentire et

rit, similes ei erimus,quoniam videbimus eum sicuii ^ vivere cum aniraalibus intelligere,id est rationabi-
:

est (I Joan. ni). litatein habere, cura angolis. Creatura enim,idest

Sam e.rspectatio creatur^e revelationem filiorinn Dei onmis homo vivens in carne, vanitati, id est rauta-

exspectat. Creaturam in hoclocoappollathominera, bilitati, mortalitati, est. non

corruptioni subditus
qui rnerito creatura appellatur,quia vitio su(» iraagi- volons, quia spontequidem peccavit in paradiso,
nern amisit etsirailitudinem omnipotentis Dei,quam sed non sponte noquo volens subjectus est raortali-
habebat in anirna. Ista ergo creatura, id est oranis tati et pcence. Yerbi gratia : sicut latro qui sponte

homo fidelis,manifestationem filiorura Dei exspectat, coramittit furtum,sed non sponte suspenditur,et li-

ut appareat quod prornissura est.quando ipsare raa- cet ipse noUot.tamen subjectus est vanitati propter
nifestabitur qui sint filii Dei, quod modo tenemus in eum, id ost proptor justum oranipotentis Dei judi-
spe : Ecclesia si quidera in prajsenti perinista est ciura,qui subjecit eura in spe liberationis et veniae.

bonis et malis. omnesque Christura clamant,et non Nara in hoc ostenditur Deusoranipotens essejustus,
apparetquisint filii Dei futuri in re Cum autem quia ojus peccatura non dimisit irapunitum,et in hoc
Christus venerit ad judicium,et separavoritagnosab praedicatur esse misericors, quia non statim illum
 433 EXPOSITIO L\ EPP. S. PAULI. — IX EPIST. AD ROM. 434

penitu.s damnavit et occidit, sed rcscrvavit ad poe- A Sj>intu.s sancti acceporunt in pra-Mlicatione, ut om-
nitentiani. dans ei veniie spem et liberationis, re- nium gentium linguis loquereuturjn niiraculisquo-
gressionisque in gradum pristinum ut exspectet que quibus praj omnibus inortalibus abundantesglo-
illud quod in sequentibus dicitur. riosiexstiterunt.LegitureniminActibusapostoIorum
Quia et ipsa crealura, id estquilibetiiomo electus, quod ponebant infirmos et rnortuos in plateis, ut
liberabiturin die judicii, ascrvilute cun-^iiilionis^in veniente Petro saltemumbra illius veniretsuperillos
libertatem glorix filiorum Dei. Homo in pra?senti sae- et sanarentur.Beatum quoque Andream legimusuno
culo sub servitute corruptionis et mortalitatis est die triginta et eo amplius mortuos suscitasse. Primi-
positus, quia subjacet mutabilitatietvitiis libei^abi- tiiiesiquidem appellanturoptima quiequeetchariora,
;

tur autem in die judiciiabomni Aece rnortalitatis et Siicut in logc habetur : Offeres primitias auri et ar-
peccati, quando mortalecorpusacceperit immortali- genti tui Domino, id est optima et chariora. Re
tatom, et corruptibile hoc incorruptionem, et transi- enim vera ita dignum erat, ut per quorum ministe-
bit in libertatemgIoria> filiorum Dei, quiacritsimilis rium doctrina evangelica, et fides Dominica per qua-
Christoingloria,etinIibertatem filiationis adoptivai, drifidum orbem diflamanda erat, majora dona Spiri-
de qua ait Dominus Judieis. Si vos Filius liberaverit. tus sancti acciperent. Aliter : Non solum, inquit, alii
vere liberi estis{Joan. viii). Potest etiam differentia^ ingemiscunt, sed etiam nos qui primitias spiritus
esse in hoc loco inter Creatoremet creaturam; nam nostri, id est qui rationabilitatcm et devotionem
paulo superius ubi dixit Exspectatio creaturai fi-
: mentis nostrae Deo jam habemus oblatas in Iiolo-
liorum Dei revelationem exspectat, fideles tantum- caustum quod ignedilectionis Dei et proximiardet,
:

modo possunt intelligi, qui jam credebant, hic vero de quo igne Dominus ait Ignem veni mittere in .

ubi dicit; Ipsacreatura liberabitur a servitute cor- tcrram, et qiiid volo nisi ut ardeat ? 'Luc. xii.) Nun-
ruptionis, infideles intelligi possunt, qui necdum quid primitias nientis suse idem Apostolus non ha-
temporibus apo.stolorurn crediderant, praedestinati bebat Deo oblatas, qui dicebat : Mente servio legi
tamen erant ad vitam, unde et postea credide- Dei, carne autem legi peccati {Rom. vii). Apostolus
runt. etenimrationabilitate mentis et intentioneserviebat
Scimus enim quod omnis creatura, id est omnis legi Dei, consentiendo ei in hoc quia nolebat concu-
homo, ingemiscit et parturitusque adhuc.lnhoc loco. piscentise carnali subjacere : carne autem legi pec-
ut dicit beatus Augustinus,nonestOrigenes sequen- cati, id est consuetudini niaUe qua concupiscebat.
dus, neque sequaces ejus qui omnem
creaturam ra- Exspectantes adoptionem filiorum Dci, redemptionem
tionabilem et irrationabilem, corporalem et incor- corporis nostri. Qusestio oritur in hoc loco : cum
poralem comprehendunt. Non enim omnis creatura Apostolusinsuperioribus locis hujus Epistolae dicat:
mgemiscit, ut illi volunt sed homo, qui cum oinni
; IpseSpiritus testimonium reddit spiritui nostro quod
creatura quamdam communionem habet, eo modo sumus fitii Dei ; et alibi : Christus nos redemit de
quo paulo superius dixit Omnis, inquit, creatura,
: vialedicto legis {Galat. iii), quare njodo dixerit ex-
id est omnis homo ingemiscit, affligitur, tristatur in spectare nos adoptionera, sive electionem filiorum
dolore, in fame et siti, in frigore et nuditate, in car- Dei, et redemptionem corporis nostri, id est totius
ceribus et parturit ; sive iquod melius habetur in Ecclesiae, quse est corpus Christi ? Quaestio haec in
Graeco) doletin multis angustiis usque adhuc, id est sequentibus solvitur, ubi dicit Apostolus :

usque ad diem judicii; et quandiu dicitur adhuc vel Spe enim salvi facti sumus. lns[)ec['iidem iamfihi
quandiu dicitur hodie, semper subjacebit creatura Dei sumus omnes credentes, et rederapti passione
humana angustiis et doloribusiilliautem quijam re- Christi ;
sedadhuc exspectamus ut quod modo su-
gnant cum Deo, et quotidie transeunt ad requiem mus et tenemus in spe, quandoque simus et possi-
sempiternam, postquam ab hujus saeculi aerumnis deamus in re. Omnesquidem credentes fidem habe-
non ingemiscunt.
liberantur, musquod sirausfilii Dei,etsirausredemptisanguine
Non sotum, autem illa, subaudis creatura, id est, passionis ejus,sed non proderit aliispassioejus, nisi
non solura credentes et non credentes ingemiscuntDelectis qui et filii Dei erunt sicut Joannesdicit :(7/ifl-
et dolent in praesenti vita, sed et nosipsi., subaudis rissimi, fitii Dei sumus modo inspe, etnondumap-
apostoli, qui perfectionis fidei suraus, primitias spi- paruit quid erimus in re (/ Joan. m).Scimus autem
ritus habentes, dolemus, et ipsi intra nos gemimus quia, cwm apparuerit, similes ei erimus^quoniamvi-
in corde et mente, sustinentes carceres, penuriam, debimus eum sicuti est {Ibid.}. Spe enim salvi facti
egestates, multasque angustias et afflictiones. Bene sumus ; non videraus,
sicuti fides est credere ea quai
et convenienter dicit : Non solum alii ingemiscunt, ita spes est exspectatiofuturorum bonorum. Per
sed et nos ipsi apostoli primitias Spiritus sancti ha- passionem enim Christi redempti sumus in spe, per
bentes, quia sicut illosprimos elegit Deus, ita primi baptismum autem accipimus remissionem peccato-
accipere meruerunt Spiritum sanctum indieresur.- rum, et filii Dei sumus in spe, non in re, quia nec-
rectionis, quando Spiritum san-
dixit eis: Accipite dum apparet quales futuri sumus. Spes autem qux
ctum {Joan. xx). Die quoque Pentecostes, quando videtur non est spes, quasi diceret llla res quae vide-
:

in linguis igneis venit supe]- eos Spiritus sanctus; tur non est spes namquod vidct quis, quid speratl
;

vel etiam primitias Spiritus dixit, id estmajoradona Illud quod videmus non speramus. Verbi gratia vi- :
 :

435 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 486

deo te iii pneseiuia mea stare, non te spero ventu-A nostri. Deoergo loquitur sinestrepitu vocis cum no-
ruin. bis tarere vitletur, quia et videt cum non videatur, et
Si autem quod non videmus sf)eramus, per paticji- hrec petit quic scitDeo Patri placere et nobis pro-
iiam exspectamus, id est, non delicimus. Interspem desse unius enim voluntatis est ipse et Pater.
:

et rem media est patientia, quia per patientiam qua Scimus autem quofiiam diligentibus Deum omnia
sancti sustinent adversa hujussa?culi,non qurerentes coopcrantut in honum, his (jui sccundinn pi^opositum
in priEsenti mercedem, sperant se pervenire ad glo- vocati sunt bancti. IWi qui diligunt Deum, qui man-
riam a?teniam. data ejuscustodiunt et servant, sicut Dominus dicit
SimiliteretSpiritusadjuvat infirmitatem nostram . Si quis diligit me, sermonem meinn servabit {Joan.
Id est, sicut spes et patientia adjuvant etsustinont XIV) ; hoc dicit Deum, et mandata
quia diligentos
inliiTnitatem mentisnostra?. ita et ^piritus sanctus. ejus servantes,etquisecunduni propositumsive prae-
Inlirmitas autem anima} est plerumque illa petere destinationem omnipotentis Dei ad hoc vocati sunt,
qnaB nobis non conveniunt, sicut sequentia manife- ut sancte vivendo sancti sint si quando aliquid :

stant nam qvid oj-emus siciit oportet nescimus.Vle-

: inepte atque imperite contra suam utilitatem pe-
runique dum volumus bona nobis petere, contraria tunt, sicut et Paulus et Deus omnipo-
tilii Zebednei,
et adversa petimus: si nobis illa concederentur, sic-Btens cooperatur non dando quod
illis in bonuiii aut
ut beatus Paulus contiaria sibi j)etebat, quando pe- petunt. aut etiam mutando allud pro ipso quod pe-
tebat ferri a se spiritum tentationis et infirmitn- tunt neque imputat iihs in peccatum, sed ea tribuit
:

tem. Si enim exaudiretur, forsitan revelationum quae danda sunt Deum amantibus. IJene autem dicit
magnitudine se extolleret, etcaderet in lapsum. Sic cooperantur^ quia operantur illi qui petunt, coope-
etiam plerumque positi in prosperitate. petimus ratur Deus omnipotens, impiendo quae ad salutem
iliam nobisconservari.quaisi semper nobismaneret, illorum pertinent.
forsitan amore suiimplicaret animum nostrum. Si- i\'ain quos prscscivit, sabaudis esse credituros, et
militer, quando sumus positi in infirmitate, causa in sua fide permansuros, illos et prxdGstinavit^ sive
probationis aut emendationisimploramus liberari : praifinivit et ordinavitcon/b7'me5 fieriimaginis Filii
quae sia nobis tolleretur, fortasseadpeccata pristina sui, id est similes fieri in gloriahumanitatis Filii sui,

reverteremur aut remissius in bono opere iaborare- qui reformavit corpus liumilitatis nostra), ut idem
mus.Ideoque nescimus orare sicutoportet, nisi Spi- Apostolus alibi A\c\i:Configuraium corpori claritatis
ritu sancto docente, sedipseSpiriius sanctus postulat su3d {Philii'). ifi). Licet enim in potentia divinitatis
pro nobisgernitibus inenarrabilibus. Dicitbeatus Am- ^
nonsimus aequalesilli, tamen ingloria, et in immor-
brosius, quia si quando petunt contra
fideles aiiquid talitate, et incorruptione erinius similes ei, qnoniam
salutem suam per ignorantiam, non per jactantiam, videbimus evm sicuti est (IJoan. iii) : vel certe ad hoc
Spiritus sanctus,qui unius substantite est cum Patre praedestinaviteos conformes fieriimaginis Filii sui,

et Filio, interponit se in medio inter nos et Deum ut sicut Christus peccalum non fccit, nec inventus est

Patrem, et postulat pro nobis qusD utilia sunt, non dolusin ore ejus (I Petr. xxii), ita et illi qui fratres
cum impulsu aeris, neque cum sonitu, vel strepitu volunt existere Domini Jesu Christi, non habeant
tocis, sed inenarrabiliter, sicut convenit ejus divini- voluntatem peccandi. Ut sitipse primogenitusiiX mul-
tati, quae «qualis et consubstantialis est Deo Patri ;
/?5 /'/'a/r//)?/,?.Omnisunigenitus potest dici primoge-

et plerumque ea quaj nos petimus nobis contraria, nitus, non tamen omnis primogenitus dici potest
ipse mutat in mehus, non dando quod petimus. Po- unigenitus. Quicunque enim primus aperit vulvam
stulare etiam dicitur pro nobis, secundum aiiosdo- matris nascendo, nec habet alios fratres sequaces,
ctores, acgemere,quia quoscunque gratia sua replet, et priiiiogenitus est, et unigenitus : qui veroprimus
postulantes facit etgementesprosuisreatibus etalio- egieditur abutero maternoet habet postinodum fra-
irUm : vel quia differuntur a rcgno qui gemitusbene
;
solummodoprimogenitus est. Filius
tres sequentes,
inenarrabiles dicuntur, quia nemo potest enarrare autem Dei, Redemptor videlicet humani generis, si
quantae compunctiones in cordibusfidelium sint, vel ^ digna consideratione perpendimus, tam secundum
quantaremuneratione digni sunt coram Deo. divinitatem, quam secundum humanitatem, et uni-
Qui autem scrutatur corda., scitquid desideret Spi- genitus praedicandus est et priraogenitus Unigenitus
ritus, quiasecundum Deumpostulatpro sanctis.Deus quidem est secundum divinitatem, quia in natura
Pater cum omnia arcana cordium ot
Filio suo, qui divinitatisnon habet alios fratres; priniogenitusvero
secretorum, non solum hominum, sed etangelorum e.st,quiaante omnem creaturam non factus, sed ge-

penetratscit quld desideret Spiritussanctus,habitans nitus est, sicut per Salomonem dicit ; Ego sapientia
in cordibus fidelium suorum, quia unius scientiae ex ore Altissimi prodivi^ primogetiita ante omnem
quoque
sunt, vel quid nos desiderare faciat. Postulat creaiuram {Eccl. xxixj. Secundum humanitatem au-
secundum Deum pro sanctis, quoniam ea facit nos tem unigenitus quidem potest dici beatae Maria^, et
postulare qu&e et Deo placeant et nobis utilia sint, primogenitus in raultis fratrib'Jsadoptivis, quia ipse
ita ut dicamus positi in oratione : iJeus jeterne, qui primus surroxita mortuis.primus ascenditad coelos.
absconditorum et futurorum es cognitor, sicut scis Isti sunt fratre.^, de quibus ipse dixit ad Mariam :

nobis necessarium esse et sicut tibi placet, miserere Vadead fmtres meos, et dic eis {Joan. xx). Fratres
 437 EXPOSITIO L\ EPP. S. PAULI. - IN EPIST. AD ROM. 438

enim illius dicuntur omnes fideles inhoc, quiahomo A ter sustinuit.Notandum autem quia haecsententiase"
fieri dignatus est. Sed is qui frater noster estsecun- cundum beatum Augustinum per interrogationemet
dum carnem, ipse Dominus Deus noster est secun- percontationom legi debet ; et sicut ipse dicit per-
dum divinitatem. contationi multa possunt responderi, interrogationi
Qiios autem prxdestinavit^ sive praefinivit secum autem aut affirmative debet responderi etiam aut
regnaturos in aiterna beatitudine, hos et vocavit per negative non pronuntiabitur orgo ita ut post per
:

se et per apostolos suos. Vocat quoque modo usque contentioncm qua dicimus, (juis accusabit adversus
ad fmem judicii, et quos vocavit per gratiam suam elcctos Dei ? iliud quod sequitur, Deus qui justificat ,

ut permanerent in gloriasocum, hos et justificavit enuntietursonointerrogantis,uttaciterespondeatur,

per passionem suam,per baptismum et fidem exor- Non. Similiter illud quod sequitur, estquicon- ^u
natam bonis operibus, et justificabit usque ad finem demnei? percontando legendum est, ut subinferatur
saeculi. Quos autem jxistificavit, illos et glorificavit. interrogando Clirislus Jesus qui mortuus est^imo qni
Praeterito tempore utitur.Apostolus in hoc loco pro et resurrexit^ et subintelUgatur tacite, non. Et est

futuro, in hoc quod dicit glorificavit, morem sacrarj sensus : Nunquid Christus,qui mortuus est pro nobis
Scripturae tenens, quae sic solet narrare futura et resurrexit, ut nobis vitam donaret, condemnabit
quasi praeterita. Illos enim quos vocavit. et justifi- ^ nos ? Non utique, sedsalvabit.Hoc veroquodsequi-
cavit in praesenti saeculo, hosglorificavitin diejudi- iuT.quis cst addexteram Patris^ciuietiam interpetlat
cii : sicut idem Apostolus alias dicit : Cum Ghristus pro nobis, non jam interrogando, sed potias affir-
apparuerit, tunc et vos apparebitis cum illo in glo- mando pronuntiandumest.(}(a'.v estad dexteram Dei,
ria [Colos. iii). id est in plenitudine et magnitudine paternte ma-
Quid ergo dicemus ad iisec ? subaudis quae modo jestatis, ciui etiaminterpellalpro nobis Deum Patrem
diximus de vocatione, justificatione, et glorifica- non voce, sed miseratione, dum quotidie horainem
tione.id estquam gratiarumartionem reddemusilli, quem assumpsit, et gravissimum genus mortis quod
quigratis nullisquemeritis praecedentibusantequam pro nobis sustinuit, vultui paterno offert, ut nostri
essemus nos, praedestinavit regnaturos secum, ac misereatur.
postea vocavit et justificavit, ad ultimum etiam et Quis ergo nos separabit a charitate Ghristi? Ad su-
glorificabit. Tale est et illud Psalmistae : Quidretri- periora pertinet.ubi ait : Nonsunt condignx passio-
buain Domino pro omnibus qux retribuit mihi {Psal. nes liujus temporis ad fuiuram gloriam, quia omne
cxv) ? Potest et intelligi : Quid praedestinationi Dei quod in praesenti est, comparatione futurae gloriae
contradicere possumus,si omnes non praedestinamur momentaneum est ideoque alloquitur Romanosne
:

adhuc ut regnemus cum illo ? Si Deus jwo ?io&i->, Q deficerent in tribulationibus: Videte Petrum,consi-
subaudis est, vel pugnat qui praedestinat, justificat derate Paulum ante potuit Nero illos occidere ;

et glorificat, quis contra nos valet pugnare ? Nul- quam a charitate Christi sejungere Stephanuslapi- :

lus neque diabolus, neque Nero, sive quilibet per-

: dibus obrutis,Laurentius ustulatus,non potuerunt a
secutor. Christo separari quoniam ita erant mente Deo co-
Qui etiam proprio Filio suo non pepercit, id est a pulati, ut insensibiles essent ad omnia toleranda
morte non servavit,5(?rf pro nobis omnibus praedesti- tormenta. Nunquid nos sepnrahittribulatio^anan-
natisadvitara aeternara tradidit itlum. Et ipse Pater gustia ? Angustia dicitur omnis necessitas, oranis-
tradidit Filium, quia tradi permisit, multisque mo- que indigentia : persecutio autem est vis mali. Nam
dis est ipse Filius traditus. Hoc verbum quod est persequi est apertevira inferre. Periculum ? Pericu-
parcere aliquando significat dimittere, ut illud in lum in multis rebus et in insidiisaccipitur.G/a^/zw^.''
Virgilio Parce metu, Cytlierea, id est dimitte me-
: Gladius vero potest significare quaelibetgenera sup-
tum; aliquando significat servare, sicut hic, qui pro- pliciorum. Fames et nuditas ? Non poterant eos se-
prio Filio suonon pepercit : undeapesparcajvocan- parare, quia habebant panem verum Christum, qui
tur, id est servatrices, quia servant sua melhi. Quo- eos spiritualiter pascebat et vestiebat^sicut alibi Apo-
modo non etiam cum illo omnia nobis donavit .^HocD stolus ait : Quotquot inChristo baptizati estis, Ghri-
maxime ad apostolos refertur, quibus ait Veritas : stum induistis{Gal. iii).

Cum sederit Filius hominis in sede majestatissux, se- Quia propter te marty-
morlificamur tola die.Vox
debitiset vos super duodecim sedes {Matth.xix): potest rum ad Christum. To/a die dicit,id est omni tempore
referri et ad omncs pr£edestinatos,qui in capitesuo quandiu viviraus: quia qui perseveraverit usque in
Christo omnia possident, quae ipse possidet. Cum finem, coronabitur [Matth. x).Non enim sufficit uno
enim omnis creatura longeincomparabiliter distet a die pro Christo tribulationem pati,sed omni tempore
Filio Dei, per quam facia sunt omnia {Joan. i), si si necessefuerit.^.s-/z»/ah' sumus sicut oves occisionis
Deus Pater in tantum nos dilexit. ut pro nobis tra- quae occiduntur sine reluctatione. Sicut oves non
deret illum, utique poterit in nobis ista implere. reiuctantur cum admortem ducuntur,itaetnos non
Quis accusabit adversuselertos Dei?idest:qmiiiiumet reluctemur, dum occisioni paramur.
accusationem adversus electos Dei ? Diabolusaccusat Sed in his omnibus tribulationibus tormentis que
electos Dei,sicut accusavitbeatum Job. sed meritum positi superamus etxmcimus propter eum quidilexit
auxit,non minuit,quia vir justus,ejus adversapatien- no5,id est propter Christum qui nos dilexit usque ad
m HAYMONIS HALBERSTAT. KPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. m
AA

mortem, quiapro nobis est niortuus, et qui nobis A crediderant orant Juda^i credentes, quibus ista scri-
dixit : yulite iimere eos qui occiiiunt cnrpus^ani^nam bebat: et quia erant (jui dicerent Paulum, non dili-
autem non possunt occidere (Maith. x). gere gentem suam,eo quoil evangelizaret gentibus,
Certus enini sum quia neque »iur\,quaMnjungitur juramento obligat asserensse diligereet amaregen-
corpori, poterit nos separare a oharitate Christi. tem suam, unde et subjungit Testimo)iium pcrhi- :

Non dixit opinor, sedcertus sum ; neque vita, sub- bente mihi conscientia mea in Spiritu sancto^quoniam
audis pi^sens qua? in longinquum abnegationibus tristitia est ynihi magna^et continuits dolor cordi meo.
Christi promittitur,et ejjt sensus Si minntus fuerit : Non dicit modica et j)arva tristitia mihi est,aut tem-
mihi Nero mortem omnibus crudeliorem, aut vitam poraneus dolor subiLo accidens, subitoquerecedens,
in prdBsenti saeculo omnibus feliciorem, non poterit sedtestatur magnam tristitiam etassiduumdolorem
me separare a fuie Christi sed neque alioscoaposto- sibiinessepro fratribussuis,qui FiliumDeiad semis-
los meos ; neque angeli, ^uhnmWs maligni.qui trnns- sum.non solum noluerunt suscipere,sed insuper de-
figurant se in angelos lucis; vel secundum illud : chimaverunt eum dignum morte, dicentes ad Pihi-
Si angelus de calo evangelizet vobis prseter quod nos tum ; Crucifige^ crucifige eum (Luc. xxix), reus est
tvangelizamusy anatliema sil {Gal.i). Et est sensus mortis. Quod dicit^n Spiritusanctu, velperSpiritum
Etsi angelus de rcplo vellet me separarea charitate '^sanctum, jurat sicut per Christum, id est Spiritum
Christi, quod fieri non potest, non posset me sepa- sanctum qui erat in mente iUius,testem adhibetcon-
rare. Neque principatus, id est contrariae potestates scientiae suae, ipsa conscientia testimoniuni sibi per-
daemonum, quao aliis principantur, de quibus ipse hibente,quod nimium doleret deperditionefratrum
dicit in Epistola ad Ephesios [cap. vi) : Ao;i est no- suorum.
bis colluctatio adversus carnem et sanguincm.sed ad- Oplabam ^;itm,proeo quod oi^to,cgo anathema esse
versits principes et potestates, adversus mu?idi recto- a Christo pro fratribus meis,qui su?it eognatimeise-
restenebrarum harum.Neque virtutes,contransedsc- cundum carnem,qui suni Israetit3e,\d est de progenie
monum, quae sub ipsis principibus consistunt. Ne- Lsrael. Unde venit tam subita mutatio in animo
que instantia, id est praesentia bona quae promittun- Apostoli ut optaret anathema esse a Christo, quod
tur credentibus, vel maia quae minantui". Nequefu- in plerisque locis pro separationeponitur,cum paulo
tura, subaudis bona vel mala istius saeculi. Neque superius dixerit nullo modo se posse a charitate
fortitudo, id estdiabolus princeps daemonum de quo Christi separari ?Considerandum est quia anathema
dicitur: Cum fortis armatus custodit atrium suum varias habet significationes : ponitur enim pro sepa-
{Luc. XI). Neque altitudo, id est astrologia. Neque f^ratAone, sicut in edicto Justiniani imperatoris dici-
profundum, id est necromantia, quae inferiora in- tur, et ubi ait idem Apostolus: Si angelus de calo
ferni scrutatur, per quae duo multi avertebantur a cvangelizet vohispra;terquam quod nos cvangelizamus
fide.Et est sensus Etiamsi omnes aslrologi et ma-
: vohis.anathema sit (Gal. i). id est a Deo separatus.
thematici, hoc est astrorum conspectores, qui sefa- Ponitur et pro maledictione, ut in Canonibus habe-
tentur rationem siderum jumetrare et cursus vene- tur sajpissime : Siquis hoc vel illud fecp.rit,anathema

rint contra nos ;

vel etiam ill ';ui per necromantiam, sit, id est maledictus. Ponitur pro occisione corpo-
id est mortubrum resuscitati).; 'm, animas abinfe- rali, ut hic, quod tale est ac diceret : Optabam ego
ris revocant, sicut mulier ilLa p}t!ionissa revocavit intei fici a Christo corpore, et hoc est quod dicit se-

animam Samuelis, nequaquam pot-iunt nos sepa- cundum carnem. Poterat aliquis dicere : beate
rare a charitate Christi ; ncque creatura alia, id est Apostole, quare optabas interficisecundum carnem?
si aUqua creatura est sursum, aut deorsum, praeter Ad hoc subintulitipse:Utfratre.smei,(/uz".s2^/?^co^;iah"

istas quas dixi,nec ipsa;jofe/'j7 7ios separarein aLam mei secundum carnem, salvi fierent, et viverent
partem. Vel secundum Gregorium,alia creaturain- mente Deo. Dicendo vero, qui sunt cognati mei se-
telligitur hic homo qui se potest a charitate Dei se- cundum carnem, ostendit non esse illos sibi cogna-
parare male vivendo. Et est sensus : Neque aliarjtos integritate fidei,etdevotione mentis Imitatusest
creatura quam nos ipsi poterit nos separare a chari- autem Apo.stolus in hoc loco charitatem et factum
tate Dei, qux est in Christo Jesu ; nos tum possumus Moysi legislatoris ; cui cum dixisset Dominus : De-
nos separare ab ea malevivendo. Mentes enimsan- scende, peccavit populus tuus, et dimitteme ut deleam
ctorum ita sunt Deo, qui summus spiritus est, per eos, et faciam magnani [Exod. xxxii),
te in genlem
charitatem conjunctae, ut inter illas et Deum nuUa ait, nimia charitate ductus Aut dimitte eis hanc :

creatura sit raedia ; quia qui adhaeretDeo unus spi- noxam, aut d<ie me de libro tuo (Ibid.). Vidensque
ritus est. Dominusejus charitatem erga populum, ait Non :

cklebo te de libro meo^sed dimisi juxta verbumtuum

CAPUT IX.
(Num. xiv). Ita et Apostolus volens magis Christo
Veritatem dico in Christo Jesu, id est per Chri- placere, hoc loquebatur charitate cogente de occi-
stum, non wen/ior, Nece.ssitate cogente sacpe jura- sione corporis sui, cuin nullo modo optaret mentis
bat Apostolus, non agen.scontra Domini praeceptum, afiectu separari a Christo.
et quia dicturus erat rem pene incredibilem, ideo Quorum adoptio et fiJiorum, \d estelectio illorum,
juravit necessitate cogente. Nam mter Romanos qui electio filiorum est.quia ex ipsis adoptati sunt filii.
441 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD ROM, 44;

et ipse populus voctibatur Filius Dei. Unde dicitur A /"o bencdicodur omncn goitts, id csi nun qui
ad I'haraoiiem Filius mcus progeniius Jsrael filii carnis^ hi filii Dei, sed qui fiiii sunt pro-
.

[Exod. IV), et per Isaiam Filius gcnui ei exallavi

: missionis^ xsiimantur in soninc.Licet Judaei in in-
[Isa, i), gloria erat illis. cjuod de omnibus gentibus fidelitate permanentes, filii sunt Abralia! jier natu-

in peculiarein Dei plebem sunt electi IUis etiamest ram carnis,quia de [irosaj^ia illius tlescenderunt,ta-
Tcsiamentum Vetus datum : vel (sicut quidam co- men non sunt ideo filiiDei,quoniam degeneres sunt
dices babent) Testamenta, Vetus scilicet et Novum, a fidc et operibus Abrahae, neque pertinet ad eos
si voluerint credere, Testamentum enim Novumda- aliquid ex dono benedictionis spii'italis,qufe factaest
tum est illis,ut a servitute legis transirent ad liber- ad Abraham de Cluisto et multitudine credentium.
tatem gratiie Christi. Ei lcgislaiio, id est datio ad Gentiles vero qui sunt filii promissionis,reputantur
eos pertinet, quia lex per Moysen eis data est. Et in semine Abrahae, id est in Chri6to,quoniam fidem
obsccjuiiim., cultus videlicet divinis religionis,qui est et opcra Abralue imitantur. Promissionis autem fi-

illis traditus.Promissa quoque Christo et deredem- lii appellanturgentiles, propter promissionem scili-

ptione ipsorum : et vita seterna illis data sunt, ut cet qu3e facta est de eis ad Abraham,cui dicitur: hi
quidquid promissum est patribus, compleretur in semine tuo benedicentur omnes gentes.ln figura igi-
filiis.
J3
tur gentilis populi pra?cessit Isaac. Quapropter licet
Quorumpatrcsy subaudis fuerunt Abraham, Isaac noncredantomnes Judapi,tamen verum estquodpro-
et Jacob, ex quibus patribus,vel Judseis est Chrisius missum est AbrahcTe: la Isaac vocabiiur tibi semen,
natus secundum carnem^non secundum divinitatem, id estin his qui tibi promittuntur filii futuri : sicut

cjui est super omnia Deus benedicius in sxcula -Chvi- promissum est Isaac : ponitque exemplum.
stus,Deus ethomoest : et secundnmquod homoest, PromissiotiiSy inquit, verbum hoc est. Sccundum
ex ipsis carnem assumpsit; et interomnia fuit : se- tempiis hoc veniam : per angelum scilicet veniam,id
cundum quodDeusest, a Deo Patre ante saecula ge- est apparebo. Et erii Sarx /ilius. Igitur sicut Isaac

nitus, est supra omnia potentia Divinitatis. Notan- per promissioneui qua dicitur ; in Isaac vocabiiur
dum autem, quia cum esset locutus de abjectione iibi se)nen.,iiic gentilis populus sectando fidem et ve-

parentum suorum, non murmurando, nequerepre- stigia Abrahas, pe.r piomissionem quae facta est ad
hendendo judicium Dei talia prosecutus est,sed po- illum, benedictionis gratiam consequi meretur-
tius benedixit illum, pro certo sciens justo judicio Non solum aulem lili, sed et Rebecca ex uno con-
cuncta ab illo moderari ac disponi, unde et subdit; ciibiiu habens Isaac patris nostri. Ordo verborum
Non autem quod verbum Dei
exciderit ; et ^st est pariterque sensuum : Non solum illi duo filii
G
sensus : Quaravis multitudo Judceorum paren- Abrahae Isaac et Ismael figuram tenuerunt duorum
tum meorum intidelitatis errore remansisset, no- populorum, fidelium etinfidelium, verumetiam Re-
lens in Christum credere,non tamenideo dico quod becca typum credentium et reproborum gessit in
evanuerit, aut annuUata sit promissio Dei, quae fa- duobus filiis suis, Jacob et Esau,habens illos ex uno
ctaestad Abraham, quod ?/i seminee]\jiS benedicoi- concubitu patris nostri Isaac. Nec vacat quod ait :

tur omnes gentes [Gen. xii), quoniatn in illis est E.i uno concubiiu. Ne enim dicere posset Ja-
forte
adimpleta qui crediderunt, tam ex Juda^is qui ex cob Quando me genuit pater meus, boni animi et
:

gentibus,et qui adhuc credituri sunt jYo/i enim om- bonae voluntatis erat, quando vero fratrem meum
nes qui ex Israel sunt hi sunt Israeliisd^ Jacob et Esau genuit, malse voluntatis erat, ideoque bonitas
Israelnomina unius hoininis fuerunt. Non autem ejus per semen illius diffusa estin me, malitia au-
omnesi]ui ex stirpe illius descenderunt, omnes viri tem in fratrem meum.Aut etiam, ne aliquis homi-
Israelita3 sunt, id est videntes Deum mente, quia num ita dicere posset, ait Apostolus, ex uno con-
mente et fide Deum non cernuut. Itaque Israel in cubitu genitos esse illos duos : ostendens ex vocan-
spiritalem et carnalem dividitur. Judiei credentes, dono unum dilectum, alterum ex justo judicio
tis

filii sunt Israel et Abraha^ secundum carnem,etse odiohabitum.Nam omnes ab Adaj descendentes pro-
cundum fidem non credentes vero : etsi sunt carne ^ sapia filii nascuntur peccati, ideoque damnatione
filii Israel, sed non tamen Spiritu. Gentiles autem, digni. Si qui vero liberantur, bonitas et gratia Dei
licet carne non sint filii Israel, tamen fide et mente est, et non eorum retributio meritorum.

sunt filii Israel et Abrahae, quia Deum mente con- Cum nati nondum fuissent, illiduo Jacob et Esau,
templantur. aui aliquid egissent boni aut maii, ut secundum clc-
Neque qui semen sunt Abrahx omnes fdii, sed de ctionem operum illorum proposilum seu praeordina-
soloIsaacdictum est In Isaac vocabilur tibi semen.
•"
tio Dei maneret non ex operibus illorum quae nulla
Ismael quidem ex semine Abrahae fuit,et tamen non erant, sedex vocante dictum est e/, quia major ser-
computatur ejus filius esse. Et sicut non omnes fi- viet minori.Ex vocante, dicit,id est ex dono omnipo-
lii Abrahae secundum carnem,ejus dicuntur filii,sed tentis Dei qui illos vocavit, dictum est Rebeccae,
semen ojus in Isaac stabilitur: itamodo non omnes quod Esau major natu servitutis obsequium minori
qui ex ejus stirpe per Isaac descenderunt, ejus filii esset redditurus [Gen. xxv), hoc est Jacob. Et ita
reputantur, sed qui habent fidem ejus, et credunt evenit. Nam sicut in libris Regum legitur
in Christura, de quo praedictum est : In seminc temporibus David et Salomonis aliorumque regum
 443 HAYMONIS HALBERSTAT, EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT, BIBL. 444
«ervivit Israeli usque ad
tempus.qu:indo (sicut
illuii A et perfectio operis a Dco eis datur ? Cui responden-
hnecMiem voluinine legitur) pneparavit se Edoni ne duin est idcirco electos dignos esse remmieratione,
•sset sub Juda.quod utique pranlictum ei hierat ab quia statim ut sentiunt se a Dei gratia praeveniri,
Isaac patre suo. l>/n>^ inquit, tfmpus cum cxcuties totis nisibus laborant voluntati illius obsecundando
jugum illiwi de ccrvicr' tua {rrcn. xxvii). Quis homi- obedire.
num potest enarrare quare Deus omnipotens elege- enim Scriptura Pharaoni. NonScripturaper
Dicit
Jacob antequam nasceretur, et reprobaverit Esau
rit se loquitur, sed alius per eam, sicut hic loquitur
cum necillenecistebonumaliquidvelmaUiin i'oterat Deus Quia in hoc ipsum e.vcitavit tc, id est duri-
:

implere, nisi quia in isto, id est in Jacob, grati;ini tiam cordis tui propter hoc aliis manifestavi, lU
suam misericordiam exhibuit, et in Esau justum
et ostendam in te virtutem meam, sive potentiam, ut
judicium suura impIevit.Xam cum Rebeccajam ha- anmintietur nomcn meum, id est divinitatis meae,
beret conceptum in utero, et iret ut Dominum con- in universa terra. Ita modo sit. In universa enim,
suleret.autper Melchisedechsacerdotem Dei sunmii, terra, et per quadritidum orbera annuntiatur no-
aut per alium quemlibet, per quem Deus tunc tem- men divinitatis ejus, quia pene nbique liber Exo-
poris responsa dabat,dictum est ei ex vocante Deo : dus recitatur : Antequam excitaretur Pharao de-
Duo fxlii in utcro tuo sunt et cluo populi, majorque-Qcem plagis a Deo quasi dormiebat, et excitatus
wrr/^»/ 77ii/it>n ,ergo sicut non tuit propositum Deo cujus malitiae : essot cor ejus bominibus ignoranti-
et pra}de6tinatiosecundum electionem boni meriti bus manifestatum est, unde dicitDominus Excitavi :

Jacob, ita et electio gentium non fuit secundum te pulsando decem plagis, id est manifestavi mali-
electionem meritorurn, sed secundum gratiam et tiamcordis tui.quae me non latebatunde excitatus
:

praE-destinationem Dei.Quapropter quare Jacob sine ait : Deum ignoro, el Jsrael non dimiitam (Exod,y).
operibus bonis electus sit, Esau vero abs malis ope- Et quia pro sua malitia ignorabat Deum, induravit
ribus odio habitus, soli Deo notum omnia
est qui Dcus cor Hlius (Exod. xiv), id est non emollivit,
novit antequani fiant : cujus judicia semper justa meritis ejus hoc exigentibus. Sed quaerit aliquis
sunt. quare perdiderit Deus aut Pharaonem cnm exercitu
Sicul scriptum est in Malachia propheta : Jacob suo, aut Sodomitas, aut eos qui in diluvio perie-
dilexi, Esau odio habui.Cum dicit Scriptura : Nihil runt? Cui respondendum est, quia eorum malitia
odisti eorum quae fecisti : et quia vidit Deus cuncta jam erat consumraata excedens raodura peccandi :

quic erant valde bona.qutetio oritur quare

fecit, et ot ideo justo Dei juJicio erat punienda. Sic unus-
dicitur odio habere Esau. Quae ita soIvitur,quia non quisque peccatordivinitus puniturmodo, finepecca-
oditnaturam quam fecit sed peccatum et vitium Ctorum completo de quo aitDominus ad Abraham
: ; :

quod non fecit. Jacob autem dilexit sua misericor- Non sunt completa peccataAmorrhaeorum(Gen. xv),
dia gratuita. Esau odio habuit justo judicio : etcum et Implctemensuram patrum vatroruni
ad Judaeos :

arabooriginali peccato maculatl essent, quod unum {Matth. xxii). Verum, quia Deus manifestavit ma-
dilexit : ejus misericordia fuit, quod vero reproba- litiam Pharaonis, cor illius non emolliendo, non in
vitalterum, justum judicium ejus exstitit. Deum reflectitui-, qui inalum non operatur, sed ipsi
Quidcnjo (iiccmus? yunquidiniquilasapud Deum? Pliaraoni malum suuin quod fecit, propiie deputa-
Subaudis quia Jacob per misericordiam suam di- tur. Verbi gratia, sicut si fuerint duo vasa, unum
lexit, et Esau justo suo judicio reprobavit, et qui balsarao plenum, aliud stercore,si quis eaagitaverit
onura diligit, alterum odit. Ahsil ut ipse iniquus di~ vel ventilaverit,non est auctorodoris vel fetoris, sic
catur. Deus qui tetigit suis plagis Pharaonera, non estau-
Moysi enim dicit : Miserebor cui misereor, et mi- ctor raalitiae ejus. Ob duas causas autera percussus
sericordiam prxstabo,rui miserebor. Ordo iste est : est Pharaon cum suo exercitu, et in mari submer-
Cujus misereor, vocando eum ad fidem meam mise- sus, videlicet ut eorum malitia puniretur quae erat
rebor, fidera meamiili dando ut credat in me, etcu- multiplicata, et Israeliticis terror incateretur, quo
jus fuero misertus, ut credat in me misericordiam '^timerent peccare, ne similia paterentur, scientes
prsestabo illi, ut juste vivat, et inisericors sit, per- iniquitatem a Deo damnari. Dicitenim ut ostendam :

severetque in bonis operibus pro quibus praemium in te virtuteui mea)n, f^ciWcet pcr signa etsupplicia,
accipiat. et ut nomen raeum in univer.sa terra.
annuntietur
Igitur non vulentis, subaudis est voluntas. neque Ubique enim Deus magnus praedicatur, qui Pharao-
currentis cursus, sedmiserenlis est ^e/inisericordia nein cum curribus et equitibus suis submersit in
utdet hominibonum velle, facere, perseverare. Non mare.
sufficit sola bona voluntas hominis, nisi etiam per- Erqo subaudis, si volentis non est voluntas ne- :

veniat cum misericordia Dei ad hoc, ut det illi bo- que cunentis cursus, sed iniserentis Dei est mise-
num velle, et bonura idipsum perficere, juxta quod ricordia cujus vult misereticr, sicut Israelitis, quos
:

Psalinista dicit : Misericordia ejus pricvmiet me, et eripuitnon eorum meritis, sed respectu suae pieta-
misericordia cjus subsequetur me {Psulm.
Sed lxiii). tis. Neque enimlsraelitie iii ^Egyptoaliquod bonum
hic fortasse quaerit aliquis Ut quid remunerantur
: fecerant pro quo liberari meiuerint, et quein vult
electi,vel quid pratmii merentur, si et voluntasbona, indurat, id est indurari permittit, et in duritia sua
Vib EXPOSITIO IN EPP. S. PAULl. — IN EPIST. AD ROM. 446

deserit, sicut Pharaonem et exercitum ejus. Hoc A ricordia) su?c ;

vocavit et nos de saoculo maligno, id
quod Deus misericordia sua plagas suspendebat in est vasa misericordiac sua;. Omnes homines post
Pharaone, indurabat cor ejus. prcGvaricationem Adae peccatores nascuntur, et

Dicis itaque mihi : Quid adhuc qusdritur? id est damnatione digni, atque secundum meritum suum
quid adhuc causatur humana fragilitas, quod Deus debuerant omnes perire. Quod vero pauci salvari
ciijus vult miseretur, et quem vult indurat. Volun- merentur, qui de vasis irae in vasa misencordiae
tatienim ejiis quid resistit ? Quod quorumdam mise- trnnsferuntur, ideo fit ut misericordia appareat au-
retur_, bonitas etgratia ejasest,quod quosdam diiiu- ctorisin his qui a morte aeterna liberantur, et quod
nat, justum suum judicium ostendit, quia omnes su- j)lures sunt qui p(M"eunt remanendo in vasis irae,

mus filii irac, antequam renascamur ex aqua etSpi- peccatis pr.Tpedientibus indiciiim estmerito omnes
ritu sancto {Joan. iii). debuisse perire, ac per hoc justum judicium secun-
Ohomo,tu quis es qui resjmndeas Deo? Hominem dum merita manet ineis Verum quia Judaei exclu-
vocat humana tantummodo sajiientem et Dei judi- debant gentiles a fide Christi,dicenteseosnon posse
cium reprehendere nitentem. Nunquid dicil figmen- salvaj-i, subdit A})ostoIus : non solum ex Juda:is,\o-
tvm, id est vas et luto fictum,^» qui se finxit. Quid cavit ad fideni suam, sed etiam ex gentihus.
me fecisti sic ? id est quid me fecistisic inhanc par- B Vocabo non plebem meam, id
Sicut inOsee dicit :

vitatem, vel ad hoc vile ministerium ? meam, ut sint plebs mea hoc
est gentes, jilebem :

Annon habet potestatem figulus luti., ex eadem secundum beatum Hieronymum,secundum beatum
massa facei^e aliud quidem vas in honorem^ quo mi- Augustinum vero potest et de Judaeis intelligi qui
nistretur cibus vel potus qui transeatin ususregis; facti sunt non plebs Dei,quando recesserunt aDeo,

aliud vero in contumcliam? id est, in vileofficium, et respuerunt Christum dicentes Nescimus unde :

videlicet ad opus coquinoc, ubi coquuntur carnes. sit [Joan. ix). Sicut habemus in psalmo : Filii alie-

Sic omnipotens Deus figulus humani generis ex , ni mentiti sunt mihi (Psal. xvii). Qui postmodum fa-

massa peccati et perditionis, id est ex massa hu- cti sunt plebs Ohristi, quando una die crediderunt
mani generis habet potestatem aliud vasin honorem tiia millia, altera die quinque miUia, et deinceps
facere, idest unumadhoc creare, ut ipse honoretur muitaiiiiIlia(/Jf/. u), et non misericordiam consecu-
in illo, ethonoreteum vocando ad fidem suam, et tam, in infidelitate manendo, misericordiam conse-
salvando ad vitam ; aliud vero in contumeliam, id cutam^ effectam fidelem.
estreprobos, propter nequitiam suam justo judicio Eteritinloco, ubi dictum est eis Non 'plcbs mea :

perdere. Ex corrupta enim massa, omnia corrupta vos, ibi vocabuntur ftlHDei vivi. Gentibus infidelitate
sunt vasa. Si autem ingenio artis suse figulus quae- ^ depressis, dicebatur eis a Deo per prophetas, quod
dam ex illis excoquendo per ignem a vitio massae non essent plebs ejus quoniam licet per conditio- :

purificaverit, nunquid in his magnificari non po- nem creatura Dei essent, non erant tamem plebs
test? Quodautem qusedam impurificata dimittit,non ejus per gratiam. Postquam auteni ad fidem vene-
redarguendus est quia in sua potestate subsistit. runtin loco, id est in toto mundo, ubi dicebatur eis
Sua enim est massa, antequam in Deum crederent Non plebs meavos, :

Quod si Deus volensostendere iram et notam facere ibi modo vocantur filii Dei vivi, non per naturam,
potentiam suam, sustinuit in mutla patientia vasa sed per adoptionem. Quotquot autem., ait Evangeli-
irx apta in interitum subaudis, tu quis es qui re-
; sta, crediderunt in eum, dedit eis potestatem filios

spondeas Deo? Volens Deus ostendere iram, id est Dci fieri {Joan. Et bene dicit, Deivivi, ad distin-
i).

vindictam suam in Pharaonem et^gyptios,in Sodo- ctionem moi'tuorum deorum, quos ipsi antea cole-
mitas et diiuvio perditos, et notam tacerepotentiam bant. Potest intelligi similiter et de Judaiis, qUo
suam liberando Hebraeos.sustinuit in multa patien- apertum est.
tia vasa
irae, id est vEgyptios per plagas exspectando Isaias autem clamat pro Israel, id est causa Israe-
ad poenitentiam, quas non pariter efludit. Apta enim \\s.,si fuerit numerus fHiorumlsrael, tanquamarena

in interitum appellat /Egyptios, qui se pra?parave-D maris, retiquix salvx fient. Sicuthominibusincogni-
rant atque aptaverant a^ternai perditioni male vi- tus est arenaemaris numerus, itaetprse multitudine
vendo. Ad haec poterat aliquis Apostolo objicere : sui, innumerabilis factus est populus Israeliticus.
Ut quid perdidit illos, et salvabit Judaeos? Cui ille Quibus sic multiplicatis, et oneribus peccatorum
obviat respondendo. dicens : pra^gravatis, reliquiae salvse tantum factse sunt, id
Ut ostendcret divitias glorisd sUcT., quibus glorifice- est apostoli et caeteri qui crediderunt ex eis.
tur, invasamisericordix, idest Ilebrajos, quos prx- Verbum enim consumma?is, id est perficiens, et
paravii in gloriam suam, ut in eis glorificetur et perfectionem continens, et abbrevians in ^cjuiiate :

laudetur, qui eripiens illos de iEgypto, inimicis eo- quia verbum hreviaium faciet Dominus super terram.
rum interfectis, mare Rubrum transduxit, et repro- Tribus modis intelligitur verbum perficiens omnia,
missionis terram tradidit. et abbreviatum verbum breviatiim est,
in veritate,
Quos ei wcavit^ id estquosvocavit ad fidem suam, de quo dicit Dominus Ditiges Dominum Deum iuum
:

sicut et nos apostolos aliosque credentes ex eadem ex toto corde tuo, et ex toia anima tua, et ex toia 7nent'e
plebe. Vocavit quoque illos de JEgypto gratia inise- tua, et proximum tuum sicut teipsum {Deut. vi).Ili
 447 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - GOMMENT. BIBL. i48
hisduobus mandatis. tota le.\ pendet ot prophet.T. A Christum, qui idcirco lapis ofFensionis Yocatur, quia
Ael verbum breviatum potest intelligi synd)olum mox ut natus cst, ollendorunt in eum Herodes et
apostolorum ubi fides continetui-. qua; per diversa Judi\?i, necantespro co parvulos {Matlh. xiv) : dein-
volumina pr.edicatur, seu quatuor libri Evangelii de (sicut Evangelium narrat) scandalizabantur in
compaiatione legis et propiietarum. Verbum bre- eo : et multi discipuloium, ejus audientes verbum,
viatum potest dici et pertectionem continens. scandalizati sunt, et jam non ambulabant cum illo,
Et suut prxiUxit Isaias : iV/A? JJominus sahaolh «>t insuper in passione ejus discipuli relicto eo fuge-
rwhis semen, apostolis scillcet, qui seini-
reliijui:is<:t
runt {Malth. xxvi) : omnis qui crcdil in eum.^ id est
nati sunt per universum orbem, missi a Christo, et in Christum, qui unius essentiii; est cum Patre et
fructum niultiplicaverunt credentium animaruin, Spiritu sancto, et praecepta illius custodierit, non
quasi SiMloma fuissemus et ijuasi Gomorrha similcs confundelur, id est non erubescet in sententia qua
facti essemus. Nisi apostoli qui exstitorunt semen damnabuntur reprobi ab
et infideles^audientes illo :

totius messis credentium, seminati a Domino per Jtc, malcdicti.in ignem .Ttcrnum, sed potius licta-
univei-sum orbem, credidissent in illum, sicut Sodo- bitur, audiens ab illo cum electis c^teris : Venite,
imtce et Gomorrithie uno perieiunt interitu et rao- benedicti Patrismei, percipite regnum qiiod vobis pa-
mento Gen. xiv), ita omnes Judaei uno tempore in- B ratumest ah origine mundi {Matth.xw). Et quia po-
lidehtatis peccato perditi fuissent- Apostolorum
terat aliquis objicere Apostolo quare non oras pro
enim doctrinae multi postmodum crediderunt ex Ju- incredulis tuc-e gentis, vel etiam ne superbirent gen-
dc-eis qui perissent, nisi apostolicum semen mansis- tiles etdespicerent Jud^eos, subdit Apostolus.
set. Aliter Ambrosius hoc semen intelligitChristum i

qui nisi a Patre servatus fuisset perissent Juda^i,

CAPUT X.
perissentaj)ostoli qui relicto eo fugerunt, perisse- Fratrcs., qui mecum in Christumcreditis, voluntas
mus et nos.
quidem cordis mei, et obsecratio ad Deum, fit pro
Quid ergo diccmus ? Hoc dicemus, quod gentes quo' illis in salutem, pro Judaeisscilicet inoredulis, utsal-
^ionsectabanturjustitiam,\eghchxumchionem\'ide- ventur : ubi demonstrat, quoniam si ex operibus Ic-
licet, otium sabbati, victimas legales, apprehende-
gis quis potuisset justificari, et pro ilhs mereretur
runt justitiam, fideiEvangelicae undesubdit:.;w5fi- ; adfidem Christi pervenire, omnes illi voccati essent
tiam autcm, dico c^ipprehendisse gentes, cjux ex fule et salvati, gentiles autem qui legem ignorabant, a
est: Cjuia fides Christi justifiCcat credentes dum
: in salute fuissent alieiii. Salus ergo gratis a Deo da-
ea baptizantur, et fructus justitiae ac fidei operan-
tur. et non ab homine meretur, id estfides Christi
tur, vel certe, justitiam, possumus hicalio modo in- G qu^ salvamur.
Christum, qui factus est nobis justitia et
telligere TestimoniumenimperhibeoiUis,(juodxmu\ationem
redemptio a Deo Patre, sicut Apostolus aUas ait ryt/?rfc»j /)c?,id est zelum timorisDei, /ta6e?i^, sicut et
(Ejyhes. \), quia per illum justificat
Deus Pater ergo m\iecon\eYs\onem\\^hehmw,sednonsecundum
omnipotens omnes in se credentes. Hanc justitiam scienliam Dei Stultum est enim legem perservum
apprehenderuntgentes^nonlocoeiappropinquando, datam venerari, et Evangelium quod datum est per
sed fide credendo, quoniam lide accediturad eam Dominum persequi. Stultum est etiam Patrern con-
;

unde et appellatur justitia ex fide. fiteri, et Filium negare. In hoc siquidem Judaji
Israel vero sectando legem justitix, id est, obser- scientiam Dei non habebant, quia ita volebant ad-
vantiam legalem per quam se justificariposse[)uta- haerere legi per servumdatae, ut gratiam respuerent
batsine fide Christi,i/i legem justiii<x, id est in le- Evangelii a Domino datam, et porsequendo Filium.
gemEvangeliiubi justificaturhomoper fidem Chri- Deo Patri se placere putarent. Hocautem diciturde
sti, non pervenit. Legem autem justitiae non imme- illis qui ignorantia tenebantur, de quibus Veritas
rito dicimus observantiam designare legis Moysi, ^\t: Venit horaut omnis qtdinterficit vos, arbitretur
qiiia qui suo tempore eam custodiebant justi puta- se obsequiumpra^stare Deo{Joan. xvi). Sic et Petrus
bantur : sicut et e contra non custodientesvelut in- ait:5r/o(inquitj, /'ra^m, quiaperignorantiam fecisli:;

justi damnabantur. malum hoc {Act. iii). Dum enim multi Judc^orurn
Quare? Subaudisnon pervenitTsrael in legem ju- apostolos Christi persequerentur, arbitrabantur .se

stitiae, quia non est ex fidc Christi voluit salvari, sed per hoc placere Deo. At conti-a multi scientes nega-
quasi ex operibus legis ; olfcnderunt enim in lapidem verunt Christum, sicut Scribro et Pharisaei.
offensionis, id estinChristumnolentes in eum crede- Jgnorantes enim Dei justitiam., non quaipse ju-
re, sed dtixeiunt : Non habcmus regem nisi Csesa- stus est essentialiter, sed Christum cujus fide justi-
rem ; crucifige {Joan. x\x) istum. Qui la[)is bene ficamur cum bonisoperibus, <'/ justitiam.si/amyo/c//-
appeilatur, propter firmitatem fidei. Et sicut est la- tes statuere, \ege\n scilicet, per quam se putabant
pis salutis et firrnamenti illis qui crediderunt in possejustificari sinegratia Christi, Jm^i77> Z)f« 7?o,i

eurn, ita est lapis offensionis his qui eum respuunt. sunt subjecti. Nolentes se subdere fidei Chrisii et
Sicut scriptum est in lndidi : Ecce jiono in Sion la- Evangelio ejus. Etenim quia legis operibus nem )

pidem o/fensionis, ct jielram sca?idali. Quod ita est |)erfecte justificabatur, misit Deus Filium suum qui
ac si diceret : Ecce mittam in populum Judaeorum praeceptajustitiae, quae Evangelia vocantur nobis tra-
 :

449 EXPOSITIO IN EPP. S, PAULI. — IN EPIST. AD ROM. 450

didit,etin ipso perfectionem justitiicnobis exhibuit, Afuturo pr£edixit,Paulusapostoius verba ejusadChri-

cujus fideigratia perfectionem consoqui mereremur. stum retuht.afferens ilium hoc dixisse perMoysen,
Et quia Judsei justitiam suam quaesierunt stntn^^ro. qui est justitia vera. Quibus verbis instruit nos, ne
id cst h^gis justitiam sibi putaverunt sufficerejusti- dicamus in corde nostro, et putemus Chiistum lo-
ti;c Dei, id est Cln^isto et fidei illius atque Evange- calem essc, ut in aliquo loco contineatur. sed po-
liccC doctrina) noluerunt colla submittere. tius credamus illum secundum divinitatis plenitudi-

Finis enim Legis, Chrisius est, ad jusliiiam oin)ii nem ubiqueesse,acper omnia diffusum cum Patre
credenii. Est finis qui pro consuniptione accipitur, et Spiritu sancto. juxta quod Deus Pater [)er Jere-

sicut tunc, quando dicimus Finita cstccena, id est

:
miam prophotam dicit Cuiuin et terram erjo impleo :

consumpta est etiam quandoque pro consumma- {Jer. xxrn).Ideoque onim non concluditui" ioco, quia
;

tione et pei"fectione,sicuttuncquandodicimus: Fini- in eo consistit omnis locus. Praesidendo siquidera

ta est tela, hoc est perfecta et consummata. Secun- sustinetomnia, sustinendo praisidet, implenda cir-
dum Imnc sensum dicitur Christus hnis esse legis, cumdat,circumdando implct. In vcrbisergo ApostoU
non consumptio,sed completio et consummatio legis sensus hujusmodi est Ne dixeris in corde tno, o ;

et Prophetarum.ad justitiam omni credenti.Comple- quicunque es, quis ascendet in coelum ? id est, non

tio legis et pi"ophetarum ipse est, quia omnia qufc gcredas Christum localem esse, ut credas illum post

Lex et propheta3 verbis et mysteriis de ipso pra^dixe- ascensionem ita esse in ca-Io, ut non sit in terra :

rant, per semetipsum complevit. Unde pendens in aut ita esse deorsum in abysso apud inferos, ut te
cruce, ait Consummaium est (Joan. xix).Quodqui sursum positum ignoret, sed crede illuin ubique
:

credit et confitetur justificatur, si tamen opera esse pra^sentem secundum divinitatem, sicut de eo
dignafidefecerit. Hoc autemdistat inter officiumet dicitur Sapientia allingit a fine ubique ad finem
:

fincm, Quod officium est ipsa res quae agitur finis foriiier,et disponit omnia suaviter{Sap.\ni).Ne dixe-
;

vero, ipsum propter quod agitur. Officium, lex et ris crgo, o homo, quis ascendet in coelum, ut inde

prophetae, finis Christus, propter quem omnia illa Christum deducat mihi, qui me doceat, saltem in
praecesserunt. corde noli dicere hoc, quia hic est Chr-istus et ubi-
Moi/ses enim ille scripsit, quoniam justitiam qus que. Nam in terra erat et dicebat : Nemo ascendit
ex lege est qui fecerit homo, vivet in ea : subaudis in cdBlum., nisi Fitius hominis qui cst in coelo {Joan.
justitia. Vel, sicut quidam codices habent : vivet in iir), quomodo non magis curn sit in coeio, est et in
eis, subaudis mandatis et praeceptis. Legem posuit terra? Aut quis descendetin abyssum? subdit Apo-
pro operibus Legis, id est circumcisione, otio sab- stolus ex suo
mortuis revo- : Hoc est Christura ex
bati, caeterisque legalibus operibus. Justitia quae G ex hoccare
est ; similiter et supra
Christum dedu- .

legc est, vivere hominem in se faciebat, quia non cere. Non necessehabes ab inferis Christumvocare,
interficiebatur. Praemium ergo illius justitiae nihil quem ubique praesentem debesagnoscere,unde dicit
aliud erat quam vita praesens quae non tollebatur. ipsa Scriptura Deuteronomii I^rope est verbum in :

Vivet in ea dicit, id est mortera praesentera evadet ore tuo et in corde tuo {Dcut.xxx). Verbum hicsim-
Si quis verospiritualiter ea quic lex praecipitimple- pliciter possuraus intelligere, si volumus verbum le-
verit, licet in praesenti tempore non remuneretur, gis, quod illi in ore habebant assidue illud legendo,
in futuro tamen reraimerationis causa vitam aeter- in corde quoque jugiter meditando, ac momoriae
nam. id est praesentissimum omnipotentis Dei vul- commendando. Altiori autem sensu verbuni istud
tum accipiet. est, de quo Joannes ait Inprincipio erai Verbum,
:

Quw auiem ex fide cstjusiitia, sic dicit. Justitiam et Vcrburn erat apud Deum ct Deus erai Verbum
hic appellat Christum, qui per passionem suam et [Joan. i). Ergo c|uia Deus erat Verbura, prope erat
fidem, justificat in se credentes. Ista justitia Chri- in ore et in corde illorura, utpote quod orania re-
stus.qui est Verbum Dei Patris, sic dicit in Deutero- plet. Nam beatus Hieronymus dicit Sicut vestisto- :

nomio per Moysen, quia ipse loquebatur per oraj^tum corpus hinc inde circumdat, itaChristus electos
proplietarum. Ne dixeris in corde tuo quis ascendet suosundiquecircumdandoamplectitur,imoarapIius,
in coelwn? idest Christum dediccere,aut quis desceridet quoniam vestis tanturaraodo extrinsecus corpus cir-
in abyssum ? hoc est Christum ex mortuis revocare. cumdat, adhaerendo illi Christus vero est exterius in
Hsec verba sunt partira Moysi, partira Apostoli. ore per confessionem, interius in cordeper creduli-
Quando Moyses dedit Judaeis legera, dixit eis : Ne tatera, sicut hic dicitur, etalias,ubi dicit idemApo-
dixeris in corde tuo, id est ne fingas in raente tua, stolus : In interiori homine habitare Christum per
quisibit incoelum, ut inde raihi afferat Dei manda- fidem in cordibus vesiris [Ephes. iii). IIoc est Ver-
tum ? Aut quis descendet abyssum, ut inde raihi
in bum fidei quod prxdicamus, nos apostoli. Hoc est
afferat illud raandatura? Non est necesse ut hoc ta- Verbum, inquit, Filius, videlicet Dei Patris, in
liter quaeras, quia : quem, secunduiD praedicationem nostrara, credere
Prope est verbum, id est mandatura legis. In ore oportet.
tuo et in corde tuo, et in pracsentia tua scriptura vel Quia si confitearis in ore tuo Dominum Jesum, et
etiam ipse Deus in corde tuo et in ore docebit te. credideris in corde tuo quod Deus illum suscitavit a
Veruni quia Moyses propheta exstitit, et multa de mortuis, salvus eris , id est salutem consequeris
 :

4&i HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. — COMMENT. BIBL. 452

eternaiu : ita tamen, ut justitiae secteris opera,quia A et non audierunt; Audierunt aure corporis,sed non
non oportet servum Dei n^anere otiosum. aure mentis, quas Dominus requirebat, inquiens :

Conle fnim crtdiiur (uijustitiam^orf autem coufes- Qui hahct aures audiendiaudiat \Luc. vnil. Insuper
sio fitadsalutcm. Prosequitur diligentius quod supe- et averterunt aures suas ne audirent verba ejus,
rius defide tetigerat. Fidesin corde locanda Obt.qua; quando illo clamante in templo et dicente Si quis :

Deum ti initatem habere iii pei-sonis, et unitatem m sitit. vcniat ad me ct bibat [Joan.wi), noluerunt ad
omnipotentia majestatis credat, liliumque huma- eum venire credendo. Ideoque non audierunt, quia
natum ; et secundum Evangelium lirmiter teneat non fuerunt autrm audicntsine
obedientes.(v//o??jo</o
genus humanum sanguine illius redeniptum, et ea prddicante Hic ostendit, se suique similes coapo-
?

qUcE circa humanitatem ejus sunt tacta, deitice ex- stoioset pra^dicatores ad praedicandum Jud^eisesse
hibita non haes?itet. In ore etiam confessio debet missos a Christo. quorum ministerio docerentur :

esse : quia lides cordis promenda estofliciooris.Illa sed illi porsecuti sunt eos. expellontes eos a se, sicut
enim coiitessio tit ad saiutem, si tamen exornata in Actibus apostolorum legitur.ubi et narratur quem-
fuent bonis operibus per spatium vita». Xain aliter adinodumeisPauiusdixerit -.Vobis quidem oportebat
fides sine operibus mortua est Jac. ii). Xon dicit de primum Loqui verbum Dci : sed quia repellitis il-
salute corporis qua jtotiuntur etiam qui ncn confi- B /^/rf, ccce convertimur ad gcntes {Act. xiii). Hinc est

tentur Deum. sed de salute interioris hominis, id quod subdit.

est animae quae saivatur confessione verae fidei non Quomodo autem prsedicabunt eis praedicatores
temporaliter. sed ieteinahter, quoniam salus hujus verbum vitae, nisi mittaniurl Etest sensus : Ipsi oc-
confes^iionis sempiternalis est. ciderunt })ra)dicatoresquosdam ad se missos. sicut
Jjicit enim Scriptura Isaiae prophet« : Omjus qui Jacobum fratrem Joannis, et Stephanum reliquos :

crediderii in illum, id est in Christum, ea tide vero flagellantes a seexpulerunt. Quod autem dicit:
quae per dilectionem operatur, ?iun cunfundetur. Quomodo praedicabunt, nisi mittantur? ita potest
Quicunque crediderit in Christum sicuti oreden- uno modo intelligi : Xequaquam nos apostoli ad
dum est, non erubescet cum increduUs in die ju- otficium prsedicationis accedere potuissemus, nisi
dicii, quibus ipse judex dicet Ite in ignem xtcr- : gi^atia Dei (qua protegimur) admoniti, directifuisse-
num \MatUi. xxvi, sed potius gaudebit, cum ab eo mus.primum Judccis verbum vitae annuntiare.deinde
in quem crediderit remunerabitur, aggregatus nu- gentibus : Ideoque Judaei excusabiies non erunt de
mero et collegio electorum et Deum conlitentium. adventu Filii Dei. quia apostolos ad salutem sui di-
Hoc exemplum valet contra Judceos, qui gentiles a rectos a suis finibus pepulerunt. Potest et ita non
lide Christi putabant secernendos, unde et subdit C inconvenienter accipi : Quomodo, inquit, praedica-
.\on enim esi distinctiu, subaudis n isto exemplo bunt ipsi prcedicatores eis verbuin vitae, qui expulsi

^uod posui. Quorum non est distinctio sive sepa- sunt abeis,nisiiterum mittantur? Aflirmat quoque
ratio / Juds:i et Gra:ci ; quia de utrisque dicitur : txeinplo prophetico, qualiter praedicatores evange-
Omnis horao qui crediderit in illum, sive Judaeus, lizare voluerunt eis bona, sednoluerunt eiscredere,

non confundetur. Xum idem Duminus

sive gentilis, nisi pauci, sicut scriptum est in Isaia propheta :

omnium, dives in umnes qui invocani illum, id est Quam spcciosi pedes cvangelizantium pacem, evange-
Dominus qui est Creator et Dominus Judceoruin. ipse lizantium bona. \gosto\or\im pedes speciosi fuerunt,
est Creator et Dominusgentium, idestomnium ho- quia Domino sunt abluti. Pedes quoque in sacra
luinum. Dives aulem idcirco dicitur, in omnes qui Scriptura aliquando bonas actiones significant,sicut
invocaut illum, quia potest oranes in se credentesa Zacharias pater Joannis Baptistae ostendit, dicens :

praesentibus tribulationibus eruere, et ad vitam Visitavit nosoriens ex altu. llluminare his qui in tc-

aeternam perducere, reddens eis praeinium a se pro- nebris et in umbramoriis sedent: addirigendos pedes
missum. Vel ideo dicitur dives, quia potens est nostros^id estactiones nostras,?/i viam paci^ [Luc. ii).

geniiies exaudiie et salvare, sicut et Judaeos, quja -^Aliquando significant pedes verbum praedicationis,
personarum acceptio non apud illum nec sic est : ut illud : Subjecitpopulos nobis.,et gefites sub pedibus
intendituni, utse deneget alteri. Ergo si vox nostra jwsiris {Psal. xlvi). Apostoli pacem praedicaverunt
ad omnes qui audiunt iequaliter venit, et tamen una secundum monitaDornini, dicentes In quamcunque :

eat, muito Diagis omnipotens Deus exaudire omnes domuhiiniraveritis^^^rinmm ofTertepacem^dicentes:

misericorditer potest, nec dum unum audit alterius Pax huic domui {Matth. x). Evangelizaverunt bona,
precum obhviscitur quapropter subinfert
: : futuri scilicet regni praeraia quae oculus non vidit,

Omnis enim quicunque invucavcriinomen Domini^ nec auris audivit, necin cor hominis ascendit. Et de
salvus ent. Quicunque invocaverit nomeii Domini quibus dicitPsalmista:6'/w/o videre bona Domini in
sicut invocari debet, scilicet fide, ore, opere, hic terra viventiiun{Psat. lvd. Bona quoque annuntia-
salvus erit. verunt, fidem sanctae Trinitatis, inysterium Incar-
(juumudo ergo invocabufit, subaudis Judaei Chri- nationis Christi, passionera,resurrectionem, ascen-
stum, m quem non crediderunt? Etidcirco non sal- sionem ejus, adventura quoquead judicium,gloriam
vantur, quia non invocant. Aut quomodo credent ei electorum, daranationem reproborum.
^timno^iaadterw/ii/ErgoaudieruntJudaeiChristimi, Sed non omnes obediunt Evangelio. Licet apostoli
 453 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EPIST. AD ROM. 454

bona evangelizassent patriae ccelestis, tamen non A^^it, mcimans : Ilierusalem, in mcdio gentium posui
omncs Judaei, neque omnes gentiles obedientes ex- eam Sed fortasse qua;rit aliquis quare
(Ezerh. \).

stiterunt tunc temporis Evangelicae praedicationi, sed Deus omnipotens illam })lebem in medio omnium
neque adhuc obediunt omnes. haiasenim dicit Uo- : gentium decreverit collocare? Cui respondendum est
mine, quis credidit andiiui noslro? Hoc loco Isaias ideo hoc iactum esse, ut quia ipse ex omnibus gen-
inpersonaloquiturapostolorum,eodem enimSpiritu tibus solam cognitionern veri Dei habebat, et Jegem
fuit repletus, quo et apostoli. Animadvertendum au- scriptam suo cultu et religione i^iovocaret alias ad
tem, quia in sacra Scriptura aliquando quis pro cultum Dei omnij)otentis, sicut plurimos gentilium
nullo, aliquando pro raro ponitur. Pro nullo, ut est legimus ad Judaismum transiisse vel idcirco, ut si :

iilud. Quoniam quis in nubibus eequabilur Domino ipsa plebs legem Dei servaret, ab omnibus in circuitu

(PsaLLXXWUi)? id est nuUus. Pio raro, ut bic Pauci : su honoraretur ac timeretur, sicut factum est tempo-
enim inventi sunt qui credidei-unt ex Judieis auditui ribus David et Salomonis, quando omnes reges in
apostolorum. Qui idcirco auditus illorum dicitur, circuitu suo positi, ei munera mittebant : vel si a
quiainirinsecusin mente, Dominoinspirante, auditu lege et cultura Dei recederet, ab hostibus affligere-
spiritali audiedant. quid extrinsecus voce corporali tur ac depopularetur, quod saepissime actum est
ad salutem auditorum proferre debuissent. UndeetD(/ Uerj. xiv). Quarta quoque exstitit causa, ut quia
Paulus alias ait : An experimenlum quseritis ejus qui Christus ex eadem plebe erat nasciturus, et gcnus
inme loquitur Chrisius (/ Cor. xiii)? Et David qui- humanum redempturus, et multa miracula in mundo
dem dicit Audiam quid loquaiur in me Dominus
:
positus patraturus ibi hasc agerentur, unde fama
Deus{Psal. Lxxxiv)?Ab hoc auditu apostolorum, id ejus ad omnes gentes citius posset transvolare. Re-
est a proedicatione illorum subtraxerunt se Judeei, veitamur iterum ad superiora. Igitur in omnem
renuentes in Christum credere. terram exivit sonus praedicationis apostolorum, et
Ergo fides ex audiiu. Primum audit quis praedica- in fines orbis verba eorum, quia pene ante
terrae

torem loqui quomodo debeat credere, deinde accipit defecit eis terra quam lingua. In hoc autem exem-
fidem. Audiius auiem per verbum Cliristi quod prae- ;
plo, per terram intelligere possumus terrenos
dicatur ab apostolis et doctoribus verbum Christi homines, qui tantum sonum, id est. famam praedica-
est quia non alia praedicant, quam quae in Evange-
:
tionts et simplicia rnonita perceperunt : Per fines
lio continentur, quod ab ore Christi est prolatum : terrae, philosophos et artibus liberalibus eruditos,
Vel, qua3 ipse Christus revelat eis in corde, et loqui- qui verba scrutati sunt prtcdicationis Evangclicae, ut
tur per ora illorum. Ad haec poterant Judaei dicere, Augustinus fuit et Cyprianus.
licet falso : Non audivimus verbum Christi per ora
G Sed dico : Nunquid Israel non cognovit ? Id est,
apostolorum, contra quos Apostolus subjungit : si pra^dicatio apostolorum ad oranes gentes pervenit,
Sed dico Nunquid non audicrunt ? Subaudis Judaei
: quanto magis ad Judaios, apud quos seminari ccepit,
verbum prtedicationis apostolorum : Respondet ipse praesertim cum ipsi sint omnium gentium mediterra-
Apostolussibi,et affirmat qmaaudierunt.EL quidem, nei. Vel aliter : Nunquid Israel non cognovit pri-
ecce affirmatio, et hic est distinguendura. Sensus mum ? Cognovit utique in apostolis et apostolicis vi-
enim hujusmodi est Nunquidnon audierunt
: Judcei ris.Primus Moyses dicit Ego ad xmulalionem : vos
verbam Christi? Et quidera, id est certissime, in ve- adducam in non gentem. ^Emulatio quac Graeco vo-
ritate dico, quia audierunt, sed credere contempse- cabulo zelus appellatur, non uniforraiter, neque sub
runt. Poterat aliquis ad haic dicere ; Apostoli reces- uno sensu semper accipitur. Nam ponitur pro imi-
serunt ab eis, et quomodo potuerunt audire ? Asse- tatione, pro studio, proamore, pro invidcntia, sicut
ritquoque Apostolus exemplo prophetico, et dicit : hic. Hoc autem Moyses ex persona omnipotentis Dei
Quomodopotuitesseutnon audirent In omnem ter- : contra Judaeos loquitur, qui ad aemulationem et invi-
ram exivit sonus eorum, et in fines orbis ierrx verba diam ducti sunt contra non gentem, contra id est
eorum. Dixerat supra idem Psalmista Non sunt : lo- populurn ex gentibus credentem, cui semper invi-
quelsd neque sermones, quorum non audiantur voces D dent, dum vident eum in ipsum credere quem ipsi
eorum {Psal. xviii). Si secundum linguas omnium occiderunt, sicut in Actibus apostolorum refertur :

gentium et scrmones audita^ sunt voces apostolorum Quod ridentes Judxi turbas gentium credentiura, re-
in ipsis gentibus, quanto magis apud Judccos, ipsa pieti sunt zelo, et contradicebant liis qux a Paulo di-
lingua eorum Hebraea audita est? Si enim ab Hieru- cebantur {Act. xiii). Ante Domini adventum genus
salem in quatuor climata raundi Evangelium divul- humanum in Judaeos dividebaturet gentes, sedgen-
gatum est, quomodo ipsis Judieis, a quibus praedica- tes per enormitatem mabrum, ita transcenderant
tio ejusdem Evangelii exordium sumpsit, non est conditionis suae modum, ut etiam gentis nomine non
praedicatum?maxime cum et ipsi rnediterranei sint. meruissent appellari, sed canes, dicente Domino in
Quod enim Hierusalem in medio terrarum sit posita, Evangelio Non est bonum sumerepanem filiorum, et
:

sicut umbilicus ventris, testatur Psalmista, dicens : mittere canibus {Maith. xv). Undenongens diceban-
Dcus auiem, rex nosier ante sxcula, operaius est sa- tur, quia ratione amissa iiTationabilitatem sectaban-
lutem in medio terrx {Psal. lxxii), id est in Hieru- tur. Verum cum postmodum credidissent tam aposto-
salem. Et per Ezechielern Dominus loquitur : Ista lis praedicantibus quam eorum successoribus, Judaei
 : :

455 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMEXT. BIBL. 456

contraeosexcitatisuntetinflammatiinvidia? tacibus. A nolicia largissime tribuit. Xam mortuos illorum su-
Exponcns ergo Apostolus quod dixerat, nongentem, scita\it : diversas infirmitates morborum curavit,
infert: Ingentem insipientem, id est, idola pro Deo esurientes et famehcos panibus .suis pavit, multaque
vero colentem, in iram vos mittam, subaudis contra innniiuMabilia l ona eis imi^endit, quibus semper illi

hanc gentenj insipientem. QutT cum tuisset ustjue ad contradiverunt dicentes de illoJn Bcelzchuh prin-
:

adventum Christi insipiens, ejus fide potita, facta cipe damoniorum ejicit dsemonia (Matih. xn), ot :

est sapiens. Contra quam jam credentem

iram in Xon est hic homo a Deo, quia sabbatum non ru-
mittunturJudici.nonquodDeusa»muhitionemetiram stodit {Joan. ix^i. Sive etiam manus expandit, dum
in ilhs operetur. sed quod benelicia sua qua? JudaMs eas in cruce affigi permisit. Est quoque consuetudo
displicuerunt, ad se convtM'sis gentibus largiatur. patrumut expandant biachiaquibuscarissimos {ilios
Potest et quod non gentem, aliter intelligi
dicit. in amplexentur, et in gremium suum coUocent : sic Do-
Gentiles increduh ante perceptam tidem gens voca- minus Juda^os amplexari voluit. et in sinu suse clia-
bantur percepta autem gratia lidei, non jain gens
:
ritatis ti'ahere, dicens : Poenitentiam agite, appro-
vocantur, sed Dei po|>ulus et plebs appeUantur. di- pinquabit enim regnum ccehjrum {Matth. iv). sed illi

cente Domino per Psalmistam : Populus quem ?ion

semper studuerunt contradicere, dicentes Ncsri- :

cognovi servivit niihi {Psal. xvii Unde aUbi Aposto-p mus hunc midc sit (Joan. ix). Soiet etiam nutrix cx-
.

lus Scitis, inquit, quia cum gcntes essctis, ad si)nu

:
tendere manus, ut delectatusis qui nutriturveniendo
lacra muta prout ducebamini, eratis, cuntes (/ Cor. ad eam discat ambulare et populus Israeiiticus nd- :

xii). Quod tale est ac si diceret Fuistis quondam modum claudus erat, quiagressus bonaeoperationis
:

gentes, sed jam non estis gentes. In hanc ergo non jam non habebat, ad quam Dominus quodammodo
gentem irascuntur Judaei invidia ducti. manus expandit ut ad se veniret dura dixit Venite :

Jsaias autem audet et dicit Non sine ratione hoc ad mc, outnes qui laboraiis et oncrali cstis, et ego rcfi-
:

verbum quod est audet. posuit Apostolus. Isaias ciam vos {Matth. xi). Sed ille, neglectis ejus donorum
spiritu prophetico repletus, sciebat se contemnen- beneficiis, gressus retro in infidelitatem retrorsit.
dum a Judceis, et etiam serra lignea secandum, et CAPUT XI.
tamen audet, id est audacter dicit ex persona Chri- Dico ergo Aunquid repuHt Dcus populum suuni :

sti, non foi'midans Judaeos rebelles Invenius sum a subaudis ex toto, Ahsii. Kam ct cgo Israelita svrn,
:

non quserentihusrne. palam apparui hisquimcnon in- ex semine Ahraham^ dc tribu Benjamin, qui non sum
tcrrogabanl. Gentilibus non quaerentibus Christum, repulsus, sed cum aliis i)er fidem Christi salvatus.
qui neque legis, neque prophetarum aliquod habe- Si enira ex toto repulisset populum suuni Israel, nie
bant documentum, sive piomissionem, de eo ipseap- non salvaret, qui de eorum prosapia originem duco
paruit. Ille apparere dicitur, qui non separatur, sed Jon rcpulit Deiis plchcm suam qitam jwsescivit.
subito et insperate venit, sicut apparuit Doininus Praescientia prcedestinationem praecedit, et non om-
Abrahfe cum non speraretur, et sicut apparuit an- nia quae praesciuntur, praedestinantur verumtamen :

gelus Zachariae sic Dominus Jesus apparuit genti-

: quaepraedestinantur, omnia praesciuntur. Hocautem
bus, preedicantibus apostolis, et coruscantibus mira- in loco, praescientia pro prcedestinatione accipitur,
culis, cum non exspectaretur ab illis. Xam quod per quod ostendit nullum, sive ex Judaeis sive ex
ipse in apostohs apparuerit gentibus, testatur suis gentibus praedestinatum, esse repulsum. Praesciuii-
sermonibus. Ecce ego vobiscum sum omnibus dicbus tur enim bona et mala a Deo, praedestinantur autem
usque ad crynsummationcm sxculi \Matth. xxixi Per solummodo bona. Et hoc distat inter pra^destinatio-
doctrinam enim ccelestem, et per miraculorum signa, nem et gratiam : quia prjcdestinatio est praeparatio
quae apostoli operabantur, apparuit Christus genti- gratioe,gratia autera jam ipsa donatio munerum gra-
bus, quoniam ipse cooperabatur eis et loquebatur tuita. An nescitis, id est nunquid ignoratis, quiadi-
per ora illorura. Dicit namque Evangelium,quod pro- cit Scriptura inElia, qucmadmodum inicrpellat Deum
fecti praedicaveruntubique Doininocooperanteetser- adversum Isiacl : Contra eos videlicet. qui ex dccem
monemconfirmante, sequentibussignis.Sequitur:EtD tribubus propter idololatriara interfecerunt cultores
his qui raenon interrogabant. Sacpe legiturDeusom- unius Dei veri.
nipotens a sanctis interrogatus, sicut a Mo^se, Abi a- Dominc, prophctas iuos occiderunt. Hoc in libris
ham. Saniuele et cteteris, at gentiles non interro- Regum (/// Beg. xvii, // Par. xvii) plenius narra-
gabant Deura sed consulebant idola et daeraonia.
: tur. quomodo Achab et Jezabel cum sibi faventibus
Ad Israel autem dicit idem Isaias ex persona prophetas Domini occiderunt aliaria iua suffode- :

Christi Tota die expandi manus meas ad populum

: runi decem tribus, apud quos talia fiebant, qui vitu-
non crtdenlcm., sed coniradiccntcm mihi. Totum los aureos in Dan et in Pethel a Jeroboara ad ado-
diem appellat totum tempus Dorainicae praedicationis randos acceperant, altaria Hierosolymitani templi
usque ad passionem illius. Qui videlicet inanus suas non suffoderant, et idcirco intelligiraus quod in ipsis
ad eumdem populum extendit, quia munera benefi- decem tiibubus. Licet quidam altaria diis gentium
ciorura suorumlargissima bonitate exhibuit. Expan- aedificarent. erant tamen qui Deo aedificabant. ot ibi
sio enira manuura. donationera munerura designat. immolabant, non audientes ire in Jerusalem propter
£t ille dicitur manus expandere, qui poscentibus be- reges Israel idololatras, qui illos a templo Dei arce-
457 EXPOSITIO IX EPP. S. PAULI. — I\ EPIST. AD ROM. 458

bant. Horurnaltaria,Deum scilicet colentium.illiqui A (Juid crgo? subaudis

dicendumest. Hocproculdu-
idola colebant, suHbdisse acfunditus evertisse intel- h\o quod qua.'rcbat Israel, hoc non est consecutus
liguntur. Et cgo rcliclus stim .?o/w.s'.Sicenini ei vide- clcciio autcm consccula cst Qiud qua^rebat Israel ?.

batur quod ipse solus remansisset ex oinnibus pro- Oiiera legis perllceresine gratia Christi, et ex ipsis
phetis Domini pra? magnitudinestragisetinterfectio- operibus ju.stificari sine gratia Christi, et siiie fide
nis, qua siicviebatur in Dei cultores; ct quifrunt Evangelii, quod idcirco non cst consecutus, quia
animam mcam. enim minata fueratei Jezabel
Sic neque opera legis valuit impleresinegratiaChristi,
impiissima. Hxc faciant mihi dii, ct hxc addant, si neque justificari sine fide iilius. Hoc tamen de iJlis
non posuero cras animnm Elia^ 5/cf/f animam unius intelligendum est qui ad hdem Christi noluerunt

cx istis [III Rcg. xix). transire. De transeuntibus vero ad Christum subin-

Sedquid dicil illircsponsum divinum ? Hcliqui mihi fertur Electio autem consecuta est, id est illi qui
:

seplcm millia virorum^quinon curvavcrunl(;cnua an- electi sunt ex eadem plebe. Quod supra appellavit

te /?art/.Cumessctinspelunca quccestinmonte Oreb, i'eliquias, nunc electionem vocat et sicut in pra}- :

hocdivinum responsum accepit nec ait Relicta ; : cedentibus circumcisio pro Judyeis, sic et hic elertio
sunt mihi,sed Ego reliqui etreservavi mihiseptem
: y. pro electis accipitur, qui consecuti sunt justificatio-
millia virorum qui, aliis ad idololatriam transeunti- nem per fidein, qua crediderint inChristum,quam-
bus, non curvaverunt genua ante Liaal.quieratdeus vis et electio ad credentes gentiles etiarn possit re-
Achab et Jezabelis qui recte viri appellantur. eo
:
ferri, qui unum effecti sunt cum Juda^is fidelibus.
quod viriliter idola spreverint. Septem autem ista Tale est et illud Psalmista} : Justus Dntninus et jus-
millia illorum. (jui non adoraverunt idola, multa si- liiias dilexit (Psal. x), id est justos, amatores justi-
gnificant millia illorum quos Deus dono gratito suae tia} : cxteri vero exc/ccati sunt tenebris infideJifatis.

servavit ne curvarent genua sua ante Baal.inDan

:
Sicut enirn ille qui fidem habet in luce diciturcon-
et Bethel, aut in aliquo delubro idolorum. Sic enim sistere, ita qui infidelis est in tenebris ignoranti»
quinque prudentes virgines significant omnes justos manet. Unde idem egregius pra^dicator credentibus
integritatein fidei habentes, et imprudentes injus- dicit Fuistis enim aliquando lencbr/c, nunc autem
:

tos ;
quinque etiani fratres divitis, qui torquebatur lux in Domino [Ephes. v).

apud inferos : omnes Judieos incredulos ;

sic septem Sicutscriptum. est : Dedit iliis Deus spirituni com-
millia illorum significant omnes qui idolanonado- punctionis,oculosvi non videant,et auresut nonau-
raverunt. Septenarius etenim nunierus plerisquein diant, usque in hodiernum dicm. Haecverba partini

locis sacratus est, et ponitur stepissime pro univer- ^

sunt Apostoli, partim Isaia^ propheta;. Quod dicit :

sitate : sicut in psalmo, ubi dicit PsalmistaDomino : Dedit illis Deus spiritum compunctionis, Apostoli
.

Scplies in dielaudem dicam tibi (Psal. cxviii) quid : verbasunt; qua3 autem sequuntur Isaiae prophetse.
enim sit septies in die laudem dicam tibi, exposuit Spiritus compunctionis aliquando in bonam partem
cum dixit Bcncdicam Domino in omni tempore
:
accipitur, aliquando vero incontrariam In bono ac-
(Psal. xxx\\- Joannes quoque in Apocalypsi sua cipitur, sicutin Actibus apostolorum legitur, quod
(^Apoc. i), septem ecclesiis scribit, qua; generaliter audientes Judtei pra^dicationem apostolorum, com-
omnes ecclesias significant. puncti sunt corde, et dixerunt ad aj^ostolos Quid :

Sic crcjo et in hoc temporc, id est in Domiiii ad- faciemus, viri fratrcs [Act. ii)? In contrariam vero
ventu et apostolorura preedicatione, relicjuix salvie partem accipitur, ut in i.<to Joco : Dedit illis Deus
factiP' sunt, de quibus supra dictum est : Si fuerit id e.sthaberepermisit, sicuttradiditet induravit,pro
numerus filiorum Israel sicut arena maris, reliquia: eo quod est tradi et induraripermisit. Spiritum au-
salvai fient. Sicut temporibus tem compunctionisappellatmentem invidentia^, qua
Elia^, dono gratiai
Dei, multi reservati sunt ne adorarent idola, sic inviderunt et invident adhuc saluti gentium Ali-
temporibus apostolorum, multi ex Juda^is secundum quandoenim spirituspro animaponitur,ut in Evan-
electionemgratiaiDei salvatisuntveniendo ad lidem, j>jgelio habeturde Domino, quod inclinato capite emi-
qui et reliquiiC appellantur. Et con.siderandum sitspiritum'yra/i.xiX':aliquando pro mente,ut hic :

quia secundum electionem grati^ Dei, id estsecun- Et anima est qua vivificatur corpus spiritus vero ;

dum prasdestinationisdonum, salvae factae sunt, non qua interbonum et malum, verum et fal-
ipsaratio,
secundum merita operum ipsorum ;
unde dicit in sum discernimus, et nonest aliud mens, atque aliud
Epistola ad Ephesios: Sicut elefjit nos, inquit, ante ratio.Spiritusautem compunctionis idcirco appel-
mundi constitutio?iem in ipso, id est in Chiisto, ut laturmens invidenti», quoniamplerumquedumcer-
cssemus sancti et immaculati [Ephcs i). nunthomines felicitatem alterius,torquenturet affli-
Siautem graiia salvi factisuntilli qui crediderunt guntur inde intantuni ut ctiam invidendo prorum-
ex Juda^is, jaj/i 7ion fuit illud c.r opcribus legis. per pant in lacrymas. Ad exaggei'andum er^o invidiam
quse putabant se justificari posse illi qui in infideli- quatorquentur Judaei desalute gentium.dixit habere
tate remanserunt : alioquin graiia ja.m non cst gra- illos spiritum compunctionis. Aliter : spiritum com-
iia. Hoc est : si quod non po-
aliter sal\i facti sunt, puuftionis malignumspiritum. qui est spiritus per-
test fieri nisi gratia Dei, ergo ipsa gratia jam non ditionis. possumus intellig''re. qui Dei contemptores
crit gratia, sed meriturn. in suam potestatem suscipit. Borms ergo Deus, exi-
Patrol. CXVII. lo
 ;

4$9 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. — COMMEXT. BIBL. 460

gentibus culpis Judceoruni.permisit eis habere spi- A Obscurentuv oculi eoru}n nc vide^mt ; et dorsum
ritum pertiitionis, quieos periniat in animn, sicut et corim seinper nicurva. IKtc \ei lia noncptantis voto,
de philosopbis^entium dicitur, quod tradidoiit illos sed pradicentis ollicio dicuntur. Obscurcntur oculi
Dtus in repri'buui i>enj>um ; oculoi, ut non vi«lennt. coidiseorum, id e.st intellectus eorum, ut non intel-
Oculis quidem corporis viderunt Juda^i Doininum, lij:ant Cluistuin Filium Deiesse; et dorsum eorum
et n)ulta niiraculaabeo fieri ; sed quia immoderate sem})er incurva : sicutqui grave onus portat incur-
terrenis negotiis intendebant. oculis fidelitatis et vatur in terram. ita quodammodo pocaitor qui
araoris nequaquam meiuerunt illum cernere Et au- pondere [^eccatorum premitur, incurvatur ; sicut
res ut non audiant, subaudispermisiteishabere. Au- Psalmista deplorat, dicens : Jniijuitatcs mex super-
dierunt Christum auribus carnis, sed non audierunt grcssi' suni caput meum (Psal. xxxvii).
auribus cordis, quas Don inus requirebat.cumdice- Ifico crgn : Xunijuid sic offenderunt Judaei ut ca-
ret Qui habct aures audicndt., audiat (Luc. viii).
:
dcrcnl ? subaudis solummodo, ut eorum casus ni-
Caecitas igiiur et burditasatque niens invidentiae j/5- hil profuerit. Absit. Et est sensus non olfenderunt :

que m
hodiernum diem in Judaeis manet. quiaiium DeumJudieisolummodo propier hocut ipsicaderent,
nolunt obedire Evancelio, ad hoc ut in Chiistum sed ut niultitudo genlium in eornm locum surgeret.
credant. livore invidiai succensi, semper invident B et magnam uiilitatemcasusillorum nobispraestyret
saluti geniium. undesequitur ; Sed illorumdelicto salus est gcntibus.,

fiat mensa corum in laqueum.Ad raensam solent ut illos ^mulentur.Acsi diceret aliis verbis : In illo-
tractare impii de nece innocentium.sicut Herodes de rum delictosalusgeiitibus est procurata, quia nisi
obtruncatione beati Joannis : et llolotei nes spurcis- Juda^i perissent, nequaquamgentes saharentur.De-
simus de violatione Judith (Jud. xii, xv). Solent lictum dicitur quasi deielictum, et delictum iit in
etiara eos vocare ad mensani, ut dolo illos interfi- cogitatione. peccatura vero in ojiei-atione. Dicitur et
ciant : sicutAbsalonintei'fe( itfratreni suuin Araraon delictum quando non adimpletur Dei mandatura,
[II Rcg. \ni] Sic Judiei intelliguntur super raensas peccatum veroquandolit quod prohibitum est. Sed
suas tractasse de nece innocentis Christi, ideoque Apostolus indiffeienter ponit delictum pro peccato.
permensamdebemusintelligerecollationesverborum Delictum ergo Judaeorum mors Christi fuit, et cor
illorura.quasagebantsupermensara de Christo:unde impuenitens cutn infidelitate, cujus morte gentiles
dicit Propheta Fiat mensa eorum, id est collatio
; sunt redempti et sacro baptismate abluti, quos de-
verbcTum Judaeorum in laqueum. ut illaqueentur et bent Judaei 8emulari,id est imitariin fide, ut creden-
involvantur ; sive decipiantur ultione iniquitatis tes sicut illicredunt, salvi fiant.
captioncrn quoque.ut ipsi capiantui.
.C Quodsidclictum (orum divitixsunl 7nu?idi.Propier
menstc suae i/i

fiat illis etiara in scandalum. hoc est in ruinam.vel delictum Judaeorura quod coramiserunt in Filiura
ofTensionem; sive in rixam, quatenus olfensam om- Dei, et propterinlidelitateni illorura.ditata est mul-
nipotentis Deiincurrentes,ruinara patiantur darana- titudo gentiura divitiis legis, prophetarura. })salmo-
tionis; et inter se rixjis gerant et contentiones. rum.etgratia fidei, quia abstuliteis Dorainusomnia
Scandalura siquidera Graecuni est. etsonat in Lj.tino ista, et tradidit gentibus in se credentibus, sicut in
sermone offensam.ruinam,vel rixam : pro olfensione Evangelio minatus est eis, dicens : Auferelur a vobis
enira et ruina ponitur, ubi Dominus dicit : Va; qui regnum iJei, et dabitur gen'J facienli fructus pjus
scandalizaverit unurn de pusillisistis {Matlh. xvin), {Matth. XXI . Magnse et incompensabiles fueruntdi-
id est qui offenderit, vel ruere fecei-it : pro rixa au- vitiae Judceorura, quae totura ditaverunt niundura : et

tera sicut illoin locoubidicit Evangelista : Quod au- ai diminutio eorum.. divilix geniium, quanto magis
ditoPharisaeiverbo scandalizatisunt {/6/^.xv), id est p'enitudo eorurn? Diminutiohic pro paucitate acci-
rixati : hic autera sub utroque sensu accipi potest. pitur et parvonumero ; diminutio autem infidelium
Et in reiributionon, mqmt. ut qualia fe( erunt in Judaeorum, apostoli fuerunt aliique credentes ex
Chnstura taliaretribuantur illis. et utrique ita con- 1.. eadera plebe. et est sensus : si paucitas quae ex Ju-
tigit. Verbi gratia, voluerunt Christi noraen delere daeis credidit tantam salutem attulit gentibus, ut
de terra, nomen eorum deletura est ut jara non di- pene in oranesgentes Evangelium perillospraedica-
canturpopulus Domini interfecerunl Christum, in-
; tum sit, quanto magis prndesset,si omnes credidis-
terfecti sunt et ipsigladio Komanorum. Signilicatur sent ? Multo magis prodesset. quia per omnesgentes
etsacraScriptura per mensara,quai data est Judseis jam Evangelium pi'ce(lic;ttuni abillis. Apostoli
esset
in lege et prophetis. sicut Psalraista ostcndit.dicens : enim aliique credentes ex Judajis divitiae sunt gen-
Parasii in conspectu meo mensam [Psal.Wj, cujus tium. quia per illorum ministerium acceperuntlidera
intelligfntiam quia non recte scrutati sunt Judaei, cognitionemque divinarum Scripturarum,ubi notitia
factaesteisipsamensa in laqueum. et in cx'tera quae Dei est; etipsi ordinaveiuntgentibusepiscopos pres-
supra memorata sunt. nolentes in Chri.stum credere, byteros, diaconos, et caeteros ordines ecclesiasticos,
cui oranis illa Scriptum testiniuniuin pei hibebat : et et, ut amplius dicam, quidquid boni habemus igiatia
quimiara ad mortem contra auctoiitatem illius Scri- Deicooperanteaclargiente) perillorura njinisteriura
pturae tradiderunt Christura, illataesteis retributio, accepimus.
secundum meritum illorum. Vobiseninidico gentibus : Quandiu quidem egosum
m EXPOSITIO IN EPP. S. PAULl. - IN EPIST. AD ROM. 402
gentium apodolus,,ministerium meum honorificaho. A ex fennento farina dignoscitur. Uic autein delibatio
Cuin caetei-i ajjostoli sinp^uHs in locis sibi destinatis sanctos sif^nificat apostolos, massji vcro patres san-
pricdicassent, Paulus apostolus pcne omnibus <>cnti- ctos, Abraliam, Isaac, Jacob, David, Isaiam, et re-
bus pctedicavit. quia a Domino audivit Lo)irje : mil- liquos, ex quorum progenie apostoli descendei-unt.
tam lc ad gentes {Act. xxii). Qua de causa ipse pro- Ergo siapostoli sancti, et patres
quorum fidem ipsi
prie Apostolus exstitit gcntium.sicut alio loco testa- aj)OstoIi assecutietimitati sunt, sancti fuerunt. po-
tur, dicens: Qinoperatiis cst Pclro in apostolatumcir- test et praepostero ordine non inconvenientius
dici :

cumcisionis^ operatus estet uiilii inter gentes{Gal. ii); si massa sancta in patribus, ergo et delibatio simi-
hocest: qui Petrum constituitprincipem Judicoruin, liter sancta in apostolis caeterisque credentibus,(^ui
me etiam constituitut sim princeps et apostolusom- fidem patrum veraciter habuei-unt.E^ si radix
san-
niumgentium.Benoautem dicit :Ministerium meum cta, et rami. ld\[)sui\-] appellat modo radicem
quod
honorificabo, id est prsedicationem in opus vertam. superius massam : et idem significant
rami quod
Tunc etenim praedicatorministerium suum honoriti- delibatio. Patres videlicet Veteris Testamenti sunt
cat, quando secundum illud quod pra^dicat vivere massa et radix, quia de iilorum prosapia sumpta
est
stud«^t, ut quod pra?dicat ore, honoret et confirmet delibatio et processerunt rami, id est apostoli.
Sicut
bono exemplo bonisque operibus. Aliter xMiniste-^ ergo radix bona bonum succum diffundit per
:
ramos
rium meum honorificabo.hoc est: gratiam Evangelii ubi sunt fructus boni saporis,ita apostoli, qui orio-i-
non solum gentibus, quibus delegatus sum aposto- nem duxerunt a sanctis patribus et eorum fidem
lus, praidicabo, sed etiam Judaeis impertiri curabo. imitati sunt.sancti et boni fuerunt. Jam su[)eriusin
Honormagistrorum numerositas est auditorum Si : hacEpistola alteram massam posuerat,qua sio-nifica-
quo modo adxmutationem provocem carnem meam, tur mortalitas et peccatum Adae.et ex qua fiiint
quse-
et salvos faciam atiquos ex illis.Qi quo modoad a^mu- damvasa in honorem pcr misericordiam graticC Dei:
lationem provocem carnem, hoc est idcirco mini- : quaedam vero justo Dei judicio in contumeliam.Hic
sterium meum honorificabo, ut aliquo modo ad imi- vero rnnssa in bono accipitur.Potest et
perradicem
tandum me provocem Judaeos ex quibus carnem intelligi Christus, per ramos autem apostoli aliiqiie
surapsi, et me imitando salventur, sicut et ego sal- credentes : quia, sicut a radice emittitur succus in
vus effectus sum, etsi non omnes, saltem velpaucos ramos ut vivant, ita et in Ciristo vivunt omnescre-
ex eis salvos faciam. dentes, ab illo omne bonuin accipientes, cujus et
Si enim amissio eorumreconciliatioestmundiiqux membra sunt.
assumptio subaudis erit, nisi vita ex mortuis?Sen- Quod si aiiqui ex ramis fracti sunt in infidelitate
sus hujusmodiest: Si amissio Judaeorum, quae dere-'^ remanendo, tu autem cum oleasier w.scs. totus scili-
licti sunt a Deo propter infidelitatem, gentium re- cet [mganus,imertus esin illisM est in
locum illo-
conciliatio fuit, quibusDeus ante adventum Filii rum successlsti, etsocius factus esradicis,id est
fidei
sui quodammodo iratus er'at, qunnto magis assum- sanctorum patrum, et pinguedinis olivx, gratiie vi-
ptio illorum.qua assumunturadfidem,praestabitele- delicet sancti Spiritus noli gloriari neque extolU
:

ctis vitam ex mortuis ? Statim enim ut illi coeperint adversus ramos in infidelitate manentes. Nam
illi
vivere Deo per fidem, qui antea mortui erant in in- sancti patres Spiritum sanctum habuerunt.
undeet
lidelitate,advenit dies judicii.et resurgent omnesde uncti Dei appellabantur, sicut est illud
:NoIitetan-
pulvero terrse, viventque omnes electiin vita aeterna gerc christos meos {Psal. civ), quod de Abraham,
semper cum Christo. Profuit eteriim gentibiis ad fi- Isaac et Cceteris intelligendum est. Aliter : per ra-
dem ariiissio eorum, proderit assumptio.quoniam
et dicem iterum alio modo possumus intelligere Chri-
vita aeterna dabitur electis ex mortuis. Alio modo, stura, ut sit sensus : Socius radicis, id est Christi.et
assunptionis nomine apostoli possunt intelligi. qui pinguedinis oiivaj. gratiae videlicet Spiritus
sancti,
fidelibus gentibus vita exstiterunt. Quae, inquit.as- factus es, ne extollaris in superbiam, ne amittas
sumptioest, nisi vita ex rnortuis?id est quid aliud gratiara quaedata esttibi. Gentiles alloquitur
:

,1., •_...
Apo-
sunt assumpti et electi a Deo ex eadera plebe,sicut loquituroranibusquasi uni Ramos fractos
gtQiuj^^ et

ego et Petrus et reliqui credentes, qui vos etiam (utdiximus)appcIlatJudaeos in infidelitateraanentes,

assuinpsimus ad fidem Christi, viventes per vitam qui a radice, id est a fide patriarcharum vel a
Chri-
Christi ex mortuis Judaeis infidelibus? Si enim illi sto recesserunt oleastrum autem gentiles qui
:
infru-
sua morte infidelitatis reconciliatonem praestiterunt ctuosi ante Domini adventura erant,agrestera vitam
mundo, nos qui in infidelitate mortui non sumus,ad ducentes,et est sensus : gentilis, si vides aliquos
vitam alioruin quasi vivi ex mortuis servati sumus. Judaeorum a gratia Christi alienos exsistere,et a fide
Quod si detibatio sancta est et massa. Delibatio patriarcharum, et te in locura illorumesse, socium-
est degustatio quaedam, sive primitiae alicujus rei. que factum fidei patrum, et Christi. atque gratise
Verbi gratia: quando particula accipitur ex raassa Spiritus sancti,n(»li despicere illos, neque extollaris
conspersae farinae, et prsegustatur cujus saporis sit ne forte aniittas gratiarn qufe data est tibi o-rafis
reliqua. Nam naturale est ut omnis res quae unius Quod si gloriaris contra eos qui lapsi sunt,
atteride
substanfiae esf, divisa per partes, in eadem pei'mca- quia 7ion tu radicein portas,sed radix ^e.QuasI dice-
neat natura, et unius saporis et qualitatis sit: sicut ret Si visextollij audi unde humilieris noh'porta«
:
•
 m IIAYMONIS IIALBKUSTAT. EPISC, OPP. PARS I, - COMMENT. BIBL. 464

tu radicem, idest nihil p;itribussanctis. qui te prio- Agratiani Dei s^-^paiatus es a paganisnio. et ab his
cesserunt ;>eii radix te portat, quia eoruni fide sal- quiabexordio sui diversis erroribus a Deo sunt
varis ; tu enitn accepisli ab eis, illi non acceperunt separ;iti, et contra consuetudinem insertus es in

a te. Aliter : Non portas radicein, id e^t Cliristuin, bonain olivam, hoc est in fidein pnecedontium p;i-

cui nihil e.\ tuo tribuis ; sed ipse le portat a quo trum. qui pinguedinem saiicti Spiritus habuerunt,
habes quidquid boni habes, et insuper ab illo ha- quanto niagis Judaei secundum naturam inserentur
bes esse. sua} oliva},fidei videlicet patrum suorum. Quod dicit

Dices ergo mihx, geniiVis : fracti sunt rauu, in' contra naturam insertum esse ramum oleastri in

creduli scilicet Jud«i ;ibjecti sunt, ut cgo gentilis olivam, more humano loquitur,quia naturale est ut

inserar in locum ill'»rum. /^«'/jp, subiiudis dicis, surculum bonae arboris inseramus in trunco malae,
sed attende quid sequitur proptrr in- non surculum mahc in bono trunco, et huc insertio
quia ita est. :

dicitur. Deus autem. conditor et creator omnium

credulitatemfracti sunt rami :quia noluerunt Jud;oi
reruin et naturarum. nihil contra naturam facit.
in Christum credere, lapsi sunt in mortem damna-
a gratia Dei tu autem fide Christi yulo enim vos ignorare^ fratres, )nysterium lioc.
tionis, fracti :

non tuis meritis. Ideoque noli gloriari /jm/Zj^ ^b-terium est res occulta, et secretum aliquod in
stas, :

^^ continens. Alloquitur ergo gentiles credentes ut

allum sapere, id est noli superbire. ^ed time ciidere:
quod es.nontuum consisterent qua de causa salvi facti sint, suis me-
Dei enim benehcium est, voc;itus
^itis, an gratia Dei, et Judrei abjecti, et dicit Oc-
meritum. Juxta quod idemegregiuspra^dicatoralias ;

^ultum etsecretum Dei judicium, quantum homo

dicit Gratia salvi facti eslis, et hoc non ex vobis
: ;

penetiare potest, nolo vos lateat, quare Judaeos

Dei enim donum est, non ex operibus, ut ne quis
glorielur {Ephes. ii).
quondam populuro peculiarem abjecerit, et gentes
„ r. .
>, ,11
,...,,,.A
Si enim Deus naturalibus ramis )ion pepcrcit, ne
,>^
peccatrices per fidem sibi copulaverit. et cuius rei
. , ,
^, , . . ,.
X- * ^ii.* T„ graiia hoc admonuerit perpendere, subinfert et di-
^
/br/c nfc ti6? narcflf. Naturales ramos appellat Ju- ,
, «,
I
/ -j •
' ^ , .,
. X T^ JM *• . • • c\t ut non sitis vobhs ipsis
:
^ sajjientes,
^ id esi ut non
d«os. qui ex sanctis patribus et Deo dilectis origi-
superbiatis, dicentes vospropriis meritis fore salva-
nem traxerunt. et est sensus gentilis, considera :

tos, ac per hoc alios despiciatis. Sibi enim sapiens

quiasiDeus Judaeis non pepercit. qui a sanctis
dicitur, qui donum quod habet, non Dei gratiae,
patribus originem duxerunt, et ex quorum gente
sed suis meritis et studio deputat qui autem secun-
carnem assumpsit.multomagis nec
;

ip.se tibi parcet,

dum Deum sapiens est, in beneficiis Dei non in-
si a fide Dei recesseris, qui oleaster eras. vel si in
sultat abjectis.sed cuni timore gratias agit miseri-
superbise fastu te elevaveris despiciendo Judaeum.
cordiae largitoris. Aliter : sibi fit sapiens qui quem-
Vide ergo bonilatem et severitatem Dei. SeverusC li,^^^ ^3^^^^^^,,^^^ cum potius ex conside-
^^^^j^j^
judex dicitur qui in nullam partem suum judicium ^.^.^-^^^^ peccataris humilian
humiliari conveniat :
: uuia omnes
quu
flectit, sed per rectitudinem incedit. Severitas vero sumus unius non ejusdem gratise. Ipse
naturae. licet
dicitur judicium, quo nuUi adulatur, sedjusteomne ergo Apostolus demonstrabit dequomysterio loqui-
judicat. Bonitas autem, pietas gratiae et miseri- tur quia cxcitas cx partc conligit in Israel. Recte
:

cordise qua bona pra?stantur hominibus, in eos (jui- dicit, ex pai-te contigit caecitas, et non ex toto.quia
dem qui ceciderunt, sevcritatcm., id est
Judseos reliquiae ceciderunt. Caecitas vero contigit in Israel
justissimum judicium, exercuit inte autembonita- :
non corporis, quae fit amisso lumine oculorum, sed
tem Deiy hoc est gratiarn pietatis, monslrabit, si cordis. quae fit tenebris inlidelitatis. In his ergo
permanseris in bonilate/id est infiderecta : alioquin
dictis Apostoli, quod m^^sterium sit in lapsu Judaeo-
ct tu excideris, id est, si a fide recesseris, penitus
rum dicimus, sed ex qua profunditate consilii Dei
peribis. Distat autom inter frangi et excidi, quia
veniatcum ipso Paulo ignoramus etsi ipse •
sciebat,
fractus ramus potest utcunque arbori sua} resoJi-
non tamen manifestavit. Dicit enim quia : caecitas
dari, excisus nuUatenus. Etnotandum quiaJudaeos ex partecontigitin Israel : doncc pleniludj gcniium
dixit fractos, qui pr^edicante Elia et Enoch, solida-D .^^^,^^,^^ ^^ ^.^ ^^^^^^.^ ^^,^,^^^ ^^^^^^^ (ieret.V\emtu&i
.

bunturin fideChristi gentiles autera.si a fide Clni

:
nem autem gentium, non conversionem oranium
sti recesserint, penitus ;ibscindendos a gr^itia Dei, accipimus sed multitudinera earura quae aut jani
;

acdeinde perdendos; unde sequitur :

divina preodestinatione collecta est, aut in futuro
Sed et illi. subaudis Judaei, si non permanserint coUigetur. Plenitudo vero haec non ad numerum
in incredulitate, inserentur fidei Christi et fidei cunctorum pertinet, sed ad nuraerum a Deo praefi-

T^aitriaTchaTUin : fiotens esl enim Deus iterum inserere nitum. Corruerunt itaque Judaei ut surgerent gen-
illus fidei Christi. ^es. Quis hoc mystermm valet penetrare ? cur Deus

xYam si tu ex naturali prxcisus cs oleastro, et multitudinem gentmm spreverit pene ab exordio

contra naturam inserlusesin bonam olivam.quanto mundi, a tempore sciiicet quo confusum estlabium
raagis hi qui secundum naturam inserentur sux universse terr;e et Jud;eos tantum sibi peculiares
;

otiv^'. Gentilem alloquitur superbientem contra ra- fecerit,qui perlineam Heber descenderunt iterum- :

mos qui tracti sunt, et qui gloriatur quasi suis me- que gentes in suo adventu collegerit, et Judaeos in
ritis meruerit salvari, et dicit: Si tu, ogentilis, per fine mundi recipiendos abjecerit? Quis, inquamj
 ;

46r, EXPOSITIO IX EPP. S. PAIILI. - IX EPIST. AD ROM. m

tam subtilem dispositionem divinnm invesjgai'e Aniam c.xemplar justitite ct lidei pnecodentium pa-
sufficiet ? trutn illi qui credimt veraciter tenent.
Veniet ex Sion qui eripial et averlal ii/i/iietalem Sine poeniteniia enim sunt dona cl vocatio Dei. Poe-
a Jacob. Sion ipsa est Hierusalcm, de qua Micheas nitentia enim pro mutatione accipitur nonnunquam
ait De Sion exihit lex, et Vcrbum /Jumini de Uic-
: in sa( ra Scnptura, sicut habes Domino dicente ad
rusalem {Micli. iv). Salvator etenim, nascendo ex Samuelem : Pccnitet me regem fecisse Saul super
plebe Israelitica, juxta quod Isaias olim propheta Israet : unge filium Isai {I Reg. xiv, xvi). Dum prce-

cecinerat, dicens : Ecce virgo concipicl, cl pariet cipit ungi filium Isai, ostendit se immutare dispo-
filium {Isa. vii), veniet de Sion, sive de ilieiusalem. sitionem facti sui, idcoque dicit Pa?nitet me. Et :

Ponendo vero niembra sua in cruce, propiiumque alibi Juravit Dominus,

: non pcenitehit eum {Psal. et

sanguinem fundendo,et lavacrum baptismatisdando, Gvi),id est, nonmutabiturvoIuntasejus.Verumquod

eripuit tam gentes quam et illas reliquias qua^ ex dicit dona et vocatio Dei, inteiligitur ordine prae-
Israel crediderunt, quod ante nemo facere ijraeva- Primum enim vocat Deus ad Gdem suam
postcro.
lebat, avertit nihilominus impietates a Jacob, ab secundum clectionem gratiae, postmodum vero con-
his videlicet qui crediderunt ex Judaeis in piimo pfert dona Spiiitus sancti et praemia vitie ; igitu r sine
adventu illius avertet quoque pleniter et ab his
; mutatione sunt dona et vocatio Dei in his de qui-
qui, suscepta gentium multitudine, convertentur et bu.s supra lectum ebt : Quos pricdcstinavit., hos et
salvabuntur, sicut scriptum est : Ipse redimet Israel vocavit {Rom. viii), non in his de quibus dicitur :

ex omnibus iniquitatihus suis {Psal. cxxix ; et cuni Multi sunt vocati, sed pauci electi [Matth. xx). Ali-

plenitudo gentium intraverit, tunc omnis Israel ter : sine poenitentia sunt dona et vocatio Dei in
salvus fiet. illis qui ad fidem Dei veniunt. Verbi gratia : voca-
Et hoc illis a me testamentum., subaudis dabitur, tur quis ex paganismo, baptizatur, et ab omni reatu
sive complebitur, per quod aliquando promissio de- absolvitur : quid boni fecit ut vocaretur. et ut do-
signatur ct Evangelium. Et potest hic utrumque in- num remissionis omnium culparum consequeretur ?

telligi ;
promissio videlicet regni coelorum, et Evan- Neque enim jejunavit neque in eleemosynis, vel an- :

gelium in quo ipsa promissio continetur, dicente norum computatione in poenitentia culpas delevit.
Domino PcBnitentiam agite^ appropinquabit regnum
: Dicamus et apertius : nascitur quis cum originali
calorum {Matlh. iv). De hoc testamento dietum est peccato; addit deinceps multa actualia : si credi-
per prophetam Feriam, inquit, cum eis pactum
: derit, vocatus est ; baptizatus, statim ab hac vita
novum, et testamentum novum scribam in cordibus subtrahitur; accipit dona perennis vitae : ecce dona
eorum. Sequitur Gum ahstutero peccata eorum. His
: et vocatio Dei sine pcenitentia.
verbis demonstrat quod, licet quorumdam creden- p Sicutenim et vos aliquando non credidistis Deo,
tium ex eis peccata sint ablata, in fine tamen saeculi nunc autem misericordiam consecuti estis propter
per baptismi gratiam plenius auferentur. illorum incredulitatem; ita et isti nunc non credide-
Secundum Evangelium quidem inimici Dei propter runt in vestram misericordiam, ut et ipsi misericor-
vos. Non ait secundum legem, quam pro viiibus diam consequantur. Misericordiam appellat isto in
suis Judaei aemulabantur, sed secundum EvangeJium loco Apostoluslidem, gratiam baptismatis,remissio-
quod contemnebant, ubi narratur qualiter Domi-
ipsi nem peccatorum, et donum Spiritus sancti, pariter-
num morti tradiderint. Ergo quantum attinet ad que reconciliationem, qua reconciliati sunt gentiles
Evangelium, quod Judsei non rcipiunt, inimici sunt Deo et insuper quidquid boni post Domini adven-
:

Christi et eju^dem Evangelii. Hanc inimicitiam id- tum gratis a Deo perceperunt, ostendens quia
circo Judaei incurrerunt, ut gentes credere possent sicut gentiles in primo Doinini adventu misericor-
et hoc est quod dicit. Propter vos, o gentiles, ut vos diam Dei sunt consecuti. ita et Judaei consequentur,
crederetis, inimici Dei facti sunt Judaei secundum appropinquantesecundo adventu, perpraedicationem
Evangelium, id est secundum quod Evangelium lo- D Eliae et Enoch juxta quod idem egregius praedica- :

quitur. Siquidem in Evangelio refertur qualiter tor alias loquitur, dicens : Cum pleniludo gentium
impii Judaei peregerunt necero Christi,propter quam intravcrit, tunc ornnis Israel salvus fict. Sicut vos,
incurrerunt iniinicitiam Dei, quod quia in infide- non credidistis Deo,
inquit, vos gentiles, aliquando
litate permanserunt. Secundum. autem elertionem, nunc autem in Domini adventum per praedicatio-
charissimi propicr patres. Non sic intelligendum est nem apostolorum inisericordiam omnipotentis Dei
etqui appellantur inimici Dei, ipsi sint et charissimi, consecuti estis propter Judaeorum incredulitatem,
prcesertim cum Judaei una gens sint, quae dividitur in quorum loco credendo subintrastis ita et ipsi ;

in credentes et non credentes. Igitur Judaei alieni a Judaei nunc non crediderunt in vestram misericor-
fide Christi inimici sunt Dei : cliarissimi vero iili, diam, qute vobis a Deo data est, id est in isto tem-
qui perelectionem, sive pnedestinationem Dei, sunt pore quando vos misericordiam consecuti estis, vel

justificati : de qua dicitur : Qui rlegit nos in ipso in vestra misericordia dicit, hoc est. ut vos miseri-
anie mundi constitutionem, ut essemus sancti ct iin- curdiam consequi potuissetis. Casus etenim illorum,
maculati {Ephes. i) : qui propter patres, id (^st salus fuit gentiuin. Poterat aliquis (li(;(*re : Quare
Abraham et caeteros, charissimi nuncupantur, quo- non crediderunt Judiei in piimo Domini adventu ?
 : !;

4b: HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS T. - COMMEXT. RIBL, 468

Xd ha?c ApostolusUtgentes, inquit,misericordiam A ndevenituradbonaoperaagenda,nonaboperibnsad
:

consequerentur. postmodurn in fine sivculi

et ipsi lidem nisionim Coriieliusfidem prinium habuisset,
:

consequantur, si enim in primo Domini advontu pra^ventus ab inspiratione divina. nequaquam hona
credidisient, ex legis operibus se justificatos puta- opera habuisset Sed, sicut beatus Givgorius dicit,
rent; in fine veio s<ecuii cum crediderent, miseri- prreventus est a Deo ut haberet fidem unius Dei-
cordiam consecutos se non dubitabunt. Unde sub- tatis.non tamen in Trinitatein personarum in Deo
dit :
essecognovit,quoadusque Petrusad eum est missus.
Conclusit Drus omnia, id est omnium honiinum Unusquisque autem Deo fidem et opera sua tribuit,
genera. in increduhtate, id est concludi permisit quando ejus gratia praBventus credit in eum, et bona
intra incredulitatem, ut omniiirn ynisrreatjir.
Con- opera exercendo studet voluntati ejus placere. Quo-
clusos esse ostendit tam Judaeos quam gentiles sub mani ex iiiso, id est ex parte sunt omnia, quia ab
peccato incrednlitatis Juda^os quidem legem natu-
; ipso originem sumpserunt; ct per ipsum, id est per
raiera et scriptam destruendo, gentiles vero natu- Filiuiii. sunt omnia.quia perilluni omnia facta sunt;
ralera legem calcando. Sed ut clarior fieret ejus el in /;xvo. id est in Spiiitu sancto, sunt omnia. quia
gratia qua dimittnntur peccata his ita conciiisis, in illo consistunt . ecce Tiinitas personarum, Quod
placuit ei tunc abolendis pecratis hominum, sacra- ^ vero subdit : //).v2 gloria, trium personarum una et
mentum remissionis airerre quando nimo poterat siiigularissubstantia declaratur, sicut et Isaiasetiam
de suis meritis gloriari. Increduli siquidem (uerunt dicit se audisse dic(M'e Seraphim : Sanclus, sanctus,
gentiles. sed misericoidiam Dei alj eo vocati, con- sanctus Do^ninus Dcus Sabaoih Jsa. vi). Ter dicit de
secuti sunt. Sunt modo et Judsei increduli. sed personis sanctus, et una tiintummodo vice de ma-
miserebitur eorum. Quaretamen muititudinem gen- jestate Dominus. Similiter et l'Siibiiista : Benedicat
tium tanto tempore abjecerit Deus. Juda^os vero nos Deus Pater, benedicat Deus Filius, benedicat nos
dilexerit, et postmodum in adventu suo gentibus ad Deus Spiritus sanctus, ct mctuant eum omnes fines
se collectis Judaeos abjecerit? solus ip.se novit qui terne {Psal. lxvi); quod vero ait, ex ipso Deo Patre

conspicit omnia. Considemns Afostolus tantas esse sunt omnia, attendendum quod nondixitde ipso,est.

divitias bonitatis Dei. et tantum opus divinae sapien- aliud est onim ex ipso, aliud de ipso. Oinne enim
tiaB, cum non potuisset hoc comprehendere, subito quod <'st ex ipso non est de ipso sed quod est de ;

in interioribus oculis cordis, stupore simul atque ipso, hoc utique et ex ipso. Verbi gratia Filius ex :

pavore pernulsus, exclamavit et dixit Patre est. quia ab illo originem accepit, et de ipso,
altitudo divitiarum sapi^^nti^ et scientis^ Dei quia de ejus substantia est. Domus vero quae aedi-
Altitudo. sublim-tatem et profunditatem significat ; C ficatur ex lignis vel lapidibus. ex ipso homine est a
sapientia accipitur in divinis rebus, scientia iu quo fit, et a quo originem habet sed non e&t de ;

humanis sublimis ergo

: et profunda est abundantia ipso. id est de ejus substantia. Deus igitur creator
sapientiaedivinarum humanarumque rerum apud oinnium. spiiitus est invisibilis atque immutabilis ;

Deum, qui solus sicuti sunt omnia intuetur, et ad creatura vero omnis mutabilis Ergo non de im- est-

cujus notitiam omnissensus nosterretunditiir.(>z/a>?i mutabili substantia ejus creata sunt omnia, sed ab
incomprehensibilia sunt judicia ejus ! quibus ange^os immutabili Deitate cuncta sunt ex nihilo facta ac :

et homines judi<at, seu Judaeos atque gentiles, ex propterea ex ipso Patre sunt, qui ab illo originem
quibus nunc istos elegit, nunc illos abjecit et : ducunt.
quam investigabiles lieP ejus ! quibus a gentibus ad
Judaeos, et a Judaeis ad gentes transiit, et qui-
CAPUT XIL
bus iterum a gentibus ad Judaeos transiturus est Obsecro itaque vos, fratrcs, per misericordiara Dei,
vel per vias. possumus accipere actiones Dei qui- ut exhibeatis corporavestra hostiam viventem, sanc-
bus omnia operatus est, quae utique investigabiles tam, Deo placentem, rationabile obsequium vestrum.
sunt. QuiasupradixeratApostoIus.conclusitDeusomniain
Quis enim cognovit sensurn Domini? id e.st inteI-l^incredulitate,utomniummisereatur. ostendensquod
lectus ejus profunditatem quis penetravit? aut quis sive Judiei credentes, sive gentiles, non suis meritis,
consiliarius fjus fuit? Patrisconsiliarius unigenitus sed misericordia et gratia Dei salvati sunt ; obsecrat
Filius ejus est qui et Angelus magni con.Mlii appel- eos modo. et omnes credentes per eamdem miseri-
latur : sod ex hominibus et angelis nullus ejus fuit cordiam, qua redempti sunt sanguine Christi, et
consiliarius..4i/f quis prior dedit tUi, subaudis fidem tompore baptismatis ab omnibus sordibus abluti, ut
suam aut aliquod bonum opus, antequam ab ejus exhiljeant corpora sua hostiam vivi-ntem, et dicit :

gratia pi^veniretur, er retribuetur ei? m.erces a Obsecro vos per misericordiam Dei ac si diceret ; :

Domino, ex hoc quod fidem suam prior ei dedit. Non pei' potentiam magisterialem vobis impero.
Quidam voluerunt contra hoc intelligere centurio- qua sum vester magister et apostolus, sed obse-
nem Cornelium. bonis suis meritis exigentibus. a cro et deprecor quasi socius. quapropter et fratres
Deo ac episse fidem quasi causa remunerationis. eos ajpellat. non carne, sed fide. recolens illud
propter elee.mosynas scilicet et orationes quibus in- quod Salvator fidelibus dixit : Onines vos fratres
stabat. Quiiacirco ignoranter locuti sunt, quoniam a estis.quia unusesiPater vesLer,quiest mcoelis^Matth.
469 EXPOSITIO IX EPP. S. PAULI. — IX EPIST. AD ROM. 470

xxlli). IIoc inquit : Obseoro per misericorHiain I)ci,A haboret rionrativa saci'ificia lonc^e antequam veniret,
quia salvati estis. ut exhibeatis coi-pora vestra hos- utper illa typica facirius perveniret ad istufl verum.
tiam viventem,quod erantapud Romanos Judsei cre- Sive etiam tertiacausa mysterii fuit, ut illa offerren-
dentes qui victimas et hostias legales Deo Hieroso- tur sacrificia typica, quatenus istud saciiiiciuni
lymis in templo obtulerant : hos hortatur ut jam praefiguraretur quod quoti(iie Ecclesia pro salute
non boves, non hirccs, non arietes, sed semetipscs fidehum offertur.
hostias Deo spiritales immolent. Siquidem quando Et noUle conformari huic s35cnlo. "Per saeculumhic
ista scribebat Apostolus, adhuc templum H;eroso- non debemus intelligere praesentem vitam,qu?e sem-
lymis stabat, et necdum erat subversum a Romanis, per annis, temporibus, diebus, noctibus, horis, at-
Hostia igitur et immolatur et vivaest, quando homo que momentis volvitur, sed homines per carnalem
ab hac vita non deficit, et carnalibus vitiis se occi- conversationem saeculo deditos, paganos videlicet,
dit, mortificando menibra sua cum peccatis et con- Judaeos, htereticos, falsosque Christianos, quibus
cu})isceutiis. Verbi gratia : fuit superbus, efhcitur non debemus assimilari et consociari, ne eorum
humilis ; fuit lu.xuriosus. efficitur castus ; fuit gulo- vilis inquinemur et nostris. Nolite, inquit, confor-
sus, efficitur temperatus, appetitor parcimonia3 ^ mari huic saeculo. id est, nolUe similes fieri amato-
existens, omnisque frugalitatis. Sic vivit tiomo vir- ribus hujus saeculi, qui virtutes despiciunt, et vitia
tutibus, et moritur vitiis. Ilostia^ appellabantur in sectantur; wrf reformaminiin novHate sensus veslri,
Veteri Testan^ento animalia, quae adducebaiitur ad per studium lectionis et meditationis Vetei-is Testa-
ostium domus Domini, ibique sacerdotibus trade- menti et Xovi. Quotidie sensus nosteret intellectus
bantur ; victimae vero dicebantur a vinciendo, eo innovatur et reformatur dum proficimus,etmagis ac
quod funibus et restibus vincta animalia ad sacrifi- magis in sapientia crescimus, ea de Deo intelli-
cium adducebantur Quantum vero ad paganorum gendo quae antea ignorabamus. Reformatur etiam
pertinet ritum. hostia dicebatur sacrificium quod in novitate sensus noster, dum proficit in nobis opus
offerebatur idolis.quando contra hostes dimicandum bonum,quia quanto intellectus in effectum operibus
erat : victima vero dicebatur sacrificium, quod, vi- vertitur.tanto amplius innovatur.Dicamus apertius:
ctoria potita.diis pro gratiarum actione offorebatur. erat quis in littera legis positus. non penetral)at in-
Sanctam : corpora nostra fieri dc^bent hostia san- teriora : transiit ad Evangelium :didicit quod lex
cta, quia templum sunt Spiritus sancti, juxta quod spiritaliter debeat intelligi. atque ita reformatus est
dicitur alibi : Templum Dei sanctum est, quod estis in novitate sensus sui.duin amissis tenebriscarnalis
vos[ICor.m). Et rursus Nescitis quia membra intelligentiaead fi-uctum transiit spiritalisallegoriae.
:

vestra iemplum sunt Spiritus sancti ? (/ Cor vi.i C Sic intelligendum et de his qui, spretis vitiis, ad vir-
Oportet ergo sanctaesse corpora, quae Dei sunt ha- tutes transeunt, et dum proficiunt de virtute in vir-
bitacula. Deo placentera, id est a vitiis et peccatis tutem, quotidie innovantur : ut probetis qux sit vo~
separatam, quiaqui vitiis se subtrahit et virtutibus lunias Dei : qui sacras Scripturas saeculo legit, ille

imbuitur, Deo utique placet. Rationabile sit obse- invenit quae sit voluntas Dei, id est quid Deo pla-
quium vestrum Obsequium ()roprie dicitur obedien- ceat, quidve displiceat, vel quomodo voluntas ejus
tia, ab eo verbo quod est obsequor, sed hic ab Apo- impleri possitomnibus etenim actionibus nostris
In
stolo procultu divinae religionis ponitur,
quod olim debemus perpendere utrum Deo accepta sint opera
apudJudaeos quodammodoirrationabile fuit,quando quae agimusannon bona,et beticplacens^et perfecta.
:

putabantinvisibili et incorporeo Deo per corporales Bona voluntas Dei est quia bona desiderat semper;
victiraas et sanguinolentas se posse placere, et a beneplacens, quia omnia bona placita sunt ei per- ;

peccatis mundari Xeque enim ad rationem pertinet fecta, quia nihil duplicitatis placet ei sed ea quae
ut rationabilis creatura,quaeesthomo. irrationabilia sincero animo hunt. Aliter : bona in fide, benepla-
pro se oftVrat.ltaque rationabilis cultus est ut Deo, cens in spe futurorum bonorum, perfccta in chari-
qui est spiritus,mens hominis offercitur, mortificata tate, id est in Dei dilectione et proximi, Haic enim
a vitiis. Quandocunqueenim vitia carnis et reci(Jiva Dtria voluntatem Dei perficiunt. Sive aliter : bona
peccata in nobis mortificamus, virtutibusque polle- voluntas Deiestin conjugatis,beneplacens in viduis,
mus,hostiaviva atquerHtionabilisefficimur. Sed for- perfecta in virginibus Hi tres ordines, si secundum
tassequaerit aliquis : Quare Deus omnipotens iegales voluntatem Dei et virtutum tramitem processerint,
hostias victimasque sibi praeceperit offerri, si ipse praemiis voluntatis Dei dosjabuntur.
per illa sacrificia offerentibus placabilis non redde- Dico enim per gratiam qux data est mihi,omnibus
batur, adeo ut peccata eis indulgeret? Cui respon- qui suntintervos Non plussapere quam oportet sapc-
:

dendum est, obduas praecipue causas hoc a Deo prae- re, spd sapere adsobrietatem. Gratiam in hoc loco, se-
ceptum esse : vel quia proni erant animi Judif:orum cundum beatum Ambrosium, sapientiam debemus
ad idoiacolenda. atque ideo toleraf)ilius erat Deo a accipere, quae Paulo gratis data est sinesuismeritis
se creata sil)i offerri quam daemonibus, vel quia ve- in scientia Veteris ei Novi Te>tamenti, et in lin-

rum sacrificium futurum erat in mundo. Doniinus guis omnium gentiura.Dicit enim beatusAugustinus
videlicet Jesus (Jhristus.qui una immolationeabstu- in quodam sermone suo Uivinitus ita procuratum
:

lit peccatum mundi, quod omnino dignum erat ut esse Apostolo, ut quia omnibusgentibus erat praedi-
 :

471 HAYMOMS IIALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. - COMMENT. BIBL. 472

caturu^, niajorem sapientiani pra3 omnibus aposto- A nostrnii) iion dobet inva'1ere alterius niinisterium,
lis haberet, ut omnibus piiilosopbisgentium et sini- Et tamen sii iit oculi videiit toto corpori. et aures
plicibus esset sutTRJens. liide et Petius in Epi^tola audiunt, et os lo(|uitur, et manus cooperantur suo
sua lauilat illum. dicens Sicut, inquit.trater noster
: corpori, sic debent agere et spiritalia inembra Ec-
Paulus pwdicat inomnihus ecelesiis secundum sa- clesia^.Oculisunt qui aliisministrant spiritale lumen
pientiam sibi a Deo datam (// Pctr. iii).Quod autem sieut doctoros : aures, boni auditores, qui verba
dicit.omnibusquisunt inter vos.siinplieiter et potest magistrorum humiliter audiunt : nares. qui scien-
intelligi.ul dicatur lOmnibus dico ciuisunt inter vos, tiam discernendi inter fetores vitiorum et odores
et altiori intellectu.ut illos alloquntur qui per lidem virtutum obtineut: os, qui alios erudiunt; raanus,
Deo adhaerebant qui semper habet esse, Deus enim qui aliis rainistrant necessaria sicut sunt eleerao-
solus est quia ipse substantialiter habet e.sse, sicut ad synarii boni ;
pedes, qui pro sanguine innoxio libe-
Moysen dicit {Exod. iii : Etjo suni (jiii sum, et Eqo rando, et ad ii;lirmos visitandos currunt. Ikec sibi
sum Deus Abraham, etc. Quicunque ergo illiadhie- invicem prospicereet ministrare debent.Quapropter
rent, illisunt,sicut et qui non adhiierent, non sunt et infort Apostolus : siiKjuli autcm altev alterius
ergo qui sunt dicit, id est qui por lidem qune per utinhra : quia unusquisque juxta gratiara sibi divi-
dilectioneinoperaturDeo copulantur. Et quid dico .'B nitus collatain alios juvaro debet, ut sint sibi in-
Hoc utique dico et praecipio, non plus sapere quara vicem membra, et in spiritalibus, et in tempora-
oportet sapere,id estnruisuperbire.Hoc dicit c<mtra libus.
gentiles turnentes. qui insultabant Juda^is tanquain IJahcntes autcm donationes secundum gratiam,,ciux
ramis fractis. Plus enim quam oportet sapit, qui data est nobis, di/fcrentcs. In hoc loco defectus di-
propter alterius raiseriam se extollit, cura potius ctionis est, quapropter necesse est ut subaudiatur
hurailiari debeat, ne et ipseUicendum et cadat. aliquid ad completionem sensus. Dicatur itaque
propter eos qui, sanara doctrinam non sectantes, hoc modo : Sumus igitur nos habentes donationes
quaedam falsitatis dcgmata coraponunt, quibus sira- secundum gratiam quae data est iiobis a Deo, diffe-
pliciura animos corrurapunt, non plus sapere quam rentes et ab invicem distantes,sicut et membra cor-
oportet sapere. Oportet denique ut viara praeceden- poris. .Vorbi gratia : oculus non est auris, nec auris
tium dr.ctorum imitetur et ingeniiim prcosentium oculus : sic sunt in Ecclesia qui sunt oculi, et non
magistrorum, adimplens quod dicit Sapientia : Xe sunt aures, sunt aures et non sunt oculi : sunt do-
iransgrediaris terminos quos posuerunt patres tui ctores, sunt auditores, sunteleemosynarii, et caeteri
(Prov. XXII), sed sapere ad sobrietatem, id est ad ordines in quibus divisa est gratia Gratia dicitur
temperantiara. Sobrio namque sapit, qui agnoscit ^gratis data, et quidquid habent lideles donorum et
quid ipsesit,etsicut coiam Doo in Christo loquitur. donationum gratia Dei est, quia sine suis meritis
Hoc praeceptum transgressi sunt omnes ha^retici. iilud perceperunt : sive prophetiam^ subaudis quis
Et wniV7J//^j/e, subaudis,dicosicdebere sapere, sicut iiabet : site rationcm fidci habet illam, quia fides
Veusdivisit mensuram fidci: in fidenamqueinensura hoc promeruit. Si enim non credidissemus, prophe-
est, quantum ad nostram cu|).ncitatem attinet, quia ticB spiritum nequaquamaccepissemus. Legitur {Act.
aliusplu.s, alius minuscredit. ^-.ijorem
enim fidem xi) Agabus prophetasse post Doraini ascensionem,
habuerunt apostoli montes trau^ierendo, quam nos et quatuor filicC Philippi. Ipsi etiam apostoli pro-
habeamus. Sive intelligitur haec n iisui-a in donis phetae fuerunt, quia futura pr^emia electorum et
fidei quia habentibus fidem,
alii datur sermo sa- pcenas reproborura praedicabant suis auditoribus,
sermo scientiie (/ Cor. xii), etc Et hu-
pientiae, alii Alio modo, prophetiam hic pro doctrina possumus
jusmodi mensura secundum rationem fidei datur, accipere, ut sit sensus : sive prophetiam, id est
quoniam non nisi fidem tenentibus tribuitur. Intel- doctrinam.quis habet secundum rationem fidei.dis-
ligituretfidera ministeriis ecciesiasticis, quai .secun- penset illam, nec plus sapiat quam oportet sapere.
dum modum .suura debentperagi, et non ultra lici-D Rationem autera fidei, veritatem catholicae fidei,di-
tura usurpari. Verbi gratia : Presbyter es, non usur- cit, secundum quam debet quilibetdoctordispensare
pes episcopi ministeriura : diaconus es, noli tibi praedicationem suam, ne forte a veritate deviet : sive
vindicare aliquidex officio presbyteri.Sicde cceteris ministeriu)n, subaudis quis habet, in ministrando,
ministeriis et gradibus intelligendura est. non plus sapiat quam oportetsapere. In ministerio
Sicut enim mcmbra rn ulta habemus in uno corpore, etenira gratis a Deo sibi coUato, nemo superbire
omnia autem membra iion eumdem actum habent.ita debet, id est non plus sapere quam oportet sapere.
multi unum corpus suynus in Chrislo. Sicut in uno Habes quod ministres pauperibus et orphanis, noli
corpore raulta raerabra unum corpus faciunt, ita superbire, quia gratis tibi a Deo datum est. Potest
rnultitudo fidelium conjuncta per fidem et dilectio- et de ministerio ecclesiastico intolligi, de quo nemo
nera capiti suo.quod e.st Christus.unum corpussu- debet superbire, licet sit episcopus, licet presbyter,
mus curn illo. Verum membra
corporis nostri pro- aut pater monasterii constitutus.sed magis debet se
pria habent officia^utoculi videndi, aures audiendi, hurailiare, attendens illudquod dicitur (Luc. xiv) :

et. reliqua similiter. Et sicut unurn raerabrura alte- Omnis quise huiniliat.exaltabitur.et quanto magnus
rius membri non usurpat officium, sic unusquisque es. huinilia te in omnibus sivc (jui docet in do :
 :

473 EXPOSITIO IN EPP. S, PAULI. — IN EPIST. AD ROM. 474

ctrina, subnudis qa?R illi a Doo gratis data est, non A qui parva tribuit ac temporalia, recepturus est -ma-
debct plus sapere qunm «^portot sn})ei'e. Ilicc au- xima pra^mia et aeterna quoniam oleomosyna quoR ;

tem doctrinain Veteri et Novo Testamento inteili- paupriilargitur in torra, a Doniino rocipitur in ca?lo,

gitur. sicut boatus Ambrosius dicit : Ipse idomque dictu-

Qid exhorLalin\in exliorlando subaudisnon debet i'us est electis in die judicii : (juandiu uni ex his
plus saperc' quaui oportet sa})ere, quia non oportct ininimis nieis fecislis, mihi fccistis (Matth. xxv).At

inde superbire. Hoc autem anim.advertendum, buc- qui do morcode ceternae retiibutionis dubitat,in hi-
usque subaudiendum esse a su|'erioribus bujus huitat(! cordis oloomosynas non erogat. Non onim

Epistolie : Non plus sapere quam oportet sapere. prodoj-t (juod porrigit, quia et hic amittit quod tri-

Exhortatio est species praedicationis et doctrinnc, et buit, ot in luturo prajmium vel mercedem non re-

niaxime ad dolentem ot desperantem respicit. Verbi cipiet.

gratia Sunt multi doctores qui sapientia divina-

:
DHcctio sinc siniulatwnc, subaudis adimplenda
rum Scripturarum poUentes pariterque eloquontia ost. Onmis dilectio quic secundum Doum non est,

verborum florentes, tota die alloquuntur populum, et pro Dei amore non agitur, simulatio et fictio vo-

disputantes de rectitudine fidei, de appetitu virtu- canda est. Ideoque qui fratrem diiigore dicitur, si
tum, et exsecrationo vitiorum, de fehcitate per- i^
non correxit cum eum erraro vidorit, simuiatam
petui regni, et perditione inferni : et protolato ser- cliaritatem erga proximum iiabore convincitur.

mone pene usque ad solis occubitum, exemplum Odientes malum^

diaboium et illius,
id est membra
consohntionis lapsis minime proferunt. Interim vero atque omne peccatum sitis odiontes.Notandum au-
dum audit aliquis ex circumstantibus po^nas in- tem, odium hic in bonam partom accipiendum,quo-
ferni, quae ab illis minantur his qui crirninaiibus niam odium malum quo odimus fratrem no-
est et

delictis tenentur obnoxii, et recolit se aliquod fa- strum adhxrentes bono, id est Deo, qui est sum-
:

cinus gravissimum perpetrasse, homicidium vi- mum bonum, et membris ejus atquejustitise, omni-
dolicet, adultoiium, aut aliquid horum ; ob imma- busque viitutibus : charitatc fraternitatis invicem
nitatem scoleris sui tristitia dosperationis perfun- diligentcs^ id est cum charitate fraternitatis sitis

ditur, quia non audivit verbum consohxtionis a vos alterutrum diligentes, quia unus cst Pater ve-
pra^dicatoribus ;
quem si invonerit quihbet simplex stei', Omnes enim qui unam fidem
qui in coelis est.
praedicator statim percontando porquiri ab eo cujus habont uno baptismate sunt abluti,ita seinvicem
et

rei causa tristetur^moestusque incodat; ctcomperta diligere secundum Deum debent, veluti fratres ex

causa consolatur illum verbis simplicibus, quibus unomatris utero egressi \honore invicem prsevenien-
valet, simuique hortatur ne desperet de venia sdi-^tss, id est : invicem honorem vobis impendite, prJB
lutis, dans pariter exempla consolatoria.ac dicens :
lati subjoctis,subjocti pra3latis,quia hurailitatis vir-

Quid in desperationis malum laberis? Considera (si tus, etiam ethnicis placet.
mavis) misericordias Domini quantae sint,de quibus Sollicitudine non sitis pigri, id est, in cura subdi-
Psalmista dicit : Misericordia Domini super omnia torum non sitis desides et torpentes, ne forte cum
opera ejus.Nunquid David non erat rex etpropheta, servo inutili damnemini, qui ligatis manibus et pe-
quando simul patravit adulterium cum homicidio ? dibus, rnissus est in tonobi'as. Et non solum qui
et tamen veniam meruit. Nunquid Petrus postquam pneest, verum etiam omnis subjectus, studiosus et
electus est a Domino, non negavit illum ter dicens: velox debetesse ad omne opus bonum ; spiritu fer-
Non novi illum (Matth. xxvi)? et tamen pius Domi- ventes^ id est calorem et fervorem Spiritus sancti
nus postea prsefecit illum Ecclesiae suse.Nunquid et habeatis, vel spiritu, id est mente, non sitis te-

latro non meruit audirc Hodie mecum eris in pa-

: pidi in dilectione Dei et proximi, ne forte audiatis
radiso (Luc. xxv) ? Talibus verbis exhortaturus il- Quianccfrigidus es,nec calidus, incipiamte evomere
lum alloquensqui in desperationem ruerat,in spem ex ore meo (Ajwc. iii). De hujus ignis fei'vore, dicit
veniae sistit. Ecce quomodo exhortatio spoA-ieaTi^ommuii in EvangeVw.Ignem veni mittere interrayn
Qui tribuit in simpticitatc,id est,
est prsedicationis. {Luc. XII), etc. Domino servientes, non divitiis neque
qui eleemosynam pauperibus largitur, etdoctrinam vitiis, sive delectationibus. lUi Domino serviunt qui
inscio, ideo faciat, ut Deo et non hominibus pla- ejus prcecepta servant.iSpc gaudentes.spea estexspe-
ceat, et est subaudiendum : Ita qui tribuit, in sim- ctatio futurorum bonorum. Inde dicit Apostolus
plicitate tribuat. Qui prseest in sollicitudine, sub- modo : Spe sive exspectatione pra^^miorum coe-

audis debet praeesse, ut sibi commissos non ne- lestium sitis gaudentes etiam inangustiis : in tribu-
ghgat. Haoc sollicitudo, id est magna cura, circa tatione, vobis illata a persecutoribus, aitis patientes,
animas maxime debet esse.Qui miseretur, subaudis id est in animositate non reluctantes, et non requi-
pauperibus, cibum esurionti porrigendo,et potum si- rentos praemium in praesenti ; orationi iiistanies,
tienti, vestimentum alge:!ti, et testum vaganti, in quia quod humanis auxiliis neque nostris viribus
hilaritate et gaudio mentis hoc faciat, quia Iiilarem obtinere et agere non possumus, necesse est ut ora-
datorem diligit Deus. Cum gaudio etenim mentis tionibus a Deo impetremus,sicut de Daniel et sociis
eleemosyna danda est, et misericordia pra.^standa. ejus logimus.
Securus sit de mercede qui huic operi insistit, quia Necessitatibus sanctorum communicantes. Non
475 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. P.\RS I, - CO^BIEXT. BIBL. 476
dixit, sanctis eleemosynara pnehete aut focite. sed A quibns on n)bus Dominus dicit lUati qui (ugent, ;

hone^tiori verbo usus est Vesitia bona sanotis quoniam ipxi coD.tolahuntur (Motth. iii).
:

participate Eo tempore quo ApostoUis ista .scnbe- Idipsum invirem scntientcs Hic sermo apertiusha-
bat, credentes suis tacultiJlil>us pri\abantur, unde betur in Grteco. Kst autem sensus : Sic scntite de
laudando dicit in Epistolaad Hebrieob.Juda-iscre- alio sicut de vobis, id est, sicut vobis bona optatis,
dt-ntibus : El rapinam honorum vesirorum cum sic et aliis ; et sicut vosipsos d ligitis, sic alios di-
gauilio suscepistis {Uibr. th) Ideoque illos qui fa- ligite : vel, ita a^stimate vos diligi a fratre veluti a
cultatibus piopriis adbuc non erant privati horta- vobismetipsis. Aon alta sapientcs, id est superba,
batur Apostolus. ut exspoliatis pro Christi lu.mine sed humilibus consentientes, ut et vos humiles ex-
subsidia teiuporalia administrarent, il!..riiii' indi- hibeatis. /)wjte a 7«t', inquit Dominus, (yj/m milis
gentiam suam putantes. bonis temporalibus cum eis su)n et humiUs corde {.\Jatlh. xi) Humilihus autem
incommune utentes, Dei eteniin dona communia consenlit,qui cum humilibus se humiliat.non pisefe-
non debent fieri privata. /lospitatitatem seclantes. rens seillis,sed socians et exspectansquud Dominus
Xou dixit, Hospitales estote, vel hospitalitatem \n'o\ms\t:07nnis qui sehvmiliat,exattahitur(Luc.xi\).
sequimini, sed dixit : H«.s}.italitatem sectamini. Quicunque enim humilitatem veram habent.utique
Plus enim dixit;sequitur namque hospitalitatem, B eamdem humilitatem in aliis vcnerantur. A'o/i7e
qui rogantes suscipit : sectatur vero qui eliam esse pnidentes apud vosmetipsos. Apud se prudens
non rogantes cogit et quierit. ne forte in vicis et est, et non apud Deum. qui sapientiam quamhabet
platei.<i extra tectum rei-.aneant.M:igna etenim vir- non Auctori om.nis sa|.ienti» de})Utat sed sibi suis-
tus est hu*pital'tas. perquam multi placuerunt Deo. que meritis et ingeniis. sive .sturiiis suis. Quo vitio
Angelisho-spitio susceptis,sicut Abraham et Loth, et deprehenduntur laborasse philosophi gentium, de
alii multi. quibus dicit idem Apostolus in exordio hujus Epi-
stolcE Qui cum co /)iovissent Deum, non .^icul Deum
•

Benedicite persequentibus ro?, id est, benedicite

glorificaierunt.scdevanuerunt in cogitationihus suis
illus. et bene loquimini cum illis qui vobis vim in-
Hom. i), id est, vani facti sunt, non rfiferentes Deo
ferant; henedicite, et nolife maiediccre.id est malum
gratias de collato sibi bono sine suis meritis.Aliter:
dicere. Verbi gratia : Detrihere alicui aut blasjjhe-
Apud se sapiens vel prudens est. qui cum sit stul-
raare, vei conturaeliam farere. maledicere est. Quasi
tus, sa})ieiitem se putat es^e, et gluriatur in se,
dicat : Licet ipsi male loquantur de vobis, dicentes
vos raagos esse et discipulos seductoris hominis,
quia speratfecire quod nescit.Veletiam tertio modo :

Prudens apud se esse quod vindictam expe-

dicitur,
nolite ideo nialedicere, sed patientei* ferte il-
iliis
1 u r\ ^ * *• 1 • •
C tendo suas injurias ulciscitur, quod
^ sequensversus
^
lorura opprobria. Quod apostolus in semetipso iin- '^
.
'

^
plebat. hoc utique suis auditoribus iraplere prae-
• •

cipiebat. n- •»
u * Dii \\
it enira alibi
it
Maledicimur, ^i ;.„,/•
et benedi-
.
:
t ] , ,
yulli m alu rn prc maloJYddentes. Mu]t\X)Utantnon
'^ ^
._ , ., . peccatura
esse r quis
m accepta
r injuria se ulciscitur,>
si
cxmus \I tor. iv).
,
j
et 'indictam iteium sumit Quod si ita esset. ne-
Gaudere cum gaude?itibus studetotc.Son praecipit quaquam ^postolus talia pra^.iperet; ac propterea
gauderecurahisquigaudentdetransitoriisetcaducis diciint aliqui.etiain [^lerumque raajus esse delictum,
rebus. sed cum his qui gaudent quod nomina eorum si inalura quis pro nialo reddiderit : quoniara potest
scriptasunt incalis. Xequeenim quibuscunque gau- fieri ut qui prius malum intulit quod peccatum aut
diis Christianorum gaudia sociauda bunl ; nrc qui- malum esset ignoraverit ; ille vero qui vindictam
buscunque fletibus lacrymae nostrjE jungendae sunt. expetii. et vicem reddit.quod malura fuerit, statira
Verbi gratia si videmus gaudere
: aliquos super ostendit.Unde potestita intelligi.quod maluminfer-
qucestumpecuniae.aut possessionumlatitudinem,non re alteri culpa est redderevero tiialum pro malo, :

debeiiius congratulari illis, quia istorum gaudia peccatum est. Et dum dicit Apostolus nulli malura
luctus sequuntur et lacrymae. Unde Dorainus non esse reddendum. fidelem qui videtur esse et infide-
solus de talibus, sed etiam de hoc admonuit Apo-Dlem tangit fideli ideo, quia frater est et infideh, : :

stolus non esse gaudendum quod dcemoiiia eis sub- ut lucrari possit. Providentes bona non solum coram
jecta erant. sed potius de hoc quod nomina eorum Ueo, sed ctiam coram omnibus hominibus.Coram Deo -

scripta essent in ccelo, et est sensus : Si videritis bona sibi providet, qui intimo cordisei qui socreta
lioraineiQ digna opera agentt^ra, quae mereamur intuetur placere studet.et illum noncogitatione.non
scribi in ccelis, de illius salule congaudetote Flere verbo non opere vult oirendere, nec olfendit quan-
cum non cum his qui lugent et
flenlibus cuiate : tum valet. Providet et coram omnibus hutninibus
deflent araissionem rerum tempotalium sed po- bona, qui verbo et moribus.onmique conversatione
tius cura his qui sua aut proxiraorum deflent pec- in omni vita sua pro \iribus suis, inquantura valet,
cata. sicut Samueldeflebat Saul. eo quod recess:ir>set irreprehensibilem se priebet.
Dominus ab eo et Paulus multosCorinthiuium.qui
; Si/ier'pote.stquo'li estquod vestraecon-
i r<;/)/ie.s/,id

post forniaitionem nt»n eger.mt poemtentiam. Sive gi-u\tvehg\on\,cum omnibus homiaibus pacrm habe?i-
etiam cum h:s lugere priccipit. qui lugent quod dif- fe, Rem diflicilemdict irus^praemisit.dicens : Si tieri

fertur aregno ccfclorum, securi jam de praemio. de potest,quia vix aatnullatenuslieripotest,utpaxcum

 .

477 EXPOSITIO L\ EPP. S. PAULI. — IX EPIST. AD ROM. m

omnibus homimbus servetur. Nam si paganum in- A hunc \irum ? cur ci mala tanta intuli, qui mihj tot
crepaveris, teque contempseiit, ncn vulttecum ha- bona contulit? Sine causa ergo infostus ei exstiti :

bere pacem. Similiter deJudaeo intelligendum atque Quapropter, quiatam benigne et patienter erga me
hseretico. Dicaiuuset alitoi- : Et quilil)et })iailiitus in- agit,incii)iam illum diligt reut(haii>simum fratrem,
crepat subjectcs delinqucntes. Dum eniiii eis displi- quem hactenus pcrsequal^ar ut hcstem. Si autem ei
cet increpatio prtelati, pacem cura illis habore ncn cibum et potum tribuit, idciico hoc fecerit, juxta
potest ; et cum ita sit, unusquisque animum suum quod quidam vclueruntintelligere,utcarbonesignis,
servot pacatum et quietum, liabens in se cum illis id est pa^nasiiifcj-ni, ei pneparet.dum ejus beneficiis
pacem, diligendo eos, quia Dominus omnium auctor honoratus eum non dilexerit, jam hoc non est chari-
est. licet vitiis se ab illo separent. Hoc loco, t in c tas, ideoquemeliusest ila intelligi, ut su] ra diximus

sequentibus, prohibet contentiones et lites, quibus in primo de irdorecharitatis. Quod vero dicit, super
ma.xinie pa.x violatur. caput, rerte percaput mens, id est rationabilitas ac
Non vosmclipsos defendentes, charissimi. Hoc du- princifialitas aiiimtje accipitur : quia sicut omnia
pliciter est intelligendum : uno modo de adversariis meiiibra reguntur a capite, ita ccgitaticnes etvolun-
nostris, hcereticis videlicet, lal.^is fratribus : qui in j»tates mente disponuntui
nos plerumque saeviunt. de quibus non debemus nos Noli vinci a malo. Xoli, inquit, vinci a malo, id
defendere, vindictaiii expetendo alio vero modo ut ; est ab aliquo vitio, non ab ira, non ab odio, non ab
si fueritqui.sinfidelium contia nos excitatus pro no- injustitia Sive, ncli vinci a malo. id est diabolo a
miiie Christi, aut causa alicujus jurgii, verbis con- quo vinceris dum contra mimicum tuum iracundia
tradictoriis, prcutratic dictat parcainus.ut mansueti accenderis, quia ad suani voluntatem te trahit. Ali-
et humiles et appai-eamus, imitantes Dominum, qui ter : Si tuasinjurias ulcisci volueris, a malo vinceris,
pauca ccram Pilatc respondit. Sed date locum irw : quiaei qui tibi malumfecit,similis efficeris: quando-
Duobus modislocum damusirse; velcum refrenamus cunqueenim diabolo vel vitio alicui obedimur, vin-
animum ne vindictam expetamus vel cum de loco ; cimur ab Dum illo. inalum pro malo reddimus.ab illo

ad locum fugimus. Date, inquit, locum irae, id est, vincimurqui nobisinjuriam fecit, et cui vicem red-
eos qui contra vos irati saeviunt. permittite vobis no- dimus, quia nos similes autem commo-
sibi facit. Si
cercquia patientia vestra remunerabitur, eteorum tum animura refrenamus ut vindictam proximonon
.saevitiapunietur. Vel. date locum irai, id est, nolite inferamus. tunc victoresexsistimus. et de peccato ad
vos vindicare, sed tugite de loco ad locum, juxta salutem acquirendo fratrem tnum[)hiimus. Sedvince
quod Dominuspraecipit dicens : Si vos fuerintperse- in hono malum. Yincein bono malunj,id est in Deo
cuti in civitate iina, fugite in aliam [MaUli. xix). C diabolum. Vincein bono malum,in patientia supera
Quodautem dicit : Date locum infi, Iiaecira vel illius inimicum et adversarium tuum, praebendo ei cibum
intelligitur qui saevit, vel futuri judicis qui in se- et potum, vestimentumet calceamentum : dumenim
quentibusloquitur perexemplum propheticum.^c?'/- tuis beneficiis provocas illum ad hoc ut te incipiat
ptum est enim: Mihi vindictam.nM^ydmWs reservate, diligere eomodo quo superiusdiximus,quodammodo
et ego retribuam, vobis qui patienter tulistis praemia superas illum. Vel vince in bono malum, id est in
etcoronam; etillisqui malum intulerunt vindictam viitutibus vince et supra vitia et peccata, accipiendo
pcenarum gehennae Quia enim homo invindicta mo- ex eis palmam victoriae.
dum excedit,nec potestse vindicare cum tranquilli-
tate mentis, idcirco
CAPUTXIII.
omnipotens Deus praecipit sibi
vindictam reservaii, utipsequi immutabilisestjudi- Omnisanima potestalibus sublimioribus subdita sit
non movetur ad iram, juxtaquod ei
cet illos, et qui In exordio sanctae Ecclesiae ex omnibus conditioni-
eximius orator Salomon dicit Tu autem, Domine, : bus veniebant ad fidem, et ne servi, ancillse, seu qui-
cum tranquilliiale judicas omnia iSap. xii). Hujus libet subjecti dicerent, quod ipsi qui consecuti erant
etenim judicis justum est judicium, quoniam non -pv libertatein omnmm peccatorum, et filii Dei eftecti
excedit modum, nec perturbatur in suo judicio indignum essetut s^rvirentsseculipotestatibus, dixit
Sed si esurierit inimicus tuus,ciba itlum : sisitit, Apostolus Omnis anima, id est omnis homo.
: liber
potum da illi. Si hoc feceris, tunc pro nialo reddes et servus, fidelis et infidelis, potestatibus sublimio-
bona, et accipies magna Hoc enim faciens,
praemia. ribus subditus sit. Omnis anima dicit, pro eo quod
carbones ignis congeres super caput ejus. Carbones est omnishomo. In sacracnim Scriptura, frequenter
ignis appellat in hoc loco fei"vorem charitatis Dei et sola anima totum hominem significat, sicut hic, et
proximi, de quo fervore Dominus dicit: Ignem veni inGenesi,ubi dicitur : Qucd ingressus est Jacob in
mittere i)i terram {Luc. xii;. Si haec feceris, inquit, ifCgyptum in animabus septuaginta [Gen. xlvi) ; et
quae superjus diximus, cibum videlicet et pctum in Actibus apostolorum : Eramus, inquit, in navi
inimico ministrandccurbones ignis, id est ardorem animx ducentcd septuaginta sex {Act. xxvii). Potesta-
charitatis, pones super caput ejus, id est super til)us sublimiorlbus dicit, regibus et principibus,
mentem ejus; quatenus tuis benehciis delectatus, tribunis, centurionibus, dominis, omnibusquepraela-
incipiatd ligere te, quem antea exosum habebat, in- tis Hoc et Petrus praeiipit {! Petr ii) : Subditi, in-
tantum ut dicat : Quid est quod hactenus egi contra quiens, estote omni huraaniie creaturae, id estomni-
 47y HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 480
bus hominibus, vobis pnrpositis, et lioc propttr A Sive bona sit illa potestas, seu mala, quiounque ei
Deum, sive propter amorem Domini. Inquantum ivsistit subtraliendo servitium abea, denegnndo tri-
quippe homo non oHVndit Deum, obsoqui et obedire butum, et honorem non prcTjbendo quem ei debel
debet celsioril)Us. Nam honio constat e.\ anima ot pitTbere. Dei ordiiuUioni lesistit et dispositloni,cujus
corpore: et in anima quidemdebet servare et invio- ordinatione illi principantur. Quidain, male sentien-
latam tidem Deo, in corpore vero debet servire sibi tes, has potestatesinterprotati suntdaemones,de qui-
dominantibus secundum servitutem pra^sentis vitie. bus in Epistola ad Ephesios dicitur : Non est nohis
Verum si contra fidei propositum viderit sibi imj)e- roHurtatio adversKs rarnem et sanguinem.sed adver-
i*Hri a principibus hujus sieculi, sive potestatibus. vcl sus prinripes et poiestates {Eplies. vi). Sed iste sensus
usque ad mortem satao^at ia-
dorainis, tunc pro fide valde est superfluus. quia in nullo debemus subdi
borare,ne.quodmajusest,animain videlicet perdat : da^monibus. Qui aulem resistunt potestatibus, regi-
quoniam licet illa potestasinterficiat corpus gladio, bus videlicet et principibus, etdominis suis, ipsisibi
animam autem non potest occidere. .Vt;/i est rniui damnationem artjuirunt. Pro qualitate enim culpae
potestas nisi a />po. Omnis potestas. sive major, sive acquirunt sibi vindictam. quiairatix} illae potestates
minor, qua^ hominibus praestatur, aut ex voluntate dum subditi eis parere contemnunt, aut occidunt
Dei, aut e.\ permissione constituta est, sicut dicitur^ eos, aut in carcerem mittunt, autetiam in exsilium
perSalomonem(/-'ror. viii) Per me reges regnant,
: dirigunt.Si quaesierit aliquis, cur Dominus dainna-
etprincipes docueruntjustitiam. Siautem quaerimus veritservum, autprincepssubjectum? responde: Re-
quare hce potestates ordinatcT! sint, id dicendum, sistebat mihi, et idcirco vindictam accepi ex illo.

quod genus humanum bestiale effectum, belluino Considerandum autem, quia non de damnatione
more contra se ccepit saevire, intantum. ut primi aeterna loquitur Apostolus, sed de corporali, eomodo
parentis filius in fratrem consurgens, interfecerit quo dictum habemus.
eum. Bestiarum enim est et hominis discerpere, et Namprinripesnonsunttimoribom operis,sedmah\
se invicem lacerare atque devorare. Verbi gratia : id est,non sunt ad hoc constituti ut timorem incutiant
Leodevorat hominem et ursum, ursus et lupus de- benelaborantibusetbonooperiinsistentibus, sed ma-
vorant homines,boves, etoves. Hac de causa omni- lefacientibus et servirenolentibus. Nam ad hoc sunt
potensDeus bestialibushominibus principes picepo- bene laborantes laudent et adjuvent,
constituti, ut
suit, ut eorum terrore acerbitas animorum illorum male verofacientes damnent. Sed si quisbonum fa-
reprimeretur. Sunt etiain pisces alios doglutientes, cit. nontimet potestatem qui vero malum timet,ab :

quos imitabantur homines in alios saevientes, quo-p eo damnatur; unde subdit Apostolus Vis autemnon :

rum temeritas principum formidine sedata est. Quse timere potestatem ? bonum fac, et habebis laudem ex
autcm sunt^ subaudis potestates super alios a Deo iUa. Non dicit laudabit te illa potestas, quia multae
ordinatae, sive quae suiit jura potestatum, a Deo or- potestates sunt, qutein subditis magis malum quam
dinatx sunt. Potestates etenim vel jura potestatum bonum diligunt, sed habebislaudemexillapotestate,
quae inmundo principantur, a Deo constituta3 sunt, id est, ipsa erit occasiout laude dignus sis, quia si

sicutjam supradiximus.UndeDominusdixit Pilato : tuo exempload fidem vel justitiae opera fuerit per-
Non liabrres in me potestatcm, nisi iihi daiuin cssct ducta, laudaberis tam ab illa, quam etiam ab aliis,
desuper {Joan. xix). Quibus verbis indicatur, quod et apud Deum quoque laude dignus eris. Aliter si :

sive bona potestas,utDavid, seumalafuerit, utNero, potestas illa usque ad mortem poenis te afflixerit,
non est nisi aut volente aut perrnittente Deo. Hoc autin aliquocontraria exstiterit, ut quoquelegitiine
autemtotuni idcircoprosequitur Apostolus, ut pote- deceitando mortem autaliquam injuriam patienter
jam dixi-
statibus subditi sint, quia nonnulli (sicut pertuleris, habebis ex illa laudem, id est, ipsa prae-
mus) ad fidem venientes, pristinum obsequium et bebit occasionem ut tu lauderis : quia percipies pro
servitium.quasi liberieffecti, dominis et principibus persecutionibus ejus tibi irrogatis perpetuam beati-
suisnolebantredd^^re, cum Dominus Je<usnon vene- -ntudinem, etlaudaberisapud Deumet homines. Con-
rit conditiones mutare, sed animas in aeternum vi- sideremus Laurentium quipro Christlnomine acer-
cturas salvaro. Dicebant enim Romani credentes : rimeest ustulatus. Nonfuissetlaudedignus perfecte
Nos quidivinislegibus paremus.etDeo servimus,non inventus, nisi a suo persecutore fuisset ustulatus ;
debemus servire nec honorem prccbere Neroni, aliis- ideoque ipsa potestas fuit occasio laudis ejus. Sic de
quepotestatibusterrenis.QuapropterApostolustalia caeteris sanctis martyribus est intelligendum, et de
scripsit eis.Poteratnarnquescandalum nasci domi- omnibus qui injuste damnantur.
niset principibus, si servi et subjecti eorum Chri- Dei enim minisier est tibi in bonum. Deienim mi-
stiani effecti.aservitioillorumefficerenturalieni.No- nister est, id est, a Deo constitutus est ad bonum
ceret quoqueEcclesiae, dum non pormitterenturalii tuum, ut suo timore etadjutoriocustodiat et tueatur
credere, cum magis mclior es debeant domini servos te. ne interficiaris ab inimico tuo et tuam substan-
suosrecipere.fideles Christi effectos.Hocet ipsa Veri- tianinon diripiant alii. Aliter Sunt multi quinolunt
:

tas per semetipsam prajcipit,dicens;/f^'^c/?7c ergo qu;e agere malum, sed timent potestatem mundanam, et
suntCxsaris Cxsari.etquie suntDei DeoiMattli. x\ii). causa hujus timoris non percipiunt quod cupiunt.
Itaque qui resistit potestati^Dei ordinationiresistit. Ergo ad bonum illorum ne faciant malum, potestates
 i8l EXPOSITIO IN EPP, S. PAULI. - L\ EPIST. AD ROM. 482

pnepositce sunt.quia quoampliushomo r.-^^vim ASiquidem Romulus conditoret auctorRom*,iii tres

Ailla3

k-acit eo amplius pa^nas sustmebit majores.

6'/ au- pa.tes populum sibi subjectum divisit rationabili
potesta- dist.ibutione in senato.-os videl.cet,qu.e ct consules
Hn male fccens, lime ; idest. non leve feras :

vocabantu.-, in milites et ag.-icolas, et unicuique

temtimere:pote.-itenimtedamnareinventaocca-
gla- paili p.incipeiu unu.i. const.tuit, qui t.-.bm.us dice-
sionc Noa enim sine rausa gladium portat.Per
gladium batu.-, eo quod uni ex tribus pa.-tibus priejsset.
dium intelligitur vindicta. Non sine causa
non sine causa ulciscendi potestatem Census vero quia subdit.s ex.gebatur. Cui ver.ticjal,
portat, id est,
quce vedijat. Vectigal est t.ibutu.n f.scale, et dicitur a
habet Sunt nempe quccilam enorn.ia flagitia,
vehendo, eo quod acc.piatur de vectis, id est. de
potius per mundi judices quam per antistites et re-
depo.latis mercibus c^^z timoreni, fzmorem^debetis,
ictores Ecclesiarumjudicantur sicutcum quisintei- ;
;

sive presby- ut dominis. reddite illi cui honorem, honorem de-

ficit pontifK^em apustolicum,episcopum
;

betis, reddite illi, non solu.n ni conquiescendo et

iterum sive diaconum. Ilujusmodi reos reges
et
gla- humiliando. sed etiam munera dando.
principes mundi dan.nant.E.-go non sine causa
Nemini quidquam debeatis,nui iit invicem diltgatis.
dium portat, qui talia scelera judicat. Sunt etiam
Sic omnibus se.^vitutis vest.^a^ obsequia et deb.ta i-ed-
maxime constituti p.^opter latrones,homicidas,i-ni.to-
nemini quidquam pro quo vobis n-ascatur,
i-es,utillosdamnent, etaliossuotimor-ecompescei-egdite,
.it

vindex debeatis, nisi utinvicem diligatis, Reddite deb.tum

Faciant.Undesubditur: Ueienimminister est,

malum et obsequium, quod omnibuspotestatibus et princi-

in iram, id est in vindictam, ei qui facit.

Hoc est. quia iUi pibus persolverc debetis, id est, eos qui nob.s p.-a^-
,
Ideoque necessitate subditi estote.

bonum, obed.te illis, ut positi sunt. dilige.-e debetis. Hoc deb.tum chcaritatis
vobis Dei ministri sunt in
cum eis paceui habere possitis ; vel necessitate sub- quandiu in prgesenti saeculo vivitui", debetur, m tu-

turo quoque sine pondere plenius fi.-.nab.tur. Quf.

diti estote, qui ulciscenturse de vobis, si eorum po-
testati contrcadixeritis. Ad hoc enim a Deo est
pra3- enim diligit proximum.,lerjcm implevit.Pvoximus iste
positus ut bv^nefacientes justeque viventes sua pro-
non tantum pi>opinquuscognatione aut aliqua caffim-
tate, sed etiam omnis liomo intelligitur, quem ddi-
tectione muniendo defendat, vindictam vero inferat
peccantibus, sibique resistentibus. Quapropter sub-
gendo, legem Moysi implemus, qu.a quod Moyses
legem Non occides, non adulterabis,
ditur non solum propter iram, sive vindictam qua prohibet per
:
:

et ca^tera talia, si dilectionem habemus contra proxi-

consurgent in vos, sed et proptcr conscientiam/id est,
propter mentem quam debetis habere mundam in mum non agimus. Si enim i.i-oximu.n diligis sicut
dilectione ejus cui subditi estis,maxime propterhocQ
teipsum,non occides illum,quia non vis occidi non :

quiaaDeoconstitutusest.cujusordinationi reluctari pollues uxorem ejus, quia tuam ab illo cadultcrari

non vis, sic et de ca^te.is intell.gendum est. Et ut
non debetis. Verbi gratia : Es subditus illi timens
damnum tempo.^ale, dum servis ad oculum esto :
cabundet justitia nostra super justitiam scribarum
et Pharisaeo.-um ca^te.-orumque Judicorura, immicos
subditus propter conscientiam mentis,ut in ipsacon-
scientia quam Dominus intuetur, non hc^beas illum etiam nostrosdebemusdiligerepropterDeifimorem ;

odio cui prcTstas obsequium. sed tua mens perhi- et iicet cab iUis persecutionem sustineamus, non tca-
men debemus diligere et amare in illis vitia, sed
beat tibi testimonium quod ex corde diligas illu.n,
Ideo enim et tribvta pra^statis. Suhaudis quiaa Deo
naturam,adimplentes quod Yeiitcas priecipit: iJiligite
i

inimicos vcstrus, et oratc pro perscqueniibus vos

prjepositisuntvobis, velquia defendunt vos ab lio-
{Mattk v) Sed qu^ritur cui- Dominus dicat in dile-
stibus, et suo timore constringunt inimicos vest.^os,
ctione Dei et proximi totcam legem consistere : quare
neint-i^ficiaminiabillis,nequevestrabonadi.ipiant,
dicat Apostolus in sola dilectione proximi legem
vel etiam ne in vos suara vindictara exerceant, si in

corum irara patiamini, imple.i? Quod hoc .nodo solvitur, quiain dilectione
aliquo rebelles fueritis : et

sicut passi sunt Judcei. qui noluerunt Romanis tri- proximi, consistit et dilectioDei.Neque enira proxi-
butumdare.Undeetsequitur:J/iyu-.v«n6^/nmZ).'i5(^ni, mussineDeo,necDeussineproxiraopotestdiligi.Vel

servientes. ^uhaudis ut vos defendant, ^ideo etiam in dilectione pi^oximi totcam legem dicit
in hoc ipsum
a vobis recipiant. Sic et Joan- impleri, quia in dilectione Dei non sic facile possu-
reos puniant, tributum
mus probari. utrura Deura diligainus annon, sicut
nes Baptistamilitibus qua^rentibus quid cageredebe-
rent,vesiiondit:Nemincmconcutialis,neminicalum- in dilectioneproxirai. Verbigratia : Duraraalumpro

tiiam faciatis. sed contenti estote stipendiis vcstris mcalo non reddo,dum peccantiin fratri dimitto, me
{Luc. III). Ubi notandum est. quia non dixit : No- cum colligo vagum ad hospitium,dura hilari mente
lite militare, quia milites a Deo constituuntur, ut et vultu eleemosynam impendere satago, dum oro

ab eis patrice sibi coramissai tueantur. pi'o persequentibus,apparet utiqueinhis et talibus,

quia diligo proximum et dum diligo proximum,
Reddite ergo omnibus debita, id estconsuetura ob- :

sequium ; sicut Dominus ait Reddite quxsunt

: Cse- ostendo me diligere et Deum,cujus mandcatisobtera-
I saris Cxsari, et qux sunt Dei Dco (Matth. xxii) : cui peio. Hoc enira inandatura habenius a Deo, ut qui

n tributum.dehdis reddere, reddite ei tributum,ii\cut Deuin, diligat proximum suum quia per di-
diligit ;

et ipse Conditor pro se et Petro didrachma [Matth. lectionem proximi pervenitur ad dilectione.n Dei,et
XVII). Tributura dicit a tribunis, et tribuni a tribus. per dilectionem Dei ad proximi dilectionem perve-
A85 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. m
nitur Qnamvis enim (tilectio Dei majorsitdignitate, Acognitio sanctai Trinitatis, et splendor virtutum,
tamen dilectio proxiini priorerit in openUii»ne.(^Ni' quoni;im dum transeunt quotidie per mortem corpo-
enim non ditujit fmtrein 5(/Mj/j,inquit Jounnes.gf/f'>/i ris al; .Truinnis hujus su^culi. in lucem superna^ cla-
viiiet^ Deumy quen\ nnn videt. qituniodo i^otcst dili- ritatis colliguntur veletiam, per noctein possumus :

gere * {/ Joan. iv.) Intelligamus et per proximum, intelligere orane spatium priesentis vita? usque ad
illum Samaritanum qui fecit niiscricordiam cuin fmem saxHili. Per diem vero, vitam anernam, cujus
saucio vulnerato a latronibus, id est Christum, ijui clarita'is comparatione non incongrue
vita pra?sens
nobis factus est proximus per as.su mptionem carnis. nox appellatur. quia vitaprasens semper in dolore
Ei*go quihunc diligit. leuem charitatis adimplet et versatur et tristitia. non habens perpetuitatem illa :

legem Moysi.quianihil contra voluntatem ejusfacit. verogaudiis sine fine mansuris florebit. nihil tristi-

Et si qitodest aliud inandatmii.su^KmiUs prieter ista t\x admittens; qu:e tunc plenissime manitestabitur,
qucC enomei-avimus.de aduIteriovidelicet,homicidio, cum Dominusde judicioin regnum transierit. Ergo
fornicatione, talso testimonio. et concupiscentia, in quia jam appropinquat. Abjiciamus opera tenebra-
hoc irr' o. id est dih^ctione Christi, instauratur, id rumSd et adulterium. homicidium, fornicationem,
est redintegratur.vel adimpletur Diliges proximum
: et CiCtera talia. quic a regno ccelorum separant, et
tuum sicut teipsum.
P ad tenebras perpetuas operatorem suum trahunt.
proximi maluin nonoperatur.yion solum
Dilectio Quai etiam merito opera tenebrarum vocantur. eo
non operatur, verum etiam malum non cogitat de quod in tenebris permaximeexerceantur.juxtu quod
proximo. Plenitudo ergo legis, Mosaicae atqueEvan- Dominus manifestat.dicens Omnis qui facit malum,
:

gelii. dilectio est Dei et proximi. Ubi charitas est, odit lucem. fJoan. iii). Et induamur arma lucis.
quid est quod possitdeesse: et ubi charitas non est, Arma lucis sunt fides, spes, charitas, pax, patientia,
quid putest prodesse ? Quapropter appetenda est di- lucem feternai beati-
et Cieterie virtutes qua^ nos ad
lectio Dei et proximi, et summis viribus tenenda. tudinis perducunt: qucenon iinmeiitoarma appellan-
Nam dilectio dicitureo quod duos liget. Deum vide- tur, quia nos defenduntab improbitate malignorum
hominem conjungat,
licet et vel unuraquemque pro- s])iiituum.Abjicimus ergooperatenebrarum,quando
ximura cum alio. ex.spoliainur vitiis.et induiinur virtu ibus Induamur
Hoc scientes^ quia hora estjam nosdcsomno sur- igiturarma lucis, hoc est, undique muniamus nos
gere. Mosestsacra3Scripturoc. horam saepissime pro omnibus virtutibus, ut simus protecti et tuti contra
tempore ponere, sicut et diem. Quae est ergo ista adversa diaboli. Et quomodo debeamus illa arraa
hora, de qua Apostolus loquitur ? Tempus est non indui et his virtutibus exornari, Apostolus declarat,
legis, sed Evangeiica} prtedicationis. vel videlicet ^ subnectens
aetas, fmisque saeculi, in qua sumus jam positi, de Sfc id est, tali modo induimini arma lucis, ut in
quo idem Apo^itolus alias dicit : Ecce tiunc tempus die,hocest in claritatexirtutum^/jo^f^sfe ambulemus.
acceptubHe II Cur. vi). Dicit Apostolus Romanis et Qui in die amblalat. honeste ambulat, quia non of-
omnibus credentibus, etiam necdum credentibus. fendit pedem suum ad lapidem, non cadit, non im-
Hoc scientes, inquiens, id est. hoc scimus scientes, pine^it, sicut ille qui in nocte ambulat. Nos autem,
quia hora estsivetempus.jam nos de somno pigriti'.fi secundum hoc monitum Apostoli. honeste et sine
etdesidiui surgere. desornno quoque infidclitatis et offensione fidei etgratiie sive scientiae ambulare de-
vitiorum atque ignorantia}. De hoc somno praicipit bemus, .Xon in comessationibus. Comessatio dicitur
etiara nos Propheta expergisci, dicens : Ejpergisci- mensae collatio, sive mensae alternatio. Sunt enira
mini, ebrii{Joel. i). Et quaro dicit. jam t^^mpus est convivia quae celebrantur alternatim.et praeparantur
surgere? Ille surgit. qui jacebat, et nos si hactenus a sociis per dies et vices. Sunt etiam alia convivia,
jacuimusin vitiis. ettorpore vitiorum, surgamusad qure ex communione proeparantur. quando unus af-
bona opera agenda. et laboiemus viriliter studiose- fert panem. alins carnes. alius vinuin, atque alius
que. Poterat aliquis objicere Paulo : Ciu^ praicipis-.^aliud. et idcirco comessationes, hoc est, mensce col
nos jara de sorano surgere ? Ad haec ille reddens lationes appellnntur. Yocantur quoque eaedem co-
causam. iVzfnc enim, inquit, propiorest nostra salus, messationes turpia et inhonesta convivia, quia sicut
quam cum credimus.Quse est istasalus? Vita aeterna, omnes propriis cibis utuntur et communibus, ita
gaudium sine fine mansurum. beatitudo perpetua etiam pro libitu suo unusquisque quidquid scurrili-
quam soli electi cum angelis possessuri sunt. ista tatis et otiositatis sibi placet loquitur. Xon in ebrie-

beatitudo et salus aeterna propioi- est niodo nobis tatibus. Briara genere masculino dicimus calicem
quam eo tempore quandocredidimus.quoniam dum aptura potalioni. a quo dicitur ebrietas, quaeest ni-
finis mundi magisacmagisappropinquat, vitafutura mia potatio vini. Xon in cubilibus. Cubilia proprie
et salus ceteina magis ac magis festinat. sunt lccti sive lustra ferarum dicta a foedis cubita-

Nux prcifessit. dics autem appropinquavit Nox . est tionibus. quibus assimilantur lecti iJlorum qui cum
cajcitas infidelitatis.nox ebt ignorantia.nox est etiam meretricibus in lu[tanaribuscoeunt :et impudicitiis.
conversatio tenebrosa in peccatis. Ista nox quotidie Impudicitia est inverecundia et irreligiositas, sive
praicedit in electis, et ad vitam ajternam pifedesti- tuipis atqu" irrationabilis coitus.Generaliter oinnis
natis appropinquat dies, illuminatio videlicet fidei, libido,et incontinentia, vel imiuundiLia.impudicitia
 :

485 EXPOSITIO IN EPP, S. PAULI. — IN EPIST. AD ROM. 48«

appellatur. Operatores vero dicuntur impudicijnvo- A «'/?'''<2^ coinqihnat homincm (Maitli. xv) ;
et illud

recunrli, atcjue ifrelic^iosi. \on in coutcntione. Con- Apostoli ; Omnia munda mundix (Tit. i) : et in Ge-
tentiof st altoi'catiosiveconti'oversi;i. qufp pleruinque nesi : Vidit Dciis cuncta quic fcccrat, ct crant va'de
ex qu.iestionihus Scripturaruni solet oriri, ut viriea- hona{Gcn. i». Qui taliter sunt lirmi in fiflo. dehent
tur quis alifjuifl sapientiae hahere, duin {iliuni vicerit assuineie in alfectum charitatis et in diiectionem
sua pulsjitione, et n)axime ex re nullius utilitatis suam Jurhoum. qui putat suiUain carnem, h^pori-
nascitur. Ideo vero vitanda est. (juia rixam frenerat, nam, anguillinam. immundam esse. et caetera a qui-
de qua proce^lit odium, et de odio enormitas mali bus lex prohihet, et qure ille ante gratiam fidci quasi
f?; ^«?7//a<io?ie./Emulatiovariashabetsignincationes: communia, id est niunda, dicebat. Istum tamen prai-
Significat enim imitationem significat studium. si- cipit Apostolus assumere in dilectionem. Assumite,
gnificat et invidiam, quaquis alterius felicitate tor- inquit, illum talem Judaeum in affectum charitatis
quetur, ut in hoc loco. Unde et acmulus dicitur imi- et nolite dijudicare illum in cogitationibus vestris,

tator, diiitur studiosus et invi-dus. neque contendatis cum illo, licet quaedam immunda
Sed induimini Dominum Jesuni Christum. Sensus putans nolit nianducare.
ex superioribus pendet ubi prifcipit sic indui arma Aliu.s cnim credit sc nianducarc omnia. Ahus, id

lucis, ut iii die honeste amhulemus : Nohte, inquit, d est gentilis, firnius in fide. crcdit omnia munda esse
ambuLare, id est vivere in comessationibus et reli- inundis liominihus. Qui-autem infirmus est, olus
quis vitiis,sed induimini Dominum Jesum Christum. manducet. 3 udxuii qui infirraus in fide, qui quasdam
Sed qua}stio oritur, quomodo possimus induere Do- carnes ahominatur, dum non vult eascomedere.olus,
minum Jesum Christum, qui qua<lragesimo die re- id esthei'bam hortorum,etquidquid cordiejusphicet,
surivctionissu?ecoeh)rumaltitudinem penetravit, ubi hoc sumat Tu autem noli illum dijudicai'e. Per olus,
sederenunccrediturin plenitudine patehicC majesta- omnia generaherbarumdesignantur. apta comestio-
tis? Christus ergo ipse est sapientia, ipse est instan- ni. Dicitbeatus Hieronynius Oui infirmusestimpetu

tia, ij se est pax, et reliquce virtut^s in ipso sunt : lihidinis, abstineat a carnibus ct vino, quibus hbido
Christum itaque induit qui omnes virtutes quas scit excitatur, et olus manducet. id est viles cibos et
inquantum valetcum Dei adjutorio illas
in ilio esse, aridosiquibusfrenatur et restringiturfluxualibidinis)
assumit. juxta (juod alias Apostolus dicit Quotquot : edere discat. Crassitudo enim carnium, et deliciosae
inChristoba])tizaliestis,ChristuminduisLt!>(Gal iii); epuljc, provocant carnem corporis ad libidmem.
id est, omnes virtutes tunc induistis : quia ab omni- Js, idestgentilis,^/?/? «lanrfi^caMndifferenteromnes
bus peccatis mundati non mandiicantcm Judteum non spernat, in
estis. Similiter et in hoc loco cibos,
inteiligendum est Induimini, inquit, Dominum C animo suo, quasi minus justum c/ f/zn' non man-
:
;

Jesum Christum, id est omnes virtutes quas scitis ducat omnia, ut Judseus, manducantem omnia, gen-
in ipso esse, ut ipse sit decus atque ornamentura tilem videlicet, ?ioA?jwrf/f<?^ neque reprehendat quasi
vestrum. Et carnis curam ne feceritis in dcsidcriis. i-eum et peccalorem. Utrosque enim, Juda^os et gen-
Non ait, necessitatem carnis ne feceritis ; quia ne- tiles, alternis instruit sententiis.Potestet spiritaliter
cesse est ut manducemus, bibamus, doi-miamus, intelligi secundum beatum Gregorium : Qui mandu-
vestiamur. Hoc quia necessarium est, non prohibuit; cat, inquit, id est qui meditando ct sciutando sa-
sed carnis curam iii desideriis, id estmalum, utpote cram Scripturampenetrare valet.non manducaritem,
adulterium, cia|)ulam, ebrietatem, usum quoque id est iilum qui non valet peneti-are, non despiciat
balnearum ultra quam expediat. et caitera qufe desi- neque spernat. Econtra qui non nianducat, id est
derat misera caro, ne perficiatis ait et non dixit, ; qui non intelligit nec valet penetrare profunditatem
Necogitetis. quoniain impossibile est cessare penitus divinarum Scripturarum, illum qui intelligit et sa-
acogitalione delectationum. Sed hoc considerandum piens est, non contristet neque despiciat: Dcus enim
quia quod prohibuit in desideriis concessit in neces- illurn. subaudis gentilem manducantem omnia. as-
sitatibus. Adhibenda est etenim cura carni in ne-j^sumpsit ad fidem suam quem perfecte docait, ut nil
cessitatibus : in deliciis vero et luxuria atque omni putet immundum esse mundis hominious.
concupiscentia, penitus exciudenda. Tu quis es quijudicas alienum servum ? Et est sen-
sus Si Deusillumgentilem assumpsitad fidem suam
:

CAPUT XIV.
ut omnia manducet. tu quis es, qui illum de come-
Infirmum autem in fide assumite., subaudis in af- stionesua reprehendis? Potest tamen et hiec senten-
fectu charitatis.^io» in disceptationibuscogitationum; tia ad Judseum in fide assumptum referri, secundum
id est, non in dijudicationihus sive in contentionibus. quod sequentia manifestant ut dicatur Deus assum- :

Infirmus est in Gde, qui in ahqua parte fidei dubitat, psit Judaium ad fidem suam, hcet ille qua^dam im-
nec credit perfecte sicut credendum est. Infideiis est munda adhuc putet et rcjiciat, tu quis es, o' gentilis
toto, qui nihil fidei habet Firmus autem est in fide fidelis, qui judicas alienum servuin Judaeum sci- :

existens, qui in ea nihil dubitat. Ergo infirmus est licet servum Christi perfidem? Suo Domnio stat,
m fide Judaeiis qui noviter ad finem veniens, non subaudis si perfectus est in fide, aut cadit Domino
putat omnes cihos mundos; fiimus vero in lide est suo, si in ea dubitat. Domino suo stat Judaeus, si
gentiUs, qui illud servat Evangelii : Non quod in os perfectus est, et si omnia credit munda, quia in
 487 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL.

fide Domini sui stat. Si autem cadit, non credens A sensu abundet.Qui: magna intelligit etsublimis,ob-
omnia munda, non tihi radit, o gontilis. (]ui non po- servet illa, et abundet biuiis oj^eiibus; et qui subli-
tes eum relevare, sed suo Domino quem Kllendit, mia iliviuorum sacramentorum aivana capere non
qui potens est eum erigere et solidare in lide. Nam valet, ea qu^V! veraciter credit et intelligit, bumili-
cadere sponte possumus, sed surgere, nisi a Deo ter et devote Domino serviendo, adimpieat abun-
erigamur. nequimus. Stahit aulon, id est, perficie- dando bonis operibus. In suo sensu abundabat Cy-
tur et stiibilietur in C\de. Qunve? Putvjis cst cnim inianus, quando semel mergebat in baptismate par-
Deus, cui cecidit, statucre illinn, «'t in ncta lide fir- vulos; quia (juod intelligebat, studiose adimplebat,
mare. Verbi gi*atia : venit modo .ludicus ad baptis- bonis opeiibus abundando, licet in hoc facto nescius
mum. transit ad gratiam Evangelii, nunquam rom- delinqueret. Sed quia bonis opcribus abundabat,
edit carnem suiliam, aut anguiliam, neque naupnc- poste-\ correptus a Domino, abundavit altiori sensu,
dam. abstinet adhuc quasia carne immunda, adhuc tci illos mergendo. Non est ergo de liaeretico intel-
novellus Christianus est. Hic talis, dum p.^r inter- ligendum, aut de prava doctrina, ut unusquisque
valla lemporum perfectius eruditur, dum dicit quod magis ac magis abundet in errore suo.

nihil sit immundum,quod a tidelibuscumgratiarum (jui sapil <//>//?, id est, qui eligit per omne tem-
actione sumitur, ecce statuitur a Deo et Domino B pus abstinendum, iJomino sapil ^id est Domino con-
suo cui cecidit putans aliquid immundum, ecce in sentit, quia placet illi ejus abstinentia. Aliter : Qui
fide firmatur. sapit diem, id est. qui judicat peccatorem per pcpni-
yam alius judicat dion inter dicm. Ule judicat, tentiam posse salvari, nec desperat de salute illius,

id est discernit, et differentiam facit inter diem et Domino sapit. id est.Dominoconcordat in hac parte,
diem, qui alternis diebus a carne vel vino abstinet, qui peccatores non statim punit ut peccant, sed ex-
alternis nonabstinet. verbigratia: Sunt modo multi, spectat ad pcenitentiara. Ergo qui non judicat et
qui in secunda. et quarta, et sexta feria a carne damnat peccatorem, sed credit illum omni di(' pos; e

et vino abstinent : tertia. quinta, et septima com- venire ad veniam per Domini misericordiam, Do-
edunt carnem, et vinoindigent; a//i/ij?<f/ira/. Id est, mino sapit, quia cum Domino non concordat qui
decernit et eligit umncut dicm, \n abstinentia carnis dixit : In quacunquc die pcccalur conversus fucnt ad
vel vini. sicut eremitte, et multi monachorum Ali- //?(% salvabitur (Er^c//. xxxiii). Dum ergo peccator
ter : Diem inter non desperat, cum Domino sapit, qui peccatorem
diem judicat, qui quasdam senten-
tias Veteris et quasdam exspectat, et eum qui liodie videtur injustus, fieri
Novi Testamenti intelligit.

penetrare ncn valet. Omnem autem diem judicat. posse justum non desperat; cum Domino intelligit et
qui ex integro Vctus et Novum Testamentum intel-t-' concordat. Et qui manducal, subaudis omnia ut
ligit. Non immerito ergo sacra Scriptura per diem gentilis, Dumino manducal. projjtei' hoc subditur :

intelligitur, quia sicut ignorantia est cacitas, ita Gratias cnim agit Deo, videlicet, quia omnia credit
cognitio sancta? Trinitatis quae in Veteri et Novo esse munda, et orania licet ei edere. Domino enim
Testamento continetur, lux et illuminatio cordis est. manducat, qui de perceptis ab eo beneficiis giatias
Tertio modo diem inter diem judicat, qui tantum de reitivt.Elqui non manducat omnia, sicut Judaeus.sci-
praesenti examinat et dijudicat, verbi gratia Vi- : licetminusadhuc perfectusin fide, Z/o???«/io;io;M>m?i-
det quis liominem bene facientem vel male. Quem ducat : hoc est, Dominus abstinet, quia pro amore
cernit bonis operibus intentum, judicat eum propter omnipotentis Dei, abstinens est a cibis. a quibus
justitiara prccsentem bonum, et quem videt raalis ipse prfjecepit abstinendura esse. ct gratias agit Dco,
operibus deditura, judicat eum propter injustitiam pro eo quod dedit illi virtutem abstinentia?, et no-
suam ir.alum. Si autem ille qui hodie bonus est, cras titiam per legem a quidus abstinere debcret. Notan-
malum fecerit. judicat illum malum esse quem an- dum autera ab utroque gratiarum actionem referii
tea laudaverat et si ille qui hodie malus est, decli- omnipotentiDeo Gentiliseniragratiamrefertillipro
:

naverit a malis et pura mente Deo servire ccepoit, libertate vescendi orania : Judsus vero pro fructu
judicat eum justum iste talisdieni inter diem judi-
: abstinentia}, licet in hac parte qua abstinet minus
cat, quia secundum varietatem temporis et mutatio- perfectus sit.

nem vitse, rautat judiciura suae sententise Qui autera ycmooiim nostrum sibi vivit. ct nemosibi moritur.
judicat omnem diem, Deus omnipotens intelligitur, Hoc spiritualiter intelligitur, quaravis et ad litterara
qui novit qualis quisque sit in pnfisenti, in pnfterito, possit dici : Nullus enim nostrum sibi vivit. quia non
et in futuro : quia orania sunt ei pra^sentia, et ipse habet a se vitara ; et nullus sibi moritur. quia non ha-
potest eum qui hodie fecit malum, cras facere bo- bet in potestate quando vivat, et quando moriatur.
num. Vunusquisque in suo sensu ahundet. Non dicit Sed dum dixit : Nemo nostrum, id est fidelium per-
indicativo modo abundat. sed iraperativo abundet. fectorum, ad altiorem nostrum excitavit sensura.
jEt est sensus Secundum quod unicuique horaini
. Christus Dominus noster semel mortuus est pro
concessum est intelligere, abundet in suo judicio, id peccato. quia nuUum fecit pec^atum, et nos ad
est. qui int«dligit a carne ab.stinendum, ab.stineat : cxemj)Iura raortis ejus serael mortui sumus peccato,
et qui non intelligit. id «^st, qui non vult abstinere, pui-gati ab omnibus delictis in baptismate, redera-
aut non potest, comedat. Aliter : Unusquii^quein suo pti Christi sanguine. Non ergo nobis raorimur pec-
 .

489 EXPOSITIO L\ EPP. S. PAULI. - IX EPIST. ADROM- 490

cato in baptisraate, sedChristo, dum non in nostra A niali, perfecti et imperfecti, gentiles et ludsai, stahi-

potestate ablutionem consequimur, sed porpassio- mus ante iribunal Clirisii. Tribunal estsedes judicis,
nem et baptismum, atqueper fidem iliius abluitnur. quseincelso loco collocatur, quo judex ex omnibus
Et nemosibivivit, subaudis viitutibus, sed Christo, possit videri, et ipse accusantes et accusatus ex
qui 7^esiirgens a moriuis, jaui noii moriUtr,inors illi eminenti loco possit intueri. Jta et Dominus Jesus
non doininabitur [Rom. vi). Ad cujus exem-
iiltra quasi in tribunali sedebit, quia et ab omnibus vide-
plum, postquam de fonte baptismatis surgimus, bitur, et ab ipso onmium conscientiae etcausce diju-
mori peccando nullatenus debemus. Mori autem dicabuntur aptissime, et est .scnsus Vos quiad in-
:

peccando dixit quia anima qua»peccaverit ipsa mo-

: vicem fratresjudicatis, quantum in vobis est Deoau-
rietur fertis suam potentiam.

Sive enim vivimus, virtutibus et vita spirituali, Scriptum est enim Vivo ego^ dicil Domimis. IIoc :

Domino vivimus quia abstinendo

: a peccatis post proprie juramentum Dei est in Veteri Testamento,
baptismum, exemplar resurrectionis ejus attendi- si dici fas est, sicut Anion in Xovo. Ipse enim pro-
mus, post(|uam ipse jam non moritur, quatenus ad prie vivit et vita est, quia mutari non potest, cujus
coelum pariter cum illo ascendamus sive moriuiur, ;comparatione mortuumest quidquid mutari potest,
subaudispeccato temporebaptismatis, Domino mo-^ quoniam nulla creatura est qujc a se habet vitam.
rimiir quia utei placeamus, ad similitudinem illius
: QuGniam milii flectetur omne genu, et omnis lingua
qui nunquam peccavit, pei' fiden) et redemptionem co?ifiiebiiur Dco. Quomodoergo angeli, qui sunt spi-
sanguinis ejus ab originalibus et actualibuspeccatis ritus, flectent Deo genu ? Per flexionem genuum

in baptismate mundamur. Sive ergo vivimus, sive subjectionem debemus intelligere, quia in judicio
morimur, Doniinisumus, subaudis servi, quia inpo- omnia Ghristo subdentur. Flcctetur ergo Deo omne
testate illius consistimus. Possunt haec verba ex genu, dura omnis creatura subjicietur illi. Omnis
martyrum persona intelligi dicta et omnium perfe- quoque lingua hominum confitcbitur Deo, durn lau-
ctorum, qui non sibi vivunt, quia non voluntateni dabitDeum Patrem perEilium, quod de electis tan-
suam qua^runtadimplere, sed Domini,dum perdile- tum sentitur. Nam deimpiisdicitur quia,yyo?i e:>t spe-
ctionem quod aliisexpcdit. faciunt. Quod autem non ciosa iausinore iieccaioris [Ecci. xv). Angeli autem
sibi moriuntur morle temporali, in qua sil)i non eo raodo qui sunt incorporei. laudant et laudabunt
conceduntur neque lelinquuntur, sed a Deo assu- Deum. Vox enim angelorum in laudem Creatoris,
muntur seu etiam sibinon moriuntur morte spiri- ipse est admiratio intiraa) conteraplationis.
;

tali, peccatis videlicet, quibus moriuntur, dum per liaque unusciuisquc nosirum prose raiionem reddet
Spiritura sanctum et aquam regenerantur, hoc /yfo.Etestsensus Judfeiet gentiles, qui nos jam :

aperte innuitur, quia non debent otio torpere, sed invicem judicatis,curDei judiciumvestrojudicio prse-
Deietproximi dilectione semper fervere. Martyres venitis, et ejus potestateraquantum in vobis est, te-
quoque non sibimoriebantur, sed Domino, quia non mere usurpatis ? Hoc vobis sufficiat, quod unusquis-
propter suam malitiam perimebantur, sed pro Dei que pro se rationem est redditurus, non solum ope-
notitia et confessione fidei, dicente ipso Doraino rura et serraonum, sedctiam cogitationum.
:

Beati criiis cum ejecerini nomen vesirum ianquam Non crgo amplius invicem judicemus, subaudis
malum propier Filium hominis [Luc. vi). cumfuturum Dei judiciura rainirae ignoraraus. Hoc
In hoc enim Christus mortuus esi, et resurrexit, dicitur de occultis, non de apertis; sed hoc judicate
vel morte carnis, vel morte peccati, quia nunquam viagis, neponatis ofjendiculum fratrivel scandalum,
peccavit, ut ci vivorum et mortuorum domineiur.,id id est, lioc maxirae cavete, et raagis decernite, ne
est ut eorura dorainetur, qui vivunt jara virtutibus, quis vestro malo verbo, aut perverso exemplo scan-
gratia Dei abluti a peccatis, et illoruni qui quotidie dalizetur et offendatur ;ne causa
vel hoc statuite,

moriuntur peccato, ad hoc ut vivant similiter vir- carnaliumciboruin offensionem fratribusminusper-

tutibus, in novitate vitcc ambulando. fectis generetis.

Tu autem, Judaee, quid judicas fratrem tuum ?^ Scio et confidoin Do7ni?ioJesu,(juianiliilcommime

gentilem manducantem orania.Aut ^w, gentilis, pcr ipsum creixiumeiit. iudsci cibos ex lege sibi per-
c^icarc spernis, et despicis, frairem tuum ? JudcGum missosdicebanttantumraodo mundos. quibusautem
infirmum adhuc in fide, et nolentem manducareom- gentes corarauniter utebantur, comraunes, id cst in
nia, cum idem Paulus alibi dicat Nescitis quia an- : mundo appellabant^ sicut et Petrus ait Commune :

geios judicabimus, quanio magis sxcuiaria (/ Cor. non manducavi{Act. immundum.Inde di-
xiv), idest

Yl); et iterum ipse judicando Qui talia agunt rc-

: cit Apostolus : et credo in Domino
Scio, inquiens,

gnum Dei non consequeniur (Gai. v), cur hic pro- Jesu, sive per Dorainum Jesum, qui mihihocmani-
hibet ne judicemus? Sciendum quod deapertisrca- quia per ipsum nihil est immundum crea-
festavit,

tibus libera potestas nobis judicandi conceditur, sic- tum, sed orania mundaabeo facta sunt, sicut scri-
ut de homicidio, aduiterio publico, atque furto. De ptura est Vidit Dcus cuncta qux fecerat, et erant
:

occultisveroquae possuntbono et malo anirao fieri, valde bona [Gen. i). Nisi ei, forte Judaeo, vel alio
interdicitur nobis judicare, quia horum judicium cuilibet, qui existimat aliquod alimentum commune^
Deo est reservandum. Omnes cnim, id est boni et id est immundum, C55c, illi commune est, quia im-
patrol. cxvn. 16
 491 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. Wl
munilum videtur ei hoc secundum ejus sensum,noii A q»^' ^^ rodificationem nostram etfratrumpertinent.

secundum Deum, qui omnia fecit iminda. ut vcrbo et exemplo, omnique conversatione nostra
Si enim propter cibum, quein iilc immundum pu- aHlificetur in nobis templum Dei tedificcitione fidei
tat, et tu suades ei ut comedat, contristatur
frater custoilita. ut fratres adhuc iufirmi in fide pcr nos
tuus.Judieus infirmusadlmc inlidclis, ja)n nun sc- a^dificentur.

cundurn charitatem ambulas/u\ est non habes chari-

yuli propter csca)n destrucrc opus Dci. Opus Dei
tatem : quia non dihgis fratrem tuum sicut te. Xoli
intelligitiir homo corpore et anima a Deo factus.
cibo tuo iltum perdcrc, dando occasionem olfenden- Istud opus tunc dcstruitur quando scandalizatur,
di et scandalizandi, pro quo Christus mortuus cst. quia iracundum efficitur. quod omnino Deo displicet.
Tunc enim illum perdis, cum animum ilHus scanda- Opus Dei etiam intcUigitur cliaritas, quam Deus in
lizas : quia offendit Deum, dum contra te irascitur,
nobis operatur, vel per quam opus nostrum illi of-
qui es proximus cjus. fertur, qua3 tuncdestruitur, cum frater a nobis
Son crgo blasphcmctur bonum noslrum. Bonum scandahzatur.Omnia quidcni alimenta a Deo creata,
hic vel charitatempossumusintelligere, quia debc- perseetin suanatura, munda sunt sccl malum est ;

mus proximum diligere vel fidcm, qua credimus:

/(u;;j//j/gentili, (jui pcr offendiculum manducat. Qui
""^P
omnia munda, et qua habemus libertatemm '^^^~ autem ideo manducat indifferenter omnia, ut fra-
esse
ducandi omnia. Nonergo blasphemcturneque repre- trem suum Juda3um scandaiizet inlirmum adhuc in
hendatur charitas nostra, ut infirmo fratri Judaeo fide, culpam peccati et oirendiculi sibi attrahit.
non exhibeatur vel non biasphemetur fides et cre-
Bonum esl, tibi,o gentiIis,??o/i manducare carnem.,
duhtas. qua libertatemaccepimus comedendiomnia.
ct non biberevinum,nec{ueiiliqu\d tale, in cjuo frater
Tunc blasphematur libertas nostra, quandocogimus
iuus Judieus scandalizatur, aut injlrmatur, in fide.
eos qui aliquid immundura putant, nobiscum com-
edereipsiquodhorrent. Nobis ista libertas bonum Infirmaturin fide, dum suades ilii utcomedat cibos

quia omnia sunt mundis hominibus. Et

munda quos immundos esse deputat : vel dum contristas
est,
eum ex hoc, quod in prsesentia illius cibos comedis
erantomnia valde bona, bonum est ScripturcC con-
quos ille abominatur. Manducare carnem et bibere
cordari. Noli tamen cogere Judaium ad manducan-
vinum, nec bonum
malum, sed medium. est, nec
dum hoc quod spernit, sed neque comedas illud co-
Similiter non manducare carnem et non bibere vi-
ram eo, ne tua hbertas blasphemetur ab illo.
num, medium est quia multi sunt isti qui com- :

Aonest enim rerjnumDei esca, et potus, sed justi-

Et est sen- edunt carnem et bibunt vinum cum sobrietate. Et
tia. et pax.et gaudium in S;nritu sancto.
^ulti sunt paganorum atque haereticorum maxime-
^us Stultum satis est de non manducandis et de^
•

q«e hypocritarum, qui non manducant carnem ne-

raanducandis nos disputare, de hisvidelicet qucE in
que bibuntvinum; et tamen non ideo justificantur.
reo-no ccelorum non erunt necessaria cum potms :

Tamen melius est abstinere a carnahbus et vino in

debeamus de justitia et pace et gaudio spiritali tra-
prsesentia Judoei credentis, quam in aliquo illum
ctare. Justitia erit in regno coelorum, quia qui
intrabunt in re- scandalizare. Potest et generaliter de omnibus in-
modo justitiee opera exercent, illi

gaudium in Spiiitu telligi qui causaabstinentise veljejuniorum scandali-

gnum ccelorum. Pax erit ibi et
zant plurimos vel certe qui causagulositatis aut
sancto, id est illi qui modo per Spiritum sanctum : ;

gaudia patriae ca?- etiam qui simplici animo dicbus privatis carnibus
illuminati pacem scctantur, et
gaudentes in prai- vescuntur : unde plurimis olfensionem generant.
lestis toto nisu mentis quterunt,
bonum esset non comedere, quia minus caute hoc
senti de spirituaU gaudio et spe patrise ccelestis.
peragunt.
Aliter Justitiain illoregno erit, quia nullus ibi al-
:

teri nocebit. Erit ibi pax, id est plena

concordia, Tu fulem liabes? penes temetipsinn habc, et coram
quamhabebunt electi cum Deo etangelis: eritgau Dco. Non de fide sanctac Trinitatis hic loquitur, sed

diurn ineffabile de visione omnipotentis Dei. In hisDdefide quacredimusomnia esse munda, juxta quod
Quocunque modo possumus, debemus alios imitari supra diximus. Gentilemalloquitur gentilis, ha- :

bes fidem penes temetipsum, id est credis in corde

et superare.
Quienim in hoc scrvit CJiristo, id est in justitia, tuo omnia esse munda, et ad nianducandumlicita :

etpace, ctgaudiospiritali in gratia Spiritus sancti, habe illam coram Deo in coide, non in ostentatione
quern per has virtutes habet habitatorem, placetDeo, verborum etjactantia, ne alium scandalizes,dicens
laudabilis et laude te habere potestatem omnia comedendi.
el probatus est hominibus, atque

dignus, quianonsolum Deo placet, sed etiam homi- Beatus, estille gentilis, cjui non judicai, neque re-

nibus. prehendit, semetipsum ^auhaudis, quia fratrem suum

Ilaque quce pacis swit scctemur, id est quK amo- Judseum non scandalizavit,zn eo quod probat omnia
rera fraternum conservant. diligenter et studiose esse munda.Beatus dicitur essein hac parte genti-

qusDramus.sicut supra de hospitalitate dictum est : lis, cujus conscientia non reprehendit illum quod
Hospitalitatemsectantes,e«<y/^^'<:^(://Aca^/o?2/.s-.sw??/,m- fratrem suum Judieum scandalizaverit, ut illum
mcern cuiiod/amws, hocest, deponamus omnem con- cogeret ad manducandum carnes quas ille detesta-
tentionem de re nuUius utiUtatis, et custodiaraus batur, sed neque in praesentia illius comederit aU-
 ;

m EXPOSITIO IN EPP. S. PAULl. — IN EPlST. AD ROM. 49 i

quid quod ille abhorreret, licet ipse omnia probaret A run), ut habearnus ubi possimus exemplum fidei bo-

et cognosceret esse munda. norunKjue operum sumore, et ubi possimus cogno-

Qtii autem dUcernit, id est qui jtrdicat et facit dif- scere quibus operibus placatur Deus et quibus ad
ferentias inter cibos immundos. post-
mundos et vindictam provocatur, videlicetquomodo appetendse
quam ad fidem venit, sicut Judapus. ai mandurave- virtatcs et respuenda vitia, et qualiter patientes in
rit, damnatus est; quia non ex fide. Hoc est quia in- fide et spe esse debeamus, Quid enim profuit Ab-
fideliter agit, non credens omnia munda esse. Hoc rahte quod scrJpsit Moyses illuni fuisse obedientem,
dicit, si quilibet gentilis ad fidem veniens cognoverit et quod laudavit ilkim Deo placuisse? Qufecunque,
omnia esse munda, et postmodum fecerit differen- inquit, scripta sunt in Lege, Proplietis, ct Psalmis,

tiam inter cibum et cibum, dicens alios mundos et reliquis scripturis, ad nostram doctrinam scripta
aliosque imrnundos, si manducaverit postea ex illis doceamur qui ad fidem venimus.
sunt, ut nos inde

cibis quos immundos reputavit, damnationem sibi Quomodo? Ut per patientiam pnecedentium patrum
acquirit, quia non agit fideliter dubilans in fide, et edocti. patienteradversa hujusSceculi perferamus, et

ea comedit qu^e immunda dicebat aliis comedenti- perconsolationem Scripturarum spem habeamus, id
bus, et quod non sint omnia munda a Deo facta. est exspectationem futurorum bonorum tefteamus.

Omne aiitem, subaudis quod ad mandacandum per-B Videamusquomodopertineantadnostramdoctrinam

tinet, et rjnod non ex fide, id est quod non creditur ea quae scripta sunt in divinis Libris. Dum legimus
esse mundum Deo factum, si manducaverit, pec-
a populum Israel de ^gypto egressum, per mare Ru-
catum est ; quia quod immundum dixit, hoc mandu- brum transductum, Pharaone et /Egyptiis submer-
cavit. sis, aquam eis de petra datam, manna de coelo lar-

multa pra^lia quaj contra hostes viri-

gitura, et post
CAPUT XV. peregerunt, terram repromissionis ingressum,
liter

Debemus autem nos^ ego videlicet, et coapostoli debemus inde et doceri et docere, ut per iEgypturrt
mei, aliique credentes, firmiores in fide, quia credi- intelligamus hunc mundum; per mare Rubrum, ba-
mus esse omnia munda, imbeciltitates infirmorum ptismum, qui consecratur rubore sanguinis Christi
sustinere, id est, infirmitates fidei illorum sustinere per Pharaonem, diabulum per iEg^ptios, originalia
;

qui adhuc non credunt omnia esse munda et ad peccata et actualia, qua6 in baptismate per eunt per ;

manducandam licita; et non nobisptacere, suadendo petram, Christum per aquam, doctrinam illius de
;

scihcet ilhs vesci communibus, vel coram eis edere qua ipse dicit : Si quis sitit, vcniat et Inbat {Joan.
illos cibos quos ipsi abhorrent. VII), sive mysterium redemptionis atque ablutionis
Unusciuisque vestrum proximo suo placeat in bo- nostrae; per manna vero, corpus illius quod quoti-
num^ ail xdificationeni., fidei^ ut verbo et exemplo die sumitur a fidelibus in Ecclesia; per pra^lia quee

vestro, omniumque conversatione eedificentur illi in illi sustinerunt, certamina et bella quae habemus

fide qui adhuc infirmi sunt. adversus dcemones quorum debellationem, si

: post
Etenim Christus non sibi placuit, solummodo, sed recte in fide permanserimus, merebimur pervenire
Patri, de quo ipse dicit Quse placita sunt ei facio : ad patriam ccelestem : quae significatur per terram
semper {Joan. \ni), et bonis hominibus, sicut scri- repromissionis, de qua Psalmista ait Credo videre :

ptum est : Improperia., id estconvitia, maledictiones, bona Domini in tcrra vivcntium \P.mL xxvii). Hanc
blasphemiae, detractiones,im;iro/7^?'a«f/Mm oPa- tibi., terram, id est soliditatem aeternae patriae, nonnisi
ter, ceciderunt super me vox Christi ad Patrem de: veri Israelitae accipiunt. Iterum dum legiraus fidem
improperiis Judaeorum. Quando ejus improperabant et obedientiam beati Abrahae et patienliam, quomodo
Filio dicentes [Juan. viii) : Samaritanus es^ et d<emo- adversa hujus saeculi pertulit, quando per multorum
niicm habes, et caetera ; talia Deo Patri impropera- annorum curricula peregrinatus est in terra ahena,-
bant qui erat in Filio, sed ipsa improperia super etquomodoobedivit verbisDei, quando voluitfilium
Christum ceciderunt^ quia usque ad mortem perse- unigenitum immolare, non dubitans de promissione.
cutisunt illum. Bene ergo dicit Apostolus ChristusDquia : dixit ei Deus In Jsaac vocabiiur tibi semen
:

sibi Don placuit, quia ipse non quaesivit sua, sed Pa- {Gen. XXI), debemus fidem illius imitari, qui filii
tris et nost)'a, sicut ipse dixit . Non veni facere vo* ejus dicimur, per fidem et patientiam et obedientiam,
luntatem meam, sed ejus qui misit me. Similiter non deficientes in tribulationibus. Similiter dum le-
nos non debemus nobis placere, neque propriam vo- gimus beatum Job graviter essc percussum et fla-
luntatem quaerere, sed Dei et fratrum. gellatum^ in tantum ut filiis et fiiiabus omnique sub-
Qusscunque enim scripta sunt, ad nostram doctri- stantia privatus, in sterquilinio sederet testa saniem
nam scripta sunt^ ut pcr patientiam et consolationem radens, qui quondam erat utpote potentissimus re-
Scripturarum spem habeamus. Jungit se Apostolus gum, et quomodo omnia adversa patientissime sus-
omnibuscredentibus, etvultostendere omnia qute in qua iterum meruit sanitatem recipere,
tinuerit, pro
divinis Libris scripta sunt non propter illos essc et omnia duplicata quae amiserat, et insuper futura
scripta, quorum gesta et facta ibi narrantur, quia praemia, debemus ex hoc magnam consolationem
ilU non erant ea lecturi, quia olim mortui quiesce- recipere : et si forte aliquando talia evenerint no-
bant, sed etiam propter nostram salutem et luturo- bis, debemus ista ad memoriam reducere : et patien-
 49^ HAYMONIS IIALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 496
tiaeejus imitatoresexistere, dicentes cumillo: 5tV<// A'/Jn(V?», 5/V<// Christus susccpit vos in hojioirm
ct

Domino placuH, ita factum est ; sit nomen Domiiii Dci. Ad ea quac paulo superius dixit Apostolus, de
beneilictum {Job. u). Talia et his similia sedulo infirmis adhuc fratribus in fide loquens, et diffe-
animo revolventes, debenms spem firmam tenere, rentia ciborum quos prajcepit suscipi in affectum
exspectantes gaudia futurorum bonorum. charitatis cum tranquiUitate, inquiens Infirmum :

Deus auteni patientix et solatii det vobis iiiipsu))! autem in fide assumite, pertinent ista praesentia, et
sapereinaltcrutrumsecundumJcsum Christum.yiovc est sensus Propter hoc taUa dico ut suscipiatis in
:

patriarcharum dat modo benedictionem Apostokis cliaritatis aflectum fratres adhuc inhrmos in fide,
Romanis. Verbi gratia : Sicut Isaac benedixit filiis neque scandalizetis eos suadentes eis ut comedant
suis Esau et Jacob, et postmodum Jacob duodecira cibos quos ipsi detestantur quasi immundos, et ita
patriarchas et Moyses duodecim tribus fdiorum
;
susdpite illos cum charitate, sicut et Christus
Israel. Sicut autem dicitur Deus justitia), eo quod suscepit vos ad fidem suam in honorem Dei Patris,
ipse justitiam tribuat omnibus qui merentur justi- ut Deus Pater laudetur per vos. Si ergo Christus
ftcari, et in illoiTim cordibus habitet : sic dicitur dignatus est recipere ad fidem suam Judaeos bla-
Deus patientia}, quia ipse tribuit patientiam, et in spheraatorcs, et vos gentiles idololatras, oranique
iUorura cordibus habitat, qui inter adversa patien- ^ imraunditia repletos, atque a cognitione Dei aUenos,
tiam servant. SimiUter dicitur et Deus solatii, quia raulto magis nos deberaus non despicere fratrem
ipse solatiura praestat in se confidentibus, atque in nostrura infirraura in fide, neque in aUquo contri-
illoruni cordibus hnbitare dignatur quiaUis consola- stare aut scandaUzarc, sed potius in affectum chari-
tionera irapendere student : vel qui in aUorura pa- tatisdeberaus eura coUigere. Ideo ergo dicit nos
tientia consolationera accipiunt, in adversitatibus susceptos inhonorera Dei Patris, ut Deus Pater per
constituti. Deus autera. inquit, patientiae et solatii, nos et per bona nostra opera glorificetur et laudetur
det vobis idipsura sapere in aUerutrum, ut unura cum FiUo suo, qui dixit in EvangeUo discipuUs et
sentiatis de fide, spe, et charitate : et quod unus oranibus in se credituris -.Slc luccat luxvestra coram
credit, hoc speret aUura credere, et quod in se est Jiominibus, utvideant opera vestra bona, et glorificent
boni, hoc in aUo, vel idipsum det vobis sapere; ut Patrem vestrum, qui inccclis cst (Matth. v).
quod
sicut sibi unusquisque, sic proxirao velit, id est Dico enim Jesum Chj^istum ministrum fuisse cir-
sibi vuk evenire, hoc optet proximo suo et sicut : cwiicisionis proptcr veriiatem Dei, ad confirmandas
diUgit iUura, ita credat se diUgi ab iUo. Etbene ad- promissionespatrum. Circuracisio inhoc loco dupUci
didit, secundum Jesum Christura, id est secundum inteUigentia accipi potest, videlicet tam carnaUs
quod voluntas est Jesu Christi, quia multi sentiunt '

quam spiritaUs, quoniam utriusque rainister exstitit

unura et videntur se diUgere, sed non secundum Dominus in se suscipiendo, et aUis rainistrando.
Jesum Christura. Yerbi gratia sicut sunt haeretici,
: Circuracisionis enim carnaUs minister exstitit, quia
qui non sentiunt in se errores, quod et in aUis haere- antequara veniret in mundura per Incarnationis ray-
ticis et sicut sunt iUi, qui non causa araoris Dei
:
sterium, ipse qui est Yerbura Patris, ministravit
diUgunt aUos, sed propter beneficia teraporaUa qua} iUaiTi dando et prcecipiendo ut observaretur, quia
ab ilUs captant, vel quia in maUtia concordant cura ipse qui loquebatur per angelura ad sanctos patres,
eis. sicut in Ubris propheticis saepissirae manifestatur»

Ut unafiimcs, id est uno inteUectu, atque uno con- ubi dicitur : Os, sive verbum Domini locutum est,

sensu, vel una fide, etuno ore, id est una confes- veniens in carne etiam minister exstitit circumci-
sione, honorificelis Deum et Patrem Domini nostri sionis, quia iUam in seraetipso suscepit, non ut iUam
ye5u C/irwh. DeusomnipotensPater,PaterestDoraini praeciperet servari et custodiri post suum adventum,
nostri Jesu Christi^ tara secundura divinitatera in sed ut ostenderet legem sanctam esse, justara, et
quagenuitiUum coseternura sibi etconsubstantialem bonam. Nam mittens apostoios Dorainus ad praedi-
ante orania ssecula, quara secundura humanitatera rw candura non dixit : Ite, praedicate circuracisionem
qua creavit iUura in fine teraporura in utero virgi- servandam oranibus gentibus, sed Ite, prsedicate :

naU. Deus vero est soluramodo hominis assumpti a Evangelium omni creaturx {Marc. xvi), et baptizate
Verbo, hoc est secundura huraanitatem unde ipse ;
in noraine Patris, et FiUi, et Spiritus sancti. Hoc
dixit Mariae post resurrectionis gloriara : Vade ad quidera de circuracisione carnaU dictura est, sed
fratres meos, et dic eis -.Ascendo ad Patrem meum et raeiius, id est aUiori sensu de circumcisione spiri-
Patremvestrum, Deum meum et Deum vcslrum {Joan. taU inteUigendum, id est de gratia baptismatis. Cir-
xx). Quera tunc glorificaraus sive laudaraus, quando curacisio spiritaUs quoe est? ExspoUatio utique vitio-
ejus fidera sincerissiraara tenentes in corde oranique rura quae fit per baptisraura, cujus rainister exstitit
inteUectu, confitemur eura ore verura Deum esse, ipse Dorainus in se suscipiendoetaUis dando. Susce-
et fidem quam habemus bonis operibus exornamus, pit enira baptisraum quando baptizatus est a Joanne
juxta qucd ipsa Veritas admonet, dicens ; Videant Baptista ; ministravitautera postmodum, quia bapti-
opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum^ qui zavit apostolos, aUosque ad se per fidem accedentes,
in ccelis est {MattJi. v). juxta quod EvangeUum narrat, dicens : Quia Jesus
Propter quod, subaudis decus honoris, suscipite baptizabat etdiscipuUejus.MittensquoqueApostolos
 497 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IX EPIST. AD ROM. 498

ad praedicationis officium per quadrifiduni orbera, Anomini tuo cantabo, id est nomen Deitatis tuae
indi.xit eis, dicens : Ile, docete oDuies lenles, bapli- laudabo.
zanleseos in nominc sanct» Trinitatis (Matth .xxviii). Et iterum dicit Scriptura in Deuteronomio : Lx-
Ecce quomodo fuit Dominus Jesus minister circum- tamini, gentes, cum Moyses legislator
plebe cjus.
cisionis spiritalis. Possumus etiam et hoc veraciter extendens oculum prophetioe ad tempus vocationis
dicere, quia quotidie administrat ipse eamdem cir- gentium, alloquitur eas hortando ut laudent Deum
cumcisionem dimittendo peccata in baptismate. Patrem cum plebe Israclitica quae olim plebs ejus :

Ministerium etenim tingendi corpora ti-adidit suis , sola cxomnibus gentibus vocabatur gentes cre- :

tidelibus, potestatem dimittendi peccatasibiproprie dentes in Fihum Dei, per cujus passionem estis re-
reservavit, sicut Joannes praecursor ejusde eodicit dempta5,et per cujusbaptismum mundatae etexpiatoe
turbis : Ipse vos baptizabit in Spiritu sancto et igni estis ab omnibus peccatis, sociantes vos in affectu
{Matth. iii). Et iterum : Ego, inquit Joannes,/ie.">c/c- charitatis credentibus ex Israel, lactamini laetitia

bam eum quod sibi esset servaturus potestatem spiritah.

baptizandi, nullique traditurus, Et iterum : Laudate, omnes gentes ,Dominum : et
sed qui misit me
baptizarc, mihi dixit : Super qucm vidcris Spiri- magniflcate eum, om^ies popuIi.Choms apostolorum
itle

tum descendentem et manentcm super eu7n, hic c.vi galloquitur multitudinemgentium ad lidem Christiet
qui baptizat {Joan. i). Apostolo dicente Christum baptismi gratiam concurrentem ; et praecipit ut
Jesum ministrum fuisse circumcisionis spiritalis po- laudes gratiarum referant Domino corde, ore, et
terataliquis ei objicere : Cum rei gratia exstitit opere : cujus gratia sunt redemptte ; cujus miseri-
ipse minister circumcisionis ? Ad haec Apostolus : cordiaab omnibus reatibus suntexpiatse.In hocvero
Propter veritatem, inquit, Dei Patris, ad confir- quodsubdit Magnificate eum,omnespopuli,Judaeos
:

mandas promissiones patrum, id est ut confirmaret hortatur ut gaudeant de salute gentium, inquiens:
Deus Pater promissiones suas, quas locutus est ad Etvos, omnes populi, id est omnes Juda^i, magni-
sanctos patres de salute gentium, dicens Abrahae : ficate Deum,id est magnum praedicate propter salu-
Insemine tuo bencdicentur omnes gentes [Gen. xxvi). tem fratrum vestrorum gentilium et propterinelfa-
sive ut verax appareret complendo promissiones quas bilia magnalia quae vobis contulit adiebus antiquis:
patres promiserant de salute gentium, et quae pra3- referentes gentibus quanta et qualia vobis libentis-
dixerant deeadem circumcisione spiritali.Nisi enim sime praestitit.

per gratiam baptismatis mundarentur gentiles et per Et rursus Isaias ait [Isa. xi) : Erit radix Jesse ; et
fidem Domini Salvatoris,nequaquam in fdiationem qui
^ exsurget
^ regere
^ gentes
„ : in eum^gentes sperabunt.
^..

Abrahae transirent, nequaquam etiam esset comple- Jesse ipse est Isai, pater David regis, de cuj us pro-
tum quod Moyses [Deut. xxx) In novissimis
dicit : secundum carnem per Ma-
sapia ortus est Christus
diebus circumcidet Dominus cor tuum etnoncarnem , riam virginem. Hoc quod dicit: Erit radix Jesse,
tuam, id est mundabit illud ab infideUtate omni- dupliciter intelligi potest hoc modo : Jesse ipse est
busque peccatis per baptismum illud quoque Eze- : radix, David vero filiu.s ejus ipse est arbor: Maria
chielis propheta3, dicentis : Effundam super vos virgo, ipsa est ramus ejusdem arboris: flos vero
aquam mundam [Ezech. xxxvi), aquam videlicet rami istius, Christus,qui dicit ad Ecclesiam in Can-
baptismatis. ticis canticorum : Ego flos campi {Cant. iij. Radix
ergo hujus ftosculi, id est Christi, Jesse
quia fuit,

Gentes auiem super inisericordiam^id estde mise- sicut flos ex radice arboris processionem habet, ita
ricordia, honorare Deum, subaudis debent, quia secundum carnem ex Jesse originem et Christus
gratis,sine ullismeritis praecedentibus,vocatisuntad autem intellectu, radix Jesse Christus
traxit.Altiori
fidem, gratisque acceperunt remissionem omnium est, Verbum scilicet Dei Patris, quod inter caetera
peccatorum per spiritalem circumcisionem per quae creavit, Jesse quoque creator exstitit
;
Omnia :

gratiam videlicet baptismatis, non per circumci- enim per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est
sionera carnalem Cui enim plus cli^nittitur, plusD nihil {Joan. i). Qui ergo secundum carnem ex Jesse
:

debet diligere [Luc.\ii).Sicut scriptum est Propterea originem duxit, ipse quoque secundum divinitatem
:

confilebor tibi in gentibus, Domine, et nomini tuo radix et creator Jesse exstitit. Jesse intcrpretatur
cantabo. Psalmista loquitur ex persona Filii Dei, Est mihi. Est, verbum substantivum est. Quod vero
Deo Patri gratias referentis, propter obedientiam dicitur Erit radix, similiter erit, ab eodem verbo :

gentium ad fidem venientium.Quomodo ergo laudat substantivo venit, et ponitur pro futuro tempore.
et glorificat Filius Deum Patrem,qui aequahs est ei Quicunque ergo in eum credit, qui dixit ad Moysen:
in omnibus ? In gentibus utique credentibus laudat Qui est. misit mead vos [Exod. iii), ille veraciter
illum. Quandocunque enim gentes laudant etglori- potest dicere Est mihi, id est credo in eum qui :

ticant Deum Patrem,Filius Dei laudat illum per semper est, et ipse est raihi Deus et erit. Sed quEeri
ora et opera gentium, cujus sanguine redemptae potest, quare dixerit Propheta : Erit radix Jesse, et
sunt. Ideoque dicit : Propterea,quia populos multos non potius : erit radix Booz vel Obed, cum et ipsi
et gentes mihi subjugasti perfidem, conhtebortibi, justi exstiterint, et patres Isai ? Ad quod dicendum

Domine pater, et glorificabo te per ipsas gentes, et est, ideo dixisse Prophetum Eritradix Jesse,et non
:
499 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I — COMMENT. BIBL. 500
radix Booi \e\ Obed, ut ostemleret Dominum Clui- Aniei compleremingejitibus.^flWf^?y?r«ns £m??<76'/?'i/m
stum Jesum deprogenio regali etiam secundum rar- Uei. id est sanctum esse demonstrans, pr«Gdicando
nem descandere, qui ante saecula uenitus est a Deo illud sine errore et mendacio, sancteque vivendo,
Patre, Re^re regum. et Domino do(uiiiantiuui. !s'o- et uiiraculisvirtutuni testi(ican(lo,gloriam
propriam
tandumque quia quod dixit : prit radix Jesse, sub non qua^rendo. neque pro lucris temporalibus haec
verbo futuritemporisloquens.ad nativitatem Clnisti et omnia, sed pro remuneratione aeternye vitpe agen-
humanam respexit, quie adliuc tutura erat quando do. Ille sanctilicat Evangelium, sive sanctum de-
ista prjEdixit. Dicatur itaque hoc modo : Erit Jesse monstrat, qui absque erroiv etmendacio illud prae-
radix Christi secun^um humanitatem, et ipse Chri- dicat.et quod pra^dicat ore,conQrmat miraculis: ex-
stus qui exsurget nascendo per virginem,veIamor- ornat sancta conversatione, et qui uon quaeritsuam
tuis resur^cndo regere gentes, in eo gentes spera- laudem, sed Dei : ut fiat ublalio gentiiuii accrpta,id
bunt. Christus igitur regit etgubernat gentes. in se est, ut gentes oirerantur, Deo per me in gratiarum
credentes, et ipse defenditillasab insidiisetinfesta- actione, et sit ipsa oblatio amabilis ei, et sancLi-T
tionibus da^monum, omniumque adversariorum, //m/a per baptismum, per passionem Christi, et per
quoniam ipsi in eo sperant. fidem, in Spiritu sancto, id est pergratiam Spiritus
Ueus autem spei repleat vos omni gaudio ct ;)ac(j Bsancti. Pontificum est doctrina?, prsedicationis ope-
in credendo. Ex hoc quod Isaias propheta dixit de ram dare, et illorum est sacrificium oiTerre Deo.
Christo : In eo gentes sperabunt, sumpsit Apostolus Nam sicut in Yeteri Testamento pontifex sive sacer-
occasionem ut diceri>t illis hanc benedictionem : dos hostiam et oblationem quam otfercbat Deo,stu-
Deus autem spei. qui tribuit spem futurorum bono- diose providebat ut absque macula esset, ita et qui
rum in se credentibus,repleat vos omni gaudiospi- Eyangelium Annuntiant providere debentut, neque
ritali et pace. id est concordia, amore fraterno in in pricdicatione, neque indoctrina, seu magisterio,
se credendo ; credentes in eum qui vos per sangui- aliqua culpa nascatur, ut sic illa^ hostiae Deo erant
nem suum pQcificavitDeo Patri.sitiset ipsi inviccm acceptte, ita sint et auditores illorum in sacrificium
concordes et pacifici, qai hactenus fuistis invicem Dei transeuntes, imitautes ipsi praedicatores egre-
dissidentes : ut abumletis in spe et virtute Spiritus gium doctorem et magjstrum gentium, qui illos

.sa/icii, id est ut per virtutem Spiritus sancti.plenam quos Deo sua praedicatione ct ministerio in fide
habeatisspem ceternae remunerationis.ejusque dono obtulerat, optabat ut sine macula gravioris peccati
atque auxilio sublevati, virtutem totius bonitatis permanentes accepti essent Deo.
adipisci mereamini. IlabeQ igiiur gloriam.^rseip^drsitSLm^in CliristoJesu
Cerlus sum autem.fratrcs mei, et ego ipse dc vobis, G ^f^ Deum ; ac si diceret : Per virtutes quae sunt in
(juoniam pleni estis dilectione llei et proximi^repleti Christo Jesu qnas ego amplector, habeo gioriam
omni scientia, ita ut possitis alterutrum monere, id praeparatani n)i.hi,et honorem maximum apud Deum
est invicem vos castigare et corripere. Perfectos in Patrem.
fide blande alloquitur. Non enim audeo aliquid toqui eorum, verborum
Audacius autem scripsi vobis,fratres,exparte.K\x- me non efficit Chrislus, verbo et factis, id
qua; per
dacius, licet sit comparativus gradus, in hoc tamen est, non audco alia loqi^i et praedicare, nisi quae
loco pro positivo ponitur, quod est audacter, id est Christus inspirat mihi in corde. Quidquid enina
cum audacia et securitate. Ideoque addidit, ex operabatur.quidquid loquebatur,totum Christus per
parte, quia multa sciebat ipse in corde, quae non euqi elfieiebat sicut ipse alias dicit : An cxperi-
proferebat ore, et quae illi non poterant capere, ex mmtum qu^rili^ ejus qui in me loquitur Chrisius
quibus partem scribebat eis ; vel etiam idcircD dixit, (// Cqv. xui)? In obedientiam genlium verbo et
ex paite, quia jarn legerant ipsi epistolas ejus.quas factis : hoc est idcirco insto ego verbo pr^edicatio-
aliis ecclesiis destinaverat ; et qute ibi non legerant nis, et lactis mif-acuJpruWjUt gentesobediantEvan-

ex parte, in hac interre studuit. Unde et subditur : gelio.

Tanquaminmemoriamvobisreducens,suha.ud]si2i.m^ In virtule signorum et prodigioruu}, in virtute
legisse mea dicta inquibusdam epistolis meis quod Spiritus saficti.Signa appellantur niultis in locis, in
:

tale est, acsi aliis verbis dicpret Dum reduxi ad quibus cum sit aliquid mirabile, indicatur quoque
:

rnemoriam legisse vosjam meadicta,pauciora vobis per ea aUquid fpturuni.sicut ins^natione filii reguli
scripsi, et hoc propter gratiam qux data est mihi a qstensum est, pomino dicente : Nisi ^gnq, et prodi-
Deo, utsirn minister Jesu Christi gentibus. Gratiam gla videritis, non creditis [Joan. iv). Per hoc enim
hif appellat sapientiam, quam prteomnibus aposto- quod viso miraculo sanitatis in lilio ilji^is, perpauci
lis accipere meruit, ut beatus Augustinus dicit.Po- crediderunt pater videlicet illius Guvp suis, signifi-
test et de rninisteiio apostolatus jntelligi, quod ei cabatur quod pt^ucitas Judaeoruni creditiira esset m
gratis a Deo collatum est. Scripsi vobjs, inquit, Deum. Ecce signum quod utrumquein se continet,
pauca ex pluribus, quaj in corde meo firma haben- quiddam scilicet miraculi, et quiddam futuri. At
turpropter gratiam sapientiai, qua} rnihi a Domino vero prodigia dicuntur quasi porodigia, vel perro-
ad hoc data est ut illam pro capacitate auditorum dicentia, eo quod aliquid in futurum tantiimmodp
expenderem ; sive etiam utministeriumapostolatus ostendant, quasi digito ostendendo. Signa autem et
 .

501 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EPIST. AD ROM. 50?

prodigia pro uno accipiuntur hoc loco, miracula vi- Atiam pracdicandi non habebant, ut ad prjedicandas
delicet,quae per virtutem Spiritus sancti operaban- gentes possentire, erant in Jerusalem vacanles ju-
tur. Ila ut ab Jerusalon pcr circuilum usque ad Illy- giter orationibus ac jejiiniis,quibus apostoli de sin-

ncw??i, quoe est provincia ininitio Europie,rcp/f'rcrn/t gulis provinciis et locis in quibus praedicabant,
Evangelium Chriali^ subaudis omnes gentes et pro- quidquid pecuniarum, auri, argenti, vestimentorum
vincias. Illyricum provincia est, ut diximus. Est au- accipiebant, eis mittere satagebant, maxime tamen
tem finis Asiic, et principium Europce. Paulus, qui plurimis gentibus pr^dicabat.Unde di-
Sic autem pnmlicavi Evangcliiini hoc. Quo modo? cunt doctores, quia aliquando amplius quam tres

Non nommatus est Chrislus, a prredicatoribus,

iibi aut quinque modios argenti eis mittebat.
sive ubi ineum jam crederent, ne super alienum Probaverunt enim Macedonia et Achaia, id est,
fundamentum iCdificarem. Non prredicavi, inquit, sanctum et bonum visum est illis, collationem ali^
ubi jam Christus esset proedicatus et crederetur,
quamfacere, munerum, in pauperes sanctorum.qui
sed ubi penitus ignorabatur, ne super aliorum prae-
sunt in Jerusalem. Macedonia et Achaias quse et
dicationem et fidem ponerem meam.Apostolus ergo
Achrcia vocatur, a qua et populi ejus Achaei dicun-
ipse jaciebat fundamenta fidei, et ipse crigebat pa-
tur, provinciai sunt nobilissimse Grtecorum sibi ad-
rietes Iliisutique praedicabat, de quibus olim pne- B ^^^^^^^^.^3 .
quas Apostolus ecclesiis replevit.
dictum erat, quoniam, Quibus non est annuntiatum.,
Placuit enim eis : et debilores sunt eorum. Quid
aprophetis, de eo, id est de Ghristo, videbunt, illum
per fidem, et quinon audierunt,^Y7ii6.\Q,^ntem eum, acceperunt Macedones et Achaici sive Achaei a san-
de eo intelligent, per praedicationem apostolorum. ctis qui erant Jenisalem,ut eorum debitores essent?

Propter quod^ subaudis opus praedicationis, et

Tribus raodis erant debitores eorum vel quia eos :

impediebar plurimum ab sediticatione verbi, venire in fide pra^cesserant qui ab apostolis et praedicato-
ribus erudiebantur, vel quia ipsorum exemplo et
ad vos, Romani, ct prohibiius sum usque adhuc.
doctrina proficiebant vel quia etiam unius ftdei
Non impediebatur a Satana, sed ab utihtate prsedi-
;

erant in fide. Omnes enim Christiani, qui fratres

cationis, ut primum Ecclesias fundaret Asiae, post-
sunt in debitores sibi sunt, ut alter alterius
fide,
modum ad exteras pergeret nationes.
Nunc onera portent. Potest et quarto modo intelligi, in
non habens, vacuum ad
lero uUerius locum
praedicandum, in his regionibus., cupiditatem auiem hoc eos existere debitores eorum, quia illi die ac
habens veniendi ad vos ex muttis jam prxceclentibus nocte pro salute illorum orationibus insistebant, ut
fides Christi in eis roboraretur.
annis.,cum in Ilispaniam pro/icisci ca^pero, spero quod
prxteriens videam vos, et a vobis deducar illuc, si vo- ^* Nam si eorum spiritualium bonorum participes
bis primum ex parte fruitus fuero. Yidetur hoc in facii suntgentilcs,debentet incarnalibus ministrarQ
Achaia positus dicere, apud Corinthum civitatem eis. lisdemmodiserantparticipes eorum, quibus et

ejusdem provinciae. quae utique Achaia vicina et debitores, et est sensus : Jam quia in spiritalibu?
cohaerens est Macedonias, in quibus locis degens, rebus illi supplementum, et quocj in
prtestant istis
pum singula quaeque peragrasset, Evangelium prae- se non habent, habent in illis, justum est ut in tem-
dicans in his duntaxat fmibus, in quibus Christus poralibus beneficiis eis subveniant.
nondum fuerat praedicatus, in agnitione Dei in uni-
Hocigitur opus ministrationis cw^ncon^wmmauero,
versa replesset; designat jam adesse tempus quo
id estcum perfecero et assignaveroeis fructum hunc,
desiderium suum debeat adimplere, videndo vide-
collationem videlicet munerum, quam eis mittunt
Romae morabantur. Bene autem his
licet eos qui
per me fideles, profwiscarpervos in Hispaniam Con-
quos nondum secundum carnem viderat, et ad quos
grue autem dicitproficisci perRomam in Hispaniam,
nondum in corpore advenerat, pr<^sentiam sui et
quia euntibus de Achaia in Hispaniam, in medio
retardationem pollicetur. Desiderabilius enim susci-
itinere Roma habetur.
pimus bona,qu^ cito meruimus auferenda,securius
vero negligimus, quod nos diutius possidere credi- ^ Scio autem quoniam veniens ad vos^ in abundantia
mus. Frui, est cum delectatione et gaudio aliquid bencdictionis Evangelii Christi veniam. Spiritu pro-
possidere, vel amplecti et videre. phetico afflatus, talia cum securitate dicebat.Quod

Nunc igiticr, subaudis antequam ad vos veniam, autem dicit, in abundantia benedictionis Evangelii
proficiscar in Jerusalem ministrare .sa/ic/u Sanctos Christi veniam, tale est,quale etillud quod in expr-

appellat ilIos,qui pro Christi amore omnia sua re- dio hujus Epistolae dixit : Desidero, inquiens,venire
liquerant, aut vendiderant, et pretium illorum ad advos^ut aliquidgraiix spiritalisimpariiar vobis, ad
pedes apostolorum attulerant [Act. iv), vel illos qui condrniandos vos (Rom. \). In abunduntia benedictio-
dopraedati tuerant a Judaeis non credentibus, quos nis Evangelii veniara, id est plenitudine virtutura,
laudat inquiens in Epistola ad Hebraeos: Et rapinam ut mea pracdicatione quod minus habetis, in fide,
bonorum vestrorum cum gaudio suscepistis (Hebr. x) percipiatis ex virtute miraculorura, quoe apud vos
De istis etiam dicit Isaias Et qui secessit a malo,
: operabor, roboreraini in eadem fjde, ut majorenj
eorum prxda^ paluit (fsa. lix) Isti omnes qui pro- gratiam Christi in meo adventu percipere merea-
pria reliquerant, vel exspoliati fuerant, qui scien- mini. Sic etenim fecit, quia veniens quod illis de-
503 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. COMMEXT. BIBL. 504

erat in fide, in charitate, et in CiT?teris rebus spiri-Aquo neo^otio. sive ex oppressione aliorum, sive ex
talibus, suo adventu supplevit. pneclioriiin vel mancipiorum ratione, Romam con-
Ob<ecro enjo vos^ fratres Rnnani. per Hotniniim currebat, ubi erat imperator, et judices causarum.
Jesum^ et per charitatem Spiritussancti. per clilectio- Potuit ergo lieri ut Phoebe matrona ob hujusmodi
nein quam debetis habere erga Deura et proximum, causam tuncdeveniret Romam ;
quapropter prcece-
quie per Spiritum sanctum datur, fidelibus, ut adju- pit Paulus credentibus, ut ei in omni negotio auxi-
me in orationibus vestris ail Deuin, id est apud
vetis lium ferrent, sive iii vestibus, sive in victu, vel ali-
Deum, ut liberer ab infiiU-libus^qui sunt inJuda-a^ct quo subsidio temporali. Ucdditque causam quare
obsequii mei, id est ministerii vel obedientiae mece, talia pra;cipiat.Etcnim ipse quoquc astitit, id est
oblatio accepta fiat in Jerusalem sanctis^ tit veniam ministravit atque auxilium pra^buit muliis, et mihi
(ut vos m gauiiioper votuntatcm Dci, et refrigo^er vo- ipsi.

biscum. Ille quierit refrigerari, qui calore solis uri- Salutatc Priscam el Aquilam adjutorcs mcos in

tur, vel qui pugnando et luctando calelit atque las- Christo Jesu. in pra?dicatione videlicet et aliis ope-
satur. Et beatus Apostolus fortiter pugnabat contra ribus, qui pro anima mea, id est pro vita mea ut
philosophos, contra Judieos, contrn han-eticos, ideo- iihim servarent, suas ccrciccs supposuerunt, pcri-
que desiderabat ad tempus tam corpore cjuam spi-gcuhDse opponentes. Prisca ipsa est qune et Priscilla
ritu requiescere. Unde ipse dicit quodam loco Si appellatur in Actibus apostolorum, et erat Judaea
:

ad bestias pugnaviEphesi {I Cor. xv). Bcstias ai»pel- genere, uxor Aquilre Judaei, qui quodam tempore,
lat philisophos et haereticos. Ideo autem exorabat, dumJudcei vellent Apostoluminterficere apud Corin-
ut Romani suis orationibus ei subvenirent quia time- thum, isti se in medio opposuerunt et liberaverunt
bat comprehendi, dum veniret Hierosolymam, nb eum. Unde et subdit quibus non soJus cgo Paulus
:

infidelibus Judaeis, et retrudi in carcerem^vel occidi, gratias ago, pi'0 hoc facto, sed et cunclx Ecclesix
et non posset neque sanctis deferre munera et obla- gcnlium, quibus ergo pnosum. quia per meam prae-
tionem suam, neque postmodum venire Romam, dicationem ad fideni venerunt. Iste est ergo Aquila
sicut in desiderio habebat. Hinc decutitur pontifi- et Priscilla uxor ejus apud quos manebat Paulus
cum superbia et praelatorum atqueprincipum etpo- Corinthi positus, quia ejusdem artis labori insiste-
tentium hujus sceculi, qui dedignantur exoraresub- bant, cui et Paulus structurae videlicet tabernacu-
jectos suos, quatenus pro eis preces orationesque lorum.qucC et scenofactoria ars appellatur. Sutores
fundant. Si enim ille qui et apostolus et pontifex etenim erant, et suebant ex pellibus sive linteamini-
erat omniumgentium, omniquegratiaSpiritussancti bus tabernacuhi et papiliones, in quibus maxime
repletus, non est dedignatus auxilium subjectorum C Saraceni habitant, vendebantque ea qufe opera-
expetere in orationibus, quanto magis isti C|ui pleni bantur, indeque vivebant. De his ergo ita legitur in
sunt rapacitate, superbia, omnique nefario actu non Actibus apostolorum : Post hsec autem descendens
debent dedignari ? Itaque imitandus est omnibus vi- Paulus ab Athenis, venit Corinthum {Act. xviii), et
ribus. invento ibi quodam Judaeo, nomine Aquila, Pontico
Deus autem pacis sit cum omnibus vobis. Amen. genere, qui nuper venerat ab Itaha, et Priscilla
Deus pacis intelligitur sancta Trinitas, cujus mise- uxore ejus.eo quodprsecepissetClaudius imperator
ricordia reconcihatum est genus huinanum, et cujus discedere omnes Judaeos ab urbe Roma, eo quod
dono, pax et concordia datur cunctis fidelibus. Et seditiosi essent, adhaesit eis, et quia ejusdem artis
satis pulchre in pace finivit, duobus popuhs in erant, manebant in unura, et operabantur simul.
concordiara revocatis, ostendens quia non nisi in Erant enim artifices tabernaculorum, ut diximus,
pacificis Deus pacis (qui pacera praestat) possit ha- id est sutores componentes tabernacula ex pellibus
bitare. seu cortinis linteis. Sed quaestio hic oritur. Cum in

Actibus apostolorum dicatur sicut paulo superius

CAPUT XVI.
rj ostensum est, quod apud Corinthum simul hospita-
Commendo autem vobis Phceben sororemnoslram^ bantur Paulus, Aquila et Prisca, quare in hac Epi-
non carne, sed coraraunem in fide,^?^,^ est in mini- stola aCorintho eis verba salutatoria scribebat,
sterioEcclesiie^ qux cst in Cenchris, ut eam suscipia- quasi Romae degentibus ? Qux ita solvitur, quod
tis in Domino digne sanciis^ hoc est, sicut convenit pulsis Judccis ex urbe per praeceptum Claudii,
sanctis, sive, ut quidam codices habent, digne satis, Corinthum duo venerint, rursusque reddita
isti

id est abunde et humane cl assistatis ci, id est auxi-

; libertate redeundi in morte Caesaris, reversi sunt
liamini, et subsidiurapr8ebete,i/j qwjcunquencgotiu, Romarn, ubi eos Apostolus nunc salutat. Horum
sive causa, indiguerii vestri, auxilii. Cenchrae portus etiam domesticos et vernaculos salutat, quos et
est Corinthi, ubi erat Ecclesia fidefmra, cui rnini- Ecclesiam appellat, dicens : Et domeslicam corum
strabat Phoebe nobihssiraa matrona victurn etvesti- cccksiam, subaudis saluto.
rnentum. utpote lidelissima in hde Christi. Ergo Salutate Eplixnetumdilectum rnihi, qui cstprimiti-
tunc temporis, quando Apostolus istara scribebat vus Ecclesix Asix. Hic Ephaenetus videtur primus cre-
Epistolam.Rornani oranibus gentibus imperabant.et didisse ex Asia. unde et primitivura Asiae illum vocat;
si quis nobiliura praecipuam habebat causam ex ali- sive quia primus omnium credidit, seu etiam quia
505 EXPOSITIO IN EPP, S. PAULI, — IN EPIST, AD ROM. 506

magnoe dignitatis atque nobilitatis erat. Idcirco A missaruniqiie celebrntionem, post orationes osculo
autem mentionem istius fecit, ut ostenderet nobilcs dilectionis suscipiant se invicem.

etiam ad fideni venire, ac per hoc invitaret primos Rogo autem, vos, fratres, ut observetis eos qui
Homanorum ad fidom. dissensiones faciunt, id est, deciinate ab illis qui
SaliitateMariam^quxmultumlaboraviti^iBommo, discordias et rixas movent inter vos. Contra pseu-
officium scilicet praedicationis feminis sui sexus im- doapostolos et Juda^os non recte credentes loquitur
pendendo per domos. Nam in ecclesianon docebant ista.

mulieres, sed viri : quia ipse Apostolus prohibue- Ilujuscemodi enim : subaudis homincs, quidissen-
rat hoc, dicens : Mulierea in ecclesiis taceant{I Cor. siones generant inter vos discurrendo de domo in
xiv). domum,aduhintes et laudantes quosdam, aliis vero
Salutate Andronicum et Juniam, cognatos et con- detrahentes, et concitantes unum adversus alterum
captixos meos, qui sunt nobiles in apostolis, qui ct per detractiones, non serriunt Cliristo, sed suo ven~
ante me fuerunt in Christo. Potestfieri ut secundum tri : quia ideo adulantur aliis, et detrahentes aliis

carnemisti cognatifuerint Apostoli, Judaeique simi- sunt, ut possint suum ventrem implere : et perdut-
liter existentes, et sunt exsules effecti proprise sedis ces sermones et benedictiones seducunt corda inno-
ob gratiam Pauhis quando appcllavit
fidei, sicut et g cfn/2W?7i. Ad hoc, inquit, pncdicant, et dulces ser-
Ca}sarem.CredideruntautemanteihuminChristum, rcones adulationis et benedictionis proferunt, ut
et nobiles habiti sunt in apostoHs, id est apud apo- corda simphcium fratrum seducere possint, et inno-
duodecim, de quibus etillud intelligere pos-
stolos centiam eorum auferre valeant.
sumus, quod fortassis ex ilUs septuaginta duobus Vestra enim obedientia, qua obedistis Evangelio
apostoiis fuerint et ipsi nobiles. venientesad fidem, in omnem lorum vestra} potes-
Salutate eos cjui sunt ex Aristoboli domo.lste Ari- tatis divulgata est hoc est quod in principio hujus
;

stobolus congregator intelligitur fuisse fratrum in Epistolse dixit : Gratias ago Deo meo, quia fides ve-
Christo credentium,cujus factum sic probat,utejus stra annuntiatur in universo rnundo (Rom. i). Gau-
discipulos sua sahitatione dignos ducat. deo igitur in vobis., o Romani,quia credidistis sicut
Salutate Appellem probum in Christo. Licet qui- et ego, Sed volo vos sapientes esse in bono, ut quid-
dam faciant ex hoc duo nomina propria, dicentes quid sapitis et inteUigitis, totum opere studeatis
ita: Salutate Apellem et Probum non est illud, sed ; implere ; simplices autem in malo, ut vitia et omnia
unum noraen estpropiium cum adjectivo. Salutate, mala sunt vitetis et contemnatis. Simile est
quae
inquit, Appellem probum, id est probatum in fide, hoc illi dicto, quod ad Corinthios scribit, dicens :

etLT.ude dignum probumetenim dicimus probatum^ Malitia parvuli eatote sensuautem, perfecti estote
:
;

et laudabilem. (/ Cor. xiY); ac si diceret aliis verbis : Bonum sapite

Salutate eos cjui sunt ex Narcissi domo. Iste Nar- faciendo, malum ignorate vitando, et ita in vobis
cissus, ut in aliis codicibus invenitur, presbyter erat implebitur quod subditur.
tunctemporis. Deus autem pacis, quia pacem amat et pacem
Salutate Rufum Domino, id est pro-
electum 171 tribuit suis, conterat Satanam sub pedibus vestris
motum ad sacerdotium, etmatrem ejus atquemeam, velociter. Satanas in lingua nostrainterpretaturad-
per adoptionem amoris.Hffic mulier magnarehgione versarius. et potestinhoc loco significare diabolum
poUebat qu» apud Apostolum hoc donurn prome-
:
et Neronem, qui Christianis adversabantur. Possu-
ruerat, ut mater apud illum vocaretur. Non enim mus etiam et omnia adversa per hocnomen intelli-
putandum est, in istis salutationibus inaniter fieri gere quae anima^ tendenti ad Deum resistunt et ad-
persingulos quosque laudiset salutationis differen- versantur, quae exorat Apostolus conteri et subjici
tiam Qui enim scit quia Christus loqultur in Paulo,
. potestati iliorum. Deus pacis, cui pax placet, con-
certus est quod pro vitae merito,alius quidem probus quod contrarium est paci, et dissensiones
terat hoc
dicitur ab eo,aUus charissimus, alius laborans in operatur. Quod autem dicit, sub pedibus, vel sim-
Domino, alius electus, ut hic Rufus (de quo nuncD phciter accipiendum est sub potestate, vel etiam in
sermo est) electus in Domino salutatur, et mater brevi tempore et velociter.
iUius mater Apostoli dicitur, causa summae dile- Salutat vos TimoUieus adjutor meus in praedica-
ctionis. t\one, et Lucius.,et Jason, et Sosipaler^cognati mei.
Salutate inviceyn in osculo sancto, id estinosculo Timotheura adjutorera suum dicit, oranesque simul
non ficto, vel subdolo, quali osculo tradidit Judas cognatos appellat. Et quidem de Timotheo plenissi-
Salvatorem; vel quali osculantur inccsti alioscausa me fertur in Actibus apostolorum {Act. xvi) quod
immunditice, quod osculum non (;astum vocatur, fuerit exDerben, filius rauUeris viduae fidelis, patre
sed columbinum, et est sensus : Jam quia ego non gentiU. Ipse quoque Apostolus dicit, quod propterea
sum omnes osculari, oscu-
praesens, ut vos possim rogaverit eura raanere Ephesi, ut denuntiaret qui-
lamini vos invicem, mei amoris causa, cum accepe- busdam ne aUter docerent, neque attenderent fabu-
ritis hanc epistolam. Ex hoc loco aUisque siraiU- Us et genealogiis infinitis. Luciura autera quidam
bus, raos traditus est Ecclesiae, ut convenientibus ipsum perhibentLucara essequi EvangeUum Actus-
JSdeies in ecclesia ad audiendum verbum divinum que aposcolorum scripsit. Beatus enim Apostolus
 ;

607 HA^^MOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. -- COMMENT. BIBL. 50S

non cui-at de proprietatibus nominujn, pro co quod ATrinitas, sed nonnisi a paucis intelligebatur. Quid
soleant nomina interdumeLiam se.:undum patiiam dicit Christus? Cum vencrit Paracletus, qucm ego
dei:li«atioaem, interdum etiam secundum Gra?cam iniltam vobis a Patrc mco {Joan. xv) ; et alibi :

Romanamque proferri. Jason ipse est cujus men- Baptizatc omnes gcntes innominc Patris^ ctFilii^ et

tionem liber .Vctuum apostolorum facit. Sosipater Spiritus sancti {Matth, xxviii). De nativitate quoque
ip«e fuit Pyrrhi Beroeensis.
filiu§ illius dixit Isaias propheta : Ecce Virgo concipiei. et
Salutat vusCaius. /lospcs mcus. Iste est Cnius con- parict filium, {Isa. \u). Xatus est Cbristus de Vir-
captivus, qui baptiiatus est ab Apostolo, sicut dicit mysterium propheticas Scripturjc.
gine, patofecit
io Epibtold ad Corinthios : J)eo meo De sepultura etiam illius dicit idem Propheta J5rj'i
0'raO'a.s ago :

quoii tuminnn vestrum baptizavi, nisi Crispum ct scpulcrum cjus gloriosum (Isa. xi). Sepultus est
Cdium {I Cor. i}. Christus, patefactum ostillud mysterium quod La-
Salutovos ergo Tertius., qui scripsi cpistolam hanc tebat. Quid plura Surgens a mortuis, aperuit di- .'

in Domino. Tertius. proprium nomen est scriptoris scipulis sensum ut intelligerent Scripturas. Illis in-
cr^^dentis. qui Apostolo dictante hanc scripsit epi- tellectis et cognitis, cognoverunt mysterium jam
stolam, cui concessit Apostolus suo nomine plebem esse completum et manifestum, quod antea hitebat.
Romapam sulutare, et vocaturTertius nomine, non g Concordantibus enim et adimpletis in Christo de
numero. conceptione, nativitate, morte, atque ascensione
Salutat vos Erastus, arcarius civiiatis. Erastus mysteriis, et cteteris propheticis annuntiationibus,
arcarius erat civitatis Corinthiorum, id est prjn- nuUa renianet jam dubitatio quin per prophetas pa-
ceps vel dispensator qui prjeeiat arcaj ubi poneban- tefactum sit mysterium, a saDCulis ct temporibus
tur census regis tributorum et vectigahum. Quod a?ternis occultum. Stcundum prscccptum a^terni Dei^
autem addidit : ct Quarius^ frQtcr, propriumestno- quia prtecepit Fihus Dei qui unius substantia^ est
men sicut et Tertjus. cum Patre et Spiritu sancto, dicens : Euntes in
Gratia Domini nostri Jesu Cliristi cum omnibus mundum: praedicate Evangelium omni creatura3,et
vobis. Amen. Gratia dicitur gratis data et nomine ; baptizate omnes gentes in nomine Patris, et Fihi,
gratiai debemus inteUigere quidquid boni gratis ac- et Spiritus sancti ; ad obcditionem fidei in omnibus
cipiunt electi a Deo, fidem videUcet, spem, charita- omnes gentes obediant fidei et
gentihus. id est, ut
tem, remissionemque peccatorum. Evangelioejus. Quod ergo dixit Et honor etgloria :

Ei autem honor in saecula saeculorura, qui potens in sajcula, manifestare voluit, subjungens :

est confirmare in fide perfecta et in omni bono, Soli sapienti Deo cognito pcr Jcsum CJiristum,
JuxtaEvangclium meum^ videhcet ut sic istis confir- id est Patri, et Filio, et Spiritui sancto, qui unius
raati sicut raopet EvangeUum quod pra^dico, ut de substantias sunt, et qui in Trinitate unus est Deus.
eo nihil vobis desit. Quod autera subdit : ct prsedi- Ideo autem dixit cognito per Jesum Christum, quia
cationemJesu Cliristi, ipsum est quod Evangelium, periUum Deus Pater et
est cognitus et manifestatus
(juia Christus illud praedic^vit, sccunduni rcvclatio- Spiritus mysterium videUcet Trinitatis.
sanctus,
nem mysLerii temporibus seternis taciti, id est abs- Sapiens autem Deus non ex accidenti vel accidenti
conditi. .Eterna tempora, inteUige saecuLa iramensa dono, sicut Salomon, aut aUqnis hominum, sed es-
qua? przecesserunt mundi exordium, a cujus exordio sentialiter dicitur s:apiens et est. quia nihil est ei

homine creato potuit revehiri mysterium sanctic aUud esse quam sapientem esse nec sapientem ,

Trinitatis, et raysterium Dominicae incarnationis, esse quam esse. Finis hujus Epistolas in Graeco
passionis et caetera taUa ; sed noluit tara venerabile apertior habetur, in quo scripta est Epistola. Xitra
raysterium omnipotens Pater nisi paucis innotesce- quod dicit : ei honor et gloria, et postea addidit :

re, praesertira cum homo, neglecto Deo, se totum cw/, cum sufficeret quod praemissum habebat ei :

diabolo concesserit. Igitur a temporibus a^ternis ^/orfa, inusitato nostra} locutionisgenere usus est
quae praecesserunt creationera raundi. et. ut ita di- et quod dixit : in sxcula Sceculorum., raorem sacrai
caraus, ex quo raundus ccepit esse, tacitum occul-I^ Scripturje tenuit. et immensitatem tcmporum per
tumque fuit raysteriura sanctcs Tnnitatis, quod hoc voluit designare, et tale est ac si diceret : in
nunc, in adventu Chnsti, patcfactum cst^ ab ipso omnia futura ssecula, honor et gloria sit omnipo-
Christo, per Scripturas pr^ophetarum. qui de iUo my- tenti Dco. Amcn autem idcirco supposuit (quod est
sterio aliquando apertis, aliquando obscuris pro- juramentum vel affirmatio in Ungua Hebraea,Latine
ph^taveruntsermonibus, verbi gratia Di.xitMoyses : autem sonat verum), ut confnmaret omnia vera
[G.n. i) In prinopio creavit Deus coclum et ter-
:
esse, quae per totum textum hujus epistolae ab eo
ram., et Spiritus Dei ferebatur super aquas. Ecce scripta sunt.

IN EPISTOLAM I AD CORIXTHIOS.
ARGUMEXTUM. Paulus, venit Corinthura, quae est raetropoUs civitas
Prcecepto PoRQii4Ss^lvatoris admonitus Apostolus Achai^e, provinciae Graecorum, ubi moratus e§t
 :

509 EXPOSITIO IN EPP. 8. PAULI. — IN EPI6T. I AD COR. 510

anno integro et mensibus sex ibique comtsLnter \cum omnibus, mhaudis sacerdotibu«, qui invocant
;

praedicavitEvangelium,tantum ut pene omnesejus^ nomen Doinini, vel cum omnibus Judaeis credenti-r
dem civitatis habitatores ad fidem Cbristi conver-r bus, cum eis habitantibus, fn omni loco ipsorum et
teret. Sed postquam ipse discessit ab eis, multi il- nostro, subaudis salutem optamus. In omni loco ip-
lorum seducti sunt a Juda^is et pseuduapostolis. sorum, id est ubicunque illi fucrint, qui apud illos
Quod audiens Apostolus, scripsit eishanc Epistolam sunt et apud nos, salutem optarous cum eis,
ab Epheso, et misit per Timotheum, volens eos ad Gralia vobis sit, id peccatorum
est fides, remissio
lidem Christi revocare. quia ad tempus ab ea re- ct pa.r^ qua reconciliamur Deo Patri per passionem
cesscrant, et reliquos confirmare. Cliristi, a Deo Patre, et Domino Jesu Cliristo. Spiri"
tus Sancti persona in donis suis accipitur, in remis-
CAPUT PRDIU-M. sione videlicet peccatorumet pace,quiaDominusdis-r
Paulus vocatus apostolus Jesu Christi per volunta- cipulispromisit, inquiens : Vos autem baptizabimini
tem Dei, subauditur Patris. De nomine Pauli, in in Spiritu saiicto {Luc. n\).Gratias aijo Dco meo, id
Epistola ad Romanos prout melius cognoscere po- est giatias vel }audes refero Deo meo, semper pro
tuimus, auctoritate doctorum dicere studuimus, et vobis. Cum dixit Apostolus : Gratias ago Deo,idest
quomodo ipse vocatus sit apostolus In hoc autera ^laudes, non sine causa addidit meo. (/um enim om-
quod dicit ; vocatus apostolus Jesu Christi per vo- nium creaturarum unus sit per naturam atque po^
luntatem Dei Patris,ostendit unam voluntatem esse tentiam,eoquod sit Creator omnium i!lorum,tamen
Patris et Filii. Sicut enim unius substantiae, unius proprie dicitur Deusesse.quimeritofidei et justitiae
majestatis atque potentiae sunt Pater et Filius, ita ejus cultores esse probantur, sicut beati Pauli alio-
unius voluntatis existunt, et qui vorantur a Filio, rumque apostolorum. Hinc, dicitur : Ego sum Deus
vocantur a Patre. SicutPaulus per Filium vocatus Abraham., Deus Isaac, et Peus Jacob {Exod. m), per
est, ita a Deo Patre apostolus. id estmissuset lega- gratiam et vitae meritum. Etquai'e dicitur segratias
tus, quia legatione Evangeiii functus est. Quibus ver- agere Deo semper pro salute illorum, cum nenio ho-
bis percutit pseudoapostolos.necnon et Judaeos, qui minum semper possit intentus esse orationibus aut
dicebant illum nonesse a Deo vocatum Apostolum. gratiarum actionibus.Nam sicut in scripturis Patrum
Et Sosthenes, frater in fide, et in proedicatione, non legimus, Apostolusab horaprima usque ad quintam
tamen apostolus. Quare iuterponebat Apostolus operimanuum insistebat ab hora autem quinta us-
;

nomina discipulorum suorum in suis Epistolis ? Ob que ad decimam praedicationi operam dab^t post ;

duas causas .-
sive utt majoris auctoritatis essent,se- decinjamvero iterum,procurabat pauperum peregri-
cundum quod Dominus dixit Jn ore duorum vel : norumque hospitalitatem, suique corporis necessita-
irium testium stabii omne lerbum {Matth. x\iu), ne tem per noctem vero orationi intentissime insuda-
;

aliquis diceret, q^uia unius mendacio ista excogitata bat- Igiturpropter nimiam assiduitatem,quapersin-
sunt ; sive ut compleret quod ipse docebat, dicens gulosdies etnoctesDeogratias referebat,tara pro Cor
in quodam loco : Si cui revelatum fuerit aliquid se- rinthiis quam pro omnibus quos Christo acquisierat,
denti.priortaceat {I Cor. xiv). Nam quando dictabat dixit se gratias Deo semper referre pro illis : in (jra-
Epistolas. discipuli ejus aderant in praesentia, et si tia />^?,subaudi Patris, id est pro remissionepeccato-
forte alicui ijlorum aliter aut alia revelata essent rum, qusB dataest vobis, subaudi gratis aDeo P^tre,
per Spiritum sanctum quam ipse dicebat.quiaidem in Christo Jesu., iioc est per fidem Christi Jesu. Ulis
Spiritus sanctus erat in discipuljs, qui et in magi- enimtantummodolargiturDcusPatergratiamsuam,
stro, sicut ab iUo dicebatur, ita ponebat in ordinem, id est remissionem peccatorum, quos videlicet vera-
non invidens bonus magister discipulis , et insuper citer cognoscit credere in Filium suum ;
gratia dici-
nomen iilius in exoi'dio cum suo ponebat, quia tur gratis data. Et non immerito remissio peccato-
quamdam partem ibi habebat. rum et fides gratia Dei appellantur, quia quidquid
EcclesiiBDei.qumest Corinthi. Generaliter adom-y^donorum habemus Dei gmtia est q^uoniam gratis :

nem Ecclesiam, id est multitudinem Corinthiorum, nobis tribuitur nullis praecedentibus meritis.
scribit, quia carebant iUiadhucepiscopocui specia- Quod in omnibus divites facii estis in iUo, hoc est
Wterscrihevet.Sajiciificatis inChristoJesu, id est per in Christo. In quibusrebus illierant divites efTecti ?
fidem Christi Jesu, per passionem ejus, peraquam in fide, in doctrina, in diversitate linguarum, in ef-
baptismatis. Vocatis sanctis, Nonjdeovocati sunt Co- fjcacia miraculorum.Istie sunt divitipe spiritales qui-
rinthiiad Christumper Paulum quod sancti essent, bus ditantur electi. fn oinni verbo^ id est in doctrin^
sed ut sanctifjcarentur sanctequc viverent.6'i/mo??i- Novi Testamenti ; ct in omni scientia, subaudis Ve-
nibus qui invocant nomen Domini nostriJcsu Chris- teris et Novi Testq,menti, vel, ut itq. dicamus, in
ti. Sacerdotum est invocare Dominum pro salute omni sapientia et scientia, sive iiiintellectu Veteris
populi, ut de ipsis diciturin Veteri
Testamento Vos : et Novi Testamenti,
invocabitis nomen mcum, et ego benedicam eis Sicut iestimonium Christi confirmatum est in vo-
(Xum. VI). Et in Psalmo Moyses ei Aaron in sacer-
:
bis. Testimonium CliristiappellatEvangelium,inquo
dotibus ejus ; Samuel inter eos qui invocant nomen narrantur testimonia nativitatis Christi, miraculo-
eju^ (Psal. Lxxxviii). Hcc dupliciter potest jntelligi rum quoque necnon et passionis, resurrectionisque
 : ;

[[ HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARSI. — COMMENT. BIBL. 512

ejus. et ascensionis ad
adventus illius adAconfirmabit vos, id est roborabit in sua fide et in
ccpIos, et
judicium. Qure testinionia Christus ante passioneni bonis operibus, us(jue in fineni, id est usque ad
suani piuHlixit, et omnia in niorte sua conlirmavit. diera mortis vestrie, vel usque ad diem judicii, sine
Vidoaraus unum testimoniuni ex nuiltis., et conside- cri))tine. Xon dicit sine peccato, sed sine crimine,
remus quomodo illud pnedixit, et quomodo confir- quod a regno ccelorum
id est sine capitali peccato,
raavit ; longe ante passionem suam,dixit discipulis : separat, Nam nullus homo est superterram qui fa-
Ecce aH-eniiinuts Hierosolijma)n et consuDunabuntur ciat bonum et non peccet,aut in verbo, aut in cogi-
omnia ijuo' scripta sunt prr prophetas ile Filio liouii- tatione. Unde et Joannes ait Si di.verctnus quia
:

nis, etc, usque dura ait, et ilie tertia resurget peccatum non habc)nus.>nosipsos seduci)nus ,et verilas
{Luc. xviii). Sicomnia, illo veniente Hierosolyraam, in nohis non est [IJoan. l). Quod autera dicit : con-
completa sunt, quia traditus estgentibus, Pilatosci- lirmabit vos usque in finem, hoc exposuit, subne-
licet, et militibus ejus illusus est, occisus, et die ctens : In die advcntus Do))iini nostri Jesu Christi,
tertia resnrrexit. Unde dicit Apostolus : Sicut testi- quando ipse veniet reddere unicuique secundum
monium Christi, idest Evangelium.confirmatura est opera sua. Duaeautem suntvocationes una estquas :

in vobis, hoc est, creditum est a vobis, et confirma- fit singulis hominibus, quando ab hac vita per mor-

tum in vestris cordibus, quia omnia creditis vera p tem corporis transeuntvocati a Domino: alteraerit
esse quoe ibi continentur. Ita ut nihil vobis desit in generalis in die judicii, quando omnes, tani boni
uUagratia. id est neque in fide, neque indoctrina, quam mali, ad judiciura vocabuntur; et quosinista
neque in diversitate linguarum, nequeinvirtute mi- prima vocatione invenerit Deus omnipotens bene la-
raculorum. Qucestio oritur in hoc loco : si Corinthii borantes, illos utique in secunda non vocabit ad hoc
divites erant facti in omni verbo et in omni scientia, ut damnet cum reprobis, qui audituri sunt Ite^ :

et si tanta gratia erant repleti, ut nihil eis deesset maledicti, in ignem seternum, sed potius ut remu-
gratiae, sicut in sequentibus dicitur, quare apostolus neret cum electis, quibus dicturus est : Venite, he-
in subsequentibus hujus epistola; locis dicat illos ncdicti Patris mei, percipite rcgnum vohis paratum
contentiosos esse, etinsuper addat, ad verecundiam ah origine mundi {MattJi. xxv). In omnibus enira ve-
vestram dico? Quai hoc modo solvitur Sicut in om- : rax apparebit, sicut sequentia manifestabunt.
nibus ecclesiis duo sunt genera bominura, bonorum Fidelis Deus, per que))i vocati estis in societaton
scilicet et malorum, ita apud Corinthios tunc tem- Filii ejus Jesu Christi. Fidelis Pater dicitur, quia
poriserant.Primum ergo, Apostolus a hiudibus coe- verax est etcompletor sui sermonis. Promisit enim
pit etgratiarum actione, alloquens eos qui in fide Abrahae daturum se illi terram peregrinationis suae,
bonisque operibus perfecti erant, abundantes divi-^ et quod in semine ejus benedicendse essent omnes
tiis spiritalibus, ut ipsi semper in melius profice- gentes, id est in Christo, complevitque illud sicut
rent, sicque postmodum fortiter coepit redarguere modo cernimus.Promisit nobis perFiliumsuura re-
illos qui in fide errabant, dissensionesque semina- gnum ccelorum verax apparebit utique quia dabit
;

bant,more peritissimi medici agens, qui vuhius se- illud nobis, permanserimus in fide ejus. Societa-
si

candum videns, sed aegrum timidum esse conspi- tem hic^secundum Ambrosium, fraternitatem debe-
ciens, diu paipat sana membra, subitoque percutit mus accipere. Fidelis, inquit, Deus Pater et verax
more etiara arietis, qui primum humiliato capite est,quidabitomnia bona patriae ccelestis, per queni
incedit, sed postmodum fortiter ferit. Primum enim Deum Patrem vocati estis in societatem, id est in
laudavit bonos,etdeindepercussit malos.Yerecundte fraternitatem Filii ejus Jesu Christi,ut simus fratres
etenim raentes,nisi fuerintpalpandoreprehensae.ita Jesu Christi et filii ejus, non pernaturam, sed per
ut ex aliis rebus audiant quod in consolationem su- adoptionem. Per Filium suum vocavit nos adfidem
mant, per increpationem duram protinus ad despera- suam, ut sit ipse nobis Pater, et simus nos fratres
tionem cadunt. Exspeclantibusrevelationon Domini Filii ejus.Quicunque enim in Deum veraciter credit,
nostri Jesu Christi. Revelatio raanifestatio est, ejusque voluntati obtemperat, ipse utiquefrater Do-
Christus ergo modo absconditus est quodaramodo, D niini nostri Jesu Christi est, non per naturara, sed
et non apparet, quia non videtur a nobis nisi men- pergratiam adoptionis, sicutipse dicitinEvangelio :

te. Videbitur autem in die judicii, quando se mani- Quicunque fecerit voIuntate)nPat)ismei, quiincoelis
festabit omnibus hominibus tam electis quam re- esi,ipse ))ieus f)Yiter, soror., et ))iater est {Matth. vii)
probis, sicut dicit Scriptura, imo Propheta per et ad raulieres post resurrectionem : Ite., inquit,
Scripturam : Yidebit omnis caro salutare Dei, et nuntiate fratribus meis [Matlh. xxviii).
tunc dabit electis gloriam quam eis promisit, et Ohsecro aute)nvos.,fratres,i)er no))ie}i Domini nostri
vitam sine fme mansuram unde Apostolus alias ; : Jesu Christi., ut idipsu)n dicatis omiies, et nofi sint in
Mortui, inquit, estis peccato et vita vestra ahscondita vobis schismata. Ilactenus laudavit illos quiperman-
est cu)n Christo in Deo. Cum autem Christus appa- serunt veraciter in fide,amodo veroexhoc loco inci-
ruerit vita vestra, tunc et vos apparebitis cwn ipso pit redarguere illos, qui divisiones (quse schismata
in gloria (Col. iii), quia ehtis sicut angeli Dei in grajce appellantur) seminabant, dicentes se potius
coelo, et quod raajus est : Siiniles ei erimus, quo- filios hominum a quibus baptizabantur, sicut se-
niam videbimus eum sicuti est {II Joan. iii). Qui et quentia manifestant, quam filios Dei. Quapropter
 ::

513 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IX EPIST. I AD GOR, 514

clicit eis Apostoius : Obsecro vos, fratres, per nomen A dum est, sed suspensa voce. Christus quodam modo
Domini quod salvati estis,ut idipsum
Salvatoris, per dicitur divisus esse, quando honorcm et gloriam
dicatis omnes, subaudis quod ego di.-l .jl].. i^^s, i eJLis, quam sibi proprie ij^se retinuit, ha^rotici inter
quia filii Dei estis, non dicentes vos iilios alicujus se patiuntur dividentes cjus baptismum. Similiter
hominis, sed Dei. Sitis autem perfecii ia eodem sensu hseretici dividebant Christum, quando aliqui dicc-
et in eadem scicntia, quod unum est id est in eodem ; bant illum vorum corpus nou habuisso, sicut Mani-
intellectu maneto, quem mo accopistis et dicite vos chioi quidam non habuisso animam, ut ApoIIina-
:

filios esse Dei, sicut dicebatis quando avobis disce- ristse, quidam minorem Patre, ut Arius. Nunquid
debam corde. Paulus pro vobis crucifixus est ? subaudis non, et est
Signiftcatiim, id est relatum est cnimmihi de vo- sensus : in illius nomine debetis baptizari, et in illius
bis, fratres mei, ah his qui sunt Chloes, quia conten- baptisuiato debetis credere vos posse salvari, qui pro
tiones sunt intcr vos. Chlocs locus est, et tale est vobis crucifixus est. Aut in nomine Pauli baptizati
ac si diceret : ab his qui sunt Antiochiae, aut ali- estis? Hic ponit se Apostolus pro omnibus illis, in
quid talo. CLijus nomine se dicebant esse baptizatos, ideoque

Ego quidcm sum Pauli, subaudis filius, vel bapti- a se capit, ne forte dicerent illi hoeretici Idcirco :

smate baptizatus.ApudCorinthiosemerseranthserc-^PauIus talia prohibet ne aliquis dicat se nostro ba-

tici post discessum Apostoli maxime hi qui ex cir- ptismate baptizatum, et nostrum filium esse, ipse
;

cumcisione erant Judaei credontos, qui quoscunque sibi vendicet omnem honorem.

baptizabant suos esse dicebant filios, baptizantes eos Gratiasago Dco mco, quod ncmincm vestrum bapli-
in nomine suo, et illi qui ab eis baptizabantur gau- zavi^ nisi Crispum et Caium, qui fuerunt primitiai

debant suos appellari filios esse illorum a quibus Achaicc.BaptizavitquidemPauIustancjuam minister,

baptizati fuerant ; credentes vero, qui erant fidem non tanquam ipsa potostas ; et idcirco ipse gratula-

et doctrinam Apostoli tenentes, dicobant : Ego sum batur Cjuod pluiimos illorum non baptizaverat ut,
Christi,quod utique bene dicebant, C[uia sic est quia error sub hac re coeperat oriri, si ipse plurimos
dicendum. Similiter factum est quodam tempore, baptizasset, multo magis ex ejus nomine augeretur
quando exsurrexerunt Donatus et Xovatianus, hcere- error, ct dicerent : Ego sum Pauli.
tici, qui quoscunquopoterantabEccIesiaexpellobant, Baptizavi autem ct Stcphanx domum .ISohWis ma-
iteruirquerebaptizabant, etdicebantsuosesse lilios trona Stephana cxstitit, cujus familiam baptizavit
et illi gaudobant se appellari Donatistas et Nova- Apostolus. Utrum vero ipsam baptizaverit an in infi-

tianos. Ergo Apostolus, ut comperit talia geri apud delitato permanserit, ignoratur.

Corinthios, scripsit eis ista quae dicuntur hic, erro- Non enim misit me Christus bapiizare, scd evange-
rem illorum ostendens, sed nomina auctorum non lizare. Magis electus esl Apostolus ut evangelizaret
prodens. Maluit enim in suam et in aliorum fidelium C|uam baptizaret : quia plus est evangelizare quam V
doctorum personam ista transferrc, quam illos pro- baptizare, Omnis cnim qui evangelizat potest et
dere, no deteriores officerentur. Si onim ita ossct ut baptizare sed non omni.s qui baptizat idoneus est
;

illi volebant, ut omnes a quo baptizabantur illius es- et evangelizare. In episcopo omnium ordinum digni-

sentfilii, quasi ejusbaptismatebaptizati, quotessent tas est. Caput est enim cseterorum membrorum;
baptizatores, tot essent baptismata, cum unum sit j et Apostolus ciui pontifcx crat, omnes gradus ec-
baptisma unus Deus et una fidcs. Do-
Christi, sicut clesiasticos habcbat. Idcoquc et baptizare et cvange-
minus Jesus ministcrium quidcm tingendi corpora lizare poterat, sed maxirae prsedicationi insistebat,
dedit suis fidelibus, gratiam autem baptizandi,id est sicut alii apostoli. Discipuli vcro cjus baptizabant,
peccata dimittendi nuUi tribuit, sed sibi proprie sicut Icgimus quod Pelro venientc ad do-
{Act. x),

retinuit, sicut Joannes dicit de eo turbis {Joa?i. i) mum Cornclii, postquam cccidit Spiritus sanctus su-
Jpse vos baptizabii in Spiritu sancto^ et iterum : Et per omnem domum cjus, prascepit cos Petrus a suis
cgo, inquit Joannes, nesciebam cum, id cst, nescie- p. discipulis baptizari. In primordio ctenim fidei om-
bam quod potestatem baptizandi sibi esset reserva- nesbaptizabant,etnonsoIum viri,sed etiam fcminae,
turus, sed qui misit me baptizare, Deus Pater vide- si quando neccssitas immincbat. Scd ne tantum mi-

licet, ille mihi dixit : Super qucm videris Spiritum nisterium vilcscerct, aut non rcctc a simplicioribus
descendentem^ et manentem super eiim, liic est qui impleretur, crescentenumerofidelium per universas
baptizat in Spiritu sancto. Intantum ergo retinuit / civitates et villas, decretum est a sanctis patribus,
sibi Christus potestatem baptizandi, ut sicut dimit- ut episcopi tantum ct presbyteri baptizarent, et si

tuntur ei omnia peccata, qui a sancto et innoccntc ncccssitas fucrit, diaconi. Non in sapientia verbi,
viro tingitur in aqua, ita ct illi qui a peccatore et subaudis misit me Christus evangelizare, ut non eva-
scelcrato, tantum in nomine sanctae Trinitatis illud cuetur crux Christi, id est, ut non annihiletur passio
fiat. Mcritum enim vitae baptizantis sive agentis, crucifixi Christi. Ha^rctici et philosophi pnedicabant
nec prodest nec obest in hac parte illi qui bapti- in sapientia verbi, hoc est culto et poUto sermonc,
zatur. ut placercnt suis auditoribus, et ipsi apparerent
Divisus est Christus, subaudis, si ita est ut dici- docti : Ycl etiam in sapicntia verbi praedicabant,
tis. Non affirmative neque intcrrogative hoc legen- quia ea quae mundus, id est amatores hujus mundi
 51; HAYMONtS HALBEnmX. EPlSC. OPP. PARS I. — C05LMEXT. BIBL. 516

et philosophi humansc sapienti», stulta putant, non A yctm qnia non cognovit mundus^ id est amatores
prsedicabant illi. Verbi gratia : Chri5.ti nativitateinox nnindi et philosophi, per sapieniiam suam munda-
Vir^ine. mortem, et resuirectionem, qu;e umnia illi nam Ihum Patrem, in Dii snpientia, id est in Filio,

(ienegabant. dicentes non posse aliquid gigni, nisi ex qui estsapientia Dei Patris; placuit f)ro: subauditur
commistione alterius seminis et Deum, qui spiritus
: Patri, per slultitiam pradicationis, id est per praedi-
est, non esse hominem factum, neque Filium Dei cationem Evangelii, qnam ilii stuUitiam dicebant,
niori potuisse.sed quundovoluit npparuit, et qunndo salvos facerc credentes. Sensus hujusmodi est : quia
noluit recessit, neque resurrexit, quia non mortuus sapientes istius sseculi, confidentes in sua sapientia
est. Ista omnia philosophi et ha?retici, quia per hu- humana, noluerunt credere Christum, qni est sn- in
nianam s.apientiam penetrarenon poternnt.dicebnnt pientia Dei, neque in illo etiam noluerunt cogno-
mtndacium esse. et annihihibant passionem Christi. scere Deum Patrem, vel quia iioluerunt credero vera
Sed Apostolus pra^dicabai simplicibus verbis Chri- esse qute in sapientia Dei erant, id est Evangeiio,

stum esse natum de Virgine, mortuum et resur- permisit eos Deus perire in sua incredulitate, ex pla-
rexisse. ut auditores ejus intelligere possent qua^ cuit ei per iUani prtedicationem quam illi putabant
loquebatur. Quicunque enim fidem Cliiisti verbis esse stultitjam, salvos faeere illos qui credere vo-
vult exomare, non Dei gloriam, sed propriam qucC-B luerunt.
rit. Quoniam et Judxi sifjfia petunt., in hoc quod cre-
Verbujn enim crucis pereuntibus quidem stultitia dunt Deo omnia possibilia esse, qua?iunt semper
est ; his autem qui salvi fiunt, idest nubis.,virtus Dei signa quomodo illud factum sit, de quo sermo agi-
est. Quid est quod dicit verbum crucis ? Crux quae tur. Sic fecit Abraham, quando dixit ad Deum {Gen.
inanimata et insensibilis res est, quoraodo potest lo- XV) In quo scire potero quod daturus est mihi ter-
:

qui verbum Dei? Verbum crucis dixit, id est Evan- ram hanc in possessioneiv', sic Gedeon et alii plu-
gelium et pra^dicationem crucitixi Christi : in inli- rimi. Et Gr.vci sapientiam, subaudis huraanam,(]'?/<r-
delitate namque manentibus et non intelligentibus 7'u;?f, id est philosophiam. Quia septem liberales

virtutem Dei et sapientiam, stultitia est Filium Dei artes apud ilios praecipue viguerunt, ideo pro nihilo
dicere crucifixum ; credentibus vero et fidem haben- ducunt simplicem doctrinam fidelium.
tibus quod per passionem sunt redempti, virtus Dei ^'os autem pr^dicamus Christum crucifijrum Ju~ :

esi ipsa passio, quia per illam merentur salvari. dseis quidem scandalum, id est rixani et contentio-

Scriptum est enim, in Lsaia [Isa. xxrx) Perdam : nem, gentibus autem .ttultitiam. Apostolis praedican-
sapientiamsapientium.etprudentiamprudentium re tibus mysteria humanitatis Filii Dei, videlicet quo-
probabo Modo sapientiam quam ipse Deus dat, per- ^ modo natus est ex Virgine, quoraodo miracula multa
dit sive reprobat. sed humanam quam ipsi homines fecit, quomodo Judaei Christum crucilixerunt inno-
sibi adinveniunt Deo perraittente, dialecticam vide- centem, quomodo ipse resurgens ascendit ad cce-
licet, caeterasque artes per quas sperant sapientes los, scandalizabantur Juddei. id est, rixabantur sive

esse, illam ad nihilum deducit, et stultam esse ma- contendobant, dicentes nuilo modo esse verum ut
nifestat. virgo pareret, ut ipsi Dei Filium intertecissent, sed
Vbi sapiens? ubi scriba ? Uoc ad Juda?orum sa- magnum quemdam a cujus discipulis dicunt inventa

pientes, scribas videlicet et PharisaDos, pertinet. ubi esse illa. quae in Evangelio de ejus resurrectione et
inquisilor vel conquisitor Jnijus siecuti ? lloc ad phi- ascensione referuntur^ qua3 omnia denegant vera
losophos pertinetgentium, qui de sapientia conqui- esse. Dicunt inter cajtera : Christus quem dicitis
rebant et de cjeteris occultis et abditis rebas, et de vos jam venisse per Virginem, nondum vcnit, quia
naturis creatararura, et maxime ad astrologos, qui nobis promissus est : nec nascetur ex Virgine, sed
cursu et moderationeduodecim signorum,solis quo- David resurget, et ipse erit noster Messias. Sirailiter
que et Innse, et quinqueplanetaram, dixerunt omnia philosophis gentium stultura visum est ut Filius Dei,
qu3D in tems aguntur eonsistei^e, et Deum non cu- qui est auctor vitne, pro hominibus moreretar et :

rare de his quae in terris aguntur, neque de homini-Ddura ea audicbant piicdicari de Christo, quae ratio
bus, neque de animantibus. De his ergo dicit Aposto- mundanaet philosophorum sapientia penetrare non
lus Ubi sunt raodo sapientes et scribae Judaeorum?
:
poterat, constricti stultitiara esse illud dicebant.

et nbi sunt philosophi gentium et astrologi.^ In Ec- Ipsi enim dicebant virginem non posse sine semine
clesia nullam haljent locum. yonne stuttam fecit viri parere, et resurrectionem negabant. ]psis autem
beus sapientiam hujus mundi? id est nnnquid non : Jud<ris locatis, subaudis ad fidem Christi.c^ Grsecis^

fecit, id est demonstravit Deus stultam esse sapien- id est gentilibus sirailiter prccdestinatis ad vitam et
tiam amatoram mundi et philosophiam, dum com- credere volentibus, Christum Dei virtulem, et Dei
plevrt opere quod illi denegabant? Utique illi nega- sapieniiam, suhaudis praedicamus esse. Christus vir-
bant posse aliquid gigni, nisi coramistione maris et tus Dei est Patris, quia per illum Deus Pater orania
ferQinae.Deasautem omnipotens ostenditsapientiam fecit, ipse est etiam sapientia ejus, qu>e dicit per Sa-

iflorum non esse teram, duro Filium suum constituit lomonera : Ego sapientia ex ore Aitissimi prodii

nasci ex virgme, sie etiara resuscitavit eum a mor- primogenita (Eccl. xxiv) ; et de qua Psalmista ad
tuis, licet illi negarent restirrectionem. Deurn Patrem ; Omnia, inquit, in sapientia fcdsti
 ;

517 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — L\ EPIST. I AD COR, 518

enim recte dici-Aelegerit infirma mundi et non fortia, manifestat ex

(Psal. ciii), id est perFiliiim. Ipse
tur Sapientia et Verbum Patris,quia \>or illum Deus parte, dum subdit :

Pater semetipsum rnanifestavit liomiuibus verbi Ut non. (jlorietur omjiis earo^ id est omnis bomo,
;

gratia sicut homo per verbum suum manifestat

:
vo- inconspectu ejus. Sapientes et potentesnon possunt

luntatem suara.Unde ipse Filius dicit in Evangelio: gloriari, quia non sunt ab eo vocati propter suam

Pater, manifestavi no)nc/i luum liominUrus Uoan. sapientiam autdivitias nechabent sapientiam divi- :

XV JI). nam etdivitiasspirituales. Apostoli non possuntglo-

riari, quia gratis quidquid habent, sine suis mei-itis
Quiaquod stiiUum est Dei^ id est quod stultum ab
a Deo perceperunt; et non possunt gloriari propter
hominibus \i\xtVii\iT,sai)ientius est hominibus; id est,
sapientiam suam et divitias se esse electos.
humanam sapientiain transcendit, et est sensus :

Ex ipso auton ros estis in Christo Jesu. Ex ipso,

Quodhomines stultum putant esse, ut Deus omnipo-
id est Deo Patre, estis, quia ab ip.so creati estis :
suum ad passiones, ad mortem
tens Pater Filium
vel ex ipso estis in Christo, id est, ex Deo Patre
perferendam mittcret in mundum, omnem sapien-
factum estutin Christum crederetis, etfii-rai sitis in
tiam piiilosophicam transcendit ; et quia penetrari
,
fideChristi Jesu. Propositum enim et dispositio Dei
ab non potest, stultum dicunt esse, etnoiuntT».. ^
ipsis , -^ -x ^ . • •

f ^ .
X- ,
^
" Patns fuit,utperChnstum veritatera et misericor-
, •
. /-.i

credere, non quia vere stultum est, sed sapientms

diamejus cognosceremus.i^ia', subaudis JesusChri-
omni sapientia mundana; et quod infirmum estDei,
stu^i, factus est nobis sapientiaa Deo Patre. Non de-
fortius esthominilnis, id est quodilli putant et dicunt
bemus pueriliter intelligere Filium Dei secundum
infirmumessej quod Filius Dei potuisset mori, for-
divinitatem esse factum, sed genitum a Deo Patrc
tius est omnibus horainibus, omnium fortitudine
et
ante omnia ssecula, licet secundura huraanitatem
gigantum. Quomodo ? quia mortem quam gigantes
factus sit in utero virginali opere Spiritus sancti
evadere non potuerunt, infirmitas crucifixi Christi
sed ita est intelligendum : Factus est nobis sapieil-
superavit. Quamobrem infirmum Dei, quod illi di-
tia, id est, factus est ut nobis esset sapientia, et nos
cunt esse infirmura, non est infirmum, quia infirmi-
faceret sapientes. Tale quid in Psalmo habetur :

tas Christi raagna victoria est. Superavit enim dia-

Facius est mihi Dominus in refugium (Psal. xcxiil),
bolum, superavit mortem.
quod nihil est aliud nisi, factus est, ut in illo refii-
VideteAdi est considerate, et in vobis ipsis probate, gium haberemus. Et in propheticis Iibi'is Factura :

enimvocationemvestrani.,^\xh^\idis quavocatiestisad est Verbum Domini ad Joelet ad Osee,id est, factum

fidemChristi.(y?^?"a non m?</ii'5a|j?enf(35,subaudis aDeo estutloqueretur Verbum Domini ad Joel Verbuin :

C etenim Doraini nonest actum, sedgenitum.Dicamus

vocati suntad fidem praedicandam,et Evangeliura,et
caetera usque ad id quod sequitur Sed qux stulta et aliter Factus estnobis sapientia a DeoPatre, id
: :

sunt mundi, elegitDeus ut confu7idat sapientes, id est est, ille quiestgenitus ante omnia saecula, factus est

piscatores. etpauperes, atque idiotas, quospotentes homo,ut nosfnceret sapientes. Siraili niodo factus
hujus saeculi et philosophi stultos deputabant^et pro est nobis. Etjustitia, quia nos justificat, ctsanctifi-

nihilo ducebant ; et infrma mundi elegit Deus, ut catio, quia sanctos nos facit, et sanctificat nos per
confundat fortia : idestutmendacesostendat,eteru- baptismura,e^ redemptio, quoninm sanguinesuo nos
bescere faciat philosophos etpotenteshujus sa^culi. redemit Et hoc quare?
Apostolus appellat infirma mundi, vel quia stulti vi- Ut quemadmodum scriptum est, subaudisin Jere-
debantur sapientibus hujus sa^culi, et infirmi sensu mia, Qui gloriatur.in Domino glorietur.ln Domino,
atque intellectu mundano vel propter infirmi- ; et nonin se gloriatur, qui bonum omne quod habet
tatem Filii Dei quem prsedicabant. Videamus quo- a Deo peperisse fatetur sine suo merito, ideoque
modo per ista infirma raundi ostendebat raendaces, non quterit gloriam propriam et laudem, sed illius
potentes, et fortes hujus sa^culi, et quomodofaciebat a quo quidquid habet accepit.
eos erubescere prcedicantibus apostolis m^^steria
huraanitatis Filii Dei,
;

dum a philosophiscontradice- ^ CAPUT II.

rentur orania quasimendacia, praecipiebantapostoli Et ego,cum venissem ad vos^ fi^atres^ teni non in
afferri mortuos duos, sive quinque, vel etiam am- sublimitate sermonis, id est in facundia eloquentiae,
plius ; et dura eos per invocationera Filii Dei cruci- aut sapientix mundanae, quia nihilvobis perhuma-
fixi suscitabant, apparebant philosophi et potentes nara sapientiam polito sermone prgedicavi: Annun-
mundi mendaces, et illiveraces. Et ignobiliamundi, tians vobis testimonium Christi. Testimonium Chri-
nomine
id est, quae sine dignitatis erant, et contem- sti est Evangelium, quia ibi sunt testimonia incar-
ptibilia, id est despicabilia, elegit Deus. apostolos vi- nationis ejus, passionis, raortis, resurrectionis as-
delicet, qui despectui habebantur, et ea qux non censionisque ad ccelos, etadventus ad judicium.
sunt^ subaudis elegit eosdem scilicet apostolos qui Non enim judicavime scire alicjuid inter vos, nisi
nuliius dignitatis vel utilitatis a philosophis ct po- Jesum Christum, et hunc crucifixum. Quod nihil
tentibus hujus saeculi videbantur esse. ut ea qux aliud estquam: Nihil vobis aliud prasdicavi, nisi
sunt destrueret. id est ut illorum sapientiam evacua- Jesum Christum crucifixum. Quaestio oritur in hoc
ret, qui apud se aliquid videbantur esse. Et quare loco. Cum in subsequentibus dicat '.
Tradidi enim
 :

M9 MATMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 5^0

vobis in primis quod et accepi quoniam Christus A ^f'''. Quomodo destruuntur philosophi et potentes
mortuus e>t pro peccatis nostris ; et quia resur- hujus sau^uli ^ Per moi tem corporis rediguntur in
rexit tertia die, loquens de mysteriis humanitatis pulverem. et destruitur, sive annihilatur eorum sa-
ejus. quare modo dicat non alia se pra^dicasse, nisi pientia. Destructus est Plato, et Aristoteles pcr
JesumChristum crucitixum, id est passionomejus ? mortem. et eorum sapientia in Ecclesia pro nihilo
Quie hoc modo solvitur : Quia in hoc quod dicit ducitur; vel etiam tunc destruebantui- illi eorunique
Christum Jesura crucilixum, comprehendit omnia sapientia, dum quod ilii per humanam sapientiam
mysteriapertinentia adhumanitatem ejus.IIle enini edocti, dicebant nullomodoposse fieri, Deus omni-
crucifigitur. qui ante nascitur ; ille moritur, qui potens per apostolos ostendebat verum esse verbi ;

crucitigitur ; ille sepeiitur, qui moritur : ille resur- gratia negabant illi quod Filius Dei esset natus
:

git, qui niortuus fuerat ; ac si diceret aliis verbis ex virgine sine semine viri, eo quod humana natura
Quia vos idonei non emlis ad capienda alta myste- hoc non admitteret; dum per invocationemejusdem
ria Divinitntis Christi. licet multa sapientia in me Filii Dei apostoli mortuos suscitabant. evacuabatur

esset, judicavi sive statui, et decrevi in animo meo et destruebatur eorum sapientia, et ipsi stulti re-

ea tantummodo mysteria vobis praedicare, quic ad putabantur. Si ergo apostoli sapientiam humanam
humanitatem Jesu Christi pertinent, et quae vospe- Bnon loquebantur, quid praedicabant ? Hoc Apostolus
netmre possetis. exponit :

Et cijo in infirmitate, subaudis corporis, ct timore Scd loquimur, inqmens, Dci sapientiam, quae abs-
mcntiSyCt tremore »?iti//o membrorum fui apudvoSj conditaesti;i7?iJ/5iVr?o, id est in obscuritate intelli-
oCorinthiil Forsitan veniens ApostoIusCorinthura, gentiae. Sapientiam hic duobus modis possumus in-
infirmatus est corpore, et tiraebat nimiura. ne in telligere: Evangelium Christi videlicet, ubi inerra-
ipsa inlirmitate positus interficeretur a pseudoapo- sapientia iatet
bilis vel, quod melius est, sapien-
;

stolis, quibus contraria praedicabat ; et timebat ne tiam substantialem, quae est Verbum Dei Patris,
Corinthii, ab ipsis pseudoapostolis decepti, recede- qujeloquitur per sapientiam Ego sapientia cx ore :

rent a rectitudine fidei quam ab ipso perceperant. Altissimi prodii primogcnita [EccJi. xxiv).Istam ergo
Vel aliter : in infirmitate sensus fuit apud illos, quia sapientiam loquebanturapostoli, quiaipsa loqueba-
quodammodo infirma videbatur ejus sapientiadum tur perillorum ora, et ipsam praedicabant illi. Sed
propterinfirmitatera auditorum.ettarditatem sensus si abscondita erat. quomodo loquebanturillam ? phi-
ecrum non manifestabatur plenissime ; in timore losophisutiqueet potentibus hujus sreculi erat abs-
etiam et tremore erat timens interfici i^ut diximus condita,etillis erat manifestata per seipsam. Unde
ab haereticis et pseudoapostolis. ^sequitur; ^wa»? sapientiam, id est Chri.stum, pr^-
Sermo meus et prxdicatio mea, subaudis fuit, non destifiavii Dcus Pater secundum humanitatera. ante
in persuasibilibushumanse sapientiae verbis; idest ScTCuIain gloriam nostram.id est ad glorificationeni
non philosophica et culto sermone prcedicavi vobis nostram. qurcredidimus perillumredemptietmun-
Christum, ut vos deciperem et deluderem per ob- datia peccatis.ut glorificari mereamur adhuc. Jgitur
scuritatem verborum, sicut philosophi faciunt, sed ante omnia sEeculaprcedestinavit Deus Pater liomi-
in ostensione Spiritus et virtutis, id estin exhibitione nem assumendum a Yerbo, ut esset verus Filius
miraculorum, quae per virtutem Spiritus sancti ope- Dei, et nos per illum glorificaremur. UndeAposto-
rabar,confirmabam meam sententiam vel praedica- lus in Epistola ad Romanos ait : Qui pracdcstinatus
tionem, quia quod docebam et przedicabara verbis, est Filius Dei in virtute {Rom. i). Seauitur :

miraculis roborabara.et ostendebam vera esse : Quam sapientiam ncmo principum hujus sxcuH
quod philosophi vestri et pseudoapostoli non pote- cog?iovit. Principes hujus sieculi dupliciter intelli-

rant agere. Hoc autem idcirco faciebam, vt fidcs gendi sunt in hoc loco : principes hujus saeculi, id
vestra non sit in sapientia hominum, huraana tan- est Octavianus, Tiberius, Herodes, Pilatus, scribae,

turaraodo sapientium, sff/ «Vi virtute Dei, hoc est in etPharisaei, sacerdotesque Judceorum,non cognove-
virtute miraculorum probetur. D runt Christum esse Filium Dei, quia videntes illum
Sapieniiam ai/fem divinara loquimur inter perfectos hominem esse, videnteseura fatigari, sitire, esurire,
in fide et sensu, qui valent eam capere. Perfectos non putabant esse Deum unde Petrus Scio^ in- : :

hic appellat apostolosaliosque credentes, qui intan- quit, fralrcss quiapcr ignorantiam hocfccistis,sicut
tura etiam profecerant in fide.utsocii essent et ad- et principes vestri (Act. iii). Quid ergo si perigno- :

jutores inofficio prccdicationis.sicuteratTimotheus, rantiara servi occiderunt Filium Dei, nunquid ira-
Titus, Sosthenes, aliquando quamplurimi, et est munes sunt apostoli ? Absit ut peccatum eis non
sensus Nos quidern habemus sapientiara divinam,
; ascribatur, quia per opera miraculorura poterant
sedvosnon potestis eam capere neque tunc potera- cognoscereoperatorem. quoniara, nisiFilius Dei es-
tis, quia adhuc parvuli probamini esse in sensu. set, nequaquara talia facere posset quae nerao ante
Sapieniiam vero nnn hujus sa^culi, idest. mundanam eura alius fecit. Unde ipse dicit Si non venissem et :

sapientiam non loquirnur, qua utuntur amatores locutus fuisscm eis, et opera non fecissem in eis.qux
hujus saeouli, neque sapientiara principum hujus sse- nemo alius fecit.peccatum incredulitatis, non habe-
culi, loquimur, id eat \)hiloiiOT^hor\ini, qui destruun- rent [Joan. xv). Et quid sequitur : Nunc, inquit,
 ; ;

521 EXPOSITIO IX EPP. S. PAULI. - IX EPIST. I AD COH.

excusationem non habent cle [)eccato suo Et quam-A p^iuca dicta nobis sufiiciant tenentibus firmissime,

vis Deum esse nescirent, tamen, (iuia rem im[)iani quia si dieinones Christum esse Filium Dei cogno-
faciebant et injustam, innocentem damnantes, non vissent,qui Dominus gloriie et majestatis per queni
erantnescii. ideoque rei tenentiir.Alio modo : prin- Deus Patcr glorificatur, ncquaquam ad crucifigen-
cipes hujus sceculi possumus intelligere aereas po- dun) eum .Judicos ac milites Fio:nanorum compelle-
testates, da^mones videlicet per hunc aerem discur- rent. enim illum crucifixerunt qui ad crucifi-
Ipsi

rentes, de quibus ipse dicit in Epistola ad Ephesios: gendum suaserunt, et ip.;.i principes Judceorum et
i\on est nobis culluctatiu advcrsus carnemet sangui- militcs nequaquam illorum .suasionibus obedirent
nemysed advcrsns principes et potcstales tenebrarum ad hoc ut crucifigerent, si Fiiium Dei esse veraciter
harum^contra spiritalia nequitix in ccetesttbus{Ephes crederent.
vi) : de quorum principe Dominus ait {Joan. \ii, Scd, sicut scriptum est inlamci: Quod oculus cor-
xiv) : Nunc princeps hujus mundi ejicicliir foras poris non vidit, quia non est cor[)Us neque color;
ei^Venit princeps riunidi hujus, in me niliil invrnit. nec auris corporis audivit., quia non est.sonus; nec
Quamvisenim Marcus evangelista dicat dedLemoni- in cor Iiominis humana sapientis ascendit, qma cor,
hus{Marc. i): Scicbant, hiqmt, illum esse Christum id est intellectus homini.s, illuc debet ascendere;
et ipsa dfcmonia, siibaudis dicunt : scimus quia tu ^qua' prieparavit Dcus /t/v qui dilif/unt eum, id est,
esFiliusDei; tamen non veraciter poterantcredere qui eum non offendunt corde, verbo, et opere.
illum esse Filium Dei, videntes illum iterum post Nobis autem, apo.stolis et credentibus in se, re-
facta miracula esurire, sitire, fatigari.Sciebant qui- velavitDeus pcr Spirilum suum^ id est Spiritum
dem illum esse promissum in lege, sed nesciebant sanctum, quod non revelavit dtcmonibus, neque
quod potestatem,quam in hoc mundo tenebant, per philosophis liumana Spiritus oiim san-
tii\\)\entihus.

illum essent amissuri et quod tantci! potentite e.sset ctus qui est in nobis omnia sc)-utatur, id est,omnia
futurus. Quapropter subjungit Apostolus de utroque secreta investigat. et non solum secreta cordium,
ordine principum. sed etiam profujida, subaudis mysteria Dei.et proc-
Si enim coijnovissent, subaudis principes hujus scientiam illius,quia unius substanti» est cum Patrc
saeculi, illum esse Filium Dei, nunqiiam Dominum et Filio.
gtorix crucifixissent. Dominus Verbum Dei
Qiiis enim scit Itominum qu/e sunl incovde IioinijiiSf
glorise

Patris est, per quod glorificatur Deus Pater, quia uisi spiritus hou\inis,qui in i/.so csr^ subaudis nul-
per iUud omnia fecit. Scd qua^rendum est studio- lus.Est sensus sicut qu;e in hominesunt nemoscit, :

sissime, si gloria Dei Patris Verbum ejus est quo nisi spiritus hominis, qui in ipso est, ita et qux Dei
:

modo ipse Dominus glorioe qui spiritus est, potuit q .vw?2i Tiemo cognovit^ nisi Spiiitus I)ei, et cui idem
crucifigi? Christus Filius Dei ex duabus substantiis Spiritus sanctus revelare dignatur.
consistit, divina scilicet et humana in unitate per- Nos autem, apostoli et credentes, non spiriturn
soncO. Divinitas ei-go Verbi quae genita est a Deo huj us niundiuccepimus, id est spiritum divinationis
Patre ante omnia sa^cula, a tempore conceptionis ot spu-itum pythonicum, scd spirituni qui ex Deocst^
illius hominis quem assumpsit in utero virginali, in id est Spiritum sanctum, ct in doctrina Spirilus lo-
eodem homine plenissime mansit, et eadem gloria quimur., id est simplici sermone, et sicut Spiritus
et potestas, quse erat in Verbo ccepit habitare in sanctus nos docet interius, cum miraculorum vir-
homine, et factus est ipse Iiomo gloria Dei Patris, tute, spiriialibus \iv\s qui possunt penetrare quae

sicut ei Deus Pater dicit : Exsurge, gloria mea^de dicimus, spiritalia mysXcvvd cumparantes. Q\iodiunc
sepulcro [Psat. lvi). Etnonsolum gloria Dei Patris fit, quando capacioribus divina committuntur my-
e.st ipse homo, sed etiam Deus est. Si enim Ver- steria.

hum si Deus homofactus est,

caro factum est, id est, Animalis autem homo non percipit ca qux sunt
utique et homo Deus factus est. Et tamen hoc est »S']^/y'<7z(!.v />gf, id est,quidgratia3 crux Christi conferat

diligentissimeattendendum,quia licet Judteiet prin- credentibus. .Animalis homo dicitur qui Spiritum
cipes hujus soeculi Deum persequerenter, tameninDDei non habet, qui licet ratione a pecore di.stet,

forma servi crucifixus est ipse, quia erat Dominus tamen ipsa rationc non bene utitur, quia non putat
gloriae, et Divinitas impassibilis mansit. Videamus aliquid esse postmortem, sed secundum ritum ani-
ex hoc aliquam similitudincm. Rutilante solo, etex malium versatur. Ideoque animalis dictus est ab
clara lampade fundente lumen, radius et splendor anima, carnalis a carne, eo quod totus ex anima
ejus illustrat ct perfundit arborcm dum ergo ad- ;
constet ct carne. Stultitia cst enim illius, subaudis
eunt eamdem arborera homines cum securibus inci- quodaudit demysteriisDei et nonpotest inteltigere,;

dendam, nunquid erigendo et deponendosecures in- quia spirilualikr examinatur^ id est, discutitur et
cidunt radios solis, licet arborem incidant? Sic uti- dijudicatur. Et quia homo non potest intclli<^'-ere
que sicut impassibilis manet radius solis, licet sem- quod audit, nec vult credere, a spiritualibus viris
per videatur. ferit insuper arborem quam illustrat dijudicatur et condemnatur. Philoso})hi mundana
ita illius divinitas, quae omnia implet, imj^assibilis sapientes, et herietici apud Corintliios degentes, ut
raansit, quamvis ille quem replebat in cruce passio- facilius animos auditorum pervertere possent, et a
nem sufferret. Multa possent ex hoc dici, sed ista rectitudinis statu deficere, sua prava dogmata ho-
Patrol. CXVII. 17
 523 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISG. OPP. PARS I. COMMENT. BIBL. 524
sermone poliebant. Ideoque di.vit parumper A se compuratione Christi, et ipse exponit quid
liesto
superius yon loquimur nos//j vcrbis docUs hiinurur sint
: :

sapienliw. Dicebant enim culto sermone quod lui- J///i/.v/r/, inquit, cjus ciii crcdidislis ideoquenon :

niana natura non reciperet ut Deus incomprehen- v possumus dimittere peccata in baptismate, quod
sibilis et incorporeus homo fieri posset, et nec esso Christus propric sibi retinuit. lUe ministrat qui re-
credibile ut virgo hominem sine virili semine con- cte pr:edicat, ct unicunjuc sicut convenit ministrat,
ciperet, aut post partum virgo esse posset,necposse sicut Dominus ministerium dedit.
fieri ut liomo post mortem de pulvere ternc resur- Egoptantavi, proedicando vobis fidem, ApoUo ri-
gat, et alia hiculentissimo sermone proferebant : (javit, id est baptizavit et tinxit corpora : scd Deus
et ut hoc credatur stultum esse dicebant, i(h^o quia incrcmcntum, id est augmentum, dcdit mihi priedi-
ipsi per humanam sapientiara penetrare non vale- canti, et Apollo riganti, quia ego fidem exterius
bant. priedicavi, Deus firmavit eam in cordibus audien-
Spiritalisauton vir dijudicat umnia, idestdiscer- tium, et multiphcavit numerum credentium : et
nit et probat omnia quie .ludit, videt, et cogitat : Apollo tirixit corpora, sed Deus peccata dimisit.
quid sit verum et falsum,quid sit bonum et malum, Deus omnia ex se et a se habet, nos autera et ex illo
et cognoscit vera esse quce pra^dicamus, vel discer-Bet ab illo.

nit omnia genera hominum carnalium ipsc au- : Itaque neque qui planiat, id est pra^dicat, 7ieque
tem a neminc Judicatur, idest.nequea spiritalibus qui rigat, id est baptizat, est aliquid comparatione
viris sui similibus, neque a Deo damnatur vel re- Dei quia non potest fidem infundere, neque pec-
:

prehenditur. cata dimittere, si Deus auxilium non dederit.

Quis enim cognovit scnsum Domini ? aut quis in- Qui autcm planiat ci qui rigat^ unumsu)it, id est
struxil eum ? id est,quis hominum potest intelligere unius Dei ministri et servi sunt et unius natura^,
et penetrare intellectum et sapientiam Domini quo quia homo iste et homo ille quidem duo
in personis
orania fecit? quis, subaudis homo, instruat, et sunt, sed in natura et officio unum. Unusquisque au-
doceat, sive corrigat ipsum Dominum, et dicat : IIoc tem propriam mercedcm accipiet secundumlaborem
et illud non bene fecisti, itadebes corrigere istud, et suum, id est, qui pra^dicat majorem, et qui baptizat
itameliorareillud? subaudis nullus. Insupermagni- minorem. Similiter intelligitur de omnibus homini-
ficabit et laudabit sensum et intellectum Domini bus,quia unusquisque secundum qualitatem laboris
atque potentiam, si cognoverit ab illo omnia esse accipiet quantitatem muneris.
facta, dicens eum Jk'i enim. sumus adjutores. In Gra3co melius ha-
sapiente;" cuncta fecisse. Nos au-
iem sensum Christi habemus,id est^inteWectumChn- Qhetnr Dei operis participes sumus. Deus operatur :

sti habemus, et sentimus vera de illo per Spiritum fidem in praedicatione, et solvit peccata in bapti-
sanctum illuminati, qui omnia novit cum Patre et smate, cujus operis participes et adjutores suntqui
Filio ; et est sensus : ideo quia nemo potest pene- praidicant, et baptizandorum corpora mergunt. Dci
£rare intellectum et sapientiam Dei, iiisi ipso do- agriculCura estis. Ager est hic mundus, id est ejus
nante, idcirco nemo debet dubitare quin ista vera habitatoi'es, quorum corda excolit per pra^dicatores
sint qucc dicimus de nativitate et humanitate Ghri- suos Nam sicut ager vomere et ligone excolitur a
sti, quia nos Spiritum sanctum habemus. cultore, ita vomere pra^dicationis excoluntur corda
auditorum, ut sementum fidei etprsedicationis reci-
CAPUT III.
piant, fructum bonorum operum reddant. Dei
et

Et ego, fratres, non potui vohis loqui quasi spiri- xdificaiio esiis, quia ipse vos in sua fide per no-

talibus^ tarditate sensus vestri, non mei priepe- stram praedicationem aidificat, ut ipsum in corde
ditus. retineatis.

Nondum Secundum gratiam Dei, id est secundum sapien-

enimpoteratis, subaudis mysterium Di-
vinitatis Christi capere. Ne illi dicerent: modo pos- tiam, qux daia est mihi prae omnibus apostolis. Ut
sumus, subdidit Nec nuao quidem
: potesiis in fu- D sapiens arcliitectus fundamenium posui. Architectus
:

lurum tamen Deo donante poteritis. Ideoque quia dicitur princepsin structuradomus; sapiens archi-
non poteratis capere, addo Lac vobis poium cledi, tectus est,qui ejus a quo instructus est, voluntatem
:

non escam^ id est, simplicem doctrinarn de huma- et auctoritatem imitatur, sicut fecit Paulus Christi
nitate Christi, non solidum cibum de divinitate doctrinam imitando, non aUa pra^dicans quam quae
Christi et mysterio Trinitatis. ab ipso percipiebat, mente videbat; vel,sapiens
et in

Cum enim sit inter vos zetus et contentio, zelus, architectus est qui super arenam fundamentum non
id est invidia et contentio de variis baptismatibus. ponit suum, ne sit infirmum, ne super vacuam ter-
Cum dicit unus : Ego quidem sum Pauii baptis- ram •
similiter Paulus,utsapiens architectus,funda-

mate baptizatus, et ejus filius sum; alius autem : mentum posuit, quia Corinthiis ipse primum prae-

Ego Apollo nonne homines estis ? id est nonne car-

; : dicavit.NulIus enim ante ipsum fundamentura fidei
naliter sapitis ? Fidelium apostolorum nomina pro in illis locaverat : alius autem, bonus aut malus
falsorum ponit ob causara supra memoratam. Quid ccdificator vel operator, videat, et consideret quid
^st Apollo ? quid vero Paulus ^ subaudis nihil per superxdi/icet, ut secundum firmitatera fidei sive
>9:-.
EXPOSITIO IN EPP. S. PAULl. — IN EPIST. I AD COR. b26
fundamenti proccdant parietes, id eslbonaopera. A stipulain, levia
peccata, sicut est otiosus sermo<
Fundaiuenium ciLim aliud nemo potcst ponere^ i-isusinhonestus, et catera talia. Pci- pluinbum ve-
prietcr id cjnod posiium est, quod est Cliristus Jesus. ro, et ferrum, atque stannum, quic sancti
doctor6s
Fundamentum appellat in hoc loco fidem Chiisti Jiddunt, gravia et immanissima peccata,
quceare-
jesu,queebonofun(h)in(mtoconij)aratur: quiasicutin gno ca4orum siiparant. Igitur sicut aurum. et ar-
domoprimum fundamentum ponitur, ac deinch' pa- gentum,et hipides pretiosi igne pi'ol)antur ettamen
rietes erigunt.ur, ita primum fides collocandaest in non consumuntur, ita in die judicii qui habuerint
cordibus auditorum, ac deinde bona opera debcnt bona operaet bonam priedicationem,licetperiffneni
surgendo apparere: et sicut domus sinefundamento transeant, tamen nullam popuam neque laisurani
si fuerit, vel si fundainentum infn"mum non soli- et su.-^tinebunt : qui vero habuerint levia peccata
dum habuerit, non potest subsistere, ut non cor- ignem e.xpiabuntur, quia consu- transeundo j)er

ruat impulsa a ventis et imbribus ita opera non mentur ibi sicut fenum vel stipula, sive ut ligna
:

possunt esse bona neque Doo acceptasine fide per- comburentur ab igne, tamen ipsi non remanebunt
fecta, quia sine fid(? impossibile est Deo placere in igne, sed mandnti et probati ascendent ad Domi-
et ;

sicut doraus firmum fundamentum habens immota num. At qui habuerintgravia peccata, quae aregno
permanet, ita quicunque veram sincerissimamque BccElorum separant, et quse Apostolus commemorat
fidem habuerit, interadversa et prospcrahujus sae- alibi.inquiens AduItei\uin,fornicationem et homi- :

culi lirmiter j)ermanebit, quia Jusius ex fide vivit cidium, et caitera talia ; sicut ferrum et plumbum
{liom. i). Sed sicut fundamentumsinestructura pa- sivestannum liquefiunt quidem, sed non deficiunt
rietum nihil utilitatishabet,itaquicunquefidem sine per ignem, ita illi pondere peccatorum gravati, re-
operibus habere videtur, hon ideo perfectus habe- manebunt in igne, et sustinebunt poenas non defi-
bitur, cjum fides sine operibus mortua est {Jac. ii). enim Domini declarabit,\& est, dies iu-
cientes. J^ics
Quapropter exornanda est bonis operibus, ut quod Domini manifestabit omnia opera
dicii et vindictae

corde credimus, confiteamur ore, et bona opera hominum,^yt/m in igne revelabitur, id est cum igne
sectando studeamus decorare.Fundamentum ergo demonstrabitur ipsa Tradunt doctores, quo(i
dies.
aliudnemo j)hilosophorum, nemo pseudoapostolo- quantum spatiam aeris occupavit aqua in diluvio
rum, nemo haireticorum potest ponere prscter id qnse oranes montes transcendit,et(ut philosophi de-
quod positum est, quod est Christus Jesus : quia liniunt) usque ad circulum luna) pervenit tanturn
aliumdeum nemo potest pra^dicare, quam illum spatium occupabit ignis in die judicii. In quo pro-
quem nos pryodicainus, neque aliam fldein quamil- babuntur electi sicut aurura, et quorumdam levia
lam quam annuntiamus, et qucB in cordibus vestris ^ peccata consumentur,impiis ibi remanentibus.Dicif
est, idestfides Christi Jesu : bene autem dicit Chri- enim beatus Ephraem quiatantusterrorinvadet onr-
stum Jesura fundamentuni esse, quia quicunque fi- nes in die bonos et malos, dum viderint in-
illa et

dem ejus habent,in illorum utique cordibus habitat fernum ardentem, et Dominura Jesum cum maje-
ipse. Ideoque nemo potest aliud fundamentum po- venientem ad judicium, ut si immor-
state et gloria
nere in cordibus fidelium quam fundamentum fidei tales jam non
essent elFectij iterum raorerentur
Christi : quoniam si aliam fidem coeiierit pra^dicare, Quo timore etiam ievia peccata sanctorum purga-
a fidelibus non recipietur et si quis illius doctii- buntur, sicut dicitur Yidentes autem angeli
; :
pur-
nam et errorem susceperit, jam non erit fundamen- gabuntur. Angeli hic appellantur electi. Et unius-
tum, sed potius destructio domus. cujusque opus quale sit, utrum bonum an m£ilum
Si quis autem supcrxdificat supra fundamcntum icjnis ille probabit.
hoc, id est supra fidem Christi, aurum, id est do- Si cujus opus manserit cjuod super fidei funda-
ctrinam sanctam et rectum sensum, argentum, id mentum wdificavit, mercedem ajternce retributionis
est eloquia diviria, de quibus dicit Psalmista : Elo- accipiet. De illis modo loquitur, qui iedificant super
quia Domini, eloquia casta argentum igne exami- fideifundamentura bona opera, qute designantur
natum (Psal. xi), et lapides pretiosos, id est diver.sa D peraurura et lapides, sive argentura, quai raane-
generavirtutura, quoniara sicut lapides boni inso- bunt, quia non consumentur ab igne, sed potius
lubiles sunt ab igne, ita et illa seternaliter perraa- probabuntur sicut probatur aurum.
nent, nec consumentur ab igne die judicii. Si quis Si cujus opus arserit in igne quilevia peccata ha-
autem superxdifcat tigna, fenum, stipulam, id est buerit,qua) velutstipula consumentur, deirimentum
pravam doctrinam et mala opera. Uniuscujusque patietur,id est poenas sustinebit dum coeperint illas
opus manifestum efit in die judicii. Sicut ergo per probari et consumi, licet ipse periefit, sicut sequen-
aurum sensum perfectum, per argentum eloquia tia manifestant, //w autem salvus erit ; sic lamen
incorrupta, per lapides pretiosos qui ab ignenon li- quasiper ig/iem, subaudistransiens, et ab igne pur-
quefmnt, virtutes intelligimus, ita per ligna, fe- gatus et expiatus. Nam et in hac vita 01^0^ adver-
num, acstipulara, prava doctrina et mala operatio sitatibus et infirmitatibus probabuntur in modum
accipi potest. Aliter : per aurum, et argentum, et auri et argenti ab igne, sicut tres pueri et sancti
lapides pretiosos, possuraus intelligere bona opera martyres, necnon etiam et beatus Job. Quivefole-
virtutes(iue prseclaras : per fenum vero, lignum, via peccata attrahunt,purganturabiilis qui atribu-
 )27 HAYMOXIS IIALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. COMMENT. BIBL. 528

lationibus incenduntur in hoc saDCulo, vel post nior- A illnin volitis ponere ; sivf /^jors, subaudis vestra est,

tem in igne puri^atorio, vel alia aftlictione, orationi- ut si vultis pro Deo moriamini tomporaliter, et vi-
busque honiinuin expiantur. Tainen quod sine illi- vatis a?ternaliter ; sivc pra'scn!ia, subaudis bona et
cito ainore non habiierunt, utique sine urente do- commoda vestra sunt, ut pauperibus ea distribua-
lore non perdent. Qui vero pluinbum coacervant si- tis, a quibus recipi mereamini, etde ccetero vivatis
bi, plerumque in hoc saeculo incipiunt cruciari et et vestiamini ;
,s/rt' fiitura gaudia vestra sunt, ut
ex parte pati quie in futurmn plenius passuri bene conversantes in hoc sceculo, ad ea possidenda
sunt. quandoque perveniatis.
yescttis quia temptum Dci cslis? id est habitatio (hnnni enim quK dixi et quae facta sunt, vcstra
Spiritus sancti, ct (juod Spiritus Dci habilat in vo- sunt, id est, ad vestram dignitatem et utilitatem
bis * A tempore baptismatis incipit habitare in no- creata sunt.
bis Spiritus sanctus, et templum iilius sunt omnes Vosautem Cliristi scmperesse servidebetis duo-
angeli et omnes justi. bus modis vel quia per illum qui est Verbum Dei
:

Si (juis autcm tcmplum Dei vio!avcrit,\d est,siquis Patris, cum ncn essetis, creati estis vel cum per- :

seipsura corripuerit peccando, vel alios prava do- diti essetis.per illum redemptiestis. Christus autcm

ctrina, sicut pseudoapostoli, vel quemlibet pravosuo B/;c;\ subaudis Filius est, et ab illo habet esse, tam
exemplo, dispcrdet itlum Deus de numero fidelium secundum Divinitatem, quam secundum humanita-
suorum et coetu electorum, sicut latro vel liomi- tem, qui ante omnia soecula ab illo est genitus, et
cida, sive quilibet reus a bonis sententia judicis di- ab illo habet originem, et in fine temporum secun-
viditur, et raalus tortorum in carcerem raittitur. dum humanitatem ab illo factus est.
Templum enim Dei^ id est templum Spiritus san-
cti, Patris et Filii, sanctum est, quotl cstis ro^-.ideo
CAPUT IV.

non debetis illud violare. Fideles alloquitur, in qui- Sic nos existimet homo ut ministrns Christi ct dispen-
bus Deus per fidem et dilectionem habitat. satoresmysteriorum Dei. Corinthii, postquam per
yemo vos seducat, idest, neraofalsorumhominum pnedicationem Apostoli veneruntadfidem, quidam
blandiendodecipiat vos. Si quisvidclurinler vussa- illorum,seducti a pseudoapostolis. non sentiebant de
piens esse in hoc s^cculo, id est apud sreculares homi- illo quantum dignum erat, quasi non tantaidignitatis
nes, stultus stuham deputans temporalem sa-
fiat, et gratiae esset,eo quod a Domino per praesentiam car-
pientiam, deponat illam, ut sit sapiens apud Deum nis non esset vocatus, quantae Petrus aUique apo-
in futurum.Hoc dupliciter potest intelligi et distiii stoli qui eum sunt secuti,et ejus }irnedicationem au-
gui hoc modo si quis vult veram sapientiam ha- '^
: dierunt. Dicebant etiam illum seductoi-cm et falsce
bere, hicdistingue in hoc saiCulo,stuItusfiat, id est doctrinae prtcdicatorem.honorantes amplius pseudo-
hoc credat de Christo, quod sapientibus hujus sae- apostolos seductores suos. qui eis blande loqueban-
culi stultum videtur. Aliter : si quis videtur sapiens tur quam illum qui,veritatem pracdicans.eorum vitia
e.sse in hoc sieculo. et subinferendum stultus fiat, redarguobat. Quod ut Apostolo manifestatum est,

ut sit sapiens apud Deura, qui potuit agere quod inter cretera ista scripsit, quae hic dicuntur, osten-
humana sapientia denegabat dens hoc debere intelligi de se et sentiri.quod Deus
Sapientia enim hujus mundi stultitia est apud illum ad apostolatus dignitatem elegerat, inquiens :

Deum. Sapientia hujus mundi estqua negaturDeus Sicnos, me, et Barnaham. et 8osthenen existimet
absque conjuge Filium genuisse. Scriptum est enim homo, Corinthius. vel alius quilibet, ut rninistros

in Job {cap. v), in verbis Eliphaz : Comprehendam, Christi ; ac si diceret aliis verbis : Nolito, o Corin-
id est mendaces ostendam, sapicntes^ philosophos thii, nos despicere ac spernere, eo quod nos a Do-
videlicet, in astutia corum, cum Filium meum ex mino non sumus vocati cum Petro aliisque aposto-
\irgine nascifecero. lis, quia non alia praedicamus, ego et Barnabas,

Nemo ilaque vestrum, o Corinthii, glorietur in quam quae illi praedicant, et qui illos in terra positus
hominibus, ut illius nominequo adhuc mortalis vocavit, atque ad gratiam aposto-
se velit appellari a
baptizatus est, sicut Donatistse a Donato, Apollina-D Uitus accersivit, et eadem mihi revelavit de calo,
ristcc et Manichiei. quaj illos docuit in terra. Nec rogoutme et Barna-
Omnia enim vestra sunt, si vos Dei estis, omnia bam similes Christo existimetis, sed ut ministros
Dei vestra sunt quae omnia : ? sive Paulus, subaudis Christi. qui vobis Evangelium ejus ministravimus.
minister vester est, sive Cephas, minister vester est, Minister Christi est qui praccepturn illius servando
non Dominus. Forsitan veniens Romam Petrus, pcr imitatur illum,sicut ipse dixit : Qui mihi ministrat,
Corinthios transitum fecit, sive mundus, subaudis rne sequatur (Joan. xii). IUe etiam minister Christi
vester est, quia propter vos factus est, ut utamini est qui ejusEvangelium praedicando aliis ministrat,
bene his quae in mundo habentur, et ut credatis il- sicut Paulus, qui et servabat, vel pra^dicabat, et
lum per verbum Dei esse factum :sivevita,iiuhaudh ministrabat. Christo etiam ministrat qui bona tem-
prcBsens. in qua oportet bonum operari, vestra est, poralia pro amore ejus pauperibus erogat, quod
si ita vivitis ut Deo placeatis Yel, vestra est. in hoc idem Apostolusadiraplebat non de alienis pauperes
quia in vestra est potestate, utrum pro Dei nomine sustentando, sed de hoc quod labore manuum ac-
 EXPOSITIO IX KPP. S. PAULI. — TX KPIST. 1 A!) COU. r)30

quircbat. Quod autem sequitur : Et tlispen.satore.s A dispensatores sunt |)cr (luoruin ministorium pei^vc-
mysteriorum Dei : ct,ut quidam codices habent,mi- nilui- ad seternam salutem ; sed quicritur a Deoin-
nisteriorum Dei,meliusest dicere mysteriorumDci, ter dispensatores in priesenti, ut (idelisquisinvenia-
quia sidixerimus ministeriorum, erit scnsus quasi tur, videlicet, ut quod priodicat ore, o}ieribuse\'or-
tantummodo ad disponendos et ordinandos gradus net.
ecclesiasticos sint vocati, episcopos videlicet, pre- Mihiautempro mini)noesi ut a rubisjudiver,auiai>
sbyteros, diaconos,caeterosque ordines, qni etmini- humano die. Pseudoapostoli atque philosophi et qui-
steria ecclesiastica appellantur. Cum v(M'() dicimus dam Corinthiorum seducti ab illis, dijudicabant seu
dispensatores mystcrioi-um, intelligimus illius ele- derid(?hant Paulum, eo quod non discreparet a pr;e-
ctos ad dispensanda suis auditoribus mysteria ct dicatione Petri aliorumque apostolorum,simpliciter
sacramenta Veteris Novique Testamenti,quamvis et ot rustice praedicans, dicentes : Si Petrus, Andreas,
ordines Ecclcsico, sicut alii apostoli, ita et ipsi ordi- Jacobus et Joannes, qui piscatores fuerunt, rustice
naverint. Dispensatores ei"go fuerunt.quia sicut ali- praidicabant, et non scliolastice, non est adco mi-
quispaterfamiliaselegit dispensatorcm in domosua, rum,quare autem Paulus, imitator illorum, rusticc,
qui conservis suis secundum suam voluntatem sin- ct non philosophice, sive dialectice disputet, qui doc-
gulis illorum bona sua distribuat, quibusdam am- B tor legis exstitit, hoc mirum est. Non est ergo aliud,
plius, quibusdam minus. et quibusdam hora tertia, nisiquia magus et seductor est, ut qui ante non po-
quibusdam nona (.l/rt///^ xx) sic Christus elegit tuit persequendo Christianos perdere, saltem sedu-
:

Paulum, et i-eliquos qui mysteria Evangelii sui se- cendo sua praedicatione falsa decipiat, fmgensseso-
cundum qualitatem auditorum distribuerent,perfe- cium esse Petri aUorumque apostolorum. Aliter enim
ctis videlicet et qui capacioris sensus intellectusque prtedicat exterius, atque aliter agit interius in oc-
erant,altaac profundam^^^steria de Divinitate omni- culto.Sed Apostolus, non curans deeorum detractio-
potentis Dei committerent, simplicioribus verosim- nibus et irrisionibus, sciens pro certo quia nihil no-
pliciora quae capere possent, quod utrumque idem cent homini aliena verba quem propria non maculat
egregius prrcdicator agebat,sicutipsedixit : Sapioi- conscientia, subintulit, inquiens: Mihi, inquit, pro
ti am (inquit) loquimur inier idcrfectos {1 Cor. iij.Et minimo est, id est, pro nihilo duco, etnon est mihi
quid dicit eisdem Corinthiis in hac epistola ? Tan- ctira sijudicer, id est si detrahar et irridearavobis,
quam parvulis in Clirislo, lac potum dedi vobis^non vel damner quia legibus divinis debueratis uti, aut
escam. Istorum mysteriorum divinorum dispensator ab humano die, id est ab illis qui humanis legibus
erat iste, ideoque se hoc volebat haberi a suis audi- utuntur, et humanis laudibus et favoribus delectan-
toribus quod erat, id est minister Christi et dispen- Q tur, loquentes et prcedicantes philosophice, ut ab
sator sacramentorum ejus, in quo non verba tan- omnibus laudentur quia neque contra leges divi-
tum, sed virtus fulgebat. nas, nequecontrahumanasaliquid perpetro. Huma-
Hicjam quseritur inter dispensaiores^ul fidelis quis nas leges vellaudes diei comparat, quia illi haben-
?'nrenm/w?\Licetquidamhunc versiculum interroga- tur et videntur clari et jucundi qui in illis edocti sunt
tive velmt legere,tamen secundum beatum Augusti- et qui ab hominibus extolluntur.5('<i negue meipsum,
num potius est affirmative legendus sicut sequens ma- judico^ id est, neque meipsum reprehendo in aliquo
nifestabit sensus : Hic.id estin praesenti s8eculo,quce- contra leges divinas aut humanas egisse, quia jmlli
ritur et consideratur a Deo, ut fidelis dispensator vitio subjaceo. Quare :

quis inveniatur inter dispensatores alios, sicut ego Nihilenim, subaudis mali, mihi consciussum, id
sum et Barnabas. Pseudo igitur apostoli qui vos dc- est,nuUius criminis malurnin me recognosco,po&t-
cipiunt, non sunt fideles dispensatores : quoniam a quam per gratiam Christi expiatus sum ab omnibus
fide et doctrina Christi discordant.Nam in hocerant peccatis originalibus et actualibus. Et est sensus :

infideles dispensatores quia adulterabant verbum si ego meipsum irreprehensibilem invenio qui me-
Dei et fraudabant, Paulus autemfidelis dispensator.p. lius meipsum novi quam vos, quomodo potestis di-
crat, quia sicut ex Deo coram Deo loquebatur. llle judicare conscientiam meam,quomodo potestis exa-
etenim fidelis dispensator Evangelii est qui non alia minare quo animo et intentione facio quidquid facio,
proedicat quam quae in Evangelio habentur, sine er- maxime cum nemo sciat hominum qua3 sunt in ho-
rore videlicet et mendacio, et qui non qua^ritsuam mine, 7iisi spiritus hominis qui in ipso est ? Folix
gloriam ut ipse laudetur ab auditoribus suis.sedut conscientia quae itasecurede se audet loqui. Et ne
Deus glorificetur per illos et qui non pro lucris
: videretur Apostolus praesumptive ac superbe talia fa-
temporalibus, et ut ventrem suum impleat pnedica- teri,subjunxit : sednon ih. hoc jusiificatus sum.suh-
tioni insistit, sed utaDomino pra^mium sui laboris audis apud me vel apud Deum, ac si diceret aliis
percipiat. Igitur si Evangelium per malos non dis- verbis : Licet ego in me nihil mali nihilque repre-
pensaretur, nequaquam Dominus diceret : Quccdi- hensione dignum inveniam, ut quidam mihi detra-
cunt bona, facite et quse faciunt mala, facere nolite
: hantinjust3,quidnmextollant suis favoribus : tamen
{Mattii. xxiiij. Rursus, si per bonos non dispensare- non ideo sum apud me, neque justifica-
justificatus
tur, nequaquam Apostolus alibi diceret : Imilatorcs tum esse credo per hoc apud Deum quia nescio
mei estote, sicut et ego Christi (/ Cor. xi).Multi ergo utrum placeant ei quae ago, aut qualiter ea accipiat.
)3l HAY^rOKlS HaLBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 532
qui melius cognoscit qu\d sit in me quain ego,(|uo- A nianifestabit. denudabit, revelnbit abscondita, su-
niam maximis operibus peocatoruin nondeli-
etsi in baudjs opera,f('/if/j/7z/v/?;j quoe ad tenebrasperpetuas
qui, saltem in cogitationilnis deliqui et peecavi. Me- ducunt hominem, vel abscondita opera tenebrarum
lius quidem ego memetipsum cognosco quam vos dicit qu?o in occulto fiunt u bonis et malis : et non
qui me dijudicatis et detrahitis,et melius Deus quam solum opera revelabit,sed etiam mamfestabitet con-
ego. Unde et sequitur : (Jui autcm Jtuiicat mc, Do- silia coriliiim bonorum et malorum. Cui ergo reve-
minusest. Xon ideo bona est conscientia mea.quia labit opera et cogitationes, sive consilia cordium ?
laudat me aliquis ; neque ideo mala. si vos iilamdiju- Secunduni (juod beatus Augustinus dicit, singulis
dicatis.Quid enim judicatis vel damnatis quod non electis manifestabit opera et cogitationes omnium
videtis? Illedebet alium repreliendej-e, qui aliquid non aperiat amicis,electorum : nec erit quod suis
reprehensibile in eo videt, quod ejus oculos oflen- et abscondat alienis, ubi nuUus erit alienus. Simi-
dit.Vos autem,nolite me judicare et iletrahere quasi liter credendum est omnia opera et consilia re-
seductorem et rusticum, aliudque ostentantem proborum patere ad contumeliam et verecundiam
exterius, et aliud operantem interius.quia Dominus illorum nam modo quandiu non vides cor meum :

judicat me, id est, discerpit etprobat causam meam et non video cor tuum. nox est. Non enim scimus
et considerat actus meos, qui novit non solum doBmortales corda mortaJium lux autem per quam :

operibus,sed etiani decogitationibus judicare.Quan- manifestabuntur ista omnia ipse Deus est, qui est
tum enim possunt homines de alio judicare, plus verg, lux videamus quid subjungat Apostolus, ct :

homo utique de seipso sed Deus plus de homine. tiinc, inquiens, cum Dominus manifestaverit omnia
:

quam de se homo. tanta profunditas estinhoinine. opera abscondita et cordium consilia, juxta quod
ut lateat plerunniue ipsum hominem in quo est, dicitur per Prophetam: Ecce ego ad hoc veni, ut
(juanta profunditas infirmitatis latebat jn Petro, opera et cogitationes congregem singulorum, laus
quando quid intus in se ageretur nesciebat, et se crit itnicuique a Dco. Non omnium hominum laus
cum Domino, vel pro Domino, moriturum temere ei'i]t, sed unicuique bona opera, et consilia, seu co-
proraittebat. Nara hoc illi Christus pr?enuntiabat gitationes habenti, quoniara tunc laudabitur justus
quod ipse in se ignorabat. audiens a Domjno Eugc^serve bone et fidelis, intra :

Jlaqiie,subaudis qui nescitis quid sit in horaine, in gaudium Dominitui {Matth. xxni), et :Venite, be-
et Dorainus est qui discernit et judicat me, ?iolite nedicti Patris mei, percipite regnum vobis paratum
ante tempus judicare, (juoadusque veniat Dominus (3/ai///.xxv).Vituperabiturquoqueinjustusaccipiens
ad judiciura. De apertis r«^bus qu£e cognosci possunt sententiam: J/zY/iY^ eum in tenebras exteriores,et, Ite,

quo anirao fiant, permittitur nobis judicare, verbi ^maledicti, in ignem sciernum {Ibid.). A qua male-
gratia: sicut est homicidium,adulterium publicum, dictione qui fuerint alieni et exclusi, felices regna-
fornicatio et ca^tera talia. Cujus auctorem crirainis bunt cura Deo.
nor) aliter permittitur nobis
4amnare,secunduraau- Hax autem, fratres, id est noraina falsorum apo-
ctoritatem sanctorum Patrum, nisi aut confessus, stolorum, transfguravi, id est transtuli in me et

aut convictus De his verode quibus

fi^erjt testil^us. Apollo propter vos, videlicet ne vos ad invidiara et
dubjum et incertura est quo anirao fiant sicut est :
detractionera provocarera, ut in nobis discatis, sub-
de abstinentia et jejunio, quando plerique hominura audis humilitatem, ?ie, supra quam scriptum est,

dicunt se non posse abstinere a vino et carnibus,et unus adversu s alterum infctur pro alio.Concaienatio
quod^non possint jejunare. non est nostrura judi- esthujusraodi,utanobis discatishumilitatem,ne in-
care c^uia possunt et bono anirao et raalo fieri
:
:
fletur,id est ne superbiaunusadversus alterumpro-
sicut et de cogitationibus et de his qpse in occulto alio supraquam scriptura est, id est sicut jam supra
fiunt. qu3e, licet dicantur, non tamen per approba- scriptum est, quod non debeatis agere, videlicet ne
tionera patent, sed debemus Domini judicio reser- unus Uonatista infletui- pro alio, id est pro Do-
Yfire, quia si quis de his judjcat (^u» incerta ha- nato, a quo baptizatus est, adversus alterura, jd
bentur, oranipotenti Deo, quantura in se est cona-D est Novatianum, dicens se a sanctiore homine et
tur auferre judicium. Plerumque tamen nostra cre- meliori baptismate esse baptizatum ; et iterum No-
clulitas in his fallitur. Pertinctautem ad nos, ne per- vatianus contra Donatistam pro alio : pro Novato
njciosa ut quia non possuraus
opinione fallamur : videlicet, a quo est baptizatus, dicens sanctius esse
horpinum indagare conscientiara,derebus ^ncognitis bapfismum Novati cujus baptismate ipse est hapti-
^udiciura temere non proferamus lioc est, ut ille •
zatus : Meliori (inquit) baptismate sura baptizatus
vel ille homo,utrum sit impudicus pudicusve nescia- quam tu, quia melior est Novatus Donato.
raus, odio habeamus impydicitiara, et pudicitiara Quis enim te discernit ? subaudis fidelem esse ab
diligaraus tamen prsesumptuose sententiam non
: infideli,doctum ub indocto, id est, quiste fecit me-
proferamus, neque aliorum criminum narratores liorem cui non donavit quod tibi donavit ? Vel
illo

simus. Et si illum vel illum injustum essejustumve quis fecit te meliorem, o Donatista, quam sit No-
nescjmus, amemusju.stitiam injustitiamdetestando, vatianus, donando tibi virtutes quas ille non habet ?
non tamen judicium proferendo quoadusque veniat Dedit tibi hoc donum Donatus, an Deus ? Utique
Porainus ad judicium : qui et itlurninabit, id est Deus donis suisetgratia hoc facit, (lahs u^i quod
 ,

533 EXPOSITIO IX EPP. S. PAULI. — IN EPIST. I AD COTl. iJOi

habet alter. Quidautcm hahes donorum divinorumA Et laboramus operantcs manibus noslris. Labora-
quod non accepisti ? subaudis a Deo. bat Paulus scenofactoria arte a prima hora usque
Jam saturati estis, subaudis divinis mysteriis,J«??i ad quintam, et a quinta praedicationis usqueadde-
ompi verbo, et doctrina, et abun-
divites facli estis in cimam insistebat quoniam nolebata Corinthiis ali-
:

dantia bonorum operum sine nobis regnatis, se- ;

quid accipere, neque ab aliis auditoribus, ut libere
curi de praemio. Ironice est legendum hoc, et per posset eorum vitia redarguere et cc>rripere. Maledi-
contrarium, quia non erant illi qui seducti fuerant cimur, id est blasphemamur ab infidelibus, quasi

a pseudoapostolis, saturati divinis mysteriis, neque magi, malefici, atque sacrilegi,, et henedicimm prae-
divites, neque regnabant sine illis. Hoc autem quod dicando ilHs Christum.
sequitur optative atque affirmative est proferen- IHaspliemamur quasi seductores, ohsecramus^
dum ;utinam rcgnetis modo ut et nos vobiscum
et subaudisutlibere audiantdoctrinam Domini, quam
regnemus illiinpraesenti soeculo regnant cum Deo,
; illi detestantur velut blaspheniiam ;
petimusque ut
qui talia opera agunt, pro quibus jam securi suut dent nobis locum reddendae rationis, quo maiiifeste
de prnemio aeterna) vitae, et qui cum Deo regnaturi probemus non esse talesquales blasphemamur. Fa-
sunt, sicut apostoli et sancti martyres. cti sumus omnium peripsema, id est despectissimi

Putoenim quod Deus nos apostolos, me et Barna- " etvilissimiomnium.Peripsemaestproprie Ijmatura

bam, Sosthenen etreliquos, qui vobis pracdicavimus, et rasura aeris, aut alicujus metalli, vel purgam,en-
uovissimos ostendit tanquam morti destinatos,id est, tum pomi, sive quisquihae domus.
quando misit nos ad praedicandum vobis Evange- Non ut confundam vos, hxc scriho, id est, Don ul
lium, morti destinavit, quoniam vestra increduUtas verecunilari vos faciam, sed ut filios meos charis^r
et ferocitas non interficiet. Ideo dixit, novissimos mos moneo quid agere in exemplum Patris debeatjs,
quia poitduodecim apostolorum vocationem,et post vel indico vobis quaha perferam, ut et vos siniilia
Domini ascensionem, ipsi vocati sunt et i^lecii quia non dubitetis sustinere pro Christo.
spectaculum, id est ridiculum, sive irrisio, vel, pro Nam sidecem milliapxdagogorum habeatis in Chri-
miraculo facti sumus mundo et angelis, videlicetin sto, id est in doctrina fidei Christi, sed non multos

mundis spiritibus et malis, et hominibus^ qui gau- patrcs potestis habere. Paedagogi dicuntur eo quod
dent de malis atque tormentis quae patimur pro pedibus agant, id est ductent, ^ive ducant pueros,
vobis. Spectaculum dicitur a spectando, id e.st vi- idem sunt et pedisequi. Pater prius generat filii^m,
dendo, contemplando; quod et theatrumdici potest; postmodum vero pasdagogo committit ad instruen-
erat enim locusin civitatibus, ubi exercebantui-joca dum et cum multos possit habere paedagogos, non :

regalia, et ubi decollabantur rei et plerumque in-G unum patrem. Sic Paulus per prffidicar
t^ii^en nisi
nocentes, ut erant sancti martyres, ad quem con- tionisfidem genuerat Ghristo Gorinthios. Sed posf
fluebat omnis populus ad videndum ea quae ibi age- discessum ejus, acceperunt n^uitos pgedagogos, non
bantur. solum bonos, sed etiam majos, pseudo videlicet
Nos stulti propter Christum, sicut vos putatis, apostolos. Quapropter ipsedicit : Licet multos magi-
quia non contradicimus mala inferentibus, et rpalum stros et doctpres habeant, tamen non possunt ha-
promalononreddimus; vos autemprudentes in Chri^ bere plures patres, videlicet nisi ilUini qui primum
sto, sicut vos videtur : quia sic vultis esse Christiani, eis fidem praedicavit.
ut prudentiam mundinon araittatis, et magna vultis Ideo misi ad vos Timotheum, qui e$t filiifs meus
sentire de Christo infirma denegantes. Nosinfirmi^ charissimus et fidelis in Domino. Latentef e^ perr
quinostras injurias non vindicamus ; vos autem for- cutit, et in laude ipsius vituperat illos, quasi dicat :

tes, qui viribus propriis resistendum putatis ; vos Vos non estis fideles. Qui vos commonefaciat vias
nohiles, de nobilitate generis gloriantes; 'nos igno' mcas, id est, qui voscommoneatet denuntiet et quid
biles, ut vos omnia per contrarium
putatis. Haec agatur circa me, et quae p^aedico ppere cpmplep, et
intelligi debent etironice proferenda sunt quoniam idipsum in EccLesia prasdico, qupniam
:
^ qualiter vivo,
quod videtur denegare, hoc affirmat et hoc denegat. : in omnibus aequaliterdoceo. Tanquapi non venturus
quod affirmare videtur, quasi diceret Nos pruden- : sim ad vos, sed inflati estis superbiendp. Diceban.t
tes, vos stuiti ; nos fortes, qui adversa hujus mundi enim Corinthii : Gognoscit se Paulus rusticanum
sustinemuspro Christo,vos infirmi qui taliaet similia esse nostri comparatione, et ideo x\op. venit ad nps,
non audetissustinere; nos nobiles de genere patriar- nec nobis curae est, quoniam habemus nostros phi-
charum descendentes,vos ignobiles,idest sine nomi- losophos. Peccatores nos putat esse, ideoque dedir
ne dignitatis, de genere gentilium idolacolentium. gnatur venire ad nos, nec nobis ciuirae est, quoniam
Uscjiue inhanchoram,]d est usque ad praesens tem- habemus nostros apostolos : faciat quo4 vuljt. Qua-
pus,eie5wrj?nw5longamfamem,etnuditatem,etpenu- propter subjunxit Apostolus :

riam. Paulus pertulit, qui juvenis vocatus usque ad Veniam autem ad vos cito, si Dominus VQluerit, sed
senectutem in his perduravit ; Et colaphis cadimur, modo non dimittam Ephesum ut ad vos venjiara,
id est pugnis, quibus omnia genera tormentorum quia majus lucrum hic acquiro Dep quani apud vps.
designat ; etifistabilcs sumus, qui pellebantur de Gum autem venero, ^^ cognoscam, nofi sermonem eo-
l^pco in locum,effi^^abanti^r deciyitateinpivitatern. rum, subaudis tantum, qui inflati su?itj sedpirtutem,
 :

535 JIAYM(AIS IIAIJ l.r.STAT. IlPlsr. OPF\ PARS 1 - COMMRXT. TiinL. :m

1(1 est.ciimvonoro.nan ronsitltM-a))osermontMnporiMu Aa^oro ])o<so( (IimIioIo
tra(UM-o nd voxandnm in cor-
Iiompaticmn. qui modo suporbiunt.serl viitutoni. id l)ore, sicutistum, necnoii llermogenemet Philotum,
cst vit;r meritum et rationem veritatis. quomodo cre- de quibus ipse dicit : Quos tradidi, inquions, Satana^
dant, vel quas virtutes miraculorum possunt opera- discant non blasphemare
iil (/ Tim. i). Ejiciebat enim
ri, qui ita inflantur.
illum lalom ab Ecclesia ot ab omni sociotate, et
yon e/ii}n hi i^cnuonc ponipatico atque polito cst sic diabolus por imporium ot permissionem illius
reijnum Dei\ id est non consistit iji sermone sermo nimium gravi inlirmitato vexabat illum, putans se
prirdicationis et Evangelii. quod rt^gnum ct\^lorum animam illius por t:)]ia posse auferre; sed piissimus
appellatur, eo quod suos observatores ad regnnm ])rirdicator in aninia non dabat ei potestatem, ut
Dei perducat, scd in virlutc boni operis consistit : illum amontem roddoret, vel exstinguorot.
quiainregno codorum non ief>nant veiba, sed facta : yon cst honagloriatio vcstra, o Corinthii, qui glo-
miraculorum consistit, quando quod
vel, in virtute riamini in peccato putantesvos comparatione
illius,
pnvdicatur verbis, miraculis confirmatui". illiusmeliores esse. A>5C?7?5 qiiia modicinn fcr^ncn-
(Juid viiltis? o Corinthii, vultisut in virf/a vcniain tmn totam massam corrumpit? Fermenturn hicduo-
advos ? idest vindicta vitiorum vestrorum, et in se- bus modis possumus intelligere pravam videlicet:

veritate correptionis, sicut Moyses

^Egyinum,^ doctrinam, et peccatorem hominem. Sicut modicum
in
quod significabatur por virgam quam ferebat an fermentumomnem massam farina} conspersam cor-
:

vultisut2"/i charitate, sive diloctione, ct spirilu mar.- rurnpit, otad suum acorem trahit. ita mala doctrina
suetud inis \eniam'> id estin lenitatemontis.et humi- vel unus peccator homo totam congregationem Ec-
litate, atque tranquillitate, etcst sensus Si vultis ut clesiaj solet con-umpero suo malo exemplo. Et om-
:

in virga non veniam, manebitis incorrepti ; sin au- nes quipossenteum corripere etnon corripiunt.uti-
tem in animo pacifico et lenitate mentis, corrigitc que similes ei efficiuntur in pocna. Sive prava do-
vos et emendate agentes pa>nitentiam. ctrina seu malus ot indisciplinans peccatorqui non
CAPUT V. vult se emendare, abEcciesia debet expelli.
Auditur inter vos for/iicatio talis qualis ncc inter Eipurgate vetus fcrmentum. Pra?cipit egregius
gentcs, id estinter paganos, ita utu.rorcm patrissui uxorem pa-
prccdicator Corinthiis fornicatorem, qui
aliquis habeai, novercam suam.
videlicet tris convontu expellere, quem illc
acceperat, a suo
Etvos inftati estis., id est in superbiam elevati su- jam traditum habebat diabolo ad purgandum, qua-
perbitis, ct non magis luclum habuistis livo hoc sce- tenus quo suadente peccavit, eo vexante purgare-
lere, sicut Samuel lugebat super Saul, et est sensus tur et dum videret se ejectum in pra^senti saeculo a
:

Cum debuissetis lugere peccatum illius, et a vestro^' coctu lidelium. erubescerotde reatusuo, mctucns si-
consortio hujusmodi separare, magis in su})erbiam militerejici infuturo a societate sanctorum.Ideoque
estis elevati, quia intuitu illius scelesti, jjutatis vos hocjussit .Apostolus, ut perpriEsentem tribulationem
magni meriti esse, et sanctiores illo apparere. et miseriam evaderet poenas ignis aBterni, et spiri-
Ego quidem absens corporc, prwsens autem Spiri- tus ejus salvus fieretin die Domim : Expurgate, in-
tu, subaudis sancto, qui replet omnia, ut beatus quit, vetus fermentum, id est fornicatorem qui in-
Ambrosius dicit Tanta gratia erat concessaPaulo,
: cestum perpetravit, uxorem patris accipiendo.Quem
ut ubicunque esset, per Spiritum sjuctum cogno- idcirco vetus fcrmentum appellat, quia in conversa-
.sceret quid alibi gereretur ab his quibus evangeli- tione et peccato veteris hominis Adae adhuc erat
zaverat. Jam judicavi evm qui sic operatus cst, ut positus qui primus peccavit. Omne enim peccatum
prcesens, id est, illum qui uxorem patris accepit, ad vetei*em hominem pertinet. Ponitur etiam fer-
jam judicavi quasi praesens sim corpore. mentum aliquando pro bona doctrina, aliquando
Innomine Domini nostri Jcsu Christi, id est vicc })i-o mala. Pro bonaponitur, ut in Evangelio secun-
illius cujus legatione fungor, congjcf/atisvobis etmeo dum Mattha?um, ait Dominus Simile estregnumca-
:

Spiritu, id est Spiritu sancto, cuin virtute Domini lorum fcrmcnto, quodacccptum mulicr abscondit in
Jpsu, id e.stcum sententia Domini Je.su quae in meH farincC satis tribus, doncc fcrmcntalwn cst lotum
est. Eccetrespersona? : Spiritus sancti videlicet, et {MattJt. xiii). Fermentumhicappellatfervorem dile-
Domini quoium nunieroomne
Jesu, atqueillorum in ctionis Deiet proximi, et cognitionem sanctae Trini-
judicium agitur et roboratur, juxta quod Dominus tatis,quaefervet incordibusfideIium,et continetur in
dicit In ore duorum vel trium tcstium stct omnc
:
doctrinaevangelica. Mulierista quaiaccepitfermen-
verbum {Matth. xvin). Ab his tribus personis jam tum, sancta Ecclesia cst, qua^ dilectionem Dei etpro-
judicatum habebat Apostolus traderehujusmodi ho- ximi, cognitionemque sanctae Tiinitatis praidicavit
minem Satanx in interitum carnis, sive in afflictio- Asise. Europse etAfricae, donec fermentareturtotum,
nern et ut vexaretura diabolo in corporegraviaigii- id est, doncc por quadrifidum orbem ista praedica-
tudine, non tamen amentern neque })hi-eneticunt il tionem spargeret. omnibus gentibus ad fidem
et ex
lum redderet, ut spiritus, id estanima iWvis^salvus sit Christi ti'aheret. Ponitur et pro mala doctrina et
in die Domini nostriJesu Christi, id est judicii. Dicit rnala conversatione, ut idem Redemptor nosterait
beatus Augustinus quia ha^c potestas et giatia data Cavete i\niem a fermento Pliarisa^orum {Matth. x\i),
erat Apostolo, ut peccantes et pcenitentiamnolentes id est a mala illorum doctrina : etcavete a fermento
 :

i)6i EXPOSITJO 1\ EPP. S. PAULT. - IX EPIST. I Al) COR. 538

Herodis, id nh homicidio et adulterio illius. Sic A nent, hoc est. ndir.enteni Sed Apostohis noncurans
e.st

in cum additamento pro conserva- deproprietateverboruin,unum retulitadexteriorem,

hoc loco ponitur
tione veteris hominis, et pro mala doctrina quia ad interiorem alterum, nam malitia est malevolen-
:

erant apud Corinthios pseudoapostoli, qui pi'avam tia sive mahi voluntas. Hic autem pro mala opera-
doctrinam seminabant inter illos, quam praccepit tione ponitur Xequitia est superbia vel audacia ad
Apostolus spernere. Ut siiis nuva conspcvsio, sicul malum, sive mala cogitatio, et estsensus: Non epu-
azynn. Fermentum, Grooco vocabulo, dicitur
estis lemur neque keteniur in vetustate peccati, neque in
zyma, inde Latine vocatur azymus panis, id est non conv(>r.-ntione veteris liominis, neque in pcrpetra-
mistus, sine azyma, id est fermento, et est sensus tione mali operis, aut mala; vohjntatis, aut in super-
Ideo, inquit, priTjcipio e.xpurgare vetus fermentum a bia vel audacia mentis ad malum, sicutsolent ama-
vobis, ut in novitate vitio permaneatis, sicut estis tores hujus sa^culi agerc,qua} hctantur cum malefe-
azymi. Id est, sicut novi effecti estis ab omnibus cerint, et exsultant in rebus pessimis. Sed in azymis
peccatis originalibus et actualibus in baptismate, sinreritalis et iTr?7a?/5, subaudis epulemur et la^te-

manentes sine zyma, id est sine peccato. in quan- mur. Sinceris materia est quse naturam suam per-
tum humana fragilitas cum Dei adjutorio valet. FJe- j. fecte servat,et nulla corruptione interius fucataaut
7iim pasclia nostrum immolatus est Cliristus.P'dsc\v;x corrupta, sem[;er in melius proficit nonin pejus Et
appellatur festivitas, quam celebrabant Juda.n per nos tunc sumus sinceri, quando omnia in simplici-
singulos annos ob memoriam egressionis suae de tate et puritate mentis agimus, semper in melius
terra iEgypti, et agnus qui immolabatur in eadem proficientes, vel malum pro malo non reddentes,
festivitate appeUabatur pascha, sicut discipulorum sive aUis offendiculum per malum exemplum non
verbis ostenditur, qui dicunt Domino : Ubi vis pare- generantes. Et non in azymis sinceritatis et veritatis
mus tibi comedere pasclia (Mattli. xxvi) ? id est epulamur quando omnia in integritate et puritate
agnum. Secundum hunc morem loquitur Apostolus, rnentis agimus et sine corruptione, non duplicitate
ethic, inquiens: Etenim pascha nostrumChristusest vei simulatione aliquid agentes, aut pro humana
immolatus, ac si dicei'et : Vultis scire quid sit pa- laude lucrisque temporalibus,sed pro remuneratione
scha? Christus immolatus. Non estnobis immolatus patriae coelestis et ut Deo soJi placeamus.
agnus legidis vel typicus, sed verus agnus,quitollit Scripsivobis inepislola. ne comniisceamini forni-
peccata mundi, est pro nobis immolatusin ara cru- cariis, id est ne similes illis efficiamini, vel ne velilis
cis, de quo Joannes ait : Ecce afjnus Dei^ ecce ciui interesse iilorura societati. MiserateisApostoluspar-
tollit pcccata mundi [Joan. i).Istius agni carnes quo vam ne commiscerentur fornicariis tali-
cpistolarn,
immolantur in Ecclesia,et comeduntur a fide-
tidie G bus, qualis erat ille qui uxorem patris habebat Sed
Illi qui comederunt carnes typici agni, trans-
libus. Corintriii male intcllexerant hoc, putantcs quod de
itum fecerunt de iEgypto in terram repromissio- infidelibus gentibus diceret, non de fidelibus. Ideo-
nis, et nos similiter transire debemus de tenebris que repetitista, et corrigit eos,inquiens Non uti- :

infidelitatis ad virtutes, et de servitute diaboli ad Cjue fornicariis liujns miDidi, id estnon dixi vel scri-

libertatem Christi, et de morte ad vitam. llli septem psi defornicariis hujus mundi, paganis videlicet.sed
diebus celebrabant festivitatem paschalem, et nos de illis qui sunt mterxos. Atioquindebueratis de lioc

nunc septem diebus celebramus pascha, si per omne mundo exisse, id est, si paganis iterum commisceremi-
tempus vitcO nostrae quod septem diebus volvitur, ni ad paganismum transeundo. melius vobis erat ab
transitum facimus a vitiis ad virtutes. hac vita transisse, quam illis misceri. Aliter . Alio-
Itaque epulemur. Alia editio habet : Itaque festi- quin debueratis de hoc mundo exisse, id est, si in ta-
vitatem celebremus. Et nos quibus immolatus est libus peccatis permanere vultis, melius esset vobis
agnus verus Christus, celebremus festivitatem, id mori et exire a corpore. Coinmiscetur fornicario
est gaudeamus, et exsultemus, et laetemur lcetitia quis, aut fornicando, aut etiam illi in aliquo famu-
spiritali. Non in fermenio rek'r/,subaudis epulemur. latu cibi et potus vel colloquio favendo, vel non in-
vel simus.Legimus inExodo,quodquandofdii Israel D crepando.ldcirco autem melius est abhac vitaexire.
egressi sunt de JEgypto, non detulerunt inde fer- quam in peccatis manere, quia quanto amplius vivit

mentatam farinam, sed tantummodo conspersam. in illis, tanto majorera poenara sibi acquirit.
Cogentibus enim ^gyptiis ne moram facerent egre- Si is qui fraier nomi?iatur, intevvos, id estfidelis
diendi, reliquerunt ibi f(^rmentum. i^gyptus quae dicituresse, est fornicalor^ cum liujusmodi, id est,
interpretafur tenebrii\s\Qm^\ci\i tenebras infidelita- cum tali, ncc cibum sumere. Quid enimmilri eat de
tis : fermentum significat peccatura. Et nos iEgy- liis qui foris sunt., judicare ?\(\ est, quid pertinetad
ptum relinquimus etfermentum peccati, quandoper me, judicare de his qui l^oris sunt, de paganis vide-
fidem deserimus infidelitatera, et relinquimus pec- licet,qui extra Ecclesiam sunt? Nonne dc liisqui in-
catum, transeuntes per aquam baptismatis ad ter- tus sunt, in Ecclesia, vos juaicatis ? sive discernitis,
ram repromissionis Fermentum ergo vctus appelhit id est nonne vos potestis satis discernere. cum qui-
vetustatem peccatiet conversationem veteris homi- bus debeatis commisceri ex his qui inEcclesiasunt.
nis. Ncque in fermento matitix et nequitix. Malitia Nam. eos qui foris sunt, id estpaganos et infideles,
et nequitia proprie ad interiorem hominem perti- Dominus judicabity quoniam qui non credit, jam
ssy HAYAfONlS HALBEBSTAT. EPISC. OPP. PARS I. ~ GOMMENT. BIBL. )40

judicatiis est. Aii{\rtr malnni i\v lohis ip^is, id est, A dices, ideo(|ue illi qui nliquod negotinra habebant
qui inaJum opus fecit. a vestra societate expellite, Christiani, necessitato cogente, quia non habebant
l\c eju:> miseria alii vitientur.YeLquidquid mali iu judices utiles sibi, pergebant ail judices pagaiiorum,
vobii» esi, i^ile.rte a vobis. etc. qui in circuitu suo erant. Secundum hunc sensum,
CAPUT VI. non dicit affirmative hoc.sed ironice prrccipit quod
Aiulet aliquis vestrum liabcns. o Corinthii, nego- illi agebant, quod et sequentia nianifestant. Sascu-
iiumy quod dicuutur quasi nec otiosi, id est causam laria, inquit, judicia si habueritis, illos qui necpos-
et accusationem aitversus alterum fratrem liilidem, sunt nequo sciunt discernere illa, illos constituite
apud paganos, 7''^"'^^'"^ iJ e-->t judi-
iniijuos, id e^t ad judicandum.
cium non apud sanctos, id est fidele.s ?
ar.cipere, cl Ad vcrccundiam vcstram- dico, quia non de-
(Juidam Corinthiorum credentium. sed uon recte vi- bueratis ita agere. Quasi dineret : Non iraperative
ventium, habentes accusationem et judicium advcr- hoc prsecipio, sed ironice et denegando, quia licet
sus aliquem fratrem fidelem. ibant ad judices par vos ita agatis, non debuistis taliter agere, sed de-
ganos et inlideles, ut iiiorum judicio damnaretur et bueratistales constituere.qui aliorum causas discer-
judicaretur ille contra quem falso aut veraciter nere et dijudicare scirent : et quorum personae ho-
causam habebant. lucrantes eos muneribus. quate- "norabiles essent non essetnecesse aliquem pro-
: ut
nus falso aut veraciter iilum dijudicarent. Qui ju- pterhoc ad gentiliurn judicem transire. Igiturnolite
dices iniqui appellantur : vei quia alieni erant a constituere araplius conteraptiles- Secundura Gre-
De©, vel etiam quia leges divinas hominibus con- goriuin conteraptibiles possuraus intelligeresaecula-
eessas, frequenter accipientes munera cum adula- res homines, huraanarura legum scientiam haben-
tJGnc, aut spernebant aut falsa interpretatione au- tes, in personis quoque honorabiles, qui,corapara-
etoritatem illai'um leguui idolis suis deputabant di- tione illorum qui divinas leges intelligunt, et myste-
eentes : sic et sic dicit illeDeus meus inlege,quam ria sanctae Trinitatis penetrant, contemptibilessunt
jaobis siiis cultoribus triididit.Quapropter, quia Co- et simplices, licet ipsi fideles sint. Et est secundum
rinthii hoc faciebaiit, redarguit eos Apostolus, in- hunc sensum affirmative legenduni : Quia talescon-
quiens : Audet aliquis vestrum hoc facere? Omnino stituendi sunt, et a canonibusfiliiEcclesiaiappellan-
non debuit tanta piccsumptio esse in nobis, ut ali- tur ; et tales debuerant illi constituere ; unde et
guis diiBittens fidelas,causa judicii iret ad infidele§ subditur : Ad verecundiam vestram dico,quiaetiam
judicari fratrem suum ab illis. me non praecipiente hoc facere debuissetis. Ideoque
An ?iescitis quoniam sancti de hoc mundo judicar tales praecipit constitui, quia illi qui altari debent
bunt, id est, nescitis quod sancti amatores bujus ^ deservire, et divina eloquia meditari, et populis ver-
jpundi judicabunt ex exeraplo fidei suae, et compa- bum praedicationis exhibere, a saecularibus negotiis
ratione melioris facti, non potestate sicut judices et judiciis alienos se debent reddere. Sic non est in-

saeculi. Et si in vobis, id est, per vos et yestram ter vos, id est, nunquid non est inter vos, sapiens
comipariit\oneniJudicabiturmundus,-dmatores\ide- guisquam qui possitjudicare inter fratrem suum?sed
mnndi, indigni estis qui de miriimis Judicetis ?
\\cet frater fidelis cum fratre fideli contendit, subaudis
Hoc quidem non affirmative, sed potius increpative perte est. Et hoc interrogative atque increpative est
et interrogative legendum est. Est autem se*isus legendum. Quem superius appeIIavit,secundumGre-
hujusmodi Si coraparatione vestri damnabuntur
: goriura, conteraptibilera, sive simplicem in divinis
s«culares homines et mundi amatores, indigniestis, legibus cooperatione doctorum et prsedicaforum,
jd est indignos vos judicatis, ut de minimis judicii^ niodo appellat sapientem in humanis legibus,quem
vel causi.v judicetis, de equo videlicet ablato et ali- praecipit Secundum Augustinura autem,
constitui.
quo furto, subaudis non estis indigni, ea videlicet quia illi despicabiles constituebant, dixit iste Nun- :

judicare quae mundi sunt. quid nqn est aliquis sapiens inter vos qui possit
yescitis quoniam angetos judicabimus ? Malignos constitui, ut fratres inter se non contendant ? et
\'idelicet spiritus, eodem modo quo et mundum D quod pejus est, lioc etiam apucj. infidelcs faciunt du-
:

Quanto magis ssecularia ! id est, amatores saeculi. plicantque peccatum, et quod litigant, et quod in
Hi qui.Deiauxilio freti. obedientiam et humilitatem pra^sentia infidelium litigant, aquibus blasphematur
servarunt comparatione sui judicabunt malignos nomen Christianitatis.
spiritus, qui per superbiam ceciderunt. Jam quidem omnino dilectiim, id est offensio et
Ssecularia igitur Judicia si babueritis, id est, ad peccatum, est in vobis^ quodjudicia habetis inter vos^
porpus pertinentia sive corporea, ut est de veste quia accusatio litem, lis discordiam, discordia odium
furata, vei equo, aut aliquid tale, contemptibilesqui generat.Ne forte illi dicerent,omnino hoc peccatum
sunlin Ecriesia,itlos constituite ad Judicandum. Hoc non est, si mea requiro, ideo Apostolus dixit : In ve-
dupliciter potest intelligi. Secundum Augustinum ritate dico, delictum est in vobis, quia contra praecep-
contemptibiles appellat simplices, qui nec notitiam tum Domini agitis, qui dixit : qu^ tua
Si quis aufert
divinje legis neque humancc habebant, neque pru- sunt, ne repetas [Luc. vii, et nobis pacem suam com-
dentiam discernendi in negotiis et quorum personoe rnend2i\\t.Quare non magis injuriam accipitis? id est,
despipabiles habebantur, quos illi i^onstituerantju- quare non magis damnuin sustinetis, ut praeceptum
 ;

541 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. I AD COR. 542

Bomim cMsiodiatis. Quai^e no?i maQis f?'audem pali- A^OiSUs Christus tantummodo animam susciperet,
mini ? quare vos aliis fraudom faciatis, vel injurias niombraojus non essent nisi anima; nostree. Quivero
inferatis : Sed vos non solum repetitis vestra, sed etcorpus suscopit, per qijod etium nobis est caput,
etiam injuriam aliis/acz72'5,percutiendoillos,e/ p^au- qui ex animaet corpore constaiTRUs, profecto et mem-
datis ; et hoc, subaudis facitis, fratribus vestris in bra illius sunt corpora nostra. TaHens erga me\r\Uv0'
fide, cum quibus pacem habere debueratis. faciam umnhra mcrctricis ? Absit, quia mem-
CJirisiiy

An nescitisquia i?iiqui, id est peccatpres, nY/^'?'"' bra quiB mcretrici adhairent et copulantur,desinunt
Dei Jion possidebunt ? Nolite errare, id est, a recti- esse membra Christi.
tudinis via declinare. Errabant Corinthii, qui uno Annescitis quoniam quiadlixret merelrici,incQHu,
vitio non crodebant hominem so|>nrari a ref^no Dei, unum coiyus efficilur? ot per naturam. ct per ma-
nisi omnibus fuisset iniplicatus. Idoo subcjit, couinie- cvilam pcccati iinum efficiuntur. Per naturam mar
moranc]o qua» vitia singula regno Dei separant, di- sculus etmulier unum corpus sunt, quia muher de
cens Neque fornicarii^ subaudis regnum Dei possi-
: viro surqpta est : per maculam vero peccati, conci^na-
debunt, nisi pcrnitontiam dignam in hoc sroculopo- bendo simul, in ipso amplexu coitus unum corpiis
siti egorint socundum quantitatom peccati, ot cloe- fiunt,sicut et ille qui legitimai uxori copulatur. Vel
mosynis illud redimerint vel nisi pcenjtentiam agen-
: ^ etiam qui adhapret nieretrici, unum corpus efficitur,

tes mors illos invenerit, ut post mortem hoc quod quia similis ei efficitur per peccatum. Erunt enim,
deest de poenitentia, in locis purgatoriis deloatur, ct inquit, duo in carne una., in personis : vel quia ex
por orationesbonorum hominum, ot per oblationom viri corpore facta est mulier, vel etiam simul conr
sacrificioruni. Dicit otiam beatus Gregorius, quia cumbendo unun^ corpus efficiuntur.
aliter orationes et oblationes obtinere npn poterunt Qui autemadhxrel Domino, ui\us spiiHtus est. Spi-
bonorum oporum, nisi ille pro quo offeruntur, illqd ritus sanctus porseDeus est, et mens hominis sivc :

in hpc Scoculo positusbonaintentione promeruorit,et spiiitus cum spiritualitor vivit, et voluntatem Dei
eleemosynis, ut si tempus ei esset concesgum, illa adimpletperfidem et dilectionem adhserendo snna-
plangeret, et alia plangondo non committeret. mo Spiritui, efficitur cum eo unus spiritus,
Omniamilii }ice?it^ id est, omnia genera ciborum Fu(/ile for?iicationcm. Non dixit, pugnate contra
licitum estmihi sumere, quia omne quod intrat in fornicationem, sed fugito.Ciup onim multa suntvitia
os, non conquinat hominem {Mattli. xy), etc. Vidit : contra quae pugnare debeamus, yerbi gratia, sjcut
Deus cu?ictaqu^ feccrat., et erant valde bona {Ge?i. i). contra ebrietatem etgulositatem,abstinendo animia
Omnia ({\xo(\\x^?mi?ida mimdis {Tit.i\;sed?w?i omniaQ^ ^oi^iionQ ^ini, et percepticme ciborum, similique
expediunt, id est non omnia suntutilia, quia quaedam modo contra alia, contra fornicationem non praeci-
sunt venenata, et usu horrida : vel non expediunt pitur nobis pugnare, sed fugere, quia nullo raQdp
propter scandalum fratrum, quia melius est non melius vitari potest. Debemus enim fugere locum et
manducare, quam fratrem scmdaliznre. Omnia mihi declinare personas, quibus facile fornicatio suggeri-
lice?it, subaudis qua? permissa sunt apostolis a Do- tur, et quaerere multitudinom bqnorum hominum,
mino Jesu, ut qui Evangelium prasdicant, de Evan- quorum reverontia timeamus fornicationetn perpe-
gelio sumptus accipiant, ab his quibus prsedicant : trare,licet concupiscentia nobis suggerat. 0?nrie enini
sed ego sub nullius rcdigar polestate, ide^^t nuUius peccatum., (iuodcu?ujue feccrit liQmQ.^ extra GO?yusest
potestati me subdam. Beatus Apostolus noluit se qui autem fornicalur i?i corpus suu)?i pecGai.Q\\iesiio
subdi Corinthiis, aliquod munus ex eis accipiens.ut oritur in hoc loco : Cum Dominus dic^t ; Pe cqr^p
pmnia vitialibere redarguere posset, ne causa ven- exeunt cogitationes malee, adulterium, fornicatio.
tris vigor evangelica; voiitatis torposceret, etne oc- homicidium, furtum, caDteraque talia etcum nullum
casionem pseudoapostolis daret exspoliandi domos, peccatum fiat nisi corporedelectante et aninia conr
essetque Evangehum venale. seniiente, quare Apostolus dicat omnia pecc^^ta ex-
Esca renir?, subaudis modo servit, et venter servit tra corpus esse, solumque peccatum fqrnicationis jfi
escis; Dcus aute?net hunc,subai\dis xenirem., desivueiTi co,r[)Ove consistere ? Qua"! hoc modo solvitur, quia
permortem. cum cessaveritofficium edendi, etreda- ad exaggerandum tantum malum,hoc dixjt Aposto-
ctus fijerit in pulverem, ethanc, subaudis escam, de- lus, quoniam comparatione istius peccati. onqnia
struetj cum hoinines nasci desierint. Co?^pus autem peccata quasi extra corpus sunt. Dum enim facit
hominis, no?i fornicatio?ii, subaudis debet servire, furtum, homicidium, aut aliquid tale, dijm illud
sed Domi?io, et Dominus (wpori., subaudis immor- agit, aliud potest cogitare, verbi gratii^ : Yplt fa-
talitatem dabit. cere furtum, cogitat se pamitentiam aptnruni • pro-
Deus vero Pater et Domi?ium suscitavit, etverePi- fert falsum testimonium, forsitan do poenitentia
lius suscitavit semetipsum, ct nos suscitabit, Deus quam agere debet, cogitat. Dum auteni fornicafur,
Pater cum FiUo, per virtutem suam. ita pra}omnibus peccatis tota mens absorbetur in
Nescitis (pwjiiarn co?yorcLvestTa 7nernbra suntChri- coilu, totpmque aninium voluptas corporis ita facit
sti? Generalitertota Ecclesia est corpus Christi, quia captivum atque servum sibi, ut totus sithomo car-
ipse ost caput et princeps ejus secundumhumanita- neus nihil valens cogitare, propter quod delectatio-
tem, eo quod homo factus est propter nos, singuli ne corporis agit.
autem electi membra sunt ejus. Si ergo Dorninus An nescitis quo?iiam membravestra templumsunt
 :

543 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMEXT, BIBL. o4't

Spintttssancliijui in tobispst ?a tempore baptismatis.
A in viri potestate est. Similitcr vir sui corporis, id est
qtinn habetis a Drort non rstis vestri? Superiiisdixit. sui verendi sive genitalis
membri, )}on habct potcsta-
templum Dei,hicSpiritussanrti, quia in substnntia lcm, ut mulieri prohibeat coitum, sed in rnulieris
idera est Spiritus sanctus quod et Deus. Et in quo potestate est. Sic sibi sunt invicem debitores, et
habitat Spiritus sanctus, habitat Pater, habitat ot quodmajus est, servi, ut una debeat esse voluntas
Filius quia sicut sunt unius substanti;i\ uiiiusque
:
in lege natura}. Dies festi, diesque purgationis. et
Deitatis, ita inseparabiles sunt. Quanciocunqueani-
ipsa ratio conceptus et parlus juxta legem cessari
musetdelectatio trahit nos ad libidinem, velad ali- ];is debere monstrantur.
quod vitiuii?, debemus considerare quod nonsumus yulite fraudare invicem, id est nolite vos subtra-
nostri. neque nostnv potestatis. sed Cliristi
servi here ab invicem, ne foite discessiogeneret fornica-
sumus, cujus voluntati obedire debemus, cujus san- tionem, nisi forte ex consensu, id est communi vo-
guine redempti sumus, sicut sequentia manifestant. luntate et consllio, iit vacetis orationi ad tempus.
Pulsatur corpus delectatione, vultanima consentire, Omni quidemtempoi'e orandum est nobis, orationi-
debet rationabilitas animie ad se redire nc dicere que insistere debemus, sed tunc acceptior
:
est Deo
Quid cogitas.' quid a-stuaris? quo vis ire ? Xon es tuce nostra oratio, quando mundo corde et corpore pro-
potestatis, .sed Christi servus es, qui te redemitpre-
jg
fertur. Cum enim quis etiani concessa non tangit,
tiosissimo sanguine suo a diaboli captivitate :
utquid ostendit se velle accipere quod precatur. El iterum
itcrum vis captivari a diabolo. etejuspotestati subdi. rcvcrtimini in idipsum^ id est ad licitum coitum.
qui tibi in primo parente omnem gloriam abstulit.' Consilium dat conjugatis, ut post dies orationis ad
Dum talia cteperit cogitare, omnipotentis Deigratia usum naturalem revertantur, exponens causam
protectus evadet laqueos incentivai delectationis.
quare hoc praecijiiat : A> tentet, inquit,ro5 Satanas,
E)npti cnini c.stis pretio uiagno, non auro, neque
sive diabolus, propter incontinentiam veslram; vi-
argento, sed sanguine Christi. Ille qui emitur sive delicet neuno subtrahente, alter fornicetur, et Sa-
redimitur,captivus tenetur, etscrvus est illius aquo tanas locum tentandi inveniat.
redimitur. Sic genus humanum captivum tenebatur
Hocautem dico secundum indu}gentiam,non secun-
a diabolo. servusqueerat diaboli. quoniam accipien-
dum impcrium^{\n\i\ non prapcipio, sed permitto. Volo
do dulcedinem pomi vetiti, vendidit semetipsum illi. cnim omncshoimne^ esse sicui meipsum, id est, si
Redemptus verosanguine Christi, illius servus est, fieri posset, vellem omnes homines esse sicut ego
ejusque voluntati obtemperare debet. sum, et amare virginitateni sicut ego amo.Sedquia
Glorjficate ci portate Dcum in corpore vestro. Ule non potest fieri, concedo secundum indulgentiam
Deum glorificat, qui mandata servando, alios C infirmis, qui se non possunt continere, non tamen
illius
ad lauderaDeiexcitat. juxtaquod Dominus ait 17- prcecipioperfectis secundum imperium. quia omnes
:

deant opera vestra hona, ct glorificent Patrem vestrum

hominesvellemmein omnibusimitari, etin integri-
{Mattli. v). Deum etiam portat. qui ejus notitiam
tate corporis })ermanere, quia scio quantum valeat
praeceptaque in mente gerendo, operibusque im- castitas apud Deum, alius quidtm sic ut virgo ma-
plendo,sancte vivit et juste, secundum quod Domi- neat, alius vero cum conjuge.
sic, ut sit
nus prfecipit: Suncti estote qiiia ct ego sanctus sinn Melius cst enim nuberc quam ?/r?.Non dixit ideo
{Lcv. xi). Quicunque ergosancte vivendo sanctus est, comparativo modo melius estnubere quam uri, quasi
Deum portat in mente sua, ad cujus imaginem est bonum situri, ideoque est melius nubere, sed con-
factus in anima. suetudinem secutus est. Soleraus enim dicere Me- :

CAPUT VIL lius est lucrum facere quam damnuni. IMelius est
iJc quibus autem scripsistis miJii, subaudis per ve- unum oculuin habcre quam nullum. Melius est uno
stras htteras, bonum esthomini miiliercm non tangerc pede inniti, et ex altera parte baculo sustentari,
sivenonaccipere. Pseudoapostolis dicentibusad Co- quam fractis cruribus repere. Sic melius est nubere
rinthios : Xon debetis rnulieribus adhaerere, qui et uxoiem ducere,quam uri, quod est proprie, ca-
mundi Deo servitis, sed qui creditis in Christnm, Dlore corporis cogente, libidinem explere, et quocun-
vestras uxores debetis dimittere,scripserunt apostolo que modo nefas perpetrare,
Corinthii super hac re utrum deberent uxoribusad- His aulem qui mairimonio Juncti sunl,idest uxori
hccrere in coitu necne. Quibus Apostolus respondit legitimae. quae conjunctio raatrimonium dicitur a
Bonum quidem esse ab uxore abstinere, sed melius matrona, eo quod sit mater {\\'\orum, prxcipio non
esseaccipere, quam cum alterius perpetrare adulte- ego, ex mea sententia, sed Dominus in Evangelio,
rium aut aliquo modo fornicationem. uxorem a viro non discedere, cxcepta causa fornicH-
Uxori vir debitum reddat, similiter autem et uxor tionis.
viro, id ent non se subtrahant ab invicem a coitu : Quod si discesserit, causa fornicationis, innupta
volente viro concumbere, locum det et licentiam maneat aui viro suo reconciliclur. Xam c<eteris ego
mulier. Similiter et vir serviet mnlieri, reddens ei dico. non /7om?;ii^"j. Locutusest superius cum innu-
debitum concumbendi, illa volcnte. ptis-et viduis atque conjugatis fidelibus, modo dicit
Mulier sui curpjris id e.st sui genitalis mcmbri, coeteris. id est permistis infidelibus cum fidelibus.
potestatem non habet, ut prohibeat viro coitum, sed Quare dicit, ego dico, non Dorainus ? Nunquid Do-
 : Q

545 EXPOSITIO IX EPP. S. PAULI. — L\ EPIST. I AD COR. 546

rninus non loquebatur per eum? Utique. Sed icleo A Htitione pellis genitalis menibri loquitur,sed circum-
dixitse dicere, etnon Dominum quiahoc prreceptum cisum appella' liberum ab uxore, et praeputiatum,
non continetur inEvangeliodictum a Domuio. sicut uxoreni habeniem. Circumcisus, inquit vocatus est
illud superius,quod nondebeat vir dimittereuxorem quis, id est, non habens uxorem, non adducat pras-

suam nisicausa foi'nicationis.5/ry fralrr fidelis/ja- })utium, id est non ducat uxorem, ut non sit prae-
/,v

bet uxorem non credentem.ri hccc uxor

infUlclon, sive j)utiatus, sed alienus a conjugio.//i pnvputio aliquis
consentit habitare cum illo. id est, si nomini Chri- vocaius non habens uxorem, non circum-
est ? id est

stiano non detrahit, 7ion dimittat illani quia ac- : cidatur., id est, non relinquat uxorem suam, nisi illa

cidere solebat, ut viro credente mulier infidehsper- forte casta permanere decreverit.

sisteret, et plerumque uxorc credente, vir infidelis Circumcisio nihil esl, id est, castitas sine bonis

maneret. IdeotaliapracecepitApostolus,utsi nomini operibus nihil est, et insuper fides sine operibus
Christiano non detraheret, non diniitteret aliquis otiosa est, et pra^putium nihil est, id estconjugium
sociam suam. absque opere bono. Si fuerit quis circumcisus, id
Sancli/icalus est cnim vir infidelis per mulierem est castus, sive Ccclibatu.s, quod est sine uxore, ca-

fidelem. Jam hoc evenerat in multis post Domini rueritque bonis operibus, nihil ei prodest sua casti-
ascensionem, ut per mulieremfidelem,sanctificatusB tas. Sietiarn fuerit conjugatus. etnon habuerit bona
esset vir infidelis credendo in Christum.illius prajdi- opera, conjugium illius nec prodest, nec obest ei.

catione et bono exemplo, qua^ de superba facta erat Scd observatio mandatorum Dei, prodest.
humilis et subjecta viro, et per virum fidelem, mu- Unusciuiscjue in cjua vocatione vocatus esl, ad li-

lier infidelis salvata est similiter quondam..4 //ogifm dem, in ea permaneat^ sive cum uxore, sive sine
lilii vestri immundi csscnt : nunc autem sancti sunt, uxore.
id est, si ambo infideles essetis, vel ille qui fidelis Servus, subaudis uxoris, vocatus es, cujus volun-
factus est, iterum reverteretur ad paganismum tati servire et parere debes, non sit tibi curx, noli
propter illum qui noluit credere, utique tiUi vos deficere neque dimittere eam : quia non ideo amit-
imitarentur : vel etiam si fidelis dimitteret socium tes regnum Dei, licet conjugatus sis, si ita servie-
suum infidelcm, essentque separati ab invicem,filii ris 1'xori, ut non displiceas Creatori, sed et si potes
forsitan immundi essent, quia idolis deservirent, liber fieri, subaudis uxore, id est si tuaconjuxobie-
patre infideli, vel matre infideli adhortanto, et im- rit, autetiamin castitate manere elegerit. magis
mundi essent etiam ex cibis quos comederentidolis uiere, subaudis ista libertate, ut consentias ei, et
consecratis. Nunc autem dum simul moranturfide- aliara noli accipere.

lis cum inlideli, forsitan filii illorum fidelem irai- Qui enim in Domino, id est ut in Domino credc-
tantur, et sancti sunt. ret, vocaius est servus, subaudis uxoris, liberiiis cst

Quod si infidelis, vir aut mulier, a socio fideli Domini, id est liberatus est a peccati jugo, etquam-
discedit, nolens credere, discedat, id est, liberam dam libertatem habet a Domino, ut serviat uxori,
habeat potestatem discedendi : tamen fidelis non ita ut non displiceat Cventori.Simi iiter qui tiber vo-
projiciat illum a se, neque propter illum discedat catus est., id est sine uxore, servus est Christi, id est,
a fide, Non enim servituti subjectus esi frater aut non debet se occupare servitio terreno et uxorio,
soror in ejusmodi, id est in tali flicto, id est : infi- sed ex toto debet servire Domino, quoniam majus
non vult manere cum fideli, ille qui fidclis
delis, si servitium requiritur ei a Domino quam conjugato.
non est ita subjectus illi ut debeat illum sequi, ne- I^retio empii estis, id est sanguine Christi, nolite
que subjectus est culpa? propter hoc si illediscedit fieri servi hominura, id est servi uxoruni. llli servi
In pace enim, id est, ad concordiam vocavit vos efficiuntur hominum uxorem deserunt
qui propter
Deus. Idcirco si vult discedere infidelis qui bJasphe- Creatorem, et ei immoderate servientes
displicent
mat nomen Domini,recedat ut pacem possithabere uxori. Tam charo ergo pretio empii sumus, ut nullo
fidelis, id est, non oportet litigare cum eo qui dis- alio redimi possemus, nisi sanguine Filii Dei. Qua-

cedit Ujicle enim scis, mutier aut vir., si unus alte- D propter sicut ille qui emitur, magis servire debet illi
rum salvum faciet, nisi sicut unicuique., viro et a quo emitur, ut aliquando vicem reddat emptori,
raulieri, divisit, sive disposuit, Dominus., subaudis ita et nos omni studio atque instantia servire debe-

tempora credendi, utprimnm credatvir deindemu- mus Christo a quo empti sumus.
lier, aut primum mulier, demdewir.Unumquenuiue Unusquisque frater, id est fidelis, in quo vocatus
sicut vocavit Dominus ad fidem, ita ambulet, ita est ut crederet, in hoc permancat : videhcet si cum
rnaneat, id est, si habes uxorem, tene eam si non : uxore vocatus est, non dimittat illam; si liber ab
habes, ducere non compelleris. uxore, si se potest continero, utatur illa libertate.
Circumcisus aliquis vocatusest? non adducat prx- De virginibus prxcepium Domini non /ta6eo,quia
putium. Quid est quod loquens Apostolus de uxori- Dominusvirginitatem laudavit; non tamenpraecepit,
bus atqueconjugatis, sic subito transivit ad circum- ne videretur nuptias damnare, sed dixit : Sunt eu~
cisionem atquepraeputium ? Et quomodo potest ad- nuclii qui seipsoscastraverunt propter regnuni ccclo-
duci praiputium quod praecisum est? Notandum in rum {Matih. xix), atque subintulit Qui potest ca-:

hoc loco quia non de circumcisione, id est exspo- pere capiat {Ibid.) Consilium autem do quod non
 ;:

547 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 548

displiceat aMis, tanqiiam misericdrdiam coiisecutus Xnon gaudent, quia «ic gaudent ia temporalibus bo
a Domino^ ni iim fideli^, subaudis consiliator, et ido- nis. ut semper tormenta perpetua consideivnt,
et
ueus in dandis salutaribus consiliis. Paulus aposto- icteniuni Dei judicium timeant; ct (jui cmu/il, tan-
lus consiliator Dei erat,quia Spiritutn Dei habebat, quaui non possidcnles. Emit aliquis praedia terre-
sicut ipse allas dicit
Pulo aulon ijuod et cijo Spi-
:
na, boves, servos et ancillas, sed quasi non possi-
ritum Dei habeam.lAcitco dicit Gratiam et miseri- : det, dum repente ab
lioc sicculo transit per mor-
cordiam consecutus sum, ut sim fidelis consiliator tem corporis.Aliter: Emuni multi bona temporalia,
Dei, ideoque? consilium meum non debeo vobis atque ad usum suum aliorumquc priuparant quie
abscondere. in lioc sa?culo necessai-ia sunt, sed quasi non pos-
txistimo ergo hoc bonum esse^ id est virginitatem sident, dum adhicrent terrenis, ut non amittant
sic
serVare. propter inslanlcm nccessitatem .Instantem aeterna, cauta consideratione praividentes quia h«c
sive pnpsentem necessitatem appellattribulationem omnia in proximo relicturi sint, semperque suam
et angu>tiam quam sustinent conjugati, et maxime in terrenis et transitoriis rebus et possessionibus
conjugatit^, fastidium videiicet iri concipiendo,dolo- non ponunt.
rem parturiendo, quo dolore plerumque solent
in El (jui utuntnr hoc mundo, tanquam non utantur.
mulieres mori, curam multam et laborem in alen-gMulti utuntur bonis hujus sioculi,
sicut reges et
dis et contuendis filiis, tristitiam de a3grotatione et principes, sed quasi non utunlur,dum insperate mu-
morte eorum, maximeque si omnibus filiis fuerit nus et concupiscentiam ejus relinquunt per mortcm
orbata. dt^ amissione quoque conjugis. Similiter corporis. Multi etiam utuntur his qute in hoc mundo
etiam labores et dolores sustinet vir de amissione sunt, sicut boni reges et principes divitesque, ut
filiorumet morte uxoris, a quibus omnibus sunt ilii fuit Abraham, Job et David,qui propter dignitatem
liberi, qui virginitatem servaht, imitantes illam lionoris et principatus quam
non possuntobtinent,
vitam mortem erit. Quapropter subdit
qure post his non sed quasi non utuntur, dum non fiunt
uti,
Apostolus, (juoniam bonum cst homini sic essc, id servi divitiarum, neque perraittunt ha^c eadem suai
est in integritate corporis vjvere, virginitatem ser- menti dominari, cogitantes cuncta transitoria esse.
rare, ut possit esse liber ab his necessitatibus.Quod Pr<eterit enim figura hujus muadi, id est transibit
vero sequitur. figura et species mundi per ignem, remanebit sub-
Tribul.ationeuL tamcn carnis habcbunt hujusmodi stantia renovata per ignem et meliora, ad hoc ut in
illi raatrimonio copulantur,quod
tales, \idelicet qui aQternnm maneat juxta quod Salomon dicit Terra :

supra appellavit necessitatem instantem, hoc in hoc in setcrnum stabit. {Eccle. i .

loco api^ellavit tribuIationem.%o autem vobis parco :g Volo autcmvossine sollicitudine esse, id est sine
et est sensus Suadeo vobis, et consilium do ut casti muita et superflua cura, quam habent conjugati.
:

sitis, volens vos scrvare ne in tribulationem carnis Qui cum uxore est, divisus esl, quoniara ex parte
indicatis. Aiiter : Ego vobis parco, id est dimitto, servit conjugi, ex parteDoraino.
vel consentio accedere vos ad hanc tiibulationem Et muiier innupta ct virgo, quod unura est cogitat
carnis, non vultis integritatem corpoi-is servare.
si ut sit sancta corpore et spiritu, id est mente. Ideo
Tempus subaudis vit» nostrcc, breve est, quia in addidit, mente sive spiritu, quia multae sunt quoB
brevi finietur, ideoque non est populus Doi ita pro- habent integritatem corporis, sed non sunt virgines
pagandusgeneratione carnali,sicuthacterius a{)rin- mente, quoniam si possent, jara nupsis-cnt.
cipio mundi, sed est jatn regeneratione colligendus. ad utilitatem vestra)n (//co,quoniara sanctum
IJcCc
Reliquum est, idest hoc remanet. vel hoc superest, apud Deum, etlevein hoc saeculo in virginitate
est
tit ef qui habent uxores modo, tdnquam non habentes permanere, non ut laqueum vobis injiciam, id est,
.5mMJxoremnaraque habet, sed quasi nori habet,qui ided ista non dico, ut aeternam perditionem vobis
hodie videtur illam habere, sed crastinadie moritur, imimttam, sed ad id quod honestum est, subaudis
etdesinit postmodum uxorem habere ideoque de- p.provocans. Virginitatem servare honestum est, ergo
;

bet in praesenti ssculo futuram vifam imitari, in omne honestum sanctura, ideoque virginitas san-
quaerunt electi sirailes angelis Dei.AIiter, uxorera cta, honesta et Deo accepta est.
habet, sed quasi non habet, qui sic scit debifa car- Si quisautem existimet et putat turjyem se videri ab -

nis exsolvere,ut tamen per eam mundo tofa mente aliis, sujjcr virgine sua, eo quod sit sujyeradulta, id

non cagatur inhaerere, videlicet sic reddens debitum esteo quod adnubiles annos pervenerit,timet iliam
tixoti, ut non displiceat Creatori. fornicari cura aliquo servorum suorum, nec potcst
Et qui flent tanquam non flentes, sint. Flet quili- illara servare vii-ginera, quod vult faciat, id est tra-
betamissione proxiraorum, et miserias hujus Sce- dat illara cuicunque vult ; 7ion peccat virgo si nubat,
culi, sua quoque et aliorum peccata sed quasinon : si dorraierit, id est si raortuus fuerit vir ejus, nu-
flet,qui consolationem habetin spe ccelestis remune- bat mulier cui vult,tantum inDoraino, id est, fideli
rationis, ut impleatur quod Dominus dixit IJeati : se misceat viro.
qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur (Matth. v), Beatior autem erit, si sic permanserit secundum
et qui gaudent tdnquam nongdudentes. Multi sunt meum consilium, id est si in castitate et viduitate
qui gaudent de temporalibus commodis ; scd quasi permauserit.
54'J EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPISt. I At) COR. 550

CAPUT VIII. Alioc etiam homines idola colentes nihil sunt^ quia
De /tis aufem c\hh et \)ot\hus qu,v idolis inimoJan- omnis creatura qujje non adhaeret ei qui semper ha-
tu}% subaudis scripsistis mihi.Inter cnetera quaiCo- bet esse, nihil est sicut prophcta dicit Oiiines gen- :

rinthiiApostoloscripscruntperEpistolam, etiam su- tcs idola culentes,sic siinl quasi non

quasi ni-
sint,el

per hocscripserunt utrum d(;bcrentomniacomedere inane reputatx sunt ei{lsa. xl). Idola quoque
Inl, et

necne, et utrum essent omnia munda, quia quidam propterea nihil sunL, (juia facit homo formam ha-
illorum,liabentesscientiam cunctaesse a Deo creata bontem caput hominis ex una parto, caput bovis ex
bona, manducabant in templis idolorum,et scanda- aiia parte, caput leonis ex te.rtia,caput aquilic(juar^
lizabant simpliciores fratres, qui dicebant : Nisi ta,reliquum corpus serpentinum, pedes cquinoS;
iste, qui majoris scientiae est quam ego, sciret ali- quod nihil est, quia Deus aliquam creaturam taleni
quid numinis et doitatis esse in hoc idolo et in car- non fecit.

nibus ei consecratis, nequaquam in idolo, id est in Nam eisi stinl qui vocanluv a paganis dii in ccelo^
templo idolis consecrato residens, carnes aliosquc utSaturnus, Jupitcr, Mercurius, aut cei'te a Chri-
cibos, et iii vinum idolis consecratum sumeret. De stianis ut angeli et sancti nUncupative, et non sub-
hoc multa dicturus est hic Apostolus. Scimus quo- stantialiter ; sive in tcrra^ a paganis, ulNeptunus,-
niani omnes scientiam habenius, subaudis omnia}^ Pluto, aut certe justi homines, siquidem sunl dii
esse rnunda per naturam sed invocatio illorum et
;
multi, paganis vel Christianis nuncu])ative, utMoy-
consecratio qua illis consecratur,facit ea immunda. sea, cmdictmn est' Constitui te deum Pharaonis

Scientia subaudis,quacredimus omnia raunda mun- {Exod. Vii), etde quibus dicitur Ego dixi, dii estisi ;

dis, et omnia sanctiticari perinvocationcm nominis {Psal. Lxxxi).

Ghristi, ?/!//«!;, id est per superbia? tumorem mentem Nobis lampn apostolis aliisque fldelibus, Unus est
elevat Charitas vero xdificat. id est dilectio fra-
: Dcus Pater, substantiahter, ex quo omnia constftrit,-
terna, qua consulimus fratribus simplicioribus,c]ua- et a f]uo originem cuncta sumpserunt,^^ nos in illo.,

tenus eos in aliquibus non scandalizemus, aedifica- subsistimus.sive in illum,quasi intra illum subsisti-
tionem habet. In qua virtute,id est charitate,etiam mus, quia omnis creatura intra illum consistit, e*
aliiE virtutes comprehenduntur, patientia videlicet, ipseestextra omnia et intra omnia, et unus Domi-
humilitas, cordisque simplicitas. Sicut enim vinum nus Jcsus Cliristus, cum Pati-e et Spiritu sancto, per
non temperatum admistione alicujus dulcedinis, quem Dominum Jesum omnia facta sunt subaudis,
aut etiam aquaj, mentem elevat, et sicut omnia et nos per ipsum<, creati sumus et redempti.
mera et pura non ita delcctantur sicut commista Sed nonin omnibus esl scientia, subaudis ista,ut
:

C crodant unum verum Deum solum modo esse qui

sic scientia divina vel humana non est utilis, quia
^*

mentem in supeibiam elevat, nisi temperata fuerit tiinitatem habetin personis^et unitatem in substan-
dilectione proxnni, humilitate quoque, patientia at- tia. Quidam autem eonscientia usque nunc in idolis

que simplicitatc. Tunc autera scientia magna est et quasi idolothytum.^ id est idolis datum et consecfa-
sibi utilis si charitate humilietur cum qua etiam tum,manducant,ei conscicntia ipsorum cumsit inflr-
amplius crescit. ma, ])oUuitur, quoniam dum firmiores in fide vide-^

Si quis autem existimat se scire aliquid.,\d est om- rintrecumbere idolo,et coraedeiv idolothyta,aliquid
nia munda esse,et quod licita fidelibus sintad uten- numinis et religiosum putant esse in idolis. Et in
dum, nondurn cognoxit quemadmodum oporteateum hoc est iilorum conscientia infirma, vel quia putan-
scire, id est nondum consideratquod expedit tes omnia essemunda,comeduntidolothyta,velquia
etiam multis licitis abstinere propter scandalum fra- aliquid numinis credunt esse in idolis.
trum. Esca autem nos non
commendat Deo, subaudis
Si quis autem Deum diligit charitatis et causa quam credimus mundam,
id est, non facit nos ac-

scientiam mitigat, hic cognitus est ah eo., id est hic ceptabiles Deo, etlaudabilesapud illum, ncque enim
est electus ab eo. si 7ion manducaverimus ,s\xhi\\jid\s de sacrificiisidolo-
D
De escis autem cjUcV idoUs immola?itur,scimus quia rum, deficiemus., ut alios cibos non habeamus, quos
nihil est idolumin mi^nf/o.A/os Gra?ceLatinedicitur possumus manducare^neciue si manducaverimus car*
species vel forma,inde diminutive idolum, idestfor- nes idolis consecratas, dbundavimus, subaudis ut
mula ex aliquo metallo, aut ex lignis,sive lapidibus. aliorum ciborum refectionem non quseramus.
Ideo ergo idolum nihil est, quia videtur imagineni auiem ne forte haec licenlia vcstra qua cre=^
Videie
hominis habere,et non est homo : Videtur imaginem ditis omnia munda mundis,et per iiivocationemno--

alicujus bestice habere, et non est bestia : videtur minis Christi omnia sanctificari, offendiculum fiat
aurcs, oculos, nares et os habere, sed ideo nihil cst, infirmis in fide, ut credant aliquid deitatis esse in
quia non videt, nou audit, non olfacit,non loquitur. idolo et comedant propter hoc carnes illi consecra-
Diciturhomoesse,non est homo dicitur Deus esse, ; tas.

non est Deus ideoque nihil est, quia quod diciiur

; Si quis enim viderit eum cjiiod hahet scientiam,\d
esse non est adoratores quoque cultoresque ejus,
; est quiperfectus est in fide et credit omnia mundaj
atque cibi qui illis consecrantur, nihil sunt, quia il- in idotio recumbentein, id est, recumbendo mandu-
^ius cultura et consecratio facit eos nihil esse. Ex care. Sic peccatis in fratres, dum comeditis coram
 .

d:.i IIAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. I. COMMENT. BIBL. 552

illis carnes idoli; consecratiis, recuinbentes in A .\unquiil ?io/i habemus, ego et Barnabas, potesla-

idolio. if,n maniUivandi ct hihcndi? subaudisoxotficio pra;-

Si fsra scantlalizat fratrtnn meui^i.quomWh^A cvo- dic.ationis,eta vobis accipiondi quio necessaria sunt,

dentem simjUiceni et ailhuc inriinunn in fi le, iion secundum quod nobisDominus potestatemdedit, si-
oitf/i</Mca^car/jfj;iidolisconsecratam//j.r/tr/i«»}./ic cut ot aliis apostolis.
fratrtin mcum \frt/i</rt//.-6'J/<.Erant qnidam apudCo- Xunquid non habcmus^ ego ct Barnabas, putesia-
rinthios,qui,scientiam habentes omria mumla esse,
lcmsorurem mulicrculam, id est quamlibet fidelem,
comedebant cibos idolis consecratos, ot provoca- circumduccndi, id est de loco ad locum ducendi, ut
bant simplices et inlirmos in lide ad similia, qui mini>ti-ot nohis sicut ct c<rtcri apostoli
ct fratrcsDo-
dicebant : Xisi isti qui prudentiam et scientiam lia-
mini, faciunt, Jacobus videlicet et Joaixnes Zobeda!i
bent, scirent deitatem esso in his idolisjifquaquam lilii et materterce Domininoc nonetiam Jacobus Al-
hoc agerent. Manducabo ergo et ego ut consecrer phieus. et Judas, et Josoph lilii similiter matortora^
per has carnes. Econtra erant alii pertectiores, Domininec non otiam ct Ccphas ? qui ot Potrus. Ce-
qui, licet scirent omnia csse munda a Deo facta, phas Ilebra}um est et Syrum, PetrusGra^cum et La-
nolebant carnes idolothytas comedere, quia scie- tinuni Simoii Gnccum ost. Quidam non intelligon- :

bant illas per invocationem diemonuM-um esse im-g tes proprietatem Gvxcx linguir, fefellit eos ambi-
niundas, et ne scandalizarent fratrem suum provo- guitas verbi Grteci, in hoc quod dicit sororom mu-
cando eum ad comedondum, dicebantistaqua^ Apo- lierem, quasi uxores habuerint apostoli quns securn
stolus ex persona iliorum loquitur ; Ante, inquit, ducerent, nam ^////ic utrumque significat et uxorem
moriar fame, quam
meuni scandalizom
ut fratrem ot mulicrem. Unde gi/neceum appollatur locus ubi
manducando carnes idolothytas. Et non solum abs- plurimse resident mulieres.Fidelesenimmulioresha-
tinebo ab illis, sed etiam ab omnibus pro quibus beutes terrenam substantiam,ibant cum Petro aliis-
ille potest scandalizari. Potest tamen ex persona que apostoiis Juda3orum, ministrantes eis dc sub-
Apostoli esse dictum. ut Apostolus ex se talia dice- stantia sua quasnecessaria erant sicut Maria Magda-
ret. provocans eos ad ciiaritatem, Martha, aliaeque mulieres quaisecutic erant
lene, et
CAPUT IX. Dominum de Galiloea, sequobantur illum ministran-
Non sum liber? Yerba irascentis sunt, ct quod tes ei, quod beatus Paulus apostolus non fociebat,
videtur negare, confnmat. Sunt autem increpative qui gentibus praedic.avit, licet potestatom haboret :

legenda ; yon sum liber ? Sum utique. Liber erat tamen iion ducebat mulieros secum, ne scandaluni
Apostolus secundum carnis prosapiam. ut pote de oriretur apud gentes, quarum magistriet propositi
genore patiiarcharum descendens: liber quoque erat C hanc consuetudmem non habebant.
ab omnidebito ipsorum, quia nihilab eis acccperat.
(Juis miles inililal pro vita regis, pro defonsione
Non sum Apostolus ? Dicebatur a quibusdam Judieis
patriae, suis stipendiis unrjuam ? id est propriis sub-
non credentibus, et insuper a Corinthiis seductis a
stantiis, subaudis nullus, Taraon ogo inilito meis
falsis apostoiis.quod Paulus non esset apostolus, eo
stipendiis, hiborc manuum mearumvictum ot vesti-
quod Christum non viderit;quosincrepat Apostolus
ium i\cc[u'u'ens Quis pianiat viiicam, ct frucUis cjus,
inquiens Xunquid non sum Apostolus a Chri.sto
:

id estracemos, nonedit? VineaApostoli,erantCorin-

missus ? Sum utique, quia ipse mihi dixit : Longe
thii.quosplantaveratipsein fideChristi, sed fructum
mittam tc ad (jcntes (Act. xxii). Sonnc Dominum
ojusnon susccpit : sum})tus vidolicct undo viveret.
Jesiim vidi? Utique vidi illum dum pergerern Da-
mascum, et postea in templo. Nonne opus meum^ id
ynnquid secundum Jiumincm hivc dico ? id cst,
est, operatio et plantatio mea, vos estisin Domino ?
nunquid secundum humanum intellectum, et ex
omnino. proprio sensu ista loquor ?
Estis
Et si aliis, suhiiudis gentibus Judaeis, non sum Xon alligabis os bovi triiuranii, id est os pra?di-

Apostolus, sed tamen mercede non facies. Recte ergo

vobis^ Corinthiis, 5i///?,aposto- catoris alienum a
lus.quos in spatio unius anni et sex mensibus, adD praRdicatoros bobus coraparantur, quia sicutillivo-
fidem Christi mea prccdicatione adduxi. X'on solum mere exarant terram, ita pra:dicatoros vomere sive
ergo Corinthiis erat apo.stolus, sed pene omnibus ligone verbi Dei excolunt cordaauditoj-ura, ut ferant
gentibus, sicut ipse dixit: Qui operalus est Petroin fructus salutis aeternie. yunquid de bobus cura cst
aposto'atum cirxumcisionis^operalus estet mihi inier Dco? Est utique Deo cura de bobus, qui omnium
fjentes (Gal. ii): Nam signac lum, idest signum et quae fecit curam habet, sicut ei dicitur Xihilodisii :

indiciura, apostolatus meivos estis et vestra creduli- eorum qux fecisti [Sap.xi). Et non solum debobus,
tas, qui permeam pryjdicationem credidistis i)i /Jo- verum etiam de passeribus cura est illi, sicut ir;
mino Evangelio ostonditur, ubi dicitur pasccre illos {Luc.

Mca dcfcnsioapudeos qui me interroga)it,suhaudis XII). Sed non curabat ita de bobus,utinter pi-aecepta
utrurn sim apostolus necne, Ji^c est, quia vos estis quae homini dedit ad salutem sui, praeciperet curam
signum mei in Domino, et per hoc de-
apo.stolatus bovis habere. Xcc enim necesse est per scriptam
fendor esse apostolus Vos enim estis defensio mea legem monere hominem, quomodo bovi suo consu-
quibus Evangelium prjcdicavi. lat.
553 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EPIST, I AD GOR. 554

Quoniam dehet in spe, subaudis fructus perci-Anibns qunerobat in procsenti, timens audire in die
piendi, qui arat arare. judicii : mcrccdcm tuam, si laborasti. V^
Hcccpi.sli

Si nos vobis spiritalia, subaudis bona, seminavi- cnimmihicst, meopprimet, et pe-

id est indigentia

mus, prsedicando gratiam videlicet fidei et doctri- nuriam famis sustinebo, .v/ non evanf/elizavero. Non
nae, magnum est, si nos vestra carnalia inctamus ? cx sua persona talia dicit, sed potiusex illorum qui
id est, ut a vobis accipiamus temporalia, quibus idcirco prsedicabant quia non habebant unde vive-
contulimus ccterna? Non hoc magnum est increpa- rent nisi ex priedicatione, ideoque favebant suis au-
tive legendum est, sed interrogative. ditoribus.
Si alii, id est pseudoapostoli, potestatis vcstrx, Si cnim volens sive sponte hoc ago, id est,si non
hoc vestrocbonorumque temporalium,
est facultatis prcedicavero propter sumptus carnales, et admini-
participes sunt, quarenon poiius nos? subaudis,de- stravero Evangelium sine mercede temporaIi,?nc/'-
bemus participare bonis vestris, qui sacra monita cedem haheo paratam a Christo, remunerationem
Evangelii vobis praidicamus. Verum omnia incom- videlicet octernam, auditurus ab ipso Intra in :

moda sustinemus ego et Barnabas, sitim videlicet, gaudium Domini tui.

famem, nuditatem omnemqueindigentiam, ?ic (/Morf Qu/e est ergo mcrces 7??.m ? Interrogat Apostolus
offendiculuni demus Evangelio Christi, id est, ne di-JJ seipsum qua^ sit merces pr.Tedicationis ejus in proe-
catur de nobis, quod causa quaestus et curoe tempo- senti, ct dicit, jam inquiens Yolosponte praedicare :

ralis potius prtcdicamus Evangelium, quam causa Evangelium, quoe est merces mea in proesenti ? Et
salutis animarumetremunerationis8eternoe,habeat- respondet ipse sibi, aut alicui interroganti quoe est
que Evangelium venale. merces tua ? Hoec est merces mea in praesentiet in-
Ncscitis quoniam cpii in sacrario, id est in templo tentio, ut Evangclium prxdicans fidelibus, omnibus-
idolorum, opcrantur ,cx<zov\^ndLO victiraas et conque- que audire volentibus, sine suniptu ponam Evange-
rendo, ^Mc?? de sacrario sunt edunt ? id est de his vi- tium, subaudis in cordibus eorum, ut non abutar,
vunt quoe ibi offeruntur, et quoe pertinent ad sacra- sive non utar potestate niea in Evangelio quam cum
rium, et cjui rt//«7^?',subaudisDei, deserviunt inlege, aliis apostolis habeo, id est ne accipiam aliquid ab

id est Veteri Testamento, cum altari particlpant. auditoribus, quoniam magna merces mihi reserva-
Si quando holocaustum offerebatur in altaridomus tur a Christo
Domini, totum animal sibi vindicabat altare si ;
Nam cum liher essem, non solum secundum natu-
quando vero victimoc aliaque sacrificia ofierebantur, ram, utpote dc genere patriarcharum descendens,
partim cremabantur in altari, partim sumebant verum etiam <?j; o??mz/>?<.snegotiis hominum,nihilab
servitores in suos usus. eis accipiendo, onmium, subaudishominum, me ser-
Ita et Dominus ordinavit, id est disposuit et pote- vum feci supportando omnes, veluti bonus procura-
statem dedit. tor, subaudi supportat infirmos, maxime vos, o Co-
Ego auiem licet potestatem haberem de Evangelio rinthii ! per meam pationtiara. Feci autem hoc non
vivere, nullo h.orum quse superius dixi usus sum, calliditatis astutia, sed compatientis affectu, ut
quia nullos sumptus a vobis accepi, ut Evangelium plures lucrifacerem Christo.
non facerem venale, et vos libere possem redar- Et factus sum Jud/ris tanquam Judxus., subaudis
guere. Non autem scripsi h^ec ut ita fmnt in mc. Po- adhuc tondendocaputin Cenchris,
legis observator,
terant illi dicere: Vere ideo Apostolus talia scripsit quaeestportusCorinthi, offerendomunerain templo
nobis, ut quod antea non accepit a nobis, modo ac- Hierosolymis, secundum quod in Actibus apostolo-
cipiat,utdenmseiquoe necessaria sunt. Ad hoec ille: rum habetur, quando purifiratus ascendit in iem-
Nonideo,inquit, ista dico, ut quod hactenus nonfe- plum {Act. xxi), et circuracidendo Tiraotheum pro-
ci, nunc facere incipiam, sed ut vos ad charitatem pter Judoeos, ut Judxos lucrarer Christo, a cultura
provocem. /?onw??i est enim mihi magis nonmorifa- videlicet legis, ad gratiam perducendo Evangelii.
me, siti, nuditate, quain ut gloriam mcam, quam Ilisqiiisub lege sunt, id est a Samaritanis, quin-
spero me recepturum pro mercede proedicationis, Dque libros legis habentibus, veniens ad illos factus
quis evacuet sivede.stru£it, dandomihi munera.Tunc sum eis ciuasi suh lege essem, id est quasi carnaliter
enim gloria illius evacuaretur, si mercedem acci- legi servirem, cum ipse non cssem sub lcge Moysi
piens in proesenti^non speraret mercedem aliam ac- animo, sed sub gratia Evangelii, ut cos qui sub lege
cipere in futurum, nec redargueret delinquentes. erant lucrifacerem.Fecinutemhocnonsimu^midiver-
Nam et si evangelizavero, subaudis soluraraodo sutia, sedcomitatiendimiiievicordia. Ilisqui sinelege
propter hoc, ut propter assiduitatem proedicationis erant,idestgenti\ihuii,fixc.tussum, tanquamsine lege
mercedem in proesenti accipiam,etlaudera ab homi- cssem consentiendo gentilium philosophis apud
:

mbus,7?on ^5/ !/n7i/^/orm,subaudisa3terna infuturo: Athenas, unum Deumessequicunctafecerat, et ani-

necessitas enim, subaudis manducandi, bibendi, ve- mas immortales esse, et homines ab uno Deo princi-
Btiendi, mihi incumbit. Ideoque proedico, quoniam piumsumpsisse, visusest eis quasiunus ex ipsis, li-
Unde vivam, aliunde nonhabeo. Htcc quibusdam in cet idola nonadoraret, paulatimquetrahebat eos ad
fiebant, sicut in pseudoapostolis, sed in Paulo non illa quoe minus credebant, suadens utin eum crede-
erat, quineque mercedem,neque laudem ab homi- rent, per quem omnia facta sunt, id est in Filium
Patrol. CXYII. 18
 5S5 HAYMONIS HALBERSTAT. EriSC. OPP. PARS 1. — COMMENT. BIBL. 556

sensu A perveuiendo ad bravium,accipiebat solus remuuera-

Fiitius stiwi 'nfinni<, Juda^is et gontibus in
niagna n<»n poterant capere, //?/'!/•- tionem sua? victoiia?. In nostro autem cursu.omnes
e4 irUeilectu, qui
mu5.csmparaii4oetcOcequaniio me illorum intiitni- qui benecurieiint. pra^mium sui laboris percipient,
tati eX pasillanimitati.(/( infinnos sensuet intellectu nec dolebunt se incassum cucurrisse, cum omnes
hicrifarefYm talia priedicando.quap eorum capacita- qui pervenerint. remunerationem acceperint. Ille
ti congTuebant, et qua^ ipsi capere poterant, on^ttihus vero unus significat numerum electorum, qui com-
saiuiaikis gentibus Judiuisqaeof/ui/a superius dicta. paratione reproborum parvissimus erit, licet in se

Factus sutn //i/i/'//iu.vvidelicet /;i/i)*>///.v,Judious Ju- fit perfectus.UndeDominusdicit : Mulii sunt vocati^
d»is,Samaritanus Samarilanis, qui repromissionem pai'Ci vcro clecti [Mattfi. xx) : quasi diceret : Multi
de Christo exspectahant, gentilibus gentilis, ul om- incipiunt currere, sed ante deficiunt et lassescunt
iw« salvos facerem praedicando illis verbum Dei. quam perveniant ad bravium, paucique sunt qui
Omfiia autem facivpropier Evanficliu)n, id est pro- perveniunt ad })almam victoria). Significat enim
pterChristumcui Evangeliumlestimonium perhibet. unus ille.unitatem sanctfr Ecclesife qu?e est corpus
tit particcps ejus^id est particeps Evangelii, efficiar. Christi. Quicunque etenim unitati Ecclesiae fidebo-
Sic videntur haec verba sonare, et sic loquitur Apo- nisque operibus atque perseverantia junguntur, illi

stolus, quajii Evangelium rationis capax sit, ac si

p pervenient ad palmam. De qua unitate dicit Domi-
diceret Ut particeps Evangelii efficiar, id est ut
: nus : Xono asccndit in ca^lunij nisi qui descemlii de
pi-semia quae iii Evangeho promittuntur, in regno calo, Filiu-s hominis qui est in ccelo (Joan. m), cum
ccelorum consequi merear. corpore videlicet suo, quod est Ecclesia.
Aescitis quod hi qui in stadio currunt^ omncs qui~ Sic curritc, o fideles in fide, recte credendo et
dem cun^unt, sed unus accipit bravium ? Yolens et bene vivendo, ut comprchendatis palmam perennis
desiderans egregius praedicator, Corinthios omnes- remunerationis. Sollicite ac viriliter vult Apostolus
que fideles provocare ad cursura bonae operationis ut curramus, quia magna est promissio ad quam
^iatenus insudando pertingere ad bravium
tortiter tendimus.
aelernae vocationis mereantur. Datindecomparatio- Omnis enim qui in agone^ id est in certamine et
nem, cujus exemplo accedamus ad victoriara reter- Y>ugna, co?itendit si\e desudat, ab omnibus se abstinet
nam captandam, inquiens Nescitis quod hi qui in
: quae contraria sunt cursui illius.llli juvenes qui sead
siadio currunt, etc. Fuit quodara tempore gigas qui- cursum praeparabant ab omnibus escis et potibus,
dam nomine Hernules. apud Gr<ecos fortissimus, omnibusque rebus abstinebant, quee irajjedire pote-
omnique virtute corporis ruboreus.agilitate quoque rant cursum illorum.Necsolum aniraiacomestione,
seu velocitate pedum in cursu velocissimus atque'^ et superflua potatione corpus refrenabant,sed etiam
pernicissiraus.qui uno anhelitu currit. atque (ut ita laminas plumbeas noctibus ponebant circa lurabos,
dicimus) pervolavitcentum viginti quinque passus : ne fluxum libidinis per somnum paterentur, quo-
sicque subdit uno in loco, quod spatium sui cursus niam libido nimiumdebilitatcorpus ; etsiillioranes
stadium appellavit, astando et est octava pars mil-
: ita se»pr£eparabant,cumscirent unura coronandura,
liarii, Inde postmoduminolevit inos apud Graecos et et solumraodo repromissum bravium qui prior
illi

consuetudo diuturna, ut ex singulisurbibus, castel- veniret.licetoranespostillum ad eumdem locum per-

lis, oppidis. nccnon et villulis.juvenes se praeparent, venissent, quanto raagis nobis est abstinendum ab
quatenus ad veniente festivitate deorum .possent cur- omnibus quee cursum nostrum impedire possunt,
rere ad illud stadium, quod mensurabatur centum cum omnibus nobis promissa sit salus agterna ? Si
vigintiquinquepassibus. Post cujus metam poneba- quferimus ergo a quibus rebus debearaus abstinere,
turaurum vel argentum,autequussivepallium. aut et quae cursura nostrum incipiendosuperentet retra-
aliquod praeniium, quod bravium Graeco vocabulo hant a promisso bravio, interrogemus Apostolum, et
dicebatur.Latine xero paltna i/Wo7'?>appellari potest ipse nobis deraonstrabitillo in loco,ubi dicit Mani- :

vel corona. cunctisque astantibus viris et mulieri- festa autemsunt opera carnis : adulterium videlicet,

bus, ad spectaculum illud currebant omnes : 9,ed.\^ fornicatioJmmunditia,}uxuria{Gal.\).lsi2Lei\\iss>\-

unus qui prior currebat, accipiebat bravium, caeteris milia contrariasuntnostro cursui. Et illi quidem^qui
in vanum currentibus : quianihil utilitatispraestabat curruntintrastadium, ideo currunt?/^ corruptibilem
eis suus cursus. nisi risum et cachinnura populis ex- coronam accipiant., nos autem ideo currimus intra
eitalxint. ^ibi autem verecundiam magnam. Altiori metas fidei nostrae, utcoronam incorruptam accipia-
•?ero intelligentia, per stadium, per quod illi curre- mus. Quodsuperius appellavit bravium Graeco voca-
bant.debemus intelligere fidem nostram intra cujus bulo,nuncvocatLatine coronam illorum corona et ;

metam currere jubemur ab exordio fidei nostne us- remuneratio corruptibilis erat,id est teniporalis.quia
que a<i terrainumhujus vitK.quousqueperveniamus cum temporetransibat.Verbigratia accipiebantau- :

ad bravium repromissum, de quo Dominus dicit : rum,argentum,quod corruptibile erat, quia de terra
Qui perscveraverit usque in finem^ hic salvus erit sumebatur, terram revertebatur. Accipiebant
et in

(Mattti. XXVI Hoctamendistatinter illorum cursum

I. vestes. quai vetustate et tineis consumebantur. Ac-

et nostrum. quod ibi ornnesqui ad hoc erant parati cipicbant equum, qui corrumpebatur per mortem,
currebant, sed unus qui prae caeteris currebat, prior et consumptus a vermibus, in pulverem transibat
 :

557 EXPOSITIO IX EPP. S. PAUEl. — E\ EPIST. 1 AD COU. 558

Dabatur eis coronaterrenis et marcescibilibus flori- A Apostolus alias ait : Spirilu ainbuiante,ei dei^idcria

bus conserta, sed quasi ventus transibat. Nostra carnis sive corporis ne per/iciaiis (Gai , v). Excujus
autem coronaet rerauneratioincorruptibilis estquae rei causa Apostolus corpussuum domabat.refrenans
nuUa immutatione corrumpetur. Nec erit adornata illud a pravis delectationibus, protinus manifestat
marcescibilibus floribus no.stra ccrona, sed in mo- subdens, 7ie forie^inquit.cuhi aiiispr.rdicaverini^ ipse

dum regalis diadematis feteniis gemmis conserta,in reprobus efficiar. Probus dicitur laude dignus etap-
ceternum spiritualiter nobis servabitur. Nostra ergo probatus, unde contra improljus laude indignus di-

corona et remuneratio ipse Deus omnipotens erit, citur, etnon probatus. Sic dicet Dominus reprobis:
et contemplatio totius Trinitatis, videntes Deum si- Xescio vos (Mailk. xxxv), id est, non approbo ad
cuti est.in quo habebimus vitam sine fme mansuram meam partem pertinere, vel nonapprpbo vos dignos
omnemquebeatitudinematquesatietatem quoniam ;
laude esse, Timens igitur Apostolus reprobari et
videntes fulgidum erimus fulgidi, videntes beatum indignus laude apparere, dicebat : Ideo castifjo cor-

erimus bcati, videntesimmortalem erimus immorta- pus ineum. et subjicio servituti, ne forte alii perci-

les,felicesque peromniasa^cula.Quapropterdebemus piant palmam victoriae praidicatione mea edocti, et

currere credendo, sperando, desiderando corpus ;

ego ipse alienus existam a laude et praen)io remune-
castio-ando, eleemosynis insudando, ambulando rfe Brationis, audiens a Domino Recepisti mercedeni ;

viriuie in viriutem, donec videaiur a nobis Jjeus ivam.1 ne forte etiara aliis curatis,ipsereraaneamin
deorum in Sion iPsal. lxxxiii). Nec debemusdespe- vulnere.
rare de praemio promisso sicut Apostolus non despe-
CAPUT X.
rabat, cum diceret
Ego igiiur sic curro, infra terminos fidei bene vi- Nolo enim vos ignorarc, fratres^ svibaudis myste-
vendo, non quasi in incertum, quia non dubito de rium hoc quod vobis ex parte narrabo, g?/onmm pfl-
remuneratione certum habens quid sit mihi promis- Ires nostri, Judsei videlicet dequorum progenieori-
sura.Illi qui currebant in studio, inincertum curre- ginem duco, omnes sub nube fuerunt, quae praecede-
bant, quia non erant securi de pra^mio. Sed ut nos bat eos desuper per diem, et omnes rnare iransie-
certi simus de remuneratione, exerapli causa ponit runt, quia raortem evaserunt.
se Apostolus in mediura,quatenus illum imitemur : Ei omncs in Moyse, id est per Moysen.ductorem,
Sic pug?io, non ciuasi aereni verberans, elevando et bapiizali sunt in nuhe
et inmari, id esta mortesunt

deponendo gladium, velut stultus railes qui non po- Quantura ad veritatera historiai pertinet,
libei-ati.

situs contra hostem verberataerera,agitando etbra- Judsei egredientcs de iEgypto, sub nube fuerunt,
chiura et gladium, volens apparerepraeliator.Pauius
G quianubes perdiem gradiebatursiveferebatursuper
ergo pugnabat ccntra aereas potestates, de quibus eos [Num. ix'. Altiori autem sensu, secundum
loquitur in Epistola ad Ephesios ;
pugnabat contra Ambrosium, sub nube fuerunt, quia omnia quaege-
philosophos, et magos, et bestiales homines, de sta sunt illis in obscuritate et in figura facta sunt,

quibus in Epistola prima dicit ad Corinthios: 5m/Z In hoc vero, quia nubetecti sunt, adversariis &uis
bestias pugnavi Ephesi (/ Cor. xv). Pugnabat au- yEgyptiis, quando nubes se interposuit inter illos et
tem non raatejiali giadio, sedpraedicando, rairacula J^gyptios.etaquae fuerunt a dexteris et a sinistris; et
faciendo, orando, jejunando, bonis operibus insi- postraodum protecti sunt per diem ab ipsa nube a
stendo Jlle praedicator verberat aerem, qui sine effe- calore solis, dum a morte praesenti liberati sunt.
ctu praedicationis praedicat, videlicet verba tantum- baptizati dicuntur fuisse per Moj^sen in nube quae
modo proferens, non operibus exornans, qui aliud erat post ipsos etin raari per cujus raedium trans-
praedicat atque aliud agit, et hoc quod j^ra^dicat, ierunt. Sive etiara in hoc dicuntur baptizati per
miraculis etexemphsnon roborat Apostolus autem ;
Moysen in nube et in mari, quia omnia quae facta
aerem non verberabat, quia in vanum verba non sunt illis in figura, nobis eveniunt in veritate.Nam
proferebat, complens et roborans opere quod prae- sicut iUiper Moysen ducera ex^gypto liberatisunt,
dicabat ore. D et mortera evaserunt per nubem etraare,ita et nos
Scd casiigo corpus meum, subaudis in labore et per Christura et per gratiara sancti Spiritus in
aerurana, infarae etsiti, in jejuniis et vigiliis, raultis baptismate a morte origin^lis peccati et actualis li-

caeteris talibus, ei inservitutemredigo.idestseryuin berabimur Moyses enim Christura significat,nubes

:

illud facio raihi ut, quod praedico verbis noji de- Spiritum Rubrum (per quod ilii
sanctum, mare
struara operibus, sed potius serviam verbis etexem- transeundo amortesunt liberati)baptisma significat,
plis his quibus praedico. Castigare corpus est mul- quod rubore sanguinis Cliristi consecratur,per quod
tis tribulationibus quie superius enumeravimus, nos a morte aeterna liberaraur.
affligere; est illa eidare quac ad vitam aeternam [)ro- Et omnes eamdem escam spiritalem manducavc-
iiciunt,non ad luxum. Servituti vero subducitur, runt, et omnes eumdem potum spiritalem hiberunt.
dura nonsuara delectationera perficit, sed volunta- Manna quod de coelo, jd est de isto aere eis datum
tem spiritus, id estrationabilitatisaniraac. Sicdebet est, et aquam quce de petra fluxit, dicit spiritalia esse;
unusquisque fideliura agere, castigando videlicet vel quia spiritaliter intelligenda sunt . significabant
corpussuum, etservitutisubjiciendo, implens quod enim corpus et sanguinem Domini quod modo cou-
 559 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 560

Ecclosia, vol quia non A«pi>'itii^i ^-^nsJequentebibebant illi, quia ubicumque

secnitur et percipitur iii

uuindana lege et consuetudine parata sunt, sed vir- deficiebat eis humanuni auxilium, aderat Christus;
tute Dei sinecommistione elementorum. aqua? vide- pra}stans suirrngiuni.cujus potentia (qui est Yerbum
licet et farin;e. Ad tempus videlicet creata est illa Dei Patris) liberati sunt de terra .'Egypti, el in ter-

esca atqueeis data, et aqua similiter non consuetu- ram repromissionis introducti. Ideoque dicitur,con-

dine mundana, sed virtute spiritaii omnipotentis sequentes eos, quia subveniebat eis. Necenimpetra
Dei, eis profluxitex petra. Idcirco et ille panis an- aquam dedit illam una vice, sed Christus per poten-
gelorum dictusest.quia virtute omnipotentis Dei qua tiamsuam.Notandum ab Apostolo onmia istaidcirco
angeli vivuntetsubsi^tunt sine labcre aliquo, ea vir- esse dicta, ne quis sibi in baptismateconfidat,autin

tute creatus est ille cibus, et appositus esteis sine esca et potu spiritali, ut Deum putet sibi parceresi

aliquo labore illorum.Hocetiam significans.quia de peccaverit criminaliter, nisi pa?nitentia digna hoc

ccelis veuturus erat Christus, spiritualis panis, qui

promeruerit.Quapropter omnibus est vigilandumet
spiritualiter pasceret. Unde et manna prima feria, laborandum, quoniam tempus vitce nostriEbrevissi-
sive prima sabbati, qua? nunc ob reverentiam Domi- mum est.
nic« resurrectionis dies Dominica vocatur, primum Secl non in phirihus eorum hcneplacitum cst Deo.

venit de ccelo ad s^tmitatem -popuVi.Dihchant autem gQuoniam multi propter infidelitatem mortuisunt in
despiritali, subaudis petra, consequente eos eadem eremo, non intelligentes beneficium Dei, quadra-

petra. Judaei etquidam siraplicium doctorum ex hoc ginta videlicet millia.

loco fabulose disputant, volentes affirmare quod //'t'c autem omnia quie dicimus de nube, mari,
postquam Moyses percussit virgabis silicem, popu- Moysi, esca, potu et petra, in flgura facta suntno-

lusque bibit ac jumenta, semper secuta sit eos illa stri, id est nostrre veritatis ;
quibus in veritate con-

petra, et ubicunque figebant tentoria, volvebatur in

tigerunt et manentmodo, quia in exemplumillorum
raedium castrorum, nullo hominum impellente, educti sumus de .Egypto, de errore videlicet hujus
emittens largissimos rivulos ad satietatem populi et mundi.O non simus concupiscentes ?«a/o?'?<?n,subau-

juraentorum. Dicunt autem tandiu hoc factum esse dis ciborum et vitiorum, sicut etilli,id estlsraelitae,

per quadragintaannos, usque dum venirentinterra concupierunt^ carnes et pepones, et ea quae in Mgy-
Madian, ubi foderunt puteos, inveneruntaquamdul- pto habuerunt in usum comedendi. Istain superiori-

cem satis abundeque.Quidam etiam somniandofm- bus Apostoli verbis pendent, ubi dicit omnia quoe
gunt quod tantre parvitatis fuerit ille hipis,utMaria Judseis contigerunt in nostra figura praecessisse,
sicut etsequentiamanifestant.etinnostram saluteni
soror Moysi ferret illum in pectore suo per illam va-
stam solitudinem. Sed illi qui talia confingunt, di- C scripta esse,
utnonsimus concupiscentes malorum
secundum ciborum vitiorumque. Quoestio est, cum Juda^imul-
cantubi, et quando velquomodo litteram

impletumsit, quodsecundum Septuagintainterpre- titudmem animalium et pecorum secum haberent,

tesin cantico Moysi habctur Quia suxerunt mel de
:
quare desiderarent carnes, et quare non comederent

petra oleumque de firma petra, et tunc praibendus carnesanimalium ? Qua? hoc modo non
solvitur,quia

assensusquod secuta sit eos petra ? At cumnusquara desiderabant illi carnes pecorum, sed carnes avium
concupiebant, quibus soliti fuerunt vesci iniEgypto.
in Veteri Testaraento hoc factum reperiri poterit,
subraittant vocem et inclinent aurem ut spiritualiter Nilus enim fluvius,in littoribussuis etpalustribus lo-

ista penetrare valeant.quoniam litteram in his sequi cis multa generaavium habet,et taliaqualia non ha-
bentur incircuitu aliorum fluminum.Fugiamus ergo
non possunt. Nam, sicut doctores tradunt,Oreb pe-
concupiscentiam malam,et pugneraus contra eam in
tra quam Moysespercussit, monsest lapideus,cujus
latus percussit Moyses. Quapropter melius est ut
quantum valemus, quia (ut beatus Augustinusdicit)
ista intelligamus, sicut et superiora. et in nobis quoque experiraento probare possumus,
spiritaliter
quia per concupiscentiam malam onmia mala fiunt
Unde et Apostolus spiritalem appellat eamdem pe-
atquepatrantur.Concupiscentiamautemmalamideo
trara quia spiritaliter est intelligenda. Significat j^
dixi, quia est et concupiscentia bona, de qua dicit
enim Christura, sicut sequentia raanifestant Petra :

autem, inquit, emf Chnstus. Nondixit, petra signi-

Salomon : Fili, concupisce sapientiam {Eccl. i). Et

ficabat Christura, sed tanquara in veritate esset pe-

Psalmista : Concupivit anima mea dcsiderarejustifi'

utique per substantiam non esset

eum caiiones tuas [Psal. cxviii). Concupiscentia autem
tra Christus,
sedpersignificationera. Sirailiterloquens de duobus mala est,quae suggerit nobis ut concupiscamus cibos

filiis Abrahae, non dixit, ha3C significant duo Testa- illicitos et ultra modum, ut faciaraus homicidiura,

menta, sed: liwc sunt duo Testamenta. Christus furtum,ut perpetremus adulterium,et caeterahujus-

ergo per significationera propter firraitatera est pe- modi. Ideoque Apostolus volens nos sollicitos red-

tra, non per substantiara et aqua illa qu» flue-

:
dere, donatnobis exemplum illorum Jud3eorum,qui
bat ex petra significabat doctrinam Christi et gra- per concupiscentiara offenderunt Deum in eremo,et
tiam Spiritus sancti, de qua ipse in Evangelio Qui :
perierunt.

silit, veniat ad me et hihat

(Joan.xn), etc. Spiritalis Nequc idololatrx efficiaminiySicut quidam illorum.
quoque et consequens petra dicitur, quia Chri.stum Subaudis qui vitulum adorabant ad montem Sinai.

pubsequentern spiritaliter significabat. De qua petra Quemadmodum scriptum est^ inExodo Idos Graece :
 jGI EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. I AD COR: 562

dicitur .species sive forma, inde diminutive diciturAqui erant in Moyse, sicut ipse Moyses dicit Nos :

idolum formula ex aliquo metallo, sive exlapidibus qiiid sumus? Non contra nos cst murmur vestrum^
vel ignis. Latria quoque Gra^co vocabulodicitur ser- sed contra Doininum (E.tw?. xvi). Christus enim qui
vitus,qu£e omnipotenti Deo soli competit. Ex quibus estVerbum Patris ipse erat in Moyse, et ipse loque-
nominibus componitur et dicitur idololatra, ille qui batur per os ejus. Et quando tentabant Moysen, et
honorem et servitutem quam omnipotenti Deo quando murmurabant contra illum, contra Deum
soli debet exhibere, idolis impendit. Unde et ido- murmurabant. Sed quid contigit illis? Et a serpen-
lolatria ipsa res est. Scdit populus manducare et tibus perierunt ignitis, qui utrumque faciebant, et
bibere, et resurrexerunt ludere. Veterem liistoriam mordebant, mordendo quoque venenum infunde-
hic tangit Apostolus : Egressi filii Israel deiEgypto bant.Reducit ergo ad memoriam talia Apostolus et
dum pervenissent ad Sinai montcm, Moyse ascen- commonct, ne nos in eadem causa inventi trada-
dente montem ad Deum,et morante aliquantis die- mur diabolo, cujus iiguram serpentes habebant.
bus, convenerunt ad Aaron, petentes ut faceret Neque murmuraveritis, subaudis contra Deum,
eis deos, qui illos praecederent, dicentes Fac deos : neque contra praelatos et rectores. Sicut quidam
qui prsBcedant nos. Moysi enim, qui eduxit nos de itlorum murmuraverunt .\)^i\\^nVid.e\\CQ,i &iNh\TOX\.,
^f/ypto,?iescimusciuidacciderit {Exod. xxxu^.TunCQsocnque eorum, contra Moysen et Aaron. Et pe-
sicut historia narrat, accipiens Aaron ab eis armil- rierunt ab exterminatore Deo vel igne. Dathan ,

las et inaures, fecit inde vitulum conf[atilem,quem enim et Abiron cum omni domo sua exterminad
colebant ^Egyptii, statimque sedificantes aras ante sunt de superficie terra; aDeo,Cj[uia praecipiente Deo,
ilium, immolaveruntei hostias, dicentes : li sunt dii vivos deglutivit eos terra; fueruntque ante sepulti
tui, Israel, etc, CompIetoquesacrificio,sederunt ad quam mortui, quoniam sicut Scriptura narrat, vivi
manducandum etbibendum^acpostmodum surrexe- descenderunt in infernum : socii vero illorum, qui
runt ludere ad diversa joca et ad clioros, et insuper in ipsa conspiratione similes exstiterunt, ab igne
coeperunt fornicari, Quapro[)ter multitudo illorum ccelestiexterminati sunt. Murmurare autem est
interfecta est a fratribus suis, jubente Moyse etDo- plerumque falsoadinvicem de pra:'positis atquere-
mino volente.Quod factumideo replicat Apostolus, ctoribus queri et causari. Plerumque etiam solet
utnon crederent Corinthii se immunes esse ab hoc murmur fieri justa ex causa, quando prselati non
crimine,quiinidoIio epulabantur. Idololatra quoque simpliciter recteque erga subditos incedunt. Tamen
est omnis avarus qui nummum quasi Deum colit, quocunque modo nascatur et fiat, malumest; etvae
timens illum amittere. illiquo excitante provenit, utrum sit prselatus an
G
Neque fornicemur, sicut cjuidamex ipsis fornicati subjectus. Dicit enim beatus Augustinus quia in
sunt, subaudis cum Madianitis, ceciderunt una die
et nulla alia causa ita olfenderunt Judsei Deum in ere-
viginti tria millia. Hoc in terraMadian factum est, mo, murmuratione, quoniam semper mur-
sicut in
et hoc retributum est illis quando se cum Madiani- muratores exstiterunt. Quapropter cavendum est
tis commaculaverunt, adorantes primum idola ante omni modo ab hujuscemodi vitio, ne similia nobis
ostia domorum illarum. Nam Balaam ariolus filius eveniant.
Beor, cernens aniraos Judceorum pronos ad libidi- Hxc autem o»i/i/a, superius dicta de serpentibus et
nem, et proclivos ad idola colenda, seductus et ca- de igne, qui eos devoravit in figura contingebant
ptus amorepecuniarum deditBalac regi Moabitarum /n^^-.Videamusquomodo serpentes igniti quibus illi

atque Madianitarum consilium, ut constitueret traditi sunt, in figura fuerunt ; et serpens leneus,
puellas juvenculas et meretrices in domorum ostiis, qui suspensus est a Moyse : quse qui aspiciebant,
comptas ornamento meretricio, et ante ostia domo- sanabantur(7Vi^jr<-. xxi). mordendo
Serpentes illi qui
rum idola et aras, ut venientes Israelitoe, caperen- venenum infundebant, daemones significabant, qui
tur amore illarum, et coirent cum illis, ita tamen, suggerendo nobis venenum mortiferas delectationis
ut priinum adorarent idola : quo fiicto,Quibus etiam tradimur, si serpentem
cognovit infundunt.
ipse iram Dei contraillosexcitandam. Unde factum^ aeneum inligno pendentem non aspiciamus, id est
est utviginti triamillia ab ignecoelesti consumeren- Christum. Serpensaeneus qui similitudinem serpen-
tur, et pene omnes perissent, nisi Phinees zelatus tis habebat, sed tamen venenum non habebat, quem

zelo Dei, confodisset cuspide virum Hebraeum cum qui aspiciebant, mortem temporalem a morsibus
Madianitide scorto in locis genitalibus, cujus rei serpentium evadebant. Christum significat serpens,
causa quievit ira Dei a populo. Notandum quoque sicut ipse dixit Sicut Moyses exaltavit scrpentem in
:

quia non solum illi dicuntur esse fornicatores, qui deserto, ita exattari oportet Filium hominis,ut omnis
quocunque modo libidinem suam explent,sed etiam quicreditineum non pereat {Joan.ni). Similitudinem
illi qui per alia vitia a Deo recedunt, de quibus dicit ergo serpentis habuit ille serpens, sed veneno ca-
Psalmista Percles omnes qui fornicantur abs te
: ruit,quia Christus similitudinem quidem carnispec-
(Psal. Lxxvii), id est, qui recedunt a te. cati habuit, sed peccati veneno caruit. Per hoc enim
Necpie lentcmus Christum, sicut quidam itlorum quodaeneus fuit, significat aeternitatem Christi, quia
tentaverunt, subaudis Moysen, qui Christi figuram aes durabile metalluni est. Suspensus est in ligno,
gerebat. Vel etiam ipsum Christum tentaverunt. et Christus in crucis patibulo. Qui illum aspiciebat
S63 HAYMONIS IIALBERSTAt. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 564

sanabatur a morsibus et veneno serpentuni <}no- Actoriam, sicut praebuit hoato Job, Petro quoque,in
:

niam quicunque Chnsti passionem cum reverentia cruco et Andnoio. Laurentio quoque super craticu-
ad memoriam riHlucunt et aspiciunt illum, ad hoc hun,multisqueaUismartyribus.Quis enim homiuum
ut mortiticent corpora sua cum vitiis et concupiscon- posset ci'edero quod homomortalistaliapossetsusti-
tiis, salvantur a suggestionibus diemonum,et veneno nere,quce sustinuit Laurentiusper adjutorium Dei ?
pravap delectationis, et insuper a morto aiterna. Quaproptor, dum tales et hujusmodi nobis tentatio-
Ignis vero ille qui devoravit murmuratores, signi- nos aftlictionesque proveuiunt, debemus ista adme-
ficat ignem leternum, qui dovorabit omnes similia moriamreducere,omnemquespem nostram in Dcum
agentes. Scripta sinit aitton aii corrcptioncm no- jactare, ut ipse nobis faciat proventum evenire, ci-
stram, id est, ad emendationem et meiiorationom tius liboiando, aut etiam victorioe tolerantiam prpe-
nostniui, ut nos per taha coirigamur. In (juos /lncs bendo.
saculorum dcvcnerunLln nos tines sreculorum deve- ^7 prudenlihus loquor, vos ipsijudicate, id est dis-
nerunt, qui jam nos in fme soeculi positi sumus. iu cernite, quod dico : utrum verum et bonum dicam,
ultima scilicet ivtate.Non sunt propter illos scri{)ta necne.
ut ipsi legerent, qui talia agontcs talia merueruut Calix benediclioiiis, cui benedicimus nonne commu-
recipere, qui jam oiim mortui erant,sedpi*o nostra y^ /i<"ca/io
sa?iguinis Cdiristi est 9 Idcirco primum'cali-
salute et utihtate, ut si in timore et in servitio Dei cem nominavit,quia postea de pane pluseratdispu-
inanserimus gloriam iihs promissam accipiamus, taturus. Cali.K autem benedicrionis dicitur, qui be-
terram \idelicet repromissionis, quae significat cce- nedicitura sacerdotibusin altari ; appellatur etipse
lestem patriam. Sique minus aut aliter egerimus, calix communicatio, quasi participatio, quiaomnes
gerninabuntur nobis pcenae illorum,quoniam major communicant ex illo, partemque sumunt ex san-
notitia legis plus facit hominem roum. guine Domini quem continet in se. Et panis quem
Ilaque qui se edistimat stare. in rectitudine fidoi, frangimus, in altari, nonne parlicipatiocorporis
bonisque operibus, et in sciontia, qua credit omnia Doinini est ? Utique. Primum consecratur et bene-
essemunda, vidcat ne cadat^ in superbiam, aut in dicitur a sacerdotibus et Spiritu sancto, et deinde
scandalum fratris. Isto in loco tacite ac specialitor frangitur cum jam licet panis videatur, in veritate
percutit eos. qui pncsumentes de sua .scientia, qua corpus Christi est. Ex quo pane quicunque commu-
licitum esse putant omnia edere^quia omnia munda nicaut, corpus Christi edunt.
sunt mundis, recumbebant in idoliis, et edebant Quoniam uniis panis, subaudis Christi, et unum
carnes idolothythas. unde scandalizabantur infir- corpus Christi multi sumus, qui comedimus illum
miores fratres, qui videntes illos talia agere, puta-' '
panem, caro quam Verbum Dei Patris assumpsit iii

bant aliquid nuininis esse et deitatis in idolis, at- utero virginali in unitate suae personae, et panis qui
qne in cibis illis consecratis. Generaliter autem ad consecratur in Ecclesia, uuum Corpus Christi sunt.
omnes pertinet quod dicit : Qui stat in hde et bo- Sicut enim illa caro corpus Christi est, ita iste pa-
nis operibus, videat ne cadat. nis transit in corpus Christi, nec sunt duo corpora,
Tentatio vos non apprehcndat,nisi humana, id est, sed unum corpus. Divinitatis enim plenitudo quse
quae opere non j^erficitur. Tentatio huraana est fuit in illo, replet et istum panem, et ipsa divinitas
malum cogitare, et in corde t(mtationes multasper- Verbi quai implet coelura et terram, et omnia quse
peti. Diabolica vero tentatio est certamine tentatio- in eis sunt, ipsa replet corpus Christi,quod amultis
nis in opere superari et malum perficere. Concu- sacerdotibus per universum orbem sanctihcatur, et
j)iscere mulierem humana tentatio est : adulterium facit unum corpus Christi esse : et sicut ille panis

vero sive fornicationem perpetrare diabolicum est. et sanguis in corpus Christi transeunt, ita omnes
Sic de Cceteris vitiis intelhgendum autem qui in Ecclesia digne coinedunt illud, unum corpus
Fideiis
Deus est, qui non patieturvos tentari supra id quod Christi sunt,sicut ipse dicit: Qui manducat carnem
potesiis, subaudis sustinere. Fidelis dicitur Deus meam et bibit meum sanguinem in me manet,etego
esse, quoniam quidquid promisit fidelibus suis, D m co (yo«w. vi).Tamenilla caro quamassumpsit, et
opere complevit: complet quoque quotidie, et com- iste panis, omnisque Ecclesia, non faciunt tria

plebit.Promisit diligentibus se regnacoelestia com- corpora Christi, sed unuin corpus et sicut qui cor-
:
;

plebit illud, quia dabit eis. Ideoque non perniittit poriet sanguini Domini communicant,unumcorpus
eos tentari supra id quod humana fragilitas potest cuin 00 elfciuntur sic et qui communicant scien- :

ferre. Sed faciet cum tentalione eliam proventum, ter deidolothytisunum cumdiabolocorpusexistunt;
id est auxilium, ut possitis sustinere ; id est, illud fa- ouDiesque qui de uno pane, id est de uno corpore
ciet pervenire,quod potest humana ferre fragilitas, Christi, et de eodem uno calice, sive sanguine, parti-
\idelicet a tenfationeettribulationecitiushberando, cipamus, id est partes accipimus.unuracorpus Chri-
sicnt legirnus factum de beato Abraharn.quando li- sti efhcimur.
beratus deurbeChaldyeorum,necnon detribuspueris Vidcte^ inquit, id est, considerate, Israel secun-
in camino, et de Danieie,quando missus estinlacum dum carnem, id est.quia carnalitervivit, et carnales
leonum, etde innumerabili multitudine martyrum, hostias adhuc offert.Tunc temporis quando Aposto-
aat etiara in tentatione tolerantiara prcebendo et vi- lusistaloquebaturjadhucerattempluraHierosolymis
565 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. I AD GOR, 5§&

in quo offercbatlsrael carnaliter vivens hostias Deo. AcUcitur a mactando. eo quod ibi mactantur carnesj
Carnalem autem illum appellat, quia legem carna- Ideo autem Apostolus prohibuit, ut non interroga-
liter volebat observare ; vel ad differentiam Israel rent aliquid de carnibus, utrum consecrata^ essent
spiritalis, qui jam veteres umbras non sequebatur, idolis necne, quia si interrogarent, diceret ille in-

ex cujus numero erat idem Apostolus, Vult autem sultando et deridendo qui interrogatUs fuerat :

ostendere Corinthiis, quia sicut illi erant socii et Omnes istai carnes quas cernitis in macello, Idolis
participes aitaris, qui comedebant ea quae in altari dedicatcC sunt. Si aliquis fidelium haic audrens po-
offerebantur, ita et isti Corinthii comedentes carnes stea emeret, derideret eum ille pagauus in sua
idolothytas, socii erant da^monioium.Undeetsequi- mente et conscientia, dicens: Ecce, quid fecit ille

tur Nonne qui edunt liostias, subaudis victimarum

:
Cliristianus, qui me prohibebat oflerre idolis Victi-

inlege^participes siini altaris ? Sunt utique. Ita et raas quasi malum. modo emit carnes consecratas
vos qui editis in idolio carnes idolis consecratas, idolis, etcomedit utsanctas. Nisialiquid numinis in
participes estis idolorum. idolis cognosceret, nequaquam hoc ageret Quan-
Quid ergo ?dico quod idolis immolaium sit aliquid, diu talia videro eum facientem, non trahsibo ad
aut quod idolum sit aliquid? Nonhocdico quodali Christianismum.
quid sit, quia idolum nihil est, et quod ei offertur " Si quis infidelium vocat vos, ad ccenartii et vultis

nihilest. Quidquid in illo non est, vei illi non adhse- ire, subaudis ad domura ejus. Non praecepit ire; nee
ret qui habet esse, nihil est. In hoc idolum nihil est, prohibuit, sed praestitit licentiam. Ccetla vocatur a
quia habet imaginem hominis, sed non est homo, communione vescentium, quasi, comraune convi-
quia neque sensum neque motum habet : vel quia vium, et comraunis esca, sive refectio. Koivdv di-
dicitur deus, et non est dcus ;
dicitur Hercules esse, cunt Gra?ci commune. Unde et communicantes di-
sed non est. Et sicut idolum nihil est, ita quod illi cuntur, eo quod communiter, id est pariter, come-
immolatur niliil est. debant. Apud veteres enim consuetudo erat hora
Nolo autem vos socios fieri dwmoniorum. Tunc nona coenare, non in abscondito, sed iri propatulo,
fiebant socii da^moniorum, quando comedebant ido- ne singularitas luxuriara gigneret.
lotliyta, et quando voluntatem illorum implebant. Si (juis autem dixerit : IIuc immolaium est idolis,

Non potestis caticem, id est sanguinem, Domini bi- id est idolis est consecratum, notite manducarepro-
bere, subaudis recte sicut bibendus est, ei calicem pter conscientiam alterius qm judieavit et circum-
dxmoniorum, idest, corporis Tiom\m,participes esse, stantium, ne vos dirideant^ sieut supra dictUm est.
recte, et mensx dmnoniorwn, quiidolis libatis. Non ^
Ut quid enim tibertas mea, qua credo omrtia esse
potestis mensa} dsemoniorum cibos comedere. Sicut '
munda, judicatur, id est reprehenditur, ab aliena
non potestis recte duobus dominis servire, sic non conscientia, id est:si ergomanduco omniaj quidper-
potestis utrumque recte agere, et diabolo servire, et tinet ad aliquera ut me reprehendat, vel quid nocet
Christo placere, et corpus ejus digne sumere ejus reprehensio ?

A?i cemutamur Dominum ? jungit se Corinthiis, et Si ergo cum gratia, subaudis Dei, participo, sive
Nunquid
loquitur ex persona illorum qui dicebant : manduco, quid btasphemor pro eb quod gratias ago
non imitamurDominum? In hocergoquod pergimus Deo ? Ex personaillorum loquitur^ qui talia dicebant}
ad exempla idolorum,et comedimus ibi cura infide- quasi subjungeret Apostolus Non debetis hoc di-
:

hbus, quosvolumus luci'ari ad Christum, imitamur cere, licet sanctificetis illud qUod sumitis signaculo
Dominum, qui ad domos publicanorum et peccato- crucis, et invocatione nominis Domini tarnen non :

rura veniebat, utoccasionem haberet docendi. Nun- ideo debetis comedere, quia blaspheraatur exinde
quid forliores ilto sumus? Quasi diceret : Nunquid noraen Domini, et vos blasphemalnini.
fortiores illo estis in hac parte ? Non estis. In hoc Omnia in gloriam Dei facite, id est in invocationfe
volebant fortiores esse Christo, quia volebant agere nominis Dei, etcum honestate,ut Deus glorificetur
quod ipse non fecit. llli enim ibant ad domos paga-^^ per vos. Legimus quodam loco, quod cum quodam
norum,Christum non legimusperrexisse ad domum tempore quidam hurauncio pro nimia tristitia vo-
alicujusgentilis. Omnia, subaudisaliraenta, mihi li- luisset se laqueo suspendere, et dixisset Deusj :

cet edere secundum naturam, sednon omnia expe- adjuva me, quod verbum semper in usu habebat^
diunt, id est, non omnia sunt utilia. astitit beatus Paulus apostolus, inquiens Infelixi :

Omnia mihi licent, sed non oninia xdificani, alios temetipsum illaqueareviset nomenDoraini invocafe
in fide, sed potius destruunt simplices per scanda- praesurais? Sed illud quia invocasti, esto liber ab
lum. hac trLstitia et morte praesenti, quia omnia prospere
Nemo quodsuum est tantummodo quxrat, in hac tibi succedent.
parte comedendo omnia, sed quod aiterius, id est Si7ie offensione, id est sine scandalo et reprehen-
quod simplicioribus prodest sicut Christum non sione, estote Judceis^ qui idola exsecrantur, et genti-
:

quaesivit sua, sed nostra. bus, fidelibus et etiam infidelibus : Sicut et ego per
Omne quod in macello, id est in mercato, venit, omnia, subaudis quae facio, omnibus placeo. Cum
Sive venditur, manducaie,niliil inierrogantespropier Apostolusalias dicat : Si ho7ninibus placerem, Christi
conscieiiiiamiiVms quem interrogaveritis. Macellum servus wm essem {Gal. i), quaerendum fest quare
56" WAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. - COMMENT. BIBL. 568

niodo hic dicat se oninibus por ornnia placere Ail .'

A piofluxit quoque Dei est. quia glorificatur
: gloria
quod dicendum. quia ubi dicit. si lioniinil)Us place- Deus per hoc quod hominem rationabilem fecit.
rem.homines ibi voluit intelligi hiiMeticos. Jud.TOS Ideoque nondebetvehirecaput, utostendat non esse
incredulos. paganos et persecutores. llic autem ubi subditum mulieri, sedpotestatem haberesupeream.
dicit, omnibusse placere, subaudiendum est bonis et Mulier autern subjectaest viro, sicut sequentia ma-
reiigiosis viris. Si hominibus, inquit, infidelibuspia- nilestant : Mulicr aiitem rjhria viri est, quia ex ipso
cerem. Neroni scilicet, ha^reticis, Judicis incredulis, factaest: vel quia subjecta estei, et in hoc gloriam
et persecutoribus, Christi servus non essem, quia liabet vir.
Christum negassem. Tamen licet illis non placeam, yon enim vir. primus lidam, ex muliere est factus,
horainibus taraen bonis et religiosis placeo : .Von sed mulier ex viro. Etenim non est ereatus vir, k(\i\m,
qujtrens quodnUhi soli utile est, quia nnn accipio a propler mulierem^ quia necdum erat mulier creata,
vobis victum et vestimentum. sedquod multiSy utsaJ- sed mulier propter virum, id est ad auxilium viri.
vi fiant. Sicut Christus non quiesivit sua, quia pro Ideo^ subaudis ut recognoscat se mulier sub viri

se tlageUatus non est. consputus. jxassus et mortuus, esse potestate, (/t'6r/ muliervelamcn habcre supcrca-
nec quaesivit sua, sed nostra ita Paulus non erat : put suum propter angelos. Angelus Graece^ Latine
propria salute contentus, quia non quaerebat quod B dicitur nuntius; quo vocabulo vult ostendere Aposto-
soli sibi utile erat. sed quod aliis.sustinens pro alio- lus, episcopos, sacerdotes, omnesque ordines alta-
rura salute libenter multa advorsa et probra. ris, qui angeli debent esse annuntiando populis quid

debeant petere et quid vitare. Propter istos angelos

CAPUT XI.
debent inulieresstantesin ecclesia velata habereca-
Imitatores mei estote,'sicutj>t ego Christi; id est, pita, ne respiciens aliquis illorum ad populum, ca-
sicut ego iraitator Christi sum, non quaerens solura- piatur ad amorem pulchritudine illarum. Dicamus
modo quod mihi utile est, sed quod alteri : ita et vos juxtaAugustinum, ethoc quoddicit, vir non
et aliter
me imitamini. Sicut enim Deus Pater misit Chri- debet velare caput, quoniam imago estDei, mulier
stum, ut apostoliejus essent imitatores, itaChristus autem debet velare caput propter angelos virum :

misit nobis apostolos ut eorum imitatores simus. in hoc loco. uno modo possumus intelligere qucm-
Laudo autemvos, pratres^ quod per omnia mci mc- libet prsedicatorem, spiritalem, etviriliter agentem,
mores estis. Ironiceistadicit ;et quod videtur affir- cujus caput est ipsa ejus sapientia; quia sicut ca-
mare. increpat et denegat,quasi diceret: Xon laudo putregit Ccetera raembra. ita illa regit mentem.
vos. quia non estis raei raemores, neque tenetis Istudcaput, scilicet sapientiam non debet velare vir
prsecepta quae tradidi vobis. praedicator talis, quia non debet celare illam et
Volo autem vos scire quod omnis viri caput CJiri- abscondere, sed aliis raanifestare, docend6, praedi-
stus est. Oranis viri caput est Christus, id est prin- cando.bonisque operibus insistendo debet se imita-
ceps et origo, quia abillo quiest Yerbum Dei Patris, bilem praebere. Per mulierem autem debemusintel-
creatus est, et non solura secundum divinitatem, ligere quemlibet in Ecclesia muliebriter et stulte
sed etiam secundura quod homo est, et carnem agentem. Cujus caput est ipsa ejus ignorantia et
nostram assurapsit, caput et princeps est omnibus stultitia, quam non debet aliis in propatulo mani-
horainibus. Caput autem inulicris, id estinitium et festare, ne se imitabilera reddat, sed debet ilhim
princeps raulieris, vir est, quia de ccsta ejus facta tegere. et ad angelos (qui et viri appellantur), id
est, et ejus potestati suhiectsi. Caput vero Chy^isti, id est ad praedicatores referre, utillorumexhortatione
est origo et principiura illius, Dcus Pater est, quia et doctrina salvari possit ; vel debet suam insipien-
ab illo habet originera et principium, tam secundum tiam et ignorantiam velare propter prajdicatores,
divinitatem, quam secundum humanitatem. quia illis se debet humiliare. Aliter : Homo ex cor-
Omnis vir, in Ecclesia, orans aut prophetans, id pore, anima et mente consistit, quaeetrationabilitas
est docens prophetas vel explanans, vclato capite, dc- ix animae dicitur. Cum unum sit anima et mens, divi
turpat, id est dehonestat, caput suum: \e\ orans.id damus hic animam quae vivificat corpus, et mentem
est Dorainicara orationem dicens,prophetans, id est quae regit animam, quia facit diifercntiam inter bo-
symbolum apostolorura recitans, ubi prophetatur num et malum, inter vitia et virtutes. Per virura in
adventus Christi ad judicium. Si non vclatur mulier, hoc locodebemus intelligeresecundura Augustinum,
non vult operire caput suum
id est, si linteo, ton- rationabilitatem animje nostrae, id est mentem quae
deatur. Quare praecepit hoc Apostolus ? quia mala imago Dei est; quia sicut Deus scit differentiam inter
consuetudo erat tunc temporis, quianolebantcapil- bonumet raalura, ita etraenspro raodulo suo. Cujus
los ligare et caput cooperire. Et ne ipsa profluxio viri caput, id est raentis sive rationabilitatis, quod
capillorum provocet homines ad amorem libidinis, unuin bona ejus intentio est, quara non
est, ipsa

ideo praecepit velare capillos et ligare. debetvelare; quia non debetillam refrenare a con-
Vir quidem non dehetvelarecaput,quoniara imago teraplatione Dei, sed quanto araplius de Deo intel-
et gloria Dei est. Homoimago estDei, quia sicut ab ligit, tanto amplius debet illam permittere, ut se
uno Deo omnia originera sumpserunt, et ab illo facta elevet ad contemplationera Dei,donec perveniat ad
suntjita ab uno horaine Adara orane genushuraanura hoc ut quod modo videt in spe et in speculo, quan-
 .

\
569 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. I AD COR. D/l

doque videat in re, contemplans Deum sicuti est. Aannis quinta feria antc diem Paschae, conveniebant
Per mulierem possumus intelligere animam. cujus omnes ad Ecclesiam, ac nol>iles quiqui' et potentes
caput est intentio, qua pk-rumque intendit terronis divitesque veniebant, et deferebant singuli panem
rebus ultra modum. Quod caput, id est quam in- et vinum, et dabant sacerdoti, unde consecraret

tentionem debemus velare, quia debemus illam re- corpus et sanguinem Domini. Consecratis autem
frenare, ne ultra modum in terrenis rebus se occu- mystcriis a sacerdote Domini, unusquisque quod
pet, Anima enim quae vivificat corpus, plerumque detulerat accipiebat desuper altari sumebatque :

ea desiderat ultra quam necesse sit, in quibus de- tacite cum suis, ut supervenientes non invenirent

lectatur coipus quod terrena quaerit. quod ederent, et unde communicarent aut etiam ;

Verumtamen iieque virsine mw/ze7"e,subaudis crea- deferebat omne quod attulerat ad domum suam, ut
tus est in pr.nesentia Dei, neque miiUer sine viro, su- cum suis ilkid sumeret. Ob cujusrei causam magnae
baudis creata est, in JJomino, id est per Dominum. disserisiones inter illos erant, quas seminaverant
Nam sicut mulier, Eva, de viro, id est de costa pseudoapostoli,itaut cum una benedictione omnium
Adae, ita et vir, Cain,p^r mulierem exstitit. Omnia obhitiones consecratae essent, singuli suas accipien-
autem, subaudis genera hominum, ex Deo creata tes, quae communes debuerant esse, maximam vere-
sunt, videhcet Adam, Eva vel omnia, idBcundiam inferrent his qui, ut assolet, non attule-
et Cain ;

est corpora virorum et muUerum, animse rant, hcet haberent aut his etiam qui non habe-
corpora :

videUcet virorum ac muUerum. bant quod afferrent. Hoc autem faciebant multi,
Vos ipsi judicate, id est, discernite quae dicturus postquam abaUis cibiscrapulati erant. Istamque ac-
sum. ceptionem Eucharistiae, Dominicam coenam voca-
Mulieri pro velami?ie, id est pro ornamento, dati vit Apostolus uno modo. AUter : SoUti quoque erant
sunt capilli. convenire eodem die ad Ecclesiam omnes divites,
Si autem videtur contentiosus
qiiis esse, ut dicat, potentes et nobiles, et prteparare sibi in Ecclesia et

ego sum Pauli, ego ApoUo, nec vult nostris admo- in foribus EcclesiLC atque atriis iUius epulas et con-
nitionibus parere, nos, Judaei credentes et apostoli, vivia, et crapulari et inebriari usque ad vesperam
talem consuetudinem non habenius, ut contenda- manducantes et bibentes in conspectu pauperum et
mus, quia lex iram et contentionem prohibet, neque egenorum, qui non habebant unde sibi praepararent
Ecctesia Dei, quae Evangelium habct. simiUa, nihii accipiebant ab ilUs divitibus et poten-
Hoc autem prxcipio non laudans, subaudis quod tibus, sed praestolabantur jejuni tempus cum vere-
contenditis. cundia, quo placeret ilUs divitibus et potentibus
Primum quidem convenienlibusvobisin ecclesia^n, henedici corpus Christi a sacerdotibus unde com-
et conventum fidelium in Dominicis diebus, audio, municarent, Impleti autem ilU divites omnibus ci-
ab his qui sunt Chloens, scissuras, id est dissen- usque ad
bis et potibus vomifum, accipiebant ad
siones et discordias, esse inter vos, et expartecredo, ultimum sacramenta corporis et sanguinis Christi,
ita esse ut audio dicentes : Sic tradidit Christus discipuUs suis nos-
Nam oportet, id est, necesse est, luereses esse, ut tris doctoribus et magistris corpus et sanguinem
et qui sunt, inter vos, probati, in fide bonisque ope- suum post aUorumciborum perceptionem,et sic nos
ribus, manifesti fiant, et appareant etiam qui sint volumus iUud sumere. Quod audiens Apostolus,
imperfecti et dupUces. Sic Dominus dicit in Evan- scripsit eis inter caetera ista quaein praesenti haben-
gelio : Xecesse est utveniant scandata [MatUi.xMii), tur, volens eos convenire, inquiens : Convenientibus
id est, non potest aliter esse. Et revera magnam unum in Ecclesia, jam non est Dominicam
vobis in
utilitatem prsestiterunt haereses sanctae Ecclesiae, coenam manducare, id est non est vobis licitum Do-
non per se, sed dum doctores excitaverunt, qui minicam coenam taUter manducare, quaUter vos
quasi dormierunt. Nequaquamenim tantam copiam manducatis. Coenam autem Dominicam dupHciter
librorum haberet sancta Ecclesia, et tantam cogni- possumus inteUigere appeUatam esse ab Apostolo,
tionem de Deo^ nisi haereses exorttC essent. a qui-D vel perceptionem videUcet Eucharistiae, de qua sin-
bus excitatus est Hieronymus, Augustinus, Hiia-v guli sibi vindicabant partes proprias, quas attule-
rius, Gregorius, aliique sancti doctores, qui multa non communicantibus,aut etiam eamdem
rant, aliis
conscripserunt contra haereticos. Eucharistiam post aUos cibos sumentes. Vel aUo
Convenientibus vobis in unum^ jam non est Domi- modo, coenam Domini appeUat iUas praeparationes
nicam coenam manducare. Ccena Dominica dictaest, conviviorum et epularum,quassine charitate sume-
eo quod ipso die Salvator cum discipulis ccena- bant, non dantes inde pauperibus. Sacramentum
verit, complens Veteris Testamenti pascha, et mys- igitur corporis Christi a communioneccena appella-
terium corporis et sanguinis suistradens apostolis. tur, commune debet esse omnibus fideUbus et
quia
Corinthii (qui et Achaici vel Achaeij venientes ad justis. Uno enim pane universitas Ecclesiae designa-
fidem Christi per praedicationem apostoli Pauli, a tur. Per id enim quod unum sumus, de uno pane
quo inter ca^tera quae Dominus fecit, etiam sacra- omnes nos sumere Ojjortet.Licet enim a multis par-
mentum coenae Dominicae perceperant, post disces- tibus deferatur panis, et a multis sacerdotibus
ille

sura illius in memoriam coense Dominicae sinerulis per universum orbem consecretur, divinitas tamen
 57! HAYMONIS HALRERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMEXT BIBL. 572
qu* replet omnla, leplet et illiu!, fncitquo ut ^h \ Oiful dicnm robis? o Corinthii. id est, quiclpossum
unun)Cl.ri>ti eoij.us. oinnes.iuo qu\ .M-ne \H-n\- \oh\^ dieere pn^» nimio dolore.' Lauduvos, subaudis
piunt iliud, unum coipus Christi faciunt non duo,
quia ipse dixit Qui nmnducat carnfm mcam, ct hi-
in lioc quo.l bouuin agitis in quibusdam rebus
; m
: lioc tamen non lamlo, vosque Ecclesiam Dei despi-
*il meum sumjuinem, in mo manvt, ct eijo in eo cabilem f\icitis, et taliter jam ebrii, corpus Domini
{Joan. VI). Quicunque ergo ccenam Domini vult imi- peivipitis, et tacies pauperum confunditis.
tnripercipiendo corpus illius, vel etiam percipien.lo cnim acccpi
Eijo a Domino ijuod et tradidi vobis,
tlioscibos, communiter debet ea uti quia ca-na : id est niysterium corporis et sanguinis Domini,
Domini omnibus recumbentibus communis f::it, non quomodo debeatis sumere sicut mihi revelavit, ita
solum bonis, sed etiam proditori Judie. Sed iiun im tradidi vobis. Insuper etiam quid significet illud
merito quicrit aliquis, quare Salvator noster, pust sacramentum, sicut in sequentibus dicturus est^
civnam corporis et sanguinis sui, sacramenta apos- quando pergebat Damascum, et coecatus est. Vel
tolis trailiderit,vel unde processerit
istaconsuetudo tunc manifestavit ei Dominus hoc inter caetera. Vel
universalis Ecclesiie, ut jejuni doceamur eadeni sa- quando positus est in exstasi mentis, dum esset in
cramenta percipere, cum apostoli jam canati eaj^templo. Ac sic demum tradidit Corinthiis,
quando
perceperint, et Dominus hocc ita non ordinaverit,si-
moratus est apud eos anno uno et mensibus sex,
cut modo tenetur Cui respondendum est, ideo
.'
(juoniam Dominus Jesus in qua noctc iradcbatui\id.
tunccoenatos communicasse apostolosquia necesse est, ipsa njcte qiia erat tradendus a Juda, accepit
erat pascha illud typicum antea consummare,et
sic panem ei (jraiias agens frcgii et dixit discipulis suis.
ad veri pascha?
sacramenta transire. Ideo quoque Finitis solemniis veteris paschaj, quae in comraemo-
Dominus per se non constituit jejunos accipere nos rationem antiqute liberationis populiDeide ^gypto
sacramenta Eucharistias, ut haberent ejus apostoli agebantur omnibus annis, transiit statim ad novum
honorem aliquid ordinandi in sancta Ecclesia. qui pascha, sicut supra diximus, quod in memoriara
post ejus ascensionera a sancto Spiritu edocti,
ordi- suae passionis et nostraBredemptionis, Ecclesiae suae
naverunt in honorem tanti tamque terribilis
sacra- relinquit frequentandum, Fregit ipse panera quem
menti, primo nos jejunos Dominicic passionis
par- discipulis poriexerat, ut ostenderet corpoiis sui
tiCipatione muniri, pritnoque spiritalibus
epulis in- fractionem et passionera, sine sua sponte non ven-
terius extei-iusque saci-ari, ac deinde
terrenis dapi- turam, sicut ipse antea dixerat : Potestatem habeo
bus et vilibus e.scis corpus refici, cum gratiarum ponendi animam meara.
actione et cum temperantia Accipite et manducate : hoc est corpus meum quod
atque sobrietate
Inusquisque eniru.suam canampra^sumit ad man-
pro vobis tradctur. Sicut caro Christi quara assump-
ducandum. Et hoc similiter duplici modo intelligi ^
sit in utero viiginali, verum corpus ejus est, et pro
potest. ut intelligatur coenam sacran^entum Eucha- nostra salute occisum, ita panis quera Christustra-
risticc, quod illi singuli sibi vindicabant. vel illa ad
didit discipuiis suis oranibusque pr&edestinatis
pra^paratio conviviorum, quamutramque illiutpro- vitam ceternam, et quera quotidie consecrantsacer-
priam manducabant, non communicantes
exinde dotes in Ecclesia cum virtute divinitatis, quse illura
pauperibus. Diximus superius breviter, ccenam vo-
replet panera verum, corpus Christi est, nec sunt
cai-iacommunionevescentiumquasi cornmunecon- duo corpora illa caroquam assumpsit, et iste panis,
vivium. communemque escam atque refectionem. sed unuiu verum corpus faciunt Christi intantura :

Kotvov quippe Gra?ci dicunt commune.

Unde et cora- ut dum ille frangitur et comeditur, Chi^stus immo-
raunicanres dicuntur,quodcommuniter
sive pariter letur et comedatur, et taraen integer raaneat et vi
coraedant.Apud vetereseniraconsuetudoerat, hora
vus. Et sicut illud corpus quod in cruce deposuit
nona ccenare, non in abscoQdito, sed in
pi-opatulo, pro nostra salute et redemptione est iramolatura,
ne singularitas luxuriam gigneret.Et
alius (iuidem, ita quotidie ad nostram salutem et redemptionem
vestrum, esurit, ille videiicet qui paupertate pre- iste panis Deo offertur, qui licet panis videatur, cor-
mente caret pane triticeo et vino quod deferat
ad pus est Christi, Dorainus enim et Redemptor noster,
confcecrandum, .••^^
rrin'.*j.->i''on/lu..-k
unde communicetur, vel unde praj
, • . . .

consulens nostrre fragilitati, quia cognovit nos fra-

paret convivium. Alius uuiem, dives quilibetet
sibi
giles esse ad peccandum, tradidit nobis Iioc sacra-
potens, ebrius est, et crapulatus tara
ex aliis cibis mentura, ut quia ipse jara non potest mori, et nos
quam etiam ex sacraraentis corporis et sanguinis
quotidie peccamus,habearaus verura sacrificium quo
Domini.
possimusexpiari. Ideoquequiaunuracorpus faciunt
Nunquid domos mm habetli.o Corinthii, adman-
et pro nostra redemptione offeruntur, dixit lloc est :

ducandum et bibendum, coramunes cibos? A ut Eccle-

corpus meum quodpro vobis tradetur,et addidit Hoc :

siam Dei contemnitis, id est dospicabilem facitis, et farite, id est corpus hoc sanctificate in meam com-
pro nihilo ducitis, parantes vobis turpia
convivia in 7nemorationem, videlicet passionis meae, vestraeque
ea, et confundiiis eus, id est
verecundari facitis, qui rederaptionis, quia ego vos redemi sanguine raeo.
nonhabent / alimenta, ex quibus consecretur corpus
Relinquens Dominus hoc sacramentum salutiferura
Christi et sanguis, vel unde sibi pricparent ca?nam omnibus infidelibus, ut illud infigeret cordibus et
in ipsa Ecclesia, sicut vos qui divitiis abundatis. memoriae eorum. more cujuscunque hominis egit,
573 EXrOSITIO IN EPP. S, PAULI. — IN EPIST. I AD ROM. 574

qui appropinqujins raorti aliquod muniis pretiosum AtraditUra est a sanctis Patribus, vel qtii nuUani dif-

dimittit alicui amico, dicens : Ilabe hoc cum omni ferentiam credit inter illud corpus Cliristi, et reli-

diligentia prmes te in mcmoriara mci,ut quotiescun- quos cibos, vel qui gravioribus criminibus comitia-
que illud vidcris, recorderis mei. Qui amicus admit- culatus i^ricsumit illud sumere Qui taliter, ut dixi-
tens munus illud amici sui cliarissimi, si eum toto mus, illud comedit etbibitindigne, illud sumit,ideo-
corde dilexit, non potest non condelere ei et tristari que pcenas ihde exsolvet. Apostolus igitur expotiit
de morte amici.quotiesxunquemunus sibidimissum quomodo debemus illud percipere.

quotiescunqueaccedimus ad
conspicit. Similiternos Probct autcm seipsum /lomo, et sicdc pane illo edat,

consecrandum,vel percipiendum sacramentum mu- id est de corpore Domini, et de calice bibat, id est de
neris aiterni, quod nobis Dominus passurus in sanguine Domini. Probet se, id est discutiat se, et
memoriam sui dimisit tenendum, cum timore et utrum dignus sit necne, et probabilcm se reddat,ne
cumpunctione omnique reve: entia debemus
cordis, foi'te unde alii sumunt ren)edium accipiat ille judi-

accedere, recolentes quanto amore dilexit nos, qui cium et damnationem, indigneillud percipiens,sicUt
pro nobis seipsum obtulit ut nos redimeret. fecit Judas proditor. Nara cum alii apo.stoli sumpsis-
Similiter el calicem ^suhnudistvixdidit e[s,postquam sentillud terribile sacramentuni ad remedium et sa-
cmnavit, dicens : Iliccalix Novit.m Tesiamentum est lutcm suam, ille qui indignus erat tanto mysterio,
B
in ineo sanguine, id est calix quem vobis trado, accepit iliud ad damnationem suam quia quera : dia-
Novum Testamentum significat, ut Fuigentius dicit, bolus ante tenebat per suggestionem^t tentationera,
vel NovumTestamentum confirmatin meosanguine. postea renuit ad possidendum plenius, utnihilaliud
sive per meum sanguinem Calicem Novi Testamenti posset cogitare aut facere, nisi quod ejus voluntas
ad distinctionera Veteris Testamenti,quod con-
dicit erat. Dicit enim evangelista, quia post buccellani
firmatum est sanguine hircorum et taurorum, sicut statim introivit in eum satanas, ut malum quod
habeturinExodo,dicenteMoysead poj)ulum quando illo instigante tractaverat, eo concitante perficeret.
collegit sanguinem hircorum in calice vel patena, et Qui enim manducat et bibit indigne, sicut supra
aspersit eumdem populum. Hic est sanguis Testa- diximus, judicium sibi manducat et bibit^ id est ad
menti quod mandavit ad vos Dominus, id est Hic daranationera suam illudsum.it, non dijudicans cor-
:

sanguis est testis verborum et promissionum Dei ad pics Domini^ id est non discernens a reliquis cibis.
vos, et testis verborum vestrorum quod promisistis Cum timore et tremore debemus accedere ad illud
esse vos obedientes illi. Similiter Novum Testamen- sacramentum terribile, ut sciat mens reverentiam
tum, id est Evangeliura, ubi contineRturproraissio- p se debere prccstare ei ad cujus corpus sumendum
nes nostrai redemptionis et patriae coelestis, confir- accedit.
matum est sanguine passionis Christi qui quotidie hleo, subaudis quia indigne pra?sumit)s percipere
celebratur in Ecclesia. Orane enim testamentum in salutiferum sacramentum, idcirco sunt inter vos, o
morte confirmatur testatoris : quod autem addidit, Corinthii, rnuUi infirmi, id est languentes et imbecil-
Iwc facite, sive sanctificate quotiescunque biberitis in les^ idest {e,hr\c\tsL\\tiis,etdormiunlmulii,non somno
meam commemorationem^ idem sensus est, ut de pacis et quietis, sed morte daranationis, id estmor-
corpore supra dictum est. tuisuntmorte «terna propter hoc peccatum.Volens
Quotiescunque enim manducabitis panem hanc^ et demonstrare quia qui corpus Dominicura indigne
calicem bibetis, mortem Domini annuntiabilis donec percipiunt, judicium inde sumunt etdaranationem;
veniat ipse ad judicium. Duobus modis annuntiamus ostcndit quosdam apud Corinthios vindictaminpree-
mortem Domini jara esse celebratam pro nostra re- scnti jam percepisse, qui inconsiderate et irreve-
deraptione vel ipsum mysterium celebrando, ubi renter illud acceperant quia febribus et infirraita-
iteramus passionemilliusvel etiam praedicando aliis, tibus multis correpti sunt, et quidani etiam mof-
quod utrumque agere debemus, et sumendo et pra}- tui, ut illorum exemplocaeteri discerent non debere
dicando. Hoc quoque sciendum est,qaia caro nostri indigne et negligenter corpus Domini sumere.
Salvatoris pro salute nostri corporis, sanguis vero
D Quod si nosmetipsos dijudicaremus id est discute- ,

pro anima nostra fusus est,quia sedes anirage in san- remus etexaniinaremusvitam nostram utrum digni
guine consistit. In cujus memoriara corpus et san- esseinus necne, et nosmetipsi eirores nostros co)Ti-
guinem sumimus, quoniam ipse ut totum
illius geremus, non ul iqiie judicaremur^ \d est non dam-
hominem salvum faceret et redimeret, sanguinem naremur a Christo, neque in hoc saeculo, neque in
suum fundi permisit. futu)^o.
Itaque quicunque manducaverit panem hunc,et bi- Dum judicamur autem^ non in paucis, in illis vi-
berit calicem^ id est sanguinem Domini indigne, id delicet qui infinuantur etfeb)^icitant inhocpraesenti
est quicunque sanguinem et corpus Domini sumpse- et in illis etiam qui moriuntur, a Domino corripi-
rit indigne, reus erit corporis et sanguinis Domini, mur, et flagellamurcorpore pef illos wnpsotimore
id est pcenas setcrnas inde exsolvet, nisi paenitentia perteiTiti, non damnemur aeternaliter cum hoc
digna hoc expiaverit, aliisque bonis operibus. In- mundo, id est cum i)ifidelibus et a)iiatoribus hujus
digne dicit, id est ordine non observato, videlicet mundi. Nihil eni)B distat ab infideli,qui irreverenter
quialiter mysterium illud celebratvel sumit, quam cum o)iinibus peccatis criminalibus commaculatus,
575 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 47b
ad mensam Domiiii prasurait accedere, sed potius A^t coapostolos ejus spernerenon debere suae salutis
deterior est illo,et majori pipna dignus, quia melius amatores.
estYiam veritalis nari cognoscere, quam post agni- lico, suhaudis quia Doum cognovistis, et quia de
tionem retrorsum abire. spiritualibus mystoriis nolovos ignorantes roddere,
Itaque. fratres mei, cum convenitis ad manducan- fwtum vobisfacio, quod ncino in Spiritu Dci lociuens,
dum corpus et sanguinem Christi in Ecclesia, invi- id est nemo Spiritum sanctum habens. et per Spiri-
cem exspectate, ut multorum oblatio simul celebre- tum sanctum loquens,quilinguas infantium tacit di-
tur,et omnes communiter ex unopane cominunico- sortas, </;(•// anallicmaJesu. IndocrotisJustiniani im-
tis : quia illa oblatio unus panis est, et communis ])omtoris, anathema separatus a Deo vocatur. Legi-
debet esse omnibus. tur et in canonibus pro maledictione. Legitur et pro
Si' ijuis esurit, domi tnanducct, id est qui inipa- occisione.sicut ipse Apostolus ait in Epistola ad Ro-
tiens est nec vult jejunare cum caeteris, domi ter- manos(c- ix) Ojtabam cgo anaihcma cssc pru fratri-
.

reno pane vescatur, ttt non in judicium conveniatis^ bus, id est, optabam interlici pro eis secundum car-
id est ne corpus Christi reprehensibiliter percipia- nem. Ponitur et pro abominatione, hic vero pro se-
tis ad damnationeni vestram. Cs^tera autem^sahau- paratione ponitur. Itaque nullus Spiritu Dei affla-
dis quoB restant inordinata, cum vencro (/?'5/)o«a>/j B tus dicitipsi Jesu : Tu es anathema, id est separatus

a Deo Patre et Spiritu sancto, et aliqua parte infe-

CAPUT XII.
rior. Hoc quidam h»reticorura vesani insaniendo
/>f5/)tn7i/a/i^i/5 ai/ /<'?>}. subaudismysteriis,;?o/oro5 dicere non timuerunt; idcirco anathemate, id est
tV7norarf,/'/-/7/rc5,idest nolo vos ignorantes reddere. separatione a Deo, Ecclesia perculsi sunt. Et nemo
Scitis autem quoniam cum gentesessetis. Reducitur potcst dicere Dominus Jesus, nisi in Spiritu sancto.
ab Apostolo Corinthiis vitae pristince conversatio in In sacra Scripturadicerealiquando prosimpliciser-
notitiam. ut ex ejus consideratione crescant in no- mone accipitur, ut est non omnis qui dicit mihi,Do-
vam conversationem, quoniarn sicut gentiles viven- ininc^DoynincJntrabitinregnumcccloruiniMatih.Mi).
tes fervebant in mendacio et errore.quia illa cul- Aliquando pro ipsa re et facto, sicut ait Ezechias
tura nihil erat, sic jam Christiani elTecti, divinis rox ad Isaiam Non fuit vcrbum^ id est res, in domo
:

pra}ceptis cum fervore animi debebant obsequi. Gen- m-:a quod non ostcnderim cis [Jsa. xxxix). Sic et in
tes autem sive gentilos appellantur, qui ab errore hoc loco pro re et facto ponitur. Xemo, inquit, po-
patrum suorura in quo nascuntur. in religione me- test dicere, id est corde et ore confiteri, et digna
lioris vitcB non coramutantur. Unde et gens quae sic opera fidei exercere, Jesum diligere, et Dominum
manet ut genita est vocatur hi sunt pagani.qui ad ^
: asserore, nisi Spiritus sancti gratia fuerit intrinse
divinum cultum non accedunt, quos gentes nunc cus edoctus. Xam ille dicit Jesum Dominum esse,
appellat, non quod tunc temporis pagani essent qui credit eura Patri ct Spii itui sancto coaequalem
quando ista dicebat, sed quod ante notitiam fidei et coomnipotentem, et hunc confitetur, servando
fuerant. Hoc est quod ait.quoniam cum gentes esse- priccepta illius quibus vera dilectio comprobatur.
tis, et (subauditur) jara non estis. Legitur ct gens Diceraus et hoc ipsum brevirer cum conclusione :

in bono, sicut esl, non tantura pro gente, sed ut fi- Nemo poicst diccre^ Dorainus Jesus, subaudis, sicut
lios Dei congregaret inunum [Joan. xi). Ad simula- est dicendus corde, ore et opere, nisi per Spiritum
cra muta prout duccbamini, euntcs. subaudis eratis. sanctum fuerit illuminatus.
Simulacra (quse simulando dicuntur. eo quodsimu- Divisioncs vcro gratiarum sunt, subaudis, non me-
lent hominera et non sit homo, equura et non sit ritorum, idem autcm Spiritus sanctus raanet semper
equus, caeteraque hujusraodi) idcirco rauta appel- unus in omnibus et individuus. Xotandumquod non
lantur, quia iut Psalraista ait) os habent, et non lo- ait, divisiones meritorum sunt, sed gratiarurn.quia
quentur : oculos,et non videbunt{Psal. cxxxiii). X^e- dona Dei gratis dantur.non humanis meritis tribuun-
que enim est spiritus in ore ipsorura. Si quod au- tur. Unde ad Romanos ait Quis prior dedit illi, id :

tem verbura ab idolis auditur, daeraonura deceptioni D

est Deo, fidem suam aut aliquid, et retribuetur ei
et non simulacrorum sensibilitati ascribitur.Adhiec (/?o//i.xi)? Spiritus namque sanctus in seipso unus
adoranda tam a dieraonibusquam ab aruspicibus et idemque manet. id est immensus,indivisus.insepara-
philosophis insipientibus impellebantur, et est sen- biliscumPatre et Filio.sed dona iliius divisa sunt,quia
sus : Sicut cum gentes essetis, daeraonum templa nonomnibus aequaliter conferuntur. Undefatendum
sine reluctatione, proutducebamini,frequentabatis, est quia cumDeus per divinitatis potentiam ubique sit
sic raodo dum agiraini Spiritu sancto secundura sa- non tamen ubiquo est per inhabitationis gratiam, et
namdoctrinam, ad Ecclesiam Dei accedite, et prae- in quibus habitatpergratiam.non aequaliterhabitat.
ceptis salutiferis cum orani hurailitate obteraperare Sicut ergo mare iramensura est, et advenientes se-
contendite. Et quod dicit, prout ducebaraini, osten- cundum capacitatem vasorum suoruni et differentiam
dit eos tantam venerationera exhibuisse simulacris, hauriunt. et non exinanitur mare,noque evacuatur;
ut eorum cultura nequaquam abhorrerent a quibus- etsicutetiamexunalucernapluresaccenduntur,ipsa
cunque hortarentur, vel monerentur, et ducerentur taraen non decrescit : sic Spiritus sanctus, curn sit

personis, ita et conversos Deum diligere admonet, iramensus, distribuit ipse justis gratiam suam se-
 )77 EXPOSITIO IX EPP. S. PAULI. - IX EPIST. I AD COR. 578

cundum cjuod ipsi videtur tamen on^nirf^+ons A sitiones leguntur et intelliguntur, et secundum eas
: ipse
in immensitate sua perseverat, et quantum vult, et Yetus Tcstamentum aut Novum traditur. Estetiara
cuivult, et quando vult, et quomodo vult datetni- sapientia, qua abstinet quis a pravo opere, scientia
;

hil rainus habet,quia extra se nulli erogat, El divi- vero, quandoa pravacogitatione. Itaquesive sapien-

sionesministrationumsunt. Verbi gratia : ut inepi- tiam divinarum, sive scientiara humanarum rerum
scopis, presbyteris, diaconibus, caetcrisque ordini- habeamus, non ex nobis ipsis, sed ex dantis sancti
bus, qui Spiritu sancto distribuente Ecclesioe mini- Spiritusgratia percijjimus.Quod vero dicitsccundum
stri constituuntur, non perpropriam hoininis deli- cumdem Spirilum, nihW est aliud nisi quasi diceret :

berationem, sed per Spiritus sancti efficientiam ;

Alii datur sermo scientiae secundum voluntatem
ideni auiem Dominus^ subaudis manet indivisus in ejusdem Spiritus sancti, vel per Spiritum. eumdem
omnibus. Alteri, subauditur datur, fidcs in eodcm Spiritu.,
El divisiones operationum siuit, quia aliusopera- id est per eumdem Spiritum. Dominus loquitur in
turperSpiritum sanctum maxima, alius mediocria, Evangelio de persona Patris. Hoc est opus Dei, ut
alius vero minima. Idem vero Deus, qui operatur credatis in eura quem misit ille. Et Apostolus fi-
omnia in omnibus. Quem suporius appellavit Spiri-j^ dem dicit dari per Spiritum sanctum. Unde datur
tum, modo vocat Dominum etDeum, et ter idem di intelligi, quia quod datPaterper Spiritum sanctum,

cendo manifestat se loqui de Spiritu sancto, sed dat et ipse Spiritus sanctuscum Patre et Fiho, quia
non separat inde Patrem et FiHum, quia quorum unius est potestatis et operationis cum illis fides :

una est virtus naturcC, et substantiauna, horumuna ergo qua credimus in Deum, et a Patre et a Filio et
est operatio indivisa, qui videlicet Deus, operatur a Spiritu sancto datur, nec est in homine naturali-
orania bona in omnibus. Quibus verbis tollitur hu- ter, sed a Deo datur : quoniam si esset, omnes ha-
mana arrogantia, cum sine Spiritu sancto nec ma- berent fidem.ylZu gratia sanitatum in uno Spiritu.
gna, nec minima bona operari possit nostra fragi- De gratia sanitatum dicit, qua sanantur infirmivel
litas. Altius monet Apostolus in Trinitate nullos fa- segri.

ciendos gradus, dum primum ponit Spiritum san- Alii operatio virtutum, in ejiciendis daemonibus et
ctura secundo Dorninum Christum, tertio Deum Pa- patrandis aliis miracuhs : aliiprophetia., qua Spiritu
trem, qui unus Deus distribuit dona sua, manens saneto repletus, futura praedicit, vel prophetarura
in se indivisus, libros exponit ; alii discretio spirituum, ut noverit
Unicuique autem, subaudisfidelium, fZa^i^rma?2z- quis loquatur ex Spiritu sancto, vel quis ex spiritu
festalio Spiritus ad utilitatem, etilliusvidelicet, qui humano,sive maligno : sicut loquebatur puella quae
percipit donum Spiritus sancti, et aliorum, qui aut
C magnum quscstum proostabat dominis suis, dc qua
ab illo erudiuntur, aut exemplo iUius in raeliorem Paulus spiritumpythonicum expulit : et sicut loque-
vitam instruuntur, et in Dei laudera excitantur,sicut banturmagi etincantatores. Aliigenera linguarwn,
Dorainus monet : Luceatluxvestra coram hominibus id est varietates sermonum, ut apostolis et creden-
(Matth. v), etc. Manifestatio vero Spiritus sancti tibus in exordio fidei. Alii interpretatio sermonum,
ipsum ejus donum inteUigitur, quod ipsi homini ut Hieronymo qui divinas Scripturas ex Hebrseo in
manifestat datum esse ad utilitatem suam, ut recte Latinum transtulit.
credat, sancte vivat,et utalii ex eo utilitatem per- Hxc autem omnia quse enumeravimus et etiam
cipiant. Sive manifestntio Spiritus idcirco dicitur, ip\\ir£LC[uamenumeva.\imuH,operaturunusatqueide)n
quiaubicunque per dona sua fuerit, illico peropera- Spiritus, ad utilitatem scilicet totius Ecclesise, in
tionem justitiaj manifestatur. Ilinc scriptum est : quo intelligitur Pater et Filius, quia inseparabilis

Igncm veni mittere in terram, et quid volo nisi ut est eorum OTperatio., divideiis singulis eleciovum dona
ardeat {Luc. xii)? sua, non tamen ipse divisus, pi^oiit vult, quia omni-
Alii quidem pcr Spiritum sanctum datur sermosa- potens est.

pie?iti3e. Modoincipit exponere divisiones gratiarum ^,. Sicut enim corpus unum est., ethabetmulta mcm
et ministrationum qu£e per Spiritum sanctum dan- bra, etc.Usque ita et Christus : subaudis, cum Ec-
tur. Intelligitur, sapientia in vitandis malis et appe- clesia unum corpusest. His verbis docct nondeberi
tendis bonis, scientia vcro in disponendis ordinan- inflari quaeUbet adversusalterum, quiaetsi non raa-
disque humanis.Etonim fundos sive agros excolere, gnura, taraen parvum est Ecclesiae membrum. Et
domum prudenter sedificare, familiam competenter sicut omnia merabra, sive sint magna, sive parva,
ordinare, ad scientiam videtur pertinere. Aliter, sa- sive honesta, sive inhonesta, corpus humanum for-
pientia pertinet ad cognitionem feternamqua credi- mant, ita homines diversi meriti unam Ecclesiam
musDeum trinitntem habere in personis, unitatem sedificant, et unumcorpus Christi faciunt.Cum Chri-
in substantia scientia vero huraanarum rcrum, si-
;
sto enim qui est caput Ecclesiae, ipsa EccIesiainteUi-
cut supra diximus. Sive sapientia est, secundum gitur, quce est corpus ejus. Etenim in u7io Spiritu,
Gregorium, quando quis VeterisTestamenti et Xovi subaudis, sancto, de quo scriptum est : Ipse vos ba-
legit volumina, etintelUgit, etad utiUtatem aliorura ptizabit in Spiritu sancto et igne [Matth. m) ; et :

exponit, sicut Hieronymus, Augustinus, Hilarius et Nisi quis renaius fuerit ex aqua et Spiritu sancto
ipse Gregorius ; scientia vero quando illorura expo- {Joan.iii).Omnes nosinunum corpusbaptizatisumus,
579 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 580

id est» ad hocbaptizati sunius ut essemus unum ccr- A ahundanliorem circumdamus. Ignobiliora membra
pus cumcapite nostro • hristo. <7 o>/i;i(\s- in uno Spi- quibus abundantioreni honoreni clrcunidamus, sunt
Htu jxitati su)nus. Quasi diceret : Potionati sumus, manus etpedes, quibus ornamenta calceamentorura
vel unum Spiritum potavimus
tempore ba- : quia armillarumque adhihemus et qua' inhonesta sunt ;

ptismatisomnesunum Spiritum sanctum accepimus. nostra.ahundantiorcm honesialcm habent. Inhonesta

yaw et corjws non unu))) cstmcuibrum. scdinulta, nostra suntverenda, qujc verecundamur videri nu-
quia unum merabrum non facit corpus, sed multa da. quibus abundantiorcra honestatera pra^beraus
simul nervis conglutinata sic omnes credentes. : diversoruni colorum vestibus.
sive sint sublimes vitap merito. sive parvi, unum Honrsla autem ^tostra, id est ocuU, nares et cac-
corpus eificiunt, conglutinante eos virtute Spiritus tera talia, nullitis egcnt ornaraenti : sed J)eus lem-
sancti. peravit. id est fabricavit,C(>/7)?/.?, tribuendo honorera
Si dixerit })^s : Quoniam non snnji mafius^ non sum ci membro cui deerat, subaudis honor. abundatio-
de corporcnum idco non est de corfK>re ? Interrogative rem iribuendo, id est extrinsecus adhibuit mcrabro
est legondum, et subaudiendum utique de corpore /jo;?orf?>?. per additaraentura vestiura et ornamento-
est. Caput corporissui,id est Ecclesiie, Christus est. rura, quoniam non habet insitura pei- natumc decus.
Oculi hujus corporis, apostoli sunt intelligendi. de" Ut non sit scltisma. id est divisio, in corpore^ qui-
quibus dicitur : Pulchriorcs sunt oculi ejus vfno busdara membris pulchris, quibusdam raanentibus
(Gen. xLixi. sed et pra?dicatores qui sibi aliisque
inhone.stis,sed sitcorpusjaratotura honestura, tara
spiritualia provident; aures sunt fideles auditores; qunm ornaraentorumgratia.
natura. sed in idipsum,
nares, qui vini discretionis habent inter odores vir- id est alterutrura.j/^r inviccm suUicitasint membra,
tutum fetoresque vitiorum : os, qui divina eloquia
sicut oculus toti corpori videt, et pes toti corpori
aliis eructant. id est doctores : manus, quioperantur ambulat, etc.
unde alii vivant : pedes. qui in negotiis saccuiaribus
Vos autem estis corpus Chrisli. et membra de
ad utilitatera caeterorum discurrunt. Si dixerit talis
7ncmbro. Sicut de humero procedit cubitus, manus
pes, non sum manus, quia non habeoquod tribuam,
et digiti, et de coxa tibiae, pedes et articuli, sicut
vel non possum operari unde aliis victum tribuara,
sunt sumpta membra de merabro, id est pendentes
propterea non suui de corpore Christi, non ideo est
ex sibi praelatis.
de corpore? Subaudis utique estde corpore Chri.sti.
Primura posuit Deus apostolos in Ecclesia, qui
Sic intelligendura de aure et oculo, quoniam licet
vice Christi positi sunt in Ecclesia. sicutait Aposto-
dicat bonus auditor sum oculus., id
: Aoti est prae-
^ ^^^ O^^^^»^!^'!^"^ P^'^ Christura, id est vice Christi
dicator, etpropterea non sum de corpore Christi, ^

non ideo non erit : sed erit de corpore Christi.

reconciliamini Deo. Horum vice subrogati sunt epi-
scopi. Sedapostoli ex praBcepto Dominicompelleban-
Merabrura erit Ecclesiae.
Nunc autem posvit Dtus membra, unumqiiodquc tur transire de regno inregnum : episcopi vcro suis
in Ecclesiis auctoritate canonica residere jubentur
(orum in corpore sicut voluit, quibus verbis tollit
obutilitatera sibi comraissorura prophetas \ocnt qui
praesumpt^onera, nequisdonura Dei putetsuum me- ;

futura praedicunt, sicut Agabusct ipsi Apostoli, sive

ritum. Quisquis enira in Ecclesia est oculus aDeo,
qui prophetarura dicta edisserunt ; dociorcs, qui
etnon a se. factus est oculus. Sic et de caeteris in-
parvulos erudiunt; virluies, qui daeraones ejiciunt,
telHgendum membiis. Ilinc enim ait : Quid cnim
aliaque miracula faciunt gratias curaiionum, qui
Jtabesquodnon accepisti (I Cor. iv) ? ;

infirraos sanitati restituunt opilulationes, qui ver-

Quod si essent omnia, subaudis merabra. umim
;

bis aut factis auxiliantur aliis gubernationes.,sicut

membrum, ubi corpus, subaudis esset. quod nonuno ;

in praelatis et regibus. episcopis aut ducibus ge-

merabro. sed varietate merabrorum constat. Et si ;

omnes essent auris aut oculus,id estauditores tan- nera Unguarum., sicut in exordio fidei.

tum aut praedicatores, quoraodo esset Ecclesiae D Nunquid omnes interpretantur ? Scripturas,utHie-

corpus, cum non constaret membrorura varietati- ronymus.

bus? y£uiulamini autem charismata meliora, quibus
Nonpoiest autem dicereoculus manui : Opera tua verbis ostendit Apostolus bona esse supradicta, id
non indigeo, quoniam praedicator quilibet victu eget est prophetiara, doctrinam, ejectionera daeraonuni,

ex iabore illoFum qui designantur per raanus, aut etc. Sed ista qune subsequuntur, nieliora sunt,

iterum caput pedibus : Non estis mihi neccssarii^ et quantum ad utilitatem electorum attinet quia per :

ille qui prfeest subditis, non potest dicere in tempo- iUa superiusposita tantumDei deraonstratur poten-
rali discursu suis subditis, cum eorum opera indi- tia, per cujus nominis virtutera et invocationeni
geat : Non e tis mihi necessarii. fiunt. Per haec autem, id est charitatem. fidem, et
Sed multo magis qux videntur membra corporis spem hominis justitia constat. Gloriubantur Corin-

infirmiora 6.5se, sicut pedes sunt et manus, quae vili- thii quasi summam justitiae haberent, eo quod qui-
bu.'? quibusque rainisteriis deserviunt, necessaria dara illorumda?moniaejicerent. gratiara curationuui
sunt quia
: pro toto corpore operantur; et qux puta- infirmisinipartirent; sed ostendit Apostolus raeliora
mus ignohiliora esse membra corporis his Iwnoreni deesse, et idcirco perfectos nondum esse,atque ideo
581 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EPIST. I AD COR. 582

hortatur eos, direns jEimilamini charismata ?>?^- Atur. Qui vero charitatis prseceptum exercet, juvante
:

liora, id est dona gratiarum meliora nam superius se Deo operatur.:

prsemissa possunt hahere mali cum bonis, sicutJu- Etsi habuero prophetiam, videlicet ut futura prae-
das apostolus fuit Caiphas. sicut ct Balaam, cum
: dicam, sicut Balaam qui prophetavit de Christo :

esset malus, prophetavit. Multi in die judicii dicturi Orietur slella cx Jacob, et exsurget hoc de Jsrael
sunt Domine, nonne in nomine tuo prophetavimns,
: {Num. xxiv); et noverim mysteria omnia, id est, se-

et in nomine tuo mrdtas virtutes fecimus,et dxmonia creta Veteiis et Novi Testamenti, omnem scien- et

ejecimus{Matth. vii)? sed audituri sunt: Amen dico tiam, id est notitiam tam divinarum quam huma-
vobis, nescio vos {Maith. xxv). Et adhuc cxcellcntio- narum rerum, et si habuero omnem jidem, id est,
rem viam vobis demonstro. Per quam intelligitur perfectam et integram, quae a Domino grano sihapis
charitas, in quo prtecepto iiniversa lexpendet et pro~ comparatur, non propter modicitatem, sed propter
phetse (Matth. xxiii. Quaenobis via efficitur, quia per fervorem : quia tritum manifestat cujus sit vigoris.

eam ad patriam ccelestem pervenitur. Cujus magni- Sic et fides trita adversitatibus ostendit rujus sit

tudinem amodo incipit exponere, inquiens : montes transferam, de loco ad

fortitudinis. Ita ut
locum, vol dfemones a patientibus ejiciam si cha- ;

CAPUT XIII.
^ritatem, id est, si dilectionem Dei et proximi non
Si linguis Jiominumloquar et angelorum, charita- habuero.nihil sum, id est, nihil utilitatis mihi prae-

iem autem non habcam: inutilis sum. Haec verbaex quod quidam Corinthiorum per
stabit. Intelligitur

superioribus apostoli verbis pendent,ubidicit:^^'77n/- invocationem Dei hoc agebant, et propterea ciuasi
laminicharismatameliora \ICor. xri), etc. Si linguis perfectos se putabant. Sed exhortatur ad id quod
omnium hominum loquar, septuaginta scilicet dua- est praecipuum, id est, ad charitatem.
bus, quse divisse sunt in aedificatione turris, et si Etsi distribueroin cibos pauperum omnesfacultates
linguis etiamangelorum loquar et charitatem non ?)?m6',juxtaprseceptum Domini, dicentis: Si visper-
habeam, dilectionem videlicet Dei et proxiiwi, nihil fcctus esse, vade et vende omnia cjua^ liabes, et da
sum. Quod dicit loqui angelorum linguis, intelligi- pauperibusiMatth.xix]] et si tradidero corpusmeum
tur ad exaggerandum hoc quod volebat ostendere, ita ut ardeam, sicut Laurentius est ustulatus, et
posuissecharitatis scilicetvim : siquidem angeli nec hoc non fecero causa dilectionis, Dei videlicet et
linguam nec palatum vel dentes habent, utpotespi- proximi, ?iiJiil milii prodest. Se ponit Apostolus pro
ritus, quibus verba forment. Quandovero apparent omnibus.
horainibus, sumptis corporibus aeriis, secundum GJmritas patiens est. Quomodopotest charitas pa-
eorum linguam loquuntur nam ^tiens esse quse virtus est? Sic videtur loqui, quasi
cjuibus apparent :

loquiillorumad Deum nihilest aliudquarainpraesen- de re animam habenti. Nam charitas virtus est quae
tia ejus esse et Deum loqui ad illos nihil aliud est
; per se non patitur, ideoque patiens per se non e.st.
quam praesentiavultus suiquafruuntur, attendentes Quapropter percharitatem debemus intelligere ho-
quid velitillismanifestare; ipsorum voxin laudecon- minem charitatemhabentem. Itaque qui habet cha-
ditoris. ipsa est admiratio intiraae conteraplationis. ritatem patiens est, tolerando adversa, quia pcr
Inter se quoque angeli loquuntur ineffabilitei-, sed tribulationes novit perveniro ad gaudia regni. Jieni-
eorum ad invicem coUocutio, bonae voluntatis est gna cst, id est valde bona, quia non solum non red-
concordatio, nec e.st necesse ut ibi sonent verba, dit malum pro bono, sed insuper bonum pro malo,
ubi in Dei contemplatione omnium angelorum c(ui- cibando inimicum et ipotando. Charitas non icmula-
cors est voluntas bona. Inde ergo Apostolus dicit : tur. Spiritus ait: jEmulamini cJiarismata meliora,
Si ling uis etiam angelorum \o({m possem,nihilmihi id est, aemulari studete hic autem dici[, JEmula'-
:

prodesset sine charitate. Possunt intelligi et per mini, id estpersequimini ; ibi accipitur in bono, hic
angelos, scholastissime loquentes, qui liberalibus autem in malo, Non xmulatur dicit. id est, nulli

artibus instructi, politis disserunt verbis qute no- D i'^videt, aliena non torquetar. Non agit
felicitate

runt : per homines vero, simpliciter loquentes. Sive jjerperam, id est, non agitaliquid perverse. Quidquid
ergo simpliciter quis disputet, quod multi quaerunt, extra rectitudinem fit, quia pravura est, perperani
quia ibi omnium aedificatio esse potest, sive libera- dici potest adverbialiter. Non inflatur, id est non
liter, quod multi ambiunt, charitatem autem non extollitur, et in superbiam non erigitur.
habeat, fit velut ses sonans aut cymbalum tinniens; Non estambitiosa. Ambire est desiderare, et omnis
quoniam sicut aes sonat aut cymbalum, nihil eis qui charitate est plenus non desiderat neque cupit
prodest, quia nullam utilitatem sibi praestant, sicest potestatem super alios exercere, quia major caeteris

homo qui loquitur linguis absque charitate. Revera non vult apparere. Non qu^rit qua? suasunt., id est,
sicutaes sonat, et sibi nihil confert, juvat autem, id quod sibi solummodo utile est, sed aliis Yel certe
est deleetat audientes, ita lingua charitate privata. patiens est, non quserit quae sua sunt, id est vin-
^s quoque et eymbalum non a se sonant, nisi ab dictam, quia inimicis talionem non reddit. Quaestio
aliquo tangantur. aut alicujus rei impulsione com- in hoc loco oritur: Cum Joannes dicat Deus cJia- :

moveantur. Sic et qui linguis loquitur non a se lo- ritasest {IJoan. iv), quare Apos.tolus dicit : Cliaritas
quitur, sed potentia Spiritus sancti per eum loqui- nonquserit quw sua su?it? ciuse tripliciter inteliigi
 .

583 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I, — COMMENT. BIBL. 584

potest. Aliter enim intelligenda est cliaritas secun- A Ex

parte enim cogrwscimus, non ex toto, de Deo
diim Joannis veiba.aliter secundum Pauli. Charitas et de beatitudine sanctorum. </ ex parte propheta-
secundum Joannem, ij»se Deus inteliigitur, (jui ciia- )nus. Quia quod ox parte scimus, etiam ex parte

ritatem infumiit in coniibus fidelium, ju.xta quod prophetamus.

Apostolus ait : Charitas Dei di/fiisa est iii cordibus Cum autem venerit quod perfectum est^ \d est quod
nostris per Spiritum sanctum qui dat s est nohis totura est et integrum. quando revelata facie, ipsum
Secundum Paulum vero, per charitatem
(/lom. v>. Deum contemplabiintur electi sicuti est, quasiexi-
homo charitatem habens, quinon quicrit
intelligitur nanieturet annihilabitur, quodexparte esty sicut ait
solummodo qucc sua sunt, et quod sibi utile est, sed Joannes : Charissimi, filii Dei sumus, et no?idum
quod aliis.Unde etiam ipse Deus, qui charitas est, apparuit quod erimus. Scimus autem quia cum ap-
non quaMit qux sua sunt, qui veniens in nunidum paruerit, similes ei erimus : cjuoniam videbimus
per incarnationis mysterium non qua^sivit qua? sua eum sicuti cst {I Joan. m).

erant, id estnonqu^sivitjustos, sed peccatores, qui Cum essem parvulus, loquebarut parvulus. Com-
sub diaboli imperio tenebantur, unde ipse dicit : parationem dat naturalis incrementi. et adhibetur
yojiveni vocarc justos^ sed pcccalores (Luc. v). Dica- exemplum humanum, quo ostendit scieutiam quam
nius et modo Charitas, id est, ipse
tertio : Deus " habemus in praesenti, esse quasi infantiam et fu-
veniens in mundum, non qua^sivit quae sua erant. turam, esse quasi virile robur quod habiturum sit

Quid erat suum ? Ut ab omni creatuia adoraretur, perfectam abundantiam. Cum essem^ inquit, ;)rt?'i-«-

slorificaretur, veneraretur, sicut Deus creator om- /?/5, loquebar ut /)flrrw/j/.v, balbutiendoetimperfecta
nium. Sed ipse non quaesivit ista quas sua erant et verbapromendo ; sapiebam utparvulus, levia scilicet

sibi corapetebant. quia non qutesivit honorem, non et inconvenientia ; cogiiabam iit parvulus, de locis
regnum, non timorem ab hominibus,sed qUccerant scilicet etrisui habilibus. Quando autem factus sum
latronum, homicidarum, atque maleficorum homi- vir,et coepi sapere perfectius, evacuavi^ id cstcon-
num, sputa videlicet, colaphos. alapas, irrisiones, tempsi^w^^?*^;?^ parvuli, quia quae antea expetebam,
verbera, crucem et mortem. Et sicut ipse non quae- abhorrere coepi. In hac ergo vita parvuli sumus ad
sivit quce suaerant. ita et nos non debemus qucerere comparationem futurae vitae : quia sicut vita haec im-
nostra, sedqu* sunt aliorum. ^'on irritaiur, id est, perfecta est, ita et scientia.
etiamsi leesa fuerit, non provocatur ad iracundiam Videmus nuncper speculiim in aenigmote, tuncau'
sivefurorem ; non cogitur ad vindictam. ut malum iem facic ad faciem. Ad hoctendit praemissa compa-
pro malo reddat. Non cogitat malum, id est non so- ratio, sicati quis videt per speculum vultum suum,
lum non facit, sed nec cogitat ut alii noceatur. et inde discedens obliviscitur qualis luerit, sic et

Non gaudet super iniquitaie, sed potius tri.statur, nos de Deo et vita futura parum quid perspicimus.
cum viderit quemlibet per aliquod scelus ruere ;
Et hoc in aenigmate, id est in obscuritate, quia cum
congaudetautem veriiati, id est operibus justitiae, vel simus carnei,"ea qua3 sola spiritalia sunt, ad liqui-
etiam illi qui in veritate et non ficte fidelis est. dumcapere nequimus. Tunc autem, id est in futuro,
Omnia suffert.suhnudis adversa patienter, omnia facie ad faciem, id est praesentes praesentem Deum
credit quae continenturin VeteriTestamento etXovo, videbimus. Nunc cognosco ex parte Deum : iunc
vel quaepromittuntur electis in futuro regno a Deo, auicm cognoscam ex toto. sicut et eognitus sum,
vera credit esse. Idcirco omniasperat quia nisi cre- modo aDeoqui interius exteriusquetotummenovit.

deret, non speraret. Siquidem spes est futurorum Etsciendura quia sicut non semper pro aequalitate
bonorumexspectatio. quorum consideratione omnia ponitur. Aliter enim cognoscimur a Deo. et aliter
adversa sustinet cognoscimus eum : quia ilie cognoscit cuncta ut
Charitas nunquam excidit, id est ab homine se Deus, nos cognoscimus illum ut creatura per ejus
habenti nunquam labitur, nunquam cadit; sive pro- donum verumtamen sicut ille novit non ex toto. sic
;

pheiix evacuabuntur : prophetia est qu?D de futuro net nosextoto cognoscemus illura. llle cognovit nos
Quod cum venerit. non crit jamnecesseut
loquitur. utDeura decet, nos cognosceraus illuraut glorificatae

prophetetur.Ponaturunumexemplum pro ornnibus. creatur^e conveniet Nune auicm mancni fidcs, spes,

Prophetatur Christus ad judicium venturus : eo ve- charitas : tria liaec. Ilae tres virtutes modo junctae
niente non erit necesse ut ha^c prophetia recitetur sunt adinvicem, et ita in hujus vitac tempore copu-
amplius : sic de caeteris inteliigendura. Sive lingucT lantur, ut una sine altera stare non possit. Qui enim
cessabunt, quoniam sicut ante turrim Babel una ernt credit in Deum, sperat quse ab ipsoproraittuntur se
lingua Hebraea, sicut quidam putant doctores, ex- percepturura, et quo magis sperat, eo raagis credit
pleto judicio, ipsa remanebit una. Revera in multis in illura et ideo habet charitatera ;
quia diligiteum
linguis varietas est, et ubi est varietas, ibi dissensio. et proxirnum, Ea enira quse crediraus esse nobis
In sanctorum regno non erit dissensio, ergo nec proraissa, etiara nos accepturos speraraus. His vero
linguarumvarietas. Sivescientiadeslructur; praesens delectati,amplius in charitate ferveraus. Veraciter
scientia quae ex parte nunc habetur, cum plenitudo enim credere non possumus, nisi ea quae promissa
scientiaevenerit. co quod sit imperfecta, destruetur, sunt spereraus, nec poterimus sustinere promissa,
id est in rnelius commutabitur. si desit lidei fidelitas firma. Nec aderit fructus spei,
585 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — L\ EPIST. I AD COR. 586

vel stabilitas fidei, nisi fuerit perfecta charitasChri- Adefecerint. Ipsa autem et hinc necessaria est, ut
sti in nobis, quse et fidern ut praecedat adjuvet, et oinnia bona, sumnmm bonutn, id est charitatem,
spem exspectatione corroboret. Major aiiiem liis, habentibu« prosint. Ipsa etiam perfecta permanebit,
subaudis virtutibus, fide videlicet ac spe, chariUis cum omnes perseverantes in se, ad visionem Dei
est. Nimlrum Filius Dei char'tate,id est dilectione, perduxerit. Ca;terum prophetia et mysteriorum om-
etnon nostris meritis.homo factus cstet Redemptor nium nolitia vel scientia. nec non et ipsa fides, et
niundi : qui dilexit nos, et tradidit semeti()sum pro CcOtera talia, quu) non solum pei-fectioni fideiium,
nobis oblationeni et hostiam Deo in odorem suavi- scd etiam fi-agilitati necessaiia judicantur, in illa
tatis.Per hanc Deus Pater misit eumdem Filium perfectione sanctorum quo in charitate radicati ten-
suurn in muiidum, hanc Spiiitus sanctus infundit dunt, pr^sevenientibus necessaria esse non poterunt,
cordibus clectoruin. Fides namque est, qua Deum cum illis incompar^abiliter melior-a ac perfectiora
trinitatem babei^e in personis, et unitatem iu sub- successer-int, quia nec pr-ophetia ibi opus erit, cum
stantia credimus, mysteria quoque incarnationis et adillud quod futurum promittebat impletaper'duxe-
passionis Filii Dei. Spes vero est exspectatio futu- rit;nec scientia,qu£e velutlucernaquaedam in hujus
rorum bonorum, quac nec dum aspeximus, nec con- soeculi nocte fideles illuminat,cum in illius vitac die

secuti in re sumus. Charitas,qua Deum proximum-]g perpetuo sol vivus effulserit. Nec myster-ior-um no-
que diligimus. Cum Deum, in quo sunt pr.TJinia quae titia, aut ipsa fides necessai'ia erit, quando ad ea
prTestolantur electi, facie ad faciem viderint, nihil quae per mysterium significabantur
credebantur et

remanebit quodde futur*iscredant,aut ultrasperent. ex fide perfectioChristianapervenerit.Charitas vero

Diligent vero per charitatem datorem omnium bo- hic quidem neccssaria est. quae nos separat a dia-
norum operum: diligent et proximum gaudentes de bolo, purificat a peccato, reconciliat Deo ; sed ibi
illis. sicut et de seipsis. Ideo ergo charitas major perfecta erit,cum peifectos Deo, a quo est eisdonata,
est flde ac spe.quia, illis cessantibusac deficientibus, conjunxerit. Adhuc Apostolus, laudem divinae chari-
ipsa 1'emanebit. In praesenti saeculo cum ipsis est, tatis amplificans,adjuugit,inquiens: 5« (/i'6/r?'62<(?rom

et ipsa sola in aeternum perseverabit. Ipsa sola per- cibospaupcrum omnes facullaies meas, etsi tradidero
duoet nos adChristum, ipsasolafrueturgaudio sem- corpus meum^ ita ut ardeam^ charitatem autem non
piterno, et praesentissimo vultu omnipotentis Dei, habuero. ?iihil mihi prodest {Jbid.). Nec qmdemim-
etc. - mer-ito Si enim non quid, sed propter'quid faciamus,
SERMO ET TRACTATIO SUPERIORUM. in illa ultima examinatione quier-endum est, eleemo-

Jam qualis etquanta sit charitas, non peduna via, synae, vel ti^aditio corporis proprii in mortem,(iuid
sed morum, Apostolo docente, discamus. Si linguis, '
proderunt non habentibus chnritatem ? I psa ergo ha-
inquit, hominum loquar et angelorum l Cor.K.m ,etc. benda quanec eleemosynae
est,ipsa estsectanda,sine
Hominum et Angelorum linguis, inanerrj facundiam nec mortificatio sive occisio corporis, nec illa omnia
quorumdam hominum significatam debemus acci- superiusdicta. vel aliaquamvis bona perducunt ali-
pere, quaeomnia quaecunque voluerint, accurate quosadsalutem, quiaqueeIibetactiobonaveIpassio,si
quidem atque eloquenter- enuntiant Sed qunmvis exfide,quaeperdiIectionera oper'atur,nonexstiter'int,
ornate copioseque disserant,tamen docendi ofiicium nobisprodesse non potuerunt.Quapropternileispec-
vanitate placendi magis quam consulendi charitate catidamnabilisremanere poterit, nec deerit aliquid
suscipiunt, non ut alios doceant, sed ut se doctos boni,quibuscharitas omnis inquinamenti mundatio,
ostendant : nec ut profectum, sed ut plausum a suis et bonorum omnium mater adfuerit. Quoniam qui-
auditoribus quierant : si totam scientia; diligentiam demChariias paticns est^ bcnifjna est, non xmutatur^
transferant mendaces ad linguam,et studiosius ve- ^ion agit perperam, non inftatur, non est ambitiosa^

lint eloquentiam curare quam vitam.supercilio vanai >w?i qucerit quse sua siint^ omnia suffert, omnia cre-
loquacitatis elati, dicta sua magis cupiant laudari dit., omnia sperat, omnia sustinet {fbid,),eis in
qui-
quam fieri : nec sintde sanctitate operis, sed de ser- hus fuerit, omnia ista quie habet impartit. Et quid
raoniselucubrati venustate soIIiciti.Nunquid meritoDillis esse potest in hac vita perfectius, qui tantis
talesaeramento sonanti aut tinnienti cymbalo com- abundant, charitate in se regnante,virtutibus? Me-
parantur qui in modum tinnientisoeramenti vel cym- i*ito proinde quando videmus aliquos patientife mole

bali prtTcclara quoeque luagis appeturit sonar-e quam fundatos inconcussuin pectus saevientibus malis op-
facere :
vel erubescunt a seipsis, aliter vivendo ponere,abundantiasanctaebenignitatis locupletatos,
quam praedicant discrepare? Qui ut quoque modo bonum suum velle cum omnibus habere commune
turpitudinemsuaeconver'sationisobnubiIent,honesta non aliquibus ar'dentis invidiae facibus coqui, non
praedicare non cessant non ut auditores sui eorum
:
agere per'peram,sed simplicitercumomnibus quibus
praedicatione proficiant, sed ut et ipsi videanturcu- debet unitas charitatis exhiberi nullo fastu perni- ;

rare quae praedicant. Sed videamus qua^ his annectat ciosac vanitatis inflari eorum qu£e sunt aliena
; nihil
Apostolus Si habuero,mqu\t.prophetiam,et noverim
: criminecupiditatis ambirequaesunt sua. pia3 com-
:

mysteria omnia {Ibid .),etc Non hoc ita dicitur quasi munionisbonononqua3rere:nullimalum,quibusIibet
ahqua bona sine charitatealiqui haberenon possint, irritatus injuriis, cogitare ; non super alicujus ini-
sed quianihil prosint habentibus ca, si a charitate quitate, sed de veritate [Al. virtute] gaudere : om-
Patrol. CXVll. 19
 587 HAYMONIS HALBEKSTAT, EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT, BIBL, ^si
nes inquietos velinqiiietudiiies fmulatn aniini tran- A A'YZ^/o/j<';/} accipiat ex ejus interprotatione.Si inter-
quillilate sullerre: post hanc vitaru iiivinitu> pivsias pretari potest ille qui loquitur linguis,non erit nii-
comininatas rredere non nietuendo. proinissa pr;e- nor illo qui explanat prophetas, quia et ipse siini-
mia sperare gaudendo, revelationein iiliorum Dei liter Ecclesiani neiUficat. Hoc cnini ninjus est quod
desid«'itire, tbrtiter sustincntio : quniuio crgo \iiie- oninii)ns prodest
mus ista et iiis similia bona aliquos posse, noveri- Aunc uuton^ fralrcs^ si vcnrro ad vos linguis lo-
Hous non eos magnitudine virtutis suic posse quod qucns, q uiil prodcroi^obis ?s\ibiiud'is
locutus fuero si

volDnt ardenter et faciunt, sed benelicio illius chari- lingua incognita, nisi vobis loquar aut i)i rcvclatio-
tatis, qua? non est ex nobis, sed di/fusa cst in cor- ne, id cst interi^relatione inanitestoque sennone,
dibus nostris pcr Spirituni sa)ictuni^ qui datus cst (lut in scicfitia, aut in prophctia, aut in doctrina.
nobis {Rom. y). Hiec qaatuor unuin significant.
Tamen quxsine anima sunl vonem. dantia, sive ti-
PADT^T vtV
bia, sive citliara, id est rota, nisi distinctionem so-

Sectaynini autem charitaton, id est persequimini. nituum dedircnt, ut secundum acumen autgravita-
Hoc verbura continuationem rei signilicat, sicut et tj tem vocis sonitus distribuatur, (/uoy»y(/o scietur id
ibi : Ilospitalitatem sectantesfRom. xii). jEmulamini quod canitur, aut quod citlmrizatur ? De instrumen-
sjn'rt7wa//rt,subaudis (lona,id estiinitamini,studetote tis inusicis hoc dicit, quia sicut sonitus cithane et
inquireredonaspiritalia.quie perSpiritura sanctum tibiie insuavis est, nisi distincte personaverit, ita
dantur, ut virtutes operemini linguis loquendo, dae- vox prifidicatoris sive doctoris nuUam utilitatem
itiones ejiciendo, sed /«a^j^aimulamini etdiligite ut praestat, neque delectat audientes, si non intellexe-
prvphctetis^ id est, ut aperte prophetas caeterosque rint qua3 loquitur.
libros Veteris et Novi Testainenti exponatis. Hoc Etenim siincertam vocem del tuba,quis parabitse
quisquis agit propheta est, quoniam per charitatem ad bejliim ? Fuit mos apud Judeeos, utin initiismen-
qua consulit caeteris, habet Spiritum sanctum, qui sium clangerent tubis, et in solemnitate tabernacu-
locutus est in prophetis. lorum. Undeet fcstivitas tubarum appellatur, sicut
Qui enim loquitur lingua, subaudis incognita et ait l^salniista Buccinate in neomenia luba in insi-
:

peregrina, vel in obscaritacC sermonis, nonhomini- gni die solemniiatis veArw (Psal. xxx). Erat etiam
ints loquitiirj quia non intelligitur quod ab eo dici- mos ut imminente bello tubis buccinarent, et erat
tUr, sed Deo^ qui novit oinnes linguas, et super no- in sonitudilferentia, quando ad bellum, et quando
vit non prolatas. Nemo enim aulit, id est, nemo invitabant ad diem festum. Si ergo confuse quistu-
astantium intelligit quae ilie loquitur. Spiritus enim, ^' bas audisset insonan;, ad quid debuisset se praepa-
sanctus subaudis, toquitur mysteria. id est occulta, rare quomodo poterat scire? sic doctore lingua in-
per illum hominem in quo habitat, cui peritiam et cognita loquente, aut in obscui'itate,quomodo audi-
Botitiam illius linguae contulit : audientes autem tor poterit intelligere ? ac si diceret Sicut cumvox
:

quod non norunt illara linguain latent eadem my- tubec incerta fuerit, ufrum solemnitas vox sit an
steria. belli nemp discernit, ita et vos, si coeperitis loqui
Nam qui prophetat, id est qui prophetas aliasque variis linguis. ignorabunt auditores vestrara pnedi-
scripturas aperto sermone docet, hominibus loqui- cationoni. Vester autem sermo intelligi debet, ut
iur ad cedi/icationem intellectus, quia intelligunt possit ad spiritale bellum Christi milites praiparare,
quee proferuntur a doctore, et solutionem quaestio- enim in aera, id est inaniter, loquentes-.
Eritis
num addiscunt, et exhortationein, quia exhortatur Tammulla, utouta gcncra Hnguarum sunt,idest,
alios ut desiderium habeant explanandi, et possint quot genera sunt linguarum. in hoc mundo; etnihil
aliis exponere, et consolationem,quam accipiunt in siiie voce cst, id est, sic erit auditori,si lingua ei in-
linguasibi cognita, unde alii extolluntur in ignota. cognita locuti fueritis,quasi omnes linguas profera-
(jui loquitur lingua, subaudis incognita aliis,aut tis,quia sicut quod ouinibus ei loqueretur, non pro-
in ohscurit3itesermoniii,semetii)sum ii'di/ical,etnon desset, sic et vos nihil prodestis una aut duabus
aiios,quiaipse tantuiuinodo intelligitquid loquatur: linguis incognitis loquentes. In quibus linguis nihil
qui aulem prophetat^ manifeste loquens prophetas sine voce est, ettamen illarum vox non capitur ab
explanando, Ecclesiam Dei ledificat, id est conven- iHis qui notitiam linguae non habent. Ideoque ina-
tum fidelium. Ne dicerent Corinthii : Invides no- niter profertur sermo qui non intelligitur.
bis, apostole Paule. loqui linguis ; subdit idein Apo- Si ergo nesciero virlutem,sive intellectum, vocis,
stoius : auditce, ero ei,cui loquar, barbarus, et qui locjuitur
auiem vos omnes loqui ling uis suhdLudis va-
Volo ^ mihi., barbarus .'^ erhi gratia : Ego suin Graecus, tu
riis, magis autem volo /// projihetetis, id est utdict-i Hebraius, si tibi loqui coepero Grajce, videbor bar-
saciaruni^cri[>turaruin obscara in lucem producatis barus : similiter et te loqueiite mihi HeKraice, vide-
aperte explanando. Nam majorest qui frophetal, id beiis barbarus. Aliter : Profero symbolum Graece,
estquiap^^rte docet exponendo pvoyhetais, quam qui quia sic reperi illud scriptuin etsum Latinus, non
loquitur linguis.nisi fort interpr''tetHr[)ldno sermo- Grcecus, barbarus tibi suin. Iterum situ Graeci ser-
ne lioc quod ioquitur in alia lingua, utEcclesia xdi- moiiis aliquid didicisti, et cceperis similiter loqui,
589 fexPOSlTlO IN F:PP. S. PAULl. - IX EPJST. I At) COR. 590
qui primum vicKibar tibi barbarus, ccrno te quasi A subaudis incognita aliis. vcl in ol.-scuiitate sermo-
barbarummihi. nis. Siinpliciter accipe : Malo. inquit, sic quinque
Sic et vos, (ji/nniam .Tmulalores eslis spirilttum, id vei'ba proferi-e in conventu rKlelium, ut intelli«>atur
est, quia studium habetis spiritualium donorum ad ab aliis, quam decem millia sine piofectu aliorum
xdijicalionem Ecclesix, ifuxrile, ipsa dona Spiritus Utilius dicit f)aucis vei>bis in apeitione
sermonis lo-
sancti habere, ?^f a&«7if?(?iLS, fructificantes aliis. quo- qui, quod omnes intelligunt, quam
prolixam ora-
hiam (jui loquitur lingua^ subaudis obscura et inco- tionem habere in obscuro.
gnita, orct ut interpretelur, id est, oret Deum, ut Nolite pueri effici sensibus. Puerilis est sensu
id
det ilii viitutem interpretandi, ut quod hoquitur in est pUeriliter agit, qui obscuro et polito
sermone
una lingua, possit exponere aliis in alia. propter jactantiam loqui quierit :sed malitia par-
Nain si orem tingua, subaudis incognita, et in vuli estote, id est, alieni sitis a malitia, sicuti sunt
ObscUritate sermonis, spiritus meus orat, mens au- parvuli. Sensibus autem perfecti estote. Sensu per-
tem mea sine fructu est. id est vis animai meac, id fectus est, qui sic alterius utilitatem sicut suam
est, ipsa anima qua^ vivificat corpusprofertverbum. quoerit.
Intellectus autem anim^e meoe sinc aliqua utilitate In aliis linguis et labiis aliis loguar populo
huic •

est. quoniam non intelligo qutc dico. Quod per spi-g unum significat quod dicit linguis et labiis.
Hoc in
ritum inteiligatur anima. ostendit evangelista in- Isaiic libro {Isa. xxviii), qui nunc lex appellatur
quiens de Domino : Inclinato capite, emisit spiri- scriptum est, et hsec prophetia super Novo Testa-
ium {Joan xix), id est anirnam. Manifestum est, mento prtcdicta est. In lege
Moysi peccantes variis
ignorare animum nostrurn sive intellectum, si lin- modis puniebantui- ex prsecepto Domini. Alia lin-
gua loqiiatur quod nescit, sicut assolent Latini ho- gua Inquitur Deusin Evangelio, quia peccatores non
mines Gra^ce cantare, oblectati sono verborum, nes- prsecipit occidi, sed ad poenitentiam hortafur di-
cientes tanicn quid dicant. Qure cantilena sine ^(^^^ P(£'iitenti2m agite [Matt/i. lu), et reWciua..
'•

Ihi
fructu intelligentiieest, quem non habere potest qui commendabat circumcisionem, in Evano-elio bapti-
ignorat quee loquatur. smum, dicens {Maith. xxviir). Ite, baptizate omnes
Quid ergo hiihi est ? subaudis faciendum.vel quid gentes;ibi Sabbatum hisdiem Dominicum,etotium
est utile ct necessarium. Orabo spiriiu., id est, lo- a peccatis : ibi sacrificia pecorum, hic corporis et
quar aniir.a, orabo et mente, id est loquar intelle- sanguiijs sui mysterium. Ei ncc sic exaudient in-
ctu : quia illa sunt dicenda, qua: et proferantur uti- creduli Judtei DominUm,id est, non obedieruntilli
liter et intelligantur manifeste. Vel aliter, secundum prsecedentem disputationem
Cxterum si benedixeris spiritu., quis supplet /o- (^ Apostoli : Die pentecostes venit Spiritus sanctus su-
cum idiotx, id est, si Spii-itusancto illuminatus be- per credentes in Hierusalem, et ca^perunt loqui va-

ne docueris, et bene locutus fueris audientibus in riis iinguis, prout Spiritus sanctus dabat eloqui il-
lingua incognita, quis supplebit : vel quis adimple- /?^'. Aderant Judaei ex omni natione qufe sub coelo
bit locum illius qui te audit et non intelligit verba est,etqui praidestinatierant. versi in admirationem
unde dicituridiota, pro-
tua? Idios dicitur proj^rius credidei unt in Christum et salvi facti sunt.
:
Cseteri
priam linguam tantummodo sciens, in qua natus et vero, licet tam mira audirent, noluerunt Christo
nutritus est. Si igitur talis astiterit tlbi, dum aut credere per apostolos ejus linguis loquentes.
mysterium misscC solemniter celebras,aut sermonem Lingux in signuui sunt^ id est, in miraculum
facis, aut etiam benedictionem tribuis : (luomodo di-
Deo impossibile sunt, non fidelibusqui sciunt nihil
cet Ameh^ super tuam benedictionem ? cum nescit
:
esse, sed infidelibus, qui de Dei potentia
dubitant.
quid dicas id est. quomodo respondebit verbum
;
Verbi gratia Paulus loquebatur omnibus lino-uis :

Confirmatoiium quod dicitur Amen. cum ille tan- non propter se, sed propter incredulos diversaruin
tum linguiTc propriae |jeritus, igiioret quod tu bar- gentium, quos Christo lucrari volebat. Prophctix
bara illa loquaris? Non adei'it alius pro illo, sciens autem, id est Scripturarumexpositiones, noninfide-
quid tu dicas, respondeat Amen, id e.st, vei'um est^ Ubus sunt, qui non audiunt Scripturas, scd fideli-
:

CfUod tu dixisti, vei fiat ita. Nescit quippe ubi ser- bus., qui diligunt eas.
monis clausula finiatur, quoniam quid dicas nescit. Si ergo conveniat univcrsa Ecclesia in unurn et ''

Tu quidem bene graiias agis^ subaudis Deo, in omnes linguis loquantur, et singuli sua lingua, in-
lihgua tibi nota, sed aiter non xdificatur, qui ne- trent autcm idioix., id est propria lingua
contenti
scit quid dicas. Et ne dicerent Corinthii de Apos- etintrent infideles, sive pagani, nonne dicent :
Quid
tolo, quod non habet varietatcm linguarum,
ipse insaniiis? id est, quid in amentiam vel in phrene
non vult ut nos habeamus, subjunxit :
sim versi estis ? Et hoc ideo quia omnes loquimini
Gratias ago iJeo quod omnium vestrum lingua lo- confuse, et quod dicitis non intelligunt.
quor. Quinque sunt differentise Gra^Ciie linguse, sicut Si autem omnes prophstent, id est Scripturas pro-
in Prisciani dictis prudens lector invenire potest. phetarum explanant, intrst autem quis infidelis vel
Oinnes has noverat Apostolus et plures alias. In ec- idiota., rustica tantum lingua contentus, convincitur
clesia volo quinque verba meo sensu loqui^ ut et alios ab omnibus, subaudis esse aut idiota, diju-
itifideiis

histrudm, qiiam decem inilUd verborum in lingua^ dicatuf db omnibusy et quod nisi poenitentiam agat
 591 IIAYMOMS IIALBERSTAT. EPISC. OPP. PAUS 1 - COMMENT. RIBL. 592

danmandus s\t ; occuUa ciirdis cjwi iiuinif't'sta ftunt, \[\\\ fuerit ivvoiatuni qui sedct in o.athedra. aliter
id est ogitationes pravae et vitia.qua* illos pr;eilii'a- i|uam expositor loiiuatur. aut alieui horuni qui se-
tores putat latere quia : iluin ipsi disputant eoutia (hMit in subselliis vel in pavimento, taceat qui antea
vitia, manifesta sunt ab ipso, quia ilicit ; In veri- loquehatur,
tate ista omnia cognosco in me ei>se. Sic refert bea- Pulestiscnim omnes per singulos prophetare, ut
tus Augustinus loco, quod aliquando dum
quodam omnes (fiscant., et omnes exhortentur. Sicut doctores
faceret sermonera ad populum, iutruivit (luidam non a^quaU peritia imhuti sunt, ita et auditores
scelestus homo, statiinque se non attendento,sermo quadam inaiquaUtate capacitatis differri prohantur.
suus versus esl contra iilius hominis vitia. Ille au- Ideoque j^ertecte docti, porfectos auditores in sensu
ttm considerans se pontifici a Deo reveiatum, con- doceant : minus docti.minus capaces instruant. Sic
versus est. et po^nitens salutem obtiimit. Sic et in singuli possunt prophetare, id est docere per singu-
vita sanctiCa^sarii Arelatensis episcopi iegitur,quod los, ut unus post unuin loquatur, et sic per ordi-
Spiritus sanctus ita sermimem ejus disponebat, ut nem omnibus expleatur.
praidiratio ab
omnium conscientias verbis suis concuteret, quasi Spiritus prophetarum prophctis subjeclusest. Spi-
sibi eas omnes auditores indicassent aut prie mani- ritus sanctus qui iocutus est per Isaiam.Jeremiam,
bus haberet scriptas. Et cadcns in faciem., infidelis " et reiiquos prophetas Yeteris Testamenti, per pro-
vel idiota, humilians se, adorabit Deum, pronun- phetas quoque Novi Te.stamenti, sicut fuerunt apo-
tians quod vcre Dcus in vobis sit, qui etiam suam stoli et expianatoresprophetarum,quiprophetsenon

conscientiam revelavit vobis. immerito appellantur, illisomnibusSpiritus sanctus

Unusquisque lestrum psalmum hahet^ de quo de- subjectus est quodammodo, quoniam non cogit su-
bet disputare ; doclrinam habet, id est expositionem bito in voceni prorumpere, sicut malignus spiritus
librorum ; apocali/psim hahct^ id est reveiationem a energumenos et arreptitios, sed eorum potestati
Deo sibi in corde manifestatam. per quam valetin- trihuit quando ioquantur, et quando sileant. Verbi

telligere divinas Scripiuras ; linfjuaui hahet, quam gratia : Propheta, id est prasdicator quilibet, vult
proferat. et intcrprctationcm, diceiis : Sic dicitur sermonem ad popuium facere, veiuti Ilieronymus
isteserrao in illa lingua, et sic resolvitur in nostra. alicujus prophetEe librum exponere ; adest ei Spiri-

Sive lingua, videlicet ignota, quis loquitur,secun- tus ut instruat et loquatur per iilum ut coeperit lo-
dum duoSy subaudis fiat iila ailocutio, aut ut mul- qui, non tamen iiiico ut tetigerit librum, facit eum
ium tres, id est aut quod muitum est, secundum erumpere in vocern velut phreneticum.Etbene idem
tres fiat, et per partes, subaudis loquantur non si- Spiritus sanctus, qui fuit olim in prophetis, dicitur
mul,ne videantur essearaentes, si omnes cceperint, C e^^e in explanatoribus iilorum, quoniam aliternon
et unus interpretetur., id est unus sit interpres. qui valui>sent expianare verba Spiritus sancti, nequein
exponat et interpretetur iilorum linguam obscuram, lucem producere obscuritatem iiiorum. Aiiter Si :

vel etiam ideo prsecipit loqui per partes. ut inter- legerimus in piurali numero, spiritus pro[)hetarum
pres possit interpretari per singulos : et estsensus : prophetis >-ubjecti sunt, necesse est ut inteliigamus
In conventu unus, aut duo vei tres loquantur, nec per spiritum dona Spiritus sancti. id est linguas,

ipsi simul sed per partes : ita ut quod unusquisque virtutes, ejectiones diemonum, sapientiam, consi-
loquitur, ab interprete raanifestari possit astanti- lium et reiiqua. Ilciec autem dona sic sunt eiectls
bus. subdita, ut quando voiunt exerceant ilia et quando :

Si aulem non fuerit interpres, laceat, subaudis volunt, retineant quasi occulta. His verbis daturin-
doctor qui habet linguam incognitam, sibi aulem teliigi, quod, iict^t muiti simul doctores sint, qui
loquatur et iJeo. orandoet legendo : quia ipsi cuncta noverunt per Spiritum sanctura quid loqui debeant,
nota sunt linguarura verba. Prophctx, id est expla- non tamen ita ab ipso Sf)iritu sancto impelluntur,
natores, aut duo aut tres dicant. sive loquantur, ut uno loquente, tacere alii non valeant.
quia in ore duorum vel trium testium stabit omne ,^ Non enim dissensiunis est Dcus, sed pacis, quia
verbum ; cxteri vero, subaudis prophetae et docto- Deus pacera. et non dissensionera docuit Quando
res, sive explanatores prophetarum, dijudicent, si unus adversus alterum tumens, illo adhucloquente,
quid amplius aut minus loqui necesse sit, etdiscer- loqui tentabat, dissensionem faciebat et Deo exse- :

nant etiam utrura secundura veritatera fidei iili do- crabiie erat. Sicut et in omnibus ccclesiis, sic, su-
ceant. baudis et vos, doceo, ut unus vel duo, autcerte tres
Quod si alii sedenti revelatum fuerit a sancto in conventu doceant et partes, ut unus interpre-
:

Spiritu aliter quam iile dicat, aut aliud, prior qui tetur : et si interpres defuerit, taceant.
loquebatur, taceat ad horara. Secunduin morera Ju- Mulieres in ecclesiataceant, ne serainent errorem,
daeorura loquitur, qui hoc ordine residebant in syn- sicut Eva priraa mulier fecit {Gen. ii); sed suhdil^d

agogis suis, videlicet ut scribae et Pharisaei docto- debent esse viris : quia mulier de viro sumpta est,

resque logis sederent in cathedris : qui rainoris di- non vir de muliere : et quia per eam vir seductus
gnitatis erant, in suhseiiiis et in scamnis. Vulgaris cst. Sicut et le.r dicit, id est Deus per Genesim in-

vero populus et simpiices quique in pavimento e^ quiens : Sub viri potestate erisiGen. \i\].

super mattas residebant. Inde dicit Apostolus : Si An a vobis^ o Corinthii, verbum Dei processit?
 593 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EPIST. I AD COR. 59^

subaudis ad alios.Inflfibantur Corinthii, quasi exem- A veram? Non est ita, quia vera vos docui et non
])lo illorum ctetera) gentes invita; credidissent in falsa, veran)que fidem, et credulitatem. Ergo qua
Christuiu, et ab illis essetdiHamatum. Ideo ait Apo- ratione prtedicaverim vobis, si tenetis, nisi quod
.stolus: An a vubis verbum Dei, id est fides Christi frusLracredidistis ignoro. Frustracredit, quiabipsa
Evangelium. processit ad alias gentes? In-
vel ejus fide postmodum recedit. Jam in sequentibus ex-
flammabantur etium in hoc, quasi solis illis sakis i^onit quid iJiicdicaverit.
quae in Christo est per patriarchas et prophetasfuis- Tradidi eniin vohis inprimis^\(\. est in exordio meoc
set promissa : et hoc est quod dicit : aul invossolos proedicationis, quod et accepi, subaudis a Christo,
pervenit? verbum Dei. quoniam. Christus mortuus est pro peccatis nostriSy
'Si quis videtur prophcta csse, id cst sapiens doctor sccundum Scripturas. Scripturas Veteris Testa-
et exphuiator Scriptui'arum, aut spirilalis, id est, menti memorat, qux^ futuram passionem Christi
qui spiritalia capere possit, cognoscat qux scribo, cecinerunt. Dicit enim isaias:5i'cw^ ovis ad accisio-
quia Dumini raandata sunt, id est, intelligat et ap- nem ducetur, et sicutagnus non aperiet os suum {Isa.
probet quia Domini est mandatum. Pseudoapostoli LU\}.Etquia sepultus est, subaudis secundum Scrip-
a seipsis et a diabolo UKjuebaiitur. a))Ostolus autem turas, dabit, inquit propheta, impios JudiGOs pro se-
Paulus et i-eliqui Dei mandafa proferebant Ideoque ^puUura divilm pro morte sua{lbid.) ;etiterum
et :

his verbis tangit eos qui pro lucris temporalibus Erit, inquit, scpulcrum cjus gloriosum (Isa. xi).
et desideriis hominum non divina, sed terrena do- Mortuum enim eum nuUi dubium est et sepultum,
cebaiit. Et quia resurrexit lerlia clic sccunduui Scripluras^
Si quis autem ignorat, subaudis hrec mandata vivificabit nos post duos dies, in tertia suscitabit
Domini, ignorabiiur ; id est, si quis re^iudiat, vel nos ; et quia visus eat Ceplix. Cephas Syrum est et
non approbat hicc mandata Domini, repudiabitur, llebi'aeum, Petrus Grsecum et Latinum. Licet certum
nec approbabitur a Domino in die judicii. locum non deliniant Evangelistae ubi apparuerit ei,
Itaque, /ratres, mei in fide, xmulamini, id est, tamen credendum est. quia apparuerit ei. Et post
studetote et diligite prnphetare. id est Scripturam lixc undccim octava videlicet die resurrectionis
:

interpretari, et aperte exponere, etiam si quis vult su», quando cum aliis erat Thomas.
vel potest linguis loqui, nolile prohibere, tantum Deinclc visus est plus quam quingcntis fratribus
ut habeat interpretem. Omnia autem honesie fiant .mnul.id est credentibus. Hoc quoque verum est,
in vobis^ id est cum decore. licet evangelistas non commeraorent. Ex quibus
niulti mancnt. \n corpore, usque adhuc, subaudis
CAPUT XV. c quos si vultis interrogare potestis quidam autera
;

Notum autcm vobis facio, fratres, id est, ad me- dormierunt, id est mortui sunt, quodideodicit, quia
moriam vobis reduco. Ecangelium quocl prxdicavi facilius poterunt suscitari a Christo de somno mor-
vobis, quod et accepisiis. in quo et statis, per quod et tis, quamquis a socio suo de somno lectuli. Deinde
salvamini . Fueiat Apostolus apud Corinthios per visus est Jacobo, qui spoponderat in coena Domini
unum annum et sex menses, praedicans illis Evan- non se manducaturu m aut bibuturum donecvideret
gelium ; sed, post ejus discessum, introieruntin eos Christum a mortuis suscitatum. Z)^mf/e apostolis
pseudoapostoli, qui negabant Christum cx virgine 0)«^if6w.sMn monteubi constituerateos ire, etquando
natum, passum, a mortuis suscitatum negabant : ccelos petiit. Novissime autem omnium. tanquam
quoque resurrectionem generalemfuturam. Idcirco abortivo visus est et mihi. Abortivusest. qui sinele-
compulsus Apostolus recapitulat quse illos praesens gitimo tempore nascendi nascitur: extra tempus vi-
docuerat. Unde dicit : Notum vobis facio Evange- delicet congruum, aut antequam debeat nasci, aut
lium quod accepistis, sive suscepistis a me : vel ac- post. Ut Julius Ctesar fuit abortivus qui postlegiti-

ceptum habuistis, in quo et statis. In unaquaque mum tempus cum csesarie natus est, secto matris
plebe fideli duo sunt populi :perfecti, et imperfecti; ^. utero : sic et Apostolus abortivus quodammodo ex-
sed hic perfectos in fido alloquitur. Iterum contra stitit, quia post tempus natus est in Christo, quia
imperfectos subjunxit : Qua ratione prxdicaverim non ab illo vocatus est cum adhuc esset in carne,
vobis, si tenetis., nisi frustra credidistis. Litteratura sed cum jam in dextera Patris esset collocatus ; vel
hujus versiculi minus quiddam sensus videtur lia- abortivus est, quia sicut de vita abortivi desperatur,
bere, quia pulchrius sonatin Grjeco. Notandumque sic et de vita PauH desperabatur a fidelibus, quando
illud interrogative atqueincrepative esse legendum. eospersequebatur. Qui utique perpetuum incurris-
Igitur dicatur ita : Quid utilitatis accepistis in hoc, setmortem, nisi ei a Christo fuisset subventum.
quod prsedicavi vobis, si modo decepti a pseudoapo- Visus est autem ei de coelo post non parvum tem-
stolis aliter tenetis, nisi quia frustra sive inaniter pus ascensionis suae, quando caecatus est in viadum
credidistis, inhoc quod a fiderecessistis ? Dicitergo: pergeret Damascum (/lci. ix), et postea oranti in
Qua ratione sive qua utilitate priedicaverim vobis templo.
verbum fidei, si tenetis, subaudis modo ahter quam Ego enim. sum minimus apostolorum. Causa hu-
tunc aufiistis, nisi quia frustra credidistis? An me militatis hoc dicit, sicut et Matthaeus qui vocat se
prfiedicante adepti estis fidem superfluam, et non publicanum. Vel etiam minimus est tempore et vo-
dd5 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. I. - COMMEXT. BIBL. 596
catione. quia ultimus est vocatus. Mnximus autem Aluxunnntur. crapulantur. inebriantur, i»tantur
laboro, di^Miitato et pra^dicatione. sicut ipso in so- etiam maloJooerint et oxsultant in
cujii rebus pos-
quentibus nianifestat. ubi dicit Abunilafitius si-
: simis.Nos occmtraqui in Christuni credimus, jojii-
quidein ovmibus H!is laboravi. namus. vigilamus, ab uxorihus abstinemus. ab illi-
Gratia autem Dei sum ici (juoil sum, id est. cavemus. multa adversa incommoda pro
credo citis et
quod sum apostolusot piiedicator Evangelii, totum Christo sustinemus. i^ed sancti in J\ac vita sperant
est Dei gr^tia. Etejus gratia in me vaata non fuit. in Christo, credentes se mundatos abipso a peocatis
Per liberuin arbitrium cooperatus est gratire Dei. suis. ot in alia sperant resurrectionem beatitudi-
Ipsa tamen ffratia prievonit eum ut vellot. et subse- nemque poronnem : et sic firraantur in hac spe,
cuta o>t. ut posset implore quod volobat. et in hoc quasi jam totum illud possidoant in re.
quod voluntatem suam junxit vojuntati Doi. idoo Sunc auton, id est qua sumus,
in hac «tate in
dignus est remuneratione. Abundantius autemo//>- Christusresurrcjrita wortuis^primilixdormicntium.
mbus iHis lahuntvi, quia illi solis Judieis et singulis Priniitias dormiontium dicit Christum quia ipse
provinciis pnedioaverunt. Paulus autem et .ludieis caput est omnium electoium. ipse primus propria
et Gentibus praedka\it. pene universum
mundum virtut", et ad hoc ut jam non moiiatur, resurroxit
perambulans. aut pei so. aut poi- epistolas suas.Vel ^ a mortuis. Quoniam ijuiuem per unum liominem,
etiam in hoc plus illis laboravit. quia illi »>x Adam mors anlmfe et corporis vonit, et per unnm
prae-
diratione victum secundum Evangoliumaccipiobant: hominem, Christum, rcsurrectio mortnorum. bono-
Paulus vero non est usus hac potestate. sed laboro rum maiorumque.
manuum suarum vivebat. Vel plus laboravit, quia Unusquisque autem in suoordine.^Q ^xceventWW,
illi Judaeis iqui
habebant Scripturas quibus vitia et forsitan dicel^antQuare justi qui ante Christum
:

damnabantur, et virtutes augebantur) prsedicavo- mortui sunt. ante eum non

resurrexerunt ? Quia
runt. et mctis miraeulis. facilis doctrina per cujus virtutem quidam illorum surrexerunt et
suspicie-
batur illorum. quia illi cognitionem unius omnes homines surrec uri sunt /^?vm/<'> debuitesse
Doi ha-
bebant Paulus vero gentibus, viiia virtutesque dormientium id est primus debuit rosurgere, sicut
:
ne-
scientibus. illi Judceispropheliam de
Christo haben- 9\ fecit deinde omnes in suo ordine. subaudis. aut
:

tibus pi-jedicabant, cui conrordabant quae

deChi isto jam rosurroxerunt aut resurrpcturi sunt. post Chri-
prfedicabantur. Paulus gentibus nullam de Christo stum videlicet. qui rosurrexit primus. Dcindc hi qui
prophetiara habentibus yon ego autem. ^\ih^\i<\\% suntChristi.in advintu ejus.QmA^mcodi\ct?i\\?ihent\
8olus laboravi. sed gratia Dei mccj/m.SiautemChn-
Deinde qui sunt Chiisti. qui in adventu ejuscredi-
8tu> praedicatur in miraculis, et in
auditoribusC derunt. Sed falso scriptum est Doinde. inquit, hi
corda eorum tangendo et illustrando adcredendum. qui .'^unt Chri:.ti. lesurgent in adventu ejuscum ve-
et mihi verbum praedicationis ministrando.
nerit ad judicium. Christi sunt. qui ineumcredunt,
Sive emm ego, sivc ifi, subaudis alii apostoli. sic et crediderunt ante adventum ejus.
prsedKanmus, subaudis sicut supra commemo- D-indc finis, sul^audis eiit mundi fmis namque :

ravi. quod Christus mortuus surrexit, ccelos ascen- rnundi. resurrectio erit, cum tradidcit rcgnum Deo
^^^' ^^^- et Pairi. Deus Pater omnia trauidit Filio, sicut ipse
Invenimurautrm ef falsi tcstes Dei. \(\ estproDeo ait : Omnia trndita sunt mihi a Patrc mco {Matth.
testinionium ferent^s. invenimur falsi : quoniam tc- xi . Et Paulus dicit, quod tunc sit finis mundi ven-
stimomu)n diximus adversus Beum qvodsuscitaverit cum
regnum Filius Patri suo, qui
turus. tradiderit
Christwn, quem non suscitavit, subaudis. ut quidam est Deus. Sed quia istud regnum sic Filio a Patre,
dicunt. si morlui non rcsurgunt. \n his locis. syllo- et Patri a Filio traditur. utcommuniter ab utroque
gisrais dialecticis utitur Apo.-tolus.etvidetur negare possideatur, dicendum breviter, quod Pater homini
quod confirmat. Xon sunt enira falsi testesapostoli; Filio a Verbo sumpto. omnia tradiderit, ut sicut in
quia et Chri.stus surrexit, et mortuiresurgent. Etsi Filio divinitas et humaiiitas una est persona.sic una
ita est, ut quidarn vestruin dicunt, adhuc estis in^^it et possessio. Illi enim homini tunc cuncta tra-
peccatis vestris. quia baptizati in fide mortis Christi didit, quando ab unigenito suo suscipi voluit.Idem
et resurrectionis fuistis, ut remissionem acciperetis Filius in line regnum Deo et Patri tradet. cum ele-
peccatorum. Ergo non credentes Christum resurre- ctos suos quos suo sanguine acquisivit. ad contem-
xisse, in peccatis suis manebant. quia baptismus plationem cognitionemque Dei Patris perduxerit
non prpdest, nisi in fide Christi. ostendens ejus ivgnantem Deum Patreracumseipso
Ergo et qui dormierunt in Christo. id estcreden- et Spiritu sancto. Et tunc aperte scient, quomodo
t^ ex vobis in Chri.stum, quia jam niortui sunt. Deus Pater cum unigenito suo et .'^piritu sanctore-
perierunt, subaudis si ita est ut vos putatis. Dene- gnet sine fineimmensus et ornnipotens: etquomodo
gando talia dicit, loquens dialectice trinitas est in personis. etunitas in substantiadivi-
Siin hac vita tantum in Chnsto sperantes sumus, nitatis Vel certe tradet Fil us regnum Deo et Patri,
subaudis et non in ^lia quse erit post resurrectio- omnos vid.dicetelectos. quia iji^e videhitur in foirna
nem. rniserabiliores, Hneimseviorfn. sumusomnihus hominis in judiiMo. damn:itis(]ue justa sentontia
hominibus, infidelibus : quia illi hac vita fruuntur, reprobis, omnes secum electos patcrno vultui exhi-
 59i EXPOSITIO IX EPP. S. PA-ULl. - IX EPIST. I /VD COR. 598

bebit. ut qui bomiiiem judicem viderunt muuda A subjecta Filio,se(i miilti non attonduntad hoc,nc^|iie
conscientia, divinitatem Patris et Filii pt Spiritus considerant quod sub ejus potcs*ate pre.ssjsint qua-
sancticontemplentur Cnm cvaruaverfl oDinnn priii- dam i^norantia. in die vero judicii nullus boc igno-
cipatnin, subaudis, tunc erit finis. Principantur in rabit. Tunc et ipse Filius subjectus erit Dco Patri,
(Jivinis spiri^ibus, archangeii angelis, sicut ipso caput videlicet cum corpore suo. quod est Ecclesiai
nomine rehqua pandunt oi'dinuni
(Jeclarantur. et unde dicitur aUbi : Si ergo vos Christi, er^o semen
noraina. Principantur et bomines honjinibus, sed Abrahaj estis, id est unius Christi esti§, vpl unus
unustunc erit princeps, Deus trinitas quia ccssabit : Christus estis. Ut sit Peus omniaia omnib\is^ id est

ornnis creaturae potcstas in angeiis et lioujinibus. in omnibus electjs critDeus omnia,quiaept 3^|,|e(;a?

Cessabit timoi", n^gnabit hitegra charitas : necjam illorum et laititia.gaudium ct exsulta|ioet vi|;^,sicut
uUa dissensio, ac
erit inter pra}sidentes et subditos ipse per prophetam ait : Ero illis Deus {Levit. xxv),

propterea bonorum spiiituum et justorum omnium id est ero illis unde satientur, unde Iffitentijr : cjuia

princeps unus Deus erit, imph^to quod scriptum ita dubitabuntur praesentja Dei, et it£i jnjplebuntqr
est : Etregnabit Dominus solus in die illa. Unde et omnes eiectiomnibus bonis omnibusque virtutibus,
sequitur : ut in ipso omnia bonn possideant singuU. Erit enim
(jpurtet aiilem ilium regnare donec ponat o?nnc.sg Deus tunc in unoquoque patientia, sicutfuit injob;
inimicos subpcdibus ejus. Donec, aUquando ponitur obedientia,ut in Abraham mansue^do, in ^|pyse; ;

prq ut, sicut in Psalmo ubi dicitur : Ita oculi nostri virginitas, in Danielc ;
sapierjtia, ut in Salomone ;

q,d Dominum Deum nostrum.donecmisereatur nostri et rcliquadona quae modo divis£> sunt electjs, tunc
(Psal. cxxii), id est ut misereatur nostri. Ponitur possidebunt omnia singuli.
ptiajn do?iecy pro et, ut in Evangelio de JVIaria et Alioqui, id est si mortui noq resurgept, quid fa^
Joseph dicitur : Et non cognoscebat eam donec pe- cie?itqnibaptiz-a}iturpromortuis?ErantquidaniSiipud
pprit, jd est, et peperit filium suum primogenitum Corinthios qui non credehant resurrectionem, (i\

{Matth. i). Ponitur pro semper et contjnuatione erant aUi qui credebant illos resurrecturos qui bap^
t^mporis, ut in isto loco : et cst sensus :
Oportet tjzati moriebantur ; iUos auteri) qui sii^e baptismo
Fiiium regnare dor)ec ponat Deus Pateromnes ini- r)ioriebantur,credebant aut non r-esurgere, aut male
iiiicps quod est dicei-e Filius
sub pedibus ejus ;
: resnrgere. Si quis istorum propinquus sine baptismi
semper regnabit, quia Deus Pater semper subjiciet gratia migr^asset de mundo, vivus aliquis in pomin^
ifiimicos sub pedibus ejus Si per caput Christi di- illiusbaptizabiitur : etputabantquodrnortuobaptisr ^
vjnitas ejus intelUgitur, sicut Apostolus ait Caput mus vivi prodesset. Quod factur)i commerflorat Apo-
:

Chrisli Dcus (J Cor. xij.per pedes non incongrue in- C stoIus,non ut probet quodhujusmodi aliquid prodes-
teUiiiitur liiimanitas ejus. quae velut pedes visa est set mprtuo,sed Ljt ejus exemplp i)on credentibus r^-
abjecta. Sed ei duobus modis iniinici sive infideles sprreptior^era suadeat et oster|dat quia si iUi rer :

subjiciuntur, videlicet dura aut conversi inspir'ante surrectionem noi^ credererit, nequaquam vjvos pro
Deo ci'edunt in Chi-istum humanitus passum, mor^- mortuis baptizarent et est sensus Corint|]ii, si
; :

tijum, ab infeiis per resurrcctionis gjoriarn elap- resurrectip nor] pi^aecessit '}x\ Christo et in quibus-
sum, aut etigim in sifa duritia perdurantes, judicem (|apa qui resurr^exerurjt cum iUo, nec futqra est
eum discent, saltera in diejudicii, bonori^m malo- generaliter inoranibus, qujfi est ||oc quod apu^vos
ruraque, aquo justo judicio daranain se conspicient vivi baptizantur pro mor^tuis? Qupd faciebant, ut
in poenis suppUciorum- diximus, ob duas caijsas : vel quia non putabant
Novissime autem inimica destrifetur rrfoi^s, quia resurrecturos, ifim baptizatos ; vel quia credebant
p(jstquamresurrexerint om):)es,iri ipsa r^esurrectionp pon esse fejjciter ppst resuiTeptipneni victurps, nisi
(iestruetur raors iniraica, postcujus destructionera, baptizatos sicut veritas se habet. Ut quid et ?ios app-
nullara ini)nicitian) praescntis vita) patietur huma- stoli periciitamur, i4 est pericula patimup o?nni
num genus. jLJlbi epfm vitaerit aeter-na.nullum locur)i hor(i? in fan^e, et sjt), et reli(juis angustjis.
o!btinebi]t rnors. 0?nnia autem PaterD QuotidiemoriQr perves^ramglonam^fratreii.Jnra,t
AMftyeczY Deins

sub pedibus cjus^id est sub pedibus Filii. Omniasub- Apostolus ut magis ei ci-edatur ab auditoribus suis,
jecit quae fperunt et erunt, inimica et amica, terre- et dicit Juro egp per vestrara gloiiam, quani npp :

na et spiritaUa, sive coelestia subjecit potestati il- vos habituri estis, sed per ^am quarc| egp labore
Ijus, Cum autem dicat, sqbaudis Psalmista David. quo ego laboravi, in vobis babiturus sijrn, et sj quq-
0}n?iia subjecta sunt ei, sine dubio, prwter eu?n tidie moriebatur,quomodo vivebat ?Quotidie,inquit,
^ui subjecit ei omnia quia non Pater Filio, sed
: niorior, id esl pericula mortis sustineo. Si autern
filius debet esse subditus Patri, secundum qnpd dixeiimus Quotidie, in(|uit, rnorior pro vestraglo- :

Jiomo est, pam secunduni divinitatem, uniijs po- ria. sicut quidam codices habent, dicen(|uinest,quia

tentiae, unius deitatis est cum Patre, sicuti unius ipse propterea pericula niortis sustinebat, ut iUi in
essentiae est cura illo. r^egno aeternae beatitudinis glorificarentur, et est
Cum g,utem subjecta ilJi fueri?it o?n?)ia\,d estFiljp, sensusad superiorarespiciens Etiamsi vosproficere :

f^^c et ipse Fflius subjepius erit ci, id est Deo Patri, nq\\ vultis,egp tamep mercedeni labprishai)eo,und^
qU} ^Jpi jubje0,t ^mpc^. Swnt quidern rapdo cuncta e|, (jjcit :
fer jllam ^lpriam juro, ^uam hab^Q i^
m HAYMOXIS IIALBERSTAT. F.PISC. OPP. PARS I. — COMMEXT. BIBL. 600

Christo Jesu. Securus et Bxus in spe. talia loque- Ap<^tentiani omnipotentis Dei vivifi 'atur, et producit
batur, quasi jara habens quod in futuro adepturus inulta grana exQuibus verbis ostemiere vult
se.

erat. mortua corpora rursus reparari ad vitam. Et gra-

Si secundum hominem ad bestias pugnavi Ephesi, num quod seminas,non corpus (juod futurum est sc-
id est, si secundura quod homo pugnare potest, vel minas^ scd nudum granum. Ibi manifestatur quod
quantum homo ferre potest, quiii inihi prodest, si Deus qui sua potentia pjrum granum et nuduin ab
mortui non resurgunt? Bestias in hoc loco appellat aristis et culmo resuscital in radices, in culmum.
homines bestiali moreviventes, qui seditionem po- stipulas, spicas, grana et aristas ipse quoque non
pularem adversura eum provocaverunt apud Ephe- nuda, sed immortalitateet incorruptione vestita,sua
sum propter Diana? idolum. cujus culturam pinrdi- virlute. sanctorum resuscitabit corpora propriis
cabat Apostolus destruendam {A''t. xix).Omnis labor spiritibus animata. Et sicut non aliud. sed granum
sanctorura ad hoc tendit. ut resuiTectionis gloriam non in alie-
quod seminatur, de terra pullulabit, sic
raereantur percipere. Manducemus et bibamus^cras no, sed in proprio resurget unusquisque hominum
enim ynoriemur. Haec vox desperantium Judirorum corpore. sicut Job ait In carne mca vidcbo Dcum :

fuit. imminente captivitate subSennacherib et Xa- [Jub. xi.\), quem visurus sum ego ipse, etnon alius.

buchodonosor.et hoc est testimonium ab Isaia pro-g Non omniscaro eadcm caro, sed alia hominum.
latura.Positi enira in articulo raortis aiebant Man- alia pecorum, id est omnis cai'o non est una et si-
:

ducemus et bibamus quia cras moricmur{fsa.:<i\uy. miliscaro. Omnis quidem caro. quatuor elemento-
:

Quod Apostolus refertad illos. qui de resurrectione rum admistioneformatur,sed una ex originediversa
dubitabant. Et si ita est, inquit, ut vos putatis capiunt loca. ut volucres aerem.homines terrain, pi-
:

videlicet siresuiTectio futura non est, manducemus sces aquae fluenta Ergo sicut unumquodque animal
modof/ bihamus,qm:icrasmoriemur et postmodum proprium habet corpus. nec habere potest alterius,
:

nihil malipatiemur.Et revera si resurrectio mortuo- ita unusquisque homo suum, non alterius resumet
rum non esset, manducandum et bibondum esset. corpus in die judicii.Et quemadmodum ex una im-
Soliie seduci, id est nohte decipi a pseudoaposto- pensa diversa estcaroanimantium, ita unius carnis
lis, qui denegant resurrectionem neque a diabolo,
: homines diversi erunt dignitate in resurrectione,
qui vos \u\t decipere.Currumpunt mores bonos collo- ut talis unusquisque appareat,qualis fuerit.meritus.
quia prava His verbis ostendit Apostolus, confabu- Et corpora calestia sunt^ et corpora terrestria.
lationes malorurahorainura etlascivientiura evertere Corpora coelestia sunt volatilium, terrestria homi-
posse bonum propositum. Assiduitas enim pravi num et animalium terram colentium. Vel, corpora
colioquii vitiat mentem. .\c per hoc cavendum est C coelestia. sol, luna. stellae quae corporea sunt.utpote
a talibus. quia vitam bonam et honestos atque ve- ignea. Xam et videtur alia calestium gloria^ id est
recundos raorescorrumpunt et depravant colloquia dignitas velcharitas : alia terrcstrium, in suo statu.
mala. quuniam depravatio bonorum, allocutio est Stclla cnim a stcUadiffert c/ari7a/^,raagnitudine,
malorura. velocitate. AHa cJaritas solis, alia lunx.^ etc. Sicut
Evigilate juste,et nolite peccare. Quidam codices sol et luna ac stellae cum sint unius generis, merito
habent : Erj^j7a(e, Jw5(r,quasi illospraeciperetevigi- tamen dissimiles erunt in gloria, sicut ipse mani-
lare qui justi sunt sed falso scriptum est : quia qui festat, subdens : Sicerit et resurrectio mortuorum,
justisuntnon indigentadmoneriutevigilentasomno quoniara cura multac sint mansioncsin dorno Patris,
infidelitatis.et a torporeerroris. Adverbialiter enim et })ro diversitatemeritorum erit retributio cceles-
dixit, Evigilate juste. qui estis in somno erroris et tiura praBmiorum non quod alibi iste. alibi ille sit
:

infidelitatis, non credentes resurrectionem,et nolite remunerandus.sed sicut solet luna ac stellae omnes
peccare, ut, juste in bonis operibus conversantes, differentes a se claritate. in uno sunt cado, ita dif-
possitis ad gloriara resurgere. Jgnoraniiam cnim ferentes electi meritis, omnes uno coronabuntur in
Dei quidam habent, id est, quidam vestrum igno- regno.5<JJ/n';mf?/?% id est sepelitur corpus m corru-
rantiam habent verborura Dei, quibus diciiur m^ ptione, quia corrurapitur a vermibus, et scatetat*
Evangelio : Veniet hora quando omnes qui in mo- que putrescit : surget in incorruptione, quia post-
nuraentis sunt audient vocem Filii Dei.et procedent rnodum nullo labore vel corruptione corrumpetur.
(Joan. v), etcaetera. Ad reverentiam, idestad utili- Sminatur in ignobilitate,, id estsenelitur inigno-
tatera vestrara, vobis loquor, ut Deura tiraeatis, et minia surgct in gloria, id est in incorruptione et in
tiraendo ametis. Cassiodorus dicit quod revcrentia impassibiiitate. Ignobilis dicitur, quasi sinenomine.
est tiraor mistus amori. Mortuum enim est sine nouiine. quia jam non est
Sed dicet aliquis, vestrum, subaudis iiubitans de horao. sed cadaver. quod a cadendo dicitur. Vel
resurrectione. Quomodo resurgent mortui ? Quali ignobilis. id est sine dignitatis noraine. Quid enim
autem corpore vement ? subaudis ad judicium. ignobilius rarne mMPtua? vel quid iterumgloriosius

Insipiens tu, quodseminasm terra,/?o/i vivificalur. in creaturis surgente ea et incorruptelam perci-

nisi prius moriatur. Physica ratione utitur exemplo Yiientel Semi)iatur in infirmitatc.quiei se non potest
de grano alicujus serarais, quod raoritur in terra raovere : quoniarainiraobile redditum est; surgetin
quando seminatur.quia lacteum eflficitur quodpostea virtule, subaudis Dei. vel in virtute qua ultra non
 :

601 EXPOSITIO IX EPP. S. PAULI. - IN EPIST. I AD COR. 602

possit morj, qiiia vivet virtute seternitatis angeli- A resurrectio, et Ccrtera t-ilia qure ipse patravit, posi-
cfe. tus in mundo per prfesentiam cariiis doctiina quo-
Seminatur corpiis animale, quod anima habuit que ejus et miracula ejus coelestia fuerunt.
siirget corpus spirifale. Sicut animale corpus non Qiialis irrrcnus, Adam: tales et terreni, homines,
est anima, sed corpus, ita et spiritale corpus, non id est mortales peccatores; et qualis ca^lestis Adam,
spiritum debemus putare sed corpus. Nam electo- id est Christus, iales et calcsies, qni ad Christum
rum corpora, ut ait Gregorius papa, in illa resur- peitinent, immortales videlicet, et sine peccato. Et
rectione erunt palpabilia j)er veritatcm naturac. sic- hoc siint modo in spe, in resurrectione autem erunt
ut Doininicum corpus fuit p(»st resurrectionem : jn re.
quia veram carnem habebunt, sed subtiliora erunt Sicut portavimus imaqinem terrcni hominis, id
per etrectum divime potentiae. Non erunt spiritus ut estpeccatum et mortnWtixtem. portemitset imarjinem
palpari et videri non possint, sed in hoc erunt s{)iri- ccclcsiis, in fide et spe, in novitate vitse ambulantes,
talia ;
quia sicut spiritus, id est anima nostra non et spem resurrectionis habentes.
potest mori, non indiget cibo et potu, ita et illa Caro et sanguis rcgmim Dei non possidebunl. In
immortalia erunt, nec indigebunt cibo aut potu. Scripturis ahquando caro recipitur secundum na-
ideoque dicit : Scminalur curpus., id est sepelitur : |^turam, ut : fJoc nunc os ex ossibus mcis^ et caro cle

quia velut granutn viriditate resurrectionis donabi- carne mea(Gen. ii). Aliquando secundum corruptio-
tur. Si est corpus animale modo in hac vita, est ct nem mortalitatem sive fragilitatem, ut ul)i Re-
et :

spiritale., id est erit spiritale in alia vita quod non cordatus est qui caro suni {P.ml. lxxvii^ id est
poterit mori : sicut est jam in Christo ; et erit ita fragiles et miseri. Aliquando secundum culpam et
spii"itale corpus, ut supra diximus. praivaricationem. In hoc vero loco accipitur tam
Factus estprimushomo Adam inanimamviventem. secundum corruptioneni, quam secundum culpara,
Hoc scriptum est in Genesi. Quod vero sequitur, sicut Deus dicitur tentare electos. secundum illud :

novissimus Adam in spiritum virificaniem, hoc Apo- Tentat vos Dominus Deus vester. Et sicut dicitur,
stolus addidit de suo. Adam factus est in animam Deus neminem tentat, ita potest dici Caro possi- :

viventem. id est animalis tactus est, et corpus ejus debit regnum Dei. et caro non possidebit regnum
animatum est, ita ut si peccaret, sicut et fecit, Dei. Igitur in eleciis regnum Dei possidel)it caro et
mori potuisset, ideoque mortalis exstitit. Novissi- sanguis per veritatem naturse, et non possidebit caro
mus Adam, id est Christus, in spirituin vivifican- regnum Dei per corruptionem et mortalitatem, quia
tem fuit, quoniam spiritus, quein inclinato capite immortales erunt et incorrufitibiles vel etiam, caro
eraisit, in resurrectione corpus ejus vivificavit. Ergo^' et sanguis pcr culpam non possidebit, quia nulla
animale corpus fuit in Adam, id est mortale : in erit ibi culpa vel pra?varicatio. Itaquo caro, id est

Christo vero spiritale, quod per resurrectionem est mortalitas, et sanguis, id est corruptio, vel homo
glorificatum Sed intuendum est quare Christus aut carnalibus desideriis deditus, regnum Dei non pos-
novissimus Adamaut secundus dicatur. cum multi sidebit, et Vdinvn caro et sanguis regnum Dei possi-
inter Adam quo non est ambiguuin quin prinius
(de debunt in glorificata veritate natura?. Neque cor-
sit) et inter Christum fuerint. Ad quod dicendum, ruptio incorruptclam, sive incorruptibilem, posside-
quia videlicet in Adam peccatore, qui omnes pecca- bit., id est resurrectionem non possidebit corruptio
comphrehenduntur ornnes peccatores
tores genuit, aliqua, quia non erit jam in resuscitatis ad vitam
usque ad Christum. Christus autem sine peccato mortalitas et corruptio.
suos fideles in baptismate absque peccato facit esse, Ecce mysterium vobis dico., id est secretum et oc-
quoniam chirographum mortis penitus toUit. Itaque cultum quod latet infideles, vel quod hactenus latuit
secundus vel novissimus Adam recte dicitur, non vos. Nam mysterium Graecura est, quod Latine dici-
ordine sed facti imitatione ,
quoniam donec ad tur secretum et occultum. Omnes cjuidejn resurge-
Christum per fidem ac baptismum transeas, ad pri- mus, id est boni et mali ;
sed non omnes immutabi-
D
raum Adam pertines, deinceps vero ad secundum miu\ subaudis ad gloriam, id est non glorificabimur
Adam. qui praevaricationes primi remittat. Nam et omnes. Illi enim non glorificabuntur, qui velut sol
tu primus es Adam usquequo baptizeris : secundus, fulgebunt in regno Patris sui.
cuni baptizaris. In momento. Momentum est minimum atque an-
Sed non prius quod spiritale est, sedquod animale gustissimum tempus, vocatum a motu siderum et
est, deindequod spiritale est, quoniam primus homo siellarum, per qucd significatur brevissimum tempo-
est mortalis,postmodum vero efficitur inmiortalis. ris spatium; est enim extremitas horte in brevibus
Primus Adam. de terra terrenus secundus
liomo, ; intervallis cum aliquid sibi codit atque succedit ; m
homo, Christus, de coslo ccclestis. Unde ipse ait : ictu oculi. Ictus oculi est quod palpebraicit, id est per-
Neino ascendit in ccelum., nisi qiii de ca;lo de.HceJidit, cutit o;!uium, vel iquod melius vult Augustinus) ne
Filius hominis, qui est in coolo [Joan. iii). Non ipse tanta mora fiat in judicio, ictus oculi intelligitur,
homo pi'r se de coelo descendit, sed in divinitate ta- quo solis splendore subito, ut vix cogitari possit,
men, cum qua una est persona. Ca4estis autem ideo feiitur oculus; in novissima tuba, id est in voce an-
vocatur, quia coelestis fuit ejus incarnatio, nativitas, gelica, quoniam Dominus in jussu Dei Patris, et in
 ::

603 H-WMONIS HALBEpSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. m

tulm, iii e!>t in ptncconiis angflornni dosienJet (ie A viios accendemio hominem aql
niinistrat percato Iok
ccpIo. Non ost enim intolligonilum ijuoil tuham oor- peccatum dum pniliibet. Xaturale nanujue est hu-
poralem aceipiat an^olus, vel ip:ie jujex vocem ni.ina? fiagilitati. ut omne quod plus prohibetur ar-

eiuiftat Jiuinaiiani, ^ed vox angeloium tubaappella- dentius concupi^catur. Vel virtus peccati est \e% :

tur propter uiaguitudinem, unde ^ioitur in Psalmo. quia per legem quantumcunque sit unumquodquQ
Asctndit Dxw^ "* julnlationem, il Ihiininus in voce peccatum cognoscitur. Qui cnim sine lege peccat,
tubit [Psal, XLVi). Tu^a igitur ibi intelligitifr vox videtur ei, quasi impune peccet cum autem a^ \^- :

ftUgeloruni quae insonuit, dicens : Hic Jesus (lui as- gem transierit, si ultra peccaverit, quantj^ vjrtij^
sumptus est a vobis in ca^lura, sic veniet quemad- peccati, id est quanta magnitudo peccati sit agno-
modum vidistis eum euntem in ccelum. Vel in tuba scit.

dicit, id est in manitestatione, juxta illuJ : Cu)n fa- Dco autcui (jratiaSy qux dedil nobis victoriam< siib-
^ tleemuiynam, noli turbii canere anle ie [Matlh.\i)^ audis mortis in spe, per pominum nostrum ^esum
id est noli facere in manifestat-ione. Canet enim, Cliristum-Laudat Apostolus peumPal^rem e persona
subaudis angelus, tuba, sive cum tuba, id est inso- sanctorum. quod victoriam mortis et resurrectionis
n^bit vo.x angelica, ct niortui rcsur^jcnt incorrupli, donum jam habent in spe.

id est integri corpore, sine «liminutione merabro- ^ /^a5ue,/;'airc.9 ?^i(??', fidedi^ec^i/idest yalde araabi-
rura et imniortales, ei nos fideles inimutabimur, les, stabiles^ :>ive firmi, estote et immobiles if\e mo-
subaudis in melius ad gloriam, quia aeternee vita? veamini a rectitudine fidei deceptione corruptorura
inQmortalitate gloriiicabimur. abundantcs, sive crescentes in omni opei-e Domini
Oporiet enim corruptHtile hoc, subqudis corpus in- semper, id est in praeceptis justitiae orani te.rapore
4were incorruptionera ; i4 est, quia resurrectio in proficite, etc.

yeritate futura est, oportet ut corruptio toilatur, et

incorruptio detur.
CAPUT XVI.

Cumctiitem mortalehoc induerit immortalilatem^ De collcctis autcm quw fiunt in sanclos. Paulps et
quasi tangendo et digito demonstrando corpus suum, reliqui apostoU apud eos quos 4<^cebant, cur^m
hoc dicebat Apostolus. IJoc rnurtale dicit, quoniam sempersanctoruiii gereb..nt, qui erant Hierosolymis,
non aUud quam quod deposuero, recipiam corpus. et suis substantiis exspoUati ab iiicredulis propter

Junc fiel sermo qui scriptus est^ subaudis in Osee, hoc quod reUquerant tradit'ones pati"um, et cre^i-
gecundum Septuaginta..-16507'p(fl est moi^s in victoria. derant in Crucifixum. Ideo praecipiebant apostoji, ut
id est in gloria et virtute resurrectionis. Sicut par- q diebus Uominicis in unura confluentes unusquisque
vissimagutta aquae in igneni vaUdum projecta absor- quod sibi videretur daret ad opus iUoruni, et coUi-

betur. ita iit non ultra videatur. sic mors absorbebi- gebantur sumptus per singuLas ecclesias, ut pos|:ea
tur et deglutietur in victoria et virtute resurre( tio- coUecti raitterentur eis. Sicut ordinavi in pcplesiis
nis, ut uUra jam non sentietur. Nam consumptio Galatid\ id est apud Galatas, it,a et vos fqcite : per
piortis gloria erit resurrectionis. unam sabbatiun usquisque yestrum upiid screponant
Ubi est, mors, yictoria tiia ? Vox sanctorura resusci- recondens qiioc^ eibene placuerit,ut non cum venero,
tatorura insultantiura raorti. Ubi est inquiunt) fiaiit. Unain sabbati appellatdiem Dp-
tunc cotlectx
victoria tua. o raors, qua genus humanum tibi subjeci- minicam, quia apud Judaeos una sabba^i, ve} una
gti. qua FiUo Dei homini facto dominari vo-
etiara sabbatoruin, vel prima sabbati vocabatnr, qui i)unc
luisti: etestsensus Xeglorieris ultra, quoniara nos
: ob reyerentiam Dominicae resurrectionis, pominicus
jam resurreximus, qui tuara araaritudinem quando- ^^ppellaiur. In quo praecipit oranera pjebera conve-

que sensinms. Et quid tibi profuit, o mors rnaligna, nire ad ecclesiam, et congregare illos singulos prout
quod gloriaharis ? Ecce qui per te transierunt re- voluerunt ad opus illorum qui erant ^ierosolyrais,
gnabunt in aeterna vita felices cum Christo qui te et hoc apud se unumqueraque reponere quasi ip
^uperavit. i'bi esl, mors^stimulus tuus? Sic videntur thesauro ut, veniente Apostolo, haberent orani^ :

hapc verba sonare, quasi de morte stimulus proce-D praeparata quce volebant niittere quoniam quod :

4at. Sed quia iste stirnulus peccatuin est, datur in- paulatiin coiligitur, nec grave est, et invenitur mul-
telligi quod rnors de stimulo. id est de peccato pro- tum.Ideo autera prascepit ad ecclesiara hoc deferre :

cessit. Xam priraus hoqio, nisi peccasset, raori utique quod volebat unusquisque dare, ut dum iUe diceret
non po-^set. Peccavit, et ideo moitera animae et Hoc volo mittere sanctis qui sunt Ilierosolymis de
corporis incurrit. Xec vero dicitur raorti : raors, portione raea, aliiistius bono exhortarentur ad ea-
ubi est peccatiirn pro quo mundo damnabaris? sed dera facienda. Et tamen ne a raalis rainistris deper-
ubieststimuids tuus? Unde aperiens quidstimulum irent illa dona, si apud ecclesiam ea diraitterent,
appellaverit. subdit : Stimutus auiem mortis pecca- praecepit ut secura reterrent et tuto in loco depone-
tum est. In est stimulus qui mortera facit. peccatura rent, quoadusque ipse veniret.
es|,. Et recte peccatum stimulus aj)} ellatur : quo- Cuiii autcm pneseiis fucro^quos probaveritis, id est

niam velut stimu|us carnem sic peccatum pungit et quns idoneos iudicaveritis, vel lauiiabiles ostenderj-

\ulnerat animara et corpus Virtus vero, id est for- tis ; et est isto in loco niedia distinctio. ac po.stea

\it\i^o peccati l,ex, subaudis esl : quia quodamraodo mox subinferendujii. ilos inift^nap^^ e^istolas, sqb-
 EXPOSITfO IN EPP. S. PAULI. — IN PPIST. I AD COJ^. m
audis meas ptque vestras lau(iat(>riasde vestrabona ^ sunt primiiix Achaiie, quoniam primicrediderunt e:^

voluntate, vel commcndatoiias. quibus c os apud li- Achccis, et ordina\erunt se ut ministrarent sanctis
deles in Uioiusalem comnieiidaho, ut suscipiantur qui sunt Hierosolymis. 67wrro «/W(W/? ut^l vas sitbdi-
cum jiace. ti silis cjusmQdi, id est,imitatores sitis ministrantes
Quud sidifjnuinfucrit litego eam: id est si nipgna sanctis ; et omni cooperajiti et lahoi^qnti, subaudig
fuerit pecunia, ut ego possim cum honore illam ferrc sitis subditi sive imitatores.

qui sum apostolus et e])iscopus, mecum ibunt. Nulo Gaudcu autcm inprwsentia Stcphanie ct Furtunati
inimvosmodtOintransituvidere,Q(\iox\\Si\\\m\x\ii\Qr:i\\i ft Achaici. Datur intelligi, quod hi tres, Stephana
corrigenda in transitu non poterai;t
illis. quae in videlicet, Fortunatus, necnon et Achaicns, expleto
corrigi, ideo hoc
Permuncbo aiitem Ephcsi
dicit : omni ministerio suo apud sanctos Hierosolymis,
usque ad Pentccosten. Non de Pentecoste Juda-orum venorunt ad Paulumantequam redissent Corintlmni.
dicitut putatur. sed Christianorum. qijando Spiri- Xam Corinthii erant genere, in quorum praesentip,
tus sanctus venit super multitudineiii credentium. la?tatus est Apostolus. Quoniam id quod vobis de-
Ostium e/iim mihi apcrtum cst magnumet cvidens; erat, ipsi supplfverunt, ubi datur inteliigi quod mi-
id est, multa corda hominum paratasunt ad crejen- nistraverunt A{)Ostolo ex sua substantia, quod alii
dum, et jam manifesta sunt quia de illoium fide m Corinthii quibus hsec scribebat non egerant, unc|e
Tfio\-\ duhitiitur
etadrersarii mutti,suhiiud\s qui n\i-
; ait, Quod vobis deerat, ipsi suppleverunt^ \\<i*d\\ctt
hi adversantur pro suis propinquis et amicis quos ministrando mihi.
Christo conjunxi. Rcfeccrunt cnim et meum spiritum utique fame,
Si venerit ad vos Timotheus, qui hanc Epistolara siti, et laboribus fatigatum ,
et vestrum, qui la^tati
vobis portabit, videle ut sine tiinore sit apud vos. quod mihi ministrqrent vice om-
estis audientes,
Forsitan fuerat apud illos jam cum timore. quia nium vestrum. Cognoscite crgo qui hujusmodi sunt;
pseudoapostoli excitabant persecutionem pagano- id est, diligite et notate atque imitamini tales vi-
rura contra fide|es. Opus ennn Dornim operatur sic- ros : vel cognoscite, id est subditi estote illis cum
ut estdocttinam et miracuiorura virtutem
et cgo, id humilitate, qui talia i^gunt,
a4 salutem animarum vestrarum. Saluiant vos Ecclesix umnes Asix, id est, salutem
Ne quis crgo illum spernat, quia forsitan jam il- vobis optant ;
quasi dicat : Has Ecclesias imitari
Iqm spreverant. debetis, quiamihi etsanctis qui sunt inllierusalem,
De Apollo autemf fratre notumvobis facio, fratres. rninistrant de suis substantiis.
pic episcopus Corinthiorum a Paulofueratordina- Salutantvosfratresomnes.YWci-Angiioiww^s ad-
tys, sen u^ illi Ego sum Pauli,
copperunt djcere : '\uio\'Qs suos \
satutateinvicem in osculo sancio, idQsi
f!go ApollQ, ego vero Cepliae,cum non potuisset eos casto et vero.
sedare, relictis illis abiit Ephesum ad apostolum Salutatio meamanu Pauti. k\\us\\^r\cY.\i\sio\2im
Paulura ;
quem cum postearogaret Apostolus, sicut scripserat, sicut et alias : sed ipse Apostolus pro-
hic dicitur, ut rediret
Corinihum, nolujt, quia in- pria manu in fine hoc addidit.
porreptos eos adhuc sciebat. Veniet autem, cum ei Siquis non amat Dominum Jesum sit anathemq.
yacuum fuerit, id est cum vos emendatqs esse au- AnatheraaGraeco sermone dicitur perditus vel con-
dient. demnatus, id est alienuset^eparatusa Deo. Etsub-
Vigilate. Vigilat, qui ad aspectum veri luminis, infert maranalha, quod magis est Syrum quam
?)3entis oculos apertos tepet ; vigilgt, qui servat ope- Haebraeum, taraetsi ex confmio utrarumque lingua-
rando quodcredit state in fide, ne succumbatis de-
; rum, aliquid et Hebraeum sonet. Interpretatur au-
cepti ab infidelibus, ut possitis audire cum Moyse : tera Dominus noster venit utsit sensus Anathe-
: ; :

Ti< autem hic sta mecum ( Deut. vj. Viriliier agite, ma, id est perditio, eis in adventu Doraini qui eum
nec molliter. neque rauliebriter, sed firmiter pu- non amant, aut venisse aut venturum esse pon cre-
gnate contra diaboli tent:amenta. Confortamini, sub- dunt.
audis in Domino, non in vestris meritis, neque in D Qratia Domini nostri Jesu Qhristi vobiscum ; id
vestra virtute. est fides, remissio peccatorum, et cuncta Dei dona
Omnia vestra in charitate fiani, id est dilectione qua? gratis dantur fidelibus.
Pei etproximi,nonduplici animo, neque causa ina- Charitas mea cum omnibus vubis ; id est, ea dde-
pis gloriae. ctione qua vos fliligo, diligite vos invicem, et ea
Nostis domum Stcphanap et Foriunaii. Stephana charitate qua Deum diligo, diligatis eum. Amen, id
nobilis quaedam erat raatrona, cujus familia facta est, fiat quod opto vel, vera sint omnia sjiperius a
;

^r^tEcciesia, similiter etdoraus Fortunati. Quoniam me dicta.

IN EPI8T0LAM II AD CORINTHIOS.
ARGUMENTUM. eos seductos esse a pseudoapostolis, discordiasquo-
Apostolo recedenle a Corinthiis, cum audisset que habere, scripsit eis priorem Epistolam in qua
607 HATOONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 008
fortiter rednrguit illos qui dissensiones interfmtres A qu,r facta estinAsia. Si dividimus mundum per tres
seniinabant. et eos qui cu:n illo societnteni habe- paites, invenimus raedietatem totius mundi esse
bant, necnon et illuni qui uxoreni patris m eeporat, Asiam, aliam vero medietatem tenere inter Euro-
queni pitpcipit ejici a consoriio oniniuin, tiadons il- pam et Africara. Si vero quadripartite illum divise-
luni Satan» ad cruciandum : in qua tradidit eis niys- rimus, erunt partes ejusEuropa et .\frica Asia ma- :

terium coiporis et san^iuinis Domini.et quod debe- jor. et Asia minor, in qua niultas tribulationes pro-
rent illud>umere, et quod debeivnt \iri el mulieres tulit Apostolus : dicta est autem generaliter omnis
in ecclesia stare De resurrectione quoque instituit Asia. Asia major,et Asia rainor. a muliere quadara
illos, etde inultis aliis rebus. Postquam vero cogno- qua} totius regni orit ntis imperium quod a
tenuit,
vit eos pcenitentiam egisse dt- suis ei roribus, illum suo nomine vocavit Asiarn. Ab Indico mari usque
quoque a suo consortio exclusisse qui inceslum pa- ad Britannicum omnes ilia^insulte, Asiana? vocantur.
traverat, uxorera patris acci|iiens, sciipsit eis a Ut ergo Corinthii qui persecutionem sustinebant ab
Troade hanc Epistolam laudatoriam et consoKito- infidelibus, non deficerent, dat eisApostolus semet-
riam, in qua dicit ilios misericoidiam invenisse et ipsum in exemplum. dircns Nolo ut ignoretis tri-:

revocat illum mi^erriinum, quem nntea tradiderat bulationes quas nos sustinemus. ut nostro exemplo
Satanse, reconcilians illum Ecclesice, hortaturque t> roboremini. Quid enim mirum si discipuli verberan-
illos seraper prolicere ad melioi*a. tur cum magistri decollentur crucifigantur, et lapi-
dentuv 1 Quam siipra modutn gravati sumus et supra
CAPUT PRIMUM. virtutc)}i. id- mCumApostolus in Epistola prima
Paulus apostolus Jexu Chrisli. Et hot- jam satis in dicat: FidelisDeus qui non patietur vos tentari su-
superioribus dictura est. Per vuluntalem Dii. Patris pra id quod potestis. quaerendum est quare hic dicat
et totius Trinitatis, quoniam sicut una substantia supramodumseessegravatum ? Ad qu<.d dicendum,
Trinitatis est et indivii^a majestas, ita et insepara- quia licet supra modum sint gi-avati, id est ultra
bilis voluntas. Et Tiniutheus, frater in fide, sive hunianum modum. et ultra quain humanafragilitas
socius in pi-aedicatione, non tamen aequalisin digni- sua virtute potest sufferre, non tamen ultra divinam
tate. Ecelesi.T Dei ijUcT est Corijitlij. Forsitan non virtutem, qua3 eis tolerantiam sustinendi et virtu-
habebant udhuc prielatum episcopura, ideo omni tem superandi tribuit, ita, inquit. sumus gravati,
Ecclesia} dirigit ut taederet nos eliam vivcre. Ta^dium est anxietas
Benedictus Deus, subaudis Pater Creator omnium animi aliquando pro aggravatione ponitur, ali-
:

rerum. qu\ eiit Patei Dumini?iostri JcsuChri.sti, tam quando pro odio, ut hic. Intantum finquiens) sumus
secundum divinitatem, quam secundum humanita- Q gravati pressuris, ut odio haberemus vitam praesen-
tem. Aliter Penedictus Deus Filius. qui erat in tem. etvellemus potius mori quam vivere sed ipsi
: ,

principio Verbum apud Patrem, qui est Pater in nobismetipsis responsum niortis habuimusut non
Domini nostri Jesu Christi, id est hominis a se simus fidenfes in nobis. sed in Deo qui suscitat mor-
assumpti. Totius enim Trinitatis opere creatus est tuos. Quod potest mors ioqui et responsum dare?
ille horao. Tamen considerandum quia dividimus Xos inquit. ipsi habuiraus in nobisipsis responsum
personas, sed non distinguiraussubstantias. A bene- inoitis.id est ipsa mors et tribulatio atqueangustia
dictionibus et laudibus inchoavit Apostolus more dicebat nobis in corde, dum cruciaremur Xolite ;

patriarcharum, sanctorumque Patrum quod ubi confidere in vobis, sed in Deo quoniam non potestis
:

invenitur. ea quae sequuntur prospere succedunt. vestra virtute autaliorum hominum vincere hos cru-
Pater misericordiarum^ subaudis sit benedictus qui ciatus. Ponite in Deo fiduciam et spem vestram, et

secundum muliitudinera errorum et criminum ve ipse qui suscitat inortuos. poterit utiquevos eruere :

strorum, largitus est vobis poenitentiara agentibus sic enim videbatur illis quasi de mortuis ad vitam
mukiplices misericordias, indulgendo vobis com- Ye\ oc2irentur. Adjuvantibus vobis inorationepro no-
missa scelera, et Deus totius consolationis ^suhtiudis bis. subaudis facta, ut erijdamur et nos de angustiis
sit benedictus. Recte Deus totius consolationis ap-
D hujusmundi, utex mullarum pcrsunis facierum cjus
pellaiur, quiaquicunque consolari raerentur ab illo, qux in nobis est donafionis., per multos gratix agan-
etperiilura con.solantur. L't possimus et ipsi consot^- tur pro nobis. Ecce confusa sententia. Iraperitus
ri eos qui in omni pressura sunt. Ideo consolatur enim fuit Apo.stolus sermon'\sed non scientia, sicut

nos Apostolus, liberandodeafflictionibus persecuto- ipsede seipso dicit. Istius versiculi ista est constru-
rura, etnos iterura nostro verbo et exemplo conso- ctio : Ideo per vestras orationes liberabit eteruet a
lemur illos qui in omni pressura et angustia sunt. pressuris persecutorum ut ex multis personis facie-
Et quomodo ? Per exhortationem qua exhortamur. rum. id est hominum. aganturDeo gratiae pro nobis

id estdocemur, liberandi, ^f ipsi a Deo. Exhortatio per multos homines ejus donationis quae donatio in
species est doctiinae Yerbi gratia : «um aut verbo nobise.st; sensus autem iste est Idcirco Deus nos :

simplici, aut exemplo suo vel aliorum consolamur liberahit per vestras orationes. ut cum nos fuerimus
aliquem ne desperet de salute, sed sit securus de liberati, ref-M-antur ei gr.iti;e a multis hominibus,
venia. quibus profu'mus etprosumus. atque prooesse pos-
Solo vos ignorare, fratres, de tribulatione nostra sumus, quod vos exaudierit pro nobis liberando nos
 ^

609 EXPOSmO IX EPP. S. PAULI. — IN EPIST. I AD COR. 610

Quod enim dicit multanim facierum, hoc est, quod A quaj sperat acciperea divitibus et principibus. quod
dicit ex personis. Donationis autein eju:^ u.a. ^ia protiiittit alicui. non sei'vans suum
iin|)K're dilfert,

tiam qr.a illi liberati sunt. proinissuiu, ul sit ajmd mc est ct iion ? id ost, ut
Nam gluria nustra. id est honor et magnificentia promittam rne venire, et non veriiam et videar :

nostra, hcec est ; Quac ? trstimunium conscientix no- veritatem loqui, et mentiar ? Minime.
strx^ quia conscientia nostra, id est mens nostra Fidelis autem Deus^ id est vera.x est, quia quid-
perhibet noltis testimoniuin quod i-ecte ci"edimus, quid promittit, oporeimplet; et ipse qui est verax,
bene docemus, sancte vivimus. etijuud in simplici- ipse cognovit, (juia serinu nustrr qui fuitapud nos,
tate curdis et sinceritate Dci, id est in veritate. et quando vobis pra^dicavimus, vel qui fit modo de
non duplici animo, neque«/^ sapientia carnali^ con- moo adventu ad vos, non cst in illo, subaudis ser-
versati sumus in hoc mundo, scd in (jratia Dci, id mone cst et non, id est veritas et mendacium, aut
est in sapientia quse gratis a Deo nobis data est. mutabilitas aliqua, ut verum viderer loqui, et non
Pseudoapostoli conversabantui' duplici corde, quia esset verum sed est in illu se»-mone cst, hoc est
; ;
:

aliter docebant atque aliter vivebant. Vel quia po- veritas ibi est ;
quia in veritate locutus sum ;
quasi
tius pro lucris temporalibus pnedicationi insiste- diceret : Idcirco aura mendacii non moveor, quia
bant, quam pro amore Dei et salute aliorurn. Philo- olenitatis vitio non succumbo.
sophi quoque prtedicabant in carnali sapientia, id Dei enim Filius est, suh?iudis Jesus Christus, ryia"

est philosophice. et fucato sermone, volentes appa- in vobis prxdicatus est per me, et Sylvanum^ et Ti-

rere sapientes Christum negabant

: vel iu hoc, quia motheum. Sylvanus ipse est Sylas et Syleas, sicut
passum, mortuum, atque a mortuis resurrexisse ;
Lucius ipse est Lucas.Quare ergo ponitur Sylvanus
abundantius autem ad vos, in simplicitate conver- ante Timotbeum ? Quia ante electus est ad fidem,
satus sum quia cum ab aliis ecciesiis aliquid ac-
: et conjunctus ad praedicationis officium a Paulo
cepissem, a vobis nihil accepi, ne occasionem faisis apostolo quam Timotheus. Ideo, inquit, quia Jesus
apostolis darem accipiendi munera, et ut vos libe- Christus Fiiius Dei est, no?i fuit in illo^ id est in
rius reprehendere possem. Christo, est et non. id est mutabilitas aiiqua, aut
Non ennn aiia scribimus vobis modo quam cjux veritas cum mendacio ; scd est, id cst veritas, vi
lerjistism priori Epistola, et cognovistis/m vita mea iUo fuit ; sicut ipse dixit : Ego sum veritas (Joan.
atque praiilicatione, quod uscjue in finem vitse nos- xiv).

tra^, vel die judicii, cognoscetis quse scripsimus, et Quotquot enim i^romissiones Dei Patris suntiactdQ
qua; praedicavimus vobis ; sicut ct cognovistis nos ex per prophetas de nativitate Christi, passione,raorte,
2mrte, non per omnia, quoniam non omnia potui- resurrectione atque asconsione ejus, de salute quo-
mus vobis njinistrare et manifestare quie intellige- que gentium,/;^ illo c.s/,idest, in Christo adimpletae
bamus de Deo, qum adhiic parvuii eratis sensu ;
sunt veraciter. qui semper esse habet, et in illo est
j//orm r^.v/ra 5«?nz<.y, quia vos gloriari potestis, quod veritas promissionum. Unde ipse dicit pendens in
sanctos et veridicos pnedicatores habetis, sicut et cruce : Cunsummalam est {Joan- xix), id est, com-
vos gloria nostra eritis in die Douiini, id est in die pleta sunt omnia quae de rae praidicta erant. Ideo
judicii, quando coronam aeternae remunerationis et per ipsum Amen Deo ad gloriam nostram. Ideo
pro vobis recipiemus. quia in Christo adimpleta) sunt veraciter illa) pro-
Et hac confidentia, sive spe, securus de vobis, vo- raissiones per ipsum, id est per Christum, amen, id
lui prius venire ad vos, quando priorem Epistolam est Deo Patri verit;is tribuenda est ad gloriam nos-
direxi vobis, utsecundam gratiam haberctis Ila- tram, quia suraus ejus apostoli et ministri. x\iii ad-
buistis unam gratiam, quando priraura ad vo» veni, diderunt ante amen, clicimus araen,quod non vide-
dura cito venistisad (idem et debui iterum veniie ; tur de textu, sed deglossa.Quoraodo autem ad glo-
ut vos castigarem et corriperem. ut et vosmetipsos T'iam ipsarum ti'ibuenda est veritas per Christum
emendantes, haberetis secundam gratiam. Sed ideo p.Deo Patri ? Quia quod Christus in se complevit, et
non veni, quia timui, siveniiem, quod non possera ipse prasdicavit. et apostolis tradidit, et illis praedi-
Tos ita corripere per raeam praesentiam, ne forte cantibus Deus Pater miracula faciendo, ostendebat
impatientes essetis, sicut verbis per epistolas levius verum esse quod ipse promiserat. et quod iili prae-
admonendo. dicabant, et in hoc gloria erat illorum.
Cum ergo hoc voluissem^ id estcum ad vos venire Qui autem confirmat noiJuda^os in Christo vobis-
voluissem, dum non veni, nuncjuid levitate usus c«>n; id est in fide Christi et conjungit inuno lapide
sum ? Levitate dicitur uti, qui quod permittlt ver- angulari duos populos, et qui unxit nos,gratia Spi-
bis, non explet operibus. Et Apostolus tunc levitate ritus sancti, id est qui dedit nobis remissionem
usus esset, si promitteret se venire, et proraissum peccatorum per gratiam Spiritus sancti, Ueus, su-
suum non Sed dum non promisit, quam-
expleret. baudis est verus. Testamento sacerdotes
Jn Veteri
vis vellet, non tamen usus est levitate. Aut qu,-f co- et reges ungebanturoleo visibili. InXovo autem om-
gito., secundum carnem cogito ? id est carnaliter et nes fideles unguntur non tantumoleo visibiii quan-
humane. Secundum carnem cogitat, qui pro amici- tum invisibili gratia videlicetsanctiSpiritusinbapti-

tiisethonoribusprincipuQietproIucris teinporalibus smate ; et per manus impositionem^ fmntquereges

 611 HAYMOMS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. - COMMEXT. RIBL. 61 ti
«nimarom. et sncerdotes populoruin, ut sanctirueiU A tlariruiteos fortiter, et pnvcepit illum qui incestuni
eo>, ju.\ta quoti IVtrus dicit . \'os aulcm {ff/tus rU })atiaverat, a conscrtio omnium exdudere. Cujus
etum, reyale sarerdutium^ gens sanrta (/ Pctr. u), verbis illi obedientes fuerunt. egeruntque pceniten-
qui et signavit nos, id est qui nssignavit nos. ilando tiam, et illum a se sequestravci iiiit. Quod ut Apo-
signum suum nobis. Duni enim dixit Christus : 6\'- stolus agnovit, valde lcetatus est, reducit tamcn eis
cut me misil Patet\ et cgo mitto vos {Joan . vi), sig- ad memoiiam quahter eos dellebat, et alloquitur
nnm suom in eis posoit, cl deiiit pignus spiriius in iJlos adhuc. inquiens : non ut contristemini.subau-
cordibus nostris. Pignus est proprie quod propter dis hiec scribo modo, qui pcenitentiam habuistis, '
rem creditam datur. ut dum illanHlditatuerit, istud sed ut sciatis quam habeam abundan-
charitatciii
recipiatur. Sed hic .\posloius potius. pro arrha po- tius in vobis, subaudis postquam audivi vos poeni-
Deo
sait, quic sit de piomisso. et
datur, ut certus tentiam egisse.
quod minus deest. compleatur. Nos ergo arrham Si (juis auiem contristavit me, subaudis sive ille
sive pignus accepimus. giatiam vidclicet sancti Spi- qui uxnrem patris accepit, seu ilii qui ad vitia pri-
ritus in baptisinaie, ut securitatem et certitudinem stina reilierunt, non me conirisiavit, subaudis so-
de promissione aeteruie patriae habeamus. Teslem lum. scd cx parie, subaudis contristavit vos. qui
Deum invoco inanimam meam. id est, si mentiar, Bcondoluistis superillorum reatibus, et qui mihi es-
illuni invoco contra arimam meam, quod parccns tis in charitate uniti. Sequitur : ui non onercmom-
tobis non veni ullra Corinthum, id est, ne vobis ncsvos. Onerare est onus et pondus aliquod impo-
oneri essem, et vos contristarem meo adventu. pe- nere.Sensusisteest Xonrepiehendiideodelinquen- :

perci vobis ne venirem Corinthum, ultra, id est tes, neque excommunicavi in priori epi.stola, ut vos
postquam a vobis recessi. .\on quasi dominamur onerarem ea correptione. qui perfecte conversami-
fidei vestne, sicut imperatores, quia unius fideijam ni, ncque etiam ideo recito talia, ut vos onerem

suitjos vos et nos, sed adjutores sumus gaudii ves- modo excoinmunicando et redarguendo, sed ut illi
tri, id est gaudemus in fide bonisque operibus. Xam corrigerentur qui a via rectitudinis deviaverunt.
fidi! non dominamur vobis. Sic de-
stati<. et idciico Sufficit illi, fornicatori, qui cjusmodiestyuMicet
bent pnelati agere quos vident concordare sibi in
; qui uxoreni patris accepit, objurgatio haec, id est
bona conversatione non debent se illis praeferre, sed correptio et redargutio, qus- fit a pluribus, id est,
cotcquare. Quos autem a via rectitudinis vident de- sufficit ad poenitentiam correptio ct objurgatio
illi

viare.in illos debent auctoritatem et potentiamsuie geneialis, et quod a consortio omnium vestruin ex-
prcepositurseostendere.qr.od utrumque Petrusosten- clusus est. Xam in priori epistola pra^cepit illum
dit in Cornelio et Anania, humilians se ergaCorne- C ejici a societate fideliuin, inquiens : Expurgale ve-
lium : et solo verbo Ananiam cum uxore perdens tusfermentum (/ Cor. i), illuni peccatorem qui uxo-
rem patris accepit, expellite et ejicire a vestro con-
CAPUT n.
sortio et ne in desperationem detaberetur si sem-
;

Si ehim ego tos contristo, et quis est qui me /wti- per exclusus esset a societate tldeliuM, reconciliat
ftcet, nisi ille qui contristatur ex me ? id est. si ego illum hoc modo cognoscens illum esse purgatum :

contristo aliquem vestrum fortiter redarguendo, et diabolo etenim suggerentepeccavit. et eo flagellante

acriter corripiendo, quis est qui rne loetificet, nisi purgatus est, quando traditus est potestati illius.
ille qui contristatur per meain admonilionem de Itaut ccontrario magis donetis, id est. tuncsufliciet
reata suo promovendo ad pa?nitentiam? Dum enim ei objurgatio quae facta est illi ab omnibus vobis,si
ille contristatur de peccatosuo etagit poenitentiam, econtrario indulgeatis ei quod deliquit, et console-
tunc me lcetificat. Sic unusquisque praedicator et mini eum, ne forte, subaudis exclusus a vobis, abun-
pr£elatus,quo amplius videtcontristari subjectosde dantiori trisiitia absorbeatur qui cjusmodi est, id
reatu suo, et lugere pcenitentiara agendo, eo am- est,ne forte in desperationem cadens suffocet se
plius laetificatur certus de salute illorum. laqueo vel tradat se voluptatibus hujus saeculi, di-
Ne tristitiam super iristiiiam habcam. Modo qui- D cens intra se : Jam quia a societate fidelium in prae-
dem aodiens vos variis erroribus implicatos, haboo senti et in futuro ero exclusus, inseram rae omni-
tristitiam, sed si venero ad vos et incorreptos vos bus delectationibus et voluptatibus. Indulgeteei, et
im'enpro.tnnchabeotristitiam super tristiliam.ideo- consolamini eum, ne desperet de venia etsalute.
que vos moneo utcorrigatis. Propter quod^ subaudis ne forte absorbeatur a
Num ex muV.a tribulatione et angustia cordiS,quod nimia tristitia, et labatur in desperationera, obsc-
unnro est,scripsi vobis priorem epistoiam per mnltas cro ro.v, Corinthii, ul confirmetis in illum chariia-
lacrgmas, id est. pene quot syllabas dictabam vel tcm^ recipicndo illum in vestram societatem et
scribebam, quasi tot lacrymas fundebam. Audiens communionem.
Apostolus quosdam Corinthiorum ad })ristina vitia Ideo enim et scripsi vobis^ subaudis ista de rece-
redisse, et ad fornicationem, et poenitentiam non })tione illius fratris, ui cognoscam experimentum ve-

egisse, insuper qaemdam illorum accepisse uxorera strum, id est, ut probem an in omnibus obcdientes
patris. niiniam tristitiamhal)uit, et multum deflebat siiis, qua) vobis pi a:»c<'pero. Jam superius obedientes
606. Unde et priorem epistoiam eis misit in qua re- illi fuerant, quando illum a suo collegio expulerunt,
613 EXPOSITIO IX EPP. S. PAULI. - L\ EPIST. I AD COR. M
et qunndoprtecepitut viri non velato rapite starent A contradictores, philosophos videlicet, nnagos etalios

in ecclesia, niulieres velato. et volebat adiiuc pro- pliiiiinos. nec poterat ipse solus utrumque ai^ere,eti

bare obedientiain illorum in hoc, ut revocarent philosophis resistere, et volentibus credere verbuni
ejectum. salutis pr;cdicare. Si auteia Titum invenisset ibi
Cui aiitcm aliqxtid (tonaslis el et/u. Paulo a()Ostolo sic.uti sperabat, ipse uti(|ue resisteret adversariis,

morante apud eos,cuidam peccanti dimiserunt quod et Titus pnedicaret simplitioribus qui desiderabant

deliquerat, et ipse Apostolus ne videretur ab illo- credere. Apparuit quoque ei in eodera loco vir Ma-
rum unione sejungi, indulsit e tiamipse illi. Unde cedo, dicens : Transicns in Marcdonia)n adjiiva nos
dicit modo Cui autem donastis, sive indulsistis,
: [Acl. xvi), qui a doctoribus angelus bonus ejusdera
quando apud vos eram, et ego similiter donavietin- gentis prsepositus fuisse creditur.
dulsi. Consuetudo est dicendi, donavit mihi pecca- Dco aittem. subaudis Patri, ^/Yi/«a.v referimus,fyMi
tum, id est indulsit. Volens ergo Apcstolus provo- semper triiimphat nos, id est, qui facit nos semper
care illos ad reconciliationem ejecti. et ut ei dimit- triumphare. et victoriam habere, in Christo Jesu,id
terent, vult ostendere ut sicut ipseindulsit peccanti est. per Christum Jesuin infidelitatem destruendo,
quando illi dimiserunt, sic et illi in.dulgeant duni et fidem in cordibus credentium plantando, et infi-

ipse indulget. Qua[)roptei- subdit: Aam et erjo qu ud ^ ^eWhxxa efficiens fideles^ et odorem notiti/u siCct' mani-
donavi, sive indulsi illi, si quid donavi prbpter vos, festat per nos in omni loco^ tam in Juda^is quam in
qui volebatis ei dimittere, indulsi et ego m persona gentibus. Odorem in hoc loco appellat cognitioncm
Christi, hoc est vice Christi, qui nobis apostolis de- sanctae Trinitatis. Aromata igitur et unguenta cum
dit potestatcm ligandi et soivendi.Non leviter dabr.t alihi sint,alibiodorem reddunt, sic apo.>^toIis prccdi-

indulgentiamApostolusdelinquentibus,nisiilIi quem cantibus fidem sanctae Trinitatis,et notitia divinita-

videbat a Christo esse solutum,cujus poenitentia ac- tis omnipotentis Dei, cum ijjsadivinitas non videre-
cepta erat Deo. i't non circumvcniamur, idestdcci- tur, utpote quce invisibilis e.st, dum per prsedicatio-
piamur, aSatana. Ideo, inquit, j^rsecipio vobis utin- nemapostolorumrecipiebantfidomejus.odoreinquo-
dulgeatis fratri peccanti, sicut et ego indulgeo, ne dammodo et cognitionem divinitaiis illius percipie-
decipiamur a Satana qui desiderat discordias gene- bant : quia Christi bonus odor sumus Deo in his qui
rare. Plerumque dum unus vult misericordiam ex- pereunt, ctinJiis qui salvi fiunt.Jjegimuiim Genesi,
hiberi fratripeccanti, dimittendoei quod deliquit
quod Xoe offerentesacrificium postdiluvii cessatio-
et
reconciliare conventui fidelium, alius diabolo sua- nem. odoratus est Dorninus odorem suavitatis in-
dente non vult indulgere perinanens in duritia sui tantum ut benediceret illi et filiisejus Xon debemus
cordis. Unde ssepe solent oriri discordisc et rixaein-C ergo pueriliter intelligere quod Deus, qui spiritus
ter illos qui dissident et discordant in judicio. Aon est in odore et fumo carnium delectetur sed inten- :

enim ignoramus cogitaliones ejus. id est, astutias, tionem illiusboni viri sancta appellat Scripturaodo-
dolos et fraudes diaboli non ignoramus,sed scimus. rem suavitatis. qua delectatus est Deus. Similiter
Cum venissem autem Troadem. Troas civitas est in hoc loco intelligendum studium etbonam volun-
Graecorum, quae Troja olim vocata est et ponitur t;item intentionernque odorem appellatum. Christi,
;

improprie Phiygia enini provincia est Gra^corum.

: inquit, bonus odor sumus Deo, id est. in Christum
Troja regio est in ipsa Phrygia civitasvero appel- credentes, et a Christo educti. preedicando my6.te-
.

lata est Itium, sicut in Yirgilio habctur Cecidilque rium incarnationis ejus, passionis, resurrectionis,
:

s?//jcr^w?>i /^iwm. Pleruraque ponitur nomenregionis ascensionis, mysterium quoque sanctse Trinitatis ;

procivitate, et RppeWnim^Tvoja.Proplcr Ecaiigclium bonus odorsumus illius, quia bonam famam ejus ac
Christi, id estad pr^dicandum Evangelium Christi, totius Trinitatis gloriara priedicanius, Deo suhaudis
etostiummiliiapertum essetin Domino^id est,raulta Patri placentes, talia faciendo. Et notandum quod
corda hominum parata per Doininura ad credendura, subjungat : In his, inquit,qui salvi fiunt nostra praR-
non habui requiem in spiritu mco, id est in animo dicatione, et in his qui pereunt bonus odor suinus
meo^ eo quod noninvenerim Titum, fratrem »ieu/«; D Christi, Deo Patri placentes ;
quia sicut placet Deo
sed vatefacie/is eis, id est, salutans eos, j^ro/^ci (/5 nostrura bonura studium, quod impendimus his qui
sum in Macedoniam provinciam aliam Graecorum. salvantur, sic placet etiam illud quod iinpendimus
Dicit beatus Hieronyraus :Quia non invenit listulam his qui pereunt, quoniam nostra voluntas talis est,
suam Apostolus, id est Tituin interpietera suura, ut vellenius omnes (si possemus) salvare : ideoque
ideo recessit. Sed quaestio est in hoc loco : Si Apo- delectatur odore nostrae intentionis. Sive ergo in
stolus omniura gentium liiiguis poterat loqui, sicut his qui salvantur, sive in his qui pereunt, bonus
ipse dicit in priori epistola Gratias ago Deo quod: odor erant apostoli Deo Patri placentes, quia sin-
omnium. vestrum linguis toquur (/ Cor. xiv), quare ceriter et sine adulatione pra^dicabant.
recesserit a Troade quod scilicet Titus abesset,ma- Atiis quidem suraus odor mortis in morlem, illis

xime cum multa corda essent parata illi ad cre- videlicet quibuspraedicamus.sicontemnuntcredere:
dendum ? Quie hoi; inodo solvitur, quia dum venis- atiis aut m odur vitx in vitam, illis qui audiunt et
set Troadein, licet raulta corda inveni.-set parata ad credunt Cum una esset praedicatio apostolorum,
credendum, invenit tamen multos adversarios et quam impendebant omnibus et vulentibus credere,
 :

615 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. GOMMENT. BIBL. 616

et noii volentibus. quibusdain erat ipsa pranliontio Anobis testimonium laudis perhibeant. Exponit ergo
orustus et odor tno'lis i\\ inortem iuternain, potius causain quare non indigeat, mquiens :

quam ad piiesentem, quain habemus cominuniter Epislola nostra voseslis,scripta i/i cordibus nostris.
cum animalibus et pecoribus, quia icteinaiiter inde Epistoh» signum est salutis, quia salutem mittentis
damnabantur quod noU'bant obedire verbis Evange- contiiiet, et de illius salute kiquitur, cui mittitur.
lii quibusdam autem eratodoret gustiis vitie ad vi-
;
Eiiistohi. inquit, nostra vos estis, Corinthii, scripta

tam leternain percipiendam,qui perinam salvaban- in coidibus nostris, quia de vestra salute die no-
tur. Sicut enim credentcs per iUam salvi liebant, ita ctuque meditainur et cogitamus, et ipsa intentio
increduli damnabantur, quia inexcusabiles erant. nostri cordis jjerliibet vos testinionium laudis, quss

Et ad /itM*, i>ubaudis di>.cernenda (juis ta)n idoneus epistola. scitur ct leyitur ab omnibus hominibus,

et aptus praedicator est. ut possit discernere qui id est ab omnibus hominibus scitur et legitur, non
sint ejus piirdicatione damnandisalvandi atque : oculis corporeis, sed menteintelligiturilla epistola,

NuUus. Ideoque omnibus impendendus est sermo id est, hoc quod de vestra salute semper cogita-
pi*a?dicationis mus.
yonenim siimus nos apostoli sirut plurimi adul- Manifestati quoniam episiola estis Christi. Ex su-
terantes verbum Dei. Hic percutit psendoapostolos. -B perioribus pendent : Yos qui estis Epistola nostra
Sicut enimadulter non causa ainoris filiorum adul- scripta in cordibus, vos estis manifestati aliis quod
teratalteriiis uxorem,sed causa sua? libidinis explen- nostia pra^dicatione ad fidem venistis, quoniam
dce ita falsi apostoli aduherabant verbum Dei,quia epistola estis Christi. Ministrata a nobis, et scripta^

non ideo praedicabant ut (ilios spiritales Deo acqui- non atramcnto^ sed spiritu Dei vivi. IUud quod
rerent, quia falso pra^dicabant.neque })ro remune- atramento scribitur oblitterari sive deleri pc test,
ratione ccelestis patriie.sed pro luciis temporalibus, lidesautem quai a Spiritu sancto scribitur. qui

et In hoc etiam adulterabant

favoribus humanis. semper vivit, aeterna est, quia sicut ilie Spiritus
verbum non recte neque veraciter illud
Dei, quia a^ternus est, ita iUa fides a.'terna est .Vanifestati
docebant, dicentes Christum non esse mortuum, estis, inquit, quod nostra praedicatione cn didistis,

neque a mortuis surrexisse. Apostoli autem non quoniam epistola estis Christi, id est fidem ilJius

adulterabant.quiaspirital*^s filiosDeoacquireredesi- habetis, a qua diciniini Christiani : quie lides a

derabant,et non pro lucris temporahbus, sed proproG- nobis est ministrata, qnia fides ex auditu est {Rom.
raio aeternai beatitudinis praedicationi insistentes, X), et a Spiritu sancto est scripta in cordibus ve-
neque pro favore et laude humana lectissime prae- stris, quia aliis datur fides in eodem sj)iritu. Non
dicantes, sicut idem Apostolus subdit, sed ex si7i- *^est scripta ilia fides in tabulis lapideis sicut lex

ceritate, inquit, praedicamus, id est ex puritate et Mo5'si, sed in tabulis cordis carnatibus. Praevidens
veritate ; sed sicut ex Dco, id est ex Spiritu sancto omnipotens Deus duritiam cordis .iudieoruni, eara-
accepimus, ita pra^dicamus quia unius substantiae dein legem quam eis dabat, in lapide scripsit, ut
existens cura Patre et Filio unus est Deus, coram per lapidem duritia cordis illorutn designaretur.
Deo subaudis loquimur.id est, sic praedicamusquasi Per tabulas ergo lapideas debemus inteiligere dura
in prsesen^ia Dei semper simus positi, et ipse sit corda hominum et msensibilia, in quibus non scri-
noster adjutor. Revera enim ipse ubique praesens bitur iides Christi, quia nulJa praedicatione, nuUis
adest. In Chriato Jesu loquimur. id est ad honorem terroribus eraolliri possunt.Per hoc vero quod dicit
et gloriam Christi Jesu. Sed in tabulis cordis carnalibus ^dehemus intelJigere
CAPUT III. cor molle et sensibiJe, quod sentit et flectitur ad
Incipimus iterum nosmetipsos commcndare ? Id moJJitiem, et intelligit quod dicitur, recipit et con-
est laudare. Nunquid non se et alios jam iaudavit tinet, in quibusscribitur epistola Christi, id estfides

paulo superius? Fecit utique et superius, et iteruin in Spiritu sancto.

isto in loco atque in sequentibus. Sed cura sapien- Fiduciam aulem talem habemus per Christum acl

tia dicat per Saiomonem Laudet te alitniis, et nonJ) Deum. In hac lectione vult Apostolus difrerentiani
:

05 tuum{Prov. xxvii), quare se laudabit Apostolus? et distantiain facere inter Moysen legislatorera et

Nimirum idciico ut Corinthios ab amore pseudo- Christura datorem Evangelii, inter legem et Evan-
apostolorum retraheret ad suutn amorem, alio- geliuin, inter doctores legis et Evangelii : et osten-
rumque veridic irum apoatolorum. Aut nunquid dit quia quanta distantia est inter Moysen et Chri-
egemm sicul quidam commendatiiiis epistolis ? Id est stum, tanta distantia est inter legera et Evange-
laudatitiis, quae ab aliis gentibus et Ecclesiis, ad vos lium, et inter doctores legis et Evangelii, demon-
mittantur. aut a voljis ad alias, qu£e vobis testimo- strat quoque quia nihilsumus, nisi Domini miseri-
nium laudis et sanctitatis perluheant.sicut quidam, cordia etgratia reganiur. Fiduciam, inquit, id est
subaudis faciunt,pseudo videlicet apostoli et Judaei, audaciain et lidein ialem habemus per Chnstum Do-
qui accipiunt a scribis et Phari.saeis pontificibusque rainura nostrura cujus passione rederaptiet recon-
Judaeorum epistolas laudatitias, ut pro sanctis et ciliati sumus ad Deum^ id est apud Deum Patrem,
religiosis a Pra^dicatoribus habeantur? Non indi- qualeni ego dicturus et scripturus sum in sequen-
gemus ve&tra laude, neque epistolis laudatitiis qute tibus.
 ,
: :

617 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IX EPIST. II AD COR. 618

Non qiiod sufficientes simus cogilare aliquid «Abratica : quicumiue volut^rit eamdem legem carna-
nobis^ quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo liter observare, morietur in anima quia anima quae
est. Hic destruit omnem confidentiam liberi arbitrii, peccaverit morietur. Unde et idem Apostolus in

per quod multi putant se posse bonum aliquod agere epistola ad Galatas, ait : Vere dico vobis, quia si cir-
sine gratia Dei ; et idcirco ista omnia ait, ut osten- cumcidamini, Christus niliil vobis pruderit [Galat. v),
dat niliil boni sua virtute et prudentia cogitare et scimus quia quibusChristus non prodest, mortui

aut facere, Dicit ergo: Non habemus talem fiduciam sunt in anima. Qui vero spiritaliter voluerit eamdem
velaudaciam, quod simus suffiricntcs, id est, quod iegeni servarc, circumcidendo se spiritahter in
possimus cogitare a nobis aliquid boni de vestra sa- baptismate, ubi est vera exspoliatio vitiorum, ob-
lute vel nostra, quasi ex nobis aliquid boni vobis fu- servando sabbatum, id est quicscendo a pravo
turum sit sine gratiaDei,."f6'£/ sufficientia exabundan- opere, et omnipotenti Deo spiritales hostias ofFeren-
tia nostra ex Deo est, qui dat vclle posse, id est, non do, seipsum quoque mortificando cum vitiis et con-
solum non valemus bonum aliquod perficcre sine cupiscentiis, ille vivit et vivet in aeterna vita. Inde di-

Dei misericordia et gratia prcecedente et subsequente cit Apostolus : Littcra occidil m anima modo, id est
sed nec cogitare. Dei enim gratia nos praevenit, ut litteralis intelligentia legis : spiritus autem vivificat^

veiimus, et ipsa nos subscquitur, ut possimus. Unde g id est spiritalis intelligentia vitam aeternam praestat.
exorabat Psahnista dicens : Misericordia ejus prxve- Quod si ministratio mortis^ id est, si lex quie mi-
nict me (Psal. lviii), et Misericordia tua subsequetur nistra erat mortis, sicut modo dixiraus, deformata

me {Psal. xxii). Si enim non valemus cogitare, quo- vel scripta litteris in lapidibus fuit, subaudis Moysi
modo poterimus perficere ? i?i gloria, ex claritate vuUus, ita ut non possent
Qui, subaudis Deus, fecit nos idoneos, id est aptos intende^e filii Israel in faciem ejus propter gloriam
et congruos, ministros Novi Testamenti, non littera^ vultus ejus, qux gloria vel claritas evacuatur., quo-

sed spiritu, id est, non fecit nos ministros in littera modo non magis ministratio spiiitus, id est doctrina
legis, ut prsedicaremus circumcisionem carnahter et pra^dicatio spiritahs Evangehi erit in gloria?
observandam, aut sabbati otium, aut neomeniarum suis ministratoribus et observatoribus. Isto in loco

ritum celebrandum, sed in spiri-

vel sacrificiorum vult ostendere, quie distantia sit inter legem et

taU intelhgentia Evangehi, quod spiritahter intel- Evangehum, et Moysen et doctores Evangeiii, sicut
ligendum est : et cujus observatio Spiritum san- jam supra diximus. Legiraus in Exodo^Exof/. iii,iv),
ctum tribuit terapore baptismatis. Quod autem dicit quod Moyse descendente de monte, facies ejus erat
idoneos ministros se aliosque apostolos fuisse, ita cornuta ex consortio sermonis Dei, id est radios
accipe idoneus minister est proprie congruus et quosdam emittebat splendoris sicut sol, intantum
utihs, atque ihi rei aptus de qua sermo agitur. ut non possent intendere fihi Israel in faciem ejus,
Litteraenim occidit, spiritus autem vivificat. Duobus sed quando egrediebatur ad populum, ponebat vela-
modis est inteUigendura. Littera legisMosaicaeocczVZ/i men super faciem suam. Sed quaerit forte aliquis :

hominemcorporahter,jubendo, etnon juvando.Dum Quare iUi gloriam et claritatem mortahs hominis

enim dicit lex Xon occides, non aduUerium facies;
: non poterant intendere ? Cui respondendum est,
qui occid»^rit, vel qui aduUerium aut taie ahquid per- quia Moyses sanctus et justus erat, ideo coruscabat,
petrarit, reus erit judicio, id est occidetur, igni cre- suumque splendorem ipse poterat ferre iUi autem :

raabitur, lapidibus obruetur,in patibulosuspendetur qui pvccatores erant et increduU, non fuerunt digni
et non juvat quo impleatur procul dubio ipsa occidit contemplari splendorem ejus. Sensus igitur iste est
horainem, quae judicium dat ut occidatur, licet ipsa Si Moyses tantam claritatem habuit in vuUu, quando
non sit causa raortis ejus. Spiritus autem vivificat. legem dedit populo, qaae ministra erat mortis, quia
Evangehum quod spiritahter intelhgitur, et quod mortem rainabatur, quanto majorem gloriam habe-
Spiritum sanctum praestat, non solum non occidit bunt ministri EvangeUi, qui virtutem et justitiam
hominem in praesenti, sed insuper vivificat, id est ministrant, qure vitam aeternam proestant ? raulto
vitam aeternara praestat. Nusquara enim Evange-D majoremgloriam etciaritatem habebunt: quiaeam-
lium jubet occidi hominem, sed provocat post dem claritatem habebunt, quam ostendit Dorainus
culpam ad po^nitentiam, promittens vitam aeternara in inonte tribus discipuhs, quando visi sunt cum eo
Poenitentiam (inquit) agite., appropinquabit rcgnum Moyses et Ehas in raajestate et claritate. Videbunt
calorum {Matth. iii). Aliter. Ante Doraini adventura enira oculis corporeis gloriara claritateraque clari-
erant quaedara opera legis, quae a levioribus peccatis ficatac huraanitatis Filii Dei, ut beatus Leo dicit, ip-
mundabant suos observatores, verbi gratia : sicut sique earadera gloriam habebunt, gloriam vero Divi-
circumcisio, quae originale peccatum toUebat, quam- nitatis et totius Trinitatis mente contemplabuntur
vis aditum patriae coelestis non reseraret, et sicut solummodo : quia Deus spiritus est, id est, spiritu
erant multa alia, pro quibus offerebantur holocau- debet videri. Dicit enim beatus Leo in expositione
sta {Levit. xii), et de quibus dicebatur : Si quis hoc illius Evangelii, illam claritatem et gloriam non
vel iUud fecerit, offeret arietem aut aUquid tale, et fuisse divinitatis Filii Dei gloriara, sed humanitatis.
mundabitur. Post Domini autem adventum, in quo Alioquinquomodo esset verumquod dixit adMoysen
(.orapleta suntin veritate omnia illa figurativaet um- {Exod. xif) : Non videbit me homo et vivet quando :

P.\TROL. CXVII. 20
 :

M HAYMOXIS HALBF.RSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. — COMMfeNT. BIBL. 6U

ilie dixit: Osten-Ie mihi tripsum, iil ost, invisihilita- Ag«^Iii qum clatnr ininistratoribus pjus et observato-
tem tuain ? Altiori igitur intolleclu Moysos, (jni po- ribus. inajoi- est gloria legis qua3 splen<luit in facie
nebat velarnen super faciein suain, ne inten<Ierent Movsi. quia illa fuit teinporalis, et a quocunque
in euin filii Israel, signilicat ipsain legern. sicut in feiii potuit et videri, ista autem rrterna ent, nec
Evan^elio Doininus tv^statur ilixisse Abraliam ad potuit teni ab apostolis quando a Domino ostensa
diviiem : Habtnt Moijs^n (Luc. xvi). id est legein. est in monte, quia statiin la{)si sunt in terram velut
Velamen illud si^nificat intelli<;entiam litteraleni et mortui. Quapropter laborandum est omnibus ut
Instoricum sensuin, quo obumbratur ipsa lex, infi- observatores siiuns Evangelii : quatcnus ad illara

deliias quoque et ignorantia loniis Juda^orum Vela- gloriam digni simus pertingere quam promittit.
men ergo qut)d ponebat super faciem suam Mojses, .Xaui ncc glorificatum cstquod claruil ?;? hac parte
hon sinebat illos cernere gloriam vultus ejus. quia propter excelt> ntcm gtoriam In hac parte dicit in
inQdelitas, ignorantia, et peccatum eorum, litteralis Moj'se E.rod. iii), vel quod nairat in hac parte
quoque intelligentii. et historicus sensus non per- libri Exodi de splendore vultus illius, excellenteni
mittebat illos penetrare et intelligeie gloriam S[)iri- gloriam appellat. qua Dominus glorificatus est in
lalis intelligentire, quae latebat in lege Quod vero monte ex qua glorificandi sunt onines electi, et est
dicit gloriam et claritatem Moysi evacuatam, dicit, r» sensus : illud quod splenduit in facie .Moysi, non est
quantum ad litteram pertinet : quia Moyse mortuo, glorificatum, id est, nonfuitgloria vera. quia evacuari
facies ejus quae ante splendoris radi s emittebat. in potuit per mortem illius : nec fuit gloriosum corn-
pallorem versa est. Altiori autem sensu et sublimiori paratione istias gloriie, quae {cternaliter manebit, et
secundum Augustinum : Gloria legis qu?e videbatur multo amplior enim quod nulli profuit
erit. in hoc
esse in f-stivitatibus et operibus evacuata est, adve- gloria vultus ejus, quasi non fuit gloria, quia non
niente Chiisto. quem illa significabat : vel etiam habuit fructurn gloriae Aliter Quod dicit in hac :

pars spiritalis intelligentice. qUcC a quibusdam intel- j)aite, quasi in istam part<^m, id est quod claruit et

ligebatur, sicut a Moyse, Josue, iSamuel David splenduit in Moyse, non est glorificatum in hac
cieterisque talibus. adveniente Christo, in quo com- parte, id est quantum ad istam partem gloriaeEvan-
pleta est et a quo manifestata est apostolis ex toto. gelii pertinet, non est gloriosum propter istara glo-

Statim utvfuit plenitudo, evacuatum est illud quod riam majorem

€x parte erat, non ut cessaret penitus, et periret Si enim quod evacuatur, pcr gloriam est, multo
ij)sa intelligentia spiritalis, sed ut in rnelius profice- magis quod manet in aeternum, in gloriaest, id est,
ret, atque augmentum capen-t. Verbi gratia : Sicutp si iex qu[c evacuari potuit, in gloria fuit Moysi
evacuaturintantia et pueritia, advenienteadolescen- suisque obs«'rvatoribus, multo magis Evangeliura,
tia, et adveniente juventute evacuatur adolescentia, quod manet in {cternura, in gloria est suis ministra-

dum in melius proficit. In Evangelio autem non fit toribus et occultoribus. Quantum enim inter imagi-
ita, quia Evangelluin spiritaliter intelligitur ex toto, nem distat et veritatem, tantum distat intergloriam
nec evacuatur, quia reternum est. Si ergo illi qui vultus Moysi et gloriam Christi, cui similes erunt
legem operibus implerunt, ex parte spiritaliter in- omnes electi in gloria.

tellexerunt quae evacuata est tantam gloriam ha-

: Ilabentes igiiur talem spem, videndi et percipiendi
buerunt in pnesenti sa?cuIo, ut terram repromis- gloriam, non talem qualis fuit in vullu Moysi, sed
sionis acriperent victoresque postmodum suorum eam quam viderunttres apostoli in monte revelante
hostium exsisterent, quanto am})liorem obtinebunt se Domino, mulia fulucia uiimur in praidicatione,

isti qui spiritaliter legem et Evangelium intelligunt, securi de praeraio.

observant, prsedicant, et docent, quod nunquam Ei non sicut Moyses ponebat velamen super faciem
evacuatur? suaui, ut non intenderent m eum, sic ponet Christus
.Vam si minisiratio damnationis gloria est. mullo in Evangelio legis velamen, qaod velamen legis

magis abundat ministerium jusiilixin gtoria. Tiepci- evacuaiur, id est. non ponit Christus velamen intel-

titio est superiorum mutato sermone. Nam si rai- iigentiac litteralis in Evangelio et obscuritatem, ut
nistratio damnationis gloria est. id est, si lex qme non possint fideles gloriam spiiitalis intelligentiae
ministra erat damnationis et rnortis. tantam glo- penetraresicutMoysesponebat, ne in gloriarn vultus
riam pra^stitit Moysi suo ministiatori et caiteris ejus intender-ent, quod velamen significat obscuri-
suis observatoribus, multo magis abundat ministe- tatem et obumbrationera legis, quod evacuatur
riurn justitia^, id est Evangeliurn quod justificat ho- quando a Christo revelatur et sjiiritaliter eadera lex

mines, abundat in gloria ccterna. Evangelium ergo intelligitur non ita occultabit Christus gloriam
: vel

ministerium justiti;e est. quia per illud ministratur suam Moyses occultabat faciem suam,
electis, sicut

nobis JQstitia, salus, et vita a?terna tempoi'e bapti- ponendo velamen super faciem suam, quod velamen
smatis. sicut Dominus dicit apostolis {Maitk. xxviii) evacuatur pro eo quod evacuatum est, quando
:

Ito, docete omnes gcnlcs. id est, ministr-ate illis Moyses mortuus est.

Evangelium Quicre liderit et baidizatus fuerit. sal- Si'dobiusi sunlsensus eorum.xdi est, licet velamen,
vus erit salute seterna quia mundabitur ab omnibus
: quod significat obscuritatein legis, evacuatura sit a
peccatis : et efficietur justus. Gloria denique Evan- Christo, et in Evangelio non sit velamen, tamen
^ii EXPOSITld iN EPP. S. PAULl. — IX EPIST. II AD COR. 622

non ideo penetrant Judifti gloriam spiritalis inielli- A spem cernentes. Inter specniam et speinilum hoc
gentiae quae in lej^e latet, qua obtusi et reverberati interest, quia specula est tiirris in civitatibus, et

sunt sensus iiloiuni inlidelitatis perfidia et ignoran- locus unde speculatur a longe ex qua parte super-

tia, quia nolunt in Cliristum credere sed semper ;

veniant hostes : speculum vei-o est, ubi contemplari
litteram sequi \ olunt. U.sque m hotUernum cin^n solent homines imagines vultusciue suos et aliorum,
diemidipsuni vclamen, id est ipsaobscuritas et igno- de qiio liic dicitur Speculum ergo nostrum, mens
:

rantia, m
leclione Veteris Testamenli manel, subau- nostraest :quiasicutin s{)eculo contemplaturirnago
dis apud Judfeosincredulos, non revelatum, suh^u(\\^ et umbra, ita nos in praesenti mente videmus et con-
ab illis, quia infidelitas et peccata reverberant sen- templamur illam gloriam, quani percepturi sumus
sum eorum. nec valent per se penetrare illam: quo- in re.

niam in Christo evacuatur, id est, per fidem Cbri- In eamdem imaginem transformamur a claritate
sti auferetur velamen ignorantife, non per eorum in ctaritatem. \u Graecohabetur, utbeatus Augusti-

scientiam, nec revelabitur illis nisicredant. Sedus- nusdicit, a forma in formam transducimur Homo, :

(jue in hodiernum diem cum /('^ihrr a Judjrisincre- sicut in Gcnesi habetur [Gen. \\, ad imaginom Dei
dulis Moi/ses, id est, lex quse per Moysen data est, factus est, sanctus, justus, immortalis, et incorru-

velamen est positum super cor eorum, id est, igno- ptibilis : quam imaginem et formatn peccandoami-
rantia et csecitas intelligentioe est in cordibus Ju- sit, et cecidit in foi-mam mortalitatis. corru[)tionis,
dcTorum, ne valeant penetrare et spiritalem intelli- et injustitiae. Ab ista ergoimagine justitise et forma
tiam legis. qua ohscuia illis et ccculta ei'at, quous- transformamur et tranrducimur jam in spe et fide
que in Chi-istum credendo denudetur eis a Christo. in eamdem ipsam imaginem et formam cjuam per-
Cum autem conversus fuerit ad Deum, subaudis didimus, a forma videlicet creationisad formamju-
ille populus ut credat in Christum, auferetur vela- stificationis a forma raortalitatis et corruptionis,
:

men, id est obscuritasde lege per Christum, et per ad formam immortalitatis a forma filiationis, qua :

gratlam sanctiSpiritus,qui tempore baptismatis in- filii Deimodosumus in spe, ad formam contempla-

cipit nostri habitator esse. tionis et visionis a formaobscura ad formam luci-

:

Dominus dutem spiritus est. Ubi autem spiritus dam, de qua Joannesait {I Juan. iiij : Filii Dei su-
bomini,ibi libertas. Nemo qui fidem sanctte Trini- mics in spe, et nondum apparuit cjuid erimus in re.

tatis habet, dubitat Spiritum sanctum Deum esse, Ab ista obscura forma transducemur ad lucidam,
quia tertia persona est tamen non sunt
Ti'initatis, et quando similes Deo erimiis quoniamvidebimus eum :

tres Domini, sed unus t)omintis ut scitur ab omni- : sicuti fst. A claritate quoque spei tranlormamur ad

bus fidelibus, Spiritu sancto dictante, legem et claritatem speciei et a claritate fidei ad claritatem
Evangeliura esse conscriptura, ideoque Spiritus rei, ut quod niodo tenemus in spe, et credimus nos
sanctus Dominus est iegis et Evangelii, nec est illi adepturos, quandoque possideamus in re.Etbene
aiiquid occultum iri lege et Evangelio. Ij)so quoque cum ti"ansformamur a claritate spei in cla-
aixisset,

Spiritu sancto cooj^erante, per fidera Dorainicye ritatem speciei et rei, tanquaui a Domini Spiriiu^
passionis liberaraur in anima ab omnibus peccatis, ut ostenderet talem gloriani dari, quae sublimitati
de qua libertate dicit Dominus in Evangelio Si vos : congruat dantis. Moysi enim gloria et claritas, nec
Filius liberaverit^ vere liberi eritis (Joan. viii). Per tanta fuit quanta Christi in monte, nec perennis.
ipsum etiam datur fidelibus facultas intelligendi Tantum enim Deus concessit fidelibus suis, ut Spi-
divinas Scripturas. Spiritus ergo sanctus Dominus ritum sanctum deteispignus illius gloriiequam pro-
est Scripturaelegis et Evangelii : ideoque nihil latet itiisit. Sicut enim qui pignus vel ari-ham accipit, se-
eum exhis quge ibi continentur, neque velamen ali- curus est de pretio quod remanet ex promisso, ita
cujus obscuritatis et dubietatis oiDponitui* ei, sed fideles qui temp. re baptismatis Spiritum sanctura
magis ipse revelat qute ibi atent, sicut seqiientia pro pignore et arrha acci[)iunt, securi sunt de pro-
manifestant. Ubi autem spiritus Domini est, ibi _ missionibus patnae coelestis, quia ab illo transfor-
libertas est anira?e, et facultas ititelligendi Vetus ujantur in spe ad illam gloriam.
Testamentum et Novum, id est, quemcunque re- CAPUl" IV.
pleverit Spiritus sanctus per fidem Doinini nostri Jdeo habenteshancaduiinistrationem, suhandissipei.
JesuChristi, ille habet libertatem animseet faculta- id est, hahentesfiduciaraetsperatransformandi,qua;
tem discutere obscuritates iegis, et gratiam Evan- spes et fiducia a Spiritu sancto nobis ministratur
gelii penetrare. juxta quod misericordiam consecuti sumus, non se-
Nos vero omnes, sui)audis apostoli et Juda^i cre- cundum meritum nostrum non deficimus, inter ad-
dentes.omnesque qui libertatem aninice et faculta- versa hujus sseculi, sed raulta fiducia utiraur, in
tera divinge legis consecuti sumus, 7^evetaia facie praedicatione, fortiter tolerantes omnia incomraoda,
cordis. id est, manifesto intellectu mentis per fidem securi de pra^mio et gloria : sed abdicamus occulta
Christi et intelligentiam Scripturarum, gloriam Do- dedecoris .^idesU respuimuset abjicimus omnia tur-
rnini, quara ostendit iribus discipulis, et quam per- pia a corde, oro, etopere nostro, qute raaxiine in oc-
cepturi surit omnes electi sUmus tios Specutantes., id culto soient fieri, 7i6n ambulantes iaastulia^ id est
est, contemplantes in specuto mentis per fidem et in calliditate hujus saeculi. Astutia dicitur ab hasta.
 623 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I, — COMMENT. BIBL. 624

id est acumint', eoquod niaiium sicutacutaad deci-Anobis in facic Christi Jcsu. Ordo est : Deus qui di-
piendos homines. .Vtv/f/t" ailultcrantcs vcrbuni Jhi, xit : Fiat lux, cum adluic tenebrce essent, et facta
sicut pseudoapostoli multimodis, scd in wanifcsta- est lux, illuxit cordibus nostris lumen fidei et do-
tione veritatis, subaudis priedicanuis verbum Dei, ctrinie in facie Christi, id est in pnesentia Dei, et
non fucato sermone, neque philosophico, sed sim- per|)ra}sentiam Christi ad illuminationem etdemon-
plici, ut simplices quique possint illiid intelligere; strationem scientiai divinitatissUcC Per praesentiam
commendantes nosmetipsos ad omnem conscientiam ergo Christi manifestata est cognitio Dei Patrisat-
hominum, id est laudabiles nos facientes ad omnes que totius Trinitatis, sicut ipse Christus dixit: Pa-
homines sancte vivendo, bene pranhcando coram ; tcr, manifcstavi nomen luiim homiyiihus quos dedi-
Deo, id est, inpra?sentia Dei, cui placet quodagimus : sli mihi (Joan. xvi), non illud quoDeus diceris,sed
vel coram Deo, quia sicut ab illo nobis datur, ita quo Pater vocaris.
piiedicamus in pra^sentia illius quem cognoscimus Habcmus autcm thesaurwn istum invasis fictili-
nobis adesse pnrsentem : poterat aliquis dicere, bus, thesaurum hic dicitur thcca et repositio auri.
quomodo pranlicatis in manifestatione, cum omnes Thesaurum autem appellat Apostolus isto in loco
non intelligant quie dicitis neque credant ? Ad haec sacramentum cognitionis sanctae Trinitatis, et my-
subjunxit Apostolus : ^ sterium incarnationisFilii Dei quia, sicutthesaurus :

Qund si opcrtum cst Evangclium nostrum, id est, in occulto et secreto ponitur loco, ila istud myste-
si clausum est et obscurum ut non intelligatur, in rium in cordibus illorum erat reconditum. Vasa fi-

his qui pereunt, est opcrtum ; quasi dicat : His qui ctiliavocat corporafragilia, qu^e exlimo terraefacta
pereunt in infidelitate, illis est opertum, quia non sunt, et variis passionibus et infirmitatibus subja-
inspiratur eis a Spiritu sancto, neque volunt cre- cent, fiimi, siti,nuditati, caeterisque talibus ; iit su-
dere : volentibus autem credere, manifestum est. blimitas sit lirtutis Dci in nobis, ct nonex nobis, id
Audiebant siquidem omnes praedicationem apostolo- est, utaltitudo virtutis Dei anuuntietur per nos et
rum, sedillis qui volebantcredere, manifestabatur ; appareat, quia non est ex nobis, neque illa sapien-
illis vero qui in infidelitate permanebant, occulta- tia,neque virtus miraculorum, sed ex Deo, quae per
batur. nos tamen ministratur, ac si diceret aliis verbis :

Inquibus Peus hujus Sccculi cxcxcavit mentes in- Thesaurum gratiae spiritalis quod praedicamus, et
fidelium. Quidarn ha^reticorum, et Marcion, aliique quod signa miraculorum facimus in corpore fragili
pseudoapostoli hunc versum male distinguentes, bajulamus, et quod etiam frequenter dum alios sa-
Deum hujus saiculi dicebant esse appellatum in lioc namus ipsi infirmamur, subjacentes fami, siti, ut
loco diabolum, de quo dicitur Omnes dii genlium : quod facimus, non nostra virtute,vel nostris meritis,
dxmonia {Psal.xcx); licet enim diiappellantur, non sed sublimitas potentiae Dei esse intelligantur.
suntdii. Ita ergo est distinguendus. ut primum di- In omnibus modis et locis tribulationem diversam
catur. Inquibus, id est in illis qui pereunt, Deus ve- pati7nur, sediion angustiamur : id est, licet tribula-
rus : et deinde infra, excsecavit tnentes infidelium tiones et angustias sustineamus,tamennonitacon-
hujus cum non illuminavit,
saeculi, sicut induravit stringimur sive angustiamur, ut cedamus loco a
cor Pharaonis cum non emollivit, ut non fulgcat praedicatione, et cessemus a nostro proposito. Apo-
illuminatio Evamjelii in iUis, id est fides etdoctrina riamur, id est conjiciamur, et improperia sustine-
Evangelii et gloria Christi. Quod Evangelium gloria mus, velquodmeliusest, quasi pauperes abjicimur ;

Christi est, quia ibi narrantur nativitas ejusdivina sednon destituimur, idefit, nonderelinquimuraDeo,
ethumana, miraculorum, passio,resurrectio,
virtus sed positis in paupertate et inopia, adest nobis pa-
ascensio ad coelos, adventus adjudicium, qui., Chri- stor Deus. Apros Graeco vocabulo Latine dicitur
stus.imago estDei Patris, id est similis ei in orani- pauper, inde aporiare, proprie quasi pauperem ab-
bus secundum divinitatem. jicere.
Nonenim nosmelipsos dicamus, sed Jesum Chri- j^ Semper mortificationem Jesu in corpore nostro
stutnDomiyiumjiostrum, idest, non quaerimus nos circumferentes, siveportantes. id est, sempersumus
tramlaudem, non lucra temporalia, sed gloriam et mortificantes membra nostra cum vitiis et concupi-
honorem Christi praedicamus et quaBrimus, et ut ab scentiis, ut et vita Jesu, qua ipse modo vivit imrnor-
illo remuneremur. IUe enim seipsum praedicat, qui talis in corporibus nostris manifestetur postgenera-
a culto sermone loquitur, et veritatem Evangelii lemresurrectionem, aliter Christus sicut pascitur et
quaerit fucare, ut praedicetur ipsa sapiens esse et vescitur in suis, sicut dicet electis : Quandiu his
laudetur, etqui potiuspro lucris temporalibus prae- minimis meis fecistis, mihi fecistis {Matth. xxv), ita
dicationi insistit, quam pro vita seterna. occiditur et mortificatur atque flagellatur et perse-
Quoniam Deus qui dixit, subaudis in principio quitur in suis. Nonne in Stephano persequebatur et
creaturarum, de tenebris lucem splendescere, dicens lapidabatur, quando dicit : Saule, Saule, quid me
cum adhuctenebrae essent superfaciem abyssi, Fiat persequeris? (Act. ix). Sic dixit etiam Petro : Venio
lux, et (arta esilux <Gen. i , ipsc illuxil incordibus Romam iterum crucifigi in te. Semper, inquit,
noslris, lumen fidei et doctrinte, qui tenebrse antea mortificationem Jesu in corpore nostro sumus cir-
rnmm,ad iUinninationem scientiie claritatis Dei in cumferentes sive portantes, id est semper mortifica-
 .

62; EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EPIST. II AD GOR. 626

tur Jesus in nobiset occiditur, ut sicut ipse in nohisA^^ttTnumglon/ejJondusoperatiirinnobis.yiiomentum,

modo occiditur, et nos pro ipso, ita etiam ipse vivat brevissimum est spatium teraporis dictum a celer-
in nobis, et nos vivamus in illo. Et sicut ipse jam rimo siderum motu. Sonsus et ordo verborum iste
non moritur, sed semper vivit, ita et nos post re- est Omne tormentum tribulationis nostrae quac in
surrectionem vivamus immortales et incorruptibi- praesenti est, momontaneum, sive brevissimum et
les. leve ad tolerandum, operatur in nohis aeternum
Semper enim nos.qui vivimus in pra>senti saeculo pondus glori;o,id estmagnitudinem gratia; in subli-
fide bonisque operibus, in morlem Iradimur propler mitate patria? coelestis, supra modum
et supra om-
Jesu7n, id est, pericula mortis sustinemus propter nem mensuram quianon : comprehendiquan-
potest
nomen et fidem Cliristi quam praedicamus nt et vita titas illius gloriae, neque mensurari tempore quia :

Jcsu, qua ipse jam vivit, manifestclur in carne no~ sine fine et sinetermino erit teternaiiter permanens,
slra morlali^ ut vita qua Clwistus resurrexit a mor- non conionplantibus nobis quce videnlur, scd qux
tuis, et qua modo vivit, huic nostrae mortalitati non videntur, id est, non considerantibus nobis et
prsestetur immortalitas et incorruptio, ut post re- attendentibus honores, divitias, et lucra temporalia
surrectionem promissam non timeamus mori. quae videntur et nobis promittuntur ab amatoribus
ErQomors in nobis operatur^^xxhiin^xii quod suum g hujus sacculi, sed gaudia patrite coeiestis, quae non
est,quia semper mortificat nos per multas tribula- videntur oculis corporeis, illa consideramus. Pote-
tiones et angustias, vila aulem, id est,fides qua ju- rat aliquis dicere Quare non consideratisista tem- :

stus vivit, in vobis operatur quod suum est, et tra- poralia?Ad ha^c Apostolus suhdit : Qux enimviden-
hit ad vitam acternam, etest sensus : Piopter vitam tur temporaliasunt, ettransitorJa:^2/.3? autemnonvi-
a^ternam quam nos vobisprjjedicamus,et fidem quam dcntur, nisi per fidem, <vterna sunt, ideoque illa
vobis ministramus, morimur et interiicimur, quoti- postponimus, etitaamplectimur quaemansura sint.

die pericula mortis sustinendo. CAPUT V.

Ilabemus auteni nos apostoli caeterique credentes, Scimus enim q uoniam domus nostra h u-
si terrestris

eumdem spiritum Dei, subaudis quem habuerunt jus habiiationis rfmo/r«fwr,idest,si corpus nostrum
patres Veteris Testamenti : quia quod illi prtedixe- terrenum, mortale et corruptibile inquoanima no-
runt de Christo implendum,nos credimus jam adim- stra habitat, dissolvatur per aegritudinem, per tri-
pletum.Similiterde saXute genti\im,scientes qiioniam bulationes maximas, et per mortem redigatur in
Deus Pater qiii suscilavit Jesiim, et nos cum Jesu pulverem; ciuod xdiftcaiio?iem habeamus ex Deo : sive
suscitabit, in die judicii, et est per virtutem Jesu, a Oeo, domum non manufactam, sed xternam in
et constiiuet vobiscu?n, in gloria aeterna. '

ccelis.Quodi dicit cTdificationem, hoc appellat domum

Omnia eni m,s,uhiiudis adversa huj us saeculi, pro- non manufactam, corpus videliret mortale, quod
pter vos suslinemns, o gentiles, quia vobis fidem et non fiet manu.id est coir.plexione maris etfeminae,
vitara aeternarn praedicamus : ut gratia abundansper sicuti istud, .sed in virtute omnipotentisDei repara-
multos in graiiarnm aciione^abundet ingloriam IJei. bitur, ut sit immortale et aeternum, et sit in coelo
Gratiam abundantem appellat magiiam sapientiam semper ; et est ordo atque sensus : Si mortale hoc
divinam, quac gratis illis data est. Ordo est iste : corpus, ubi modo habitat anima, dissolutum fuerit
Ideo adversa hujus sseculi propter vos sustinemus, per mortem, scimus et certi sumus quod a Deo ha-
ut magna sapientia divinaqute nobis gratisdata est, beamus in ca?lis aeternam aedificationem, et domum
abundetper multoscredentesingloriam : et laudem non manufactam corpus videlicet imraortale, vir-
:

Dei cumgratiarum actione, videlicet utplurimicre- tute Dei reparatura.

dentes per nostramdocti'inara, gratias et laudesre- Nam et in hoc, subaudis corpore mortali, positi,
ferant Deo.Quidam codices habent, ut sapientiadi- i7igemiscimus.,id est, cum gemitu postulamus absolvi
vina abundet per multas gratiarum actiones in lau- ab hoc corpore mortaVi, cupientes superindui habiia-
dem Dei, quod non discrepat a sensu. tionem. nosiram quw de ccelo est, id est, imraortale
Propter quod, subaudis ut sapientia divina abun-D corpus cupientes recipere. Quod ideo decoelodicitur
det permultos credentes in iaudem Dei, non deftci- esse,quia ca^leste erit et in coelis habitabit, super-
mus inter pericula mortis a fide. Sed licet is qui fo- indui autem, id est super animam, sicut modo isto

ris est noster homo corrumpaiur^tamen is quiinius mortali est anima vestita.
est renovatur de die in diem. Homo exterior appel- Si lamen vesiiti, subaudis a Christo, et non nudi
latur corpus, interior vero aniraa. Licet autem ex inveniamur, ab illo,etest sensus : Tunc recipiemus
duabus substantiis et naturis constet homo, tamen corpus immortaleadgloriara, et tuncerit coeleste si

non sunt duo homines, anima et corpus, sed unus in die mortis nostrae vel in die judicii fuerimus ve-
horao. Horao qui foris est, corpus videlicet, quanto stiti Christo ui ipse sit nobiscum, et non fuerimus
amplius corrumpitur tormentis et tribulationibus, inventi nudi ab illo, et ab ejus protectione alieni.
eo amplius renovatur interior, id est purgatior ex- Oinnesenim electi Christo sunt vestiti, quia ipse est
sistit anima. eorum protectio, sicut Apostolus dicit Quotquot in :

Idenim quodinprsdsenti est momenlaneum et leve Christo baptizati esiis, Cliristum induistis (Gai.ui),
tribulationis nostrsB', supra modum in sublimitate id est, Christum habetis protectorem
627 HATOOX|$ ^ALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - CO>|MEXT. BIBL. 028
^'am €t gvi sumus in taberuaculo /v/o, id est in A nocentes et iit ipsi etijim vide.n possint abomnibus.
corporemortali,qu:isi viatores in papilionibus. ingc- Pro inagnituiiine ergo potestatis ot judicis, magnj-
miscimus, id es^. dolenius.(?raivi//. fame, niti, nudi- tudo tribunalis et ju(jicii lestinjan^la est : quia illa
tate. aliisque periculis co quqd nolumus exspoliari potestas aDterna ita apparebjt excejsa super ccelum
abhoccorpore mortali, ud \o\umm superrestiri im- et terrain. ut ab oiunibus possit videri, bonis scilicct
raortalitate non in^erveniento morte, ut ab^orbcatur ac reprobis,ut videant in quem pupugerunt ; /// re-
quodinortaU m/, a tila, id est utillud quodmortale ferat, id est reportet sive recipiat unusijuisque pro-
in nobis et corruptibile, de.ijlutiatur ab immortalitate pria corporis, subaudis merita, prout gessit^ sivc
et vita mansura sicut consumitur parvissima putta boniim sive mahnn. Cum multa et maxima pcccata
aqua?, avidi ignis projecta m maximum incentiium, gerantur solo animo, sicut odium, invidia. superbia,
acsidiceret: Ideo ingemiscimus in hoc corpore et \\\m\ quoddixit insipietis in corde suo : Non est
mortali. quod gravatur variis angustiis, quia si Deus (Psal. xni), quare dicit de his solummodo
posset lleri, nollemus mori, sed vellemus ut ipsa hominem jiidican-ium qu.T corpore operatusest, vi-
niors in nobjs deticeret, et reciperemus in pra^sen'i delicet de lioinicidio, adulterio, et casteris talihus?
sqeculo inimortalitatem ut nunquam moreremur; sed Quod ergodicit ut recipiat propria merita corporis,
nuUo modo fiet \\\u(] in prapsenti saeculo. p sic est intejligendum, utrecipiat propria meritaquae
Qui auton cfficit nos in hoc ipsinn, qui perficiet gessit eotempore quo in corpore fuit, ut per corpus,
immorta|es in alia vjta. Dcus, estomnipotens, qui tempus. Ex hoc quoque loco
inti'|ligatur corjioris
dedit nobis, iu se credentibus. pignus Spiritus san- proposuit beato Augustino quoisticnemPaulinus No-
cti, id estvadium dedit nobistempore baptismatis, lanus episcopus, quod prodessent homini mortuo
gi*atiam Spiritus sancti, ut securi simusde promissa orationes et eleemosyuie, qua) post mortein illius a
gloria haereditatis. Si enim tautum est pignus, parentibus et amicis pro remedio animi implentur,
quanta erit haereditas et completio promissionis ? .'^i homo tantummodo pi-opria merita est recepturus,
Audentcs igitnr scmper, id est audaciam habe- quae eo tempore gessit quo ia corpore fuit ? Cui
mus. etausi sumus dicerehaberenos pignusSpiritus respondit beatus Augustiuus nuUo modo prodesse
sanctiet sumus scientcs ijuoniam dum sumus in hoc ea quae post mortem fiunt a parentibus illi qui jam
corpore movta\i,peregrinamur a Domino.id est,jonge mortuus est, nisi in hac vita positus, bona intentione
sumus a Pomino. Cuni idem Apostolus dicat alibi. et voluntate atque inchoatione hoc promeruerit, ut
confirmans sententiam cujusdam gentilis, quoniam illaacceiita sini Deo,quas post ejusexitumcelebran-
?nijwo,ic}estin Deo vivimus.moveinur ct sumus {Act. tur a parentibus. Huic etiam sententiie concordans
xv|i), et cura Deus ubique sit. et etiam omnis lccus^Beatus Gregorius, dicit Sciendum quia saltem de :

in ipso sit, unde et ubique praesens est, quare dicit minimis nihil quisque purgationis post mortem ob-
modo nos longeesse a Domino? Ximirum ideo talia tineijit, nisi inhac vita positushoc promereatur, ut
dicit, (juiaproprius locus omnipotentis Dei ccelum illicveniam possit assequi. Jvia autem sunt quae
dicitur, ibique semper videtur ab angelis sanctis et prosuntpost mortem, ut beatus Augustinus dicit in
hominibus justis : et quia hic positi ubi non videtur libro Encbiricjion, jejunia videlicet, eleeraosynae, et
ipse neque gloria a}ternce beatitudinis, longe ab illo orationes,quaj autem pro valde bonis aguntur,gra-
dicjraur esse. et peregrinari ab ilja gjoria. tiaruni actiones sunt pro non valde bonis : et pro
Per fidem enim ambulamus, et non pcr spccicm, non valde raalis.qui in purgntione aUqua sunt positi,
14 est, per fidem et spem tendimusad patriam coe- propitiationes sunt et purgationes pro valde maljs
lesterr, et non per spe-^iem neque per rem.quia non- damnatis, et si nulla sunt adjumenta
et ceternaliter
dura videraus quod eriraus. mortuorum, qualescunque vivorum consolationes
Audcm us autem ,mh-ciud\s dicere, et bonam rolun' sunt.Quibus autera ista prosunt. autad hoc prosunt
tatem habemus magis peregrinari a corpore^ ci prx- ut fiat illis plena remissio : aut ut tolerabijior fiat
sentes esse ad Deum. In anima.subaudis.quam prae- D damnatio ipsa. Mitissima sane omnium poena erit,
sentes esse in corpore absentes esse in anima a
: et qui propterpeccatum quod originale traxerunt, nul-
U^o, jd est raagisdesideraraus jara esse in pra^sentia lum insuper addiderunt: et in cieteris qui addiderunt,
Pei. alieni acorporeisto m-irtali.quara esse in hoc unusquisque tanto jbi tolerabiliorem habebit dam-
corpore raort;di. ubi raanentes longe suraus a Pei naiionem, quanto hic minorem gessit iniquitatem.
conteraplatione. Scientes ergotimoremDomini, nonquo ipsetimet,
Et ideo quia hanc voluntatem haberaus, contendi- sed quo timendus est, et quo terrebuntur omnes in
mui et laboraraus placere ilU\ sive absentcs siraus, hominibus suademus declinare a malQ, et
die judicii,
manentes incorpovemortaW.sive prxsentes in aniraa: facere bonum. ut possint evadere Dei vindictam. Deo
quia qui hic positus placet Deo, illic non displicet aulcm manifesli siimus: spero autem in conscientiis
ei. vestris^ Corinthii, manifestos nos esse^ id est ips^
Omnes enim nos manifestari et praesentari oporlet conscientiae vestrae testiraoniuranobisperhibent,quia
ante trihunal Christi. Tribunal sedes excelsa est ju- recte credimus, sanctc vivimus, et bene praedicamus,
dicura et picesidum, qui dantes judicia jiopulis. in Deo autera inanifesti suraus. Nunc revertitur ad ea
excelso loco resident, ut possint videre reos et in- unde et superius locutusest, scilicet g^uod falsi Apo-
 629 EXPOSITIO IX EPP. S, PAULI. — L\ f:PIST. II AD COH. 630

stoji dijudicabant, veros.et ilicebant Paulurn etWnr- A sed ei qin' pro omnibus mortuus e-^t, et resurrexit.
nubam seductores, \olentes eis priereiic non stjlum Ille vivit Chiisto, qui non quiorit suam utilitateni
Petrum alios(|ue apostolos, sed etiam seipsos ac si solummodo, sod alioium : et qui pro fratribus non
diccret beatus Paufus : iUis qui nobis detrahunt, dubitat mori : sicut Christus non quaesivit sua, sed
incogniti sumusquia nesciunt quales sumus. nostra : quia j)ro omnilfus mortuus est, et est sen-
D[q?i iterum nos cotitmewlainus robis^ id est, non sus : Qui Christus innocenter f)ro omnihus mortuus
laudamus nos iteruui vobis, qua.si ahquid utihtatis est : ego aUique apostoh non dehemus cessare fra-
in ea iaude habeamus, sed occasiuncrn damus vobis tribus impendere hoc quod ab iilo accepimus: et
gloriandipro nobis, iit habeatis ad eos qiii in facie etiaiiti si necessitas fuer-it, aninias pro salute ijlo-
gloriantur, et nonin corde, id est, ut habeatis unde ruin ponere.
glor-iari p^ ssitis ad falsos apostolos, habere nos bo- llaque nos e.r hoc neminem novimus secundum
nos et veraces apostojos, id est pia^dicatoi^es. In fa- carnem. Perfectos Corinthiorurn alloquitur.Sed
cie gloi iabaiitur pseudoapostoli sive in praesentia nunquid illi quando ista loque|batur, non erant in
multorum et non in cor-cje qiiia, non habentes,
, : carne ? Ex
Erarrt utique.sed ita est intelligendum :

unde possent gloriaru in cor^de, laudabant se esse hoc. id est ex quo vocati estis ad ncminem fidem,
apud alios qaod non erant. plecti emm in corde^ vestrum perfectorum novimus secuudum spem car-
gloriantur, et non in facie:quia, cognoscentes se naUum ettenrpor-alium rerum vivere, sed in specoe-
pJacereDeo, gaudent in animo, et tamen non requi- lestium pr-aemior-ura Et si cognovimus Christum se-
runt laudar-i in prccsentia : ne for^tebunum quod ha- cundum carnem, subaudis rnorlajem fuisse et cor-
bent, per*\anam gloriam amittant. ruptibilem sed nunc jam non novimus, subaudis
:

Sive cnim menteexcedimus, id est,si conti-a men- illum mortalem et corruptibilem, sed immortalem
temnostram agimus, aliter pr-sedicando, atqueajiter et incorruptibijem ct est sensus : Ideo non estis
vjvendo, vel si superbenos laudamus Z>eo, subaudis : positi in spe rerum canialium et temporalium.quia
relinquendi sumus et reser'vandi, et non aliquo ve- in spe et fide jam estis immortales et incorruptibi-
strum judicandi : sive sobrii suinus, id est, si habe- les secuiide prsemio.^i qua ergo nova creatura est,
mussanam doctrinam, vej si sobr'ii vivinriis ettera- id esi novus populus per fidera et per aquam rege-
per"ate. piiedicamus vobis, subaudis prosumus. ner-ationis, vctera transierunt, illis, id est, lex Ve-
Charilas enim Christi urget nos. id est charitas teris Testamenti in sacrificiis, circumcisione. sab-
Christiqua nos diligimus, compellit nos t.ilia di- bati otio, cajterisque talibus. Ecre facta sunt omnia
cere scilicet ut nos Jaudemus vobis. voh^ntes vos re- nova^ in Evangelio, circumcisio, videlicetspiritalis,
vocar^e ab amore pseudoapustolor'um ad amorem^ qua) fit in baptismate ubi est vera exspoliatio pec-
CJiristi et nostrum exislimanlcs hoc, et certum
: catorum. Simijiter de ca^teris inteljigendum vej, :

tenentes, quoniamsiunus/id eatChnstus.proomni-^ vetera transierunt infidelitas. peccatum, et csetera

bus mortuus esl, ergo omnes mortui sunt. qui ejus quae a(^ veterem hominem.Adam pertinent: ettacta
adventum pr-iccesserunt etsecutisunt,e/;)rooy/2y?/7;/<.9 sunt nova, fides videlicet, justitia, obedientia. chari-
moriuus estClirislus. Omne genwa humanum pro- tas, Cceter'aque virtutes ad novum hominem, id est
pter peccatum originaje quod traxit ex Adam, et jn Chr-istum pertinentes. Aliten^si qua no\a creatura
cor'pore et in anima mortuum est, quia dictum est est, id est novus populus, veters transierunt illis

Adae In quacunquc die comcderis ex eo, morte mo- jam in spe, mor-talitas videlicet etcorruptio, et fac-
;

rieris {Gen. ii). Mortuus est illo die quando come- ta sunt nova similiter in spe immortalitas et incor-
dit: in anima et in corpore factus est mortalis.quia ruptio vel, usus est pr-seterito pro futuro, pro eo ;

postmodum mortuus est. Sicut er-go nuUus homo quod est, vetera transibunt, et fient omnia nov^,
extra Adte progeniem est, itanullus extni peccatum juxta quod Joannes dicit Erunt omnia nova. :

est iilius et mori.e;ii, pr-aiter unum Chr-istum. Venit Omnia aulem, subaudis gener^a iiiriovationis, ex
ergo Chi'istus sine peccato Patre nobis procedunt qui reconcijiavit nossibi
nascens, sine peccato />co

convei'sans jn mundo, innocenter mortuus est pro D per Christum,id est pei passionem Chnsti, et dedit
omnibus pr-aedestinatis ad vitam et ut Pi'osj er di- 7V)bis apostolisministcrium reconciliationis. Illi re-
cit, et Joannes Chr\ysostomus, aliique doctor^s. li- conciIiaritur,qui antea inimici erant. Et nos inimici
cetomnes non credant, et etiam omnes credentes eramus Deo Patri,non pernaturam qnara ipsefecit
non sajventur, ille fecit quod suum erat, pro omni- sanctam et bonarn, sed per vitiuni quod nos addidi-
bus moriens. Verbi gr-atia : Sicut medicus quilibet mus. Ablato er^go peccato quod nos addidimus.^per
componens poiionern conti^a omnes infirmitates, sanguineni Chi-isti reformata est natura ut fuerat
veniat in civitatem quamdam. et dicat omnibus : creata et reconciliati suinus Deo Pati'i. Christus
Quicunqueexhac potione biberit,salvus erita qua- ergo procur-ans nobis reconciliationem per suani
cuiique infirmitate tenetur : et qui bil)it, sanatur : passionem, lediit ad Deuiu Patrem unde venerat.
etsi omnes nolentes bibere non sanantur, ille tamen Sed ne imperfectum sive iniectuui i^emaner^et quod
011 nibus illis attulit potionem, et fecit quod ad se nobis procur-averat, minister-ium reconciliationisde-
pertinebat. Ideo autern mortuus est Christuspro om dit suis apustolis. ut if)si nobis annnntiarent re-
nibus, ut et quivivunt infide^ jam nonsibivivant: (iemptos esse sanguine Christi et sua prsedicatione
 .

63i HATMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. — OOMMEXT. BIBL. 6S2

reconciliarent nos. Sicut enira ipse dixit : Sicul mi - Alumen oculorum, dum ei reducitad memoriara bea-
sit me Pater,et ego mifto vos {Joan. vi) : ite, docete tum Tobiam, et consolationem ei ex hoc aliquam
omnes gentes {Mattli. xxviii). est.Dum videt etiam aliumdolore
pra^stat,exhortatio
Quoniam Deus Pater erat in Christomundum rc- nimio constringi propter peccata sua. etpeneinde-
concilians sibi per illura. Deus Pater in Filio erat, sperationem lapsum,siverbo aut exemploconsolatio-
et Fiiius in Patre. sicut idein Filius ait Ego ctPater : nem priebet. ne desperet de venin autsalute dans ei

unum sumus iJoan. xi.Et, Ega in Patrc, et Patcr in exemplum Mariam meretricem, cui Dominus omnia
me est {Joan. xiv). Aliter ergo erat in Christo, at- peccata dimisit {Luc. viii. etlatronem in cruce, qui
que aliter fuit in prophetis et apostolis per quos lo- adunam vocem meruit audire: llodie mecum eris in
quebatur. In illis erat per gratiam, in Christo erat paradiso {Luc.xn>), oxhortatio boi»a et consolatio
per unitatera substantia\ quia unum sunt : mun- est.Dicamus etaUter. Sicut posito aliquo in certa-
dum reconciliavit sibi per Christum, id est, omnes mine singulari cum suo inimico, dum ei dicit ali-

praedestinatosadvitama^ternam, non rcputans illis, quis ex circumstantibus, Pugna fortiter, noli dubi-
id est credentibus, pcccata ipsorum, postquam ad tare, noli deficere, victoriam obtinebis, exhortatio-
lidem venerunt : quia quales antea fuerant non at- nem ei proebet et audaciam : sic qui positum in cer-
tendit, sed quales futuri erant ; ct posuit in /?o^/,s B tamine bcnae operationis contra diabolum et vitia
verbum reconciliationis, id est doctrinara Evange- carnis, admonet ne deficiat neque cesset a coepto
lii. opere, exhortationem bonam praebet. Unde dicit
Pro Cliristo ergo legationc fungimur, id est, vice Apostolus modo alloquens Corinthios, et inillis ora-
Christi missaticofungimur, tan^juam Deo exhortantc nes fideles: Hortamur vos nostra praedicatione no-
per nos, subandis homines ad credendum. Obsecra- stroque exemplo, omnibusque modis, ne in vacuum
771US pro Christo, id est, vice Christi rccoticiliamini sive inaneet inutiliter gratianiDei recipiatis,omnia
Deo Patri per fidem et justitiam, auferentesa vobis bona quae generi humanodantur gratia Dei dicitur,
omne peccatum quod a Deo vos separat. quia gratis ei conceduntur. Gratia quippe Dei est,
Eum, Christum, qui non noverat peccatum
id est habere fidem. spem, charitatem, sapientiam divi-
Deus Pater, pro nobis peccatum fecit, id est hostiam nam vel humanam, et bona temporalia. Istani ergo
pro peccato.Sic enim appellaturhostia pro peccato, Dei gratiam in vacuum recipit.qui veniensadfidem
maxime in Septuaginta interpretibus, qui soliti etremissionempeccatoruminbaptismatepercipiens,
suntdicere: Ponet enim manum suam super caput Dei praeceplis inobediens non adhibendo
exsistit,

peccati {Levit . supercaput hostiae pro pec-

i), idest, studium,ut im-
possit Dei praecepta ipso adjuvante
cato. Sed quaestio oritur in hoc loco. Quomodo ju- plere, quoniam fides sine operibus mortua est et
dicet Deus et vindicet in homine peccatum, si ipse inanis {Jac. ii).In vacuum quoque bona temporalia
peccatura non novit? Quae ita solvitur, quia novit gratis aDeo data percipit.quiiila hilari mente pau-
per sapientiam peccatum esse malum, sed non no- peribus pro Dei amore erogare non studet.Utergo
vit experientiam, ut aliquando peccaret verbi gra- : non longius protelemus sermonem, dicamus unum
tia, sic dicimus
Joannes evangelista quando scri-
: ex multis, quomodo gratia Dei in vacuum recipia-
psit suum Evangelium. novit mentiri, id est, novit tur, Dominus dicit in Evangelio discipulis: Ite, do-

mendaciumper sapientiam, sed nonnovitper volun- ceteomnes genies fidem sanctse Trimtatis, baptizan'
tatem ut vellet mentiri, neque per experientiam docentes servare orania qu/rcunque ma?i-
tcs cos, et

quando iliudscripsit. Ideo fecit Deus Paterhostiam davi vobis (Maith. xxviii). Quicunque ad fidem ve-
pro peccato Christum : ut nos efficeremur justitia nit, et non servat ea qujfi in lege et Evangelio con-
Dei in ipso, id est, ut efficeremur justi per mise- tinentur, in vacuum gratiam Dei recipit.
ricordiam Dei Patris in ipso, id est per Christum, Ait cnim : Tcmpore accepto exaudivi te : ct in die
vel in ipso, id est, in corpore Christi conjuncti, ad- salulis adjuvi te. Hoc Isaias propheta protulit ex
juvantes autem vosnostrapraedicationeetexemplo. persona Dei Patris loquentis ad Fiiium : Tempus ac-
Dceptum Deo Patri, et dies salutis humani generis,
CAPUT VI.
tempus quo Deus Paterde-
fuit passionis Christi in
Hortamur vos nein vacuumgratiam Dcirccipiatis. crevit, disposuit, praedestinavit per passionem Filii
Exhortatio species est doctrinae,dum quilibet verbo sui salvare ac redimere genus humanuura isto tem- ;

aut exeraplo consolationera praestat alicui : verbi pore accepto Deus Pater exaudivit Filium suum,quia
gratia ; videt aliquis nostrum fratrem suum in racE- quidquid oravit Filius pro salute generis humani
rore et tristitia positum propter amissionem filio- totum impetravit Legimus enim in Evangelio Joan-
.

rum daranum temporalium

et uxoris, aut propter nis quod appropinquans passioni. oravit dicens :Pa-
rerum, dura ei reducit ad raeraoriam et in cxem- ter, quos dedisti mihi, volo ui ubi egosum et itli sint

plum, quanta et qualia sustinuit beatus Job patien- mccum, ut videani claritatem meam {Joan. xvii). Si
ter, et quomodo postmodum meruit propterpatien- quis vero de apostolis hoc tantummodo dictum as-
tiam suara orania reciperein duplum ista talis con- : serit, attendat quod ipse alias dicit Non pro : his
solatio etadmonitio, exhortatio est dicenda. Videt rogo tantum,sed et pro cis qui credituri suntperver-
etiam aliquem contristari etdolerepropteramissum bum eorum in we(/6?ff«).ExaudivitquoqueiIlumde
m?> EXPOSITIO IX EPP. S. PAULl. — IX EPIST. II AD COR. 634

sua oratione, quando oravit dicens : Pater^ clarifica A raum, sepeliat omnibus non quae-
mortuum, et in his
Filiumtuum. Et venit vox de coelo,clamans Et cla- : rat laudem humanam, sed Dei gratiam non ho- :

rificavi^ subaudis tempore baptismatis et in monte minibus placere, sed Dei prajceptis obedire. Haec
coram discipulis et clarificahn tertia die a mortuis
: quicunque fecerit, Deo ministrabit, et merebiturab
suscilando. Etnon soiumpro aliis exauditus est, seil illo audire cum elcctis : (Juandiu fccistis uni cx his
etiam pro suis persecutoribus proquibus oravit pen- minimts mcis, multa
milii fccistis {Mallli. xxv). In
dens in cruce Pater, dimitte illis^quia nesciunt quod
: patientia. Patientia est,non deficere inter adversa
faciunt Luc. xxiii). Multa enim millia post ejus as- hujus socculi quam habuerunt sancti martyres. Xon
:

censionem ex his pncdicationcm apostolorum cre- in parva, inquit, neque in modica patientia, sed in
diderunt. Audivit quoque illum indie salutisgeneris multa r.xiiibeamusnosmetipsos sicut Dei ministros,
humani,quia tertiadie devicto mortis imperio, eum Patientia quoque est patienter ferre delinquentes,
amortuis revocavit. Sicut retulimus ista ad caput sicut beatus Apostolus sustinebat Corinthios : qui,
omnium electorum, id est ad Cliristum, referamus postquam ad fidem venerant, ad vitia pristina sunt
ea et ad membra ipsius. Tempus acceptum quo reversi, quos aliquando blande, aliquando improbe
exaudiri possumus, et dies in qua sakitem nobis quousque revocavit eos ad fidem. In tri-
corripuit,
aeternam procurare valemus, ab exordio Doimmcm •Qbulationibus, subaudis simus in multa patientia, et
praedicationis est, sedmaxime ab ejus resurrectione exhibearaus nos sicut Dei ministros. In trihulatio-
usque ad diem judicii quo tempore per bona opera nibus dicit, id est in fame, siti, nuditate, aliisque
possumus acceptabiles esse Deo Patri, et placere illi, afflictionibus. In necessitatibus. Necessitas dicitur
atque exaudiri ab illo. De quo tempore etiam Apo- co (luod in nece sit posita, id est in periculo mor-
stolus subdit Ecce nunc tempus acceptabile, eccc
: tis, ubi pi-cccipit Apostolus patientiam servare in
nunc dies salutis. Tempus acceptabile ad poeniten- angustiis. Omnis indigentia et inopia, angustia vo-
tiam agendamvitapraesens estusqueaddiem judicii, catur.
quae appellatur et dies salutis, in
qua nobis saiutem In plagis, in carceribus. Saepe plagis virgarum et
aeternam possumus promereri, quoniam apta est ad gladiorum csesus est Apostolus, saepe etiam in car-
operandum. De qua die dicit Dominus Ambulate : ceribus retrusus est pro Christi nomine, ubi non
dum lucem habetis {Joan. xii). Huic diei succedit cessavit donum Dei praedicare, contempta sua sa-
nox, tenebrae scilicet seterncc damnationis, in qua lute. Admonet autem cum multa patientia.si neces-
nemopotest operari sicutDominus dicit Vcnit nox : sitas fuerit talia pati pro amore Christi et salute
in qua nemo poterit operari (Joan.ix) Et idem Apo- fratrum nostrorum, qtiaUa ipse sustinuit usque ad
.

stolus: Dum tempus habejnus. operemur quodbonum

G decollationem. In seditionibus simus in multa pa-
cst {Gal. vi). Modo enim non possumus ad indulgen- tientia. Seditiones proprie ad cives pertinent, et sunt
tiam proficere peccatores, modo valemus obtinere tumultus et conturbationes sive contentiones. In
veniam quia secundum quod propheta dicit In
:
: laboribus. Paulus apostolus non solum laborabat in
inferno nemo confitebitur Deo ad veniam [Psal. praedicatione, sed etiam inlabore manuum desuda-
VI).Erit enim poenitentia, sed sera et tarda. bat : unde sibi victum et vestitum acquirebat in la-
Nemini dantes ullam ojfensionem. OfFensio proprie bore scilicet scenofactoriae artis,negravis essetsuis
est scandalum, ruina, vel impeditio pedis : sed in auditoribus, si ab eis aliquid acciperet, certus hoc
hocloco pro occasione maxime ponitur Simus,in- : sibi proficere apud Deum. In vigiliis simus dediti.
quit, nemini dantes ullam offensionem, id est occa- Ipse non solum die non cessabat a labore nec re-
sionem peccandi aut in verbo, aut in pravai opera- quiescebat, sed etiam tantum erat sollicitus circa
tionis exemplo, vel neminem scandalizemus in ali- officium sibi deligatura, ut nec nocte cessaret auta
quo sermone velfacto vt non vituperetur ministe-
; praedicatione, aut ab alio opere unde legiraus in ;

rium nostrum. Ex persona sua loquitur Apostolus Actibus apostoloruni, quia usque ad mediam noc-
omniumquepraedicatorura, jungens se cura Corin- ^. /t'??i suMm sermonemprutra.rit [Act.xx), quando Eu
,
Ministerium praedicatorura vituperatur atque
thiis.
-

tychus, qui interpretatur araens, de tertio camaculo

-
. .

contemnitur : si quod praedicant verbis agendum,de- cecidit, eo quod negligens esset in studio audiendi
struunt operibus, aliud videlicet pr^dicantes inpu- verbum Dei. M
j>/u/in".v simus })atientes. Aliquando
blico, et aliud agentes in occulto bona docentes in :
voluntarie, aliquando invitus jejunabat,etne ventris
propatulo, turpia in conclavi operantes. causa inclinaretur, Deo gratias agebat. Sicut enim
Sed in omnibus, subaudis nostris actibus et verbis, medicina archiatri, id est sumrai medici, necessa-
exhibeamus et proeparemus nos sicut Dei ministros. ria est vulneribus : ita aniraae nostrae necessaria
Dei minister est, qui Deo militat et Deoservitverbo sunt jejunia.
doctrinae et fructu bonae operationis. Quicunque In castitate mentis et corporis. Castitas corporis
enim Dei minister vult esse, Deo debet in omnibus est, immaculateet irapollute custodiri ab orani libi-
ministrare, utin omnibus quae agitcognoscatur veri dinis delectatione. Castitas mentis, integritas est
Dei esse cultor, verbi gratia, ut doceat inscium. pa- fidei quia illa vera est castitas qucc nec mente pol-
scat esurientem, potet sitientem, vestiat nudum, luitur. Yel etiam in castitate dicit, id est insinceri-
calefaciat algentem, colligat vagantem, visitet infir- tate et integritate verbi Dei simus dediti, ut non
 ^

^h HAYMONjS UALpEI^STAT. EPISC. OPP. PARS I. - COM^ENT. BIBL. 63<5

adultereraus verbutn Dei, noii qutvrentes gloriani A pat entcr sicut ministri Dei, qt neque favore et
pro|»rian), sed Dei non pio kuris leninoialibus pne-
: laudc lidejiuin «doveniur. neuue (jetractione inlide-
dicationi insistent-^s, sed pro remuneratione ieter- liuin dejiciainnr- AUter Per gloriam sa[)ientiyedi-
;

na non ^netjicantes alia in pubiipo, et aliaagenj^es

: virut', etgloriam virtutum sive mira« ulorum, et per
clanculum, et sacram Scripturam n<n\ interpretan- ignobilitatem fl^igellorum, despectionum, et carce-
tos perverse. Jn sctLntia Veteris Te>tamenti et Novi ruin jiatientcr \ucr(\i\nmii pcr infanilaw ci bunam fa-
simus occupati, non in sinmlatione. neque in bu- mam. Jnfaniia est n^alafama; bona vefo fanui.ljona
raana sapientia ,quie inflat hominem sine cbaritate. est opinio et laus. Et quod superius dixit, per glo-
In lonijannnitatc. Longanimitasest longaauimi per- riam et ignobilitatem. boc repetivit exilanando, in-
severantia, et patientia in adversis liujussieruli. Jn quiens Pav infamiau) et bonam famam patienter
;

suavitate, ut nulli non solum factis, sed ( liam nec incedamus, habentes custodiam virtutum a dextris
verbis ncstris amaritudinem generemus. Jn Spiritu et a sinistris, credentes plus nobisipsis de nobis quid
sanctu^ id est. tales nosexhibeamus. ut templum si- simus, quam aliorum verbis. i't .svilurturcs ct vcraccs.
rcus sancti Spiritus. In chantatc n^n /irta. Cliaiitas Modo exnonit superiora. Ab infjclelil^us dicebantur
(icta pst, quando quis videns fratrem suiim in ne- esse seductores. n'agi et malefici . a fidelibus vero,
cessitate positum deielinquit eum quem antea pro- propter sanam doctrinam et virtutem miraculorura,
fitebatur se toto nisu n)entis diligere. Ficta quoque non sulum veiaces et justi, sed etiam dii hab<'ban-
charitas est, quando quis videns fratrein suum pec- tur, si ut legimus in Actibus apostolorum (4c^.\:iv),
care, non corripit eum rausa adulatmnis. pirma quando ei etBarnabe coronas detulerunt, dicente? :

vero charitasest, si diligimus proximuin ut nosmet- Dii sunt in effigie liominum latentes. Et quid mirum
ipsos et cui tempore prosperitatis adhierere vide- si apostoli et servi seductores appellati sunt, cum
bamur, tempore persecutionis illum non derelin- ipse Dominus et magister onmium seductor sit ap-
quimus. De charitate dicit apostolu^Joannes Cha- : pellatus, dicentibus Judaeis post mortem ejus ad Pi-
rissimi. non diligamus solummodo verbo et lingun, latum Domine, recordati suinus cjuia seductor ille
:

sed opere et veritate. di.rit adhur vivcns: Post tres dies resurgam {.}Jatth.

Jn vcrho vcriiatis. Simus occupati, id est in do- xxvi,). Ut seductores apud infideles,et veraces apud
ctrina Evangeiii, vel certo in verbo veritatis, ut ve- credentes incedamus patienter, protecti undiquear-
ritatem loquamurcum proximis nostris. hi virtute raisvirtutum, sicut qui ignoti incpedulis et cogniti
Dei ponamus spem nosfram. non in nci^tra audacia credentibus, id est inter illos qui non cognoscunt
aut alicujus hominis potentia, quia malcdictu.s humu conveisationera nostram, nec valent penetrare doc-
qui confidit in homiiie {Jer. xvii . Vel, in r2''/?//c^ trinam nostrara, et inter i!}os a quibus cognosciraur
Dei dicit, id est, ut non nostris meritis deputemus, esse veri cultores Dei incedaraus patjentissirae mu-
si quid boni agimus,sed virtute Dei : quoadjuvante niti armis justitiae ;

omnia bona implere valeamus. Per arma justitiw a Quasi murientcs^ et ecce vivimus. Quasi raorieban-
dextris rt a sinfstris, id est, per arraa virtutumin- tur sancti apostoli et raartyres, cura per raulta tor-
cedaraus in prosperis et in advei"sis. Arma ergo, id menta et crucjamenta pene usque ad mortera affli-

custodiam virtutum a dextris habet, cujus ani-

est gebantur. Sed dum ita essent in periculo mortis
mum prospera bujus saeculi non elevant in super- constituti et iri clesperatione vitae, per flagella, ver-
biaui. neque emolliuni. A sinistris quoque arma ha- bera.et lapidationessiibito virtute Dei roborati con-
bet. queni adversa non dejiciunt. neque frangunt. fortabantur, et quasi ex mortuis vitam recipiebant.
Paulus igitur a dextris et a sinistrisarma portabat, Sic legimus de beato i'aulo, quia cum Listris tandiu
atque securus in medio incedebatcumtalia diceret, esset. flagellatus et lapidibus obrutus, per plateas
quia et in prosperis erat humilis, et in adversisfor- quoque civitatis tractus quousque quasi mortuus re-
tlssiraus. Seujper ergo adesse debet mentibus nos- linqueretur : eadem transcurrente diluculo
nocte
tris in adversitate fiducia, et spes certa, et in pros-^^ ca'pit in Derben verbum Dei publice praedicare. Illi
peritate timor, ne aut adversa in desperationem nos enim qui decollabantur, quasi nioriebantur dura ab
peilrahant sicut Cain et Judam proditorem), aut hoc saeculotransibant, sed illamors teraporalis erat,
firospera aniinum in turaorera superbiffi extollant, cui succedebat vita perpetua. it cas t iga ti, \erheri-
et in sui fiducia deci()iant. sicut et Nabuchodono- bus et verbis, sed non mortifirati. Quando flagella-
sor, quandodixit: Nonne hac est illa JJabi/lonquam bantur sancti apostoli et raartyres, castigabat (|ui-
xdifiravi? [Dan iv.) dem illos Deus, nese extollerent propter maxiraara
Per gloriam et ignobilitatem.^\c\itnoh'\\\% (MciiyxY gratiara sibi concossara, sed non permittebat eos
nominabilis. ita ignobilis sine dignitatis nomine. raori usque ad teinpus quo ei placebat. Castigatio-
Sancti apostuli aj)ud lideles gloriosi habebantur, et nem quippe in hoc loco pro flagcijatione possunius
laudabantur ab illis veraces esse, sapcti et justi : intelligere,sicut iegimus i ilatum dixisse de Domjno.
apud infideles vero ignobiles et sine aliqua laude. Castigatum. inciuiens illum dimiitam {Luc. xxiij).

Unde dicit Apostolus : Pergloriam fidelium, et igno- Quasi tristes, senipcr autem gaudentes apostoli et

bilitateminfidelium : vel. inter illos a quibus gloriosi sancti martyres, duin laci-ymabantur inter flageUa
dicirnur, etinter iJlos a quibus ignobiles, iftcedamus et cruciaius ternbiies, tnstes videbantur esse in
§37 e};:positio in epp, s. pau;.i. - ix kpist, ii ad qpa. 638

yyltii, secj gaudebant in corde, securi de spe coe- Apfsedicationisarma et virtutem miraculorum subja-.
lestium prsemiorum, scientes quia non sunt condi- gaverant.
gniTC passiones hujus temporis ad futuram gloiiam, In possessoribus elenim omnia possidebant pos-
quae revelabitur in illis : et quoniam tristitia illo- sessoruni. Sii^ut emm quiciam duxriomaiiorum Tar-
rum vertenda eratingaudium a^teinum.Electi (juid- quiiiius nomine respondit legatis cujusdam gentis,

quid tribulationis et persecutionis sus^inent, quasi aurum volentibusdare pro pace ac libertate, Roma-
est iilis. id est tanquam non sit, quia si cjeduntur nos potius velle aurum possidentibus imperare,
Yirgis, si excoriantur, et etiam si occicjuntur, om- quam aurum jiabere aut possidere, ita sancti apo-
nia quasi sunt : (|uia transitoria supt et temporalia. stolimagis desiderabant possessores (jivitiarum per
Venietautem verum iilorum, id est gaudium cctor- fidem et doctrinam Christi possidere, quam aliquid
num et vita sine fuie mansura. Sicut enim ille qui proprium hc^berc. Possumus etiaui dicere quia \n
seminat, exj)ergefactus solet dicere: Quasi videbam hoc saiculo apostoji quasi nihil babentes erant, sed
homines teqtiitaie, (juasi videbam ante me multas in capite suo Cbristo omnia possidebant, juxta quod
epulas appositas, atque totum dicit, quasi, non est idem Apostolus jn Epistolaad Romanos dicit de Deo
ibi veritas, sed sicut umbra ti"ansierunt, ita inom- Patre : (Jui etiam Filium suum pro omnibus nobis
nibus quae sancti iu hoc saeculo Tpi\t\[mtuir, qui\HiP' tradidit, quonioclo eliam cMm illo non omnia nobis
est, quia transitivum est. Videbantur enim inter donavit ? ((\o.m. \ui). Simuii livgo et nos tanquam
supplicia mori, videbantur tristari secundum fragi- nihil habentes in hoc saeculo, nonponendo speni in
litatem, sed quasi erat ibi, quia mente gaudebant. transitoriis rebus et caducis.
Et si moriebatur ad tempus, suJDito transibat ilio- Possidemus enim omnia cum Christo, insuperet
rum mors in vitam {eternara Reprobis fiutem, qui ipsum cum Deo Patre et Spiritu sancto possidebi-
totam spem suam in terrenis rebus ac transitoriis mus. Nam sicut dicit Salomon, qui fidclis est, totus
ponunt, nec tendunt ad Eeterna gaudia, sed in prc- mundus divitiarum illius est, quia non appetit ea
speiitate felicitateque hujus sseculi laetantur, vi- quse in mundo sunt, cognoscens procul dubio quia
detur quod verum teneant, sednon e.st verum, quia mundus transibii et concupiscentja ejus, et in hoc
transitivum et tomporale est ; et cum ab hac vita quod don appetitnec quaerit habere nisi quod habet,
transierint, nihii invenient ex his quae ]iic quasi quasi omnia possidet. Nemo enim plus habetquam
vera visa sunt illis, juxta quod Psalmista dicit qui nullo indiget; et tamen cum djvites rnuUa ha-
:

Dormierunt somnum suum, et nihil inveneruntorn- beant, multis indigent quia plus (lesiderant |iabere
nes viri divitiarum in manibus suis (Psal. Lxxvj. „ (^iuam habent. llle autem nullo indiget, qui praeter
Transibjt ergo istorum quasi verum, sed non erat necessaria victus, vestimenti etcalceamenti, nonre-
verum, et veniet illorum vae, hoc est: aeternum quirit, contentus his quae habet. Jn his ergo omni-
suppiicium. SicuL egentes simus, mulios autem locu- bus imitemur sanctos apostolos, doctores et patro-
pletantes. Quasi egentes videbantur divitiis hujus nos nostros, sicut fdii boni jmitantur bonos patres,
sseculi, sed abundabant divitiis spiritalibus in prae- ut inter adversa et prospera patienter incedamus,
dicatione et miraculis, ex quibus locupletabant exhibentesnossicut Dei ministros.quoniamsipartici-
alios.Vel revera egentes videbantur substantia tem- pos fuerimus iljorum actuum in hoc saiculo, erimus
porali, sed multos locu})letes reddebant, sicut san- utique consortes illorum ceternorumpraemioruni.
ctos qui ei"ant llierosolymis. qui pro Christo omnia Os nostrum. patet advos, o Corinthii. cor nostrum,
sua reliquerant, vel a Judaeis exspoliati fuerant, diiatatm est. \di e,^t\o\uni'd'A mentis nostrae et in-
60 quod in mortuum hominem cre(lidissent, quos tentio cordis. Praedicatio quoque oris nostri patet,
alloquitur in Epistola ad Hebraios . Rapinam, in- et ap-Tta est jam ad praedicandum, et prorapta ad
quiens, bonorum veslrorum cum gaudio suscepistis vos docendum. llliusos patetetapertum estad prae-
(Hebr. y.n), et de quibus Isaias : i^iu recessit, in- dicandum, cujus voluntas est perfecta, praec^icatio
quit, ab iniquitate elmalo, prsedse patuit{hai. lix). r^sancta. conversatio bona. Cujus vero voluntas est
Istos ergo ditabant et locupletabant apostoli, quia tortuosa, conversatio yc vita prava, licet aliquid
ex omnibus locis ubicunque prsedicabant, ministra- intelligentiae videatur habere. deficiunt ei verba
bant eis qu?e necessaria erant. Unde idem Apostolus cum sensu, ideo quod non patet illius os ad prajdi-
in Epistola q,(l Romanos : Nunc, inquit, prof\ciscar candum, quia timet in aliisredarguerequodcogno*;
inHierusal6mministraresanctisfjRom.x\).Tanquani scit in se ab aliis intelligi.

nihil habentcs, et omnia possidentes.l^'a.i\(\u^m nihil Non anriustiamini in ?iobis, angustiamini autem
habentes erant, quia nihil proprium habebant.Om- in visceribus vestris ; et est sensus : Corinthii, si
niaautem possidebant, quia erant illis omniacom- sensum angustum habetis et strictura, ut non pos-^
munia {Act.u^iv). Sic debcnt et monat:hi esse sitis recipere latitudinemmysteriorum divinorura,
tanquam nihil habentes propriura, et omnia possi- nolite nobis hoc non consistit
reputare, quoniara
dentes communiter. Vel tanquam nihil habebant, lioc in nobis, qui vobis ministrare debemus, sed in

quia non habebant praedia, non aurum, nec argen- vobis qui debetis accipere. Non quidem multavobis
tum, non servos. aut ancillas, et tamen omnia pos- possumus dicere, et voluntatem proprjam ad hoc
sidebant ista in possessoribus eorum, quos sibi per haJDemus, sed intellectus vester et voluntas constrin-
639 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I, -- COMMENT. BIBL. 640
gitur in visceribus. id est in interioribus cordis. Axix), etc. Non ergo hoc prc-ecepit Apostolus, ut
EiDndnn auttnn habentes remunerationem, para- corpore recederent ex toto ab eis qui increduli ad-
tara subaudis, quara et nos, qui eamdera fidem ha- huc erant in medio eorum, sed potius ut mente se-
betis. dilatamini ei rot, id est extendite sensum et pararent se abillis. Exite, inquit, de medio pagauo-
intellectum vestrum, ne pi-ae angustia sensus, non rum, sed si non potestis corpore, vel saltem men •

possitis penetrare et recipere mysteria divina. te : et separamini ab eis voluntate, et immundum

yolite jugum ducere cum in/idelibus. ]n }ugo duo hominem nolite tangere. Immundum hominemtan-
aniraalia conjunguntur et coa>quantur. Jugum vero git. qui peccatorem imitatur. Et si hoc feceritis, in-
hic deberaus intelligere jugura diaboli, et potesta- ([uit Apostolus, recipiam vos in omnem familiarita-
tera quam habet super tideles, ac si diceret : Nolite iiMii, et Dominus recipiet vos in a^ternam beatitu-
suscipere jugum diaboli neque lequari intidelibus dinem.
aut conjungi, ne sirailes illis etliciaraini.(^».r cnirn
partinpatio Justitix^ cum iniquiiate ? id est, qua? so-
CAPUT VII.

cietas justo homini justitiam habenti cum injusto Ilas igitur habcntes promissiones, charissimi,
I
homine et pagano Nulia. ijua: sucietas luci, id est
.'
quas supra diximus quod sumus filii Dei, et ipse est
fideli, cura tenebris, id estinfideli? Nulla. Ista estBPater noster, mu?idcmus nos ab omni inquinamento
lux, et istae sunt tenebrie de quibus idemApostolus carnis et spiritus. Non dixitsimpliciter, mundemus
dicit : Fuistis aliquando tcnebra:, id est infideles, nos ab inquinamento, sed ab omni inquinamento
nunc autem lux in Domino {Eplies. v), id est fide- carnis et spiritus. Carnis inquinamentuni est forni-
les. catio, adulterium, homicidium, et coetera vitia quac
Qu3eautem conventio Cliristi adBelial. Belial inter- corpore perficiuntur : spiritus vero, id est, mentis
pretatur a%«/r J1//70, significans diabolum qui ju- inquinamentum, est ira, invidia, superbia, mala
gura oranipotentis Dei de collo suo excussit. Dicitur voluntas, et caetera mala quae in animo cogitantur;
et in libro Sarauelis : Qui dixerunt viri Belial, id perficientcs sanctificaiionem in timore Dei. Sanctifi-
estabsque jugo Dei. Quae conventio, sive quae so- cationem in timore, id est per timorem Dei perficit,
cietas Christi addiabolum ? NuIIa. qui ab omni inquinamento carnis et spiritus mun-
Qui autemconsensus templo Uei cum idolis ?id est, dat semetipsum.
quera consensura debent habere fidelesqui templum Capite nos, id est intelligite quae dicimus, vel
Dei sunt, cum
idololatrisquisunttempla daemonum. capaces estote sermonis nostri, vel imitamini nos.
Nullum. in hoc loco percutit eos qui recumbentes Xeminem vestrum laesimus verbo aut exemplo.sive
in idolis,comedebant carnesidolothylas. quidebue- neminem vestrum exspoliavimus nostra adulatione:
rant esse fideles et teniplum Dei. Vos enim estis neminem corrupimus, pravo sensu aut exemplo :

templum Dei vivi, non deorum qui non vivunt.Deus neminem circumvenimus, in negotio, ut evacuere-
vivus dicitur, ad distinctionem illorum deorum.qui mus sacculos vestros. Quasi diceret : Quod nos non
non vivunt, licet dicantur dii. Sicut dicit Dcus, per fecimus, fecerunt pseudoapostoli, ideoquenon recte
Jeremiam : Inhabitaboin illis, per fidem et dilectio- agitis praeponentes illos nobis.
nem per gratiam meam, et inambulabo inter eos. Xon ad condemnationem vestram dicoAd est, non
Dei Fihus qui ista locutus est
de credontibus elec- ad vituperationem vestram me laudo aliosque apo-
tis. inter homines ambulavit.sicut dicitur, quoniam stolos, sed ad correctionem. Yel, non vos abjicio
super terram visus est. et cum hominibus conversa- admoneo. Prse-
talia dicendo, sed ut vos corrigatis
tus est, etipse hahitavit in nobis.sicut Joannes di- diximus enim in pnori Epistola quod in cordibus
cit Verbum caro factum est. et habitavit in no- nostris cstis, sive in voluntate nostra, ad commorien-
:

bis (Joan. 1), et ero illorum Deus, et ipsi erunt mihi dum in praesenti vita, ad coiivivendum infutura glo-
populus peculiaris, sicut olim fuit Israel. ria. id est, tanto amore et desiderio erga vos duci-
Propter quod exiie de mcdio eorum. Hoc Isaias mur, ut, si tieri posset, martyrium in hoc saeculo
propheta prcedixit longe ante captivitatem Babylo-^per multa suppUcia pro Christi nomine nobiscum
nicam quod Apostolus ad Corinthios retulit. Dicit sustineretis, utcoronamet praemmm martyrii no-
enim propheta ex persona Dei, alloquens Juda^os biscum reciperetis.
de captivitate revertentes post septuaginta annos Multa mihifiduciaest apud ro^.subaudis ideo talia
:

Propter quod, quia populus meus estis, exite de loquor, sperans vos mihi obedientes esse : supcr-
medio Chaldaeorum, ut separemini ab eis, et im- abundo gaudio inomni tribulatione noslra ,id est,au-
mundum ne tetigeritis, id est idolum, quo nihil est diens correctionem vestram et bonam conversatio-
immundius, ne adoraveritis. Et ego recipiam ros, nem. ita sum gaudio repletus, ut licet in carcere et
in terram repromissionis. Referamus et hoc ad vinculis tenerer constrictus,nihiI doloris sentirem.
Corinthios, et videamus quomodo poterant illi qui yam et Macedoniam, nullam
cum venissemus in
crediderant relinquere uxores et liberos suos om- requiem habuil caro nosira; sed quod caro non ha-
nemque substantiam, qui adhuc imperfecti erant, buit, spiritus habuit qui delectaturinter adversa.Ma-
nec poierant implere quod Dominus dicit : Si vis cedonia est regio Achaise. in quam cum venissent
perfectus esse, vende omnia qux habes (Matth. Paulus et Silas, et coepissent praedicare et miracula
m EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. II AD COR. 642

facere, puella queedam habens spiritujij p\ Lhuui- A tus Augustinus quod licet ista conjunctio causalis,
cuin, qu?e non modicum queestum prcestabat domi- sed, in hoc loco plenum sensum non reddat, tamen
nis suis divinando, incedendo per plateas, clama- apud Graecos optime resonat. In omnibus, quac vobis
bat dicens : cives, viri isti servi Dei excelsi sunt \)Yi\}CQ\>i^ed'hibuistis et prre[)arastis vos incontamina-
{Act. Cujus misertus Paulus, fugavit maH-
XVI). tos esse negotio^ id est impollutos esse a meo pra^cep-
gnura spiritum ab ea. Yidentes autem domini ejus, to, quia obedistismihi. Tuncenim discipulus impol-
quia exivit spes quKstus iilorum, concitaverunt se- lutuin se reddit a pra^cepto magistri, quando obedit
(litionem non modicam in Paulum et Sihim, intan- jussioni ilHus. Si vero inobediens exstiterit in ali-

tum ut cum diu flagelhiti essent, mitterenturin ima quo, et si ab omnibus ahenus culpis exsistit, tamen
carceris. Et inde subjungit Non habuit, inquiens,
:
ex inobediendia macuhitur. Aliter : In hoc probatis
requietn cai o nostra ; sed omnem tribulationem passi vos immunes esse a culpa aliorum, quia iilorum er-
sionus. Foris.^ subaudis erant, piigme, intus timores. rorem fortiter corripuistis. Contaminatus enim,
Pugnee erant foris in corpore, dum sustinebant ver- auctoritatem non habet in aUos vindicare.
bera et flagella, intus timores in animo, timentes Igitur etsi scripsi vobis priorem Epistolam, non
ne passione eorum scandalizati hi qui crediderant, propter eum solummodo scripsi, qui fecit injuriam,
a fide re(;ederent. Ahter : Foiis, id est, extra car-Bomnibus vobis, accipiendo uxorem patris, vel prop-

cerem in pubiico erant pugnae contra credentes, qui fraudem fecerunt fratribus; sed ad ma-
ter illos qui
impugnabantur ab infidelibus,intus in carcere erant nifestandam sollicitudinem nostram quam pro vobis
timores, ubi erant apostoU vincti quia timebant in- habemus. Ideoque subdit Idco consolati su)nus de
:

teifici a persecutoribus. vestra emendatione et obedientia atque receptione

Referens nobis vestrum desiderium^ quo desidera- Titi.

batis vos emendare, vel quodesiderabatis nos vide- Viscera ejus^ id est Titi, abundantius in vobis
i-e ; vestrum fletum^ quo defletis illos qui a fide re- sunt. Quidquid intra corium continetur, viscus ap-
cesserunt vestram cemulalionem pro me, id est
;
pellari potest. Filii quoque viscera dicuntur. Ponun-
vestrum amorem erga me, quo succensi fortiter de- tur etiain pro nimia^ diiectionis afTectu, sicutin hoc
fendere voluistis praedicationem meam veram esse, loco. Viscera ejus, id est nimia dilectio et affectus
et falsos apostolos a vobis repuUstis : ita iit magis charitatis erga vos amplius abundavit.

gauderem, subaudis de vestra correctione, quam Gaudeo quod in omnibus confido in vobis, subau-
tristarer de vincuUs meis. dis quia obedientes eritis mihi.

Non quia contristati estis, subaudis accipientes

' CAPUT YIII.
epistolam., ideo gaudeo, contristati enimestis secun"
dum Dcum. Ilie contristatur secundum Deum, qui Notum auiem facimus vohis graliam Dei, id est
Deum per poenitentiam sibi placari desiderat. Utin fidem cffiteraque taUa, quje gratis dantur fidelibus,
nullo detrimenium paiiamini ex nobis, id est in qux gratia data est Ecclesix Macedonix, et quod in
nullo eorum quK imperamus damnum habea-
vobis multo experimento tribuiationis, subaudis nostra? et
tis : quia si contristavimus vos per epistolam, mul- suJB, abundantia gaudii ipsorum fuit^ et altissima,
tum prodest vobis. sive \)ro^undiiiiiircia, paupertas illorum abundavit^et
Qu3^ enim secundum Deum trisiitiaest^ id est,qui excrevit, in diviiiis simpiicitatis eorum. Beatus Apo-
Deo placere desiderat, pccnitentiam operatur in sa- stolus cognoscens Corinthios avaros esse et tenacis-
lutem stabilem, id est in vitam aeternam.*S'<m^/i au- simos,proponiteisinexempIumcharitatemet bonam
tem tristitia, id est quae pro amissione rerum tem- voluntatem Macedonum,quara habuerunt erga san-
poralium est, vel pro aliquo dolore temporalis rei, ctos qui erant Ilierosolymis. Cum enim nimiura es-
mortem operatur, estdamna- sent pauperes
suhaiudis a^ternam, id illi Macedones antequam venirent ad.
tionem animae plerumque etiam mortem corporis hdem, credendo in Christum, excrevit illorum ma-
:

quod in muUis expertum habetur. gna paupertas in multas divitias, quia ex eadem
Ecce enim hocipsum.id est ipsa tristitia, secundu m D paui^ertate quam habebant statim ut crediderunt,
Deum contristari vos, quantam soilicitudinem, id est decreverunt sanctis raittere necessaria, qui erant
quantam curam operatur, ne denuo inpeccata simi- Hierosolymis, et hoc simpUciter, id est bona volun-
lia cadatis.Ubi enim soUicitudo est, non estsomno- tate et intentione fecerunt. De eleemosyna ergo et
lentia, securitas, vel inertia ; secl defensionem, sub- donatione quam volebat Apostolus ut Corinthiimit-
audis operatur, utvos possitis defendere ab infesta- terent iUis qui erant Hierosolymis, multalocuturus
tione daemonum ;
sed indig nationem, qumindignatur est in sequentibus.
homo sibimetipsi dum peccat : qui bonam curam Quia secundum virtulem lestimordum illis reddo,
habet, indignatur etiam contra peccantes, vel alio- et supra virtutemvoluntarii fuerunl. Ordo pertur-
rum indignationes patienter sustinet ; sed timorem batus et praeposterus rTestimoniurailUs reddo, Ma-
Dei operatur sed desiderium patriae coelestis sed ; cedonibus videlicet, quia supra virtutem suam vo-
xmulaiionem^ id est amorem Dei, studium bonum, luntarii fuerunt, idestplus voluerunt quam possent,
et imitationem bonorum operum, sed vindictam in et secundumvirtutempossibilitatis suae dederunt.
seipso, quia seipsum causadelicti affligit-Dicitbea- Cum multa exhortatione obsecrantes noi", subaudis
 tJ43 HAYM0N'l5 kALBERSTAT. EPISC. OPP. PAks i. - COMMESt. BIBL. 644

ut iicciperenius ab eis grattam^ id est donationein Arum retectiogaufieat. et domestica sufUcientia nou
quam ilii gnitis dabant,?/ coyjDnunicationem yninis- laboret. Xotundum ut hic distinctio sit, ubi clicit,

ierii qu(xi fit in sanctos, qui sunt itierosolymis. sed ex aeq:ialitate : In pr.rscnli tcmporc, \d est in
Et non siciit speniviinu^, sed scinclij^sos dnttrun!, hac vita. vcstra abundanlia illorum inopium sup-
idest.non fecerunt sicut timuinuKs, quandoprimum plcat. ut ct il!oru)n abundantia, (\\xx spiritalis est,
rios posuerunt in laicorem sperare eriim hic po- : in jejuniis et orationibus, vestrx inopix sit supplc-
suit pro timore sicut et in Vii*gilio liabetur : inentum, \d est, ut quod minus liabeatis in rebus
lluQC e^o si polui lanlum snerare «lolorem, spiriialibu:;,inipsishabeatis et qu(>d illi non liabent
pi\"> eo quod est timere : primum dederunt se Dn~ in temporalibus, vos eis ministretis, ut fiat icquali-
tnino^veniendo ad fidem, etcorrigendo erroressuos, tas inter vos et illos, dantes vos illis quod non ha-

deimie nobis, subdendo se nostro magisterio, ita, bent, et ipsi vobis quod non habetis. vos illi tem-
subaudi dederunt se ex toto jDomino. et nobis sub- poraiia, et ipsi vobis seterna.
diti fuerunt ut rogarcmus ri7!n//.quando illum ad
: Qui mulhnn, subaudis collegit, non abundavit :
\os raisimus, iit perficeret in vobis gratiam istam^ et qui )nodicu)n,co{\egii,i non ?n momiv/. Hoc secun-
largitatis et eleemosynae.ut sponte mJttatis fratribus dum iitteram dictum est de manna. Nam cum prai-
qui sur.t Hierosolymis bona temporalia. sicut isli B(jei)isset Dominus per singula capita plenum gomor
gratis et sponte mittunt. colligi, quie est mensura tres sextarios continens,

jVon quasi imperans dico, subaudis talia, scd per quidam collegerunt plus, quidam minus. Sed cura
aliorum soUicitudinem etia)ii vestr.c cltaritatis inge- praeparassent sibi cibos in raortario cura pistillo, et

nium bonum romprobuns, id est, utperistorum in- ille qui plus coUegerat, et qui iuiiius, unam inen-
dulgentiara approbare possiiu bonum ingenium ves- suram postirodum repeiierunt, plenuin scilicet go-
irae charitatis, ut si isti tanta raiserunt qui paujje- mor. ?^piiitaliter autem hic vult ostendere, quia si
res siint, vos plura mittatis. sunt duo homihes, unus dives, etalter pauper, licet
Scitis cnim graliam Dumun hostri Jesn Chrisfi, dives multa possideat, et distribuat plura pauperi-
quam vobis contulit Omnia bona
humano ge- qua^ bus quam pauper, non tamen superat illius eleemo-
rieri clata sunt, gratia Dei est, quoniam cum dices syna pauperis largitatem, sed pleiumque donum
esset, secundura divinitatem, possidens orania cum parvum pauperis magis est acceptum Deo, quam di-
Patre, propter vus^ et omnes credentes, cgcnus fac- vitis magnum, quia jjauper de victu suo tribuit, di-
I
tus est, et pauper, intantura ut non haberet, quod ves ex his quibus superabundat. Quod comprobavit
habent vulpes, ut illius inopia vos dicites essetis^ m Dominus iii Evangeiioquandovidens multaingazo-
coelo : et factus est horao, utnos faceret deos,ju.\ta ^ phylacium a divitibus, et vidua Deo diminuta, quod
quod per Psalraistara dicit : Ego dixi : Dii cstis est quadrans, id est quaii^ta pars denai'ii, dixit^Z,ia;.

(Psal. Lixxij. XXI) : Viduahxc plus quam omncs )nisit, quia illi

Et consilium in hoc do, subaudis utejus pauper- iiiuita sibi retinuerunt, illa vero totum suuravictum
iatem iraitemini Hoc enim vobis utifc est, subaudis misit, nihil sibi retinens : Cornamque, etnonsub-
facere quod dico, qui non sAuin facere^ sed cl vclle stantiam pensat Deus, nec perpendit quantum in
ca:pistis ab a^ino j riorc, sive ab anno jjneterito. ejus inunere, sed ex quaiito amore j)roferatur.

Erant aliqui apud illos qui voluntatem quideiu ha- Quoniam eihortatio)ie)n quidon suscepit, a me
buerunt aliquid mittere fratiibus Hierosolymam, quara vobis rainistravit.
sed nihil inde fecerunt. Erant et alii qui aliquidin- Misimus cum illo, id estciiiuTito, fratrem cujus

(ie fecerunt sed ad effertum non perduxerunt.Quos taus est in Evangclio per omnes ecclcsias. Lucas qui
oinnes bortatur modo dicens : Hoc vobis utile est et Lucius iacito hic noraihe intelligitur, qui jara

facere qui velle ccepistis, et qui ex parte fecistis. Evangeliura conscriptum habebat mirifice, quod le-

Xunc vero et facto perficitc, id est. opereadimplete gebatur per omnes ecclesias, et ihsuper Actus apos-
Si enim volunlas prompla et parata ad dandum . tolorum, quo labore ab omnibus fidelibus laudem I
est, secundum id accepta est quOd habel, subaudis et haijebat.

clat, /lori secuhdum id quod non hdbet, quia non va- No?i solum auie))i laudabatur per omnes eccle-

iet illud dare quod non habet, licet velit. Hoc qui- sias, sed cl ordinaius cst conies ac socius nosiric

<, dem apud homines est, caeterum apud Deum ipsa peregrinalionis.
voluntas bona remuneratur. Deviiantcs et caventes hoc ne quis vos vituperet
Nonenim, subaudis ideo talia praecipio, ut aliis et reprehendat in hac plenitudine, subaudis doc-
sit remissio, id est, abundantia et refrigerium, sed ti'inae et miraculorurh, qux minisiralur a nobis,

ex sequatitale, subaudis hoc debetis lacere, verbi videlicet ne quis posset dicere : Bene quidem prae-

gratia Qui habet centum solidos, quinquaginta se-

: dicat Paulus. Barnabas. Timotheus, sociique eo- m
cum retineat, quinquaginta mittat his .qui surit rum et millia miracula per viituiem Domini perfi-
flierosolymis. Vel ex fpqualitate ut aliquid mittat ciunt. serl in hoc non bene agunt, tfuia non habent

illis, et aliquid retineat ad suos suoiumque usus. curam sanctoruin pauperum qui sunt Hierosoly-
Hilarem siquidem datorem benevolentia decet, quse mis, sicut alii apostoli habent, et siciit t^aulo prai-

sic suara temperet largitatem ut de illa et paupe- ceptiim est et Barnabae ab apostolis, quando ad
 :

645 EXPOSITIO IX Et>P. S. PAtJLI. - L\ EPIST. ll AD COk. 646

gentes missi sunt. tnde idem apostoius hliasdicii : A servatrices, eo quo 1 sefvant suil mella. In lioc au-
Constituerunt. inquiens, apostoli. ut nos. ego et tem loco por hoc quod (ii.\it adverbialiter parce.vo-
Barnabas m gentes operam daremus pra^dicandi luit significare avarum liouiinem, cui extorquetur
tantum ut pauperum memores essemus. cum violentia ut aliquid largiatur. Ergo qui parce
Pruvi/lentrs hu/ia nunsohim curam Dco,ficd cliam seminat, parce et njetet, id e.st qui |iarum tribuit
coram /lominihKs. Apostolu.s Paulus aliique bona pauperi, parum accipiet mercedis, sicut ad litterara
eorum coram Deo providebant.quia in orunibusquaj iHe qui parum seminat, parutn colligit. Et qui se^
agebant, Doo placere qua^rebant. Providebant et ?/im«/ ?/f />cyi('rf?'d/o/7/7;//.v, estqui largitur eleemo-
id

coram Corinthiis, quia tales fratres ad eos dirige- synam pauper-i cum benevolentia, bonaque tempo-
bant ad recipiendas donationes,quae mitteridje erant ralia distribuitex sinceritate mentis, ut neque lau-
sanctis Hierosolymam qui suapro Christo similiter dem hu-Tianam exinde requirat, neque illum cui
reliquerant. nec erant cupidi divitiarum, aut ama- aliquid tiibuit, velit per hoc subditum sibi facere
tores terreiiarum rerum, ne forte occasionem inve- cle bencdictionibus et metet, hoc est. de bona volun-
nirent Coi inthii dicendi : Nos multa misimus, sed tate nientis accipiet mercedem aeternrciieatitudinis.
iili quos ad nos dixerit, furati suiit ea. cum debuis- IHe in benedictione seir.inat, qui bona voluntate sub
sent illa augere. Aliter. Coram ['eo, ut diximus, " spe a3terniE remunerationis hoc agit.
bona providet.qui Deo placere desiderat: et coram Unusquisque
proiit deslinavit in corde suo^nonex
hominibus (^ui sine querela iiicjdit ne sit nimisju- aut ex necfssilate, id est quahturti disj^osuit
trislitia

stus. sed apud omnesin omni vita sua et conversa- in animo suo dare Deo, et paiiperibus, tantUm tri-

tione irreprehcnsibilis habeatui-. buat,quia melius est non promittere cordeaut verbo
Misimus cum illis, cum Tito scilicet et Lucio, quam promlssum noii adimplere. Docet autem Apo-
fratrem noslrum, subaudis Apollo quivobiscum jam stoliis animo eamdem cieeriiosynam velvotum
I&to
tiiu moratus est, qtiem probavimus sollicitum esse, perficere quia ex omnibus his qui inferunt aliquid,
.^ubaudis pro vobis postquam a vobis recessit pro •
huiic elegit Deus cui retribuatur qui devoto corde
pter qu^rumdam malam conversationem etduritiam hoc operatur. Unde praecipit non ex tristitia, in-
morum nunc autem multo solticitiorem, subaudis
: quiens, animi hoc faciat aliquis vestrum, aut ex ne-
probavimus illum esse pro vobis, quia audivit vos cessitate, id est coactus aut invitus, et non spon-
csse correctos et emendatos. Isto in loco est distin- taneo desiderio. Ex tristitia lioc adimpiet et eX ne-
guendum et postea ad alia transeundum. Confiden- cessitate,qui non sperat se mercedem recipere sed :

tia, subaudis mihi est, multa in vos. propter iirsesentem pudorem et verecundiam invitus
Sivepro THo,qmest socius meusm prscdicatione, et lioc agit, ne hocagentibus ipse avarus et turpis
aliis

ihvos adjutor 6.oQ.eni\os\c\iteiQgo.sive fralrcsnusiri videatur : hoc non fruetur mercede

ideocfue ex
apostoli subaudis adjutores vestri mihi retulerunt aeterna.Dicit eniin beatus Augustinus,quia si panem
correctionem vestram et conversationem sanctam. dedeiis tristis. et panem (.'t meritum perdis : quo-
//( iltus, id est inTitum, Lucam et Apollo, oslen- niam quod in prsesenti tribuis amittis, et in futuro
dite chariiatemxeiitviim in facicmecclcsiarum,u\est mercede carebis. Lreto vero animo eleemosynam
in praesentia fidelium. erogat pauperi, qui certus est de remuneratione
CAPUT IX. teternorum praemiorum, quem dedit ei Dominus
Nain de ministcrio quod fit in sanctos^ ex abun- apud quem thesaurizat Uilarem enim datorem diti-
danti, id est ex superfluo,?77?7/?>v/ scrihere vohis. f/ii Dcus. Ililaris dehct essi^ qui tJdniino fceneratur :

QuoniamAchaia, id estpars Achaia}, parata est ab Deo,qui quod tribuit postmodum non
et ille placet
anno prxterito, illi videlicet, qui extra Corintliura doletquasi amissum,.sed quasi de duplicato (raudet.
metropolim civitatem habitant. Potens est enim Deus omnem gratiam abundare
Un non dicamus vos in hac suhstanlia. Defectus facerein vobis, ut in omnibus semper omnem suffi-
dictionis et sententiae in hoc loco est nonmodicus eiriCientiam etahund-dniimn habentesMbutidetis in onini
hujusniodi : Vt non dicamus vos in hac substantia, opere bono Nolite. inquit^diffidere neque desperare
subaudis carnali et temporali minus fecisse,q[ui in de remiineratione.si hilari animo eieemosynam irii-
omiiibus perfecti estis, bona voluntate florentes. penditis,quia potens est Meusomnemgratiam abun-
Necessarium cxistimavi rogarcfratres, Titumvideh- dare facere in vobis, scilicet ut in priesentia abun-
cet et Silam, etApollo, Mi;;r^re;imn/, subaudisnos, detis fide. spe, charitate, scientia divina, omnique
ac/ro.?. 5fc subaudis. Dateillamdonationem,^//a.u"6t'- substantia tempor-ali; et insuper in futuro ieternam
nedictiunem., id est benevolentiam ex charitate,ny;i felicitatem tribuere. Ilocenimerit ai)undare inomni
quasi avaritiam, idest non avare, sed sponte date. opere bono, si sibi retinet quod sufficit ad suam
'
Quiparce seminal.parceeirneiet.ParcesiWquando suorumque exptendam necessitatenl, et ceetera in
pro dimitte ponitui-, ut illud Virgiiii : usus sanctorum vel paupe.um impendat.
Pan-emilu, Cyllierea, Sicut scriptum esl in Psalmo de quolibet justo
id est dimitte metum : aliquando pro servare, ut cleemosynas danti, et curam pauperum agenti :Di-
ibi : Hic canere incipiam quanta experientia sit spersit^deditpauperibusjustitiaejusmanetmsetev-
parcisapibus. Parcse enim dicuntur apes, quasi num(Pja/.cin;,justitiamhicappellat iargitatemgub-
64: HAy>rONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. COMMENT. BIBL. 648
stanti»temporalisvelmercedemejusdemsubstantia>Adicatores sumus. Ea intentioneet simplicitate debet
distributie quaj largitas bene justitia appolUitni:quia liomo eleemosynam impendere.ut nonquaeratillum
justum est. ut sicutterra ouinibus hoininibus com- sibi subjectum facere cui tribuit, neque laudem ab
muniter a Deo data est ad possidonduin, et sicut hominibus quacrere,
calor solis et humor pluvi.irum omnibus communiter Glorificantcs Dcum. in ohedicntia confessionis ve-
tribuitur a Deo, ita etiam quie in terra Dei dono A//\r.Obedientia confessionempraestathominiquando
nascuntur,communiter dispensontur et cominuniter impletur :licet homo taceat cui imperatur, in
quia
utantur: ethivc est justitia, utquia Deus illudgratis hoc quod obedit, opus ejus ostendit, et confitetur il-
dat, retribuat ex eo et homo. cui deest. Notanduin lum esse valde obedientem verbi gratia ; Preeci- :

quod dicitur de viro saiicto. qui dispersit et divisit pitur alicui ire tantum in ambone, licet ipse nihil
pauperibus substantiam Deo datain, ac dedit
sibi a respondcrit ei, et tamen ierit cantatum, ipsa canti-
pauperibus qui non habent quod ei redderent in prae- lena j^erhibet ei testimonium obedientiae, et confi-
senti, et non divitibus hujus sieculi, a quibus spe- teturillum valde esse obedientem. In Evangclio
rareteadem iterum aut plura recipere etquoniam : quoque Christi glorilicate Deum quia Evangelium
usus est prcecepto Domini dicentis Facite vobis : hoc prsecipit: Facite vobisamicos de mammona ini-
amicos de jnammona iniquitatis {Luc. xvi), idcirco g quitatis, ct in simplicitate cordis vestri, subaudis
justitia ejus, id est merces largitatis ejus et retri- glorificate Deum. De qua simplicitate paulo supra
butio ipsius justitiie manetin teternum,quia ibi po- diximus.
suit divitias suas, et ibi thesaurizavit, ubi fures non Et i)i ipsorum obsecratione pro vobis quibus elee-
effodiunt, nec furantur. mosynam praestiteritis, glorificate Deum, quia illi

Qui autem administrat semen seminanti, et panern obsecrabunt et laudabunt Deum pro vobis.
ad manducandum prxstabit, ct multiplicabit semen CAPUT X.
vestrum, et augcbit incremcnta frugum justitix ve- Rogo autem, subaudis ut corrigatis, vos^ nc prx-
strsp. Hoc dupliciterintelligi potest, et juxtalitteram sens audcam, subaudis vos redarguere per cam con-
Omnipotens Deus
et juxta spiritaiem intelligentiam. fidentiam^id est auctoritatera, qiia existimor audere
qui administrat homini semen ad seminandura, si in quosdam, subaudis qui Tpeccaverunt, quiarbitr^an-
eleemosynaefuerit deditus, ipse praestabit ei panem tur 710S tanquam secundum carnem ambulemus, id

ad manducandum ex semine, et multiplicabit semina est, tanquam carnaliter vivamus, et carnalia prae-
ejus in terra, ut qui serainavit quinque modios,col- cepta deberaus.
ligat quinquaginta: qui decem, colligat centum. Et In carne enim ambiilantes, idest,incorpore vitam,
multijjlicabit augmenta fruguip justitise vestrse, id ducentes non secundum carnemmilitamus ,\&QsU\on
est substantiae vestree, quae bene justitia appellatur. carnaliter vivimus, sed spiritaliter. Spiritualiter
Aliter Deus qui adrainistrat homini semen ad serai-
: enim vivit et railitat qui facit quod placet Deo ; car-
nandura, id est substantiam temporalem unde elee- naliter autera vivit et secundum carnem militat,qui
mosynam possit erogare ; ipse utique ei praestabit desideriis carnis obtemperat.
in futuro panem ad manducandum, aeternara sci- Namarma militixnostr3e., quibus miiitaraus con-
licet satietatem, quae erit visio praesentissirai vultus traphilosophos et contra daeraones,non sunt carna-
omnipotentisDei.DequopanedicitDominusinEvan- tia, sicut est lorica, galea, mucro, hasta, gladius,
gelio Deatus qui manducabit panem in regno Dei
: clypeus, etcaeteratalia, sed potentia Dei. Quidamco-
{Luc.xi\). Et Psalmista de eadem satietate : Satia- dices habent,potentiaDei,quidara potentia Deo quod
bor, inquit, dura manifestabitur animae gloria tua utruraqueaccipipotest hocmodo Arraanostra,
: quae
{Psal. XXI). Et non solura ibi praestabit aeternam sunt arraa carnalia,velutsingulariter dicaraus.Non
satietatera, sed hic multiplicabit substantiam ejus, est gladius noster carnalis, sed potentia Dei, ipsa
sicut supra diximus, uthabeat unde valeat eleemo- est gladius noster, quia per virtutera et potentiam
synam largiorem impendere pro qua augebitur ilii illius superamus daeraones et malignos homines.
augmentum, id est merces et retributio justitiaeD Aliter Arraa nostra sunt carnalia, id est infirraa et;

ejus. Ergo quia orania bona quae haberaus Dei sunt, corruptibilia atque flexibilia, scilicet potentia Dei
et sernina et nascentia : etDeinutrescunt, pullulant sunt nostra arraa, id est, possibilia sunt etfortia ad
et multiplicantur adusus hominura, et ipse praecepit pugnandum perDeum. Arma ergo apostolorum qui-
de his communicare eis qui indigent, deberaus dare bus railitabant contra philosophos, verbum praedi-
mereamuraccipere aeterna sicut
ista teraporalia ut : cationis erat de quo alibi dicitur Et gladius spiri- :

plurimi sanctorura fecerunt, inter quos partem tus (juod est verbum Dci (Ephes. \i). Virtus quoque
beatae remunerationis beatissimus raartyr Christi miraculorum gladius erat illorum.Contra daemones
Laurentius obtinet,qui verus dispensator tempora- vero oratione, jejuniis et vigiliis pugnabant ad de~
liuin divitiaruin existens, meruit possidere coelestes st)^uctionemmu?iitionum,suhaudiiiddemonumetphi~
et ccternas atque iinmarcessibiles coronas. losophorura, et sumus nos his parati, destruentes

Ut in omnibus locupletati et divites effecti abun- consilia philosophorura, et consilia daeraonum, qui

detis in omnem simplicitatcm^qux simplicitas ope- inspirabant incordibus persecutorumpersecutionem

ratur Deogratiarumactionemper nos. quiejus prae- contranosexcitari. et destruentes omnem altitudi-
649 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EPIST. II AD COR. m
7iem,k\ est omnem su^evhlmrij extoUentem se adver- Atur in sensu. Verum est quoque quod ipse dixit :

sus scienliam Dei ct sumus nos redigentes in capli- Et si imperitus sum sermonc, sed non scientia.

Titatem omnem inteUeelum hominum in obscquium Qui (jloriatur, in Domino glorietur. Beatus Apo-

Christi, id est in culturam et religionem ojus. Ista stolus sciens onmia bona nos a Deo haberc qurecun-
captivitasinbonam partcm estaccipicnda. Diabohis que habere possumus, sivc in nntura, quia ab iih^

ergo persuasione captivavit primum homincm , factisumus.sive in instituto, sivcin omni conversa-
quando illum sibi subdidit, et postea omne genus tione sancta in fide, in spe, in charitate, in bonis

ejusintantum, ut idohx ei suaderet adorarepro Deo operibus, in justitia, in timore Dei totumque esse

vero. Sed ipsam captivitatem humanigeneiisquam cx ilUus donis sine aliquo nostro mcrito, abstulit

diabohis captivaveratad mortem, apostoH perarma gloriamhumanam superbiam,qua se dicuntmulti

et

prajdicationis et virtutem miraculorum captivabant a se suisque meritis habere quod habent, et dicit :

ad Christum et ad vitam a^tcrnam. Nam sicut quili- Qui gloriaturinhdo, in prccdicatione, in virtute mi-
bet imperator terrenus armat mihtes suos, ut per raculorum aut aliquobono quod habet, non in se
in

regna, regiones, et provincias; ita

illos sul)juget sibi glorictur,sed in Domino,idest adgloriam Dci totum

Christus armavit mihtes suos apostolos spiritahbus de iUius gratiae reputct a quo acccpit il-
referat, et

armis, et pcr illos subdidit sihi pcne omncsgentes. B lud. Ut ergoessemus, Dei miscricorcha est. Ergosi
Et sumus non habenies in promplu, id est in mani- omnino nihileramus antequam essemus, nihii pro-
festa voluntate ulcisci omnem inobedientiam, cum meruimusapudDeumut essemus.Fecit nos utesse-
impleta fiierit vestra obcdientia. Hoc ita est distin- mus,etnon fecit nosipseutboni essemus. Dedit ipse
guendum et postea quod sequiturinferendum.Etpo- nobis ut siraus. et potuit ahus dare utboni simu.s.

test duphciter intelhgi, id est ut dicatur hancvolun- Si ipse dedit ut simus, et alius dedit ut boni simus,

tatem habemus, ut ulciscatur vestra inobedientia melior est ille qui mihi dedit ut bonus sim, quam
quam hactenus habuistis per obedientiam bonam. ille qui mihi dedit ut sim. Porro quia nemo in nii-

Tunc enim vindicatur et ulciscitar inobedientia sericoi-dia largior, quam a quo accepimus ut
illc

quandoeisuperponitur obedientia. AliteriHanc vo- essemus, ab iilo accepimus ut boni essemus qua- ;

luntatem, inquit, habemus. etcum vosimpleveritis propter omnes debemus cum Psalmista dicere :

vestram obedientiamqui perfectioresetbonoc volun- Deus mcus, misericordia mea {Psal. lviii.)
tatis estis, nobisquoin omnibus obeditis : tunc ul- Non enim qui seipsum commendat.Hleprobatusesl;
ciscatur illorum inobcdientia per nos, qui dedignati sed quem Deus commendat. Commendatio plerumque

sunt vobiscum aliquid mittere sanctis, qui sunt in pro laude ponitur, sicut in isto loco, et alibi ubidi-
Hierosolymis, ut essent participes vestrorum mu- ^ cit idem Apostolus
Ego clebuia vobis commendari :

^'^Oi ^^ ^^^ laudari, et non commendamus

^^'^''-
nerum. (^^

Qux secundum faciem sunt, videte id e.st qua3 in nos vobis, id est non hiudamus nos apud vos. Pro-

prscsentia dicuntur a nobis in superioribus et infe- batus autem idem est et probus et laudabilis, sive
rioribus vos intclhgite et perpendite. laude dignus. Non, inquit Apostolus, qui seipsum
Ut autem 7ionexistimer,suhmdissi\oh\stanquam commcndat et laudat apud homines, itlc probatus
terrei^e vos volens, per Epistolas htas^^cjuoniamqui- cst, sive Kaude dignus est, quia vanam gloriam pa-

clem Epistols, m(\u\ux\t,graves sunt in correctionem titur : sed quem Deus conwiendat^ id est laudabilem
et fortes in observatione prccse^itia autcm corporis, reddit, ille laude est dignus,
;

id est forma illius in proDsentia posita, inftrma sive

CAPUT XI.
destituta est, ct sermo illius contemptibilis sive de-
spicabilis. Ex persona quoruradam loquitur, qui ta- Utinam sustineretis 7nodicum quid insipientise mex.
lia dicebant de illo, et ideo dicit, quoniam quidcm, Venientibus pseudo-apostolis ad Corinthios postdis-
inquiunt, iUi. cessum Apostoh, et dicentibus Apostolum non esse
Nonenim quasi non habentes potestatem pertin- a Deomissum, quia non fuerat a Chi-isto vocatus
gendi ad vos, in ^vdiidiic^itAonQSupercxstendimus nos D ante cjus asccnsionem, nec ab illo edoctus,insuperet
prsedicandousquead vos ^figifeat^vo^eni^n^/e/^rc/zz-
: contraria prcedicarct pra^dicationi aliorum aposto-
mw^praedicandoEvangelium Christiad Hierusalem. lorum,quos magnos apostolos vocabant, averterunt
Habcmus etiam spc.m in ^huwdziutm fulei vestrx, plurimos ab amore Apostoli, quos ad amoi'cm suum
etiam in illa, subaudis loca, evangetizare qucc ultra traxerunt dicentes se esse missos a magnis aposto-
vos sunt, non tamen habemusspem neque volunta- lis, a Petro, Andrea, Jacobo, ca^tcrisque apostolis,
iem gloria^H in aliena regula, id est in his qui per Apostolus ergo volens eos iterum ab amore eorum
alterius praidicationem crediderunt, etregulam sive separare, et ad suum revocare,qui fidem Christipri-
rectitudincm fidei perceperunt, neque in his locis musiniliorumcordibusinfixerat,laadabat secoactus
qua3 prajparata sunt ab aliis, volumus gloriari, ne verbis, sed non corde neque sensu, quia sciebat se.
super alienum fundamentum aedificare videaraur. laudem humanam, nisi tan-
nihil proficere propter
Ista sententia, licet tota sit in Latino scrmone con- tum ab ejus praidicatione non recederent, et
ut illi

fusa et concatenata,ac multadesint in subauditioni- quia apud homines stultum et insipientia est ut
bus,tamen apud Greecos plenior et manifestior habe- aliquis se laudet ma^xirae cum Salonion dicat ; LaU"
Patrol. CXVII. 21
 651 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMEXT. BIBL. 65t
det tf ahfmtSy et non os tuum ; extraneus, non la-A quia non pro inercede aeterna, neque pro salute au-
et

bia tua iProv. xxvii). Volens selaudare ipse ob cau- ditoium praedicationi insistebant, sed pro lucris
sam supradictam.ne daret aliis occasionomhiudandi temporalibus, ut illos exspoliare possent, et pro
dLxit : Utinam sustintretis patienter, o Corinthii. laude humana dicentrs Apostolura non esse verum
modicum quid insipienti* mrar, id est raodicam in>^i- pra?dicatorem, eo quod a Doraino per praesentiam
pientiam meam quod me laudo, sed et supportate me^ carnis non fuerat vocatus, et talia dicebant, volentes
id est sustinete insipientiam meam in hac parte eos ab araore Apostoli ad araorera suum retrahere,
laudis ;
quasi diceret : Si vultis patienter sustinere quod et fecerunt pluriraos sirapliciuin decipientes,
verba mea, dicam : etsinon vultis. utique non ideo quos Apostolusironicos aIloquitur,dicens Libenter :

oraittam dicere quod in animo deliberatum habeo. suffcrtis insipientes, cum sitis ipsi sapientes. Quan-
Et hoc quare ? quara etenira quidara hunc versiculura ita exponant,
,€muIor enitn vos Vei a^y\ulatione. ^EmuIari est ut sit sensus,quasieosveraciter appellet. dicens sa-
invidere, imitari, amare, et studium habere, sed in pientes rairor, cura sitis ipsi sapientes, quare sus- :

hoc loco pro amare ponitur. jEmulor enim vos Dei tineatis libenter insipientes, sed beatus Augustinus
smulatione, id est amo vos Dei amore. n aliter eiponit, destruens hunc sensura et ironicos
Despotidi enim vas uni viro virginem castam ex- intelligens eos appellatos esse sapientes. Cum sitis,
hibere Christo. Paulus apostolus desponsavitCorin- inquit. o Corinthii, insipientes, putantes vos sa-
thios, non sibi.sed Christo perpraedicationemsuam, pientes, non est rairum si patienter sustinetis insi-
etfidem,sicutMov5es desponsavitin .•Eg}*pto plebem pientes pseudo-apostolos.
Israeliticam non sibi. sed Deo {Exod. iii). Unde et Sustinetis enim.si quis vos in servitutem redigit,
praDceptum est ei ut tolleretcalceamenta depedibus Judcei quivenerant a Judaea, qui utrumque volebant
suis. Signum ergo desponsationis et annulus quo agere. et judaizare. et Evangeliura observare, vole-
desponditsivedesponsavitApostoIus Corinthios Chri- bant credcntes in servitutem redigere legis, ut ob-
sto. fides fuit Domini Salvatoris, quam ministravit servarent sabbati otium, et irent Hierosolymam of-
eis. Unde dicit : Despondi enim vos uni viro Chrisio feiTe legales hostias, et maxirae ut circumcisionem
exhibere volens vos virginem castam, idestut prae- observarent, dicentes nullo modo posse eos salvari
paretis vos virginem castam illi. servantesintegrita- sine circuracisione, prsecipue cumhocnon solum sit
tem fidei.Virginitas enim ista potius est mentis inte- legis pra3ceptnm, scd longe ante legem familiari al-
gritas quam coi-poris, Si ergo attendiraus virgini- locutione dixeritDeus ad Abraham : Masculus cujus
tem corporis, multo plures suntinEccIesia virgines pr^^putii caro circumrisa non fuerit, peribitanima
mente quara coiTDOie ; et raultae sunt ex his quas in-C ejus de populo suo iGen. xvii). In hanc ergo servi-
adhuc habent. quse mcnte etde-
tegritatera corporis tutera iegis et impediraentura carnis volebant Ju-
siderio jam nupserunt. Quapropter raelius est uni- dcei Corint.hio.s redigere, quibus ipse dicit : Sustine-
ersalem Ecclesiam (quae constat ex utroque sexu tis enim, id est patienter sufFertis, si quis vos in
et exutroque ordinei virginem castam esse appella- servitutem legis vult redigere.
tam,qu£e et sponsa est Christi,de qua Joannes ait : Si quis devoraty subaudis substantiara vestram,
Qui habet sponsam sponsus est [Joan. iii).Quicunque sustinetis. Pseudo-apostoli suis adulationibus et
ergo in Ecdesia integiitatemfideihabetquam bonis laudibus exspoliabant illos quos decipiebant et in
operibus exornat, virgo casta est.et si non corpore, conviviisplurirais diripiebant illorum bona,erantque
tamen mente : iJeoque sponsa est Christi. Quivero illi contenti devorari res suas a suis deceptoribus.
virginitatemutraraque.Deo propitiante, casteinvio- Si quis accipit.1 ac si dicat : Si quis rapitvestra
lateque servaverit, sicut plurirai sanctorum fcce- bona a vobis.et accipit sibi, patienter sustinetis. Un-
runt ex utroque sexu. illi utique palmam obtine- de et aves rapacissimse, quae Latino vocabulo acci-
bunt quara nerao conjugatorum possidebit. Et si piircs vocantur^GrcOcae harpik\\d estraptores appel-
sexus femineus, qui tantum est fragilis et proclivis, lantur, eo quod sibi accipiant, et aliis rapiant,atque
hoc observat, quanto magis illi quia virtute viriDhoc modo accipere est aliquid dolo capere. Si quis
nuncupantur. extollitur in superbiara-Extollentiaestsuperbia.Hos
Timeoautem ne sicut scrpens Evam seduxit astutia inquit Apostolus, patienter sustinetis. qui se extol-
sua, id est ne sicut diabolus indutus serpentera.se- lunt de scientia legis, quod in superbiam eriguntur
duxit mulieremsua calliditate. et per mulierera de- de nobilitategeneris.Quod autera sequitur : Si quis
cepit viinira, ita modo corrumpantur sei^sus vestri a in faciem vos c^f/zY.Hic estdistinguendura, etpostea
pseudo-apostoIis.quisuntministridiaboli,^f^j:c/V/a«f. subinforendum scrundum ignobilitatcm dico, et ibi

Libenier suffertis insipientcs, cura sitis ipsi sapien- sirailiter distinguendura. Xara licet per se singulae
ies. Apostolo transeunte a Corinthiis ad alias natio- sententicR sub distinctione proferantur, taraen cum
nes,corruperunt eos pseudo-apostoli aJudaeis venien- dixit : Si quis in faciem ros Cccdit, exposuit quid esset
tes. qui in hoc appellantur insipientes. quia et cir- in faciem caedere, cumsubjunxit Secundum ignobi^
:

cumcisionera volebant observare, et sabbati otiura, liiatcm dico.ln faciem enira caedere, est iraproperare
caeteraque praccepta carnalia legis,et Evangeliigra- alicui ignobilitatem generis,sicut Judcei irapropera*

tiam tenere. In hoc quoque insipientes vocantur, bant Corinthiis ignobiles esse genere, quorum pa"
 653 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI, — IN EPIST. II AD COR. 654

tres semper idololatrae fuerunt, daemones et lapidesA Hehrxi suni illi et ego sum Hebraeus. Ilebraei di-
pro Deo venerantes, se autera praeferebant, jactantes cuntur ab Heber patriarcha suo Inde dicit Apesto- .

se quoddegenerepatriarcharum etprophetaruraori- lus Gloriantur illi de nobilitate carnis quod He-

:

ginemducerentjdequorura stirpeChristussecundum braei sunt, et ego similiter Ilebraeus sum. Israelitx

carnem natus esset. Magna siquidem stultitia est et 5U/U illi degenere Jacob patriarchac, qui et Israel
ignobilitas, aliquem per regenerationem aquae et est appellatus. El ego vere Israelita sum, quia Deum
Spiritus sancti Filium Dei efTectum, jactare aliquid mente contemplor. Semen Abrahcc sunt, amici Dei,
de nobilitate generis, raaxinie cura Dorainus dicat et ego. Sirailiter ministri Cliristi sunt, illi, et ego.

oranes nosfratres esse, quaravis uliqui huncvcrsicu- Minister Christi dicitur, quisquis Evangeliura proe-
lum ita exponant, quasi ad Apostolumpertineat, ut dicat. Ut 77iinus sapiens dico,plus ego : subaudis sum
sit sensus. Ignobiiem rem ago quod aliquid dc nobi- minister Christi quam illi : quia ego plus omnibus
litate generis rae extollo, non convenit iste sensus, laboro : et quidquid praedico, operibus cxorno. Illi

quia nondum pervenit ad illum locura ubi dicturus vero,Iicetin quibusdam rebus bene vidoantur prae-
est se de genere patriarcharum esse, sed eo modo dicare,tamcnnonsuntveri ministri Christi,quoniam
est intelligendus, ut diximus. Et ne forte aliquisj^ quod praidicant ore,destruuntoperibus.Inhocautem
putaret, quod pugnis, aut aliquo modo in faciem appellat se minus sapientem esse, quara debebat,

corpoi-is diceret eos caedi, ideo taliter locutus est. quia se laudabat dicens se plus esse ministruni Chri-
Si quis, inquiens, in faciera, id est in praesentiara sti, quara illos : et eo modo quo se dixit supra in
casdit, improperando aliquid de ignobilitate generis, insipientia agere, eonunc minus sapere. In labori-
patienter sustinetis, et praefertis illos nobis. Secun- bus plurimis, subaudis servio Christo, etestsensus :

dum nobilitatera autem generis dico, vos in faciem In hocapparet plus rae esse rainistrum Christi quam
sive in praesentiam caedi, non pugnis, quasi 7ios in- illos, quialicet illi qui se raihi praeferunt seraper in
firmi fuerimus in hac parte^ subaudis generis, sic aliquo laboraverint, taraen plus ego laboravi, quia
praeferunt se nobis illi, et sic pro nihilo duciraur a plurimis laboribus die noctuque deservio. Tradunt
vobis. De se loquens Apostolus et sui causa, subin- sancti doctores, quod Apostolus a raane vel a pullo-
troducit personam Barnabaesocii sui. qui ex eodem rum cantu usquead quintam horam laborimanuum
genere Judaico erat. Ita ergo preeferebant se falsi undevictum acquireret, et exinde usque
insistebat,

apostoli ex Juda^is apostolo Paulo et Barnabae, quasi ad deciraamhoram publice disputabat plerumque :

de nobiliori genere orti essent quam illi^ et quaside tamen etinnocentemprotendebatserraonem(ic^xx)

. dispari geneie nati essent illi duo, ita despiciebant sicut tunc fecit quando Eutychus somno gravatus,
eos. Indedicit Apostolus: Quasinos infirmi et igno-^ cecidit desolario per fenestrara, in carceribus abun-
biles simus ignobilitate gencris, sic se prseferunt dantius., subaudis suis inclusus quarailli, et est sen-
nobis : et ita etiara a vobis praeferuntur nobis, sed sus : Etsi illi fuerunt in carcere quos vos extollitis,

revera illi sunt potius infirrai in hac parte generis Corinthii, ego plus quam illi. In plagis sicpra mo'
qua se gloriantur : quia dicentes filios seesse Abrahae dum, subaudis afflictus sura. Sa^pe plagatus estApo-
secundura carnera, non sunt veraciter filii Abrahte, stolus a Judaeis et gentibus, et ssepe virgis ccesus, et
perfidem et operationera,quoniara non suntiraita- si illi,inquit, plagatisunt, ego araplius Quaestio est
toresejus. Nos autera suraus firmi et nobiles, quia in hoc loco '•
Cura Apostolus alibi dicat ; Fidelis
existentes filii Abrahae secundum carnem.sumus et Deus quinon paiietur vos tentari super id quodpo^
per imitationera fideiet operationis. Et iste versicu- testis, sedfaciet cum tentatione etiam proventum, ut
lus per se cst proferendus et distinguendus. In quo, possitis sustinere (/ Cor. x), quare hic dicat supra
subaudis negotio, quis audet^ subaudis gloriari ; in modura in plagis esse afflictum ? quae ita solvitur :

insipientia dico, audeo et ego gloriari : ac si diceret quia multa sustinuit ipsesupra modum humanum,
aliis verbis : Audent illi gloriari in nobilitate gene- etsupra virtutem humanaefragilitatis, sed nonsupra
ris, licet insidienter dicara, audeo et ego gloriari de virtutem divinam, ideoque potuit ea sustinere et
D
nobiiitate generis. Ideo auteraait,//i insipientia dico, superare, quia virtus omnipotentis Dei administra-
quiastultum videtur, quantum ad hominespertinet, bat ei fortitudinem sufferendi. In mortibus frequen-
ut in insipientia aliquis sibiraetipsi testimoniura lau- ter, subaudis fui positus. Et si saepe fuit in raortibus,
dis ex aliquo perhibeat. Apostolus tamen non erat in- quoraodo vivebat? In mortibus dixit, pro eo quod
sipiens, quia non sponte hoc agebat, sed coactus ne- : est in periculis mortis et in desperatione vitce.
que pro laude humana, sed ut Corinthiossua laude AJudxis quinquies., quadragenas, subaudisplagas
ad amorera suum retraheret ab amore pseudoapo- una minus accepi. Praeceptum erat in Douterono-
stolorum, vel in insipientia dicit se audere gloriari mio, ut quem delinquentem judices verberabant, ita
de nobilitate generis, ut illorum gloriam evacuet modum vindictae temperarent,ut plagarura nuraerus
qui se jactabant quod filii es.sent Abrahae, quia in- quadragenarium numerum minime tran.scenderet,
sipienter agebant. Iraprudentera etiam se pronun- ne foede corara eis frater eorura laceratus jaceret.
tiat, et quod se laudat, ne
insipienter agere in hoc Quod egoper quinque vices factum est, hic summa-
illi prudentes viderentur in hac parte ac nobiles, tim tangit Apostolus : Nam quinquies flagellatus a
qui se extoUebant de nobilitate generis. Jud«is, accepit plagas triginta novem secundum 1«*
 655 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 656
geniMoysi, quasi transgressor ejusdem legis iAct. Avostigiis incessit, sed post modum dubitans cecidit
xvi).Refert autem beatus Beda librum delatum esse interfluctus sicqueposteaa Domino olevfttus, et ad
:

a Roma per Chidonium orientaliumangelorum an- terram est perductus^significat semetipsum qui du-
tistitem in quo erant omnes labores, passiones, ot bitavit quando negavit, sed a Domino revelatus est
pcencT Apostoli depictae per loca opportuna, inter ad tidem, et significat omncs martyres omnesque
quap omnia erat depictus Apostolusquasi denudatus justos, qui in primordio fidoi fortiter incedunt, pro

jaceret in terra, et super astabat ei tortor quadritl- nihilo deputantessievitiampersecutorum: sedpostea

dum habens flagellum in raanu, sed unam e fidibus ingruente tempestate gravissima persecutionis, du-
in manu sua retentam, tres reliquas ad feriendum bitant in aliquo sed Doraini gratia protecti suble-
;

habebat extentas. Si enim quaternis fidibus percute- vantur, ne penitus cadant in desperationom et vin.
retdecies, quadragintaphigasfaceret. Si verounde- cantur a procellis atque ad terrnm electorum per-
ciesferiret, quadraginta quatuor ictus impleret. Vel ducuntur.
sinonies feriret quaternis fidibus. et decima vice
ternis, una minus quadraginta plagas daret. In itinenbus
fluminum^ subaudis Scvpe, periculis
Tfrvirgis c^psus sum: hoc a gentibus passus Iterum convertit sead alia pericuLa memoranda,
est. fui-

Hic autem in Actibusapostolorum non omnia repe- "volens se ostendere vexantem secundum carnem
riuntur quoniam ncc in eis Epistolis omnia conti-
:
pro Christo in terra etmari, et multo plura se susti-
nentur, quK in eadem historia habentur. Invenimus nuisse, quam pseudoapostolos. Solent tempore hie-

tamen ibi, quia cum venisset in partes Macedonia}, rais et pluviarura transgredi fluraina alveos suos,et

et esset in civitate Colonia, jussus est virgis c»di : nimium intelorabile prjebere iter viantibus quia :

et alia vice jussit tribunus eura gentiliura introduci ergo Apostolus hiemalitempore solituserattransire

in castra, et flagellari,ac torqueriflagris. Seme] la- de loco inlocum per pedes. srepe incurrebat flumi-
pidatus sum. Lapidatus est Lystris, civitate Macedo- numipericula. Periculis latronum sa^pe in«:erfui-Pseu-

niae, pro puella de qua ejecit spiritum divinationis, doapostoli et Judaeiincrcduliimmittebantei latrones

quae raagnum quoestura praestabat dominis suis. Tcr utquiaipsinec poterant, nec audebant eum publice
rjau/V-ayjwm/tTi.Naufragiumdiciturnavisiracta: et interlicere, ab illorura ministris interficeretur. Pe-

quod dicit, ter naufragium feci, sic videntur verba riculis ex genere. Sustinuil ipse pericula a Judseis
sonare, quasi ipsefecisset illud naufragium, sed sen- secundum carnem, qui dolebant quod
fratiibus suis

sus est, ter naufragium feci, id est ter naufragium derelicta lege ad Evangelium se converteret. Unde
pertuli. Qui ergo scepissirae navigio vehebatur per c legimus quia quadam vice J;za;imj7r/«c^p5 5«cfrf?o-
mare, non est mirum si toties naufragiura passus tum pracepit scastantihus sihi percuiere os ejus [Act,
QsX.Socte ac die in profundo maris fui. Licet qui- xxiii), et longum est enarrare quoties hoc factum

dam dicantApostolum nonesse in mare demersum, est. PcricuUs ex gcntibus. A philosophis gentium et
ibique in profundo aquarura negent nocte ac die principibus multa incommoda passus est propter
mansisse,tenendaesttamencertasanctorumPatrum mysterium incarnationis Filii Dei, passionis, resur-
traditio, quia in veritate casu prolapsus est in pro- rectionis, ascensionisque ad coelos, et propter unius

fundum raaris, ubi circumseptus fluctibus die simul Dei culturamquam proedicabat. Pcriculis in civitate.
et nocte, post, Deo gubernante, liber ad terrara re- Saepeinterfuit, quod longum est enarrare. Periculis

diit.Nunquid ergo ipse quiin exitu filiorum Israel in solitudine. Pericula in solitudine sustinuit a Ju-

de terra ^g}-pti mare divisit in divisiones, et postea daeis, quando factis insidiis voluerunt eum occidere
Jordanem et torrentera Arnon {Exod. xiv), qui etiam in via : vel etiam periculis in solitudine interfuit,
servavit Jonamin ventre ceti {Joan.i\),et Petro mare quia diabolus invidens einonsolumperhorainesmi-
calcabile prsebuit [Matih.Jiv;), non potuit etiara mi- nistros suos eum persequebatur, sed etiam bestias
litera suum egi^egium praedicatorem Paulura in pro- ferocissimas contra eum excitabat, ne auderet de
fundo maris servare, ut ncque a circumpositispra}- loco ad locum transire. Pcriculis in mari. Non
focari aquis, neque a belluis marinis devorari po-Dsolum quando ter naufragium pertulit. et quando
tuerit? Potensutiquepotuit. ideoquefecit. Denique Iapsusinmare,ubi fuit inter mcdios fluctus dic ac
non est amplius rairandura Petrura super undas nocte et illaesus permansit, verum etiam saepissirae

maris non infusis vestigiis ambulasse, quem Pau- periculainmarisustinuit. Unde quadam vice impe-
lum nocte ac die in profundo maris illaesura custo- gerunt navem ad littus, quando prora fixa manebat
ditura esse. Mystice vero per Paulum qui nocte ac iramobilis : puppis vero solvebatur a vi maris; et
die inprofundo maris fuit, et tamen Dorainosepro- quando milites volebant omnes custodias occidere,
tegente ad terras liber penenit, intelliguntur illi nequispossitnatusperveniread littus. Sed centurio
justi qui de profunditate periculorum et perturba- hoc prohibuit propter Apostolum, volens eum ser-
tionum sseculi a Domino quotidie educuntur, sed vare(.-lc^.xxvn). Pcriculis in falsis fratribus. Saepe

plenius in die judicii liberabuntur, atque ad littus interfuit. Falsi fratres hi sunt, de quibus dicit in
ffiternaesoliditatis perducentur quia positiinterflu-
: Epistolaad Gah^tas [cap.u),quia subintroi erujit falsi
ctus hujus saeculi, non dubitaverunt in fide de mise- fraircscxplorare libcrtatcm nostram.Klemm partira

ricordia D^i. Petrus vero qui primum non infusis Christiani erant? partim Judaei; in neutro taraen
 ;

657 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EPIST. II AD COR. 658

perfecti : qui zelo legis et circumcisionis Apostolo A turae considerans Apostolus, quae nimia3 fragilitatis
invidentes, insidias ei praetendebant. est, dicit se uri ut consultat talibus compatiens in-
In labure et ^rumna. JErunma est miseria et mo- firmitati eorum, nec condeumat hujusmodi talia
lestia.Potest esse labor sine serumna, id est sine sustinentes; sed commonetin humilitate sermonis,
molestia et miseria,atque sinealiquotaedio etideo : dicens se similia pati, ut si ille qui tantam gratiam
addidit a3rumna,ut laborem Apostoli ostenderetesse consecutus erat adhuc desideria carnis patiebatur,
non sine molestia et afflictione. Soient autem homi- et magistcr gentium erat, non desperarent illi qui

nes laborare in hortis.in viridariis delectationecum adhuc erant, si talia paterentur

infirmioris gratiae
causa exercitandi,sicul legimus de protoplasto quia :
sed spe promissi pra^mii repugnarent stimulis car-
poniit euiii Deus inparadisout opcrarctur ctcustodi- nis, sicut ille repugnabat, ne quieorum ha^c ab illo

ret illum {Gen. enim labor sine aliqua ino-

ii). Iste audiebant, desideriis carnis victi in desperationem
lestia erat. Jn vigiliis multis. Aliquando sponte ct laberentur. Plus enim est uri quam scandalizari ; ac
voluntarie vigilabat, aliquando non sponte^ sed ex si diceret : Patitur aliquis et affligitur a desiderio
necessitate, quia positus in pressura et angustia, etnimio ardore concupiscentia},et ego non solum af-
necesse erat ut vigilaret Dei implorans auxilium :
fligor, sed etiam, quod est majus,uror, et quodam-
sicut quando positus in carcere, cum Sila liymnos ^ modo incendor. Nimiam enim concupiscentiam car-
Deo cantabat, quando custos carceris splendorem nis patiebatur, quando dicebat Jnfelix ego homo^ :

videns in carcere et ostium apertum volebat se in- id est miser ego, gin'5 me libcrabit de corpore mortis
terficere, putans omnes victos fugisse,sed hocApo- hujus 9 (Rom. vii.) Et illud Video aliam legem in :

stolus prohibuit (Act. xvi). In fame et siti. Perse- niembris meis, repugnantem legi mentis mecB et caip'
I
quebatur a Judaeis de loco in locum, et ideo famem tivum me ducentem [Jbid.), id est captivare volen-
saepissime patiebatur per inopiam etsitim. Jnjeju- tem in lege peccati, quae est in membris meis. Nos
niis multis. Multa fuerunt ejus jejunia quae susti- igitur si volumus conorari cum Paulo apostolo, cer-
nuit, aliquandovolens, aliquando nolens. Jn frigore temus viriliter, sicut ipse certavit, quatenus omnia
et nuditate. Maximum frigus etmaximam penuriam oblectamenta vincamus quia non potest coronari :

propte)- nuditatem tunc sustinuit, dum duceretur nisi qui legitime certaverit.
navigio Romam, eo quod appellasset Caesarem Si gtonari oportet cjux i)ifirmitatis me^sunt, sub-
quando exeuntes e navi, venerunt in insulam Mitile- audis in his, gloriabor. Oportebat illum utique glo-
nam ubi cum congregasset sarmentorum enumerare suas passiones non proseutille
multiticdi- riari et
ncm ut se calefaceret, vipera a calore ignis proce- aliquid exinde cresceret apud Deum, sed pro illo-
dens invasit nianum ejus{Aci. xxvii). Q rum salute quos volebatab amore falsorum aposto-
Prxter illa qux extrinsecussunt, id est praeter iila lorum ad suum revocare, et ut se etiam aliis in
pericula qua; in corpore sustineo, instantia mea exemplum praeberet et imitabilem. Infirmitatis au-
quotidiana, id est perseverantia niea et soKicitudo ; tem nomine comprehendunturomniaincommoda et
omnium Ecclesiarum. Quia longum erat enarrare persecutiones atque passiones quas pro Christo li-
omnia pericula,et omnes angustias et tribulationes benti animo pertulit, et est sensus : Si gloriari vo-
quas passus fuerat, conclusit, dicens : Praeter illa lunt hi qui vos seducunt et retrahunt ab amore
quae extrinsecus in corpore sustineo, perseverantia meo, mihi detrahendo, in his glorientur in quibus
mea est semper sollicitudinem habere de omnibus et egogIorior,licet invitusetprovocatus.Manifestum
Ecclesiis quibus proedicavi. Timebat enim ne fcrte est autem non posse illos gloriari in infirmitatibus
quibus praedicaverat a deciperentur,
falsis apostolis et passionibus quas pro Christi amore et pro mer-
veletiam nepropter nimias tribulationes quas vide- cede aeterna, et pro salute fratrum, sustinuerint,ac
bant et audiebant Apostolum pati,deficerent afide. tantum gloriatur de nobilitate generis quod filii sunt
Quis infirmatur, et ego non infirmor. Propter ni- Abrahae, de qua ego nolo gloriari,quanquam ex eo-
miam dilectionemin tantum compatiebaturinfirmis, dem genereoriginemducam. Quaeruntnonnullicuni
ut etiam ipse videretur infirmari,iIIoruminfirmita-D Deus per Salomonem dixerit Laudet te alienus et :

tem suam reputans, more medici et procuratoris in- 7ion os /?a<??i (P7'or. xxvii), quare justi atque perfecti
firmi agens, qui videns aegrum tristari et dolere, viri aliquando bona et virtutes narrent, quas divini-
particeps est ejus doloris moerorisque. Quis scanda- tus perceperunt,verbigratia Sicutbeatus Jobquo-
:

lizatur : et ego non uror? Quantum ad hunclocum que qui dixit Pes fui claudo ef jja/er orphanorum,
:

pertinet, scandalizari estcarnis pati desiderium, et causamque ciuam ncsciebam diligentissime investiga-
contristari atque aflligi calore corporis etardore vi- bam Uob. xxxix), caeteraque liujusmodi et David ; :

tiorum accendi. Uri simiUter est calore libidinis to- Si reddidi retribuentibus mihi mala{Psalm. vii), id
tiusque corporis ardore aestuari. Scandalizatur ergo est non reddidi. Apostolus quoque isto in loco mul-
ahquis, quando non sponte illectus pulchritudine tipliciter. Quibus respondendum est, quod perfecti
mulieris, aut propriai carnis calore, provocatur ad dum virtutes proprias praedicant, et se apud homi-
libidinem perpetrandam sed dum invitus etimprae-
: nes laudant, non idcirco hocfaciuntut ipsi apudho-
meditatus hoc agit, scandalizatur sibi et irascitur mines sua ostensione aliquid proficiant, sed ut eos
atque contristatur, Hanc infirmitatem humanae na- quibus praedicant cxemplo suo ad vitam trahant. In
659 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 660

hoc quoque oranipotentis Del sunt imitatores, qui A Et per fenestram, inquit, in sporta dimissus sum
laudes suas hominibus loquitur, quatenus ab homi- per miirum, et sic effugi manus ejus. Sportavasest
nibus agnoscatur. Nam Deus qui nos prohibet per ex junco ot pahnarum foliis contextumin quo deor-
Scripturamdicens : Laudct te alienus et fion os tuum : sum cum funibus dimissus est per murum a fratri-
ipse per Scripturas sacras laudes suas loquitur, di- bus fidehbus. Qua^stio est in hoc loco quare Aposto-
Moysen Ego sum Deus omnipotens, et nomen
cens ad : lus de Damasco Ego nonsolum
fugerit, qui dicebat :

meum Adonai non indicavi eis {Exod. vi) et per ; alligari in Hicrusalem^sed mori pro nomine Domi- et

Isaiam Ante me non esl fonnatus Dcus.et post yne non

: ni Jcsu paratus sum (Acl. xxi); qua^ hoc modo sol-
erit [Isa. XLiiil, quare ergo facit ipse quod prohibet ? venda est quia non ideo fugit ut martyrium hor-
:

Nimirum si virtutes suas et miracula ipse taceret, reret accipere,sed maluitcampum certaminis quae-
nequaquam eum ullus cognoscerct. Si nullus eum rere, et latitudinem gentium petere, quam inter
agnosceret,nullus amaret. Si nullus amaret, nullus claustra civitatisteneri, etoccidi,ubi perpaucierant
ad vitam rediret undeperPsalmistam de eo dicitur
; : credentes, qui ejus martyrio corroborarentur et in-
Virtuteyn operumsuorum annuntiahit populo suo : Ut formarentur, ut simiha pati non dubitarent. Quod
det illis h^ereditatam gentiujn, opera manuum ejus postea jmplevit ipse dum martyrium sustinendo plu-
verilas et judicium {Psal. cx). Virtutes ergo suas an-g rimos ad hoc informavit. Implevit ergo praeceptum
nuntiat non ut laudibus suis ipseproficiat, aut indi- Domini dicentis : Cum vos persecuti fuerint incivi-
geat, sed dum suam nobis magnitudinem narrat, tate ista, fugile in aliam {Matth. x).Et reveraserva-
nostram ad se imperitiam sublevat. Justi itaque cum exemplum martyrii et utihtatem praedi-
vit pariter
virtutes suas priedicant, reprehensibilos
non sunt, cationis quam postea implevit. Hujus ergo
suoe
quia dum vitam suam referunt, aUorum animas ad exemplo erudimur adversariorum pugnam et cons-
vitam queerunt. De quibus tamen sciendum est, tanter appetere, et prudenter aliquando declinare.
quia nunquam bona sua detegunt, nisieosaut proxi-
raorum utihtas, aut certe nimia necessitas cogat, CAPUT XII.

sicui tunc Apostolum coegit. unde ipse dixit : Si Si gloriari oportet, non expedit quidcm. Si gloriari
gloriaj-ioportet, etrevera oportebat. Ergo siglorian- me oportet propter salutera aliorura et necessitatera
dum est Christiano, in humiUtate est gloriandum. supradictara, qua compellor.in hoc possura gloriari,
Deus et Paler Domini nostri Jcsu Chrisii scit quia quia evasi raanuspersequentiura,taraennonexpedit,
non mcntior. Dicturus rem pene incredibilem quod id est non est mihi necesse ut glorier : quia non
Judaei increduli contra eum principes gentiura con- clegi superbiara et jactantiam, sed hurailitatera.
citassent, regnaque terrae contra euminsurrexerint Q Veniam autem ad visiones et revelationes Domini,
nihilque ei nocuerint, Deum testem invocat, ut fa- subaudis de quibus potero gloriari. Visiones et re-

cilius credatur. Ideoque taha comraemorat, ut os- velationes Domini dicit, quod unura est, quas ei os-
tendatquanta distantia est inter veros apostolos qui tendit Domihus. Nunc in sequentibus dicturus est
tanta pro Dei amore sustinebant, quaerentes salutem quo sit elevatus, ut per hoc possimus intelligere
auditorura, et pseudoapostolos qui auditores suos quanta et qualia ei ostensa et dicta sunt ne sicut :

exspohabant, non quaerentes salutera illorura. pseudoapostolis aliisque increduhs videbatur, minor
Damasci prseposilus genlis Aretx regis custodiebat caeteris apostolis in gratia crederetur, quamvis no-
eivitatem Damascenorum ut me comprehenderet. Da- vissiraus sit vocatus, et Dominum praesentera in
mascus civitas est metropolis Syriae, quam sedifica- carne non viderit.
vit Darnascus Eliezer, servus Abrah^e, et interpreta- Scio homincm in Chrisio ante annos quatuordecim
tur Damascus sanguinem bibens, quod bene conve- sive in corpore, sive exira corpus nescio, Deus scit,

nit illi loco, quia ibi effusus est sanguis Abel. Illa rapium h.omincm usque ad iertium coelum.M.o^ ei\x^\r

autem quae hic dicuntur de A[)ostolo. in exordio fi- tata consuetudo est scriptorura, qui nobis sacras lit-

dei ejus facta sunt, quando caecntus a Domino in teras rainistrant ut quandoabaliquo eorura narratur
itinere productus est Damascura, ubi mansit diebusDliistoriacumad seipsura venerit, sicde setanquarade
tribus non bibens neque raanducans. Postea vero alio loquatur sicut fecit Moyses qui dixit Erat ;
:

baptizatus, et accepto pane confortatus, introivit auiem Moyses vir miiissimus super omnem terram
statira ii. Synagogara Judceoruin et coepit publice [Num. XII) et Job Vir erat in terraHus nomine Job ; :

praedicare noraen Doraini Jesu. Quod videntes Ju- {Job. I) ; sic beatus Matthaeus, cura in textu narratio-
dei succensi sunt zelo, et quaerebant occasionera nis suae venisset ad seipsura, vidit, inquit, publica-

quoraodo eum perderent sed dum per se rainime ; nuin noraine Matthieura {Matlh. ix), non dixit, vidit

hoc auderent agere, arlierunt praepositum civitatis rae, sed sic se inseruit ordini narj'ationis suae, cura
super hac re quatenus illius auxilio et permisso
: venisset ad seipsum tanquam rerum gestaruni scri-
valerent illura occidere. Qui volens placere Jadaeis, ptor,non tanquara suipsius praedicator. Inusitatius
et strenuus in officio sibi credito apparere,pra3cepit tamen beatus Apostolus non in historia, ubi rerura
custodiri undique civitatera ne ullo mo lo vivus ef- gestarura suscipitur explicanda narratio ;
sed in
fugere potuisset : sed Dei auxilio procurante elfu- Epistola hoc fecit, sicut isto in loco apparet ubi lo-
giteo modo quo sequentia raanifestant. quitur de se causa humiiitatisquasi de alio,inquiens,
661 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. II AD COR. (502

Scio hominem in Christo manentem ante amios qita-A^i^^Q corporali esse potest, unde absentes homines
tuordecim raptum iisque ad teriium calum. Ex quo recordamur.etintencbriseaquae videmusimaginali-
Apostolus raptus est usque ad tertiurn ccelum usque ter cernimus, insuper et somnia intellectualis nem- :

ad istud tempus quo ista conscripsit quatuordecira pe nec corporali indiget, nec spiritali. Intellectu
anni completi sunt, unde liquido apparet, quiama- namque nec corpus videmus, necimaginem corporis.
gna necessitas compulit iilum patefacere quod per Per hunc quippe videtur justitia, charitos, ipse Deus,
tot annos in intimo cordis arcano celaverat, Igitur ipsa mens hominis,quae nullum habet corpus.nullam
de his verbis Apostoli, diversidiversasentiunt, quo- sohditatem corporis. Quapropter ista visio intelle-

rum opiniones huic loco porlongum est inserere^ ct ctualis transcendit etprcecedit iilas duas prajmissas,
ad pra^sens narrare, nisi tantummodo pauca explu- corporalemscilicet ac spiritalem. Quod probarepos-
ribus. Julianus Pomerius, vir sanee prudentioc, pri- sumus ex volumine Danielis prophetae,ubi legimus,
mum ccelum dicit isto in loco appellatum esse ae- quia cum Balthasar epularetur et potaret opipare
rium, a quo avescoelivocantur: secundum sidereum, sive splendide in vasis tempU Domini quae asporta-
ubi continentur duodecim signa cfcteraque astra, verat Nabucliodonosor avus ejus de Jerusalem, vidit
praiterseptem planetas, quod et firmamentum appel- articulos manus scribentis in pariete aula^ regiae.
latur tertium intelligit spiritale sive mentale, ubi
:
d ViditcorporaU visione,continuoque percorporissen-
angeli et animae sanctorum in contemplatione Dei sum imago rei corporaUter factce spiritui ejus in-
sunt positae, contemplantes super seDeum omnipo- pressa est atque ad aUa dum se verteret,Ucet cor-
:

tentem, qui omni creaturoe prcesidet : itatamen pra3- poraUter non cerneret, scd spiritaU visione et
illa

sidet ut in praesidendo omnia sustineat, sustinendo memoria videret, videbat in spiritu, id estin anima
circumdet, circuradando impleat. Secundum illius et non intelligebat quid significaret quia non ple- :

intellectum ad istud tertium ccelum mentale raptus niter habebat intellectualem visionem, licet aliquid
est Apostolus. Et in hoc quidem bene sensit. Sed se- inde haberet. Unde apparet quia non in omnibus
cundura beatum Augustinum adhuc necesse est ad hominibus viget. InteUigebat signum esse quod vi-
altiora conscendere, et profundiora scrutari, qui in debat, id habensex mentis officio, id estexintellec-
elucidandis quaestionibusomnes doctorespost Apos- tuali visione : et quia requirebat quid significaret,
tolos prsecellit.Quia ergo Apostolusnon humanas.ne- etiam ipsam inquisitionem utique mentis intellectus
que angelicas visiones dicit se enarrare,alius ista in- agebat. Quo non comperto, Daniel accessit: et quia
quirendasunt.Triaigiturgenera essevisionuramani- intellectualem visionem habebat, spiritu prophetico
festum est. Est visio corporalis quae corporeisoculis mente iUustrata, perturbato regi quid illo signo
fit, qua videmus coelum et terram atque omnia^ portenderetur aperuit. Ipsepotius propheta per hoc
visibilia et corporea. Et est visio spiritalis, qua ea genus quod raentis est propriura, potuit intelUgere
quae videmus et audimus in praesenti, memo- ac dicere quid significaret, quam iUe qui in signum
ria recondimus et ea qua? audivimus vel vidimus
:
factum corporaliter viderat, et ejus imaginem in
in praeterito,modo quasipraesentiacernimus.Etcum spiritu cogitando cernebat, nec aliquid intellectu
alicubi sint a nobis posita ea quae vidimus corporali- nosse poterat nisi signura esse, et quid significaret
ter, nunc absentes quasi praesentia cernimus ; verbi ut intelUgeret inquirere. Tres igitur cceU non absur-
gratia : Summodo per praesentiam corporisRomae, de possunt intelligi tria genera visionum, de quibus
et cerno ita Carthaginemquam dudum vidi quasi in hactenus locuti sumus tamen ut perprimamvi-
ita
praesentia mea sit posita, cum longe sim ab iUa sionem intelligamus quidquid infra ambitum side-
remotus. Quae duo genera visionurn communia sunt rei coeli continetur pariter cum ipso, quod etfirma-
nobis cum pecoribus et avibus, quse vident percor- mentum appellatur Per secundura coelum spiritale,
:

pus, et eorum quae videntur imaginaliter spiritus ubi angelicanatura etaniraae sanctorum incontem-
informantur.Undeet pecora praesepiarecognoscun/, platione Dei sunt positae. Per tertium vero coelum
et aves ad nidos suos revolant. Nisi enira partera intelligitur jam intellectualis visio etrationalis, qua
spiritalis visionis, id est memoriae haberent, quae ^^intelligendo conspiciturcharitas, pax,gaudium, lon-
constatsolummodoin anima,nequaquam recedentes ganimitas, bonitas, benignitas, fides, modestia,
aves anidis suis recordarentur illorum nequeani- : continentia, caeteraque hujus modi quibus propin-
malia recognoscerent praisepia. Est et tertia visio quatur Deo, qua ipse Deus videtur, ex quo om-
et
intellectualis, quae nihil est aliud nisi rationabiiitas nia, per quem omnia, in quo omnia. Ad quam, id
etexcellentia aniraae, per quam ea quae corporaliter est intellectualem visionem, quae designatur per
videmus et imaginaliter in mcmoi-ia retinemus,in- tertium coelum, raptus et elevatus est apostolus
tellectu discernimus. Intellectu igitur discerniraus Paulus, ubi, idest in intellectuali visione, non solum
quod illud sit corpus, illud similitudo corporis, et ea quaj in spiritali coelo sunt intelligendo vidit, sed
plerumque quid significet. llanc intellectualem vi- etiam ipsam Dei substantiam. Verbum Domini, per
sionem nuUatenus pecora aut volatilia habent quia : quod facta sunt omnia, incharitateSpiritus sancti,
nec seipsa intelUgunt, nec illa quae oculis cernunt. non per corpus, non per similitudinem corporis, sed
Postremo corporalis visio sine spiritali esse nonpo- sicut est ipsa Veritas, contemplatus est in hac vita,
test, quae et iii anima solummodo. Spiritalis vero videlicet quod Deus omnipotens trinitas sit in per-
 .

663 IIAYMONIS HALBERSTAT. EPISG. OPP. PARS. I. - COMMENT. BIBL. 664

sonis et unitas in substantia : sicut videndus est ab Anibus electis. Quce visio tam cvidens tamque ma-
omnibus sanctis |ost
generalem resurrectionem. nifesta fuit, ut ipse Apostolus seprofiteatur nescire,
Qucestio vero non modica isto in loco oritur, quo- utrum quando raptus est in tertium calum,in cor-
modo ipsa Dei substantia a quibusdam in liac vita i)oro fuerit, quomodo est anima in corpore, cum
positisvideri potuerit, propter illud quod dictum est corpus vivere dicitur, sive vigilantis, sive dormien-
ad Moysen {Esod. xx), nemo potest faciem meam, tis, sive in exstasia sensibus corporis alienata, an
id est invisibilitatem meam, videre et vivere : et omnimo de corpore exiorit, ut mortuum corpus ja-
propter illud, Deum /i(*?/io hominum vidit unquam coret, donec peracta illa demonstrationc membris
m mortali vita ex toto positus : Qua? ita solvitur, mortuis anima redderetur : et non quasi dormiens
quia potest humana mens. id est intellectus et ra- evigilaret aut exstasi alienatus, denuo redirct in
tjonabilitas anima? divinitus rapi ex hac vita ad an- sensus, sed mortuus omninorevivisceret.
gelicam vitam antequam per istamcommunem mor- Et scio hujusuwdi Ii0)nincm, sive in corpore sive
tem carne solvatur, sicut credendumdebeato Apo- exlra corpus, nescio, Dcus scit, quoniavn raptus est
stolo. ubi a Deo facta est ab hujus vit» sensibus, in paradisum, et audivit arcanaverba qux nonlicet
quaedam intentionis aversio. Tam evidens tamque /;o}>2^/nWory?n".Bisraptum se dicitApostolusrprimum
manifesta fuit eadem visio intellectualis, ut sive in n ad tertium ccelum, postoa in paradisum, non in il-
corpore, sive extra corpus fuerit.id est utrum sicut lum paradisum terrenum. ubi quondam fuit proto-
solet in vehementiori exstasi vel excessu ab hac vita plastus, sed in coelestem paradisum. Nam paradisus
mens in illam vitam fuerit alienata, manente cor- interprc-tntur hortus dcliciarum, et significat bea-
poris vinculo, anima videlicet in corpoi'e, an omni- titudinem electorum, ca'Iestem scilicet requiem, ad
no talis resolutio facta fuerit, qualis in pl( na morte quam raptum se dicit Apostolus eo modo quo ad
contingit, anima recedente ipse se nescire profitea- tertium coelum, audivit arcanaverba, id est ccculta,
tur Quapropter necnobisestqua^rendum nec con-
: secretaatque ineffabilia, qu» nonlic ethominiloqui.
tra illudagamus quoddicitur(LVc/j iii] Aliiora tene : Inter ipsos spiritales virosccelestemvitam duccntes,
scrutatus fueris. Ita fit utet illud verum si quod dici- sunt utique alii aliiscapaciores, atque meliores in
tur : Nemo potestfaciem meam videreet vivere,quia tantum ut ad ea pervenerint qute non licet eis aliis
necesse estab hac vitaabstrahimentesiveintellectu, locjui. De talibus erat Apostolus, qui audivit in pa-
quando in illius inefrabilitatem visionis assumitur. radiso incffabilia verba, qua} non licethoraini loqui,
Etnon fit incredibile quibusdam sanctis nondum id est, aut ille quiaudivit non potest ea aliis narrare
ita ex toto defunctis, ut sepelienda cadavera rema- propter ineffabilitatem illorum, aut nonpermittitur
nerent, etiam istam excellentiam visionis fuisse Q ei. aut si tantcc dignitatis est ut permittatur ei lo-
concessam. qui, et possit aliis narrare, illis qui audiunt non
suPERioRUM EriLOGus. licot ca loqui, quia non valent ea capere obmagni-
Tres copH significant tria genera visionum quarum tudinem mysteriorum
prima qua videmus ccelum etterram
est corporalis, Pro hujusmodi, subaudis visionibus Dei manife-
caeteraque corporea et visibilia Secunda spiritalis : stissimis, gloriabur, loL;tabor, gaudebo et exsultabo,
quae fit in aniraa sine intellectu, cum imagines eo- pro me autcm, id est pro mea extollentia et laude
rum quae vidimus, memoriarecondimus,et in tene- vel pro meis meritis, niliil ^//orw&or, quiagratia Dei
bris ea qua videraus imaginaliter cernimus insu- : sum id quod sum, nisi in/irmitatibus meis. Lifirmi-
peret somnia et £cdificia et hominesquos dudumvi- tatis nomine comprehendit orania incommoda et
dirnus, sic spiritali visione videmus in anima qunsi passiones quas sustinebat pro Christi nomine, in
praesentes sint nobis. Istae dua} visiones communes quibusipse gloriabatur.
sunt nobis cum pecoribus et volatilibus. qua^ et cor- Nam et si voluero ghriari, subaudis propter meri-
pora vident et loca propria recognoscunt. Sic pe- tum quod habeo apud Deum, ?2o;2 cro insipiens,\\\ud
cora agnoscunt praesepia sua et aves ad nidos suos nariando.Quare? Vcritatnn enim dicam.Yioc dicit,
redeunt quia recordantur illoi-um.Est ettertia visioDquia si meritum suum profiteatur quod habet apud
intellectualis, quam nullatenus habent pecora et vo- Deum, non erit imprudens quiaveritatem loquitur.
latilia, sed angeli et horaines ratione utentcs.Unde Ergo si quis pro utilitate et ledificatione aliorum
intellectus, id est ratio ; tamen non in omnibus ho- bonum sibi divinitusconcessum cum humilitate nar-
minibus aequaliter viget. Intellectu autem sinc ra- rat, non agit insipienter, quia veritatem loquitur.
tione discornimus, quod illud sit corpus, illudsimi- Quiveiobonum quodhabet,'propterjactantiam aliis
litudo coi-poris, et per hanc visionem videtur justi- praidicat, deputans illud suis meritis, vel quod
tia, charitas, ipse Deus. Ad istam crgo visionem in- non habet dicit se habere, insipiens et niraium est
tellectualem, quae est tertia, et quae designaturper imprudens quia mendacium loquitur Parco au-
: :

tertium coeluin, quK etiam transcendit suaexcellen- tem, id est dimitto narrai'e gloriam meam et meri-
tia duas prsemissas, ita raptus et elevatus estdivini- tum atque gratiam, nc qui^ me existimet supra icl

tus Ajjostolus, ut D<'um non percorpus, non persi- quod vi'(ct in mc, aut audit aliquid ex me. Nolebat
ujilitudinem corporis.sedsicut est ipsa Veritas cer- Apostolus narrare gratiam sibilargitam, quianole-
Qevet : et sicut videndus est post hanc vitam ab ora- bat major apparere et sanctior quam erat.Inde dicit:
 665 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. II AD COR. 666

Idcirco nolo gloriari,et diraittoomnem gratiam mi- Acliamus quid ei dixcrit Domiiius, sive per angelum,
hi concessara, nc quis putet me meliorem sanctio- sivc in corde, aut alia revelatione. Sufficit tibi gra-

remque esse supra id quod videt in mea conversa- tiamea.GrnWa istoinloco intelligitur quidquid do-
tione : aut supra id quod audit ex me ab aliis. norum gratis datum est apostolo Paulo, videlicet
Et ne mapniiiido revelationnm extollat me^suhixvi- quod de quod fidem accepit ut
coelo vocatus est,

dis in superbiam, datus est mihi, aDomino, slimulus crederet, remissionem omnium pcccatorum
qiioil

carnis mex^ angelus Satanx qui me colaphizet. Qui- in ba})tismate percepit, quod ad gratiam apostola-
dam dicunt Apostolum dolore napitislaborasse, qui- tus et pricdicationem gentium electus est, quod sa-
dam a diabolo de ardore libidinis tentari et affligi, pientiam praj omnibus apostolis a Deo percepit, et
quod verius est. Ne ergo in superbioe tumorem ex- quod ad visiones et revelationes Domini ad tertium
tolleretur, pcrmissus est tentari a diabolo de ardore coelum raptus est, necnon quod verba ineffabilia au-

libidinis, quam Ut enim

appellat stimulum carnis. divit in paradiso, de ista gratia dixit ei Dominus :

dicunt doctores, stimulus proprie tumoris et libi- Sufflcit tibi gratiamea.Ideonoli orare pro stimulo
dinis est, ipsumque stimulum carnis a quo punge- carnis, nefortein superbiam labaris. Namvirtus in
batur et accendebatur, vocat angelura Satance, idest infirmitate perficitur. Virtus, id est perfectio virtu-
nuntium diaboIi,quia a diabolo immittebatur ei illa g tura, ininfirmitate carnis et labore atque tentatione
talis stimulatio concupiscentia}. At quandocunque perficitur, si ipsa inllrmitas patienter sustinetur, et
Apostolus patiebatur illam stimulationem, sciebat contra tentationera concupiscentiae viriliter pugna-
illam a diabolo sibi immitti.Sed Dorainus qui per- tur. Libenter igiiur rjloriabor in infirmiiatibus meis,
mittebat euni colaphizari, id est affligi et tribu- Postquam cognovit
utinhabitet in mevirius Ghristi.
lari a tentatione diaboli, ne in superbiam erigere- prodesse sibi quod nocere putabat, responsumque
tur, cognoscendo suam fragilitatem, ipse utique cu- accepit a Domino quod perfectio vitoe omniumque
stcdiebat eura ne in vitiuni libidinis caderet- Unde virtutum in infirmitate perficitur, libenter se dicit

apparet,quia per vcnenura fugabat venenura. Vene- gloriari, id est gaudere et loetari in suis infirmitati-

no libidinis et tentatione carnis fugabatab illo vene- bus, id est in suis passionibus quas pro Christo sus-
nurasuperbice.Deditnamque ei Dominusantidotum tinebat, ut in eo dignaretur habitare virtus et gra-
tyriacum, quod de serpente conficitur, qui vocatur tia, sive perfectio omnium donorum Christi. Ergo
T3'rus,sive Tyriacus, aquo et tyriacnm appellatur, quia aliterperfectionem virtutum haberenon possu-
et fugatvenenum aliud.Aquo tentabatur de libidine, mus, nisitentamenta etoblectamenta carnis patien-
ab illo sanabatur a vitio superbiae, quia a Domino ter sustinuerimus.pugnando tamen contra vitia cer-
acceperat contra venenutn superbia^, antidotum ty- ^ temus cum Apostolo, ut in nobis habitet virtus et
riacum, quod gustatum venenura pellit. Erudire gratia donorum Christi, pariterque cum illo coro-
quippe volens Dorainus electos suos, etcustodire in nemur in coelesti regno.
hurailitate vii-tutura perraittit eostentarisa^pe, sicut Propter quod, subaudis ut inhabitet in rae virtus
egregium priedicatorem a diabolo permisit tentari, Christo, ptaceo mihi in infirmiiatibus meis, non in
ne niagnitudine revelationum extolli potuisset ip- : prosperitate et divitiis hujus s?eculi,sed in coniume-
samque tentationem sic disponit, ut qui elati perire liis, id est flagellationibus vel opprobriis, non in ho-
poterant in humilitatis gradu consistentes, a perdi- noribus Sceculi, sed in necessitatibus, non in epulis
tione et pra^cipitatione serventur. Quaproptersiquis vel otio, sed in2)ersecuiio?iibus,nonin saiutationibus,
tentationem aliquam sustinet, non debet desperare sed in angustiis., non in jactantia elationis, et hoc
neque deficere, sed cum Dei adjutoiio decertare ut ]}ro6Vir/i'^opatior, non pro aliquo cvimme. Cumenim
vincat. infirmor, suha.udh in corpore, tunc potens sum^suh-
Propter cjuod, subaudis impedimentum libidinis, audis in anima. Unde caro atteritur, affligitur, et in-
ter Dominum rogavi ut discecleret a me stimulus car- firmatur, inde anima roboratur et crescit.
nis, sive angelus Satante. Quairi potestistoin loco, Factus sum i?isipiens, suhiiudis mea meritaetvir-
cum Dominus dicat per prophetam [Isa. lviii) de
D tutes proprias narrando, sed tamen vos me coegistis
quolibet electo : Adhucte clamante dicam Ecce ad- : ad hoc, quos ab amore falsorum apostolorumad no-
sum ; et in Evangelio [Joan. xiv) : Omnia ([uxcun- strum volui reducere.Incipientem sedicit,sed utique
que petieritis in nomine meo fiet vobis, quare exi- non est insipiens.quia vera locutusest: et licetpro
mius apostolorum, oransliberari atentatione diaboli salute alioruni coactus suas virtutesnarraret,tamen
et stimulatione carnis, non sit exauditus? Sed scien- de humilitatis gradu non cecidit. Ego enim debui a
dura est, quia ideo non est exauditus, quia non pe- vobis commendari, id est laudari : Nihil enim mii^us
tebat in noniine Jesu, id estquod ad salutem suam fu.i in praedicatione, in virtute miraculorum, ab his
pertinebat. Nesciebat enim petere pro se quod sibi qui suni supra modum apostoli, id est a Petro, Ja-
utile erat, sicutalias ipsedicit Nafn quidoremus si-
: cobo et aliis praedecessoribus meis, qui a meis de-
cut oportet nescimus [Rom. viii). Si ergo esset exau- tractoribusdicuntursupra modum meumesse magni
ditus, ut ab illo recederet tentatio diaboli,concupi- apostoli.Tametsi nihii sum, id est quamvis nihil
scentiaque carnis poterat evenire ut cito in super- sim comparatione illorum, signa tamen apostolatus
biam extoUeretur. Et ne nimium contristaretur, au- mei, idest miracula, facta sunia, nie super vos, sive
667 IIAYMOXIS IIALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 668

ia vobis, quia mortuos vestros suscitavi, et infirmos A g^t in jejuniis et fletibus propter vestram incorrec-
curavi. tioneni. Apostolus non habebat peccata propria
Quid minus habuistis piw C2'teris Eaiesiis, nisi quie delleret, et ideo alioruni deflebat.
quod non gravavi vos ? uihil accipiens a vobis. Do'
nate, id est indulgete mihihanc injuriam, ai injuria
CAPUT XIII.

dicenda est. Ironice loquitur. Re enim vera injuria Eccctcrtio venioad ros prinuitn per memetipsura,
non enit, sed consideratio. deinde duabus vicibus per Epistolas nieas, ut in ore
Ecce tertio hoc paratus sum venire ad vos. Quceri duorum vel Iriujn tcstium stcl omne verbum, Tres
potest : Cum non
legamus illum venisse ad eos nisi testes comparat tribus suis adventibus. Sicut in

tantummodo unavice,quando moratus est apud eos lege aut tribus testibus defendebat se aliquis aut
anno uno et dimidio.neque posteaquam ab eis di- tribus testibus convincebatur, ita isti aut tertioad-
scessit, sicutipse in priori epistola dicit, quia, testor ventu emendati laudati sunt aut
illius correcti et :

Deum. non veni Corinthum postquam a vobis re- correcti manserunt, acrius reprehensi ab Apostolo,
cessi, parcens vobis, id est ne vobis oneri essem, vindictam perceperunt.
quare modo dicat se tertio venire ? Sciendum est An experimcntumquxriliscjusquiinmeloqxdtur
quia per pnesentiam carnis una vice tantummodo^ C^/ir/^/j/^, qui in vobis non infirmaiur, sed potensest
venit, quando secundo per priorem.
eis praedicavit : in vobis ? ac si diceret : Nunquid quaeritis probatio-

Epistolam venit, non per semelipsum. Tertio per nem Christi qui in me loquitur utrum valeat pec-
istam secundam Epistohim dicit se venire : quasi cata vestra punire per me,qui in vobis non est im-
enim in Epistolis suis veniebat ipse. Et non crogra- potens miraculis et virtutibus faciendis? Utiquepo-
vis vobiSy id est nihil accipiara a vobis. Non quxro test.

vestra^ sed vos, id est vestram salutem. Nametsi crucifixusestChristus ex inftrmitate, car-
Ego libefitissime impcndam, subaudis vobis om- nis, sed vivit cx virtute Dei, id est in divinitate sua
nia quae mea sunt in prcedicatione, in miraculis, manet impassibilis-
et supcrimpendar id est morti me tradam pro ani- Nam et nos, apostoli, infirmisumus in illo, idest
mabus vestris, licet plus vos diligens minus diligar, tribulationes et angustias sustinemuspropter illum,
subaudis a vobis. scd vivimus cum eo cx virlute Dei in vobis, id est
Sed esto. Ego vos non gravavi. Esto proprie ad- propter vos quibus proedicamus. Yivimus jam cum
verbiura est concedentis.et ponitur pro si : isto au- illo in spe per virtutem Dei quse est in nobis, vel

tem in loco hunc obtinet sensum Sed esto, id est si ^ propter vos speramus vitam habere cum Christo.
:

minus diligar a vobis, ego taraen vos non gravavi Oramus autem non ut nosprobati appareamus,sed
in aliquo. Sed cum essem, inquit, astutus, dolo vos iit vos quod bonum estfacialis, nos autemut reprobi

cepi Increpative atque interrogativeestlegendum

." simus. Probus sive probatus apparet judex, quando
:

Cum essem, inquit, caUidus et ingeniosus, dolo et invenit quod puniat in subjectis, per quod ostendat
fraude voscepiadfidem Christi ?Non, sed per proe- suam potestatem. Tunc vero videtur reprobus,
dicationem veram et virtutem miraculorum adduxi quando non invenit quod vindicet, ubi suam osten-
vos ad fidem cooperante Christo. dat auctoritatem, et probetjudicium, acsi diceret :

Olim putatis quod excusemus nos apud vos, subau- Nonoramusutinvobis aliquidinveniamusad punien-
dis non facimus, quia non est necesse Hoc dupli- : dum, sed vos quod bonum est facientes, nos reprobi
citer intelligi potest. Nunquid a praeterito tempore inveniamur in hac parte, non invenientes ubi os-
dubitatis de nobis, arbitrantes nos ideo talialoqui, tendamus nostram potestatem.
quasi nonsirapliciteragaraus erga vos et idcirco nos Nonpossumus aliquid adversus vcritatem, sed pro
excusenius?Non loquimur ideo talia ut nos excuse- veritate, id esi non possuraus nostram potestatem
mus quia simpliciter incedimus. Ahter : Olim puta- ostendere contra hominem veritatemhabentem, sed
tis quod excusemus nosapud vos, et est sensus Anpro veritate decertamus. :

prseterito tempore cognoscitis conversationem no- Gaudemus quoniam nos infirmi sumus, non cor-
stram et prsedir.ationem. et ideo non indigemus ut pore, sed potestate, quia tunc est judex quasi infir-
nos excusemus. Coram Deo, Patre, in Christo loqui- mus, dum suam potestatem non potest ostendere ;

mur, id est, honorem Christi quaerentes. Te.stifica- et tunc subjecti sunt potentes, quando non timent
tur illis ad satisfaciendum,quia vera dicit : Testis est judicem.
mihi Deus Pater honorem quaero,
et Chri.stus, cujus Gratia Domini nostri Jesu Christi, et charitas Dei,
quia simpliciter incedo erga \-os. Omnia autem, sub- et communicatio, id est societas et conjunctio, Spi-
audis incoramoda, sustinemus propter vos.NeHerurn rilus sancti cum omnibus vobis, subaudis sit. Amen.
cum. zeneroyhumiliet me Deus apud vos, id est afili- Fiat, ut diximus, etc.

^ ~^^^-^]^1'*fcli~w^'-
669 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EPIST. AD GALATAS. 670

IN EPISTOLAM AD GALATAS.
ARGUMENTUM. A tam dicit : Ipsi veniebant et ego non mittebam eos
Primo quoerendum est in exordio bujus Epistoloc (Jer. xxiii).Omnes quotquot venerunt fures sunt et
unde GalataK sint appellati Rex Bithyniae,quae est
:
latrones. Quartum genus estquod neque a Deo,ne-
provincia Gra?ci8c, liabens bellum contra hostes que per hominem fit, sed aseipso, ut sunt pseudo-
suos, misit ad Gallos circa mare habitantes, pro- prophetae et pseudoapustoli, qui dicunt : IIa:!C dicit

mittens ut si venirent in auxilium ejus, pacto bello Dominus, cum Dominus non miseriteos. Sciendum
et potita victoria, regnum divideret cum eis. Qui etiam,quia inter ipsos prophetas quidam tantae di-
cum venissent etvictoria potiti essent, regnumcum gnitatis sunt, ut prophetae et apostoli sint, ut Moy-
eis divisit ut promiserat. appellatique suntprimum ses, Isaias, Joannes Baptista, et apostoli : quidara
Gallograeci, hoc et Galli misti Graocis, parsque re- vero solummodo prophetae sint. Etquia erant apud
gni quam ipsitenuerant appellata est Gallograeciajd Galatas quidam Judaeiqui dicebant beatum Paulum
est Galli commorantes in Graecia. Postea autem (ut non esseverum apostolum Christi, neque doctorem
sapientioribus videtur)appellati sunt Galatieacan- veritatis, eo quod a Cliristo non fuerat vocatus et

dore corporis : nam Graece lac ya/a dicitur. Unde et doctus sicut alii apostoli, idcirco volens Apostolus
candida zona coeli Galatas confirmare in doctrina sua, etse verum apo-
quae Latine lacteus circulus voca-
nuncupatur, ut Martianus asse- " stolum ostendere ct praedicatorem Christi, dixit se
tur, Grffice vaXac''a;
verat. Sunt ergo strenuissimi beliatores, sed stulti non ab homine mortali in terris esse doctum et
et facile a proposito mentis recedentes. Unde cum constitutum, sed ab omnipotenti Deo de coelis, non
accepissent verbum praedicationis ab Apostolo, et quod neget Christum verum hominem,sed jamim-
Apostolus ab eis ad alios transiret, seducti sunt a mortalera elfectura. Qui ergo docuit Petrura per
falsis apostolis et a Judaeis, qui volebant eos sectari praesentiara suara in terris adhuc raortalis, ipse do-

circumcisionem et sacrificia legalia, dicentes : Licet cuit Paulura jara iraraortalis decoelo, et ideo dicit :

baptizati sitis et in Christum credatis, tamen aliter Non ab hominibus, subaudisconstitutussum,utMat-

non potestis salvari per passionem Christi, nisi cir- thias, qui sorte ab apostolis est electus, neque per
cumcidamini et legalia sacrificia offeratis quod :
hominem, subaudis jam raortalera, scd per Jesum
audiens Apostolus, scripsit eis ab Epheso hanc Epi- Christum et Deum Patrem, quia una est operatio
stolam. Patris et Filii. Et ut ostenderet unius esse dignita-
tis illas duas personas, praeposuit personam Filii Dei
CAPUT PRIMUM.
Patris personce, pariterque Arianorura destruit er-
Paulus. Quod noraen suum in omnibusEpistoIis rorera, qui dicunt Filiura creaturara esse, ideoque
praeponit in titulo auctoritatis causa id egit sicut
:
C minorem Patre. Qui suscitavit eum a moriuis.Dexxs
reges et principes hujus soeculi solent agere. Aposto- Pater tertia die Filiura suura a raortuis suscitavit, et
lus : dignitatis nomen et Graecum cst, licet quidam ipse Filius potestate A'erbi a quo assuraptus est,
dicant Hebraeum illud esse. Apostolorum genera seipsura suscitavit : elquim.ecum sunt fratresomnesy
quatuorsunt : Primum
quod 7ieque ab homini-
est id est oranes condiscipuli et credentes, eadem sen-
bus, neque per honiinem, sed a Deo tantummodo : tientes de circumcisione.Quid est quod in aliisEpi-
de quorumnumero fueruntMoyses, Isaias,Jeremias, quoruradam discipulorura suorura nominapo-
stolis
aliique prophetce quamplurimi, licet
non omnes et :
non quemlibet,sed generaliter
nit, et hic specialiter
apostoli etiam, qui quamvis ab homine Christo es- omnes comprehendit?Ideo hoc egit ut raajoris auc-
sent missi, tamen ipse homo erat, et verus Deus. toritatis esset ejus Epistola, vel ut demonstraret
Secundum, quod a Deo quidem est, sed per homi- oranes condolentes de illorura seductione, etquod
nera, de quorum numero fuerat Josue, qui Deo vo- omnes aequaliter sentirent de circumcisione quod
lente per Moysen missus est, et alii multi qui ele- non deberentcircumcidi,neque sacrificia legalia of-
ctionepopuli pro vita^ meritis Deo volenteeliguntur, ferre. Quid est etiam quod in hac Epistola, episco-
quia voluntas Deialiquando voluntas populi est. porum, presbyterorura diaconorum mentionem
^ ,

Tertium, quando ab homine tantummodo et non a non facit sicut inaliis ? quia necdum habebant epi-
Deo cum favore hominum aliquis eligitur non pro scopos ordinatos, neque alios rectores : ideoque se-
bona conversatione, vel quando pretio subrogatur duci facilius potuerunt,
in sacerdotium, de quibus dicebat beatus Ambro- Gratia vobis et pax, quare conciliamur Domino,
sius : episcope,certe nisicentum solidos dedisses, qui pro peccatis nostris tradidit se morti, ut eripe-
hodie episcopus non fuisses. De quibus etiam in li- ret nos de prsesenti sicculo nequam. Soeculura dicitur
bro Regum dicitur (/// Reg. xiii) Temporibus Jero- :
a sequendo, quia semper sequitur et in se revolvi-
boam quicunque implcbai manum suam muneribus, tur. Sceculura ergo non potest esse nequara neque
fiebat sacerdos idolorum. Ideoque isti tales inter malura,quia semper servat ordinem suum el cursum
eos sunt reputandi, de quibusDominusperprophe- secundum dispositionem Dei, alternantibus diebus
 ;

671 IIAYMONIS HALBERSTAT. EPISG. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 672

ac noctibus sed sicut dicitur inala doraus.non quod Afacerct. Tunc suaderet Apostolus Deo aliquid novi
:

mala sit per se,sed quod nialos habeat habitatores, facere, si circumcisionera ipse priraus destrueret.
ita s«culuni vel tenipus dicitur nialum esse, non Sed quia Christus legera implendo evacuavit illara.
quod maluni sit, sed quod pessimos et malos homi- ideo non suadebat ApustuIusDeo, sed qua} ostendit
nesin sehabeat. Et bene addidit sccundinn volunia- ipse debere servare, illa dicebat. Si adliuc homi-
tem Dei Palris, quia voluntas Dei Patris fuit, ut nibus placerem, id est si placereni Juda?is a quibus
Filius per passionem suam genus humanum lepa- ortus sum pcrmanendo in judaismo, vel hominibus
i-aret. Atnen, Amen IIebra?um e^t.et est conlirmatio malis, ut hicreticis, Christi servus non esscm. Hoc
Epistolce. Sonat ergo Amen, vere, sive fidehter et debet unusquisque praidicator attendere, ut Chri-
fiat. stum et praidicationem ejus qua^rat placere audito-
Miror quod sic tam cito transferimini. Mirari se ribus suis, non seipsum. Si vero utrumque potest
dicit Apostolus quare tam cito potuerint solisverbis fieri, nt et Deus diligatur et ipse bonum est. Quod

a veritate Evangelii seduci,eta libertate in servitu- si Christus non placet eis, ncc ipse placabilem se

teni redigi, et quod ab Evangelio Christi quod eis prcebere debet illis.

tradidit,potuerunt mutari et transferri in aliud Xolum vobis facio, fratres,EvangeIium qnod cvan-
Evangelium,id estin aliam doctrinam. Quod non cst ^gclizatum est a mc, id est prLcdicatum et probatum,
aliudj subaudiEvangeiium, propteriilud quod prae- (luia non cst secundum homincw., id est secundum
dioavi.Evangelium autem diciturbonaannuntiatio ;
traditionem scribarum et pharisaeorum. Evange-
et si aliqua doctrina est quam per se Dominus, aut lium quod secundum hominem dicitur essc non est
per ahquem non dederit, jam nec Evangelium dici Evangeliurn. Omnis enim homo mendax, et quid-
potest, sed error. Transferimini, id est transduci- quid invenitur in homine veritatis non est ab ho-
mini v^ seducimini ab eo, id est a Deo Patre, qui raine, sed a Deo per hominera.
vos vocavit in gratiam, id est in remissionom pec- Ncque enim cgo ab homine acccpi illudAd est abali-
catorum, quam nobis Deus Pater gratis dedit, sive quo apostolorum et si accepi a Domino Jesu Chri-
;

perpassionera Filii sui,sive per baptismura, in aliud sto de coelo, jam immortalis erat. Inter accipereet
Evangelium. discere Evangelium, hoc interest : quod accepit
Aliud evangehum non cst, nisi Christi. Traditio Evangelium cui primum insinuatur, et fidem ejus
ergo Judieorum et doctrina qua dicebant debere cir- accipit : discit vero, qui ea qute in eo per aenigmata
curacisionera servare, et caetera qu3e lex praecipit in et parabolas a Doraino prolata sunt, Deo revelan-
mysteriis error est, postquam Christus venit. Nisi te, vel horaine docente penetrarevalet, sedper reve-
sunt, id est sed sunt aliqui qui vos conturbant, id ^ lationem Jesu Christi, id est manifestatione didici
est coramovent a rectitudine fidei, et volunt conver- Evangelium. De qua revelatione dicit ? Tradunt
tere, volunt quidera mutare EvangeJium Christi a doctores plenitudinem evangelicce doctrinae per il-

spiritalibusad carnalia, sed non valent, quia firrais- lud triduum, •

Spiritu sancto revelante, Paulura
sirauni et verura est. Evangeliura enim si mutatum didicisse, quando mansit in Damasco tribus diebus
fuerit, non erit jam Evangeiium. Et licet aliqui non videnslucemsolis neque diei,sed neque mandu-
possint rautari a rectitudine Evangelii, seniper cans neque bibens. Vel etiara tunc accepit, quando
Evangeliura iramutabile manet. (sicut ipse dicit ) quadara die cum esset in templo,
Sed licet nos, id est ego et apostoli Christi, Pe- in exstasi positus est.
trus et ahi, aut angelus de ccelo, Michael, aut Ga- Audislis enim conversationem mcam, quomodo
briel, evangelizei vobis prxterquam, id est praeter vivebara sine querela in lege, ut mihi videbatur,
hoc Evangeliura, anat/ieyna sit.AnaihemsL \?<nsLiiha- quando adliaerebamlegi et ciicuracisionemservabara
bet significationes.Aliquando poniturpro occisione, et sabbatum, et cjetera quae lex praecipit, propter
ut ideraApostolus alibi dicit : Optabam ego anatlic- quod Christum non cognoscebam quoniam supra :

ma fieri pro fratribus mcis {Rom. ixi, id est : cupie- j^modum, id est plusomnibus Ju<]scis,perscquebar Ec-
bara occidi oorporaliter pro eis ; aliquando pro ma- clesiam Dei, id est credentes in Christum, et expU"
ledictione. ut in canonibus habetur : Si quis lioc gnabam illam, id est valde pugnabara contra iilam,
vel illud fecerit anathema, id est raaledictus sit et proficiebam in judaismo supra miiltos coelaneos
alio loco pro separatione, ut hic. mcos, id est super omnescoasvos, et qui meae aetatis

Sicut pr^edixijSuhsLudia pr9esens,ita modo absens, erant. Proficiebara ego in doctrina legis secundum
vel sicuti praedixi paulo superius in praecedenti ver- traditionera Pharisa^orum, de quorum genere ortus
siculo, ita nunc iierum. dico, pricier quod accepistis eram, et nullus poterat coEequarimihi in studio le-

subaudis a me. ctionis atque quccstionum, sed neque in persecu-

Modo enini liominibus suadeo an Deo ? Semus talis tione Christianorum, ita poterat crescere pro statu
est : Suadeo, id est hortor modo horaines credere Synagogee. In genere meo, id est genere Pharisaeo-
in Christura, et perseverare in fide ejus, an suadeo rum, abundantius, id est amplius, icmulator, id est
Deo aliquidnovi facere, cui omnia patent prseterita imitator et stu^iosus ^exisiens ad statuendam Syna-
atque futura ? Horainibus suadebat in Christura cre- gogam, paternarum mearum iraditionum, id est

dere , Deo vero non suadebat ut aliquid novi Pharisaeorum.

 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IX EPIST. AD GALAT. 674

Ciim autem placuit ei quime, id est qui me fecit, Aipse Apostolus ostendit alibi, ubi loquitur de Agar
nasci ex utero materno, vel qui me in prccsentia sua et Sara [Gal. iv) : Uxc eni)n, inquit, sunt duo Tes-
scfjregavit, et separavit ex idero inalris me,-i\ ad prac- tamenta, et Sina mons cst in Arabia. Damascus
dicationem Evangelii sui, vel ex utero matris, id est vero, quaii miQY^^VQi^iwY sanguinem bihens\e\effun-
ex consortio Synagogse me abstraxit, et vocavit per dens, quia ibi interfectus est Abel a Cain, ubi post-
graiiam suam, id est, misericordiam suam ad
{)er ea a^dificavit servus Abrahjo illam civitatcm^ vo-
Evangelium suum prtcdicandum, al rcvelaret Filium cans eam de nomine suo Dauiascum,significat No-
suumin me, id est per ine gentibus. Ut evangeliza' vum Testamentum ubi continetur passio Chiisti.
rem illum in genlibus continuo, id est cum placuis- Abiit ergo Apostolus in Arabiam, quia scrutatus
set Deo Patri ut revelaret Filium suum per mc in lcgcm et prophetas, ibi invenit Christum promis-
gentibus, non acquicvi carni ct sanguini, id estnon sum, non tamen datum. Reversus est Damascura,
consensi injudaismo manere vel non acquievi carni : quia transiit ad Evangeliura, ubi Christum jam pas-
et sanguini, id est Scribis et Pharisaeis de quibus sum invenit, et credidit in eum.
ortus sum,licetaliquis apostolos velit intelligi.quod Quindenarius numerus perti-
iJicbus quindecim.
falsum est.P>eatus Hieronymus ita hunc versiculum net ad Yetus Testamentura et Novura, propter se-
dividitsecundum istum sensum. Petrus aliique apo- •o ptenarium numerumet octonarium septenariusad ;

stoli, postquam Domino, non statim

vocati sunt a Vetus Testaraentum refertur propter sabbatum, oc-
profecti sunt praedicare, sed neque post ressurrec- tonarius ad Novum, propter Dominicam resurre-
tionem ejus, usquequo Spiritum sanctum accepcrunt, ctionera, quce octava die celebratur. Et quia Apos-
ideoque quasi multam moram fecorunt.Paulus vero, tolus doctrina Veteris et Novi Testamenti repletus
statim ut baptizatus est, sine aliqua mora ingressus erat.idco non indiguit amplius manere cum Petro,
SjMiagogam Judceorum, ccepit publice pr.nedicare. nisi quindecim diebus.
Potest tamen et ad sequentia jungi, quod dicit con- Et itcrum reversus sum Damascum, etc, usque
tinuo ; sed melius est ita ut diximus, ut revelaret mansi apud eum diebus quindecim. Abiit in Ara-
Filium suumin me, id est per me. AUter : Verbum biam de Arabia reversus cst Damascura, etexpleto
;

Dei Patris, id est Filius, cum Deo Patre et Spiritu triennio in Arabia et Daraasco, venit Hierosolymam
sancto coelum et terram continet, et omnia implct. altera vice videre Petrum, non causa discendi, sed
Non enim locus quem non impleat per plenitu-
est causa commendandae charitatis, et ut humilitatis
dinem sua},acpcrhoc quod ubiqueestper
potentioc formam pra}beret aliis dum honorem pra^stitisset
potentiam Divinitatis et omnia loca implcat, erat priori apostolo. Ex hoc apparet eum non causa di-
etiam in Paulo licet a Paulo non sciretur. Quando sccndi venissc, quia in tam paucis diebus non po-
ergo Filii sui fidem dedit ei, tunc utique Fihum terat doceri, et quia poterat aliquis etiam dicere :

suum manifestavit ei,et ipse Filius ibi erat, ubi ipse Ecquid si non didicit aPetro, didicitab aliis ?IIuic
revelavit. Sicut, verbi gratia, in utcro virginis Ma- objectioni Apostolus subjunxit :

ubi erat, ibi carnem assumpsit.

rise Alium autem apostolorum vidi neminem, nisi Ja-
Ncque veni Hicrosolymam. Quaestio est : quare cobum fratrem Domi?ii, filium scilicet Mariaj Cleo-
dicat se non venisse Hierosolymam, nisi post tres pha3, materterse Domini, quae genuit de Alphaeo.
annos, cum in Actibus apostolorum legatur quia, Ecce coram Deo, quia non mentior, id est digna
postquambaptizatus est,ccepitpra;dicarein Synago- sunt conspcctui Dei, quia vera sunt.
gis Judaeorum, insurrexerunt contra eum Judyei, ob Deinde veni inpartes Syrix provincia}, et Cilicix,

quorum persecutionem venit HierosoJymam ? Quce subaudis patrise, ubi est et Tarsus, civitas Pauli.
qusestio ita solvenda est :Non veni, inquit, Hieroso- Venit Apostolus in Syriam quae interpretatur ele-
lymam ad apostolos gratia vJsitandieos,neque causa vata, ut humiliaret illam ad Christum; venit ad Ci-
discendi, sicut nec hic habetur, sed causa persccu- liciam qua3 interpretaturassumptio laraentabilis, ut
tionisveni Hierosolyrnam, sicut adaliam quamlibet illam assumcret ad fidem Christi, et eara doceret
civitatem irem, si in meo itinere esset, verbi gra- Dhabitum pcenitentia^ et laraenti.
tia, ut in Samariam aut in Bethleem. De qua vice Eram autem ignotus facie Ecclesiis JudoCcT., etc.
dicitLucas in Actibus apostolorum, ad anlcccssores Ignotus quidem erat facie, sed norains et fama erat
meos a^jostolos^ veni, subaudisnequc causadiscendi, notus. Jam enim per C[uatuordecim annos Evange-
neque visitandi eos ista vice sed abii in Arabiam., de
;
liura pra^dicabat. Nonideo dicit pluraliter ecclesiis,
Hierusalemsubaudis fugerat. Dicit beatus Hierony- quod Judcei et gentes misti essent, sed tanta erat
mus Quid mihi prodest si audio Paulum abiisse in
; multitudo Judceorum credentium, ut plures eccle-
Arabiam, et reversum inde Damascum, si ncscio sias facerent, quoniam qui persequebaiur nos, id est

quid ibi fecerit ? Forsitan prohibitus est a Spiritu CYedenies in Chrisium, atiquando^ subaudis quando
sancto ibi verbum loqui, sicut in Asia : ideoque non ei-at in judaisrao 7iunc evangelizat fidem quam ali-
dixit Scriptura quid ibi fecerit ; scd si pcrpendimus quando expugnabat^ id est contra quara valde pugna-
interpretationem nominum itus et reditus illius, ali- bat. Et in me clarificabant Dcum, juxta illud : Ut
quantulum utilitatis invenire poterimus. Quod au- videant opera vestra bona (MattJi. v), et qui de per-
tem per Arabiam intelligamusVetusTestamentura^ secutore fecerat prasdicatorem (/ Tim. i).
675 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. ~ COMMEXT. BIBL. 676
CAPUT IL A esse, qui considerareiit utrum Apostolus illorum ti-

moro porterritus circumciderct Titum.

Deind4 post annos quatuordecim ascendi Hieroso- Introierunt explorare libertatem Jiostram quam
lymam iterum. Juncti tres anni superiores cum his habcmu.^i in Christo Jesu. Libertas maxiraa est in
quatuordecim fiunt septemdecim. Ex quo colligitur Christo Je.su, id est in fide Evangelii, quia per fidem
quoniamdecimusseptimus annuspra>dicationissii«, Domini Salvatoris liberi efficimur in baptismate,
quando tertia vice venit Ilierosolymam. Sed qucc non solum a peccati», sed a servitio etiam legis.
causa exstitit illum venire Ilierosolyraam ? Seditio yequead horam cessimus, id est non consensimua
erat inter Judieos credentes et gentiles ; dicebant eis vel ad tempus, ne servituti legis subjiceremur,
enim Judxn Estis baptizati, et creditis in Chris-
:
ut fides Evangelii, quam vobis praedicavimus maneat
tum, non potestis salvariahter, nisi circumcidamini semper in vobis, et non circumcidamini.
et legem observetis. Ideo ut hanc seditionem com- Ab his autem qui videhantur. Ab his, id est Pe-
pesceret, revelante sibi Spiritu sancto. venit Hiero- tro, et Jacobo, Joanne, qu i \[dehsiniuv aliquid
et
solymam, cum Barnaba. Barnabas erat Judaeus et csse a semetipsis, sicut supra diximus, quales ali-
circumcisus,Titus£rentilis etincircumcisus.Lleoerfiro quando antequam per adventum Spiritus
fuerint^
cum istisduobus ascendit, ut si apostoli aliique Ju-g non pertinet ad me ut di-
sancti corroborarentur,
daei dicerent illum non recte praedicare in gentibus, cam, sedhocsolummodo dicam, quia nihil mea inte-
istorum testimoniotueretur.dum dicerentilli : Vere rest, hoc est • nulla distantia inter me et illos est; et
sicut vos praedicatis, ita et magister noster : et sic hoc ideo, quia non est Deus acceptor personarura.
sentit in orani fide sicut et vos. Ideo dicit : et con- Fuit Paulus persecutor Christianorum, Petrus nega-
tuli cum illis Evangelium, ne videretur ab aliis ali- vit postquam ab illo doctus est. Joannes et Jacobus
quid accepisse. Nam inter se conferre, et docere,ac tempore passionis, relicto eo, fugerunt cum aliis
discere hoc interest, quia conferunt coaequales, do- apostolis. Qui videbantur a/?'gw?rf e5.$^, idestPetrus,
cent et discunt superioresetinferiores. Contuli cum Jacobus et Joannes, nihil mihi contuleru?it, sed $
illis, hoc est cum Petro, Joanne et Jacobo. Seorsum contra, subaudis ego contuli illis vel aliter cum ;
:

autem cum illis quivideba7itur aliquid esse, in Petro

putassentaliqui reprehensores raei esse, non solura
aliisque apostolis locutus sum, non in conventu Ju- reprehensores non fuerunt, sed etiam laudatores et
daici populi, sed separatira. Quare seorsura ? quia fautores exstiterunt meoepraedicationis. Ita dividunt
multa sciebat ille quae generalis multitudo non po- et distinguunt Augustinus et Hieronymns hunc ver-
terat capere vel seorsum, ne dura prohiberet peni-
:
siculum cum tali subauditione cum vidissent, sub- :

tus circuracisionem, persecutionemJudaeorum con-^>audis a subsequentibus, Jacobus et Joannes, qui

tra se excitaret. Videbantur, inquit, aliquid esse a videbantur aliquid esse, guorf ita datum, id est con-
saraetipsis. Videbantur enira doctrinara habere a se cessum est mihi Evangelium prxputii^ id est gen-
et virtutera.sedneque doctrinara neque virtutes, ne- tiura, sicut Petro creditum est Evangeiium, circum"
que boni aliquid habebant a se, neque a suis raeri- cisionis, hoc est Judaeorum.
tis : ideo licet populo viderentur aliquid esse, nihil Et cum cognovissent gratiam qusd data est mihi^
erant A*e forte in vacuum currerem, aut cucurris- dexteras societatis mihi dederunt ct Barnabse. Castert
sem ? Licet videatur durura, tamen beatus Hierony- per parenthesim dicta sunt sicut Petro circumcisio-
mus hunc versurainterrogative dicitesselegendura, ni.< ; hancautemhabetconsuetudinem Apostolus, ul
quia hujuscemodi sensus est Xunquid ideo contuli :
circumcisionera Judaeos etgentiles pr?eputium appel-
com illis seorsum quod timerem ab iUis reprehendi, let. Qui enim operatus est Petro in apostolatum cir»
quasi mea doctrina non esset vera, et illorum robo- cumcisionis, operatus cst mihiintergentes. et est sen-
ratione indigeret, aut quasi inaniter currerem prae- sus : Qui Petrum magistrum et principern fecit esse
dicando de loco ad locum?Xon ; sed potius ut illia omnium Judceorum credentium, me etiam in praedi-
me alta et profunda mysteria audirent, quod minus cationis officio prseposuit omnibus gentibus. Dicit
capacesnon poterant capere, et non possent dicereDbeatus Augustinus quodam loco beato Apostolo ma-
Galatis: Nolite credere Paulo, quiamendacium prae- jorem sapientiam pree omnibus apostolis concessam
dicat aliud enim
; apud nos prsedicat vel docet, esse, et hoc ideo, ut quia ipse omnibus gentibus et
aliud apud vos: apud vos praedicat circumcisionem philosophis praedicaturus erat, omnibus gentibus et
non observandara,apud nos circumcidit Titum.Un- philosophis ejus praedicatio sufficere posset. Sed di-
de Apostolus volens eos confirmare in fide, et a cir- cet aliquis in isto loco : Xunquid ergo Petrus ma-
cumcisione ducere, dixit : Si liius, cum esset me- gister Judaeorura, si videret aliqucm gentilem velle
cum, non est compulsus ab apostolis circumcidi, converti adfidem, nonsuscipiebateum, nisi circum-
neque minis, et terroribus, ac multitudine Judaeo- cideretur, aut Paulus magistergentium suscipiebat
rura, quare vos seduciraini soluraraodo verbis ? aliquem Judeeorura circumcisum ?Utique Petrus sus-
Sed neque Titus qui mecura erat cum esset gentilis,
,
non cogens eum circuracidi, ut
cipiebat gentilem,
compulsus est circumcidi. Cura venisset Apostolus Cornelium,etPaulus non respuebat Judaeumpropter
HierosoIymam,Jud2ei curiositatis causasubmiserunt circuracisionem,sed tanturamodolegales observatio-
viros in secreto loco, de quibus non poterat suspicio nes docebat non esse abservandas carnaliter. Qui
677 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EPIST. I AD COR. 678

videbantitr columnx ease. Dicit beatus Augiistinus : Amundati pcr baptismum,nequaquam nos quasi im-

Columnoe videbantur esse illi, sed nonerant.Sed vi- rnundos reputaret : melius est ergo ut circumcide-
deamus quce sint solidissimce coluninse. Salomon di- mur.iS'i tu cum sis Jud^ius . Judceus erat Petrus na-
cit: Sapientia, quffi est Verbum Dei Patris, a^difica' tura, et genliliter vivebat non adorando idola, sed

vit sibi donium^ in utero videlicet virginali excidit non credens salvari posse per circumcisionem, sed
columnas sepiem {Prov. ix), id est septem Ecclesias, per baptismum, sicut et gcntiles salvabantur non
ad quas scripsit Joannes in Apocalypsi sua {cap. i); per circumcisionem, sed per baptismum.
quae septem Ecclesiae velcolumnaifaciuntunam Ec- Nos nalura Judiei sumus^ et non ex gcntibus pec-
clesiam et unam columnam, dequa dicit Apostolus catores, quia gentiles peccatores appellabantur, et
Timotheo :/^^i quomodo oporteat te in
5cia5, inquit, est sensus : Petre, sinos qui Judoei naturaliter su-
domo Dei conversari, co/umnaet firmamen-
qux est non sumus per legem, quare cogit
raus, justificati

tum (/ Tim. iii). Si ergo isti columncc non fuerant, gentes judaizare, non verbo, sed opere, ut credant
quid est quod Dominus dicit Qui vicerit, faciam : se salvari non posse per baptismum sine circumci-
illian columnam in templa meo {Apoc. iii)? Ut ergo sione. Nos scimus quia 7ion justiftcatur homo per
dicit Apostolus et beatus Augustinus assentit, co- observantiam legalium mandatorum ex opcribus le- ;

lurancC asemetipsis non erant, licot viderentur ai^gis dicit, id est per oblationem sacrificiorum carna-

simplicibus a se esse quod non erant, et columna^ lium, per observationem mandatorum, per circum-
erant a Domino solidatre sine suis meritis, et fun- cisionem ?ion justificabitur omnis homo, id est nul-
datores Ecclesiee erant et sustentatores. Dexleras lus justificabitur.
dederunt ynilii. Quod dicit dexteras societatis dede- Quod si quivrentes., nos qui natura sumus Judaei,
runt mihi et Barfiaba:, nihil est aliud nisi in suam jusiificati in Christo, id est in fide Christi, in bap-
societatem receperunt nos et familiaritatem. Trac- tismate, inventi sumus peccatores dum venimus ad
tum est hoc a negotiatoribus, qui causa negotiatio- baptismum. Nunquid Christus fecit nos peccatores
nis venientes ad exteras regiones, in primis ut ibi ut peccata haberemus, et inveniret in nobis quod
advenerint, ad eos praefectus loci ethominesaccedunt mundaret? Absit, Sed quialexnon poterat nosjus-
ibi habitantes, et interrogant illum quiprgeestillis: tificare, ideo venimus ad Christum, ut credentesin

Pacificusne est ingressus tuus? Et ille : Pacificus. eum justificcmur.

Tunc rautuo dant sibi dexteras manus, et altenia- Si enim quod destruxi hoc iterum rexdifico, prse-
tim se osculantur, ac deinceps pace negotiura cum
varicatorem me constituo. Id est, si circumcisionem
suum cum securitate quara pr?edicavi dimittendamiterum pra^dico obser-
explent, libere incedentes, et
in judiciura illorum. Sic etiarn et illi cum Apostolo C vandam esse, transgressorcm me facio, tam legis
fecerunt pacem, ut ille et Barnabas inter gentes Mosaicse, quam Evangelii, quia si circumcisio pote-
praedicarent, ipsi autem inter Judseos. quod illam destruxi transgressor
rat justificare, irao
Tanium subaudis prasceperunt nohis, utj)auperum exstiti et si postquam veni ad Evangeliura, iterum
:

illorura memores essemus., qui propter Christum sua redii ad carnalem legem, similiter pra^vfiricator ex-
re^querant, vel qui spoliati fuerant a Judasis, ut stiti. Et notandum quia contra Petrum ista loque-

Nicodemus et alii. Quod etiam sollicitusfui hocip- batur, qui cogebat gentes circumcidere non verbo,
sum facere mittens eis quae necessaria erant, a ge.Yi' sed opere, subtrahendo se ab illis, cum et ipse cir-

tibus fidelibus munuscula accipiens. cumcisionem praidicaverat non observandam.

Gum autem venisset Cephas Antiochiam, in faciem, Ego enim per lcgem, subaudis Evangelii, mortuus
id est praesentiam, restiti ei, quia reprehensibilis siim legi Moysi, id est nihii illi debeo, quia non sum
erat, id est reprehensione dignus. subjectus ei vel per legem spiritaliter intellectam
;

Prius enim quam venirent quidam, subaudis Ju- mortuus sum legi carnali, quia carnaliter illam non
daeorum, ab Jacobo., idestab Hierosolymis, ubierat observo. Ut Deo vivam per fidem et justitiam.
Jacobus constitutus episcopus credentibus ab Apos- Christo confixus sum cruci, id est confixus sumin
tolis, cum, gentibus edebat : cum autem venissent, ^cruce Christi, quia peccatameain cruce illius affixa

subtrahehat se et segregabat^ timens eos qui ex cir- sunt, id est deleta et mortificata.
cumcisione erant., hoc est timens reprehendi ab illis. Vivoautem jam noncgo. Vivebatquiden substan-
Sed cum vidissem quud nonrecte ambularent.Non sed non vivebat in illo malitia, sedjustitia.
tialiter,
recte ambulabant, qui segregabant se a gentibus Esxtinctus et mortuus eratin illo soevissimusperse-
quasi iramundis, eo quod non essent circumcisi. cutor. et vivebat in illo piissiraus praedicator. Vivit
Dixi Cephx coram omnibus. Ideo publire eumre- vero, sive regnat in mc Christus per fidera et per
darguit, quia ipse publice peccavit, ut et cjus cor- omnes virtutes.
reptione cneteri corroborarentur in fide.Publica enim Non abjicio graliam i)e2,id est non repello fidem
culpa publica eget castigatione coram omnibus, ut Christi, Evangelium et remissionem peccatorum :

in canonibus habetur. Quomodo genles cogis ju- quoe omnia nobis gratis data sunt. Si enim per le-
daizare ? Non cogebat eos circumcidi verbis, sed gem justitia^id est si lex poterat ^[isti(ica.re,Christus
operibus, per hoc quod se ab illis segregabat. Pote- sine causa mortuus est^ etejus passio nec profuit,
rant enim gentiles dicere : Si essemus salvati et nec obfuit.
 679 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMEXT. BIBL. 680
CAPIT III. A diclo sunt. id est qui per legem putant se justificari,
insensai! Oa a X. rnaqun^quo gons suam pro- • sub maledictione legissunt, quia non possunt om-
prietatera in convei^sationo ot nioribus liabet.Unde nia implore quio ibi continentur. Unde Petrus Ju-

Galatis proprium est ut, licet fcroces sint, sint etiam dreis Cur, inquit, tentatis imponere nobis jugum,
:

stolidi sive stulti, facileque transferri possint de una quod neque nos,noque patres nostri portare potui-
re ad aliam: tjuis vos fasrinavH !* k\ est quis vobis mus. Sub quo maledicto sunt ? sub illo Mahdicius :

nocuit, vel qui vos decepit? Fascinaridicuntur pue- oinnis, et coitera. Lex autem non est ex fide, fides

ri, parva animalia, pulliqueavium, hominum vi-

et est ea credere et sperare quae
non videntur lex er- ;

su et incantatione. Ante quonnn oculosChristusJc- go non complebatur fide, sed opere Evangelium :

sus pjwscriptus est. in vobis cruci/ixus.Anic illorum autem completur fide mogis quam operibus, quia
orulos erat Christus Jesus crucifixus pra}scriptus, sola fiiles salvat. Quicunque ergo faciebat ea prre-

quia illi non solura quatuor libros Evangelii habe- ceptii quae lexpraecipiebat, vivebat in illis, quiajpro-

bant, ubi passio Christi continetur completa, sed tehibatur praesens vita usque ad statutum finem a
ei

etiam libros Veteris Testamenti Grceco sermone se- Deo : qui vero transgre»sor eratlegisjubebaturinter-
cundum septuaginta Interpretes habebant,in quibus fici, dicente iege : Qui hoc vel illud fecerit occidatur.

pronuntiabatur et prredicabatur passio Christi, in j^ Christus nos redemit de malcdicto legis. De quo
quibus quasi ante oculos ipsorum erat Christuscru- maledicto ? de illoquod dictumestad
Jnqua- Adam :

cifixus. cunquc dic comcdcris cx eo,morte rnoricris {Gc7i. ii).

Sic slulti estis, ut cum spiritu caperitis, nunc car- De hoc maledicto, id est de hac morte redemit nos,
ne consummemini. Id est cumspiritualitercoepisse- revocando ad vitam quia raorte sua simpla duplam
:

tis conversari, vel cum per Spiritum sanctura coepis- nostram destruxit: etquomodo? factus pro nobis
setis loqui variis linguis, nunc carnali observatione malcdicium. Xon est ipse factus maledictus, sicut
deficiatis. postponcntes orania spiritalia, et trans- beatus Ambrosius dicit, ut peccatum haberet, sed
euntes ad carnales obsenationes, id est ad circum- factusest maledictum, id e.st hostia pro raaledictis

sionera carnis, et ad legalia sacrificia. Aliter : in etpeccatoribus,pronobis videlicet,qui sub maledicto

priraordio fidei, omnes credentes in Christum acci- primi hominisetsub mortetenebamur.Vel, utbeatus
piebant Spiritum snnctura, sicut modo, et insuper Augustinus dicit : Factus est maledictio.id est factus
accipiebant diversitatem linguarum per quodostcn- est mortalis, sicut et nos, licct sine peccato esset.

debatur eos habere Spiritum sanctum. Quod nullo Quia scriptum cst Maledictus oinnis quipendet in .

exemplo raeiius probari potest quara illo quod m Hgno. Euticus hoc rnodo exponit hunc versiculum :

T'i -

quod cum 1 j:_! aV-^AT^I.-.^I;^^,,-. ^

dixisset Maledictus omnis nocens qui culpa sua et peccato j.-
\,. : i .j.

Actibus apostolorura dicitur :

Paulus quibusdara baptizatis, qui baptizati erantin suo pendet in ligno ;

qui veroinnocens est,siinjuste

Joannis baptisraate, si sanctum accepistis

Spiritura suspensus fuerit, non ideo maledictus erit.Quider-
credentes ? responderunt Sed neque si Spiritus
:
go si Mardochoeus innocentcr suspensus esset in li-

sanctus est in nobis audivimus, quia non possumus gno, quod ei Aman paraverat, nunquid maledictus

omnibus linguis loqui. Et cura baptizasseteosin no- esset ideo? minime. Ita Christus, licet maledictum
mineJesu, copperunt loqui variis linguis,et isti Ga- illud sustineret, id est passionem et cruciatum, et
latse non acceperunt Spiritura sanctura et diversita- peccata nostra assumeret, tamen non ideo fuit ma-

tera linguarura ex operibus legis : sed quia credide- ledictus neque peccator, quiasic accepitipsepecca-
runt in Christura, audientes ab Apostolo fidera Do- ta nostra, non ut haberet, sed ut deleret. Vel etiam
mini prredicari. Ex auditu fidei dicit, quia audit quantura Judaeis videbatur, raaledictus erat, id est
homo quid credere debeat, et interrogatur ad fon- peccator.

tera quoraodo credat, et sic baptizatur, Fratrcs, secundum hominem dico, id est sccundum

Tania passi estis sinc causa ? Multa mala passi huraanam consuetudinem, et secundum humanam
fueranta Judseis etapersecutoribusprofideChristi,^legem, tamen hominis confirmatum iestamentum
eoquod nolebant circuracisioncra servare Si tamen 7iemo spernit. Testamentura dicitur a testibus, quo-
sine causa. Siaffirmativa conjunctio est, id estcerte rum nominaibi scribiintur, et a quibus illud confir-
sine causa patimini, si iterurn ad carnalium desi- matur testamentum, vcl charta, sive scriptum quod
deria et circumcisionem servandam revertiraini. pater facitde suis rebus filiis suis, quid unusquis-
Quiergo tribuit vcbis spiritum, subaudis sanctum, que post mortera ejus poosideat de haereditate pa-
et operaiur virlutcs invobis, subaudis miraculorum terna. Quod testamentum nemo despicit, ut aliter

etlinguarum. Ex operibus legis.suhaudis hoc facit, illud comprehendat et dividat, ncque aliterordinat,
an ex audiiufidei ? subaudis nonpropterobservan-: nisi ut pater vivrns ordinavit^

tiam legis hoc pracstitit nobis, sed propter fidem ;

Abrahse dicix sunt pjromissiones et semini cjus.

quia per fidera justificati placeraus Deo. Dicit singulari numero, Abrahae dicta est promissio

Jgiiur qui ex fide sunt benediceniur cum fidcli etsemini ejas; sed quiaroultaepromissiones ad eura
Abraham^ id est qui fidem Abrahae habent benedi- fact» sunt,tam de terra promissionis quam etiam
ctionem Abrahaj consequentur. de Domino Jesu Christo,ideodixitplurahter:/l^ra//^
Ouicunque enim exopevibus legis suntt sub malc^ dictse sunt promissiones et semini r^'u5. Videamuset
681 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IX EPIST. AD GALAT. 682

consideremus qufe sint illro promissioncs, si lorte A potest. Testamentum hic appellat promissionem,

inveniamus aliquid de nobis gentibusei promissum. quiefacta est adAbraliam, quod in semine ejus, hoc
Prima promissio facta est quando eum vocavit Do- est in Christo, benedicenda^ essent omnes gentes.

minus, proraittens ut si egrederetur de terra sua, Quomodo istud testamentum

vel ista promissio est

futurus esset in gentem magnam dicens : Exi dc confiimata natus est Christus ex virgine Maria de
?

terraiuaet de cognatione iua ; ct vade in ierram semine.Xbraha} prccdicavit insacculo,miraculafecit;

;

quammomiravero iibi, et faciam ie in gentem ma- redemitgcnushuraanum sua passione misit disci- :

gnam deinde dixit ei: Benedicens benedicam libi,

;
pulossuos pra;dicareet baptizare, et complotum est
etmiiliiplicabo rursum In seminc iuo
te, etc. ; et : quod promisit Abrahtcquando apostoli profecti pra}-
bencdiceniur omnes gentes ; et Patrem m.uUarum : dicaverunt ubique,ipso cooperante, intantum ut in
gentium posui te {Gen. xii).Quod autem subjungitur, omnem terram sonus eorum procederet, et in fmes
etsemini ejus, subaudis dictae sunt promissiones; orbis terroe nominis ejus famadivulgaretur^tunc in
quamvis Apostolus specialiter semen Abrahcc Chri- semine Abraha}, id est in Christo, benedicta} sunt
stum intelligat, possumus tamen simplici modo se- omnes gentes, eo modo quo superius diximus, et
men illius accipere Isaac,filium ejus, et Jacob, ne-y. promissio ejus impleta est.

potem ejus, ad quos etiam reproraissiones legimus Lex qu3d postquadringentos et triginta annos facta
factas. Nam legiturin Genesi quod, dormiente Jacob, est, veldatain monte Sina, no7i fecit irriium, sub-

quodam loco apparueritei Dcus, dicens : Tcrram in audis testamentum, acZ crrtcu(2nc/a??iveladdestruen-
qua clormis tibi dabo et semini iuo. Dicamus modo et dam promissionem Abrahse. Irrita res est inanis et
secundumApostolum Abrahse,\n({\x\i^dictsB suntpro-
: vacua ;
verbi gratia : sicut solent folliculi esse grani
missiones et seminiejus, idestChristo. Qua: sunt illa} frumenti, aut ciccris, sive alicujus leguminis vel
promissiones^qua) dicta: sunt Christo vel in Christo? seminis lex ergo qua^ data filiis Israel post factam
:

quod in illo benedicendai essentomnes gentes, juxta promissioneraad Abrahara, non fecit vacuum et ina-
quod jara dixiraus, inquit Jn semine iuo benedicen- : ne illud testamentum, ut illa promissio evacuare-
tur omnes gcntes. Semen ergo Abrahai Christus est, tui". De hoc numero quadringentorum et triginta
quia AbrahamgenuitIsaac,Jacob,Jacobautem Juda, annorum^ vario modo doctorcs disputant, et per
de cujus tribu et progenieassumpsitcarnemDomi- lohgas ambages circuitum illum coJligentes sed ;

nus in utero virginali beatac Marise, etprocessitvel- nos omnia illa succincte perstringentes, compen-
ut sponsus (le thalamo suo. Sed quairi potest quare dioso utamur exitu, computantes ipsos annos. A vo-
omnes gcntes dicantur benedict-.e in Christo, cum catione Abrahai de terra Chaldajorum usque ad in-
adhuc omnes gentes non credunt in eum, et nulli^ gressum Jacob in yEgyptum computantur ducenti
dubiumsit alium non mereribenedici, nisi quifidem quindecim iterum ab ingressu Jacob in terram
:

ejus habet? Quod duobus modis potest solvi Potest : iEgypti usque ad exitum filiorum Israel ex eacorapu-
enim synechdochicosaccipi, hoc est a totopars,quia tantur similiter anni ducenti quindecim : qui simul
licet omnes non credant, tamen ex omnibus gentibus juncticoraplentnumerum quadringentorum triginta
fidem ejus habent vel omnes qui merentur bene-
: annorum, post quos data estlex, eo quorepromissio
dictionem, in Cliristo benedicuntur. Subnectit ergo facta cst ab Abraham. Dicendum etiam estquomo-
Apostolus, et dicit : Non dicit, subaudis Abrahae do illud intelligendum sitquod loquitur ad Abraham
dicta3 sunt promissiones, et seminibus ejus, sed sin- Deus in Genesi Scito prxnoscens Cjuod pcregrinum
:

gulari numero dicitur semini. Non dicit Scriptura: erit sementuumin ierra
ei affHgcnl eos^ non sua,
In seminibus tuis benedicentur omnesgentes, sed in raalcque tractabunt annis quadringentis (Gen. xv).
semine tuo. ut de Christo intelligamus dictum. Si Non cnim possumusinvenire quoraodo per quadrin-
enim dixissct pluraliter seminibus, fortasse diceret gentos annos sint atflicti, raaleque tractati. Narrat
aliquis contendendo dc David et dealiis Juda^is esse namque Scriptura quia post mortem Joseph surre-
dictum. Quodam loco, beatus Hieronymus,qui om-„ xit rex in /Egypto qtii ignorabat Joseph, et ccepit
nes scripturas sacras Yeteris et Novi Testamenti Sed sciendum est quia quod di-
affligere filios Israel.
sensu et memoria peragitabat, dicit Nusquara po- : xit, Peregrinum eritsemen tuum in terra non sua, ad
tuitinveniresemina plurali numero posita, quando omne tempusquadringentorumannorum estreferen-
de propagatione filiorum rcs agitur. Si vero ad semcn- dum, quo Abraham, Isaac et Jacob in terra non sua
tem.fructuum pertinet, inveniturpluraliter positum, peregrini et advena3 fuerunt, filiique
eorum posteos
ut in Genesi habetur Pra^cepit, inquiens. Joseph
: longo tempore. Quod autem ^\ih]m-\<y\UServituli cos
iEgyptiis, ut accipereni semina, et serainarent, ne subjicient, maleque tractabunt annis quadrincentis,
forte terra redigeretur in niiiilum {Gen. xlvii). ad extremara partem et ad ultimum quadrinoento-
lloc autem iestamcntum, id est illud promissum rum annorum est referendum, in quo illi affiicti sunt

quod fuerat factum ad Abraham, d'C0 ego confirma- a raorte Joseph, usque ad egressionem ilJorum de
ium a Dco. Hunc versiculum vario modo in sais TEgyptiaca servitute.
scripturis distinguunt doctores.Quidam enim fa- Nam si ex legehsdreditas, jam non
expromissionei
ciunt perfectam dislinctionem, ubi dicitur a Dco ;
hoc est: si per legem data esset Abraha3 ha^reditas
quidam vero mediam! quod utrumque convenire terrai repromissioniS; quara possedit in fiiiis suis
Patrol. CXVIL 20
 683 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 684

vel hcereditas totius niiindi, quam possedit in Chri- A suscepit officium.Licetenim ipsenobis mediator sit

sto. qui desemine ejus natus est, jam nonessetre- per humanitatem, tamen non est abruptus anatura
promissio illa datio, sed lex. HnDreditatem totius paternitatis divincc. Sed ipse qui est verus Deus et
mundi Abraham in Christo possidet Ahrah<T autem ; verus homo in una natura semper, ipse manet
non per legem donavit Dcus hcereditatem totius i\}qualis Patri in natura et potestate divinitatis.
mundi,>>r<//)tT rcpromissionem datum estsemen,quod Lc.r ergo advcrsus promissa Dci^ id est nunquid
est Christus, in quo benedicuntur omnes gentes. ergo lex contrariaest promissioniomnipotentis Dei,
Quid igitur lex ? Beatus Augustinus, e.Kponens quce facta est Abraham de Christo, quod in semine
hanc epistolam ad Gahitas primum ita distinxit: Quid ejus benedicenda? essent omncs gentes? Absit. Non
igitur ? sed postea rek^gens ea qua} dictaverat, cor- fiat istud ut aUquis credat legem contrariam esse
rexit suum erroremin Hbro Retractationum, atque huic promissioni ut illam evacuaret. Si enim data
ita distingui prjecepit: Quid igitur lex, id est utquod essei lex quxposset vivificare, id est justificare.Ani-

venit lex ? aut quid profuit ? vel quare data est, si ma quandiu non peccat, vivit Deo cum vero cri- :

Abrahne hcereditas per reproraissionem data est? Ad minibus se implicat, moritur. Lex ilhi Mosaica non
hxc sibi respondit ipse Apostolus, inquiens : Propter poterat hominem ab hac morte suscitare, quia os-
semen^^imdohvct peccata, non tamen tollebat. Impossibile
transgressiones posita est quoadusque veniret
id est Christus, rin" quidem erat sanguine hircorum auferri peccata.
Christo, velsemini, promiserat^
subaudis quod in ipso benedicenda? essent omnes Quod si posset vivificare hominem et januas aperire
gentes. Transgredi,estultra ire et prcevaricari ; ideo regni, vere ex lege esset justitia, hoc est putaretur
ergo data est lex post repromissionera, ut homines esse exclusa promissio. Si enim lex posset nos mun-
compesceret et prohiberet a peccatis, qui proni dare et justificare, quid esset necesse Christum ve-
erant ad transgrcdienda preecepta omnipotentisDei nire ? Sed quia illa hoc non valuit, ideo adventus
et naturalem legem.Statim enim utegressusestpo- Christi nobis necessarius fuit.
pulus deergastuloiEgyptiorum, antequamtransiret Sed conclusit Scriptura legis omnia generahorai-
ruare, murmuravit,rursumque transito mari mur- num omnes Judueos siib jwccato, id est ostendit
et
muravit atque dum pervenissent ad montemSina,
; quod nuUus esset qui illam posset iraplere. Dicebat
postquam acceperunt decem praecepta, caput bovis enim lex: Non occidcs^ non adulterabis, non facies
quem adorabant .^gyptii coluerunt, et inclinatisunt hoc vel illud: quia si feceris, morteanimseraorieris.
ante illud.Protalibus ergo et hujusmodi transgres- Prcodicebatistacavenda ;sed si committerentur,non
sionibus data est lex, ut prohiberet talia, Deo mi tollebat ; et dum aliquis illa perpetrabat, ostendebat
nante mortem illis. Ordinata per angelos, hoc est^ illum lex esse peccatorem. Si ergo ostendebat pec
disposita, etdescripta, atque dictata est ipsa lex per cata et non tollebat ; nunquid erat auctor sceleris
angelum. Per subjectam siquidem creaturam loque- et culpcB peccantium ? minirae. Verbi gratia : sic

batur Deus ad Moysen, hoc est per angelum, sicut erat ipsa lex sicut quidara rex, vel quaiilibet maje-
Stephanus in Actibusapostolorumdicit Judaiis : Hic stas terrena, quo} statuit ct proponit legera et edi-
est Moyses qui fuit in Ecclesix solitudine cum ange- ctura, ut si quis hoc vel illud fecerit, aut in carce-
/o, qui locutus est ei in monte Sinai (Act. yii). fn rera detur, aut capite truncetur. Transgreditur ali-
manu Mediatoris, id est in potestate Yerbi Dei,hoc quis edictum illud et ponitur in carcerem, nunquid
est Filii Dei, qui posteaassumendo carnem, nobis rex auctor est sua3 culpce ? quod si inde liberatur,
mediator factus est. Nisi enim hominem assuraeret, gratia et pietas estregis. Et lex ostendebat peccata
mediator nobis alio modo esse non posset. Sed assu- et prohibebat, non tamen tollebat ; ut promissio ex
mendo carnem nostrce fragilitatis, nobis factus est fide Jesu Christi, quK facta est ad Abrahara, dare-
mediator, assistensnunc vultuiDei pronobis, et per tur credentibus, ut in nomine ejus benedicerentur
illum nostras preces dirigimus ad Deum Patrem .Qui- omnes gentes, et in fide ipsius justificai entur, es-
dara voluerunt interpretari in hoc loco mediatorem setque gratia et indulgentia illius, ut quos lex non
Moysen, propterhoc quod ipse dixit Ego sequester D poterat salvare, ipse redimeret, et qui per legis
:

et mediator fui inter Deum et vos in terapore illo. opera non eramus digni salvari, justificationem per
Sed raelius est, secundura beatum Augustinum, ut ejus fidem obtineremus, etc.
modo superiori intelligamus, referentes ad illum
Christum, cujus dispositione ipsa lex data est per
CAPUT IV.

angelorum ministerium. Sicut potestate ejus prae- Quanto temporc lixres parvulus est. Secundum
prophetarum, qui dicebant ver-
dicta sunt oracula consuetudinera humanae legis ioquitur hic Aposto-
bum Domini quod tactum est ad Joel, aut Isaiara: lus. Solent enira patres morituri filios suos parvulos
ita ejus dispositione conscripta est lex. quosha^redesrelinquuntcommitteresub tutoribuset
Mediator autem unius, subaudis Patris, non pc- actoribus, usque ad illud tempus quo ipsi possint res
test esse, sed inter duas, aut inter plures, ut ipse proprias regere,hocest, secundum legem Roraanam,
sit medius autem unus est. Hoc ideo addidit
: JJeus usque ad vicesiraura quintura annum. Ipsi etiam
Apostolus, ne quis putaret Christum ab unitate di- tutores cum consilio scabinorum in generali malo
\ince naturse penitus esse divisum, quia mediatoris debent eligi. Quandiu autem sub illorum tutela est
685 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EPIST. AD GALAT. 685

parvulus, 7iiJu'l distat a scrvo^ Hcet dominus servo- Afacientem Abba Palci\ subaudis.miserere mei.iWa
:

rum et filius regis, aut comitis, sive alicujus prin- flcbra^um est et Syrum, Pater^ Graccum et Latinum.
cipis sit, quia sicutservus flagellatur, flagelLiturct Itaquc qui habet spiritum Christi non est scrvus,
ilieplerumque etiam a servo. Tutores sunt defenso- subaudis peccati sed fUius, subaudis Dei, quod si
;

resrerum causidici et advocati. Quod autem dicitur filius, subaudis Dei, h^ercsy subaudis vitaj aeternse,id

hic adoribus^ quidam doctores dicunt melius esse estnon suo merito, sed gratia Dei pcr quem estre-
auctoribus isto in loco, quia auctor ipse est tutor demptus.
sive advocatus : actor voro est patronus, nutritor, Estote sicut cgo, quia et ego, subaudis tui, sicut

qui more paterno nutrit illum, et ad tutorem per- vos. Erant Galatoj infideles ct peccatores alicnati a
tinet defendere ct disponere res pueri,victumque Deo ut fuit quondam et Apostolusquando perseque-
et vestimentum ministrare : ad auctorem vero dis- batur Ecclesiam Dei, sed jam Dei gratia fideliserat
ciplina et honestas morum et conversationis. Simi- etjustificatus. Estote vos perfecti in fide, sicut et
liter JadiXM,quandiu fuerant parvuli sonsu, sub tu- sum modo, ei nolite desperarc devenia, quiaet
ego
toribus actoribusque fuerunt,usquequo venitdisposi- ego quondam fui inlidelis et peccator, sicut vos es-
tum tempusa Deo Patre,quando raisit eis Filium tis modoetco amplius. Obsccro vos^ fratres, subau-
suum tutores vero illorum fuerunt reges et princi-rw dis patienter me audiatis nihil me lcesistis, subau
:

B ;

pes, ut David et Zorobabel, quia defendebant hncre- dis quandoprinmm vobis Evangelium pra^dicavi, et
ditatem : actoresverosacerdotes etproplietoc,quieos sicut tunc me nihil la^sistis et patienter audistis,
erudiebantsecundum legem,et cogebant etiam a Dei ita etnunc nolite me laedere, sed cum patientia au-
culturanon recedere, si aliquis adorare vellet idola. dite quod dicturus sum.

Ha et nos cum esscmus parvuli, sub clemcntis Testimonium enim pcrhibeo vobis, quia si feri
mundi eramus servicntes. Elementa dicuntur quasi potuisset, sine vestro dispendio, oculos vestros eruis^
elevamenta : eo quod ex illis omnia corporalia et setis et dedissetis mrhi, id est : si fieri potuisset ut
visibilia elevatasunt. Quod vero dicitur hic,5w&<??e- possem majora de Deo cognoscere,
oculis corporis
mentismundi eramus servientes,(\\x:ix\i\xm ad Judccos etarcana mysteriorum ejus lumine corporis am-
pertinet, dupliciter potest intelligi: ad primum in- plius penetrare, oculos vestros eruissetis etdedisse-
tellectum elementa vocantur lex et propheta}, quia tis mihi, tanta charitate erga me fruentes eratis,et
elementa initium et fundamontum sunt om- in tantum desiderabatis audire verbum Deiperme.
sicut
nium corporalium, ita lex et prophetia initium et Filioli mei, quos iterum particrio, doncc formetur

fundamentum sunt omnium divinorum eloquiorum. n Christus in vobis. Parturire est parere velle.Beatus
Sic ctiam in Epistola ad Hebra^os elementa appellat Apostolusjampepererat Galatas in fide per Evange-
legem : sub lege vero et prophetia erant servientes, lium,sicut ipse dixit Per Evangelium ego vos genui
:

Aliter : sub elementis etiam serviebant, quia sub (/ Cor. ii), sed recesserunt a fide ct secuti sunt
illi

observationis solis et luucC dogebant, celebrantes pseudoapostolos dolensque Apostolus deeorum mi-
;

neomenias aliasque festivitates. Notandum autem seria, et volens eos revocare ad fidem Christi, par-
quia non dixit elementis serviebamus, sed sub ele-
: turiebat illos, id est parere volebal iterum verbo et
mentis eramus, id est sub observatione legisetpro- exemplo, unde et dicit : Filioli mci, quos iterum
phetiaj, vel subtemporum observatione, cursum et parere volo mea pra^dicatione in fide Christi, sicut
.'fitatem lunae attendentes ; nam sol et luna elemen- jam dudum quando ad fidem vos ad-
vos parturivi,
ta sunt: gentiles autem erant elementis servientes. duxi donec formetur fidesChristi in vobis.Tuncenim
At iibi vcnit plenitudo temporis^ id estpraelinitum Christus in nobis formatus est, quando a nobis ita
tempus a Deo Patre, finiente quinta a^tate, et in- creditur sicut debet credi.
choante sexta, misit Deus Filium suum factum ex Scriptum est enim quoniam Abraham duos filios

muliere, id est ex semine mulieris opere Spiritus memoriamre-

habuit. Non sine causa Apostolusad
sancti creatum. Quidam volunt dicere natum, sed duxit factum Abraha^.Judaii namque in hoc maxime
melius factum ex muliere propter ha?reticos, qui
:d gloriabantur, qui filii Abrahai erant
secundum car-
dicunt ut ingressus est virginem, statim exiit. Fa- nem unde cum Dominus dixisset eis in Evansre- :

ctum sub Factus est sub lege, quia octavo die

lege. lium : Si vos Filius liberaverit^ vere liberi eritis
est circumcisus quadragesimo die sunt pro eo le-
: {Joan. viii), responderunt illi : Nos filii Abrahx su-
galia munera oblata, et hoc ideo ut demonstraret vius, et ncmini servivimus unquam. (Ibid.) Ergo
legem esse sanctam, justara et bonam : vel ut eos Apostolus volens Galatas ne po- sollicitos reddere,
redimeret qui sub lege erant^ id estqui subjccti erant tuissent seduci a Judaeis, qui circumcisionem doce-
legi, peccatores non valentes per eam mundari ut ; bant observare,et sacrificia legalia offerre.dicentes:
adoptionem, id est electionem filiorum, subaudis Non potestis salvari per passionem Christi, necper
Dei, quam perdidimus in Adam recipercmus. Quo- baptismum,nisi circumcidamini et legalia sacrificia
niam autem estis filii Dei adoptivi, non naturales, offeratis, ostendit eis quomodo Abraham non per
misit Deus Spiritum Filiisui. Spiritus sanctuscom- observationem legis meruit justificari, et amicus
munis est Patris et Filii, et quando mittitur a Patre, Dei appellari, sed propter fidem sincerissimam,
mittitur eta Filio. (^/a?nan^em, id est clamare nos oporationcmque probatissimam.
 *)87 flAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 688

Sed ijui de anciUa, id est Ismael qui de Agar At'- A omnis, inquit, qui non permanserit in his omnibus
cundiim carncni natus cst, id est secundum lumia- {Deut. xxvin). Etdum hujusceniodi mandatis sti'in-
nce consuetudinis usum. Dicit beatus Augustinus gebaturquodammodoservuscrat.Saraautom libera,
quia consuetudo humana» natura? est ut senex jun- qua} filium Uberum genuit, siguificat gratiam Novi
ctus juvenculo? in coitu filios procreet ; econtra se- Testamenti qujc genuit populum Christianum libe-
nex et vetula copulati. naturale est ut desistant pa- ratum non sokun ab originalibus et
in baptismate,
rere. Si vero juvenis, cum veterana mistus fuerit, actualibuspeccatis, sed ctiam ab omni servitio legis
dicit etiam illos posse propagare filios, licet illud qui haereditatem Christi, hoc est patriain Christi
rarissime in usu habeatur. Secundum huncmodum haereditabit. Ilabuit Abraham duos
autem et alios
etnaturalera consuetudinem quam primo diximus, filios de Cethura, quam llebrcei Agar dicunt esse,
ut si senex junctus sit juvenculae. possit juvencula sed tamen illi non fuerunt digni adhfereditatem pa-
generare, dicitApostolus Ismaelem natum esse. Qui ternam admitti. Siuiiliter in sancta Ecclesia sunt
autem delibera, idestlsaacde Sara,/)rr rcpromissio- multi qui renascuntur in baptismate, etqui filii vi-
jiem . subaudis Dei natus est, quae facta est ad Abra- denturesscAbraha};sed,quiaoperanon habentAbra-
ham, nonsecundum consuetudinemhumanam. Sed ha},sequendo varios errores.diversaque schismata.et
qUcGstio oritur in isto loco.quare Apostolus Isaac so- ^ variis criminibusse implicant,non raerebuntur cum
lummodo per repromissionem dicat natum esse,cum electis ha^reditate jjatrise coelestis frui.De istis tali-
legamus etiamdelsmaelepromissionemfactamesse. bus dicitJoannes evangelista: De nobis cxierunt,sed
Nam legimusin libroGeneseos(G<'7i.xvr,quia cum es- non erant ex nobis {I Juan. ii).Hiec,inquit,sunt duo
set AgarindesertoSur, apparuit ei angelus Domini testaraenta.Testamentura dicitur atestatoribus.Tes-
inquiens Agar.,anciUa Sarai,undcvcnisct(juovadis?
: tamentum vero vetus habuit testatores, angelos, et
Quoc respondit :A facie Sarai dominx mex eqo fugio. Moysen^ aliosque pi'ophetas Testamentum autem
:

Cuiangelus Bevertere,inciuit, ethumiliaresub manu

: novum, habuit unum verissiinum Dominum Jesura
illius.Etrursum : MultipUcans, inquit, multiplicabo Christum, apostolos,quorum ministerio perquadri-
semen tuum. Eccepariesfilium, et vocabis nomenejus fidum orbem est divulgatum.iounn, subaudis testa-
Jsmael. Hicerit fcrus homo. Manus cjus contraomnes, mentum datum est, in monte Sina generans^subsiu-
et manus omnium contra cum.Ad hoc dicendum est, dis Judaicam plebem in servitutera qux est Agar, ;

quiaquando ista promissiofactaest,Ismael jam erat hoc est quae significatur per Agar. Lex per doctores
conceptus. Promissio vero quae de Isaac factaest, an- Synagogae generabat populum in servitutem sibi.
tequam conciperetur data est Abraha}, sicut ex ver- Si)ia enim mons est in ^m62a,provincia,g2«' con-
bis angeli possumus probare, dicentis ad Abraham : junctus estei qux nunc est Jerusalem, hoc est con-
Secundum hoc tempus veniam, et erit Sarae filius terminus terrae repromissionis,inqua est Jerusalera,
{Gen. XVIII). Unde apparet Isaac, non secundura na- et, ipsa Jerusalem, servit cum filiis .sw25,id estsacer-
turara humana} consuetudinis esse natum, sed per dotibus et doctoribus qui in Jerusalem maxime ha-
repromissionem ex longaevo patre et vetula matre : bitabant, cura subjectis suis omnipotenti Deo sub
et quod majus est, sterili, Deo operante, natus est. servitute legali. Arabia, provincia est multas gen-
Qux per allegoriam suntdicta,id est quae superius tes et regiones in se continens,Ammonitas videlicet,
dicta sunt de Agar et Sara. De Ismael quoque et Moabitas, Philisthaeos, Idumaeos et alias quamplu-
Isaac spiritaliter sunt dicta, et spiritali indigent res. In qua provincia est Sina mons, tantae magni-
expositione. Hanc habet consuetudinera beatusPau- tudinis et iongitudinis.ut conterrainus sit terrae re-
lus, utspiritalera intelligentiam allegoriamappellet. promissionis, sicut sunt, verbi gratia, raontes qui
AUegoria autem proprie ad grammaticos pertinet. cingunt Italiam, et dividunt ab aliis regnis. Et om-
Estenira tropus quo aliud significaturquoddicitur; nia quae superius praemisit Apostolus, ideo texuitut
et quae hic dicta sunt, allegorice intelligenda sunt, ad hoc perveniret quod modo dicit deSina monte,
ut sequentia manifestant.^^c,inquit,5wnfcZuo^e5^a- qui est vicinus terrae Judaeorum, ut ostenderet Ju-
menta, id est illa quae supra memoratasunt^signifi-l^daeos non solum perlegem quam acceperunt,servos
cant duo testamenta.Nara quantura ad sensum per- esse, sed etiam ex vicinitate locorum, etquiamons
Agar et Sara duae mulieres fuerunt, et
tinet litterae, iUis adhaerebat, in quo legem servitutis acceperunt.
Ismael et Isaac duo homines- Quantum autem ad Vla autem qux sursum est Jerusalem. Jerusalem

spiritalem intellectum attinet, Agar ancilla, quae quae interpretatur visio pacis, significat sanctam Ec-
filiurn genuit in servitute, significat legem quae ge- clesiara Deum mente videntera, quae constat ex an-
nuitet habuit Juduicum populum sub servitutis ju- gelis et hominibus, quae partira jam regnat cum
go. In quo ergo fuit Judaicus populus servus? In hoc Christo, partim autem adhuc peregrinatur a Deo in
utique, quia cogebatur servire legi, circumcisionem teiris.Sed do illa quse jain cum Christo regnat in
servare, legalia sacrilicia offerre, et ctctera innurae- angelis et hominibus justis, partim in corpore, par-
rabilia custodire, quie impune non poterant tran.s- tim in anima, non est dubium quin sursum sit in
gredi. Non solum autern corporali vindictae trans- coelesti beatitudine. Deista autem quse adhuc pere-
gressor subjacebat, sed etiam rnaledictioni subji- grinatur in terris,qua}rendum est quomodo sursum
ciebatur, quee et ipsa lege continebatur:Maledictus sit. Sursura dicitur esse, quialicet corpore inhabi-
 :

689 EXPOSITIO IN EPP. S, PAULI. - IN EPIST, AD GALAT. G90

tet terrain, mente tamen inhabitat coelum, dicens Adicente Domino ad Abraham In sewine iuo bcne-
cum Apostolo Nostra aiitem conversalio in cwlis cst dicenlur omncs gentes (Gcn. xxii), et sicut Isaac se
:

(Philip.iii), et sempercoelestiaopera agit, id est illa cundum promissionem natus est, ita nos filii sumus
per qufc ad coeleste regnum possit portingcre. Qua^ promissionis.
etiam beneraaternostiadicitur, quia apostoliet mar- Scd cjuomodo tunc is qui secundum carnem Jiatus
tyres, sanctiquc praedicatores.quinosprsecesserunt, fucrat, etc. Alloquitur Apostolus Galatas ut se custo-
ipsi nos genuerunt in fide Christi sua doctrina, et diant a Judaeis, nepossint ab eis seduci: OGalata^,
suis scriptis atque exemplis. De qua genoratione di- cavete et dechnate a Judrcis quoniam sicut Ismael
:

cit Apostolus Corintbiis : Per Evangelium ego vos qui secundum liumanae consuetudinis usum natus
genui \I Cur. iv). erat, eodem modo quo suTperiusdiximus^ persecjueba^

Scriptum estenim : Lsetare, sterilis, quxnonparis, lur tunclsaac, qui secundum spiritalem repromis-
etc. Hoc testimonium in Isaia nobilissimo propheta- sionemdatusfueratAbrahae_, ita el ?u//ic persequitur
rum habctur. Quod du[)hciter potest intelligi. Dicit judaicus populus, qui designatur per Ismaelem na-
ergo Ecclesiae de gentibus quae diu et longo tempore tum de ancilla, populum Christianum etalios qui de-
sterilis mansit a bonoopere, non gene- signantur per Isaac natum de libera, ut ad servitu-
et Deo filios

ravit, hocest a destructione turris Babel, quce nunc B tem illos legis inclinent. De ludo puerorum Ismael

est Babylon usque ad adventum Domini. Ibi enim et Isaac, Judtei variadisserunt.Quidam enim dicunt,
divisum est labium universae terrcc. et tan'ummodo quia volebat quodam genere ludi provocare ad sal-
Dei cognitio in sola domo Hebrgeorum mansit. Dica- tum,tenens'perticam in manu,ubi optabat eum ita de-
turergo: Lr a re, ide^tgaude et exsulta, o Ecclesia bilitari, ut indignus fierethonore primogeniti et hae-
(

de gentibus, quae antea steriHs eras, et quac Deo reditatem paterna. Quidam etiam dicunt, quia vo-
filios non pariebas, crumpe in gaudium, ct clama lebat ei suadere quibusdam turpitudinibus misceri,
prae nimia jucunditate, quae nonpariebas, quia plu- pro quo notabilis etdespectui haberetur patriet ma-
quam Synagoga^, quae
resfiiiiDeo accepti tibi erunt tri, et ut diximus, indignus fieret honore primoge-
quondam habuit Deum oranipotentem verum pro- niti. Sciebatenim senullomodo posse pertingere ad
tectorem sui, vel quas modo gloriatur, et putat se haereditatem paternam et dignitatem primogeniti,
habere verum Deum, cum illum amissum habeat utpote qui ex ancilla erat, licet primogenitus foret,
postquam non hahemus regem nisi Cxsarem
dixit, nisi iilum ita vituperabilem redderent aut in corpore,
[Joan. xix). Dicamuset altiusjuxtabeatum Augusti- aut in levitate mentis, ut patri et matri pro nihilo
num, referentes ista ad Ecclesiam, quae jam regnat duceretur. Sed quidquid illud fuerit, plane apparet,
cum Christo in coelis, quae sterilis appellatur, non a illum nudum non simplicem fuisse, pro quo mater
bono opere etlaude Creatoris sui, sed carnali pro- indignata: prascepitparitermatremcum filio, adomo
pagatione propter peccatum enim venit mors, quae
: et consortio filii liberi ejici. Beatus etiam Aposto^
nihil aliud est nisi dissolutio elementorum, et pro- lus, doctus ad pedes Gamalielis, legis doctoris, qui
pter mortem venit successio filiorum. In prassenti omnem scientiam legis et prophetarum quae tunc
siquidemvita necesse est ut procreentur filiicarna- tem poris penetrari poterat,intelIexit, similiterillum
les, qui patribus mortuis vel morituris succedant ludum non simplicem esse sciebat, quem appellavit
in haereditatem: in illa autem beatitudineubinemo persecutionem. Yolebat enim eum levem et scurri-
moritur, non est necesse ut fiat successio filiorum lem facere, ac dignitate privari, et se sublimari.
per propagationem carnis. Quapropter appellatur Sed quid dicit Scriptura? Ejiceancillam ct filium
sterilis, et dicitur ei congaudendo voce nrophetica Quantum ad litteram pertinet, ob hujusmodi
ejus.

Laetare, o Ecclesia, steiulis a carnali procreatione, causam quam diximus, praecepit eam mater ejici :

quae non paris cum dolore et nimia

filios carnales quantum vero ad spiritalem intelligentiam attinet,
anxietate, quia ])Iures filiidesertce quondam gentili- quandiu Judiei ancillae fdii volunt esse, et filium li-

tatis venient tibi, quam ex Synagoga qme olim ha- .. berso persequi, hoc est, quandiu legi volunt esse
buit Deumomnipotentem virum, vel qua^ modoglo- subjecti in circumcisione et sacrificiis iegalibus, non
riatur sehabere. Omnibus enim patetplures ex gen- credentes se per passionem Christi posse salvari, et
tibus transire adgloriam sempiternam quam ex Ju- quandiu nos volunt persequi qui jam sumus liberi
daeis Similiter in priesenti Ecclesia plures habet effecti ab haereditate Ecclesiae repellendi sunt. Non
filios fideles ex gentilitate quam de Syuc^goga. Per enim hasres crit filius ancillx cum fiiio liberae. Hoc
omnes enim pene civitates et regiones, vicos quoque est, filiuspeccati et malaeconcupiscentiae, quae potest
et villulas gentiles clamant secredere in Christum, intelligi perancillam, filiuscarnalis legis, qui legem
Judaeorum autem rarus aut nullus invenitur qui cre- carnaliter observare nititur, non erit haeres in hae-
dere in Christum confiteatur. reditate patriae coelestis cum filiis liberis, qui liberi
Nos autcm, fralres, secundum Jsaac promissionis efficiuntur in baptismate,non solumab originalibus
filii sumus. Jungitse Apostolus Galatis credentibus, peccatis, sed etiam ab omni servitio legis.
et dicit: Nosautem, fratres, id est ego et vos, secun- ltaciue,fralres, non sumus anciUcBfilii, sed liberw.
dum Isaac promissionis filii sumus, hoc est : Sicut Idest, non sumusjam legis filii, qusesuos observato-
nos qui in Christum credimus, filii Abrahae sumus, res servos facit, sed filii novae gratiae et filii Evan-
091 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMEXT. BIBL. 692

gelii per baptismum et per dona Spiritus sancti, Anonvaleatpersealiquidimplere, sidefueritspiritus*

tam in baptismate quam per impo-
qoap accepiraus tamenquandiua spirituvivificatur, sempercontraria
sitionem raanuum episcoporum, et per communio- videtur spiritui, id cst rationabilitati mentis. Qua-
ncm corporis et i«anguinis Dominicui iiartiiipamus, propter dicit Apostohis : Caro cojicupiscit^ctc. Quo-
et iWalihertate sumus liberi. qua Christus 7ius libera- modo concupiscitcaro adversus spiritumaudiamus.
vit, per passionem suam et per baptismi gratiam. Caro desiderat semper repleri cibis, inebriari, luxu-
Omnis enim qui fidem Abraha) habet, et imitator riare,inomnidelectationemanere, quajrenssemper
operum Abrahae existit, utique filius est Abraha?, quod suum est. Ecce quomodo caro concupiscit ad-
non per naturam, sed per imitationem, sicut alias versusspiritum. Econtra spiritusconcupiscitadver-
Apostolus dicit vos Christi, ergo semen
: Si crgo sus carnem, quia ille delectatur jejuniis, abstinentia,
Abrah3restis{GaIat. Quivero fidem quam habet,
iii). castitate et his qu» carnicontraria sunt. Sed sequen-
bonis operibusnon exornat, nimirum non reputobi- dus est semper spirltns, quia ille qucerit per quod
tur inter filios Abraha?, neque accipiet htereditatem anima vivit Deo. Similiter possumus et de Spiritu
ccelestera cura illis. Quapropter laborandum est sancto dicere- Dum enim carnalis delectatio deside-
oranibus nobis.ut fidem quara
habemus exsecutione p. rat transgredi praecepta Dei, adversus Spiritumsan
bonorum operum studeamus decorare, veri imita ctum concupiscit, et dum Spiritus sanctus prohibet
tores iUius elfecti. inlege et prophetis atque in Evangelioqua) carodesi-
derat, adversus illam concupiscit. Unde subdit Apo-
CAPUT V.
stolus : Hcdc, inquiens, id estcaro et spiritus sibi in-
Lhro at/f(fminChristo: SpirituambuJatc,ct dcsideria r^cf^^JrtffiTJV^aHn/r, etcSicsibiinvicemcontrariasunt
carnis no7i perfinetis. De hac lectione diversi docto- caro et spiritus.utquod vult caro,non consentiatspi-
i*es non aequaliter sentiunt, dicentesquidam de spi- ritus: et quod spiritus, non consentiat caro, quia
rituhominis locutura essehicApostoIum, sicut Cas- carodelectat servire vitiis,spiritus autem virtutibus.
sianus. vir prudentissimus.in Collationibus Patrum, Quod si ducimini spiritu. Id est, si rationabihter
quidamdeSpii^itusancto.utbeatus Augustinus.Quod vivitis et conversamini, non cstis subjecti legi., et
utrumque nonincongrue, nequecontra rectitudinera non est vcbis necessaria lex, quia lex non est justis
fideiaccipi potest.Dicamusigitur, juxtaCassianum : posita.sed impiis et peccatoribus. Aliter : Si spiritu
Spirituambulate. id est Spirituducente vivite. Quid ducimini. id est si Spiritu sancto gubernamini, et si

estergo spiritushominis? Principalitas anima}. quae secundum quod Sjiiritus sanctus docet in Scripturis
et rationabilitas mentis appellatur.perquam possu- sanctis vivitis, non estis subditi legi, sed alieni
mus cognoscere quid debeamus appetere, et quid estis ab ea, nihil ei debentes.
vitare. Si(inquit) spiritu vixeritis. hoc est, si juxta Manifesta aulcm sunt operacarnis. cjux sunt. Om-
rationabilitatern et intellectum mentisvixeritis. desi^ nibus in Christum credentibus, maximeque iUis qui
deria carnis, id est desideria carnalis hominis et spiritalem vitam sectantur, in tantum nota sunt,ut
concupiscentiae malaeac desideria delectationis pra- etiam ab illis se alienosreddant,scientes quiamor-
vae ncn }ierf\cietis. Quae sint desideria carnis. in tem generant. Fornicatio dicitur a fornicibus, hoc
subsequentibus manifestabitur. Dicamus et ahter, est a locis theatralibus etlupanaribus, quaB fornici-
sequentes sensum beati Augustini. Notum habetur bus, id est arcubus, sunt constructa, quae et si are-
apud eruditos, Spiritu sancto dictante atque reve- naria tunc appellabantur: in quibus erant meretri-
lante (qui unius substantiae est cum Patie et Filioi, ces, cum quibus commiscebantur spurcissimi qui-
Scripturas sacras conscriptas esse, et omnia divina que. Fornicai-i autera est cum pueliisjiberis, cum
eloquia et praecepta qua^ in lege et pro})hetis et viduis nondum Deo sacratiscoire Immunditia, im-
Evangelii gratia continentur. ab iilo data esse. Id- appellariquocunquemodo
pudicitia^ lujcuria, potest
circo dicit Apostolus: Spiritu ambulate. id est sicut fiat. Luxuria veroest noxius humorsuperabundans.

Spiritussanctusdocet acpra}ci})it in divinis Scriptu-„ Jdolorum servitus est idololatria, quae tunc tem-
ris, itavivite etconversamini, ambuhmtesetcrescen- poris erat pene in omnibus gentibus. Possumus et
tesde virtute in virtutem, de fidead spem. de s];e ad ijer hoc quod dicit, idolorum servitus, altiori sensu

charitatem, de cliaritate adoperationem perfectam. avaritiam inteliigere.Unde in Epistola adColossenses

Quodsihocfeceritis, rff.s^V/cria carnalis concupiscen- veneficia sunt malericia, hoc est maleficae artes, per
tiae non perficietis. Quid est quod dicit Apostolus? quae coguntur saepe miseri amare et amari. Unde
Caro concvpiscit adversvsspiritu7n,spiritus autem dicuntur veneficia, quasi veneno infecta. Inimicitix
adversus carnem. Nunquid potest caro aliquid con- sunt malce voluntates. Contentiones saepeex superbia
cupiscere, si Non. Quod probari
dofuerit spiritus ? procedunt quia volunt contendere de quaDStionibus
potestex corporibus mortuis.Postquani enim spiri- divinarum Scripturarum atque etiam huraanarum,
tura exhalaverint, non solura concupiscere non va- utdum illi victores existunt, glorificentur.^??iM/af/o
lent, sed etiam aiiquod membrorum per se movere est invidia, de qua legitur, quod aemulantes, hoc est,

non possunt. Carnem ergo appeUat hominem, qui invidentes Joseph fratres sui, vendideruntillum. Ira
carnaliatantum etcorporaUa quaerit, carnalem quo- est grandis cominotio animi- Et hoc distat inter
que consuetudincmetdelectationem.Licet enimcaro iratum ac iracundum, quia iratus pro tempore est.
 :

693 EXPOSITIO IN EPP, S. PAULI, — IN EPIST, AD GALAT. 69i

iracundus vero facile irascitur, et i=,er(nper Tpronus est X Bonitas est bona voluntas. Denignitas est voluntas
ad irascendum. Bixx sunt lites et contentiones quai promptissima moribus et dulci eloquio temperata,
plerumquesine caiisa exsurgunt.Z^/y.se/i.szoestdiscor- invitans non solum benevolos ad se diligendos, sed
dia quie solet oriri inter maritum et uxorem, inter insuper illos qui contrarii videbantur esse Unde
fratres quoque atque contubernales vel coramili- dicitur benignus, quasi valde
nimisque bonus. Fides
tones. Sectx sunt divisiones, Idem sunt et ha^reses. est qua credimus Deum omnipotentem trinitatem
Dicuntur autem vel a secando, id e^t dividendo, habere in personis, unitatem in substantia et qua :

eo quod dividant se a communione aliorum sicut speramus et credimus ea quae necdum videmus. 11-
haeretici faciebant, qui ab Ecclesiai unitate se segre- larum enim rerum quas videmus, neque est fides,
gabant, de quibus Joannes dicit : A nobis exierunt, neque spes, sed illarum qu» necdum visae sunt a
sed non erant cx nohis [1 Joan. ii). Vel etiam a se- nobis verbi gratia credimus Dominum Jesum pas-
; :

quendo dicuntur secta3, sicut hajreses ab eligendo, sum esse, resurrexisse a mortuis, et ascendisse
ad
vel haerendo ex eo quod ex multis erroribus unum venturum ad judicium reddere unicuique
coelos,

eligant, et illum sequantur. secundum quod meretur. Fides est et credulita.s,

InvidicV. Invidia in geminam scinditur passionem. qua speramus ea quae non cernimus oculis corporis.
cum aut is qui in honore est, videns alium z^ttente^ Modestia^ cst mansuetudo et lenitas mentis, quae
attendere, invidet ei ne ad eumdem pervenire pos- laesa non facile irascitur. Continentia est abstinen-
sit honorem aut cum aliquis alterius felicitate
: tia qua se cohibet homo a coitu, et mulier vidua
torquetur, videns illum superiorem se. Ebricias. simiiiter ab omnibus illecebris. Casiitas vero proprie
Briam genere masculino dicimus calicem aptum virginum est, unde dicitur castitas quasi castratus.
potioni vini. Comessatio dicitur mensae collatio sive Et hoc est inter continentiara et castitatem, quia
menste alternatio. Sunt enim convivia quae celebran- continentia potest esse conjugatorum, viduarum et
tur alternatim et praeparantur a sociis per dies et viduorum atque virginum : castitas vero virginum
vices ; sunt alia qua3 ex communicatione prceparan- proprie est.

tur, quando unus affert panem, alius vinum. alius Adversus hujusmodi non est lex, id est hujusmodi
aliud. Quae idcirco appellantur cornessationes, hoc hominibus talia operantibus non est lex contraria
est mensae collationes, quia sicut omnes propriis neque illis necessaria etenim alieni sunt ab ea,
:

utuntur cibis et communibus, ita etiam pro libitu Quare non est lex illis necessaria, aut contraria?
suo unusquisque quidquid scurrilitatis et otiositatis dicit illa : Non adulterabis, non occides. Illi non so-
ei placet loquitur, ideo vocantur turpia convivia. lum hoc non faciunt, sed etiam castitatem servant,
Et liis similia, subaudis peccata, opera sunt carnis, et custodiunt se non solum ab homicidio, sed insuper
qux opei-a prsedico vobis modo sicut prxdixi- Ubi inimicos suos dilligunt. Qui autem sunt Christi, id
praedixit? Non regnet peccalum in vestro mortali cor- est qui pertinent ad sortem Christi, vitia et concu-
pore {Rom. quoniam qui talia, subaudis opera
vi), piscentias malas in carne sua mortificaverunt-Quot
agunt, regnum Dei non conscquentur. Non dixit Qui : enim peccata a nobis expellimus, tot vitia in nobis
talia egerunt, sed Cjui ialia agunt, id est qui in ta- semper occidimus et carnem erucifigiraus et raor-
:

libuspermanent usque ad diem mortis suae, vitam tificaraus, quando delectationi pravae et voluntati
aeternam non possidebunt. Sic et Dominus dicet in perversae non consentimus,
die judicii reprobis : Discedite a me, qui operamini
i?iiquitatem [Mattli. vii), non qui operati estis, sed
CAPUT VI.

qui in peccatis vitara finistis. Si spiritu vivimus, spiritu et ambulemus. Hic de

Fructus autem spiritus est charitas. Charitas Grae- Spiritu sancto loquitur : Si, inquit, spiritu vivimus,
cum est, et interpretatur in Latina lingua dilectio. hoc est, si per Spiritum sanctura vitam haberaus,
Dicitur autem dilectio, eo quod duos liget, Deum et per quam vivimus Deo, spiritaliter debemus con-
hominem, vel duos proximos. Quae merito in nu- servari et vivere, ambulantes de virtute in virtutem,
mero virtutum priraatum tenet, quia ipsa ligat cae-t) virtutes sectando, vitia respuendo. Vita animas fides
teras virtutes. Est autem charitas, amor et dilectio est, qua credimus Deum omnipotentem : et sicut
qua diliguntur Deus et proximus et inimicus etiam corpus vivit aniraa, ita anima vivit fide, juxta quod
propter Deum. Gaudium est exhilaratio cordis, et per prophetam Dominusdicit Justus autem me\xsex :

hoc distat intergaudium et laetitiam, quia gaudiura fide vivit {Habac. n). Quod si subtraxerit se, nonpla-
nimia est exsultatio cordis et corporis : loetitia vero cebit animae meae. Quai fides per Spiritum sanctum
est mediocriter, et fit solummodo in corde. Pax est nobis tiibuitur, qui est unius substantiae cura Deo
quies et tranquillitas sive lenitas raentis, a qua Salo- Patre et Filio : et non sola fides ab iilo nobis datur,
mon nomen accepit, id est pacificus, eo quod in sed etiam quidquid boni habemus ab illo nobis
diebus ejus quies esset data. Longanimitas est per- administratur.
severantia in bono opere, et tolerantia inter adversa Non efficiamur inanis glorix cupidi.Qwee. estinanis
unusquisque enim fidelis longanimis debet esse, ut gloria?Laushumana,favorterrenus,dequac]icitChri-
perveniat ad praemiura proraissura, juxta quod Do- stus Si gloriam ab
: hominibus quaero,gloriamea nihil
minus ait : Qui perseveraverit usque in finem, etc. est [Joan. vui). Quae recte inanis gloria dicitur, quia
 :,

I
695 HAYMOXTS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 696

acuaestabomniutilltate.Esttamengloriautilis, de Aponderis, etsunt onera peccatorum, de quibusdicit

qua Doniinus dicit Qui me glorfficaverit, glorificabo PsalmiiJta Quoniam iniqttitates mex supergressx
: :

eum {I Rcg. n). Qui sunt ergo cupidi iuanis ei terrenai sunt vaput mcum. et sicut onus grave {Psal. xxxvii),
gloriae? Qui per hoc quod agunt non qu;orunt l)eo etc. De quo onere et hic dicitur ; et est sensus : Si
placere, neque mercedem ceternte remunerationis ab vis i^atienter portari et sustineri si peccas, et cum
60 recipere, sed gloriam et laudem temporalein, de moderatione corrij^i, porta similiter patienter fra-
quibus dicit Dominus : Omnia opera sua faciuiit ut trem tuum, si peccaverit. Potcst et alter intelligi
glorificentur ab hominibus [Matlfi. xxiii). Isti tales secundiim sensum beati Ilieron^-mi : Aliter alterius
audient in die judicii : Recepislismercedem vestram onera portate, hoc est, qui abundas divitiis bonisquo
[Matth. vi). quia muiti sunt, qui non solum pro bono teraporalibus, sustenta fratrem pauperem. Verbi
quacrunt laudari, sed etiam pro malo : et non solum gratia : habeo sororera pauperrimam cujus pauper-
ab aliis.sed insuper ipsi se extollunt et gloriantur de tas onus meum cst, praibendo ei victum et calcea-
virtutibus. Perlecta autem et plena est gloria, ut mentum,sustento onusejus.IIabeo uxorem quianon
homo pro bono quod agit, omnipotenti Deodesideret possum esse continens; sed egestate nimia premor :

in corde placere, et ab illo mercedem exspectet, et tu qui, Deo donante, continens es et bonis tempora-
gaudeat in corde quod phiceat Ci"eatori suo, et itaglibus abundas porta onus raeum. Vidc comparatio-
agat bonum quod operatur ut opus sit in publico, nem cervorura in Epistola ad Colossenses quam
et intentio in occulto. Qui hoc facit, iile non est beatus Augustinus ex hoc donat. Quia et si in anima-
cupidus inanis gloria). Inviccm provocanics vos ad libus ratione non utentibus illud sit, quanto magis
iracundiam, ad lites, ad contentiones, invicem in- in horainibus debet fieri? Si, inquit,}ioc fecerit.is,arf-
videntes vobis. Erant ex Galatis quidam seducti a implebitis legem Christi, hocest, pactum Christiquod
pseudoapostolis et a Judseis, contendentes de genea- ipse dedit discipulis suis, dicens : IIoc est prxceptum
'logiis et qucestionibus legis. Ex quibus quidam di- meum, utdiligalis inviccm {Joan. xv); et mandalum
cebant : Melior est circumcisic quara baptismus. Et novum do vobis, ut diligalis invicem {Joan. xiii).
e contra alii : Melior est baptismus quam circum- Xam si quis existimat se aliquid esse^ cum niliil
cisio : Item aliidicebant : Meliorest allegoria quam sit, hoc est, qui confidens in suis virtutibus et me-

historia : quia allegoria, id est spiritalis intelligen- ritis, dedignatur onus fratris portare, castigando
tia vivificat, littera occidit Et e contra alii dicebant cuin suavitate et adnionitione dulci, cura sitipse ni-
Melior est historia, ubi veritas continetur, quara al- hil apud Deum et quia ejus opera Deo non placent,
leo^oria vana et umbratica. ipse SG scducit et decipit. Ideo autem dicitur nihil
Fratres, prxoccupatus fuerit homo in aliquo C esse, quia non adhoeret illi qui substantialiter habet
et si

delicto. Prajoccupare est praevenire; undeinpsalmo esse, et qui nostra^ fragilitati condolens, pro nobis
canitur, prseoccupemus, id est praeveniamus, faciem humiliari dignatus est, cum Deus esset. Omnis
ejus in confessione {Psal. xciv), peccatorum nostro- enim creatura quai non adhaeret illi qui seraper
rum. PrKOccupatur ergo homo in peccato. quando habet esse, nihil est.

subito et insperato peccat, quod ante non fuerat Opus auiem suum probct unusquisque,hoc est,con-
pi-semeditatus.Quando vero prsemeditatur quoraodo sideret quid boni habeat factum, et sic in corde suo
perpetret hornicidium, adulterium, aut aliquidtale, gaudeat, eo quod placeat Creatori suo, et non quse-
non est praioccupatio, sed praeraeditatio et [)erpe- rat alterius laudera.
tratio sceleris : et aliter reprehendendus est ilie qui Unusquisque cnim onus suum poriabit. Contraria
insperato peccat,quod ante pra^meditatus non fuerat, videntur hsec verba superioribus, ubi dixit Alter :

id est pra}ventus a peccato, et aliter ille,qui diu illud alterius onera portate. Sed sciendum quia pertinent
est prajmeditatus. Ille enim corripiendus est cum le- illa ad tempiis praesentis vita?, ista vero ad diem
nitate mentis, ne labatur in desperationem : iste vero mortis, vel generaliter ad diem judicii, et est sensus :

acriori indiget castigatione. Et bene addidit horao, t^ Qualia fecerit unusquisque, talia recipiet : si bona
quia fragilis est et caducus, citoque labens ad culpam fe:erit, bona recipiet, si mala, damnationem aiter-
et maxirae ilie qui simplicitacem habet sine astutia. nam recipiet. Et notandum, quia onus in bonam et
Vos qui spintalcs estis, qui ducitis vjtam spiritalero, malam partem in hoc loco potest accipi, quia ad
et solliciti estis in fide et in doctrina, illos qui prae- electos et reprobos pertinet. Onus sanctorum erit
occupanturet simplicioressunt,7/i.s-frwi7<2et corripite magnitudo glorise : onus reproborum ineffabilis mi-
leni alfectu et eum suavitate mentis, promittentes seria et cruciatus.
eis veniarn, ne forte in lapsuni despei^ationis ruant, Communicci autem is qui catechizatur vcrbo Dei,
considerans teipsum, quia homo fragilis naturoi es, ei qui se caiechizat, in oninibus bonis^ id est discipu-
sicut et ille. ideoque potes tentari et prajveniri a pec- lus vel quilibet auditor qui instruitur et docetur
cato sicut et ille : et dum consideraveris te posse verbo doctrina}, communicet vel administret magi-
tentari, et in pecc;atum ruere, sicuti velles corripi, stro vel praedicatori in omnibus bonis qui se instruit
si talia ageres, et castigari cum lenitate mentis. ita et docet. Auditores etdiscipulos admonet, ut docto-
corripe et admone illum. ribus suis a quibus accipiunt verbum vitae et fidei,

AHer alfcrius oncra portate. Sunt onera alicujus impendere studeant bona temporalia, hocest victum
697 EXPOSITIO IN EPP, S, PAULI. - IN EPIST. AD GALAT. 698

et vestimentuiii quia (lignus cst operarius mercede Aofficio quam in doctrina verbi. Omnibus enini ho-
sua : quia Dominus ordinavit de Evangelio vivere minibus misericordia impendenda est, et doctrina
qui Evangelium annuntiant. Possumus et per ver- fidei iniitando patreni nostrum, qui solem sunm
bum intelligere et devotionis fructum, et rem boni oriri facit supcr bonos ct malos [Matih. v). Maxime
operis et studii, ut illud Moysi : Quomodo palam autem ad domcsticos fidei oportet bonum operari.
factinn verbum istiicl{Exod. ii) ?Ut referamus hoc
est Dome.stici dicuntur a domo, qui in una domo nu-
ad discipulum, communicet autem, id est piacabi- triuntur et conversantur. Ad omnes quidembonum
lem se faciat studio, et fructu devotionis discipulus, debemus operari, hoc est, ad hccreticos, ad paga-
vel qui catechizatur magistro qui se instituit bonis, nos, sed maxime ad illos una domo, id estin
qui in
et docibilem et obedientem in omnibus bonis quoe unitate Ecclesia^ nobiscum sunt, et qui eamdemfi-
Deo non displicent. Poterataliquis discipulorum di- dem habent, et praecipue ad illos qui iter rectitudi-
cere : Non liabeo quod impendam magistro quia : nis nobis ostendunt verbo et exemplo.
agermeus, id est annona mea siccitate aruit, vinea Vidctc, qualibus littcris scripsi vobis rnea manu.
mea grandine consumptaest, ovespestilentiacorrep- In fine oninium epistolarum suarum Apostolus no-
t8esunt,suessaginatumescentemortua}sunt. Sed ut men suum Hebraicis litteris scribebat, ne a pseudo-
Apostolus omnem occasionem excluderet, dixit Bapostolis ejus dicta corrumperentur in hac varo :
:

Nolilc errare, Deiis non irridetur. lloc est : nolite epistola, sicut tradunt doctores, ab hoc loco usquead
mentiri, quia homo potest mendacium suscipere, finem propria manu scripsit, ut eosad fidem Christi
Deus vero non potest et Deus qui omnia secreta:
plenius traheret, dum viderentejus amorem erga se.
cordium penetrat, non potest falli. Dicis, oauditor
Quicunque enim ptaccre volunt in carnc, hicogunt
quicunque es, non posset te sumptus ministrare
vos circicmcidi, id est qui volunt placere in carnali
magistro tuo, premente te nimia egestate noli te :

circumcisione scribis et pharisifiis suis ministris,

decipere quasi fallere possis Deum, sed unde tu vi-
illi cogebant, circumcidere gentiles, et hoc ideo ut
vis, inde sustenta et magistrum, quia si non habes
persecutionem crucis Christi non paterentur. Nam
ex prassenti anno fruges, habes ex pra^terito, potes
Octavianus, Caius, aliique imperatores decreverant,
etiam impetrare mutuo a vicinis de futuro.
ut ubicunque essent Judcci, suis legibus uterentur,
QusB enim seminavcrit homo, hxc et metet, hoc
et Juda3i qui legem et Evangelium volebant tenere,
est, qualia fecerit, talia recipiet. Duos agros habe-
idcirco se circumcidebant, ne propternoraenChristi
mus, corpus et spiritum. Si seminavimus in carne,
persequerentur, dicentes se Judteos esse, etcircum-
id est si carnalia opera egerimus, et carnalia desi-
Q cisos, et iegem custodire. Sed ideo non custodie-
deria secuti fuerimus, de ipsa cartie metemus cor-
bant, quia erant homicidaa, adulteri,invidi. cupidi,
rujotionem, hoc est, damnationem accipiemus, et
aliisque vitiis pleni. Ut in carne vestra glorientur.
trademur in die judicii poenis inferni, ubi corripie-
Gloriabantur Juda^ij dicentes : Tot gentiles heri
mur a vermibus et igni perpetuo. Si vero semina-
coegi ad circumcisionem, tot hodie.
verimus in spiritu^ hoc est, si spiritalia opera im-
pleverimus et preeceptis sancti Spiritus obedientes Miiii autem absit gloriari. Nolo gloriari in divitiis

fuerimus, dc spiritu, spiritalibus operibus, Spiritu hujus mundi et dignitatibus, scd incruce Christi.,id
sancto donante, vitam xternam accipiemus. est passione illius quie in cruce est celebrata, glo-

Bommi autem facientes non deficiamus, id est a bo- riabor, unde est raea redemptio et salvatio. Vel in
noopere quod inchoavimus, non cessemus, sedin hoc crucc Christi gloriabor, id est, ex hoc gloriabor si

derseveremus, ut salutem consequamur quam Do- potuero itnitari passionem Christi, ut qualia ipse

minuspromisit, inquiens Qui perseveraverit usque :

sustinuit pro me, talia sustineam pro nomine ejus.

infinemjiic salvuscrit {Matth. xxiv). Tempore enim Per quem, subaudis crucem vel Christum. Dicit

suo, id est tempore congruo beatus Ilieronymus quia crux masculini generis est
et opportuno, metemus,
hoc est, mercedem nostri laboris accipiemus, no)i
apud Gra3';os, et intei"pres hujus Epistolas eumdem
deficientes, apercipienda mercede operis. Modo estD
^'^''^^^"^^"'^ ^t ejusdem generis transtulit in Latinum
'''''^'''^ "" ^"^^^'^- ^^^'''^ ^^ ''^^^''''' '^^ ^^''^'^'
tempus seminandi, hoc est, bonum operandi in qu( ''''"''''
:

die autem judicii vel in die mortis erittempus raes- tuni, vel pro amore passionis ejus. Mortuus est

sionis et collectionis. Illa nunquam mihi mundus et ego mundo, quia nec qua^ro nec
deficict collec-
quia diligo ea quae sunt in mundo, nec mundus, id est
tio, illa vita sine termino manet, annisquc
volventibusilia semper juvenescit amator hujus mundi quicrit vel diligit me. Verbi
et poUet.
Ergo dum
tempus liabemus, operemur bonum ad gratia sicut sunL duo mortui, ex quibus nullus
:

omnes. Tempus seminandi et operandi virtutes, pra^- tangit vel diligit alterum.

sens vita est, quia post istam non erit tempus vel In Christo Jesu neque circumcisio aticiuid vatet,
spatium poenitentiae atque salutis De hoc tempore id est uti-um sit circumcisus an incircuracisus, nec
dicit ApostolusaWhi Eccc nu?ic tempus acceptabile
:
pi"odest, nec obest in fide Christi, tantum ut pei
cccenunc dies satutis {II Cor. vi). In isto tempore iHam circumcisionem non credat se posse salvari.
debemus operari bonum ad oranes homines, adfra- ^i vero hoc credit, tunc obest.
tres, ad haereticos, ad paganos, tam in eleemosynae Super Israel Dei, non super Israel carnalem, sed
699 HAYMONIS ILVLBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 700

super oranes gentes veros Israelitas, qui Deum Abus solentservi fugitivi vinciricomprehensi adomi-
mente viiient. nis suis. Et beatus Apostolus stigmata sive notas
yemo }nihi molesius 5/7, id est nemo mihi quies- ferebat, qua? pro Christo sustinuerat, quia adhuc
tiones moveat de circumcisione et sacrificiis k'i;ali- plagai virgarum et laceratioiuuu in corpore ejus
bus, quia multum tractavi de his omnibus sa^pe apparebant, et quomodo CiUenis fuerat astrictus et
vobiscum. Ego enim stigmata Jesu in corpore meo per plateas tractus, etc.
porto. Stigmata sunt nota? servilium pa-narum^qui-

IN EPISTOLAM AD EPHESIOS.
ARGUMEXTUM. B semetipsum nominat apostolum, quia a Domino
Ephesus civitas est AsisB et Graeciai, cujus habi- missus est, dicente ipso ad eum : Ecce ego mittam
tatores Ephesii nominantur anomine suae civitatis te longe in regiones etgentes {Act. xxii). Hoc etiam
quam incolunt. lii accepto verbo veritatis ab Apo- nomen apostohitus,dignitatiscausa posuit, ut majo-
stolo perstiterunt in fide, nec receperunt falsos rishonorisessentejus Epistoiaeapud auditores.Apos-
apostolos sicut et Galatae et alii. Ad hos ergo cum tolorum autem genera sunt quatuor : Primum est

venisset Apostolus mansit cum

announo ct men- eis quod neque ab hominibus est, neque per hominem,
sibus sex. instanter prcedicans verbum Evangelii, et sed a Deo tantummodo de quorum numero fuerunt :

confortans in fide credentes. Erant autem misti in Moyses et Isaias, aliique quamplurimi prophetae et
eadem civitate magi et philosophi. juda^i et gentiles, apostoli qui quamvis ab homine Christo essent
:

contra quos Apostolus viriliter pugnavit pro veritate missi, taraen ipse homo erat et verus Deus. Moysi

Evangelii quasi ad bestias, sicut alibi dicit : Si iid dictum est Mittam : te ad Pharaonem (Exod, iii) ; et

bestias pugnavi Ephesi, quid mihi prodest si jnortui Isaia3(/6'a. vi) : Queni mittaia? et quis ibit nobis ?

non resurgunt? (I Cor. xv.) Ipsos ergo appellavit Etille : Ecce ego^ mitte mc. Et Dominus : Vade{\n-

bestias propter saevitiam et propter bestiales mo- quit)ad populum \Exod. xix) istum. Secundum ge-
res. Ephesus interpretatur vuluntas in ca, et ubi nus a Deo est, sed per hominera, de quorura nu-
quoniam ira onmipotentis Dei fuerat propter idolo- mero fuit Josue, qui Deo prcecipiente per Moysen
latriam atque maleficia,ibi per praedicationem Apo- missus est, aliique quamplurirai, qui electi vocibus

stoli, vcluntas Dei omnipotentis requievit. Sed et populi pro meritis vita} Deo volente electi sunt, quia

hoc sciendum. quia hanc Epi.tolam de Roma. posi- ^ voluntas popuU aliquando voluntas Dei est. Ter-
Tychicum Diaconem misit tium genus est quod ab homine tantummodo et non
tus in carcere, per eis :

et pene omnibus Epistolis diflicilior est, quia sicut a Deo, cura favore hoininuin aliquis ehgitur, non

cor in medio ventris, ita ista in mediocorporeEpis- pro bona conversatione, neque causa religionis, sed
pretio subrogatur in sacerdotii dignitatem : de quo-
tolarum consistit.
rura nuraerodicit uni beatus Arabrosius : episco-
CAPUT PRIMUM.
pe, vere nisi centura solidos, dedisses, hodie episco-
Paulus. Multi quaerunt quare Apostolus, qui ante
pus non esses. De istorura etiam numero erant illi
Saulus vocabatur quam ad fidem veniret.postea Pau-
de quibus dicitur in libro Regum, quia temporibus
lus sit appellatus. Ex qua quaestione diversa est
Jeroboam implebant manus suas, et fiebant sacer-
auctoritas Patrum. Beatus Hieronymus dicit, quia Quartum genus est,
dotes idolorura {III R<g. xiii).
a primo spolio quod abstulit diabolo, et attulit Ec-
quod neque a Deo, neque per horainem, sed a se-
clesiccPaulus sitappellatus a Paulo Sergio, scilicet sunt pseudoprophetae et pseudoapos-
metipso fit,ut
viro prudenti, quem Christo acquisivit. Dicit etiam
toli, qui dicunt : H^ec dicit Dominu.s, cum Dorainus
beatus Hieronymus quia humilitatis causa appella- Sciendum etiam, quia inter istos
non miserit eos.
vit se Paulum, quasi rnodicum. Xara paulmn sivcj^
^^^^^^ suntquidam tantce dignitatis, ut et prophetae
paululum, modicum dicimus, ut inVirgilio liabetur Moyses, Jereraias, Isaias, Joan-
et apostoli sint, ut
de Achsemenide fugiente Polyphemum :

nes Baptista, quo dicitur : Ecce ego mitto angelum

Atque procul paulum conspectu territus baesit.
meum ante faciem tuam (Marc. i), ex quibus fue-

Paulum enim pro paululum posuit. Sic et ipse runt apostoli, qui praemia eIectorum,et mala repro-
Apostolus alibi ait Mihi omnium minimo data est
: borura suis praedixerunt auditoribus quidam vero :

gratia \Ephes. iii), et Ego sum minimus Apostolo-

: solummodo propheta^ funguntur A'6« Christi.
officio

rum (/ Cor. x\ . Quidam etiam dicunt illum fuisse Jesusnomen est hominis assumpti a verbo, sicut ad

binornium, ut Claudius, quod auctoritate Patrum Mariam angelus ait : Vocabitur nomen ejus Jesus

non roboratur. Auctoritatis autem causa nomen (Luc. ii) ; Christus vero nomen est dignitatis. A
suum posuit in omnibus Epistohs suis, piu-ter- |.<;hrismate eniin, id cst ab unctione dicitur Christus.

quam ad Hebraeus, veluti solent facere hoc modo Nani sicut apud Roraanosdiadema etpurpura reges
reges : Nero imperator Senecie suo salutera. Apos- facit, ita aiitiquo terapore apud Judseos unctio chri-

tolus. Hoc nomen Grajcum est, licet quidam di- smatis reges et sacerdotes faciebat :
et per illam

cant Hebraeum et interpretatur missus. Et recte unctionem visibilem, invisibilem merebantur acci-
701 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IX EPIST. AD EPIIES. 70-

pere gratiam Spiritus sancti : verbi gratiam : sicut in A qui est Pater Domini nostri .lesu Cbristi, boc est,

baptismate modo accipiunt credentes Spiritussancti bominis a se assumpti. Homo siquidem assumptus
duna. Christus vero non est unctus oleo visibili,sed a Yeibo totius Trinitatis operatione formatus estin
pkMiitudine Spiritus sanctus repletus, de quo dicit utero virginali Etboc attendendum, quiaa laudibus
Psabnista : Unxit te IJeu.s, Dciis tuus, olco /<r//7/<» .-et benedictionibus incboat A^^ostolus, sicut soliti

(Psalm. XLiv). Paulus ergo apostolus est Jcsu Clm- sunt agere sancti Pati'es. et benedixit Deum, a quo
sti, quia ab illo est electus, et ab illo est rnissus. ornnia quce benedici merentur, benedicuntur. Qui
Per voluntatem Zyc?,subaudis Patris.Ideoautem dicit bencdixit nos in omni benedictione spiritali inrwle-
per voluntatem Dci Patris, quia voluntas una est stibus in Christo. Cum dixit, in omni benediclione,
Patris et Filii.Omnis salutatio EpistoLarum istarum quid necesse fuit addere, spiritalisel in coelestibus,

potest etiam media distinctio in hoc loco esse, ubi vel in Christo ? Quia est benedictio temporalis, non
dixit m Christo Jcsu^ ut quidam simplicium dicunt, in ca'lestibus sive in Ghristo, etterrena. Benedictio

et postea subinferri, gratia vobis ; sed melius et temporalis estturba filiorum, famulorum atque an-
congruentius est perfectam distinctionem ibi pone- cillarum : Benedictio terrena, divitiarum exuberan-
re. Et cum subauditione salutcm dicit, ac deinde tia et frugum. Qua} etiam benedictio usque ad ani-
aliumversumincipere,(7mimi'oZ;?5' c/paj; quia quodBniantia pervenit, sicut legitur in Genesi, quod be-
dicit omnibus sanctis (jiii sunt Ephesi, salutem op- nedixit Deus omni creaturae, dicens : Crescite et miil-
tat, tertia persona est, quam requirit omnis saluta- tiplicami?ii, et replete terram{Gen. i).Benedictio ve-
tio : et quod subnectit, Gratia vobis, jam secunda ro sjjiritualis et aBterna, etfides, spes, charitas, coe-
persona est, ad quam debitus convertitur postea sa- tera}que virtutes. In coelestibus vero subnexum est,

lutationis sermo : quare autem dicit, cum omnibus quasi de coelestibus : quia omne datum optimum et

sanctis et fidclibus ? Quia non omnes fideles sancti omne donum perfectum., desursum est [Jac. i).Addi-
sunt. Sunt enim catecbumeni fideles, quia credunt dit etiam quasi per Christum : quia quidquid boni
in verum Deum, sed quia nondum sunt baptizati, habemus.non nostris meritis,sedper illum et ab illo
non sunt sancti.Ideo addidit in Christo Jesu, quia babemus. Sed qusestio oritur, quare dixerit in omni
sunt multi qui sunt fidcles, sednon in Cbristo Jesu: benedictione spirituali, cum nuUus hominum possit
sicut sunt servi, qui non ideo sunt fideles dominis babere in praesenti saeculo omnes benedictiones, id
suis, ut gratiam Jesu Christi inveniant, sed gratiam est virtutes sive omnia bona Spiritussancti, usque-
dominorum suorum, et quia timent flagellari ab il- quo illud impleatur quod alibi idem Apostolus ait :

lis. lllis ei'go Apobtolus optat salutem qua sanctifi- Cum tradidcrit regnum Dco Patri, tunc erit Deus
cati sunt in baptismate, et fideles sunt in Christo omnia in omnibus (/ Cor. xv). Nam in praesenti sae-
Jesu, hoc est fidem habent Jesu Christi : et fidem culo dona Spiritus sancti singulis dividuntur, non
quam habent, bonis operibus exornant. tamen omnia singulis dantur,quiaalii datur pprSpi-
Gratia vobis, subaudis sit, id est fides, salus et ritum sermo sapientite, alii serrno s<j:ientiLe,etc.,us-
remissio peccatorum, qua^ vobis gratis data est in que dum subjungitur Ihcc omnia operatur unus at-
:

baptismate ; Deo per

etpax, qua reconciiiati suraus que idem- Spiritiis, dividens singulis prout viclt?
passionem Filii ejus a Deo Patre et Domino Jesu (I Cor. xii). Quse qutestio tripliciter solvitur : vel
Christo. Quidam volunt dicere: Gratia vobis a Deo quia quod unusquisque in se habet, ingeneralitate
Patre, qui gratis misit nobis Filium suum, etpax a babet, charitate fraternitatis hoc faciente. Verbi
Domino Jesu Cbristo per cujuspassionempacificati gratia : quia unus habet charitatem, alius castita-
sumus Deo et angelis sed utrumque possumus re-; tern, alius abstinentiam, alius niansuetudinem.alius
ferre ad utramque personam, ut dicamus hoc modo: sapientiam ;
vel quia in oinni benedictionequamha-
Gratia vobis et pax a Deo Patre, et gratia et pax a bemus, ab illo benedicimur ; vel tertio modo potest
Domino Jesu Christo.Videtur tamenquibusdam per- esse pi?eteritum tempus pro futuro, ut sit sensus :

sonam Spiritus sancti praetermisisse Apostolum,sed Qui benedicet nos post generalem resurrectionem,
subtiliter inspicientibus patebit nihilominus totiusDin omni benedictione spii-ituali. Sequitur
Trinitatis mentionem fecisse. Ineo enim quod dixit, Sicut elegit nos in ipsoante mundi constitutionem
Gratia ro&t5,comprehendit personam Spiritussancti, ict essemus sancti et immaculati in conspectu ejusin
quia gratiam, hoc est remissionem omnium pecca- charitate. Ex superioribus ista pendent. Sic,inquit,
torum, per donum sancti Spiritus accepimus : sive benedixit nos, sicut elegit, hocest praedestinavit et
ubiuna persona Trinitatis ponitur, ibitotaTrinitas pr^ordinavit in ipso, hoc est in Christo. Ornnipo-
intelligitur, quia sicut inseparabihs est substantia tens ergo Pater ante omnem creaturam spiritualem
divjnitatis, ita inseparabilis e.st virtus operationis. videlicet atque corporalem, praedestinavit omnes
Benedictus Deus el Pater Domini nostri Jesu C/iri- credentes in Christo, ut ipsesit caput omniuminse
sti. Hoc dupliciter potest accipi : Benedictus, in- credcntium, et omnes credentes sint ejus membra,
quit, Deus, creator omnium rerum, qui est Pater et boc ideo, ut essemus sancti et immaculati in
Domini nostri Jesu Christi et qui illum genuit ante conspectu Dei Patris in cbaritate et dilectione. qua
omnia sitcula in natura divinitatis. Aliter Benedi- : diligitur Deus et proximus,vel etiam in ea charitate,
ctus Deus Filius, qui erat in principio Verbum, et qua ipse dilexit nos, in ipsa nos praedestinavit Qui .
 703 HAYMOXIS H-U.BERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. Oi
in tantum dilexit nos, ut Filium suum unigenitum Aremissionem peccatorum por Spiritum sanctumno-
daret pro nobis, sicut eiiam Joannos dicit -Sic Deus bis daret, sed etiam mysteria cognitionis sua; nobis
dilexit mumium^ ut unigenitum Filium suumdaret revolaret, quae in Novo ot Yetori Testamento con-
pro mundo (Joan. u). Hoc autemdistat inter imma- linentur, in omni sapiejitia divina et humana visi-
culalum etsiinctum : quia immaculatus est puer vel biliumet invisibilium rorum, etin omni prudentiavi-
aliquishominum, quando ab omnibus maculis poc- sibilium mortaliuraque rerum Xam sajjientia est, ut
catorum mundatur in baptismo: sanctus vero effi- quidara dicunt, cognitio divinarum humanarumque
citur labore et studio, tradendo corpus suum variis rerum, visibilium et invisibilium, mortalium et im-
tormentis pro Christi nojuine, sicut sancti raarty- raortaUum prudentia vero visibilium et humana-
:

res fecerunt. si\e mortilicando sive vitiis el concu- rum atque transitoriarum. Aliter : Sapientia estco-
piscentiis, Yel ideo nos elegil, ut sancti et imma- gnitio sanct^e trinitatis ;
prudentia voro visibilium
cuhiti essemus quod nondum eramus, cum dixit : rorum, elomontorumque cognitio, ut cognoscat ho-
Sicut elegit nos. id est pra^ordinavit sua dispositio- mo mundum
a Doo essefactum, quando ei phicuit.
ne, quia futurum erat ut quomodo ei visum est; ut cognoscat etiam cur-
in Christura credereraus, et
qui pritdestinavit nos in adoptionem filiot^um perJe- sum siderum, quantum humanae fragilitati permit-
sumChristum in ipsum, secundum propositum ro- B titur, ordinemque temporum, et quomodo facta
luntalis sujp. Pnedestinare est prseordinare et prai- sunt ista, et ad quem finem tendant.
finire, quando illud quod facturi suraus, ionge ante Ut notum faceret nobis^ Deus Pater, sacramentum
pra}finimusin corde. quando et quoraodo illud ope- voluntatis suae, secundum bencplacitum ejus quod
re impleamus. Adoptio autem sive optio dicitur proposuit in eo, id est in Christo. Saciamentum est
electio. Unde dicimus opti*nura, hoc est electum. res secreta, id est mysterium, hoc est ahquid oc-
Sic ergo Deus Pater pra^finivit, et statuit in volun- cultum. Quod fuit istud sacramentum quod nobis
tate et dispositione sua, ut nos in electionem filio- manifestavit Deus Pater? Mysterium nativitatis
rum ejus reciperemur per Jesum Christum in ip- Cliristi, passionis atquo resurrectionis ejus nostrcO-
sura. hoc est, ut in ipsum Jesum Christum creden- que redemptionis. Yoluntas enim Dei Patris fuit

tes, filii Dei efficrremur per gratiara, qui non era- quam proposuit, sive disposuit vel docrevit in Chri-
mus pernaturam Secundum propositura voluntatis Christum imploro. ut nosper adventum
sto sive per
sua?, id est secundura quod disposuit in voluntate Fihi sui rediraeremur.Hsec ergo sacramenta volun-
sua, in laudem glorise gratioc sux^ in qua grati/ica- tatis suae nobis manifesta^it Peus Pater per incar-
vit nos ifi dilectione Fihi sui Deo dicit gloriam et nationom FiUi sui, secundum quod ei benoplacuit.
:

gratiam. Gloria autem referenda est ad redemptio- ^et secundumquod ipse ineo decre^it, et quando hoc
nem nostram, qua nosredemit; gratia autemad re- facturasit manifestavit dicons in dispensatione, hoc :

demptionera peccatorura.quara nobisgratis dedit in est,in dispositione vel ordinatione plenitudinis tem~
baptisrao per fidem passionis suae, et per gratiara por«/m ipsoDeus Pater instaurare omnia
praefinivit

sancti Spiritus.Elegit itaque nos in electionem filio- inChristo^ siveperChristura. Dicit beatus Hierony-
rum per Jesura Christum inlaudera gloriae etgratiae mus quia pr-ce nimio amore quo Apostolus Christum
sua?, ut ipse hiudetur et gratificetur ab orani crea- diligebat, ssepe extraordinarienorainis ejusraentio-
turarationabiii. In qua subaudis gratia. gratificavit nem, pouebat, sicut etipse Apostolus de seipso dicit :

nos, hoc est gratis rederait et dedit remissionera Imperitus iuisermone, sed non scientia {If Cor. xij.

peccatorura : et sic postmodura gratos et acceptos Restaurare est ad instar prioris status aliquam rera
nos fecitsibi. et hoc per passionera dilecti Filii sui. quae lapsafuerat revocare. Restauravitergo DeusPa-
Dicit beatus Hieronyraus, quia in Graeco sermone terporFiliumsuuraomnia^f/ti'?/ic(c/o etinterrasunt
non babetur, Filio suo, sed tanturaraodo absolute : quando angelicam naturara et humanam reparavit.

dilecto ut ostendatur dilectus esse orani creatur.ne Quaeinccelosuntreparavit.quandoangeloruranume-

rationabili. Ita autera dicitur agratia gratificare,si-„ rum.quiquondam iraminutus fuerit ex hipsu angeli,
cut a justitia justificare. per roparationem generis humani complevit, et eis
In quo, id est Christo, vel perChristura, /ja6e???M5 amiserunt peccante homine.
laetitiam reddidit, quara
omnes redemptionem sive liberationera de raorte Ea quae in terra sunt reparavit, quando genus hu-
advitara. per sanguinem passionis ejus^el remissio- manura. quod in morteui ruerat peccando, ipse
nem peccatorum, in baptisraate,per fidera passionis sua passione sua redimendo, de morte revocavit ad
eju.s, sicut Joannes dicit: Qui dilexit /lov.inquiens, vitam. Aliter : Per possumus intelligere Ju-
cfjelum

et lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo {Apoc. dicos, qui coelestia mandata acceperant per ter- :

i), hocest per passionerasuara et per fidem -.secun- ram vero gentilos qui soluramodoterrena cogitabant
dum diiiiias gratise 5waf,subaudis, haberaus nosre- atque qua^rebant, et pro Deo idola colebant. Repca-
deraptionem et remissionem peccatorura. qux, su- ravit ergo Deus Pater omnia quK in coelo ot qu» in
baudis gratia, superabundavit. id est supercrevit, terra sunt per passionera Filii sui, quando hocquod
in nobis in omni sapientia et prudentia. Divitiae periit in Juda^is in infidelitate manentiijus. ex raul-

gratiae ejus sunt rnisericordiaet pietas, quaein tan- titudine gentium venientium ad fidern complevit,et
tum crevit in nobis, ut non solum redimerct et hoc in dispensatione plenitudinis temporum fecit.id
705 EXPOSITIO IX EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD EPHES. 706

est in setate sreculi sexta, quam Deus ipse decre- Aex protio compleatur. Unde dicitur arrha a re com-
verat et statuerat De hac plenitucline temporuni plenda. pi'o qua datui-. Ipse ergo Spiritus sanctus
dicit alibiidem Apostolus Postquam vcniL pleni-
• credentibus est arrlia, quia abillo operationem mi-
tuclo temporwn, id est sexta a^tas, misit Dcus Filium raculorum accipiunt, alias([ue virtutes, spcm vide-
suum {Gal. iv). Et quod dicit liic pluraliter tempo- licet, fidem et charitatem, interpretationem sermo-
rum, et alibisingulariter, tempusunumidemqueest. num caite.^^aque hujusmodi. Et si in prsesenti tan-
In quo, id est in Christo sive })er Christuin, sorte tam gloriam liabeamus ab illo. cum adhuc arrham
sive electione vocali siimus, subaudis ad vitam seter- teneamus, non aliud quid putandum est quantcC di-
nam, prxdcstinati sive praeordinati sccundumpropo-
,
gnitatis erimus, cum nobis in ceterna feUcitate com-

situmcjtis, id estsecundum dispositionem Dei Pa- plebitur quod modo deest in qua sine fme prassen-
tris, omnia operatus est se-uindum consiHum
qui tia Dei fruituri sumus?Et notandum quiain redem-

voluntatis sua?, lioc est secundum quod ipse vult ptionem acquisitionis nostra), et laudem glorice
et ordinat. Ideoque sumus prsedestinati sive pi'8eor- Christi habemus nos arrham Spiritus sancti, quia
dinati ad vitam aeternam, ut simus in laudem gloria} pcr illum acquirimurDeo,redemptisanguine ipsius,
ejus, subaudis nos Judoei qui ante speravimus in id est Christi, et baptizati in fide ejus, ut ipse Deus

Christo, hoc est, ut laudetur et glorificetur ipse ab jjomnipotens laudetur et glorificetur.

omnibus. Et laudetur non solum ex salute gentiam, Propterea, subaudis quia vos arrham Spiritus san-
sed etiam ex nostra, cum fuerimus justificati per cti habctis, acquisiti estis Deo, ct cgo audiem ficlem
baptismiim et per fidem passionis ejus, qui non vcstram., qux in Domino Jesu., \u est quam habetis in
poteramus justificari per legem, qua3 neminem ad fideet dilectionem Chrhti^quam h-dhetis inomnessa?!-
perfectum adduxit. Sciendum quia ipsenostralaude ctos, hoc est in oranes sanctificatos in baptismate.
non eget, sed nos egemusut illum laudando perve- Non cesso graiias agens pro vobis, subaudis Deo,
niamus ad gratiam illius. Verbi gratia sicut sol : memoriam facicns veslriin orationibus mcis^pnmum
non eget nostro aspectu, ut nos claritatem ejus vi- prome,deinde pro vohis, utBeus Domini nosiri Jesu

deamus et splendorem, sic nos indigemus illius ca- Christi, id est Deus Pater qul est Deus, assumpto
lore et illuminatione, ut ab illo illuminemur ct ca- homine a Yerho^et Pater glorix, id est PaterVerbi,
leamus. dct yohis Spiriium sapienticB et revelationis sive ma-
In quo, id est in Christo sive per Christume^ vos, nifestationis, in agniiionc ejus^ hoc est, in cognitio-

subaudis Ephesii, cum audissetis verbum veritatis, nem Dei Quare dixit, 7ion cesso pro vobis
Patris.
lioc est, Evangelium salutis vestrse, subaudis, recepi- graiias referre Deo ? Nunquid semper poterat in-
stis finem ejus, in quo, id est in Christo credentes aistere laudibus et orationibus? Non, sed propter
signati, id est sigillati vel assignatic.v/?"^ Spiritu pro- -^ maximam assiduitatem dixit talia Ideo autem dixi-
missionis sancto, id est per Spiritum sanctum, qui mus Deum Patrem Deum esse hominis assumpti a
promissus est a Domino apostohs, et per quem nos / Verbo quia in veritate ita habetur, sicut ipse ex
habemus promissionem vitce in baptismo. Assignati parte humanitatis loquitur in passione, Deus, Deus
ergo sunmsDeo per Spiritum sanctum, quem per- meus,ciuare me dei^eliquisii [MalUi. xxvii) ; et resur-
cepimus inbaptismo, quia signaculum similitudinis gens a mortuis, dixit Marise : Ascendo ad Patrem
Dei,quod perdidimuspeccante primoparente nostro, meum Pairem vestrum, Deicm meum et Deum re-
et

illud recipimus in baptismo, hoc est innocentiam et sirum{Joan. xx). Pater autem gloria^ est, id est Pa-
sanctitatem anima^, inquahomofactusest ad imagi- ter Verbi, quia ipse Filius gioria appellatur, dicente
nem et similitudinem Dei : non enim in corpore fuit Patre ad eum : Exsurge., gloria mea., exurge psalte-
illa similitudo et imago, sed in anima Habemus si- rium {Psal. lvi , id est chorus oranium virtutum,
quidem innocentiam animoi receptam, purgati ab Per illum enim glorificatus est Deus Pater.
omni labe peccati,etimmortaIitatemincorpore jam Illuminatos ocuios corclis vestri, subaudis et det
tenemus in spe. Qui, subaudis Spiritus sanctus, cst vobis,w^ sciatis cjux sit spes vocationisiis\xhseq\ien-
pignus h/rreditatis nostrx in redemptionem acquiH-^ tlhus in sanctis,hoccst uthabeatis spempercipiendi
tionis. Dicit beatus Hieronj^mus in explanatione vitam seternam. Sequitur, et omnia sub pedibus ejus
hujus Epistola^, quia meliusestdicere, qui estarrha subjecit. Quai omnia ? scilicet genera hominura, et

haereditatis nostra) quam pignus cjuia ita habetur

: omnia quee interrasuntetincoelocontinentur. Quae-
in Graico. Interpresenim quihanc Epistolamtrans- stio oritur in hoc loco cum Psalmista dicat, omnia

tulit de Grseco sermone in Latinura,non intelligens subjecta esse potestati Filii Dei, sicut et in hoc loco
proprietatem verbi, pro arrha transtulit pignus. dicitur, quare Apostolus in Epistola ad Hebrceosdi-
Aliud siquidem est pignus, aiiud arrha : pignus est cat, nccdum vidcmus subjecia omnia ei? {Ileb.ii.)
vadium sive vadiraonium, quod ideo datur ut reci- Quae quaistio hoc modo solvitur, quiaduae sunt sub-
piatur, et solent hoc dare homines, quorum pecora jectiones, voluntaria sive spontanea, etcoactiva sive
inveniuntur in alioi-um segetibus,aut vineis,aut cui potestativa.De voluntaria igitur subjectione dicit
aliquoddamnumcommittunt; arrha autem estquam Apostolus ad IIebi'Beos necdum esse subjccta omnia

solent negotiatores dare illi a quibusaliquidemunt, ei, pcr fideni et voluntatem quia necdum omnes :

quae ideo datur uon ut recipiatur, sed ut quod de est gentes credideruntin eum. De coactiva vero sivepoi
70: HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I, - COMMENT, BIBL. 708

testativa subjectionc dicit Psalniista, omnia subjecta Adiendi causa hoc dixit. et tale estquale et illud :

esse ei, quia per potentiam, velint nolint, JudaM at- Fuistis aliquando ienebr<T, nunc autem lux in Do-
que pagani et da}mones subjecti sunt ei : quia d;omo- tnino[Ephes. \). Sequitur : In quibus, subaudis de-
nes per invocationem nominis ejus fuganturab ob- lictis et peccatis, et nos 07??«ca'. subaudis Judiei, ali-

sessis corporibus, et pagani illo permittente aliorum quando conversati sumus in desideriis carnis nos-
regna et terras invadunt. Et ip-ium, id est Christum trje, id est in carnalibus concupiscentiis et terrenis
dedit Deus Pater, caput . hoc est principem. siipcr voluptatibus, facientes volunlalem carnis et cogita-
omnem Ecclesiam (ju,t est rorpus ipsius, subaudis qux tionum, hoc est, quod cogitabamus corde impleba-
constatex angelisethominibus justis; Christus ergo mus opere, adulterium videlicet, fornicalionem,fur-
caput sive princeps est Ecclesi;p, quia sicut a capite tum, etc, et eramus natura fdii ir,T (iVnque vindic-
reguntur membra, et a spirltu vivifuatur corpus.ita ta}. sirut et cxteri subaudis homines. Non debemus
et a Cliristo reguntur omnes electi et vivificantur : putare quod natura humana a Deo maha sit creata
et sicut corpus constat e.x ossibus et carnalibus et et condita, quia bona, sancta et immortalis facta
fortibus atque infirmis membris, et tamen omnia a est, sed vitio suo corrupta et depravata est. Ad
imaginem et similitudinem Dei factus est homo in
spiritu vivitlcantur. ita Ecclesia continet in se fortos
in lide et in bono opere. peccatores quoque qui sunt Danima, non in corpore sed peccandoperdiditima- ;

infirmi in fide et in virtutibus quos tamen omnes ginem quam habebatin sanctitate et in innocentia.
:

vivificavit Christus, qui est caput illorum, dum eos et simiiitudinem quam habebat iu immortalitate,
ad fidem vocat. Et pJenHuiIo ejus. qui omnia in om- Ipse autem homo non genuit Filium ad illam simi-
nibus adimpletur. Subauditiones hujusmodi hic sunt litudinem, qua ipse factusest, sed ad imaginem et
necessariae : Qusc Ecclesia qu» est corpus Christi, similitudinem suam quam ipse jam habebat, hoc
plenitudo ejus, subaudis est, id est plenitudo cor- est peccatorem et mortalem sicut ipse erat. Dum
poris Christi, qua} per omnia genera hominum in ergo peccatores et mortales nati sumus ex primis
omnibus gentibus hominum adimpletur, hoc estau- parentibus nostris, qui sirailes nobis jara erant ef-
getur. Dum enim quotidie ex singulis gentibus ad fecti, quasi natura sive naturaliter eraraus filii vin-
fidem Christi per baptismum concurrit, quotidie dictae, quia propter prcevaricationera mandatorura
corpus illius augetur. Yerbi gratia : sicut de qaoli- Dei, qua pra^varicati sumus in parentibus nostris,
bet rege dicitur, quia dum ad Deum exercitus et vindictara merebaraur accipere.
populi diversarum gentium confluunt, augetur. Deus aulem qui dives est, hoc est abundans et
multiplex, nonsolum potentia et virtute, sed in mi-
CAPUT II.
sericordia propter nimiam, sive maximara charita-
G
Et voSj subaudis Ephesii, cum essetis mortui deli- tcm et dilectionera suam qua Jios dilexit, cum essC'
clis et pcccatis vestris. in quibus aliquando ambula- mus mortui peccatis,eo raodoquo superius dixiraus.
secundum s^eculum mundi hvjus, id est secun-
stis Coraraunicavit, id est siraul vivifwavit nos Christo
dum desideria amatorum hujus mundi, secundum in baptismate per fidera passionis Filii sui : utsicut
phncipem potestatis aeris /iJ/)i/5, hcc est voluntatem ille resurgens a mortuis,jam non moritur {Bom. vi),

diaboU : quia in caligine hujus aeris servatur cru- sic nos a peccato resurgentes vivamus virtutibus.
ciandus, spiritus, id est diabolus quera superius ap- Cujus subaudis Christi, gratia salvati estis, o Ephe-
pellavit principem, qui nunc operatur in filios diffi- sii, non vestris meritis, et conresuscitavtt et conse-
denticT^ id est, qui suara voluntatem operatur in fi- dcre fecit in ca^lestibus in Christo, id est per Jesum
liis diffidentise, hoc est in paganisethoereticisatque Christura. Hoc dupliciter potest intelligi. Conresus-
Jud^is, qui fidem rectam et perfectam non habent. citavit, id est siraul resuscitavit cum Christoinbap-
Hoc distat inter delictum et peccatura, quia deli- tisrao, quando, verbigratia,descendimus in fontem,
ctum perpetramus quando ea omittimus quae nobis et raortui suraus peccato ibi, sicut Christus raortuus
a Deo praecipiuntur in)plere, ut est illud : Diliges, ^est in cruce, et depositus est in sepulcrum, et nos
proximum tuum sicut teipsum [Matth. xix).Quando resurreximusde morte ad vitara, de immunditiaad
iilum non diligimus, et non honoramus parentes, innocentiara, procedentes de fonte purificati et raun-
tuncdelinquimus.Undediciturdelictum, quasidere- dati ab oranibus peccatis sicut l.hristus resurrexit
lictum, Peccatum vero est, qnando illud perficitur, de sepulcro, et consedemus jam in coelestibus per
a quo Deus prsecepit obsenari verbi gratia, sicut ; fidem et spera, juxta quod promisit apostolis, di-
est Son occides, non adultcrabis {Deut. v), etc,
: cens : Vos, inquit, scdebitis super duodecim sedes

Aliter Delictum est in cogitatione, peccatum in

: {Malth. XIX). Nam
quando Apostolus ista loqueba-
operatione Judioi ergo et gentiles mortui erant de- tur, in carcere erat positus, et tamen cum fiducia
lictis et peccatis, quia anima quse peccaverit, ipsa talia dicehat : possuraus et aliter intelligere, acci-
morietur, non per substantiam, sed peccato, prop- pientes pra^teritura tempus pro futuro, hoc modo :

ter quod recedit a Deo qui est vita animse. Nam sic- Conresuscitavit nos Deus Patcr perpotentiam verbi
utmoriturcorpusrecedenteanima.itamorituranima sui, in diejudicii, et consedere facietin coelestibus
recedente Deo. Quod autem dicit in quibus, subau- per Christura Jesura. Incffabilis est ista dilectio,
^is delictis et peccatis, aliquando ambulastis ^blan- quia Deus Pater non solum pro justis, sed etiam
709 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IX EPIST. AD EPHES. 10

pro peccatoribus, et quod majus est pro rebellibus A Judajis appellabautur prneputium, qui sunt pcccato-

dignatus est mittere Fllium suum, ut oslenderet, pro res et alieni a Dco. Bene autem et circumcisio dici-

80 quod est ut ostendat in sxculis supervenientihus tur esse et manufacta. quia in uno solummodo cor-

ahundanles divilias gratix suxsuper nos, qui in eum poris membro illa circumcisio fiebat manuum ope-
credimus, in bonitate sive in pietate, inCliristo Jcsu, ratione : nostra vero circumcisiu non fit in exspo-

hoc est per Ciiristum. Soeoula dicuntureo quod se- liatione unius membri solummodo, sed in toto cor-

quantur et in sc; revolvantur. Ideo autem dicit, in pore et in omnibus corporis sensibus, quoniam
Scxculis supcrvenientibus sive futuris, quia multa circumcidimus vitia in nobis et delectationescarnis
saecula et multa tempora erunt post diem juilicii ct concupiscentias pra\as, exspoliantes nos ab om-
atque innumerabilia, licet continuata sit dies. Xon nibus peccatis delectationum atque operationum.
enim sol occasumpatietur, juxta illud : Non occidet Sequitur, qui eratis illo tempore, antequam credere-
tibi ultra sol tuus.Istce sunt ergo divitiae quas osten- tis, sine Cliristo, hoc est sine fide Christi, vel sine

det supernos, quas oculus non vidit, nec aurisau- promissione de Christo, alienati a conversatione Is-
necin cor hominis ascenderunt {ICor. i]),hoc
divit, rael^ id est extranei et alieni a conversatione Judoeo-

estgaudia seternae vitse sine fme mansura, qua^ tunc rum, quia non servabatis circumcisionem, neque
ostendentur nobis per Christum in sa^culis venturis, B sahbatum, neque sacrificialegalia offerabatis, et ho~
quia in prsesenti saeculo non possunt videri. spites testamentorum, suhaudia eratis. Hospesdicitur
Gratia enim^ subaudis Dei, salvati estis demorte quasi ostii pes, eo quod quando suscipiebantur
ad vitam per fidem in baptismate, non vestris meri- in domum, ponebat dominus domus, etqui suscipie-
tis, et hoc, subaudis quod salvati estis et fideni ha- batur,pedem supra ostium : et datis dextris, jurabat

betis non est ex vobis, Dei enim donum est, ut salvi quodpacificusessetejusingressus:gentilesergotran-
sitis et fidem habeatis. Unde Dominus dicit IIoc est : seuntesad judaismum,quamvis circumciderentur.et
opus Bei, utcredatis i?i eum [Joan. \i).Si opus Dei legalia offerrent sacrificia.tamen non ideo reputaban-
non est ex nobis.A nobis siquidem neque fidem,
est, tur ut cives, sed proselyti appellabantur et advenae,
neque salutemhabemus.nequealiquid honi-.quaDeus et quasi hospites habebantur : idcoque dicit Aposto-
operatur in nobis et vclle et perficere {Phil. u). Quia lus quia hospites et advense et proselyti erant te.sta-
solentplerique dicere : propterbona opera mea veni mentoruniDei, non hahentes spem promissionis vitoe

ad fidem, ideo subjungit Apostolus,no?z ex operibus. promissionis quse facta est ad Ab-
aiternae, vel illius

subaudis accepistis fidem, ut ne cjuis glorietur, sed rahara,quodin semine ejus,id est inChristo benedi-
per grntiam Dei.Prius prrecedit fides,deinde subse- cendae essent omnes gentes {Gen. xxii). Quam^is
quitur op^ratio. Solent etiam illi qui ex operibus enira illa promissio facta esset de eis, tamen illi n6n
suisgloriantur,Cornelium centurionem inexemplum habebantspem quodpossentperveniread societatem
trahere, dicentes quia propter bona opera quse Judteorum, quia non habebant legem et prophetas,
habebat, raeruit accipere fidem instructus a Petro. in quibus ipsa promissio continebatur ; et sine vero
Quibus respondendum est quod Cornelius centurio i)eo, subaudis eratis, nonhabentes cognitionem ejus,

erat Judaeorura, habens cognitionera et notitiam quia dii quos colebant non erant dii, sed daemones
unius Dei : a quo sperabat ipse et credebat pro et opera manuum hominum {Psal. cxiii).
suis bonis operibus se esse remunerandum et quia : Nunc autem in Christo Jesu, id est perCbristum
aliquid iidei habebat jam perceptum quara exornabat Jesum, sive in fide Jesu Christi vos gentiles, qui
bonis operihus, meruit instrui a Petro, de cogni- eratis aliquando longe, subaudis aDeo non loco, sed
tione totius Trinitatis, et baptizari baptismi sacra- raerito, facii estis prope in sanguine Christi, hoc est
mento, sine quo nemo potest raundari a peccatis. in fide passionis Christi.
Ipsius enim sumus factura., hoc est ipso Christoad- Ipse enim Christus est pax, id est, reconciliatio

juvante effecti suraus boni etfacti innocentes, creafi nostra, quia nos reconciliavit Deo per sanguinem
sive renovati in bonis
operibus, in Christo Jesu, passionis suoi.Et cjuia ulraquc subaudis gencra ho-
id est per Christura Jesum, sive per fidem ChristiDriiinum,Judseorum scilicetacgentiliura,/i2c«f unum,
}e^\x,qux subaudis hon^ o^Q,vii.pra;paravit Deus ut in subaudis ovile, et unum corpus in unitate Ecclesiaj
illis ambukmus, proficiendo de virtute in virtutera. et fidei sicut ipse promisitin Evangelio : Et fiet, in-
Non de illa factura loquiturhic,qua in principio fa- quiens, unum ovile et unus pastor {Joan. x), et sol-
cti sumus ut essemus, sed de illa qua cura mali vens/id est destruens et evacuans, in carne sua, id
essemus, boni effecti sumus ipso operante. e.st inpassione sua, medium parietem macerisf, hoc
Propter quocl subaudis, quia renovati estis in bo- est inimicitias, subaudis quae erant inter duos po-
nis operibus memores estote sive mementote quia pulos.
aliquando, id estantequam ad fidem veniretis vos, Lcgem mandatorum in decretis evacuans,id est, in
gentes evsitis mcarnc,idestin carnali conversatione, prseceptis et statutis Evangelii evacuans legem, ut
qui dicehamini prwputium a^ea.subaudis gente,^w^ duos, subaudis populos, condat, sive perficiat vel
dicitur a vobis circumcisio manufacta in carne. Ju- sedificet in semeiipso, id estin unitate fidei suas.Me-
daei propter circumcisionem a gentibus appellaban- dium parieteraappellat in hoc loco legaliaprsecepta,
turcircumcisio ; et gentes, quia incircumcisi erant,a circumcisionem; scilicet observationemsabbatorum^
711 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 12

feslivitatera neomeniaruni et sacrificiorum, quie di- A illiussunt fundati etstabiliti. sicut ipse dixit :
Supcv
videbant duos populos, Juda^os et gentiles, veluti //«/ir/^f/ra»», id est super me cvdi/icabo Ecclesiani
paries dividit ac separat duos hoinines, sive duas >/!e<7?>j (.l/(;///j. xvi), quie constat ex angelis et homi-
res. Et quod dixit pai ittcm, hoc exposuit, cum dixit nibus justis.Onjuis enim qui fidem Christi habet, su-
inimicHiasellegem mandatorufn, ({uod propterlegem per ipsum est fundatus, ipso sinnmoanf/ulain lapide
et observantiam ejus erant inimicitia^etcontentiones Christo Jesu. Quomodo est Christus etfundamentum
inter duos populos quoniam Juda^i dojiutabantgen-
: et summus hipis? Per hoc quod ab illo incipitur
tilesquasi immundos.Sed iUum paiietemsive inimi- fides, et inipso, et ab illo perficitur atque corapletur
citiaui vel lecrem mandatorum destruxit ipse in pas- ipsa fides ideoque omnes electi in ipso sunt fundati.
sione sua, quando pro omnibus immohitus est, sic Ipse enim dixit, pro eo quod est in ipso. Angulaiis
vocans gentiU^s ad fidem et redimens veluti Ju- etiam dicitur,quiasicut anguKTiishipis duosparietes
dieos, et insuper in decretis Evangelii evacuavit jungit,ita Christus duos populos in unitate fidei suae
legem in mysteriis : quia non pian^ipit neque JudtCG conjungendo continet.
neque gentili oflerresacrificium et circumcidi post- Jnquo Cliristo omnis a-di/icalio EcclesicB constru-
quam ipse passus est, qui pra^figurabatur in illis (cmplum sanctum in Do-
cta et iiedificata crcscit in
sacrificiis, inunumnovum liomincm, id estin seipso p mino. InquoChristo,quia quotidie ex omnibusgen-
facie ns pacem. Quomodo factusest ipse novus homo? tibus ad fidem Christi veniunt, fides crescit in ipsa
In hoc quod homo factusest, natus exvirgine, sine Ecclesia, qucc est templum Christi, sicutaUbidi-
semine virili, et conversatus est in mundo sine citur : Tcmplum
IJei sanctum est^ quod cstis vos

peccato, quod nemo nec antea nec postea fecit, ut (/ Cor. enim omnipotens Deus per divini-
lu). Licet
reconciliaret Deo Patri ambos populos pcr cruccm, tatis potentiam ubique sit, tamen aliter habitat in
hocest perpassionem crucis suce, in uno corpore, id electis, atque aliter in reprobis.
est in una Ecclesia, in uiia fide, in una societate : In quo Christo, id est in cujus fide ct vos cosodi-

vel in uno corpore, ut omnes ex Judceiset gentibus ficamini in habitaculum Dei, ut sitis templum Dei
credentes, unum corpus ejus sint, interficiens et vivi crescendo de virtute in virtiitem : et hoc in
destruens vel evacuans, inimicitiam in scmelipso. Spiritii sancto, id est per gratiam Spiritus sancti.
Quam inimicitiara destruxit ? Illam quffi erat inter
•

Judaioset gentiles proptor ciicuincisionem et sacri-

• CAPUT III

ficia legalia. tunc in seinetipso evacuavit, quando Hujus rei gratia, id est propterea quia vos estis
passionera sustinend?, qu£e erant in mj-steriis, im- cives sanctorum et super Christum estis fundati,
plevit in veritate, et post non prcecepit offerri vel ego Paulus vinctus sum Christi Jesu pro vobis gen-
observari. tibus. Vinctus sum dicit catenis et astrictus pro fide
Et ve7iiens in mundum per incarnationis myste- Christi et provobisgentibus.quibus prcedico verbum
rmm, evangelizavit per angelos, per se et apostolos salutis : vel, vinctus timore Christi, pro vobis gen-
paccm vobis gentibus, qui longe fuisfis, a Deo, non tibus teneor in carcere; etestsensus : Si voluissem
pacem his, idest Judceisquierant
loco, sed mevito. cl pennanere in judaismo, et a prasdicatione nominis
prope percognitionera ejusquam h^ihebant.quoniam Christi quiescere, possem esse dives, et magister sy-
per ipsuinChristumhabemus nosambopopuViacces- nagogarum appellari. Scd quia Christum precdico
sum ad Vntveminuno spiritu, subaudis confitentes. vobis, nunc astrictus teneor in egestate positus, si
Vel rennti perChristura accedimus adDeumPatrein, iamenaudistisdispensationemsixe admimstvatiouem
quia ipse est inediator per quod homo et Dcus est gratix Dei quse data est mihi in vobis, id est in ve-

(/ Tinu II). Et per illum nostras preces ad Deum stram utilitatem. Si tainen isto in loco potius est
Patrem dirigimus,et per iliumintroducimurincon- affirmativa conjunctio quam dLibitativa,etnihil aliud
spectu illius, sicut ille dixit Nemo venit ad Patrem
: est nisi dicere :Certe audistis officium prcTdicationis

nisi per me{Joan.xi\j. Fratres, Jam non estis hospi- raeae,quoddatumestmihipergi'atiamDeiadvestram

adven^, vel proselyti, vel alieni a consortioDutilitatera.^'wo;ii;a/?i secundum revelationem Deino-
tes et

Judaeorum, vos gentiles, sicut quondam fuistis, eo tum mihi factum est sacramenium, sive mysterium,
roodo quo superius paululura diximus, sed estis cives sicutsupra in hac Epistola scripsi vobis in brevi,
5a/ic/&rum.pcatriarcharura,proplietarum alioruinque proul possitis inielligere prudcntiam meam in.my-
justorum, et domestici Dei. Cives dicuntur ab una stcrio Christi legentes dicta inea. Idcirco ha^c Epi-
civitate et coraraunione, doraestici a domo, quia in stola omnibus Epistolis pene difficilior habctur, quia
una domo conversantur. Ergo gentiles socii sunt et obtinet in se magna et occulta mysteria, brevique
cives sanctorum, et domestici Dei : quia ad unam sermone comprehensa. De quo sacramento sive my-
civitatem cadestem Ilierusalera pervenire conten- sterio dicat, quod ei pcr revelationera Dei manife-
dunt, etin una domo quae estEccIesia Dei, commo- statum est Paulo in sequentibus panditur, hoc est
rantur. quod gentes in societatem Judceorum essentventurse
Superxdificati super fundamentumapostolorumet sine aliqua differentia. Unde et sequitur : (^t^oc/,

prophetarum Fundamenturaapostolorumetprophe- subaudis sacraraentum sive mysterium mihi 7'et;<?/a-

tarum omniumque fidelium Christus est,quia in fide /wm^^i.Nunquidnon revelaturaestpatriarchis etpro-

713 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD EPHES. 714

phetis? utique.lllisenim solumniodo estrevelatum in A stantia est inter Judeeos etgentiles ingratia Dei.Quae
Spiritu, hoc est per Spiritum sanctum, qui filii Dei omnia sacramentum recte appellantur, quia ante
erant per adoptionem, sicut et Paulus, non illis qui Christi adventum occulta et secreta fuerunt. Sed si
filii et amatores hujus mundi erant. Aliter : Aliis investigabiles suntipsae divitiir, quomodo Apostolus
generationibus filiis hominum, id est pati-iarchis et niissusesteas evangeiizare? Nam investigabilis res
prophetis atqueaUis hominibus, non estad liquidum est,qua; non potestinvestigari et comprehendi. Quae
ita manifestatum mystermm fideigentium.sicutapo- dupliciter potest solvi : Investigabiles siquidem ante
stolis et Agabus
prophetis Novi Testamenti, ut fuit : Domini adventum fuerunt, quianullus easpotuit ad
quorum praedicatione ad fidem venerunt. Quod potest liquidum cognoscere ;
sed quu3erant ante investiga-
probari ex hoc quod Dominus ait apostolis Multi : biles, Domino veniente, vestigabiles et comprehen-
reges et prophclx vohieriint viclere qiix vos videlis, sibiles factae sunt.Aliter : in sua natura investigabiles
et non viderunt{}lalt]\. wii^.^^Wpvis eiiim sapien- sunt, pergratiarn autemet levehUionem sanctiSpi-
tia} fuerunt apostoli quam patriarchu} : quia quod ritus hominibus fidehbus vestigabiles sunt. Verbi
illi viderunta longe in spiritu, vich^runt istiet mente gratia statua quam non potuit Nabuchodonosor
:

et oculiscorporeis Siquidem Judaei nullo modo po- intelligerequid prcefiguraret,per revelationemsancti

terant credere gentes venturas esse in societateni BspiritusDanielivestigabilis et comprehensibiHsfuit,
suam, seddicebantillis qui proselyti fiebant: Vitam qui interpretator ejus exstitit. Data est etiam gratia
seternara quidem percipietis, sed non tantae digni- Apostolo illuminare per fidera omnes qui voluissent
tatis eritisin gloria quantae nos. Quid ergo raanife- credere, quia sicuti ille qui infidelis et incredulus
statum est apostolis? essc gentes cohseredes i\idi?i&\s est, intenebris moratur, ita qui fidelis et credulus
in primaccelesti, ingloriaaeterna,ef cuncorpurales, id exsistitinluce quiescit,etnonsoIum illurainare, sed
est, simul corpus Christi esse, vel in uno corpore etevangelizai"e qux sit dispensalio, idest distributio
Ecclesia} sociari, et comparticipes promissionis ejus vel mini^tratio, sacramenli absconditi in Deo, qui
in Christo, id est consortes esse promli^ionis Dei omnia creavit. Idem raodo appellat sacramentuni
Patris, quod in seraine Abrahae bene<^icentur omnes quod superius divitias, mysterium incarnationisFilii
gentes. »- Dei, fidem etsalutem gentium.etgaudiavitaiaeternae
Mihi omnium sanciorum minimo data est gratia qUod asaeculis, sive ab initio, absconditum fuit in
hsecevangelizare, sivepraedicare in gentibus investi- Deo vero qui creavit orania. Notandum quia non dicit
gabiles divilias Christi, et lUuminarc omnes. Quare Deo fuit absconditum, sed in Deo usquequo ipse per
dicitmodo Mihiminirao oranium apostolorum data
:
^
seraetipsura manifestare designatus est. Undeappel-
estgratia, cum alibi dicat: Plus omjiibus laboravi ? '
latur sacramentura, quod est res secreta et occulta,
Utrumque verura est et unum refcrendum est ad
: antequara in publicum deducatur.
laborem, quod dicit. Plus oranibus laborr.vi ; aliud Ut innotcscat, hoc est, rnanifesta et nota fiat, mul-
ad tempus vocationis suce. Plus enira ornnibus apo- tiformis sapientia Dei, etprincipibus et polestatibus
stolis laboravit, quia cum caeteri in locis sibi distri- in ccelestibus pcr Ecclesiam. Multiformis sapientia
butis praedicarent, ille non solum Judaeis pradicavit, Dei dicitur, quasi multiplex et raultas species et
sed etiam omnibus gentibus quibus constitutus est formas habens. Videamus quomodo multiforrais sit.
magisteret praedicator (/ Cor. xvi). Minimo autem Filius Dei natus est de virgine sine virili seraine,
quod dicit, tale est, ac si diceret, novissirao et ulti- vagiebat in praesepio ut infans, sedab angelis glori-
mo. Novissimus enim apostolorum ipse vocatus est ficabatur ut Deus in coelo ; ab llerode qua^rebatur
adgratiam Evangelii, quia illiante passionem a Do- homo, sed a magis stella ducente quaj-
interfici ut

mino, hic vero post ejus ascensionem, de coelo vo- rebatur adorari ut Deus; mortuus est ut homo, re-
catus est. Evangelizare, est bona annuntiare, quia surrexitperpotentiam Deitatis.Resurgensa raortuis
Evangeliura estbonum nuntium. Evnngelizat ergo, apparuit discipulis in habitu honiinis, sed Spiritum
non solum qui Evangelium prccdicat Christi ore pro-^ sancturadediteisutDeus. Ecce qualiter multiforniis
latura, sed qui bona annuntiat, et gaudia patriae est sapientiaDei. Utergo istamultiplexsapientia Dei
coelestis promittit, qua3 in lege et prophetis et psal- manifestarotur principibus et potestatibus in coele-
mis, dictisque sanctorura Patrumcontinentur. Quae stibus, quas beatus Hieronymus angelicas virtutes
sunlistae divitiae Christi investigabiles, ad quasmis- vult intelligi in coelo residentes, Filius Dei veniens
susest Apostolusevangelizarein gentibus?Nimirum in mundum revelavit eam apostolis suis. Et per Ec-
illae, de quibus idem Apostolus alibi dicit : Quod clesiam, hoc est, in Ecclesia praedicantibus apostolis
oculus nonvidit^nec auris audivit,7iec in cor hominis manifestavitangelicis virtutibus. Dixitnamque bea-
ascendit, quse prseparavit Deus diligentibus se [I Cor. tus Hieronymus, quod qua^dam angelicae dignitates
n , hoc est, gaudia patriae coelestis, vita sine fine erant, qu» mysteria superius memorata ad purum
mansura Quod ergo hoc loco dicit divitias, in sub- nonintellexerunt. donec compIetaestpassioChristi,
sequentibus appellavit sacramentura, ideoque per et apostolis pra^dicantibus per omnes gentes coepis-
divitias non incongrue raysteria incarnationis et sent pra^dicatione sua gentiles trahere ad fidem.
passionisChristi possuraus intelligere,redemptionem Quod probari potest ex hoc quod angeli admirando
generis huraani et fidem gentium, et quo nulla di- dixerunt, illo ascendente ad coelos propria virtute-
Patrol. CXVII. 23
 715 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 716
Quis est iste qui venit de Edom [ha. lxiii), hoc est, de A possit Christus habitare per fidem in interiori ho-
cruento et sanguinolento mundo ? Et in Psahnis : mine, hoc cordibus vestris. Licet enini om-
est, in
(Juis est iste rex (jlorix {Psal. .\xiir ? IUis enim 4ui nipotens Deus per potentiam divinitatis suie ubique
majoris dignitatis sunt et per quorum minlt^terium sit. tamcn in illis spocialiter dicitur habitare qui
illa mandata sunt, cognita fuerunt, utpote consilia- lidem ejus habent.
riis et nuntiis : illis vero qui minoris dignitatissunt, Jn charitate radicati et fundati^ ut possitis com-
])Otest esse ut ex parte incognita essent. et hocma- prehcndvrc invobismctipsis cum onniibussanctis^qux
nifestat. sit latitudo, lonyitudo, sublimitas et profundum. Ex
Secundum pr<vfinitionem, vel prreordinationem superioribus ista pendent : Ideo etiam submitto
sive pra^destinationein s^rculorum, quod unum est; sensus cordis mei ad Deum, ut sitis in charitatera-
quam pra^finitionem fecit, sive \m\)\e\\tin(^hrisloJe^ dicati, sicut arbor plantata radicitus firmatur in
perChiistum Jesum. Sicut ergo DeusPater
su, id est terra ut liabeat humorem,et a vento facile non era-
pnttordinavit anteomnia siecula, sic coraplevit et dicetur, etnonsolumradicati, sed et fundati in ipsa
manilestavit multiformem sapientiam suam per charitate, quasisuper solidissimain petram, ut pos-
Christum. Proptcr quod, subaudis, quia fidem in sitis intelligere qua} sit hiiitudo charitatis. Latitudo
Christo habetis et accessnm ad Deum Patrem per B charitatis est qua diligitur Deus, et non solumami-
ipsum, obsecrovos nedeficiatis in tribulationibusmeis cus,sed etiam inimicus.De quomandatodicitPsalmi-
/>ro ro^>/.v, id est, nerecedatis a fide Christi, dum me sta iatum mandalum tuiim nimis {Psal. cxviii),
:

videtis tribulari pro vobis, qUcV tribulatio cst gloria Longitudo charitatis est perseverantia in bonis ope-
vestra. Convenientiusdiceret,qua) tribulationes sunt ribus. Longanimitas etiam sive longitudo charitatis
gloria vestra. Pro illis ergo Apostolus tribuhibatur, est ab initio fidei usque ad finem spei, usque dum
quia dum illis prccdicabat verbum, comprehendeba- perveniamus ad illud, ut quodmodo tenemusinspe,
tur a persecutoribus. Sed ejus tribulatio gloiia illo- tunc possideanms in re, patienter pro Dei amore
rum erat, qui confortabantur in fide, et por passio- adversa sa^culi hujus toierantes. Sublimitas sive
neni suam acquirebant gloriam oeternam. altitudo charitatis est, ut pro omnibus nostris bonis
flujus rci qratia,\d est proptereane vos recedatis operibus tam pro latitudine charitatis quam patien-
a fide Christi, flecto cgo gcnua mea ad Patrcm JJo- tia,longanimitate, perseverantia in bonisoperibus,
mini nostriJesu Christi. Sicut sunt exterioresoculi sublimitatem patriae coelestis quoeramus, sperantes
corporis et exterioragenua, caeteraquemembra, ita nos a Deo remunerandos. Profundum autem sive
etiam dicuntur esse Unde hic Apostolus
et interiora. occultum charitatis est,ut omnia bona quae habemus
nonloquiturde exterioribus genibus. Pergenuaergo ^e alto Dei dono et inspirationem nobis venire cre-
debemus intelligere tantummodo submissum ethu- damus. Hoec autem omnia in cruce vel in charitate
jiiiliatum sensummentis. Flecto, inquit, genua mea, Christi possumus comprehendere.

id > .-:t,submitto ethumilio sensum cordis mei.orando Scire etiam supereminentem scientix charitatem
Deum pro vobis. Quod sequitur, ad Patrem Domini Christi. Det vobis etiam intelligere charitatem Chri-

JesuChristi^ in Graeco sermone non habetur,

7iostri sti supereminentem scientiai humanse, hoc est, det

nisitantummodofla Patrem, ut intelligatur absolute vobis scientiara quatenus possitis intelligerequanta

Creator esse omnium rerum. Quod vero in Latinis sit charitas Christi qui pro nobis mortuus est, quse

codicibus additum est, Doniini nostri Jesu C/tristij charitas transcendit et excedit onmem scientiam
bene convenit, quia illi est proprie et naturaliter humanam, et non solum humanam, sed etiam divi-
pater, nobis autem adoptivus. Sequitur : nam quam hominibus largitur. Et quomodo possi-
Exquo, Deo Patre, omnis paternitas in ccelo et in mus illam scire, si supereminens est scientia quae
terra numinalur. Sicut in praesenti saeculo omnibus tribuitur? Hoc debemus scire, quia igno-
habemus
quos appeilamus patres,et sunt a quibusappelJamur ramus illam quis enim hominum mortalium valet :

patres, ita et in iilo collegio sanctorum spirituumDcomprehendere quanta charitas fuit in Deo Patre,
sunt qui alios diligunt archangelos ^vocare patres, qui pro nobis unicum Filium non solum incarnari,
sicutprcelatos, verbigratia : angeii diligunt archan- sed etiam mori permisit? Sequitur Et impleami-
:

gelosappellare patres, sic de cceteris viitutibusintel- ni in omnem plcnitudinem Dei. Idcirco, inquit, ex-
ligendum. Ideo dixit, cx quo omnis paternitas in oro scire vos charitatem Christi, ut impleaminivir-
ctelo et in terra nominatur, quia et angeli in coelo et tutibus, et mereamini annumerari numero fide-
homines in terra ab exordium sumpserunt, et
illo lium ex quibus quotidie corpus Christi impletur.
ab illo qui est Pater omnium rerum acceperunt ut Pienitudo enim corporis Christi est Ecclesia, quas
patres aiiorum vocarentur. quotidie exomnibus gentibus impletur.
Ut det vobis secundum divitias gtorix sux virtute Ei autem qui potens est omnia facere superabun-
corroborari per Spiritum sanctum ejus in interiori danter quampetimus aut inlettigimus secundum vir-
homine,Chrislum habiiarc per jidem incordibusno- tutem qux operatur in nobis^ ipsi gloria in Ecclesia et
stris. Idcirco,inquit, ego Ilectogenua meaadPatrem in ChristoJesu in omncs generationes sseculi sasculo-
Domini nostri,ut ipse det vobis virtutem secundum rum, Amen. Ei autem, id est Deo Patri qui potest
argitatemgloriaB sua),ut sitis corroborati in fide, et omnia facere quae vobis sunt necessaria superabun*
 :

717 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — L\ EPIST. AD EPHES. 718

danter quam petimus, id est qui putest omnia nobisA Cnus est Dominus omnium crenturarum,t^^ia/?<:7M
tribuere plus quam pctere sciamus, et petere praKsu- debet esse in omnibus credentibus, quibus ujium
mamus, et hoc secundura virtutem diviiiitatis j)oten- haptuma est. Licet alii majorem, alii minorem fidem

tiae suse : qucc virtus divinitatis 0[)eratur in nobis habeant, qui majora et minora de Deo intelligunt,
miracula, fidem, virtutes et doctrinam, sit gloria in tamen in hoc dicitur e.sse una fides, quia unum Deum
Ecclesia et in Christo Jesu In Ecdesia estgloria Dei credunt trinitatem habere in personis, et unitatem
Patris, quia multitudo fidelium glorificat et laudat in substantia. Unum est baptisma, quia omnes aequa-
Deum Patrem omnibus quae agit. Per illam etiam
in liter per universum orbem baptizantur, qui signa-
glorificatur juxta quod Dominus dicit
: Vidcant : culum fidei percipiunt.
opera veslra bona, et glorificent Patrem vestrum Unus est Deus omnium creaturarum, et pater om-
(Matth. v). In Christo quoque Jesu est gloria Dei Pa- nium rerum, id est creator, qui, subaudis Pater,
tris, quia omnia qua; ipse Filius operatus est, ad supcr omne.s creaturas excellit, et per omnia est

laudem et gloriam ejus retulit, dicens Pater in me : Filius,quia omnia per ipsum facta sunt {Joan. i) et
manens ipse facit opera {Joan. xv). In omnes genera- reparata, et in omnibus nobis, subaudis est Spiritus
tiones sit Dco Patri gloria, id est in praesentes et sanctus, qui in cordibus fideiium diffusus est, et in
futuras : generatio-B omnibus creaturis, juxta illud Spiritus Domini
vel in generationes gentium, et :
re-
nes Judaeorum in omnia futura sajcula. Amen. plevit orbeni terrarum {Sap. i).
CAPUT IV. Unicuique autem nostrum dala gratia secun-
est
Ohsecro itaque vos egovinctus in Domino, ut digne dum mensuram donationis Christi. Loquitur in hoc
ambuletis vocatione qua vocati estis. Obsecro, id ost loco Apostolusex persona sua aliorumque apostolo-
deprecor vos ego vinctus in Domino, ut digne ambu- rum, vel omnium credentium. Data est gratia, fides
letis et sancte vivatis illa vocatione qua vocati estis et remissio peccatorum et redemptio, ct quidquid
in baptismate. Estis vocati ut sancti essetis et imma- boni habemus. Gratia autem dicitur gratis data. Et
culati, sancte et immaculate conversamini, ambu- hajc omniagratuito munere omnipotentis Dei largita
lantes de virtute in virtutem Quod autem dicit, ego sunt nobis secundum mensuram donationis Christi
vinctus, duplici modo intelligi potest vel vinctus : donationem vel donum Patris et Filii debemus intel-
catenis et positus in carcere in Domino, id est pro ligere in hoc loco Spiritum sanctum, de quo Domi*
Domino, amore Domini vel vinctus, id est
sive pro ; nus dicit inEvangelio mulieri Samaritan» Si scires :

amore dilectionis erga vos propter Deum

astrictus donum Dei {Juan. iv), id est Spiritum sanctum, etc.
cum omni humilitate et consuetudine ; subaudis, Cum vero dicit data est : secundum mensuram dona-
ambulate et conversamini digne. C tioais Christi, sic videntur verba haec sonare, quasi
Cum patientia supportantes vos invicem in chari- Spiritus sanctus mensuram habeat et mensurabilis
tate. Humilis dicitur humi Mansuetudo est acclivis. sit.Sed quomodo potest mensurabilis esse, de quo
lenitas et tranquillitas animi. Ambulate, inquit, et dicitur Spiritus Domini replevit orbem terrarum
:
f
conversamini cum omni humilitate et mansuetudine NotandumergoquiasicutDeusPaterimmensurabilis
mentis, supportantes vos invicem in charitate vel in est qui dicit, Ccelum ct terram ego impleo {Jer.
dilectione Dei et proximi, juxta illud : Alter alterius xxiii) ; Filius immensurabilis est, qui est sa-
et

onera portate, imitantes naturam servorum ; verbi pientia Dei Patris quae attingit a fine usque ad fmem
gratia : qui dives est opibus hujus saeculi, supportet fortiter ita Spiritus sanctus immensurabilis est
:

illum qui pauper est in substantia praescnti et dives quia sunt tres personae, ideoque hanc mensuram
spiritualibus virtutibus : et econtra, iile qui sanctus donationis ad nostram capacitatem referre debemus,
est sua sanctitate et suis precibus sustineat pecca- quia juxta quod nos capere valemus, ex donis Spiri-
torera ; vel qui dives est, sustineat sua eleemosyna tus sancti datur mensura. Verbi gratia mare im- :

pauperem. Solliciti, id est studiosi, cauti et attenti mensurabile est in longitudine, profunditate, latitu-
sitis semper. Servare unitatem spiritus, ut unum dine sui et multitudine aquarum et sicut incolse
;

sapiatis de Christo, ut unana fidem babeatis ;

et non D venientes ad illud, aquam secundum mensuram vas-
sint in vobis schismata atque haereses, et hoc agite culorura suorum unusquisque deportat, alius plus,
in vinculo pacis, id est in dilectione Dei et proximi, aUus minus, et tamen mare immensurabile manet,
sive in concordia fraternitatis. Dilectio etenim vin- ita et nos secundum mensuram nostrae capacitatis
culum recte appellatur, quia duos ligat et conjungit, ex donis Spiritus sancti acoipimus, et ipse in sua
Deum videlicet et hominem, vel duos proximos. natura immensurabilis raanet.
Unum corpus Christi vos estis, et unus Spnritus Propter quod, subaudis quia unicuique data gratia
sanctus habitat in vobis, sicut vocati estis in una spe secundum mensuram donationis Christi, alii major,
vocationis vestrse, sicut sancti vocati estis, uniti in alii minor, dicit Psalmista Ascendens Christus in :

baptismate, secundum illud : Sancti estotc, quia ego altum,captivamduxiicaptivitatem; deditdonahomi-

sanctus sum {Lev. xi), ideo sancte vivere debetis. nibus. Quidam doctor hoc modo hunc versiculuin
Bene autem dicit, in una spe vocationis vocati estis, explanat, quod a vei-itate non discrepat, et appellat
quia omnes fideles unam spem habent perveniendi diaboium captivitatem quia genus humanum de :

ad patriam coelestem. paradiso captivavit, Ascendens Christus in altum, id

 19 IIAYMONIS ilALBEKSTAT. EPISC. OPP. PAKS I — COMMENT. BIBL. 720

est in crucem, juxt:\ quod et ipse ait : r»m <*JY7/frt- A cognitionem dedit, suaque gratia illos implevit.
vfitis Filiuin hominis {Joan. \\\i), etctunc captivi- Et ipse daUt quosdam quidem apostolos^ utfuerunt
tatem, id est diubolum duxit captivum, ot captivavit duodecim, et septuaginta duo discipuli, qur*sda7n

illura auferendo ab illv» potcstatem quam tencbat in prophetas., ut Agabus et alii Antiocheni, et quatuor
hoc mundo. juxta illud yunc princeps Intjus mundi
:
lilice Philippi, alios vero cvangelistas, ut fuit Lucas
ejicietur foras >Joan. xn). Sed quid tecit postmo- et Marcus, Joannes quoque et MatthoDUS. qui et apo-
dum ? Tertia die resurgens, dona Spiritussancti dedit stoli fuerunt, aHos autem pastorcs et doctores ad
discipulis insulflans. et dicens : .Ucipile Spiritum consummationem, id est ad perfectionem sanctoinim^
sanctumiJoan. xxixi. Aliter : Ascendens Christus in ut illi, qui praidestinati sunt ad gloriam reternam,

altum, id est in c(T?lufn quadragesimo die resurre- illorum pi^aidicatione et exemplis perficerentur. Fue-
ctionis suae, captivam duxit captivitatem, quando runt in primordio fidei, evangelistse, prophetae, pa-
naturam humanam quae de paradiso fuerat a diabolo storesquoque et doctores sunt et modo in Ecclesia.
:

captivata, ipse iterum captivavitde potestate diaboli Quicunque bona annuntiat, evangelista est; quicun-
abstrahendo illam, et ad coelestia revocando, ac que gaudia electorum, poenasque reproborum suis
postmodum decimo dona auditoribus annuntiat, prophetaest. Denominevero
die ascensionis suac dedit
sancti Spiritus dibcipulis. Quari autem potest cumBpastorum et doctorum interrogatus beatus Augusti-
superius dixerit sjingulari numero, Data est gratia nus a Paulino, lespondit unum esse pastorem et
secundum mensuram donationis suae, quare modo doctorem. Pastor enim non potest esse, nisi habeat
dicat plurali numero Dedit dona hominibus ? Ad
: doctrinam qua pascat gregem sibi commissum. Quia
quod dicendum, quia licet Spiritus sanctus singulari si caruerit doctrina, licet nonien habeat pastoris,
numero donum vel donatio aj)pelletur. tamen secun- caret tamen officio. Pastores autem et doctores
dum qualitatem meritorum tribuunturdonaejusdem Ecclesiae, quod unum est, sunt episcopi, presbyteri,
Spiritus sancti unde Apostolus (/ Cor. xid Alii
;
: aliique rectores et ministri Ecclesiae, qui tandiu
(inquit), datur per Spiritum sermo sapientix, alii constituti sunt in opus ministerii et in xdificationem
sermo scienti:t, etc, usque dum subjungit Hcccom- : corporis Christi^ donec occurramus omnes invirum
nia operatur unus atque idem Spiritus, dividens sin- perfcctum^ et in unitatem fidci et agnitionis Filit
gulis prout vult. Dei. Ideo constituti sunt pastores et doctores ut cor-
Quod autem asccndit, quid est nisi quia et descen- pus Christi quod est Ecclesia, quae quotidie
aedificent,

dit primum in inferiores partes terrx? Interrogabat a^dificaturex numero credentium venientium ad fi-
Apostolus seraetipsum, et dixit : Quid est quod dixi. dem, ut habeamus vitam post resurrectionera, et
ascendit? Quomodo potest Deus ascendere, qui ubi- ^omnes aequaliter Deum cognoscaraus. In prsesenti
que est ? Certe nihil est aliud nisi quia et descendit. siquidem sacculo sicut est diversitas scientiae, ita est

Et priraura descendit in inferiores partes terras ad diversa fides : quia alius plus, alius minus de Deo
infernum, ac demde in coelum ascendit. Ergo non intelligit,et secundum quod intelligitetcognoscit de
secundum divinitatem, omnia implet, ascendit
quae divinitate omnipotentis Dei, habet et fidem. Post
ipse neque descendit : sed secundum humanitatem. resurrectionem autem jam non erit diversitas fidei,

In anima quidem soladescendit ad infernum, et itc- quia sicut omnes aequaliter Deum videbunt, ita
rum incorporeet anima ascenditsuperomnesccelos. aequalem fidem habebunt. Erit enim Deus omnia in
Notandum quia per hoc quod dicit Descendit ad : om?iibus{Cor.x\). Invirum perfectum, inmensuram
inferiores partes terric, ostendit infernum infra ter- <rtaiis plenitudinis Christi. Ex superioribus ista pen-
ram esse : unde dicitur infernus, quod sit inferior dent Ipse (inquit) dedit pastores qui aedificent corpus
terra, vel infra terram. illius, donec occurramus omnes post resurrectionem

Quidescendit, siibaudis ad inferiores partes terrae, generalem in virum perfectum. Quidam hoc modo
ipse est et qui asce}idit superomnes ccclosidestChvhtus^ illud intelligunt, quod in generali resurrectione ora-

ut adimpleret omnia, id est oracula legis et propheta- nesin eadem aetate resurgent,in qua Ghristus resur-
rura quae de se erant scripta ; vel omnia, id est quas- D rexit, cujuscunque etiam nomine
aetatis fuerint. et in

dam dispensationes, quas ipse cum Patre disposue- virorum comprehenduntur et mulieres. Quod dicit in
rat, et quas ipse solus cum illo sciebat Vel etiam ut virum perfectum, licet contra fidem non sit, tamen
irapleret omnia ccele.stia etterrestria de sua cogni- hoc melius est ut aliter intelligamus. Virura perfe-
omnia ante
tione et revolatione divinitatis suae, quae ctum appellat Christum cum omnicorpore suo, quod
illius adventum quasi vacua erant ad coraparatio- non perfectum quousque oranes electicoraplean-
erit

nem illam, quam postmodum de ejus divinitate tur. Completo autem numero electorum, occurreraus
cognoverunt. Coelestia impleta sunt, quia erant quae- omnesin virum perfectum,id est omnes electi occur-
dara angelicai potestates, quce mysteria nativitatis jam postmodum unus sit
rent capiti suo Christo, ut
Christi, passionis et resurrectionls, ascensionisque vir, Christus et Ecclesia, perfectus et integer. Et in
ad coelos, ad liquidum non cognoverunt, quousque mensuram aetatis plenitudinis Christi. Sicuti homo
^mpleta sunt. Unde admirando dicitur in psalmo : pcr aetates singulas crescit, donec perfectus sit vir,

Qui^i est iste rex glorix ? Terrestna. quoque implevit, sic quotidie crescit utique ad diem judicii Christus,

quia in hominibus qui Deum ignorabant, suam non in se, sed in nobis, qui sumus corpus ejus. Com-
 T-)
21 F.XPOSITIO LV KPP. S. PAUU. — I\ EPIST. AD EPHES. 70

pleta autein mensura ajtatis, id est perfectoet inte- Anovus liorno et secundum Deum creatus. Conceptus
gro numero electorum ex quibus plenitudo corporis est in utero virginali opere Spiritus sancti, ex se-
impletur, obviabimus ei mine mulieris, sine semine viri : hoc novum fuit,
Ui jam, id est post resurrectionem in qua Christus miracula fecit qua3 nemo alius fecit, conversatus
erit perfectus, Jiofi sijnus, subaudis sensu, parvuli est sine peccato in hoc mundo, est verus Deus et
huc illucque vagantes, nuncad illud vi-
fluctuaiites^ verus homo, resuri-exit a mortuis, et ha;c omnia
tium,nunc adistud c:ddvr\tes,cl circumferaim/r om?ii nova fuerunt et sunt. Secundum Deum creatus in
vento doctrinx. Quantum ad prajsentcm sapientiara justitia, quia justus est : et in sanctitate veritatis,
pertinet, beatus apostolus non erat pnrvulus sensu, quia justus et verus est : et non soluni justus, san-
quia sapientior eiat cunctis mortalibus; quantum ctus ot vcrus est, sed insuper ipsa justitia, ipsa
vero ad illam perfectionem attinet sapientia}, quam veritas et sanctitas. Quod ergo dicit, Induitenovum
habituri sunt sancti post resurrectionem, parvulus hominem, tale est ac si diceret : Jnduite Dominum
eratsensu et intellectu imperfectus. Quod vero di- Jesurn Christum, id est conversationem novi ho-
cit, Ncque circitmferamur omni vcntu doctrina^, rainis et omnes viitutes, quia intelligitis in Christo
ventum doctrinte appellat dialecticam et sapientiam esse, quicunque enim assumit justitiara, sanctita-
mundanam, quae nullius utilitatis est,a qua circum- B tem, veritatem, sapientiam, charitatem, et omnes
ferimuret pulsamur, quiaplerumqueseducimur per virtutcs quas in Christo cognoscit esse, Christum
illam, putantes ea esse vera qu« sunt falsa. Et isti utique induit.
Ephesiidialectici erant,per quara seducebant simpli- Propter quod deponentes omne mendaciwn, loqui-
ces, facientes ea putare vera quae erant falsa suis mini veritatem unusquisque cuin proximo suo, quia
fictionibuset astutiis.Unde et sequitur : In nequitia^ omne mendacium a diabolo est, qui est mendax et
id est in maIitia,/<0//n?iw?n et asiutiaiWorum circum- pater mendacii.Quicunque filii veritatis sunt,debent
veniraur ad circumventiomm erroris. Dicit beatus deponere abjicereomnemendacium, dolositatem
et
Hieronymus : Quid prodest jugiter dialecticae arti et duplicitatem, et loqui veritatem de animo puro
insistere, et syllabas iamborum componere in di- cum omni homine, non solum Christiano, verura
versa carmina, ubi nulla veritas est, sed seductio et etiam paganoethaeretico quiaomnes suntproximi :

error horainura? In prsesenti quidem saeculo potest nostri. Et quare debemus loqui veritatem cura pro-
illud esse, sed post resurrectionera cessabit. xirao? Quoniam sumus invicem memhra. Est au-
Renovamini spiritumentisvestrcT,et induitenovum tem Christus caput, merabra illius sunt electi. Et
hominetn ,qui secundum Deum crcaius est in justitia sicut membra corporis nostri sunt sibi invicem ne-
et sanctitate veritatis. Hacc verba Apostoli ex supe- cessaria, et sibi invicera ministrant, ita merabra
rioribus pendent. Nam loquitur ad Ephesios Depo- Christi debent sibi invicem ministrare quae sunt
nite vos^ inquiens, secundum pristinam conversalio- necessaria ; verbi gratia : necessarii sunt oculi
nem veterem hominem, qui corrumpitur secundum manui ac pedi, et manus et [)es oculo, ideoque mi-
desideria erroris^ ac deinde subdit Renovamini au- : nistrat oculus manui ac pedi lumen, manus autem
tem spiritu raentis vestr». Pristina <;onversatio abslergit ihum et lavat a sordibus : sic in Ecclesia
peccatum est, et in peccatis manere vetus autem : sancta prsedicator quilibet ministrare debet lumen
homo conversatio veteris hominis Adop. Quicunque scienticC et praedicationis aliis, quae sunt manus et
enim in peccato manet conversationem veteris ho- pedes, id est qui sunt eleemosynarii, et qui cur-
minis habet. Qui horao, id est conversatio illa, cor- runt ad sepeliendum mortuum, et qui activae vitae

rumpituretdepravatursecundumdesideria errorum sunt dediti. Econtra autem illi debent de suasub-

etvitiorum.Renovarnini igitur spiritumentis vestra^. stantia sustentare oculum, id est praedicatorera,
Spiritum et monteni, pro uno debemus accipere, praebentes ei cibura et potum, et ministrantes cae-
secundum beatum Augustinum, id est pro ratio- tera quae necessaria sunt illi : hoc faciendo, erunt
nabilitate mentis. Duae sunt autem renovationes : sibi invicem membra. Sequitur :

l)
una subitanea, quai fit in baptismate, in qua reno- Irascimini et nolite pcccare . Dupliciter possuraus
vamur ab omnibus peccatis originalibus et actuali- hoc intelligere : Si quando peccatis, et a via rectitu-
bus.Altera, quae per spatium temporis,et perassi-
fit dinis diabolo suadente receditis, irasciraini vobis-
duitatemIectionis,etper operationem bonorum ope- metipsis et indignamini, ne talia amplius faciatis,
rum,dequa hicdicitur.Dumenimanimusea quotidie castigando corpus vestrum vigiliis et jejuniis. Ali-

per studium lectionis de Deo inteliigit quae antea ter : etsi, inquit, irascimini, nolite perficere. Per-
ignorabat, ct dum proficit quotidie de virtute in vir- mittit quidem quod humanura est sed pro-
irasci, ;

tutem, quotidie innovatur ; tale cstergo ac si dice- hibet vindictam expetere, quod jam non est buraa-
ret : Estis renovati in baptismate, renovamini quo- num, quia Ira virijustitiam Dei non operatur {Jac.
tidie per studium lectionis, ea de Deo intelJigendo i). Sol non occidat super iracundiam mfmm. Simi-

quae ante vos latebant, et crescendo de virtute in liter et hoc duplici modo potest intelligi Dicamus :

virtutem. Et induite novum hominem : novum ho- simpliciter, Sol non occidat super iracundiam ve-
minem appellavit novi hominis conversationem vel stram, id est, si commoti fueritis ad tempus adver-
ipsum Dominura Jesum.Videamus quomodo sit ipse sus proximum, ante soiis occasura reconciliaraini,
7-23 HAYMOMS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 72 '1

et ivcotiat ira a vobis. Aliter : Sol appollatur Chri-ADtHun omnipotontem, secundum quod ipse vobis
stus in Scripturis sacris. ut ibi : Vohis timcntibus no- adjutoi-ium bouic voluntatis el operationis praestite-
ynen yneum. orietur Sol justili^ {Malac. iv). Qui sol rit. Patrem autem dico non per naturam, sed per
justitiae plerumque propter iram quae vindictam ex- adoptionem. Sequitur :

petit et propter discordiam occidit nobis, id est re- Et ambulate. id est vivite. conversamini et cre-
cedlt a nobis, sicut occidit falsis prophetis. de qui- scite, in dilectione Dei et pro.ximi, sicut et Christus
bus dicitur : Occidit sol eis cum adhuc
media esset dilexit nos et tradidit semetipsum pro nobis obla-
dies {Jer. xv). Sol non occidat super iracundiam tionem ct hostiam Deo in odorem suavitatis.Magnaet
vestram, id est, cavete ne propter vestram iram et miranda ct inenarrabilis dilectio ut unicus Filius
propter vestrum peccatum recedat sol justitiie, id Dei seraetipsum traderet morti,Dominuspro servis,
est Christus, a vobis. Creator pro creatura. Sicut ergo ille pro nobis ani-
Notite locum dare diabolo, id est, nolite vindictam mam suam posuit, ita et nos, si necessitas fuerit,
expetere. neque irasci ultra modum, ne recedat sol pro ejus nomine animas ponere debemus : et nonso-
a vobis Christus, adveniatque diabolus princeps te- lum pro nomine ejus, sed etiam pro fratribus no-
nebrarum. Quandocunque enim peccamus, locum stris, propter amorem nominis Quod vero dicit
ejus.
damus diabolo in nobis. D Apostolus, qui se tradidit in odorem suavitatis,
Qui furabaturhona aliorum, jam non fureiur, vel licet legamus in Genesi ^Gen. viii), quod odoratus
qui furabatur verba et doctrinam Evangelii perhae- est Dominus odorem suavitatis in sacrificio, quod ei
reticam pravitatem. sicut fiilsi prophetae de quibus obtulit Noe egressus de arca, non debemus putare
dicitur Qui furabantur sibi verba, dicentes Haec
: : quod omnipotens Deus, qui spiritus est, fumo et
dicit Dominus, cum Dominus non miserit eos, jam odore carnalium delectetur, sed odorem suavitatis
non furetur, sed recedatab errore suo. Magisautem deberaus intelligere intentionem bonae voluntatis et
laboret^operando manibus suis quod bonum est^ ut affectum mentis, quibus Deus delectatur : ita etin
habeat unde tribuat necessitatem paiienti. Ule qui hoc loco Apostolus intentionem raentis et affectum
antea furabatur. non solum debet a furto cessare, sincerissiraae dilectionis qua Dei Filius nos dilexit,
sed debet operari manibus suis, ut habeat unde odorem suavitatis appellal : quia multum in his de-
sustentet alios, inopiam patientes. lectatus est Deus Pater, et quasi niulta aromata in
Nolite contristare Spiritumsanciuin Dei in vobis^ conspectuejusefferbuerunt.Ipsedeniquefuitoblatio,
in quo signati et sigillati estis, et designati Dco in et hostia, ipse sacerdos et sacrificator, qui semet-
die redemptionis, hoc cst, Xolite per mala opera ipsum Deo Patri in altare crucis pro nobis.
obtulit
Spiritum sanctum fugarea vobis, qui habitator esse ^ Fornicatio autem ei omnis immunditia^ aut ava
coepit vestri in die redemptionis, id est in die bapti- ritia. nec nominetur in vobis^sicut decet sdnctos.For*

smatis. Sicut enim contristatur homo quando de nicatio dicitur a fornicibus, id est, a locis lupana-
propria domo expellitur quam ipse sibi acdificavit ut ribus et theatralibus, quae fornicibus, id est, ar-

quiete ibi habitaret, sic Spiritus sanctus contristari cubus sunt constructa, quae et arenaria appellantur,
dicitur, quando de homine quem sibi mundavit in inquibus erant meretrices,cum quibus miscebantur
baptismate, per prava opera ejicitur. Aliter : Nolite spurcissinii quique. Fornicari autem est cumpuellis
constristare Spiritum sanctum Dei, id est spiritales liberis et cum viduis necdum Deo sacratis. Immun-
homines, in quibus Spiritus sanctus habitat, nolite ditia omnis incontinentia ad libidinem pertinens,
contristare per vestra mala opera. Siquidem spiri- quocunque raodo fiat immunditia et impudicitia

tales viri. si quando vident alios peccare, et a via atque luxuria appellari potest. Avaritia in hoc loco
rectitudinis deviare, contristantur de illorum mise- dupliciterpotest intelligi potest siquidera pro amore
:

ria, et condoient de aliis utpote de se, pecuniarura accipi, potest et pro adulterio quod et
alibiab Apostolo negotium appellatur,ubi dicitviris
CAPUT V.
uxoribus Nolite fraudare invicem Cor. vii),
et : (/

Estote imitatores Dei sicut filii charissimi. Uor-Ti 7ieque circumvcniat ii\i({ms in negotio, id estinadul-
tatur Apostolus Ephesios ut sintimitatores Dei.sicut terio,fratrem suum (J The^s. iv) Praecepit autem .

filii charissimi. Imitari autem est sequi. Imitatio Apostolus ut ista quae diximus, non solura non sint
autem estquaedam iraaginatio ; verbigratia, quando in nobis, sed nec nominentur, quia si fuerint.nomi-
discipulus conatur iraitari magistrura in aliquo nabuntur. Si vero saepius norainata fuerint nisi pro
opere.Quomodo ergo possumus imitariDeum omni- aedificatione, facilius declinabit animus ad ea. Cor-
potentem ?Videamus. Est ille sapiens, prudens, mi- rumpuni enim mores bonos colloquia mala. Estote
sericors, justus et verus simus et nos secundum
: autem sicut decet sanctos. Quid decet sanctos ? Ho-
modulum nostrae capacitatis .sapientes, prudentes, nestatem morum servare, virtutes appetere, vitia
simus justi et veraces et misericordes, diligentes cavere. Autturpitudo. Turpitudo est quando nimis
amicos in Deo, et inimicos propter Deum. Sicut, motus carnisnostrae inflammanturadlibidinera, sed
inquit, filiuscharissimus iraitaturpatrem bonum in plerumque propter mortera Dei, et timorera poena-
omni conversatione morura et lenitate mentisatque rura refrenantur. Aut stultiloquium. Stultiloquium
honestate vitae, itaet vos imilaminiPatremvestrum est otiosus sermo et nullius utilitatis, quando reli-
 : : .

ni EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD EPHES. 726

ctis profiruis et utilibus rebus, de inanibus et inuti- A tiam qua torquebuntur graviter, erit et exlrinsecus
libus tractatur. Aut scurriUtas^ qua; ad rcm non pcr- vermis et igiiis a quibusrruciabunturdurissime.Ina-
tinct, sed magis gratiarum acliu. ScuiTilitas est jo- niaenim verba et seductoi-ia loquuntur, qui dicunt
cularitas, quae risumsolet movere. Hocautem distat Qui crediderit et haptizatus fuerit^ salvus crit {Marc.
inter stultiloquium et scurrilitatem, quod stultilo- mala opera agat.quod onmino mendacissi-
XVI): et si
quium nullius utilitatis est nihilque in se sapientioe mum Propter hax enim, id est propter fornica-
est.

habet : scurrilitas vero plerumque ab ore sapien- tionem, immunditiam et avaritiam, venit ira Deiin
tium procedit, et constat quadarn urbanitate, util- filius diffidenlix, sive diaboli, id est in illos qui pe-
lud Vir^ilii rierunt in diiuvioet postmodum in Sodomis aliisque
Qui Bavium non o<lit, omel tiia carmina, Maevi :
civitatibus. lili quidem qui in diluvio perierunt,pro-
Atque idem jun|,'at vul[)es, et mulgeat liircos ; pterea perierunt quia contra pra^ceptum Uomini
cajteraque talia qua; nihil in se mali habent, nisi plures uxores acceperunt, et carnes comederunt
tantummodo quiaotiosa sunt, et ad rem perfectam Leviori popna quodammodo perierunt quam Sodo-
non pertinent, sed magis sunt gratiarum actio, id mitcc, qui in igne succensi sunt, quia non plures
est ideo proferuntur scurriiitates, ut graves apud uxores acceperunt, sed insuper contra natui'alem
auditoresprolatio sit. Ideoquepraecipit Apostolus ea^usum fornicabantur. Diabolus autem diffidentia ap-
cavere, quia de omnibus verbis otiosis reddituri pellatur, quia horaines diffidere et indesperationem
sunt homines rationem. Potest et hoc aliter intelligi cadere facit.

quod dicit, sed magis gratiarum actio. Non sint in Nolite ergo efficiparticipes.^ id est, nolite illos imi-
vobisista quae diximus, sed nec nominentur, sedsit tari, quia si fueritis socii in opere, eritis et in
in vobis magisgratiarum actio, ut gratias Deo refe- pcena.
rentes in omnibus qua^ agitis et quae habetis, vel Eratis enim aliquando tenebrse^nunc autem luxin
sitis vos gratiosi et acce})ti Deo et houiinibus. Domino {Ephes. v), id est eratis peccatores et igno-
Hoc enimscitote intelligentes quodomnis fornicator., rantes Deum antequam ad fidem veniretis, et filii
autimmundus^autavarus.quodeslidolorumservitus, diaboli principis tenebrarum modo estis justificati
;

non habct hxreditatcm in rcgno Christi et Dei. Supe- per fidem, per baptismura, et Filii Dei per adoptio-
rius jam diximus de his vitiis, nunc videamus quare nem, qui dixit Ego sum lux mundi {Joan. viii).
:

dicat avaritiam simulacrorum servitutem. In hoc Quapropter ut filii lucis ambulate, hoc est ut filii vi-
ergo dicitur esse avaritia simulacrorum servitus, tae, et conversamini sancte et immaculate, arabu-
quia sicut ille servit diabolo, qui omnipotentis Dei lantes de virtute in virtutem {Psal. lxxxtii). Quanta
culturam et religionem quae illi soli convenit, etsin-
C distantiaestinterlucemet tenebras, tanta distantia
gularenoraenutsolus Deus vocetur, quantum in se est inter lumen fidei et cognitionis Dei, bonorura-
est illi aufert et daeraonibus impendit, ita etilieser- que operum, et inter tenebras infidelitatis et igno-
vit diabolo, qui omnipotentis Dei communia, quae rantiae atque peccati.
omnibus hominibus communiter data sunt, in pro- Fructuse?iim lucis, idesioiperatio bonae conversa-
male usurpat. Aliter
prios sibi usus : recte etiam tioius ei iidei, inomni bonitate,et justitia,et veritate
avaritia idololatriae comparatur, quia dum metallis vivere, ut quifidem habet, lumenque cognitionis
auri et argenti, de quibus simulacra fmnt, homines Dei,omnia bona opera sectetur, juste vivat, vera
immoderateserviunt,etdenariosconstituunt,in qui- loquatur ad proximum, attendens quod Apostolus
busimaginesfiunt imperatorura,aururaetargentura subdit: Probantes quid sit beneplacilum Deo. Sicut
proDeo venerantur, quia servi sunt divitiarum. Vel trapezita, id est monetarius, probat raetalla, pon-
tertio modo, avaritiam idololatriae ideo comparavit, dere, puritate et tinnitu, ita deberaus nos opera
Ut nihil ilia scelestius demonstraret. Radix enim nostra probare. Debemus illa probare pondere,con-
omnium raalorum est avaritia. Et notandum quia siderantes quanta et quam magna sint. Puritate,
loquens de turpitudine, stultiloquio et scurrilitate, TxUtrum puro etsimplici animo, bonaque intentione
non subjungit quod talia facientes possessuri non es fiant tinnitu, utrum bonam famam de se reddant. :

sentregnumChristi, sicutdefornicatione, immundi- 0?H?H«,subaudisopera. qua; arguuntur.,i6 est quae

tia et avaritia. Quo facto ostendit quidem illaesse reprehendunturabonis et sanctis hominibus in ma-
peccatum, ista veromagis, eo quod separanta regno lis ; a lumine., id estab illis qui filii lucis sunt, raa-
Christi. Regnum autem Christi et Dei Patris dixit quia nifestantur, non esse bona. Quandiu enim mala
sicut una est substantia Patris et Filii et Spiritus san- opera non reprehenduntur a bonis, videntur esse
cti, ita est una pctestas, una trinitas, unumregnum . bona malis cum vero boni coeperint ea reprehen-
:

Nemo vos seducat inanibus verbis. Inania verba dere, ostenduntur non esse bona. Onnie enim quod
loquuntur,id est, quae nullius utilitatis sunt, qui di- manifestatur lumen cst, id est orane raalum opus
cuntapud inferos aliam poenara non sustineri, nisi quod manifestatur per confessionem sive per poeni-
conscientia propria torqueri, non attendentes quod tentiam, iumen est. Lumen jam incipit esse, quia
dicit Isaias in fine sui voluminis de reprobis : Vcr- bonum estutpeccata per confessionem et pceniten-
mts eorum non morietur., ei ignis non exstinguetur. tiam manifestentur.
{Isa. v). Erit enim ibi poena intra suam conscien- Propier quud dicit : Quis est qui dicit? dicit
 HAYMONIS IIALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. RIBL. 7-:j8

beatus Hitronymus, quia noque in Veteri Testa- \pterea, inquiens, quia dies mali .sunt, in quibus
mento, neque in Evangelio iste versiculus inveniri multa mala fiunt, nolite ficri imprudentes, sive non
potest, nisi tiintnmnn)do in islo loco, nis-i et ab lioc considerantes, scd estote intcUigcntcs (jU.r sit volun-
loco exenij'li causa sit alibi positus a doctoribus. tas Dci^ id est quid phiceat Deo, et inquibus operi-
Sic cum dictaret Apostolus hanc Epistolam, subito bus voluntas Dei impleatur.
Spiritus per eum locutus est hoc, sicut et alia Et nolite inebriari vino, in quo est luxuria, sed
multa, ideoque ait : Proptcr i^uinLid est quia omne implcajyiini Spiritu sancto. Per luxuriam debemus
quotl manifestatur per confessionem, jani incipit intelligere omnia vitia qure per ebrietatem solent
lumen esse, dicit Spiritus sanctus, subnudispermc. evenire, quia, quidam doctor dicit, ebrietasnul-
v.i

SurgCy qui donnis et exsurge a mortuis, et illumi- lum vitiura excusat. Sed notandum quia sicut illi
nabit te Christus. Dormire dicitur et mortuus esse qui i-eplentur vino. replentur inverccundia, impa-
qui in peccato jacet, quia aninia quae peccaverit tientia, luxuria, impudicitia, superbia, ca:terisque
ipsa morietur. Surge de vitiis ad virtutes, qui dor- vitiis : ita illi qui replentur Spiritu sancto , re-
rais modo in peccatis. exsurge a mortuis ad vitam, plentur castitate, humilitate, mansuetudine, caete-
de peccato ad bona opera, et pracbebit tibi Christus risque virtutibus, luquenics vubismctipsis in psalmis
lumen fidei et cognitionis suoe.lumenque bonae ope- B et hymnis et canticis spiritualibus .Kohismetipsism
rationis. psalmis loquimur, quando alternatim canimus psal-
Fratres^ videle quomodo caute ambu1etis,non quasi mos. Psalmi dicuntur a psallendo, qui in psalmis,
insipientes, scd ut sapientes . Alloquitur Apostolus idestin psalterio inveniuntur. Hymnus Graece, La-
Ephesios, et in illis onines homines. hortaturque tine eloquio sonat laus Dei. Hymnus autem si com-
utcauteetconsiderate vivant sicut sapientes, et non ponituret non cantatur, non est compo- hymnus : si

sicut insipientes. Fratres autem illos vocat in fide nitur et cantatur, sed non in laudem non est Dei,
et in societate dilectionis, quia unum Patremomni- hymnus. Hymnos autem Latinos, Ambrosius et Hi-
potentem Deum omnes habemus non per naturam : larius, clarissimi viri, composueruntpraecipue.Bene
sed peradoptionem. Videte, fratres, id est conside- autem, cum dixit canticis, subjunxit spiritualibus,
rate quomodo caute ambuletis etordinate vivatis et quia sunt cantica qua: non sunt spiritalia neque in
conversaminiin medio nationis pravae et perversae, laudem Dei cantantur, sicut sunt cantica seecularium
non qua.si insipientcs. idest infidelesqui non habent hominum. Cantica autemspiritaliasuntquae compo-
sapientiam veram in se Christum habitantem, sed suerunt prophetae afflati Spiritu sancto et repleti.ut
ut sapientes fideles qui sapientiam substantialem in sunt cantica Moysi et Annae et Debborae.etlsaiae, et
vobis habetis. Quanta enim distantia estinterlumen C Ezechitc, caeterorumque prophetarum. Hoc vero
et tenebras, inter fidelem et infidelem, tanta diffe-distat inter canticum et psalmum, quia canticum ore
rentia est inter sapientem et insipientem, quia lu- solummodo profertur et decantatur; psalmusautera,
men et sapientia non potest esse in eo, nisi fidem additoquodam instrumento musicae artis,id est psal-
omnipotentis Dei habeat. terio. Cantantes et psallentcs incordibus vestris Du-
Redimentes tempus, quoniam diesmali sunt. Quo- mino. Ideo dixitm cordibus vesiris, quia multi sunt
modo terapus malum quod secundum dispositio- : quicantant ore, quorum raens non concordat voci,
nem Dei semper volvitur mensibus, diebuset nocti- et quimagis attendunt ad sonoritatem vocis,utaudi-
bus. horis, momentisque currentibus? Sicut enim toribus placeant, quam considerent mente quid di-
diciturmala esse domus, quaemalos habitatores ha- cunt. llli vero cantant in corde, quorum menscon-
bet ita dicuntur raali dies, in quibus mala fiunt a
: cordat voci,juxta illud beati Benedicti : Sic stemus
malis hominibus. Quid est quod dicit, redimentes ad psallendum, ut mens nostra concordet voci no-
ternpus ? Id est, vestrum illud facite ; verbi gratia : strie, proomnibusin nonmie
gratias agentes semper
alii vendunt illud, mala operando ad malum suum, Domini nostri Jesu Christo Deo et Patri. Pro omni-
vos rediraite illud avobis, talia opera faciendo, pro bus beneficiis nobis a Deo datis, vel pro omnibus
quibus remunerationem capiatis Quicunque enim Dprosperiset adversis debemus gratias agere Deo
hoc facit quod sibi utile est, tempus redimit sibi et Patri, qui omnibus creaturis est Deus Pater, id est
acquirit, quia suum illud facit, et in suam salutem creator et factor. Et quomodo ? In nomine Domini
illud occupat. nostri Jesu Chri.sti, dicentes ei : Gratias tibi referi-

Propterea, subaudis quia dies mali sunt, nolite mus, Domine, sancte Patcr, qui nos per Filium
fieri imprudentes, sed intelligentcs quse sit voluntas tuum redemi.sti, et viam patriae ccelestis
fecisti et

/)e?.Prudens diciturquasi porro videns. qui a longe aperuisti. Et ideo in nomine Domini nostri Jesu
considerat quem finem sua opera habitura sint : et Christi gratias referre deberaus Deo et Patri, quia
qui scit quid debeat appetere, et quid vitare ; et qui per illura qui mediator est noster, preces et sacrifi-
considerat qucC placeant, aut quae displiceant Deo. cia olferimus nostra, et transmittimus ad DeumPa-
Econtra ille qui inconsiderate et improvide omnia trem, dicentes : Suscipe, Domine, preces populitui
agit et qui non con.siderat ad quem finera opera per Dominum nostrum Jesum Christum.
suadeducat, et quid placeat voluntati Dei, appella- Subjecti inviccm in timore Christi. Sicutauditores
turimprudenset stultus. Unde dicitApostolus Pro- : et subjecti suis praelatis subditi sunt causa obedie n
 m EXPOSITIO TX EPP. S. PAULl. — T\ EPIST. AD EPIIES. 730

ticB debentetiam prnelatihumiliare Aetsolet esse rugatutn.id est plicatum et duplicatum

et reverentiae,sic
se erga subjectos, inquantum vident illos lequalcs })or lora. Est et aliud vcstirniMitum,quodneque ma-
sibi in virtutibus et vitae meritis inquantum autem cuhimneque rugarn habet.utest linteum bene exten-
:

vident iilos erigi in superbiam contra se, et vitia sum.Postresurrectionem siquidem Ecclesiasine ma-
sectari.debent officium suaa prccpositurae ostendere, cula est et ruga, quia erit sine peccato, et extensa
et fortiter redarguere et increpare, quod probari in contemplatione omnipotentis Dei sicut linteum.
potest ex factis apostoli Petri.Qui cum vidisset;Cor- Nemocarnem suam odio habuit, sed nutrit etfovet
nelium centurionem cum omni domo sua humiliter eam^sv-ut et Christtts Ecclesiam. Hoc dupliciter po-
se velle adorare, econtra ille humiliavit se illi, di- trstintelligi, ut sit sensus : suam odio
Sicut carnem
cens : Surge, natn et ego homo siim {Act. x). Ubi au- nemo habet, sic etiam suam uxorem nemo debet
tem vidit Ananiam et Saphiram a via veritatis rece- odio habere, quia do corpore ejus facta est.AIiter:
dere, et vitiis subjacere, potentiam sui officii et carnem posuit hic pro uxore,quaeest exviri corpore
pracpositurce ostendit, solo vcrbo illos interficiens sumpta. Nemo enim carnem suam odio habuit, id
{Act. \). omniain timore Christi sunt agen- est nemouxoremsuam odio debethabere: sed debet
Sed ista
da, id est pro amore Dei, non causa adulationis, nec p illam nutrire et fovcre, sicut Christus tam corpora-
B
patrocinationis, quod quidam faciunt ut possint in- liter quam spiritualiter fovet et nutrit Ecclesiam,
venire gratiam praelati, et ut liberius quae eos de- Membra enim sumiis corporis ejus. Sicut generaliter
lectant operentur. omnis Ecclesia corpus est Christi,itasinguli electo-
Viri,diligite uxoresvestras^sicut et Christus'ditexit rum membra suntcorporis ejus.id est membra Ec-
Ecclesiam et scipsum tradiditproca^ut illamsancti- clesiae. Nonillius corporis membra sumus quodipse
ficaret. Sicut Christus dilexit sponsam suam Eccle- assumpsit in utero virginali, sed membra Ecclesise
siam, intantum ut seipsum traderet Judaeis pro ea quae est corpus ejus.AIius est enim in Ecclesia ocu-
ut eam sanctam faceret per
sanctificaret. id est. ut lus, sicut quilibet praedicator: alius auris. ut bonus
fidem suam, per baptismi sacramentum, per remis- auditor : alius manus, qui est eleemosynator: alius
sionem peccatorum, ita et vir debet uxorem suam pes,qui curam infirmorum etmortuorum gerit De :

diligere, et castam custodire, ut sit sancta : et si carne ejus et de ossibus ejus sumus nos. Duplici in-
necessitas evenerit, debet pro animamsuam po-
illa telligentia accipi pote.st. De carne et ossibusejussu-
nere Sequitur ergo deEcclesia, mundans eam lava- mus,quia sicut nos constamus ex carne et ossibus,
cro aquse^ id est lavacro baptismatis, in verbo vitx, ita et ille verum corpus habet ex carne et ossibus.
id estin sanctificatione sui nominis,perquam sancti- Aliter : in Ecclesia sunt fortes in fide, in opere, in
ficationem accepit homo vitam aeternam. Postabre- praedicatione, qui designantur per ossa, ut fuerunt
nuntiationem enim diaboli, sanctificat illum sacer- ^ apostoli, martyres, et modo episcopiet prjelati; et
dos,dicens : Baptizo te in nomine Patris.et Filii,et sunt infirmi, qui designantur per carnem, qui in-
Spiritus sancti. Et quare hoc fecit Christus ? Quare digent sustentari a fortibus, sicut caro ab ossibus.
mundavit.et quarequotidiemundat inlavacro bapti- Qui fortes et infirmi sicuti membra ejus dicuntur,
smi per invocationem sui nominis ! Ut exkiberet ipse ita etiam recte ossa et caro illius appellantur.
sibi gloriosam Ecclesiam, non Jtahentem peccati ma- Propter /toc,id est.propter hanc dilectionemquam
culam aut rugam duplicitatis mente,«2/^«/?^tf/d/rw- debet habere vir cum uxore, relincpiet liomo patrem
jusmodi, id est aliquid vitii , sed ut sit sancia et etmatrem suam, et adhxrebit uxori sux,^ et eruntduo
immaculata. In praesenti quidem sacculo, una modo incarne una. Quantum ad litteram pertinet, ita fit:
potest dici et esse Ecclesia gloriosa, videlicet quia Rnlinquit homo patrem et matrem et conj ungit se suae
reges et principes hujus saeculi habet subjectos, et uxori,et sunt duo in carne una, id est deunacarne.
continetin se diversos ordines etgradus,tamen sine Vel etiamrelinquit in illa conjunctione concubitus,
macula peccati et ruga non potest esse, quia multi quando simul miscentur, in carne una sunt spiri- :

sunt m ea poenitentes. Et si dixerimus quia pecca- D tualiter autem potest referri ad Christum et ad Ec-
tum non habemus, nosipsos seducim^is,, et veriias in clesiam, qui propter Ecclesiae dilectionem reliquit
nobis non est {Joan. i), Qtc. Non est homo super ter- Deum Patrem, per hoc quod non in forma divinita-
ram,qui faciat bonvin, et non peccet {JII Reg. viii). tis, quae aequalis est Pati'i, apparuit, sed semet-
Quapropter melius est ut referamus ha}c verba ad ipsum exinanivit, et adliEesit uxori suae sanctae Ec-
generalem resurrectionem,quando eritgloriosa,quia clesiae dilectione, et carne quam assumpsit, et sunt
fulgebit sicut sol in regno Patris sui,et erit sine ma- modo duo Christus et Ecclesia in carneuna : quia de
cula pecoati, et sine ruga duplicitatis : quia incor- una carne sunt,etChristus verus est homo, per se ve-
ruptibilis erit in corpore, et incommutabilis in ani- rumcorpushominis,etEccIesiasimiliter.Hiec autem
ma. Per hoc etiam quod dicit sine macula et ruga, primo vates Adam de ChristoetEccIesia prophetavit.
ostendit etiam Ecclesiam ve.stimentum esseChristi, SacrameniumAoc, subaudis quod dixi modo.ma-
juxta quod ei Pater dicit per prophetam : Vivo ego, gnum Sunt sacramenta majora,sunt et minora.
cst. V
dicit Dominus,quia omnibus his velut veslimentovc- Ut ergo Apostolus ostenderet tam secundum litte-
5^zen's(/5a.XLix).Vestimentum enim quoddam solet ram, quam secundum spiritualem sensum, haec de-
habere maculas et quasdam notas ex aUqua tinctione, bere intelligi, ideo subjunxit : Sacramentum sive /
 "31 HAYMOMS HALBERSTAT. EPISC. OPP. iUKiJ 1. — (JOMMEM. BIBL. 732
rDVsterium hoc quod ego dixi, propter quod relin- A est nobis colluctatio adversus illos solummodo, sed
quit homopatrem matrem, etc, magnutn «(,quia
et advei-sus diemones qui j)rincipantur malis homini-
pertinet ad Christum et nd Ecclesiam unde etiam : bus, et potestatem exerrent super illos. regunt illos
subdit E{70 autefn ilico in Chhsto et in
: Ecclesia, potius ad mnlum quam
nd bonum, ipsique appel-
subaudis id esse completum. lantur spiritalia, subaudis djemonia. Nequiti^, hoc
est malitiae,qui morantur in hoc aere. Coeli nomine
CAPUT VL appellatur aer in Scripturis sanctis, unde et aves
Pratres^ de ca-tcro confortamini m Doinino >
' in ca^lidicuntur.Qui, ut prophetjedixerunt etutdocto-
potentia virtutis ejus. Post specialia pracopta quibus res etiam nostri opinantur, ita plenus est daemoni-
adraonuit Apostolusvirosetmulieres.patreset fiiios, bus et malignis spiritibus, sicuti radius solis minu-
dominos et servos, subjunxit illis ista generalia non tissimus atoinis, id est pulvisculis individuis. Con-
solum ad Ephesios, quibus mittebat hanc Epistolam, tra hos ergo pugnandum est nobis potius quara con-
sed ad omnem sexum et ad omnem conditionem et tra homines constantes ex carne et sanguine, quia
dixit : De cielero. id est deinceps, et praeter illa qure quidquid mali contra noshomines machinantur, ab
superius diximus, fratres mei in fide et dilectione, illis suggeritur. et si superavimus illos qui sunt
et qui unura Deum omnipotentem habemus,co/?/b7'- ^ principes militiae, et quorum instinctu vitia carnis
tamini in Domino, et in fide illius, et in potcntia vir- nostrce contra nos saeviunt, tunc facile superare po-
tutis ejus. Nolite confidere in vestra fortitudine.ne- terimus omnes ministros illius, verbi gratia, sicut
que in raeritis vestris,neque inpotentia principum superato principe, exercitus facile fugatur. Quod
hujus saDCuli. sed i}i iJurnino et in potcntia virtutis probr^ri potest ex libro Judith.quo narrante. dicimus
ejus confortamini. quia Holoferne principe militiie interempto, multitu-
Induite vos armaturam Dei, ut possilis stare ad- doexercituum fugam versa est.eta Judaeisfaciilime
in
versus insidias diaboli. In hoc nomine quod est ar- est superata Sed qua?rendum est quomo-
'Judiili x).

matura coraj)rehendunturomnia vasa bellica. lorica do pugnare possumus contra diemones.qui spiritus
videlicet, galea, scutum, lancea, tela, coeteraque sunt ? Xonne omnibus patet contra spiritum armis
instrumenta armorum ; spiritaliter autem quod de- materialibus non posse pugnare, quia spiritus sunt
bemus intelligere per arraaturam Dei? Dominum invislbiles ? Quapropter necesse est ut arraa spirita-
Jesum Christum cujus protectione defenduntar om- lia formentur, videlicet supra memorata.et decerte-
nes electi.etquaminduunt, juxta quodidem Aposto- mus eo raodo quo legiraus {Gen. xxxii luctatum esse
Quotquot
lus alias dixit : in Christo baptizati estis, Jacob cum angelo, orando, jejunando, vigilando,
Christum induistis (Gal. lii). Tunc enira induuntC caeterisque bonis operibus insistendo. ut sicut ille

electi Christum, quando virtutes quse in Christo meruit ab angelo sancto benedici, cum quo lucta-
sunt, per adjutorium illius assuraunt. Quod ergo di- batur orando, ita et nos, superato diabolo, a Do-
c\t: Induite armaturam Dei, tale est ac si diceret : mino benedici mereamur. Casterum quaeri potest,
Induite Dominum Jesura Christum,id estomnesvir- ubi acceperit Apostolus, ut dfemonos et malignos
tutes quas scitisin illo esse, in vobis assumite. verbi spiritus principes et potestates ac rectores tenebra-
gratia : Et ille justus, verus. patiens, castus, man- rum harura, id est hominum infidelium appella-
suetus, appellatus est agnus. et leo. et \itulus in- ret. Deum ignorantium et peccatorum, de quorum
duit vos justitiam, veritatem, patientiam. charita- numero fue)'ant illi quibus quondam dicebat :

tem. castitatem. mansuetudinem : estote agnus. id Fuistis aliquiindo tenebr.T {Ephes. v),id est infideles
est mites : leo. fortes in fide et bono opere contra et peccatores, Deum ignorantes? Ad quod dicen-
diabolum : ostote et vitulus. rnortificantes vosmet- dum. quia ex libro Danielis illud accepit, ubi le-

ipsos cum vitiis et concupiscentiis. ut possitis stare gitur : Principes Gra^corum et principes Persarum
adversus insidias diaboli. Multis modis insidiatur {Dan. X); ex libro quoque Ezechielis ubi dicitur ad
nobis diabolus. Denique insidiatur nobis per malas principem Tyri : Tu signaculumsimilitudinis mpa-
suggestiones. insidiatur per vitia carnis nostrae et^radiso Dei fuisti {Ezech. xxviii): et caetera quae ibi

incentiva malarum delect.tionum : insidiatur per dicuntur de hoc et de })rincipibusaliarum gentium,

ministros suos.per haireticos videlicet et falsos fra- .'Eirvptiorum videlicet, Assyriorum. IdumaBorum.
tres, atque paganos : sed contra hos omnes debe- Xara principes illi, id est daemones, intelliguntur
mus nos viriliter pugnare. ne possimus superari. Po- illis gentibus pracpositi. enim unusquisque Sicut
terat aliquis dicere : Paule.quare prcEcipis nos om- fidelium habet sibi angelum delegatum ad custo-
nem armaturarn Dei induere ? Ad baec ille subjun- diam sui ita et pagani habent malos qui eis prin-
:

xit, quia nobis, inquiens, non est colluctatio adver- cipantur permissione Dei, et sicut Michael praepo-
sus carnem et santjuinem^sed adversus principes et po- situsestgenti Judaeorum vel Christianorum, de quo
testates, mundi rectorcs tenehrarum harum.
adversus dicitur: Et nemo est adjutor meus nisi Michael prin-
contra spiritualia ncquifi^ in ccelesVbus. Carnem et ceps vestrr{Dnn. x : ita habent et gentes in infideli-

sanguinem appellat inisto loco Apostolus omnes qui tate manentes malos principes. Dicamus et altius :

constant ex carne etsanguine a quibus plerumque, Apostolus repletus gratia Dei cognovit per Spirituni
suadente diabolo. impugnantur, et dicit : Quia non sanctura, quiasicut boni reges Israelitarura signifi-
 :

733 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD PHILIPP. 734

cabant Dominum Jesum et principes qui sunt inAlibus : vel etiam quia propter observantiam Evan-
Ecclesia, verbigratia, qualisfuit David qui interpre- gelii meremur reconciliari Deo.
tatur manu fortis sive desiderabilis, aliique quam- Jn omnibus^ subaudis discipulis et certaminibus,
plurimi : et sicut ))Opulus Israel sinnificabat popu- sumetites sculum fidei, in qun possilis omnia tela ne-

lum credentium qui sunt veri Israelit», ita mali re- quissimi i(inea exslin(juere Qu\<\(\u\f\ missile est vel

ges et principes cum suis gentibus, qui contra popu- jacitur, telum potest appellari tamen illud : proprie
lum Dei pugnabant, ut fuerunt reges Ismaelitarum, quod longum protenditur, ut lancea. Nam telon
in
Assyriorum. et Iduma^orum, et Philistbinorum, si- dicunt Grapci longum, unde mustnla dicitur mus
gnificabant daemones, qui principantur paganls et longus. Sicut ergo scutum se tenentem protegit et
haereticis, qui Ecclesiam Dei semper impugnant. tela repellit, ita fides hominem munit, et ab eo dia-
Propterea, subaudis quia non est nobis collurtalio boli jaculaetinfestaliones repeilit,itatamensi fuerit
adversus carncm ct sangu inem^scd odversus principes; bonis operibus adornata. Teladenique diaboli ignea
accipile armaluram Dei, illam quam supra diximus, appoUat suggestionem pravam, qu?e nos incenditad
id est, omnes virtutes, ulpo\sitis resistere indie malo, mala opera agenda, et qua^exstinguiturpervirtutem
et in omnibus perfecti stare^ id est : in omnibus pro- i, fidei.^Ef galeam salutis assumile. Galea in capite po-
speris et adversis perseverate firmi in fide bonisque nitur, omnesque corporis sensus munit et protegit,

operibus. Diem malum appellat pncsens tem})us, non visum videlicet in onulis ; auditum in auribus,gustum
quod per se sit malum, sed quia multa mala in eo in ore, olfactum in naribus, tactum in toto corpore.
fiant. Vel etiam diera malum dicit, diem judicii, in Quid debemus ergo intelligere per galeam, qune, ut
quo omnes mali damnabuntur. dixinms, omnes sensus corporis protegit? Dominum
State ergo succincli lumbos vestros in reritatern. Jesum Christum et protcctionem illius per caput ;

Lumbos succingimus, cum luxuriam refrenamus. vero mentem, quia sicut capite reguntur membra,
State, inquit, in fide, in bono opere, et restringite ita cogitationes mente disponuntur. Ponamus igitur

lumbos a luxuria, ubi maxime viget et hoc in veri- galeam in capite, id cst protectionem Christi recon-
tate facite, non in mendacio, neque per hypocrisim, damus in socreto mentis nostra^, habentes in illo
neque ut laudem hominum capiatis vel in veritate ; fiduciam, non in nobismetipsis, et ipse tuebitur
dicit, quasi pro amore nominis Christi, qui est veri- omnes snnsus nostros, ne a diabolo hoste antiquo
tas. Induti loricam justilise. Recte justitia loricse possint vulnerari ; et gladium spiritus, quod est ver-

comparatur, quia sicut lorica multis circulis con- bum Dei, subaudis assumite. Gladius Spiritus sancti
texitur, ita justitia multis virtutibus constat Aliter intelligitur verbum Dei, ut Apostolus ait, id est

justitia etenim loricff; potest comparari, quia sicut C doctrina et scientia divinarum Scripturarum, quae
lorica pectus munit, ventrem stringit, femora prote- perSpiritum sanctum nobis tribuitur. Idcirco autem
git, ita justitia superfluas cogitationes quoe in pectore gladiusappellatur, quiasicutigladiofuganturhostes,
versari solent, repellit, ingluviem ventris stringit, ita per cognitionem divinarum Scripturarum possu-
luxuriam quoque comprimit. mus fugare omnes insidias et omnia machinamenta
Et calceati pedesy subaudis sint vobis, in pr^vpara- diaboli, appetendo illa quae Scriptura docet, et
tionem Evangelii pacis : et est sensus : Sicut ille qui vitando quae prohibet : non solum daemones per
et
calceatos habet pcdes, serpentes spernit, spinasque ejus cognitionem et adjutorium Dei possumus su-
omnemqueasperitatemvitaepronihilo ducit,itaetvos perare, sed etiarn auctoritate illius haereticos con-
diabolum serpentem antiquum, spinas quoque, id est vincere, et errorem illorum destruere.
punctiones passionum, omnemque asperitatem vitae Gratias., id est fides et remissio peccatorum, sit

hujus contemnite, et liberi ad praedicationem Evan- vobis 1)1 incorruptione, id estin integritatect/m omni-
gelii incedite. Aliter : per calceamenta quae ex mor- bus qui diligunt Dominum Jesum Christum. Aliter :

tuis animalibus fiunt, debemus intelligere dicta et Gratia, id est fides et remissio peccatorum, societas
exemplasanctorumpatrumpraecedentium.CalceatoSy>.aeterna sit vobis cum omnibus sanctis in incorru-
ergo pedes habemus, cum dictis et exemplis praece- ptione, hoc est in generali resurrectione, ubi acci-
dentium patrum muniti, securi ad pra^dicandum pient omnes electi incorruptionem in corpore et im-
Evangelium pacis accedimus. Evangelium autem mortalitatem in anima, fulgentes sicut sol in regno
pacis dicitur, quia ibi continetur pax quam Christus Patris sui. cum quo felices in saecula saeculorum ma-
apostolis commendavit, et in apostolis omnibus fide- nebunt. Amen.

IN EPISTOLAM PAULI AD PHILIPPENSES,

ARGUMENTUM. ter autem omnis terra Graecorum Graecia vocatur a
Philippenses sunt Macedones,id est Graeci Graecia . Graeco rege, ut Servius dicitHi Phlippenses post- :

enim a diversis i'egibus diversa nomina sortita est. quam acceperunt verbum praedicationis ab Apostolo,
Vocatur enim Macedonia a Macedone VQge., et iEma- fortes in fide fuerunt nec receperunt falsos aposto-
thia ab iEmatho, et Thessalia a Thessalo generali- : los, sicut in argumento ostenditur.
733 HAYMONIS HALRERSTAT. EPISC. OPP. PARS I - COMMENT. BIBL. 736
CAPIT PRIMUM. A nant. non est necesse cnm ma?roro orare, sed gra-
Paulus. Qwaro posuit nomen siium in prin)ordio tiasDeo reddere pro his vero qui labuntur, cum
:

Epistolae ? Ut majoris auctoritatis esset Epistola. gemitu et ina?rore est orandum.

Sic nnmque solitisunt agere reges et principes. Supcr conuuunicatione vcstra.id est, ^e comnm-
Quare non servavit m<jrem suum. ponendo nomcn nione quam habetis nobiscum, vel quia recepistis
apostolatus sui in Epistola hac, sicut in omnibus, Evangelium et particijmstis fidei ejus vel etiam de :

pneter ad Hebi-aeos? In qua ideo pi-aetermisit,

in illa comrnunione et participatione, qua nobis participa-
neutilitaslectionisdifTerretur.Philippensesergo.ut stis in praedicatione, quia prsdicatis jam sicut et
di.ximus, postquam per illum crediderunt, non dn- nos, a primo dic, id est a primordio fidei, fratrc^
bitaverunt quinip.se esset Apostolus et magistergen- confUlimusin Domino Jesu, cjuia qui capil in vobis
tiuni,ideoque non tuit necesse ut eis scribens, apo- opus bonum, id est Christus qui dedit vobis initium
stolum se nominnret. Corinthii vero, seducti a falsis fidei et bome conversationis, dabit el perseveran-
prophetis, rece.^serunt a fide, et dubitaverunt illum tiam usque diem mortis,
in vel usque ad diem ju-
esse apostolum a Deo electum et missum, dicen- dicii per successionem.
tes : Vere Paulus non Christum in carne, ne
vidit Sicut cst mihi justum, idest justum est mihi hoc
que ejus doctrina est vera. A quo necesse duxit se B intelligere devobis, quiapermanebitis in fideChristi,
apostolum nominare, inquiens Paulus apostolus ; et ideo debeo gaudere et hoc sentire, id est intellige"
non ah liominibus, ncque per hominem ,sed per Jesum re, eo quod habcam vos in corde et in vinculis meis,
Christum et Deum Patrem {Galat. i). Sciendum subaudis vestri rftminiscor.
etiara beato Paulo revelatum esse per visum quod Testis cst mihi Deus quomodo vos cupiam in visce-
Philippensibus verbum Dei deberet pra^dicare. Nam ribus Jesu Christi. Yiscera dicuntur filii : et viscus
apparuit ei, ut legimus in Actibus apostolorum {cap. dicitur quidquid intra corium est. Ideo duobus modis
XVI). virMacedo, deprecans eum et dicens : Trans- intelligitur. Cupio, inquiens, oranes vos filios Dei
iens in Macedoniam, adjuva nos. Qui vir angelus Dei esse, vel cupio ut ipse sit teraplum vestrum. et vos
fuisse creditur illi genti positus a Dco. Et Timothcus. comraunicantes corpori et sanguini ejus maneatis in
Quare interponebat nomina discipulorum in Episto- illo.
lis suis ? Ut majoris auctoritatis esset, secundum
Et hoc oro ut charitas vestra, et caetera, id est,
quod Dominus dixit Jn ore duoruni vel trium te- sicut fides habet initiura, habet
:
increraentum et
stium stct ornne verbum {Dcut. xxvji), et ne aliquis perfectionera, ita charitas. Oro, inquit, ut non so-
diceret, in mendacio ista excogitata sunt, vel etiam lura in Deum et proxiraura, sed etiara ad iniraicos
complebat ipse Apostolus quod docuerat dicen? :5?Cextendatur charitas vcstra, in scientia, subaudis
cui revelatum fuerit sedrvti oliquid, prior taceat (! legis, et in omni sensu, id est doctrina Evangelii, ut
Cor. XIV). Nam quando dictabat Epistolas, oranes probetis, id est intelligatis majora de Deo, ut sitis
discipuli ejus aderant et si alicui illorura alia re- sinceri, id est peifecti in
:
Deo, et fide, et in omni bo-
velata essent, quae ipse non dicebat, aut aliter quam nitate. Sinceris materiaest solida et firma, quae nul-
dicebat, quia idem Spiritus sanctus erat in discipulis, lius rei varietate maculatur, ita debet et fides solida
qui et in raagistro : sicuti ab ilio dicebatur, ita po- esse. Sine ojfensa, id est. sine offensioiie, in dicm
nebat ordinem, non invidens bonus magister
ille in judicii, repleti fructu justitix, id est, sitis repleti
suis discipulis, et insuper noraen illius ponebat in omnibus virtutibus, de quibus dicit Apostolus : Fru-
exordio cura suo. quia partem ejus habebat.5^/'rw5. ctus aittem Spiritus est gaudium, pa.T [Gal. v), etc.
Sicuti gloriabatur aliquis consulum servum se esse In gloriam laudem
ct Dei, ut gloiificetur Deus in
imperatoris, ut Androraachus servus Octaviani, ita Dominus Jesus
vobis et laudetur, per quem omniu
et Apostolus, ut ejus Epistola firraior esset, dicebat bona habemus.
se servum esse Christi, omnibus sa)ictis, id est om- Scire autem vos volo, fratres, quia quas circa me
nibus sanctifjcatis in baptisraate, et in ca sanctifi- sunt, iiiagis ad profectum vcnerunt Evangelii. Sciens
catione manentibus, qui sunt Philippis cum c^^mr- D beatus Apostolus Philippenses contristari de suistri
pM, id est cum presb^teris : quia una civitas non bulationibus et condolere de suis infirraitatibus, no
potest habereplures episcopos. Philippis est civitas illi deficerent in fide audientes eum talia pati, scri-

Graecise. quara tedificavit Philippus pater adoptivus bebat eis dicens : Scio quidem vos compati afflictio-
Alexandri, vocans eam noinine suo Philippis; et dia- nibus meis, sed innotescere vobis volo quia qwe
conibus, subaudis sit salus et reinissio peccatorum. circa me sunt. vincula videlicet, carcer et cippus,
Gratxas ago Deo meo in omni memoria vestri, id magis ad profcctum, id est, ad utiiitatera et augmen-
est, in meraoiia fidei vestrae, in qua solide perma- tum sunt Evangelii, quam ad conti^arietatem. Ita ul
reddo Deo vel memor vestri semper
netis, gratias vincula mca in Christo, id est, quae non pro aliquo
in meis oratiombus gratias ago illi, qui vos confir- alio crimine sustineo, sed propter Christura, mani-
raat semper in fide. festa fierent in omni prsetorio et in OBtcris omnibus
Cum
gaudio, subaudis spiritali, dcprecationcm fa- locis. Praetor dicitur a prcceundo et quasi praeceptor,
dens, non cum mcpi-ore. Pro illis qui in fide perse- quia pr?ecepta dat populo. Prsetoriura autera dicitur
verant et fidem quam tenent, bonis operibus exor- quasi pracceptoriura, eo quod ibi practores sive prae-
737 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULl. — IN EPIST, AD PHILIPP. 738

ceptores et praefecti sedeant ad discutiendn nvr?V?'r! A moveor in tristitia ? Siveper occasionem, id est, per

et praecepta danda.Veniente ergo beato Apostolo Ro- invidiam et non sincere, sice per veritatem, id est
mam, vincto pro Christi nomine, cum esset retru- bonam voluutatetn et charitatem, el in hjcgaudeo,
sus in carcerem, in domo imperatoris. et coepisset id est quia Christi nomen pcr bonam voiuntatem et
docere, infirmos curare, multa miracula patrare, ex cliaritate pricdicatur, sed et gaudebo, subaudis
multi crediderunt in tantum, slcut beatus Hiero- propter hoc : quia illis non invideo.
nymus dicit, ut domum persecutoris Xeroniseccle- Sciu enim quia pruvenicl milii hor ad salutem.
siam faceret Redemj)toris. Tunc manifestatum est Hoc eniin proveniet mihi ad salutem, id est ad vi-
in ornni praetorio, id est, imperatori, omnibusque tam aiternam, quod sustineo pro Cinisti nomine :

consulibus et principibus, et in omnibus locis pro- velquiaillis mala non opto qui mihi invident et :

pter Christum illum talia sustinere. Et plures e fra- mihi tribuhitionem excitant, El subministratiunem
tribus, id est ex credentibus ia Dominu, id est,per Spiritus Jcsu Chrisli, id est auxihum ministrante et
Dominum, cunfidenlesinvinculis meis^ id estexem- praebente mihi Christo et Spiritu sancto.
plo vinculorum meorum confortati, cum
Secundum exspeclationem ct spsm meam. Exspec-
vidissent
talia pati beatum Apostolum, omni formidine rnor- tatio et spesunum est quia spes est exspectatio fu- ;

tis repulsa, exetnplo vinculorum ejus confortati at-Bturorum bonorum. Et beatus Apostolus certus erat

que corroborati, coeperunt audacius verbum Dei quod mcrcedeni erat accepturus yeternae retributio-
praedicare sinc timore. nis : propter hoc quod sustinebat pro Ghristo, etde
Quidam quidem et proplerinvidiam et contentio- hoc etiam exspectabat mercedem, quia suis invidis
nem^quidam aulcm et prupterbunam voluntatem.Ui persecutoribus bona optabat. Quia in nullo cunfun-
quatuor modi qui sequuntur in duas species.sicuti dar, id est, in nullo horum qnae illi agunt, ut mihi
doctoiibus videtur possunt redigi Prima videlicet : persecutionem majorem ingerant : vel quae sustine-
et ultima species pro una computata, dua^ vero me- bo : jam positus in vinculis nonerubesco. Sed in om-
dicc simiiiter pro una.Sed tentemus persingulas sti- ni fiducia, id est in omni fide mea, sicut semper, et
lumtrahere. Quod dicit primum quidein propter in- nunc magnificabitur Christus in corpore meo, sive
vidiam et contentionem, subaudis Christum annun- per vitam, siieper mortem. Si tormenta sustinuero,
tiant unum esse. Erant quidam ex Judaeis creden- omnes qui audierint, dicent, INIagnus est iste Deus,
tibus atque gentibus qui invidentes beato Apostolo pro cujus nomine servi ejus non timent mori.
quod ipse dicebatuj'solus magistergentium et prcg- iVi/i/ autem vivereChristus, idest, si vixero, Chri-

dicator, dicebant Nunquid Paulus solus dicitur stus mihi vita est vel si vixero. perpraedicationem
: :

magistergentium? Nos doctrinam habemus, prtfidi- C meam corpus ejus augebo. Et mori lucrum. Si
cabimus sicut et ille, ut appellemur magistri gen- sub poenis m.ortuus fuere, maximum lucrum est
tium. Et hoc agebant, quia volebantcontendere cum mihi, et magis ac magis pra?dicabitur. Vei lucrutu
illo. Secunda species est Quidam propter bonam est mihi ffiori, quia, si mortuus fuero maximum
:

voluntatem, id est, bonam intentionem, cupientes lucrum percepturus sum, id est vitam aiternam.
salvare alios sicut et ipsi salvati erant. Tertia spe- Vivere in carne, hic mihi fructus est operis, quia
cies est Quidam ex charitate, subaudis qua dilige- quo amplius vixero, mercedem meam augebo. Et
:

bant Deum, cupiebant alios salvare et ex charitate- quid eligam ignoru, id est, utrum m(>rtem appetam
quadiligebant Apostolum, volentes eiadjutorium in an adhuc in catne manere optem. Est autem sic
prccdicatione praebere. Quarta species est Quidam distinguendum. Et quid eligam ignoro, cumChristo
:

ex contentione, non sincere. Sincera res est solida esse, multo magis melius. Cum dixit multo magis

et firma. Et erant quidam quipraedicabantnon sin- melius esse dissolvi ei cum Christo esse, et subdit
cere, id est, non pura conscientia, quia propter permanere in carne necessarium, ostendit quid ma-
commoda praesentis vitae, et propterlucra tempora- gis eligat, et bonura quidem esse manere hic, sed
lia praedicationi insistebant, utitaasubjectis cibum y. melius et optimum manere cum Christo
et vestimentum acciperent, dicentes Dominus ordi- : Et hoc confidens scio, quia manebo, id est, confido
navit qui Evangelium annuntiant de Evangelio vi- et credo, quia manebo quandiu Domino placuerit,
vere (I Cor. ix). Et propter contentionis occasionem et permanebo, id est, usque ad perfectionem etcor-
non cessabat Apostolusposilusin carcere, sedetiam roborationem fidei vestrae manebo umnibus vobis ad
discipulos suos pertotum orbeni mittebat praedicare. profectum vestrum, id est ad \}\\Vvi2Xexn,et gaudium
Volebant quidam ut occideretur, ut dum ille occi- fidei, id est, ut ego et vcs gaudeamus de vestra fide.
sus esset, liberius possent illi exspoliare suos audi- Ut gratulatio vestra, id est, ut gaudium vestrura,
tores. abundet in Christo Jesu in me per mcum adventum
Scientes quoniam in defensione Evangelii positus iterum ad vos. Gratulari est congaudere et gratias
•su?n, id est in ea defensione quam paulo superius referre, et sensus Ut vos, inquit, gaudeatis
est :

diximus. Non sincere, id est non pura intentione, de nieo adventu et gratias referatis Deo, qui vobis
existimantes se pressuram, id est persecutionem rae mcolumern reddidit liberatum a vinculis.
majorem, suscitare vinculis meis. Tantum^ id est tantumrnodo, digne in EvangeUo
Quid enim, id est Quare contristor, aut quare
: Christi conversamini, id est, vivite et perseverate.
 r39 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. — COMMENT. BIBL. 740
Dlgne Christum secun-
in Evangelio convei-sari est A quaM-ere, sed aliorum. Utilitas enim multorum
dum quoii Evangelium docet, credere, docere. se- multis prodest ; unius vero, tantiim uni prodest.
cundum ejus pi-aecepta vivere et quie promittit spe- Sed et ea qux alioruin, id est, qu;i! ad multorum
rare. et ex mandatis ejus omnia agere. LH siie cum utilitatem pertinent qUiXMere debemus.
vent^ro el videro vos, subaudis gaudeam de vestra fJoc eniui scntite in vobis, hoc est, intelligite et
fide. Quia siatis, perseveratis, solidi estis, m uno sapite et complete in vobis, quod intelligitis in
Spiritu, in una volunlate. Unde in Actibus aposto- Christo esse completum, quoil ct in Cliristo Jcsu,
lorum Lucas, dicit. Multitudinis crcdcniuDn rrat cor id est. sicut Christusnon quaesivit sua, sed nostra,
unum et animti una {Act. iv), id est una voluntas, itanos non solummodo nostra quieramus, sed alio-
una fides. UnanimeSy id est in uno spiritu, co//a^t)- rum. Qui cum in forma Dei esset^ id est, in aequa-
rantfs, id est, simul laboranles in fide Evangelii, litate paterny? Divinitatis, consubstantialis et co-
bene vivendo, recte credendo et docendo. a^qualis in omnibus illi, fion rapinam arbitratus cst

Et in nullo lerreatni/ii^ tacto vel negotio. Terrea- asc sc a:qualcm Deo. Rapina est quando quilibet ho-
raini dicit, id est paveatis minas et errores haere- mo alienam rem perviolentiam sibi usurpat,quae illi

ticorum paganorum, talsorura Christianorum, quia non competit. Et Dominus Jesus rapinam non fe-
afllictio qua vos tribulant, ad damnationem estillis, gcerat, quando dixit separemesse Deo Patri etaequa-

et vobis ad prieraia leternai lemunerationis. Qu.r^ lem dicendo, Eyo et Paler unum sumus {Joan. x).
subaodis afnictio et tribulatio vestra, illis est ad Nisi in veritate esset Filius Dei, acqualis illi non
damnationem. Et hoc illis a Deo fiet ad damnatio- essct in omnibus. Prsecursor vero ilUus quando
nem, et vobisad salutem.Aliter Hoc. inquit, a Deo, dixit, Jon sum Cfiristus {Joan. i), interrogatus a
:

subaudis concessum est vobis, ut pro ejus nomine sciibis et Pharisa^is et populo, si dixisset, Egosum
talia patiendo perseverare possitis, ut palmam raar- Ghristus, rapinam fecisset. Simon ergo magus rapi-
t^rrii obtineatis, quod non concedit nisi amatoribus nam fecit, quando, cum esset filiusdiaboIi,dixit(,4c/.
suis, quos ipse amare se facit. Sed ut eliam pro illo VIII) Ego sum filius Dei, ego sum paracletus, ego
:

patiamini, id est pro illo patiendo perseverantiam sum filius Dei. S-^d semctipsum exinanivit^ id est,
habeatis et postea palmam obtineatis. Idem certa- humiliavit, et quasi contraxit et minoravit. Exina-
men habentes, id est agonem contra ha»reticos, pa- nitio est, quando res magna etincomprehensibiiis,
ganos falsosque Christianos. Si necessitas fuerit. in parvaformula comprehenditui'. Verbi gratia: Si
sustineatis qualia sustinui apud vos, quando verbe- quilibet artifcx totius mundi machinam, et quae in
ratus sura pro muliere pythonissa, a qua spiritum mundo habentur, homines, bestias, volucres, mon-
raalignitatis exclusi, quae magnum qutnstura prjesta- ^ tos, arbores, civitates, flumina, pisces, in parvis-
bat dorainis suis. sima formula ad coraparationem magnitudinis mun-
di voluerit coraprehendere in pictura vel cera,illud
CAPUT IL est exinanitio. Sirailiter Verbura Dei Patris, quod
Et nunc audistis ds me^ subaudis quae sustineo ubique est per invisibilitatem Divinitatis suae,quan-
Roraae positus. do in parva forma hominis dignatus est apparere
Implete rjandium meum ut idem sapialis, id est, visibilis, quasi semetipsum exinanivit et hurailiavit,
quod sapimus in fide, in opere, in doctrina, vel atqut; (ut ita dicam) quodamraodo contraxit. Est
unara voluntatem habeatis, eamdem charitatem ha- enim su[)ra oninia, extra omnia, infra omnia, et
bentes, unanimcs, id est, uniusvoluntatis, idipsum quidquid est, inti-a ipsuni est. Verbi gratia : sicut
sentientes, id est, sapientes quod nos sapimus : vel beatus Augustinus dicit, dans similitudinein ex
quod intelligitis de fide sanciae Trinitatis, qui sa- spongia, et mari, comparans spongiam mundo posi-
pientiores estis, facite ut vestro studio et prae- tara in medio maris.et comparans mareDivinitati.
dicatione minus capaces idipsum sapiant. Sicut, inquit, spongia posita inmedio maris etflu-
Niliil per contentionem. Omnem hic prohibetcon- minum, undique habet aquam, supra, intra, un-
tentionem, et voluntariam et necessariam. Conten- D dique et per medias latebras penetratur, itaroundus
tiosi erantapud Philippenses, qui contendebant de comparatione Divinitatis quasi nihil est, et ita cir-
quaestionibus legis, et de genealogiis : hoc ideo, ut cumdat et penetrat Divinitas omnia, sicut raare
dum alios superabant, ips-i gloriosi apparerent. AV spongiara. formam servi accipiens, id est, in veri-
que per inanem gloriam, id est vanam, sed in humi- tate hominem suscipiens. //i simililudinem hominum
litatesuperioressibi invicem arbitrantes. Omnes enim factus. Hic sirailitudo pro ipsa veritate ponitur, id
debemus nobis meliores et snperiores existimare : estjVerus homo factus, quia Verbum caro factum est

et si videamus aliquem aliquovitio mancipatum esse {Joan. 1) id est,Deus homo factufi eat.Et habitu inven-

et taraen aliqua viitute pollere. propter unam virtu- tus ut /(O/yio. Multis modis habitum dicimus. Estau-
tem quam habet, debemusnobis illura praeferre : ot tera habitus accidens nobis, qui rautat illura cui
si non videamus ii» illo aliquam virtutem, potest ta- accidit, sed non mutatur sicut est sapientia quae
:

men habere aliquod bonum quod nos lateat. mutat homJnem quem de stulto velstolidofacitesse
Non qu3B sua sunt singuli considerantes. Non so- sapientem, sed ipsa non rautatur. Est habitus se-
lammado sua comraoda et suam utilitatera debcnt cundo modo qui mutat hominera et mutatur, sicufc
741 EXPOSITIO IN EPP, S. PAULI. — IN EPIST. AD PHILLIPP. 742

est cibus, qui de exilitate atquo languore mutat nos A Itague, charissiini mn\ in fide et dilectione, sicut

in robur et valetudinem, et tamen ipse rnutatur senper o6cf//.s//,v,subaudis Domino et mihi, non ut in
comestus a nobis. Est habitas tertio niodo, qui nec prwseiitia iiiei lanlura id est sicut semper obedien-
mutat neo rautatur sicuti annulus positus in digito, tes fuistis in piiesentia mea, cum apud vos essem,
qui niodus rarissime invenitur. Quartus modus est, sed inulLo ma<jis obedite nunc verbis nostris in ab-
cum ea, quoe accidunt, nec mutant, nec mutantur, sentia. Multi suntenim qui in pra^sentia oi)edientes
sed tamen aliam speciom et formam accipiunt, sic- sunt, et in abscntia inobedientes exsi.stunt, sicut
ut vestis quai aliam spociem habet complexa sive servi qui ad oculum serviunt. Cuin metu, subaudis,
complicata, quam induta. Qui modus congruit huic cordis, et tremore, subaudis corporis,m/r«//i salu-
comparationi. Non sicut vestis cum induitur adhae- tem operamini^ id est, vitam ccternam -pj-ocparate
ret quidem corpori, sed non mutatur a sua natura, vobis.
ut semijer vestis non permaneat, iicet aliam spe- Dcus est enim qui in vobis operatur, Ne videretur
ciem et majorem honoiem assumatquam antea ha- Deum a no.stra salute excludere, et quasi sine Dei
buisset, ita Vcrbum Dei Patris assumendo homi- auxilio salvari possimus, sui)junxit Deus est enim :

nem, non est mutatum in hominem, neque ipse p fl^ii in vobis operatur, etc. Oimie ergo bonum quod
homo assumptus est a verbo, mutatus est in Verbo, liabemus, tam bona voluntas, quod bona operatio,
licet aliam speciem assumpsisset in }ioc quia ma- non est a nobis, sed a Deo. Sed qu'jestio est Si :

joris honoi"is et dignitatis exstitit quam aliquis ho- ipse dat voiuntatem et possibilitatem, qua mercede
minum, quia speciosus fuit forma prw filiis homi' digni sumus? Piaevenit nos siquidem gratia Dei et
num (Psal. xLiv). misei'icordia,et nos debemusobedire voluntati iliius,
IIumiliaviL semciip.mm factus obediens usque ad etipse postmodum datpossibilitatem.Debemus ergo
mortem. Factus obediens Deo Patri, cujus voiuntas nos obtemperando obsecundare ei, et dum jungi-
fuitut redimeret genus humanum, et non solum mus voluntatem nostr^am et obsequiura voluntati et
Patri,verum etiam et matri, utin Evangelio habe- possibilitati illius, laudandut> est ille qui praevenit,

tur, quia venit Nazareih., ct eral subditus illis [Luc. et qui possibilitatem pra^stat atque perseverantiam,
11) Mortcui autem crucis. Ideo crucifixcrunt eum, ut nos digni simus mercede a^terna. Et velle, id
quia omnibus mortibus ScBvior est mors crucis, est, bonam voluntatein habere, et perficere^ pro
propter longum cruciatum. Si enim gladio trans- bona voluntate, id est ut semper quod bonuni est
verberassent eum, cito finiretur, vel, sic placuit ei velimus.
ut quia per lignum peccavit homo, per lignum re- Omnia autem facite siiie murmurationibus,su.h~
dimeretur. Q audis bona, qua3 Evangelium praecipit, sine mur-
Proptcr quod, suhaudh tormentum, vel propterea inurationibus, id est, ne dicatis Gravia nimium :

quia obediens fuit Deo Patri Deus Pater e.valtavit sunt qucie Deus prcecipit. Sine ha^sitationibus, id est
illum, hominem assurnptum a verbo, tertia die a dubitationibus : id est, ne dubitetis in fide, nec de
mortuis suscitando, et quadragesimo die ad coelos his quaj Evangelium promittit.
sublevando, vel supra omnia constituendo, et do- Ut sitis sinc querela. Id estsino reprehensione ; et
navit illi nomen, cjuod csL su}>er oiniie nomen.Quod simplices sicuL litii Dci. Sicut Deus simplex est, ita
noinen dedit Ut Fihus Dei vocaretur et esset,
illi ? filii ejus puro et simplici corde debent incedere. Sine
qui Filius liominis erat, secundum quod in die ba- reprehensione. Id est, sinecrimine in medio nationis
ptismatis innotuit paterna vox, inquiens : Ilic est pravw et pcrcersx., inler quos lucetis. Quando Apo-
Filius meus dilectus {Malth. iii). Similiter in mon- stolus ista scribebat Philippensibus, necdum adhuc
te. Veletiam nomen dedit illi quod est superomne renati omnes erant neque lideles, sed raulti erant
nomen ut Jesus vocaretur, id est salvator. Licet infideles et lia^retici falsique Christiani. Inter cj[uos

enim legamus homines in Genesi, et angelos in omnes tucetis.OpVdhal Apostolus ita illos qui fideles
libi^o beati Job, filios Dei appellatos esse, tamen erant vivere, ut sicut sol fugat tenebras,et lunacce-
nullus illorum appellatus est salvator : nequeFilius D teraque sidera illuininant noctem, ita ilii lucendo
Dei proprie, sed abusive, quia nemo illorum potuit fide, opere, et doctrina, tenebras erroris et nebulas
genus humanum salvare, nisi ille solus. Ut in no^ infidelitatis suo exemplo et doctrina de cordibus in-
mine Jesu,id est in invocatione nominis Jesu, omne fidelium fugaveut.Sicut luminaria.Sol, luna et cae-
genu flectatur,ideiit omnia genera hominum subje- tera astra. In mundo. Vel in hac vita.

cta sunt ei, coelestium, id estangelicarum virtutum, Verbum vitx continentes .\d estfidem rectam qua
terrestrium, id est hominum et creaturarum, et in- illiusVerbimemoriara,de quo dici-
vivit justus; vel,

fernorum, id est daemonum et animarum quaein in- tur : Inprincipio erat Verbum{Joan. \). Ad gloriam
ferno habitant. Aliter Omnia ccelestia et omnia
: meam in dieChristi.Quia. vobis praBinium erit,si ita
sub terris, quee in inferno esse dicuntur, ejus ju- vixeriiis, et mihi gloria in die judicii, qui verbum
dicio et nutui et imperio serviunt. Et omnis lingua vita} vobis ministravi. (^</m non in vacuumcucurri.
confiLeatur, id est omnis homo coniMeatur quia Do- Subaudis de loco ad locum praedicando. Neque in
minus Jesus in gloria est Dei Patris, in sequalitate vacuum laboravi corporeae linguai iastantia. Et hoc
potestatis et natura Divinitatis. ad gloriam meam.
 i43 HAYMONIS ilALBEUSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 744

Sed et si immolor. Id est interficior a Nerone. A bitabatutrum decollantlus esset a Nerone, aut di-
Nero ipse fuit sacerdos Petri et Pauli, quia ipse mittendus liber de carcere, ideoque dixit Cum co- :

niactavit eos : mactavit quidem, sed non obtulit, gnovero quid mihi evenerit. Si de carcere incolu-
quia i()si seipsos obtulorunt.5///»ri2 sacrificiinu.GaU' lumis exiero, mittam eum ad vos.
t/to.Quia vos olituli sacrificium Deo. Et siiper obse- Confido autem in Domino quoniam et ipse citovc-
quium fidei reslrar. Etsupracultuni fidei et religionis niam al vos. Sciendum tamen quia postmodum ip-
quem vos docui. Beatus Paulusqui Philippenses ab se non venit ad eos.
infidelitate liberavii.et inbaptismatea peccatis pur- .\cccssarium autem e.ristiinavi Epaphroditum mit-
gando sanctificavit, ipse utique obtulit eos et sacri- ieread vos. Quia Timotheum non possum mittere
ficium ejus ipsi fuerunt. Obsequium etiam appellat quousque cognoscam quie circa me sunt,puto neces-
cultum et religionem, et alibi : Riitiunabile sit obse- sarium esse vobis mittere Epaphroditum qui Epa- :

quiuin vestrum (Ro)n. xn), etestsensus Et si (in- : phras appellatur alio loco, sicut Lucius,Lucas.Apo-
quit) interficior a Xerone, non sentio pojnas.neque stolus enim non curabat de proprietate nominum.
pertimesco mortem, congaudens omnibus vobi^,pvo- Cooperatorem, id est simul laborantem in pra^dica-
pterea quia vos sacrificium obtuli Deo, et quia vos tione. Etsocium sive coininilitonem, in castris Dei
docui religionem lidei. -D pro fide. Vcstru)n autc)}i Apostolu))i
vel qui ad vos ,

Idipsum autem et vos gaudete. Id est, sicut ogo a me mittitur, vel quem vos de vestris elegisti in
gaudeo de vestra fide, ita et vos congaudete de meo apostolum mittendo illum ad me. Et ministrum nc-
proemio quod percepturus sum pro vobis. ccssitatis )nca', et desiderii qui mihi jam posito in
Spero autem in Domino Jesu Christo Timotheum, carcere ministrat quae necessaria sunt, et insuper
etc. Timotheus erat discipulus Apostoli, omni fide pricdicationi insistit.Apostolum autem ilium vocat,
atque doctrina atque operibus bonis adornatus, et quia ab illo missus est. Omnis enim qui mittitur
per hoc Apostolo admodum charus, in tantum ut Apostolus vocatur.
unanimis dicatur esse illi, id est, unius voluntatis. Proptcrea quod audieratisillu)n infirmatu)n : na)n
Habebat tamen et alios eodem affectu diligentes, ut ct infir)natus cstusque ad mortem, sed Deus mfsertus
erat Titus, Lucas,Clemens et alii sed quando hanc ; csi cjus, subaudis quia revocavit eum de faucibus
Epistolam misit illis, non habebat secum de perfe- mortis ad vitam. Non soUrm autem ejus, subaudis
ctioribus nisiistum : omnes eniin erant causa prai- misertus est, veru))i etiam mei imsevtus est. Quare?
dicationis dispersi per diversa loca, ideoque dicit ne iristitia))i mortis ejus super tristitiani infirmita-
neminem habere tamen unanimem. ^ tis ejus haberon Beatus Apostolus dolebat de in-
se in pra^senti
Vel poterat esse ut Timotheus plus omnibus disci-^' firmitate Epaphroditi. Sed si ille ab hac luce mi
pulis ejus Philippenses diligej-et. Ciio. Id est, in grasset, super tristitiam infirmitatis habeiet tristi-
proximo. Me miitere ad vos, ut et ego bono animo tiam mortis ejus.Velquia ipse in vinculis astrictus
sim. Id est tranquiilo et securo animo sim. Cognitis tenebatur, si contigisset Epaphroditum mori, qui
quz circa vos sunt Id est, dum cognovero per illum
. ei necessaria procurabat, super triiititiam vinculo-
quae circavos aguntui', tam in fide quani in conver- rum haberet tristitiam de morte illius.

satione. Ut viso co iteru))i gaudeaiis. Gaudium Apostoli

Neminem enim habco. Subaudis modo apud me. gaudiumerat Philippensium,sicut tristitiaejus tris-

Qui sincera^d e.st pura et firnia, affcciionc pro vobis titia illorum :similiter tristitia Philippensium tristi-

solliciius sit. Et ea voluntas quaj erat in Apostolo tia erat Apostoli, et Icctitia illorum la^titia illius : sicut
erga Philippenses, erat et in Timotheo. Ideo dicit : \\iSQ.(\\xQY'di''Gaudcic cu)n gaudentibus, et fletc cum
yeminem habeo ta)n unani)nem^ qui eamdem men- fleniibus {Ro))i. vii), ct cgo sifie tristitiasim., subau-
tem gerat erga vos, et pro vobis ita sollicitus sit. dis cum cognovero vos laetificatos illius prcesentia :

Ideoque ille mittendus est, qui et mihi est charissi- et cum per illum agnovero qua) circa vos aguntur.

rnus curam de vobis maximam gQv\i.O)nnes eni)n

: et Excipiie iiaque illu))i cum gaudioin Do))nno^eiejus-
D
qus sua iun^subaudiscommorla, qusrunt,nonqu3d modi cu7n honore habeiote^id est, non solum qui ve-
sunt Jcsu Christi. Modo ostendit quare alii qui cum ster apostolus est cum gaudio spirituali suscipite,
illo non erant ei ita conjuncti sicut iste.
erant, sed omnes qui eamdem fidem habent, et bonis ope-
Omnes enim sua commoda quierunt aut quietem, ribus insistunt,sicutiIIe.(>wo/Z2a/?i propier opusChri-
nolentes tribulari aliorum salute, nisi ut ab eis lu- sli usque ad morion accessit, id est, propter chari-
cra temporalia recipiant, non curantes de remune- tatem et preedicationem Evangelii usque ad mortern
ratione acterna. accessit, subaudis pra^dicando et mihi ministrando
Experimentum, id est probamentum, cjus cogno- contra jussaprincipum.r/'ad(3;i5a;u'??m?/i suam, ^uh-
scite, quia sicut palri filius mecum strvivit in Evan- audis periculo mortis, ut i))iplerct idquod cx vobis
gelio. Non mihi, inquit.servivit, sed mecum servivit dccrat crga meum obscquiu7)i. Philippenses qui ab
Christo in Evangelii praedicatione. Servivit tamen Apostolo verbum praedicationis audierunt, per quod
et beato Apostolo. salvati sunt si facultas eis adfuisset,et longitudo ter-
IJunc ergospero memitieread ro5, moxut videro rae non obstitisset, ipsi debuernnt ei omnia subsi-
qux circa mcsunt. Positus Apostolus in vinculis du- dia temporalia praebere et ministrare. Quod ergo
 KXPOSITIO IX EPP. S. PAULI. - IN EPIST. AD PillLIPP. 46

implere nequiverunt, solus Epaphroditus v\ce

illi
A qucns Ecclcsiam Dei . Fui, inquit, doctor legis, et

illorum contra prcccepta imperatorisadhaesit

illi in propter studium et amorem Synagog?e, quam vole-

carcere, et procuravit victum et vestimentum, et

illi bam statuere, persequebar Ecclesiam Dei. iEmulus
insuper socius fuit priedicationis. Hic ergo
tradidit dicitur, invidus et imitator, et studiosus, sedin hoc
animam suam periculo mortis, quia contra pra^ce- loco pro studioso ponitur. Beatus ergo Apo.stolus

ptum imperatoris accessit ad illum, ut diximus, et studiosus aemulator fuit in lege, volens Synagogam
hoc quod ei ministravit, implevit quod ex eis statuere, ut Ecclesiam Dei destruere persequendo
in
deerat, quia quod illi dcbuerant agere, ipse fecit si- sanctos. Secundum iWixmjustitiam qucV in legeest. Si
cut Apostolus declarat. Ut impleret quod ex
vobis aliqua justitia modo in lege est, co?ive)-satus,Huhi\\i-
deerat, id est quod vos non poteratis implere impe- dis vixi sine crimine et sine reprehensione, ut mihi

diente lon^itudine tenarum, ipe pro vobis implevit. visum est et aliis quia circumcisus sum octavo die,
:

et quadragesimo die per me legalia munera sunt

CAIUl Ul.
oblata, et festivitates,etsabbataobservavi, et csetera

De cxiero, id est deinceps, et prseter illa quae su- omnia quse lex praecipit.

perius dicta sunt, fratres mei Do- Sed qux milii fuerunt lucra, hoc est,quse putabam
in fide gauclete in

??ii/io, non in rebus temporalibus et

terrenis atque
g quod mihi praestarent magnum quaestum et pra2-
caducis. Eadem robis, id est, ea quae docui prassens, niium hsRC omnia intellexi inihi futura ad damnum,
quia vobis et mihi est necessarium, ?/u' ?io/i piget ni eacarnaWier ohserwsirem propter Christum, idest^

scribere., sed videre ne vobispigrumsit ea legere et postquam in Christumcredidi vel propterfidemillius

implere. quam teneo, credo omnia illa ad damnum etdispen-
Vidcte canes, id est caveteet declinate. Canes ap- dium esse illorum, qui ea observaverint, et propter
pelat Judaeos, et malos operarios eosdem appellat hoc Evangelium Christi, secundum cujus doctrinam
circumcisionem, quia consuetudo ejus est Juda^os debemus vivere,quod supereminetatque transcendit
appellare circuincisionem, et gentiles pncputium. suadignitate et veritate omnera scripturam divino-
Ideo ergo appellat eos canes,quia sicut canis latrat rum eloquiorum.
ac deinde mordet. ita illi loquendo oblatrabant, et Verumtamenexistijnoomnia^suhaudislegalisiprse'
seducendo aspere mordebant. Mali operarii erant, ce])ta,detrimentum, idestdamnum^essesuisaudito-
quia male suadebant eis operari, dicentes Aon po- . ribus propter eminentem scientiam, id est propter
testis salvari per baptismum, nisi circumcidainini, Evangelium, propter quon, id est propter Christura
sicut lex prtecipit {Act. xv). quia scriptum est Ma- :
vel propter fidem ejus, omnia quae lex pra^cipit car-

sculus cujus caro circumcisa non fuerit,-p^rihitani- Q naliter observare,quasi damnum duxi, et pro nihilo
ma illius de populo suo, quia pactum meum irritum deputo, ut Cliristum mihi lucrer, et acquiram, et in-
fecit {Gen. xvii). vcniar in ilto, id est in fide ejus perfectus, nonha'
Nos enim sumus circumcisio. Nos, id est omnes bensmeamjustitiamquxexlege est, sedillamquxest
recte credentes, sumus spiritualiter circumcisi, qm ex fule Jesu Christi. Justitia quse in lege erat, justi-
spiritu Deo servimus, id est spiritualiter et non car- tia hominis dicebatur, quia manibus opcrabatur, vi-
naliter : vel etiara qui mente Deo servimus, sicut in delicetincircumcisioneetoblatione munerum.Istam
Evangelio habetur : Spiritus est Deus,et cosqui ado- justitiam respuebat Apostolus, et nolebat eam ara-

rant eum, in spiritu,id est in raente, oportet adorare plius habere, sed potiusdesiderabat inveniri injusti-
{Joan .iw) .Et gloriamur in Christo Jesu, idestinfide tia fidei et Evangelii,quae non est horainis justitia,

Jesu Christi.ei nonin carne fiduciam habentes, idest sed Dei,quiasj)iritaliterinbaptismatefitet in mente.
carnali circumcisione,quia nos habemus omnessen- Qua^ ex Deo est justitia, subaudis dico, in fide ad
sus corporis circumcisos. j^imn^wa/in ego liabeam cognoscendum illum.quia per fidera quui bonis opo-
confidentiam ct in carne, id est, habere possem in ribus adornatur, cognoscitur Deus : Hcsurrectionis
carnali circumcisione, 'A aliqua ibi esset fiducia. ^ p/u.!.rir/u/6'?/i,subaudiscognoscendam.Qua3 estvirtus
Si quis autera atius, subaudis vestrura gentilium, resurrectionis? Ut sicut Christus mortuus et resur-
videtur confidere incarne, ego magis.DiceretnVK{uis: rexit, et jam non moritur, ita et nos moriamur in
Non es circumcisus neque injussus circuuicidi, ideo fonte baptismatis peccato, ct resurgamus ad vitara,
talia praecipis ? Ad htec ille : Non ideo,inquit, talia et semper in novitate vitce ambulemus. Et ha^c vir-
praecipio, id est, ideo praecipio non circumcidi, quasi tus per fideni cognoscitur, et per fidem ejus perveni-
ego non sira circuracisus, et possira in gloria raea tur ad societatera passionuraChristi,quia nisi fidera
confidere plus quam aliquis vestrum gentiUum, si habereraus nequaquara passionem ejus imitareraur.
esset in ea aliqua fiduciaet justitia, postquara Chri- Debemus autem iraitari illara, ponendo aniraas no-
stus venit : sed quia non est ibi aliqua gloriatio, sti"as pro illo, si necessitas fuerit,vel etiam in nobis-
nolo ut circumcidamini a Judaeis. Ex genere Israel, ipsis debemus raortificare vitia etpeccata. Configu-
subaudis natussura, de tribu Bcnjamin, quod nerao raius sura morti ejus, id est imitator sura raoitis
vestrura est. Ilebrxusex Hebrxis, subaudis natus de ejus et passionis iiVius. Si quo modo, id estsi aliquo
tribu Benjamin secundum legem pharisseus, id est
: modo occurram et resurreciionem, subaudis electo-
doctor legis Mosaicae, secundum semulationem perse- rum.Ista resurrectionon eritomnium resurgentium,
Patrol. CXYII. 24
 747 HAYMONIS HALRERSTAT. EPISC. OPP. PAKS 1 COMMEXT, RIRL. 7'.8

sed tantamraodo electorum, quia licet onines in A aibitrainuresseadcomparationem rideliumetminus

momento resurgrant justi et irapii in die judicii, soli intelligentium hoc sapiainus.quia non sumusperfecti
tantum justi orcurrunt Doraino, in aera deportati ab ad illam comparationem quam percepturi sumus in
angelis, sicut alibi idein Apostolus ait : Rapiiinurob- die judicii. Ef si quidalitcr sentitis, vel sapitisdehoc
viam Christo in aera{I Thess. iv). Irapii vero mane- quod diximus, et hoc non ex vobis, sed Deus illud ma-
bunt in terra quousque percipient illara terribilem nifestabit. Beatus Bedaloquens quodamlocoexdictis
sententiam judicis : Ite^ )naledicU\ in ignon ^'ternum Apostoli ait Unusquisque in suo sensu abundet et si
(Matth. xw),Qu^iest, id est, quaefutura est ex mor- aliud quid sapitis,
:

et hoc vobis Deus revelabit. Quid

i
tuis in die judicii. ergo Si haereticus
: est, debet in suo sensu abundare?

Non quod jam ac^eperimy id est non ideotaliadico Minime. Non de haeretico loquor, sed de Christiano.
de resurrectionequod jam perfectionem accepenm, Unusquisque, inquit, fidelis in suo sensu abundet,
quia non sum adhuc perfectus, aut etiam justificatus id est, quod credit opere impleat studeatque abun-
perfectussim.Quantum ad sapientiam illampertinet, dare virtutibus : et si quid aliud sapit quod contra
quaB raortalibus hominibus datur, beatus Apostolus fidem fit, propter bona opera quae habet, revelabit
sapientissiraus oraniura hominura erat, qui tunc ^illi Deus, ut illud corrigat, sicut fecit Cypriano Car-
temporis in carne morabantur :quantum vero ad g thaginensi episcopo.qui unam mersionem tantura-
illam perfectionem pertinet quam recepturi sunt mododabat baptizandis, ignoranter hoc agens. Sed
sancti post generalem resurrectionem, perfectissi- quia bonis operibus inserviebat, etquod intelligebat I
musnon erat,quia videmus nuncin senigmate, tunc opere implebat, meruit revelationem percipere a
autem facie ad faciem {I Cor. xiii), qma videbimus Domino, ut trinam mersionem daret baptizandis.
Deum sicuti est {I Joan. m). Sequor autem, id est Ad quod pervcnimus, id est in fide ad quam per-
imitabor Christum, quo modo comprehendam ,suh-
si veni ego,docenteDomino et vos me praedicante, in
audis perfectionem, in quo et comprehensus sum. ea maneamus ambulantes de virtute in virtutem, ut
Omnes electi prtedestinati ad vitam aeternam in pas- idem sapiamus, subaudis deChristo,id est unamfi-
sione Domini sunt comprchensi,quia per illam sunt demhabeamus, et permancamus in reguJa, id estin
redempti non solum qui post resurrectionem ejus rectitudine fidei.
salvandi erant et purgandi per baptismum, sed etiam Frtares, imitalores mei estote. Imitatio est cujus-
omnes justi qui praecesserunt ejus adventum. Sed que rei quaedam cognitio iraitari est sequi et est :

dicit aliquis : Si ego comprehensus sum inpassione sensus : SiChristum non potestis imitari et sequi,
ejus, id est redemptus.et baptismate purgatus, quare saltem me imitaminidiscipulum ejus in fide, in ope-
non habeo modo in praesenti peifectionem fidei,sa- re, in doctrina : ut sicut ego credo, operor, doceo,
pientise atque justitia}? Cui respondendura est.quia ita et vos credatis, operemini, doceatis Et observate .

baptismi renovationem polluisti male vivendo, non eos. Hoc verbum, quod est observare, varias habet
poteris illam perfectionem obtinere, quousque ite- significationes. Aliquando significat declinare et
rum mundatus per pcenitentiam venias ad illum qui cavere, ut ibi, observate eos qui dissensiones et of-
te in baptismate mundavit. fendicula faciunt, id est declinate ab eis. Aliquando
Fratres,egu non arbitror me romprehendisse, sub- insidias moliri, ut ibi : Et ipsi observabant, id est
audis perfectionem, quia in praesenti saeculo non insidias tendebant. Aliquando imitari, ut hic, obser-
possumus esse perfecti. Unuin autem, suhaudisxev- vate, id est imitamini tale qui formam doctrinae no-
bum dicam, quse quid^m retro sunt obliviscens. Quae strje habent,qui ita credunt, vivunt et docent^qui ita
sunt iila quae retro sunt?Omniatemporaliaettrans- ambulant .idest qui ita vivunt sicut et ego,sicuthabe-
commoda praesentis vitse.
itoria. praedia, diviti«, et tis formam nostram ,id est formam doctrinae nostrae.

Quae ideo dicuntur esse retro,quia cum ab hac vita Multi enim ambulant, id est non recte vivunt,
transierimus per mortem camis, omnia post nos sicut pseudoapostoli, quos sxpe dicebam vobis, id
relinquemus. Ad ea qux sunt priora cxtendens mc. est, quos saepe pracdicabam vobis cavendos esse,
Quae suntpriora?Praemiaetgaudia patriae coelestis, D cum apud vos essera praesens. Nunc autem ei flejis

quae nobis futura sunt et sine fide mansura. Aliter dico. Imitanda est charitas Apostoli, qui etiam
beatus Apostolus omnia bona quae in hoc saeculo inimicos crucis Christi deflebat sicut Samuel ini- :

habebat perfecta, ad comparationera aeternorumpro micum suum Saul idem Apostolus Corin-
; et sicut

nihilo deputabat. et sic quotidie vivebatquasi sem- thios alibi, qui post fornicationem non egerunt poe-
per insipiens, ideoque dixit : Obliviscor praeterito- nitentiam./;iim?(?05 crucis Christi flcns dico, ut de-
rura, desiderans seraper ad alia tendere. clinetis ab iWis, quorum fi?iis, id est mors praesentis
Addestinatum persequor, id est ad promissum vitae, intcritus, est illis, id est perditio aeterna: quia
tendo, ad bravium, id est ad coronam supcrnx re- ut ab hac vita transierint,tradentur poenis sempiter-
munerationis m Christo Jesu, id est per Christum nis. Inimicos crucis Chrisfci appellat Judaeos et alios
Jesum. infideles, qui dicebant non posse hominem salvari

Quicunqueergo perfectisumus, adcomparationem per fidem Dominicai passionis sine circumcisione.

aliorum,/iOC5f;Uiar/H/s,subaudis,quianonsumusper- Quorum Deus vcnter est, subaudis ab illis declinate.
fecti. Quicunque sumus perfecti, id est, qui perfecti Quorum Deus venter est ? Illorum qui ideo praedi-
749 EXPOSITIO IX KPP. S. PAULl. - IX RPIST. AD I>HIL1PI>. ^51)

cant,ut ve)itrem suum possint implere. Et (jloria iii Ain Epistola mea non nominavi, quoniam etsi in mea
confusione ipsorum, id est, in verecundo etpudendo Epiatola non estis scripti, in libro tamen vitoc conti-
membro genitali, quia gloriantur se circumcisos nemini, quia meiadjutores estis. Iste est liber vita}

esse. Qui ierrenasapiunt, id est, qui legem non spi- de quo Dominus dicit : Gaudetc quod nomina vestra
ritaliter, sed terrene intelligunt : vel qui carnalem scripla sunt in calis {Luc. x), id est in librovita3,id

circumcisionem in se et in aiiis observare volunt. est in memoria omnipotentis Dei.

Nostra autem conversatio in coolis esl. Jungit se Gaudete in Domino semper. Vos qui non gaudetis
caeteris sanctis, qui terram corpore, coelum vero in temporalibus rebus, negotiis terrenis, caducis,et
mente inhabitant. Unde. id est de cffilis, etiam. Sal- transitoriis, gaudete in Domino, in fide, in ore, et

vatorem exspectamiis,iiuhRu6is venturum ad judi- opere : mente, et corpore.

cium, qui reformabit, id est rcnovando formabit, Modestia, id est mansuetudo et humilitas, vestra

corpus Innmlitatis nodr.r. Corpus nostrum corpus nota sit omnihus hominibus, fidelibus et infidelibus
humilitatis est, quod per mortem in pulverem et liaireticis falsisque fratribus. Fidelibus nota sit, ut
vermes humiliari potest. Istud corpus primum for- vestro exemplocoroborcntur in omni bonitatc, imi-
mavitin utero materno, sed iterum reformabit illud tatores vestri facti, ut vos mercedem recipiatis. In-

per gloriara resurrectionis. Configuratum. id est B fidelibusnotasit, ut videntes vestram religionem et

assimilatum corj:;ori c/a?'/7a//i' 5?/cr, id estin gloria et bonam ronversationcm, non possint infLimare ve-
immortalitate : quia illam claritatemhabebunt cor- stram fidemet nomen Domini salvatoris, sed potius
pora sanctorum post diem judicii, quam habuit cor- vestroexemplo revocentur ab errore.Dominus, prope
pus Christi clarificatum in monte, quia similes ange- estomnibus videlicetquirectecredunt, juste vivunt,
liserimus et i)oterat aliquis dicere : Quomodo pote- bene docent et cor immaculatum habent vel prope :

ritcorpora nostra reformare, quoe a vermibuserunt est, ut vos ab hac vita abstrahat pcr mortem carnis :

corrupta, et in pulverem redacta? Ad hacc beatus vel prope utadjudicium veniat.

est,

Apostohas : Sccundum illam, inquit, potestaten:i qua Niliil solliciti sitisde mundanisterrenisque rebus.

semetipsum tertia die ressuscitavit,et qua sibi potuit SolHcitudo est superflua cura. Sed justi non debent
omnia subjicere, corpora etiam nostra in die judicii supei-fluam curam habere de rebus transitoriis, sed
retormabit ad clai-itatem suam. Gperationem qua in Domino omnem spem poncre, juxta quod Psalmi-

possit, idest, potest vel potuit, suhjicere sibi omnia. sta ait Jacta siiper Dominum curamtuam, et ipse te
:

Sed in omni oratione et obsecra-

enulriet (Psal.LW) :

CAPUT IV.
tione cum gratiarum actionc.OrixiiQ est pro praite-

Itaque^ fratres meim Me,charissimi'm dilectione, ^ ritis exces.sibus et delictis,obsGcratio pro adipiscen-
et desideratissimi opere \e\ affeciu, gaudium meum, dis futuris, gratiarum actio pro collatis beneficiis.
subaudis in praesenti. Ideo debemus omnipotenti Deo gratias referre pro
Et corona mea, subaudis in futuro, quia vos Deo beneficiis collatis, utcuni de perceptis muneribus
acquisivi, i?c statc, id est sic perseverate in fide, in non inveniamuringrati, depercipiendis non judice-
opere, in doctrina, sicut a me audistis et vidistis. mur 'm(]\gm.Petitiones vestrx innotescantapudDeum.
Evodiam rogo et Synt>jchen deprecorj idipsum sa- Nolite, inquit, superfluam curam assumereprotem-
pere in Domino^ subaudis quod nos sapimus, ego poralibus rebus, sed petitioncs vestra^ innotescant
aliique fideles, quia ita sapiunt et credunt perfecte apud Peum, id est noise fiant Deo per ministerium
sicutetego. Sapientes et religiosse mulieres erant angelorura. Si ergo omnipotens Deusomnia non so-
apudPhilippensesquaepraidicabantdomiinsuo sexu' lum priTterita et praesentia. sed etiamfutura cogno-
parvulos etiam et parvulas docebant, non tamen in scit, et non solum opera, sed etiam cogitationes
ecclesia, quia idem Apostolus hoc proecipit ut mu- discernit, et totus ubique est, quid necesse est ut
lieres in Ecclesia taceant. per ministerium angelorum renuntientur ei qua}
Ette, Germane compar. Gerrfianus comes eratip- agimus? Non ergo ideo illi nuntiant, quod illum
sius in fide, in officio pra^dicationis, et tamen dives : aliquid lateat, juxta quod Salonion ait Tu solus :

ideoque prajcepitut ipse qui abundabat opibus, vel nosti corda filiorum hominum, sed ut officium et
etiam in praedicatione adjuvaret illas. Compar, co- ministerium suum adimpleant, quia nuntii sunt.
mesinfideet ofScio. Adjuva illas, subaudis supra Et pax Dci qux exsuperat omnem scnsum. Exsu-
memoratas, quiemecum laboraverunt, subaudis do- perat, id est transcendit omnem sensum et angelo-
centesin suo sexu. Cum Clemente. Clemens philoso- rum et horainum, non tamen Dei. De qua pace lo-

phus fuit, sed posteadiscipulus apostolorum Petri et quitur? Qua reconciliati sumus Deo per passionera
Paulifactus, prsefuitEcclesiaj Romai pra^sul, et pro Filiiejus.Anteadventum siquidemDominilongeera-
Christi nomine in mare est pra^cipitatus. Et ca^teris musaDeo, et discordes eramus tam Deo quam an-
adjutoribus meis. Ne Philippenses dure acciperent^ gelis, sedperpassionem Filii Dei rcconciliati sumus

quod illorum nomina in hac epistola non contine- Deo. Ista reconciliatio necesse est ut semper nos
rentur,ideo subjunxit ; Et cseteris adjutoribus meis, custodiat. Exsuperatautem omnem sensum praeter
quorum nomina sunt in libro viLv, et est sensus : sensum Domini, quia nemo angelorum, nemo homi-
Philippenses, nolite graviter ferre quodomnes vos num potest penetraremysteriumpassionis Filii Dei
 /0 ilAYMONlS II ALBErxSTAT. KPISC. OPP. PARS. 1. - COMiMEXT. BIBL. -52

et nostite reconciliationis, ot quanta tuoritchaiitas Ai^ustinere scio ct abitndare, id est in abundantia

:

in illo : quia cum Deus esset, pro vobis hoino lieri temperans esse, ne corrumpar ab ca. /?i omnibus
dignatus est. Custodiat covdavvstra et intclliyentias inslitutus suni, et satiari, id est abundare, elesuri-
vestras. Cor et intellectus pro uno est accipiendum. ;v, id est penuriam pati.

In Christo Jcsu, id est per Jesum Christum. vol in 0)nnia jiossu)n in co qui )ne conforlat. Ne videre-
fide Jesu Christi. tur sibimetipsi tribuere lioc quasi suis viribus po-

De cxteroj fratres, prieter illa superiusmemorata, tuisset in penuria patiens esse, et in abundantia
quarunque suntvera, qudrunque pudici. quarunquc tomporans, ait : Omnia autem ista in eo possum
justa, qu.rcunque sancta, qua^cunqucamabilia, idest imploro qui me contortat, id est in Chiisto, qui mi-

omnia qure in Evangelio habentur cogitate, et cogi- hi possibilitatem tribuit.

tando opere implete, quia illa sunt vera. Omnia Vcrumtamen bene fecistis, coramunicantes tribu-
vera sunt pudica et casta, quia ab omni mendacio lationi meai, quamvis ego nullo indigeam,
id est,

sunt. invioiata ot incorrupta. llla sunt justa et san- bone locistis vos, cliaritatis officium in meadimplen-
cta, quie sanctitatem et justitiam docent. Qusccun- tes, compatiendo passionibus meis, et mittendomi-

que sunt fco/ia^/umcr, id e.st.quaj bonam famam nos hi quae erant necessaria.
faciunt habore, omnia ista cogitate et perficite. Si^ Scitis auton, eic, usque. profectus sum a Mace-
qua r<r/</s subaudis fidei. operationis,doctrina?, et donia. Macedonia provincia est Graecorum, dicta a
unde laudari Deus potest, illa Deo applicate, non Macedone, ct Thessalonica civitas est a Thessalo
vestris meritis. rege dicta. In hoc ergo quod iaudat Philippenses,
Qujc audistis, subaudis per litteras nostras, vel a qui ei necessaria miserunt, vituperabat alios qui ei

nieipso, et vidistis^ in opere, Iutc agite : el Deus pa- nullum obsequium praebuerunt. Inralionedatiet ac-
cis erit vobiscum, hoc cst, Deus qui est pater pacis, cepti. Quidquid accipitur vel datur ratio indepotest

id e.st, Doraini nostri Jesu Christi qui est pax nostra, esse. Ratio dati est quia scit dator quod dat, aut
quifecit utraque unum. quantum dat, aut cui dat, utrum aurum, an vesti-

Gavisus su)n auton inDo)nino vehe)nenter,quo)iiani raentum det, libram auri, aut equum. Ratio acce-
tandon aliquando^ etc. In principio prsedicationis pti est, quia scit iiie qui accipit metallum aiiquid aut
Apostoli, quando Philippenses crediderunt, maxi- vestiraentum, quantum accipit, et a quo accipit; et
mam huraanitatem pra^buerunt ei, ministrantes ei est sensus Ex oranibus de quibus potest esse ratio
:

Iscto animo quae necessaria erant ; sed cum coepis- dati et accepti, non ministraverunt mihi, quia ipsi

sent persecutionem pati a suis civibus infidelibus,et nihii dederunt, et ego nihilaccepi.

tribulari a persecutoribus, cessaverunt a ministra- Non quxro datum, subaudis tantumraodo, sed
tione: neque enim poterant in seditione ac persecu- requiro fructuin, id est benevolentiara et benignita-
tione positi, officium cliaritatis ita implere, sicut tera animi, abundanton in oratione vestra, id est ad
tempore pacis. Cum voro reddita esset iilis tran- utiiitatem vestram. Quidara codices habent : Abun-
quiilitas Domino suflragante, reversi sunt ad pri- dantem in oratione vestra. Oratio Apostoli, oratio

stinam conversationem, cceperuntque ministrare Philippensiura erat, quia pro iilis orabat. Et quando
Apostolo aiiisque sanctis quae necessaria erant. quilibet orat pro aiiquo, si vita iiiius munda fuerit,

Quaproptor congaudet Apostolus iiiorum bonitati, pro quo oratur, sublevat orationera deprecantis, ut
et dicit Gavisus sum valde, quoniam tandem, id
: a Deo exaudiatur, sicut e contra vita raaia ejus pro
est ad ultimura, autvix aliquando refloruistis, id est quo oratur impedit orationera iliius qui pro ipso
florem virtutum, protulistis, reversiad prioremcon- orat. Unde dicit Dorainus Jereraiae : Noli orarepro
versationem et consuetudinem. Floruistis, id est populo hoc, quia non exaudiam te (Jer. vii) Ergo
florembonae operationis protuiistis, id est affectum beati Pauli oratio quam pro iilis fundebat, bona vita
dilectionis erga me exhibere coepistis, sicut ante illorura subievabatur. Unde dicit Non requiro tan- :

exlnhehiitis. Occupati auton eratis, subaudis in per- r. tumraododatum,sed requirobenevolentiaraet beni-

secutione civium. Excusat eos modo, dicens : In gnitatem abundantera in oratione vestra,id est utve-
dulgeo vobis si ad tempus illud omisistis, quia de- stra voluntate subievet oratio, quando pro vobis fundo.

tenti eratis in persecutione inimicorura. Ilabeo autem omniaj et abundo. Ille omnia habet
Non quasi propter pcnuriam^ id est indigentiam, qui nuilo indiget, qui prseter necessaria nihii requi-
hocdico; ego enim didici in quibus surnySufficiens essc, rit. liepletus su)n, inquit, subaudis orani abundan-
id est, egOrScio in quibus possura sufficientiara ha- tia, acceptis ab Epaphrodito, muneribus, subaudis
bere, quiascioindigentiara patienter ferre, et abun- qucT, subaudis munera, misistis mihi. Miserant ilii
dantiamcurn temperantiadisponere. Multi sunt qui Phiiippenses aut aurura, aut argentura, aut vesti-
positi in paupertate, nesciunt eara patienter ferre : menta, per Epaphroditura, in quibus multum iiie

€t sunt multi qui positi in abundantia, nesciunt tem- ia^tatus etgratuiatus est, nontampro suaquam pro
perantiamhabere,sedcomedunt et bibunt uitra rao- aiiorum necessitate. Di odoreni suavitatis. Odor sua-
dura, etutuntur his quibus abundant intcraperate : vitatis est apud Deum, intentio bona et voiuntas
quorura numero erat Apostoius aiienus. promptissima offerentis, de qua legimus in Genesi,

Scio et humiliarij id est scio penuriam patienter quia odoratus est odorem suavitatis Dominus,
 753 EXPOSITIO IX EPP. S. PAULI. — IX EPIST. AD COL. 754
quando Noe obtulit sacrificium Deo, egressus deA Salutal^' omnrm sanctum/id est omnem sanctifi-
arca. Non onim est putandum quod Dominus omni- catum in baptismate, vel qui sine crimine, et sine
potens sacrificio victimarum et fumo carnium atque graviori peccato florent. Maxime autem qui cle Cx-
nidore pinguedinisdelectetur, sed intontione bona et saris domo sunt.Quare addidit : Maximeautem illos
voluntate promptissima ofTerentis. Si enim fumo ct qui de Cassaris domo sunt ? ut '!'
js Philippenscs
nidore carnium delectaretur, nequaquam diceret acueret ot instigarot ad fiJ^m servandam, ct bonis
per prophetam : Sacrificia vestra odivit anima operibus laborandum, quasi diceret : Philippen-
mea. ses, attendite : si illi qui apparitores sunt impera-
autcm mcusimplcaf. omnc dcsidcrium vestrum.
Deiis toris, et ei somper assistere debent in palatioillius,
Tale desiderium habebant PhiUppenses, ut socii et veniunt ad fidcm pronihilo deputantes iram impera-
comparticipes merentur fieri beati Apostoli, id est doctrina laborant, quanto
toris, ct viriliter in fide et
sensus Concedat, pr?estetquc Deus meus, ut sicut
: magis vos debetis ferventi animo fidem servare,
participes estis passionis mecC etcondoletis tribula- bonis operibus insistere, qui longe ab aula regali
tionibus meis, ita sitis participes prsemiorum meo- remoti estis, neque terremini jussu malignorum
rum, et congaudeatis loetitia} meae. Et qualiter fiet principum. X^^am manente Apostolo in carcere in do-
istud? Sccundum divilias suas in gloria ceterna.Quae g mo imperatoris, multi ex domo Caesaris veniebant
suntilloedivitiae ? Quas oculus non vidit, nec auris ad eum : et docti ab illo, baptizabantur in tantum
audivit, nec in cor hominis ascenderunt, id est, ut (jam diximus) domum persecutoris facerent Ec-
gaudia aeterna et praemia sine fme mansura. Et hoc clesiam Redemptoris.
in Christo Jesu, hoc est, per Christura Jesum. Gratia Domini^ idestfides vel salus, et redemptio
Deo autcm ct Patri nostro^ id est sanctse Trinitati atque remissio peccatorum maneat cum spiritu ve-
qua3 unus Deus maneat honor in saecula
est, saeculo- stro, id est in corde vestro et mente : quia si man-
rum, id est per omnia futura ssecula. serit in mente, manebit et in corde, etc.

IK EPISTOLAM AD COLOSSENSES.
CAPUT PRIMUM. nem, alterum ad conflictum hostium. Laboro, in-
Mysterium cjiwd ahscondiium fiiit a sxculis et gc- C quit, ad praedicationem, certandocontrahostesChri-
nerationibus Mysterium incarnationis passionisque
. sti, et hoc non meis viribus, neque mea virtute,sed
Filii Dei et redemptionis generishumani abscondi- secundum quod ipse mihi opem tribuit.
tum fuit ab initio mundi sapientibus hujus saeculi,
patriarchis autem et prophetis aliisque quampluri-
CAPUT II.

mis justis patefactum est. enim vos scire, o Colossenses, qualem solli-
Volo
Quod est Christus, in vobis spes glorix. Christus citudincm hahcam pro ro6w. Sollicitudo est maxima
est spes glorise electorum, quia
quicunque firmiter cura. Beatus ergo Apostolus eamdem sollicitudinem
ineum credunt, sperant se acce])turos vitam a^ter- et studium gerebat de illis qui docebantur ab ejus
nam, et gloriam quam ipse promisit. discipulis, etad quos ipse mittebat epistolas, licet
Corripicntcs omncm hominem. Omnem hominem ipse eos corpore non vidisset, quam habebat ex his
debemus hic intelligere Judaeum et gentiIem,domi- quos proprio ore docebat. Ideo autem talia loque-

numetservum,ditemetpauperem,oranemquesexum batur blandiendo, ut illorum animos mulceret, et

et conditionem, quibus praeceptum est apostolis prae- Epistolam ejus reciperent. Etpro his qui sujit Lao-

dicare.Sed quod dicit: Corripientes omnem hominem, dicisB. Laodicia est civitas Graeciae. Instructi. Id est
pertinet ad ingratos et superbos ; et quod dicit, do- D firmati et docti. In charitate. Id est in dilectione Dei
centcs, pertinet ad humiles et subjectos. In omni et proximi,27i agnitioncm mystcrii Dei, id est in co-
sapientia. Id est in fide sanctae Trinitatis, in qua gnitione sanctae Trinitatis,et fideDomini salvatoris,
est omnis sapicntia. Perfectum in Cliristo Jesu. Hoc credentes eumpro salute nostra venisse in carnem.
est in fide Jesu Christi, secundum quod in praesenti In quo sunt omnes thesauri sapicntix et scientice.
saeculo potest quilibet electusperfectusesse. In prse- Sapientia referturad humanam rem, scientia addi-
senti etenim saeculo nemo potest esse perfectus ad vinam : et in Christo Jesu est sapientia, qualiter
comparationem ifiternse perfectionis. Unde idem temporalia et humana di.spenset, et quomodo divina
Apostolus alibi : Quotquot perfecti sumus, hoc sapi- ordinet. Vel sapientiam in humanis, et in divinis
raus {Philip. iiiy, quia subaudis non suraus perfecti, scientiam abscondit quia non omnibuspatent. Ante
Quod enim nunc videmus in senigmate et tenemus Doraini adventum, noraenDomini Patris incognitum
in spe, tunc possidebimus in re, quoniam videbimus generationibus, non illud nomen
fuit cunctis retro
eum sicuti est (/ Joan. iii), quud Deus,sed quod Pater vocatur, sicutipse Filius
In quo el laboro, ccrtando. Duo dicit laborem et ait : Patcr, inanifeslavi nomentuum [Joan. xvii).
certaraen, ex quibus unum refertur ad praedicatio- Hoc autem dico, subaudis ut sitis firmati in chari-
i55 HAYMONIS IL\LBERSTAT, EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT, BIBL, 756

tate, utnemo vos decipiat in subtilitato, id est in A tis. Potestates autem sunt per quas sancti ejiciunt
tenuitate sermonum, et in calliditate, \el in syllo- da^mones de obsessis corporibus principatus qui :

gismis. Quidam codices habentin sublimitate,quod principantur aliis ordinibus.

idipsum est in altitudine. In quo^ id est in Christo, circumcisi cstis,, id est
Nam etsi corpore absens sum, sed spiritu vobis- mundati ab omnibus peccatis in baptismate Christi,
cuyn sumigaudensdedde \esira ei videns ordinem non circumcisione manufacta qua ipse circuracisus
vestrum,id est, revelanto Spiritu sancto qui in me est octava die secundum morem Judoeorum. Illa
est,cognosco omnia qua? circa vos aguntur in fide, petra fiebat, et ista mundatio per Christum, qui est
bonisque operibus, quasi priesens sim in corpore. petra.
Dicit namque beatus Hieronymus quodam loco.tan- Consepulti ei^ id est sepulti simul in baptismate ei

tam ei gratiam datam esse ut cuncta cognosceret, ifi i]uo, id est in Christo, ci rcsurrcaistis a peccato
quce circa illos agebatur, quos vel ipse vel discipuli et vitiis pcr /idcm. Quomodo sumus consepulti ei?
ejus docuerunt.ff firmamcntum ejus. Firmamentum Yerbi gratia: Mortuus est in cruce Christus, positus
fidei Christi appellat firmam perfectamque fidem, est in sepulcrum, de sepulcro vivus surrexit, et jam
qune operibus bonis ordinatur. non moritur. Similiter et nos quando intcrrogante
Sicut ergo accepistis, id ostacceptum habuistis, in g sacerdote juxta fontem stantes.arbrenuntiamus dia-
ipsOy idest in fide ipsius, amhulate radicati. Quod bolo et omnibus pompis ejus, quasi tunc raorimur,
dicit radicatijd est aedificati in Christo. ^/ confir- cum vero in fontem descendimus, quasitunc, in se-
mati \n fidc illius, unum et hoc est, ut fidem quam pulcro sepelimur et cum de fonte eximus mundati, :

habetis bonis operibus exornetis. Sicut ct didicislis, tunc quasi resurgimus. Sed cavendum est, ut sicut
subaudisa discipulis nostris, abundantes, hoc est in Christus jam non moritur ita et nos non moriamur
fide illius, in gratiarum actione, id est semper red- in pcccato Per fidem operationis Dci. Virtus Divi-
deates illi gratiarum actionem ex omnibus quce ha- nitatis quae tertia die Christum resuscitavit, ipsa
betis. operatur in nobisfidem.
Videte ne quis vos decipiat per philosopJiiam, id est Et vos cum csseiis mortiii in delictis., ct prapntio
humanan. sapientiam^i ma?im /a//aciam, perquam carnis vestrx. Delicta et praeputium pro uno, id est
falluntur homines. Praividebat Apostolus qui erant pro carnalibus peccatis, vel delicta ad transgressio-
philosophi gentium, insuper et Judaeorum, qui vo- nem post peccata pacta, donatis, id est indulgens.
lebant Colossenses per subiimitatem humanae sa- Dclcns quod adversus 7ion erat chirographum de-
pientise a fide separare Dicebant enim quia sicut ^ cretiquoderat contrarium nobis, Chirographum dici-
nihil est corporeum quod possit gignere per se ali- 'tur manuscriptio. Nam /sip manus, ypa'f4 scriptu-
quod corpus sine commistione corporalis rei quae ra, Decretum autem vocat legem et statutum quod
est femina, ita femina non potest gignere sine com- Deus praecepit Adae, dicens Exomni ligno paradisi :

mistione viri. Et hoc dicebant, attendentes ad na- comede, etc. Usque morte morieris {Gen. ii). Pec-
turam elementorum, non ad potentiam divinitatis, catum ergo quod primus parens noster commisit, in
quae naturamelementorum potestmutare. Naturam quo omnes peccavimus, mortalesque effecti sumus,
autem dixijidest ordinem. Nnm natura est, ut om- appellat modo chirographum decreti, quia in me-
niscreatura Creatori suo obtemperet. Sicetiamdi- moriaomnipotentis Dei mansit scriptum,usquedum
cebant quia si beata Maria virgo concepit, etvirgo Filius Dei veniret qui illud daret Unde dicitur a Deo :

peperit, tamen post partuin virgo non fuit. Ideoque in psalmis in cantico Moysi: Nonnehcvccondita sunt
illos alloquitur, ne ab his deciperentur. Quia in apud me ct signata in thcsauris meis {Deut.xxxu)?
ipso, id estiuQhristo, inhabitat omnis plenitudo divi- Per manum enim intelligitur operatio,et quando ex-
nilatis corporaliter. Kon ideodicitcorporaliter,quod tendit raanum, utcontingeret lignum vetitum,quasi
ipsa divinitas sit corpus, licet quaedam substantia tunc scripsit chirographum decreti, id est raanu-
sit viva, sed coi-poraliter posuit pro eo quod est ve- scriptionem quod tunc ageret contra Dei decretum
.p.

raciter, substantialiter,pleniter. Aliter enira habitat Quodchirograplmra contra noscrat, quiaoranestra-

in singulis electorum, aliter in Christo, quia illis hebat ad raortem etnerao poteratjustificari quoad-
datur spiritus ad mensuram, in illo autem pleniter. usque per Dominum deletum est. Quomodo ergo de-
Habitavit enim in Salomone per sapientiam, in Da- levit illud ? Innocenter et sine peccato vivendo in
niele per castitatem, in prophetis per sanctitatem, mundo, vcl, innocenter in cruce moriens pro pecca-
inMoyse per mansuetudincm, in Christo vero per toribus. Ipsumque, subaudis chirographum. velpec-
omnern virtutem et innocentiam. Aliter Corpora- : catum, dcmedio, affigens illud er2/ci,quiasicut
tulit

liter, id est sicutin templo suo, qui habitatio totius diximusjtunc crucifixitillud, idest occiditin semet-
divinitatis corpus Christi fuit. Plus enim habitavit ipso,quando sine peccato vixit, vel quando inno-
in illo, quam in templo Judteorum. censpro peccatoribus mortuus est. Alia translatio
Et estisin itlo, id est Christo, repleti velperillum habet Exspolians se carne moriendo in cruce, et
:

est repleti fide, quiest caput, id est principium et exemplavit, id est exemplum dedit innocenter vi-
initium : quia ipse tenet principatum super omnia vendo, triumphans de principatibus ac potestatibus
ccelestifa et terrestria. Omnis principatus et potesta- tenebrarum. Ei ipsum tulit de medio, subaudis no-
 757 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EPIST. AD COL. 758

strorum,quiafactusmediator nosterabstulitpeccataA^i<o tohtm corpus siibministratur, id est multitudo

nostra qua3 quasi in medio erant quando nos sepa- sanctorum angelorum et multitudo hominum au-
rabant a Deo. gmentatur. Et constrmtur per nexus, id est copula-
Exspolicmsprincipalus, id est dffimoniacas potesta- tiones et connexiones et conjunctiones, crescitque
tes exspollavit animabus honiinum mortuorum, et sive augetur in augmentum Dci. iSicut ergo corpus
potestatem de hoc mundo auferendo, et potestates construitur ex multis merabris muUisque compagi-
tracluxit, id est superavit cum fiducia, palam trium- bus, ita ex multis gentibus, multisque provinciis ac
phajis illos in scmctip.so, quia per sc vixit innocen- multis generibus hominum augmentatur et crescit,
ter, et palam estcrucifixus. Triumphans, devincens, quando quotidie numerus fidelium crescit.
superans in semetipso iisdem modis quibus diximus. Si mortui estis cum (7/imfo, subaudisteraporebap-
Nemo ergo vos JuiUcet, id est nullius judicium at- tismatis, ab eleme7itis hujus mundi, id est erroribus
tendatis in hac parte : ut abstineatis ab his qute ^om^\s({\iQ,quid adhuclanquam viventes in mu?ido,
Deusmandavit.Xam non quodintrat inos,coinquinal feubaudis in mundo, decernitis, id est cur discretio-
hominem (Matth. xv). In cibo aut in potu, aut in nem facitis inter cibos. Aliter : Si mortui estis ab
parte diei festi, dicentes alios dies festos esse. Dies elementis hujus mundi: elementamundi suntomnia
ducunt et sabbata observant quiescendo a vitiis, et j^ corporaiia et visibilia et transitoria. Quando vero
transeundo de vitiis ad virtutes. gentiles Deum ignoraverunt, elementis mundi ser-
Qucd sunt umbra futurorum, subaudis omnia su- vierunt quia illis serviebant et eaadorabant. Venien-
perius dicta de cibo et potu, quae in lege habentur, tes autem ad fidem raortui sunt elementis hujus
umbrsD sunt aliarum rerum quae in Christo et in mundi, id est erroribus et superstitionibus, sive va-
Ecclesia completa sunt, et comph^ntur. Corpus autem riis et vanis culturis, abrenuntiantes diabolo et
Christi, id est veritas et corpus illarum rerum vel omnibus pompis ejus atque erroribus ejus. Possuraus
umbrarura, Christus est Erant enim Ju-
et Ecclesia. autem et per elementa mundi intelligere legem quae
daei qui voluerunt simul observare legem et Evange- praecipiebat discretionem facere inter pecus et pe-
lium, et ipsi suadebant Colossensibus similia agere, cus, et inter cibos et cibos. Sed postquam Dorainus
hoc est, in circumcisione, in celebratione festivita- dixit : Non c^uod intrat in os, coinquinat hominem
tum legalium. Dicebant enim : Estis baptizati, de- [Matth. XV), statim omnis illa discretio cessavit.
betis circumcidi, communicastis jam corpori et san- Unde dicit Apostolus tam Judaeis quam gentibus : Si
guini Domini, debetis sacrificia legalia offerre, come- mortui estis cum Christo ab elementis, id est erro-
dere debetis quse lex praecipit, et abstinere ab his ribus atque pompis et vanis religionibus tempore
quae prohibet : et si puteum, non G baptismatis, quid adhuc discretionera facitis cibo-
ceciderit mus in
debetis bibere. Sed ut ab ilHs non seducerentur, scri- rum, cum Deus omnia munda esse dixerit?
bebat Apostolus eis taha, quia in Domini adventu Ne teligeritis, neciue gustaveritis, neque contracta-
orania mundata sunt, et cessavit lex in mysteriis, veritis. Haec vox illorura est qui dicebant Ne teti- :

Nemo vos seducat, vel separet a fide, volens, sub- geritis, ne contrectaveritis mortuum, neque scabel-
audis vos, in liumilitate, subaudis sensus decipere. lum ubi sedit mulier menstruata, quia immundi eri-
Humilis dicitur humi acclivus. Volens vos decipere tis, neque gustaveritis carnem suillam noque lepo-
in humiUtate^ id est humili sensu et humili doctrina rinam, quia immunda est, et ceetera talia.

quae utilitatem non habet, sicut est in differentia ci- QucV omnia, subaudis quae lex concedit seu prohi-
borum et de observatione. Et religione angelorum, bet, sunt in interltum ipso usu, id est ipsa consuetu-
id est in cultura angelorum. Erant philosophi gen- dine edendi in interitum sui vadunt, quia in stercus
tium et aliqui Judaeorum qui dicebant : Sicut sunt rediguntur omnia statira ut comesta fuerint. Qu,v
quatuor elementa, ita sunt quatuor angeli, qui prse- sunt cjuide^n rationem habentia sapienticX, subaudis
sunt singulis elementis. Hi ergo dicebant ad illos mundanae, sccundum prsecepta
et doctrina hominum,
qui
crediderant volentesappare!'e religiosi secundum traditionem Scribarum et Phari-
: quia exqua- id est
tuorelementis constatis,debetisangelisilIisquiprte-Dsa3orum, et secundum illos qui causa infirmitatis
suntelementisaliquam culturamet sacrificia offerre. nolunt ea comedere, dicentes : Nolo coraedere car-
Sed quia nihil erat, quod dicebant, subjunxit Apo- nem suillam quia melancholicus sum, neque anguil-
stolus : Qu3s non vidit, subaudis docens, ambulans, lam, Sed ista sapientia non secundum Deum, quia
frustra, in/latus sensu carnis su<-e, id est, de suo cr- non pertinet ad religionem in superstitione et humi-
rore et mendacio ambulans inflatus. Ex hoc enira litate, subaudis qua^ est etiara in superstitione, id
quod videbantur aliquid scire, superbiebat in mente, est vana religione et superfluo timore : hoc est enim
praeferens humilitatem invultu. Vel, sicut aliaeditio superstitio, subaudis humilis
sensus. Superfluus
babet, quae non vidit inculcans, id est replicans fru- timorest vana religio atque humilis sensus, ea nolle
stra. Licet enira illam religionem falsam vidissent a comedere, et dicere immunda, quae Deus sanctifica-
quibusdam celebrari, tamen ipsos angelos uon vide- vit : nisi causa abstinentiae aliquis se ab his obser-
runt, neque ea qua} docebant. vet, sicut et a vino. Qua3 sunt etiara non ad parcen-
Et non tenens capul, id est non adhcerens capiti, dum corpori, id estnon ad conservandam sanitatem
id est Christo, qui est caput oranium sanctorura. Ex corporis : quia dum non vult comedere qu» habet
759 HAYMOMS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. - COMMENT. BIBL. 760

et appetit quod non habet, dicens : Noli comedere A ita et ille servit diabolo, qui bona omnipotentis Dei
hoc, quia immundum est. sed si haberem carnem communia, qua^ omnibus hominibus communiter
arietinara. illam comederem, infirmaturct debilita- data sunt, in proj^rios usurpat usus. Recte etiam
tur qui talibus escis sustentatur. Qua^ sunt etiam, avaritia idololatria? coniparatur, quia dum metallis,
no7i in honore aliquo^ sed ad saturitatcm carni>, id auri et argenti, de quibus simulacra tiunt, homines
est nullum majorem honorem pi-aestat aries corpori immoderate serviunt, aurum pro Deo venerantur
quam lepus praE?staret, si eum comederet, tantum- {E.rod. xx) : quia servi sunt divitiarum. Vel tertio
modo ut venter repleatur. modo avaritiam idololatriae coniparavit, ut nihil

CAPUT IH. scelestius demonstraret. Radix enim malorum est

Fratres si consurrexislis cum Christo, id est de avaritia, ideoque monet illam omni ratione fugien-
morte ad vitam tempore baptismatis, qu3^ sursum dam.
sunt sapit^\ id est gaudia patrine coelestis. Christus Propter qua.^ tacinora, id est superius dicta, venit
est sursum habitans in plenitudine paterna} majesta- ira Dei super filios qui periorunt in diluvio et in So-
tis, et ubi est, illuc debemus anhelare et quae sur- : doma aliisque civitatibus, et super filios incredulita-
sum sunt sapere, id est perpendere et intelligere, ct r» tis, id est super illa sexcenta millia quae in deserto
in his animum ponere. non in his qus supra tcrram mortua sunt, incredulitatem cordis habentes, in
sunt transitoria. ^i/?'6i/5,subaudispeccatis,e< vos ambulastis aliquando
Mortui enim esiis. Mortui estis peccato tempore cum viveritis, peccato ante fidem, et essetis mortui
baptismatis, sicut paulo supra diximus,f^ vita vestra^ Deo, sed nunc jam non ambulatis :

id est beatitudo, abscondila f.vf cum Christo in Deo. Xunc autcm deponitc et ros omnia, subaudis supe-
Vita enim vestra et beatitudo Christus est, sicut ipse rius dicta, vel ea quae sequuntur : iram, quia ira
dixit : Haec est vita aeterna. ut cognoscant te, et quem viri. juslitiam Dei non operatur : indignationem^ id
misisti Jesu7n Christum {Joan. xvii). Ideo ubi ille est, est nolite indignari minoribus, si reprehendimini ab
ibi est vita et beatitudo nostra abscondita, non ut illis Maliiiam. Malitia est mala voluntas. Illasphe-
nobis denegetur vel occultetur, sed ut potius con- miain, id est derisionera in Deum et proxiraura ;
tur-
servetur nobis ad salutem. pem sermonem, id est otiosura verbura vel joculare
Cu77\ Christus apparuerit vita vestra, subaudis in de ore vest7'o, subaudis deponite.
judicio gloriosus et fulgidus. tJinc ct vos apparcbitis yolitc mentiri invicon : Orane raendaciura a dia-
cum ipw ?;i gloria, gloriosi et fulgidi. sicut ipse pro- bolo est : quia ipse mendax est, et pater ejus, ideo-
misit. que filii veritatis veritatem debent loqui cum proxi-
Mortificate ergo 77\e7nh7'a vcsti^a, id est malos usus '-'
mis, exspolianlcs vos veterem homhicm .Yetercm ho-
membrorura In Epistola ad Corinthios multitudinem
. rainera appellat hic Yeteris horainis conversationem
peccatorum appellat Apostolus, corpus, dicens ita ut et vitam. Qu9e est conversatio veteris horainis? inli-

cUstruatur rorpus pcccatHRo7n.M). Sicut enim multa delitas, inobedientia, concupisceiitia raala, rapina,
raembra faciunt unum corpus, ita multa peccata fa- adulteriura, horaicidium, et caetera talia. Quousque
ciunt unum corpus.id est unara suraraara; et est sen- ergo renovetur in baptismate regenerationis : sem-
sus : Mortilicete raerabra. id est raalos ususraerabro- per in vetustate erit, quia originalibus peccatis et
nira, et malam consuetudinera peccandiperefficien- actualibus tenetur obnoxius. Sed debet baptizari et
tem, id quod efficitur, ostendens. Xeque praecipit ut induere novum homineni, id est novam mentera, et
mortificemus gladio materiali corpus nostrura et novam novi hominis conversationem. Quae est con-
merabranostra. sed peccata.Tunceniraraortificarous versatio novi hoininis? Yirtutes sectari, et omnia
membranostra, cum desistimus peccare etquodpec- : bona in se habere. Et ne putaremus quod hominera
cata in nobis mortificamus, quasi tot membra occidi- exteriorem praeciperet renovaii ad alicujus rei si-
mus, qu3e sunt super terra^n., id est quandiu Eura hominem, inquit, prae-
estis in militudineni. subjunxit :

raundo. Fornicafionem. Fornicarii sunt cum pueliis ^^^cipio i-enovari, qui renocatur in agnitionem Dei sc-
liberis. aut cum juraento, aut aliquid tale. Adulterare cundum imaginem ejus qui creavit eu77i, id est homi-
vero est, alterius torura violare, id est cum alterius nera interiorem : anima et raens quae ad iraaginera
iixore. autcura Deo sacrata. qujc Dei uxorest. Libidi- Dei lacta est, sancta, justa et rationabilis et ira-
ne7n. Oranis incontinentia libiilo appellatur. Cuncu- mortalitas. Horao autera exterior, id est corpus,
pisc^ntia^n >/?a/a>/i Ideodicit concupiscentia^n malam non est ad imaginem Dei factus, quia Deusspiritus
quia est et concupiscentia bona de qua dicitur : Fili, est. Duai autem sunt renovationes, una momenta-
concupi.scc sapientiam.serva mandatum; et : Cuj»io nea, quae fit in baptisraate, altera quae fit quotidie,
dissohi. et esse curn Christo. Concupiscentia mala quando pro studiuni legendi Scripturas sacras ea
est, appetere mala. Et avaritiam qua: est si,nu'acro- studet intelligere de Deo, quae antea ignorabat, ex
rum servitus. Quomodo est simulacrorum servitus, quo quotidie mens renovatur. Potest fieri etiam ter-
avaritia? Ideo, quia sicut ille servit diabolo. qui om- tia renovatio post lapsuin per poenitentiam, in agni-
nipotentis Dei culturam et religionem, quae illi soli tionon, id est ad cognitionem, secunduyn imagincm
convenit, et singulare nomen ut Deus vocetur, quan- ejus qui creavit eum, quia homo ad imaginem Dei
tum in se est, illi aufejt, et dcemonibus impendit, factus est.
 ;

761 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EPIST. AD COL. 762

Ubi non est gentilis et Judxiis. Ubi, id est mkinomni sapimtia, in omni doctrina Evangelii,et in
mente hoininis ubi est iraagoDei, non pracjudicatur fide sanctre Trinitatis, docentes el commonentesvos-
apud Deura sexus vel conditio, aut genus, aut pro- Vos qui sapientiores estis, docete alios et
metipsos.
vincia, id est nulla distantia est hominum apud commonete, atque exhortamini vos invicem, in
Deum, quia in anima non estsexus, nisi tantum- psalmis, subaudisDavidicis, c^ /))ymn?5,triumpuero-
modo sola bona conversatio cuni fide recta i-equiri- rum et sanctorum,</i gratia canianles, id estsemper
tur Barharus et Scytlia.Vius estnobis Scytha alie-
: reddite Deo gratias, ita ut quod ore canitis, corde

nus quam barbarus. Barbarussiquidem nobis potest intelligatis, et mens concordet voci.

esse quilibet cujus linguamignoramus Scytha au- :

Omne quodcunque facitis in verbo, id est in do-
tem dicitur a Scythia provincia, quae est remota ad ctrina, aut inopere, anhnmW^i aliquo, in nomine JJo-
septentrionem, fulgoribus rigens, moribus barbara, mini nostri Jesu Chrisii, in omnibus semper dicite:
sed omnia et in omnibus Chi^istus. Ideo non est ulla Deus in adjutorium meum intende {Psal. lxix), et
differentia, quia omnia, subaudis genera hominum semper nomen Doraini invocate gratias agentes ;

fideiium, Christum habent caput, et in omnibus il- Deo et Patri per ipsum, id est per Christum quia :

lis est Christus. ipse est mediator noster et in fide ejus salvaraur.

Sa?icti dilecti unum est. Viscera misericordix, id ^ Mulieres, subdit<x estoteviris, sicut oportet, in Do-
est raisericordera voIuntatem.Viscera dicuntur filii. mino. Mulier, propter culpara, subdita est Viro.sicut
Viscus etiam significat singulariter promptissiraam oportet, in Domino.sicut praecipit Dominus inGene-
et bonam voluntatem \bc)iignitatem, id estmagnam si: Sub viripotestate eris,etipsedominabitur tui {Gen.
et bonam voluntatem ; modestiam., id est mansuetu- III). In priraordio siquiderafideierant multae raulie-
dinem patientiam, subaudis in tolerandis adversis. res, qu[e se causareligionis abstinebant
aconsortio
;

Supportantes invicem. Supportare nos prsecipit maritorum, quas raodo alloquitur Apostolus specia-
Apostolus invicem secundum illud: Alter alterius liter, ne propterea quia a coitu virorum se
abstine-

onera portate. Verbi gratia : Ille qui continens est, bant; resisterent viris,rebellarent, sive repugnarent.
et est sineuxore et filiis, et abundat divitiis bonis- Sicut enim sancta Ec(ilesia subjecta est sponso et
que temporalibus, debetillum qui incontinensest et viro suo Christo, ita debet esse unaquaeque muUer.
habet uxorem et filios, sustentare si necessitas fue- Eraftt etiara multi viri, qui similiter abstinebant a
rit. Sic de caeteris necessitatibus intelligendum imi- coitu vel qui cum aliis mulieribus coibant, et verbe-

tando cervos, qui transeuntes peraliquod fretum ad rabant uxores suas, ne illae similiter cum aliis age-

insulara, aut ultra fluvium, sustentantur et suppor- rent, nec aliquid auderent murmurare contra eos,

tantur ad invicem, mentum ponens sequens super quos similiter alloquitur

clunes prioris, et lassato qui prior incedebat, dat Viri, ditigite uxores vestras, et nolite amari esse

locum ut transeat, et ipse ponatiterura raentum su- ad illas, id estsi sustinetis ad terapus a coitu causa
per clunes ultimi ; et donantes, id est indulgentes, religionis vel quia cura aliis concubitis, nolite eas
siquisadversus aliquem habet qu337'e]am,id est veram propterea ad araaritudinem provocare. Sed quaestio
causationem. Verbi gratia Abstulit mihi aliquis : hic oritur, quare Apostolusuxorera diligendam prae-
equum meum,dum recordabor quod Dominus dixit dicet cum Dominus dicat:Qui...7ion odit...uxorem..
:

Si quis abstulerit quae tua sunt, ne repetas, debeo nonpotest meusessediscipulus y\Luc. xiv). Quae hoc
ei dimittere, sic de omni re et commisso. SicutDo- modo solvitur, ut quantum nobis pater et mater,
minus donavit vobis, ita et vos. Sicut Christus qui frater atque uxor per cognationem carnis proximi
cum non haberet quod ei dimitteretur, dimisit no- sunt, diligamus eos, et in quantum nobis adversa-
bis omnia peccata in baptismate, ita et nos dimit- rios in via Dei cognoscimus esse, odiendo malum
taraus proximo in nos peccanti, qui haberausquod eorum, et fugiendo nesciamus.
nobis diraittatur et a Deo et a proxirao, FHii^ obedite parmtibus, id est patri et matri,
Super om fiia autem h^c suTperius dicta., charitatem per omnia., subaudis quse Deo placent. Si autem
habctc, quod est vinculum ]:)cr/l?r(?o?i/.s. VinculumDpraeceperint vobis homicidiura, furtura, rapinam
enira perfectionis est charitas, quia per illam omnia aut aliquid tale perpetrare, nolite obedire illis. Hoc
bona ligantur ne pereant sic homo pro dilectione enim placitum est in Domino, subaudis ut obediatis
;

Dei et proximi omnia agit unde dicitur dilectio, : eis. Patres, nolite ad iracundiam provocare filios

quia duo homines ligat, vel hominem et Deum in vestros, ut non pusillo animo fiant, id est ut non
;

qua, subaudis pace vel charitate, vocati estis in uno exasperati a vobis fiant iracundi, id est leves ad
corpore, ut unum corpus Christi sitis, et grati estote, irascendum, sed vestro exemplo discant esse pa-
id est gratiosi estote et accepti tam Deo quam ho- tientes.
minibus. Servi^ obedife dominis per omnia^ subaudis quae
Et verbum Christi, idest evangelica doctrina, /)a- Deo non displicent. Servi non sunt per naturam,
bet in vobis., id est in corde, ore, et opere vestro, sed per culpam et propter peccatum, sicut Chanaan,
et paxChristi exsultet, itaetiam vos,in quantumhu- filius Cham. Propter peccatura enim venit captivitas
mana fragilitas potcst servare, sine peccati macula et per captivitatemservitus.Undeilli quiservaban-
manentes, ut habeatis in vobis Spiritum sanctum, tur ab hostibus, a servando dictisunt servi,etman-
 763 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 764
manucapta, quia manibus capiebantur; Avendo et recte loquendo lucrantes. Tempus enim
cipia quasi
non ad oculum servientes. llle ad oculum servit,qui sibi redirait, qui suam utilitatem in illo operatur.
aliud in secreto agit, et in praesentia Domini servi- Sermo vester semper in gratia sale sit conditusM
tium explet quolibot modo : absente autem illo,non est, ut sempergratiam et utilitatem prcestet audito-
curat de utilitate illius : scd i/i sifnplicitiitc cordis, ribus, ct gratiosus sit omnibus ; et sicut sal condi-
id est non duplici animo, neque mala voluntate, mentum prcestat oranibus escis,ita et ille cunctorura
sicut Domino^ etnon hominibus. Sev\us qui pro Dei nientes condiat, ut sciatis quomodo oporieat vos
araore Domino carnaliter servit, sperans se inde unicuique rcspofidere, id estquoniodo h8eretico,quo-
mercedem recepturum a Deo, illud servitium non raodo Christiano, ut si vosinterrogaverithcereticus,
homini, sed Deo impendit ideoque mercedem licet: quoraodo respondeatis,vos credere in Deum Patrera,
ab illo non recipiatpriesentem, tamen non debet se etFilium, et Spiritura sanctuni, et his tribustrini-
a servitio subtrahere ; rctributiononniernir hcvrcdi- tatem habere in personis, et unitatem in substantia
tatis, id est ajternam retributionem. Doinino Christo et Dominum Jesum Christum, verum Deura et vc-
jemfe, licet hominibus temporale servitium exhi- rura hominera esse : similiter et Christiano est res-
beatis, tamen pro araore Christi illud implete. pondendura.
Qui enim mjuriam facit, id est si Domiaus in-B Qux circamesunt vincnla, carcerque, omnianota
juste affligit servum et non reddit ei dignara raerce- facict vobis Tychicus. Iste praedicator erat Golossen-
dem, daranationera inde suscipiet. Et si servus fue- siura, charissimus, subaudis in fide,quiauniusfidei
rit furtivus et de servitio Domini se in aliquo sub- suraus, minister, subaudis Evangelii praedicatione
traxerit, etiara inde daranabitur. Ne servi dicant : et convcrsus in labore, quia siraul laboramus in
Nos qui sumus non merebiraur venire ad glo-
servi praedicatione et consolentur consolatione corda ves-
riam sanctorura dicit Apostolus
: Ton est perso- : tra, id est suo adventu et raeo exemplo, ut non de-
narum accepiio apud Deu7n, id est, si dorainus raale ficiatis in fide, sedpotius consolideraini, utsi neces-
egerit, et servus bene, dominus damnabitur, et ser- sitas fuerit, talia sustinere possitis, qualia et ego
Yusgiorificabitur. sustineo cum Onesimo charissimo. Hic ostenditur
Philomenem Colossensera fuisse dominum Onesimi
CAPUT IV.
et ipsura Onesinura ; nota faciet vobis, subaudis
Doynini, quodjustum est et aequum, servis prx- Tychicus et Onesimus.
state, id est nolite tenere eos ut servos, sed estote Salutat vos Aristarchus. Aristarchus discipulus
eis ut patres : quia inde appellati sunt patresfami- fuit beati Pauli et coraes in praedicatione, concapti-
lias quidara, quod oranesin dorao sua aequali nmo- C X)us mcus, id est qui in vincuHs tenetur sicut et ego
re diligebant ut lilios, ita et servos. pro Christi nomine, etMarcus. Iste est pro quo dis-
Orationi instate virjilantes.lWe vigilat in oratione, sensio facta est inter Paulum et Barnabam, sicut in
et in gratiis, Deo reddendis, qui non cum tempore Actis apostolorum legitur qui recessitabeato Paulo
neque cum desidia illud implet, sed cum hilaritate. de quodam confUctu, quem habuit cum persecuto-
Si enira ab homine non potest impetrari hoc quod ribus : et ut quidara dicunt, ipse scripsit Evange-
petitur, si cum desidia illud agitur, quanto magis lium, quia licet cura beato Paulo fuisset, fuit et
a Deo? cum beato Petro. Consobrinus Barnabs:. Consobrini
Orantes simul ei pro nobis, subaudis, qui verbum dicuntur quasi sororii, quia de singulis sororibus
vitse adrainistraviraus, ut Deus aperiat nobis ostium nascuntur, Ideo dicit consobrinura illura esse, ut
verbi, id est, utcorda et sensum auditorum nostro- majoris honoris haberetur apud illos propter Bar-
rura aperiat, ut ea quae loquimur, et quae ab ore nabam, et nisi dixisset, suscipite i]iura,nequaquara
nostro emittiraus,ad corda et ad sensum eorum pos- auderent suscipere illura : quia jam audierant illum
sint intrare, et intelligant quae docemus. Tale quid ab eo discessisse. Eraendatus et correctus iterura
legimus in Actibus apostolorum de muliere nomine sociatus est ei, de quo, subaudis Marco, mandata
Lydia, purpuraria civitatis cujus Dorainus ii])ermt^ acccpistis, id est scriptum, quia jam redeunt ad nos.
cor, ut intelligeret ea quae a Paulo dicebantur.Ali- Hi soli sunt superius raemorati, qui sunt ex cir-
ter : ut aperiat nobis ostium serraonis,id est sensus cumcisione, id est ex Judaeis.
et intelligentiaradivinorum eloquiorum, utprompti Ipsi sunt auditores mei in regno Dei, hoc est in
siraus ad loquendum mysteria incarnationis Christi praedicatione EvangeIii,quod observatores suos per-
et divinitatis, propter quod, subaudis Evangeliura, ducit ad regnura Dei. Ut stetis perfecti, subaudis in
ita ut oportet me loqui, id est ut sciaiu cui et quid fide, etpleni bonis operibus.
etquando, vel quantum debeam loqui. Qui sunt Laodiciie, quae est civitas Graeciae, Hie-
In sapientia ambulate ad eos, id est in fide sanctae rapolis est civitas Grseciae.
Trinitatis, ubi est omnis sapientia, et bona conver- Salutat vos Lucas medicus. Iste est Lucas qui
satione ibi vivite et conversamini ad eos qui foris Evangelium scripsit, et Actus apostolorura ;
qui
suntj id est ad paganos, haereticos, et falsos Chri- fuit genere Syrus ; etDemas. Hicad tempus disces-
stianos,ut nonpossint vos reprehendere, redimentes sit ab illo, sed emendatus rediit.
tempus, id est vestrura facientes, et vobis bene vi- Salutate fratres qui sunt Laodic?'<5B.Salutareestsa-
765 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. I AD THESS. 766

lutera optare Nympham. Nympha nobilis eratA Salutalio ynea manu Pauli^ quod est signum in
; el

qu£edam matrona,incujus domo multitudo eratfide- omni opistola mea Memores esiote vinculorum mco-
lium. rnm, id est accipite me in exemplum, ut sicut ego
Et cum lecta fuerit apud vos Epistola, facite iit et non timeo pro Christi nomine vincula et carce)'es
in Laodicensium ecclesia lcgaiur. Et epistolam istam sustinere, ita nec vos timeatis, si nccesse fuerit.
quam Colossensibus dixerit, ideo praBcipit legi in GratiaBomim nostri Jesu Christi cum omnibus ro-
ecclesia Laodicensium, et eam quii^ erat Laodicen- biscum. Amen. GratisL dicitur gratis data et gra- :

sium ideo prtecipit Colossensibus legi,quia licet per- tia est qua accepiraus reraissionera peccatorum in
parva sit, et in canonenon habeatur, aliquidtamen baptismate, et est sensus : Gratia Filii Dei et salus
utiiitatis habet. ac remissio peccatorura maneat seraper vobiscura.
DiciteArcfiippo. Hvchippus episcopus erat illorum. Amen.
Vide ministcrium tuum, id est custodi et inteliige
subaudis episcopatum.

IN EPISTOLAM I AD THESSALONICENSES.
ARGUMENTUM. Bnumdantur, et exspecLationem adventus Dorainiad
Macedonia provincia cst qua est ci-
Graecorum in judiciura. A?ite Deum^ id est corara Deo Patre :

vitas metropohsThessalonica.qucC postquam a Paulo quia in praesentia et in conspectuDei Patris judica-

apostolo fidem perccpit, licet multa pericula susti- bit Filius mundum.
nuissent a suis civibusnon credentibus et a pseudo- Scientes autem, subaudis suraus, electionem re-

apostolis voluissent seduci, nullo modo tamen a ve- stram, qua a Deo estis electi ante constitutionem
ritate fidei recesserunt. Hos coUaudat iVpostolus, mnndi^riuia Evangelium ?iostrumnon fuitin sermone
scribens eis Athenis per Timotheum, etc. sive in verbo, tantum, sed in virtute et in Spiritu
sahcto, id estin virtute miraculorum, quae per Spi-
CAPUT PRIMUM.
ritum sanctum operati sumus,e^ i?i pleniludinemuUa

Paulus etSilvanus et Timotheus Ecclesix Thcssalo- doctrinae et bonorura operum. Scitisquales fuerimus
nicensium salutera. Noraen suum suorumque ponit in vobis, id est humiles fuimus, propter vos. ut vos
in exordio epistolas ob causas in aliis epistolis me- potuissemus Deohicrari, et facti estis imitatores no-
moratas. Generaliter omni Ecclesiae scribit, quia stri et Domini, quia qualia sustinuitDominus, etnos
forsitan tunc temporis non habebant episcopum sibi^ propinquis nostris Judaeis, talia et vos sustinuistis
ordinatum. Licet apud Judaeos nomen Synagogaeet patienter, excipientes verbum fidei et doctrinae in
Ecclesiai habebatur in usu, sicut legiturin libro Re- trilndatione multa cumgaudio Spiritussa?icti^ quia
gum quia benedixit Salomon omni Ecclesiae Israel, Spiritus sanctus, qui eratin vobis, faciebat vos gau-
tamen apostoli maluerunt in suis epistolis Ecclesiae dere inter tormenta persecutionum : ita ut facti
nomen insererc quam Synagogae, propter interpre- sitis forma et exemplura fidei et doctrinae om?iibus
tationem nominura. Ecclesia namque interpretatur crede?itibus i?i Achaia et Macedo?iia duabus provin-
convocalio, quae non potest fieri nisi ex rationabili ciis.
creatura : Synagoga autem, quae interpretatur coyi- A vobis e?iim diffamatus est sermo Dei. Diffama-
gregatio, potest consistere ex irrationabili et inani- tio maxime pro vituperatione ponitur et in contra-
mata, sicut congregatur grex ovium, congregantur riampartem. SedApostolus non curans de proprie-
lapides. Et ut ipsos ostenderet gentiles credentes tate verborum. cum debuit dicere, a vobis manifes-
amplius esserationabiles quam Judaeos infideles,qui tatus et divulgatus est sermo Dei, dixit diffamatus.
hoc nomine Ecclesiae maxime utuntur. Non est ?iecesse quidquam locjui vobis, subaudis,
Gratias agimus Deo, id est laudes referimus quia vos estis Dei praedicatoreseffecti. In om?ii
illi, loco,
semper pro omnibus vobis. Et non solura pro Thes-D subaudis vobis vicino, etc
salonicensibus, sed et pro omnibus qui praedicatio-
nem eorum receperunt, CAPUT II.

Mcmores operis fidci vestrx. Duo conjungit, opus Exhortatio no6"im, id est doctrina nostra, non fuit
et fidem, quae perfectum hominera reddunt. Fides de errore, id est de mendacio, neque de im?nunditia,
namque bonis operibus adornata placet Deo : quae quia non fuimus luxuriosi, neciue in dolo, id est

vero sine operibus est, mortua et inanis est. Et su- fraude, astulia ; nec in hypocrisi,id est simulatione,
stinenticB speiDomini nostri. Sustinentia est exspec- ut vos exspoharemus.
tatio. Undedicimus inPsalmis(P5a/. xxiv) Etenim : Ita loqui??iur, ?ion quasi hominibus, subaudis ma-
qui tesustinent, id est quiteexspectant, ?ion co?ifun- lis, place?ites : ille quaerit hominibus placere, qui
dentur. Sustinentiam spei Domininostri appellatex- adulatur et favet aliorum peccatis, sed apostoli non
spectationem futurorum honorum, quae per Domi- hoc faciebant alicui, sed publice increpabant.
 767 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC^. OPP. PARS 1. — COMMENT. BIBL, 768
yeque in occasione avan'ti.r prtodicavimus, aut \yano, remanere Athmis, et misimus ad vos Tirno-
propter cupiditotem praedicaremus vobis thnim.
Tanquam si nutrix foveal filios 5i/o,«,subaudisnon Ipsi enim scitis quod in hoc positi sumus, subau-
alienos, ita diligimus vos. Solent mulieres luxuriosiii dis a Deo, ut persecutiones et tribulationes istius
committere filios suos aliis
divites et incontinentes sacculi patienter sufTeramus, quatenus per ista tem-
mulieribus ad nutriendum, qua? licet pabulum eis poralia perveniamus ad gaudia aeterna,
ministrent. taraen non eo affectu diligunt illos ut CAPUT IV.
proprios, sed ut mercedem temporalem accipiant. Rogamus vos et obsccramusin Domi?io Jesu.Vost-
Pseudo ergo apostoli non
materno diligebant
affectu quam hmdavit Apostolus Thessaloniccnses de perse-
eos, sed ut lucra temporalia ab eis acciperent Apo- verantia fidei, quam tenuerunt, non recipientesfal-
stolus autera Paulus sociique ejus non ut nutrix sos apostolos, coepit eos exhortari, ut seraper in me-
aliena diligebant illos, sed ut mater unicum filium lius proficerent, bonisque operibus fidera exorna-
fovet affectu materno, ita ipse diligebat eos, quia rent,inquiens : Rogamus et obsecramus. Hanc ha-
ipse priraus genuit eos in fide (^hiisti. bet Apostolus consuetudinera, ut verba sua dupli-
Memoves eslis, fratres, laboris nostri et fatigatio- cet ac triplicet unum sensura habentia, sicut in hoc
nis.Laborabat Apostolus in praedicatione et opere Dloco. Quod enim est rogare in hoc loco, hoc est et
manuum eo raodo quo sirpe dixiraus. Et quare la- obsecrare et quod dixit in DominoJesu, taleestac :

boravit ipse? Ut non esset otiosus. Oranis otiosus si diceret, per Dominum Jesum.Tale quid invenitur

in desideriis est : et ut ipse prava desideria vitare in epistola ad Haebraeos : Locutus cst nobis in Filio
posset, labore raanuura insistebat [Hebr. i), id est per Filium, Ut quemadmodum acce-
Cum accepissetis verbum auditus Dei, arcepistis audiendo et
pistis a 7iobis^ intelligendo a me et Sil-
illud^non ut verbum hominum. \erhum praedicatio- vano quomodo oporteat vos ambularc, id est vivere,
nis quod Apostolus prccdieabat. a Deo audierat. Et et cursura hujus vitae in bonis operibus perducere,
sic perceperunt illud Thessalonicenses, quasi ab ip- et placere Deo., fidem quam habetis bonis operis
so Christo audirent per praesentiam. exornando, sicut et ambulatis, vivitis et conversa-
Quia eadem passi estis a contribulibus vestris qua; mini modo, ut abundetis magis^ scilicet magis ac
et ipsi a Judxis. Gontribules dicuntur qui ex una magis crescatis in fide et bonis operibus. Ille enim
tribu sunt. Crescente igitur fide Domini in Judeea, placet Deo, qui fidera rectam quam habet exsecu-
persccutionem sustinebant credentes ab incredulis, tione virtutum decorat. Et ille bene abundat qui
Rubenitse a Rubenitis, Gadditae a Gadditis, siraili- _ crescente getate fidei in se, studet etiam abundare in
r
ter ex omnibus tribubus ita et Thessalouicenses : sanctis operibus, et in studio virtutum.
credentes a non credentibus suis contribulibus, id Scitis enim qu3e prsecepta dederim vobis per Domi-
est suis civibus et vicinis persequebantur. num Jesum, id est in Domino Jesu per me loquente.
Ut ?mp/?a/2/,subaudis ipsi Judaei, peccatasua. Ex- Quae fuerunt illa praecepta quae dedit eis ? Praecepta
pleto terapore quadragcsimi anni, quod Dominus de- fidei fuerunt et conversationis Ghristianae, inquibus ||>

dit Judaeis ad pcenitentiam, post passionem suam exhortatus est eos servire Deo vivo et vero, et ex-
illis nolentibus credere compieta sunt peccata eo- spectare Filium ejus de coelis ad judicium, quem
rum,de qua completione dixit eis Dominus Implete : Deus Pater. Jesum dico qui eripuit nos
suscitavit
mensuram patrum vestrorum quando autem Apo- : per passionem suam et per gratiam suam ab ira
stolus ista loquebatur, adhuc stabat Jerusalem et ventura.
templura : ideoque necdura erant completa peccata Hxc estcnim voluntas DeisanclificatiovestJ^a, id est
eorum qua^ corapleta sunt advenientibus Roraanis. haec est voluntasDei ut sanctificetis vos eo raodo,quo
Unde enim sequitur Pervenit enim ira iJei, id est
: sequentia manife.stant, videlicet ut abstinealisvosa
"vindicta Dei super illos usque infinem. Windictsim Dei fornicatione. Fornicatio isto loco tripliciter potest
appellat adventura Romanorum : quando perditi intelligi. Fornicari est per culturam idelorum
sunt fame, pestilentia, gladio, captivitate. Quae vin- DaDeo recedere, et idola pro Deo vero colere. De
dicta raanebit super illos usque in finem saeculi, qua fornicatione dicit Psalmista : Perdes omnes
quia semper erantcaptivi. Vel si dixerimus, praeve- qui fornicantur abs te {Psal. Lxxii). Et illud : For-
nit sive antevenit iilos ira Dei, sicut quidam codices nicatus est Israel cum gentibus, id est idola coluit.
habent,erit sensus : Praeveniteos vindicta Dei in hoc Et est alio modo fornicatio quando homo amorera
saeculo, quae permanebit usque in fmem. Qu« id- terrenarum rerum, filiorum videlicet, possessio-
circo dicitur praevenire illos,quia vindictam futuri num, divitiarum, praeponit amori oranipotentis
judicii, in qua seternaliter damnabuntur praevenit Dei, et recedit a Deo per talia, qui vir animae est.
ista temporalis. Tertio est fornicatio corporalis, quia quis coit cum
Desolati a vobis ore, id est, serraone, collocutione meretricibus, vel quocunque modo libidinem suam
familiari, a^pecfu, id est prsesentia corporis, sed non explet.
corde^ id est affectu dilectionis. Utsciatunusquisquevestrumsuumvas.id est corpus
GAPUT III, suum corpus uxoris sme^possidere insanctiftcatio-
et
Placuii nobis sotis, subaudis mihi et Siiae vel Sil- ne^ id est in castitate, et honore.Tunc honorat quisque
 B

769 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. I AD THESS. 770

corpus suum,etcorpus uxorissuae,quandoabstinet a A ct inipudicitia, et quocunque modo aliquis semet-

coitu : quia corpus castum servando, ejusoratioca- ipsum polluat. Sanctificatio autem ista constat in
stior et acceptior est Deo. Non inpassionedesiderii. orationibus, in jejuniis, ineleemosynis, in hospitali-
Passio desiderii est quando homo velut equus et mu- tate, in charitate, caeterisquc virtutibus. Beatus Apo-
lus, qui suntsine intellectu, praeceps fcrturad libidi- stolus more sanctoruni Patrum volebat sanctificare
nem, nec frenat ardorem libidinis, respectu et ti- Thessalonicenses, sicut legimus quod Moyses legis-
raore omnipotentis Dei. Sicut gentes qnx iqnorant lator,daturus legem, sanctificavit populum, id est
Deum. Gentes qua: ignorant Deum fornicatrices monuit ut sancte viventeset mundi manentes,digni
sunt, et nimium libidinideditae, utpote non haben- essent audire vocem Domini, et percipere ejusprae-
tes cognitionem Dei, sicut sunt Mauri, Vandali, et cepta, dicens : Sanctificamini, lavate vestimenta ve-
maxime Sarraceni, intantum ut plurimi illorum stra, abstinete ab uxoribus vestris. Si ergo Deus
sexaginta et eo amplius uxores habeant, etestsen- illos vocavit in sanctificationem, quanto magis nos
sus: Cavete et observate ne nimium et immoderate quos redemit sanguine suo, et mundavit per bapti-
libidini servientes, efficiamini similes gentibus, qui srai gratiam, in sanctificationem vocavit, quatenus

Deum castitatisamatorem ignorant, etcum eis dam- digne possimus accedere ad sacramentum corporis
nemini, et multo amplius, quia servus qui scit vo- et sanguinis ejus? Similiter beatus Job mittebat per
luntatem Domini sui, et non facit vapulabit multis: singulos dies ad filios suos, qui forsitan uxoris extra
et melius est viam veritatis non cognoscere, quam domura ejus habitabant; et sanctificabat eos, id est

postea retrorsum abire. raonebat eos sancte vivere, quatenus illorura sacri-
Et ne quis supergrediatta\ nequecircumveniat in ficia et vota accepta essent.Samuel quoque cum ve-
negotio fratrem suum. Beatus Apostolus sociique nisset ungere David in regnum, vocavit Isai et fi-

ejus praedicabant atque suadebant suis auditoribus, lios ejus ad sacrificiura et sanctificavit eos, id est

diebus festis etdiebus jejuniorum abstinere ex con- raonuit ut tales se praepararent, quatenus digni es-
sensu ab omni coitu, quod et multi faciebant obe- sent tanto honore, quorum frater a Deo in regnum
dientes praeceptis et monitionibus ejus. Et ne forsi- erat electus. Sicquotidienos sanctificant apostoli et
tan aliquis post devotam continentiam instigante sancti doctores suis dictis adraonendo ut sancte vi-

diabolo provocaretur ad coitum illis diebus quibus varaus, quatenus dignisimus non solura Christiani
habebantdevotum, ait Apostolus:Et ne quis vestrum vocari, sed et filii Dei, et ut Deus omnipotens di-
supergrediatur, neque circumveniat in negotio isto gnetur in nobis habitare.
coitus, id est ne aliquo circumventione violentiam Jtaque qui hsec, subaudis verba, spernit, despicit,
inferai aliquispari suo, volenti votum
G et contemnit, no)i hominem spernit., id est non me
servare, pro-
vocando eum ad coitum, sed ex consensu ab' ornni despicit, sed Deum, cujus verba recito, et qui loqui-
coitu abstineant, sicut devoverunt, quia melius est tur per os raeum.
non vovere, quam votum non implere. Cum enim Nolumusignorare noncon-
vos de dormientibus ,ut
omni tempore oratio munda placeat Deo, tunc est trislemini, sicut etquispem non /la&en^.Philo-
cxteri
acceptior et gratiosior apud Deum quando mundo sophi et gentilesinfideles noncredentes resurrectio-
corde et corpore funditur, diebus scilicet jejunio- nera, raultos ex hoc decipiebant, negantes resurre-
runi. Unde Dominus ait perprophetam Egrediatur: ctionera, et faciebant contristari et dolere de raorte
sponsiii de cubili suo, et sponsa de thalamo suo propinquorura. Et non solura infideles, sed etiam
[Joel. ii), sponsum et sponsam in hoc loco conjuga- multi fidelium apud Macedones et Thessalonicenses
tos debemus intelligere. Dicit enim beatus Hierony- contristabantur de morte parentum, non credentes
mus, quia frustra assumitur poenitentia in voce et eos resurrecturos. Pagani ergo et infideles raerito
habitu, nisi etiam abstineatur a delectatione carnis contristabantur de raorte suorura,quia per raortem
et coitus. Potest et de omni negotio et mercimonio temporalera perveniebant ad seternara.At vero cre-
intelligi, ut nemo debeat fraudem facere fratri, ne-r^ dentes et infideles, raerito contristabantur super re-
que circumvenireillum.!^wonza77i vindex est Dominus cessu fideliura, quia per raorteni teraporalem per-
de hi^ jmnibus.Non solum de fornicatione et publica veniebant ad vitara seternara.Quapropter volens eos
turpitudine, sed etiam de transgressioneomnis boni Apostolus certificare de resurrectione, et consolari
propositi, verbi gratia, sicut de illis qui faciunt vo- super raorte propinquorura, ait Nolo vos ignoran-
:

tura, ut ex consensu abstineanta coitu tempore je- tes reddere de dorraientibus,quia resurrecturisunt,
junii etpostmodum non adimplentpromissum. ASict/i ut non contristernini super raorte eorura, sicut infi-
pr3ediximus vobis, subaudis praesentes, et tesiificati deles qui non habent spera resurgendi.
sumus, Dominus vindex de omnibus.
ita erit Si enim credimus quod Jesus mortuus est et resur-
Non enim vocavit
nos Deus^ ad fidem suam et gra- rexit, ita et Deus Pater eos qui dormierunt per Jesum
tiam, ctad patriam coelestem, in immunditiam, ut adducetcum eo. Miram rem ait Apostolus.Christum
immunditise serviamus, sed in sanctificationem, ut qui jam vivit, et resurgens a raortuis jara nonmori-
sancte vivamus, sancti simus,imitantes eum qui di- tur, dicit fuisse raortuum, et electos raortuos appel-
xit : Sancti estotey quia ego sanctus sum {Lev. xi). lat dorraientes.Christumergoappellat raortuum, ut
Immunditia^ nomineintelligitur omixis incontinentia dum audimus et scimus illum fuisse mortuum et re-
774 HAYMONIS IIALBKRSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. - COMMENT. BIBL. 772

surrexisse, nos quoque speremus resurrecturos per A x^v); et : Exsurgite de sepulcris vestris, occurrite
virtutem divinitiitis ejus. Electosvocat dormientes, ad judicium Redemptori vestro. Ista vox qua om-
quoniam nemo hominum tam facile potest socium nes resuscitabuntur bene potost appellari tuba.AIio
suum excitare a somno, quam facile omnes suscita- modo tuba pro raanifestatione ponitur, ut in Evan-
buntur asomno mortis. Quod autem dicit,quia Deus gelio ait Dominus : Cu)n facis elecmosynam^ jioU
Pater eos qui dorraierunt per Jesum, adducetcum tuba canereante te (MattJi. vi\ id est noli raanifes-
eo, idestcum Jesu,adjudicium,tale est acsi diceret: te facere, nelauderis ab hominibus sicut hypocri-
Qui dormierunt in Jesu, illi nempe venient cum tre. In tuba ergo Deidescendet Dominus de ca^lo,id
Christo in gloria ad judicium, qui mortui suntante est raanifeste veniet ad judiciura, ut ab omnibus
ejus adventum, et postea in fide passionis ejus, et possit videri, secundura illud : Videbit oranis caro
qui signo crucis suntmuniti.atque sacramento cor- salutare Dei {Luc.iii) Licet ergo quidam pueriliter

poris et sanguinis ojus die mortis muniti,credentes quod dictum estin Joel propheta Ju-
intellexerint, :

suam salutem ibi contineri. Dicitbeatus Augustinus dicium Domini vcniet in vallo Josaphat, quasiinilla
merito pro illis post mortem offerri sacrificium Deo omnesgentcs, nonest itaintel-
valle judicaturus sit

et corpus Domini consecrari, qui positi in saeculo, ligendum, quoniam non pro loco, sed pro interpre-
devotissirae iilud perceperunt. Btatione illud nomen posuit ibi propheta. Josaphat
Hoc enitn vobis dicimus in verbo Domini,idest in namque interpretatur vallis judicii., et Domini ad-
sensu Doraini, quia Deus omnipotens loquitur per ventus ad judicium in valle erit reprobis, quiaele-
os nostrura, quia nos qtii viviyyius^qiti residui sumiis ctis elevatis ad superna cum Domino, illi rernane-
in adventum Domini, non pr<Tveniemus eos qui dor- bunt inimis et in inferioribus inferni partibus. Di-

mt>n/;if in Christo, raodo supra dicto. Sic videntur camus ettertio modosecundum beatum Ambrosium,
hsec verba Apostoli sonare quod Apostolus suo tem- hoc quod dicit in tuba Dei descendet de coelo. Le-
poredemonstraveritdiemjudicii venturura. Unde et gimus quod Moyses legislator Domino prajcipiente
Thessaionicenseslegenteshancepistolamputaverunt fecerit tubas argenteas et postea Saloraon interaplo
torapore Apostoli diem judicii venturum.Quapropter Doraini,quibus concrepabant in solemnitatibus etin
alloquitur et exhortatur eos in secunda epistola, in- praeliis, sicut factum est quando muri Jericho cor-
quiens : Nolite terreri per Epistolam quasi instet ruerunt, et postea a Gedeone, et sicut de solcrani-
dies Doraini. Considerandum est ergo, quod ex per- tatibus dicit Psalmista: Uuccinatc in neomenia tuba
sona electorura loquitur, qui vivi in corpore inve- {Psal. Lxxx). Recte ergo Dominus in tuba dicitur
niendi sunt in adventu Doraini, qui residui dicuntur venire ad judicium,quia ipsead hocveniet,utquasi
essepatriarcharum, prophetarura,apostoIorum,om-C i'^ praelio debellet adversarios suos, Judaeos, paga-
niuraque sanctorura qui eos praecesserunt per spa- nos,h8ereticos,falsos Christianos, et victoriam suraat
tia teraporura et praicedunt modo atque praecedent ex eis, dicens illis : Ite in ignem ajternum ; et ad hoc
usque ad diera judicii, ad requiera animarura, quia etiam ut rerauneret electos suos introducendo illos

post illos relicti erunt. Tam velox ergo erit et ce- ad soleranitatem seternae gloriae etfelicitatis.

Deinde nos qui vivimus, qui relinquimur, simul

f
lerrima resurrectio raortuorura electorum utilliqui
in corpore vivi inventi fuerint et super terram, non rapicmur cum illis in nubibwi obviam Christo iti

potuerint praevenire eos, eundo obviam Domino in aera, et sic semper cum Domino erimus.Ex persona
aera, qui in pulvere terrse jacebant. illorum Ioquitur,sicutetsuperius,quivivi inveniendi
Quoniam ipse Dominus Jesus in jussu, id est in sunt, qui dicunt : 5imul rapiemur cura illis,subaudis
jussione Dei Patris descendet de coelo, et in voce qui nos pr£ecesserunt ad requiem. aniraarum, sed
archangeli et in tuba Dei descendet de coelo, et mor~ tunc pariter venieraus obviam Domino. Hoc verbum
iuiquiin Christo sunt, raortui eo raodo quo supra quod est rapere, pro N^Mocitate sa^pe ponitiir. Et in
diximus, resurgent primi. Idcirco dicit, in jussu, hocloco nimiam velocitatera resurrectionis et dieni
quia, jubente etdisponenteDeo Patre, veniet Filius judicii designat, de qua supra jam diximus. Nam
ad judiciura.Per unum archangelum debemus juxtaD sicut Deus in momento cunctafecit, ita in moraento
Augustinura, intelligere oranes virtutes angelicas cunctadijudicabit. Cum dicit : Rapieraur abangelis
quia angeli personabunt vocibus eo veniente. Per cura illis qui nos praccesserunt obviam Domino in

tubam autera intelligitur uno raodo magna vox an- aera, ostendit quia non descendet Dominus ad ter-
gelorura et sonus, de quibus Matthaeus ait: Mitfet ras,sed in altitudine istius aeris sedebit ad judican-
Filius hominis angelos suos cum tuba et voce magna dum, ct cum addit Et sic, id est cum corpore et
:

{Matth. xxivi. Quod per tubam intelligatur vox an- anima immortales effecti, erimus semper cum Do-
gelorum ostendit Psalmista loquens de Domini as- rnino, non debemus putare quod in aere cum Do-

censione Ascendit Deus in jubilo^ et Dominus in

: rnino simusregnaturi, quiafmito judicio,revertetur
vocetubz {Psal. xlvi). Sicut enim ibi tubam appellat cum omnibus electis ad beatitudincm aeternam, de
Yocera angelorum dicentium Viri GalHxi, quid: qua descendit ad judiciura. Si electi qui vivireperti
admiramini aspicientes in ccelum {Act. i), etc, ita fuerint, rapientur in aera obviam Doraino ab an-

in hoc loco, vocem angelorum tubte cornparat di- gelis, quacrendum est quoraodo complectitur quod

dictura est a Deo prinid'homini Adae, et in ipso

centium : Eccesponsus venit^ exite obviam illi{Matth.
 77;^ EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. -- IX KPIST. I AD THESS. 774

onini semini ejus : Terra es, et in terram ibis, cum A post moi tem ejus, gaudebunt per illos quadraginta
illimortem experti non fuerint ? Quie hocmodo sol- quinque dies, ducentes uxores et convivia celebran-
vitursecundum beatum Augustinum. Homo de terra tes, et jocos diversi generis exercentes. ac dicentes:
factus est in corpore, et antequaminsiiiraret Domi- Licet princeps noster sit mortuus, modo nos habe-
nusin faciem ejus spiraculum vitai,id est antequam bimus pacem et securitatem. Et cum talia dixerint,

daret ei animam, illud corpus terra erat, et electi subito veniet eis subitaneus interitus.
qui vivi reperti fuerint, in ipso raptu dum angelicis Vos autem non estis in tenebris infidelitatis. Qui
manibus portabuntur subito morientur, subitoque enim dormiunt, et quiescunt in peccatis, nocte dor-
resurgent et dum anima in ipso raptu exierit a
: miunt, id est in peccatis et vitiis quiescunt et jacent.
corpore, remanebit corpus terra, sed tamen brevis- Induii loricam fidei et charitatis, et galeam spei et
simum spatium tenebit ipsa mors, in tantum utnec salutis, habemus fidem in Deum charitatem
id est

cogitari nec perpendi possit. in Deum et proximum, spem et exspectationem fu-

Itaque consolamini vos invicem^ o Thessalonicen- turorum bonorum in capite quia de coelis veniet
:

ses, de resurrectione, in verhis isiis, etnolite dolere nobis salus : et his armis muniti, securi et liberi
super morte parentum. erimus in adventuDomini.
B Nonposuit nos Deus in iram^ id est non ideo nos
CAPUT V.
posuit Deus in fide sua, in Ecclesia et cognitione
De temporihus, subaudis diei judicii,ef momentis, sua, ut in nobis suam vindictam exerceat, sed in
utrum an hyemo, vere an autumno veniat,
aestate acquisHionem salutis posuit nos, ut salutem nobis
velqua horadieivel noctis,7io?i indigctis iit scrihamus inveniremusperfidem Jesu Christi,ti/ sive vigilemus,
vohis. Quare ? Ipsi enim dii.igenter scitis, quia dies id est vivamus in hoc s8ecuIo,5tue dormiamus, idest
Domini sicut fur in nocte^ita uemei, id est,sicut fur moriamur in corpore, simul cum illo, id est cum
subito et insperateintempestanocte venitdormiente Christo, vivamus in anima et in spe resurrectionis.
domino domus, ita insperate veniet dies judicii et Propter quod, id est propter illa quae superius
Domini adventus. Dominus requisitus post resurre- diximus de resurrectione, consolamini vos invicem.
ctionem de die illa, de regno videhcet eIectorum,ab Rogamus vos ut noveritis eos, id est diligatis, hono-
apostolis dicentibus : Doraine, siin temporc hocres- retis, et necessaria eis ministretis : qui lahorant
regnum Israel, ait: Non estvestrum nosse tem-
titues inter vos, in praedicatione et doctrina.
pora momenta {Act. i), et ante passionem suam
vel Rogamus eos, corripiie inquietos, consolamini pu-
de eadem die ait De die illa., inquiens, nemoscit,
: sillanimes. Ad Thessalonicenses erant quidam va-
neque o^^^geli qui sunt in ceelo, neque Filius, nisiPa- gi, et ut ita dicamus, gyrovagi otiose viventes, et
ter solus [Matth. xxiv). Ergo si Pater novit, utique non laborantes manibus suis unde viverent, neque
et Filius novit, qui unius substantiae est cum eo. orationibus aut psalmodiis vacantes, sed circuibant
Sed idcirco dicitur Filius ignorare, quia discipulos domosaIiorum,atque peragrabantde locoadlocum,
ignorantes reliquit. quaerentes unde vivere possent, cujus rei causa
Cum enim dixerint, suhaudis rei^Yohi, })ax et secu- multos inquietabant. Vel etiam inquietos vocat su-
ritas, tunc repentinus illis superveniet interitus, id perbos, qui causa superbiae alios inquietabant. Ite-
est subitanea perditio diei judicii, sicut dolor est in rum erant illi pusillanimes et timidi, qui bonum
utero hahenti, subaudis partum, et non effugient. timebant inchoare, ne forte non possent illud ad
Sicut muiier praegnans imminente tribulatione et elfectum perducere : vel si inchoabant, non libere
persecutione, non valet effugere persequentium insi- illud agebant, sed verecundabantur ex hoc in prae-
dias, ita et non poterunt effugere, de quibus ait
illi sentia aliorum ipsique pusillanimes erant,quia ad-
Dominus : Vx prwgnantibus et nutrientibus in illis versa hujus saeculi patienter ferre non volebant
diebus {Marc.xiu). Sicut in verbis Danielis prophetae citoque scandalizabaiitur in verbo et facto aliorura,
invenimus, regnante Antichristo et ministris ejus Inquietos ergo, id est vagabundos, otiosos et insta-
tribus annis et dimidio, et interfectis ab illo Elia etDbiles, vel superbos qui alios molestabant, praecipit
Enoch sicut in Apocalypsi habetur,quo tempore erit Apostolus corripi a praelatis et magistris, quatenus
persecuLio talis, qualis non fuit antea nec postea desisterent ab otiositate quae est inimica animae, et
subsequetur, interficietur ipse Antichristus, et ma- deponerent superbiam radicem omnium vitiorurrl^

xima pars membrorum ejus a Michaele, ut beatus Pusillanimes autem praecipit consolari blandius, ut
Gregoriusdicit, et ut beatus Paulus dicit :Dominus per exhortationem et consolationem praepositorum
Jesus interficiet eum spiritu oris sui, id est inverbo roborarentur in omnibus bonis. Suscipite, subaudis
suo in virtute sua. Quod utrumque verum potest in officium charitatis, infirmos in fide, in corpore.
esse : quia si Michael illum interfecerit, non sua, Patientes estote ad omnes. Modo admonet praelatos
mortem autem ejus
sed Dei virtus erit et jussio. Post ut subjectorum improbitatem et impatientiam pa-
remanebunt quadraginta quinque dies, in quibus tienter ferant, dum in aliquo contra eos murmurant.
multa erit pax, ut in illis electi qui aliquid tituba- Solent enim inquieti et immodesti seu impatientes,
verunt in persecutione, poenitentiara agant et sal- quando corripiuntur a praelatis, insurgere contra
ventur, iiiijnistri autemAntichristi qui reraanserunt eos, et impatienter ferre illorum correptionem, no-
775 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. - COMMENT. RIBL. 776

lentes ab eis corripi, sed suara voluntatem implere. A nihil potrstis facere [Joan. xv). Haec est, inquit, vo-

Quoium animosiUitem debent ad tempus

privlati luntas Dei, utmalum pro malo non reddatis bonum :

sustinere, et iterum tempore opportuno et congruo semper sectemini, sine intermissione oretis, ut gau-
cum consilio et auxilio emendare deatis in Domino, et in omnibus ei gratias refera-

Videle, id est cavete, ne quis vestrum malum pro tis.

maloalicui reddat. Hoc vult ostendere Apostolusisto Spiritum nolite exstinguere. Dicamus hoc secun-
inloco, ut non solum malum pro bononon debeamus dum Ambrosii sonsum : Spiritum nolite exstinguere,
reddere. sed nec malum pro malo. Quatuor modis id est si aliquem ad horarn Spiritus sanctus reple-
redditur,aut bonum pro bono, aut malum pro malo. verit sua gratia, ut possit interpi-etari divinas Scri-

Bonum pro malo redditur, sicut Redemptor noster pturas, et divina mysteria loqui, nolite eum prohi-

nobis qui mortui et perditi eramus, atque propter bere quin loquatur etdoceat: quiaDeusquiosasinae

peccata a Deo alieni, quando per passionem suam aperuit, quie seni non aperit revelat saepe juniori
et baptismi gratiam nos redemit. Bonum
pro bono, quod melius est. Aliter secundum Augustinum :

sicut in die judicii dabit electis, dicens eis

Quia : Spiritus sanctus qui unius substantioe est cum Patre
esurivi etdidistis mihi manducare.pcrcipife rey/nnn et Filio in sua natura, non potest exstingui, sed per
vobis paratum \Matth. xxv). Malum pro bono red-j^vitium nostrum exstinguimus illum in nobis, dum
ditur. sicut Judas et Judaei Domino reddiderunt. illum a nobis oxcludimus peccando. Spiritus sanctus,

Unde ipse dixit eis per Zachariam prophetam : Si inquit, disciplinae efTugiet fictum. Dura ergo tradi-
bonumest in oculis vcstris, a/fertemercedem meam, mus corpus nostrum libidini, et conjungimus illud
et est sensus : Infirmos vestros curavi, leprosos meretrici.quod tempore baptismi et manus imposi-
mundavi, mortuos suscitavi, esurientes pavi, date tionis factum est templum sancti Spiritus, excludi-

mihi ex hoc mercedem, si dignum et bonum est : mus illum a nobis, et fugamus, et quantum est in

et appenderunt mercedcm meam

triginta argcnteos nubis, ut Augustinus dicit, exstinctoressumusejus.

[Zach.w]. Malum pro malo reddet Dominusreprobis Sed ne hoc agamus, ait Apostolus,Spiritum sanctum
in die judicii, dicens eis Quia esurivi et non dedistis
:
qui in vobis coepit habitare terapore baptisraatis,

mihi manducare, ite in ignem seternum [Matth.xxv). nolite fugare a vobis neque exstinguatis illum in
Quapropter non deberaus vindictara expetere, ut vobis peccando et tradendo corpus vestrura diversis

reddamus malum pro malo.quia non possumus hoc turpitudinibusquod templura ejus debet esse.
tranquilla mente agere, sed debemus illi reservare Prophetias nolite spernere, id est, si aliquis valet

qui semper idera et aequalis raanet : et qui dixit : explanaredicta prophetarura, sicut Hieronyraus cae-
^-terique
--- '--- ^

Mihivindictamreiier\ateetegorctnbuam{Ro7n.xu), doctores ad aedificationem auditorum loqui

•

illis supplicia, vobis autempraemia,

Malura siquidem et praedicare : nolite illum despicere, nolite con-

pro malo reddere non est bonum, raalum vero pro temnere, sed humiliter attendite quae docet.
bono, valde nimiumque malura est. Semper quod Omnia aut.em probate; quod bonum est tenete^ hoc
bonum est sectamini, id est iraitaraini et perficite //i est, attendite omnia quae ille loquitur.Probate utrum
invicem, sive alterutrura, et in omncs, hoc est, non dicta illius et verba conveniunt dictis Evangelii, di-

solura in credentes, sed etiam in non credentes,quia ctis prophetarum, et dictis apostolorura. Quod si
fratres suraus omnes secundum carnera probaveritis non discrepare a sensu sanctorura pa-
Sempcr gaudete.Nonin divitiis caducis et tempo- trura verba illius, quod bonura est tenete corde, et

ralibus honoribus, sed in Doraino gaudete, et bonis opere perficite.

operibus et quia filii Dei estis.
:
Ab omni specie mala abstinete vos^ idest ab omni
Sineintermissione orate.Quishommummortalmm re mala, et cogitatione prava, et opere perverso
potest semper orationi insistere? Aut ergo totum abstinete vos.

tempus pro parte posuit Apostolus, ut dicat illum Jpseautem Deus pacis/\di est Dorainus Jesus, qui
semper orare, qui canonicas horas observat, secun- t^ pacera reliquit discipulis suis, et in omnibus nobis

dum morem consuetudinem sanctorum Patrum

et : dicens : Pacem rclinquo vobis (Joan, xiv), et qui

autetiamillum, qui semper de Deo cogitat, et Deo etiam nos pacificavit et reconciiiavit Deo Patri per
passionem suam, ipse sanctificet vos per omnia ,id est
placere desiderat. Quandiu enim quis bene cogitat,
^t bonum desiderat, semper orat. Nam quidquid
sanctos faciat in omnibus quae cogitatis et opere

boni justus agit, ad orationem est referendum, et perficitis \utintegcr spiritusvester et animaet corpus
nunquam desinet orare, nisi desierit justus esse. sine querela in adventu Domini nostri Jesu Christi
5^rrckfr.Quoddicitutintegerspiritusvesteretanima
In omnibus gratias agite, id est in fide, spe, cha-
ritate, caeterisque bonis operibus, et in prosperis, et et corpus servetur, dupliciter possumus intelligere.

in adversis sempergratias etlaudes agite Deo,quia Homo constat ex corpore et aniraa et spiritu, tamen
neque prospera nisi eo donante, neque adversa nisi in eo non sunt tres substantiee, sicut Didymus con-
tendit, nec est tertius in substantia hominis spiri-
60 permittente evenient. Hxc enim est voluntas Dei
tus, sed spiritus ipse est anima, unde dicitur in
in omnibus in Christo Jesu, id est per Christum Je-
sinequo Yi\^Xige\io'.Inclinatocapite emisit spiritum{Joan. xix),
sum,a quo omnia bona nobisdonantur, et
Sine rne et idcirco appellatur animaspiritus.eoquodspirita-
nihil boni agere valemus, sicut ipse dixit :
777 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EPIST. II AD THESS. 778
lis naturaeest, \el quod spiret in lioniine : anima Atium etdacmoniacum. Sic in isto loco potest intel-
vero dicta est eo quod ad vivificandum animet cor- ligi pro gratiasuaqurcnobisdaturtemporebaptisma-

pus, et ad videndum corpori data sit.Ita etiam ra- tis, quamundamur ab omnibusinquinamentis vitio-

tionabilitas et excellontia animte qua sapimus, et rum. quam orat Apostolus ut integra, etincorrupta,
discernimurabaliisc,reaturis,spiritusappellarisolet, atqueimmaculata maneatin nobis,nenostro vitio et
sicut ostenditur ibi : Benedicitc spirilus eianimxju- immunditiacorrumpatur, autminuatur,veliu"-atura
sturum Domino [Dan. iii), tamen quia spiritus et nobis. Si enim mala vita aut cogitatio incidit non
anima unum sunt, indeapparet quia corpore ince- est jam integra ipsa gratia, quia deserit hominem
dimus anima vivimus, spiritu intelligimus et sapi- obnoxium peccatis ; nam dum ea agithomoquai odit
mus. De quospiritu sive rationabilitate animae, quai Spiritus sanctus, receditab eo ejus gratia ex toto
rationabilitas etiam mens appellatur, loquitur hic aut minuitur illi qui peccat. Deus, inquit, pacis
Apostolus cuni ait : Ut integer spiritus vester et sanctilicetvos peromnia,idest totum hominem, ut
anima, etc. Orat ergo Apostolus ut spiritus, id est gratiaSpiritus sancti,quampercepistis tempore ba-
rationabilitas nostra,integra,et incorrupta,atquein- ptismatis, non recedat a vobis, sed integra maneat
violata permaneat et anima et corpus simiiiter-p vobis, et animaincorrupta sit, corpusque immacu-
:

incorrupta etimmaculatapermaneantusque in diem latum, ettotushomomundatus integerservetur sine

mortis nostrae. vel indiem judicii, sicut ab omnibus querela. Non dicit sine peccato, quia non est homo
sordibus peccatorum mundati sumus tempore ba- qui faciatbonumet non peccet.etm multis o/fendi-
ptismatis quia ergo potest corpus mundum esse, et
;
mus omnes (Jac. iii). Si enim dixerimus, quia pecca-
anima ac spiritus inquinari permalum cogitatum et tum ?i07i habemus,veritas in 7iobis 7ion est {I Joa7i. i).
desiderium, ideo dicit totum in homine mundum Fidelis est, id est verax in promissionibus suis,
esse debere. Aliter: Spiritus sanctus saepe ponitur quivocavit vos ad fidem et gratiam suam qui eiiam ;

pro gratia et donis suis, sicut in epistola prima ad facie i,sub^udis id quod promisit.Fidelem dicitDeum
Corinthios : Spiriius, inquit^ propheiarumpropliciis in promissionibus suis, ut securi de praemio recte
subjecius est (I Cor. xiv), id est dona Spiritus san- conversentur.
cti, quia non cogunt hominem loqui sicut arrepti-

m EPISTOLAM II AD THESSALOIVICEIVSES.
ARGUMENTUM. C Gloriemurin trihulationibus quas sustinetis inexem-
Thessalonicenses accipientcs priorem epistolam, plwnjusti judicii Dei. Sicut ex verbis Prosperi
cum pervenissent legendo ad ilhim locum ubiloqui- aliorumque doctorum colligere possumus, nihil agi-
tur Apostolus ex persona electorum, qui in die ju- tur in hoc mundo, nisi aut Deo faciente, aut ipso
dicii inveniendi sunt vivi, inquiens : Deinde nos qui permittente. Sancti ergo martyres ahique fideles,
vivimus, qui relinquimur simul rapicmur cumillis
, Deo permittente, multa pericula et adversa in hoc
obviam Christo i7iaera{IThess. iv), conturbati sunt, mundoad exemplum justi judicii Dei patiebantur,
nimiumque perterriti, putantes Apostolum ita esse quoniamin ipsisostendebatur quiasiilli qui dilecti
locutuni, quasi suo tempore et illorum venturus Deo erant talia patiebantur, multo ampliora etgra-
esset Dominus ad judicium, et timebant illi mitti viorareprobi et inimici illiusin die justi judicii Dei
cum diabolo in carcerem aeterni supplicii, eo quod, suscipient. Justum Dei judicium dicit, quia tuncju-
tarde venientes ad fidem,imperfecti essenl.Quapro- dicabit Deus orbem terr» in «quitate.
pter Apostolus, ut comperit illos super hoc tristari, Si tamen justum estapud Deum retribuei^e nialis
scripsiteisistaraepistolam secundam, in qua signi- mala, etbonisbona. Si tainen coniunctio causaUs in
ficavit eis nondum imminere diem judicii suo tem- hoc loco non pro dubitatione ponitur, sed pro affir-
pore, et ostendit eis quod antea destruendum esset matione, quasi diceret: Quoniam justum est Deoita
regnum Romanorum, tamen occulte et obscure. j) agere. In i^evelatio7ie, id est in manifestatione, Do^
Neque enim audebat aperte scribere de abolitione miniJesudecwlo venientis ad judicium, cum ange-
regni Romanl, ne forte in credentes persecutionem lisviriutis ejus, sicut ipse dixit : Cum venerit Filius
excitaret. Denuntiat etiam adventum Antichristi et homi7iis, et om7ies a7igeli cuinco (Maith. xxv) et in
interfectionem ejus. revelatione Domini Jesu dantis vi7idictam reprobis
in flamma ignis his qui non noveruni Deum, id est
CAPUT PRIMUM. paganis, et qui non obediunt Evangelio, ha^reticis
Paulus et Silvanus. Idem est initium, idemque atque Juda^is. Bene
videlicet, et falsis Christianis,

sensus quem in priori exposuimus. in flamma daturum Dominum vindictam

ignis dieit

Supercrescit fides vestra Fides augmento eget; reprobis, quia ignis praecedet eum, tantum spatium
unde apostoli dicunt Domino Adauge nobis fidem : aerisoccupans,quantum occupavit aqua in diluvio,
(Lwc. xvii). Et quidam alius Credo^ Domine, adjuva : qui ardebit terram etcrassitudinemaeris, etpurga-
infidelitatem meamiMaix, ix). bit electos; reprobi autem audientes a Domino : Ite

Patrol. CXVII. 25
 m HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMEXT. BIBL. 780

tn ign^m ift^ntnn {Mafth. xxv). involventurnb isto A (^oosgentium : Herculoni videlicot, AppoUinem, Jo-
igne, et trnhrntur ad siipplicia inferni. vem, qui falsoflicunturdii.et supraomneselectos qui
Qt4 i repix^bx tlnbunt pernas :fternax in fnteritu.Dn- nuncupative vocantur dii, ut .Moyses, qui dicitur :

bunt p<pnjis aliis.sed >ihi dabunt et inrerent : quia Etrc conslitui tc dcinn Pliaraonts [Exod. vii) ; et in
ni^la teceruntpro quihustalia recipient. Dare etiam iefre : Diis nc dctrahas [Ejod. xxri). id est sacerdo-
aliqunndo p«.>nitur pro sustinere, sicut in Yirgilio : tibus ;
et : Ego dixi : Dii cstis {Psal. lxxxi). Igitur
Kt pro |iyr|»ureo ^«enas dai Srylia ca|iil!". supcr omnes istos extoUetse Anticbristus, et majo-
id est suitinet pivnas, ita et lii dabunt jKvnas, id rem sodicetomnibus istis. et non solum super illos,
est sustinebunt. sed etiam(quod majus est) supra omne quod colitur
€um veneht (/lohfirari in sanctisej((s,'\d cstclArus id est supra sanctam Trinitatem, quse solummodo
apparere eiset blandus, reprobis autem terribilis et colenda et aJoranda est ab omni creatura. Ita se
laDvus (Juia creditinn esHcstinioniutn nostrum super extoliet ut in tenq^lo Dei sedeat, ostendens se tan-
rw, id est quia recef»tum et creditum est Evang-e- quam sit deus. Iloc duplicitor potest intelligi : Na-
liura et pra^dicatio nostra in nobiseta vobis, in die scetur AntichristusinBabylonede tribu Dan. juxta
fiio, id est propter illum diem, ut Evangelium per- quod Jacob Dan colubcr in via, ccrastes
dicit : Fiat
hibeat vobis tostimonium credulitatis in die illo, et B cum veneiit Ilierosolymam,
in scniita (Gcn.XLix). Et
reeipiatisraercedema'ternani. In «/j/o, subaudis ne- circumcidetse,dicensJudfeis: Ego sumChiistus vobis
gotio, oixiviuSy vel ad hoc oi^mm semper pro wbis, promissus; tunc confluentad eum omnesJudsei, et
etc. reaidificabunt templum, quod destructum a Ro-
est
manis, sedebitque ibi, dicens se esse Christum, ^''el
CAPUT II.
etiam, in tcmplo Dci, id est in Ecclesia sedebit, os-
Rogamus vos.freitres, jyer adventurn Domini nostri tendens se tanquam sit Deus. Nam sicut in Christo
Jeiu Chhsti et nostrge congregationis in ipsum. Duos omnis plenitudo divinitatis requievit, ita in illo ho-
Domini adventys legimus. primum in humilitate, mine qui Antichristus appellatur, eo quod sit con-
secundum in potentia, quando veniet ad judicium, trarius Christo, plenitudo maliiiae et omnis iniqui-
de quo hic ratio agitur. Congregationem suain ap- tatis habitabit, quiain ipso erit caput omnium ma-
pellat multitudinem electorura, vel quae cumeove- lorum diaholus, qui est rex super omnes filios su-
nict, vel quai ei obviabit ad judicium. In ipsuin di- perbicC. His verbis demonstravit Apostolus Thessa-
citquasiin ipso, quia in Christo sunt omnes electi, lonicensibus, non prius venturum Dominum ad ju-
utpotemembraadha'rentesilli.Rogamusvos,frati"es, dicium, qui regni humani defectio quod jam
fieret,

peradventum Domini Jesu, ad judicium, etperad-C nos impletumvidemus, et Antichristumapparere in

ventum nostrae congregationis in ipsum, id estom-. mundo qui interficiet Christi martyres.
nium sanctorum qui in ipso consistunt, ut no7i cito Ao?i veiinetis qiiod cum adhuc essem apud vos,
movcarnini^ id est ut non cito conturbemini, ncqiie Jt^c dicebam vdbis ? de adventu Antichristi et de die

terreaminiy quasi instet dies Domini^ neque per spi- judicii.

rituyn,\d est si aliquis se dixerit admonitum a Spi- Et nunc qitid dctineat scitis, ut reveletur in suo
ritu sancto, quod dies judicii immineat, nolite illi tempore. Dicit : Scitis quid detineat et non demon-
credere, neque terreamini ejus verbis, neque pcr strat quid.Quod nihil meliusibi intelligitur voluisse

sermmem.idie^t pertractatum.Si aliquis explanator significare quam destructionem regni Romanoruni

et tractator prophetiarum vobis dixerit: Collegi sen- dequaobscure hic locutus est, ne forte aliquis Ro-
sura prophetie Isaia2,et Danielis, aliorumque prophe- manorum legeret hanc epistolam, etexcitaret contra
tarurn, et pra}video diemjudicii imminere, et Chri- se aliosque Christianos persecutionem illorum, qui
stum veniread judicium,nolite ideo terreri. Ncque se putabant semper regnaturos in toto mundo, Vos
per epislolara tanquam per nos /«/.y.va/n. Si aliquis sci t is, inqmt, q^iid deti ficat i[\u.m AntichriHtum, et
pseiidoapostolus hoc finxerit. nolite ei credere. quid moretur iUum, quia necdum destructum est
Quoniam nisi vencrit discessio primum, ut disce- D regnum Romanorum. nec recesseruntoranes gentes
daat omnia regiia a regno et imperio Romanoium : ab illis. O reveletur, sive rnanifestetur ipse Anti-
et revelatus, iii\e ma.Q\hiitatu^., fuerit homo peccati. christus, in suo tempore., id estcongruo tempore et a

Antichristus videlicet, qui licet homo sit, fons ta- Deodisposito. postquam omniaregna discesserint a
raen erit oraniura pcccatorura. Et /ilius perditionis, Romano imperio.
id estfilius diaboli, non per naturam, sed per imi- Aam myslerium iniquitatis jam operatur. Myste-
tationem. Qui ideo appellatur perditio, quia per il- rium Gra?ce. Latino vocabulo dicitur aliquid occul-
lura venit perditio.etipse perdifiit humanura genus. tum etsecretum. Myslerium ergo iniquitatis appellat
Qui adxersatur/id est contrarius est Christo om- interfectionem sanctorum raartyrum et persecutio
nibusque membris ejus, et extollitur,, sive erigitur nem,quaminferebantNeroetprincipesejusfidelibus
in superbiam supra o>mne quod dicilur Deus, aui Christi. Quaeideo appellatur mysterium, quia quod

quod colitur ; non est verum quod ait Quod dicitur : diabolus operatus est raanifeste per Antichristum,
Deus, aut quod colitur. Extollet se Antichristus su- interficiendo sauctos martyres Eliam et Enoch,
pra omne q^uod dicitur deus, id est supra omnes aliosque plurimos, hoc operatur jam occulte per
781 EXPOSITTO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. II AD THESS, 78^2

membrasua, Neronem ac principes ejus, interficiens A qui nesciunt quid agant. In omni virtute, signis et
per illos principes, martyres apostolos. Istud myste- prodigiis mcndacibus, subaudis erit adventus Anti-
rium iniquitatis ca^ptum est a Xer-one, qui occulte christi. Signa et prodigia pro uno accipiuntur. In
instigante patre suo diabolo, zelo idoloium interfecit signis ergo et prodigiis mendacibusoperabitur,quia
sanctosrnartj^^res, et pervenit usquead Diocletianum videbit mortuos suscitare, et alia multa signa facere,
etJulianum apostatam.qui plurimossanctorumpere- sed mendacia erunt et a veritate aliena, quia per
merunt. Sicut ergo Chi-istus, qui est caput omnium miigicam artem et phantasiam ddudet homines,si-
electorum, longe ante suum adventum, occulte et cut et Simon magus delusit illum qui, putans eum
per mysterium prccfiguratus est, sicutinmorte Abel, occidere, arietem decollavit pro eo. Vel etiam in
et immoiatione Isaac, etin David rege, qui Goliam signis et prodigiis mendacibus erit adventus ejus,
interfocit,quidiabolumsignificabat,quemChristusin quia per signa et prodigia falsa quae videbitur ope-
sua morte et pussione debellavit. ita diabolus qui in rari, tradet homines ad mendacium colendum, id
Antichristo erit. in membris suis, mahs, scilicet est ad semetipsum, qui est mendax et pater ejus.
regibus, prsefiguratus est occulte et per mysterium. Et omni seductione sive deceptione iniquitatis erit
Tantinn ul qui tcnel nunc, tencat, donecdemedio fiat. his qui pereunt, id est Judfeis et pagnnis, eo quod
Id est hocsolummodo restat, ut Nero,qui nunc tenet g charitatem veritatis non receperunt ut salvi fierent,
imperium totius orbis,tandiu teneat illud donec de id est spiritum Christi qui dixit Ego sum veritas :

medio mundi tollatur potestas Romanorum. In Ne- Uoan. XVI), per quem Spiritum sanctum infunditur
rone comprehenditomnesimperatores Romanos qui dilectio Dei et proximi in cordibus nostris. Ideo quia
post illum imperii sceptra tenuerunt. Ideo dicit neque Christum neque Spiritum sanctum voluerunt
:

Donec de medio tollatur, quia undique ex omnibus recipere, mittet illis Deus operationem erroris, id est
gentibus confluebant Romam, et quasi in medio permittet ad eos venire Antichristum operatorem
mundi erat, hahens in circuitu suo omnes gentes mendacii. Plus est quod dixit operationem, quam
;

vel quidquid intra initium et fines continetur, me- operatorem, quia ipsam rem mittet eis, id est ip-
dium potest dici. sum mendacium et patrem omnis malitiae et iniqui-
Et nunc. Subaudis cum ablata fuerit potostas a tatis. Ut credant mendacio, id est diabolo, ut judi-
Romano imperio, revelabitur, sive minifestabitur centur, sive damnentur, omnes qui non crediderunt
ille iniciuus, Antichristus,(/ife7n Dominus Jesus inter^ veritati, Christo, sed consenserunt iniquitati., diabo-
ficiet spiritu oris sui^ si\e Dominus Jesus interfecerit lo, quod elegerit nos apostolos primitias in salu-

illum potentia jussionis sure, sive Michael interfece- tem omnium gentium. Apostoli primitiae fuerunt.
rit eum, virtute Domini Jesu occidetur, non virtuteC quia primi credidevunt. In acqui.sitio7iem glorix Do-
Michaelis. Occidetur autem (sicut doctores tradunt) mini Jesu, id est ut vos acquisiti ad tidem nostra
in monte Oliveti in Babylone et solio suo, illo in loco prsedicatione, augmentum faciatis corpori Christi,
contra quem Dominus ascendit in coelos. Quod vero et glorificetur per vos atque laudetur juxta iilud :

dicit Apostolus : Tunc revelabitur ille iniquus post- Videant opera vesira bona, et glorificent Patrem ves-

quam fuerit destructum Romanum imperium, non trum qui in cwlis est {Mattli. v).
est ita intelligendum,quod statim dixeritillum ven- Deus Pater ciui intantum dilexit nos, ut Filiura

turum, sed primum illud destruendum, ac deinde suum pro nobis daret, et dedit consolationem xter-
Antichristum venturum, terapore a Deo disposito. nam promittendo nobis regnumcoelorum,ei spem bo-
Et illustratione, sive claritate adventus 5iu' c^esirwei *^nam,exspectationera futurorumbonorum, ingratia
Dominus Jesus eum^ id est Antichristum. 5Ma, non in raerito nostro, exhortetur, id est doceat
Cujus est adventus secundum operationem Satanx. corda nostra.
Hoc ad ipsam diera judiciipertinet, quando destrue-
tur ipse Antichristus cura oranibus raembris suis.
CAPUTIII.
Audient enim a Domino Ite in ignem selernum.: De csetero orate pro nobis, ut sermo Dei currat, ah
Notandum quia non statim veniet Dominus ad judi- Dore nostro ad aures vestras, et ab auribus ad cor,
cium, ubi fuerit Antichristus interfectus, sed isicut sicque vertatur in operationera. Ut liberemur ab
ex libro Danielis intelligimus) post mortem illius imporiunis, qui non stant in portu quietis.
concedentur electis ad poenitentiam dies quadraginta Dominusautem dirigat corda vestra, id est : si quid
quinque. Quantulumcunque vero spatium temporis fortitudinis in vobis habetur, augeat, et faciat vos,
situsquequo Dominus veniet, penitus ignoratur. per rectitudinem vitae ambulare, et rectos gressus

Quodquedicit Cujus adventus erat secundum ope-

: figere in bono opere. In charitate Dei et proximi, et
rationem Satanse, intelligendum est quia quidquid patientia Christi, ut patientes sitis inter adversa hu-
operabitur, diabolo instigante et cooperante, imple- jus sceculi, sicut Christus pertulit patienter oppro-
bit, qui ex toto illum possidebit, tamen non amittet bria, irrisiones, flagella, crucera : vel (sicut quidara
sensum, ut ignoranter dicat se nescire Deum,neque codices habent) in exspectatione Christi, ut exspe-
vexabitur a diabolo, sicut phrenetici : quia, si ita ctetis Christi adventura adjudiciura.
esset, nequaquam peccatum haberet quidquid age- Gratis panem non manducavimusj id est sine la-
ret ; sieut illi non habent qui phrenesim patiuntur, bore.
 783 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT, BIBL. 784

Si quis non obedit rerbti, subaudis nostro aut vo- j^ omni Une oniiiium epistolarum Hebraicis
cpistoJa.ln
non sit otiosus, per epistolam, subautlis ve-
stro. ut litteris et Gra!CO sermone noinen
suum scribebat, ne
stram, hunc notate nobis, et nos aspere increpabi- illud quod sequitur ab aliquo pseudoapostolorum
mus illura. potuisset corrumpi. Ita scribo. Quomodo Gratia :

Salutatio mea manu Pauli, quoci est signum in Domini noslri Jesu Cristi cum omnibus. limen.

l^ EPISTOLAM I AD TIMOTHEUM.
ARGUMEXTUM. stiones. Ex quibus pauca depluribus dicamus : Tra-
Timotheus filius fuit mulieris vidujc, patre gen- ^^'^io illorum est in exordio duas mulieres esse fa-

tili Gra^co procreatus. Qua? mater, dum vellet cir- ^tas, Evam, et alteram, ex quibus dicunt multos
cumcidere secundum praceptum legis, pater pro-p. ^^'os esse natos, quod nusquam sacra Scriptura
mcircumcisus, ut pot
erat incircumcisus,
hibuit, qui erai pote gentilis.Tra- nav^at. Tales etiam erant illi, de quibus dicit Domi-

ditus autem litteris. eruditus est tam divinis Scri- nus (Matth.w; Marc. vii) Vce vobis, Pharisaei et :

pturis quam liberalibus artibus : sociatusque beato scriba;, qui supponitis traditiones vestras mandatis

Paulo. factus est ei comes in praedicatione : ac po- Dei, dicentes patri Corban, id est donum vel munus
stea ab illo ordinatus et constitutus episcopus. Cui quodcunque ex me tibi proderit, et multa his simi-

Apostolus direxit hanc epistolam,instruens eum de lia. Similiter de genealogiis proponebant quecstio-

ordinatione episcopatus, diaconii, omnisque eccie- nem, quot annis vixerit Mathusalem. Heber, Xoe
siasticie disciplinae et ordinis : et quomodo deberet caeterique patres ; et quid fecerint, et quomodo vel
docere populum. quando unde proponunt quaestionem, si Salomon
:

duodecimo anno aetatis suas unctus est in regem, et

CAPUT PRIMUM. quadraginta annis regnavit, et Roboam, filius ejus,

Paulus Apostolus Christi Jesu secundum impcrium quadragesimo anno ^etatissuae suscepitre-
similiter
Dei, id est secundum jussionem et voluntatem Dei gnum, quomodo Salomon duodenis potuerit filium
Patris5a/rafo7'i,s nostri et secundum jussionem Cliri- procreare ? Qude traditiones et genealogiae nullam
ti Jesu spei salutemrefert ad Deura Patrera, p aedificationem Dei praestant, quaj est in fide, id est
/i05fr.r,

et spem nostram ad Christum quia Deus Pater de quae ad fideni Dei pertinet. /Edificatio Dei est,
:

ditnobissalutem per Filiumsuum quem dignatusest quando quis ea loquitur quae aliquid utilitatis ha-
mittere nobis. et per Spiritum sanctum,quem nobis bent per quae praeparat et aedificat Deo templum in
tribuit tempore baptismatis, et tempore manuum cordibus auditorum sed figmenta Judaeorum quae:

impositionis. Per Christum autem haberaus spem, memoriter recitant nullius utilitatis sunt. Dicitenira
id est exspectationem futurorum bonorum quia ;
beatus Hieronymus Quid mihi prodcst scire quot:

sicut ille resurrexit a mortuis et ascendit ad coelos, annis vixerint Mathusalem, Xoe,Sem. aliique patres?
ita nos speramus resurrectionem vobis profuturam nihil. Sic intelligendum est de fictionibus illorura,
per ipsura, et adgloriam aeternce beatitudinis ascen- a quibus Apostolus praecipit eis per Timotheura ut
suros. Timotheo dilecto filio in spiritu, in doctrina, desistant.
in fkle, non carne, Gratia, qua gratis dimittuntur Finis enim praccepti est charitas. Finis et termi-
peccata, et misericordia ct pax. qua reconciliaraur nus. finis est consumptio qua consumitur cibus, ut
Deo Patri. Misericordiara mediara interposuit, ut ultra non sit quod erat : unde diciraus ; Finitus est
ostenderet quia gratia, et pax per misericordiam cibus. Finis etiara e.st completio, perfectio,consum-
Dei nobis confertur : non per meritum nostrura raatio, qua consummatur tela : unde diciraus :

Sicut rogavi te ut rcmaneres Ephesi. quzc est civi- DFinita est tela, id est, texendo perfecta est et con-
tas metropolis As\ce,cum irem in Macedoniam, pro- summata. Sic finis praecepti, sive praeceptorura per-
vinciam Gi^aecorum, ut denuntiares quisbusdam, id fectio et corapletio est charitas.Totam enira magni-
est Judaeis judaizantibus, et non recte credentibus, tudinem et latitudinem divinorum eloquiorum se-
ne aliter docerent, subaudis, quara nos doceraus, cura possidet charitas.qua diligimusDeumet proxi-
mqueintendercnt fabulis ct genealogiis interminatis, mum. Omnis igitur prcecepti fmis sive corapletio
id est generationibus quae terminum non habent : charitas est, id est ad charitatem refertur omne
qux fabulae etgenealogiae, quxsliones prsestant magis praeceptum, quia qui Deura non peccat diligit, :

quaui adificatiutum Dei. qux est in fide. De Judaeis et qui proximura amat ut seipsum, non delinquit :

loquitur, qui praeter Pentateuchum et prophetas, quia non adulterat uxorem ejus, quoniam non vult
aliasque scripturas, habent quasdara traditiones, suara adulterari non occidit alium, quia non vult
:

non scriptas. sed memoriae commendatas ex tradi- occidi : sic de caeteris intelligendum est praeceptis.
tione patrurn, quas Apostolus fabulas, id est fictio- Etipsacharitasc?ecor(/e;)w?'o debet esse nondeficto,
nes et cogitationes appellat, quie nullara utilitatem et conscieniia honaet fide non ficta. Conscientia soepe
habent in se, nisi contentiones generant et quae- ponitur pro spe, sicut in hoc loco.Charitas ergo de
 :

785 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULT. - IN EPIST, I AD TiM. 86

spe bona debet procedere, quia ideo debet Deum etAutique ,quianisiesset divinus, nequaquum potuisset
proximum diligere, ut scterna prteraia se speret peccatores salvos facere. Sed humanum illum dixit
exinde recepturum. De fideetiam non ficta,ut quod aliomodo, quiaVcrbum caro factum est, et habita-
credit et intelligit, opere perficiat. Nam fides fictu vit in nobis ; sermo est, id est verus et
vel fidelis
est quse confitetur ore, sed non tenetur corde, ne- dignus est, ut ab omnibus acceptus habeatur, quia
que exornatur operibus, quam multihabent,dequi- Christus Jesus venit peccatores salvos facere : sicut
bus dicitur Confitentur se nosse Deum, factis au-
: ipse dixit : Non veni vocare justos, sed peccatores
tem negant. Fidcs vero vera est quac tenetur corde, (Mallh. ix), ad poenitentiam, et venit Filius hominis
profitetur ore, perficitur opere. salvare quod perierat. Sed quaerendum est quare
A quibus subaudis virtutibus, id est a charitate, dicat Apostolus : Quorum primusego sum.Nunquid
spe bona, et fide non ficta, aberranles quidarii Ju- ante eum nonfuit peccator Cain?Nunquid ante eum
dseorum convcrsi siint in vaniloqnium, loquentes nonfuerunt peccatores Sodoraita^ et Juda2i,qui cru-
ea quiE vana sunt, nuHamque utilitatem in se ha- Dominum? Vel nunquid illum primum
cifixerunt
bentia. venit vocare et salvare ? Nunquid ante eum non est
non intelligentes ea vocatus et salvatus Petrus, aliique apostoli, multi-
Volenles esse legis doctores,
sicut intelligenda sunt, nequequx toqnuntur/iieque^ que credentes ? Sunt iUtique. Notandum quia sicut
de quibus affirmant. Judsei si quando de prava et dicitur priraus in bono inter alios, itaetiam et pri-
falsa opinione sua, et defabuhs et traditionibus suis mus inter alios in maio et ponitur aliquando pro ;

vanis reprehendi et convinci cceperint, addefenden- ordine vel dignitate.Sed in hocloco Apostolus causa
dum id quod hevissima tcraeritate et cogitatione, humilitatis primum se dixit, quasipejorem aliis,aut
necnon et apertissiraa falsitate, dixerunt eosdem pessiraum oraniura. Sic enira soiiti suraus dicere,
libros suos, unde id probant proferre conantur: vei verbi gratia : Transit rex aut qua^libet potestas per
etiara raeraoriter, qujc ad testiraoniura valere arbi- queindam locum, et invenit turbam latronum, et
trantur, raulta verba inde pronuntiant, nonintelli- dicit:Quis est primus in vobis, adducite illum, id
gentes sicut intelligenda sunt, neque quas ioquun- est quis est primus ad maium, adducatur, cujus

tur, neque testimonia quae proferunt, de quibus auctoritate alii latrociniumexercent. Sicetiam dum
voiunt affirraare suara falsitatem, ponentes incon invenit aliquis artifices iaborantes, dicit: Quis est
grua exempla. hic primus ? Non interrogat quis prior sit aetate,

Scimus autcm quia bona lexest, si quis ea legitime sed quis prior sit arte ;
sicut ille prior est in arte,
iitatur .IWq, utitur iegitirae iege qui inteliigit quare ita iatro primus est in iniquitate. Et beatus Aposto-
sit data, videiicet ad reparandam et roborandam ^ lus hoc mododese dicit causa humilitatis :Quorum
naturalem legem, quam genus humanum jara con- primus ego sum, idest de iilorum peccatorura, quos
cuicatara habebat,etqui inteliigit quandiu observari venit Christus salvare, ego sura pessiraus. Re enim
debuit, in figurascilicetusque adChristiadventura, vcra multura erat irabutus, iniquitate, qui Christum
et qui ea C[ua3 in iege praecipiuntur carnaliter et in jara in coelo sedentem persequebatur in terra in
figura post Doraini adventum spiritaliter intelligit merabris suis.
etjamnon in figura, sed in veritate adiraplet, vide- Sed ideo misericordiam consecutus sum, ut in me
iicet ut circuracidat se, id est exspoliet per bapti- primum ostenderet Christus Jesus omnem potentiam
sraura et per poenitentiam ab omnibus peccatis, et \\v)L\g. patientiam'] ad informationein, siveadexem-
,

celebret sabbatum spiritaliter, quiescendo a pravo plum eorura quicrediturisunt iltiin vitamxlernam.
opere, et pra^cepta moralia teneat. Quitaliter utitur Quare sit raisei-icordiam consecutus,exponit causas:
lege, bona est illi lex. D Christus,inquit, daturus veniara conversis ad se pec-
Sciens hoc quiajusto non est lex posita, id est ju- catoribus, extenditcharitatera suamusque adinimi-
stificato per fidem et gratiam baptismatis,et legem cos suos,raepriraum elegitacriorem iniraicura,quem
volenti iraplere non est lex posita, id est imposita cum sanaret.neme in cseteris desperaret, egit Dorai-
ut supra illura sit. In illara enim est potius, et cum nusmoreperitissimiraedici qui veniens ad iiium io-
ipsa quam sub illa, quia amicus iegis est Unde si cura ubi antea ignotus erat, et ubi piurirai infirmi
omnes justi essent, nequaquam esset lex data. Sed sunt, queracunque graviori infirmitate laborantem,
jitstis et peccatoribus data est lex, ut illi ejus tiraore et in desperatione positum invenit, illum assumit pri
desinant peccare; jj/a^2!arn*6',subaudis posita estlex: raum ad curandum. utinillo ostendat peritiam suae
plagiarii sunt seductores, qui liomines seducendo videntes illum sanatum qui
artis, et ut alii infirmi
furantur et vendunt. graviorimorbogravabatur, non desperent de saiute,
Fidelis scrmo et omni acceptione dignus., quia sed unusquisqueillo in locodicat proxiraosuo Vade :

Christus Jesus venit peccatores salvos facere^quorinn ad iiiura raedicura,securus esto, sanabit te sic Do- ;

primus egosum. In Gra3co iiabetur humanus sermo, minus Jesus Christus verus medicus. ostendit in
id est jucundus, gratus et acceptus Quid enira ju- beato Pauio gratiara suse medicinse, id est miseri-
cundius, quid grutius vel acceplius, quara audire cordiam suae pietatis, sanandoillum a ianguore in-
quia Christus Jesus venit peccatores saivos facere ? fidelitatis et morbo vitiorura, ut in illo osienderet
Si ergo est Immanus, nunquid est et divinus ? Est quia si illius misertus est, qui ejus fuit perse-
 :

787 HAYMOMS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I - COMMENT. BIBL. 788

eutoT in saactis martyribus, utique et aliis misere- A fldem naufragaverunt. id est nudi et alieni a veri-
bitur. tate fidei remanserunt vel etiara perierunt.

Regi autern sjtculorum immoriali, invisihili, soli Ej quibus. id est ex his qui a veritate tidei reces-
serunt. csl Hinncnjeus et Alcvander, quos tradidi Sa-
Deo honor et gloria in sjrcula saruJurum. QmdAm
fegera sieculorum in hoc loco intelligunt Deuin Pa-
lan.T ut discant non blasphemare .A\e\aT\der quidem
fuit faber ferarius, veniens ad fidera Chrisli, sed
trem, yro eo quod ait ApoitoUis invisibili, dicentes
postea revei-sus est ad apostasiara suara.qui postea
inDeo illumappellatum esse ab Apostolo invisibilem
erat apud Athenasfaciens a^des Dianae.quandocora-
quod ejus persona in Veteri Testamentoper aliquam
movit totara civitatera contra Apostolura. Undeipse
subjectam creaturam et similitudinem non fuerit
dicit in epistola sua ad Tiraotheum
Alexandcr xra- :
ostensa, sed Filii, sicut ostensa est Isaia\ qui vidit
illum in habiiu regnantis sedere, et Danieli qui
rius muUa mala mihi ostcndit (II Tim. iv). Multi
ergo fuerunt qui a fide recesserunt, ex quibus fuit
dixit (Dan. vu) : Aspiciebam in visu noctis, et ecce
Simon raagus, et Hyraenieus, atque Ale.xamler.quos
Filius hominis venit, et datii est ei potestas. Quos
duos tradidit Apostolus diaboload vexandura et \m-
beatusAugustinus reprehendit, affirmansregem sie-
nienduni, quo suadente et instigante a fide recesse-
culorum invisibilem sanctam Trinitatem appellatam
p runt. et nomen omnipotentis Dei blaspheraabant,
esse, Patrem videlicet, et Filium, ac Spiritura san-
ne alii auderent similiter facere. Nam tantae potes-
ctura, quae trinitas personarura unitatem Deitatis
tatis erat Apostolus, tantaraque gratiara habebat,
facit. quae est unus Deus,et sicut est Pater iin isibilis,
utrecedentes a fide solo veibo traderet diabolo,
ita Filius invisibilis, et Spiritus -sanctus invisibilis,
quia Deus spiritus est. Illi ergo qui dicuntpersonam CAPUT II.
Patris non esse ostensara in Veteri Testamento, at-
tendant quid dicat Daniel : Aspiciebara, inquit, et
Obsecro igitur primo omnium fieri ohsecrationes,

ecce Antiquus dierum sedit (Jbid.j. Quapropter rex graiiarum actiones^pro om-
orationes, postulationes.,
7iibus hominihus.pro regibus. et omnibus qui insubU-
saeculorum sancta Trinitas est, quce est unus et ve-
mitate constituti su?it. Beatus Apostolus dii igens haec
rus Deus, iramortalis, imrautabilis et invisibilis in
sua substantia. Pater igitur, et Fjlius,et Spiritus
verba Tiraotheo. in illo tradidit omnibus episcopis
sanctus, unus Deus rex est saeculorum prseteritorura
et presbyteris, omnique Ecclesiae forraam quomodo
deberent missarura solerania celebrare.et pro omni-
et futurorum horao vero assuraptus a Verbo ex eo
;

tempore rex est futurorura ex quo assuraptus est a bus hominibus orare quaui formara vel exemplum :

Verbo; nam prieteritorura Sceculorum non fuit rex p omnis Ecclesia modo retinet. Nam obsecrationes
sunt quidquidprseceditin missarura solemniis.usque
ille homoquia non erat. Soli Deo, id est sanctas Tri-
ad illum locum ubi incipit sarerdos consecrare my-
nitati honor, laus, jubilatio, et gloriain orania sae-

cula saeculorum sit.

steria corporis et sanguinis Doraini, inquiens : Te
igitur, cleraentissime Pater. petimus... Orationes
Hoc pr^pceplum, superius dictum, quia Christus sunt quas fundit sacerdos in coHsecratione Eucha-
Jesus venit peccatores salvos fac-re, vel etiam hoc ristiaeusque ad fractionera corporisDoraini, videlicet
praeceptum commendo tibiquod dicturus sum^flU Ti- quaiido particulam quamdam sacerdos in calicera
mothee, secundum prsecedentes in te prophetias, ut ponit.Postulationes sunt benedictiones episcopales,
militesin illis bonarn militiam.Prophetias prtei.eden- quas dicit episcopus super populura.invocansnoraen
tes appellat intelligentiara prophetarum, quam ha- Dei super illura, quod tractum est ex Veteri Testa-
bebat Tiraotheus antequam ordinatus esset episco- mento. Per Moysen namque dixit Dominussacerdo-
pus: Commendo, inquit, tibi hoc praeceptum, sub- tibus: Invocabitis nomen meum superfiUos Israelet
audis intelligentiara prophetarum, quae praecessit in ego benedicam eis (A^wm.vij.Gratiarum actionessunt
te antequam episcopus ordinatus a rae. ut railites, laudes quas communicato populo refert sacerdos
id est certes in iilis prophetiis bonara railitiam, id Deo Patri, qui dignatus est mysteria corporis et
est pugnam, docendo te et alios quod praedicas oreD sanguinis Filii sui dare eis ad salutemetredemptio-
perficiendo opere : nara militia dicitur pugna,etmi- nem. Et ne forte diceret aliquis Non debemus :

les pugnator. orare pro regibus infidelibus et jadicibus ac ducibus,

Habens fidem, subaudisrectam, et conscientiam bo- quia pagani sunt, praecepit Apostolus pro omnibus
Tiam, id est bonam spera, quae intelligiiur per con- horainibus orare, eodeni Spiritu sancto afflatus,quo
scientiara sicut paulo superius praediximus.Iile ergo
, et Jereraias propheta, qui misit epistolam Judaeis
babet bonam spem qui talia opera agit pro quibus qui erant in Babylone ut orarent pro vita regis Na-
sperat se praeraia aetema percepturum. Quam^ sub- buchodonosor filiorumque ejus,et propace civitatis
audisfjdera vel spem. repeUcntes quidam circa f\dem , ad quara ducti erant captivi, inquiens \Jer. xxix) :

naufragaverunt. Naufragium dicitur navis fracta Ideo debetis orare pro eis, quia in paceillorum erit
et sicut ille nudatur a substantia sua quarn habe- pax vestra. SimiTter et Apostolus reddit causas
bat in navi qui naufragiura patitur. et insuper ipse quare talia prcccipiat: Ui tranquitlam ei quietam.id
perit. itaqui repellunt fidem nudantur averitate fi- e.st pacificam. vitam agamus in omni pietate et casti-

dei. et pereunt insuper acterna perditione. Circa tate. Pietas est cultus et religio omnipotentis Dei,
 789 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EPIST. I AD TLM. 790

Ideo ergo orandum est servis Dei pro regis vita et ATrinitatis venire, quae est summa et substantialiS

pace regni, ut ipsi liberius possint dediti esse cultui veritas.

etreligioni Dei, quia pleiumtiue dum hostes fugant L'nus enim Deus, Pater. et Filius, ac Spii itus saii-»

servos Dei a propriis sedibus, et desa^viunt bella et ctus, iinusmediaior Dei et ho)/iinu)n hoino Christus
seditiones per regna, non possunt in cultura Dei esse Jcsus. Dominus Jesus in una persona verus Deus et

intenti peromnia sicut tenipore pacis. Pietas etiam verus liomo est si solummodo Deus esset, non po*
;

est misericordia quam debemus impendere paupiMU- terat esse mediator nnster qnia ipse in natura Di*
:

bus et indigentibus. Si ergo deprecdamur ab lios>ti- vinitatis,uniussubstantiae est cum 1'atre. Econtra,si

bus, non possumus opus misoiicordiae exercere, solummodohomo purue nequaquara mediator
esset,

quia non valet misericordiam impendere alteri, qui esset inter nos et Deum Patrem, quia peccator esset
non habet unde miseriam suam vel semeti|isum et similisnobis omnibus. Accepit ergo humanitatem
sustentet. Sed ut liabeamus unde eleemosynam ti-i- nostram qui Deus erat et per boc quia sine peccato
:

buamus, orandum cst pro vita regis ac prineipum, conceptus, natus, et conversatus est, Deus verus et
et pro pace regni, et ut agamus vitam nostrain, id horao existens, innocenterpro nobis mortuus, factus
est ducamus in omni castitate corporis. Tempore est mediator noster, quia nemo est Deus et horao,
pacis utcunque et cum minima difficultate servariBnisi ipse solus, nam inediator non potest esse nisi

potest castitas, quando vero depra^datur regnum a inter duas partes. Est autem mediator malus qui

praedonibus «^t hostibus, nequaquam potest servari, generat discordias interduos; bonus vero mediator
quia Domini qui depricdati sunt captivos, explent gonerat et procurat pacem, sicut Dominus Jesus
voluntatem suam et immunditiam cum eis ut iibet, nos et Deum Patrem.
intei'

ncc valent resistere. Quapropter orandura est pro Qui dedit redemptionem pro omnibus., subaudi»
salute et vita fidehum regura et principum, ut longo electis. Quam redemptionera? semetipsum. Qui dedifc

tempore conservati, pacem habeant et regnum, et ctiam iestimonium. suhixudis resurrectionis nostra) et
magis ac magis proliciant in melius. Pro infelicibus ascensionis ad beatitudinem [eternam, temporibus
/quoque orandum est, ut resipiscant ab infidelitate, suis, id est tempore quo resurrexit et ascendit ad
et transeant ad fidem. coelos.Testimonium resurrectionis dedit, quia sicut
ipse mortuus est, ct tertia die resurrexit, atque
enim bonum est coram Salvatore nostro Deo, postmodum ad ccelos ascendit, ita nos credimus re-
IIoc

subaudis ut pro omnibus hominibus oremus, quivult surgere in die judicii, atque ad gaudia ccelestis
onmes homines salvos fieri, et ad agnitioneni veritatis regni transire, sicut ipse promisit.
fcnnT.CumPsahTiistadicat: Omniaquwcunquevoluit q In quo testimonio, id est in spe resurrectionis,
Dominus fccit (Psal. cxiii) et Apostolus Qui vult positiis sum ego pr.xdicator^ ut illam annuntiom.
; :

omnes homines salvos fieri, quserendum est quare Volo ergo viros orare in omiii Iqcq, Si Apostolus
omnes homines non salventur? Ad quod dicendum, vuU. Deus vult qui habitat in eo quia vas electionis ;

quiaverum estquodPsalmista dicit.Quia ipsediait et est ille. Ne forte putarent aUqui non esse orandum
facta sunt (Psat. xxxii), similiter omnes homines nisi tantummodo in Ecclesia, ait Apostolus Volo :

vult salvare qui salvantur, et qui per misericordiam homines orare in omni loco in agris, in silvis, in :

quaerunt salvari.Totura enira pro parte posuit Apo- domibus, in itinere, Tamen non praecipit orare in
stolus, sicut et in Evangelio, ubi dicit Dominus Si turpibus locis, sicut est sterquilinium, neque in
:

exaltatus fuero a tcrra.,omnia traham ad me [Joan. publicis locis, in foro videlicet, aut in plateis, nisi
xii) Non eniin omnes homines traxit, aut trahit ad se,
. causa itineris, ut in itinere sit positus, ne reprehen-
sed omnia, subaudis electa, et ex omnibus generibus datur ille talis cum Pharisaeis, quibus Dominus ait:
etgentibus, et ex omni sexu et conditione a regibus Vse vobis, Pharisaei hypocritae, qui oratis in angulis
usque ad mendicum, a perfectis usque ad puerum platearura. levantcs ad coelum puras manus, ab ho-
vel infantem unius diei. Nemo tamen potest salvari micidio, a rapina, a furto, a perjurio, sine ira et
nisi quem Dominus vult, quiaipse cujus vult mise-
D
disceptatione, id est discordia.
retur [Rom. ix). Sienim omnes homines insua perdi- Similiter volo et mulieres orare in hahitu ornato,
tione mansissent, rectum Dei judicium esset; sed ut non ornato auro, vel gemmis aut margaritis, sed
ejus inisericordia et poteiitia ostenderetur, quia ipse ornato dicit, id est congruo sibi ;
quia nullus est
potens est onmes homines salvare, in iUis qui pe- plus congruus quam candirlus, sicut est sindon, 5e(i

reunt ostendit suurn rectum judicium et in his qui quod decet mulieres^ subaudis illud indumentum ba-
salvantur suam misericordiam. Prasvenit enim nos beant, promittentes pietatcm per bona opera^ id est
ejus gratia ut veiimus, debet nostra voluntas volun- ostendentes religionem et culturn Dei se tenere per
tati illius concordare, et tunc ipse dabit posse, bona opera.
atque ex hoc quod ejus voluntati jungimus nostram Mulier in silentio discat, subaudis quod ignorat,
voluntatem, digni sumus remuneratione. Tamen cum omni subjectione, non in ecclesia, neque cum
totumillius gratia} est retribuendum quidquid boni superbia, sed in domo.
agimus. Qui vult,inquit, omnes horaines salvos fieri^ Docere aulem mulieri non permitto. In suo sejfu
subaudis qui salvantur, et ad agnitionem sanctas permittitur mulier docere in domo sua, et puerog
 :

79! HAYMOXIS HALBERSTAT. KPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 79-2

etiam: iii ecclesia autera prohibetur. Et hoc quare?

A biain, et dicat Indigebat Ecclesia mea sapientia vel :

quia subjecta debet esse viro, quia de corpore ejus meo auxilio, ideo me ad fidem adduxit, et super se
factaest: vel etiamidcirconon permittiturei docere, constituit.
quia fragilior est sexu cavendum ne,quam vir, et
Oportet etiam illum et testimonium homtm habere
sicut Eva per serpentem seducta mortem attulit
ab his qu i foris sunt. id est ab hoereticis et paganis,
mundo, ita etiam facile ad errorem lapsa, alios ad qui extra Ecclesiam sunt debet habere bonum testi-
eumdem errorem pertrahat. monium, sicut de beato Basilio legiraus.
Adam non esf seductus, subaudis primus, per ser-
Similiter diaconos, subaudis oportet esscpudicos.
pentem mulier autem scducta, subaudis prima, in
:

Quare tacuit de prosbyteris? quia in ordine episco-

prTvaricatione fuit, id est praevaricationis poente
pali comprehenduntur presbyteri. Omnis enim epi-
subjacuit.
scopus presbyter est, et taraen non oranis presbyter
Salvabitur autem^ subaudis mulier, per fHiorum
episcopus est non turpe lucrum sectantcs^ turpe
;

generationem, si permanserit eadem mulier in fide

lucrum est, per usuram et quasdam inventiones lucra
perfecta et dilectione Dei et pro.vimi ac sanctifica-
temporalia cumulare.
tione, ut pntter virum per proprium alterum non
Jlabentes mysterium fidei in conscientia bona. My-
cognoscat, cu)n sobrietate sive cura temperantia. B
sterium dicitur res occulta, et mysterium fidei ap-
Salvabitur mulier per filiorum generationera, id
pellat hic ipsam fidem qua credimus in Deum, quae
est per bona opera, si habuerit charitatera, miseri-
non videtur nisi in corde. Conscien-
occulta est, quia
cordiam, hospitalitatem. cceteraque talia, quce bea-
tiam bonarn dicit spem bonam, ut per bona opera
tus Gregorius intelligi vult per lilios. Aliter nun- :

sperent percipere priemia aeterna. Habentes myste-

quid salvabitur mulier amplius, si permanserit in
rium fidei, id est fidem perfectam in spe bona.
castitate? Utique ; sed si genuerit filios, et cos in fide
et religione omnipotentis Dei educaverit, atque ad
Similiter muliercs oportet esse pudicas. Quidam
perfectionerabonae perduxerit:
voluerunt hic intelligere diaconissas, sed non est
vitce si quid deliquit,
salvabitur pro laborequera illis impendere studuit.
illud, ut beatus Augustinus dicit.

Fidelis sermo, id est verax, sive praecedens, sive Scias (luomodo oporteat te in domo Dei conversariy
subsequens, vel humanus sermo, ut in Graeco habe- cjux est ecclesiaDei vivi, columna et firmamentum ve-

tur, id est jucundus, gratus et acceptus. ritatis. Ecclesia, et columna, et firmaraentum veri-
tatis appellatur, quod unum est propter firmitatem
CAPUT III. fidei, et quia doctrinis ccelestibus et divinis miracu-
fii^mata est.
Si quis episcopatum desiderat, bonum opus deside- ^^^

rat. Opus non dignitatem, laborem non honorem ;

Et manifeste magmnn est pietatis sacramentumy
ideo debet aliquis episcopatum desiderare, ut aliis quodmanifestumcstincarne^justificatujnestinsjn-
doctrinam verbi Dei annuntiet, ut bonum exem- , ^'/iw-Sacramentumdicituroccultares, ideraestetmy-
plum ostendat : et si necessitas fuerit, ut priraus ad sterium,siveraysticumaliquod. Sacramentumautem
palraara martyrii currat. isto in loco appellat Apostolus Yerbum Dei Patris,
Oportet episcopum irreprehensibilem esse, idestsine quod natura Divinitatis in qua quod sequaie est
in
crimine et capitali peccato. Non dixit sine peccato, Patri invisibile manet. Sacramentum vero pietatis
quia non est horao super terrara qui faciat bonura dicit, id est religionis et verae culturae, quia illi soli
efnon peccet; ornatum moribus, etvirtutibus,atque competit religio sancta, et illum convenit venerari.
doctrina, non auro redimitis vestibus aut castoriis ;
Istud niagnum sacramentum pietatis manifeste est,
jnidicumy id est castum ab orani immunditia hospi- ; id est manifestatum est in Ecclesia, in cordibus fide-
talem, laicus aut quilibet ecclesiasticus, si duos aut lium, quodFilius Dei est. Et hocest quod subjungit
tres paupereshospitiocoUigit, hospitalitatis officium quod manifestatum est in carne, id est istud sacra-
irnplet : episcopus vero, si omnes non receperit,|^ mentum quod in natura Divinitatis non poterat vi-

inhospitalis reputatur percussorem, ut non sit pugil,

;
factum est per carnera et perdoctrinam
deri, visibile
sicut judices istius saeculi : vel si percussus fuerit, coelestem, et per miracula divina. Unde dicitur in
non reddat vicem, vel etiam pravo suo exemplo aut Evangelio Hoc fecit initium signorum Jesus,et ma-
:

doctrinaperversa,nonpercutiatanimossubjectorura; nifestavit gloriam suam (Joan. ii). Justificatum est

non cupidum^ morbo omnes laboret
cupiditatis penes istud sacramentum in spiritu, id est justum apparuit
unius uxoris virum, idest antequam ordinetur unam esse per plenitudinem Divinitatis, quee erat in illo,

uxorem debet habere, ut non sit bigaraus aut triga- et quae custodivit eum a peccato. Apparuit angelis,
mus ;
postea vero penitus abstinere debet. id est apostoiis et praedicatoribus per carnem et mi-
Su6edomui bene prsepositum, id est suae familiae racula, prxdicatum est gentibus ab apostolis quando
antequam ordinet; non neophytum, id est novellum profecti praedicaverunt ubique, creditum est in
conversum, id est noviter venientera ad fidem, vel mundo, id est ab habitatoribus mundi creditura est
noviter deserentem militiara ssecularem , 7ie i?i super- quod ipse esset Verbum Dei, assumptum csl ingloria
biam elatus, in judicium incidat diaboli, id est in paternae majestatis. Ordo praeposterus est apparuit :

damnationem, in quam diabolus incidit per super- enim apostolis, ac deinde assumptum est ad dexte-
 ,

EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — I\ EPIST. I AD TIM. n

ram Patris, et sic postmodum pra^dicatum est abAtem tuam nemo possit spernere. Es juvcnis oetate,
apostolis, et creditum est a gentibus. sis senex mente et moribus.
Noli negligere graliam qux in te est, qux dala est
CAPUT IV.
tibi perprophetiam cnm impositione manuumpresbg-
Spiritus autem manifeste f/«'c«7,.subaudis per me ;
^cri.Gratiamappelhat hic fidem,et sapientiam, atquc
tale est ac si diceret : Hsec dicit Spiritus sanctus remissionem peccatorum, et gratiam episcopatus,
per me, quiain novissimis temporibus, idestinhac qu;o i)er prophetiam data est illi, quia propheticO
novissima aetate in qua modo sumus, disccdent qui- spiiitu revelante cognovit beatus
Paulus Timo-
dam a fide, aitendcntcs spiritihus crroris, id est da3- tlieuMi dignum esse episcopali honore.
monibus in errorem illostrahentibus.Idem est quod
CAPUTV.
subdit : et attendentes doctrinis dxmoniorum in hij-
pocrisi loquentium mendacium ^id est in simulatione Scniorem nc i?icrepaveris, quia solent senes dure
veritatis. Daemones enim ioquuntur per ora hiere- accipere, quando increpantur a juniotibus. Sed di-
ticorumsimulate, quasi vera sit eorum prccdicatio :
cit beatus Gregorius, quia licet Apostolus dicat :

et cauteriatam habentiumsuam conscientiam. Caute- Seniorem neincrepaveris, seniortamen stultus vehe-

re vel cauterium est ferramentum medici, a quo cor- B menter est increpandus, etc.
rumpitur et uritur cutis ct caro hominis ; et sicut Viduas honora, quiv vere vidux sunt, id est taleni
cauteriocutis et caro corrumpitur,ita illorum mens quac sexaginta annorum est et fuit unius viri uxor,
qui a fide recedunt corrupta est prava doctrina et et quoe desolata est a filiis, et filiabus, omnique sub-
perverso opere, ethoc est quod dicit Apostolus : stantia.Honorautem hic pro dono et muneribus ac-
Corruptam habentes mentem. cipitur.
Prohibcntium nubere^ id est nuptias celebrare, di- Nam vidua cjuw in deliciis est virens corpore,
centes nuptias a diaboloesseinventas, non recolen- mortua est in anima apud Deum,Iicet apud homines
tes neque intelligentes quod dixit Dominus primis videtur vivere.
hominibus Crescite et multiplicamini [Gen. i), et
: : Si quis fidelisvel si qua vidua suorum filiorum,
Propter hoc relinc^uet homo paircm et matrem, et etmaximc domesticorum qui in domo ejussunt, cu-
adhserebit uxori sux (Gen. ii). In his locis notavit ram non habet, ut illos doceat recte vivere et con-
Apostolus per Spiritum sanctum haereticos qui post versari, fidem negavit per m.ala opera_, et est infideli

discessum ejus fuerunt, Marcion videlicet, Hebion, deicrior ; quia melius est viam veritatis non cogno-
Cherinthum, Manem,caeterosque perversi dogmatis scere quam postea deviare.
doctores. i
Vidua c/iV/ah/7%subaudis ad sustentandum de sub-
Ineptas autem, id est non aptas et non congruas stantia Ecclesiae non m.inus sexaginta annorum, id
fidei,ef aniles fabulas deviia.kmXen fabulas appeliat est sexagenaria.
deliramenta, quse solent anus et vetulae muiiercula^ Cum enim luxuriatx fuerint illae adolescentiores
excogitare et narrare juvenculis. Exerce teipsum viduae nubere volunt in Christo, id est in fide Christi,
ad piciatem, id estextende ad cultum et religionem et fidelem Christianumaccipere in maritum.SoIent
omnipotentis Dei, et ad misericordiam. multae mulieres mortuis viris suis promittere Deo
Nam corporalis exerciiatio ad modicum, id estad viduitatem, castitatem, et accipere velamen super
aliquid utilis est. Verum est quia exercitatio cor- caput suum, postea vero miscent se sei'vis suis, et

poralis quaj fit in aliquo opere, levamen preestat aliis et fornicatoribus, atque ad ultimum in Christo
corpori ; aliter : corporalis exercitatio quae fit in volunt nubere, id est aliquem Christianum acci-
jejunio, in vigiliis, id est abstinentia, in refrenatione pere, dicentes : Quia non possum me continere,nu-
corporis, parum prodest illi qui habet unde faciat bam alicui Christiano fideli.Istam talem juvenculam
eleemosynam pauperi,et retinet iWsim .Pietas autem prcneci})it Apostolus devitare,/m6e/iie.s damnationem,
id est misericordicO opus,rtr/o?7inm uliiis est, promis- quia primam /i(if(??/i et promissionem, quam Deopro-
sionem habens viix praesentis, ciux nunc est et fu- Dmiserunt permanere in viduitate, irriiam feccrunt
turx etiam vitaj. Qui eleemosj^nam impendere pau- accipientes postea maritum.
peri curat, et in praesenti ministrat ei Deus tempo- Volo nullam occasionem dare adversarioAd. est volo
ralia subsidia, et in futuro vitam aeternam, et hoc ut occasionem non dent diabolo gratia sive causa,
est quod dicit : Promissionem habcns praesentis vitx ma/a//c//utmaledicantur et blasphementur ab illis.

et futurx. Si qua fidelis mulier habet viduas filias aut neptes

Qui est Salvator omnium hominum maxime fide- subministret illis quae necessaria sunt.
lium. Sicut omnipotens Deus creator est omnium Quibene prxsunt prxsbyicri, dupiici honoredigni
creaturarum,itaetiamsaIvator,quiaipsesaIvat illam //a/;mn/wr.Duplicem honorempraecipit exhiberipre-
in hoc saeculo. Maxime tamen fidelium salvator sbyteris, in salutationibus videlicet ut humilient se
est, quos salvat in hoc saeculo et in futuro. illis subjecti, et exhibendis donis subsidiisque tem-
Nemo adoiescentiam tuam contemnat. Ado^encQutm poralibus.
et juventuspro uno accipiuntur Et Timotheus ju- Sine prxjudicio nihil facias in aiiam partem de
venis jam erat, ideo dicit : Talem te praebe, ut aeta- clinando, id est nihil facias nisi prius tuo judicio
1% HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 796
discretione exanimes, et discernas utrum faciendum A Scnpturam per malaniinterpretationem: suspiciones
sit nec ne. mal.r ad invicem, quia unus suspicatur nlium non
Manus cit"nonw.t unp'>sueris,doncc probos vitam recte inteili^jere con/Jictationcs howi/unn mcnte cor-
illius etfidem, utrum rectam lidem toneat atque do- rj/;)/()rj/;/j,quiac<>nnigendo intersede quirstionibus,
ctrinam illius ut possit populum docere. Sine liis corrumpunt hominum mentes, cf illi tales ar<'r//afe
tribusnullusestordinandusepiscopusautpresbyter, privali .vj//i<,idestlongeseparatisunt,ej:i.!(f?mo«rju*»
id est sine fide catholica, conversatione bona, et quirsluin sive lucrum temporale csse pietatem sive
doctiina sana. pr^dicationem, lucrum
id est qui ideo pra^dicant ut
Neque communicaveris peccatis alienis. Peccatis temporale possint accipere ab auditoribus.
coramunicat episcopus, id est particeps est peccato- Est autem qucvslus magnus,pietas cum sufficientia.
rum alicujus, quando cognoscit aliquem veraciter Ac si diceret Vis scire, o Timothee, quod sit lu-
:

criminosum esse, vei audit mahnn lamam illius, et crum magnum seu qua^stus? Pietas, id est fides et
ordinat illum episcopum vel presbyterum. Si vero cognitio sanctae Trinitatis est lucrum magnum cum
ignorat peccata illius,nec audit illius malam famam, sufficientia, quando homo non desiderat plus habere
neque videt illum contessum autconvictum testibus, quam necesse est ad corporis necessitatera implen-
licetsitpeccator qui ordinatur.non estepiscopus par- B dam.
ticeps peccatorum ejus. Xam qui divites volunt fieriincidunt in tentatio-
Xoli adhuc aquam bibere, sed modico vino utere 7u'.v diversas, quia diu noctuque cogitant quomodo
propterstomachumtuum.etfrcqucntcstuasinfirmita- possint ditari, et incidunt etiam in laqueum, id est
homines qui cum vino nutriti sunt, infir-
/f5.Solent in ciamnationem diaboli.
mari quando abstinent a vino.quia quasi naturaest Radix sive initium omnium malorum est cupidi-
illis vinura bibere. Similiter de caeteris rebus cum \as, id est amor pecuniarum et honoris quafi et :

quibus homo nutritus est, et quce in usu habuit : si avaritia nominatur, quia omnia mala de illa proce-
quando ab illis abstinet, debilitatur cor| us, et non dunt Yideamus quomodo ? verbi gratia Voloadul- :

valet explere itadivinum officium. et Dei servitio terium perpetrare, occido virum mulieris, et hoc
esse deditus.Quapropterne Timotlieus nirnium abs- cupiditas agit; volo abundare divitiis, aufero equura
tinendo a vino infirmaretur amplius, et non posset alicujus, et exspolio alios, et in hoc cupiditas est;
postmodum divino operi insistere, pra.'cipit ei Apo- similiter de cceteris vitiis intelligendum est. Sed
stolus modico vino uti.quoniam si vinum cum tem- quastio est in hoc loco quare : dicat Apostolus :

perantia et sobrietate quis biberit, levamen praestat Radix omnium malojura estcupiditassive avaritia?
corpori.Sedquid est quod patrem Publii dyssenteria ^ cum sapientia dicat ; initium sive radix oranis
laborantem solo verbo sanavit Apostolus, etdiscipu- peccati superbia : quoraodo ergo erit utruraque et
lurasuuraTiraotheura non sanavit.nisitanturamodo avaritia radix peccati. et superbia initiura peccati.
medicinara quodararaodo ostendit, per quara possit Utrumque verum est, quia ista duo conjunctasunt,
aliquid corpus allevare? Pater Publii quia infidelis etunum sine altero nequaquam sit. Avaritia etenira
erat, necesse habebat sanari per rairaculum, ut per non solum divitiarum est, sed altitudinis et digni-
sanitatem corporissibi pra^stitam perveniretad sani- tatis. Omnis namque superbus ideo se extollit ut
tatem animae :Timotheus vero qui fidelis erat, non major appareat aliis. et avarus ideo congregat divi-
indigebat sanari per rairaculura, quia fidelissimus tias ut altior et potentior sit aliis in dignitate, et
erat. praecellat eos in multitudine divitiarura ;
quam, sub-
audis cupiditatem sive avaritiam, quidam appe-
CAPUT VL tentes, id est ultra modum quaerentes, erraverunt
Si quis aJiter docet, subaudis quam nos praedica- a fide^ etc.

mus, non debere servos fideles servire dominis infi- Apprehende vitam xternam, recte docendo et
die\\h\iii\et non acquiescit sanis ii\\e\eY\s scrmoiLibus j.hQ\\e. vivendo, ad quam percipiendam vocatus es et

Domini nostriJesu Christi, et ei etiam doctrinae non confessus bonam confessionem coram multis testibus.
Sicqmeiic\t,quce secundum pietate}n/id e^tsecundma Apprchende vitam seternam. Timotheus quando
religionern est, subaudis de vita. Inhocloco Juda^os baptizatus est, tantae «tatis erat, ut interrogatus

notat, qui dicebant non teraere servum in servitio utrum crederet Deum omnipotentem, et quomodo
teneri nisi sex annis. secundum legis praeceptum. crederet, ipse ore proprio confiteretur se cre-

Sed dicit beatus Augustinus quia illud spiritaliter dere.

est intelligendum,raagnumque mysteriura in se con- coram Dco Patre qui vivificat onuiia,
Prsecipio tibi

tinet.quod illi carnaliterobservabant, etdicit orani subaudis quae vivificantur, f^f coram Christo Jesu,
terapore quo vixerit servus, debere dominis suisser- qui iestimonium rcddidit sub Pontio Pilato, bonani
vire, nisi ab eis libertatera proraeruerit. confessionem. Quod fuit illud testimonium, sive illa
Superbus est ille talis qui aliter docet nihil boni confessio ? quod unum est,istudPilato interrogante,

sciens^sed languens \n animo circa quicstioneset pu- utrum ipse esset rex Judaeorum ? ait : Tu dicis :

gnas xerborum,({\xod unum est. Ex quibus {\}ictsi\o- Eccetestimonium. Simihter quando dixit : Egotesti-

nibus ornm(i/rf?/flip/iemi>,quiablasphematsacram moniura perhibeo veritati. Et quid prjecipio tibi ?

 EXPOSITIO L\ EPP. S. PAULI. — L\ EPIST. II AD TLM. (98

tct serves mandatum tihia me commendsituYn, siiie Ahuius saeculi incertae sunt quia transitoria sunt'
7/iacula, irreprehensibile usqtie in advenlum IJomini qunm plerumque amittet illas horao ante raortem,
iiosiri Jesu Chrisii, id est usquequo ab illo voccris ex toto autem in ipsa morte. Ideoque nemo debet
|)('r mortem diom judicii scr-
corporis, vel usque nd sj)cm suam in illis poncrc, scd iti iJco, subaudis de-
vct unusquisqiiefidelium hocmaiidatum, quod su|)ra bet spcrarc, qui pra^stat nubis omnia abunde ad
tibi commendavi, ijuem, subaudis adveniumDomini frucndum, id cst quiomnia bona nobis administrat,

nostri Jesu Christi, suis temporibus, id est congruis qucO possumus ita disponcre in prasenti, ut in fu-
et dispositis, oslendct beatus ct solus polens Rcx re- turo fruamur rcmunerationc eorum. PraDcipe etiam
fjum ct Dominus dominantium. i>eatum et solum \\\U hcne agerc^ vidclicet ut bcne agant, communi-
potentem Rcgemque rcgum ac Dominumdominan- carc, id est mortales serecogitareet socios esse aliis
tium debemus inteliigere hic sanctam Trinitntem, hominibus in fragilitato, et thesaurizare sibi funda-
Patrem videlicct, Filium, ac Spiritum sanctum, mentum bonum in futurum, id est divitias sibi prie-

unum Deum omnipotcntem, qui adventum hominis parare in futuium, facicndo amicos de mammona
assumpti aVcrbo ostendit congruis temporibus^^wi iniquitatis, juxta quod Dominus ait : Tliesaurizatc
solus habet immortalitalem.ld est immutabilitatem. -^ ro&n thesauros in ccelo : ubi esl thesaurus tuus, ihi
Angeli ct anima? hominum immortales sunt, sed est ct cor tuum. Timxtthce, deposiium, sive com-
comparatione omnipotcntis Dei, cujus injmutabili- mendatum custoch\ id est gratiam fidci et sapientiee

tas neque initium, neque finem habet, isti immor- doctrinam quam tibi commendavi devilans, sive de-
tales iion sunt quiaeorum immortalitas ex tempore clinans profa?ias, id est irreligiosas novitates vo-
ccepit esse. Vel ut amplius dicamus, in hoc quod cum. Sunt enim novitates vocum non profame, sed
mutari potuerunt angeli et anima^, quasi imtnorta- religiosa), sicut icgimus quod in Antiochia primum

lcs non fucrunt. Quando cnim angelus peccavit, in Christiani appellati sunt, et sicut sancti Patres in
superbiam erigens se, cujus rei causa mutatus est synodo novum quoddam nomen adinvenerunt ho-
de bono in malum, quasi in mortem cecidit, quia mousion, idestunius substantia^ quod in tota se- :

mutari potuit; similiter homo, quando peccando rie divinarum Scripturarum ante nonest invcntum.

mutatus de bono in malum in mortem corporis et Istai talcs novitates vocum non sunt contra religio-
animse cecidit, ideoque solus omnipotens Deus et nem,, sed religiosae, quia ad religionem pertinent.
immortalis manct in ajtcrnum, ct lurcm habiiat in- Econtra sunt novitates vocum -profanae, quas adin-
accessibilcm.Dcus omnipotens lux est substantialis, venerunt ha^rctici, a quibus pra cepit Apostolus de-

quia illuminat omnem hominem; sed si inaccessi- clinare Timotheum. £/ devita eiiam jppositiones ^id
bilis est, quare dicit Psahnista : Acccdite ad eum et est qua^stiones scientise faisi nominis, id est quaes-
illuminabimini [Psal. xxiii)? In hoc ergo est inac-'^ stiones JudaBorum, quas solent opponere, quai vi-
cessibilis, quia nemo potest accedcre ad eum, nisi dentur quasstioncs esse scientia;, sed falso nomen
a Deo attrahatur. Qui vero a Deo attrahitur, illi scicntiae habent, non est ibi scientia, quam,
quia
est accessibilis, quemnullus vidit hominum, subau- scientiam falsi nominis quidam promiitentesy id est
dis corporeis oculis, sed nec videre potest, sicut est ostendentes, tanquam vera scientia sit circa fidoii
corporeis oculis, videturtamen ex parte mentis in- exciderunt, id est a veritate fidci alieni pejerunt.
tuitu. Divitibus hujus saeculi praecipe non sublime Gratia Dei tecum, subaudis sit. Amcn, id est fiat
sapere, id est non superbire, neque in superbiam quod oro, vcl verum est quod hactenus dixi, etc.
erigi, neque sperare in incerto divitiarum. Divitiae

IN EPISTOLAM II AD TIMOTHEUM.
ARGUMENTUM. Christura datur, quia in illo consistit, sicut ipse di-
Secundam EpistolamTimotheoscripsitab urbe e cit : Ego sum via, veritas et vita (Joan. xiv); et :

carcere de exhortatione martyrii, et quid futurum Iliec estvita xterna ut cognoscant te, et quem misisii
sit temporibus novissimis, et sua passione ; et ut DJesum Ch^nstum, unum et verum Deum {Joan. xvji).
perseveraret in officiisrectaepra^dicationis, etsancta Timoiheo charissimo filio, in Graeco habetur ger-
operatione, etc. manissimo fratri; gratias ago Dco meo, cui servio a
CAPUT PRIMUM. 23rogenitoribus, sive a patribus meis, in conscientia
Paulus apostolus. Cuiu& Apostolus 2 Cliristi Jesu pura, id est in mente pura ab omni fictione et si-

per voluntatem Dei Patris, secundum promissionem mulatione, quod sine intermissionehabeam tui me-
vitx qusd est in Christo Jesu. Deus omnipotens Pa- moriam. Quidam codices habent: quam sine inter-
ter ad hoc voluit eligi perFiliumsuum Paulum apo- missione, sed mehus est dicere quod legimus in Ge-
stolum, utperillum annuntiaret promissionem vitae nesi icap. xiv), quod Abraham revertente a caede
aeternae, quae est in Christo Jesu. id est quae datur quatuor regum, occurrerit eiMelchisedech, sacerdos
per fidem Christi Jesu electis. Vita enimaeterna per Dei summi, et obtuleriteipanemet vinum,cuiAbra-
7Si> HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMEXT. BIBL. 800

ham pnedis omniura hostium A

dedit decimas de : est fortitudinis, ut constanter annuntiemur verbuni
idem Pauhis apostolus in epistohi ad He-
et dicit fideietdilectionis, ut diligamusDeum et proximum;
bneos, quod Levi, qui decimas accepit a fratribus et sobrietatis, ut in omnibus sobrie et temperate
suis, ipsedecimatus est in proavo suo Abraham.Ad- agamus.
huc enim in lumbis erat Abraha?,quando decimas de- XoU ilaque enibeseere testimonium Domifii iiosth.
dit Mek^hisedech sacerdoti. Unde considerandum Erant quidam illo tempore qui erubescebant dicere
est, quia sicutLevi in proavo suo decimatus esi. ita Christumessehominem verum, etmortuum, et pas-
Apostolus in Abraham.lsaac.etJacob. aliisque patri- sum quidam etiam negabant iUum natum esse de
:

busDeoservivit. Et hoc est quod dicit : Grntias cju \irgine, et resurrexisse a mortuis. Quapropter allo-
])<ro meocuisenioaprorjenitoribusmeis. Hoc autem quitur Timotheum. inquiens : Xolite verecundari
ideo dicit ut ostendat eamdem fidem habuisse ut testimonium pi-aibereChristo, quia natus est de vir-
veteres patres qui Domini adventum pra^cesserunt, gine, quod passus est. quod re-
quod mortuus est,
quam hahebat ipse ahique apostoH, et ab iUis patri- surrexit. atque ascendit in ccelos, ubi sedet nunc in
busdescendit ad apostolos. et ab aUis ad nos. sicut g\or\a Y)ateri]:i.Sed neque mevinctum ejus erubescas
et a nobis descendit ad LUos qui futuri sunt. Refort aut despicias. quia non causa furti aut homicidii
autem gratias Deo. quo donante semper erat me- " teneor astrictus vincuUs, sed pro veritate. 5rrf ro//rt-
mor discipuli sui Timothei, nec poterat ilHus obH- bora Evangelio. Laboro ego, coUabora tu mecum,
visci ; vel etiam in hoc referebat ei gratias, quia seeunchnn virtutem Dei. qui nos liberaeit a morte et

serviebat iUia progenitoribus suis, desiderans te vi- vocavit vocatione sua sancta. Hic jungit se oranibus
dere ut gaudio replear de tuo adventu. memor la- Apostolis, quia Domino sunt vocali. Nam sicut Pe-
crymarum tuarum quas tudisti a me recedendo. trus. Andreas. Jacobus et Joannes a Domino vocati
Quando Apostohis istasci- bat.Timotheuserat ultra sunt. quibusdixit: Venitepost me,faciam vos pisca-
mare,et ipse jacebat in carcere constrictus catenis tores hominum 'Marc. i), ita apostolus Paulus voca-
et cippo ideoque tantum desiderabat iUura, ut in
: tusest decoelo, dicente Domino : Saule. Saule, quid
iUo haberet aUquam consolationem. Xamquando ab me perscqueris? iAct. iX'. Ista ergo vocatio sancta
iUo discess^it Timotheus. amarissimas fudit kiciy- fuit quia per iUam sanctificati sunt non secunduin
mas.Recordationem accipiens, sive habens <y W5 fidei operanostra. id est merita nostra vocavit nos, scd
qus: est in te nonfxcta, quia bonis operibus iUara sccundum proposilum suum,}d est, secundum quod
esornas, qu^e fides habitavit primum in avia tua ipse definivit et proedestinavit, vocavit nos, et se-
Loidcet in matrctuaEunice. Genealugiam Timothei cundum graiiamquec data est nobis in Christo Jesu,
ad memoriam reducebat Apostolus. ut ostenderet a«fe fempora5^ci//rtria.Teraporasaecularia debemus
amorem suum quera habebat non solura erga iUum, hic inteUigere tempora et saecula quae ex eo tera-
sed etiam erga parentes ejus. quorura memoriam pore esse coeperunt, quo mnndus factus est, et dies,
habebat certus sum autem quod et in te, subaudis
; etnox. Xamantea non erant saecula neque tempora,
habitat eadera fides. quousque venit vicissitudo diei et noctis. et mutabi-
Propter quam causam, quia fidera verara habes, Utas teraporis, sedquasi sevuraerat. Igitur ante om-
admoneo te vt ressusciies gratiam Dei, qu^ cst in te nia seecula et tempora, data est apostoUs gratia in
per impositionern manuum mearum.Qms^Tnnoihens prcedestinationeDei, quod apostoli Christiessent fu-
mansuetissiraus erat et niraiae patientiae, hortatur turi, etoranesetiamelecti aDeopraedestinati suntin.
iUum Apostolus quatenus fortiter consistat in pi-ai- Clnusto ante initiura raundi, sicut in epistoia ad
dicationis officio, et fortiter redarguat negUgentes, Ephesios dicitur : Qui prasdestinavit nos in ipso, id

inquiens: Ideo admoneo te ut evigilare facias in te est in Christo ante mundi constitutionem de qua ;

gratiam Dei, ut sine timore praedices, et corripias praedestinatione dicit Dominus in EvangeUo Clari- :

peccantes. Gratiam autem Dei appeUat fidem. do- fica me, luPater, apud temetipsum clariiate cjuam
ctrinam.et operationem. quae omnia gratis dantur. habui in pra^destinatione, priusquam mundus essef
Xon eniiii dedit nobis Deus sjiritura timoris. sed^ [Joan- xvii). Manifcstataest autem, subaudis eadem
virtutis.Duosunt timores, unus bonus,alter raalus: gratia, nunc in ultiraa aetate, per illuminationem
malustimorestquiadiaboloimmittitur.quemhabuit Salvalons noslri Jesu Christi, id est per doctrinam
Petrus quando Dorninum negavit. et de quo dicit el miraculaiUius qui lux est, et qui illuminat om-

Dorainus : yoliie timere eos qui occidunt corpus nem Jiominem {Joan. i). Ostensa est et manifestata

(Matth. x);bonus autem tiraor aDeo datur, quem illi gratia in mundo, quae est praedestinata ante

dicit Lsaias super Dominura requievisse. Et requie- exordium raundi, qui deslruxit quidem mortem.ve-
scet, inqmens. super eurn spiritus timoris Domini surgendo a mortuis et electos suos de raorte revo-
(/5a.xi',etde quo Dominus in Evangelio : Timete, c^ndo: illuminaiit aulemviUimet incorruplionem per
inquit, eum qui potest animam et corpus perdere. De Evangelium, id est vitara Hcternam, et incorruptio-
malo ergotimore, perquern qtiis discedit a fide, di- nem.atqueiramoitaUtaiem quam habetin se. ex quo
cit Apostolus hic : Xon dedil nobis spiritum timoris, resurrexit amoi tuis.quia resurgens a mortuis. jam
ut timearauspersecutores hujus Seeculi, et cesseraus non moritur. Vel ostendit et manifestavit. sive iUu-
propter hoc a praedicatione, sedspiriturn virlutis, id rainat per praedicationera Evangelii, quoniam sicut
801 EXPOSITIO IX EPP. S, PAULI. — IN EPIST. II AD TIM. 802

iUe vivit, ita speramus nos resurgere et vivere sine A j^egitur in Genejsi :
Pluit Dominus Filius a Domino
Patre. Quanta Ephcsi ministravii, idein Onesiphorus
fnie feliciter cum illo, in quo, subaudis Lvangelio,
posiliis et constitutus sum erjo pra.'dicator.
non solum milii et tibi, veruin etiam aiiis rideiibus;

Ob quam causam, subaudis quia ego constitutus tu melius nosti^ subaudis quam alius.

sum pr^edicator Evangelii, eiiam hiec patiur^ sed

CAPUT II.
non confu/idor, id est non erubesco. Quid patieba-
tur Apostolus ? persecutiones, flagella, carceres,
Tu vero, flli ini, confortarc in qi-atia Dei vel in

vincula, cippura, faraem, sitira, et ca^tera taiia in-

sapientia Dei, qux cst in Christo Jesu, et q^ce au-

commoda. Scio enim cui credidi, id est Cliristo,

disti a mc per inultos testes, sive quae audivisti co-

ideoque non confundor inter tormenta, et certus

rara multis testibus, hxc commenda fidclibus homi-
sum quia dcpositum rneu)n serm>^e in
potens cst
nibus, qui idonei erunt ei alios docere. Ilhs debet

illum diem. Depositum posuit per commendatum, committi proedicatio divina qui apti sunt illi officio

et quid Apostolus habebat coramendatum Cliristo ? in omni conversatione sua,videlicet ut quod praedi-

salutem suam habebat apud illum coramissam; in- cant ore, confirraent operibus.

de dicit : Certus sum quia Christus cui credidi, po- A^emo militans IJeo implicat se negotiis seculari-

tens est servare salutem meam in illum diem, \^^^i(s,quia nemo potest duobus dominis servire {Luc
quia salutem in spe et in fide xvi), Deo et smcuIo. Saecularia negotia sunt. per
est in diem judicii,

ilUus collocavi. usuras et aduiationes lucra temporalia acquirere,

Formam habens,ideHtexemp\u.m sanorum verbo- sicut faciunt illi qui regibus et comitibus ideo ser-

rumquxa meaudisti.Samx verbasunt sive sana doc- viunt, ut ab cis temporalia accipiant beneficia. A
trina,quando hocquod praedicatur operibus impletur. tahbus debent se custodiie episcopi, qui (ut cano-
Bonum dcpositum custodi per Spiritum sanctum nes dicunt) praedicationi debent seraper insistere et

qui habitat in 7iobis, id est doctrinam et operatio- orationibus, Et non solum episcopi, sedetiaraoranis

nem quam commendavi, custodi per virtutem

tibi ordo ecclesiasticus debet se inquantum valet ab liis
Spiritus sancti, qui est in nobis vel depositum ;
imraunem reddere ideoque debet qui Deo militat
:

quod accepisti per Spiritum sanctum custodi. ab his se removere, iit ci placcat Deo, cui sc proba-

Scis quia aversi sunt, id est recesserunt ameom- vit, id est cui se devovit terapore baptismatis.

nes qui in Asia sunt. Si Apostolus interim proedica- Laborantem agricolam oportet priinum defructibus
vit in Asia, donec omnes Asiani crederent, sicut in sui hiboris percipere.Quantum ad iitteram pertinet,
Actibus apostolorum Lucas dixit, quare hic dicit dignum est ut agricola et vinitor primum fructus

Apostolus a se omnes recessisse ? Et ibi ergo et hicC ^"^ laboris degustent : altiori autem sensu, ag(;r est

totura pro parte positura est. Crediderunt ergo om- hic mundus vel Ecclesia '.
agricolae et vinitores sunt

nes Asiani electiet preedestinati, recesserunt omnes praedicatores, qui

ligone verbi Dei excolunt corda

reprobi et non prredestinati, cx quibus est Phygelus auditorum; qui debent fructus sui laboris, id est
et Hermogenes. Alter fuit Phygelus, et alter fuit victum, et calceamentum, et vestimentum accipere

Philetus, et tamen uterque apostata Phygelus et ab auditoribus suis,quia dignus est operarius mer-
Hermogenes socii fuerunt, de quibus hic dicitur, cede sua. Etprimum debent illi suam necessitatem
et Philetus similiter etHymenceus, de quibus in iraplere ex his qua} accipiunt, et sic postmodum
subsequentibus sermo habebitur. Phygelus ergo et aliis de iiis quae supersunt ininistrare. Fortasse quao-

Hermogenes adhseserunt non simpliciter beato Apo- rit aliquis quare Apostolus, qui labore manuum
stolo, sed ut explorarent ejus praedicationem et suarum vivebat, taliapraeceperitTimotheo, videlicet

conversationem, et reprehenderent eum ; sed cum ut acciperet ab auditoribus suis ea quae necessaria

hoc non potuissent, recesserunt ab illo, quia non sibi erant? Cui respondendum est Timotheum bona;
erant rectie fidei. voluntatis atque intentionis fuisse ; et quia ipse scie-
Det misericordiam Uominus Onesiphori domui, id bat beatum Apostolum labore manuum suarum vi-

est familiae ilUus. Iste Onesiphorus Asianus fidelis £| ^'ere, nihilque accipere a subjectis, volebat iraitari

erat alfectus per praedicationem Apostoli. Cui cum magistrum ; sed non valebat operari, gravatus in-

sui causa venisset Romam

ad imperatorem, ut pote firmitate storaachi. Quapropter scripsit ei Aposto-

quia nobilissiraus erat magnaeque dignitatis, requi- ius quatenus acciperet a subjectis subsidia, consu-
sivit ubi esset Apostolus ; et cum reperisset illum lens infirraitati iiUus. Unde et subdit : Intelligequx

esse in carcere,non est dedignatus ad illum venire, dico, subaudis c[uia ad te pertinent. Dabit cnim tibi

sed consolatus est iUum, et praebuit ei qua^ neces- Dominus intellectum^non solum in hoc,sed etiam in

saria erant. Inde dicit Apostolus : Sa^pe me refrige- ornnibus.

ravit, suo colloquio et consolatione, etcatenam meam Memor esto Dominum Jesum resurrcxisse a mor-

non erubuil. tuis, ex semine David, id est de progenie David: se~

Det itli\)e\xsV2iieYinvenire misericordiam in illa cundum Evangelium meujn, id est secundum praedi-
die a Domino, subaudis Filio, id est in die adven- cationem meam. Non oportet Tiraotheum, ita scri-
tus FiUi Dei ad judiciura, det Deus Pater mise-
ilti bebat Apostoius, ut ipse ignoraret, sed propter

ricordiam invenire. Tale est hoc quale et iUudquod hasreticos quos pervidit futuros, qui dicturi erant
803 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I, — COMMENT. BIBL. 60^

Christum non resurrexisse a mortuis, neque natum A bruni occupnt. et plerumque totum corpus mortifi-
de virgine. Si enim de virgine natus non est,utii|ue cat, quia magis ac mngis servit, id est crescit, car-
necde semine.id estde progenie David descendit.Sod nemque comedit, ita sermo hccreticorum vitam
veritate roboratum illum de somine inulieris esse aninife comedit, id est fidem comedit ot mortificat
natum sine sernine viri, et tamen viigo permausit. ipsam animatn suo errore : et sicut cancer serpit,
In quo Evangelio laboro usqite ad vincula quasi id est crescit de membro in membrura, ita error
male operans^ id est quasi latro aut homicida setl ; crescit de uno transeundo in plurimos. Ex quibus
xrrbum Dei non est aUi>jatu)n, id est licet ego sim ha?reticis vaniloquia sive inaniloquia habcntibus cst

alligatus corpore, tamen verbum Dei non est illiga- Ihjtnenaus ct Philrtus, qui a veritate fidei c.rcide-
tum quia semper praedico positus in vinculis.
;
runt, sive ceciderunt. dicentes resurrectionem jam
/(ffo, subaudis quia verbum Deinon est alligatum, faciam. Duae resurrectiones a Domino smit prolatoe
omnia incommoda sustinco proptcr clcctos^ id est prima est qua} fit in anima et in
et a nobis crcdita^ :

propter ilios qui electiet priedestinati suntut salutem fide, quando homo qui mortuus est in infidelitate,
consequantur. in inobedientia, in injustitia, ornnibusque peccatis,
.Yam si commortui sumus, et convivemus, id est si venit ad baptismum, et per fidem qua creditin Deum
moriraurpeccatis in baptismate.sicutChristusmor-B omnipotontem, et pergratiam baptismatis rcsurgit
tuus est carne sine peccato, vivemus utique cura ad fidem et obedientiam. De qua resurrectione dicit
illo vita ajterna, si in bonis operibus permanseri- Dominus Vcnithora, ct nunc est quandomortuiau-
:

mus, et supervivemus in spe. dient tocem Filii Dei et qui audierint, id est qui ;

5i*5f/5/?'/if6n;H/s,subaudistribuhitionesetpassiones obedierint, rivent {Joan. v). Altera est generalis

pro Christo in hoc sioculo, sicut ipse sustinuit pro corporum quid erit in die judicii, de qua etiam ait
nobis, et conregnabimus cum illo in aeterna beatitu- Dominus: Vcnit hora in qua omnes quiin monumentis
dine ; si ncgaverimus, subaudis illum coram homi- sunt audienl vocem Filii Dei., et procedent (Ibid.).
nibus, et ilte Qui nega-
negabit nos^ sicut ipse dixit : Deilla resurrectione quai anima et in fide lo-
fit in
verit me coram hominibus, negabo cum coram Patre quitur hic Apostolus quam Hymenaeus et Philetus
meo{Matth. x). dicebant jam esse. Et nunquid verum non dicebant?
Si non credimus illura, subaudis Filium Dei esse Verum utique, neque propter hocreprehenduntur ab
et vernm Deum, ille fldclis manetAd estverusDeus Apostolo; sed propterea quia istam solummodo con-
manet.SicutDeus omnipotens non egetnostralaude, fitebantur, nlteram qua^ erit in corpore denegantes.
sic etiara si adhaeremus illi non crescit, neque re- Oranesenim sectaequaesuum errorera hominibusin-
cesserimus decrescit, quia semper manetidem. iY^'- '^ serere praesumpserunt, non negaverunt istani men-
gare seipsum non potest, id est negare seipsum non tium i"esurrectionem, ut beatus Augustinus dicit,
Tult quod non sit Deus, ut beatus Augustinus di- sed corporum. ne dicerent eis Si non resurget :

cit :nec enira decet Deura ut seraetipsura neget. aninia,quaremihi taha loqueris? Quidin me facere
Hxccommone, testificans coram Deo, id est testem vis ? Si non facis ex deteriore mehorum,quare raihi

Deum invocans. Notiverbis contenderc, subaudis ne- loqueris ? .Multi tamencarnis resurrectionem nega-
que cum gentibus neque cura Judaeis ad nihilenim ; yerunt, sicut Hymenaeus et Philetus, qui a fide et
ntileest contendere, nisi ad subversionem sivead de- societate beati PauH recedentes serainabant erro-
ceptionera audientium. Saepe dura contendunt ho- rem hujusmodi :Quicunque baptizatus est jam re-
minesdequaestionibusScripturarum,maxime ilh qui surrexit in anima. Non est necesse ut timeat ali-
.sapientes videntur esse decipiunt corda auditorum quis, quia non erit resurrectio coi-porum.

simpliciura, quia pleruraque talia proferunt quae Sed firmum fundamentum Dei stat,habens signa-
contra salutem sunt et contra veritatem, non cu- eulum hoc. Quasi diceret aliquis . Et quis poterit
rantes nisi tantummodo ut vindicant. Attamen si Hymenoeo ? Ideo
resistere eis, Phileto scilicet et
aliquid disputandum est de Scripturis divinis, intcr subjecit statim Firrnum autem fundamentum Dei :

sapientes potius collatio est habenda cum ratione, Dstat.FirmumfundamentumDeiappellatfidemfirmara

quam contentio cum furore. quacredimus Deum omnipotentem,sicutcredendum
Sollicite, id est studiose, cura teipsum probabilem, est, et qua credimus resurrectionem animarum in

id est probatura et laudabilem, exhibere Deo opera- praesenti et corporum in futuro. Istud fundamen-
rium inconfusibilem, sive irreprehensibilem, recte tum btat in cordibus fidelium habens hoc signacu-
tractantem et cura veritate exponentem verbum ve- lum, subaudis quod sequitur : Novit Dominus qici

ritatis. suntcjus. Ista est impressio sigilli, quianovit,id est

Profana aulem., id est irrehgiosa et veritati con- elegit Dorainus illos qui ad ejus haereditatem perti-
traria, et vaniloquia quae nullara utilitatem habent, nent. Et hoc est signaculum fidei, quia aliis rece-
devitaetfu^e. Multum enim preficiunt ad impietatem dentibus a fide, illi qui electi sunt, nullo modo pos-
id est multum pra}valent ad irreligiositatera vanilo- sunt seduci. Xam Dei cognoscere. eligere est. Et si

quia, et sermo eoruni, id est sermo ha^reticorum ut ita est, id est si Dominus eligit iilos qui sunt ejus,
cancer serpit. Sicut morbus qui appellatur cancer, discedat ab iniquitate, id est ab hominibus iniquis,
quando nascitur in membro hominis, toturn mem- ei si non vaiet corpore, saltem raente.Vel etiam ab
80^ ElPOSmO IN EPP, S, PAULI. - IN EPIST. II AD TlM. 806

omni iniquitate et errore recedat omni.s Glcctua quiA^^m araat qui sibimetipsi placet, qui desideria et
norninal nomen Domini, sicut nominandum est. voluntates proprias implet, non Dei : nec potest
corde videlicet, ore et opere. dicere cum Pe.tro veraciter Tu sris quia cuao te
:

In mafjna autem domo non solum sunt va.sa aurea (Joan, XXI). Nam ilie Deum amat qui non quicrit
et argeniea, sed et ligneaet fictilia. Q[iantu.m ad lit- suam voluntatem, sed Dei. Paulus apostolus pro-
teram attinet in maona domo regis, aut alicujus
: })heta erat, ideoque prophetavit quic modo sunt in
hominis niagni sunt vasa aui"ea et argentea in hono- ecclesia, et quticadhuc futura sunt. Qui enim hoc
rem in quihus ipse comedit et potat : suntlignea et animo pascunt oves Cln^isti, ut suas velint esse, non
fictiUa incontumeliam uhi concoquuntur carnes et Christi, se convincuntur amare, non Christum. Et
defertur aliquid. Altiori autem sensu, ista raagna erunt cupidi, id est amatores pecuniarum elati, vo- ;

domus sancta Ecclesia est, qua2 tantae magnitudinis lentes aliis dorainari : superbi^ gloriantes de hono-
est ut ab oriento usque ad occidentem, a meridie ribus quos a subjectis accipiunt : blaspheuii, Deum
usque ad septentrionem protendatur. In qua sunt blasphemantes per ha^reses parenlibus non ohedien- ;

vasa aurea et argentea, electi sunt lignea et fictilia, : tes, id est patribus spiritalibus vel etiam patri et
reprobi. Peraurum intelliguntur
illi qui spiritalem ingrati, beneficiis Dei, vel malum pro malo
matri ;

sensum habent, per argentum minorisdignitatis quirj reddentes scelesti, patrem et matrem non hono- ,

habenteloquium et seiTOonem. Isti suntin honorem, rantes, modum peccati transcendentes, vel interfi-
quia ad honorem et gloriam patriai ca^lestis subleva- cientesanimas suaset alienas; sine a/lectione, id est
buntur lignea et fictiha sunt reprobi, qui demer- sine dilectione, non compatientes infirmis; crimina-
:

guntur in sup})licium damnationis. torcs, id est detractores,famam sanctorum maculare

Si quis ergo se ernitndaverit ab istis, subaudis conantes ; incontinentes, id est cupiditates pessimas
h^ereticis et erroribus, erit vas in honorem. Juvenilia non refrenantes ; imrnites, id est saevi, htes gene-
autem desideria, id est adulterium, immunditiam, rantes ; sine benignitate, id est sine benevolentia,
luxuriam, furtum, rapinam, venationem, vagabun- nescientesneque volentessubvenirealiis; proditores^
ditatem, omnemque lasciviam, devita et fuge. Sec- id est facta bonorum hominum, qua^ occultanda sunt,
tare, id est amplectare justitiam, ut recte vivas : ac inimicis indicantes et manifestantes : quia non est
si diceret : In locum juvenihura desideriorum insere hoxno qui faciat bonum et non peccet ;
protervi, id
istas virtutes. est procaces, verecundiam humanam inverecunda
Stuttas autem qudpstiones Judaeorum, haereticorum excogitatione perturbantes : votuptatum amatoret:
atque gentilium, et quae sunt sine discipiina., id estn magis quam Dei, id est spiritalibus gaudiis laetitias
sine aUqua utilitate, clevit^, quia generant lites, lites temporales anteponentes, et desideria carnis perfi-
vero generant odium. cientes. Ha^c omnia vitia ex illa radi^e pullulant
Servum auiem Domini oportet docibilem esse. quod sunt homines seipsos amantes.
Quantum ad proprietat^ni verborum pertinet, hoc Ilabentes quidem speciem pietatis, id est exemplum
distat inter docilem et docibilem, quia dociiis est religionis, virtutem autem ejus abnegantes. Virtus
qui alios potest docere : docibilis qui facile potest religionis sive pietatis est fmis sive completio prae-
doceri ; unde dicitur : Erunt omnes docibites Deo cepti, id est charitas de corde puro et conscientia
[Joan. VI), id est facile docebuntur a Deo. Sed Apo- bona, et fide non ficta, id est charitas cum fide, et

stolus non curans de proprietate verborum, videtur spe, et cum executione bonorum operum.
in hoc loco docibilem posuisse pro docili quia : E.X his enim, subaudishcereticis, sunt quipenetrant
episcopus docilis debet esse, id est ahos debet do- domos, et captivas ducunt mulierculas oneratas pec-
cere. caiis. Praevidit Spiritu sancto repletus Apostolus
Cum modestia corripieniem eos qui resistunt veri- Manichaeos haereti^os futuros et alios, et loquitur de
tati, Deus poenitentiam, subaudis de
ne forte det illis futuro quasi de praesenti. Manichaei enim ingredie-
ad agnoscendam veri-
pristinis erroribus et peccatis, bantur in domos mulierum et decipiebant eas, et
tatem. Hic sermo quo dicit ne forte, vel sicut qui-
D hoc maxime apud Persidem. Inde dicit Apostolus :

damcodiceshabent, ne quando det illis Deus poeni- Erunt, inquiens, quidam qui penetrabunt mulieruni
tentiam, pro si forte ponebatur antiquitus, sed modo domos, et ducent mulierculas captivas a sensu reet:e
inusitatus habetur. Corripientem, inquit, eos cum fidei ad pravum sensum oneratas peccatis, Qu^ du-
modestia, si forte det illis Deus pcenitentiam. Et cuntur variis desicleriis atque erroribus semper di- ;

resipiscant a diaholi laqueis, id est ut recedant ab er- scenies, et iiunquam ad scientiam veritatis perv^-
roribus diaboli, quibus illaqueati tenentur et inci- nientes. Studium videntur habere, sed non perve-
piant iterum sapere veritatem. Nam resipiscere est niunt ad hoc ut discernant inter veritatem et menda-
quasi resapere. A quo, id est a diabolo, capti te- cium, inter bonum et malum.
nentur ad ipsius diaboli voluntatem peragendam. Quemadmodum autem Jannes et Mambres restite-
runt Moysi, ita et hi resistunt veritaii. Animositas
CAPUT I!I.
haereticorum semper inquieta Quos magi Pha-
est.

In novissimis diebus, id est inultima aetate, erimt raonis haberent conatus demonstrat Apostolus Jan-
homines seipsos amantes, subaudis,non Deum. Seip- nes et Mambres duo fratres fueruat magi, quorum
807 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMEXT. BIBL. 808

nomina Aposlolus non invenit in divinis libris, seii A Opus fac €vangeUsta\ Opus evangeliste est docere
in^apocnphis. id est in occultis. qui ab oninibus non et operari. sicutlegimus de Christo, quia ca^pit Jc-
sunt legendi, quia inter vera multa continentur falsa. sns farcrc ct Qui ergo bonum ali-
doccre {Art. i).

I>ti duo magi restiterunt Movsi. quando et

ergo quod denuntiat, sed ipse idipsum opus non implet
virgas suas converterunt in dracones. sicut Moyses quod docet, evangelista quidem appellari potest, sed
suam, et aquam in sanguinern. Sed cuni perventuin opus evangelista^non facit. Ministerium tuum imple,
esset ad tertium signum. id est ad cymphes, ibi Ministerium illius erat alios docere, ut eo recedente
defecerunt, dicentes : Digitus Dei hic est. Sublato a corpore, remaneret aliquis qui in ejus locum sub-
enim signo a terra, sublata est et eorum magica rogari potuisset, et est sensus : Tempus meaj pas-
maleficentia. Et bene etiam a tertio signo superati sionis jam imminet, in proximo est et tuus reces-
sunt, quia virtute Spiritus sancti. qui tertia persona sus. Sicut ergo te docui. ut reraaneret post me qui
est Trinitatis, illorum maleticentia est victa. Ho- ministerium meum impleret, sic et tu alios instrue
mines dico erunt corrupti mente reprobi circa fidem, qui tibi succedant ; et quasi ei diceret Timotlieus :

id est non probi, scd iiltra non poterunt^ subaudis Quare mihi pra^cipis ut ministerium meum im-
resistere. si adhibita fuerit veritas. Sic factum est pleam ? subjunxit, inquiens
statim ut ha^vtici in concilium verorum doctorum B ^g^ enim jam dclibor, et tempus mex resolutionis
venerunt, et cura illis copperunt habere narrationem instat, sive irarainet. Libare diciraus degustare, et
ultra non potuerunt superare suis erroribus alios, fundere, vel immolare : inde componitur •
delibo, de-
sicut Ehidius superatus a beato Hieronymo, et alii libas, et dclibor, dclibans., hic autem pro sacrifica-
hieretici ab aliis veris doctoribus. tione et iramolatione ponitur. ac Ego si diceret :

Tu autemassecutuses meain doctrinamet ifistitu- enim jam immolor. Sacerdos Petri et Pauli exstitit
tionem, quod idipsum est. Instituo autem dicitur Xero, sed ejus immolatio non est reputata ad gra-
quasiintus statuo. Etassecutus es etiam propositum tiam, mors autem illorum gratissimum sacrificiuni
meum bene vivcndi. fuit Deo.
Omnes qui volunt pie, id est religiose ac juste,
Bonum certamen certavi, id est bene pugnavi,
vivere in Christo Jcsu^ pcrsccutioncm paticntur aut a
cursum consummavi. Sicut ille qui in stadio curre-
diabolo, aut a malis hominibus, vel etiam a suis
bat, perveniens ad locum destinatum, bravium sibi
ipsis merabris.
promissum accipiebat. sic beatus Apostolus inter me-
Omnis scriptura divinitus inspirata, id est a Deo
tas fidei currens, pervenit ad coronam sui laboris.
ad doccndum alios, ad redargucndum
data. utilis est
Unde ipse dicit Fidem servavi.
:

negVigentes, adcorripiendum volentesinraalitia per-Q

In reliquo, sive de reliquo vel de caetero, reposita
manere, ad erudiendum in justitia^ ut perfectus sit
est mihi et reservata apud Deum, corona justitix
homo Dei,ad omne opus bonum instructus.
quam reddet milii Dominus in illa die, id estin die
CAPUT IV.
judicii, justus judex. Sic loquitur de die judicii ab-
Testifu^or coram Deo et Christo Jesu, qui judicatu-
solute, quasi de re omnibus nota. Re enim vera
ruset vivoset mortuos, pcr adcentum ipsiuset rcgnum
omnibus certa et nota debet esse illa dies, et ab
ejus^ prxdica verbum Evangelii : Insia in admoni-
omnibus exspectanda. Non solum autem mihi, sub-
tione opportune volentibus et in portu quietis con-
audis reddet coronam, scd et his qui diligunt adven"
sistentibus, importune nolentibus: argue peccantes,
tum cjus. Illi diligunt adventum ejus qui securi de
obsecra bene laborantes ut in melius proficiant, in-
praemio sperant se remunerari ab illo. Sicut rex
crepa \l\os omni patientia
qui nolunt corrigere se in
quilibet aut imperator alicui suorum principum co-
et doctrina. Quid est quod ad Titum scribens pra^ce-
ronam tribuebat antiquitus victoriam reportanti ab
pit illi, inquiens increpa cum omni irnperio, et ad
hostibus, ita Dominus suis victoribus et militibus
Timotheum similiter epistolam dirigens dicit, in-
praemia aeterna et bravia sine fine mansura do-
crepa cum omni patientia, nisi quia medicus eiat
araborum ? Nam Titus nimiae erat patientife, ideo-
D nabit.
que praecepit ei et instigavit ad hoc ut incroparet Demas me reliquit diligens hoc saecuJum magis
cura orani iraperio, ne forte propter suara raansue- quam Deum, et abit Thessalonicam . Iste adhaesit

tudinera non corriperet delinquentes. Timotheus au- beato Apostolo per multura tempus, sed cum tem-

tem quia acrioris animi erat, necesse habebat ad- pus persecutionis advenisset, recessit ab illo, factus-
monere, ut cum omni patientia increparet delin- que est apostata.
quentes, ne forte ultra raodurn dure increpans, in Crcscens in Galatiam. Iste exstitit fidelis, et causa

desperationem aliquera pusillaniraera poneret. praedicationis abiit ad alias nationes, Apostolo vo-

Ad sua desideria coacervabunt sibi magistros, id lente : similiter et Titus.

est veritatis m.agistros contemnentes,congregabunt Marcum adhuc tecum. Est enim mihi
assume, et

sibi magistros qui i!Ia loquantur quae ipsi deside- Iste est Marcus
utilis in ministerio praedicationis.

rant, et ad voluntatera ipsorura Tpertment. Pi^urien- evangelista, qui cum Petro et Paulo multo tempore
tes auribus. Prurire est scalpere ; illi pruriunt au- mansit, aliquando morans apud Petrura, aliquando
ribus qui semper aures habent intentas ad hoc ut apud Paulum.
aliquid novi audiant. Pcnulam quam reliqui Troade apud Carpum, ve-
809 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD TIT. 810

niens affer tecum, et libros, quos ibi diniisi, maxime A In prima mea defcnsione nemo milii affuit. Defen-
autem memhranas defer,ubiscribainmeas epistolas. sionem in hoc loco appellat persecutionem atque
Penula vestis erat consularis,quainduebantur con- pressuram,quam sustinuit quando in primordio su»
sulesRomani quandoingrediebantur in curiam. Sed fidei missus est cum Barnaba a Spiritu sancto ad

forte quairet aliquis quomodo vel unde acciderit pj-acdicandum. Quam persecutioncm bene vocat de-
hoc genus vestimenti beato Apostolo Cui respon- .'*
fensionem, quia tribuhitiu temporahs defendet ele-
dendum est Romanos ante adventum
: Dominihunc ctosindie judicii a poenis inferni. Omnes me dereli-
habuisse morem sive consuetudinem, quando mo- (jucrunt non illis imputctur Non orat pro Alexan-
;

narchiam totius orbis sibi acquirebant, ut qucccun- dro quiinvidentia fraternitatem oppugnando pecca-
que gens eis cum pace et coronis occurrisset, da- verat, sed pro his orat qui non abruperant amorem,
rent ei hbertatem, intantum ut fratres eorurn dice- sed timore succubuerant uteisignoscatur. Quapro-
rentur, civesque Romani appellarentur, dabantque pter interest multum cum post agnitionem Dei quis-
eis potestatem oedificandi curiam et habere consu- quam oppugnat fraternitatem, et adversus ipsam
les, sicut et illi habebant. Pater igitur Pauli de gratiam qua reconciliatus est Deo, invidentiae fii-
Giscali oppido terrae repromissionis fuit, ubi natus cibus agitatur.
Tarsum
transhatus est in Ciliciai. Quodam tempore B Dominus autem mi/ii astitit, ut audiant omnes
venientibus Romanis per Ciliciam occurrit eis ipse i7enfe.s verbumpraedicationisdeore meo, et libcratus
cum aliis Tarsensibus, utpote qui nobilis inter illos sum de ore lconiSj id est insidiis de quodiaboli,
habebatur : excepit eos cum pace. Tunc Romani dicitPetrus : Adversarius vester diabolus tanquam
dederunt eislibertatem supradictam, et potestatem lco rufjicns circuit.,qu3drcns quem devoret(I Petr. v).
aedificandi curiam, vestesqueinduere consulares, ut Vel etiam leonem appellat Neronem, de cujus mani-
penulati intrarent in curiam moreRomanorum, ibi- bus Hberavit eum Dominus quando venit Romam,
que Pater beati Pauli penulam accipere meruit adductus ab his qui praeerant Judaeae, ob hoc quia
causa digaitatis. Post cujus mortem Apostolus ob Capsarem appellavit. Nam cum venisset Romam,
memoriam ejus recordationis, hanc vestem sibi re- duobus annis mansit in libera custodia, et in suo
tinuit. conductu, et postea transivit ad alias nationes quee
Alexander xrarius multa mala mihi ostendit. Iste erant in circuitu Romae. Nam quando ista scribe-
est Alexander de quo jam supradiximus, qui rever- bat, in libera custodia erat : et quae statim ut ad-
sus est ad apostasiam.Etquia erat artifex, fabrica- ductus est, non est interfectus idcirco dicit se libe-
bataedes Dianae apud Athenas, unde et ipse commo- ratum.
\it omnem civitatem contra Apostolum ; resistens q Dominus Jesus Christus cum spiritu two,sit.Domi-
fortiter praedicationi ejus. Rcddct ci Dominus sc- nus Jesus Christus, Deus et homo est, ideo orat
cundum opcra cjus. Non ait : Reddat optativo modo, Apostolus, ut VerbumDeiPatris, Dominus videlicet
sed reddet indicativo, quod verbum praenuntiantis Jesus, sit cum spiritu illius. Et si fuerit cum spiri-
est, non imprecantis. Sic dicit et de illa hypocrisi tu, erit et cum corpore. Gratia vobiscum, id est re-
Judoeorum, cui eversionem imminere cernebat Per- :
missio peccatorum et reconciliatio Dei Patris om-
cutiet te Deus, paries dcalbatc {Act.xxm). Prophetac niaque bona quae divinitus gratis largiuntur, sint
namque solent maxime figura imprecantis futura \6h\i^c\im. Arncn, Id est fiat^ vel vera sint quae hac-
praedicere, sicut figura praeteriti temporis ea quae tenus scripsi, etc.
ventura erant, saepe cecinerunt.

IN EPISTOLAM AD TITUM.
ARGUMENTUM. Dnoster apostoUs suisdixerit {Joan. xv). Jayn non di^
Transiens Apostolus a Creta insula ad alias na- cam vos servos, sed amicos meos, qua^ri potest quare
tiones et civitatum incolas, reliquit Titum discipu- egregius praedicator et magistergentium servum se
lumsuum haberentnuper ad fidem
Cretae vicesua ut postmodum vocaverit? Sed si bene perpenderimus,
venientes protectorem, ne forte Judaeorum garruli- duo esse genera servitutis, sicut et timoris, procul
tate, aut haereticorum latratu, a statu rectae fidei dubio luce clarius patebit, quia non exstitit contra-
subverterentur.Sed ut illum sollicitiorem redderet, ]-ius verbis Dominicis. Si quidem servitus timoris
praesertim cum castigatio seu hortatio magistrorum est, qua timet servus Dominum suum, et ancilla do-
studiosorum studiosiores efficiat discipulos, comrno- minam suam, timentes ab eis flagellari : servitus
nefacit eum et instruit ad plenum de constitutione autem amoris est, qua timet bonus filius patrem
presbyteri et da spiritaliconversatione, etde haere- suum, metuens animum ejus offendere in aliquo,
ticis vitandis qui Judaicis fabulis credunt, scribens, atque haereditate privari. De servitute ergoillaquae
ei a Nicopoli civitate. pcrtinet ad timorem poenalom, dicit apostolis quia
CAPUT PRIMUM. jam non dicam vos servos timoris^sed amoris.Deilla
Paulus servus Dei. Cum Dominus ac Redemptor vero quae pertinet ad amorem filiorum, loquitur

Patrol. CXVll. 2iS

 811 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISO. OPP. PAUS I. — COMMEXT. BIBL. 81^

aliin li^eiis :Cmn ffcfritix mHHiaiiux' jir^rccptasunt \rc\\^/ione vcri Doi et saUito aninii\3 non diyputant.
fyyhis, ilicitc. Ser%'i inutilcs sumus, quini dchuimus Oeometria quoque et arithaietica simulquo et mu-
faeere ffciimis {Luc. xvii», Kt PsaUnista Timor Pj-: sica, qu;« numerorum subtiUtateconsistunt,agnitio-
wini sanctus jyrfnanens in s^culum srtuH [Psal. nem veritatis in se quidem habent, sed non est iUa
xvin>. Hanc namque tlinarein habont et sancti an- srientia pietatis agnitio. Vt ergo Apostolus osten-
geli.quem prot\>cto habut^ruut apistoU peradvontuni deret so agnitionem ilUus veritatis habere, qu» se-
quem dilFusa ost chaiitas in cor-
Sj>iritU8 sancti. \>er cundum pietatem est, idcirco provide ista protulit.
dihns eorum.quomet nos sumuiopero dobomus ha- S<M]uitur :

bere. Qui^n eti:un potest, quid sit quod in EpistoU\ In s}k'in vita' ,-etern<c. Fides electorum et agnitio
»d Romanosservum se Jesu Christi vocat,hic auteni veritatis, quje secundum pietatem est, in spem vitae

sei*vuin Dei Patris : nam cum dicit Paulus, S'^rvus remunerationis posita est quia quicunque
a?terna; :

Dei.nomine Dei. pers^^na Patris accipitur. .\d quoil fidem rectam habet atque agnitionem omnipotentis
dicendum, quia ut demonstraret in tiibus pcrsonis Dei. quam pie et reUgiose vivendo exornat, utique
«iiam cssentiam unamque deitatem,atque unam po- spem reternio remunerationis possidet. Neque enim
tenliam esse, aperte ibi servum se dixit Jesu Chri- aliquis valet habere fidem agnitionemque veritatis,
sti, quoniam sicut iUai tres per-j^si defuerit spes certa. Quam promisit,qiti non men-
et hic Dei Patris :

lonse regnant et doininantur omni creatura}, ita in- iitur, Deus.antetempora .s<?n</rtrm.Certumomnibus
separabiUter omnein servum sibi devotum possi- fideUbus est, quia omnishomo mendax.solusautem
dent ac per hoc quicunque servus est Christi uti- Deus verax,qui potest cunctaimplerequeepromisit.
;

que sersxis est Patris ac Sjiiritus sancti. Apostolus Ipse ergo qui non mentitur,quiasummaveritas est,
€UiUfH Je^u Cfiristi dixit : Sicut servitus ApostoUin- ipse promisit fideUbus suis vitam a^ternamantetem-
differenter ad totaniTrinitatem i-efertur, ita quoque pora ScTCularia. Sa^cularia dicunturasequendo,quod
apostoiatus ejus in commune ad totam Tinnitatem in se resolvantur Varrone teste. Saecula autem
:

e.st Tota enim Trinitas clegit iUum ad

referendus. computantur ex eo quo materies informis per species
pra}dicationis gratiam, dicens ad apostolos Scgrc- : discreta est, et ex quo Deus dixit Fiat lux, et facta :

gate ^nihi Paulum et Barnabam in opiis quod assum- est lux{Gen. i). Ex eo enim ccepit varietas temporis

psi eos [Act. xni).At vero considerate discrevit ser- semet

ct vicissitudo horarum pariterque dierum in
vitutera ab apostoUitu, quoniam non omnis qui ser- resolvi antea vero, ut doctores dicunt, non erat :

sras, statim et Apostolus, sed quicunque apostoLus, tempus sed aevum, quod solummodo esse habebat.
utique et servus. Secundum fidem electorum Z^i??. q Nam inter tempus et ccvum hoc distat, quia aevum
Eiectos bic accipere deberaus illos de quibus Domi- stabile est, tempus veromutabile. Sed si hominibus
nxis dicit : Noa vos mc elegistis, sed ego clegi vos promisit vitara aiternam, quod omnino non dubium
{Joan. XV), et de quibus idem egregius praedicator, est, quomodo promisit iilis qui necdum erantcreati
QuieU^git nos in Christo ante mundiconstitutionem ante temporasiecularia, nisi quiainejus aeternitate
\Eplies. i) eoa videUcet,quinon tantum vocati, sedin- in praescientia et praidestinatione jam fixum erat
«uper electi sunt ad glonam sempiternam secundum , quod congruo torapore futurumerat. Quamvisigitur
quoiiira electorum Udem Paulus Christi Jesuaposto- humana divinis ex toto non sint comparanda, dica-
lus est,quia ad rectitudinem fidei quam ipsi apostoU mus aliquid sub exemplo,utlucidius comprehenda-
tenuerunt, missus est ipse gentibus praedicare. Et tur quoddicitur: Quilibet hominum cupidus fiUi,
agnitionem veritatis qux secundum pietalem est. Ex multo antequam habeat illum, procurat domos, fa-
supaiioribus pendethoc modo Apostolus Jesu Chri- : miliara,possessionespra!diorum,disponens in aniroo
sti secundum fidem electorum Dei, et secundum suo omnia illa dare fiUo, necduin adhuc nato : ita et

agnitionem veritatis, quoe veritas secundura pie- omnipotens Deus in praescientia et praedestinatione
tateni est. Veritas est Christus, qui dixit : Ego sum sua promisit fidelibus atque electis suis ante omnia
f?a, veritas.et vilaiJoan. secundum cujus agni-
vii) : terapora vitara aeternam dandam. Sequitur
tionejB Pauius apostolus officium iraplevit, imo se- ManifestaviJ autem Lemporibus suis vcrbum suum
cundum agnitionera totius TiUiitatis, quae summa in prxdicatione^qux credita est mikisecundumprx-
veritat: est.In hoc enim secundum agnitionera veri- ceptum Salvaloris nostri Dei.Verhum Dei Patris, Fi-
tatis Apostolus exstitit,quia agnovit oranipotentem lius est, de quo Joannes : In principio, inquiens,
Deum trinitatera iiabere in personis, et unitatcra in erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, ct Deus
sui^^tantia deitatis.Et h«c agnitio veritatis,bene se- erat Verbum {Joan.i). Istud Verbura q^iod in natura
cundum pietatera(hoc est cultum et religioneraDei) Deitatisinvisibile erat, manifestavit Deus Paterper
dicitur constare, quoniam ea docet, et oa araando liumanara naturam, in qua homo factus, visibilis
aropleGtiLur, qu<ead reUgionem veri Dei pertinent, muiido apparuit tempoiibus sjuis, id est congruis et

Eit Awmque veritas carens pietiite,sicut in liberali- ab illo dispositis, de quibys jdem Apostolus aUas di-

busaitibus. Oraramatica enim atque dialectica,vc- cit : Poslquam venit pl^:niluclo temporis, misit Deus
ritaL''m recte loquendi liabent, ct inter falsa etvera Fiiium suum [Gal. iv), etc. Vita ergo seterna quam
syUogi.sinorum argumentationc dijudicat, sedtaraen proraisit Deus Paterelectis ante omnia saecula,Ver-
agnitionera pietatis minime in se habent, dum de bupi illius est, quod de seipao dixit Ego sumviaf ;
$t3 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI . — IN EPIST. AD PIIILEM. 814

vcritas et vita [Joan. Et qui Filium proincre-A autem Dcus non alius intelligitur quam Filius. Ipse
vi).

tur liabere qui est vita, habet utique Patrem eniin cum Patrc et Spiritu sancto unus et verus Sal-

cum Spiritu sancto, quae tota Trinitas una vita vator et Deus est.

ceterna est, sicut ipse Dominus ait Hiuc csl viia : Til(),dilccto fiUo. Filium suum eum vocat doctri-

ceterna, ut cognoscant te, et qucm misisti Jesinn Chri- na, exemplo, cruditione, atque disciplina, non ta-

stum (Joan. xvii), cum Spiritu sancto unum et ve- men natura. Eodem modo Titus filius ejus erat quo
rum Deum esse. Vitam igitur aeternam, quam pro- et Corinthii, quibus ipse dicebat : Pev Evangelium
misit anto omnia srecula, id est Verbum suum, ma« ego vos genui [J Cor. iv). Nam ipse ad fidem Christi

nifestavit Deus Pater temporibus suis, eo modo quo eum adduxerat. Secundum communem fidem. Non
dictum est. Manifestavit quoque nobis, quoniam vi- secundum omnium credentium fidem Titus filius
dimus illum prsesentem in praedicatione sive per do- ejus erat, quoniam non omnium fides perfecta est.
ctrinamPauliapostoli,qucTcrcditaetcommendataest Sed secundum communem fidem dicit, hoc est se-
ei sccundum pneceptum Salvatoris nostri Dei, qui cundum suam et illorum, quorum fides perfectissima
dixit Apostolis SegregatemihiPaulum etBarnabam
: erat. Gratia et pa.x a Deo Patre nostro et Christo Jesu

in opus ad quod assumpsi eos (Act. xiii). Salvator Salvatore nostro. Amen.

m EPISTOLAM AD PHILEMOlSrEM.
ARGUMENTUM. B gio, aut aliqua culpa proraerentur mitti in carce-

Beato Apostolo prsedicatione evangelica intonante rem, vinculisque astringi qui vero pro veritate
:

quidam vir nobilis, fidei vinculantur, dubium non est quin vincti Christi
in Asia, credidit inter caeteros
nomine Philemon, divina gratia illustratus, et ba- Jesu existant, sicut Paulus aliique apostoli, qui glo-

ptizatus est in sacro ac vivifico fonte. Apostolo au- riabantur vincti Christi Jesu apellari. Digni enim ha-

tem degrediente ab illis partibus, non est prosecu- biti erant pro nomine Jesu contumelias pati [Act. v).

tus eum Philemon, sed remansit in propria regione, Dicit ergo se vinctum Jesu Christi, ut nuUo modo au-
iDJnistrans de suis facultatibus fidelibus. Divesenim deret inexpletum dimittere neque denegare quod

erat, abundans multis opibus. Ilabebat tamen ser- miles tanti regis rogabat. Et TimotJieus frater. Timo-

vum nomine Onesimum, adhuc infidelem, qui eum theus coepiscopus ejus eratab illo ordinatus,ideoque

fugiens, furatus est bona ejus. Et quia Dominus il- frater in fide. Ponit autem cum nomine suo nomen
lius magnae potestatis erat atque nobilitatis, timens coepiscopi sui, ut majoris auctoritatis esset ejus

comprehendi ab illo multisque tormentis affici, ut Epistola. Potest et aliter inteiligi : Quandocunque
pote cui non parvum dispendium intulcrat, transiit Apostolus Epistolas suas dictabat, erant in circuitu
mare, et a Graecia venit Romam ibique reperiens ejusdiscipuIiconsedentes,et sialicui aliquid relatum
;

ApostoIumretrusumincarcereraprofideinChristo, ^sset, ita ponebat in corpore Epistolaj ut pote sua

accessit ad eum, quoniam agnoscebatur ab illo sic- verba recogitans quia saepe Dorainus juniori revelat
:

que ab Apostolo instructus credidit, et baptizatus quod melius est. Quapropterquiaparticeps erat illius
ministrabatei. Et quia Apostolus praedicabat servos Epistolae, ponebat nomen illius ut suura.

debere esse subditos dominis suis, duxit indignura Philernoni dilecto et adjutori nostro^ et Appix so-

servum alterius sine voluntate domini sui secum rori charissimx. In Graeco non habetur dilectus, sed

retinere. Quapropter dimisit illum ad dorainum diligibilis. Non enira dilectus potest dici qui diligitur,

suum, scribens ei familiares litteras de carcere per etnon diligit, neque est dignus dilectione. Diligibilis
eumdera seryura, quatenus susciperet illura cum af- autem qui et diligitur et diligit, dignusque est dile-
fectu dilectionis, non inferens poenas pro bonis ab ctione quod isti Phileraoni satis congruit. Ipse
:

illo sublatis : cujus Epistolae principiura illud est. enira dignus erat dilectione, ideoque diligebatur ab
Apostolo, diligens et ipse Apostolura Adjutorera eum .

CAPUT UNICUM.
vocat, quia opere praedicationis collaborabat illis, et
Paulus vinctus Jesu Christi. De nomine Apostoli adrainistratione facultatura suarura subveniebat fide-
saepius in aliis Epistolis disputatura est, Appia quam vocat sororem charissimam reli-
Nunc videa- libus.
musquarein exordiohujusEpistoIae,vinctumChristiDgiosa femina creditur fuisse. Quara causa dignita-
Jesu se dicat, et noraen apostolatus reticeat, quod in tis sororera appellat in fide, non quod revera soror
aliis solite ponere consuevit. PIus ergo videtur di- ejus exstiterit in carne. Fuit autera aut revera con-
cere vocans se vincturaChristi Jesu quara apostoluni: jux Phileraonis, aut etiara soror natura. Inseritur
quoniara multi fuerunt qui dixerunt se esse apostolos noraen iUius in medium inter duos viros apostolicos,
Christi, dura praedicarent, qui noluerunt esse yincti ijiter cooperatorera yidelicet Pauli, Philemonera, et
JesuChristi, refugientes torraentura passionis. Non commilitonem ejus Archippura, ut tali ex utroque la-
tamen omnis vinctus Christi Jesu vinctus dici po- tere tulta comitatu, non videatur ordinem sexus ha-
test, ^uoniam multi sunt qui latrocinio, aut sacrile- bere, sed meriti. Hic autem Archijpjpus arbitrandus
 815 HAYMONIS IIAL15ERSTAT. EPISC. OPP. PARS I — COMMENT. BIBL. 816

est cum Paulo et Tiinothou contra ailversarios proACratias ago l)eo meo, id est laucles refero illi cum
Christi nomine aliquamlo dimicasse ct victor exsti- gratiarum actione pro salute tua.
tisse. Quapropter nunc commilito illorum nuncupa- Auihcns cliaritatem tuam ct fiilcm quam habcs in
tur, sive quod in eodem certamine belloque victor Domino Jcsu ct in omncs
Philemon qui sanctos.

exstiterit, sive quod adhuc commilitaret illis in prav tanta laude dignus erat apud Apostolum, haud
dicatione assidua. Et Ecrlcsia qua' cst in domo tua. (lubium quin charitatem haberet erga Deum et pro-
Philemone ad lidem veniente, credidit uxor illius ximum, fidem quoque haberet in Domino Jesu cre-
ct liberi et maxima jiars servorum illius, quibus dendo in eum et in omnes sanctos, imitator fidei
omnibus Apostolus verba salutatoria diri^nt, et quia illoruju existendo. Ille enim fidem ct charitatem

plures erant. Ecdesia} nomine designavit illos. Ec- habet iu Deum et in «mnes sanctos, qui ipsam cha-
clesia siquidem Latino vocabulo dicitur convocatio ritatem et fidem in operationem vertit. Sequitur Ut :

fidelium. Ut ergo putaretur certius non ad Ar- commitnicatio fidei tuw^ subaudis quas communicas
chippi, sed ad Philemonis reforendum esse perso- et participas fidei apostoliciX3, eviclens fiat in agni-
nam. aperte patefacit, dicens Qi\x \n domo tua est,
: tionc omnis opcris boni in ChristoJesu.Voiest ergo ex
o Philemon ' superioribus ita conjungi Gratias ago Deo meo, au- :

Gratia vobis et Bdiens

pax a Deo Patre nostro charitatem tuam et fidem quam habes in Do-
et Z^o?/h/io

Jesu Christo, subaudis sit. In omnibus Epistolis mino Jesu et in omnes r^anctos, semperque memo-

aequale principium ponit, gratiam eis et pacem riam tui facio in orationibus meis, ut participatio
optans quibus scribit. Gratia autem est fides et re- lidei qua participas fidei apostolicre, evidens seu
missio peccatorum, quam gratis consequimur in manifesta fiat omne bonura in se habere. Corarau-

baptismo. Pax vero qua reconciliamur Doo Patri et nicatio siquidem hic pro participatione fidei aposto-

angelis. Potest quidem et ita intelligi, ut ad Deum licai accipitur, cui ille participabat : quanquam et ad
Pdtrem referatur quod dicit, Gratia vobis a Deo Patre communionem possit referri, qua participabat fide-

nostro, et pax ad Dominum Jesum Christum, qui per libus de facultatibus suis.

sanguinem passionis sua^ factus est nobis pax et re- Gaudiumcnim magnum habui et consolationem in
conciliatio sed quia una est Patris Filiique natura,
: charitate tua,quiaviscera sanctorum requievcruntper
melius est ut simul ad utrumque referamus et gra- ie, frater. In carcerc erat beatus Apostolus, ibique
tiam et pacera, sicut aliis Epistolis meminimus ple- famara Philemonis audiebat, quia raaxiraum refrige-
nius exposuisse, Persona vero Spiritus sancti in do- rium prffistabat sanctis in tribulatione positis. Unde
nis suis intelligitur. vel ubi una persona Trinitatis et plenius inculcat quare dixerit, Gratias ago Deo
^'
auditur, ibi tota Trinitas intelligitur. meo, memoriara tui faciens in orationibus meis. Di-
Gratias agoDeo meosempermemoriam tuifaciensin gnum siquidem erat gratias agere Deo meo pro cha-
orationibus meis. HactcnusPaulus etTimotheus Phi- ritate illius, qui interno cordis affectu et profundo,

leraoni, Appiae et Archippo pariter scripserunt, ta- animossanctorum preces suscipiendorefrigeraverat.

men in sequentibus approbatur Apostolum tantum- Viscera siquidem aliquando ponuntur pro fUiis, ali-
modo ad Phileraonera scribere, et unura cum uno quando pro interno et immenso dilectionis affectu,
serraocinari. Iluncetiamraorem inaliisEpistolisejus hic autem pro utroque accipi possunt. Viscera, in-
invenirepossumus, ut cum plures in prafatione po- quit, sanctorum requieverunt per te, frater, id est

nuntur postea per totum corpus Epistolae unus dispu- filii sanctorum in tribulatione et egestatepositi, re-

tansinducatur. Quod autera ait, GratiasagoDeo meo, frigerinm acceperunt in consolatione tua, et in sub-
seraper memoriam tui faciens in orationibus meis, ministratione, qua eis ministrasti, sive interni sen-
ita accipiendum est, ut scmper gratias ageret Deo sus et magni sanctorum requieverunt per
affectus

pro illorura salute. quos Domino acquisierat semper- te. Magnum etenim refrigerium habent in tribula-
que illorum raemoriara ageret in orationibus, quate- tione et egestate positi, dum aliquera repererint
nus in fide recta bonisque operibus perseverarent. consolantem, quod aperte invenitur iraplesse iste

Nec rairura si ille qui alios hortatur, dicens In omni- : Philemon.

busgratiasagite,ctsineintcrmissioneorate(IThess.\), Proptcr quod, subaudis quia interni affectus re-
ipse etiara hoc opere priraura irapleverit. Et notan- quieverunt per te, multam fiduciam habens in Chri-
dura quia cum dixisset, gratias ago Deo, statira sub- sto Jesu impcrandi tibi quod ad rem pertinet., hoc est,

intulitmeo, quoniam cum omnipotcns Deus omnium ad utilitatem tuara. Propter charitatem magis obse-
communiter Deus sit, tamen illorum specialiter di- cro, cum sis talis, ut Paulus senex, nunc autem vin-
citur Deus esse, qui per fidem et vitae raeritura cura ctus Jesu CJiristi. Idcirco toties se repetit vinctum
veneranturctcolunt, ut Abrahara, Isaac, et Jacob, de Christi Jesu esse, ut illum in fide perfectissimum
quibus ipse dicebat Moysi Erjo sum Dcus AbraJiam,
: redderet, nec desperaret si in eum aliqua contrarie-
Deus Isaac, et Deus Jacob [Exod. iii), per fidera vi- tas prorumperet, sive etiam quiailli aliter subvenire
delicet rectara vitseque meritum : et quia beatus non poterat positis in tribulatione, saltera quod ob-
Apostolus fidem constantissimam habebat. per quam secrabat pro servo facilius impetraret. Poterat au-
sciebat Deum sibi placabilem fore, vitfequc meritum, tem illi imperare sicut ipse manifestat, ut pote Apo-
quod non ignorabat illum delectari,cum fiducia dixit: stolus subjecto, praesertim cujus studio ad fidem ve-
sr IXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD PHILEM, 818

nerat: sed quia maximam cliaritatem habebaterga Aminum, ut possetdomino suo prodesse, dum ab eo
omnes sanctos, maluit obsecrare quam imperare. fuerit remissus : qui prodesse non poterat si tencre-
Nec enim erat necesse ut ex auctoritate npostolica tur,dominoignorantenequevolente. Quoloco quae-
ei imperaret. In hoc autem quod dicit, cum sistaHs, runtnonnulli, qunrcomnipotens Deus non creaverit
utPaulus senex, ostendit illum coa^vum sibi, ac per Adam ita ut non posset peccare. Quibus responden-
hoc quasi honorabilius alloquitur iilum, quam si dum cst, quia si talem fecisset eum, ut non posset
esset junior aetate. peccare, bonum illius non esset perfectum, quod
Ohsecro te pro meo filio, quem genui in vinculis, prirmium mereretur,sednecessarium, neque etiam
O/iesmo.Volensimpetrarequod postulabat. jam non liberum arbitrium haberet. Creavit onim hominem
pro servo Philemonis, «ed pro suo filio precatur, ut ad imaginem et similitudinem suam, ut sicut ipse
dum audit illum ab Apostolo filium vocari, magis voluntate est bonus, non necessitatc,|ita et homo
dihgat illumut fratrem, quani tormentisafficiat pro voluntate esset bonus, non necessitate.
fuga et furto ut servum. Genuerat autem illum in Forsiianideodiscessitadhoram a ic, ut wternum
vinculis positus, non carne, sed pra^dicatione, sicut illum reciperesjam nonsicut servum^ sed pro servo
et Corinthios, quibus dicebat: Pcr Evangclium cgo y.charissimum fratrcm. Pulchre adverbium dubitati-
vos gcnui (I Cor. iv). In vinculis enim tencbatur, vumaddens forsitan, scntcntiam tempcravit; occulta
quando adillum venit Onesimus, quia iibialiquando quippeDei judicia sunt, et temerarium est quasi de
inuiilis fuit, nunc autemet mihi et tihi utilis inutilis ccrto pronuntiare quod dubium est. Caute ergo et
:

autem exstitit Onesimus domino suo Philemoni, timidc, et non fixo gradu locutus est, ne videretur
quandonon solum de servitio illius fuga se subtra- omnibus servis occasionem fugiendi dare,ut proedi-
xit, sed insuper illius bona furatus est. Tibi,inquit, catorum discipuli fierent, Quod autem dixit, ad ho-
soli inutilis, non cceteris, nunc econtrario utilitatis ram,\)ro tcmpore posuit. Omne enim tcmpus pra^-
compensatione qua et ipsi dominoet Paulo utilisest sentis vitcC ad comparationem aiternitatis, aut nihil
caiterisque, per Paulum plus charitatis meretur est, aut brevissiniahora. Ut xtcrnum, inquit, illum
quam odii ante meruerat. Domino suo in hoc erat reciperes. NuIIus dominus seternum servum potest
jam utilis, quia serviebat Apostolo pro domino suo, habcrc, quoniam uterque illorum et conditioutrius-
quodutiquedominus cjusdcbuerat agerc, sipi-a^sens que mortefinitur.Oncsimus veroquiperfidcmChristi
esset. Apostolo in hoc erat inutilis, quia illo in car- factusestpeternus setcrnoPhilemoni, quia et ipsc in
cere posito , vinculisque detento , ministrabat ei, Christum crediderat, spiritu libertatis accepto, jam
prout in temporalibus, et insuper in spiritualibus^dc- non servus, sed frater in fide coepit esse, de servo
ferens litteras Apostoli huc illucque. fratercharissimus etfraterceternus; undeet Aposto-
Tu autem illum ut visccra mca su scipe. Yiscera, G lus dicit ut Mernum illum reci;)e?'e9,hocestceterna- :

sicut jam diximus, significant internum cordis affe- liter cum Chiisto regnaturum ct non sicut servum, :

ctum, et plenam ex animo voluntatem cum totum sedplus servo, id est magis quam servum, charissi-
:

quidquid innobis estsuscipitur arogante aliquando mum scilicet fratrem. PIus cnim ad nos pertinet fra-
:

tamenintclliguntur etfilii. Suscipc, inquit, illum ut ter in affectu charitatis quamservus. Habent ct qui-
mea viscera, hoc est ut filium meum charissimum, dam codices ut pro servo charissimum fratrem reci-
vel in illo suscipe internum affectum dilcctionis percs. Quod utrumque accipi potest quoniam :

meae. quando fugit, servus erat,aflhuc infidelisexistcns ;

Quem cgo volueram mccum retinerc, ut pro temi- quando vero rcversus est, jam trater erat in fidefi-
hi ministraret in vincuJis Evangelii. Idcirco filium delis effectus. Et ut Philemon non dedignaretur il-
suum et filium vinculorum etministrum Evangeliiin lum vicc fratris tencre, addidit et maxime mihi, sub-
vinculisconstituti toties rcplicat, ut Philemon pru- audis charissimus frater est,r/2m?if?o magis tihi et in
dcns dispensator tantum in prajfatione laudatus non ^ carnc et in spiritu ct cst sensus Si mihi charissimus ; :

auderet negare, nesuislaudibusvidereturindignus. est, quanto magis tibi et in carne et in spiritu debet
Ut pro te, inquit, mihi ministrarct, quia si ficri essecharus ?Mihi quidem spiritu est conjunctuspro-
posset, tu debueras raihi in vinculis posito mini- pter unitatem fidei ; tibi autcm et in fide, et in spi-
strare. ritu, et in carne debet essc charus, quia ad te perti-
Sine consilioautem iuo nihil volui facerc, hoc est, net. Fide enim autem et con-
est frater tuus, carne
nolui eum sine tuo consensuretinere, uti ne velut ex ditione servustuus: quaproptermagisa te diligi de-
neccssitate honum tuum esset, sed volunlarium. Po- bet. Siquidem quando crat ci subjectus in carne, non
terat quidem Apostolus sinc voluntate Philemonis erat ei junctus in Domino, nunc autem et in carne
Onesimum sibi in ministerium retinere : sed si Iioc et in Domino. Ex quo colligitur servum qui credide-
sine voluntate ejus fecisset, bonum quidem erat rit in Christum duplici dominosuo lege constringi,

ejus, sed non voluntarium : quod autem non csset ut ei et in Ccarnis necessitate jungatur ad tempus,

voluntarium ostenderetur non esse ex toto bonum.

: ct inaeternum spiritu copuletur.
Nihil quippe perfectum bonum est nisi quodultro- Si ergo hahes me socium, in fide suscipe illum
neum est. Ex quo Apostoli consideranda est pru- sicui me, quasi diceret : Si me vis habere socium,
dentia, qui idcirco fugitivum servum remittit ad do- habeto et Onesimum, quem ego et consortem et
8t9 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 620
sodllin habeo. Qiinn si noliieris habore ut Initrom A (juonium et supcr id quod dico, facics. Qui prajsumit
et Meium, ntteiide quia et me habere noii j>ote- de ilio quem rogaturus est, ipsa quodam modo pra}-
rif. sumptione pnedicat, ne ei negare liceat quod roga-
Si aiitem ahquid nocint aut debet tibij hoc mihi tur,
imputa. autem Paulus scripsi mta manu, ego
Effo Simulautcm et para mihi hospitium. Spero enim
reddam. Ego. inquam, qui alias epistolas raeasnon pcr orationes vcstras donari mcvobis. Idcirco praeci-
scribo, sed dicto, causa araoris tui ut obtinere pos- pit sibi hospitium parari, ut audiens eum adse ven-
sim qnod postulo, scripsi istam tibi ego reddam : turum Philemon indulgeat, et dura eum exspectat,
quod Onesimns furto rapuit. Hujus responsionis facilius faciat quod rogatus est. Et quia ubicunque
Epistola ista testisest : quam non solito more dicta- Apostolus erat, multitudo ad eum confluebat, ne-
\\, sed manu mea scripsi, unde poterat ei reddere cesse erat ut magnam domum haberet, et quae re-
quod Onesimus abstulerat. siquidem in carcere te- mota esset a circo, a theatro et a spectaculo, ubi
nebatur ? Qnid ergo divitiis temporalibuspro Christi lascivi discurrentes, turpia qu^que sectabantur,
amore carebat, securus erat posse ei recompensare Salutat tc Epaphras cuncaptivus mcusi?i ChristoJe-
exdono divitiarumcGPlestium. Ego, inqnit, i^eddam 5?/. IsteEpaphras prccdicatorEvangeliiexistens, ad-
ft^jobtentu mearura precum thesauros indeficientes. ^haerebat beato Apostolo, et fortassiscum illo fuerat
Noli toorulflsfacere inindulgendoOnesimo securus captivus ductusde Hierosolymis Romam, vel certe
:

estode pnemio. Ct non dicajn tibi quod ct tcipsum tunc cum illo tenebatur in carcere. Marcus ipse est
mihi debes. Si hoc, inquit, feceris quod peto tunc qui Evangelium scripsit.Demas ipse est de quoalibi
:

non dicam tibi quod et tu omnia tuameidebes et in dicit Demas me dereliquit, Lucas ipse est scriptor :

potestatemea debes consistere. Propter sermonem Evangelii, Actuumque apostolorum, dequo etin alio
enim Christi quem tibi evangelizavi, et quod Chri- loco dicit :Misimus cum illo fratrcm, cujus laus est
tianum fiiiumque Dei te effeci, teipsum mihi debes. in EvangeJio{IJ Cor.xm). Et sicut apostoli de pis-
Et si tu raeus es, non solum Onesimus, sed etiam catoribus piscium, facti sunt piscatores hominum,
omnia tua mea sunt. et ad me pertinent. Poteram, de medico corporum.in medicum conversus
ita hic

inquit. eo uti utmeo. sed voluntati tuae relinquo. ut, estanimarum. Quotiescunque enini dicta illius le-
mercedem haboas ignoscendo. guntur medicinam praestant inteliigentibus.
Ita, frater, snbauditur facut populo : ego te fruar Gratia Domininoslri Jesu Christi cum spiritu ve-
in Domino. Frui est cum Melectatione uti et possi- sti^o. AjncJi. Gratia hic accipitur fides, i-emissio pec-
dere, unde dicitur in iege : Si non feceris qua? tibi p catorum, donum Spiritus sancti, quce orat Apo-
et

percepta sunt. generabis filios, et non frueris illis, cum spiritu illorum quibusista scribebat.
stolus esse
hoc est cum delectationenonvidebis illos : quoniam Per spiritum autem, sive animam sive etiam ratio-
captivi docentur coram te. Ego, inquit, fruar te iJi nabilitatem possuraus intelligere. Cum enim inani-
Domino, hoc est delectaborin dilectione tua. Refice ma sive rationabilitate gratia divina fuerit, totum
viscera Domino, id est filium meum Onesi-
mea in hominem replet faciens eum spiritalera, ut adhae-
mtim, tel internum amorem et affectura dilectionis reatDomino mente et corpore, et impleatur illud
mese. quod scriptum 'est : Qui adhseret DominOj wius
CoHftdens in obedientia tua scripsi iibi : sciens spiritus est {I Cor. vi).

IN EPISTOLAM AD HEBRJEOS.
PR.-EFATIO. D ejus aemuli nomenilliusin prima fronte legentes, de-
In priraordiis hujus Epistolae dicendum est, quae dignarentur eara recipere,sicqueutihtaslectionis dif-

causa exstiterit, cur apostolus Paulus morem suam Nomen autem apostolatus idcirco non po-
ferretur,
in hac Epistola non servaverit, videlicet ut vel voca- quoniam ipse apostolusgentiumconstitutus, si
suit,

bulura norainis sui, vel ordinis describeret dignita- nomine apostolatus sui praetitularet Epistolam ad
tem.Hsec igiturcausaex.stitit quod nomine suo non eosdirectam, vocans se apostolum, videretur illis

titnlaTiteam, quia Judceis scribebat suis fratribus, fortassequod se vellet apostolo prffiferre Petro, qui
^uibus odiosus erat, eo quod circurncisionem et sab- prjnceps illorumerataDomino ordinatus, sicutidem
batam etsacrificia. caeteraque quae lex praecipit ob- egregiuspraedicatoralio inloco dicit: Qui operatus est
serranda, ipse doceret non debere carnaliter obser- Pctru, inquiens.m apostolatum circumcisioniSsOpera-
varipost Domini passionem, Nam iili qui credide- tusestct mihi intcrgcntes {Galat.ii). Fortassis etiam
rant Judaei, contendebant utruraque teneri, baptizari dicerent : Quid est quod Paulus, doctor gentium,
gcilicetsecundum gratiam Evangeiii, et circuracidi, praefert se apostolis nostris Petro et Jacobo ? Scri-
sabbatum quoque observare secundum legispraece- bat suis gentibus, non indigemus ut scribat nobis.
ptura, Quapropter
si posuisset noraen suura Apo- Habemus enim apostolos nobis a Domino constitutos,
stolus in exordio hujus Epistolae, poterat evenire ut qui nos abunde possunt docere, Quo facto ostendit
 .

821 EXPOSITIO IN EPP, S. PAULI. - LV EPIST. AD HEBR.^OS. m

sc nonignorare illorum superbiam,pariterquesuam AterisTestamenti,multis vero loeutionibus,muUisqtie
exhibuithumilitatem. Sirailiroodoetiametapostolus qualitatibus locutusest eis, quianon semperunifor-
Joannescausaejusdemrationisethuiniiitatis,noraen mitersocreta suaeisrevelavit.Aliquandoenim aperte
suum in Epistola sua pneterraisit. Vel cei-te, ut di- etper angeium locutus est eis ut AbralKu cui dixit:
cuntquidam, quod propterea quia Christum in hac Secundurn hoc tempus veniam, eritque Sarse fiHuJi
erat Epistola nominatunis apostolum, dicens Ila- : (Gen. x\ui); Moysi quoque prcccepta legalia dando,
bemus pontificem et apostolum confessionis nostrai Non occides, non adulterabis (Deut. v), cieteraque
Jesum justura, noluerit noraon af)ostolatus sui in hujus modi ; Loth quoque de Sodomis eum eduoendo
primordio hujus Epistol«nominare. Non enim con- {Gen. XII), aliisque quampluribus. Aliquando vero
gruum duxit, ut ubi Christum dicturus erat aposto- obscure, et per aenigmata, et per ignem, ut Moysi»
lum, inibi etiam se apostolum norninaret, maxirae- cui dixit Ego sum qui sum. ilxc dices fdiis IsraeL
: :

que in ne cuilibet videretur se prseterre

titulo, Quiest, misit me ad vus {Exod. iii). Aliquando in
Christo,sed maluittacitonomine de figuris legis eos habitu militis, ut Josue Aliquando in corde, ut:

instruere, et ad Teritatem quae Christus est, perdu- David, quod dicebat : Audiam quid luquaturinme
cere. Hanc autem Epistolam quidam dicunt esse Dominus Dcus (Psal. Lxmv), cicterisque prophetia.
Barnabac apostoli,quidam Lucai,quidam Clementis, BAliquando per somnium, sicut Daniel, quod genua
dicentes quoniara si Pauli esset, ipse utique more propheti^e e.st Novissime autem, id est in fine tem- :

sohto sicut in aliis, ita etiam nomen suum in ista porum locutus est nobis apostolis suis, c^eterisque
pncponeret.Sicut si Pauli non erit.quia ejusnoraine credentibus per Filium suum, et est sensus: Patri-
non est titulata, orgo nec Barnabae, necLucce,neque bus nostris, utpote servis, locutus est olira per ser-
Clementis, autalicujus erit, eo quod nuiliusnomine vos suos angelos, et per conservos illorum prophe-
titulatur. Cui ergo illorum ascribenda est ? Utique tas, novissime autem diebus istis ultimae ffitatis^lo-
egregio praedicatori : quippe quae ex lucido sensu et cutus est nobis apostolis, omnibusque aliis fidelibua

genei-e locutionis comprobatur illius essejquanquaiTi per Filiura, utpotc liliis. Nara quanta distantia est
subtiliori atque apertiori stylo coraprehensa sit om- inter gratiam Evangelii, quae per Filium data est^
nibus ejus Epistolis. Nam fertur Apostolus hane et legem quae per servum administrata est : tanta
Hebrceis missam Hebra^o sermone eam consci^ipsis- dilferentiaest inter ministros etauditoreslegis,quo-
sc, in quo ipse peritissimus exstitit, cum reliquas niam servi ad servos missi sunt, et inter promia-
Gra3C0 sermone scripserit. Post discessum vero A- sionem et gratiara, qua} per Filium data est filiis,ae
postoli, Lucas evangelista Graeco serraone eam postmodum per filios filiis administrata. Sequitur :

coraprehendit, ex quo postraodum translata est m^ quem constituit hwredemumversorum.\{d^YQi%(y\ciVm

Latinara iinguara sicut et reliquae ab hero, id est domino, eo quod hbera potestate in
hoereditate paterna dominetur. Constituit ergo Deus
CAPUT PRIMUM Pater Filium suura haeredem universorum, hoo est
MuUifariam mullisqucmodis olim Deus loquens pa- mundi,seu omnium creaturarum,non tantum
totius
tribus in prophetis^novissiine diebus istis locutus est secundum divinitatem, qua coaeternus est Patri et
nobis in Filio. Omnis intentio beati Apostoli in hac coaequalis est illi qua
in oranipotentia deitatis,et in
Epistola est, ut Judseos cognatos suos,qui etHebraji aiternaliter ipse possidet omnia cum Patre, sed po-
ab Heber appellantur, in quo assumpti sunt a lege tius secundum humanitatem assumptam a Verbo,
Moysitransire faciatad gratiam Evangelii, ab obser- constitutus est ille dominus et hoeres super omnem
vatione carnali ad spiritalem : simulqne eminentiara creaturara, sicut illi Deus Pater promisit, dicens :

gratisequajperFiliumdataest fidelibus, discernit a Postula a me, etdabo tibi gentes hxreditatem tuam et
legalibus umbris, quae angelicis ministrationibus possessionem tuam terminos terrie [Matth. ii). Et ipse
exhibitce fuerunt. Unde et primum ponit prophetas persona
Filius resurgens a mortuis, sic loquitur ex
diversis modis variisque locutionibus patribus fuisse omnis potestas
humanitatis : DaUi est ?ni7ji,inquiens,
D
locutos dicens Muttifariam, id est multis locutio-
: in cwto et in terra (Matth. xxviil). Non ergo dividi-
nibus multisque modz5,hocest,raultis qualitatibus:
: mus personas, sed distinguimus naturas.Unde anim-
olim, id est in praeterito videlicet terapore loquens advertendum est solerti indagine Apostolum ia :

Deus Pater per prophetas patribus nostris. Deinde hac Epistola, nunc de substantia humanitatis loqui,
ut ostenderet quanta differentia esset gratiae inter nunc vero de substantia deitatis. Nam quod dixit il-
illos etpatres illorum, subjunxit : Novissimis diebus lum constitutum esse a Deo Patreh«redem omnium
nobis perFilium. Di-
istis ultiraae aetatis,locutus est creaturarum, ad huraanitatem illius retulit : Volens
cendo autera: Locutus est inprophetis et inFiliotnn- autcm discretionem facere inter divinitatis naturam
tumdera valet, quasi diceret Per prophetas et per
:
et humanitatis ejus, et ostendere quid proprie perti-
Filium : quia in praepositio pro alia praepositione netetad unamquamque natuiam,subintulit,dicens:
per accipitur : sicut multis in locis Epistola; ejus Per quem fecit et sxcula.SiccuVa. dicuntur asequendo,
inveniturhispnepositionibusindifferenteruti.Consi- eo quod se sequantur, in semetipsa revertendo ac
deremusergo, quomodomultislocutionibus, multis- redeundo. Hic autem per saecula debemus intelligere
que qualitatibus locutus sit Deus Pater patribus Ve- omnia quae facta sunt in tempore. Ut ergo ostende-
823 PIAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. m
ret AfK^stolus eumdem novissimis diebus venisse inAbernare munduraquam creasse. Nani in creandoex
mundum, ac temporaliter hiereditatem percepisse, nihilo substantire rerum productae sunt, in guber-
qui anteomnia sapoula erat curn Patre, dixit Per : nando vero ea qua^ facta sunt, ne ad nihilum re-
quem Deus Pater omnia quai in tempore facta
fecit deant. continentur. Ergo dum haec omnia reguntur,
sunt. Nam quod evangelista Joannes dicit Omnia : et ad invicem sibi repugnantia coaptantur, magnum
per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil et admirabile virtutis Dei judiciura declaratur.Post
{Joan. i), hoc Apostolus significavit, dicendo : Per tantam divina? majestatis in Filio claritatem, ad
tjuein fecit et sj^cula,veferens hoc addivinitatem ejus. humilia incarnationis cjus descendit, pariterque
Deinde vero quibusdam gradibus ascensionum ele- discernit naturara divinitatis atque humanitatis,
ganter utens,pervenitad id quod omnibushismajus dicens :Purgationem peccatorum faciens.Nam quod
est, et insonuit, dicens : Qui cu)n sit splcnilorglori^, dixit, portans omnia gubernatione sua, et regimine
et figura substantia- ejus. Deus Pater lux est, sicut virtutis su<T,ad divinitatem retulit quod vero sub- :

idem Apostolus ait, loquensde

Filio: Qui habet^m- didit, purgationem peccatorum faciens, ad humani-
quit,lucem inaccessibilem et Filius lux est,et Spiri-
, tatem ejus proprie pertinet. Quomodo fecit purga-
tus sanctus lux (/ Tim. vi), ita et Pater splendor,et tionem peccatorum ? Per redemptionem utique
Fihus splendor, et Spiritus sanctus splendor. Sed ^ passionis suae, et per aquam baptismatis, juxta
quomodo lux nascitur ex luce, et splendor procedat quod Joannes in Apocalypsi sua dicit : Lavit nos a
de splendore, noncrescente numero,impossibile est peccatis nostris in sanguine suo {Apoc. i). Sedet ad
autem appellatur Filius splendor
definire. Idcirco dcxteram mojestatis in excelsis. Considerandus est
Patris,quiasicutinigne triasunt inseparabilia,ignis ordo verborum.Priraura siquidera perhibuit purga-
videlicet. calor, et splendor, et tamen splendore os- tionera peccatorura Dorainum sua passione nobis
tenditur nobis ignis et calor, licet humana non sint procurasse, ac deinde dixit illura sedere ad dexte-
comparanda divinis.ita natura Patris et Filii et Spi- ram majestatis in excelsis. Nam Christus primum
ritus sancti inseparabiliter conjuncta et unitaest, et nos redemit sanguine passionis suae, et sic postrao-
per verbum suura quasi per splendorera dignatus dum altitudinem coelorum penetravit, ubi nunc ad
estsemetipsura ostendere, et insuper mysteriura to- dexterara Patris sedet. Sedere autera illius pro ha-
tius Trinitatis, dicente ipso Filio : Ego ctPater unum bitarc et osse ponitur isto in loco, sicut et dextera
sumus {Joan. x); et iterum Baptizate omnes gentes : pro honore et dignitate suraraa. Nara non est pu-
in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti {Matth. tandum quod omnipotens Pater, qui spiritus est
xxviii). Mirabili igitur modo Apostolus unam sub- incircumscriptus, omnia replens, dexteram aut si-
stantiara deitatis Patris et Filii ostendit, ut duas Ci^istram habeat : sicut et nos habemusaut quod ita
personas aperiret in gloria et splendore. Per splen- sedeat in dextera illius Filius ejus, sicut solent filii

dorem quippe,unitatera declaravit essentiaecura Deo regum sedere juxta patrem, opposito sibi solio :

Patre in nomine autera gloriae, personas Dei Pa-

: sed si€ut dixiraus, dextera pro gloria et dignitatis
tris expressit in splendore autem, personam Filii.
: honore accipitur. Siquidera et Pater a dextris esse
Et sic est Filius splendor de splendore, sicut lux de scribitur Christi, ut in psalmo habetur : Dominusa
luce, Deus deDeo,Iuraen de lumine, principiumde dextris tuis^ confregit in die irae sux reges [Psal.
principio. Sequitur : et figura substantise ejus.Qn^n- cix) . Arabo ergo a dextris sunt, quia nihil est in di-
tum ad horaines pertinet, aliud est figura, aliud est vinitate sinistrum : quia unum est cum Deo jam in
substantia,quia dura pingitur iraago etfigura alicu- gloria horao assumptus a Yerbo, et quadragesimo
jus hominis in pariete, non est illud figura, quodest die exaltatus ad ccelestia. Quid est ergo, sedet ad
substantia. Apostolus autera figuram in hoc loco dexteram majestatis ? nisi ut dicatur, habitat in
pro ipsa substantia et pro aequalitate essentiae po- plenitudine paternffi majestatis. Et cura dicit, in
suit, et quod hic dixit figuram, alias dixit formam, excelsis, ostendit illum hominem super omnem
inquiens : Qui cum in forma Deiesset, non 7'a/)ma7/i-^creaturam angelicara et humanara exaltatura esse.
arbitratus est esse se sequalem Deo, sed semetipsum Unde et sequitur :

exinanivityformam servi accipiens {Phih'p.u).Yovm3. Tanto mcUor angelis cffecius, qiianto differeniius

enira illic, et figura hic, unara declarant aequalita- prsB illis nomen hsereditacit. Factum autem vel ef-
tem essenti2e,Christus ergosplendorPatrisest, etfi- fcctum, pro susceptum debemus hic accipere, tan-
gura substantiae ejus, quia per illum Pater manife- quam diceret : Tanto melius atque honorabilius prae
status, sicut ipse dicit : Pater, raanifestavi nomcn angelis a Deo Patre susceptus est in gloria maje-
tuum hominibus (Joan. xvii), et ^equalis est illi in statis, quanto pra: illis differentius atque excellen-
substantia deitatis. Sequitur, portansque omnia tius noraen filiationis hcereditavit. Nam quanta di-

verbo virtutis 5W«. Dicendoj^or/ans, facilitatem con- stantia est inter nomen filii et servi, tanto ille ma-
tinendi voluit exprimere : posuitque portans pro eo joris dignitatis est prae angelis,quoniam illeCreator,
quod est gubernans et regens. Verbum igitur Dei secundum divinitatera dico, illi creaturae.Ipse quo-
Patris orcnia quse fecit verbo virtutis suae portat, que horao in hoc est major omnibus angelis orani-
hoc est potentia viilutis suae, et verbo jussionissuae que creatura,quia potestas quae erat in Verbo ante
omnia gubemat et regit. Non enim minus est gu- omnia sa^cula, requievit in illo homine assumpto a
 :

815 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EPIST. AD HEBR. 826

Verbo ex tempore conceptioni.s. Quapropter illi sunt A quoque unigenitus est beatoe Mari?e,quia post illura

ministri et famuli, sicut in ejus tentatione et pas- alios non genuit, sicut calumniatur Ilelvidius dente
sione, in re&urrection(;quoque et ascensione decla- viperino. Primogcnitus estsecundum divinitatis es-
ratum est. Ule autemFiliusproprius et ha^res exsti- sentiam, sicutper Salomonem testatur, dicens : Ego
tit, quod nobis ct Apostolus innuit, dum subjungit sapientia ex ore Altissimi, p7'odivi primugenita ante
Cui cnimdixit aliquando angelorum Filius meus : omnem creaturam (Eccli. xxiv).Secundum humani-
es tu, ego liodie genui te ? subaudis, nulli angelorum tatem quoque primogenitus est in multis fratribus
hocdictumest. Ilocde Verbo Dei intelligendum est, adoptivis, de quibus ipse dicit Mariae Vade ad :

quod coa3ternum et consubstantiale est Deo Patri, fratres meos et diceis [Joan. xx). Quodautem dicit
non de qualibet creatura.licet legamus in libro Job Aposlolus, cura iterura introducit Deus primogeni-
angelos appellatos esse fdios Dei : in Genesi quoque tum Filium suum in mundum, sic videntur ha^c
filios Seth quod utique quando fit, abusive fit.
: verba sonare, quasijam altera vice introductus es-
Quando ergo (Wxii cr.Filius mcuses tu ? Tempore ba- set. Sedquomodohoc sit intelligendum, evangelista
ptismatis et in monte quando intonuit vox paterna Joannesexpartemanifestat, dicens : mundo erat,
In
ca?litus, dicens Ilie est Filius meus dHeclus (Matth.
: et mundusper ipsum faclus est, et mundus eumnon
xvii). Et in hoc quod dicit, Fitius meus es tu, ma~ ^ cngnovii quod
[Joan. il.Verbum ei'go Dei Patris per
nifestat ex ipsa sua essentia illum esse genitum. omnia facta sunt unius essentiae existens cura Deo
Notandumque quia non dixit, ante omnia saecula Patre et Spiritu sancto, ubique est et omnia im-
genuite, velinprffiterito tempore, sedlwdie, inquit, plet quia cingendo implet omnia, implendo cingit,
:

gcnui te, quod est adverbium pracsentis temporis. In gubernando praesidet, praesidendogubernat. Et quia
Deo enira nec practerita transeunt nec futura succe- in mundo erat, ubi carnem assumpsit, et tamem
dunt, sed omnia tempora simul ei juncta sunt, quia inaccessibile erat nostris aspectibus, quia non vide-
omnia prsesentia habet et est sensus Sicut ego
; : batur ipsam assumptionem carnis appellat alte-
:

semper aeternus sum, neque initium, neque fmem rura introitum. Dum enim qui invisibilis erat hu-
habens, ita te semper Filium coaeternum mihi ha- manisaspectibus,assumpta carne, visibilem se prae-
beo. Tale est et istud, quod alibi dicit Ante lucife- : buitquasi iterumintroductus est.Notandumquequia
rum genui te {Psal. cix), id est anteangelicamcrea- qupd Apostolusintroitumnorainal, hoc in Evangelio
turam, etante omnia seecula. Et rursuin : Ego illi ipsa Veritas exitum vocat, dicens: Ej;ui a Patre, et
cro in patrem^ et ipse erit milii in filium. Videsne vcni in mundum [Joan. xxvi). Merito ergo exitum
quomodo discernit geminara naturara in Christo? q vocat incarnationis suse assuraptionem, manifesta-
Nara quod dixit paulo superius,/iof//c genui te, ad di- tioneraque, quia non foris eraraus a Deo expulsi
vinitatis retulit naturara : at vero quod subintulit, extra aulam paradisi et palatiumregis aeterni positi
ego ero illi inpatrcm, ad humanitatis essentiara re- in carcere hujusmundi, et in auxilio relegati. Verbi
fert sine aliqua dubitatione. Unde et congrue verbo gratia, sicut excluduntur ab aula regia, regis offen-
futuri teraporis usus est, dicens, ero. Quoniara sam incurrentes, et destinantur in exsiliura atque
Deus Pater quando dixit ad David [U licg. vii) : in carcerem clauduntur : sed sicut bonus raediator
Cu7n dormieris cum patribus tuis, suscitabo semen volens eis veniam impeti'are, non eosprimura intro-
tuum, Cjuod egredietur de lurabis tuis, ct firmabo ducit in auiara regis, sed ipse foras egreditur, ibique
thronura ejus super thronura tuura, ipseque erit cura eis raiscet serraocinandinegotium, sicque cor-
mihi filius, et ego ero illi in patrem^ futurura erat rectos et castigatos introducit eos in conspectura
adhuc ut Verbura Dei Patris assuraerethorainera ex regis : eo raodo Dorainus Jesus exivit ad nos. Nara
utero virginali in unitate personae suae, qui Filius egressus cst ad nos a conspectu paternaj majestatis
Dei in veritate esset, non adoptivus, sed proprius. carnem assuniendo, visibileraque praebendo, et col-
Haec autera sententia et ad superiora potest respi- locutus estnobiscura prKcepta regis acterni, sicque
cere, ut ita legatur sub interrogatione rursura cui nos suis praedicationibus et miraculis correctos et
j^
angelorura dixit Ego ero : illi in patrem ? et subau- castigatos, atque sua fide confirraatos, suaque pas-
ditur nulli ; vel certe absolute et affirraative hoc sione a peccatis eraundatos, introduxit in aulara et
modo, rursura de illo dicit Deus Pater : Ego ero illi in conspectura paternae raajestatis, quando ascen-
in patrem, dendo ad coelos patefecit nobis aditum regni ccele-
Et cum iterum introducit primogenitum in orbem stis. Dicendo autera introducit eum inorbem terrx^

terrae dicit Et adorent eum omnes angeli Dei. Ora-

: hoc significat, cura ei coramittit orbem terra}, et
nis unigenitus potest dici priraogenitus, eo quod cum manifestat illum Dominum esse totius mundi.
priraus aperiat vulvam raatris, non taraen oranis Tuncenim possedit orbem, cum ab universis est
priraogenitus unigenitus, quia habet alios fratres agnitus Dorainus totius orbis. Hoc autera non de
sequentes se. Dorainus autera Jesus tara secundura substantia Verbi, sed de essentia hominis accipe
divinitatera quara secundumhuraanitatera, et unige- dictum. Quodque sequitur, eum omneset adorent
nituset primogenitusdicipotest. Unigenitus est se- angcli Dei^ tale est ac omnes angeli mei
si diceret,

cundumdivinitatem, quia in natura divinitatis non et ipsius, quia per eum sunt facti. Tunc ergo ado-
habetfratressequentesse. Secundum humanitatera raverunt eum, quando nativitatem illius annuntia-
 :

«: HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OVP. PARS I. - COMMENT, BIBL. S1S

verunt, ct quamio illo esurienfe accesseniht et mi- Al^goluimana prfccipitur, utnon detur judicium nisi
nisfraverunt quando sepulcrum ejus custo-
ei, sive sedendo.Quapropter non incongrue per sedem possu-
dierunf quotidie quoque adorant eum,quia jussioni
, musintelligerejudiciumquod procedita sede. Istud
illius obtemperant. Sed nunquid solis angelis priP- est judicium, dequo ipseFiliu^; dicit: Patcrnonjudi-
cepif Deus Pater illum adorare ? Xon, quin potius cat qucmquam, scd omncjudicium dcdii Filio {Joan.
omni creafura?. v), et de quo Psalmista ad Deum Patrem /)eu.9, ju- :

Etad angelos quidcm dicit Qui faeit angelos suos : dicium tuum rcgi dci (Psal. lxx), id est Christo.
ipiritus, et ministros suos
flamjnam i(/nis.QuodiMcit, Tlironus ergo Dei in saiculum sa^^culi manebit, quia
et ad angelos quidcm Ucus Patcr, vel Scriptura di- judicium novissimum quod dabitelectis, dicens eis :

vina, tale estac si diceref de angelis, «ff ponens])ro Vcnite, bcncdicii, percipitc regnum vohis paratuni
de. Nonenira servat Aposfolus ordinem sive sensum {Matth. xxv) ; et reprobis dicit : Itc in ignem xter-
prrepositionum.ef estsensus: Ipse queni pn\}ci{)iun- num (Ibid.), a^terna discretione stabit interutros-
tur angcli adorare, de ipsis suis spiritibus quoties- que, 00 testante in Evangelio ac dicente : Tu?ic ibunt
cunque vnlf facit angclos. Minisfrosetiam suosfacit hi in supplicium setermim, justi aiitem i?i vitam se-

flammam ignis quia qui in conspectu

: illius assistUnt, tcrnauK (Ibid.) Quod vero sequitur.Virga aequitatis
in anioi-e suo Jncendentes ot inflamraantes reddit, virgaregni tui,pervirgam acquitatis ratelligiturrec-
;g
juxta quod alibi dicitur. in quem dcsiucrant ajigeli 'titudo sententia} et judicii illius, sive potestas regni
prospicere, Xara quoddixit, qui facit angelos sUos spi- justa, quce virga regit justos in justitia, et percutit
ritus, prrepostero ordine Debuerat enira
protulit. irapios juste et recte, sine aliqua personarura ac-
dicere, qui facit spiritus suos angelos. Sciendum est ceptione, cunctos gubernans et judicans.
autera quod angelus nomen est officii non naturae, Dilexisti justitiam et odisti iniquitatcm. Ista est
qui semper quidera sunt spiritus, sed nequaquara virgarecta, ut diligatur justitia, et odio habeatur
jure sempervocantur angeli, nisi quando raittuntur. iniquitas. Nemo enira perfecte potest diligere justi-
Angelisetenira Gra:covocabuIo. Latino dicitur nun- tiara, nisi odio habuerit iniquitatem. Iniquitas au-
tius. Si quceris noraen natura?, spiritusest : si officii, tem quaj etanomia nominatur, intelligitur quidquid
angelus est. Ex eo quod subsistit, spiritus est, et ex contra legera divinara fit. Veritatis etenira amor
eo quodraittitur, angelus. Yerbi gratia, sicut horao odium est falsitatis. Et quia Dominus dilexit justi-
nomen est naturae, miles autera noraen est officii. tiam, quia non peccavit, et odio habuit iniquitatera,
Dicatur et alio raodo : Angeli et niinistri Dei orani- quid praimii meruerit percipere exponit, dicens :

pofentis sunt sacerdotes et pra^lati Ecclesiae, juxta Propterea unxit te Deus, Deus iiius oleo exsultationis

quod 3Ialachias dicit (c. ii) : Labia sacerdotis custo- ' prx participibus tuis. Psalmista alloquitur Filiura
diunt scientiam, legem rcquirunt ex ore cjus, quia
et Dei,et dicit : Deus, unxit te Dous Pater oleo ex-
angelus Domini exercituum cst. Sacerdotes ergo Ec- sultationis, proptereaquiaodio habuistiiniquitatem,
Clesiafe spiritus sunt, quando gaudia patria} coelestis etdilexisti justitiam. Non ergo est intelligendura
suis auditoribus annuntiant, dicentes: PwJiitentiam quod Filius Dei, secundum naturam divinitatis, in
agite : appropinquabilenim regnum ca:lorum[Malth. qua aequalis est Patri, possit Deum habere, quia ipse
iii); et Fulgebunt justi sicut sol {Matth. xiii); et Erunt cum Patre et Spiritu sancto verus est Deus, Secun-
sicut angeli iJei in caio [Matth. xxii).
Flamraa vero dum autem quod homo est, Deum Patrem habet
ignis sunt, quando terrorera ignis gehennae suis au- Deura,quiaabilloestfactus,ldeoque dicit Psalmista
ditoribus rainantur, dicentesOmnis arbor non fa- : Unxitte Dcus, Deus iuus olco {Psal. xliv). Unctus
ciens fructum bonum cxcidcturct inignem mittetur 'estChristusnon oleo visibili, sed plenitudine Spiri-
[Matth. Jii). tussancti, qui die baptismi in specie columbae super
Ad Filiumautem, subaudis dicit Psalmista : Thj^o- eum requievit, nec ex tempore baptismatis solum-
nus tuus Deus in Secculum Scccuti, virga sequitatis, modo plenitudo Spiritus sancti in eo mansit : sed
V2>^^ rffyrni7</?Mntuere quomodoetcuraquantaclari-^potius ex tempore conceptionis, juxta quod Isaias
tafe discernatangelicara creaturara aFilioquicuncta loquitur, dicens : Requiescct super eum SpirituS Do-
Thronus Graece, Latine dicitur sedes regia,
creavit. tnini,spiritus sapientise et intellectus, spiritus consilii
sicut etsoliura.Per thronura autera uno raodo pos- etfortitiulinis, spiritus scientix et pietatis ,replebitque
sumus intelligere regnura, persceptrum autera quod eum spiritus limoris Domini {Isa. xi). Oleo autera
est virga aurea, potestas intelligitur regni. Dicit exsultationis seu laetitiae dicit illum unctura, quia
ergo Psalmista loquens ad Filium Dei Deus, re- : Christus qui nunquara peccavit,nunquamtristitiara
gnura tuura et potestas irapcrii tui in saiculum sse- habuit exrecordatione peccati. Quid est enim oleo
culi manebit Talequid
! et Gabriel dicit ad Mariara : laetitiae ungi, nisi peccati maculam non habere ?

Ipse regnabit indomo Jacob inseternum., et regnicjus Sanctorum etenim conscientia tunc raagis ac raagis
nonerit Hnis{Luc. i). Istudestregnura, de quoturbae hilarescit,atqueinl8etitiararaagisprorumpit,quando
claraabant benedictum quod venit regnum patris nulla peccati gravioris recordatione mordetur. Spi-
nostri David; et de quo ipse DominusPilato: licgnum ritusquidem sanctusqui requievit inChristo, custo-
meum nonestde hoc mundo {Joan. xvui). Aliter : divit illum, et sine peccato conciperetur, sine pecca-
Thronus sivesedesjudicantiura soletesse.Unde etin td nascerctur, et sine peccati macula ab hoc mundo
 :

829 ElPOSITiO L\ EPP. S. PAULI. - IN EPIST. AD HEBR. 830

transiret, juxta quodde ilIoscriptumest(P.sa/. xxxi). Aante fuerit facta quam coelum? qua2 ita solvitur,
Peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore quod ille prccposuit coelum terrct, iste'supposuit, id-
ejus. Sed quid est quod de illo dicit Psalmista circo factum est,ut ostenderetur simul illa duo esse
:

Unxit telJeus, Dcustuus olco exsultaiionis pr3p parli- / facta, sed quod divina potestfts simul fecit,humana
cipibus tuis (Psal. xliv)? Qui sunt ergo ejus parti- vox simul nequivit proferre, quapropter neccsse
cipes? In Yeteri quidem Testamento fuerunt pa- eratunum ante alterum dicere.
triarchae participes Christi in hac uhctione, quia Ipsipeiibunt^lu aulem pei^mahebi s.Posit\ls esthic
cum non essentoleo visibili uncti.sed dono Spiritus pluj'alis numerus pro singulari sicut multis aliis in
sancti repleti, appellabantur Christi, id est uncti, locisdivinceScripturifi. Nonenim de firmamento hoc
juxta quod inpsalmo scriptum est, dicente Domino intelligendum est, ubi sideracontinentur, neque de
de Abrahara, Isaac et Jucob ad Abimelech. et ad ccelo a^thereo, per quod cur.sus septem planetarum
caeteros reges l?a]c^i'morum : Kolile langere Chri.dos aguntur, sed de isto coelo aereo, a quo et aves coeli

ineos (Psal. civ). Fuerunt quoque i'eges, sacerdotes dicuntur,potius accipiendum est : indie ergo judicli
et prophetae participes illiiis,quia ad illos specialiter peribit istud coelum aereum unde anhelitum attra-
unctio pertinebat, per qiiam donum Spiritus sancti himus et remittimus, non ut penitus desinat esse a
merebantur accipere.Xam legimus Saulem unctum ^sua natura, sed mutabitur ab hac specie in melid-
a Samuele, et David, Salomon quoque unctus est in rem, et ab hac densitate in subtilitatem et claritatem
Sion Sacerdotes ungebantur, sicut unctus est Aaron
: a^theris. Unde et Apostolus in alio loco dicit Pras- :

a Moyse, dicente sibi Domino Unges Aaron el filios terit figurahujus raundi [ICor. vii). Sifigura prae-
:

cjus mihi in sacerdotes jure perpetuo {Exocl. xxx). terit, substantia remanebit.Nam, quantum spatium
Prophetae nihilominus ungebantur, sicut unctus ab occupavit aqua tempore diluvii, ita ut altior esset
Elia est Elisaius,cui dixitDominus Unge Elisa^um : quindecimcubitis superomnesmontes sub omni coe-
prophetam pro te. Isti tresordines Dominunri praesi- lo, et, quidam dicunt, pertingerisusquead circu-
ut
gnabant,qui est verus rex, sacerdos, atque propheta. lurn lunae, tantum spatium tenebit ignis in die judicii,
In Novo autem Testamento participes sunt illius i^omitans Domini adventum, juxta quod Psalmista
apostoIi,martyres, confessores, atque omnes qui per dicit [Psal. xcvi) : Ignis ante ipsumprxcedet quicon-
gratiam baptismatis abluuntur, et Spiritus sancti sumet omnia nubila, omnemque derisitatem istius
donurn conscquuntur,eta Christo Christiani dicun- aeris, eritque coelum novum et terra nova. De hgtc
tur. Christus ergo omnibus participibus suis immutatione et Dominus in Evarigelio loquitur di-
prae
unctus est oleo laetitiai, quia omnes ad mensuram cens: Ccclumcttcrra transibu7it {Matth. xxiY).Tran3-
accipiunt Spiritum sancturn, ipse autem non ad G ibunt quidem ab hac figura et specie in melius
mensuram accepit, sed ad plenitudinem secundum per innovationem,et permanebunt in substantia pro-
illud. Non enim ad mensuram dat Deus PaterSpiri- pria, et omnes ul vcsiimentum veterascent .y estimen-
tum Filio suo, sed in ipso habitai omnis plenitudo tum hic debemus accipere corpUs humanum, quod
divinitatis corporaliter [Col. \i). consumitur longa^vitate temporis et dolore infirmi-
Et tu in principio., Domine, terram fundasti^ et tatis, ac redigitur in pulverem. Sicut ergo corpus
opera manuum tuarum sunt cwli. Post humanitatis humanum veterascit quidem.et in pulverem redigi-
Filii Dei excellentiam, convertit se iterum ad «ter- tur, sed in die judiciiper resurrectionem innovabi-
nitatem ejus divinitatis, dicens : Tii, inquit, Domi- tur : ita istud coelum aereum proe nimia longaevitat*
ne, in principio creaturarum terram fundasti. Ubi quadammodo jam veterascit, sed in die judicii per
ergo fundavit terram ? Si recte perpendimus, vide- inflammationem ignis innovabitur et velut amictum
bimus quia nutu et dispositione divina subsistit mutabis eos, et mutabuntur, Amictiis dicitur ab ami-
fundata super nihili nisi in semetipsa. Et quod dicit, ciendo, id est a circumdando.Bene ergo coelilin atni-
Opera manuum tuarum sunt coeU.non cstputandum ctui comparatur quo circumdamur, quoniara sicut
quod Verbum Dei Patris, quod incorporeum est. amictus humanum corpus hincinde cingit,itacoelum
manibus operetur, quia non habet lineamenta cor-^ex omni parte cingit terram, ccqua lancc libratum.
poris in natura divinitatis,sicut noshabemus,Opera tJnde et pelli aniraantis alioin loco coraparatur,di-
ergomanuum ejus,virtutem jussionis ejus debemus cente Psalmista : Extendens coetum sicut pellem [Ps.
accipere, quoniam verbo potentia virtutis ejus
et ciii).Mutabis,inquit,coelum sicutamictura,acsi dice-
suaeque jussionis quaecunque vult operatur, juxta ret : Sicut araictus facile plicatursi fuerit extensus,
quod Psalmista dicit : Ipse dixit, et facta sunt ; ipse rursusque plicatus leviter extenditur : et si fuerit
mandavit, creata sunt{Psal.xs.xn]. Yirtute igitur
et sordibus coinquinatus, facile potest raundari, ita
Yerbi Dei coelum et terra subsistunt, qiiia virtute coelura a te facile est extensura atque corapositum,
jussionis ejus omnia facta sunt, factum et sine ipso sicquefacilitate incomprehensibili in die judicii mu-
est nihil {Joan. i). Sed cum Moysesin principio Ge- tabis ab hac figura et specie in raeliorem : et ut
neseos coelum dicat primum factum, ac deinde ter- ostenderet jam deinde facta Domini sub aeternitate
ram, sic dicens : In principio fecit Deus calum et ter- mansura, addidit : Et muiabuntur^ quasi diceret
ram {Gen. i), quaestio oritur, quarc Psalraista pri- Postquam mutati fuerint, in ea novitate permane-
mum ponit terram, ac deinde ccelum, quasi terra bunt, nunquam ad hoc corruptibile redituri. Tu au-
 :

831 HAYMONIS HALBERSTAT. EFISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 832

tem idem anni tui non deficient. Ecce difTe- A

ipsees, et telligendum est ergo quod oranipotens Deus qui Spi-
rentiti inter creaturam temporalem factam et crea- ritus est incircumscriptus omnia implet, et ubique
torem in sua aiternitate a?qualiter manentom. In totus est. Quapropter angelicus spiritus, qui incir-
oranipotentem etenim Deum non cadit pneteritum cumscriptus quocunque mittatur, intra Dcum
est,

vel futurura, neque aliqua mutabilitas, sed omnia currit, Deumque semperpraesentem habet, ideoque
sui>tei prsesentia, semperqueest immutabilis unde : ipsi qui mittuntur,ipsi etiam et assistuntei,vel certe

Pialmista aeternitatemet immutabilitatemVerbi I)ei ideo omnes mittidicuntur quiasicutDidymus Graecus

subtili consideratione perpondensjsubstantivo verl)0 in libro de Spiritu sancto ait Ex omnibus ordinibus
:

pnesentis temporisusus est,loquens de illo.Ccelum, co^lestium dignitatura mittuntur, sicut Gabrielem,

inquit, et terra mutabuntur, tu autem idem ipse es ]\Iichaelem archangelos legimusmissosin volumine
modo qui eras ante omnia .«;recula, et anni tui, id est Danielis.Raphaelem quoqueadTobiam unus etiam ;

SDternitas tua non deficiet. Ipse ergo qui seraper legitur de Seraphin missus ad Isaiam, quando cal-
habet esse, dicit de seraetipso ad Moysen Ego sum : culo tetigitos etlabia ejus;et sicut frequenter angeli
qui sumJIac dices filiis Israel : Qui est misit mead leguntur ad sanctos missi. Generaliter autem, sicut
vos {Exod. iii). Quapropter omnis creatura rationa- doctores dicunt, unicuique fidelium ab ortu nativi-
bilis, quce per se mutabilis est ac temporalis. sum-B tatis,vel a terapore baptismatis datur aDeo angelus
mopere laborare debet, quatenus ei possit conjungi ad sui custodiam et qui ei suadeat bonaagere.Unde
semper idem manet.
et adhaerere, qui Apostolus hic dicit : Missi sunt, inquiens, in mini-
Adquemautem angelorum dixit aliquando Scde a : sterium salutispropter electos qui ha^reditatem pa-
dextris meis quoadusque ponam inimicos luosscabel- triaecoelestis suntpercepturi In hoc ergoloco: sicu-
:

lum pedum tuorum ? Postquam autera raajestatem ti diximus, omnes mittuntur,ejusdemque dignitatis

divinae aeternitatis ostenditin Filioesse, iterum con- sunt qui mittuntur, cujus et qui assistunt, vel certe
vertitbeatusApostolus sermonem adglorificationem quia omnes ejusdem voluntatis sunt, etdurailliqui
ejus humilitatis, dicens : Ad quem ayigelorum dixii semper assistunt.consentiuntcum eis quimittuntur,
aliquando : Sede a dextris j^iei^.^^subaudis ad nullum. quodammodo in illis omncs assistunt, omnesque
Nulli enira archangelorum, nulli dominationum aut raittuntur et est sensus Quid mirum si unico Filio
,
:

virtutum sive principatuum hanc gloriam concessit Dei ministerium suum exhibent angeli. cum etiam
Deus Pater, ut ei Scdea dcxtris meis^ hoc
diceret : nostrai salutis ministros eos constet esse effectos ?
est, habita et quiesce mecum in plenitudine meae Quapropter nemini illorum dixit : Sede a dextrismeis.
majestatis.Victori autem Filio et totius mundi per^ CAPUT II.

mcarnationissuae di£pensationemtriumphatori,post Proptcrea abundantius oportct observare nos ea

resurrectionis gloriam quadragesimo die dicit ei : qux audivimus, ne forte supcrcffluamus.Pro^terea,
Laborasti in passione, laborasti in redemptione ge- inquit, quia Filius Dei excellentior est omnibus an-
neris huraani,quiesce raecum in gloria,quoadusque gelis, qui nobis Evangelium suumdedit, velxierte
ponam inimicos tuos,utsint scabcllum pcdum tuorum quia angelos nobis ministrat. qui Deo semper re-
[Ps. cix). Quoadusquevel donec, nonsignificatfinem nuntiant opera nostra,licet ipse ubique sit,abundan-
alicujus temporis isto in loco, sed pro infinito et tius atque plenius oportet nos observare ea quaeau-
sempiterno positum est, quasi diceret aliis verbis divimus a Christo in Evangelio, et ab apostolis ejus
Tu seraper habita in plenitudine majestatis rneae, quam in lege solebamus,quae perservum dataest.Et
quia ego subjiciam aeternitati tuae inimicostuos Ju- quare abundantius? ne forte supcrcffluamus, id est

dseos, aliosque incredulos. Pedes etenim Domini, ne forte pereamus et a salute excidamus, vel ne
stabilitatera aeternitatis ejus designant,ubi ille tan- fbrte evanescamus transeuntes in perditionem more
quara in vestigiis firrais virtute omnipotentiae suk fluminis decurrentis in mare.dum sensus nostri per
consistit. Possumus et perpedes non incongrue my- inania quaeque discurrunt. Jungit autem personam
steriurn incarnationis ejus accipere. His autem pe- suam illis more suo agens. Et quare abundantius?
dibus, aeternitatis videlicet illius,seu fidei ac poten-^ Reddit causam, dum in sequentibusverbis explicat,
tife incarnationis ejus, duobus modis quotidie sub- dicer\s:Si eniin qui pcr angclos dictusest sermo, factus
acce-
jiciuntur inimici illius, dum videlicet vitiorum atque esi firrnus,et omnis prxvaricatio et inobedientia

infidelitatis contrarietate derelicta, sponte se sub- pitjustam merccdis retributionem, quomodonos ef-
jiciunt illi adsalutem,ut sub illo tueantur, vel certe fugiemus sitantamneglexerimussalutem .?Sermole-
dum nolentes in eum creuere, coacti subjiciuntur gis et prophetarum per angelos dictus estadpatres
illi, et calcantur dorainio potestatis ejus. Sequitur : nostros quia per subjectam creaturam locutus est
:

Nonne ornnes sunt adminisiraiorii spiriius^inmi- Moysi etprophetis, juxtaquod beatus Stephanusin
nisterium missi propter eos qiii hsereditatem capiunt contentione sua manifestat, dicens de Moyse Hic :

5a/u<?.s?Sioronesspirituscoelestium virtutummittun- estMoyses qui fuit cum angelo, quiloquebatur

ei in

tur ad salutem credentium, quid est quod Daniel dicit: monte Sina. Fuctusque est firmus,id estverus idcm
Millia millium ministrabaniei, et decies milUes ccn- sermo per angelumdictus, quoniam sicutibi praedi-
tenamilliaassistebant ei (Cap. Xj? Quoraodoenim om- ctum est, itaomnia evenerunt,sive bonasive mala,
nes mittuntur,si decies centena millia ei assistunt? In- omnisque praevaricatio sive transgressio legis,atque
 833 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD IIEBR. 834

inobedientia contra illum sermonem pal.r.;la accepitAvero subjungit, Spiritus sancti distributionibus, af-

justam retributionis mercedem, judicium scilicet fluentiam significatgratiarum.quam non habuerunt

aiternsci damnationis, sicut illiscontigit,qui niurniu- patres Veteris Testamenti, qua^ fuit data postquam
rando obedientes oxstiterunt. Notandum antem glurificatusestDominus Jesus teste evangelista, qui
quia cum merces in bonam i>artemmaximc accij^ia- dicit : Nondum erat Spiritus datus,quia nondum fuC'
tur, hic pro malo posuit Apostolus more solito, non rat Jesus glorificatus {Joan.xn). Ista} suntdistributio-

curans deproprietatibusverborum.sed indifterenter nessou divisionesquasApostolus alioin lococomme-

unum pro altero ponens, sicut hic m.ercedem in morat,dicens Atii datur pcr Spiritum sermo sapie7i-
:

malo, et alibi captivitatem in bono, ubi dicit (// tix, alii scrmo scienti^ {ICor.xii), etc, quae in se-

Cor. x) : In captivitatem, redigite omnem sensum ad quentibus enumerat, usque dum subjungit: Hxc om-
obediendum Christo. Facit ergo Apostolus compara- nia operatur unus aique idemSpiritus, dividcns sin-
tionem a sermone legis qui per angelum dictus, ad gulis prout vutt (Ibid.)] unde et h\c dicii^ secundum
gratiam Evangehi per Fihum datam, et dicit Si suam voluntatem. Divinu3 enim voluntati atque
:

enim sermo legis per angelum dictus, verus est in consilio cuncta tribuit, ne quis in suis meritis confi-

omnibus quae promisit bonis, vel quee minatus est deret. Ipse Spiritus sanctus novit quid cuique pro-
mahs,quanto magis erit firmus sermo Evangehi da- j^ sit, vel quid cuique sit commodum.
tusper Fihum?Et si iiliqui inobedientes exstiterunt No?i enim angelis subjecit Deus orbcm terrx futu^
legi,damnationem aeterni judiciinon potuerunt eva- rum^dequo loquimur. Adea quaesuperiusdixitDeum
dere, quomodo nos effugiemusvindictam Dei, si tan- Patrem dixisse Filio Sede a dextris meis donec po* :

tam neglexerimus salutem^ fidem scilicet Evangehi nam inimicos tuos scabellum pedum tuorum [Psal.
vitamque aiternam tam magnam, utpote per Filium cix), pertinet hoc quod modo dicit. Orbem autem

nobis annuntiatam atque promissam ? Subaudis, futurum appehat hominesbabitantesin orbe^de qui-
nuHo modo. His verbis manifestat Apostolus non bus tunc temporis futurum erat ut in Christum cre-
fuisse tantam salutem in lege, quanta est in Evan- derent, vel de quorum salute pra^dictum est a pro-
geho. Lex enimpromittebat terram, dicens Sivo- :
phetis quod futura esset. Non, inquit, angehs sub-
lueritis et audieritis me, bona terra} comedetis : jecit Deus Pater orbem crediturumdequo loquimur,

Evangelium autem promittit coelum, dicens : Pa^- dicendo ex persona Dei Patris ad Filium, ponam
nitentiam agite., appropinquabit enim regnum coelo- inimicos tuos scabellum pedum tuorum, sed Filio
rum {Matlh. in). Ilia pr&estabat vindictam de terrenis suo tradidit illum, cui ipse dicit in psalmo Postula :

hostibus, istud praestat de spiritalibus; illapromitte- a me, et dabo tibi gentes hxreditatem tuam{Psal.u)
bat vitam longa^vam temporalem : Evangeliumcon- Unde et ipse Fihus congratulans sibi traditum or-

ceditvitam sine fine mansuram.j^?/^,subaudissalus, bem crediturum, dicit : Ego autem constiiutus sum
cum accepisset initium enarrari per Dominum. ab rex ab eo id est a Deo Patre.
[Ps. ii),

eis (lui audicrunt , in nobis confirmata esi. Salus er- autem in quodam loco quis dicens :
Testaius cst
go quae in Evangelio continctur, a Domino accepit Quia nomina prophetarum reticet in hac Epistola,
initium enarrandijquiaipseprimumannuntiaviteam quorum testimonia ponit, non causa invidiae, aut
per seipsum, dicens : Pwniteniiam agite, appropin- abscondentis aifectu hoc agit, sed narrantis voto et
cjuabit enim regnum ca^lorum ; et, Qui crediderit et ostendentis intuitu, IIebr<:eos multam habere scien-
baptizatusfuerit, salvus erit {Marc. xvi). Deinde vero tiam divinarum Scripturarum,quibus ista scribebat,
confirmata est, hoc est credita est ab eis qui audie- in tanturn ut nec opus haberetnomen ponere dicen-
runt eam, ab apostohs videlicet qui cum Domino tis.Hoc ergo testimonium ex Psalterio Davidico
fuerunt, et successoribus eorum : vel certe confir- sumptum, est qualiter loquitur ad Deum Patrem :

mata, id est consohdata est et perfecta in nobis ab Quid esi liomo ? Suppresse etcum despectupronun-
eis qui ab ipso Domino perceperunt eara,quiasalus tiandum est istud, quid est homo ? subaudis fragilis,
quae per Spiritum sanctum nobis data est, permanet mortalis, cuducus et sequax Adae, qui in veteri pec-
in aeternum. Causa humilitatis suam jungit perso-D cato originah pronitate estdevictus. Quod memor es
nam cum eis,dicens In nobis confirmata estab eis ejus? subaudis itautmisericordiae tuae dona largiaris,
:

qui audierunt. Ad haecpoterat aliquis dicere Quo- tua est gratia, non ilhus meritum. Hominis memor
:

modo confirmata est ab eis ? Cui ille Contestanle est Dominus,quando ei peccata dimittitgratuita mi-
:

Deo signis et portentis etvariisvi?'tutibus^ etSpiritus sericordia, et misericordiae suae dona largitur. Se-
sancti distributionibus secundum suam voluntatem. quitur, Aut Filius /iO?n?m5, subaudis quid est? Hoc
Confirmata est, inquit, in nobis, eadem salus ab eis quidemdoctores referuntadChristum, qui in Evan-
qui audierunt,contestante Deo, id est simul testimo- gelio sa^pissime filium hominis, id est filium Mariae
nium perhibente eorum doctrinae ac praedicationi : se vocat, ac propterea sub interrogatione sursum
non voce, sed virtute, sed exhibitione miraculorum erigenda est vox, et est sensus Quidpromeruit ille :

et varietate linguarum, quia si dicebat aliquis apo- homo assumptus a Verbo,utFilius Dei fieret ? Quod-
stolorum mortuo aut infirmo : Surge, esto vivus aut que ^eqmtuv,quo)iiam visitas eum, ad genus huma-
sanus, statim surgebat incoluinis. Signa autem, et num refertur, de quo ])aulo superius sub nomineho-
prodigia, etvirtutes pro uno hic accipiuntur.Quod minis dictum est, quid est homo ; et est sensus :
835 HAYMONIS IIALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — OOMMENT. BIBL. 836

Quoniara visitasgenus huraanum per Filiura tuuni, A odoret, et hocest quod ipse post resurrectionisglo-
etperpetuo largiris benelicia,nonest merituni illius, riamapparens discipulissuis dixit eis Daiaest mihi :

ged tua giatin. ideoque subsistit.quia ato visitatur. o)nnis potestas in culo ct in tcrra {Matth. xxviii). /;i

Visitatio ad uiedicuin et a^grotuin pertinet. Xani vi- eo c?iim ijuod om)iia ci suhiiicit^?]ihil dimisitnonmb-
medicus implere, quando
sitationis otlicium dicitur jcclu)nci.. In eo, idebtinhoc dono vel facto.quod ei

ad intirmum quempiam ingreditur. Et genus liu- omnia subjecit, nec coelestia videtur excepisse, nec
manuin. quod intirmum et languiiiuiii erat, Deus terrestria, ut diceret pra?ter angelicam creaturam:
Pater tunc visita\it,quando niisit iilium suxini.qiti sed ita conclusit, dicens : Omnia subjecit ei. Nunc
Verbum carofactum est cthabitavit in nobis Joan i), autcm necdum vidonus omnia subjecta ei. Quid est
de qua visitatione dicit etiam Zacharias pater beati quod Beatus Apostolus loquitur, nam cum dixisset,
Joannis Baptista^: Visitavit nosOriensexalto Liic.i): omnia subjecta esse Christo, statim subintulit, di-
quidam doctores hoc quod dicit : (Juid cst homo quod cens Nunc autem necdum videraus omnia subjecta
:

memor es ejus, aut Filius hominis, quonia))i visitas ei? si omnia sunt ei subjecta, quomodo non sunt

eum ? totum referunt ad genus huraanum, hoc ve- subjecta.Mnteliigendum estcrgohocmodoutsuperius

ro quod sequitur, referunt concorditer ad Christum. ubi dixit Nihil dimisit non subjectum ei; ut inteUi-
:

Minuisti cu))i paulo )ninus ab amjclis.Pcr movtcm^ gamua univcrsalem subjectionem ct voluntariam,
corporis et opprobria passionis, minorem fecit Deus per fidera, et necessariara,qua cogitur omnis
scilicet

Pater Filiura suura angelis, qui secundum divinita- creatura subjecta csse suo Creatori. Hic vero ubi di-
tera requalis ei erat in oranipotentia deitatis, quia citur : Necdum videmus omnia subjecta ei, tantum-
angeU iramortales et impassibiles existunt-Minoratus modo de voUmtaria subjectione accipere debemus :

est autem non necessitate, sed spontanea voluntate, qui per fidem constat quo in eum credere nolunt.
sicat idera Apostolus alias ait Qui cwn in forma
: Quia enim tunc temporis quando Apostolus ista lo-

Dei non i'apina)n arbitratus est esse sewqiialern

e4set, quebatur, Evangelii necdum pra^dicatio per totum
Deo, sed senietipsuin eji)ianivit{ for)nam servi acci- rauiidum divulgata erat, necdumque omnes praede-
piens factusque est obedicns Patri usque admorlem^
,
stinati ad vitam credebant, recte dixit : Necdum
mortem autem crucis [Philip. ii). Ex ea enim parte sunt omnia subjecta, el non solura tunc, sed
ei

qua angelorum.minorfactusest
raori potuit Creator etiam adhuc omnes praedestinati non credunt.
ane-ehs. Beneautemdixit paulominus et si mortale Eum autcm qui modicum qumnangeli minoratus
corpusassumpsit:peccatitaraeiimacuhiranonhabuit, cst,videmusJesu)n propier passionon mortis gloria et

gloria ei /jo/iorecorowa5/i>u)n. Psahiiistaloquiturad lionore coronatu)n. Hic aperte manifestatquiagloria

Deura Patrera dehuraiUtate et exaltatione Filii Dei, ^ ethonorChristicruxejusfuit.pro quamodicum mino-

dicens: Minuisti, inqu\t, filium tuu)n paulo ))iinus ab ratus est ab angehs moriendo pronostrasalute.Unde
angelis^ dum eum mortalem creasti, sed quia ille et Apostolus alibi cum dixisset, factus obediens est

obedienstibiexstititusque ad mortem. gloria et ho- Patri usque ad mortem, mortem auton crwcis, statim
nore coronasti eum.Taleest illud quod Apostolusdi- subsecutus est, dicens ; Propter quodet Deus exalta-
cit in Q.\io loco P roptcr quod ct Dcuscxallavit illum,ct
:
vit illiDn, et dedit illi nomen quod est super omnc
donavit illi nomenquodestsuper ornne nomenAitin nurrcn. etc.Sicetiam ipse Dominus provocabat apo-
nomine Jesu omiie gcnu /lectatur, ccelestium, terrc- stolos dicens : ut glorificetur Fiiiushominis. Sed si

striurn, etinfernorum {Ibid.) Gloria ergo coronavit ille qui Dominus est ea quae pro servis passus est
filium Deus Pater in resurrectione, honore autera in giorjam vocat, multo magis tu homo qu£e pro Do-
ascensione quando quadragesirao die resurrectionis mino pateris,tibi ad gloriam sempiternam pertinere
suae exaltavit illum super omnem creaturara. Aliter: non dubitare debes. Eum, inquit,Jesum videmus co-
Gloria coronatus est in multitudine credentium, vi- ronatum non oculiscorporeis, sed ocuhs mentis:dum
delicet cum post resurrectionis triumphum, credu- sedetinplenitudinepaternae majestatis,?/^ ^mf^aZ/ci
litatem totius mundi in hoc quod homo pro o)nnibus gustaret morton. Gratia Dei Patris ap-
estaccepit,
honore autera in confessione pateniai majestatis, DpellaturFilius, eoquod nobis a Deo Patre gratissit
hoc est in eo quod in plenitudine paternae gloriae datus, et quod gratis pro nobis mortem sustinuit.
hayAtiiU ei constituisti cuin supcr operainanuu m tua- Xon enira debebatur nobis nostro merito, ut Fiiius
rum. Per hoc quod homo factus est,constitutusesta Dei pro nobis gustaret mortem, sed ineffabiiis gra-
Deo Patre super opera jussionis ejus, supra ccelestia tia hoc fecit. Quod autem dicit pro omnibus ilium
videlicet.terrestria, etinfcinalia.qui secundum divi- gustasse mortem, quidam doctores ita absolute in-
nitatis potentiam, sicut cum Deo f^atre omnia crcii- telhgunt ut dicatur pro omnibusproquibus gustavit,
verat, ita curn ills omnia possidebal. Dicendo enim, idest pro electis ad vitam aeternampraedestinatis.At
Comtituisti eura super opera nianuum tuarum^ om- vero quidam ita generaliter accipiunt, ut dicatur
nis creaturamonstiatur subjecta esseilii,quia sicut pro omnibus fidelibus atque infidelibus mortem
potestate Verbi omnia creata sunt, ita iiie homo gustasse, dicentes Ipse quidem pro omnibus mor-
:

assumptus a Verbo cum Verbo possidet cuncta. tuus est, licet omnes non salventur.Etsiomnesnon
Omnia subjecisii sub pedibus ejus, id est seter- credunt, ille tamen quod suum erat fecit.Unde bea-
mtati illius et potestati, ut omnii» creatura illum tus Prosper hanc ponit simiUtudinem : Est quili-
 :

837 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — L\ EPIST. AD HEBR. 838

bet niedicorum peritissimus qui veniens in civitatem A dis quia et ipse et nos ex uno Deo Patre suibus, llcet
populosam ubi multi infirmi babentur, temperat i)0- discrete, non confunditur fralres vocare eos, qui
tionem contra omnia genera infirniitatum, et con- sunt fiUi adoptivi. rf?6r;i.y ; Xinitiaho nomen tinim
vocat omnes, dicens Venito. omnes populi qui
: fratribus iiieis. Cum dicit, non erubescit fratres eos
variis infirmitatibus laboratis, et bibito ex hac po- vocare, ostendit nos esse eamdem fraternitatem no-
tione,quamcausasalutis vestrseprseparavi spondeo : strae humilitatis, sed in misericordia ejus multa, et
vobis cum obtestatione, quod si quis biberit ox ea humilitate maxima qui nos fratres elegit sibi hoc :

inedelam statim consequetur. Qui credunt verbis quoque pro[)hetico affirmat testimonio ne quasi no-
illius, accedunt,bibunt et sanantur qui verorenuunt : vum putaretur, et non multo ante pra^dictum. Ait
bibere, non sanantur, sed in sua infirmitate contabe- enini Nuntiaho nomcn tuum fralrihus meis. Post
:

5cunt. Quantum ergoad mc.dici devotionein portinot, sacram passionem et venerandam resurrectionem,
proomnium illorumsalutepotionem temperavit.licet promittit se gloriam divinitatis paternie. et noraen
alijs non prosit, nisi his qui ex ea biberunt. ita et ejus quo pater dicebatur toto orbe divulgaturum.
Christus, quantum in se fuit, pro omnibus mortuus Nuntiabo dicit, id est narrari faciam a pra?dicatori-
•est, quanquam non prosit ejus passio nisi solum- bus meis mihi a te datis. Nam resurgens a mortuis
modohis quiineum crederevoluerunt. Simulqueno-f> dicit mulieribus Ile nuntiate fratrihus 7yieis,{Mattli. :

tandum quia non dixit Apostolus, subjacuit morti^ xxviii) et ad Mariam Vade ad fratres meos (Joan. ; :

sed proprie gustavit mortem, per quod velocitatem x), ct dic eis. Fratres autem dicuntur et qui diligunt

resurrectionis voluitostendere.Brevietenimtempore et qui diiiguntur ; addit vero : In medio ecclesiw lau-

a raorte potuit tencri, ut ea devicta, confestim vi- dah-j tc. \n medio Ecclesiai, hoc est in coetu fideiium
ctor resurgeret. lauflavitDeum Patrem Filius quandoapostolisrever-
Decebat enim eum propfer quem om/iia,et per quem. sis a praidicatione dixit : Confiteor tibi, Pater, Domi-
omnia, quimultos /ii.ios in gloriam adduxerat, aucto- ne rali et terrx., id est laudo et glorifico te, quia ahs-
rcm salutis corum consummari per passionem. Dece- condisli lixc a sapientilms et prudenlihus, et revelasti
bat, inquit, eum auctorern, scilicet salutis eorum, per ea parvulis (Luc. x). Ipse quoque quotidie in medio
passionem consummari, id est perficere omnium sa- Ecclesice laudat Deum Patrem, dum fideles quique
lutern per passionem Christi, qui est auctor salutis ejus passione et resurrectione redempti, ejusque
omnium credentium, et qui ante passionem suam Deo Patri re(e-
l)a;;tismate abluti, indefessas laudes
multos filios adoptivos adduxerat in gloriam fidei, runt corde, ore et opere: his enim tribus modis lau-
spei et charitatis, qui certam spem habebantgaudia dandus est Deus. Et iterinn Ego ero fldens in eum, :

patriae coelestis eta^terni regni hfercflitatem se pos.se C 'i<^c est in Deum Patrem. Vox est Filii Dei de Deo
percipere; vel certe pcr passionem dccebat eum per- Patre ex parte humanitatis ioquentis. Nam liomo su-
ficere omnia quse de illo praedicta erant. Unde ipse di- sceptus a verbo, totam confidentiam suam in Deum
xitpendens in cruce Oonsummatum est iJoan. xix).
: Patrem positara habebat, unde dicebat Pater, clari- :

Propter, quem omnia id est per raortera ejus restaura- fica FiJium tuum (Joan. xii). Et pro fidelibus suis
ta suntomniacoelestia etterrestria : homoscilicetre- supplicans aiebat : Pater, volo ut uhi ego suin^ et
jdemptus et numerus angelorum redintegratus. Per isti sint mecum [Joan. xvii). Quos etiara exhortans
quem omnia,subaudis facta sunt, juxta quod Joannes ut confidentiam haberent, dixit : Confidite. cgo vici
omnia per ipsum facla sinit {Joan. i).Videsne
dicit, mundum [Joan. xvi).
quantum est in medio nostri, nobisque conjunctus Et iterum :Ecce ego etpueri mci quos dedit mihi
est ? Ipse Filius et nos filii, ille proprius et nos Deus. Plaec duo testiraonia sumpta sunt ex oraculo
adoptivi : sed ille salvat et nos salvamur. Vides Isaiae prophetae loquentis in persona Filii Dei. Isti

quomodo nos conjungit et discernit ? Nam cum di- autem sunt pueri, sancti videlicet apostoli, quibus
cit, muUos filios adduxit in gloriam, hic conjunxit Dorainus ait : nunquid pulmentarium hahetis
Pueri,
cum vero addit, auctorem salutis eorum, hic dis- {Joan xxi) ? Qui bene pueri vocantur propter inno-
cernit. D centiam et humilitatera, de qualibus ipsa Veritas
Qui enim sanctificat et qui sanctificantur, ex uno dicit : Sinite parvulos venire ad me, tatium est enim
omncs. Quis est qui sanctificat? Christus per fidem rcgnum ccclorum {Matih. xix),
passionis suoe et per donum baptismatis. Qui sunt Quia ipse pueri communicaverunt carni et sanguini:
qui sanctificantur ? Ornnes credentes qui sancti- et ipse similiter participavit eisdemHcyc de apostolis,

ficantur fide passionis Christi et gratia baptismi. oranibusque fidelibus dictum est, quia per hoc fra-
Sed qui sanctificat Christus, et nos qui sanctifica- tres fuerunt Doraini, quia verura corpus et sangui-
mur, ex uno Deo Patre omnes sumus, quia ab illo ncm habuit, sicut et illi habuerunt. Quo loco confun-
omnia originem acceperunt. Unus est enim Deus, ditur Manichaeus cum suis, qui ausus est dicereDeum
per quem et a quo umnia. Sed aliter ille, aliter verum corpus non habuisse, cura Apostolus dicat,
nos. lile quasi proprius Filius potest sanctificare, quia assumendo carnem particeps exstitit illorum.
nos vero quasi adopttitivi ab illo sanctificamur. At- Sicut enim illi pueri, et nos carne et sariguine, con-
tan:en unum habemus Patrem in coelis, ilie pro- staraus : sic et Christus participavit carni et san-
priura, nos Sido]^timm. Proptpr qiiain causam, subau- guini, iiomo factus, et sicut Christus communicayit
 . ;:

839 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 840

ussumptionem homims, sic et AduHo suadente, sed superbiendo corruit. Homo quo-
nostr^e substautiie per
nos participesejussumus perassumptionem corporis que, quia corpus habebat, manducare indigebat :

et sanguinis ejus. Quare autem communicaverit diabolus autom, quia spiritus est, totus inexcusabihs
Christus carni et sanguini, in sequentibus manifes- est.Fuit et tertia causa, videUcet quia homo necdum
tat, dicens : l't per mortcm liestrueret eum qui Itabe- pervenerat ad locum ubi aiternahter cum Deo regna-
bat mortis imperium, id est diabolum, et liberarct eos turus erat, sed in paradiso terreno morabatur, de
qui timore mortisperlotam vita)n crant obnoxii servi- quo transferendus erat in calum corapleto numero
/t/f j*.Admirabile,quiddam hic demonstrat Apostolus, electorum : diabolus autera in ccelo jam erat collo-
ostendensdiabolum per hoc devictum a Christo, per catus, ut miscricors fieret et fidelis pontifcx ad Deuui^
quod potestatem tenebat in mundo Arma quce fuerunt . ut rcpropitiarct delicta populi. Misericors dicitur a
iili quondam fortiaadversum mundum. hocest mors, raisero corde, videUcet quia raiseriara sustinetet co-
per ea illum Christus percussit, sicut David abstracto gnoscit per experiraentura raisereri. Itaque non fuit
David Goliae ghidio. in eo caput illius amputavit in aha causa illum per oinnia fratnbus assirailari, nisi

quo quondara victor ille solebat fieri. Quia ergo dia- ut raisericcrdiam nobis praestaret nos redimendo, et
bolus, ])er mortem hominis in mundo principatura fidelis fieret verusque et potens pontifex ad Deum
prasurapserat, perraortera Christi teraporalera vinci " Patrera interpeUando pro nobis^nostrisque propitia-
debebat. Quapropter participavit Christus carni et ret peccatis. Haec enira hujus raiserandoe dispensa-
sanguini, ut raori potuisset ad terapus, sicque dura tionis causa fuit : vidit quippe huraanura genus
mortuus est. qui peccatuni non fecerat, destruxit humo intentuiD, peccatorum vincuhs hgatum, et rai-
diabolum qui peccatura attulerat, per quod raors in sertus est ejus sicut fidehs pontifex, reconcihans nos
orbera venerat. Sive etiara in hocdestruxitdiabolura Deo Patri, et reconciliando purgans. Ministerium
etmortem, qui semper raortuus est peccato, dum etenira sacerdotis atque pontificis est fidelera esse,
non peccavit. Destructo autem iraperio diaboli, hbe- ut possit eos quorum sacerdos est hberare a peccatis.
ravitelectos suos, qui tiraoremort.isper totam vitara Pontifex quoque dicilur eo quod pontem, idest viam
suara quandiu vivebant in hoc saeculo, obnoxii, id prjEbeat suis sequacibus suo bono exemplo, ita et
est debiti et astricti erant servituti mortis et diaboli. Dorainus pontem bonam viam
fecit nobis, id est
In hoc enira tiraebant raortem, quia servi erant ostendit, cumdiceret me quia mitissum ct
: Discitc a
mortis, dum omnes raorti subjacebant. humilis cordc {Matth. xV. Pontem etiam nobis fecit,
yusquam cnim angclos apprehendit^ sed scmcn quando aperuit nobis januam regni ccelestis. Ubi
Abrahx apprehendit. Quod superius dixerat, pueros modo consistit, Deum Patrem interpellans pro nobis.
coraraunicasse carni et sanguini, et quia Christus In eo in quo passus est ipse ct tentatus, potens est

participaverit eis, exsequitur araphus hunc sensura, cis qui tentantur auxiiiari. In eo, inquit, in ho-
volens ostendere unde participaret eis, etdicit Xus- : mine in quo tentatus est ipse a diaboio, sed non
quam, id est in nuUo loco, neque in coelo, neque in superatus, et passus a ministris ilhus, potens est
terra angehcam creaturara assumpsit, sed corpus vinctos hberare, tentatosque adjuvare ne vincantur
huraanum de semine Abrahae assurapsit. Quibus ver- quia tentationes nostras et passiones, non sohim
bis favet iUis blandiendo, quod seraen illorum as- sicut Deus cognoscit, sed etiara sicut horao experi-
sumpserit. Quia ergo homo rediraendus erat morte mento probavit, ac propterea non solum per hoc
Fiiii Dei, non angelus, idcirco non angehcam natu- quod Deus est potest nobis auxihari, sed insuper
ram assumpsit, quce raortera non potest pati, sed per hoc quod homo est, quoniam ejusdera potestatis
huraanam in qua raori potuisset. Xec angehs tanta est homo assumptus a verbo, cujus erat et idem
est dignitas collata, ut in una persona eorum naturae verbum.
Filius Dei conjungeretur quara dignitatem et hono-
:

CAPUT III.
rera humanae naturae divina gratia contribuit, ut
Deus et homo una esset persona. Et quare dixit ap- ^ Uncle, fratres sancti, vocationis coclcstis participes,
prehendit, quod pertinet ad fugientera, quia nos considerate apnstolum ct pontificcm confcssionis no'
quasi recedentes a se, et longe fugientes insecutus strse Jesum qui fidelis est ei qui fecil illum, sicut ct

apprehendit. Motjscs in omJii domo ejus.

Undc debuit per omnia fratribus assiinilari. Pro Fratres eos vocat tam carne quam spiritu, qui ex
hac, inquit, ratione, quia non assurapsit angehcam eodera genere erant, eamderaque fidem habebant
naturam, sed humanara de seraine Abraha}, debuit sanctos quia sanctificati fuerant fide passionis Chri-
per omnia assimilari fratribus. Quid est pei' omnia? sti et aqua baptisraatis, qui participes crant coelestis

id est natus est, educatus, crevit, esuriit, passus est vocationis, hoc estpatrice ccelestis, ad quam Dorainus
ac mortuus, ut per omnia ista simihs esset fratribus, oranes vocat,dicens : Venite ad mcornnes qui laboratis
qui hujusmodi conditioni subjecti sunt et connexi. et onerati estis., ct cgo reficiam vos (Matth. xi). Con-
Sed foilasse quoerit ahquis, quare horao sit reparatus siderate apostolum et pontificem fidei nostra? Jesum.
quam angelus ia[)Hus? Cui respqndenduni est,
potius Apostolus Gr£ece, J.atinedicitur missus. Et Doniijius
hominem non tantum deliquisse, quantum diabolum Jesus apostolus noster est, quia gratis a Deo Patre

Ilie enim diabolo suadente peccavit, diabolus vero nobismissusest,sicut ipse testatur, dicens: Non suni
 :

841 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULl. — IN EPIST. AD HEBR. 842

domus Isi^ael, et sicutmi- A^oVito illis. Domus, inquit, Dei sumus, si fiduciam,
missus nisi ad oves Y>erditsis

sit mePater ct ego mitto vos {Matth.xx; Joan. xx). idestfidem rectam et gloriam spei no.stra} firmam
retinuerimus usque ad finem mortis nostrae^vel us-
Unde et idem egregius pr?edicator alio in loco dicit
Misit Deus Filiumsimm factum exmuliere {Gal. iv).
que ad diem judicii. Gioria spei nostrae est, qua
Pontifex autem confessionis nostroc est.quia confes- gloriamur nos in spe jam esse filios Dei, et quod
sionem fidei nostr» pra^tendit anteDoum Patrem qui modo tenemus credimus nos possessuros in
in spe,

Deo Patri qui fecit illum, juxta re. Bona enim quae nobis promissa sunt, in hac pce-
fidelis est ei, id est
semine Da- nali vita habere nequaquam possumus, quamobrem
quod alibi dicitur,quia factus est ei ex

vid secundum carncm. Notandum autem de huma- habentes fidem rectam, spem certam, exspectemus
patienter praemia nobis a Domino promissa. Sequi-
nitatis essentia hoc esse dictum in qua ipse fidelis
fuit Deo Patri, obedieiis ei usque ad mortcm {Phil.
tur : Quapropter, dicit Spiritus, hodie si vocem ejus
quando omnia quac audicritis, noliie obdurarc corda vestra, etc.,usque
II). Nonne fidelis eratDeo Patri,

agebat, non suae glorias reputabat,sedPatri dicens: ad si introibunt in requicm meam. De spe paulo

Patcr in me mancns ipsc facit opera ? Sicut et Moy- superius locutus fuerat heatus Apostolus, quod
omni domo ejus. Domum oporteat sperare ea quai futura sunt, et dat inde
ses, inquit, fidelis erat in
Dei hic populum debemus intelligere, plebem scili- ^ testimonium prophcticum sub comparatione quo-

cet Israeliticam, cui Moyses proepositus erat a Deo, dammodo illi perierunt, qui desperaverunt de po-
de qua domo dicitlsaias Vinca Domini domus Is-
:
tentia Dei, et quid promeruerunt pauci qui subspe

rael cst^ et iterum exhortando Domus Jacob, venite

:
certa promissis Dei crediderunt. Quia ergo obscure

ct ambulemus in tumine Dci (Is. ii, v). In qua do- beatus Apostolus locutus est, necesse est replicare
mo Moyses fidelis fuit, id est devotus et bonsc vo- hostiam Veteris Testaraenti, ut manifestior fiat

luntatis, defendens ea quae Dei erant, sibique non oratio. Eductus populus Israeliticus de ^Egyptia
usurpans gloriam Dei. servitute in signis et mirabilibus Domini, cum

Amplioris enim Moysc dignus

gtorise iste prse multam viam deserti perambulassent, pasti a Do-
liabitus cst, quanto ampliorem honorem habet do- mino manna, aqua de petra potati, ejusque pro-

mus qui fabricavit illam. Hoc in loco aut erit hy- tectione tutati,consilium inierunt omnes mittere
pallage in sensu, aut satis necessaria subauditio de tribubus principes speculatores, qui
singulis

supponetur hoc modo.Tanto majoris gloriae Christus deberent specuhiri atque considerare terram a Do-
prae Moyse dignus inventusest,quantomajorem ho- mino sibi promissam. Qui pergentes lustraverunt
norem habet, subaudis Dominus domus qui fabrica- terram ;
reversique sunt post spatium quadraginta
vit eamdem domum, Chri-G dierum ad multitudinem, nuntiantes terram ferti-
sive tanto majori gloiia

stus prac Moyse dignus inventus est, quanto majo- lissimam, magnorumque fructuum procreatricera,
rem honorem habet fabricator a domo, quam ipse sed habere urbes munitas, virosque inexpugna-
fabricavit. Redditque causam quare majoris gloriae biles esse in ea, ut pote de stirpe Enachim, hoc est

sit domus quam doraus ab eo fabricata.

fabricator gigantura. Israelitae vero ingrati et insensati, quos
Omnis namque domus fabricaiur ab aliquo. Qui oportebat recordari tantorum Dei beneficiorum,
autem omnia creavit, Deus^ subaudis est. Hicfacto- quomodo eos clausos in modio tanti exercitus
rera a factura discernit, utriusquo domus auctorem ^Egyptiorum eripuerit de periculis, fluviorumque
Deum esse intelligi volens,et populi scilicet Israeli- fontes de petra sine defectu donaverit, manna tri-

tici, et gentilis. buerit,aliaqueinnumerabiiiabeneficiaeis contulerit,

Et Moysesquidem fidelis erat., hocest, devotus et nec Deo crediderunt, desperantes (!e ejus potentia,
tanquam famulus
bonae voluntatis i/i^ofa(Zo?noe/i<.9, nechorum aliquid rememoratisunt,sedtimoredespe-
in testimonium eorum^ subaudis verborum, quse di- murmurando dixerunt Utinaranon
rabili perterriti, :

cenda erant; Christus autem tanquam filius in domo introducat nos Dominus in terram illam, revertamur
sua habitat, ordinanset disponens iilam.Quantadif- in JEgyptum. Deus igitur iratus quod sic cito obliti
ferentia est inter famulum quem paterfamilias prae- *^fuissent beneficiorum ac mirabilium ejus, juravit
ponit domui suee, et fiUum quem derehnquit haere- quod non esset intratura generatio illa in requiem
dem, tanta distantia est interMoysen ct Christum. etpatriam olim patribuspromissam, sicque illasex-
Moysesenim fidelis et devotus famulus fuit in domo centa milliaqua; egressa sunt devEgypto perierunt,
Dei omnipotentis, hoc est in plebe Israehtica in prseter duos tantummodo : Caleph videlicet filium
testiraonium eorum verborum, quae per illum di- Jephonae, etJosue filium Nun,qui seditionempopuli
cenda erant ad populum, quoniam testis erat ver- compescere nisi sunt, creduli promissionibus Do-
borum Doraini ad populum, iterumque populi ad mini. Notandum autera tres requies ab Apostolo in
Deum ; Christus vero libere ordinat domum suam, hac Epistolacommeraorari : unara sabbati, qua re-
hoc Ecclesiam suam, tanquam fihus haeredita-
est quievit Deus ab operibus suis ; secundam in Palce-
tem paternam. De qua domo subjungit Apostolus, stina, in quam ingressi Israelitae requieturi erant a
dicens : Qux domus sumus Jios, si fiduciam ci glo- miseria et laboribus multis; tertiam quoque quae
riam spei usque ad finem firmam rciineamus. Hor- vera est requies, regnum videiicet coeiorum, ad
tatur iterum Apostolus Hebraeos foiliter stare in quam quos pervenire contigerit, plenissime re-
fide, et perseverare in bono opere, jungens se more quiescent a laboribus aerumnisque hujus sseculi, de
Patrol. CXVII. 27
 . ;

843 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 844

qua prophotando spiritaliterloquitur, A nullo modo potest placari ita omnipotens Deus of-
hic Apostolus ;

dicens:Quapropter,subauclis quia donms Dei sumus: fensus, id est valde et imphicabiliter iratus fuit illis

si fidem rectam et gloriam spei lirmam retinueri- soxcentis millibus qui perierunt in deserto. Et dixit

mus, nolitc oMurarc corda vestra, ne similia patia- ad Moysen et Aaron,vel etiam ad Josue Scmpcr iii :

mini. qualia progenitores vestii passi sunt privati errant cordc. Multis modis castigavit eos Dominus
requie promissa. Hortabatur his verbis Apostolus Deus omnipotens, sed ilii semper corde erraverunt,
Hebneos. ut non essent infideles et increduli.neper- a via veritatis et rectitudinis deviantes. Quicunque

dei-ent requiem a?ternamsibi a Domino promissam, enim voluntati Dei non obsecundat, errat u recti-

sicut perdiderunt patres eorum requiem temporalem, tudine justitiae. Ipsi vero non cognovcrunt vias mcas.
yoUtet inquit, hodie ohdurare corda veslra^ sicut, Non cognoverunt dicit, hoc est non approbaverunt,
subaudis, obduraverunt patres vestri cxcrceba- m nec elegerunt actioncs meas et pra^cepta mea ; vel

tionc, in amaricatione. quando me ad amaritudinem non cognoveruiit.quia noluerunt ad hoc cognoscere

provocaverint secundum diem tentationis eorum in ut tenerentet observarent Quibus Juravi inira
illa.

deserio, vbi tentavenint me patres vestri nm\t\s mo- mca, si introibunl i)i rcquiem meam. Si, aliquando
Xunquid poteritDeusparare raensam ponitur pro aflirmatione, aliquando pro dubitatione.
dis, di.^entes:

in deserto? Et nunquid poterit nos introducere inBaliquando pro negatione, ut in pra^senti loco pro
terram patribus promissam ? Quod autem dicit hodie^ non, et in Psalmo dicente Prophota Si reddidi ve- :

non loquitur jam Psalmista ad illos qui inortui sunt tribucntibus mihi mala {Psal. vii), id est, non red-
in deserto murmurando contra Dominuin,et incre- didi. Ordo verborum est Nonintroibunt in requiem :

duli existendo, sed potius ad illos qui dominicae pne- meam, sicut jura\i in ira mea, hoc est in vindicta
dicationis tempore fiierunt.apostolorumque.et usque mea. Ira enim Dei vindicta est illius.Loqui Deum,
ad fmem s^culi futuri sunt. Hodie, inquit, id est magnum est jurare vero, nimis metuendum. Cum
;

in die Novi Testamenti, vel omni tempore quandiu enim omnis sermo illius pro juramento accipi de-
dicetur hodic Nolite obdurare corda vestra. Hodie
: beat, quoniam semper verus est, dicitur aliquando
"naraque pro sempiterno ponitur, id est, donec inun- jurare ad exaggerandam vim rei, et ut terrorem
dus et vita pnesens manet. Sequitur Probavcrunt : incutiat auditoribus. Sic dicitur et irasci more hu-
ct viderunt opcra mea quadraginta annis.Qu.odi dicit, mano, cum semper ipseidein maneat,quatenus dum
probaverunt opera et mirabilia mea. nonest audivimus illum iratum, metuamus peccaro. Quod
itain-

telligendum, ut dicatur probaverunt,id est elegeruntautem dicit, non introibunt in requiem meam, hic
causam gratianim actionum,sedpotiusprobatiolieec (sicut supra dictum est) geminam requiem debe-
ad curiositatem est referenda et tentationera. Pro-^mus intelligere; unam terram repromissam Abra-
baverunt, inquit, opera raea, hoc est curiositatis liLO. quam illi perdidorunt propter infidelitatera
causa exquisierunttentantes utruin Oranipotenses- suam : alteram vero, vitam aeternam de qua Apo-
sera. Sed quid factura est ? viderunt illaperqiiadra- stolus spiritualiter loquitur, dicens : In qua nonin-
ginta annos, et permanserunt ingrati. Potest quod troibunt Judtei in infidelitate manentes.
dicit quadraginta annis, et ad sequentia jungi.Qua- Videte, fratres, ne forte sit in aliquo vestrum cor
dragenarius autera numerus mysticus in divina malum ificrcdulitatis^ discedendi a Dco vivo. Horta-
Scriptura habetur Quadraginta diebus Dominus in
: tur iterum Apostolus eos blandiendo, vocans eos
deserto jojunavit. ut triumpharet de illo, per quem fratres, et dans consilium quomodo inti'are possint
ilU quadraginta annis murmuraverunt in eremo in requiem veram. Fratres mei carne, fratres etiam
contra Dorainum, consummataque tota gloria victo- fide, videte, id est cavete, summaque diligentia at-
riae in passione et resuiTectione,quadraginta diebus ,-. tendite, ne forte sit in aliquo vestrum voluntas non
f\iit cum discipulis antequara ccelorum altitudinem bona, et cor raalum incredulitatis discedendi a
penetraret. Primis vero diebus quadraginta tenta- Deo vivo, sicut fuit in illis qui erraverunt in
tionem hujus s^eculi ostendit, posterioribus quadra- deserto adorando idola, et pereatis, sicut illi perie-
ginta diebus consolationem, qua consolandi sunt runt.
in patria. Corpus enim ejus, id est Ecclesia. necesse Sed exhortamini vostmetipsosper singulos dies,dQ-
estut tentationes patiatur inprccsonti s;cculo(J/a/f/j. ncc hodie cognominatur., ut non obduretur quis ex
XT!n),utpostmodum pervenire possit ad gaudia pa- vobis fallacia iwccati .Q.\iiii illis Judaeis scribebat, qui
triae coelestis. Taraen non deest ille
et in praesenti jara crediderant et inter quos tales erant qui alios
Consolator, qui dixit Ecce ego vobiscum suni omni-
: in fide, spe, bonisque operibus exhortari poterant,
ims dicbus ^vsque ad consummationem sscculi {Matth ideo taliter loquitur: Exhortaraini, inquiens, vos
XX vm). Sequitur : invicem, et corrigite vosmetipsos per singulos dies,
Propter quod. subaudis quia tentaverunt ine causa donec hodie cognorainatur id est omni tempore ;

CBriositatis. et opera raeaquadrnginta annis proba- pra:sentis vitae in quo est spatiutn poenitendi. Si
verunt, infensus fui gcncralioni Jiuic. Plus e.st dici quisquain peccavorit,non desperet de veniaquandiu
offensura sive infensum quam dicere iratum, quo- vivit.necobdureturaliquis vestrura fallacia peccati
niam qui imscitur facile potest ab ira removeri : id est, desperatione decipiente peceato infidelitatis,
^ui vero infensus sive offensus fuerit, aut vix aut quasi per poenitentiam non possit promereri indul-
 : .

845 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - L\ EPIST. AD HEBR. m

gentiam. Ille enira qui satis perfecte non credit, so-A Quibusautem infensus estquadraginta annis? non-
letpleruraqueindesperationem ruere,redditquecau- neillis quipeccaverunt^ quorum cadavera prostrata
sam,quare nemo debeat desperare de venia dicens: suntindeserto? Quibus 2iyxtcm juravit non introire
Participes cnim Christi effccti summ. Christo par- rcquicm. sicam nisi qui increduli fuerunt ? Id
illis

ticipamur et conjungimur, ut pote unum cum illo est, illis qui dubitaverunt quod potuisset eos Do-

existentes. Si quidera in lioc participamur illi, quia rainus inducere in terrara reproraissionis. Et vide-
ipse caput nostrura, et nos membra illius, cohaere- mus, id est intelligiraus, qiioniam ?ion potuerunt
des et concorporalesilli,sccundum spiritalcm homi- intrare in requiera ipsius illa sexcenta raillia prop-
ncm qui creatus est in ipso. In eo etiam participa- ter incredulitatQm
raur quia corpus et sanguinera ejus sumiraus ad
illi,

rederaptionera nostri, quapropter non est desperan-

CAPUT IV.

dura. Si tamcn initium substantix iisque ad finem Timcamus ergoneforterelicta poUicitatione intro-
firmum 7^ctineamus,dumdicitur : Ilodie sivocem cjus cundi in rcquiem ipsius, existimetur aliquis ex vobis
audieritis, noliie obdurare corda vestra contra Deura deesse. Tiraearaus, inquit, perditionem illorum, ju-
in mridclitatc^quemadmodiim in illa exacerbatione^ stumque judiciura Dei, qui reddet unicuique secun-
subaudis obduraverunt patres vestri corda sua.Ini-g dura opera sua, ne forterehcta et neglecta pollicita-
tiura substantiteChristi dicit fidem Christi,perquam tionefidei, quara Deo dediraus in baptisraate intro-
subsistimus et renati suraus, quia ipse est funda- eundi in requiera patriae ccelestis, et revertaraur
mentum omniura virtutum.Et bene substantiam eam iterura ad opera infidelitatis, quae abdicaviraus co-
vocat,quia sicut corpus anima subsistitetvivificatur, rara raultis testibus. Potest et de illa pollicitatione
ita anima fide Domino et vivificatur,
subsistit in intelligi, quara Dorainus promisit nobis dicens : Di-
ac sine fide quasi nihii est. Unde dicit per prophe- scite a me quia rnitis sum et humilis corde et inve-
tara {Habac. ii) Justus autem meus ex fide vivit. Et
:
meiis requiem animabus vestris [Matth. xi). Et ipse
idera egregius praedicator S i ne fidc, inqmt, irnpos-
: ergo nobis illam requiera promisit et nos spopondi-
sibile est placcre Deo {Ilebr. xi). Substantia autern mus nos intraturos in eara tempore baptismatis,
Ghristi appellatur fides, vel quia ab illo datur, vel Quamobrem laborate, ne existimetur aliquis ex vo-
certe quiaipse per eara habitat incordibus fidelium ;
bis deesse ab illo regno, hoc est, ne aliquis vestrum
juxta quod idera Apostolus alias dicit, optando in rainusdignus inveniatur introeundi in requiemDei.
inieriore homine^liabitare Christum per fidem in cor- Loquitur Apostolus raore viatorura proficiscentiunj
dibus vestris [Ephes. iii). Tunc ergo veraciter Christi de una regione in aliara, quibus solet dicere is qui
participessuraus,sifidera ejus usque adfinera raortis omnibus dicit Videte ne quis vestrum in itinere
:

nostrae, velusque ad diera judicii firmam retinue- remaneat, ut simul oranes pervenire possiraus quo
rimus omni videlicet temporcj quandiu dicitur no- tendimus sed etsi cujus jumentura prse lassitudine
;

bis per prophetam Ilodie si vocem ejus auditritiSf

: defecerit, sublevate invicera ejus sarcinas, ne forte
nolite obdurare corda vestra. ob hoc in via reraaneat. Electi enim in praesenti sse-
Quidam enim audientes exacerbaverunt, sed non culo, quasi in viasunt tendentes ad patriam sed ne ;

oranes, qui profecii sunt ab ^gypto per Moysen. 11- aliquis reraaneat, qui non possit pervenire ad pa-
lius historiap. tacite mentionera facit, quando rever- quique et infirrai suble-
triara coelestem, siraphces
sis exploratoribus dixerunt murmurando {Num. vandi sunt opere et auxiho fortiura, juxta illud :
xiv) Utinam non introducat nos Dominusin terram
: Aiter alterius onera portate [Gal. vi).
illam ; Josue autem et Caleb glorificaverunt Deura Elenim et nobis nuntiatum est, quemadmodum et
dicentes ad omnem multitudinera Potens est Do- : illis. More solito jungit se Judaeis qui tunc teraporis
mitiuxintroducere nos ad terra m itlam. Quidam ergo erant, et dicit : Etenim oranibus nobis Judaeis nun-
audientes verbura Dei de proraissione et serraone tiatura est ut intremus in requiera patriae ccelestis
exploratorum, ad amaritudinem provocaverunt eura queraadraodura et
qui egressi sunt ex ^Egypto, illis

ob incredulitatis et desperationis raalum, sexcentaD nuntiatura est ut intrarent in requiera terrae repro-
videlicet millia, quorum corpora prostrata sunt in raissionis; nobis tamen per Filium, illis autem per
deserto ; sed tamen non exacerbaverunt eum omnes faraulum. Sed non profuit sermo auditus nonadmi-
qui profecti sunt ex J^gypto : quoniara Josue et sius fdei ex his qux audierunt. Sermo quera audie-
Caleb ex tanta multitudine glorificaverunt illura, runt illa sexcenta millia per Moysen de requie ter-
undeet meruerunt terrarareproraissionis nonsolura rae Palestinae, non profuit illis, quia non fuit admi-
possidere, sed etiam aliis persortem dividere. Qua- stus et conjunctus fidei, et contemperatus fide ex
re autera Apostolus hoc prosequatur sensus est his promissionibus quas audieiunt. Tuncenim pro-
Audierunt illi oranes verbum Dei de promissione desset eis sermo auditus si credidissent, quoniam
terrae repromissionis, sicut et nos audivimus depa- tunc esset conteraperatus fide. Quoniam vero non
tria coelesti : sed, quid profuit illis serrao auditus ? crediderunt, non fuit conjunctus fidei, ideoque ni-
Nolite ergo putare quod ex auditu tantura praidica- hil eis quod audierunt, quoniara in eara in-
profuit
tionis introitus sit in requieni Dei, nisi adhibita trare non meruerunt. Post haec verba exhortatio^
fuerit fides de corde puro. nis subjunxit Apostolus, dicens ;
847 11A\M0N1S HALBERSTAT. EPISC OPP. PARS I. — COMMENT, BIBL, S48

/ngrcdicmur enim inrcquitin rjusqni crcdidimus; Atcmpori.s-, sicut supra dictum est:Hodic si voccm cjus
qufmadmodum disit: Sinit juravi in ira mca,siin- audieritis, nolitc ubdurarc corda vcstra. Ovi]o verbo-
troibunt in requiemmeatn. Isto in locoadcompletio- rum est Post tantuni temporis quo illi murmurave- :

nera sensus, necesse est aliquid adjicere. Ingredie- runt, et mortui sunt in deserto, terminavit^hoc est

mur linquitWn requiem inUrta? ccvlestis, a Dco no- statuit et definivit Spiritussanctus iterum quemdam
bis promissam subaudis. ne tV)rte dicatur nobis si iHem tempus videlicet Novi Testamenti, dicendo
;

increduli fuerimus, queniadmodum dixit illis qui ])or David Hodic, sicut supra dictum est, ubi Apo-
:

non introierunt,si introibunt, id est, non introibunt stolus ex persona prophetce locutus est : Hodic si

in requiem meam Quibus verbls hortatur omnes

.
voccni cjus audieriiis etc.,quasi diceretaliis verbis:

intrare in requiem Domini, ne tbrte nobis dicatur ob Judfci concives mei, nolite putare quod islud
infidelitatem quod iilis dictum est. Nam sicut cer- quod David dixit: Hodie sivocem ejus audieritis, no-
tum e»t quod increduli non introibunt, sic certum lite obdurare corda vestra,ad illud tempus pertineat

fixumque habetur quod creduli introibur.t. Et qui- quo illi murmuraverunt in deserto, vel quod causa
dcm operibus ab institutionc mundi perfcctis, id salutis illorum dixerit, quijam mortuierant: quo-
est ornatu mundi perfecto. niain ad aliud tempus pertinet, ad tempus videlicet

Dixil quodam loco de die septima sic : Et requicvit-^ Novi Testamenti.A die enim murmurationis eorum
Deus die septima ab omnibus opcribus suis. In Ge in deserto, multura tempus est usque ad David et

nesidixitDeusperMoysenistud {Gen.n). His ver- usque ad nos, quibusDavid i.staproloquebatur.Con-

bis vult Apostolus ostendere, aliam esse requiem siderandumque simul diem pro tempore Dominici
meliorera ad quam vocati sumus, quam fuerit illa adventus, Novique Testamenti acci{)iendum,et quid
in Palestina,ad quam Judaei vocati sunt nec dicit :
dicit in David, tale est quasi per David. Mutavit
nos intraturos in illam qmc fuit in Palscstina, sed onim propositionem more solito.Potest et ita intel-
ostendit illos non intrasso propter duritiam cordis ligi quod dicit Terminat diem quemdara, hoc est,
:

sui, nec in Palaestinara, nec in requiem ca4estem. tcrminum et finem imponit Spiritus sanctuspraete-
Dicit ergo de prima requie sic Requievit Deus die
:
rito tempoii.quod fuit a die murraurationisillorum,

septima ab oranibus operibussuis.Requievit quidem et dat initium alteri tempori, dicendo per David,

aconditione novarum creaturarum, sed non requie- Jfodic, etc. Sequitur:

vit a gubernalione eorum quie fecerat, et ut quoti- Nam si eis Jcsus filius Nave, ductorpopuli Israe-

die ex ipsis etiam nova producat. Unde Veritas in \\i\ci., prxMtisset ?Y(/in>??7,subaudis \eYiim.,nunquam
mcus usquemodo opc- de alia requie loqucrctur David, posthac die^ id est
Evan;?elio Judaeis dicit: Pater
ratur et ego operor iJoan. v). Non enim plus est^ deinceps, postquam iliam adepti essent.Hicostendit
Deo raundura ex nihilo creare, quara factura gu- tertiam quamdara requiera de qua David dixit, Ho-
bernare.Prceraissa ergopriraarequie septinii diei, in dic, ctc.,non illam significans, ad quara Jesusfilius
qua requievit Deus, subjunxit secundam quae pro- Nave populum introduxit,sed aliam quamdara raulto
missa est populo Dei dicens De illa quidera quo-
:
exceilentiorera, ad quam non typicus Jesus, sed ve-

dam loco ita dixit Deus per Moysen et in isto loco rus introducit quotidie eos qui sunt ejus.Sienira Je-

rursum dicit Si inlroibunt in rcquicm mcam Si

: .
sus filius Nave verara praestitisset requiera populo,

vero conjunctio, sicut jam supra dictum est,pro af- cujus ductor nequaquam de alia requie lo-
existitit,

firraatione, pro dubitatione et pro negatione accipi queretur David postea. Certum est enira quia futu-
potest.Superius naraque pro negatione duobus in rum est quosdam accipere, quai per illara signifi-
locis posita est ubi ait jurasse Deura propter in-
;
cata est, qua^ fuit in Palasstina.
credulitateraiUorura,siintroibuntinrequiemraeara, Itaquc, subaudis quia Jesus filius Nave non praesti-

id est non introibunt: hic vero pro affirraatione po- tit verara requiera populocui ipYaQerat^relinquitur^id

test accipijsub alio sensu, sicut Joannes Chrysosto- est reservatur in futurum, sabbatismus populo Dei.
mus aliique doctores exponunt, quasi diceret Si :
Verara rcquiera patriaeccelestis sabbatismura vocat,
introibunt in requiera raeam, subaudis bene habe-
D aliudens ad nomen, quoniara Judaei requiera sabba-
bunt, et hoc de requie quae fuit in Palaestina acci- tismum dicebant. Requies ergo coelestis sabbati po-
pe. Unde protinus additur : pulo Dei ci"edenii veraciter reservatur in futurum,
Quoniam ergo superest quosdam iniroirc in eam, vita scilicet aeterna, quae praecellit sabbatum legis ;

et hi quibus prioribus annuntiatum est, non introie- quoniam in illo requiesc^^bant tantum corpora, in
riint propter incredulitaiem, ideo dixit : Quoniam ista autem animie populi Dei. Unde sequitur:

superest vel restat quosdara intrasse in requiem ter- Qui cnim ingrcssus est in requiem ipsius,hoceht,
rcepromissionis, et quia pauci intraverunt in eam Dei omnipotentis, quae est vita a^terna, etiani ipse
requiera qucC fuit inPalestina.id estduo tantura Ca- requicvit ab operibus suis, terrenis omnibusque la-

leb et Josue, ex omnibus illis qui de ^Egypto exie- boribus, sicut a su is Deus,r eqmevit die septima.Re-
runt, hi, id est sexaginta raillia quibus prioribus quies Dei perfectio operura illius intelligenda est,
annuntiatum est, non intraverunt in eara,sedcada- videiicet dunisextodie finitaprimordiali reruracrea-
veraeorum prostrata in deserto. Hcruui ierminat novarum re-
tione, in septirao cessavit a credtione
diemquemdarn hodie in David dicendo, post tantum rum. Per illam vero requiem Dei, quse est aeterna,
 84 'J EXPOSITIO IX EPP. S. PAULI. - IX EPIST. AD HEBR. 830

studiose provocat nos ut ad requicni aeternae bea-Apiti, hoc est ex utraque parte acuto, quia gladius
titudinis illam, quam sabbatismum appellat, totis materialis utraque parte acutus membra quidem di-

nisibus anheleraus. Quisquis ergo istud Dei sabba- videre potest a corpore et penetrare secreta carnis,
tum intraverit, requiescet perpetuo ab omni hibore adeo ut animam a corpore faciat cxire, ipsumque
et opere, sicut Deus requievita creatione novarum corpus in moriem redigat, sed tamen ipsam non
rerum. potest dividere minutatim, neque secreta ejus pe-
Fesiinemus ercjo ingredi in illam requiem ul ne in netrare. Unde Doniinus dicit: Nolile timere eos qui
idipsum quis incidatincredulilalisexe))iplum.}\agWA occidunt corpus.,animam autem non possunt occidere
quidem res et salutaris est fides, quoniam sinehac (Matih.K). Seqmtur . Pertingens idem sermo Dei
non est salvari possibile alicui, sicut scriptum est: usque ad divisionem animie[ac spiritus,compagum
Sine fide impossibik est placerc Deo {llcbr. xi). quoque el medullarum., et discretor cogitationum et
Quisquis Deo non credit,non salvatur ; sed ad salu- intenlionum cordis. Anima vivimus, spiritu, id est
tem non sufficit sola fides. Necessarium estetenim rationabilitate intelligimus.Vita nobis carnalis cum
cooperari per dilectionem fidei, etconversari digne bestiis communis, ratio spiritalis cum angelis. Et
Deo, quia fides sine operibus mortuu est. Proinde sunt quaedam peccata quae pertinent specialius ad
Apostolus, considerans felicitatem perpetucc vitjc, Bcorpus quam ad spiritum ut est homicidium,for-
:

hortatur dicens : Festinemus fide recta, operatione nicatio, adulterium, furtum, sacrilegium, et c^etera
sancta introire in illam requiem patriae coelestisno- talia, quae actu corporis perpetrantur. Iterum sunt
bis promissam, ne aliquis nostrum incidat in idip- alia qute pertinent specialius ad s[)iritum quam ad
sum incredulitatis exemplum et desperationis, in corpus, ut est odium, ira, dolositas, invidia c£etera-
quod illi ceciderunt. Festinemus, inquit, quoniam que hujusmodi quai sine actu corporis constat. Et
non suflicit sola fides, sed debet addi et vita fidei quia corpus anima vivificatur, non incongrue per
condigna. Sufficienter enirn exemplo parentum no- animam possumus intelligere peccata corporalia :

strorum docemur,ne in idipsum inlidelitatis exem- per spiritum vero peccata spiritalia, quae in secreto
plum incidentes, in quod illi ceciderunt, talia pa- nientis versantur. Iterum per compages debemus
tiamur, qualia illi passisunt. intelligere cogitationes quae sibi invicem compagi-
Vivus enimesi sermo Dei,ct efficax,ei penetrabilior nantur etconjunguntur,dum una alteram subsequi-
omni gladio ancipiii. Apostolo dicente et hortante, tur per medulias vero subtiles intentiones, et hoc
:

festinemus ingredi in requiem patriae ccelestis,fide et est quod subjungit,discretor cogitationum et inten-
operatione.nealiquisnostrum incidatin idipsum in- tionum cordis, cogitationes referens ad compages,
fidelitatis exemplum, in quod illi ceciderunt,eteve- (] intentionesadmedullas.lta autem jungendusestiste
niantnobis talia qualia illis evenerunt ;
qui prostrati versiculus Vivus est sermo Dei et efficax et pene-
:

sunt in deserto, poterant illi Judaei respondere : trabilior omni gladio ancipiti, et pertingens usque
Nequaquam nobis talia evenient, quianonhabemus ad divisionem animae et divisionem spiritus, et per-
prophetas et judioes,per quorum ora nobis loquatur tingens usque ad divisionem compaguraj et divisio-
Dominus, sicut illi habuerunt: ideo quidquid egeri- nem medullarum, et discretor est cogitationum et
mus, excusabiles erimus. Ad hsec Apostolas volens intentionum cordis. Sermo ergo Dei Patris intantum
ostendere eumdem habere nos judicem quem illi est efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti, ut
habuerunt,qui illos propter incredulitatem damna- discernat inter opera carnis et operaspiritus, inter
vit, dixit, Non est ita: Vivus est enim sermo Deiet carnalia peccata etspiritalia, inter cogitationes bo-
efficax. Sermo Dei Patris et Verbum Filius est, qui nas malasve, et intentiones bonas vel malas.Potest
potentialiter interfecit illa sexcenta millia in deserto etenim cogitatio utcunque bona esse, et intentio
00 infidelitatem, quia noluerunt credere. Hic est
ei mala. Verbi gratia,utsub comparatione loquamur :

sermo qui nunquam moritur,sed semper idemma- Est quaedam vidua, cujus possessio haereditaria a
net. juxtaquod Psalmista dicit Tu autem idem ipse fortiore invaditur,accedens autem ad judicem legis-
:

es, et anni iui, id est anni aeternitatis tuae, non dcfi-

D que doctorem, deprecatur quatenus suscipiat ejus
cient{Psal. ci). Hic est sermo qui de seipso dicit causam sitqueei in auxilium,quatenus obtinerehae-
:

Si quis sermonem meum servaverit ,mortem non vicle- reditatem sibi abstractam possit, promittens ei,aut
bit in seternum {Joan. viii). Si enim illi istum ser- centura solidos aut etiara non modicara partem hae-
monem Dei servassent recte credendo et bene viven- reditatis ejusdem. Qui judex ingrediens ecclesiam
do, viverent utique temporali et aeterna vita, ter- Dei, prosternit se in faciem, orans et dicens : Deus
ramque repromissionis intrarent.Similiter et nos si aeterne,qui omniajustejudicas.etquidixisti,judicate
servaverimus sermonem ejus vivemus, requiemque pupiIlos,defendite viduam (IV Esd ii),praibe mihi ho-
.

coelestemintrabimus.Iste sermoDei Patris.qui sem- die auxilium, quatenus causam hujus viduaeobtinere
per vivit cum Deo Patre, et per quem Pater omnia possim.Haec dicens,cogitatio quidem et verbabona
judicat, efficax est, hoc est ad operandum facilis, sunt, sed intentio nequam quoniam nisi vidua ali-
;

quia sine labore operatur: Jpse enim dixii, et facia quid promisisset quod ille speraret se accepturum,
sunt; et : Omnia quxcunque voluit,fecit, {Psal. cxxxiv, nequaquam causam illiussuscepisset.Hancsubtilita-
cxLYiii).PenetrabUior quoqueest orani gladio anci- tem cogjtationura et intentionum cordis discernit et
 . :

831 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMEXT. BIBL. 852

dijudicat sermo Dei, considerans quo animo vel quo A Multi pontifices ignorant eos qui in tribulatione
desiderio quisque serviat iu corde Uimque penetra- ; sunt constituti. neque qu« sit tribulatio in quoUbet
bilis est sermo Dej, et ejus intuitus.ut omnianostra sciunt.lmpossibile est quippe eum afllictiones atHic-
qu3d agimus vel cogitamus certius ab illo quam a torum scire,quiin experimentumafflictionis non ha-
nobis ipsis cognoscantur.Illumergo liabeamus sem- buit,et sensibiliteromnia non sustinuit.Pontifex au-
per in lestimonium uctuum nostrorum, cogitatio- temnostercompetenter omniasustinuit quai fuerunt
numque vel int^ntionum nostrarum, quem judicem illatahumanae miserigepost peccatum primi hominis
habituri sumus. Timeamus ejus pra?sentiam. cujus et tunc in interiora velaminis ad thronum paternas ma-
scientiam nuUatenus effugere valemus.Unde sequi- jestatisascendit.Unde et sequitur : Tentatum autem
tur. habemus pontilicem pcr omnia testamenta pro simi-
Non est ulla creatura,invisibilis inconspeciuejus. litudi ne ,suha\\d\s carnis ^ieccaii^absqu e peccato .Ten-
N«que angelica crefitura, neque humana invisibilis tatus quidem est Christus multis modis per omnia
est in conspectu e}U6.0mnia autcm ;ju(/a,id est ma- tentamenta, sednonest superatus in tentationibus,
niJesla, et aperta sunt lk^uUs cjus, hoc est, pritsen- quin potius probatus victor gloriosus exstitit.Tenta-
tiae ilUus. Quom»do ergo potest ilh aliqua res in- menta autem quibus tentatus est, haec fuerunt
cognitaesse a quo omnia facta sunt? Nec mirum B Esuries, sitis, tentatio diaboli, persecutio plurimo-
si suam cognoscat creaturam
totus ubique totam rum, sputa, accusationes,calumniae,repulsio a pro-
liinc maxime terruit Apostolus Judaeos,dicens: Om- pria gente, ad ultimum crucifixio Tentatus est si- .

nia nuda et aperta esse oculis ejus, ad quem nobis quidem his modis pro similitudine carnis absque
^err/io.Quis est ad quem nobis sermo ? ad quem nisi peccato.Sed cum in veritate Christus veram carnem
Filium. cui ipsi reddituri sumus rationem actuum habuisset.quare dicit pro similitudine carnisabsque
nostrorum simulque cogitationum et intentionum. peccato illum esse tentatum? In hoc enim,quiaho-
Uabentes ergo pontificem magnurn, qui penetravit mo factus est, veram carnem habuit : in hoc vero
calos^ Jesum Filium Dei^teneamus spei nosti^ con- quia peccati carnem ncn habuit, absque peccato si-

fessione^n., id est fidem nominis ejus. Paululum in militudinemcarnis nostrae habuit,quce est caro pec-
8uperioribus de divinitate Filii Dei disserens dixit C2LII .'Sdim. pcccalum nonfecit,nec uiventusestdolus in
orania nuda esse et aperta oculis ejus. Xunc autem orf ipsius(/ Pdr ii).Quod si peccatum habere potuis-
quia de carne loquitur, et de pontificatu iilius dis- set,haberet utique jam non similitudinem carnispec-
putat, qui semetipsum obtulit in ara crucis causa cati,sed proprietatem carnis peccati.Caroenim no-
nostrae salutis. Ipse enim pontifex sive sacerdos, stra,caropeccati est, quia cum peccato concipimur.
ipseet sacrificium.Pontifex namque dicitur eo quod*^ cum peccato nascimur ; illius autem caro non fuit

pontem et viam praebeat populo. Et ipse Dominus caro peccati, sed munditiae et castitatis atque inno-
viam rectitudinis nobis exhibuit per quam ambulare centiee : quia sine peccato natus est, conceptusque,
debemus, dicens nobis Discite a me quia mitis sum
: et sine peccato ab hoc mundo Quapropter
transiit.

et humilis curde {Matth. xi). Etpontem ad patriam non est tentatus in carne peccati, ut peccatum fa-
coelestem perveniendi praestitit sanguine passionis ceret, sed in similitudine carnis peccati, ut absque
suae. et per undara baptismatis : vel quia ipse pri- peccato maneret.
mus coelos penetravit. Ergo Moyses ductor populi, Acieamus ergo cum fiduciaadthroyiumgratix ejus,
cui promissa est requies transitoria, nonintravitin ut misericordiam consequamur et gratiam invenia^
requiem, quam saepius populo promisit. Iste vero mus inauxilio opportuno. Quia pontificemhabemus
noster sacerdos melioris promissionis sponsor, fa- qui scit compati iufirmitatibus nostris.per hoc quod
ciensriam credentibus in primus intravit inre-
se, similia sustinuit, et potest adjuvare per hoc quod
quiera populo sibi credito promissam Unde et ma- . Deus est.quia jam penetravit propria \irtute altitu-
gnum pontificem eum appellat, qui habet sempi- dinem ccelorum^hortatur Apostolus accedere nos ad
ternum sacerdotium, semper vivens ad interpellan- thronura ejus cum fiducia,et dicit Adeamus mente :

D
dum pro nobis.Sicenim dixit de illo angelus ad Ma- et contemplatione,perfidem quoque bonis operibus
riam : Hicerit magnus et Filius Altissimi vocabitur exornatam, ad thronum gratiae, hoc est ad sedem
(luc. II. Ostendens etiamillum esseFihum Dei,dixit Filii Dei,qui nobis gratis datus est a Deo Patre et :

Jesura Filium Dei, quod nusquam de Moyse dicere qui sedens in plenitudine paternae majestatis,gratis
¥oluit,sedpotius eum famulum ejus dixit.Sequitur: potestdimittere nobis peccatanostra.Gratia namque
Non enim habemus pontifkxm qui non pussit com- Dei Filius illius appellatur, nobisgratis datus,juxta
pati sive condolere infirmiiatibus nostris. Hoc est quod idem Apostolus in liac eadem epistola mani-
dicere : Non nostm sunt venit enim
ignorat quse ; festat dicens [Ilebr. ii) : Gratia Dei pro omnibus
per viam humanae conditionis per omnia sine pecca- gustavit mortem . Et quare debearaus accedere ad
to Quapropter non solum per hoc quod Deus est et
, thronumejusfide etdevotione,subsequitur,inquiens:
omnia novit, cognoscit infirmitatem fragilitatis no- Ut misericordiam consequamur, id estremissionem
strae et potest misereri, verura etiara per hoc quod peccatorum etgratiaradonorum Spiritus sancti,sive
homo est nostri particeps factus in fragilitate carnis indulgentiam inveniamus in auxilio opportuno, id
absque peccato, et cognoscit et indulgere valet. est in praescuti saeculo.Xunc enimopportunumtem-
 853 EXPOSITIO L\ EPP. S. PAULI. - IN EPIST. AD IIEBR. 854

pus est auxilii et misericordiae ipsius, de quo idem A sive nostri temporis, magis pertinet quam ad Chri-
Apostolus alias dicit Ecce mtnc tempus accepta-
: stum, qui peccatum non fecit. Potest et illud quod
bile, ecce nunc clies salutis (II Cor. vi); et de quo (lixit, quoniam et ipse circumdatus est infirmitate,

proplieta : Tempore, inquit, acccplo exavdivi te referri ad sacerdotes legis, sive nostros, ita utinfir-
(fsa. XLix). Cui enim in pnesenti sicculo misericor- mitas accipiatur pro peccato et quia ipsi circutndati :

diam pra^stat, dimittendo ei peccata, et gratia dono- sunt infirmitate carnis, hoc est peccato, irtdigent ut
rum spiritalium replet, illum utique in futuro regno })ro populo, ita et pro se offerre. His verbis ostendere
sccum regnare promittit. Et quia pontifex no.ster est voluit Apostolus quod sit poiitifex, et demonstrare
sedens in throno gloria? patenue, omnia tribuit qute quas pertineant ad pontificem, et qnid sit ejus mi-
nobis ad salutem provenire certis.iinmm est. nisterium. et quae sint signa poniificatus, videHcet
ut offerat dona et sacrificia pro peccatis, scions con-
CAPUT V.
dolere liis qui ignorant et errant. At deinde dispu-
Omnis namquc ponlifex ex hominibus assumptus, tare nggressus e.st, quoraodo quis ad sacerdotium
pro hominibus constituitur in his qux pertinent ad accedere debeat, dicens :

Deum ut offerat clona et sacrificia pro peccatis, (lui Nec quisquam sumet sibi honorem sacerdotii^ sed
possit condolerc his (jui ifjnorant et crrant, quoniam (jui vocatur a Dco tanquam Aaron, subaudis vocatus
et ipse circumdatus est inftrmitate ; propterea debct est signo florentisvi rgae, sive signo incendii illorum,
quemadmodum et pro populo, ita etiam pro semetipso qui ejus pontificatui invidentes, dignitatem sacer-
offerrepro peccatis. In his verbis quaedam ponit B dotiiaffectandoinvaderemoliebantur. His enim duo-
Apostolus communia Christo et sacerdotibus legis, bus signis ostensis, demonstratus est sacerdos a
qurcdam vero altiora pertinontia proprie ad Ghri- Deo ehictus. Confundit autem ac percutit beatus
stum et iterum quaedam humiliora pertinentia so-
: Apostolus sacerdotes cupidos honoris, et sacerdotii
lummodo ad sacerdotes veteris legis. Nam quod avidos, qui sponte immittunt se et ingerunt ad mini-
ait, omnis pontifex ex hominibus assumptus, sicut sterium sacerdotale, non vocatione Dei vel vo-
Aaron et Christus.pro hominibus constituitur in his luntate, sed potius interventu munerum : quia
officiis quae ad Deum pertinent, orando pro illorum non pro salute populi, sod pro ambitione saeculi hoc
salute, hoc commune est Christo et iUis sacerdoti- agunt.
bus. Pontificis enim officium est inter Deum stare Sicet Christus non semctipsura clarificavil utpon^
et populum, etDeum deprecari pro populi delictis. tifex fieret, sed ille qui locutus est ad eum : Filius
Hoc et Christus per hoc quod et homo et Deus est fecit, meus es tu ; ego hodie genui te. Glorifico, honorifico,
seipsum offerens pro peccatis nostris, semper vivens^ clarifico, tria quidem sunt verba, sed unum sensum
ad intcrpeUandum Deum Patrem pro ?iobis(fIeb.YU}. habentia quod uno verbo Graece concluditur, di- :

Semel quidem ex liominibus assumptus, semper pro cendo loo^aa^ unde in interpretum varietate aliter :

hominibus interpellat. Iterum quod dicit, ut offerat atque ahter in Latino positum habetur. Nam quod
dona et sacrificia pro peccatis^ ex parte coinmune in Evangelio evangelista dicit Dominum dixisse : Si
est, et ex parte minime, atquedissimile.Nam in hoc ego glorifico meipsum, g^rria mea nihil est (Joan.xm),
quod Christus sacrificium obtulit pro populi deUctis, hic Apostokis clarificationem nominavit. Christus
quod et illi agebant qua^dam coramunio est sed : ergo semetipsum non clarificavit, id est non glorifi-
in hoc quod ille pro se non obtulit, sicut illi pro suis cavit, ut a seraetipso pontifex fieret, pontificatusque
delictis hostias offerebant, jam non est coramunio. honorem haberet, quia non erat a seipso.Et hoc est
In hoc quoque dissimihtudo existit, quia illi irrationa- quod ipse in Evangelio dicit Non veni a meipso., sed :

bih"a offerebant sacrificia, boves scihcet, arieteSj hir- ille me misit fJoan. Yii). Et iterum Ego gloriam :

cos, et caetera talia Christusvero rationabile animal

; mcam non qussro, est qui glorificat me, Pater meus
pro totius mundi salute obtuht, hoc est, seipsum, (Joan. Yiii). Sicut ergo a seipso non venit, quia a
qui est agnus immaculatus, juxta quod Joannes, seipso non erat, suamque gloriam non quaerebat,
dicit :Ecce agnus Dei, ecce qiti tollit peccaia mundi D.ita semetipsura non clarificavit, ut pontificatus ho-
(Joan. I). Reliqua quae jam sequuntur, non sunt norem a seipso haberet, sed a Patre clarificatus est,
coramunia. Etenim quod dicit, qui possit condolere qui locutus est ad eum die baptismatis, dicens Hic :

his qui ignomnt et errant, hoc est qui ignoranter cst Filius mcus dilectus, in quo mihi compiacui

peccant et errant : quoniara et ipse circumdatus est [Matth. m). Quae clarificatio sive glorificatio multo
infirmitate carnis, inqua tentari potuit per omnia ante per prophetam, Spiritu sancto inspirante, pree*
pro similitudine carnis peccati absque peccato. Hic dicta est, loquentera in persona Filii Dei, et dicen-
jam excellentia est pertinens ad Christum, de qua tera : Dominus dixit ad me, Filius meus es iu, ego
paulo superius plenius disseruimus. Per hoc enim hodie genui ie fPsai. ii). Et quia omnipotenti Deo
quod similia passus est, potens est compati et per ; omnia futura, quasi jara praeterita aut praesentia
hoc quod Deus est, in utraque substantia potens est sunt, quod ei post baptisraum dicturus, quasi jara
Quod vero adjunxit, et propterea debet
misereri. dictum habebat. Qua[)ropter raerito prffiterito tem^
quemadraodum et pro populo, ita otiam pro semet- pore usus est, inquiens: Dorainus dixit ad rae. No^
ipso offerre pro peccatis, hoc ad sacerdote«legales. mine autem Domini Deum Patrem intelhgere debe-
865 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COJdMENT. BIBL. 856
iDUs. Et ut in Christo unam personam esse creda- Ain divina Scriptura, et deejus sacerdotio, ita Chri-
mus, adjecit Ego hodie jenui te hoc est dicere
:
stus semel semetipsum obtulit immolandum pro
; :

Ego semper et aeternaliter manens, semper te habeo nobis. Sequitur :

Filiura co;eternum mihi. Hodie namque. adverbium (Jui in diebus carnis sucV preces supph'cationcs(jue
est prasentis temporis, quod proprie Deo competit. ad eum qui possit ilhim saUum faccre a morte, cum
Sequitur :
clamore valido et pro
lacrymis offerens^ exauditus est
Quemcuimoihim Tu es sacerdos
et in alio loco dicit : sua reverentia. Hocnon de Melchisedech
Apo- dicit
in jrternum secundum ordinem Melchisedech. Ex su- stolus, sed de Chri.sto, volens certius e.xprimere quod
periori versiculo ista pendent, ubi dicit Apostolua, pontifex noster e^i^i>:pet in suo vero sacerdotio. Quid
quia Christus non semetipsum chirificavit ut ponti- est: In diebus carnis suoe? Hoc est, quandiu habi-
fex lieret, sed Deus Pater qui locutus est ei, Filius tavit in corpore mortali, preces, supplicationesque
tneus es tu, ipse chirilicavit eum, quemadmodum et cum chimore valido et lacryrais oHerens ad eum,
in alio loco dicit ipse ad Fihuni Tu es saccrdos in hoc est ad Deum Patrem. Dies carnis Domini nostri,
:

Jtternum,etc. Considerandum autera Christumnon dies sunt in quibus carnem assumpsit, in quibus
esse sacerdotem secundum id quod genitus est a Deo tentatus est et passus, et in quibus mortale corpus
Patre ante omnia sa}cula, coa.'ternusgignenti et con-B inhabitavit. Omnia autem quai ipse egit in carne,
substantiaUs verus Deus manens apud Patrera, sed preces, supplicationesque fuerunt pro peccatis hu-
secundum hoc quod natus est ex utero virginali in mani generis. Sacra vero sanguinis ejus effu.sio cla-
fine teraporum homo factus, necnon propter victi- mor fuit validus, in quo exauditus est a Deo Patre
mam quam pro nobis obtuht a nobis acceptam, car- pro sua reverentia, hoc est voluntaria obedientia, et
nem videlicet ac sanguinem suum. Sed quare secun- perfectissiraa charitate. Nonne cura lacrymis preces
dum ordinem Melchisedech, et non secundum ordi- fundebat, dicens Tristis estanima : mca usqueadmor-
nem Aaron,dicatur existere sacerdos, diversae causae tem {Matth.xxM Marc. xiv); et: Pater^ sifieripotest,
;

existunt. Et priraa quidera est, quia Melchisedech transfercahccm istum a me?{Marc. xiv; Lizc-xxii).Et
secundum legalia raandata non fuit sacerdos, sed se- quiavoluntarieobediensfuitDeoPatriusque admor-
cundura cujusdam singularis sacerdotii dignitatem, tera, exaudivit illumDeusPater dietertia eum susci-
panem offerens Deo et vinum, et non brutorura ani- tando, juxtaquodPsalmistadicit Xon dabissanctum :

mahum sanguinem. In cujus ordine sacerdotii Chri- iuiNn vidcre corruptionon {Psal. xv). Dicitur autem
stus factus est sacerdos, non teraporalis. sed aeter- fudisse preces supplicationesque non timore mortis,
nus : nec offerens victimas legales,sed instar illius, quam sponte suscipiebat, sed potius causa nostrae
panem et vinum, carnem videlicet ac sanguinemC salutis,voluntatempatern8edispensationispraeposuit
suum, de quibus ipse dixit Caro mea verc est cibus, : voluntati carnis succ, utveram ostenderet in seipso
et sanguis meus vere est potus (Joan. vi). Ista quoque naturam huraanitatis nostrae. Notandura autera, quia
duo raunera, panem videlicet et vinum, commisit reverentiasecundum Cassiodorura duplici raodo ac-
Ecclesiae suae in raemoriam sui offerenda unde patet ; cipitur aliquando pro amore, aliquando protimore;
:

sacrificiumpecudura perisse.quod fuitordinis Aaron hic vero pro summa ponitur charitate, qua Filius
etilludraanerepotius,quodfuitordinisMelchisedech: Dei nos dilexit, et pro summa obedientia, qui fuit
quia et Christus illud corroboravit, et Ecclesiae suae obediens Patri usque ad mortera.
tenendura reliquit. Secunda autem causa est, quia Et quidem cum. esset FiUus Dei, didicit ex his quse
Melchisedech rex et sacerdos fuit,unctusquefuit non passus est obedientiam., et consummatus, factus est

oleo visibili sicut sacerdotes legis, sed oleo Spiritus omnibus obtcmperantibus sibi causa salutis 3eternXy
sancti. Et Christus hac geraina dignitate insignitus appeUatus a Deo pontifex juxtaordinem Melchisedech.
manet. Nam quod regiara dignitatem possideat, ipse Cum escet, inquit, Filius Dei in veritate, didicit obe-
manifestatdum Egoautcm coyistitutus sum rex
dicit: dientiam ex his opprobriis et tormentis qu?e passus
ab eo (Ps. Deo Patre. Et post resurrectio- est, hanc voluntariam Jam exhibuit Patri obedien-
ii). id est a
D
nem suam dixit Data est mihi omnis potestas in tiam, expertus illa ex parte humanitatis. Hanc obe-
:

calo et in terra {Matth. xxvni). Psalmista quoque dientiam quam hic didicisse dicit Apostolus Filium
dicit ad Deum Patrem Deus,judicium tuum regi da
: Dei, hoc est voluntarie suscepisse, alio loco osten-
{Psal. Lxxi). Quod vero sacerdos existat, satis patet, dit, ubi dicit Cum in forma Dei esset^ semetipsum :

quoniam seipsum obtulit in ara crucis pro nobis, et exinanivit,formamserviaccipiens,factusqueobediens

nunc interpellat Deum Patrem pro nostra salute. Palri usque ad mortcm {Phil. ii). In eo vero quod
Quod etiara unctus sit non oleo visibili, sed plenitu- ait Et consummatus, id est perfectus in sacerdotio,
:

dine Spiritus sancti, Psalraista nobis innuit, dicens omnique obedientia factus est omnibus obtempe-
ad ipsura : Deus, unxit te Deus, Deus tuus., oleo Ise- rantibus sibi causa salutis aeternae, ostendit quan-
titix prx consorlibus tuis {Psal. xliv), hoc est, ple- turnlucrum sit ejus passio, ejus obedientia, qua:
nitudine Spiritus quoque causa est,
sancti. Tertia onmibus credentibus sufficit ad salutem aeternam.
quare secundura ordinem Melchisedech, et non se- Sequitur :

cundum ordinem Aaron Christus dicatur sacerdos, De quo^ id estnon deMelchisedech, sed de Christo,
videlicet quia sicut de Melchisedech semel legitur grandis nobissermoet ininterpretabilisad dicendum,
 :

857 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULl. - IN EPIST. AD HKBR. 858

quoniam inhecilles facliestisad audiendum. Illa ditfi- A nec scit ita ut expedit, discretionem facereinter bo-
cultas interpretandi sennonem quem de Filio in- num et malum, redditque causam quare ; Parvu-
carnato instituit, non fuit in ejus ignorantia cui re- lus est enim, subaudis sensu et intellectu. Perfecto-
velata sunt my.steria a sajculis abscondita, sed po- rum autem hominum esl solidus cibus, id est quiper-
tius in illorum tarditate, qui imbeciiles, id est in- fectos habent sensus, iilorum est alta et obscura
firmi in fide, et fragiles sensu ad intclligendum sentire mysteria de Divinitate omnipotentis Dei;
profunda mysteria fuerunt, qui etiam pro tempore unde et sequitur Eorum, dico essesolidum cibum,
:

magistri debuerant esse, unde et ip.-se reddit cau- qui pro consueludine lectionis exercitalosliabent sen-
sam dicens : Quoniam inbecilles facti estis ad au- sus, hocest studiis litterarum extensos, ad discretio^
diendum, ac deinde subjungit :
nem boni ac mali., necnon ad discretionem veritatis
Elenimcum deberetis magistri esse propter tempus, ac haereticae pravitatis. Sicut enim parvulus inter
subaudis quo pene ab initio legem habuistis et pro- cibum et cibum discernerenescit, etsaepe ininnoxiis
phetas, rursum indigetis ut doceamini a me, aliisque sumendis cibis pei'iclitatur si non prohibeatur a
apostolis,(/w<2? sint elementa exordii sermonum Dci, et seniore, ita indoctus quisque qui discretionem do-
facti estis quibus lacle opus sit, non solido cibo. Ad ctrinarum nescit, facile decipitur atque in via er-
eos loquitur qui diu morantes in lege, exercitatum B roris periclitatur. Quapropter dicit, quia omnis qui
sensum debuerant habere de adventu Christi per lactis est particeps, expers est sermonis justitia} :

dicta legis etprophetarum, pergratiam quoque quai quod enim in kicte et solido cibo, hoc in indocto et
per eum credentibus allata est. Qui certe cum de- sapiente ditfert. Sicut lac parvulis congruit, et soli-
buissent magistri esse gentilium propter tempus dus cibus cctate perfectis, ita indoctis humilis sermo,
pra^teritum, in quo omnia superius memorata ha- et sapientibus arcanum mysterium nosse convenit
buerunt, rursum indigebant ut docerentur ab illo qui exercitatos habent sensus studio lectionis. Ex
cneterisque apostolis quae sint elementa sermonum usu quidem lectionis et frequenti meditatione divi-
Dei. Elementa dicuntur quasi elevamenta, eo quod narum Scripturarum, efficiuntur sensus nostri exer-
ex ipsis cajtera originem sumant, initia videlicet et citati et extensi ad majora intelligenda: unde Psal-
fundamentacreaturarum.A quibusdam etiam dicun- mista beatum esse virum dicit,^/?^/... inlege Domini
turelimentaper idest quasi fabricamenta.abeoquod meditatur die ac nocte [Psat. i).

eUmas, quasi ex eis fabricata sint omnia.

est elimo
Hic autem ehmenta sive elementa duobus modis
CAPUT VI.

possumus inteUigere, id est ut ipsos characteres et Quo.propter intermittentes inchoationis Christi ser-
pronuntiationes litterarum, a quibus exordium su- munem, ad perfectiora /eramur. Quapropter, quia
munt sermones vel certe ipsa initia et fundamenta exercitatos sensus decet nos habere in lege Domini,
fidei.Quasi diceret : Hoc indigetis utdoceamini quiE intermittentes sermonem inchoationis Christi ad
sinl elementa h'tterarum vei initia fidei, cum debe- profunda et alta mysteria Deitatis ejus ducamur.
retis profunditatem mysteriorum intelHgendo scru- Sermonem inchoationis Christi vocat initium fidei,
tari, et perfecti esse in fide. Facti estis, inquit, instructionem videlicet de nativitate Christi de
quasi infantes,quibus lacte opus sit, ip est simplici passione, de resurrectione, atque ascensione ejus,
et rudi doctrina, non solido cibo. id est perfecta do- et gratia baptismatis. Sicut enim eum qui litte-

ctrina profundisque sermonibus vel mysteriis. Bea- ris e.st imbuendus, elementa litterarura oportet
tus Apostolus hanc habet consuetudinem, ut simph- primum audire, sic et Christianus debet his in-
cem doctrinam lactis nomine designet, perfectam strui primo omnium, etpostmodum ad mysteria
autem, soUdum cibumappellet;unde dicit Corinthiis Divinitatis venire Non rursum Jacientes fundamen-
adhuc minus perfectis (/ Cor. in) Lac vobis potum : tum poenitentix ab operibus mortuis,et fidei, funda-
decli, non escam, quia necdum potestis capere.Lac mentum, subaudis non rursum jacientes, aclDeum.
ergo simplicis doctrina} est incarnatio Filii Dei, pas- Fundamentum pcenitentice vocat unde primum in-
sio, mors, resurrectio illius, ascensio in ca^los : so- D strui debet qui baptizandus est, sitamen ad ietatem
lidus vero cibus perfecti sermonis est mysterium intelligibilem pervenit, hoc est ut credat Dominum
Trinitatis,quomodo Filius coaeternus sit Patris, quo- Jesum Christum genitum ex Deo Patre ante omnia
modo Spiritus sanctus procedat ab utroque, et quo- natum de Maria virgine in fine temporum
saecula,
modo tres sint in personis, et unus in substantia pro salute generis humani, sine semine viri ; pas-
Deitatis. Sed qui non potest intelligere quod evange- sum, mortuum, resurrexisse tertia die, ascendisse
lista ait : Verbum caro factum est, quomodo poterit ad coelos, venturum ad judicium ut reddat unicui-
ad altitudinem sermonis ejus pervenire, ubi ait : que secundum opera sua, resurrectionem corporum
Jn principio erat Verbum ? et Verbum erat apud etimrautabilitatem animarum,bonos ingloria,raalos
Deum, et Deus erat Verbum (Joan. i). Sequitur : in poenis manere,omnipotentem Deum trinitatem ha-
Omnis enim qiii lactis est particeps, id est.simpli- bere in personis.unitatem in substantia. Postquam is-

cis tantum doctrinae, expers est sermonis justitiie, ta orania confessus fuerit se credere, debet confiteri
hoc est, alienus est a disoretione perfectae justitiae, peccata sua, sicque injungenda est ei pcenitentia aut
quia nondum potest penetrare arcana mysteriorum quadraginta, aut viginti, aut septem dierum, sicut
 :

850 HAYMOMS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 860

in passionibus sanctorum legimus, ac deinde debet A mum, mox subintulit dicens : Iwpossibile esl enim
baptizari, abrenuntians diabolo et omnibus pompis co^ qui scmel sunt illuminaii., subaudis pergratiam.
ejus, omnibusque operibus ejus. Baptizatus verodo- sancti Spiritus in h^^W^miAiQiiAci^guslaveru nt etiam
bet plenius instrui de Divinitate, ut credat Patrem donum ccrfeste^ hoc est, remissionem peccatorum
unigenitum Filiumque genitum, Spiritum sanrtum porceperunt iu baj)tismate, sive communicaverunt
nec genitum nec ingenitum, sed ab utroque proce- corpori et sanguini Domini post baptisinum,r//)rtr-
dentem regula quoque vivendi secundum doctri-
: ticipes facti siint Spiritus sancli, indistributione sci-

nam evangelicam atque apostolicam qua debeat licet donorum, gustavcrunl nihilominus honum Dei
agere bona, et vitare mala. Quia ergo Judici qiiibus verbum, id est doctrinam evangelicam intellexerunt,
Apostolus ita scribebat jam baptizati erant, jaiiuiue virtutesque sceculi vcnluri, id est glorificationem re-
fundamentura superius descriptum perceperant, surrectionis, vitamque futuram et prolapsi sunt a ;

hortatur illos ad ista majora tendere, et opus non iide ChrJsti, negando illum, aut etiam ad criminalia

esse ut iteruni illud fundamentum pa^nitontiic et peccata prolapsi, rcnovari ilcrum ad pocnitenLiayn,
fidei ad Deum jaciatur in illis. Idcirco autem funda- hoc cst, novos fieri per poRnitentiam,subnudis a su-
raentum poenitentiie id vocat, quia, sicutdictum est, perioribus, impossibile est. Irapossibile est, inquit,
baptizandis poenitentia prius injungebatur. ° iterum renovari posse eos per poenitentiam et per
Unde in
Actibus apoitolorum beatus Petrus dicit Judacis ad baptismum, qui postquam omnia quai superius me-
fidem concurrentibus Pa:niientiam agite ct bapti-
: morata sunt perceperunt, prolapsi sunt ad immun-
zetur unusquisque vesirum {Act, ir). Fundamentum ditiam criminalium peccatorum aut etiamad infide-

y quoque fidei ad Deuni est.quia fides qua acccdimus litatem. Non dixit difficile est, sedimpossibile.Quod
ad Deum, fundamentum estonmium virtutum. \on enim difficile est, utcunque potest agi. Tmpossibile
debetesse, inquit, necesse ut iterum jaciaums fun- vero est quod nuUo modo fieri potest. Quid ergo ?
damentum pcenitentia} ab operibus mortuis, et fun- E.xclusa est poenitentia post baptismum et venia de-
damentum fidei, per quara accedit ad Deum quod lictorum ? Absit. Duo siquidem genera sunt poeni-
in vobis jactum est antequam ad baptismi gratiam tcntioB, unu)n quidem ante baptismum,quod et pra)-

venissetis. Poenitentiam ab operibus mortuis agere paratio baptismi potest appellari, de quo sujjerius
est ipsa opera raala per poenitentiam delere, qune diximus quia injungitur illis qui instruuntur, ante-
aniraam raortificabant. Opera naraque mortis sunt quara ad baptismum perveniant, quod beatus Apo-
peccata. Xam sicut anima vi vificatur fide aliisque vir- stolus hic excludit dicens, non posse iterum reno-
tutibusjitainfidelitate morituretpeccatis.Sequitur : vari per poenitentiam, quatenus poenitentia peracta
Non rursum jacientes fiindamentum i^rtjj//i?rtrt-C iterum baptizentur : Alterum autem genuspceniten-
f ?/w doc/rm<:g. Fundamenturabaptismatum doctrinae jtiae est quo post baptisraum delentur peccata quae
est institGtio et doctrina baptismatis, videlicet quid beatus Apostplus minim.e excludit. Terret ergo om-
contineat in se baptisma, et quid conferat ad fidem nes ut tiraeant post baptismi gratiam gravioribus
^ accedentibus. Sed quod dixit plurali numero bapti- peccatis se implicare,quia non potest fieri secunda
smatura fundamentura, pro varietate accipientiura vice renovatio perlavacrum baptismatis. Nam sicut
non quod plura baptismata debeant intelligi, *^Christus semel mortuus, et semel resurgens, jam
posuit,
sed unum quia sicut unus est Deus, et una est
:
non moritur {Rom. vi), ita scmel gratia baptismatis
fides, ita unum baptisma. Impodtionis manuum agenda est, nec potest iterari, nisi dubium fucrit,

fundaraentum non deberaus rursus facere. Imposi- utrumnam quis captus ab hostibus sit baptizatus.

tionem manuum appellat confirmationem per quam Renovari autem dixit novum fieri. Novum autem
plenissirae crcditur accipiendus Spiritus sanctus, fierihorainem sacri baptisraatis est,de quo Propheta
quod post ba}jtisraum ad confirmationem unitatis in dicit : Renovabitur ut aquilx juvenlus tua {Psat. cii).

Ecclesia a pontificibus fieri solet. His igitur perfecte Impossibile est, inquam, iterum renovari posse ali-
in E^clesia perccptis, fides resurrectionis et judicii quem per poenitentiam quie fit ante baptismum ad
futuri habenda est- Unde subjungit Apostolus, di-^ hoc ut iteruni baptizetur pccnitentia expleta- Qui ea
cens:.-lc resurrectionis mortuoruni ct Judicii n-tcrni qua2 supra commemorata sunt perceperunt, virtutes-
fundamentum non debetis jacere, utiterum instrua- que sseculi venturi gustaverunt Quod dicit, gustave-
raini de fide generalis resurrectionis et judicii quod runt virtutes sa^culi venturi, tale est, ac si diceret

et injustis, quasi jam non sitis

dabitur justis pariter Sicognoverunt quod in resurrectione venturi saeculi
de his Notandumque ad omnia semper
instructi. sunt electi sicut angeli Dei in ccelo;et qaodjusti ful-
subaudiendum esse et non rursum jacientes funda- gehunt sicutsol in regno Patriseorum{Matih\i\.,\m).,
mentum. •
nullo rnodo possunt iterura itarenovariperpoenitGn-
tiam,et per baptismum iteratum sipeccaverintcrimi-
'

Ei hoc faciemus^ quidem permiserit Deus, hoc

si

est, et ad raajora vos ducemus, et de his oranibus nale peccatura, sicut in prirao baptismate novieffecti
quae enuraeraviraus, plenissirae docebimus vos, ut sunt. Erantenim qui volebant baptismura iterare di-
non sit iterum necesse ex toto et a capite ponere centes Quidquid peccaveronon est raihi curae^ quo-
:

fundamentum. Ne vero nullatenus quis secandum niam praecipiam me baptizare rursus, et renovabor
vel tertiura existiraaret post peccata fieri baptis- totus sicut prius. Quod Apostolus denegat ex toto
861 EXPOSITIO IN KPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD HEBR, 862

nullo modo possc fieri. Et quia virtus baptismatis A ret Non quidem
: quandiu spatium poenitendi habet
in cruce et sej)ultura Christi maxime conslat, malcdictioni proxiuui est, sed si pcrmansciit in ini-

proinde subjunxit ; Cjuitate sua, combustioni Uitorni supplicii subjacebit.

Rursum criicifigenles sibimetipsis Filium Dei et Hccccnim combustio non crit nisi his qui usque in
ostentui hahenies. Tamon non ideo donegatur pa,>ni- fmcm vitae sulc pcrmansciint in pcccatis suis : quia
tentia, quia licet non renoventur in baptismate, in quacunque die conversus fuerit pcccator, vita
iterum indulgentiam tamen valebunt accipere per vivet, et non morietur. Postquam sufficienter incre-
confessionem peccatorum, per humilitatem, per poe- pavit eos, terruit ac pcrcussit, blandiendo iterum
nitentiam, per eleemosynam si habetur facultat, et alloquitur eos, nc dcsperatos rcdderet; sed tamen
si dimiserint fratiibus in se peccantibus. Qui iterum \i ncquc in omnibus adulatur, neque inomnibus per-
baptizari volunt, quantum in sc est, Christum quo- cutit. Dicit crgo :

que iterum crucifigere volunt et derisioni habere, Confidimus autemde vobis, dilectissimi, meliora et
hoc est enim illum ostentui liabere. Sed non po- vicinLOrasaluti^iametsiita toquimur, Qumnonhnhmt
test fieri, quoniam sicut Chiistus semel mortuus unde eos ad praesens laudaret, laudat eos de spe fu-
est in carne in cruce, ita et nos serael mori possu- turorum quam habebat de illis, quasi diceret Non :

mus in baptismate peccato. B dicimus hoc vcluti putantcs vos s{)inis plenos, sed
Terratnim safpesuperse venientem bibens imbrem, timentes ne tales efficiamini. Mclius est enim vos
etgencrans herbam opportunam illis a ijuibus colitur, vcrbis terrcri, quam dc rcbus doleatis. Optima quae-
accipit benedictionem a Deo. Hoc paradigmate arguit quc opera de vobis confidimus, vcstrxiquc sahjti ])ro-
Judajos soRpe biberunt imbrem coelestis do-
qui ficua quaravis ita loquamur. Nam quod superius
:

nunquam germina fideibonorumque opc-

ctrinae, sed diximus dcreprobaterraetcombustionibusproxima,
rum protulerunt. Ponit autem primum compaiatio- non dc vobis hoc diximus, quia meliora dc vobis
nem de bona terra, ac deinde de mala. Terra, in- crcdimus. Reduxit quoque eis practcrita bona opera
quit, bibens imbrem, id est sanctae et bonaovolun- iilorum in memoriam, et quatenus ex praeteritis
tatisanima accipiens gratiam Spiritus sancti, im- posset adducere ad bona qufcque, ideo subjunxit:
bremquedivinorum eloquiorum etgenerans herbam A^on enim injustus est Deus,, ul obliviscatur ope-
opportunam, hoc est virtutes bonas, fidemque per- ris vestri et dilectionis cjuam ostendistis in nomine
,

fectam proferens suis })raedicatoribus, a quibus ex- et miiiisiratis.Ecce quo-

ejus,qui ministrastis sanciis
colitur, sivc sibimetipsi accipit bencdictionem vitce modo
animos eorum et reformavit praete-
recreavit :

seternae, vel abundantiam virtutum, et refert fru- rita bona opera ad mentcm revocans quia in om- ;

ctus tricesimos, sexagesimos, pariterque centesi- nipotcntem Deum non ideo non obli-
G oblivio cadit,
mos. Nihil enim opportunius fide perfecta fidelium viscitur operum ct hiborum fidelium suorum, et in
Dei cum vita optima. Profcrens ergo Apostolus hoc hoc est justus, quia rcmuncrat electos suos pro se
exemplum de anima florcnte in virtutibiis, Dcique laborantcs. Si enim oblivisceretur operum illorum,
bencdictione digna, mox subjunxit aliud paradigma nec eos remuneraret, utcunquc injustus putarctur,
de illa quae suam ncgligit salutem, dum frequenter quod omnino nefus est diccre. Unde Apostolus :

imbrcm coelestis doctrinae possit suscipcre : Non, inquit, injustusestDcus, ut obliviscatur operis
Proferens autem spinas ac tribulos, reproba esi et laborisque vestri, ct dilectionis quam ostendistis
maledictioni proxima Per spinas ac tribulos pun-
. pro amorc nominis cjus in inviccm et in omncs, qui
ctiones peccatorum possumus inteiligcre, quibus ministrastis sanctis, et adhuc secundum vestrum
pungitur anima, de quibus Dominus dixit Adee ; posse ministratis. De illis sanctis dicit^ qui venientes
Terra in^spinai aclribulos germinabii libi {Gen. iii), ad fidcm Christi, exspoliati sunt ab aliis Judaeis,
id est, caro tua punctioncs peccatorum et aculcos quos laudat in hac Epistola, dicens : Rapinam bono-
vitiorum proferet tibi. Sive per spinas et tribulos, rum vestrorum cum gaudio suscepistis {Hebr. x) : et
curas superfluas, sollicitudinesque istius saeculi de- Tp.de quibus Isaias longe ante praedixerat Ei qui re- :

bemus accipcrc, dc quibus Dominus in Evangelio cessit, inquiens, a malo Judaeorum praedae patuit
dicit Curafi istius sscculi et soUicitudines divitia- qui non fue-
: {/sa. Lixi. Istis talibus exspoliatis, Iii

rum suffocant verbum, ita ut infructuosum reddatur rant exspohati, pi'out poterant ministrabant. Quare
(Maith. XIII). Anima igitur profercns punctiones vero quantumve desiderium habcret de salute eo-
peccatorum, curisque saeculi et sollicitudinibus divi- rum, sequentibus verbis ex parte exprimit, di-
tiarum occupata, reproba est, hoc est, laudc in- cens :

digna et maledictioni proxima. Notandumque quia Cupimus autem unumquemque vestrum eamdcw.
non dixit^ malcdicta est, sed maledictioni proxima. ostendere sollicitudinein, subaudis quam )'otro ha-
Quandiu enim rcscrvatur ad poenitentiam quasi non buistis, ad expletionem spei uscjue in flnem vitae ve-
est maledicta sin vero poenitcntiam nolueritagere, strac, sivediei judicii, ut non segnes hoc
:
efftciaintni^
jam maledicta crit. Unde ct scquitur, cujus co)i- estpigriet desidcsin bono opere et in mandatis Dei
summatio, id est finis illius animsein pravo opere et perficicndis. Desideramus, inquit, vos non tantum
persevcrantia in inalo usque ad exitum vita^^ in com- circa verba, sed etiam in virtutibus convcrsaii, non
bustionem, subaudis ignis seterni erit. Quasi dice- quasi praeterita opera vestra culpantes, sed ut de
863 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PAUS 1. — COMMENT. BIBL. 804
admonentes lioc est, quales A
futuris solUciti sitis ; ''«^"lo mendax (Psal. cxv), quanto magis Dei jura-
fuistisprimum, talescupiuius et modo esse et in fu- mento credi debet, qui est veritas, et qui nec falli
turum. Et non di.xit volo, quod est auctoritatis di- potest nec mentiri, et cui insuper sine juramento
vin;e, sed quod erat paterna^ dilectionis, hoc est : credi opoitet ! Ilomines, inquit, per majorem sui
cupimus unumquemque \e:<trum eamdem er^a fra- jurant, hoc est, per Deum, qui est eorum creator.
tres semper ostendere dilectionem quam oliin lia- Juramentura quoque est fmis omnis contentionis
buistis ad completionem spei in a^ternam resurre- eorum ad confirraationem, quia per juramentum
ctionem expletio enim spei est adeptio rerum quas
: credendum est, nec debet postmodum querela fieri
nos consecuturos speramus. Vcros imilaturcs it- juraraento completo, sedfmiscontentionisdebetesse
nnn, subaudis cupimus vos esse, qiii (idc ct paticn- juramentura sub confirraatione.
tia Itarcilitahunt prumissiones. Ilortatur iterum eos In quo^ subaudis juraniento, vel propterea quia
ut fide non ficta et patientia perfecta exspectent pro- confirmatio rei juramentura est, volens Deus oslen-
missiones Dei. et haMeditatem quam sanctis suis dcrcabunddntius immobilitalem consilii sui hieredi-
proraisit. Quod dupliciter accipi potest, scilicet ut bus potlicHationis, id est patribus sive promissionis
referatur ad patriarchas et sanctos Veteris Testa- haeredibus, interposuit jusjurandum ut per du;isres
^

menti, qui multas promissiones acceperunt deChri-B immobiles, quibus irapossibile est Deum mentiri,
sto, etdeha^reditateterrae rej)romissionis : qui fideni f('rtissimum solatium habeamus, id est fn-raiter illi

habentes perfectam, quacrediderunt Deum implere cvedamm^qv i confugimus credendo ad tenendampro-

posse quae promisit, et patientiam solidissiraam, positam spem, hoc est ad accipiendara proraissara
qua non in se, sed in filiis suis promissiones exspe- remissionem vel remunerationem. Duas res imrao-
ctaverunt implendas, meruerunt amici Dei esse, et biles hic debemus accipere proraissionem Dei de
in filiis suis easdem promissiones haereditare. Potest Christo,quadixit : Jn semine tuo benediceniur omnes
et ad apostolos aliosque sanctos referri, qui per gentes, et jusjurandum quod dixit* Permemet-
illius

fidem et patientiam meruerunt consequi, et haere- ipsum juravi tibi. Promissio enim illius est irnmo-
ditare proraissiones aternce benedirtionis a Doraino quia non potuit rautari, et juramentum illius
bilis,

sibiomnibusque fidelibus promissas. veridicum est. Quidam enim unam rera iraracbilem
Abrahx namque promittens Deus, quoniam nemi- intelligi volunt promissionem et juramentum iliius:

nem habuit majorem pcr quem juraret., juravit per alteram autem completionem ipsius rei. Pr(q)osi-

semetipsum,dicens : Msi tibi^ tam vero spem, dicit veritatera rerum gestarum,
benedicens benedicam
et multiplicans multipHcaho Ut firmius corrobo- promissionem videlicet patriae coelestis, ad quam
te.

raret ea quae superius dixerat de sanctis quod haere- G percipiendam confugimus per fidem
ditabunt promissiones Dei fide et patientia, idcirco Quam spem sicui anchora^ahabemus animsbtutam
utitur exemplis. Sed mira est sapientia ejus Ali- ac firmam. Sicut anchora projecta a navi non per-
:

quando enira laudibus extollendo bhmditureis, aii- mittit eam circumferrineque periclitari, licet venti
quando terroribus terret. Nam in superioribus ter- comraoveant eam, sed jactata firraiter tenet navem
ret eos, ne infideles essent, etminus creduli promis- inter procellas et fluctus, ita fides spe futui orum
sionibus Dei, nunc autem exempUs hortatur ad pa- bonorum roborata, firmat mentem nostrara inter
tientiara et fidera ut indubitanter credant, non so- prospera hujus sKculi etadversa, etintroducitnos in
lum Deo dicente, verum etiam jurante per seraet- speciem rerura,quam. raodo fideet spetenemus.Ideo-
ipsum. Si promittente Deo iniquum est non cre- que additApostolus dicens Et incedenlem usque ad :

dere, quam impium est Deojui-ante fidera non ac- interiora vclaminis. Interioravelaminis vocat secreta
commodarel autem DeusPater Abrahae per
Juravit regni ca?lorura et gaudia patriae coelestis. Velura
semetipsum, quia neminem habuit majorem per enira quod erat ante sancta sanctorura. significat

quem Nisibenedicens benedicamte,^^ co^\\xm: quse vero erant intra velum, secreta sunt
juraret, dicens :

etc. Repetitio verbi confirmatio est rei. Nisi in hoc regni ccelorura. Spes autem inteiiora velaminis pe"
loco affirmative ponitur pro certe sive pro quia, et netrat, dum per mentiscontempiationemfutuiabona
est sensus Certe semper benedicam
: te in filiis tuis conspicit, dum coelestia praeraia absque ulla dubita-
semperque rnultiplicabo te. tione creditsibi provenire,sperat,araat, operibusque
Et sic longaniniiter ferens adeptus cst repromissio- spem
ostendit quod credat et quid speret. Si hanc
nem., hoc est diu per patientiarn credendo sustinens non habuerimus, utique submergemur, non tantum
consecutus est promissionem in filiis suis de terra in spiritalibus,verumetiam in carnalibus, sicutsub-
repromissionis, quam ei promisit, dicens : Tcrram mergetur navis non habens jactatam anchoram.
hanc tibi dabo ct fdiis tuis (Gen. xni), et insuper pro- Sed si voci IVopheta? obaudierimus dicenti Jacla :

missionera de Christo, de quo ait : In semine tuo super Dominum curam tuam, et ipse te cnutrietfPsal.

benedicentur omnes gentes (Gen. xxii). Sequitur : Liv), tunc nostra spes fixa in interiora velaminis
Uomines enim per majorem sui iurnnl et omnis : nullainfidelitate mergi poterit. Sequitur :

controversiec corum finis ad confirmationem cstjura- Ubi priccursor pro nobis introicit Jesus.pontifcx fa-
mentum. Quasi diceret Si hominibus in futurum
: ctus,etconstitutusa Deo Patre in^ternumsecundum
creditur, de quibus per Prophetarn dicitur, Omnis ordine m Melchisedech. IJt firmioremnobisspem adde-
865 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EPIST. AD HEBR. 866

ret, ideo hoc de Christo subjunxit.Proecursor f.i^t?:ii ADan. non in via reversionis habuit Jerusalem, sed

dicitur a prseeundo et prsecurrendo, et est alicujus potius Salem oppidum supra memoratum. Prunum
prsecursor, sicut Joannes Christi. Considerandutn qvidem qui interprelatnr rex justitix^ dcindc rex
autem, quia non dicit simpliciter, introivit Jesus in Salem quod est rex pacis, sine patre^ sine matre,
inferiora velaminis, sed cum additamento, dicens : sine genealofjia, neque initium dierum, neque fi-

Ubi praecursor pro nobis introivit. voluti absque ncm habens rit;c. Sicpe beatus Apostoius Melchi-
dubio nos oporteat prosequi prsecursorem nostrum. sedoch in ty[)uni Domini salvatoris introducit.
Pra^cursorem vero ot consequentes, in eadem via Quamvis enim pene omnes sancti et patriarchce

esse convenit. Christus itaque resurgens a mortuis, et proi)heta3 prioi'is temporis, in aliqua re (iguram
pra^cucurrit nos ad altitudinem ccelorum, factusque Christi expresserint, tamen Melchisedech specia-
est nobis praecursor, aperiendo nobis coelum, et lius, qui non fuit de genere Juda^orum, in typo
gaudia patrioe coelestis reddendo. Si ergo volurnus prcccessit sacerdotium Filii Dei, de quo Deus Pater
sul)sequi pnccursorem nostrum, debemus sicut ille, dicit in Psahno : Tu es sacerdos in xternum secun-
etipsi ambulare.Hocautemadnaturamhumanitatis dum ordinem, Melchisedech (Psal. cix). Ordinem au-

Filii Dei refertur, in qua semetipsum obtulit Deo tem ejus multis modis interpretari possumus, sicut
Pati-i in ara crucis sacrificium salutis nostrse. Quare ^^ jam su{)radictum cst, scilicet quod solus rexfueritet
Christus secundum ordinem Melchisedech dicatur sacerdos. et ante circumcisionem functus sacerdotio
existere sacerdos, satis aperto.ut reor, paulo supe- ut non gentes a Judaeis, sed Judaei a gentibus sacer-
rius ostensum est. Sed quod dixit introissc illum in dotium acciperent, neque unctus oloo visibili, ut
interiora velaminis, more pontificum Juda^orum lo- mosaica pra^cepta constituunt, sed oleo exsultationis
quitur, qui semel in anno ingrediebantur intra velum fideiquft puritate, neque carnis et sanguinis victimas

in Sancta sanctorum oraturi in templo pro populo, immolaverit, sed pane et vino simplici puroque sa-
sic et Christus secreta regni coelorum penetrans, orat crificio Christi dedicaverit sacerdotium, sed primum
assidue pro salute fidelium suoium. (ut apostolus dicit) in hoc assimilatur Filio Dei, quia
CAPUT VII. interpretatur rex justitiae : Melchon etenim sive
enim Melchisedech rex Salem, sacerdos Dei
llic Melchi regem sonat; Sedech vero, justus sive justitia.
summi, subaudis fuit, qui obviavit Abrahw rcgresso Et quis est verus rex justitiac, nisi Christus, qui

a csede regum, et benedixit ei, cui et decimas omnium dicit in Psahno Ego autem constitutus sum rex ab eo
:

divisit Abraham.Tvadunt ipsum Sem primo- {Psal.

Hebraei II). Ipse enim juste et recte regit et gubernat

gonitum Noe, filium qui eo tempore quo natus est electossuosjustitiaeamatorcseffectos, deindeautem
Abraham, habueritannos aetatis ducentos nonaginta C assimilatur Fiiio Dei, per hoc quod dicitur rex pa-
duos, eoque tempore quo mortuus est Abraham, cis, quod pertinet ad Christum. Salem interpretatur

habuerit annos quingentos sexaginta quinque, et ita pax, Christus igitur' nos justificat, qui est rex justi-
supervixerit Abraham annis triginta quinque. tiae, et ipse pacificat omnia quae in coelis et qua? in

Qiiibus expletis, facti sunt omnes dies vitae suae terra sunt, qui nascendo et moriendo et resurgendo
soxcenti anni. Nec esse mirum, si AbraheG obviam atque ascendendo pacem attulit mundo, qui secun-
proccsserit, eique panem et vinum obtulerit, quod dum Divinitatem sine initio et sine fine rex est
abnepoti suo jure paternitatis debebat, et benedi- fcterno Patri coaeternus, quamvis ex temporali matre
xorit ei, decimasque praedae atque victoriae ab eo temporalis esset. Sicut enim istius Melchisedech non
accepeiit, sicut sacerdos summi Dei excelsi non fal- legimus initium vel finem in Scriptura sacra, sic non
surum deorum et idolorum, qui fuit etiam rex Salem. novimus Filii Dei initium vel finem, quia non habet
Salem autem (sicut beatus Hieronymus dicit) non aliquid horum in natura Deitatis, et in hoc est simi-
estputanda Jerusalem.ut Josephus historiographus, litudo, quodnec illius, necistius initium legitur vel
iiostrorumque arbitrantur plurimi, sed juxta oppi- finis illius quidem, quia non est scriptum, istius
:

(ium est Scythopolim quae usque hodie appellatur autem, quia omnino non est. Neque enim sub quo
Talem sive Salim, de quo (teste beato Hieronymo) D natus est Melchisedech logitur, neque quando mor-
iti Evangelio legitur Erat autem Joannes baptizans tuus est narratur, sed subito introducitur, sicut et
:

in /Ennon,juxta Salim, quia aqux multie erant ibi Helias.Nccomnino credendutn est quod Melchisedech
(Joan. iii). Idcirco autem fit ista varietasnominum, sine patre, aut sine matre esset, cutn Christus quo-
quia Hebrxi multis in locis per consonantes solum- que secundum utramque naturam, et patrem habue-
modo scribunt, subtractis vocalibus, atque ita secun- rit et matrem, sed propterea hoc dicitur deillo, quia

dum arbitrium legentis pronuntiatur, non uno sem- subito introducitur in divina Scriptura, sicut dixi-
I)er eodemque modo. Ostenditur autem in eodem mus, et genealogia illius non commemoratur. De
oppido palatium Melchisedech, ex magnitudine rui- quo etiatn dicitur quod assimilatus Fitio Dei, in his
narum ostendens veteris operis excellentiam,ad quam omnibus superioribus dictis, manet sacerdos in xter-
civitatem sive oppidum legitur etiam Jacob descen- num, non in se, sed in Christo. Nam Melchisedech
disse, qui fuit in terra Chanaan regionis Sichcm [Gen. mortuus est, sed figura ejixs «ternaliter in Christo
x.\ix;. Considerandum quoque, quod Abraham de manet. Similitudo autem hic non pro aequalitate
caede hostium revertens, quos persecutus est usque ponitur, sed pro figura.
867 HAYMONIS H.SXBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 868
Jntuemini autefn quanlus sit hic^cui drcimas liedit Aquam a meliore benedictionem percepit. Proinde
ik prxcipuis Abra/uim patriarcha, Convertit serino- major ac mehor est t^pus Christi, quam illius qui
nem ad eos qui gloriantur se filiosesseAbrahce
siiuni promissiones de Christo habebat.
et nobilitiUe ngeneris ab illoducere se jactaiit.Unde Et hic quidc))i moricntcs homincs dcci)nas acci-
in Evangelio Domino eum pneponere conabantur, piunt, ibi aulon co)itestatur, qui vivit. Hic, inquit,
cum dicerent :yunquid tu ))iajor es Patre nosl)'u hoc est in pra^senti sasculo vel in templo quod adhuc
Abralunn ? {Joan. iv.) Ut ergo illoruni confunderet stabat, morientes homines, lilii videlicet Levi, qui
superbiam, Apostolus dixit : Intuemini et attendite mortales ac moribundi sunt, deciraas accipiunt. ibi
diligenter quantus fuerit hic Melchisedech sacerdos autem, id est in alia vita, vel loco ubi dicitur de
Dei summi, cui decimas dedit Abraham patriarcha Clnusto : Tu es saco^dos i)i setcrnum^ contestatur
do pnecipuis, id est de meliorihus spoUis. Quibus Deus Pater cum juramento, quia vivit Christus.
verbis vult ostendere, ftiajoris dignitatis et honoris Unde dicit Psahnista : Juravit Doniinus et )ion poc-

fuisse Melchisedech quam Abraham,ac per hoc ma- nitebit euni^ tu cs sacerdos in 3ete)iiu))i secundum
jus et sanctius fore sacerdotium Christi quam Judico- ordinon Mclchiscdech {Psal. crx).
rum, quasi diceret Quem vos excellentiorem om-
: Et ut ila dictuDi sit, per Abraham ct Levi qui deci-
nibus hominibus aestimatis, hic decimas obtulit x^ mas accepit, in tiliis suis, vel accepit hactenus a
Melchisedech, qui in figura Christi praecessit. fratribus suis, deciinatus est a Melchisedech, adhuc
Ei quidcm dc filiis Ltvi saco^dotium accipientcs, eniui in lu)nbis, hoc est propagine serainis, patris
mandatumhabcntdcci))iassumc}rapopulosecu)iduin o^at Levi quaiido obviavit ci Melchisedcch. Quomodo
kgcm, idcst, a fratribus suis^ quanquam et ipsi cxie- dicit Levi decimatum a Melchisedech, cum nondum
rint de tufnhis Abi^aliic. Tanta est, inquit, excellentia natus esset, praesertim cura et filius fuit naturalis
sacerdotii, ut etiam ipsi qui ermdem habuerant pro- Jacob ? Utique non est in se decimatus, sed ia
genitorem, et ab uno patre descenderant : proptcr Abraham, de cujus progenie descendit, Quando
exadlentiae meritum quo meliores erant fratribus enim Abraham decimas obtulit Melchisedech, in illo
suis, utp<?te Aaron, qui inter vivos et mortuos stans, omnes fihi ejus dederunt quapropter dicit Apo- :

iram Domini placavit, sacerdotii dignitatem adipisci stolus, quia Levi qui decimas accepit in filiis suis a
mererentur, ac propterea nisi Mekhisedech majoris fratiibus suis, decimatus est per Abrahara sive in
dignitatis esset quam Abrahara, nequaquam Abra- Abrahara. Quibus verbis declaratur, quia nisi sa-
hara alienigenae decimas dedisset, sicut Aaron ma- cerdotium Melchisedech qui in figura sacerdotii
joris meriti fuit quarn fratres illius reliquarum tri- Christi praecessit,
raajoris dignitatis esset, nequa-
buum. Dicit crgo, et quidem de filiis Levi acci- ^ quam Abrahara omncsque filii ejus ab illo decimati
pientes sacerdotium, sicut accepit Aaron et filii ejus, essent. Dum enim sacerdotiura a sacerdotio decima-
mandatum et praeceptum habent secundura legem tur, raajoris dignitatis unura altero ostenditur.
suraere decimas a populo, quasi meliores i]lis. et Si crgo coiisu))imatio per sacerdotiu))i Leviticum
hoc a fi'atribus suis, cum unum eumdemque habuis- erat [populus oiim sub ipso legem accepit), quid ad-
sent progenitorem, juxta quod Apostolus manifestat, huc )iecessarium fuit secu)idu))i o)'dino)i Melchisedcch
dicens : Quanquam et ipsi fratres Levi exierint de aliuin exsurgere sacei^dotem et ?ion secundiDn ordiiion
lumbis Abrahte. Aaron enim sacoYlotio, iiecesse est ut
dici? Tra)islato

Cujus auion goieratio., id est Melchisedecb, }iO)i ct Hinc incipit jam plenius dif-
Jcgis t)'anslatio fiat.

annumeralur in eis., id est in filiis Levi, deci)nas ferentias Novi Testamenti ostendere dicens, si con-
snmpsit ab Abraha))i^ et hunc, id est Abraham, qui summatio, id est perfectio vitae atque justificationis,
Imbebat repromissioixes de Filio Dei, henedixit ille per sacerdotium Leviticum fuit, quid necesse fuit
Melchisedech. Hic ostendit incircumcisum sarerdo- alium exsurgere sacerdotem secundum ordinera
tera, circumciso sacerdote multo esse sublimiorem. Melchisedech? Xam quia Aaron primum post legem
Quomodo ergo hoc ostenditur? Utique, quia ipse datam sacerdotera fuisse de tribu Levi, nuUi dubium
Levi ex quo sacerdotale genus ortum est, decimatus est, ideo sacerdotiura quo functus est Leviticura

est a Melchisedech in lumbis progenitoris sui, jam- nominavit sacerdotiura, vel certe, qui ipse Levi in
que erat Abraham circumcisus, jamque promissio- filiis suis junctus est ipso sacerdotio. Nam abnepo-
nem a Deo accepeiat quod in semine ejus benedi- tes illius susceperunt illud, Moyses sciJicet et Aaron,
centur omnesgentes, quando benedictus est a Mel- cum reliquis fratribus suis ex eadem tribu. Nam
chisedech sacerdote incircumciso, dans ei decimas Levi genuit Caath, Gaath vero Amrara, Amram
totius praidse. Benedicens autem eum Melcliisedech, autem genuit Moysen et Aarcn. Ideoque dicit po-
dixit {Gen. xiv) : Benedictus Abraham Deo excelso, pulum sub ipso sacerdotio legem accepisse, quia
quo protegente, hostes in manu e,ius prostrati sunt, Moyses et Aaron principes erant illis temporibus
et alia quiesequuntur in eodem loco. in populo qui ipsam legem administraverunt de
;

Sinc ulla oiim coidradiclione quod ntinys est a)ne- tribu sacerdotali exeuntes. Ergo sacerdotio Levitico
liore benedicitur. Quasi diceret : Omnibus luce cla- multo melior est ordo sacerdotii Melchisedech, qui
rius videtur, quod rainor a majore benedicitur, typum gerebat sacerdotis nostri nequaquam enim :

Unde Abrahara quasi rainor a Melcbisedech tan- dixisset secundum ordinem Melchisedecli, si illud
869 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD IIEBR. 870

sacerdotium Aaron melius esset, sub quo populus A bus, in discretione ciborum, dierum ac temporum,
Judteorura legem accepit.Siautem sacerdotium legis dicens Mane cxtra castra,lava corpus tuum offer : :

translatum est ad Christum secundum ordinem lioc vel illud, abstine ab his cibis, observa ista tem-
Melcbisedech, necesse est ut ct legisti-anshitio fiat, pora, caiteraque liis similia, quie omnia n;orte fi-
hoc est, a lege Moysi necesse est transire ad legem nienda erant ; Christi autem sacerdotium spiritale
Evangelii. Xeque enim potest sacerdos sine iege et secundum virtutem
est, et vitic insolubilis, id est

sine Testamento essc et sine praeccptis.Summis nisi- secundum potentiam vitae indeficientis, qutc nullo
bus iaijorabat Apostoius ut a lege Moysi faceret interveniente moi-tis raetu solvi poterit.Habet enina
eos transire ad legem Evangelii, a carnalibus ad Cliristus in se vitam insolubiiem, quia quamvis ad
spiritualia. tempus mortuus esset in carne,tamen vivit ina^ter-
Inquo enim hxc dicunlur, dc alia tribu est.de num divinitate, et insuper hunjanitate: postquam
qua nullus allari prsesto fuit. Manifestum est enim victor a mortuis resurrexit, unde Deus Pater con-
quod cx Judas ortus sit Dominus nostcr^ in qua tribu testatur jurando,quia vivit,dicens per Psalmistara:
?iihil de sacerdotibus Mot/scs loculus cst.ln quo enim Tu es sacerdos in a^ternum.
ait, hacc dicuntur, id est, de quo hic dicuntur,quod lieprobatio quidcm fit pnecedentis mandati,hoc est
est sacerdos in ajternum, Dominum significans Sal- ]^ legis Moyai proptcr iiifirmilatemcpis et inutHitaiem.
vatorem, de aliatribuest, quam sacerdotali, deiila iniirmitatem utique in lioc habebat lex quia ope- :

videlicet de qua nullus altari proesto fuit, hoc est, rantes non valebat adjuvare, inutilitatem vero in
de tribu Juda. Non enim ordine tantummodo,neque hoc, quia nerainiregnum co^lorura valebataperire.
Testaraento vel praeceptis, rautatum est, sed etiara Unde sequitur Nihil enim od perfcclum adduxit
:

tribu. Et quoraodo translatum est sacerdotiuni de lex.Qm& enim,nihil profuit lex? profuit quidem ali-
tribu in tribum^de sacerdotali videlicet ad ngalem, quid corpora niundando, peccata levia relaxando ;

ut eadem ipsa sit etregalis et sacerdotalis in Chri- sed nihil ad hoc profuit, ut perfectos facere potuis-
sto, qui est rex et sacerdos? Intuere raysterium. set servientes in ea, quoniara graviora peccatanon
Primo fuit regale sacerdotium in Melchisedech, se- tollebat,nec januam regni ca^estis alicui aperiebat.
cundura consequentiam hujus sermonis.secundo au- Quapropter reprobata est, ut gratiae daretur locus,
tem fuit sacerdotiura soluramodo sacerdotale in in qua perfectio constat utilis quidem fuit fidem ;

Aaron, tertio autera fuit iterumregale sacerdotium 1 abentibus in Christo,nonillis quitotam s[>em suam
in Christo, sicut et primo. Unde et Ecclesia modo in ejus carnalibus observationibus ponebant. Jn-
regale sacerdotium habet, dicente Petro : VosenimQ, troductio vcro melioris spei., subaudis est modo in
genus clectum^rcgalesacerdotium (/ Petr. ii Mattk.
; gratia, per quam spem proximam.us ad Deum. Ha-
xxviii). Tribus ergo Juda ex qua Dorainus ortus est buit quideni lex spera.sed non talem qualem gratia
per virginem Mariara, cuin seraper regia esset, et prcestitit. Sperabant enira beneplacentes legemqu^
nunquam sacerdotalis, in Chri^to fuit utrumque et custodientes possidere terram et juxta illud : Si vo-
regalis et sacerdotalis, translato ex toto sacerdotio lueritis bona terra; comedetis.nihilque Krumnosura
a tribu Levi, qua^ antea sacerdotalis erat. patri prospere vivere, sicut dictura est: Qui fecerit
Et amplius adhuc manifestum secundum
cst., si ea vivet. Hic autera speraraus : quia placentes et
ordinera Melchiscdecli cxsurget alius sacerdos qiii non Evangelica pnecepta custodientes, non terrarapos-
secundum legem mandati carnalis factus est, sed se^ sidebimus, sed coelum insuper etiani quod coelo ;

cundum virtutem vitec insoluhilis, Contesiatur enim multo melius est, speramus proximi Deoconsistere,
Deus Pater loquensad Filium quoniam tu es sacer- ad ipsum paternum solium pervenire et ministrare
dos in scternum secundum ordinem Mclchiscdeck. ei cum sanctis angelis, juxta quod Salvator ait in
Defectus dictionis isto in loco habetur satis neces- Evangelio : Fulgcbunt Justi sicut sol in regno Pa-
sarius, quapropter nunc dicatur ita Et amplius ad- : tris sui, eruntque sicut angeli Deiin coslo {Matth.
huc manifestum est, subaudis, destructum esse sa- rvXiii, 43). Hoc vero sacerdotium, per quod hgncglo-
cerdotium legis, per hoc quod Christus non secun- riam possessuri suraus, non est sine jurejnrando,
dum ordinem Aaron dicitur sacerdos esse in xtcr- ut firraam Dei promissionem credamus. Unde Apo-
num, secundum ordinem Malchisedech qua-
sed ;
stolus .subdit E^i quantum est. subaudis firraum,
:

propter hoc quia de tribu Levi non fuit.Quod enim

: istud sacerdotium Christi de quo loquiraur, utique
dicit,si secundum ordinem Melchisedech exsurgeret raultum est, quia non sine jurejurando firmatum
alius sacerdos, non dubitative loquitur, sed affir- est. Alii (juidem sine jurejurando facti sunt sacer-
mative, quasi dii:eret: Amplius adhuc per hoc de- rfo/(?5 ut Aaron filiique ejus, quibus Deus nonjura-
monstratur destructum esse sacerdotium legis.quia vit quod essent sacerdotes in aeternum secundum
secundura ordinera .Melchisedech surrexit Christus ordinera legis, hicautem, id est Christus cwn jure-
alius sacerdos, qui non secundura carnalis mandati jurando sacerdos factus est per eum, hoc est per
legem factus est sacerdos sicut Aaron. Legera car- Deura patrem qui dixitad illum Juravit Dominus et :

naUs raandati vocat, quia ex raaxiraa parte carnalis non pcBniiebit eum.,\A est non rautabit juraraentum
erat,carnaliaproecipiens : in circumcisione, in mun- suum, quoniam tu es sacerdos in xternum secundum
datione corporis, in hostiis et oblationibus carnali- ordinem Melchisedech In tantum melioris Testa^ .
 :: .

87t HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I — COMMEXT. BIBL. 87-2

mtnti sponsor sive promissor factus est Jesus, sci- A peccato natus. et sine peccato ab hoc mundo trans-
licet in quantum cum jurejurando Dei Patris suum ivit,quoniam pcccatum non fecit, nec dohts inventus
sacerdotium tenet.In quantum sacerdotium Christi. cst in ore cjus. Factus autem cst excclsior ca^Iis,

quod juramento Dei est sancitum, sua dignitate quando quadragesima die admirandae suai resurre-
praecellit sacerdotium legis veteris, in tantum prae- ctionis super omnes coelos. et super omnes ordines

cellit etiam gratia Evangelii legem Movsi. ccelestium spirituum elevatus est ad concessuni pa-
Et alit (juidcm plures facti .sunl saccrdotesjdcirco ternie majestatis, ubi sedet nunc in plenitudine ho-
quodmorteproiiiberenturperman^rc.hicauteiy^/idest noris et glorice. Potest et ita intelligi quod dicit

Christus cui Pater dixitcum jurejurando. Tu es sa- Talis dccebat ut nobis esset pontifex, quasi diceret

cerdos in ccternum.eo quod mancat in .r/c/vn/m.vrm- Judcei vekit servi per timorem legis Deo servientes,
piternum habet sacerdotium. Duas ponit hic dilTe- legales pontificeshabuerunt,sibi conservos mortales

rentias, beatus Apostolus. quia sacerdos noster non ac peccatGres,quiprosemetipsissimiliter indigebant

habet fmem sicut sacerdos legis, et quia cum jure- ofTerre, nos autem quibus dictum est : Jam non di-

jurando suum sacerdotium possessurus est. Quia cam vos scrvos, scd amicos mcos [Joaji. xv , et qui
enim sacerdotes legis mortales erant. plures facti filii Dei suraus serviendo illi amore filiationis,decet

sunt sacerdotes in ipsa lege, sicut Aaron et filiiout habeamus ponti/iccm immo^^talem, scgrcgatum
ejus, idcirco quod morte praeventi prohiberentur a peccatoribus.Seqmtuv. Qui 7ion habet quotidiene-
permanere insacerdotio. Mortuisenim patribus,suc- ccssitatcm,quemadmodum sacerdotcs Iegis,prius pro
cedebant filii in locuiu ipsorum; Jesusautem solus, suis delictis hostias offerrc, deinde pro populi Hoc .

quia immortalis est, sempiternum habet sacerdo- enim fecit semel seipsum offeimdo Dominus noster
tium, nec ullum habere poterit subsequentem. eo Jesus Christus. Quid fecit ? Utique obtulit sacrifi-

quod ipse maneat in aeternum. Sequitur Unde ct : ciuinnonpro suis delictis, sed pro nostris, et semel
salvarc in pcrpctuum potest accedentcs pcr semctipsiim hoc fecit non araplius, quia semel mortuuspro pecca-
adbeum, sempcrvivensad interpellandum pro nobis; tis nostris^ jam non moritur, mors illi ultra non

unde, inquit. quia Christus in a?ternum manet. et dominabilur {Rom. vi, 9i. Magnitudinem sacrificii
sempiternumhabet sacerdotium. semper interpellat Christi hic ostendit. quod semel oblatura, tantura
pro nobis semperque potest salvare.Quia vero qui- praevaluit, quantura orania sacrilicia legalia non va-

dam codices habent, accedens per seraetipsum ad luerunt. Ununi enira fuit.et semel oblatura,et suffi-
Deum, quidam vero plurali nuraero accedentes, cit in sempiiernum ad tollenda omnia peccata cre-
utrumque recipi potcst. Christus ergo pontifex no- dentium. Pontificem autera Judaeorura peccatores
ster, non per aliura pontificem raajorera se accedit
C erant, et ideo necesse habebant pro suis delictis
ad Deura Patrem, sed per seraetipsura, ideoque po- illa horainem justi-
hostias offerre,et ideo sacrificia
test salvare in sc credentes. Potest et ita intelligi non poterant. quia inconveniens erat, ut pro
ficai'e

quod dicit, salvare in perpetuura potest accedentes horaine rationali irrationale animal offerretur.Quae-
per semetipsum ad Deum Xos qui puri horaines rebatur pontifex sinepeccato, et hostia rationabilis,
smraus, per illuin accedirnus ad Doura Patrera, quia nec inveniebatur : inventus est autem unus sine
Mediator noster existens assistit vultui Dei pro no- peccato Deus et homo.etobtulit seipsumrationabile
bis. dirigens per illuni preces nostras ad Deura Pa- sacrificium pro salute hominis rationalis. Lexenim
trera. Unde et sacerdotes Ecclesiae altari assisten- homines constituil saccrdutes infirmitatemhabentes
tes dicunt : Suscipe. Doraine, sancte Pater, preces Dicitenim Dominus ad Moysen in lege Unges :

populi tui per Dorainum nostrum Jesura Christum Aaron et filios ejus mihi in sacerdotes {Exod. xxx,
Filium tuum. Et qu\2i semper vivit, semper interpel- 30) ; sed quia illi infirraitatem,hoc cst, peccata ha-
lans pro nobis. Alii vero pontifices qui non sem- bebant quibus infirraabatur illorura anima, necesse
per erunt. non semper interpellant ; interpellat au- habebant ut pro populi, ita etiam pro suis delictis
tem pro nobisper hoc quod naturam assumpsit hu- ^. hostias ofTerrent. Iste autera tam potens est,utnon
manara.quara assidue ostendit vultui Dei pronobis, indigeret pro se offerre, sed insuper serael oblato
ut misereatursecundum utraraquesubstantiam.ra- suae carnis sacrificio,oranium saluti sufficeret. 5cr;?io
lisenim dicebat ut nobisesset pontifex sanctus^ inno- autcm jurisjura)idi,qui post legcm est.Filium in ^ter-
cens, impoUulus,segregatus n peccatoribus, et excel- fium perfectum, subaudis ostendit, sive perfectum
sior ccelis factus. Xon eramus digni.necpromereba- constituit sacerdotem non infirraitate gravatura,si-
mur talera habere pontificem.sed necesse erat nobis cutlex constituit suos. Post legera factus est serrao
ut talem haberemus pontificem.qui esset sanctusin Dei Patris ad David de Christo cura jurejurando
intenori homine innocens manibus.impollutus cor- ubi dicitur : Juravit Dorainus et non poenitebit eum,
omni pec-
pore, segregatus a peccatoribus,id est ab etc, ponit hic amplius Filii nomen ad distinctionem
cato iramunis et a conversatione peccatorum sepa- servorura qui fuerunt in lege,qui servi infirinifue-
ratus In hoc enim fuit separatus a peccatoribus, runt. sive quia peccatores, sive quia mortaleserant,
quia alii homines cum peccato concipiuntur et na- Filiura vero perfectum ostendit quia semper vivit,
scuntur, atque ab hoc sfeculo cum peccato trans- et semper sine peccato est.
eunt, hic autem sine peccato est conceptus, sine
873 EXPOSmO L\ EPP. S. PAULI. — IX EPIST. AD UEBR. 87 i

CAPUT VII L A quia carie et vetustate consuinptuni est, nec semper

Capitulum autem super ea quce dicuntur, hoc est, durare potuit,ideoque tabernacuhim verum coelum
repetitio super ea quK dicuntur de Christo.Quo di- vocat, quoniam in {cterniim stabit, nullaque vetu-
cto significat aliquid suinmum etinagnum etquasi stateconsumetui-. Potest et ultiori sensu intelligi,ut
per recapitulationem jujecedentis disputationis ad tabernaculum v(*runi acciiiiantui- aniiua; justorum,
rem ipsam deducit au(litorem.ra/e??i habcmus pon- quibus ipse FiliusDeigaudia patrisDCcelestis admini-
iificein qualem subaudis sanctum
suj)crius diximus, strat,etin quil)us ii^se liabitaro liignatur, juxta quod
videlicet innocentem, impoUutuin segregatum a per prophetamdicilur: /yz/(a(y/7f/Ao in illi^cL inanibu-
peccatoribus et qualem adhuc dicturi sumus in se- labo (II Cor. vi, 1(3). Et Apostoius: In inlcriorc ho-
(|uentibus,ryia'cu/i5c^/// in dextera sedis magniiudinis mine habilare Clirisium pcr fideui incordibus vestris
in ccelis,sanctorum niinisier,(t iabernaculi veri quod (Eph. III, 17). Et Temphim Dei sanclum est, qiiod
:

Deuset non homo.^Qdem magnitudinisin

fiiit coelis estis vos (/ Cor. iii, 17). Omnis ejiim pontifex ad
of-
debemusaccipereplenitudinem paternic maje.statis, ferenda munera consiiiuitur,iin(lc necesse esi et hinc

in qua Filius Dei sedet, qua^ etiam designatur per habere aliquid quod offerat. Non enim potest e.sse

dcxteram.Nec est pueriliter accipiendum,quodDeus sacerdos nisi habeat quod offerat. Pontifices vero
Pater dexteram aut sinistram habeat, qui spiritus j^ veteres sacerdotii secundum piicceptum legis mu-
est omnia implens, ut ita scdeat Filius in dextera nera et liostias pro suiset pro populi offerebant de-
illius, sicut solet Filius sedere juxta Patrem suum Christus vero, cum in sempitorna divinitatis
lictis.

regem; sedsicut diximus, plenitudinem majestatis, suaenatura non haberet quod ofTerret, sumpsit ex
summamquegloriambeatitudinisetprosperitatisde- nobis quod pro nobis offerret, idest carnem huma-
bemus per dexteram intelligere, in qua Filius Dei nam, seipsum videlicet quem obtulit in ara crucis.
sedet.Sedere autem Filii pro habitare ponitur.Pon- Quid ergo tam aptum immolationi quamcarorationa-
tifex ergo noster qui consedit in summa gloria pa- lis pro rationaIi?Et quid tam mundum pro iinmun-

sanctorum minister est.

ternse majestatis, in cadis dis quam carnem sineullacontagioneofIerrf^?Etquo-

Quod duobus potest modis accipi veniens quippe : niam quatuorin omni sacrificio consideranda sunt:
Dominus in mundum, pcr incarnationis exhibitio- videlicet cui offerat, a quo offeratur,quod ofTeratur,

nem, ministravit sanctis ai^ostolisaliisque fidelibus, pro quibus offei-atur,ha}c etiam jjossumus hic repe-
et etiam qui adhuc futuri sunt, panem refectionis rire satis eleganter.Quia enim nulli sacrificium dc-

verbi spiritalis, et potum doctrina} evangelic?e, di- q betur nisi soli veio Deo, pontlfex noster mundam
cens Si quis sitit, veniat ad me et bibat [Joan. \u,
:
hostiam pro nobis Deo Patri obtulit, idem existens
37), et Venite adme omnes qui iaboratis et onerati
: sacerdos et sacrificium. Offert (.'tiamsacrificiumDeo
estis, et ego reficiam vos (Matih. xi, 28 Ministravit Patri acceptum per Ecclesiam suam.Dum enim nos
.

illis etiamdocumentum fidei etgratiam baptismatis, offerimus sacramenta corporis ejus, ipse olTert. Si
et insuper quod majus fuit sacramentumredemptio- crgo csset super tcrram, subaudis sacerdos terrenus
nisperpassionem suam et cognitionem mysteriorum secundum ordinem Aaron, nec esse sacerdos, secun-
in lege et prophetis,ac postea sua ascensionemini- dum ordinem Melchisedech, cum essent sacerdotes
stravit nobis aditum patriaj coelestis. Ecce quod et Levitici generis qui offcrrcnt secundum, legcm mu^
quid ministravit electis suis apparens mundo. Di- ncra,qui exemplari ct umhr.T d>:;crviu.ut ccelestiumj
catur et aliter Sanclorum ministcr erit in futurum,
: sirut rcsponsum cst Mo(jsi cuin cunsummassct ac per-
quando seraetipsum ministrabit illis ut cognoscant fecissettabcrnaculum oracuW .Sies^et terrenus pon-
eum cum Patre et Spiritu sanctO: sicuti est, sciljcet tifexsuper terram, sicut Aaron,vel aliquis secundum
cum tradiderit regnum suum Dco et Patri. Unde ejus ordinem immortalis et sine peccato, qui suis
in Evangelio de se sub persona patrisfiimilias lo- sacrificiis pc/tuisset mundare genus humanum, per-
quens dicit : Amen dico vobis eiDfectumque reddere, non esset utique sacerdos sc-
quod prwcinget se,

faciet illos discumbere,et transiens ministrabit itiis, cundum ordinem Melchisedech in seternum, quia
(Lwc. XII, 37.)Transire enim dicitur,quia electossuos satis essent qui offerrent legalia munera. Sed quia
de judicio ad regnum transire faciet, vel a contem- Aaron et filii ejus mortales ei-ant et peccatores,(jua-
platione humanitatisad cognitionem divinitatissuae. propter non poterant genus humanum perfectum
Ministrabit illis cum se et Patrem cum Spiritu san- reddere, ideo venit Christus sine peccato, qui in
cto eis monstrabit ; nam cibus et vita illorum visio aetcrnum suum sacerdotium teneret, suoque sacri-
sancta? Trinitatis erit, sicut ipse dicit ad Patrem : ficio genus humanum perfectissime mundaret, non

llac est vita seterna, ut cognoscant te cuin Spiritu talis quales fuerunt illi qui exemplari etumbra:de-
sancto, et Jesum Christum quem misisti unum ct serviunt coelestium. Exeinplar est figura et simili-
verum Deum. Tabernaculi quoque veriministerest tudo {)er quod alia ostenditur,sicut imago expressa
quod constituit sive composuit Deus et non homo, id in })ariete, exemj lar est et figura veri hominis. Sa-
est coeli quod ipse nobis admini.strat ut claritatesi- cerdotesigitur Judteoruin exemj)lari,id estfigurte et
derum illius illustremur.Tabernaculum etenimquod umbrae cadestium mysteriorum deserviebant, quia
Beseleel composuit indeserto, sive quoda Salomone omnia illa similitudines et figura^erant istorum quaj
factum est in terra repromissionis, non fuit verum in Ecclesia modo in veritate aguntur.Coelestia autera

Patrol. CXVII. 28
 875 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 876

raysteria dicit spiritalia. quod observatores suos in Aforens iterumque populi ad Deum, ita et Ghristus
veritate ad cctkstia ducunt. Nonne cceloste altare verba Dti Patris nobisretulit, itorumque nostrare-
est fides nostra, in qua olTeriinus quotidioorationes fert ad Deum. Transiens Apostolus a sacerdote et
nostras Deo ? Viiie (inquit), uuinia facilo secundioii sacrificio,tunc domum tostamentidiirorentiam facit,

exemplar quoii tibi ostcnstnn est in »yio/i/t\Quoniam dicens Navn

: si illud prius testamentum culpa vacas-
auditusnoster minus aptus esse videtnr ad discipli- set^non utique sccundi tostamenti locus inquireretur^
nam percipiendam quam visus, non enim in animo hoc est, si aliud testamentura legis peccata posset
commendamus qua}auiiimus,quomodo illa quivipso auforre ut, observatores sui inculpabiles essont, non
visu percipimus,ideo non solum auditu,verum etiam secundi tostamenti locus non inquireretur. Sed quia
visudemonstratum est Moysi a Domino in monte illud non fuit perfectorum,illo sublato, inventus est
tabernaculum quod factuiuserat cooporante Bese-
: locus aptus secundi testamenti, sicut viiupcrans
leel Undo dicit ei Vido ut omnia facias socundura
; eos, id est non approbans dignos laude, dicit per
illam similitudinem quce tibi in monte ostensa est. prophetara : Ecce dies venient^dicit I)ominvs;etcon-
Quodautemdicit,intelligendum esttam detaborna- suimnabo super domum [sj\Ul et super domun\ Juda
culi constructiono vasorumqne ojus, quam de sacri testamentujn novujn ; noji secujiduni testamejitum

ficiis et liostiis quce ibi oblaturi essent. " quoa feci cum patribuscoiiim in die qua apprehendi
Nunc autem melius sortitus est ministerium ^sacer- manum illorum ut educcrcm eos de terj^a jEgijpti -

dotii videlicet dignitatom, quanto et melioris testa- quoniani ipsi jioji permanserunt in iesiamento mco,
menti mcdiator cst^quod in meHuribus repromissio- et cgo ncglcxi cos,ait Dominus Dcus. Ecce dies Novi
nibus sancitum est^ hoc est firmatum, statutum ot Testamenti, et ultiraae saeculi aetatis venient, dicit
corroboratum : Vides. inquit, quanto meliorest ista Dorainus, et consuramabo, id est perficiara super
celobratio illa quie nunc temporis agebatur. Siqui- domum Israel et super doraum Juda Tostamentura
dem illa exemplar et figura, ista veritas est. sicut Novum.Quantum ad litteram pertinet, per domum
in Evangelio dicitur: Lex per Moysen ('ata est, gra- Israol decem tribus intolliguntur, quae separaverunt
per Jesum Christum facta esi (Joan. i,
iia et veritas se a domo David teraporibus Jeroboam: per domura
17).Nunc, hoc est, in liac novissima mundi aetate, autem Juda, duae tribus JudaetBenjamin cum tribu
tantomelius ministerium sai.-erdotii sorlitusostChri- sacerdotali, quae adhaeserunt domui David. Altiori
stus, quam fuisset illud logale, quanto et melioris ar.tem intollectu per utramque domum debemusin-
testamenti estmediator. Quanto meliora suntcoele- telligere omnes tam ex Judaeis quam ex gentibus
stia terrenis, aeterna temporibus, tanto melioris p credentes, qui Deum recte confidendo (quod inter-
testamenti dator et mediator est Jesus.et tanto me-^ pretatur Judas^i veri Israelitee sunt, hoc est, Deum
lioribus promissionibus confirmatum est istiid. Te- mente videntes.quibusDorainus perfecit atque com-
stamentum etenim Vetus terrena ac temporalia pro- plevit Novum Tostamentum,gratiara scilicet Evange-
mittebat dicens : Si volucritis et audieritisme^ bona lii. Testamentura autem Novum dicitur addifferen-
terrx romedctis [Is. i, 19). Et : Obscrva quse prseci- tiam Veteris. Ut vero altius dicamus, Vetus Testa-
pio tibi, ut sis longsevus super terra7n(Exod.\x, 12), mentum ob hoc dicitur, eo quodhominem in vetusta-
caeteraque his similia, proraittens temporaha atque te ])eccati positura, novum rcddere non valebat: at
terrena.Novum vero quod per Christum datum est, veroNovum Testamentum dictum est,eoquod vete-
promittit ac tribuit coijlostia et aeterna, vitamque rem hominem, id est peccato veteris hominis Adae
perfectam per gratiam bnptisrnatis, et fideni Dcmi- commaculatum, novum efficiat in baptismate per fi-
nicae passionis, remissionera vidclicet omnium pec- dera Doniinicae passionis,quodnon est simile Testa-
catoi"um. Dicit narnque evangelista ; PceJiitenliam mento Veteri, quod fecit cum patribus eorum: quia
agite, appropinquabit enim regnum caloru7n(Matth. illudterrena promittebat ac temporalia,et praecipie-
III, 2). Et ;Qui crediderit et baptizaius fuerit, sal- bat carnalia, istud vero ceterna et ccelestia promittit
vus erit (Marc. xvi, i6j. Et Quia crunt electi sicut
:
praecipiens spiritualia. Quod vero dicit : Iji die qua
angeli Dei in ccclo (Marc. xii, 25). Et insuper quod ^ apprehejidi manuni illorujn^ut eos ducerem de terra
majus est, quod dicitur in Evangelio Joannis- Quot- Mgypti Uer.wxi, 32), rnagnam familiaritatera suara
quot, inquit, rcccferunt cum, dcdit cis potcsialcm f- omnipotensDeusostendit,quam exhibuit illipopulo.
lios Dei fkri {Joan. xi, 12). More enim mulierum loquitur sermo divinus, quae
Ecce C[uomcdojnclioris testajnejiti mcdiator etda- apprehendere solent parvulorum raanus,et plerum-
tor estChristus,et quoraodo jJielioriLus promissioni- que ad se conducere, pleiumque etiam huc illucque
6u5confirmatura est In hoc quoque melius sacerdo- su.stentando ne labantur.ut pote firmos gressus non
tiumsortitusest,quiaillud temporalefuit. istutestae- habentes adhuc. Si omnipotens Dcus, cum ille po-
ternum; illud non poterat hominem justificare nec pulus puerilis ac parvulus esset quia neque gres- :

regnumcoelorum snis obscrvatoribusroserare; istud sus bona} operationis lialjcbat, neque fortitudinem
vero perfecte ju.-^tificat hoinimim, statimque ei re- qua seposset exsolvere a jugo opprimentium. teten-
gnum coelorum apeiit. Mcdiator autem testamenti dit manum suam ei, magnum videlicet auxiliura pie-
appellatjr Doniinus,quia sicutMorses mediator fuit oum de fornace ferrea,trahens
tatis suco.ot extraxit
inter Deum et popidum, verba Dei ad populum re- ad cognilionem suam et amplius araore eum dili
877 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IX EPIST. AD HEOR. 878

gens gratissimo, slmulque deducensperdeserti va-Apost Dominicam ascensionem Evangelium scripsit

stitatem, introduxit in terram omnibus meliorem. quomodo posset tanta de divinitate illius proferre,
Sed quia non permanserunt in te-tamento ejus, id quie ipse Dominus eis protulit m;ixime ea nocte

est non observaverunt quac pra^cepit iu testamento qua compreheiisus est ? Nos autem partim in cor-
suo, neglexit eos, hoc est dimisit eos ii-e secundum dibus, plenius membranis scriptum habe-
autem in

desideria cordis stii, juxta quod Psalmistadicit {Psal. mus ab illis ut in iilis meditando
nobis relictum
Lxxx, 13). Notandum autem quia cum dixisset ser- exerceamur. Quod autem subjungit, Non docebit
mo divinus : Perficiam testamentum novum, non unusquisque proximum suum et unusquisque fra-
secundum illud quodpepigi cum patribus eorum, ne tremsuum, dicens :CognosceDominum, nonadprae-
forte Judiei possent oblatrando dicere illud testa- sens tempus referendum est, ubi invicem docemur,
mentum destruendumesse de quo dixitad Abraham dum loqueretur
sed(sicut dicit beatus Augustinus)
Deus: In seminp tuo bencdicentur omnesgenles {Gen. propheta Jercmiasde primo Domini adventu,subito
XXVI, 4), districte manifestavit de quo loqueretur, convertit oculum mentis ad secundum, postquam

cum subintulit. dicens In diequa apprehendi ma-

:
nemodocebit proximum suum ut cognoscat Deum,
num illorum ut educerem eos de terra^Egypti. De quoniam electi positi in ejus contemplatione vide-
lege enim dixit hoc,quam quinquagesimo die egres-B bunt etcognoscent eum sicutiest. Nam in praesenti
sionis illorum de terra .Egypti, datam esse constat (sicut diximus.) docemur in invicem. Postea etiam

in monte Sinai, in qua non permanserunt patres peccatorum illorum non erit memor, quoniam om-
eorum, sed fecerunt vitulum conflatibilem in Oreb, nes exspoliati ab omni fece mortaiitatis et corru-
et adoraverunt illum. Nam illud quod pepigit cum ptionis corporis, et mutabilitate atque peccato, re-
Abraham,in Christo completum est in quo benedi- surrectionisgloriadonatifulgebunt sicut angeli Dei
centur omnes gentes- in ccelis.
Quia hoc est testamentum quod disponam domui Dicendo aute^n novum vete7^avit prius. Suraens
Israel .fScilicet credentibus, po^i dies illos^dicit Domi- Apostolus fiduciametauctoritatem ex dictis prophe-
nus^dabo leges meas in mente eorum, et in cordibus ticis, ubi dicitur : Consummabo Testamentum No-
eorum superscribam eas: et ero eisin Deum, et ipsi vum super domum Israel, ostendit verus jam liqui-

erunt mihi in populum : et no7i docebit unusquisque dius esse fmiendum. Dicendo autem, Consummabo
proximicm suum, et unusquisque fratrem. suum^ di- Novum Testamentum, ostendit in vetustatem redi-
cens Cognosce Domi7ium, quoniamomnes cognoscent
: gi, sive vetustum effici illud quod erat prius, unde

me a majore usquead minorem eorum,quia propitius subjungit Quod auteni a}%tiquatur et senescit, prope
:

ero iniquilatibuseo7'um,etpeccatorum eorum non re-

G inleritu7n est., quasi diceret Quia sermo divinus :

cordabor airiplius. Magna distantia est inter legem per hoc quod dixit Testamentum Novum futurum,
etlegem, inter scripturam et scripturam, inter do- et vetustum esse prius, datur intelligi quia, si anti-
ctores legis doctoresque Evangelii,inter litteram et quatur, et vetustum est prius testamentum, inpro-
gratiam spiritalis intelligentiae. Nam littera legis ximo est ut intereat, fmemque recipiat. Hoc vero
scripta est in tabulis lapideis, gratia autem spirita- intelligendum est non de prseceptis vitae ac morum,
lisintelligentise dataest fidelibus per Spiritum san- in quibus lex manet concordans cum EvangeIio,sed
ctum perquem charitas Dei diffusa est in cordibus de raandatis sacrificiorum carnalium, inquibusad-
fidelium. Hoc autemquod dicit,Dabo legesmeasin veniente Christo quem figurabant, finem acceptura
mente eorum, et in cordibus eorum superscribam erat lex.
eas, specialiter ad sanctos apostolos pertinet, qui
GAPUT IX.
gratiam NoviTestamentinonhabueruntscriptam in
tabulis lapideis, neque membranis, sed in mente
in Habuit quidem et prius justificationem culturse et
et in cordibus suis divinitus exaratam habuerunt. sanctimi s&^culare.Vnus quidemtestamentum habuit
Primurn quidem ante Dominicampassionem quando, justificationesculturae, quiaperdivinum cultum ju-
sicut Matthaeus narrat, ascendit in montem, ibiqueD stificabanturhomines alevioribus culpis habuit et :

cura illis illura prolixum sermonem habuit, ubiin- sanctum saeculare, in quo saeculi homines, hoc est
stitutio totius perfectse vitae continetur. Secundo gentiles ad judaismum transeuntes recipiebat.Pate-
vero post resurrectionem suam quando, sicut Lucas bat enim non solum Judaeis, sed etiam gentilibus.
testatur, ape^^uit illis sensum ut i7itelligerento7nnia Sanctum ergo saeculare vocat locum atriorum, ubi
qucBScripta era7iti7\ lege Moysi et p7^ophetis etpsalmis gentilesstabant adadorandum post Judaeos. Taber^
de ipso [Luc. xxiv, 45): deinde vero decimo die as- naculinn e^iiiyi factu7n est primu7n,i7i quo candelabra
censionis suae, adveniente Spiritu sancto in linguis et me7isa subaudis mensa vel propositio panum,
quse.,

igneis super eos, revelavit eis ut cognoscerent quid- dicitur sancta. Non de illo tabernaculo disputaturus
quid mortalibus de Deo sciendum erat. Quomodo est hicApostolus, quodlMoyses fecit in eremo. Ubi
enim possent evangelistae tanta miracula et verba tantummodo unura candelabrum fuit, sed de templo
coelestia post ejus ascensionem scribere, nisi ea in quodpostea Salomon aedificavit in Hierusaiem, ubi
tabulis cordis divinitus exarata haberent? et prae- fuerunt plura candelabra. Undequod dicitprimum,
cipue beatus Joannes, qui sexagesirao quinto anno non estreferendum ad tempus, sedpotius ad locum,
 879 IJAY.MOMS IIALlJtlfSTAT. EIMSC. UlM\ PARS i COMMluNT. 131BL. 8^0
Dividit <enhnilliul tem|>luni Salonionis l-.eatus Apo- A siiiictoruiii oratiuus pro po}iulo,et Dominus noster ,

stolus induo tahernacula ot primuni (juidem ta- {ontifex eum b;an^uine pasjjionis sua?, eadem pas-
:

bernaculum appellat illam partem templi ubi erant sioneperaota,reserato ca^lo, Sancta sanctorum pe-
candelabra et mensa, super quam ponebantur duo- netravit.ubiassidueDeum patrem exorat pronobis.
decimpanes calidi. sex bine, et sex indi», et super In Saiictasanctorum erat thuribulum, quia Christus
panes dua? patina} aureae, pler.a; thure : iina hinc, et in secietis patriie ccelostis consistit per quem ora-
altareinde.eratquesibiasabl-.atousqueadsabbatum, tiones nosti-as ad Deum Patrem
dirigimus. Arcate-
aureum, ubi offerebalur incensum
et erat ibi altare stamenti circuuJecta ex omni parte auro, caro est
thymiamatis mane et vespere. cum qua parte tem- Domini noslri Salvatoris, qui auctor est utriusque
pli coraprehendit altare holocaustorum. quod erat testamenti, et qui interius plenus erat Divinitate,
sub divo ante fores templum Domini, in quod ta- et exterius refulgebat virtute miraculorum verbo-
bernaculumliciteingrediebanturquotidiesaceidotes rumque ca?lestium. In auro enim solet claritas ser-
etreliqui ministri; secunilum autem tabei nacuUim monis designari, sicut Sapientia dicit
Concupisce :

TultintelligiSanctasanr.torum. illam videlicet par- sapientiam sicut aurum. Urna aurea habens man-
tem templiquae dividebatur pariete viginti cubilo- na, Christus est, in quo manna Divinitatis est, qui
rum et velo, quod pendebat ar.te parietem ubi in- I^dixit : £^0 ^j^?? panis qui de ccclo descendi
viviis

trinsecus eratarca Moysi. continens in se tabulas Uoan. vi, \\). Yirga Aaron qua^ fronduerat, sacer-
legis eturnam auream. in qua eiat manna, virga dotii dignitas e.st, qua} semper floret in Christo,
quoque Aaron quie fronduerat. IpssA autem arca sive potentia imperialis. Duie tabulai testamenti in
plano schemate erat facta, ideoque super ipsam arca duo sunt testamenta consistentia in Christo.
erat tabula aurea qua» appellaljatur propitiatorium, Sequitur, siipcr qiui' cranl, id est super arcam, duo
80 quod inde loqueretur Dominus Moysi et sacer- chcrubin glorix ohumbrantia propitialorium. Duo
dotibus, et super ipsam aicam erant duo cherubin cherubin tegentia arcam, qute interpretantur ple-
quae aliis suis obumbrabant tabulam propitiatorii, nitudo scientiae, duo sunt testamenta, in quibus
versisque vultibus respiciebant in propitiatorium. plenitudo cst scientia3 quae tegunt Christum, qui cst
In istud secundum tabernaculum, hoc est Sancta propitiatio pro peccatis nostris, quia in divina Scri-
sanctorum, nemo ingredi audebat, nisi solus ponti- ptura latet : dc quibus ,omn\h\:K?, subaudis quid mys-
fex semelin anno. qui accepto sanguine in vasculo sterii in se habeat, non est modo dicendum pcr sin-
ingrediebatur intus oraturus pro populo, septin^a rjvla. Fortassis ideo reticuit, quia multis sermoni-
dccima videlicet die scptimi mensis a festivitntepa- bus opus habebat, sive quia nccdum erant capaces
schali, quai dies appellabatur quidem propitiatio- omnia capere.
nis, in crastinum autem sequebaturfestivitastaber- Ilisvero ita compositis et ordinatis, quae diximus
naculorum.S}'iritiiaiiter autem illud primum taber- esse tam primo tabernaculo quam in secundo,
in

naculum ubi sacerdotes lirite ingrediebantur, sta- hoc est in Sanctis sanctorum, in priori quidem
tum pracsentis Ecclesiic significat. ubi sunt pluia tabernaculOj hoc est in illa parte templi in qua al-
candelabra, sancli videlicet pricdicatores, qui sibi tare incensi ernt, et ante cujus etiam fores erat
et aliis lucent verl.o etexemplis, vel etiajii ubi .^unt altare liolocaustorum, scmpcr introibant sacerdotes
dona Spiritus sancti, quibus fidelium corda iiiaiui- sacrificioi iim offtcia consummantes. Non est ita in-
nantur, qui per fidem in Ecclesia consistunt. Et dc telligendum quod in templo super altare incensi
inensa, divina videlicet Scriptura, de qua Psalmi- liostias offerrent aut ubi perficerent sacrificia victi-

sta dicit : Parasii in conspectu meo mensam. (Psal. niarum, scd potius sacrificioruni possumus officia

xxir, 5). Est et proposltio panum in mcnsa,intelle- acriperc incensum, ad quod offerendum semper in-
ctus videlicet sacrae Scripturae, quo quotidie refi- grediebantur sacerdotesmane et vespere, sive con-
ciuntur anima} fidelium. Possumus et per panom in- summato et perfecto sacrificio ante templum, in
telligere corpus et sanguinem Doinini, quod in Ec- 1. altati holocaustorum, semper ingrediebantur in
clesia consecratur. templum cum incenso. Potest et tertio modo in-
Postvelamentum autem secunditm tabernaculum, telligi, ut (sicut superius diximus) cum templo
subaudis e^t.quod dicit- r Sancta sanctorum /uureum altare etiam holecaustorum comprehenderit, ac per
habens tliuributum et arcam lcslamcnti circumtC' hoc a parte toluiii voluerit comprehendere.Utrum-

clarnex omJii parte auro, in qua urna aurea habens que tamcn pro vero accipi potest. In secundo aif-
raanna, et virga Aaron qux fronduerat, et tabulx tcm scmelin auno solus pontifex non sine sanguine
lcstamrnti. De his singulis quomodo et qualiter es- quem oHert pro sua et populi ignorantia. Secun-
sent ordinata, secundum litteram paulo supeiius dura autem tai ernaculum in quod solus pontifex
elucidatum est, quapropter spiiitualia mysteria vi- cum sanguine ingrediebatur, significat interiorapa-
deamus. Velum postquod erat tabernaculurn, quod tri:c coelestis; illevero pontifexsignificat Christum,
appellabatur Sancta sanrtorum, causa suie dignita- qui semel ingressus ost Sancta sanctorum intra ve-
tis, sicut et Cantica canticorum, significat rcelum, lum,conipIetapassione sua, ut assistant nuncvultui
post quod sunt interiora patrise ccelestis. Elevato Dei pro nobis orans, non pro suis, scd pronostris
velo,ingrediebaturpontifex curn sanguine inSancta delictis, nisi forte dicattir orare pro suis, propter
 ,

86, EXPOSITK) IX i:i>i>. s. iWUiJ. — IX ilPlsT. AIi ni:i'.r. s,^>

communionem quam habet cum coiporc ^iuo, quod A cliinain luLTolicorum nihilominus deljemus acci-
est Ecclesia : unde dicit in passione:/Ao?/v, Deiismms, pere. De baptismatibus vero .ludfeornm plenius in
ut quid me dereliquisli? loj^fje a saliits mca verba Evangelio Marci legitur. ubi vitujn>rabant Phariscci
deliciorum meorum (Psal.wi, V. Qua} sunt enim Dominum et disci})ulos (^jus )wn lutis vmnilnis man-
verba delictorumnisi corporis ejus quod nos suinus? ducarc (Marc. vii, 2). Omnes enim lavationes illo-
Ipse enim peccaium non fecit^ nec dolus inventus rum nomine baptisinatum designantur. Aliquando
est in ore ejus (I Petr. ii, 22), hoc sifjnifieante Spi- aulem manus solummodo lavant, aliquando pedes.
ritu sancto nondum propalafam essc sanrtomiu viaiu, aliquando totum corpus qnando aut aliquid im-
id est, lioc signilicante Spiritu sanrto iM\ Moysen, mundum contingunt, aut etiam si ad mortuum ac-
nondum venisse Christum qui scmel cuin sanguinc cedunt. Sed frustra lavant manus corpusque totuni,
passionis suai ingredoretur coeloi^um .soc^-eta. quasi dum contemnunt fonte Salvatoris abhii. Nam quod
diceretaliis verbis : Ideo solus pontife.v cum sanguino pro[)tieta dicit : Larawini, mundi eslote^ ei munda-
intrabat semel in Sancta Jtanctorum, ut di^camus mini qui fcriis vasa Dourini (Isa. i, 16), illi solum-
quiacoeleste regnum inaccessibileerat adlmc n:oi-ta- modo carnaliter intelligebant, cum potius de lava-
libus,quoadusque veniret Christus qui, e.xpleta pas- tione baptismatis Christi etmunditia operum dictuni
sionesua, aperiret nobis januam patriaccadestis, re-[^ sit.Ista omnia imposita eiant usque ad tempus cor-
Nondam enim erat manife-
serato velo, id est ca^lo. lectionis, hoc est usque ad tem[)us Dominici adven-
statasanctorum via ingrediendi in patriam codestem tus. Postea vero immutata sunt a Christo in melius,
sive non manifesta via intelHgentia?, quia ignora- quia dum carnaliter observabantur, munditiam cor-
banthominesquidsignificarentillamysteiia. Necpu- poris adimphd)ant; dum vero spiritaliter cceperunt
temus iliuc nos non posse ingredi quo pontifex noster observari, munditiam animie pariter coeperuntope-
prior ingressus est, ipse namque dicit ad Patrem : rari
Pater, volo utubiego suut, ct isii sintmecuui (Joan. autcm assistenspontifex futurorum bono-
Cltristus
XVII, 2'l), et aiibi, ubi suui cgo^ illicctminislcr mcus rum.,p)er amplius cl pcrfeciius labcrnaculum non ma-
erit (Joan. xii, 26j, Et quia adhuc templum stabat nufactum^ id csl non Itujus crealionis. Pontifex Ju-
quando Apostolus ista ioquebatur, et munera lega- d[coium qui semel in anno cum sanguine introibat
lia, quamvis sine causa ibi offerebantur, ideo sub- intra velum in Sancta sanctorum oraturus pro po-
junxit, dicens : Adliuc priore tabernaculo habcnie puloChristum significal)at sicut jam multis in locis
statum subaudis res, parabola est, hoc est
qu3s, declaratum est. qui cum sanguine pa.ssionis suae re-
figura et similitudo temporis instanlis sive prsesen- serato coelo ingressus ( st secreta patriae roelestis,
tis. Quod enim agebatur in teraplo tunc temporis, ibi nunc assistit vultui Dei Patris. orans pro nobis.
figura erat et similitudo istius veritatis, qute jam Pontifex autem futurorum bonorum duobus modis
in Ecclesia rompletur. Sequitur, juxta quam, sub- a|)pellatur : futuraenim bona qua; nobis ipse admi-
audis parabolam sive figuram, munera et hosticV nistravit, fuerunt verba coelestia, passio illius, re-
offeruntur^ adhuc ibi a sacerdotibus, qux^ munera surrectio, baptismus, remissio peccatorum, per-
vel hostiae, non possuni pcrfeclum facere servicntcm fectaque justificatio, quae idcirco futurabona appel-
juxia conscientiam. Conscientia dicitur cordis labantur, vel quia mysteriis pra^figurata sunt, vel
scientia per quam intelligitur mens hominis ; illa, etiam quia prcedicta sunt indivinis oraculis. Altiori
inquit, munera non poterant perfectum
carnalia autem bona po.ssumus acciperegau-
intellectu futura
reddere servientem in lege, juxta perfectionem men- dia patriae coelestis, quse nobis per Gln^stum admi-
tis, quia non valebant mentem justificare dum non nistrata sunt. Unde et pontifex appellatur, eo quod
toUebant graviora peccata, Neminem enim ad per- potestatem, id estviam justitiae,viamquead patriam
fectumadduxit iex. Sed in quibus ex maxima parte coelestem asccndendo nobis exhibuerit. Alia trans-
nmndatiolegisconstabat, subsequenter ostendit, in- latio habet, Christus adveniens pontifex futurorum
quiens solummodo in cibis et potibus et variis baptis- bonorum. Nisi enim advenisset, nequaquam ha^c fu-
matibus ei justitiis carnis, subaudis videbatur per-
D tura bona nobis administrasset, neque assisteret
fectumfacere servientem, uscjue ad tempus correciio- vultui Dei Patris pronobis. Notandumque quia non
nis, id est meliorationis et emendationis, impositis dixit simpliciter Apostolus illum assistere, sed per
istis scilicet justitiis carnis. Ha^ justitiai carnales in tabernaculum, usus etiam comparativo gradu, di-
differentia ciborum etpotuum, ac variorum baptis- cens Pcr amplius et perfectius. Tabernaculum au-
:

matum sive lavationum usque ad tempus Dominici tem per quod assistit Deo Patri, humanitas illius
adventus impositae fuerunt, sicut et reliqua quae est quoniam nisi homo fieret, nequaquam Deo Patri
agebanturinfigura; Domino autem adveniente cor- assistere posset- Tabernaculum ergo corporis Domi-
rectae sunt, hoc est emendatae ac in melius mutata;. niciamplius est tabernaculo Moysi, tabernaculo
Nam per munda animalia quae lex pra^cepit ut edan- quoque Salomonis, quia il!a manibus carnalium ho-
tur, significantur mundaopera; per immunda vero minum hoc vero intra uterum virginis,
facta sunt,
animalia, immunda opera intelliguntur, a quibus sine semine virili, totiusTrinitatis opere effigiatum
abstinendum est. Per potus veromundos, doctrinam est. Sive in hoc est amplius et majus illis taberna-
ecclesiasticorum virorum, per immundos vero, do- culis, quia divinitas Verbi, quae tota non potest
883 IIAYMOXIS Hx\LBERSTAT. EPISC. OPP. PARS T. — COMMENT. BIBL. 884

coniprehendi tabernaculo manufacto, in illo homine A datur. Qui enim tetigerit picem, inquinabitur ab ea :

plonissimerequiescit. PertVctiussive sanctius in lioc tainen per fidem Uoniinica^ passionis mundabitur,
est iilia taberraculis. ijuia cum neutrum illorum hoc est, si pei' pa^nitentiani et gratiam haptismatis
sibi rainistmntes sanctilicare perfe<*tosque facere quis luerit ablutus ab operibus mortuis, si eadem
posset, istud vero tabernaculum ad se accedentes iterum attigerit, contaminabitur. Sequitur : Adser-
et a peccatis mundare, et perfectos facere potest. vic7uiym Dco vivenli. Hic apertissime ostenditur,
Quod dixit, non /yi(t/Ji//a(7i/>;j,exposuit ipse, dicens : quia opera mortua habentes non possent servire
Jd non hujiis creationis cujus nos sumus, quia
est vivo et vero Deo, quia illi mortui sunt et falsi. Si

non fuit semine virili concretum-Iste est lapisquem enira qui mortuum aut aliquod immundum tange-
vidit Daniel abscisum de monte sine manibus, hoc bat, non oportebat eum
intrare in templum,quanto
est de populo Juda^orum, natum sine semine virili magis quis opera mortua habens, non poterit in-
et coitu masculino. trare in ccelum.
Neque per sanguincm hircorum aut vitulorumsed Et ideo Novi Testamenti mediator est, ut morte in-
per proprium sanguincm semel introivit in sancta tercedentc, sixe interveniente i7i 7'cdemptio7iem ea7^um-
sterna redemptionc inventa, non cum sanguine lega- dc7n prxvaricationum.,qux C7'ant sub priori testamcii-
lium animalium, a quo perfecta justificatio non po- j^ to repromissio7ie7n accipia^it qui vocati sunt wternx
terat dari ; sed cum sanguine passionis suae introi- hxreditatis:ubie7ii77i testa^nentum est^^nors 7iecesse
Yit in patriam co^lestem quo sanguine omnes sunt est i7ite7redat, sevi interveniat testato)'is.Testame7itu7n
redempti, perfecteque justiticati non temporali, sed e7iim i7imortuis confinnatum est, alioquin, id est ali-
seterna redemptione. De hac redemptione dicitur ter, 7iondum valet firmum esse testamentum, dum
per Zachariam patrem beati Joannis : Visilavit 7ios vivit ille qui testatus est. Leges humanas hic videtur

et fecit redemptio7icm plcbis su^ (Luc. i^. Redemptio Apostolus tangere, quae solent testamentum quod
autem ad captivos pertinet, et nos captivi eramus, alter alteri deha^reditate suafacit, infirmumfacere,
captivati a diabolo in primo parente nostro. quousque testator morte interve-
ipsius testamenti
Si eniin sanguis hircoruiii et taiworum, et cinis niente discesserit mortuo vero illo testatore qui
:

vitulec aspcrsusy inqui7iatos sanctificat ad emunda- testamentum fecit, omnino jam firmum raanet. In
iioneyn carnis, quanto magis sanguis Christi.cjuiper huncraodum testaraentum vitee seternae quoda Chri-
Spiritum sanctU7n se^netipsum obtulit ir^wiaculatum sto accepimus non aliter nobis firmum manere po-
Deo, ennnidabit conscientia^n nostra777 ab operibus terat, nisi ipse morte sua illud roborasset. Tantum
mortuis, ad se7Tie7idum Deo viventi? Si sanguisani- enim erat peccatum nostrum, ut aliter non potuis-
malium irrationabilium poterat mundare conscien- ^
semus redimi et salvari nisi unigenitus Dei Filius
tiam nostram secundum carnem,et, sicut tunc tem- pro nobis raoreretur. Et quia ad illud consequendum
poris videbatur, sanctificabatur si quis immundus quod ille proraiserat indigni eraraus, ipse nobis
aspersus fuisset illo sanguine multo magis sanguis
: morte sua raediator factus est, ut per mortem suam
Christipoteratmundare animam nostram et plenis- indebitara illam quae nobis debebatur auferret. Et
sime justificare. Sed ne quis putaret plenam justifi- quia fortassis poterant multi minus perfecti dubitare
cationem et emundationem provenire aspersione il- de promissionibusDomini, raaxime ex eo quod mor-
lius sanguinis legalis, subintulit Apostolus carnis tuus est quasi infirraus, beatus Apostolus ponit
emundationem secundum legera per illum dari; exempla ex coramuni consuetudine legura huraana-
quasi dicat: Sanctificatur quidera caro et mundatur rum, ostendens quia non viventibus testatoribus,
propter legis prseceptum, sed tamen aniraa non ex- sed morientibusfirmantur testaraenta,fortitudinem-
piatur. Addidit quoque differentiae causara, per que accipiunt. Quandiu enira vivit testator, potest
quarademonstravit illum sanguinem aniraalium non immutare sententiara suara, et alios atque alios
esse immaculatura, dicens de Christo haeredes adducere in haereditatem suam. Quapropter
Qui per Spi- :

ritum sanctum semetipsum obtulit immaculatumT-vVoIens Apostolus firmura esse testaraentum, quod
Deo. Spiritus sanctus, qui replevit illum hominem Christus nobis dimisit, dicens : Ideo, inquiens, Chri-
in utero virginali, custodivit eura ut absque peccato stus NoviTestamenti raediator est, ut raorte sua in-
abhocmundotransiret, essetque immaculatura sa- terveniente in redemptionera illarura praevaricatio-
crificiura in odorcm suavitatis Deo Patri. Emunda- nura, quae non poterant auferri et deleri in priori
bitconscientiara nostram, id estmcntern nostram ab testaraento deletae sunt autera per ejus passionera,
operibus mortuis. Opera mortua sunt peccata, quae ut reproraissionera a^ternsc hccreditatis accipiant illi

animam occidunt. Sicut enim anima vivit virtuti. quivocati suntaeterna vocatione. Nara non loquitur
bus, quae opera vitae appellantur, ita raoritur vitiis hic de generali vocatione de qua Dorainus ait : Multi
et peccatisjsimulquetrahitur ad morteraaeternae per- sunt vocati, sed pauci electi (Matth. xx), sed illa de
ditionis. Et bene dixit ah operibus mortuis : si quis qua idera egregius praedicator loquens, ait de ele-

enira in lege tangebat mortuura, polluebatur, ta- ctis Dei quos praescivit, hos et prsedestinavit et
men aspersione sanguinis posteamundabatur. Simi- quos praedestinavit, hos et vocavit, et quos vocavit,
liter qui imitatus fuerit opus mortuae animse, inqui- illos et justificavit, et quos justificavit, illos et raa-

batur : taraen per fidera Dominicce passionis mun- gnificavit. Titulum autem aeternaj hsereditatis ex
885 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EPIST. AD IIEBR. 886

parte in prsesenti soeculo jam possidemus nobis a A cens Inhabitnbo in illis, et iiiambulabo. Et de qui-
:

Domino datum, Evangelium videlicet illius,quod ob- bus Apostolus alibi dicit Tcmphun enini Dci san- :

servatores suos aeternaliter cum Deo facit vivere, ctum esl quod estis vos (I Cor. ni). Vasa vero diver-
subministrans gratiam Spiritus sancti,remissionem sa, fideles sunt in Ecclesia, diversa officiahabentes.
peccatorum^cognitionem suam etpacem quam nobis Quidam etenim suiit vasa pritdicationis sicut Apo-
reliquitpergens ad passionem suam. Paccm^ inquit, stolus, de quo Dominus ad Ananiam ait Vas eJcc- :

relinquo vobis (yo«?i.xiv). Istum quidemtitulum hx- iionis mihi istc [Act. ix). Quidam vero diversosgra-
reditatis quasi arrham
habemus, sed
in procsenti dus ac varia officia habent, quse idem egregius prae-
perfectiusnobissupplebitur,cum erit Deus omnia in dicator commemorans, ait (/ Cor. xii) : Alii datur
omnibus, cum tradiderit Clii-istus c^gnuui Deo Pa- i per Spirilum sermo sapientiw, sermo scientix, alii
tri, cum fuerimus perducti ad gaudia patriae coe- alii prophclia^ alii gratia sanitatum,et alii atque alii
lestis, in qua futuri sunt electi sicut angeli Dei in diversa dona habent quae singulis dividit Spiritus
coelo videntes Deum sicuti est : et Iiecc erit perfocta sanctus j)rout vult. Tabernaculum ergo et omnia
haereditas electorum, quam Christus in morte sua vasa illius sanguine asperguntur, quia universalis
confirmavit. Ecclesia cum omnibus sibi ministrantibussannruine
Unde, hoc est, quia testamentum inmortuiscon-Cpassionis Christi mundatur. Sequitur : Et omnia
firmatur, nec primum quidem testamentura sine penc in sanguine mundantur secundum Iegcm,et sine
sanguine dedicatum est, id est confirmatum et con- sanguinis cffusionc nonfit rcmissio.Qu^ire dixit y>cne
secratura. in sanguine mundari omnia secundum legem ? Quo-
enim omni mandato legis a Moyse universo
Lerto niani non erat perfecta mundatio,neque perfe-
illis

populo, accipiens sanguinem vitulorum et hircorum cta remissio corporaenim quantum ad legem per-
:

cum aqua et lana coccinea et hyssopo, ipsum quoque tinent mundabantur aspersione sive effusione san-
librum et omncm populum. aspersit dicens. Omnia guinis aniraalium,leviaque peccata relaxabantur :

ista in figura agebantur. Nara vitulus ille, qui ple- sed in hoc quod raajora crimina non tollebat,neque
rumque hostia sacerdotis erat, Christum significa- perfectum hominem i'eddebat non erat perfecta
bat, qui verus sacerdos existens, vitulum, hoc est mundatio. Perfecta autem mundatio et remissio in
seraetipsura obtulit Deo Patri in ara crucis. Jste est sanguine Christi consistit. qui pro nobis effusus est
vitulus quem pius pater mactavit pro reversione in remissionem peccatorum, sine cujus sanguinis
filii prodigi.Hircus quoque qui pro peccato offereba- effusione nemo rediraitur.
tureumdem Christum Necessc est ergo exem.plaria quidem ccelestium his
significabat,qui pro peccato-
ribus oblatus est, juxta quod idem apostolus alias G sacrificiis et aspersionibus mundari.Ipsa autem cce^
ait Eura qui non noverat peccalum.Deus Pater pro
. lestia,melioribusJiostiis roundantur quam istis. Sa-
nobis peccatum fecit, hoc est hostiam pro peccato. crificia legalia, exemplaria, idest figurara et siraili-

Quod enim VetusTestamentumsanguinerespersiira tudinem vocat ista autem qute modo in Ecclesia .

est ad confirraationera. sirailiter et populus, typice in veritate celebrantur, cfBlestia appellat,idestspi-

significabat sanguine passionis Novura Te-
Christi ritalia, quoniam spiriLL.iilia sunt, et spiritualiter
stamentum confirmandum, et populum credentem agenda; sive coelestia, eo quod illos qui in veritate
mundandum aqua autera qua populus aspergeba-
: ea celebrant,ad ccelestia [)erducant.Exeraplaria, in-
tur, aqua et baptisraatis qua iideles perfunduntur. quit,coeIestiura mysteriorura ac rerum quae in lege
Lana coccinea charitalem Christi qui [)ro nobis pas- agebantur in figura istorum, quae modo in Ecclesia
sus est,etde qua alibi dicitur : Sic Deus dilexit mun- complentur, necesse erat inundari talibus sacrificiis

dum,ut Filium suum unigenitum daret pro mundo. typicis, et aspersionibus figurativis, quia non habe-
Hyssopus herba est humilis in petra nascens, per bantur vera ipsa aut coelestia, id est spiritalia quae
quain humilitas designatur Christi et fortitudo,qua in veritate modo in Ecclesia celebrantur.melioribus
interiora nostra purgantur.Nam hujus herbaegenere, hostiis mundantur quam istislegalibus,sanguine vi-

pulmonura vitia purgari solent. Potest et per hyso-Ddelicet passionis Christi ; nara quia quaerebantur
pura poenitentia accipi, quae fortiter peracta interio- vera sacrificia, quibus perfecte potuissent horaines
ra vitia raentis purgat. mundari, nec inveniebantur, necesse fuit tam diu
Hic sanguis testamenti quodmandavit advos Deus; raanere illa, quousque vera advenirent.
ac si diceret : Haec est confirmatio hujus testamenti Non enim in manufactis Sanctis Jesus introiit
quod raandavit ad vos Deus. Iste sanguis praefigura- exemplaria verorum, sed in ipsum ccelum, ut appa.
bat illum sanguinem qui de latere Christi in cruce real nunc vultui Dei pro no&?5.Nonintroivit,inquit,
manavit. Hoc sanguine Christus et nos aspersit, et Jesus in manufactis sanctis,subaudis quae sunt exem-
testaraentura suum confirmavit, sicut ipse dixit : plaria verorum Manufacta appellat Sancta sancto-
Nicest sanguis Novi Testamenii in remissionem pec- rum, quae primura manibus Beseleel facta sunt in
caiorum {Marc. xiv). eremo, et postea similiter manibus operatorum in
Etiam tabernaculum et omniavasa mysierii,san- templo Salomonis, in quo non introiit Jesus, sed in
guine similiter aspersit.H^hexn^icnXum illi intelligen- ipsura coelura, quod non est raanibus hominura fa-
di sunt, de quibus per prophetam Deus loquitur, di- ctum,sedjussione et voluntate VerbiDeiextensum.
 ,

>^. iiWMoxi:^ ii.\!.r.i:nsT.\T. i:pis'". ovw \\\r.< i. - commext. r.iRL. 888

Igitur illa fuoruiit oxomplarin ot ripriirrp vororum, \src>in'io sin'' pcccato apparebit cxspectaniibus se in
quia i>ta \era i?unrta sanctoraiu |>rLL'ligurabant ijuiu satuton, tale est ac si diceret : Primum quidem ille

Christus seme! introiit Introire autem dicimus Je- appaiuit per hostiam suam, hoc est percorpus mor-
sum secundum id quod homo est. Nam secunduin tale, quod fuit hostiapropeccato, secuncloautem np-
iJ quod Deus est. ubique est. et omnia implet. nec parebit sinehostiapropeccato,quia jam non erithos-
in manufactis hominuin introiit sed in ipsum cce- tia i>ro peccato,sicut priusfuit.Non enim poteritdein
lum, jussione Dei creatum. Xec hanc solam diffe- ceps mori. Sicut enim unusquisque nostrura post
rentiam ostendit, sed etiam pontificem pro.ximum mortem recipit juxta opera sua : ita Christus devicta
primum factorem, ut ai^pareat, iiiquit vultui Dei raorte, et adepto rcg:no,sccundo apparcbil cxspcclan-
pro nobis, hoc est, ut seipsum exhibeat potentiai tibusscin salutrm, ut ju.ste vindicet suos, qui juste
paternae nobisque illum propitium reddat. Unde passus est ab alienis.Meliorest hfec apparitio exspec-
Joannes dicit : Advocatum habcmus apud Patrem tantibus se in salutem, quam comraunis visiode qua
Jesum justum^ ct ipse est propUiatio pro pcccatis dicitur: Vibebit eum oimiis ocuhis^ct quieum pupu-
nostns(Joan. yequc enim ut sa^pe o/fcrat scmct- geru7it {Apoc.i^.lloccsi ergo secundo apparere sine
ii).

ipsum ,quemailmodiim pontifex intrat ijiSanctasan- peccato jam nonvidcri in similitudinem carnispec-
rtorum per singulos annos in sanguine alicnn alio- g cati, sed nec aliorura peccata portantem in corpore
;

quin oportebat cum frcquenter pati ab origincmuR' suo super lignum, sicut in primo adventu fecit, nec
d/.Non est Christus ad hoc ingressus in Sancta san- intervenire amplius pro peccatis,sed vindictam exer-
ctorum,ut saepe semetipsum ofTcratquemadmodum cere in peccantes.
pontifex Judirorum ingrediebatur in Sancta sancto-
rum per singulosannos,nequecum sanguine aliono,
CAPUT X.

sed cum suo, quoniam i])se qui sacerdos est et sa- Umbram enim habcns lex futurorum bonorum non
crificium, semel seipsum obtulit in ara crucis ac : ipsam imaginemrcrumpersingulos annos eisdem ip-
vero resurgens a mortuis jam non moritur^mors illi sis hostiis quas offerunt indesinenter, nunquam po-

ultra no?i dominabitur [nom. vi): nec est necesse ut tcst accedenies pcrfcctos /ace?'<?.Ordo verborura est :

amplius moiiatur, quoniam ad saiutem omniuni Ilabens lex umbram futurorum bonorum non ipsam
credentium satis sufficit una passio ejus. imaginem nunquara potest accedentes ad se
rerura,
Alioquin, hoc est si aliter esset, ut semel passus perfectos facere eisdera ipsishostiis quas offerunt in-
non prodesset omnibus, Sccpius oporteret eum cru- desinenter per singulos annos. Futura bona duobus
cifigi aborigine mundi, hoc est, quot fuerunt electi raodis intelligenda sunt, videhcet vel sacramenta
et quot futuri sunt pro singulis raori illum oporte- C quse in veritate in Christo et in Ecclesia completa
ret,si eos redimere vellet sed noluitnisi tantum se-
; sunt, qune futura erantut venirent,vel etiamgaudia
rnel mori,quia una morte illius redemptio facta est. patri[e coelestis. Umbrara autem vocat figuram et si-

Nunc autem semei in consummatione, hoc est in militudinem, iraaginem autem pro veritate ponit.
hnes.TCuloruyn in novissimaaetate,a(/ destructionem Multifariara igitiir sacrainenta Christi et Ecclesiae
peccati per hostiayn suam apparuit.hoc, est per corpus per figurain ostendebat, donec veniret ipsa Yeritas
suum quod fecit hostiam propeccato.Semel, inquit, Christus.qui interiorera ejusdein figura} sensum data
in fine Sicculorum ad hoc apparuit, ut per hostiam gratia Spiritus sancti Ecclesiae suae patefaceret, si-
suam destrueret peccatum. Meiito tunc apparuit, mulque moriendo in cruce, omnia illa sacramenta
quando multa erant peccata, ut ostenderet divitias revelaret. Nunquam autera potuit accedentes ad se
gratia} suse.Sienim in principio fieret,fortassis nul- perfecte mundare eisdera ipsis hostiis quas semper
lus crederet et hoc semelin consummatione scecu- ofrerebantipsisacerdotes persingulosannos.Easdem
loruin, per proprmm sanguinem, non per alienum. enim ipsas hostias irrationabiles ofTerebant omnibus
Et quemadmodum slatutum est hominibus semcl annis, arietes videlicct, boves, hircos, turtures, et
mori^post hoc autem judicium sic et Chrisiussemel : -p. columbas. Sequitur : Alioquin cessassent offerri, ideo

oblatus est ad multorum exhaurienda peccata ; se- quod nullam /labcrcni ulira conscientiam jjcccati^cul'
cundo sine peccato apparebit exspectantibus se in sa- tores illitissemel mundaii; .sedin ipsis commemoral.io
lutem. Sicut hominibus statutum et decretum est, peccalorum pcr singulos annos fit. Alioquin, hoc est
ut non possint mori nisi semel, postea autem acci- si ab omnibus essent liberati peccatis, cessassent
piant judicium, hoc est prout unusquisque gessitin offerri ilke hostiae eo quod nullam haberent ultra
corpore sive bonum, sive nialum : sic et Christus conscientiam, id est memoriara et recordationera
serael oblatus est a seraetipso
ad raultorum toUen- peccatorura illorura a quibus cultores illius serael
da peccata, nec potest amplius raori, sed nec indi- raundati essent. Sed quia hoc non potuit fieri, et
geraus.Notandum autem ad inultoruin tollenda pec- nunquam potuerunt majora et criminalia peccata
cata illum esse oblatum, et non omniuin, quia non mundari fit per singulos annoscora-
illis sacrificiis ;

omnes credituri sunt, Tale est quod ipse Dorainus rneraoratio peccatorum inipsis hostiis verbigratia: ;

apostolis ait Hic est sanguis meus novi testamcnti,

: Si obtulisset quis prte.senti anno hostias pro peccato
qui pro vobis et ;;ro multis effundetur in remissio- adulterii.autsacriiegii, aut [iarricidii, necesse erat,
nem peccatorum {Mattk.xx\j).Q\iod autem sequitur: utomnibusannisid ageret,quoniara non poterat per-
 :

889 EXPOSITK) IX KPf'. PArLI. - IN KPIST. AD liERR. S'.lO

fecte expmri ab ilio A fcctamqiio mMivIationcm. ft forma inagis fuisse.noc

pianulo. Proitvlo af^cnsatio por-
catoruin fnitquod fiebat, non solutio; accu.satio infii- e.sse acceptabiles Deo,quoniam ab initio non placue-

)nitatis,non virtutis ostensio.In eoeniniquod sempor runt ei. Xon e.>t iJutandum quod omni])otens Deus
o/rerebantur, redargutio ])eccatorum erat in eo au- nidorecarniutnetconcremationeanimalium unquam
:

tem quod semper necessaria.redargutio inlirmitatis diilectatus fuerit, licet legatur odoratusesseodorem
ejusdcm sacrificii. Propter hoc, inquit. impetravit suavitatis, sed tide et (lesi(lerioolferentis,unde etper
semper ofierri propter infirmitatem, quia non pote- Hieremiam dicit Holocauslomala vestra non sunt :

rat perfecte mundaie, et ut memoria et redargutio miiii arcepia,et victimx vestrx non placuerimt mihi
peccatorum fieret. Quid ergo dicendumest? Nun- (llicr. VI), etperlsaiam Ne offeratis (\nqu\t)u1(ra :

quid et sacerdotes nostri quotidie idem non agunt sacri/iciu))i juiiii, inconsum abo)ninatio est mihi,
dum ofi^erunt assidue sacrilicium ? Olferunt quidem, Qiii )!):iCial ho\em,qi[asi qui cxccrehret canem{Isa.
sed ad recordationem facientes mortis ejus.Et quia non modica,
i; LXvi). Sed quoistio fiinc potest oriri

nos quotidie peccamus, quotidie indigemus munda- quare imiieraveiit uL olfeiri debuissent, si illi non
ri. Et quia ille non ])otest jam mori,dedit nobis lioc placucrunt, nec voluntatis illius fuit ? Quie gemina
sacramentum corpoiis et sanguinis sui, ut sicut pas- solutionepotest solvi. Considerans Deus omnipotons
•
sio illius redemptio ot ablutio fuit mundi, ita etiam 3 animos Judaiorum pronos ad idola colenda, et ritum
ista oblatio, redemptio et mundatio sit omnibus in gentium imitandum, imperavit eis multa et gravia
vestra fide ofTerentibus, bonamque intentionem lia- sacrilicia olferre, ne otiosi sine sacrificiis sedentes,
bentibus. In lioc enim ditrert ab iilo veteri sacrificio in cultum deorum alienorum, cum vidissent aiios
saepius repetito istudnostrumquod similiter repeti- ofierre, incidorent, rnaluitque sibi offerri a se creata,
tur, quia istud estveritas, illud figura,illud perfe- quam idolis, dajmoniorumque portentis, imposuit-
ctum reddit liominem, illud minime, et istud non que iilis in servitutem, non in justificationem, quia
causa infirmitatis sua} repetitur quod non possit : non est ejus voluntas taliaofferri : tali modo et egre-
perfectam conferre salutem, sed in coramemoratio- giuspraedicator, utpote creaturaCreatorem sequens
nem passionis Christi, sicut ipse dixit : Hoc faciie, suis in dictis peregit, dicens : Volo onmes homines
inquiens, in meam co)n)nemorationem [Luc. xxiv) :
esse sicnt meipsu)n {I Cor. vii), id est castos et conti-
et una est ha3c hostia non multa) sicut illcC erant. nentes; et iterum : Volo (inquit) juvenes nuberd, ft-

Quomodo una estetnon multae, cum et a multis et lios procreare [l Tim. v), propter fornicationem et
diversis in locis diversisque temporibus ofTeratur ? adulterium. Ecce duas voluntates constituit, sedta-
Attenti.ssime ergo animadvertendum est quia divi- mennon sunteius amba3.Primumdicens:Voloomnes
nitas Verbi Dei, quoe una est ot omnia replet, et tota ^liomines esse in continentia sicut meipsum, volun-
ubique est, ipsa facit ut non sint plura sacrificia, tatem suam expressit. Secundo vero, Volo juvenes
sed unum sacrificium, iicet a muitis offeratur, utsit nubere ; indigentiae causataliter locutus estprojiter
iinum corpusCliristicum iiloquod suscepitin utero fragilitatem carnis. Siiniliter non erat voluntas om-
virginali, non multa corpora. Hrec nunc quidem nipotentis Dei taiia sacrificia offerri, sed propter
aliud magnum,aliud minus, aliud hodie, aliud cras humilitatem illorum prcecepit. Unde superius dixit,
ofTerimus semper sed idipsum ajquam magnitudi-
: quia non soium non voluit, sed nec desideravit.
nem habens. Proinde unum est hoc sacrificium Potest et ita resolvi, ut quia futurum erat verum
Christi, non diversa, sicut illorum erant. Nam si sacrificium per Christum in Eoclesia, prsceperit
aliter esset.quoniam in multis locis offertur, multi typica et figurativa sacrificia, praecedere. Et revera
essentChristi : unus ergo Christus ubique est, et hic ita necesse erat ut, sicut verbis praenuntiabatur, ita
plenus existens, et iliic plenus, unum corpus ubique etiam etmysteriis priesignaretur,quatenus a figura
habens : et sicut qui ubique offertur unum corpus citius transirent ad veritatem. Sedquia non pla- illi

est non multa corpoi aita etiam et : sacrifi- unum

cuerunt illa sacrificia advenit iterum,de quo Apo-
cium. Sequitur: Impossibile enim est sanguine tauro- stoius ait Ideo, inquit, quia impossibile erat san- :

rum etliircorwn auferripeccata. Qua^ratio essepo- Dguine hircorum auferri peccata, et quia non place-
terat ut rationabilis homo sanguine irrationabiiis bant Deo talia sacrificia, ingrediens mundum non
animalis raundaretur ? Quapropter etsi leviora poc- dubium est quin Cliristus dicat: Ingressio autem ista
cata per illa sacrificia purgabantur, corpusque mun- nihilest aliud nisi missio ejus, ac participatio ejas,
dabatur, quantum ad logem portinet, tamen impos- videlicethumanitatis. Quando enim qui ubi^iue prae-
sibileerat, criminalia et graviora peccataiilis sacri- sens erat,sed tamen invisibilis, factus postoa liomo
ficiis mundari. Unde neminem ad perfectum adduxit visibilis, mundo apparuit, quodammodo ubi erat
lex. illuc ingressus cst.Etquid dicit Deo Patri : IIosiicDn,
Ideo ingrediens munclum dicit : Ilostiam et obla- inquit, et oblationem noluisli, corpus auion aptasii
tionem noluisii, corpus autem apiasii niiiii. IIolo- sive perfecisti mi/ii : illud tibi offeram sacrificium
causto)naia propeccato non iibiplacucrunt,tuncdixi acceptuni. IIolocay.slo)nata pro peccato non iibi pla-
Ecce venio. In capite libri scriptum est de me, ut fa- o/erunt, iunc di.ii : Ecce venio per incarnationis my-
ciam, Deus, voluntalem tua)n. Anteriores hostite sterium, ut meo
redimam genus huma-
sacrificio
ostendunturhis verbis inutiies esse ad integramper- num Holocaustum dicebatureo quod totum crema-
 :

891 HAYMOMS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 8^2

retur in .nltiiri quasi totum incensuin. Nam /''>/j;i A gitur luimilitns Christi : at vero sedere, signum est
dicitur totum, caitsUtm vero, incensum. S^d i ho- judicf.ntis et dominantis. et ut ci ministretur, per
locaustomata \>vo ycmato ei iion |>lacel):»nt, tjuirri quod o.^teuilitur exaltatio et gloria Filii Dci, qui hu-
potest quomodo mundabantur. quod responden-
.\d milisquidem apparuit, nunc autem exaltatus super
dum est : quia fide et pcenitentia digna mundaban- omnom creaturam, habitat in plenitudine paterna}
tur, sicut numdatus ost David a peccato adulteiii majestatis, exspectanset consideranstempusdereli-
atquehomicidii. Pertecta autem mundatioinChristi quo,quando judicet orbem terri\3. Et cujus rei causa
adventu data est. In capite libri scripluyn cstde mc liat subjectio exponit, dicens : Ut ponantur inimici
ut faciam, Deiis, voluntatem tuam. De hujus libri ejus scabellum pedum ejus. Inimici ejus sunt Judaei.
capite divei^se a doctoribus disputatur. Qn.vlaiii ha^retici et falsi christiani, omnes infideles qui sub-
enim inteliigunt liic initium Genesis (cap. i;, ubi jiciendisunt potestati illius hic enim et necessaria
:

scriptum est.quod in principio, id est in Fiiio fece- potest subjectio intelligi,quro pertinet ad reprobos,in
ritDeus coelum et terram quidam primum psal- ;
nequitia permanentes, et voiuntaria, quae pertinet
mum, quem quidam referunt ad Ciiristum, qui- ad electos, qui deserentes viam nequitisc, sponte se
dam ad quemlibet electum, in quo dicitur In lege : ri subduntChristiper fidem.Illi sacerdotes Judoeorum,
Domini vohtntas ejus {Psal. i). Sed quia in his niliil multas quotidie offerendo hostias,non poterant au-
de morte Christi praefiguratur, de qua Ai)Ostolus ferre peccata : Christus autem semel semetipsum
sermonem per totum hunc locum habet, melius vi- olferens, abstalit j)eccata mundi, et sedet nunc in
detur intelligi de Levitici iibri initio dictum, qui gloria Dei Patris.
libercum totus de sacrificiis et hostiis contineatur, Una enim oblatione consummavit in sempiternum
priraum sacrificium de vitulo prcecepit offerri, di- sancli ficaios , id est semei se offerens perfectos fecit

cens Si quis ex vobis hostiam offert Domino de

: sanctificatos in sempiternum.
pecoribus, masculum immaculaturn offerat, hoc est, Contestatur autem nos et Spiritus sanctus. Post-
vitulum de bobus, sive de armento. Yitulus iste de quam enim dixit : Hocautem iestamcntum quodtesta-
bobus assumptus, atque in sacrificium oblatus, bor ad illos posl dies illos, dicit Dominus, dabo leges

Christus est de genere patriarcharum ortus, ac pro measin cordibuscorum^ et in mentibus eorum super-
humani immolatus. Dicit ergo Cliri-
salute generis scribam eas, et peccatorum et iniquilatum eorum jam
stusad Patrem Quia sacrificia irrationabilium ani-
: non recordabor amplius. Contestatur, inquit, nos,
maliuin tibi non placent, eo quod perfecte hominem et Spiritus sanctus, id esttestimonio suo verba no-
mundare non possunt, ecce venio in mundum per non solum per Psalmistam,sed etiam
stra confirmat,
incarnationis mysterium. In capite etenim libri Le- C per prophetam, quia illEe hostiai jam non sunt offe-
vitici scriptum est de me, ut faciam voluntatem iuam, rendce. In sequentibus verbis defectus sententiae est
hoc est, ut moriar pro salute generis humani. Vo- satis necessarius, quapropter dicatur ita Postquam :

luntas enim Dei Patris fuit, ut Filius sua passione enim omnipotens Deus per prophetara Jere-
dixit
genus humnnum redimeret. Unde ipse Filius appro- raiam Hoc autem testamentum quod testabor adiilos
:

pinquans suce passioni dixit. [Joan. xiv) : Scd ut post dies illos, dicit Dominus ; dabo leges meas in
cognoscat mundus quiadiligo Patrem . et sicut man- cordibus eomm. et in mentibus ecrum superscribam
datum dedit miiii Pater, sic facio Surgite, eamus eas, statim subintulit : Et pcccatorum eorum non
hinc ad passlonem. Superius dicens : Quia hostias, memorabor aiuplius, ostendens jani non fore dein-
et oblationes, et holocaustomata pro peccato noluisti, ceps necessarias hostias figurativas, quod etiam
nec placita sunt tibi,qu2e secundum legemofferuntur, Apostolus manifestat, dura subdit : Ubi autem ho-
tunc dixi : Ecce venio ut faciam, Deus, voluntatem rum peccalorum remissio jam non est necessaria
tuam aufert primurn, subauiis testanientum dum oblatio pro peccaio. Nam postquam hoc testamen-
: :

ejus oblationes respuit, ut sequens testamentum tum adimpletura est quod Deus per prophetara pro-
staiuat, id est stare et permanore faciat. rnittebat, statira illae hostise fmem acceperunt, quia
D
In (jua voluntaie Dei Patrisquam Filius adiraple- veniente veritate umbra discessit, Notandum autera,
vit, sanctificati sumus in baptismate/er oblationem quia ubi recordatio peccatorura non est, quae in
corporis Jesu Christi semel. Quod dicit, semel, tale baptismate per fidcm Dominicae passionis dimittun-"
est ac si diceret : Sanctificati sumus in baptismate tur, jam non est necessaria oblatio legis pro pec-
per passionem, quam Christus celebravit semel. cato.
Et omnis quidem sacerdos legis prsesto est altari Habenies iiaque, fraires, fiduciam in introitu
quotidie ministrans et easdem sxpe offerens hosiias, sanclorum, insanguine Chrisii, quam iniiiavifnobis
qux nunquampossunt auferre peccata, subaudis cri- viamnovam, et viventem per vclamen, id est, carnem
minalia atque capitalia. suam, et sacerdoiem magnum super domum Dei.
Ilic autem haud dubium quin Christus unam pro Hactenus ostendit pontificiset hostiarum, taberna-
peccalis offerens li.osliam in sempiternum sedet in culi quoque cttestamenti et reproraissionis distan-
dextera Dei, de cselero exspectans donec ponantur ini- tiara; raultamque differentiam nunc invitandohor- :

mici ejus scabellum pedum ejus. Ministrare sive of- tatur accedere ad ea quae per Christum in veritate

ferre, signum est ministrationis, per quod intelli- nobisadvenerunt,dansauctoritatem de raagno pon-
 :

893 EXPOSITIO L\ EPP. S. PAULI. IN EPIST. AD HEBR. 894

tifice, dicens: Propterea (inquit) plushabemus fidu- Acorda habentes a peccatis et voluntate mala, simul-

ciam per sanguinem Christi mundari, quam iili qui que ostendit quia non fide sohi, sed etiam vita cum
carnahter hostias ofrerebant, quia hostia nostra virtutibus qua^ritui", qnoniani fiiles sineopcribus niur-
vera et rationabilisest. In tantum enim majorcm lua cst {Jac. u). Judaei corpora mundabant, nos con-
fiduciam habemus in ingressu ccelorum per sangui- scientiam. Et abluti, inquit, corpus, id est ablutum
nem Christi, in quantum magis cohceredes effecti su- corpus habentes aqua munda, hoc est aqua baptis- \

mus. Nulius autem ad dona Spiritussancti pervenire matis. Idcirco autein dicit corpus aqua baptismatis /

valebit nisi per lidem sive fiduciam, id est per viam abluendum, quia dum corpus abluitur, aqua Spiritu
novam et viventem quam initiavit nobis Christus, sancto sanctificatur anima.
hoc estinitium utendi dedit : viam vero novam dicit Tcneamiis spei noslrsd confessionemindeclinahilem.
fidem novam, quae perChristum dataest, siveexem- Fidclis enim est qui repromisil. Gonfessionem spei
plum humilitatis, per quod ipse perrexit, huinilians iiKlecHnabilitcr tenemus, si non desperamus de pa-
semetipsum usque ad mortem. Possumus, et novam tria coelesti, et de omnibus quee nobis promisit Dorai-
viam accipere aditum patria^ ccelestis nobis per nus, vel si observamus quse professi su-
firmiter ea
Christum reseratum, qui idcirco nova via appella- mus in baptismate. Sicut enim fidelis et verus remu-
tur, quoniam nulli antea gressibilis tuit. Dicendo u nerator est Christus in promissionibus suis, ita fide-

autem novam, conatur ostendere cuncta majora les nos esse vult in promissis nostris quse vovimus
nova nos habere. Siquidem nunc aperta est nobis tempore baptismatis, diabolo videlicet contradicere
via tidei, per quam plenissimam justificationem ac- Christoque servire.
cipimus, et apertte sunt nobis porta;cceli, quod ne- Considercmus invicem in provocaiioncm charitatis
mini antea concedebatur. Viventem quoque appel- et bonorum operiim, hoc est consideremus diligenter
lavit eam, hoc est semper manentem seu semper inter nos, et quetncunque viderimus majorem chari-
patentem. quoniam et fides recta aRternaliter mane- tatem habere, et operibus melioribus intentum, pro-
bit et porta coeli semper patebit. Initiavit autem vocemur illius exemplo, quatenus eum summopere
hanc viam nobis Clnistus, id est dedicavit et con- imitemur, et in eum intendamus, et diligamus : ex
firmavit seu initium utendi dedit, per velamen, id dilectione quippe bona opera procedunt. Quapropter
est per carnem suam idemquo primo secavit illam magnMm bonum est dilectio, nullumque bonum,
viam ascendendo ad patriam coelestem, et ipsa prima quod non per charitatem fiat quia plenitudo legis :

initium nobis dedit utendi. Caro autem Dominica est charitas.

non incongrue velaminis nomine designatur, quia Non deserentes collectionem nostram^ id est con-
sicut velum celabat arcam et ea quae intra \\\u(\{^gvegditio\\Qm£\&Q\\nm.^ sicutestconsuetudinis ciuibus-
erant, ita intra illam divinitatis Verbi Dei latebat, dam, sed consolantes., subaudis vos inviccm. In lioc
et sicut per velamen perveniebatur ad interiora ita loco non solum admonuit, sed etiam culpavit et ter-
per humanitatem pervenitur ad divinitatis cognitio- ruit unitatem charitatis scindentes. Erant enim
nem.SaccrdosautemmagnussuperdomumD(;i,Chri- multi qui conturbabant congregationem fidelium,
stus intelligitur, qui est a Deo Patre constitutus su per quasi non possent inter illoshabitare causae sua^san-
Ecclesiam,juxtaquodipse dicit Ego autemconstitu-
: ctitatis, et deserebant coliectionem illorum habitan-
tus sum rex ab eo super Sion montem sanctum ejus tes soli, ut Deo liberius viderentur vacare.lsti tales
(Psal. II). Sequitur Accedamus cum vero corde in
: typo superbias distenti despicicbant reliquos et dis-
plenitudine fidei^ rumpebant charitatem. Quod Apostolus utrumque
aspersi cjrda a conscientia mala,
et abluli corpus aqua munda. Ex superioribus admonet et terret, hortans non deserere societa-
ista et
pendent, ubi dixit Apostolus Habentes itaque,
: tem tidelium, sed potius consolari simpliciores, et
fratres, flduciam in ingressu scuictorum per sangui- suo exemplo confortaie. Si enim tantum valet socie-
neni Christi, accedamus ad eum cum vero corde. Quid tas fidelium, ut ubi duo vel tres congregati sunt in
esset in vero corde accedere ad Christum expo- nomine Salvatoi"is, ipse sit in medio eorum multo :

suit, subjungens, in plenitudine fidei, ut credamus ^) magis ubi plures sunttidelium Christus eis semper

resurrectionem generalem futuram quasi diceret pra}sensaderit.Sequitur :Ef fa;iio??ia^?"6', sempersub-

;

Jam quia liduciam habemus ingredi in patriam coe- audis sectamini charitatem, vosque invicem conso-
lestem, non debemus ha^sitare quod quorumdam sit laminij quanio videritis appropimjuare diem judicii,
resurrectio, quorumdam vero non, sed vera fideide- in quo singulorum merita examinabuntur, vel etiam
bemus credere omnes homines resurrecturos quos- cxtremum diem vitse nostrse. Dicit enim alio in
dam ad gloriam. quosdam autem ad poenam. Nam loco : Nihit sotliciti sitis, Dominus prope est (Philip.
si quis de hoc haesitat, non habet veram plenam- IV).
que fidem. Potest et aliter intelligi : Plena fides est Voluntarie enim peccantibus nobispost acceptam no-
quae concipitur corde, confitetur ore et operibus bo- titiam veritatis, id est post notitiam veree fidei, gra-
nis exornatur. Hac fide accedcndum est ad Deum, tiseque baptismatis, Jam non relinqniiur pro jjcccatis
quicunque vult introitumpatrise coelestis sibi resera- hostia. Sponte peccantibus nobis et dehberate post-
ri. Necesse est etiam ut sint aspersi corda a con- quara accepiraus agnitionem verae fidei, ot postquam
scientia mala, id est mundatipercorda sive mundata mundati sumus in baptismate, non reservatur nobis
 89?» ll.VYM<>Nl> IlAl.nKUSTAT. i:i'l: oriV rAKS. ]. - (V)MMENT. BIBL. m>
ultnihosti » propt»ccnto.quDD pro nohisofTcrnntur.si- A por Filium dala o^unni lex por sorvum administrnla,
donatum ost, hostias sce|>ius olferre
cut in veteri lege taiito majora merebitur supplii ia, qui Chi istum con-
pro peccatis. Neque enim Christus qui est hostia no- culcaverit. Sed quomodo possumus illum conculcare
stra, iterum immolandus est pro peccatis nostris : qui in dextera Dei Patris sedet, elevatus super omnes
hoc enim semel factum, et secundo opus non est, ca»los? Dum enim pra:cepta illius pro nihilo ducimus,
sed magis opus est post acceptani gratiam perma- dedignantes ea implere, tunc utique eum conculca-
nere in fide recta, et munditia bonorum operum. mus. Sicut enim ea quie conculcamus pro nihilo du-
Mundatuses inbaptismate, liheratus esa criminibus cimus, et nullius iionoris, sic et qui libere peccant,

omnibusque peccatis, factusque es Filius Dei. Si ad absque timore et absque paMiitentia, Cbristum con-
primum vomitum revei^sus fueris, gravissimum to culcant, sive contemnunt, atque despiciunt, eumque
exspectatjudicium,sicut sequentia manifestant, ni.--i judicem futurum minime formidant. Vel certe Chri-
per diprnam [ a^nitentiam revocatus fueris. His au- stum conculcat, quirunque corpus illius indigne
tem verbis n ^n }>(enitentiam excludit, neqne propi- percipit Sive (ut tcrtio modo dican;us) Christura
tiationem qure sit per poenitentia} medicamentum, conculcat, qui male vivendo de tabernaculo cordis
\/ sed secundum lavacrum baptismi excludit. Non sui eum
Inhabitabo in illis ctexpellit, qui dixit :

onim ita est inimicus salutis nostra^. utdiceret, non " inambulahn {Lcrit. xxvi). Sanguinem quoque testa'
est ultra neque peccatorum rcmissio,
pccnitentia, menti pollutum ducit, sive, ut in Gregorio habetur,
sed hostia, inquit, ultra non est, hoc est, crux ultra communemsiveimmundum,quisanguinempassionis
non est .secundaut iterum Chiistuscrucifigatur, ite- Christi pro nihilo ducit, quo Testamentum Novum
rumque nos baptizemur. Xam sicut Christus semel confirmatum quo ipse etiam sanctificatus est
cst,
raortuus est, et jain non moritur, ita nos semel bap- tempore baptismatis. Alio enim modo nihilominus
tizati in fide raortis ejus et sepuIturaE), sicut Apos- sanguinem testamenti pollutum ducere, est myste-
tolus alias dicit, consepulti cum illo per baptismum riuni sanguinisChristi indigne percipere, nullainque
in mortem jam non possumus rebaptizari. diirerentiam interillum et reliquos potusfacere,cum
Terribilisautem quxdaw. e.rspectatiojudicii etigni^ in illo sanctificatus sit teinpore baj)tismatis, et possit
cemulatio qu3e consumptura esi adversarios. JEmu\?it\o etiam quotidie sanctificari, si digne perceperit eum.
aliquando pro imitatione ponitur, aliquando pro in- De talibus dicit Apostolus : Qui manducat et hihit

videntia hic autem pro consumptione et vimiicta

: indignCi judicium sibi manducat et bihit, non diju-
accipitur. Terret ergo Apostolus omnes, utinetuant dicans corpus et sanguinem Domini [I Cor. xi), sive
post baptismi lavacrum ad vitia relabi, quia non^discernens a reliquis cibis et potibus, spiritui quo-
possunt rebaptizari. Terret etiam ut si peccaverint, que gratice,id est, Spiritui sancto contumeliam facit,
poenitentiamstatimstudeantageredignam,quoniam qui de tabernaculo cordis sui male vivendo, illum
quicunciue poenitentiai medicamentum neglexerit, noncreditquod perillum inEcclesia fit
ejicit, vel qiii

vindicta et consumptio ignis ccterni devorabit eum. remissio peccatorum, vel certe qui blasphemat illum
Quapropter unusquisquead po-nitenticC dura tempus opera ejus denegando, et diabolo tribuendo. Unde
habet medicamentura confugiat, no igni tradatur Dominus dicit Qui blasphemaverit 7nSpiritum^no7i
:

aeterno. remittctur ci neque in hoc s^culo, neque in fuiuro

Irritam quis faciens legem Moysi. sinr ulla misera- (Matth . xii). Qui idcirco spiritus gratia^ vocatur
tione diiobus vcl tribus testibus, subaudis conviclus, vel quia per illum nobis gratis dimittuntur pec-
yyioritur. rata. vel certe quia illo distribaente dividuntur
Quanto magis putatis deteriora m>'reri supplicia^ gratiae donoruni spiritualium fidelibus, quas Apo-
quiFilium Dei conculcaverit el sanguinem tcstamenti stolus commemorat, dicens Et alii qiiidem per Spi- :

poUutum duxerit in quo sanctificatus est, et spiritui ritum datur sermo sapientiiey alii sermo scientise
gratiet contumeliam feceril? Lex Moysi dicitur, vel (/ Cor. XII), et csetcra, usquedum concludit, dicens :

quia per Moysen populo data, vol quia Moysi datHY^Hxc autemomniaopcraiiiriinusatquc idcm Spiritus,
"
est a Domino, sicut et nos soliti sumus dicere in ora
' "
' "

dividens singulis proiit vult. {Ibid.)

"

tione Dorainica ad Deum Panem nostrum

: quotidia- Scimus enim qui dixit : Mihi vindictam. el ego rc-
num da nobis hodie{Luc. xii, non quod noster ante frz7'?'rt?/KLoquituromnipotensDeus perProphetam :

fuerit, sed cum ab illo datur, noster efficitur. Incutit Mihi injuriam et contumeliam facientibus vindictam
autera Apostolus terrorem Chrislianis, sumens com- reddam etretribuam eis juxta quod merentur (Z>^?.'f.
parationera a legeMoysi, quam si quis transgressus xxxii; Rom. xii). El iterum : Quiajudicabit Dominus
fuisset, irritarn eam et inanera faciens, duobus vel populum suum. Deinimicis suis hoc dictum est Ego :

tribus testibus convictus, sine ulla miseratione et rctribuam eis, qui male faciunt, non de Iiis qui male
venia ajudicibus dijudicatus, confestimoccidebatur. patiuntur, de his videlicet qui negligenter vivunt, et
Dicit ergo : Si ille, inquiens, qui legera, quae per ser- perpoenitentiam se})urgare nolunt sodcum malefa- ;

vurn data est, transgressus fuerat, sine ulla misera- ciunt, secure ad mensam Dominicam accedunt. Po-
tione occidebatur, quanto magi-^ majora supidicia pulum autem quem Dominus judicare dicitur, dupli-
sustinebit, qui Fiiiura Dei conculcavei it ? Utique citer possumus intelligere, et ad electum scilicet po-
quanto major estChristus Moyse. et gratia Evangelii pulum referre et ad reprobum. Judicabit enim Do-
 .

80' EX:POSITiO IX EPP. ^. P\n!.I. — IX EPIST. AD IIEBR. 898

rninus i)opulum suum, hoc est, iseparabit plcbem A mehis et tribuhitionibus suntdiversis afflicti, quod
suarn et ilisreniot bonos a mnlis, (idoles ab inlide- genushunianuin ;:iaviussustinet in conspectu pluri-
libus.QuOii si ail reprobos i^Uatum fueiit, judicare inorum ahquid inbonestum, aut verbis aut factis :

pro damnare accipiendum erit; popLjlus autem Do- sive etiani iji.ia positis in carceribus compatieban-
rciui appellatur non per graliam, sed per cieatio- tur, victuinquc ac vestimentuin pi-out poterant sub-
nem. ministral)ant. Un !c facti eianteorum sociiquoniam
llon'cmhi))i est incidcre in vianus Dei viveiitis. In- mercedem et rctiibutionem quam pra^cipiet praidi-
ciditin manus Domini,qui judicium hominis contre- cator veritatis proChristi nomine positus in carcere
niiscitet judiciiim Dei parvi pendit.Inciditquoque in ahisque tormentis afflictus, eamdem rocepturus est
manus Domini, id est in potestatem et judicium ille, qui ei subsidium pracbet ne deficiat in tiibula-
omnipotentisDei, quisquis post peccalum contemnit tionibus, sicut ipsa Veritas promisit, dicens Qui :

pocnitentiam agere. Quicunque ergo peccator est, si recipitpyoplwlam in nomine prophelx mcrcedcm pro-
non pa?nituerit de peccatis suis, incidet in horren- phetx accipict (Matth. x). Xotandumque quia non
durn et valde extimendum judicium omnipotentis dixit simijliciler tribulalionibus afflictos. .sed etiam
Dei, qui reddet unicuique secundum opera sua. augmentum fecit, dicens : Spectacuium facti cstis.

Rcniemoramini autem prislinos dies in quibus illu^ '^ Cum enini quis secrete exprobratur, conti-istatui
minati magnum ccrlamcn sustinuistis iiassionum. quidein, scd multo ainplius si publice, et in con-
Optimi medicorum cum vuhiussecuerint, etperin- spectu multoiuin. Genusenim humanumsicutvalde
cisionern augmentum doloris fecerint, sok^tium et delectaturlauiK' [)ublica, facile captivatur opprobriis
reniedium ilh loco ad})ibent, ubi dolor incst, et per- aperte sibi iliatis. Quod illi ea exhibuerunt qua
turbatam refovent animam.Postquam autem recrea- enumcravimus apertiusjam ostendit, dum sequitur.
verint iilum, alteram jam non adjiciunt sectionem, Xam ct cincii^ compassi cstis, ct rapinam bonorum
quin etiam illa qua3 secta sunt, mcdicaminibus mitio- vestrorum cum (jaudio i?^src7)^s-^/,s. Mirabiliterlaudat
ribus et valentibus mitigare student, sic et Aposto- eos in fide, quoniam si fidem non haberent meliora

lus isto in loco more illorum egit.Postquam enim se recepturcs pro hac sub.stantiasubtracta,noncum
concussit animos eorum, et compunxit m.entione gaudio sus.cej)is.sent rapinam ejus. Quandiu enim
gehennoe, aflirmans omnino disperituros qui gratiae promissum esL eis, compassi sunt aliis exspoliatis,
Dei faciunt injuriam aUquomodo, ct hoc ox lege atque aliis in carcere positis : exspoliati vero cum
Moysi, ahisque testimoniis edocens, et dicens rne- gaudio susceperuntrapinametdamnum sibiillatum,
tuendum esse incideie in manus Dei viventis, pro- credentes se mehora recepturos. Unde subdit: Co-
tinus ne muito timore in desperationem ruerent, gnosccntes vos iiahere meliorcm ct manentem sut-
consolatur eos pcrlauduin blandimcnta et exhorta- stantiarn ; quasidiceret: Videntes divitias spiritales
tiones, reducens eis ad memoriam prtcterita illorum vobis pro !iis temporalibus profuturas, sustinuistis
bona opera. Rememoraniini, inquit, pristinos dies cumgaudio rapinanj bonorum temporaiium.ilLcau-
in quibus illuminati per fidem, et coiifirmati per tem totuin factum fuit apostolicum opus,et dignum
gratiam divinam, magnuin certamen sustinuisti.s,ac fortibus aniinai)as, utflagelhsgauderent. sicut in Ac-
sidii crct : Quando
infroducti estis in fidem, quando tibus apostoiorum dicitur : Euntes autemaconspeciu
tantam fortitudinem demonstra-
in iniliotidei eratis, consilii ibanl gaudentcs^ quoviiam digni Jiahiti sunt
stis, ut magnuin certamen passionurn sustineretis contumeliam pali pro nomine Jesu {Aci. v). Et ut
pro Cinisti nomine a contribulibus vestris ; Judeei demonstraret istam temporalem substantiam non
enim credentes quidam exspoliati sunt ab aliis non esse semper mansuram, ideo dixit illos meliorem
credentibus, quidam vero non iili vero qui non : haberesubstantiam etmanentem,prout diceretfor-
fuerant exspoliati subrainistrabant ahis de facultati- mam substantialem atqueperpetuam qUceperirenon
bussuis. Quaproptercum hoc agnovissent infideles, possit, sicut ista terrena perit.
multa mala intulerunt utrisque.Unde non dixit Apo- D Nolite itaque amittere confidenliam vestram qux
stolus cerlamen sustinuisse eos, sed
simpliciter magnam Jiahet renv: nerationem . idestnolite deficere
addidit magnum, nec dixit tentationes, sed passio- in tribulationibus, quia magnaest remuneratio. Ap-
nes. paret autem quiamagnam confidentiamhabebantad
Et inaltero quidcm., facto vel opere, opprohriis et Deum, quam ne amitterent instantissime eos horta-
tribulatiitnibus, spectaculum facti estis: in alicro au- tur. Faciiius enimintegraconservatur. quam amissa
' tcm socii taliter couversantium effecti. Ex parte, in- recuperatur. Quapropter quod tenetur et formidi-
quit, opprobriis, id est contumeliis et irrisionibus nem habet, necesse estutfortitudinem habeat.Xihil,
seu tribulationibus spectaculum facti estis, hoc est, inquit, vobisnecessarium est, nisi ut stetis firmiter
pubhce in conspectu inultorum irrisi ; et ex parte in fide vestra, et permaneatis in fortitudine vestra
altera effecti estis socii in compassione tahtercon- qua? magnarn habet rernunerationem apud Deum
versantium, apostolorum videlicet eteorum quisunt Patientia cnim vobis necessaria est, ut voluntatem
exspoliati propriis facultatibus et vo-beribusafflicti, iJcifacientes rej^ortetis promissionem.O quam magna
atque in carcerern retrusi. Duobus modis ostendit remunerationisetconsoiationis fiducia, velutisiquis
eos bene laborasse, scihcet vel quia publice contu- et athletam ac certatorem hoc diceret, qui cunctos
 899 HAYMOXIS IIALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 900
superasset,nuUunique relictum haberet qui sibi de-A credere quio non videntur et dum ea credimus in
certare posset. Verbi gratia, dum ille diceret Jam veritate aut fuisse, aut esse, autfutura esse,qua5 non
:

quia omn s superavi nullusquo superestqui mecum videmus, ipsafides focit ea subsistore in corde no-
certet.da i.uiii coronam, poteratilli quilibet di'\M'e stro, quasi nutc oculos corporis. In rebus autem quce
:

Sustine parumper usque dum veniat arbitor, aut vitlenlur neque crodulitas dici potest, neque incre-
etiam rex qui tibi bravium reddat pio victoria tua. dulitas, sed potius agnitio dicenda est. Atverofides
Quod ^i ille atbleta impatienter terret, non tole)'ans est, ita animum firmum esse de his qua: non vi-
sitim atque ivstuationes, dicens : Aut date quod me- dentur, sicut de his qua: jam videntur, et dum hoc
rui, aut recedam, diceretur illi : Patienter sustine fit, fides facit easubsistere in nobis credenda. Verbi
hanc moruiam,in proximo est ut veniat imporator, gratia. ut ex multis saltem paucis utamur exemplis :

qui tibi reddet prannium. Isto modo et Apostolus resuirectio gencralis necdum facta est : et cum
liortatureosne delicerentinlaboribus, sedpatienter nccdum sit in substantia, spes facit eam subsistere
exspectarent Domini adventum. Patientia, inquit, in anima nostra, quasi prcE oculis eam habeamus.

vobis necessaria est, hoc est, unum opus habetis. Hoc est quod dixit, fidem esse substantiam illarum
videlicet ut perseveretis in agone, donec recipiatisg rerumquLiesperanturnecdumque videntur. Et siar-
coronam dignam labore vestro, non enim qui co?pit gumentum esteadem fide rerum quie necdum appa-
coronabitur, sed qui perseveraverit in certamine rent, quid est quod eam jam voluntvidere? Arguere
usque infinem, hicsalvus erit. In patientia, inquit dicebant antiqui ostendere a quo venit argumen-
:

Dominus, pcssidebitis aniraas vestras. Reportetis, tum, quasi ostensio et prremonstratio futurarumre-
inquit, piomissionem, id est accipiatis gloriam sem- rum, etillarum rerum qu?e nonvidentur. Estautera
pitern» beatitudinis. proprie arguraentum.ratio quai rei dubisefacitfidem.
Adhucenim niodicum aliquantuhnn^qui vmturus Profecto ergo liquet, quia lides illarum rerum argu-
?wn tardnhit. Qui venturus est veniet. et
est vcjiiet, et mentum est, qua? apparere non possunt. Qua^ enim

non haud dubium quinChristum significet.

tardabit, apparent, jam fidem non habent, sicutsuperiusdixi-
Consolatur eos tanquara parum sit temporis usque mus, sed agnitionem. Dum ergo viditThomas {Joan.
dura veniet. Non modicaenim consolatio est laboris, xx), dum palpavit, cur ei dicitur
Quia vidistime, :

cito sperarejudicemet remuneratorem,constantiam Sed aliudvidit, aliud credidit. A raortali

credidisti?
certarainis rerauneratoi'um. enini homine Divinitas videri non potuit. Hominem
Justus autem meus cx fide vivit. Quodsi suhtraxe- quippe vidit,et Deum confessus est, dicens: Domi-
rit se, non placcbit animce mese. Hoc propheticum 71US mcus ct Dcxis meus. Videndoergo credidit quia
testiraoniumintulitApostolusadexhortationemfidei C considerando verum hominera, Deum quem videre
inacquisiiionera aniniae. Sicut vita corporis aniraa, non poterat exclamavit.
itavita anima^ fides est, qua? videlicet concipitur In hac cnim fide tcstimonium i\jisi)i\2^consecuti sunt
corde, confitetur ore, exornatur opere, quoniara senes. Senes hicdeberaus intelligere patres Veteris
fides sine operibus raortua est. A qua fide si quis Testamenti, patriarchas videlicet, pro{»hetas, alios-
subtraxerit se, non placebit voluntati Dei. Non est que justos qui in fide quara crediderunt Deo ejusque
enim putandum quod Deus Pater aut Spiritus san- jironiissionibus, testimonium laudis atque justitiae
ctus, autFiliusin natura divinitatishabeatanimam, promeruerunt Unde Abraham qui credidit Deo, re-
sed more hurnano loquens divina Scriptura, nobis putatum est ad justitiara, et amicus Dei appellatus
consulendo voluntatera illius anirare vocabuloexpri- est. Ilaec autemfidesitaest accipienda, ut credat in
mit. Considerandura autera, Ciuia sicut displicebit corde, confitetur ore, exornetur operibus- Ille enim
qui heesitaverit, ita placebit Deo qui crediderit, vi- veraciter credit, qui exercet operando quod credit.
vens in fide sua re:ta. Laborastis, inquit, in certa- Quod contrade his qui fidem nominetenusretinent,
mine, exspectatebeatara spem. Nolite dubitarequae- Paulus dicit : Confitentur se nossc Deum^ factis au-
rerequae speratis : quia justus ex fide vivit. tem negant.
Nos autein 7ion sumus subtractionis fdii in perditio-J) Fide intelligimus aptataesse ssecula verbo Dei, ut
nem^ sed fidei in acquisitio7iem animx. Nonsumus, cx i7ivisibilibus visihilia fiereyit. Quid enim quidam
inquit, ego etvos filii illorum paganorumatquegen- Hebra^orum adhuc debiles erant et a fide quidem
tilium, qui se subtrahunt a vita fidei et luce sempi- initium sumpserant, ex passionibus autem tribula- -

ternaad perditioneraaniraarura suarum, sedsumus tionum pusillanimes efficiebantur,minusve patienter

filii patriarcharum, qui in fide probati sunt, et in mala sibi irrogata ferebant, hortatur eos Apostolus
fide perfecti fuerunt ut acquirerentsibi suas animas primo ex seipso. dicens Rememorami7ii j)risti7ios :

ad salutem et insuperaliorum suo exemplo. dies^ deinde exScriptura divina dicente, q}i\Q,justus
ex fide vivit, deinde autem ex rationibus, ostendens
CAPUT XI.
fidem esse substantiam rerum non apparentiura.
Est autem fdes sperandarum substo.ntia7xrum ar- ^ Nunc veroex progenitoribus incipit loqui, mirabili-
gumentum non aj9paren^m>7i.Ordoverborum:Estau- ter eos in exemplum ponens, quia sicut illi omnes
tera fidessubstantia sperandarum rerura, argumen- per fidem salvati sunt, ita et nos omnes per fidem
tum videlicet rerum non apparentium. Fides est ea salvamur. Cumenim invenerit anima jn eisdem pas-
901 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD HEBR. 902

sionibus socium. requiescit ac respirat. Hoc in fide, Asive quod ignis descendit de coelo. ut in Theodotione
hocintribulatione qualicunque solet accidere.Valde k^gitur,quia inflammavitDominus superAbel et su-
enim est fragiie genus humanum nimiumque heesi- permunera ejus, seu per ilhim sententiam qua a
tans in cogitatione ;
quapropter necessaria est con- Domino in Evangelio est laudatus comprobatusque
sohitio ex prajcedentium fide et patientia.Apostolus cst esse justus.Sicenim dixitDominus in Evangelio
ergo ex patribus eos quidem hoi'tatur.sedprimo ex (Liic. XI); A7ne?i dico vobis,rcquiretur omnis sanguis
communi initio, Manif^stum cst, quia non
dicens :
]ustorinn cjiiieffiisuscst superterram a sanguiue Abel

ex stantil)us qucc sunt Deus licoc fecit, sed ex in\ isi- jusU uscjue ad sanguincm. Zacharise filii Barachice.
bilibus visibilia, ex non existentibus existentia. Ra- Per illam etiarn hostiam adhuc loquitur jam defun-
tiocinando hoc invenire non possumusquomodo fe- ctus, ut dicitur: Sanguis Abcl clamat ad me de terra
cerit ex nihilo omnia, vel ex invisihilibus visihilia, 'Gf;n. iv). sive adhuc loquitur, hoc est, licet intere-

quia non eramus quando facta sunt.Unde ergo cer- mei'it eum corpore,taraen ejus gloriam non potuit
tum habetur? Utique manifestum est, quod lidei res interimere cuin eo. Dum enim gloria illius in toto

est ista credere. Fide quij)pe credimus aptata esse, raundo pra^dicatur, dum ejus laus in ore oranium
id cst perfocta scu facta, scecula, quia non ex visi- versatur,dum eum omnesadmirantur,quotidieadhuc
bilibus, scd ex invisihihbus facta sunt qua? vidc^ntur >licet defunctus loquitur: qui enim alios suo exem-
inlonm^n
Invisibilia auteui liicpo.ssumus inLeliigeie plo admonet ut justi sint, aliquo mcdo ioquitur.
materiam de qua dicitur inexordio Genesis: In prin- Fide Henoch translatus est ne viderel viortem, et
cipio fccil Dcm calum ct tcrram.ln cceli autem no- non invenicbatur,quia transtulit illum Deus.llenoch
mine nonest intclligendum istud co>lum corpoivde, per fidem placuit Deo,qua3 fuit bonis operibus exor-
quod appellatur firmamentum,sed angelica natura, nnta,credens se omnino per illam placere Deo. Qua-
coelique spiritales : per terram vero intelligitur in- proptertranslatus est in paradisum terrenum,unde
formis materies.de qua facta sunt [)ostmodum om- quondam ejectus fuerat Adam videlicet ne experi-:

nia coiporalia, qucc tunc quodammcdo invisihilia leturmortem temporalem, donec tempus aDeo con-
erant,quando tenebras erant super faciem ahyssi. Ex stitutum percurrat. Quo habitu vero vel quo statu
invisibili autern materia facta sunt visibilia, quando modo existatin paradiso,non est nostrum inquirere.
per species et fornias divisa et discreta sunt orania. Iloc tamen credendumest,quia sinealiqua modestia,
Potest ct alio modo intelligi.quod dicit ex invis''bi- et sine aliquo dolore aut labore quiescit in illo para-
libus visibilia fieri. Invisibiliter mundus antequam diso: et sicut ille vivit sine aliqua impugnatione car-
formaretur in Dei sapientia erat, qui tamen per ex- nis, sine aliqua molestia, ita nisi homo primum
pletionem operis visii)ilis humanis ohtuti- ^ peccasset, completo omnium numero electorum, a
factus est
bus. Quod autem dicit, srccula perfecta esse Verbo paradiso terreno transferretur ad paradisum ccele-
Dei,persa}cula debemus intelligere omnia quee facta stem Ut autem transferretur, causa fuit quod pla-
sunt in tempore,sive sa^cula VerbiDei Patris, juxta cuit Deo sed ut placeret Deo, rausa fuit ejus fides.
:

quod Joannes dicit Omnia pcr ipsum facta sunt Nisi enim crcderet quod redrlitui-us esset ei Deus
:

{Joan. i) sa^cula autem, ut Ovidius Naso dicit, di-

: mercedem, quomodo placeret ei? Ante translatio-
cuntur a sequendo^ eo quod sese sequantur, atque nem cnim testimonium habuit placuisse Deo, di-
in se revolvantur, teste Varrone srecula autem ex : cente Scriptura quia ambulavit Henoch cum Deo,
eo dici pos&unt, ex quo varietas coepit esse tem- obtemperans voluntati ejus.
poris. Sinc fidc enim impossibile cst placerc Deo. Crede-
Fide pturimam hostiam Abel quam Cain obtulit bat Henoch, quia si quis crediderit esse Deum, et
Deo,per quam testimo?iium consecutus est esse justus, ad eum accesserit, retributionem haberet. Quia
testimonium perliibcntc muneribus ejusDco,ct pcr il- ergo fides fundamentum est omnium bonorum,ideo
lam defunctus adhuc loquitur. Primum ponit eum sine fide nemo potest Deo placere, crcdere enim
qui mala passus est, et hoc a fratre, proprium illo- oportet accedentemad Deum quia est, et inquiren"
rum ponensexempIum.Etenim eadem passi illi fue-D tibus se remunerator sit. Quicunque ad Deum acce-
rant a contribulibus suis. Quapropter hortatur eos, dit credendo, credere opportetillum quia Deus est,
ut sicut ille injustc occisus est a fratre,et nonrecu- hoc est, semper habet esse, juxta quod ipse dixit
savit persecutionem, itaet illi non recusarentsi in- ad Moysen {Exod. iii) Ego sum qui sum. Et Qui : :

juste paterentur a contribulibus fratribusque suis. est misit me ad vos. Credere etiam debet, quia in-

Plurimum quippe.id est majorem hostiam Abel ob- quirentibus se per bona opera, juxta quod Psalmi-
tulitDeo quam Cain, non quod illa hostia in rebus sta dicit, Quxrite Domi7ium, et confirmamini [Psal.
carnalibus mcnjor exstitissct, sed quidquid melius Giv), aeternus et verus remunerator sit.

habuit Abel per fidemDeo benevolo animo protulit, Fide et iVoe, rcsponso accepto de his cjuie adhuc
et exindeei sua multiplicata fuerunt,et intelligimus nonvidebantur, hoc est, de imbribus,wciwen5 apta-
ipsum per hoc placuisse Deo. Fide namque hoc fe- vit arcam in salutem domus sux., per quam., subau-
cit,quia credidit hsec qua} bona voluntate offerebat, dis fidem, damnavit ?nimrfz/7n,comparatione scilicet
Deo placere et se remunerandum credebat ab eo. melioris fidei et facti ; et justitise qux per fidem est,

Testimonium quoque Deo perhibente muneribus ejus j

hwres est institutus. FidecredidiiBeoquodmdnciu-
 ;::
:

903 HAYMOMi^ llALbhlUSTAT. Ll 16C. 0!'l'. PARS 1. — COMMEXT. BIBL. 'JOl

rus esiet aquas super torram, dicente sibi illo.A giinanteiii, et niliii turbabntur.Quanquam enim atl
{Gen. VI): Finis univei's:e iurnis vcnil cora)n me, it ii^.sum dictum esset, quia tibi dabo et .seniini tuo,
inducam aiiuam suyey cos: fur tiln arcam dc liijnis nonper sementibi.se(.Uibietseminituo,tamenjieque
Uviyalis el cxtcvii quie sequuntur : et ideo salvatus ipse,nequb Isaac,neque Jacob potiti sunthacpromis-
est cum omni doiuo sua, lioc ebt, lamilia sua. Per- sione, sed successio illorum. Et quia quando obe-
feotum autem operis aut rationis experimentum, divit Deo, exiens de teira sua, non vocabatur A-
nihil in hac causa protecit. Xubebant, inquit, alii, braham, sed Abram. Ideo considerate, dixit Apo-
ut ait Dominus in Evangeiio, et aer serenus erat, stolus Fidc qui rocaturnuncAbraham, tunc autem
:

signa quoque millia apparebant diluvii:verumtamen vocabatur Abram, moratus est in terra repromis'
ille timuit, atque per lidem de his quie necdum vi- sionis quasi i]i aliena. Primum quidcm vocabatur
debantur metuens, constiuxit arcam in salutem ilie Abrara, deinde vero Abraliam.
famiiiai su», per quam fidem tlamnavit mundum Exspcclabat cnim fujidamcntahabcntemcivitatem,
comparatione fidei sua), quau) nmndus liabere no- cujus artifcx ct conditur JJcus. Civitas superna fun-
luit. Ostendit enim eos dignos lioc supplicio. qui damenta habere dicitur propter stabilitatem ct lir-
neque per centum annorum si>atia iilius arcae con- mitatem sui. In qua qui semel locum invenerit,
structione corrigi voluerunt. Per fidem quoque non B nunquam poterit exhaireditari neque evelli. Ideo,
per legem ha?res justitiie est institutus, dum ipse inquit, ilii fide moraii sunt in terra repromissionis

solus fidem patrum tenuit,quam ab ilio ca^teri di- quasi in aliena, quia repromissiones in terra factas
dicerunt. Ikcres autem regni ccelorum vel liacres non attendebant, sed futuram quietem quaDrebant.
mundi dicitur, quia de semine sua fuit reparatio Ostenderunt enim seipsos raajoribus esse dignos,
mundi, etex hoc apparuit justus. quiacredidit Deo. idcireo non permisit eos accipere ista. quia majora
Fide qui vocatur nuuc Abraham obcdivit inlocujn dare voiebat.
exire, qucmaccepiurus erat in hxreditatem, etcxivit Fidc et ipsa Sara stcrilis viriutcm in conccptione
nesciens quo irct, quasi dicen^t. et i})se Abraham scminis accepit,etiam prseler tcmpus wtaiis genera-
per fidem plaruit Dco: statim enim ut ei dixit Deus Vii.ciuoniam fldclcm crcdiditqui rcpromiscrat.QviSi'
Edi de ierra tua,etvudc in tcrram quam monsirave- stio iiic oritur quare ditat fide accepisse Saram
ro tibi, daboque iliam tibi et semini tuo {Gen- xii), virtutem concipiendi, cum ab angelo reprehensa
credidit Deo, et exivit in locum in qucm ei pr»ce- sit, cur 1-isei'it cau.sa infidelilatis ? Risus enini ille

perat, nesciens quo abiret. Ignotus cnim ei erat etiamsi gaudii et plenee fidei non fuit, risus autem
locus et habitatio illius terrae : et in quantum am Abralue et gaudii et plenje fidci sunt. Qure ita sol-
r
^ . .

bulavit perfidem ambulavit. Sive nesciens quo iret, vjtur : Quia etsi primum dubitavit, })ostmodum
quoniara quem imitaretur non iiabebat. tamen verbis angeli soiidata cA in fide, et evacuata
Fide rnoratus est in lcrra rcprurnissionis tanquam, dubitationis causa, introdiu la cst fides. Yirtutem
in alicna incasulis ab inhabilando cum Isaacet Ja- in conceptione seminis accepit, quia jam mortifi-
cub coha;rcdibus rcpromissionis cjusdcm. Casula di- cata erat oetate et steriiis. Duplex cnim erat prae-
niinutivum est a casa, id est domo, iiic autem pro clu^io: Una temporis, senuerat quippe jam ; alia
tentoriis tabernaculisque positum est, in quibus vero ex natura, enim erat sed ad susci-
sterili ;

Abraliam cum haac et Jac <b habitavit more via- piendum et retincndum semen accepit virtutem.
torum et peregrinorum, docens eos fidem Dei, ut- Mulieres namque ex duabus })necipue rebus steriies
pote cohaeredes promissionis suae.Ea cnim prorais- esse solent, sive quia in vulva caloris virtutem non
>i\o qu3c facta est ad Abrahara, facta est ad Isaac et habent, qua excoquant scmen^quod et in senectute
Jacob.ornnesque qui simul colsaeredes sunt in repro- evenit cum deficiunt muliebria ; sive quando vulva
missionibus Abi ahee. Abrahae namque dictum est concluditur etiam in juventute, ut non perveniat
In te benedicentur omnes genles icrrse {Gen. xxii) semen ad loca conceptionis.Contra quae deditDeus
et in Isaac vocabitur tibi semcn {Gen xxf). Ad Isaac virtutem: hoc est, contra sterilitatem. stabilitatem
autera inquit: Complens I)eusjura7ncntu7nquodspo~ D et senectutem. Ad locum etenim conceptionis satis
pondi 4brahx pairi tuo, mulliplicabo scmen tuum pervenit semen etpostquam pervenit,dcdit partus :

sicut stellas cali, daboque posteris iuis universas soiiditatem muliei'i. Factumque est ut fidei soiidi-
regiones has (Gen. xxvi). Ad Jacob quoque dixit tate uteri insolida confortarentur, et omnia possibi-
Ego Deus ornnipctcns. Crcscere it mulliplicari e.r te iia fierent credenti.

gentcs faciam, daljoquc tibiterram quam dcdi Abra- Proplcr qiiocl ct ab uno orti sunt cl hoc cnioriuo,
ham et Isaac [Gm. xxxv). Ecce quomodo omnesco- iajiquam sidera cceli in inullitudine facti sLint,f^ sicut

hacredes sunt in lepromis&ionibus Abrahre. Notan- arena quw ad Grajnmaris.innutnerabilis.Vroi^^iev

est

dum autem quia fides Abrahie duplicatur pro nia- hoc,inquit, quia uterque vcram fidem habuit, Abra-
gnitudine fidei. Unde et caput liflei dicitur, Nam ham videlicet et Sara, ab uno coipore Abraha? et
sicut fide exivit de terra sua nesriens quo iret, sic Sarse orti sunt innuniei'al'iics jiopuli.Ilis verbis vo-
fide mansit et demoratus est in terja sua quasi in luit ostendere, quia non solum Isaac genuit Saia,
aliena. Yidit fiiium ibi ut peregrinum habitantera, verum etiam plures quam aliqua fecundarum mu-
vidit nepotem, vidit seipsum in ahena terra pere- lierum.Unum autem corpus dicit habere illos duos,
905 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EPIST. AD HEBR. 906

propter hoc quod in Genesi clicitur. quia erunt duo A In hoc vero quia plenam promissionem patrice coele-
in carne una (Gen. ii). Addidit quoque adhuc, ct stisnon sunt consecuti, quasi non percepcrunt pro-
hoc, inquiens, corpore non vitaemortuo nati suiit rnissiones,deloiigetamen asplciebant promissiones,
mortua,sedsemine.Senexenimhomosemen quidem quas veniens Dominus Christus praedicavit, dicens:
jam fundere potest : sed tamen soliditate seminis ^nomiim ^\ (\ms d\m\^Q\\t domumaiit fralres,aul so-
caret, ut fdios procreare possit, nisi fortc de ado- rores.aut palrcm.aut matrem propter me.centuplum
lescentuhi, ut alii fuerunt. Sicut sidera, inquit,ccDli accipiet, etvitam xternam. possidchit (Madh. xix).
vel arena niaris. Ilyperbolice hoc dictum est. Per Istani pi-omissionem non sunt consecuti illi ante

sidera autem cceli, boni intelligendi sunt ex utro- Domini adventum.licet omnia sua reliquissent,sicut
que populo fdii Abrahrc per fidera, at vero per are- etapostoli etiam promissiones de Domini ad-
: sive

narn niaris rei)robi accipiuntur ex Judaico populo ventu nonsuntconsecuti, quoniam, licet eis promis-
filii Abrahae per carnem, qui terrena semper quae- sus esset, tamen non viderunt eum praesentem in
rentes,pondere peccatorum gravantur. Et si homini- mundo. Salutabant quoque easdem promissiones,id
bus stella; coeli, sive arena raaris vel etiam illi qui est optabant et desiderabant, sicut Dominus ait in

designati sunt per hoc,innumerabiles sunt,Deo au- Evangelio : Midti reges elprophetx voluerunt videre
tem cui omnia patent numerabiles existunt. " qux vos videtis,et non viderunt.et audire quxauditis^

Juxta fidem, id est cum Me,clefuncti su7it omnes etnon audierunt [Luc. x). Ex metaphora navigan-
isti., non acceptis repromissionibus : sed a longe eas tium dixit salutantes,quia a longe prospicientesde-
aspicientesysaiulanles,et con/ltentes qtiia peregrini et sideratas civitates antequam ingrediantur eas,salu-
hospites sunt super terram. Qui enim hicc dicunt, tatione praeveniunt, easque sibi familiares efficiunt.
scilicet: quia peregrini sunt super terram, signifi- Aspiciebant autem in fide istas promissiones, salva-
cani se jiatriam inquirere. Et siquidein illius terrae bant desiderio.et confitebantur sermone quod pere-
meminissent de qua ad hoc ut vellent re-
exieraiit, quod Psalmista dicit, quoniam
grini essent, juxta
vevt\,habebantutiquetempusrevertendi: nuncauleniy peregrimus sum apud te, sicut omnes patres mei
quia nolunt reverti ad eam de quaexierunt,sed mo- {Psal. xxxvii). Peregrinus a peregre, id est a longe
rantur in aliena quasi peregrini,'/r/c//orc?7i appctunt proficiscendo dictus est. Peragrare enim perambu-
quaedamhicdignumest quccrere.
«V^cs/ cff/^.s/c^/i.Duo lare dicimus. Nam qui in tabernaculis habitabant,
Cum enim supradixisset, translatus est Henoch ne qui sepulcra pecuniis emebant, certumque est quo-
videret mortem, et non inveniebatur, hic dicit,quia niam peregrini erant in tantum ut etiam ubi suos
secundum fidem mortui sunt omnes isti. Et curn sepelirent non haberent. Quapropter prima virtus
iterum dixisset, non accepisse eos repromissiones, est peregrinum esse mundi hujus et hospitem,nihil-

sedalonge aspexisse, superius dixit de Abel, quia que habere commune cum regibus hujus sa:culi,sed
testimonium consecutus estquod esset justus et de : removeri ab eis sicut peregrinus.
Henoch, quia translatus est. De Noe quoque quia Idco non confunditur, \([ est non erubescit, 7?e/f5

salvatus est de condemnatione mundi.de Abraham, vocariDeus illor um . Paravli enim illis civitatem.ldeo,
etiam Isaac et Jacob, nuUi dubium quin plurimas inquit, quia illi Deo crediderunt, nihilque de terre-
promissiones tam de Christo quam de terra repro- nissibi praesumpserunt,ad hoc ut in illisspemsuani
mi.ssionisarceperunt? Qure duohujusraodi solutio- ponent,idcircononeiubescit omnipotens Deus vocari
ne egent. Quod prirauni dixit. omnes isti mortui Deus illorura Sic enira ipse dicit: PJgo .sum Deus
sunt cura fide, ita est quod omnes
intelligendum ;
Abraham, Deus Jsaac, et Deus Jacob. {Deut. in), per
illi solum Ilenoch, quem novi-
raortui sunt, prccter fidera videlicet vitasque rneritura. Sicut enira glori-

mus esse translatum.Quodvero subintulit, non ac- ficatur quandobenignorura et optimorum horainum
cepisse eos repromissiones, manifestum est, quia Deus vocatur et colentium virtutem, sic econtrario
in quibusdam rebus acceperunt, in quibusdam mi- confunditur et erubescit in actis nefandorum si in-
nimc. Accepit siquidem Henoch nevideretmortem, vocatur ab illis. Unde dicit per prophetam Per vos :

accepitNoe ut salvaretui%acceperunt et aliiplurimi. -^ «o??i(^/i mcum blasphematur inter gentes {Isai. iii).

Sed haec c[uidem erantillis libamina quaedam, erant IUi autem ita erant clari virtutibus et confidentia
etprimae degustationesfuturorum,non plenitudo re- pleni, ut non confunderetur, sed potius glorificare-
promissionum. Deus enim non solum quae futura tur, cura illorum vocaretur Deus Dicitur autem ge-
sunt nobis largitur. sed etiara quae hujus vitae sunt neraiiter Deus terrte et Deus coeli,siquidem etDeus
necessaria prjestat, sicut discipulis suis dicebat : gentium, et non solum gentium, sed etiam totius
PrimumquxriteregnumDei etjustitiam ejus, ethsec mundi, eo quod ipse omnia condidit. Sanctorum
o?n?2m,temporalia vitce,inquantum expediunt, at/yi- vero illorum non sic dicitur Deus soluramodo per
cientur vobis (Matlh. \i).In hoc enim quia in prae- creationera, sed sicut amicus, dicitur et nunc Do-
sentisteculo exparte laudem justitia: promeruerunt, ininus Deus Clirislianorutn. Paravit, inquit,iliis ci-
nec cum impiis perierunt locupletesque fuerunt bo- vitatem Jerusalem, scilicet ccelestera, ideoque non
nis temporalibus, licet peregrini essent, ut pote le- dedit illis in praesentisseculo haDreditatem,vel etiam
giturde Abrahara.quia eratdives inargento et auro, ideo non erubescit vocari Ueus illorura,quia secum
aliquas degustationes promissionum perceperunt. pra)destinavitillos regnare in coelesti civitate.

Patrol. CXYII. 29
 907 HAYMOXIS HALBERSTAT, EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 908
Fide obtitUt Abrabani hatic atm tcnlarciur cl uni- Aqttrm lu pcrcusstst{\\\oc. est, perciiti permisisti, ;kt-
Qenitumoffercbat,inquosusccpcratrepro7nisstoncs,ad scatlt sunt {Psal. lxih). Et Deus Patcr per Zaclia-
qunn dictiim estquia in Jmac vocabitur tibi scmcn, rinni : Pcrcutiam pasiurrm (Matth. xxvi), id est,per-
arbitrans quia et a )nortuis suscitarc potcnsest Dcus. outi ijeiinittani. Ignis quoque quem ferebat, calor
Quid est quod beatus Jacobus in epistola sua nien- et ieivor suiiinKc dilectionis illius est,
qua nos diii-
tionein Abraiia^ faciens laudat eurn suininopere ex gitAe ciuadiciiuv Sic Deus dilexit mu/uluni,ut Uni-
:

operibus suis: beatus vero apostolus non opera il- ncnilum suum tlarct pvomundo {Joan.MVj.Kamaicut
lius, sed fidom atlentissiine commendat .M^octe igi- Abraliam unicum et dllectum iilium suum Deo vi-
tur beatus Jacobus ex opeiibus eum laudat, qu(Mn ctimam obtulit, ita Deus Pater unigenitum Filium
sciebatetiam lide [)erfectum,(jUoniam iilis scribebat pro nobis omnibus tradidit. Isaac autern ipse sibi
qui lidem quidom videbantur habere, sed eamdem ligna gestabat quibus erat imponendus, quia et
lidem bonis operibus nonexorna!)ant. At vero boatus Ciiristus portabat iii liumeris lignum crucis in quo
Paulus, qui iilis scribebat qui opera bona iegis vi- cruciiigendus erat. Aries signiiicat carncm Ciiristi.
debantur habere,sed tidem periectam non habebant. Is^aac oblatus est, et non interfectus, sed aries tan-
jure iidem Abralucattentius commemoral,quatonus tum, quia < Inistus in passione oblatus est, sed di-
studerent eum imitari, vei certe ut ostenderet quia [j
vinitas illius impassibilis mansit.
qui filii Abraha; voiunt esse, necesse cst fidem ct Fidc cl dc fuluris benedixit fsaac Jacob et Esau.
o^)cra habeant, nierito unus ex liiie, aiter niliilomi- Fide de futuris benedixit cis, quia juxta quod eis
eum ex
nus laudavit operibus. fidc, inquit, oblulit imprecatus est, ita postea omnia illius evenire cre-
Abraham Isaac cum tcntarctur^ Yxco.t non haberct didit,et qucC futura iilis erant,ea benedicendoopta-
tilium libcrum nisi illum, et in illo percepiss.4 pro- vit. Potest et aiiter inteiligi Oe futuiis raysteriis
missiones quod multarum gentium esset futurus pa- benedixit eis.quia Jacob tiguram Christi sive popu-
ter. tamen non fuit ideo inobediens Deo : et quan- li Cin-istiani gestabat : Esau vero Judaici.
quam contraria iterum audiret, dicente sibi Deo : Fide Jacob moriens singulos filiorum Joscph benc-
Otlerlsaaclilium tuum mihi )Gen. xxii), a quojani dixit., et adoravit fastigium virgie ejus. Legimus in
audierat: Quia in Isaac vocabitur tibi semen [Gen. Genesi {cap. xlvihi, quod audiens Joseph a^grotare
XXI , non Iiaesitavit de promissionibus,credens quia patrem suum venitad eum, et obtulit ei duos fdios
a moi-tuis posset illum suscitare Deus;et ex eoinul- suos, phraim etManassenad bencdicen(Jum,qui fi-
i

titudine populorum multiplicare Quapropter fiiium dem omnia illis evenire juxta quod iliis a
iiabens
iflox offerre voluit, quia a Deo hunc continuo resu- Deo inspiratus optasset benedixit eos.Idcirco autem
scitandum esse credebat. Sed ne posset quisquam *-•
dicitur singulos iiiorum benedixisse, quia super
dicere quia liabebat aiterura tilium ex quo sperabat ulrumque propriam benedictionem fudit.posuitque
repromissionem implendam, propterea confidens minorcm antemajorem, quoniam praevidebatres ita
obtulit istum,dicit Apostolus: Etiam unigenitum ob- futuras Quodque sequitur,ef adoravit fastigium vir-
.

tulitipse Abraham.^f^i rcpromissiones de illo perce- gciYJus^id est virg^c Joseph,dupiiciterinteiiigi potest.
perat. Quare ergo tentavit iilum Deus?Nunquid Spiritu siquidein propheticoafilatus Jacob, cognovit
ignorabat fortem esse virum illum in tide et proba- designari per virgam iliam Joseph,regnum Christi :

bilem ? Sciebat utique.Tentavit autem illum non ut per fastigium vero, id est summitatem virgae poten-
ipse cognosceret.sed ut aliis demonstraret.et raani- tiam et lionorem regni Christi, de qua Psalmista
festain cjus fortitudinem faceret sicut o.stendit ipse, ait : Virga vect-di est virga regni tui {Psal. xlw).
dicens : Xunc cognovi quod timeas Dominum {Gen. Ergo non virgam adoravit pro Deosecundum ritum
XXII) id est, alios cognoscere feci quod tiraeas Do- gentiiiura qui idola colebant, sed in virga Chri-
minum. U/idii eum el in parabola acccpH. Parabola stuin, cujus regnum
et potentium praividebat prai-

Gra?co vocabulOjLatinedicitursiinilitudosivefigura. fjgurari in Quantura vero ad iitieram pertinet,

illa.

Accepit eum in parabola de raorte ab eo qui dixit forta.ssis secundura consuetudinem illius teraporis
ei : Ne extend/xs manum tuam super pueruni {Gen.D adoravit virgara Joseph,quem videbat Dorainum esse
XXIII, quia ariete occiso iste salvatusest.Occisus est totius terra? iEg3'pti, ea, scilicet ratione quaEsther
Isaac quantum ad voluntatem pertinet patris.deinde iegitur adorasse vjrgara Assaeri {Esili. v).

redonavit illum Deus patriarchie in parabola, id est, Fide Josepli moriens deperfectione fUiorum Israel
in figuraet similitudine passionis Christi.ln simili- rnemoratus est, et dc ossibus suis mandavit.Be pro-
tudine enim erant omnia quae tunc agebantur in fectione filiorum Israel locutus est, credens oiimia
Abraham, quao pro nx)bis veius Abrahain, Deus vi- vera es^r.e qua:i promiserat Deus patribus
eorum,
delicet Pater et creator omnium gentium, in fine priecipue quud dixerat ad Abraham Scito prxno- :

sKcuIi ageredisposuerat: Abraham siquidem figu- scensqumperegrinumevitsementuuminterviXTiMenA.,

ram DeiPatris gestabat,Isaac vero figuiam Christi. mix\e(\ne\.v\icX\xhunti\\u(Xannisquadringentis;verum'
Abraham siquidem portabat, ut Scriptura dicit, iamcn .ge/Ucm Do-
cui sev\icvint judicabo cgo, dicit

ignem etgladium,quia Deus Patcr gladium passio- minus,efpo5f/i<»c revertentur in terram patrum suo-
nis portavit quodammodo, quando eum occidi per- ruraiGen.xVjjnequaquaraergodesuisossibus manda-
misit, unde dicit Filius in psalmo ad eum Quoniam : ret Joseph,msi piena fide speraret reditum eorum in
809 EXPOSITIO IN EPP, S. PAULI. — IN EPIST. AD HEBR. 910

terrain repromissionis. Dicit enimeis visitans: IV.s/- ApraDposito, noluit admirari .^gyptiaciregnipulchri-
tahil iQ;Uominit$\)0^t^\QSYC\u\ios:e^e.riQossamcahinc tudinem, magis eligens cum populo Deiaffligi quam
vobiscum [Gen.L).YX noiisolum tribus Josephossapa- tem^joralispeccat^^rishaberejucuiiditatem.Peccatum
tris sui deportaverunt socum por desertum in terram namque deputavit, maneret in aula regis, lajtitia
si

repromissionis, sed etiam reUqua} tribus : omnium temporali fruens, suosque fratres in tribulatione

patriarcharum ossa secum detulerunt,sepelicruntque rclinqueret.Non affligi,inquara, cum aliis peccatum

ea in Sichem.qute evenit in possessionem tribusJo- essc judicavit. Si igitur ille nova affligi acritercuni
seph. Nara Abraham, Isaac et Jacob in speluncadu- aliis peccatum esse judicavit, quantum cumulum
plici Mambra: vel Arbea},quam Abraham emerat a peccati habituri sunt, qui congregationem fidelium

filiis IIeth,s('pulti sunt cum Sara et Rebecca et Lia, deserunt? Vos, inquit, jiro vobisipsis patimini, ille
ubi et Adam cum Eva sepultus quiescebat.Fortassis autem non solum pro se solo, as{)iciens in remunc-
vero qu?crit aliquis qute causa exstiterit, ut omnes rationem,sed etiam pro aliis hoc cJegit^ut majorem
illi sancti patres in terra repromissionis maluerint mercedem reciperet, ulti"oque se projecit in tanta
sepeiiri quam alio in loco ? Cui respondendum est, pericula, cum ei liceret pie vivere, et sa^cularibus

non curam gercndo sepulcrorum hoc agebant, sed bonis perfrui.Majores, inquit, divitias a^stimans the-
potius quia per Spiritum sanctum praevidebant Do-Bj;jiuro iEgyptiorum improperium Christi. Imprope-
minum in ea terra gcnus humanum redempturum, riumChristi dicit,quia pro Christo sustinuit Moyses
ibique resurrecturum sumrao cum desiderioibicon- improperium,qui unius essentiie secundum divinita-
sepelirioptabant, quatenuseoresurgente,pariterque tem cum Patro est: Sive improperium Christi dicit,
cum eo resui'gerent. Nos autem non debemuspusil- hoc est quale Christus sustinuit a suis propinquis.
lanimes fieri ubicunque sepeliamur, cum plurimo- Sicut enim Christus improperium sustinuit a suis
rum martyrura nesciamus ubi eorum corpora glo- quos venerat redimere,quando ei dixerunt: Dxmo-
riose jaceant humana. nium hahcs {Juan. vui), etc, mala ei intulerunt
Fide Muyscs ?iatus,occullatus cst mcnsihus trihus a usquead passionem: ita et Moyses improperinm su-
pareniihus suis,co cinod vidissent etegantem infantem stinuit a fratribus suis,quos volebat liberare: dicebat
et non timuerunt regis ediclum.Konsus. fideocculta- enim ei unus ex eis: Quis ie constituit principemaut
tus estlMoysesquiadhucfari non poterat: sed fidepa- judiccm super nos? num interficere me vis sicut in-
rentum suorum, patris scilicet ac matris, qui fidem jEfjyptium?{Exod. ii).Similiter quando
terfecisti Itcri

habentes quod omnipotens Deus posset eum liberare quilibet a domesticis, vel ab eis quibus beneficium
et custodire, custodierunt illum tribus mensibus, pr8estitit,improperium sustinet,improperium Christi
deinde vero cum non potuissent eum celare propter '^bustinet. Aspiciebat, inquit, in remunerationem
vagitusipsius.posuerunt in fiscellam sirpeam.posue- suam. et totius populi. Ifa quando quisque adversi
runtque in carecto fluminis.Edictum enim hujusmodi aliquid patitur, debet reducere ad memoriam quam
regis erat,ut omnes pueri in fluvium jactarentur.Sed remunerationem a Domino exinde sit recepturus.
quid est quod dicit,nontimuisse hos regis edictum ? Fide 7xticjuit ^gyptum^non veriius animositatem
Si non timuerunt, quare custodierunt? In hoc ergo cnim tancjuam prseaenicmsustinuit.
regisiinvisihilcm
timuerunt,quia non sunt ausi retinere euin: in hoc Legimus in Exodo, quia cum Moysi dictum esset a
vero quasi non tirauerunt,quianon projecerunt illum quodam Hebreeo qui faciebat injuriam fratri, quem
in apertura fluvium, sed in fiscella posuerunt eum, Moyses voluit increpare:
NunquidinterricQreutme
siccjue iramiserunt carecto fluminis, habentes spem vissicut interfecisti heri ^gyptium? FugitMoyscs in
atque fiduciam quod omnipotens Deus custodiret il- verbo isto, eo quod Pharao audito hoc quareret
lum,quapropter ac si non tirauissent, ita reputatum eum interficere : sed cum inanifestum sit fuo-isse
est illis.Unde ergo isti speraverunt salvare puerum, illum Madian, quid est quod beatus Apostolus
in
nisi per fidem? Viderunt,inquit,elegantem infantem. dicit Non veritus animositatem regis? Si enim non
:

Siquidem ab ortu nativitatis magna fuit iili infusa timuit, quare fugit? Quod ergo fugitfidei fuit, cre-
gratia venustatis,non natura hoc operante,quod na- D dens liberari a Deo et prsjtendit extcrius timorem
tus est honestus infantulus: sedgratise divina^dono cum interius nuUum haberet metum, ideoquesic ei
quse etiam barbaram illam mulierem iEgyptiam, reputatur, quasi non timuisset Idcirco enim noluit
filiam videlicet Pharaonis, ad hoc excitavit,ut ama- ibi manere,necausas jactantiao videreturso in aper-
ret eum, utsumeret et nutriret. tum periculum praecipitare, ac tentare Dominum
Fide Moyses grandis facius, negavit se esse fdium Deum suum, quod omnino diabohcum est. Sancti
filice P}iaraonis.,magis eligcns affligi cum populo Dei^ etenim quandiu habent quod faciant, Deum ten-
viri

quam tcmi)oralis jKccati hahcrcjucu?idilatem,majores tare non debent,sed debent imitari Dominum suuin
divitias xstimans thesauro jEgyptiorum improperium qui frequenter locum dedit Judaeis, audientes quod
CJiristi.Asjnciehatciiim in remuneraiioncm Tanquara ipse praecepit, dicens ; Cum vos persecuti fue?nnt in
si diceret ad eos quibus hccc scribebat : Nullus ve- civitate una, fugite in aliam (Matih. x). Fu"-a ero-o
strum dimisit aulam regalem amplam et claram, ne- Moysi tota exterior fuit : quoniam maxime de Dei
que regios thesauros, sicut Moyses fecit, qui non so- auxilio fidebat, Unde Apostolus dicit invisihilem^m-
lum conterapsit, sed etiam abnegavit. Coelo quippe quiens : Deum tanquarn preesentem sustinuit, quod
 1>U IIAYMOMS IIALBEKSTAT. EllSC. OPP. PAKS 1. — COMMENT. BIBL 01 ->

ei^t dicere : Ita emt n-s«s tle Dei adjutorio et ita A tr)n.}\on cnim tubariini sonitus niurorum snxa deje-
seicper de ejus protectione securus erat, tnnquam cit, sed fidos qua illi crediderunt Deo, dejecit iilos.

omnipotentera Deum qui natura est invisibilis, Legimus quod Domino pra?cipiente, Josue pra^cepit
semper pTOsentem aspioeret. arcam Dci poitari per septem diesin circuitu Hiori-
Fidc celehravit Pasclia et sanguinis e/Tusinnem.nc clio ac personare tubis.Sei)timo autem die cum in-

ijui vastabat eos. Fide qua Moyses

primitiva tangcret
. crepuissent tubis, corruerunt niuri Iliericlio quod
credidit per illumsanguinem salvandum esse popu- a magno mystcrio non vacat Iliericho quaj inter-
lum, celebravit Pascha et sanguinis enusionem quo })retatur luna, speciem hujus mundi tenet.quia si-
linivit postes. ne angelus qui vastabat piiniitiva cut luna menstruis completionibus deficit, ita liic

.^^gyptiorum.afTligeret Israelitas, ac si diceret iliis: mundusquotidianis dofectionibus cadit. Jn arca vero

Si sanguis agni typici in medio ,1'gyptiorum, et in Ecclesia figuratur, in tubis autem apreis,pra}dicato-
tanta devastatione iihesos serva\it Judieos, quorum res fortes accipiuntui-; .losuo, qui circumdedit ar-
postes fuerunt respersi illo sanguine,multo amplius cam, Christus est, qui Ecclesiam suam por hunc
salvabit nos sanguis viii agni, hoc est Christi. quo- mundum gubernat. IJanc ergo in bem liierichodie-
rum munita sunt signo passio-
ostia, id est frontes bus septem Israelila} feientes ai"cam, a^neis tubis
nis Christi. Timuit enim illum sanguinem angelus, B clangentibusciicumeunt,et muri ejus perarca) j)ra}-
intelligens ibi Dominicam niortem.acpiopterea nnn sentiam atque a?rearum tubarum sonitum cadunt,
tetigit postes, licet quod liebat iiihil essct: sed quod quia in lioc temjjore quod septem dierum vicissitu-
per illud fiebat, magnum erat. Sanguine agni illi- dine volvitur.defeitur arca, id est, dum orbem ter-
nuntur Israelitaruin postes, ne vastator angeUis rarum circuiens moveturEcclesia ad praidicantium
audeat interre mortem ;
signantur Dominica} pas- voces: quasi ad tubarum sonitum muri lliericho, id

sionis signaculo fideles populi in frontibus ad tute- est elati hujus mundi et principcs, ac superba infi-

lam salutis, ut ab interitu liberentur. delitatisobstacula corruunt.donecin fine temporum

Fidc transicrunt marc Rubrum lanquam pcr ari- mors novissima inimica destruatur.
dam terram,CjUod experti .Egi/pli! dcvorali sunt. Ac Fidc Raab mereirix non periit cum incredulis,
si diceret illis quibus ista scribebat' Jii tnntumfidem excipicns eaploraiorcs ciim pacc. Magnam consola-
firmiter tenere debemus, ut quando in desperatio- tionem et exhortationem beatus Apostolus isto in
nem aliquam animus noster fluctuat. tunc quoque loco omnibus pi-sebet : quia si ineretrix infidelis et
fisi ?imus ut liberemur, ac si usque ad mortem ve- magis illi sal- idololatra, sola fide salvata est,inulto

niamus, et si de nobis desperetur.Quienam spespo- q vabuntur, qui adgraviora crimina non sunt prola-
terat esse illis ? Ex una enim parte erat raare, ex psi, ac si patenter diceret: Inhonestum est.si mere-

alteraparte cingebantur altissimis montibus.a tertia trice inlideliores estis.lllatantum hominos nuntian-

})arte erant hostes. Si vellent fugcre, aut in mari tes audivit. confe.stimque credidit: vos autem non

erant j^erituri, aut in manus iEgyptiorum incide- solum liominesauditis. verum etiarn voces prophe-
ren*. Ilabentes autem fidem cuncta vicerunt. Fide tarum, quse pcr oinne sabbatnm leguntur: et insu-
enim qua credidit Moyses Deo. ad verbum illius per ipsum Filium Dei ad vos missum cognoscitis.
percussit mare, et divisit illud in duodecim divisio. Xam Raab effectum fidei consecuta oEt. Oninibus
nes.juxta quod in Psalmis dicitur: Credentes omnes quippe pereuntibus sola salvata est. Raab autem,
illai tribus siccovestigio posse transiremare, ingres- qUccinterpretaturdilatata,figuramtenetEcclesia3quaB
sie suiit: sed jirima tribus Juda, juxta quod in Osee dilatata est ab oriente in occidrntom.ab aquilonein

legitur: Juda, inquit, i^rinceps cum Dco in mari. meridiem, et latitudinem charitatishabet,intantum

Quapropter illud mare Ilebra^is fuit a dextris et a ut etiam pro ipsis inimicis orationem fundat. Et
sJnistris pro muro, pr?ebens eis siccum iter ^gy- :
bene de extraneis atque alienis gentibus erat vivens

ptios autem submersit. Uiide dicit Apostolus quia in desidcriis carnis,ac fornicationi deservicns, quia

experti iliud /Fgyptii devorati sunt, cognovcrunt.^ Ecclesia ahena erat ante Doniini adventum a Deo,
enim quod mare esset Ex hoc enim apparuit secundum desideria vivens carnis fornicationique

aquara esse, quia illi viventes absorpti sunt, et ex atque idololatricc dcserviens.Postquam autem Jesus
hoc apparuit non esso ?)hantasiani, scd rerum veri- verus rnisit ad eam duos exploratorcs, hoc est Pe-
tatem, quarn experti /Egyj)tii, devorati sunt. AUego- trum et Paulum, sive duo testamenta, fidelis effecta

lice autem mare Rubrum baptismus e.st, rubore reliquitfornicationcm idoMatiice,sicquesaIvata est,
^
sanguinis Christi consecratus ; Hebreei qui exierunt et salvatur quotidie ne pereat cum infidelibus.Huc.
de.'Eg}'pto.et transierunt per inarc Rubrum, fideles usque narravit de legislatore, et de antiquis patri-

sunt,qui derclinquentes tenebras infidelitatis,trans- bus, nunc dicturus e.st dc judicibus qui fuerunt post
ierunt fontem baptismatis. Pharao et ^gyptii
\)ev Josuc, nomina eorum tantuminodo commemorans
mortuisunt in uiari. quia i.i fonte baptismatismor- propter brevitatem sermonis, qui per fidem pugna-
tuus « st diabolus, amittendo potcsratem quarn ha- verunt, et gentes plurimas vicerunt.

bebat. Mortua sunt ctiain peccata originalia et Et quid adhuc dicam ? Dcficietoiim me tempus
actualia, si qua antea erant. cnarrantem. Hoc est, deficiet tompus destinatumad
Fide muriHiericho corrucruu.lcircuiiu dierum sep- scribendura Epistolam : si cuncta illorum factapro-
 yi3 E.KPOSITIO L\ EPP. :^. PAL'LI. — L\ KPIST. AD IIKBH. yi t

sequi volucro, quos hactenus coiiimcmoravi, siveAstulte egissct, quod omiiipotenti Deo san^uiiicm liu-
quce narrare possum de liis qui successores illorum manum fundens laitavit j)lacere. Vovit siquidem ut
fuerunt, de Gedeon, Barac, Samson, Jeplile, David, si ei Dominus victoriam daret de liliis Amon,immo-
Samiiel, et prophctis qiii per fidem vicerunt regna. laret ei quiciinque primus occurreret de donio sua.
Quod omncs siquidcm in communc commcmorat, Quod et ita fecit. Nam occurrit ei filia sua, quam
illud est quod sin^ulorum opei'a eadem fide acta post deploiatam virginitatem occidit (Jtid. xi . Sed
sunt : quia omnes il!i per lidem simul vicerunt potest qu;cri qua de causa mos inoleverit, ut omni
regna. Gedcon siquidera accipiens signum a Domino anno virgincs Hebrxorum plorent liliatn .lephtc.Quai
in trecentis viris, qui manibus aquam hauscrunt de ista cognoscitur esseratio,ut dum cernunt doplorari
quibus Dominus dixit ei : In his supcrabis Madian, illama liliabus suis, ncmo ad tantam stultitiamtan-
in vellerequoque humido et sicco, fidc repletus tvmque t)iacalum audcat prosilire, ut Deo humanum
j)rostravit Zebee
et Salmana, accepitque victoriam sanguincm fundat. David fideplenusprocessitcontra
ex hostibus. AUegorice autem Gedeon qui inter- Philisthieum,ct interfccit cumfl Hcg. xvii). Et quo-
})retatur in utei'0 circumiens, significat Dominum niam Dco credidit, inultas promissiones de Cbristo
Jesum Christum, qui per incarnationis mystcrium ,. pro:nrruit. Sainuel propheta ot sacerdos fidem lia-
in utei'o virginis collocatus, jdenitudine divinitatis buit perftH-tara, qua unxit Davidin regem ad verbum
(quae omnia replet) totum mundum circuibat, quia Domini, ct occidendo Agag, i-egem Amalech (f Reg.
implendo oinnia, circumdat omnia. Trecenti autem xv}, cpeiati sunt justitiam, quia quod crediderunt
viri, (jui manibus aquam hauserunt, et accepto igne coixle, opere compleverunt, exornantes eamdem fi-

in lagenis contraMadian profecti sunt,confractisque dem, adepti sunt repromissiones dc Christo vel de
lagenis ignis resplenduit, tubisque increpuerunt : patria ca^lesti. Abraham enim dc Christo promissio-
simiilque hostes in fugam conversi sunt, typum te- nem accejiit, dicente sibi Domino : In scmine tiio,

net sanctorum praedicatorum, oui fidem sanctoe '\i\iiii{\\\Q\\yhio^bencdiccnturomncsfjcnlcs(Gen.\\[\).

Trinitatis habentes, signo Dominica? passionis in- David quoqueplurimaspromissioncsaccepit.cui Do-
signiti sunt, quod designatur per tliau T litteram, mmusdixlt: Cum dormieriscura patribus tuis, susci-
qua2 suo nuinero trecentos exprimit, et quee apud iabo semcn tuum quod egredietur dc lumbis tuis, et
veteres Juda^os simihtudinem crucis habebat. Lage- lirn\aJ)oi\\vo\\um ejus su})er thronum tuum (IIReg.
n?e autem, qua) sunt vascula fusilia vel fictilia, si- \ii). Etalibi I)e fructu luw^hilui ponam supcr sedcm
:

gnificant corpora eorumdem }iru:d:c itotum infirma, tuam (Psal cxxxi). Et cum jurejurando semel, in-
de quibus idem egregius praidicator dicit : Ilabemus quitjuravi in sancto n\co, si David mcnliar, semen
thesaurumistumin vasis fictil?bus (II Cor-w). Sonus (^ ejics in setcrnum mancbil (Psai. Lxxxviui. Obiurave-
tubarum voces prtedicatorum exprimit. Fractis crgo rujil., id est, clauserunt o)'a lconum, ut Sanison,
lagenis rcsplenduit ignis, hostesque in fugam versi David, et Daniel missus in lacum.
sunt. Madianita} typum tenent istius saDCuIi, quia Exsiinxcrunt impelum ignis, sicuttres pueri Da-
postquam sancti martyres ab hoc sa^culo deficiunt, nielissocii jussu Nabuchodonosor Chaldaica urgente
crescunt miraculo : sicque virtute miraculorum con" vesania.missi suntin fornacemignisardentis,quibus
cussi in fugam vertuntur : sciiicet, aut fidei sub- nihil molestiae intulit (Dan. xiii). EfjCugcrutUS^ciein
dendo eos, aut etiam a torinentis cessando, victiti- gladii,idestrepuleruntfortitudinemhostiuma se,va-
more signorum. Illud quoque non vacat a raysterio, Iidepugnando,sicut Josue, Gedeon, David,aliique re-
quod Gedeone orante vellus primo madidum fuit, et ges et i)iincipes ] udieovum .Convalucrunt de infirmi-
tota terra sicca : secundo vero vellusslccum, et tota taie., ut Jobet Ezechias,qui,cum a^grotasset usqiie ad
terra madida. Vellus enim figuram tcnetpopuli Ju- mortem, Domino sibi propitio redditus est pristina^
daici, terra autem omnium gentium. Jure ergo vel- sanitati per spatium quindecim annoi-um (IV Rcg.x).
lus primo madidum fuit. terra autem mancnte sicca, Possumus ex infirmitatis nomine malum captivitatis
quia quando Judaicus populus rore superna? sa- intelligore, de qua liberati sunt, Domino voleute,
pientite fuit humefactus ante Domini adventum, om- Cyro jubente, Esdra et Nehemia procurante. Fortes
nesgentessiccitate fideietsapienti[eexsiccatre erant. facii sunt in bello, ut Jesus Nave successor Moysi,
ItcrumcumpostDoiijini adventiirii omnes gentes ro- Samson mandibula a.sini multos Philistinorum
qui
resapientia} fucruntmadida} effectaD,Jud?eaariditate interfecit (Judic, xv), David quoque rex, Juda Ma-
periit. Barac ("/^i^/.iv) ipse est Lapidoch maritusDeb- chabaeus et fratres ejus, quorum temporibus etiam
borce, qui fide, Cjua credidit prophetissa} superavit sex millia Judceoruminterfecerunt centum millia ho*
Sisaram onjnesque currusejus, Samson fidequa cre- stium, et tria millia missa Antiochiam in auxilium
Deo quodorabat, plures interfecit
diditimpetravit a Demetrii, peremerunt centum viginti millia. Castra
moriens quam vivens.Dixitenim DomincDeus, mc- : vcrterunt cxierorum in fugam. Frequenter hoc ege-
mentomeietreddenuncmihi})ristinamfortitudinem, runt, Castra autem dicuntur a castrando, eo quod
Deus meus, ut ulciscar rae de inimicis meis, et pro ibi castretur libido. Non est enim rnos militaris ut
amissione duorum luminum unam ultionem acci- j)ergentesin j^r.iQliumuxoresaut ferainas aliassecum
piam [Jud. xxi). Jephte fidem habuitpugnando con- ducant. Dao autem quondam princi})es terrae cum
|;ra filios Amon, etfiliamsuara cflerendo,Iicet in hoc comitatu uxorum perrexerunt in bellum, Darius vl-
 915 HAYMOXIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 916
delicet et Antonius, sed ut«Nque inibicorruit. Da- A rivatur vocabulum hujus vestis, idest a melo melota.
rius quidern superatus est ab Alexandro, Antonius Quibiis diijnus non cral mundus. Mundi nomine
vero ab Octaviano Augusto. liic subunasignificatione possumus inteUigere ama-
Acceperunt mulieres de resurreetionc moj^tuos suos. tores mundi, qui, terrena solummodo appetentes,ab
Eas mulieres dicit quarum filii ab Elia et Eliseo amore creatoris sui longe remoti erant, ac propterea
suscitati sunt, quos illa^ acceperunt post resurre- non erant digni tales socios habere, quales fuerunt
ctionem, vel resuscitationem, nonut eos haberent in illi quarum magnaHa Apostolus supradescripsit.Sive

maritos, sed quos aniiserant in morte, reccperunt mundi nomine possunt accipi omnia quac continen-
vivos. Alii autem distenti sunt, nun suscipicntcs rc- tur in cxv\o et in terra, aurum videlicet, argentum,
demiHionon, ut mcliorem invcnircnt rcsurrcctioncm. gemmo} atque omnia pretiosa,et ipsi insuper reprobi,
Piurimi sanctorum distenti sunt, hoc est in cruce amore mundanarum rerum decepti.Istis ergo sanctis
e.xtensi funibus colhgati, sicut beatus Andra^as. Seu i\on erat dignus niundus, hocest, si totus redigere-
distenti, hoc est ad capita duarum arborum coHigati tur sub pretio, non poterat uni illorum recte
com-
ac disrupti. vel etiam ad bracliia equorum indomi-
neque etiam si omnia illa in pretium dari
parari,
toruni extenti sicque ab eis disrupti vel certe dis-
: potuissent, talem aliquem virum emeie poterant.
tenti sunt, hoc est decollati, quoe omnia in snnctisBut ergo ex pluribus paucoruin memoriam agamus.
martyribus videntur essecompleta. Xon susceperunt quomodo poterat talis ac tantus vir compai'ari ut
redemptionem, hoc est liberationem in praesenti.ad Moyses fuit qui, quando voluit, maredivisit, quando
hoc ut solverentur a tormentis, ut meliorem atque voluit, aquas ejus reduxit, quando voluit, manna de
gloriosiorem invenirent resurrectionem in futurum; coelo descendere fecit, aquam de petra produxit, et
quoniara quo amphora quis tormenta pro Deo in ca^terainnumerabiha quiefecit (Dcut.Mu). Yel quo-
praesenti sustinet,eo gloriosior in resurrectione aj> modo poterat comparari pretio mundano talis ac
parebit. tantus vir ut fuit Josue successor ejus, qui, quando
Alii vero ludihria el verbera experti, insuper et vokiit, solem ac lunam,illa duo maxima lurainaria,
vincula et carceres. Ludibria dicuntur a ludo, hoc uno in loco stare fecit, dicens : Scd contra Gabaon,
est irrisione. Primo enim sancti martyres ludibriis ct luna contra vallem Aialun ne movcaris? (Jusue,
et irrisionibus deludebantur, deinde verberibus X.) Foi tassis dicit aliquis : Ideo non poterant emi,
afficiebantur, sicque vincuUs astricti, ponebantur quia non poterant inveniri : utique verum est quia
in carceres : ad postremum vcro interficiebantur non poterant mundo similes illorum inve-
in toto
diversis et exquisitis tormentis. niri : nequaquam ullo pretio pos-
et si potuissent,
Lapidati sunt, ut Xaboth, Jeremias in iEgypto a G sent comparari, quoniam quod totus mundus ne-
reliquiis transmigratorum, Ezechiel in Babylone, quibat perficere, hoc unus illorum verbo agebat.
aliique quamplures in X^ovo Testamento. Sec//5?/7;i. Xam cum totus mundus temporibus Elice laborasset
Hic pluralis numerus pro singulari positus est. Xe- et sex menses siccitate. nec {)otuisset
per tres annos
minem enira sanctorum legimus in Veteri Testa- pluviam impetrare, verbo Elicc aperta^ sunt catara-
mento sectum, nisi Isaiam prophetam, quera fecit ct£e coeli, et venit pluvia super faciem teria}. Jn so-
secari serra lignea Manasses rex, qui fiham ejus litudinibus errantes,in 7nontibus el speluncis et inca-
habebat in uxorem. Tcntati sunt, ut Abraham et alii vcrnis terrx. Eliam eximium prophetarum hic vult
non ad deceptionem, sed potius ad probatio-
rnulti, int.elligi,et fiUos pj'ophetarum qui temporibus Achab
nem, illa scilicet tentatione de qua dicitur Tentat : et Jezabelis fugati sunt, eo quod voluisset eos Jeza-
vos Dominus Deus vester, id est probat vos nam ;
bel interficere,tunc temporis pavit eos quinquagenos
Deus intcntator malorum est (Jac. i). In occisiune Abdias inspeluncis et in cavernisterra} Undeetme-
gladii mortui sunl, utUrias et Josias, et alii multi. ruit dcnu:.. projjhetia; juxta quod Doininusin Evan-
Circumierunt in melotiSy in pcllibus caprinis, cgen- gelio dicit, qui recipit prophetam in nomine pro-
teSj angustiati, afflicti- Eliara in hoc loco debemus phetae mercedem propheta} accipiet.
intelligere, et alios qui taliter egei-unt, et qui af-D Et hi umnestestiinonio fulei prubati^iion acccpcrunt
flicti undique penuriis et tribulationibus angustiati, repromissioncrn, Dco pro nubis aliquid mclius pro-
fide sustinuerunt omnia, ut ad desideriorura super- vidente, ne sine nobis consummarenlur. Qui suntisti
norum praemia possent pervenire. Omnis autem in- qui testimonio fidei sunt probati, nisi omnes supe-
digentia et egestasangustia vocatur,qua angustiatur rius memorati ? Quorum tam clara et laudabilisfides
homo,id est affligitur,seu fame seu alia inopia.Melo- commemorata est, stelliTe videlicet firmamenti, ter-
tam dicunt quidam genus esse vestimenti ex pellibus reni homines, et ccelestes angeli, vivi lapides et
caprinis, ex uno quo genere vesti-
latere dependens, splendid» margarita}, quorum opera qua^ egerunt
menti, propter asperitatem in .Egypto monachi di- fidem eorum confirmant, quoniam absque fide ira-

cuntur uti. Elias quoque legitur usus isto fuisse. At possibile est placere Deo. Testimonio itaque fidei

vero quidam dicunt ex pellibus taxi, genus vesti- fuerunt probati, hoc est,operatione sancta, qua^ per
» menti est compositum. Est enim animal quod taxus fideni operabatur, laude digni inventi sunt, lides
vocatur et melius, solitushabitare incavernis terrcC : enira illoruin operibus raundis deciarabatur. Sed
cujus pellis hispida esse fertur, a quo nomine de- cum ita essent perfecti, repromissionem non acce-
 917 EXPOSITIO IX EPP. S. PAULI. IX EPIST. AD IIEDPw. 918

perunt. Dicit ergo aliquis : Quid eis profuit DeoAillam, i^lcruiiique autem coruscntiones emittit : ita
servisse, si huctenus sine proemio raanent ? Absit illi sancti Patres a vero sole calefacti atque illumi-
hoc a ficlelium cordibus, ut credamus eos pne-
sine nati suo exomplo corda hominum calefaciunt atque
miomancre. Adhuc quippc niortali rarne circum- illuminant, suoque temporc pluviam erniserunt vcr-
dati,niagnum praeniium petce{)erunt,viden(liscilicet, bis, ot coruscaverunt miraculis. Imj^osita est ergo
Deumque cognoscendi, multaque raira patrandi, nobis in exerapluni tam magna nubes testium, ut
nunc vero quiescunt in anima, in beatitudine regni fidem illorum et opera imitari satagamus. Qua-
coelestis ineffabili laetitia perfruentes. Sed videamus propter simus de])onentes omne pondus vitiorum
quid Joannes de illis in Apocaly{)si sua dicit, sicque per paMiitentiam, somnum quoque pigriti»}, et cogi-
nobismanifestabitur quam promissionem non accc- tationes infirmas. Per hoc autem quod subdidit, et
perunt : r/f/z, inquit Joannes, siib altareBei aninias circumstans nos peccatura simusdeponentes,osten-
interfecLovum propter vcrhinn Dei, ijuod habebani^ct dit JudtCos ex oinni parte a diabolo tentari, deside-

clamabant voce magna^ dicenics Usquequo,Domine : riisque cajnalibus deservire, raultisque peccatis
sanctus etverus, non judicas et vindicas sanguincm abundare. Per patientiani curramus ad proposituni
nostrum de his qui habiiant in ierra? Et datx sunt nobis certamen, ut sicut illi sustinuerunt patienter
ilUs singulw siolx albcV, cl dictura csl illis ut rcquic--h advcrsa hujus sa^culi, ita et nos sustineamus. Non
sccrent tempus adhuc inodicum, doncc impleatur nu- dicit addamus cursui nostro aliquid, sed in eodera
raerus conservoi"um fratrum illorum (Apoc. vi).
ci raanentes, curramus ad destinatum nobis certamen
Singulas stolas raodo habent animae sanctorum de juxta quod Psahrista dicit Viajn mandatorum :

sua immortalitate gaudentes, et de felicitate de qua taorum cucurri fPml. cxviii). In prajsenti enim
fruuntur exsultantes. Binas vero stolas habebunt, sa:culo in certamine sumus positi contra vitia car-
cum in generali resurrectione receperint immortali- nis, contra dccmones, contra falsos fratres, et ne-
tatem et incorruptionem in corpore, quam raodo cesse est ut patienter curramus, sive expleamus
habent solumra(>do in anima. llanc crgo promissio- certameri istud, quatenus pervenife possumu.s ad
nem necdum perceperunt, de qua Isaias dicit : In promissum certaminis prffimium.
teri'a sua duplicia possidebunt, scilicet post genera- Aspiciamus in auctorcm fidei et consummatorem
lem resurrectionem. Et revera ita dignum est ut Jesum qui proposito sibi gaudio sitstifiuit crucem^
qui in corpore et in anima Deo servierunt, in cor- confusione contemptd. Sicut filii parentes, et disci-
pore et pariter et anima remunerationem perci- puli magistroi'um in studio operis atque in certa-
piant. Quodque sequitur, Deo pro nobis aliquidme- minibus attendunt, informantes mentem ex parte
lius providente, ne sine nobis consummarentur, hoc doctorum, sumentes quasdam regulas ab eis per
est. perfectionera consequerenturilli, more liumano visum, ita et nos si voluraus cufrere et discere ut
agitur. Verbi gratia Sicut quidam filii revertentes
: bene curramus ad auctorem sive consummatorem
de agro, dicunt patri : Pater, laboravimus hodie, Jesum Christum,attendamus qui dixit nobis Discite :

a^stum solis perpessi sumus (Malth. xx), tempus a me quia nutis sum et humitis corde (Matth. xi) ;

est ut tribuas nobis refectionem ; et ille eis respon- et alibi : Si mc, inquit, pefsecuti sunt, ei vos persc-
deat : Sustinete parumper quoadusque veniant om- quenlur(Juan. xv) ; et : Si\patremfamilius Ikclzcbub
nes fratres vestri qui nobiscum similiter hdDorabant, vocaverunt,quanlo magisdomesiicos cjus ? (Maith. x.)

et tunc cum eis plenissime epulabimini; sic omni- Attendamus in Christum, et accipiamus in illo

potens Deus quodammodo egit dum non dedit ele- exemplum patientige, qui dixit : Qui pcj^severaverit
ctis immortalitatem in corpore ut raajor gloria, usque in finem, hic satvus erit (Matth. xxiv). Ipse
majusque esset desiderium, cum omnes generaliter namque est auctor fidei et consumrnator. Auctor
in die judicii binas stolas acceperint. Et hoc est fidei nobis est, quia ipse nobis fidem infundit. Non
quod dicit : 7ie sine nobis qui adhuchic peregrinan- enim possumus credere, hisi ab illo praeveniamur.
tur perfectionem consequerentur in resurrectione Unde ipse fidelibus suis dicit : Non vos me elcgistis,

corporum. ^ sed ego clcgi vos (Joan. xv). Ipscconsumrnator fidei,

CAPUT XII. sive perfector cst, quia consummationem sive per-

fectionetri nobis prsestat iti hoc ut in fide perseve-

Ideoquc et nos taniam habentes impositam nubem remus. Sive in hoc perfector est fidei, quia dat vo-
testium.1 deponentes omne pondus ct circumstans nos luntatem atque possibilitatem perficiendi bonUm,
peccalum^ pcr paticntiam curramus ad proposiium quo ipsa fides exornetur. Nam fdes sine operibus
nobis certame?!. l^nhetntciii\[im appellat multitudi- perfectii non est : moriua enim est (Jac. ii). In illo

nem patriarcharum ac prophetarum reliquorumque enim omnes perfectionem habetnus qui proposito sibi
fidelium qui testesfueruntperfectaD fidei,tcstes etiam gaudio sustinuit crucem. Ipse Filius Dei proponens
FiUi Dei, quem praedixerunt in niundum venturum. sibi, hoc est in pra?sentia sua statuensgaudium re-
Qui bene nubes vocantur propter altitudinem ac surrectionis atque ascensionis in coelum, totiusque
raultitiidinem raefitorum. Sicut enim nubes a sole glof iae quam percepit post resufrectionem sustinuit
iHuminatur, ejusque calore perfunditUr, sicque crucem propter hoc quod in postremo videbat sibi
postmodumterram calefacitet plerumque imbrificat profuturum. Confusione contempta, hoc est pro
 :

\n9 IIAYMONIS IIALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. I. - COMMENT. BIBL. 920

nihilo deputata verecundia, quoniani sinc^ erubo-A quod beatus Apostolus modo in exempluni assum-
scentia et veiecundia iliud opprobriuin su:<tiiiuit psit, hortans Juda?os ne deficiant in tribulatione :

Gaudium namque niaxiinum luit illi quod pronobis quia a Domino arguuntur causa probationis. Dicit
est passus. ut voluntatem Dei Patris impleret pro ergo : Fili mi, noli neghgere, sive negligenter du-
quo postea pctentiam supra omnem creaturain ac- cere disciplinam Domini. Disciplina dicta est a di-
cepit. Unde ipse dicit : Dcsiderio ilcsidrravi hoc pa- scendo, quaj alio nomine correctio niorum potest
scha manducari vvbiscum ( Luc. \\i\). Si igitur ille appellari.Dumenimquis angustiis et tribulationibus
qui nullam habuit ntjcessitatem ut crucifigeretur. afhcitur, non debet fatigari nec deficere sed potius :

crucilixus est propter nos, quanto magis justum est patienter sustinere, recogitans quia a Domino cor-
lu.s oinnia fortiter toltM-are .'*
Ad hoc itaquo Doniinus rigitur.
apparuit in carne ut humanam vitam admonendo
Qucm cnim diligil Dominus castigat ftageUatau- :
e.\citaret,exemplum praebendo accenderet,moriendo
tcm omncm filium cjucm rccipit.ldeo ha?c testiraonia
redimeret, resurgendo repararet. Propter hocenim
ponit Apostohis, ut sicut filii a parentibus snis lla-
morietur, ut doceret nos nihil cxstimare gloriam
gellantur, ut digni sint ad ha^reditatera paternam
quie ab hominibus defeitur. Atque in dciicra i:edis
g accedere, unde et pkM^umque stare tota nocte in
Dci sedet, hoc est in prosperitate aeternae vitae et
fiigorejubentur, variisque modis excoquuntur : ita
plenitudine paterna} majestatis. Si nulla esset aha
Deo alacri anirao su-
et isti similiter correctiones a
Dei promissio et exhortatio, istud solum exemplum
stineant,utad veram haireditatem perpetuffi patrice
debuerat sufficere, quod hoc loco de Chiisto in
pervenire sint idonei. Sunt onim multi qui in pro-
ostendit Apostolusad persuadendura omnia adversa
speris Domino serviunt sed tamen in adversis ce-
:

patienter tolerare, ut cum Christo mereamur con-

dunt. Hi tales non sunt adhuc perfecte probati ad
sidere in gloria. RecofjHatc, eum qiii talem sustinuit
haTeditatem captandam. Unde Apostclus queni in
a pcccatoribus adversussenictipsum contradictioncm,
prosperis bene vivere docuit, ne in correctione dofi-
ut non fatigemini animis vestris dcficientes. Omnia
ciat hortatur : quoniam filium quem diligit Dominus
adversa quae Christus sustinuit a Judaeis : plagas
ad hoc ut haeredem illum regni ca4orum constituat
sciiicet. irrisiones, sputa, colaphos, aiapas, blasphe-
castigat illum variis diversisque modis, et flagellat
mias, ipsamque niortem, Apostolus nomine
solo
autinfirinitatc aut paupertate. aut persecutione. aut
contradictionis ostendere voluit. Rememoramini,
tormentis. Notandum autera quia non oranis qui fla-
inquit, Christum, qui tanta ac talia sustinuit con-
gellatur, filiusest :sedoranis filius flagelic^tur. Quem
traria pro peccatoribus, qui peccatum non fecerat :

G ergo sanctoruraab hoc saeculo ad haereditatera sera-

ut nos qui transgressorcs et peccatores esse digno-
piternamlegirauspervenissesineflageilationcdivina?
scimini, non fatigemini dt,ficientes in animisvestris:
Quaproptertantorainus de flagello quocastigamur.
sed imitando illum, sustinete similia patienter.Ad-
murmurare deberaus: quanto certius in eo paternae
versus temetipsum sustinuit Christus contradictio-
dilectionis affectura sentiraus. Unde Ego
ipse dicit :

nem, id est, dimisit illos secunduni quod voluerunt

quosamo, arguo ct castigo (Apoc. iu). At vero raulti
facere contra se : nihil eis contradicens. Hortator
flagellabant : ut Antiochus et Herodes, non ut ad
autem eos ne deficiant in tribulationibus, dum usque
haereditatein assuinantur.sed uthic ex parte deraon-
ad martyrium et sanguinis eflusionem non adhuc
stietur, quae mala passuri sint post raortera.
pervenerant, Unde et subdit Aotidum enim : usque
ad sanguinem reslitistis^ adversus pjeccatum ropu- ]n disciplina perseverate. Tanquam filiis charissi-
gnantes. Ac si diceret : Et si amisistis facultates rais vobis offert se Deiis., subaudis : ut hajreditatem
terrenas, exspoliati a contribulibus vestris, tamen patricE coelestis capiatis ; ac si diceret : Melius est
inortem non sustinuisti.s. Adliuc enim vivi manetis. vobis per disciplinara et correctionera, quae affectu
Usque ad sanguinem restitit pugnans adversus pec- paterno agitur, transire ad haere'ditatera ccelcstera,
catum, qui pro veritate fidei adversus infideles pu-j^ quam extra disciplinam esse, sicque ad poenas de-
gnavit usque ad mortem, sicut sancti apostoli, scendere inferni. PutaLis enira quod odio vos habeat
eorumque successores feceiunt nam infidelitatis : ac dereliquerit Deus, per liaec qucC passi estis? Si
peccatum maxiraum est dum autem quis vult deci- : hae non patereraini, tunc raagis hoc vos cogitare
pere aut blanditiis, aut terroribus, pugnans pro flde corapetebat. Nara oranem liiium quem
si flagellat

contra infideles, utique adversus peccatum repu- recipit. quinon flagellatur sinedubio non est in nu-
gnat. Potest et de oinni peccato intelligi, de mala mero filiorum- liis verbis ostendit eis, quia unde
videlicet suggestione, et prava voluntate,iraraundo- putabant se derelictos esse inde raagiscredere po- :

que dcsiderio : quibusqui resistit non consentiendo terant diligi ab iilo. Quis enim filius quem non cor-
eis, adversus peccatura pugnat. ripit pater? Solet aliquoties paterfaraihas filios alie-

Et oblili eslis consolaiionis, Cjux vobis lanquam nos negligere : suos vei'o castigare et corripere, ne
fdiis loquitur, dicens : Fili 7ni, noli negligere disci- eos oppriinat mala negligentia. Nullus est pater sa-
plinarn Domini, neque fatigerisdum ab eo argueris. piens qui non corripiat filios delinquentes, et ali-
Sapientia Dei Patris, quse per Salomonera loque- quando bona agentes increpat ut ad meliora accen-
batur, inter caetera etiam protulit hoc per os illius, dantur. Unde et Heli, quiafdiossuos non corripuit,
 921 EXPOSITIO IX EPP, S. PAULI. - IN EPIST. AD HEBR. 922

non meruit eos haeredes sacerdotii post sc dcrelin- A Omnisauiemdisciplinainprieseniiquidemvidctur

quere (/ Reg. i). non esse gaudii^ scd mccroris; postea autcm fructum
Quod si extra disciplinam cstis, cujus parliciprs pacaiissimum c.rcrcitatis pcr cam rc'Jd'it justitix.

facti sunt omnes boni filii,vel Patres sancti superius Omnis, inquit, disciplina tam Iiumana quain divina,
niemorati, ergo, adulterinict non liiii cstis. Quis(|uis tunc quando discitur, non videtur esse disciplina
cxtra disciplinam Domini manet, cujus disciplinae gaudii, sed mceroris.Ideo aulem hanc omnem et di-
participes facti sunt omnes boni filii pertinentcs ad vinaju et iiumanam disciplinam vocavit.quia quid-
hajreditatem ca^lestem.adulterinus filius est.nec pei-- quid discitur, disciplina vocatur Idcirco autem in
tinet ad haereditatem paternamquianon estfiliusli- pra}sentinon videtur disciplina gaudii, sed moRroris,
berae. Cavete ne sitis aduUcriiii (ilii. Omnes onim quoniam flagellatur sajpissime et constringitur, de
infideles et negiigentes disciplinamque Domini con- quo id agitiir sustinet famam, patitur frigus omncm-
teranentes, adulterini et non filii reputantur.Zyj//i(/6' que laborem. At vei'0 cum pervenerit ad perfectio-
palres quidcm habuimus eruditorcs, et reverebamur nem, gaudet, la^tatur, gratissimamque mercedem
eos.Nitm mullo magis obtempcrabimus Patri spiri- recipit, sicut Apostolus dicit : Postea, inquiens, cum
tuum, ct vivcmus .^Deinde, subaudis considerai-ede- pervenerit ad culmen perfectionis, reddit ei eadem
benius,quia patres habuiinus eruditores, et tinicba- jd disciplina pacatissimum fructujn justitiai per eain
mus nonne niulto inagis obtemperabimus Deo
eos, exercitatis, id est per earadem disciplinam probatis
patri spirituum, ctvivemus in gloria aiterna? Pater atque perfectis.Fructum autem pacatissinium vocat
spirituuiii vel creator animarum, Deus omnipotens gratissimam atque acceptissimam remunerationem
est, quia orania primum ex niiiilo, dcinde
creavit quam percipiunt hi qui pcr eamdem disciplinam
vero ex clementis corpora hominum, alienorumque exercentur atque probantur. Verbi gratia : Romani
animalium, animain vcro hon)inis ex niiiilo cj-eavit, tiiones.qui in disciplina rei militaris sunt exercitati,
et creat adhuc. Non est enim putandum, quod muUa primum
contraria sustinentes postea gavisi
anima pars Deitatis sit, quoniam Deitas non est sunt, monarchiam totius orbis possidentes. Simili-
anima autem creata
creata, autem om- est. Idcirco ter intelligendum de his qui in disciplina divina af-
nipolentem Deum creatorcm animarumappellat non fliguntur, qui pra^mia a^terna recepturi sunt, sicut
corporura, cum oninium cieator sit, quia corpus sancti apostoli, martyres et doctores Ecclesiae. Pro-
nostrum ex semine paterno simulque materno con- pter cjuod rcmissas manus ct soluta genua erigitc, ct
ficitur anima vero sempcr a Deo ex nihilo creatur.
: gressus reclos faciie pcdibus vestris, ut non claudi-
Si, inquit, patrescarnales timebarnus, aquibustem- cans cjuis erret, magis autem sanctur. Propterquod
poraliter erudiebamur, ut ha^redes illorum nierea- quia propter disciplinam mercedis praDraium reddi-
mur iieri,quanto magis Creatori animarum obedire tur, gaudiumquc subsequitur vel propterea ut :

atque obtemperare debemus, ut cQm illo in gloria possitis haireditatem supernam cum bonis filiis per-
aeternae beatitudinis vivainus. Necsolummodo diire- cipere, remissas manus a bono opere, et torpentes
rentia est inter eos propter discretioncm persona- otiopigritiie : et solutagenua erigite ad bona opera
rum, quiaisti terreni, iUe est coelestis, sed etiam agenda- Per pedes autem etgenua, debemus acci-
ipsa causa disciplinas atque eruditionis. Non enim pcie bona opera, sicut et per manus, per gressus
ad eamdem causam, vel ad res spiritalcs erudiunt, autein intellectum intentionemquementis,etest scn-
sed ad id quod eis videtur, sicut Apostolus manife- sus Talia opera agite_, quas perfcctum intellectum
:

stat, dicens Ei ilii quidem, patres carnales, ex

: habeant quod bona intentione fiant. Recte, inquit,
quorum scminecorpora sumpsiinus, in temporepau- ambulate, ne claudicatio plus accrescat, sed potius
corum dierum, secundum suam votuntatem erudie- ad statum rectitudinis erigatu»\ Remissas manus
bant nos : hic autem, Paterscilicet spirituum. ad id et genua soluta mandat erigere, sicut et Isaias pra^-
quodutile estevuditnos, hoc est ad salutem ct utilita- cipit, dicens : Confortate manus dissolutas, et genua
tem aniraae nostra} : in recipiewlo sanctificationem dcbilia roborale {Isa. xxxv, 3), ut non claudicans
ejus. DU quidem patres carnales ad hoc erudiunt D quis erret,id est, ut nonhaesitans quis in fide bonis-
nos, ut ipsis simus utiles secundum suam volunta- que operibus erret via rectitudinis, magis autem sa-
tem, quai in omnibus non est utilis Deus vero oni :
-
nctur a peccatis credendo recte in Deum, ac si dice-
nipotens ad orania utilia nos instiiuit, ut animro ret Qui non recte credit, melius est firmius et te-
:

nostrai in salutem consequamur et recipiamus san- nacius credat quatenusomnibusmodisinveniat me-

ctificationem ejus, videlicetut simus sancti secun- dicinam animae su;e. His autem verbis ha^sitationes
dum quemdara raodum, sicut et ipse sanctus est, eoruni tangit, ad hoc ut sine aliqua dubitationecrc-
juxtaquod ipse dicit Sancii estoie, quia ego san-
:
dcrent in Deum.
ctus sum {Lcv. xi). Ad hoc, inquara, nos erudit et Pacem sequimini cum omnibus, subaudis bonis, et
castigat, ut nos efficiat dignossuis muneribus.Una- sanctimoniam sine gua neuio vidcbii Deum. Plurima
quaaque etenim gens secundum suam voluntatem quidem sunt, quce formam discretionemque chri-
lilios erudit, sicut consuetudo fuit Romanorum suos stianitatis ostendunt, sed plus omnibus ac melius
filios erudire in re militari et Graecorum Utteris in- charitatis mutuae aifectus et pax, qua3 omnium ho-
stituere suos. minum corda consociat. Quapropter dicitipsa Veri-
m HAYMONIS HALBERSTAT, EPISC. OPP. PARS I. — COMMEXT. BIDL, 924 I
tas Pacfm relinquo vobis Joan. xiv, 27) et itcruin A niis auteni proprie dicitur irreIigiosus,quasi porro,
: ; :

In hoc cognosceiit omncs quia mei eslis (hscipuU, si id est longe a fano et templo Dei, hicautem pro ca-
dilectionon habueritis ad invicem {Jd. xni,35 pro- strimargo, sive pro illo qui utile pro inutili vendit,
;

pterea Apostolus dicit Pacem sc(jui)nini cum om-

: ponitur. Quod bene rongruit Esau, qui fuit castri-
nibus bonis, Pacis autem nomine intelligenda est margus atquegulosus, vendens primogenita sua pro
dilectio et concordia- Sanctimonia autem dicitur vili cibo, pro lenticula scilicet rufa. Primogenita au-

castitas mentis et corporis ac si diceret :Ita diligite tem isto in loco appellantur honor et dignitas sa-
omnesbonosut vosnietipsos, et sie in vobis castitas, cerdotii. Ante sacerdotium enim Aaron, quo a Deo
sive munditia mentis et corporis, quoniam sinepace constitulum est in lege. omnes primogeniti sacerdo-
et sanctimonia nemo videdit Deum. Deati eiiim pa- tes erant sicut fuit Sem qui et Melchisedech pri-
cifici^quoniam ipsi filii Deivoeabitnlur. licali mundo mogenitus filius Noe fuit. Magna etenim dignitas
corde,quoniatn ipsi Deum videbunt {Matth. \). Con- erat habere |trimogenita, quoniam et de substantia
iemplantes nequis desit grcitiic Dci Quid dicit atoue hscreditate paterna majorem portionem su-
contemphmtes, id est dihgenter attendentes atque mebant,vestinientornmqueornatu locupletiorsplen-
consideiantes. ut quis vestruin dicit gratia Dei, sic debat. Unde quod Rebecca acci-
legitur in Genesi,
loquitur cum eis tanquamcum viatoribjs, qui cum -Dpiens vestimenta Esau valde bona, quac apud se do-
numero et comitatu in longa itinera permaneant mi habebat, induit ea Jacob, sicque adduxit eum ad
quibus solet dicere is qui eis pra^est : Videtene ali- patrem (Gcn.wwi) Quiutsensit odorem, vcstimen-
quis remaneat qui non pergat nobiscum : veluti si torumque ejusfragrautiam, dixit: Ecceodor filii mei
diceret : Xon hoc tanturn requiro, ut vos soli gra- quasi oduragri \lbld. Quia ergo inter Judteos erant
.

tiam consequamini. patriamque coelestem intretis, quidam sectatores Esau in fornicationeatque castri-
sed etiam inspiciatis et c;eteros. Gratiamautem Dei margia, reducit eis A})ostolus ad memoriain factum
dicit, fidem.spem,
et chai-itatem, per quas meretur Esau, hortans cavendum ab omnibus illis. ne quis
horao gratiam Dei invenire,quia cum istishabet, et illi similis fieret qui pro delectatione temporalium

reliquas. Sive gratiam Dei dicit remissionem pecca- rerum, usque ad vendenda sua primogenita perve-
torum, quce nobis gratis datur a Deo in baptismo. nit. Propriasiquidem negligentia et cupiditate ven-
Videte, inquit, ne quis vestrum alienus sit agratia didit honorem.quem a Deo percejierat, et pro parva
Dei, quae datur in baptismate, vel a fide perfecta, re magnam gloriam perdidit. Postremus factus est,
caeterisque virtutibus, ne qua radix amaritudinis qui erat primus et qui erat secundus, mansit pri-
:

sursumgerminans impediat.etper illam inquincntur mus. Scitoteenim quoniam postea cupicnshxrediiare

multi. Radicera amaritudinis vocat voluntatem raa- bencdiclioncm. rcprobaius cst, subaudis a Deo. Nar-
lampravarnqueintentionem.unde proceditpeccatum rnt historia Genesis (/6/c/.), quod Esau revertens
amaritudinis- Nam sicut radix amara fiuctus dulces de agro, ut comperit se praeventum a fratre ad be-
non potest proferre, sed sui similes, hoc est ama- nedictionem patris, dixit cum lacrj^mis et clamore
ros.sulphureus quoque fons aquas noii emittit ha- magno : Num unam bcnedictionem habes.palcr ? Be-
biles ad bibendum, ita mala voluntas et intentio nedicetiam et mihi.Cui Isaac:Dominum tuum illum
pravamalamoperationemetpeccatuni araaritudinisa constitui.et ultra,fili mi,tibiquidfaciam?(//;?rf.) Tan-
se emittunt quibus impeditui- iter ad patriam ascen- dem victuslsaac clamoiibus illius,dedit ei benedictio-
dendi ccelestem.atque per illam malam \oIuntatem nem dedivitiishujussreculi: etutinhisquaeterrapro-
de qua procedunt semina nequitiLC, inquinantur i^At-dhuna-^veXiWcens : Inpin(jucdincicrr<e ciinrore
innlti,quia modicumferraentum totam massara cor- ca:li desuper, cril bcncdiciio tua (/6k/.). Apparet
rumpit, et uno peccato infidelitatis, orania opera ergo quia cum voluisset haereditare benedictionem
qua} poterant bona esse depravantur, et uno pecca- paternam. dignitatem videlicet sacerdotii recipere,
tore raulti coinquinantur. Radix enira araaritudinis quce jani amiserat necnon et sanctitatem patris cura
specialitei-peccatum infidelitatis potest intelligi, li- ^ spiritu prophetite.peccatis impedientibusad hocper-
cet ad raalara voluntatera, atque intenticnem ne- ductus est, ut reprobaretur a Deo, et fraudaretur a
quam, ut diximus, referatur. Et congrue peccatum fiatre benedictione paterna. Unde et sequitur: Non
araarura dixit esse, quoniam nihil amarius est illo cnim invcnii paniLcniix locum, quanquam cum la-
postquam fu^rit perpetratum. Quod experiraento cr ymis inquisissct eam. Qunvenon mxemtpcemten-
agnoscunt, qui post admissura delictura, conscien- titc locum, id e.st veniara per poenitentiam, quam
tiae moerore macerantur, diraque satis araaritudine cum lacrj-rais qua^sivit? Quia ita non qusesivit ut de-

consumuntur in tantum ut amaritudo ipsius deli- buit.Lacrymie enim illaiindignationis fueiunt potius
cti, ipsum intellecturn, ipsamque rationem aliquo- amissi honoiis et rancoris contra fratrem quam hu-
ties subvertat, sicutde Cain legimus qui in despe- railitatis veraeque poDnitentiec,unde etdixit: Vcnient
rationern ruit. dies lucius pairis mei utoccidam Jacob fraircm meum
Ne quis fornicaiur aut profanus ui Esa ,qui pro- (Jbid.), quapropter quanquam cum lacrymis inqui-
pter unam escam iYnc/?V/?7primogenita .9;/a Fornica- sisset eam, jam ad iilum locura bened ctionis non
tor appellatur Esau.qui contra voluntatem patriset potuit pervenire ut frater suus Ita enim debuerat

rnatris uxores alienigenas duxit^Ge;i. xxxvij.Profa- poenitere, sicut de Petro leyimus, qui cum Domi-
925 EXPOSITIO IX EPP. S. PAULI. — L\ EPIST. AD HEBR, 926

lum negas.set,egressus foras fJevil amare {Luc.wu). Aruevunt neqvic visa sunt signa quibus terrentur,
Iclcirco illi dimissum est tam grande peccatuui quo- sicut quando lcx data est. Sequitur Quam vocem :

niam sicut debuitpcenitentiamcgit.A^onc^innacct'^- tubarum etangelorum, qui audicrunt excusavcrunt

sislis adtractabilem el accessibilem ignemctturlinem sc, ne cis fierct verbum, id est, ne eis loqueretur.
et caliginem et sonum, et vocem
procellam, et tuba,- Non cnim portabant quod dicebatur ad cos, iioc est

verborum. Mos est illorum qui comparationes fa- non poterant ferre vocem angeli prai timore, unde
ciunt, ut alteram partom deprimant atque exte- et dixerunt Moysi Loquere tu nobis, non loquatur
:

nuent. ut res alterius partis emineat Sic et aposto- nobis Dominus, ne fortc moriam"r (Exod.iax^.^Sunio
lus ex comparatione illorum quu3 fuerunt in Yeteri enim timore fuerant perculsi, videntcs totum mon-
Testamento, nostra majora ostendit et clariora, tem Sina fumare procellas quoque et tonitruaet vo-
mansuetiora quoquo et meliora atquo admiratione ces tubaruni {lbid.).Et si bcstia teligerit montem, la-
digna.Facit enim nunc difrerentiain inter Cliri.stum pidabitur, subaudis lapidibusgrandinisca^litus mis-
et Moysen,intcr Evangelium et legem,inter coelum sis.Sicenim prcCceperatDominus:Longese faciantfi-
et montem Sina, aspersionem sanguinis legalis et lii Isracl amonte,quoniam sihomo autaliquabcstia
emundationem sans^uinis Christi. Multo enim melioia accesserit ad raontem, lapidibus grandinis interfi-
suntistaquam fui.^sent illa. jbienim requiescet um- B cieturEt ita terribile erat quod videbatur, subaudis

bra, liic veritas teneturet panditur. Non accepistis, utnequeauderentaudire,nequeaccedereadmontem.

inquit,adtractabilem et accessibilem ignem, id est, Moyscs enim dixit: ExterrituHsumet tremehundus.
non accessistis ad visibile et palpabiie lumen ignis Si Moyses exterritus est, quid dicendum de aliis ?
quod visu corporco tractari possit, sicut de veteri Scct accessistis ad Sion montem et civitatem Dei vi-

populo Judaico legimus, sed invisibilem et incom- venlis, llierusalem ccelestem. Ex superioribus ista
prehensibilem Deum . Hoec in Sina monte facta refe- pendent,ubi dictum est,non accessistis ad tractabi-
runtur, quando data est lex, ignis videlicet, turbo, lcm ct accessibilem ignem montis Sinai, sed acces-
caligo,procella, tubsc sonus, et vox verborum.Visus sistis ad Sion montem,ca3tera per parenthesim dicta

est,inquit Dominus Deusin monte SinaiEj^.xix^xx). sunt Per Sion autcm qua) intcrpretatur speculatio,
Turbo est ventus validus auferens stipulas et levia elpcr Hierusalem qua3 intcrpretaturvisiopacis, vult
qua^quc ac pulverem terra} involvens, plerurnque intelligi coelestem patriam, Ecclesiam videlicet su-
etiam extollit qusc ponderosa sunt. Caligo e.st tene- pernam,quae constat ex angelis ethominibus justis
brositas fumi et ignis.Pj-ocella est tempestas et plu- ad quam acceditur fideet desiderio.Accessistis, in-
via. Facta sunt autem ista quando lex dabatur, ut quit, ad Sion montem, hoc est ad civitatem Dei vi-
corda Judccorum prona ad peccandum concuteren- ^^ ventis Hierusalem fide et desiderio.Et accessistis ad
tur, ne ipsam legem auderent transgrcdi. Unde et frequentiam sive multitudinem muttorum millium
terra^motus exstitit ibi, ut ipsi ex toto terrore pcr- angelorum, connocmii illis infide.consociandi iterum
cussi,adDeum coelorum coniugium facerent. Tene- in gloria, juxtaquod Dominus dicit : Erunt electi si-
bro}autem sicut et caligo obscuritatem ipsius legis cut angeli Dei in coelo, et accessistis ad Ecclesiam
designant Turbo sive commotio ventorum, commi- primitivorum qui conscripti sunt in ccp/u.Ecclesiam
nationem ip^ius legis, quie dicit, si quis hoc vel il- primitivorum debemus accipere in apostolis,qui pri-
lud fecerit, occidatur. Prucella ipsam vindictani : mi crcdiderunt, quorum fidci illi adjuncti sunt cre-
tuba^sonus prseseiitiam et adv.mtum.Dei oiunipotcn- dciido : ct quorum nomina scripta sunt in memoria
tis, unde idem Apostolus alias dicit : Injussu et in omnipotentis Dei, juxta quod ipsa Veritas eis dixit:

voce archangeli ct in tuba Dei descendet de cceto Gaudete quia nomina vcstra scripla sunt in ccelis

(/ Tiiess. IV, 16) : per tubam autem intelligitur ipsa {Lnc.x .Et accessistis ad Deum judicem omnium,id
vox angelorum. Xon enim putandum quod mnea
est est ad Dominum Jesum quidicit : Pater nonjudicat
aut cornea tuba angeli increpaverint. Vox quoque quemqtiam, sed omne judicium declit Filio (Joan. v),
verborum non ipsius omnipotentis Dei intelligitur,
^ per illum enim judicabit Deus Pater nonsolummodo
sed angelorum. Pcr subjcctam cnim creaturam, Juda30s^sed omneshomincs:etaccessistisad577/r?7i<7?i
hoc est per angelum, loquebatur Deus ad Moysen. justorum. perfectorum .S^nvitum justorum vocat Spi-
Nam quod non esset vox [Jei, Dominus demonstrat ritum sanctum, per qucni sanctificantur omncs in
in Evangelio, loquens Judteis : Neque vocem ejus baptismate accipicntes ab illo rcmissionem om-
audistis, neque speciem cjus vidistis (Joan. \). Et nium peccatorum : ct bcne perfecti vocantur, quia
quod Moyses cum angelo, non cum Domino fuerit tunc justi perfecti existcnt, duraab oranibus conta-
locutus ostendit beatus Stephanusin concione sua giis mundantur,sive spiritum justorum perlertorura
quam habuit cum Judicis hic est, inquiens, Moy-
: dicit, animas .sanctorura qui apud Deum probabiles
ses,qui fuit cum angelo,qui loquebatur ei in montc exstitcrunt, quibus conjunctifucrant illi iide et de-
Sina.Evangelium autein non fuit datum in tremore siderio. Accessistis quoque ad Jesum mediatorem
neque cum comminatione, sed afTectu paterno. Lo- Testamenti Novi. Dominus Jesus por hucquodhomo
cutus est Dominus fidelibus tanquam filiis. Xam paritcr et Deus est, mediator noster est, quoniam
asccndens in montem quando inter csetera pra3- sicut Moyses mediator fuit intcr Deum et populum
cepta vitae octo beatitudines eis protulit, non appa- verba Dei referens ad populum, rursusque populi ad
9-:7 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPr. PAllS I — COMMENT. P.IBL. 028

Deumsecundiim quodipse difit : £vo sr(/»/<\':/<'/'rr5/<r A ()?/0'/ autcm adhur snnel dicit, ostendit mobilium
viedi us inter l)cum vi vos [I)ciit.\\'o ),iU\etY)om'nms translationem tanquam faotorum, ut maneant ea
Jesus verba Dei Patris retulit nobis. et modo nostra qiup sunt immobilia. Ista motio cceli etterra) ad in-
refert ad illuminterpellans assidue pro nobis simul- novaiionem et meliorationem illorum pertinet.
quesuapassioneconlirmans nobis TestamentumXo- Terra quidem, appropinquanle die judicii. motum
\un\.Ad aspcrsioncmijuoque sanguinis accoashih )}u- sustinebit,sed pariter movebuntur ca^lum ac terra :

lius loquentem quam Ahel. More legis,aspersionis nc- et mutabuiitur ab hac specie in meliorem, juxta
mineemundationemChiistisan;;uinisintijnavit,quo- quod Apostolus dicit alibi : Pr<Ttcrit fKjura Jnijus
niam mundatio qua? per sanguinem fiebat, aspersio mundi [l Mutata figura, remanebit sub-
Cor. vii).

vocabatur.Accesserunt eigoilli ad sanguinem Christi ccelumnovum ctterra nova

stantia, eritque postea
siveademundationem,hoc estadpassionem ejusquo- Cadum autem hic non sidereum noque a^thereum,
niam fide passionis ejus mundati suist. Sanguis vero aereum accipe.aquoet avescccli dicuntur.
sed istud
Christi melius loquitu»' quam rcgnum immobilc suscipicntes, subaudis
sanguis Abel, quia llaque
sanguis Abel vindictam exposcebat homicidie fra- nunc in spe,quod percepturi sumus in re,habemus
tris sanguis vero Christi vitam et indulgentiam im-
: gratiam per quam serviamus placentes Deo cum
plorabatsuis persecutoribus.dicentc illoadPatrem d motu et reverentia. Rcgnuin immol)ilc, Ecclesia est
:

Patcr, ignoscc illis.quia ncsciunt quid [uciunt (Luc. ca^estisquie constat ex angelis et hominibus justis.
XXIII, 34). Vel certe melius loquitur dum nos lo- Regnum autem Dei Ecclesia isia est, et i"egnum
quentes quod Jesus ipse est Filius Dei. cujus
facit Ecclesine omnipotens Deus est. Hoc i-egnum modo
passione sumus redempti et baptismate abluti et : autem percii^iemus in re,
suscipinuis in spe, tunc
quia persanguinem ejus sumusellecti filii Dei, IV- cum tradiderit Christus Deo et Patri. Id- i-egtium
dete ne recuselis loqucntem^ quod est dicere Cavele : circo autemappellatur regnum immobile, quoniam
ne conlemnatis Jesum loquentem per Evangelium sica4um et terra imniobiliter permanebunt post
suum, quoniam in dextcra Patris sedct considerans immutationem, multo magis electipost resurrectio-
quod unusquisque nostrum agat (Luc.xxJ\).Si enim nem immobiliter immortalitatem in corpore, et in-
illi non e/fugcrunt,recusantcs eum qui suj^cr tcrram commutabilitatem in anima percipient, regnaturi
loquebatur, multomagis nos qui de cwlis loquentem cum Deo aitei-naliter ; eruntqueipsi regnum immo-
nobis avertimiis, subaudis non efrugiemus, ac si di- bile oirinipotentis Dei, et regnum illorum contem-
ceret : Si patres vestri vindictam omnipotentis Dei platio sanctpe TrinitatisEt quod istud regnum ini-
non effugerunt, qui praecepta illius prafvaricati sunt ^ mobilesuscipiamus in re.hortatur Apostolus ut ha-
fabricando idolum, qua; per Moysen vel per ange- beamus gratiam, per quam serviamus Deo, placcn-
lamdata sunt illis, quorum uterque in terra loque- Gratiam autem dicit fidem rectam, spom
te;i ilii-

batur, multa magis nos non poteiimus evaderevin- certam, charitatem per{ectam,cum operatione san-
dictam pnecepta qua? per Filium data sunt,
illius.si cta, per quoB servire cum metu. ti-
debemas Deo
contempserimus.ini eum in terra luquentem audic- mentesillum ut Dcum etjudiccm omnium, et cum
runt, nos de cado : propter unitatem autem personre revei-entia diligentes illum utpatrem. Timere eum
quam habet Filius Dei in duabusnaturis.dicitur de debemus, ne et hic flagellemur, et postmodum a
ccelo nobis loqui. In terra enim videbatur loqui per requie separemur.
humanitatem, sed erat in teira et in coeio per divi- CAPUT XIII.

nitatem. Unde ipse dicit: .Yemo ascendit in ccclum^ Etenim Deus noster igrds consumens est.Bcus om-
nisi qui dcscendit de cado, Filius hominis qni est in nipotens ignis appellatur, non ut materiam quam
ccctoUoan. iii). Similiter dum Evangelium priedi- fecitconsumat, scd quod exterius homo attrahat,
caturin terris, ipse quociue de ccelo nobis loqui- rubiginem scilicet peccatorum. Non enim illudcon-
tur: quapropter audiendus est multo melius quaniDsumit quod ipse fecit : sed quod malitia hominum
Moyses. Sequitur , cujus vox movit tcrram tunr^ intulit. Agitet illud iste ignis, dum corda videlicet
subaudis quando lex data nunc repromittit, di-
est, hominum arl amorem Deiaccendit. Dequoignc Ve-
cens Adliuc semel et ego movebo nonsolum terram,
: ritas dicit fgnem veni miitere in tcrram,et quid voto
:

sed etiam ccelum.Jpse qui tunc jussione movit mon- nisi ut ardcat (Luc. \u, A9)? Terra enim vocata
tem Sina, et terram in circuitu ejus ubi populus sunt corda terrcna, quffi dum semper in infimisco-

stabat, quando Moysidedit legem, ipse nuncrepro- gitationibus desideriisqueterrenis versantur^a ma-
mittit, non partem terra^ movcndam a se. neque ip- lignis spiiitibus quasi terrena conculcantur. Sed
sam totam terram solummodo, sed etiam coelum. ignem Dominus in tcrram mittit cum afflatu Spiritus
Et ideo quanto majora opera fieri promittit, tanto saiicti corda carnalium hominumad amoremDeiet
magis timendus est. Licet enim terra^motus sapius proximi accendit. Eccequare appellaturomnipotens
mundi,
fuerit in diversis locis diversisque partibus Deus ignis, videlicet quia rubiginem peccatorum
non tamen per totum mundum, et si inota est
fuit consumit, et corda hominum ad charitatem accen-
terra, non tamem coelum. Unde bcne dicit semel dit.Sed potest adhuc qu;eri quare assiniileturigni?
futurum esse hoc in die judicii, osten.lens quia Ad hoc vero respond MKlum est quia sicut igms :

nunquam iterum movebuntur. Unde et sequitur : latet in silicibus etpetris, ita omnipotens Deus ia
 ^

929 EXPOSITIO IX EPP. S. PAULl. JX EPIST. AD IIEBU. 930

creatura sua inanet : scd tanien non videtur. A eoncubitus absque fornicnlionis causa et immacula-
Chariias fraternilalis maneat invobis. Quod est di- tus lectus, immaculati et illi inde surgentes, hoc est,
cere Ita diligite omnes, sicut vosmetipsos, recogi-
:
maculam peccati inde non trahentes. Unde beatus
tantes vos habere unum Deum Patrem omnipoten- Matthccus apostolusdicit in quodam loco, quia legi-
tem, et unan^ matrem Ecclesiam, sive e.\ uno patre timunj conjugium et thorus immacuhitus, sordes
Adam, et una matre Evai^iogenitos esse : ei iiospita' habent quodannnodo in commi.xtione seminis, sed
litatem nolile oblivi^.ci. Non dixit: Ilospitales esto- peccati niacuhim non haberit Melius est enini u.ko-
te, sed hospitalitatom noHteobhvisci. Fuerant enim rem legitimam ducere. quam cum meretriculis for-
illi satis hospitalitatibusdi'diti. antequam ex^jioJiati nicari, aut aliorum uxores violare. Si vero
etiam
essent propriis fiicultatibus, sed j)oslquam enudati non fuerit legitimum connubium, neque amore fiho-
sunt ex maxima parte pro{)ria substantia, erantite- rum, sed causa libidinis ex[)lenda3, pluresque fuerint
rum nimium tonaces. (^uapi-opter hortatur eos Ap'0- uxores, jam non connubium, neque
est honorabile

stolus, ut Sfcundum j.ossibilitatis modum, liospita- thorus immaculatus, fornicatores enim et adulieros
litatis ofticium adimplcrent, dicens eis : Ilospitali- judicahii Deu:i. Fornicari est quoquo modo })ollui,
tatem nolite oblivioni tradere pi-istinam. Ilospitali- libidinemque explere, adulterare vero est alterius
tas autem hilari mente et animo Iseto est agenda, B thorum violare. Undeadulter, quasi alterius thorum
juxta quod beatus Peti"us dicit Ilospilales invicem violans, sed nunquid omnipotens Deus solummodo
:

sine murrnuraiionc [I Pclr. iv,0). Et alibi: Jlilcwrni toinicatores et adulteros judicabit, hoc est,damna-
daiorem diligit Deus {II Cor, ix, 7). Sequitur : Per bit, pra^termissis homicidis, sacrilegis, furibus,
lia)ic enim \)\ncuev unt cjuidam Deo, angclis hospiiio aliisquediversiscriminibusinvolutis?]Minirae.Quare
receptis, ut Abraham qui meruit promissionem de ergo Apostolus sj)ecialiter fornicatores et adulteros
filio accipere, et Loth qui liboratus est de excidio judicandos fore dixit? Nimirum quia dc homicidis,
Sodomorum, unde ipse judex omnium dicturus est sacrilegis, latronibus.pai'r;cidis, atquealiis peccato-
examinis Quandiu fecistis uni ex minimis
in die : rum ponderc gravatis, nuUa ha?sitatio est quin sint
meis, milii fecisiis [Mattli xxv, 40). damnandi^ de fornicatoribus vero et adulteris erant
Mementote vinctorum ianqiiam siniui vincti^ hoc tunc temporis qui dubitabant, dicentes ad haec factos
est, sicutoptaretis vobib subveniri, vestrique memi- masculoset feminas aDeo, ut simul coeant, ideoque
nisse si essetis vincti in carcere, ita inementote illc- non esse peccatum cum qualibet muliere concum-
rum quipro fide Christi vinculati tenentur, videlicet bere, quod omnino longe a veritate Unde Apo- est.

tanquam et vos simul sitis vinrti cum illis, et iabo- stolus, cum primum uixisset honorabile connubium
rantium, subaudis mementote, tanciuani et ipsi in ^ etthorum inimaculatum placere Deo,mox subintulit,
corpore sitis moranies, quod estdicere. Quia in cor- Quiafornicatores ct adulteros judicabitDeus, ostcn-
pore adhuc estis morantes, per quod experimcnto densjustejudicarifornicatores et adulteros. Si enim
cognoscitisquid necesse estlaborantibus.mementote connubium concessum est, juste tornicatores suppli-
illorum qui laborant in doctrina et operatione san- ciis afficiuntur. juste puniuntur adulteri.
cta, subministrando victum, vestimentum, sicut vel- Sint mores sine avaritia, conicnti pneseniibus Mo^
letis vestri meminisso, si taliter laboraretis.Per hoc est honestas vitee el bene vivendi. Non dixit : Nolite
enim quia in corpore mortali manetis, sicut ct illi possidere divitias, sed sint morcs, idest vita et con-
experimento probatis quia miiitia est vita hominis versatio vestra sine avaritia. Avarus dicitur avidus
supcr terram {./ob. vii, I), et homo ad laborem na- auri, videlicet quia tcnax est in largiendo, et cupi-
scitur, sicut avis ad volatum. dus in accipicndo et qui manum habet coUcctam ad
Honorabile connubium, fiuhaudis aiimnohlti, ^icut dandum, ct extentain ad accipiendum. De quo qui-
^lacetDeo, et iliorus iminaculaius. Connuhiumdici- dam sapiens admonuit, dicens Non sit : porrecta
tur a connubendo. Erant quidam tunc teraporis qui manus tua ad accipiendum et ad danduin collecta.
condcmnabant nuptias, dicentes immundum esse Fortassis postquam exspoliati fucrant propria facul-
conjugale connubium, nec esse mundum posse aDtate a non credentibus, cupicbant sub retentu elee-
lecto conjugis surgentem. Unde beatus Apostolus mosynce iterum congregare divitias. Ideoque admo-
legitimum connubium, quod causa amoris tiliorum nuit Apostolus ut essent morcs illorum sine avari-
sit, noncausa libidinis explcnda^, non solum conce- tia, contenti tantum prsesentibus ncccssaiiis, non

dit, sed etiam dicit Deo illud placere. IJonorabile praDCOgitantes defuturo, juxta quod ipse alibi horta-
enim connubium est, amore filiorum Jegitime uxo- tusfuerat, dicens Habentes victum etvestitura, his :

rem ducere temporibusque ccrtis ab ea abstinere, contcnti simus [ITini. vi); etne forte dicerent Quid :

nec plures uxores habere, quoniam in initio (ut facturi criraus si necessaria nobis conligerit dcesse
Scriptura dicit) creavit Deus hominem ad imaginem sufFragia, pioximis consolationem addidit, adhibens
suam, ad imaginem Dei creavit illum, masculum testimonium delibro Jesu Nave. //y^c cn?m Deusom-
et feminam creavit eos dixitque eis Crescite et nipotensc/?'277 Non te dcseram ncque derelinquam.
: ;

multipiicamini {Gen. i).ln scquentibusquoque dici- Post mortem Moysi dixit Dominus Josue : Sicut fui
tur,quodfuturiessentduoincarne una. Hujusraodi cum Moyse, itaero tecum. Confortare, et csio robu^
connubii thorus immaculatus est, hoc est legitimus stus {IJan. x); non te deseram, neque derelincjuam
 .

931 IIAYMOXIS H.VLBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMEXT. BIBL. 932

Qaod exempluni iit pertinet ad Josiie, itaet adom-A reticorum. quilni.^ abdiicunturet sejrarantur simpli-
neni electum. qui sjiein suain iii Peo habet positam ciores a veritate lidei, superstitiones
quoque .Tudico-
NuUa eniiu ratioue luentitur, si in illo i^pem nosti am rum. qui dotent abstinendum a quibusdam cibis,
poniiuut». quos l»'x proliibet. quosdam vero conredunt. Quia
/^i,subaudis est ille nohiscumy ut confidenter di- crgo inter illos erant quidam carnalitcr sapientes,
eamus^ Dotuinits mihi adjutor est, non timcho guid qui escarum observatione et diircrentia seducebant

faciat mihi hofno. Ilominis nomine intelligitur hic, quosdan., abstrahentes eos a doctrina evangelica,

non solura carnalis quilihet adversarius. sed etiam qu;e dixit tnnnia esse munda mundis (Tit. i), allo-

hostis antiquus, qui homoappellatur, ab olficio suo quilur illos Apostolus, nc illorum peregrina doc-
vocabulum sumens, eoquod liominem decipiat. sicut trina abdiicerentur. Quod et aportius manifestat
et Christus leo appellalur propter fortitudinem. subjungens : Opiimum estenim gratia slabHirecor^
Gnde Propheta dicit Erife mv. Domine^ ah huminc
:
non cscis qu.r non profuerunt amhulanti/nis in eiSp
malo (Psal. cxxxixt, id est diabolo. Oportet ergo 0])timum,inquit. et perfectumest, stabilire et con-

nos in oujnibus tribulatinnibus seu tentationibus solidare intellectum animi in gratia \ovi Testa-
hunc vei^i^iculuni Psalmographi seu Apostoli cxcla menti, uthabeatis fidem perfectam, credentes omnia

raare, dicentes : Dominusmihi adjutorest, non /,m6>. ^ non stabillre indifrerentiisetobser-

»?«^'?<''« »'?//?f/^«.

bo quid fariat mihi homo^ id est quilibet hostis aut vationibus escarum, dicentes quobdam cibos mun-

adversarius. dos. quosdamimmundosquinihilprofuerunt ambu-

lantibus in illis observationibus. Post Domini ad-
Mementote prtPpositorum vestrorum, qui vobis Io~
ventum omnia illa qua? in figura contingebant, ces-
cuiisunt verbum Dei : quorum intuentesexitumcon-
saverjnt etmaxime postquam Dominusdixit Xon
: :

vcj'sationis, imitamini fidem. Omnesquidem prcelati

quod intrat in os coinquinat hominem sed omnia :

etdoctores in quantum bona piaedicantet bona ope-

sunt munda mundis. Vidit siquidem Deus cuncta
rantur. audiendi sunt et imitandi : in quantum vero
qure fecit, erantque valde bona. Melius est enim
aut non recte praBdicant. nut male vivunt, neque
fidem letinere cum perfecto opere, quem de diffe-
audiendi sunt neque imitandi ; verbi gratia: Si re-
rentia ciborum disputare, rejiciendo illa quae Deus
cte pi^cedicat, et bene vivit, audiendus est et imitan-
munda creavit. Una namque perfecta observantia
dus : si vero neutrum agit, non est audiendus ne-
est.absiinere a peccatis nihil enim prodest absli-
:

que imitandus at vero si rtcte preedicat, licet male

:

nere a cibis non abstineatur a peccatis. Xam licet

si
vivat, non estcontemnendusut non audiatur. Unde
gererent illi studium circa hujuscemodi observatio-
Dominus dixit {Matih xxiii' Qute dicunt facite.quas C :

si fidemnon habuerunt- In hoc

nes, nihil eis profuit,
autem faciunt facerenolite. Quia ergoistibonos prae-
eniniquod legem custodiebant. profuit illis: in hoc
positos habuerant, sanctos videlicet apostolos eo-
quodescis non vescebantur, nihil utilitatispercepe-
rumque successores^ hortatur eos ut memores sint
runt.
illorum, eorumque conversationis. consideranies
Ilahcmus aUarc de quo edcre non hahent potesta-
exitum, hocest persoverantiani usque in fmem in
ion qui tabernaculodeserviunt. Legalem consuetudi-
fide recta. bonisque operibus imitarentur fidem, hoc
nem ad mysterium spiritalemque sensum refert
est firmitatem bonorum Quiaergofinembonumha-
Ajiostolus. Legis siquidem prieceptum erat ut de-
buit eorumconversatio. idcirco imitamini fidem illo-
cimadie septimi mensis afestivitate paschali, fo.-ti-
rum. Fidem autem firmitatem seu perseverantiam
vitate videlicet propinationis acciperent vitulum
illorum dicit.
et hircum, etimmolarent eum extra castra : san-
Jesus Christus heri et hodie^ipseci in swcula. Ad guinem autem illorum animalium ferret pontifex iii

superiora pertinent ista, ubi testatus est dixisse Sancta sanctorum, oraturus solus pro populo : car-
Deum yon : te descram ncquc dcrclinquam .Poterant nes vero illorum portarentur extra castra, ibique
iUi respondere hoc non pertineread Dei promissum, concremarentur. nec esse licitum alicui tabernaculo
quianonestnobispromissum,sedpotius Josue pro- ^ deservienti ex illis comedere. Spiritualiter autem
misit hoc Deus ad haec Apostolus Xolite deficere,
;
illa duo animalia. videlicet vitulus et hircus, figu-
:

quoniam, sicut pertinet ad Josue i.sta promissio, ita ram tenent Domini Salvatoris Ipse est enim vitu- :

pertinet ad vos, quoniam Jesus Christus qui unius lus. quem pius pnter in regressione filii prodigi im-
essentiifi existenscum Patre tunc temporis ipse fuit, molavit, ipse et hircus qui pro peccatoribus obla-
ipse est, ipse erit et in saecula. Xclite putare quasi tus est. Pontifex quoque ille qui cum sanguine
qui tunc teraporisfuit et non modo. Idemei qui sit illorum animalium intrabat in Sancta sauctorum
fuit heri, idem erit et in steculum. Heri autem pric- oraturus pro populo. typum gerebat istius veri pon-
teritum significat tempus hodie. praesens saecula : :
tificis, qui cum sanguine passionis suae in interiora
\ero, futurum sineterraino, tanquamdiceret: Ante patriae coelestis intravit, oraturus pro fidelibus suis.
saculaetin siecula*-'t post saecula.semper manebit, Immolabantur illa animalia intra castra,sed carnes
cicut deilloPropheta dicit : Tu autem idon ipse cs, illorum extra castracoraburebantur, quia et Redem-
ei anni tui non deficient [Hebr. i). ptor noster in Hierusalem quasi intra castra imrao-
Doctrinis variis et peregrinis noliie abduci. Do- latus est vocibus et jadicio filiorum Israel, sed car-
ctrinae variae et peregrinae, nova dogmata sunt hse- nes illius extra Hierusalem in cruce combustge sunt
 : ;

933 EXPOSITIO IX EPP. S. PAULI. — IX EPIST. AD IIEBPi. 934

igne passionis Quandoenirna-ljufUcatus est morti, Acnbatiir Calvarius (J/izii/i. xxvii). Ut ergo Dominus
:

clainantibus Judteis (Mailk. xxvi). Hcn^ est )iiortis umbram et liguram in verilatem convei"teret, qu:c
:

Cnicifige, crucifKje eum, quodammodo iquantum ad de se suisque membris pi-iefiguiabantur, suoque san-
illos pertinet) immolatus est. Quod Marcus evange- guine redimeiet atque mundaretpopulumin secrc-
lista volens nobjs ostendere ita esse, dicit : Erat dentem, foris Ilieiusalein passus est.

auiem hora teriia^ et crucifixerunt eum (Marc. xv) : Excamus igitur ad JJcvm exlra castra^ imprope-
linguis videlicet suis. Xam hora sexta in cruce est rium ejus poriantes. Quia ergo Dorainus pro nobis
levatus extra Hierusalem, ibique corpus ejuscombu- passus est, hortatur Apostolus ut imitemur illum,
stum est igne passionis. Altare autem illud JudaBO- dicens : Igitur, quia ipse extra castra passus est ut

rum quod liebat extra castra, ubi consumebantur nos sanctilicaret, egrediamur ad eum extra conver-
carnes, altare EcclesiaR est, ubi quotidie corpus con- sationem cainalium hominum, mortilicantes inem-
secratur Chiisti. llabemusorgo altare Ecclesite, ubi bra nostra cum vitiis et concupiscentiis, et imite-
consecratur corpus Dominicum : de quo non habent mur ejus passionem, martyrium proillo .sustinendo.
potestatem edere, qui tabernaculo corporis sui de- i|oc est enim improperium iilius poitare, eadem
serviunt : fornicatores videlicet, aduiteii, ebriosi, qua: iile sustinuit pati. Crux enim illius imprope-
iminundi, et hi qui seminant inter fratres discor- Brium ejus sidetur esse paganis, nobis autem est
dias, omnesque quivoluptatibus et desideriis carnis sanctificatio et redemptio. Exeamus igitur ad eum
sua2 deserviunt. Quienim inanducal elbibii indigne, extracastra, despicientes pra^sentia.amantesfutura,
judicium sibi manducat el bibit (I Cor xi). . contemnentes visibilia, desiderantes ct amantes
Quorum cnim animaHum inferiur sanguis propec- a^terna. Sequitur
cato in Sancta per poniificcm. Iwrum corpora cre- enim habemus hic manenlem civitaiem, sed
No)i
maniur exira castra. Haic quomodo ad Deum per- fuiuram inquirimus. Certum estquia in hocmundo
tineant satis, ut reor, dictum habetur. Sed quia non possuinus habere habitaculum aeternum, neque
ipsecaput omnium electorum, per carnes illas ani- civitatemsempermanentem,quoniammundustrans-
malium possint intelligi omnes electi qui extra ca- ii)itet concupiscentia ejus. Quapropter debemus

stra, hoc est extra conversationem saeculariurii car- tenderesummis nisibus ad civitatem coelestem Hie-
nalium quihominum mortificando membra sua cum rusalem, quie habitatorem habet Deum, aeternaliter
vitiis et concupiscentiis, sive martyres pro Christi permansurum.
nomine sustinent omnia adversa, et fervore sancti Per ipsum igitur of^v.vmms hostiam laudis semper
Spiritus accensi consumunt in se quidquid fluidum Deo, id cst fructum labiorum confdeniium nomini
atque libidinosum invenitur, ardentque pariter ^ e;wv. Per ipsum, id est Christum, debemus offerre
amore dilectionis Dei et prjximi. Dupliciter enim Deo Patri .sacrificium laudis et gratiarum actiones
consumuntur extra castra, sive dum mortificant pro omnibus bonis ab illo j^erceptis. Idcirco autem
membra sua cuin vitiis et concupiscentiis, ut dixi- gratiarum actiones fructura labiorum vocat, quia
mus, sive dum ad exemplum Dominictc passionis eaedem gratiarum actiones fructura praemiorum me-
martyrii palmam subeunt, juxta quod boatus Petrus rentur. Unde Apostolus dicit, quia ore fit confessio
hortatur dicens : Cliristus passus tst pro nobis, re- ad saluiem (Rom. x). llli ergo pecudes offerebant,
linquens vubis exernplum., ut scquamini vestigia ejus nos autem nihil horum offeiiraus, sed solam gratia-
(I Petr. II). Infertur sanguis iilorum intra Sancta rura actionem Deo offerre debemus. De boc sacrifi-
per pontificem, dura illorum vita hiudabilis Deo cio dicit Psalmista : Immola JJeo sacrificiiim laudis
Patri prsesentatur per verum sacerdotem Jesum qui (Psal. XLix).
est advocatus notiter interpellans [^ro nobis. Etcon- Beneficeniix autem et communionis nolite oljlici-
grue per sanguinem juxta accipitur, quia vita ho- sci. Talibus enim hostiis promeretur Deus.Beneficus^
minis in sanguine est.Sive sanguis iilorum infertur dicitur liomo largus et eleemosynisdeditus.Indebe-
in Sancta, dum illorura animae cum triumpho pas- neficentia dicitur largitas eleemosynarum. Boiefi-
sionis ad coelestia deferuntur. Benoquoque inaltari
b ceniiii\ inquit, eicommunionis noliie oblivisci,id est
consumuntur quia omnia ista sancti martyres in largitatis eleemosynarum, et coramunionis (qua
fidc adimplent, qua se credunt a Deo remunerari. comraunicare et participare debetis aliisex faculta-
De his quoc in hoc altari consecrantur, non habent tibus vestri.s) nolite oblivisci. Sialii vestras rapuere
potestatein edere qui tabernaculo deserviunt, quo- substantias, taraen ex eis quas habetis.eleemosynas
niam ad ea quse sancti martyres in fide perfectasu- dare nolite oblivisci, sicut Propheta dicit : Beaius
stinendo adimplent, non audent accedere hi qui qui intelligit super egenum pauperem [Psal. xl). et

carnaliter vivunt, et amore hujus soeculi tenentur Talibus enim hostiis, et muneribus eleemosynarum
astricti. promeretur Deus adipisci.Unde dicit propheta Mi~ :

Propter quod, subaudis mysterium adimplendum, sericordiam voio et non sacrificium [Osee. vi). Non
et sanguinem suuju popu-
Jesus, ut sanciificaret per est considerandus pauper qui videtur accipere, sed
lum portam passus c^i.Sicut
in se credentem, extra potius qui jussitdare.Eleemosyna enira quae [jauperi
liber Evangeliorum te.statur, dicens Extra portam : largitur in terra, a Deo recipitur in coelo. Et ndi
Hierusalem passus est in loco decollatorum, qui vo- attendere quodhoc tibi sit redditurus quod accepit
 035 HAYMOMS ilALBERSTAT. EPISC. OVV. PARS 1. — COMMEXT. BIBL. 936
tu oiiim torra::! dedisti, illo co^lum reddot. tempo -
A ^lit^ noi|ao damnat quod bonam voluntatem non ha-
nilia dedi^jti, leterna nicreaberib. beamus ei'ga vos
Obedile prttposiiis vesiris et subjacete r js.Obedien- Awpliiisaulem deprccor voslioc faccre,(iuo celcrius
dura est omnibus pnplatis et praDdiratoribus, in- restituar vobis. Voiuntatis quidem meae est venire
quantum doctrina et mores illorum sanete et pie ad vos, ideoque attente deprecor orare, vo:, pro me
e.vistunt Si autein a via rectitudinis deviaverint. ut cito desideiium ineumimpleaturveniendi ad vos.
sicut Scriba? et Pharisa^i, non faciamus qualiaagunt, Et notandum quod primo postuUibat ab eis orationis
sed qiialia dicunt, nisi forte in fide contrarii exstite- suIVragium ac detnde non simpliciter, sed tota in-
rint. Xam si in fiJe contrarii exstiterint, nonsoknn tentione.ot omni ])rorsus studio piam orationem pro
vitandi sunt, sed etiam fugiendi. At eis ad Dominum fundit, inquiens
si bene dorue- :

rint, discrepaverint autera moribus a Christo, au- Deus aulcm pacis qui eduxit de mortuis pastorcm
diaraus eum dicentem de talibus in persona Scriba- maynum omniuh'} in snnguine testamenti seterni Do-
rum et Pharisjeorum Siiper cathedram Mo>jsi sedc- minum noslrum Jesum Christum. Deus pacis isto in
:

runt Scrib^ et I-luirisxi omnia crgo qiuvcunque

: loco intelligitur Deus Patcr aquo vera pax procedit,
dixerint vobis servate et facite, secundum vero opera qui cst amator {.acis. et qui nos pacificavit per ora-
illorum notite facere. Dicunt enini et non faci un t p^nia sibi per sanguinem Filii sui, ipse eduxit pasto-
{Mallh.xxi). Ipsi enim pervigilant^ quasi rationem rem magnum ovium de mortuis, id est de sepul- I
pro animabus veslris reddituri^ ut cum gaudio hoc oro, qai locus proprie mortuorum est, suscitans
faciant et non gementes.Ommhus quidem praelatis et ilium tertiadie.juxtaquodipseFiiius appropinquans
prcepositis obediendum est, nisi forte a veritate pas.^ioniorabat dicens Pafcr, clarifxca Filium tuum :

fidei aberraverint : pra^cipue tamen illis qui pervi- [.)oan. xvii), id est, suscita Filium tuuin. Et quid
gilant, hoc est si sine intermissione vigilant in prie- dicit eidem Deus I\ater in psahno : Ejc.surgr, gloria
dicatione, in bono exemplo, et cura exteriorum soU mea, cxsurge, psalterium{Psa'. lvi). id est chorus
liciti existentes, qualiter pro eis rationem reddant omnium virtutum. i ui Filius Exsurgam diluculo
:

Ideo subditi debemusessepra^latis nostris. qui solli- /^/6/(/.).Deusergo Patereduxit Filium suum de mor-
citi sunt de nobis. utpote pro nobis rationern reddi- tuis, hoc est deinferno vel de sepulcro, juxta quod
turi, ut cura gaudio hoc faciant, et non geraentes, psalmuspriedixerat : Non dabis sanctum tuumvidere
id est, ut cum laetitia et hilaritate curam nostri corruptionem \Psal. xv). Et, ut ita dicaraus, ipse
agant, et non cum murmure et perturbationeanimi, Filius suscitavit semetipsum })er potentiam verbi.
c[Uoniam plerumquemala conversatioetinobedientia Xani sicut tota Trinitas creavit illum homincm in
subjectorumadamaritudinemprovocantaniraospi'is- ^ utero virginali.ita tota Trinitas eduxit illu m a mor-
latorura, adeo ut segniores atque tristiores circa tuis, quoniam indivisibiliter operantur illaetres per-

profectum illorum existant : sive obedire debemus sonae. Magnus autem pastor est Dorainus Jesus qui
illis, ut in die judicii cum gaudio pro nobis ratio- ad pascua vita3, et amoena prata virentis paradisi
nem reddant se^^uri de prsemio, ct non gementes suas oves perducit.Ipseest pastor quidicitin Evan- I
anxii de nostra duiTinatione. lloc enirn non expedit geho : Ego sum pastor bonus {Joan. x). Oves ejus
vobis, subaudis utiili gemendo curam vestri agant, sunt electi, de quibus ipse dicit : Oves mese voccm
vel pro vobis rationem cum tristitia reddant. mcam audiuni et sequuntur me, et ego vitam xter-
Oratc pro nobis. Hic superbiam elationemque nam do eis \Ibid.).
mentis quorumdam pontificum destruit, qui typo Aptet vosy id est praiparet vos. perfectosque red-
superbiae inflati dedignantur deprecari suos sub- dat,?7i omni bono,ut facialis voluntatem cjus, faciens

jectos, quatenus pro eis orationes fundant. Si ergo in vobisquod placeat coram sc per Jesum Christum,
ille qui ad lioc vocatus est a Domino, ut doctor et quiest gloria in sxcula sxculorum.Amen. Deus, in-
magister omniuragentiura non estdedignatus quit, pacis aptct vos in o/nni bono, lioc estfaciat vos
fieret,

petere, quatenus pro illo subjecti ejus. quosDominOp^ aptos in fide recta, in doctrina, in opeiatione per-
acquisierat orarent. quanto magis indigent pleni in fecta, ut possitis ejus voluniaicm perlicere, facicns

vidia, rapina, aliisque vitiis respersi, orationibus ipse in vobis quod placeat illi. A vobis enim nihil
subjectorura subveniri ? Sequitur Confidimus enim boni liabere potestis, nisi illo pra:veniente el subse-
:

quia bonam conscientiam habemus, in omnibus bene quente, juxta quod psahnus exorat. dicens Mise- :

voJentes conversari. CulpabaturApostolusa Juda^is, ricordia cjus pr^vcniet me,et misericordia ejus sub-
quod non diligeret gentem suam, sicut gentiles, sequetur me (Psal. lviiii. Apostolus quoque alias
ideoque blande ac deprecatorie alloquitur illos, dicit : Deus est qui operaiur in nobis etveLte,et per-
ostendens se bonnm voluntate:n habere in omnibus ficere {Philipp. iii. Hasc autem omnia per Jesum
horainibus, hoc est, et in Juda^is et in gentilibus. Christura, in oratione perGcit, quoniam per illuni

Confidimus, inquit, ego ac socii mei, bonam volun- facti atque redempti sumus et perillum quidquid :

tatem non habere in omnibus hominibus, bene vo- bonihabemus, nobis subministiatur Cui cst gloria,
lentes conversari tam Judeeos quam gentiles. Xolite id est Deo Patri et Jesu Christo, in omnia futura

aliquas accusationes aut detrectationes proferre, sxcula. Amcn. Araen autem confinnatio est pro eo
quoniam conscientia nostra in nullo nos reprehen- quod est fiat, vcl ita est verum ut dixit.
937 EXPOSITIO IX APOCALYPSIX. — PR.EFATIO. 938

Rogoaiitemvos,fratres,utsufferatisverbumsulaiii. Asimulque blanditur eis, tUim lionorabiliter oos salu-

Eienim per paucis Nota quod totam
scripsi vohis. tat, quatenus animadvcrtercnt se diligi ab illo, non
Epistolam unum verbum appellavit nec dixit Rogo : ad oculum, sed et ex toto mentis afTectu. Salutant
vosutsuiTeratispatientierverbumadmonitionis,quia vos de Jtalia fralres. Apertissime his verbis nobis
pusillanimes erant; sed verbum sulatii, hoc est ver- innuit quia Romoo lianc epistohim scripserit, quac in

bum consohationis, verbumque adhortationis. Xon regione Italica sita est, et sicut doctoribus videtur,
enim scripsi vobis multa, sed pauca, ad compara- in carcere erat tunc temporis.

tionemillorumqua}vobisdicercm,si pra3sensessem, Gratia cum omnibus vobis. Amen. Gratia dicitur

timens vobis oneri csse. gratis data. Gratia^autem nomine debemushic acci-
Cugnosciiefratrem nostrum Timoiheum dimissum. pere fidem perfectam cumexsecutione bonarum ope-
Timotheus cocpiscopus erat beati Apostoli, et adju- rum, remissionera quoque peccatorum, quam perci-
tor in praedicatione, quem dicit dimissum a se, et piunt electi tempore baptismatis, donum etiam Spi-
ad prsedicationem directum, sive Athenis, ubi illuni ritus sancti, quod datur tam in baptismatequam per

dimiserat fortassin Apostolus. Potest etiam intclligi impositionem manusepiscoporum,quie ornnia gratis
quod in carcere retentus, tunc fuorit dimissus. Cum a Deo dantur. Orat ergo Apostolus ut ista omnia illi
quo, id est cum Timotheo, si celerius venerit advos^ Bquibus scribebat possidercnt. Oremusetnos Domi-
videbo vos. Mansuetiores eos vult reddere, dicens num pia supplicatione, quatenus per sufTragium
se paratum ad eos venire. cgregiisuiApostolihorumnumerumnos possessores
Saiuiale omnes pra^posiios vestros ct omnes sanctos. m pnesenti efficiat, fidemque quam docuit integer-

Sicut generaliter omnibus Hebra^is hanc epistolam rirae custodientes, bonisque operibus exornantes,
scripserat, ita gcneraliter omnes salute vigere opta- ad contemplationom supermc visionis, Christo duce,

bat,non solum pra^latos, sed etiam omnes subjectos, pertingere mereamur. Amen.
quos sanctos vocat, quia sancti fuerant in baptismate,

HALBERSTATENSIS EPISCOPI

it Aimm\n\i B. imm
LIBEI SEPTEM
(Juxta editionem datam Coloniai anno 1531, apud Eucharium, procurante Godefrido Hittorpio.)

Legimus beatum Joan- G phetiam et eara quai revelata est ante adventum
in Ecclesiastica historia
nem a Domitiano impiissimo Ccosare in Pathmos Domini, quanta distantia est inter servum et domi-
insulam rolegatum, exsilio deportatum, metallo num, inter legem et Evangelium, inter Doum ct ho-
damnatum ob insuperabilem Evangelii prasdicatio- minem quia quod illi cernebant a longe venturum,
•

nem, ut ibi forsitan secrcta marmorum, vel terram hoc iste jam ex parte maxima factum et in pra\senti
foderet, aut his similibus pnoceptis deserviret im- faciendum ostondit. X'am sicut beatus Joannos
perialibus, sicut logimus factum in passionibus san- Raptista idcirco major habetur omnibus prophotis,
ctorum raartyrum. Ubi quanto raagis putabatur quiaquem illi prsedixerunt, istedigito demonstravit,
vinciri custodia humana, tanto raagis rcetashuma- ita et Iikc prophetia raajor est omnibus quia ea :

nitatis transcendons, raeruit videre coelestia. Et cui quoc antiqua revolanda pra^dixit prophetia, ha:c rc-
certa negabantur spatia torrarum excedere, secreta velata ostcndit, In hac autom revolatione nihil histo-
sunt concessa penetrare ccelestia. Et quanto magis ricum est accipiendum, quod ipsa verba, si subtili-
deslitutus est humano solatio, tanto ei adfuit divi- ter inspiciuntur, docere probantur. Neque enim hoc
num. Ibique meruit videre Jianc prophetiam de statu fiori potest, ut pauca e multis dicamus, quod vidorit
pra}sentis et futura: EcclesiaB, queo inter i^eliquos voracitor equos in visione. quonim asconsoros lia-

Novi Testamenti libros prophetia nominatur, sicut^berent loricas igneas et hyacinthinas et sulpliureas.
in sequentibus dicitur Beatus qui legit verba pro-
: Tria namque genera visionum patres nostri intelli-
^/jf <t« /i?z/i^5. Sed taata distantia est inter hanc pro- genda dixerunt pi-imum scilicot corporalo, sicut
:

Pathol. CXVH. oO
 1^39 HAYMONIS HALBEP^TAT. }£pi§C. OVV. PAUS I. - COMMENT, BIRL. 9i0
videnius peroculoscorporisca'luni pt terrom,soloin Aper similitudinos, sed ipsa veritas in mente mani-
^tiunnm.caitei-aqueluijusmodi.Secuntlunispiritiile, fostatur vjdentibus, quod proprje electorum est.
quod fit in exstasi, id est in excessu mentis, sive Tali modo locuti sunt pro})heta}, quia en qunc dice-
vigilantibus, sive quando non
dormientibus viris, bant. viiJebant et intolligobant. Unde et vidontos
res corporales. sed similitudines reium corpoia- appoUabantur, juxta quod libri Rogum historiama-
lium intuentes,futuraibi praisagant mysterja. Quod nilestat, dicens Qui cnim propheta dicitur hodic,
:

genus visionis commune est justis et reprobiSjSicut olim appcllabalur vidcns. Unde prophotice qua; ab
Nabuchodonosor vidit Uipidom pra^cisum de monto ipsis prophotis videbantur, visionos dicuntur; undo
sine manibus, et sicut l*harao soptom boves crassos est : Visio Isaia-, Visio A^nos et civtororum. Et quia
§eptemque spicas plenas, et ca?tera. Sed uterque ista intoUectualis est, idcirco utiquo subtiHor aliis
quod Yjderat, non intellexit, iiisi et illi Daniol, et habetur. Hoc genere visionis locutus est Joannes,
isti Joseph iny^torium visionis rovelasset. Xec mi- divinitus sibi dum in mente tanta ostensa sunt sa-
rum si reprobi in his obsouritatibus sokUione indi-
ciamonta. J^acta cst autem Iutc ipsa revelatio per
geant, cum etiam Daniel non intelligens quid
angelum, sed ipse angelus figuram Christi tenuit,si-

gnificarent quatuor venti qui pugnabant in mari^qui loquebatur per jUum, sicut et ille qui olim
niagno, accesserit ad unum de astantibus, et qutC- Moysi loquebatur. Undo idem Moyses aliquando di-
sierit ab eo de his omnibus. Tertium gonus est cit Doum ad sc locutum fuiss^, aliquando vero an-

inteHectuale, quod non fit per corporales res, neque golum.

LIBER PEIMUS.
CAPUT PRIMUM.
Apocalijpsis Jesu Christi. Planior csset sensus, si Scrvi inuiilcs sumus (Liic. xvii). Xon enim servis

dixisset adjuncto verbo : Hsec est Apocalypsis ; sed Mosaicai legis, id est Judseis, non mundance sa-
hunc modum locutionis, qui cum diminuti6ne verbi pientia} philosophis doditis, sed gratiae divin^csubje-

lit. frequenter invenimus in divinis Scripturis. Unde ctis, revehitio cceleslis aperitur. Hinc Dominus in

nec Salomonait: Haj sunt parabolse Salomonis.aut : Evangelio dicit : Confdeor iibi, Domine Pater^ quia

Ha}c sunt verba Eccjesiastis, sed |,antuin Parabols: :

Q Ql^scondisti hxc a sapientibus et prudentibus^ et reve-

SaloniQnis^ et tcrtQ Ecclesiasiis rcgis' Jcrusalcm

: .
'
lasii ca parvulis {Matth. xi). Qux oportet ficri cito.

Sic etiamlsaiasdicit: l7.vi'o /.sY7i>, absque uHo admi- In his verbis duo comprchcnduntur, ut ea sciUcet
niculo verbi. Sicet reliqui. TaHter autem loqucntes, qua^ finiendasunt cito accipiant terminum : et ea
subauditiones necessarias tales sententias habere qu-einchoanda sunt,cito sumant initium.Ista tamen
docuerunt.Verbi gratia,cum legimus Apocalypsis : nequaquam finem acceptura Unde nec me- sunt.

Jesu Christi, saubaudiendumest: Ilaicest.Estautem tuenda sunt tormenta quae transeunt, sed ea me-
Apocalvpsis Gr«cus serino, et Latine dicitur reve- tuenda sunt quae in a^ternum perseverant. Necgau-
latiosiveraanifestatio, eo qucd in ea status praesen- dia fugitiva sunt appetenda, sed jugi statu perma-

tis et futura^ Ecclesiae beato Joanni, et in illo, Ec- nentia. Cito, id est in prccsenti tempore. Omne
clesiie sit manifestatus. Quam. dcdii illi Deus palam onim tempus pi\Tsentisvitce comparatum c-cternitati,

facere servis suis. Et hic apertius esset, si dixisset, quasi uniusliora^ parvissimum est momentum.Unde

Qua; sed et hic modus locutionis saepe fit in Scrip- etidem Joannes in epistola sua dicit de hoc longis-
turis. Unde est ; Bonum ccrtamen ccrtavi {11 Tim. simo tempore Filioli, novissima hora cst (/ Joan.
:

j\\ pro eo quod est Bono certamine certavi, ILtc u]. Revelat ergo Christus Joanni, id est Ecclesiae
:

autem revelatio ipsius Domini Jesu Christi, quam ar^suae, et ea quae cito transeunt et ea quce cito adve-
Deo accepit, ut sua revelatione manifesta faciat niunt, ut dum se teinporalitoi- cernit affligi vel

servis suis, quae oporteL fieri cito, sed in his verbis prosperari, cogitet brevitatem istius temporis, et
utraque ejus naturadesignatur .'divinasciHcet, per quam velociter transeant gaudia et tiibulationes
hoc quod ipse cum Patre et Spiritu sancto cuncta cumtompore,ctquamvelociterafipropinquenteadeiii
revelat mysteria : humana autem in hoc quod non sine finc inansura, ac per hoc nequaquam malorum
.solum a Patre et Spiritu sancto, scd etiara a seipso prospcritatibus invideat, sed potius in suis adversi-
acccpit, ut sua revehitione manifestarot servis suis tatihvisgciu(.]ci\t. Et signifcavit. Hocloco, significavit,
quae opoilet fieri cito. Deus enim in hoc loco tota non ab ostensione, sed a signo positum inteHigere
Tiinitas intelHgitur, a qua accepit ipse homo as- dehemus. et hoc esse dictum significavit, quod ost,
sumptus a Veibo Dei, ut ista mysteria suis reve- sigiHavit signum enim dicitur* sigillum: Quo in
:

laret scrvis. ubi etiiim ipsa forma servi, domina loco qurestio oritur qunre hoc dicatur cum in se-
:

piiedicatur servorum. Servis suis ea manifestavit, qutnitibus invenininus dictum Joanni ab angolo : T<?

id est pra:cepta sua sequentibus, quibus alibi dicit : srjnavcris vcrbaprophet x libri hujus (Apoc.x\n);s2d

Cum feceritis omnia qux prxccpia suni vobis, dicite : sciendum est quia sacra Scriptura impiis signo clau-
941 EXPOSITIO IN APOCALyPSIN. — LIB. I. 942

ditur, fidelibus aperitur. Non eiiim propter fideles A i'irfi"^subintelligendum est qusecunque dc incarnato

servos, sed propter fures et latrones divitiae sub Dei Verbo sive in divinitate, sive in humanitatc

clauduntur Sed dicendo ergo, significavit cognovit. Aliud vero vidit oculis corporeis, atque
signaculo
aliud oculismentis oculismentis vidit divinitatem,
in infidelibus claudi, et fidelibus si^iritali cxercitio
:

docuit aperiri. Unde et Danieli dicitur : Vadc.quia oculiscorporeis humauitatem.Yidit eum ante omnia
saecula a Patre genitum, cum Patrc omnia fecisse.
sunt signatique sermones nsque ad lempus
claiisi

prx[\nitum fDan. .^ii) Mittens pcr angclum suum

.
Vidit in fine temporum natum ex matrc pro nostra
salute, deindepassum, a justo hominc sepultum, a
servo suo Joanni.latQ angelus in figuraChristi nppa-
enim cum Patre et Spiritu mortuis resuscitatum, atque in dextcra Patris sub-
ruit beato Joanni, quia
Deus, omnia revelans,utique lovatum, deinde ad judiciurh venturum.Yidit itaque
sancto Filius unus est
atquc in corde ha- hsec omnia, et testimonium perliiriuit et scimusquia
et angelum illum replevit ; illis

bitans, per eum locutus est Joanni. Ipse autem vcrumest tostmioniumejus.Sed quod fccit Joannes,

Jonnnes figuramEcciesia; tenet,.';icut in sequentibus lioc etiam facit quotidic Ecclesia, cujus membrum
illc fuit, et hanc Apocalypsin vidit,a
in cujus figura
videbimus. Cui Christus (sicut dictum est) non in
sua natui-a, sed per angelum apparuit, sicut olim cujus ore testimonium illius non recedit,quia inde-

fecit patribus. Explcto enim propter ^ sinentcr doctrinis illius rcsistit

ministerio
^'^'aii/A- qiii legH d audit vcrbaprophetix hujiis, et
quod venerat, visus est etiam ab hominibus quan-
sertateaquxin ea scripta sunt. Tempusenim prope
(jiu oportuit, donec quadragesimo die ascendit in

coelum non deinceps per eam substantinm quam

;
esl.ln his vcrbis duorum pcrsonso comprehcnduntur

sumpsit a nobis apparerc voluit. Undc non corpo- doctorum videlicet, qui legunt et aliis exponunt, ct
ralem ejus pra?scntiam dcbcmus requirere, sed po- auditorum, qui audiunt et retinent, et operc perfi-
tius credere eum esse ubi(^ue in divina ranjestate. ciunt ea quae in ea scripta sunt. Licet enim hic li-

Totus itaque Filius Dei pcr divinitatem erat in an- ber multa habcat in se profunda mysteria, tamen

gelo, totuscum Patrect Spiritusanctoconsistebat in multa sunt ibi,qucc etiam ad litteram custodita,nia-
ca^lo quod nuUi alii posse tnbuitur, nisi illi incor- gnam utilitatem et salutem pra^stant suis observa-

poreaa ct simplici naturtc, qu;e tota in coelis reperi- toribus. Servant autem ea qua^ in ea scripla sunt,
tur, tota in terris, tota sine loco in loco, tota sine qui fidcm Christi et EcclesicC non violant, qui ca-

partc in partibus. Quid est autcm mirum, si post vent prohibita, et implent jussa, mctuunt minata

cjus incarnationcm angelus apparcns, similis filio su|)plicia, amant promissa ca4estia. Ilinc autcm li-

hominis dicitui', sicut in conscquentibus invenimus. q c^uido colligitur, quantai sit auctoritatis,quant8eque

cum etiam angeli qui multoanteejusadventumsan- excellentise, cum inter omnes librosNqvi Testamenti
ctis patribus apparuerunt, viri vocantur ? Quo in hic solummodo prophetia nominatur, quam qui ob-

loco dicit beatus Ansbertus Ambrosius Credi etiam

:
servavcrit beatus essc perhibctur. Ad quod et sub-

potestbcato Paulo apostolo Dominum, post suam jungitur: Tempus enim prope est, judicii scihcet,

ascensioncm, non in sua natura apparuisse, sed po- quando redditurus est unicuique juxta opera sua.
tius per angelum tantum in ca forma, in qua recc- Ac si diccret: Felix qui fidei sacramcntis imbutus,

gnosci ab horainibus solct. Quod hinc ctiam probari et qua) in his jubcntur custodit,et quas prohibentur

potcst, quia si l)eatus Paulus nupcr convcrsus, in non pjtesumit. quia ct observationis terapus non
sua eum substantia vidisset, consequens esset, ut longas raoras innectit, et retributionis dies quo-
prte omnibus dilecto discipulo,sibiquc abadolescen- damraodo in januis consistit.

tia dicato, non per angelura, sed per seractipsum Joannes septem ecclesiis cjux sunt m i4.sta. Asias duae

appareret. Quod dicit: Mittcns per angelum suum sunt, raajor scilicet et rainor, quoe minor in sortem
servo suo Joanni, morcm sanctorum Patrum tenet, venit beato Joanni, in qua sunt septem civitates me-
qui in suis dictis sic de se quasi de alio loquuntur. quarum caput estEphcsus;sed cum ina-
tropolitanse

Unde est Vir eral in terra II us nomine medietatem mundi occu-

Job^ etc . jor minori jungitur, pcne
:

D pant. IIuictant;e regioni Deus omnipotcnsper suam

usque, recedens a malo [Job. i). Et: Erat Moyscsvir
milissimus super omnes qui morabantur in terra misericordiam pra^posuit prtedicatorem beatum Joan-
{Num. xii),ct idemJoannes ssepe in Evangelio suo: nem, et ideo ille specialiter ecclesiis Asiae suam
ilic cst discipulus ille qucm diiigebat Jesus. dirigitprophetiam.A^erbum quod loquiturseptcraec-
Qui testimonium perhibuit verbo Dei, ei testimo- clesiis Asiae, utique orani EcclcsicC dicit. Qu» cum
niumJesu C/iri5/i.Perhibuit lestiraonium verboDei una sit, septenario numero comprehenditur, quo
Joannes, cum dixit {Joan. i); In principio erai Ver- sa^pc solet univer sitas designari, juxta illud: Scpties

bwn; et: Omnia per ipsum facta suni ; et : Erat in die laudem dixi tibi, vel proptcr innumeradona
Ivxvcra quce illuminat omnem, etc, quaiin eodem qua} percipita Spiritusancto, quicuraunus sitSpiri-
locodedivinitateVerbisequuntur.Pcrhibuittesiirao- tus replens orbem terrarum, universam Ec-
id est

nium JesuChristi,cumdixit:£;i Verbum caro facium clesiam ;

diciturctiam septiformisa prophetasuper
esi.et habitamt in nubis {Joan. i).Non tamen dividi- Dorainura rcquievisse proptcr septem,id est multi-
mus personascum ista dicimus,sedutramqueosten- plicia dona sua, quaj prajstat fidelibus.Una est ita-

dimus niitur^m. Quod vero ait in his qusecunque que Ecclesia, sicut unus est Spiritus unde ;
et catho-
 9^3 HAYMOXIS HALBERSTAT, EPISC. OPP. PARS I. — COMMEXT. BIBL. 94 'i

Hca Gi":\?ce clicitur, iil cst univcrsalis. et soptiforniis A suam Ecclosiam por intornam
tiuotiilic Cliristus

Spiritus munereest roplota.Uniie et in Zacliaria lo- gratiam vocnns, mitissimam reddit ot humilom.
gimus(Zrtc/i. iv), cantlolabium totum aureum. ha- Gratia vobis. Gratia dicitur gratis data,non mer-
bens super se septem infusoria et septem lucernas; ces reddita, sed vonia gratis collata,qufegratiaspe-
quam etiam septiformem Ecciosiam Christo conjun- cialitor in hoc est acci})ionda. quia sine merito ho-
gi Isaias commomorat.dicens : Apprc',cmlcnt scptcm minum n::isit Dous Filium suum, qui nos suo san-
mulieres virumunum indie iUa,diccf}tes- Pancm no- guineredemit, et ad filiationom Doi perduxit.Unde
strum comedemus {Isa. n\ etc. Vir iste unus Chri- et sequitur et pax, quia videlicot ipse per suam pas-
stus est quen» soptiformis Ecclesia compU^ctitur,di- sionom gonus humanum DooPatri pacificavit.Etno-
cens: Panem nostrum comedemus. corpus scilicot tandum quod non dicitur,pax et gratia, sed praimit-

tuum Doo datum manducabimus,vestimon-

nobis a titur gratia ac dcinde subjungitur pax, quia nullus
tis virtutum ornabimur, tantummodo invocetur no- ad pacem reconciliationis venire poterit, hunc nisi

men tuum super nos, aufor opprobrium nostrum.ut pacem

gratia inisericordia) pra?cosserit, quia ut ad
sis vir nostor, no improperandi! dicant nobis Judioi Doi vcnire possimus, a Dei gratia perventi sumus ;

quod non habeamus virum. Unde et Solomon dicit generaliter autem omnia quce a Deo percipimus,sive
(Prov. ix>, quia sapientia excidit sibi columnas se- B in fide, sivo in opcie, in abstinentia, in jejunio etin

ptem,columnasseptom excidit.et domum fecit, quia ca^teris, gratis Deo nobls tribuuntur sola illius
a
abamorepra^sentissncculiduracordagentiliumsopti- misericordia. Qucorendum est in hoc loco cur in
formi spiritu implenda separavit,atquead fortitudi- dato gratia?, nominato Filio et Spiritu sancto.per-
nem coelestis ccdificii erexit. Recte etiam hoc numero sona Patris reticetur?Namcum dicit /17; co (juicst^ :

septouario.qui constat ex tribusot quatuor, Ecclosia ct qui crat, et cjiti vcniuruscst, Filium inhisverbis
comprehenditur, quie in quatuor mundi partos dif- ostendit, quod maxime ex hoc probat, cum subjun-
fusa inconcussa mente et fide observat sanctje Tri- git : Qui venturus est, ad judicium scilicet, ut red-
nitatisfidem.Cujus numeri mysterium etiam unus- dat unicuique juxta OTpera swd.Patcr oiiiii non judi-
quisque homo in se continet, qui utique mem- cat (^u:'mquani, sccl omncjudicium dcdit FiUo [Joan.
brum est hujus Ecclosia?, dum ex quatuor constat \), qui solus cum Patro et Spiritu sancto habet
humoribus, quatuor pollet virtutibus, et diligit esse, quia semper est immutabilis, unde Psalmista:
Deum ex toto corde suo, et ex tota anima sua, Tu autemidem ipse cs {Psal. c\). Sunt etiaraangeli,
et ex tota voluntate sua. Xarn tribus spirita- eorum
sed mutabilitatem passi sunt, quando unus
liter, et motus
quatuor ccrporaliter viget. In dilectione per superbiam cecidit. Sunt homines, sed

enim Dei, tribus qualitatibus spu^italiter excitatur. ^mutabiles, sicut primus homo mutatus est, et ex
Ipse vero corporaliter ex mateiia calida et fiigida, justo factus est injustus,exbono impius.cx immor-
humida et sicca componitur. Asia. interprotatur tali mortalis. Omnis enim creatura mutabilis com-
c/a/?o.Elatio autem et in bonam et in malam poni- parata a?ternitati, quasi non est, ideoque specialiter
tur partem, nec semper pro vitio ponitur, sed ali- esse habere dicitui\qui semperidem est. Erat vero,
quando culmina virtutum designatlnbono ponitur, quia antequam de beataVirginenasceretur in tempo-
ut illud Isaiae Jsa. lviii, lx) : Ponam tc in supcr- re, cuncta cumPalre fecit terapora, juxta illud : ]n
biam ScTrulorum. SusloUam tc supcr aUitudincm tcr- principiocrat Vcrbum {JoanA-: et: Omnia pcr ipsum
rct. Altitudines terra} sunt divitiio, honores, digni- facta suiit ilbid .) .\enturus est ad iud[c'vdm,']UKtai\\uc\
tates.Super altitudineshas Dcus omnipotens posuit angelorumpromissum: Sic veniet qucmadmodum vi-
Petrura, Paulum, et caeteros qui primum funda- dislis eum cuntcm in calum {Aci.i). Curaitaquc haec

mentum Ecclosire jecorunt.X'am sicut cum montem nonnisisoliFiliocongruerevideantur,ethancgratiam

quisquis conscendit.eo paulisper ceetera subjacentia Ecclesia justorum a Patre et Filio atque Spiritu
despicit, quo ad altiora plus gressus tendit. ita qui sanctopercipit.quia quoiTiminseparabilis estunitas.
intentionem nititur figere in summis, eo amplius .^inseparabilis est etiam operatio.quod sibi vult hoc,
teri-ena despicit,quo amphus elevatur ad ccelestia, quodsolummodo raentio fitFilii vel Spiritus sancti?
et quod prius in imo positus super se credidit, post Sed seiendum quia mos est sacrcc Scriptura; ut ubi
ascendendo proficiens, sub se esse cognoscit. In hac unius fit mentio person^ de Trinitate, tota simul
bona elatione consistit Ecclesia.quia terrena omnia Trinitas intelligatur. Ergo ubi in persona Filii fide-
calcans, mente ccelos inhabitat, dicens cum Apo- libus gratiam tribuere legentes audiviraus,simul in
stolo : Nosira conversatio in canlis est [Phiiip. iii). ipsa datione Patrem et Filium et Spiritura sanctum
Quod si etiam elationem in contrariam partem intel- intelligeredebemus. Iterum quceritur, cura sit unus
ligere volueriraus, neque in hoc a sano intellectu Spiritus qui replet orbem terrarura, cur Joannes in
recedimus, quia multi a sua superbia dejecti sunt hac revelationo septera spiritusintroducit?nimirum
per gratiamChristi atquehumiliatl; adquosetiam, propter septenariam, id est raultiplicera ejus opera-
quiamembra sunt Ecclesia}, hrec pertinet revelatio. lionem.Simplexitaque est proprietate naturai.raul-
Impletum hoc cognoscimus in Paulo, qui prius fuit tiplex vero gratiarum distributione. Hinc Salomon
superbus Ecclesi.x' persecutor, deinde fiictus est dicit euradem spiritura unicui.i et multiplicem. Et
piissimus prcedioetor. De superbis enim atque elatis a septcm spiritibus, quic in conspcctu ihroni cjus
 .

945 EXPOSITIO IN APOCALYPSIN. — LIB. I. m

sunt.Thronus Dei sunt angeli sancti et liomincs A surrexisse vol vixisse computandi sunt. Ilie ergo
justi, inquorum mentibus per fidem requiescit- primogenitns mortuorum rectcvocatur, quia sicsur-
Unde est Anima justi sedes est sapie?itix (Sap. vii). re,xit a mortuis, ut ultra non moreretur. Potest et
:

In cujus throni consj^cctu Spiritus sanctus est, quia alitor intelligi : omnes elccti qui se mortificant,cum
in sanctorum njemori.'i (ut diximus) requiiiscit, et vitiis et peccatis, et voluptatcs carnis in se occi-
illos possidet, eorumque opera disponit, et ad Dei dunt, mortui sunt peccato, et vivunt Deo quorum
amorem et proximorum accendit dilectionem, ad primogenitus digne vocatur Christus, quia pecca-
quem etiam specialitcr remissio pertinet peccato- tum non fecit, et mortilicationem vitai carnalis
rum, qua} fit in baptismate opere Spiritus sancti ;
ostendit. Et princeps rcrjum Reges terrte ap- terra.'.

unde Dominus dicit apostolis Accipite Spirilum : pellantur omnes electi qui vitiorum tyrannidem in
sanctum : quorum remiseritis pcccata, remittimtur se consurgere non sinunt, sed eis jure damnantur.
eis (Joan. xx). Quare septem spiritus dicantur, su- Possunt autem et reges terroo specialiter intelligi
pradictum est. prxdicatores, qui dum corda carnalium a pravi-
Et a Jc.su Chrislo, qui cst tcslis ficlelis. Quia de tate restringunt, super terram ut reges imperant,
Christo erat plura locuturus, iterum repetit ejus ca^terum bonis et spiritualibus viris in nulio se
personam, dicens : Et a Josu Christo, qui est testisBpra}fcrunt. Hinc est quod Petrus Cornelio se coa}-

fidelis, id est verax, quoniam Patri perliibet testi- qualem fatetur {Act. x) ; Ananiie vero animam gla-
monium, dicens Judoeis : Pater in inc manens, ipse dio verbi perimit {Act. v).
facit opera (Joan. xiv) ; et : IIxc est vita xterna, ut Sciendum est autem quia prsedicatores Ecclesi»
cocjnoscant ie (Joon. xvii) ; et : Sic Deus clilexit mun- etiam ipsis carnalibus ita dominari appetunt, quate-
dum, ut Filium suum unicjenitum daret (Joan. iii) > nus et compassionem natura}, et vitiis rectitudinem
et : Ego a meipso non veni (Joan. vii) ; et multa his cxhibeant. Eorum itaque princeps est Christus, qui
similia. Sed sicut Hiius est testis fidelis, ita etiam est rex regum, et Dominus dominantium, de quo
Pater, ita et Spiritus sanctus. Ait enim Pater de adhuc sequitur : Qui dilexit nos, et lavit nos a pec-
Filio, testimonium illi perliibens : lliccst Filius mcus caiis nostris in sanfjuine suo. Quo enim amoreFilius
dilectus, in cjuo milii complacui (Matth. iii). Ipse- Dei nos dilexerit, passiones illius ostendunt quas
que Filius de Spiritu perhibet testimonium cum pro nobis pertulit. De hac dilectioneait Apostolus :

dicit : Spiritus est (lui viviftcat (Joan. vi) ; et : Spi- Christus ditcxit Ecctcsiam, et tradidit semetipsum
ritus ubi vult spirat (Joan. iii) ; et : Paracletus ipse pro ea (Ephes. v). Ad cujus etiam dilectionem imi-
vos docebit omnia (Joan. xiv). Spiritus quoque san tandam hortatur fideles, dicens : Arabulate in dile-

ctus de Filio testimonium dicitquod sit veritas, sicut ^ ctione sicut et Christus dilexit nos, et tradidit se-
scriptum est : Spiritus est fjui iestificatur, quoniam metipsumpronobis; dilexit autcm nos pulcher foe-

Cliristus cst veritas (I Joan.w) ; etipseFiJius dicit : dos, pius impios, sine peccato peccatores, nec quales
Illetestimoniwn perhibebil cle me (Joan. xv). Unde eramus nos dilexit, sed quales ipsa dilectione nos
sciendum est quia sicut hi tres unum sunt.sic eorurn fecit unde
; et subditur : et lavit nos a peccatis
testimonium unicum cst, quanquam alterius testi- nostrisin sanguine suo.Iste et amor ineffabilis et in-
monio alter insinuetur.Speciahter autem Filius testis comprehensibilis, quia cum pro justo vix aliquis
vocatur, quia pro usque ad
testimonio veritatis moriatur, Ghristus secundum tempus mortuus est
mortem pervenit carnis, quia etcum omnis Ecclesia pro impiis, ut nos olferret Deo, justus utique pro
in pra}dicatoribus Christo testimonium perhibebat, injustis. Et cum esseraus maculati delictis, lavit nos
illi specialiter testes vocantur, qui pro Christi no- suosanguine, utexhiberetsibiEccIesiam non haben-
mine moriuntur. Primogcnitus mortuorum. Priraus tem maculam aut rugara, vel aliquidhujusraodi.Qui
horao ea conditione creatus est, ut nisi peccasset, etiam sanguinem sua3 passionis vertit nobis in my-
immortalis mansi.sset; sed quia peccavit mortuus sterium ablutionis, ut in fide mortis ejus baptizati,
est, et rediit inmatrem suam, hoc estinterram, de^ab omnibus mundemurpeecatis. Hinc Apostolus di-
qua fuerat conditus, dicente sibiDoraino Tcrraes, cit Quicuncpic baptizaii sumus in Christo Jesu, : :

et in terram r^everierisy de qua assiimptus es (Gen. in morteipsius baptizali sumus (Rom. vi). Estautem
iii). Quia forraatus ex limo terrsc in animam viven- et secundum baptismum effusio lacrymarura, quo
teni, quasi ex raatris utero vivus processerat. momcntis singulis baptizantur publicani et peccato-
Postquam autem factus est ille mortalis, genuit fi- res, quomodo videlicet Maria post multas criminum
lios raortales et peccatores, qui omncs mortui in lacrymas, et Petrus ablutus est postternamDomini
matrem suam revertuntur. Veniens Deus ergo in negationem
carne, eadem lege mortuus est, atque in utero ma- Et fecit nos rcgnum ct sacerdotcs Deo et Patri suo.
tris sepultus, Sed quia tertia die a raortuis jara vi- Per hanc sententiam omnes electi, sacerdotes de-
cturus in aeternum sui-rexit, et raors illi ultra non monstrantur.qui supra reges fuerant appellati. Quia
dominabitur, priraogenitus raortuorura appellari de- enim caput fidelium rex est et sacerdos, congruenter
buit licet enim surrexerint alii antc^ sicut Lazarus,
; et membra capitis, reges et sacerdotes vocantur.
tamen non surrexerunt in a?ternum victuri, quia Quibus per Petrum dicitur : Vos estis genus etectum^
iterum mortui carnis debituva solverunt. Unde non regale sacerdotium (I Petr. ii). Ipsi enim suntreges,
 k MAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPJ'. f AR*: t. - COMMENT. BIBL. iik
ipsi et sacordotes ot sacrifirium et alt;\re. quia etAOranis itaquo oculus, omnis homo, qui tujic
id est
tumultus carnalium voluplatum contra seinsurgon- resurrexerit, videbit eum corporaliter, slve ad vi-
les ut reges refronant, et sacrilicium laudis et mor- tam,sive ad mortem;non autem animalium quorum
tilicationis Deo immolant, corpusque suum a prie- vis in sanguine est, et cum moriunturessedosinunt»
sentis sa?culi cupiditaiibus mortilicant, ut hostia oculus enim videbit, sed potius oculus hominum.
viva liant. Ipse itaque Unigenitus Patris, rex et sa- Aliatranslatio dicit Yidebit eum omnis ocukis ta-
:

cerdos. fecit suos electos reges et sacerdotes, quos lem, qualem scilicet despexerunt, et qualem credere
regesterrae constituit, et ipso opere sacerdotes mon- noluerunt, et tunc implebitur Videbit omnis caro :

stravit. Quod autem dicitur, Deo et Patri, non dua3 salutare Dei {Luc. iii). Et qui eum pupugcrunt, sub-
natanr, nec dua? persona?, sed una ostenditur: ubi audisvidebunteum, Juda^i scilicet, quicrucifixerunt
etiam Spiritus sanctus ju.xta regulam pra^missa? in- eum lingua, sicut Marcus dicit [Marc. xv) Erat :

telligentia} pariter intelligitur. Ipsi gloria ct impe- autem hora tertia.,et crucifi.rerunt ///t/m,claraantes:
rium sjrculas^culorum.Amen. Filio scilicet, qui
in Reus est raortis; etmilites Pilati videbunt eum quem
nos qui nos sacerdotes fieri voluit. ui>i etiam
fecit, et illudentes crucifixerunt; videbunt autem non ut jam
amborum accipimus charitatem, quie est Spiritus contemnant, sicut prius irridebant, insultent.ac laj-
sanctus. Btentur, sed ut paveant, gemant, lugeant et tristen-
Ecce venitcttm «w6/7>j/5.In nube venturus est Do- tur,unde et subditur, et tunc plangerit se supcr eum
jninusad judicium,quia in nube ascendit in ccelum. omncs tribus tcrrcT, id est, omnes reprobi terrena
Sic enim di.vorunt angeli apostolis Quid statis
: desiderantes.et per desiderium terram inliabitantes,
aspicientes in calum? Ilic Jesus sic veniet, quemad- honoribus semetipsos extollentes, in luxuriis degen-
modum vidistis eum euntem in calum (Act. D- Xu- tes, quibus Dorainus dicit : V<e vobis divitibus, qui
bium autera mentio in sacro eloquio. unde
saipe fit habetis comolalionem vcstram {Luc . vi). Pra^cipue
legimus in E.xodo, quod oranipotens Deus in nube autem hi plagent se super eum, qui eum pupuge-
tUioslsraeIeduxitde.-Egy[)to.Tabernaculumquoque runt. Magis autern dolebunt miseri quia talem per-
Moysi et templura Salomonis nubes implevit, et in dent Dominura quara quodatrocissimum inciderunt
Domiui transfiguratione Moysen et Eliam nubes tormentum. Eiiam : Amcn Quod est apud Latinos
obumbravit. In nubibus eliam sancti veniuri sunt ad etiam, hoc apud Hebraeos amon ; utrumque autem
judicium.juxtailludApostoli,quia rapiemur obviam est adverbiura affirraantis. Dicitergo : Etiam, amen,
C.hristo in nubibus {I Tliess.w) .IUa autem nubesquae ac si diceret ingeminando : Yerum est, verum est,

illuminabat, et .Edrvntios tenebris cir- ^ et rautari non potest, quia plangent se super eum
filios Israel

cumdabat, Dorainisignificatclementiam,quceiilumi- ^ omnes tribus terrce. Cognoscite eum pro certo futu-
nat perfectos, et obcaicat reprobos. Ita quippe ve- rum, quod tali sententia firmat.
niensDominus ad judicium, apparebit blandus justis Egosum alpha et omegaj principium et finis. Hic
quos etiam illuminabit, dum ad contuenJam suam jara manifeste ostenditur, quia angelus qui haec
majestatera eos perduxerit: et terribilis reprobis, Joauni nuntiavit, personam Dei in se habebat, cum
quos in tenebroso carceris loco constituet. De quo dicit : Ego sura alpha et omega, principium et finis.
in Evangelio dicitur InutHem servumprojicite in
: Similiteretipse Joannes qui haec dicit nobis, tale est
tenebras eileriores iiUs enim dicet
; Venite^ benc- : et quod Paulus dicit:.4n experimenlum quxritis cjus
dictiPatris ?ncj; istis autera Ite in ignem ^ternum^
: qui iii me loquitur Chrislus ? (II Cor. xiii) et David:
qui paratus est diabolo (Mattli. xxv) Xam ethocquod Atlendite, populc meus, legem 'meam [Psal. lxxvii).

.Egyptii et filii Israel ad se non poterant accedere, Alpba apudGraecos, Latinos.et Hebraeos^principium
hoc significat quod Abraham diviti respondit Inter : est elementorum quod enira apud nos A, hoc
:

nos et vos chao^ rnagnum firmalum est Luc. xvi.t. i est apud Gra^cos alpha, apud Hebrceos aleph. Porro
Aliquando etiam nubes corpus Cbristi significat, ut omega finalis est elementorum apud Grcecos. Quid
Dominus ascendct supcr nubem Isvem, e^p. autem sitalpha et omega,manifestat,cum subjungit
illud : Ecce
ingredietnr. Efj i^/ptum flsa.yiit). Supernuhcmquippe
^'^
Principiumetfinis principium scilicet, ante quem ;

levera a.scendit, et in .Egyptura venit, quando car- nullus, finis vero, post quem nullus; vel princi[jium,
nem humanitatis nostrae assuraens, sine gravedine a quo omnia sumunt initium. finis vero, in quem
peccati in raundo apparuit. Xubes autem pluraliter, cuncta terminantur; vel principium, quia in princi-
sanctos significant piaedicatores, qui pluunt verbis, pio erat Yerbum, finis, quia Yerbum caro factum
etcoruscant rniraculis; dequibusperprophetam di- est, unde et ipse per Isaiam dicit Anle me non est :

citur :Et nuhibus matulabo ne pluant super eam formalus.Deus., et post me non erit (Isa.xhin). Xam
flsa. Vj, hoc est, super vineam irabrera. Cum his et quod Joannes, imo angelus ex persona Dei hoc
nubibus, hoc est, curamuliitudinesanctoium ventu- dicat, manifestat cura subjungit Dicit Dominus :

rus estDominus ad judicium, quia in eorum cordi- Deus, qui crat^ et qui est. ct cjui venlurus est omni-
bus habitabit unde e^V.Dominus lenietad Judicium potens. Quod jam supra expositum est.
;

curn senioribus populi sui /Isa iii). Et videbit eum Ego Joannes frater vester. Hucusque praefatio se-
omnis oculus. Omnem oculura usitato more locutio- qnentis Ubri, exhinc historia incipit.Loquitur autera
nura, pro omni horaine positum hic accipiamus. ecclesiis Asia},quibus et se aequalem ostendens. hu-
 : :

949 EXPOSITIO IN APOCALYPSIX. - LIIB. I. 950

militatis causa dicit: Ego Joannes fratcr vesicr in Aniiini Chrirsti se dicit relegatuiii, non propter ho-
rule, et pcwticeps in tribuiatione et regno, ct paticntia micidium aut coctora crimina. E.x illis qul[)pe erat
in Cliristo Jcsu. Quo in loco duo suntsimul conjiin- unus quibus dicit Dominus : Deali crilis cuin vos
genda, trihulatio scilicft et patientia. Tribulatio oderint Iwuiines, ct separctverint vos^ et cxprobrave-
cnim et patientia pcrtinent ad caput ct ad memhra, rint^et cjoccrint nomen vestrum lanquam malumpro'
regnum autem solummodo adcaput. Particeps Chri- ptcr mc {Luc. \i'. et alibi Gawlele quod nomina
:

stifuit Joannesin tribulatione et patientia,quia sicut vestra scripla sunt incoslo {Luc. x). Omnis enina qui
Christus passus est opprobria, irrisiones. colaphos, idcirco patitur passiohem, quia divinitatem et hu-
et vei'bora, itaet beatus Joannes qui flagelhitur le- manitatem Filii Dci pra}dicat,beatus erit, et talibus

gitur in Actibus apostolorum, et a Domitiano in secrcta cadestia revelabuntur, cum ad visionem sui
fluentis olei doliuni missus, ad uitimum ab homini- pervenerint Creatoris.
bus separatus est. Particepsquoque fuitin patientia, Fui iii spiritu in die Dominica. Itic jam aperte
quia sicut Christus patientersustinuit passionem, et demonstratur,beatum Joannem hanc visionem non
suos crucifixores diligebat,pro quibusorabat,dicens corporaliter, sed iti spiritu vldisse. Xon tamen in
Pater, m statuas illis hoc peccatum {Act. vii) ; ita somnis, sed in exstasi raptus est, sicut et Ezechlel,
et beatus mala infere-B quicum sederetjn domo sua, et senes Juda sede
Joannes diligebat eos qui ei

bant, et pro illis orabat. Regnum autem proprie ad rcnt coram illo,ductus est mente in Jerusalem. Ita-
caputpertinet,qui est regnum perpetuum sanctorum que sicutdictum est, niliil per corpus vidit vel au-
suoruni.Xeque enim aliud regnum est suisdaturus divit, vel sensit, vel intellexit, vel ipsam carnem

electis quam seipsum, quibus dicturus est Venite, funcJitus deseruit, quando hanc reveiationeni vidit,
:

benedicti Patris rnei(Matth. xxv), quasi dicat Ve- sed docendus ejus spiritus,a S^piritudocenteassum-
:

nite, merabra, regnate post tribulationem in capite, ptus est iit alta et mystica posset intueri. >sotan-
quia ego regnum vestrum de hoc regno ipse dicit;
dum autem quod se non in dle sabbati, aut sexta
JudaeisRecjnwn Dei intra vos cst [Luc. xvii). Con-
: feria, sed in die t)ominica raptum fuisse dicit. So-
siderandum denique quia in tribus participem se letenim qualitas rerum ostendi pro qualitate tem-
dicit Joannes, in tribulatione scilicet, et regno et porum. Hinc est quod Abraham infervorelidei suae
patientia ; sed raedia horum est regnum, nec potest angelosmeridievidit^et Loth in perditione Sddomo-
possideri, nisi et hinc tribulatiq exercuerit, et illinc rum vesperi,Adampost meridiem ;Saiomon quoque
patientiadefenderit.Teneteniminhociocopersonam sapientiam non servaturus in nocte percepit. Ita
omnium fidelium. ergo in hoc loco per diem Dominicam aperte fides
Fuiininsulaqux vocatur Pathmos propter Verbum p intelligitur, quai jam manifesta crat in toto mundo
Dci et testimonium Jesu Christi. Quatuor rebus hic quando ista videbat beatus Joannes. Jam enim Apo-
suam confirmat narrationem ,: persona, cum dicit stoli profecti prtedicaverunt ubique, et jam corpo-
Ego Joannes loco, cum se in Pathmos insulam relc-
; raiis illius vacatio sabbati in spiritalem transierat.
gatum ostendit causa,quarehcec passussit, propter
; Ecclesia quoque quam beatus Joannes significabat,
Verbum scilicetDei.ettempore,id est dieDorainica, jam facta carnis mortificans, in lucem Spiritus as-
Fui in insula qua^ vocatur Pathmos ; historia nota surgebat : et omnes electi in die Dominicasunt,quia
e.st, beatum Joannem scilicet in Pathmos insulam ad gaudia futura^ resurrectionis hilarescunt.
relegatum propter Verbum Dei,cui testimoniura per. Et audivi post me vocem marjnam tanquam tubx,
hibebat, dicens: In principio erat Verbum ; et pro- dicentis mihi: Quod vides scribe in li bro. Sicut in.

pter testimonium Jesu Christi, quod ei perhibebat, spiritu positus spiritualia vidit, sic ea quae audivit
quod scilicet esset verus Deus etverus homo : et cui vox spiritualis fuit ; scilicet, qui extra corpus per
negabatur terra apertum est coelum. Interpretatur contemplationem eductus fuerat, quemadmodum
autem Pathmcs fretum ibi quippe amplius fervet
; dorsum habebatur. Non enim per corpus ista vidit,
mare, quod fretum dicitur, ubi angustius est et ut post dorsum corporis aliquid videret sed facies
: ;

ideo non inconvenienter per nomen istius insulcc niHius intelligituripsa viscontempIationis,quaeexten-
angustia passionisexprimitur, quampatiebaturbea- debaturad ea qucc videbat, dorsum vero obiivio de
tus Joannes,sicut caeteri quorum personam gerebat, prifisentibus, ex quibus eductus per spiritum jam
Quanto raagis enim sancti inpraesenti vita aflligun- videbat Idcirco itaque coelestibus intentus, vocem
tur, eo araplius iliis secreta coelestia manifestantur. in his quce oblitus fuerat audivit, ut faciem mentis

Unde Paulus in carcere positus dicebat: Nostra autem ad ea converteret,et ea qucC videbat auditoribus pro-
convcrsatio in coelis estfPhilip. m). Sustinent quoque futurascriberet,ita et sancti post se omnia praesentis
et ipsimali poenas, quia homicidee interficiuntur, in vitoe gaudia habent, et in ante se extendunt, pro
carceribus recluduntur: sed non poenafacit sanctos, nihilo ducentes omnia temporalia, dum considerant
sedjustitia. Sustinet plerumque justus sirailia, sed futurce vita3 gaudia,juxta illud Apostoli Unum quod :

justus propter justitiam coronatur, injustus vero retro est obliviscens. in anterioribus me extendo, se-
propter iniquitatem damnatur.IIinc P.salmista dicit: quens braviuui aeternae ropaf/on^ (Philip. luj- Sic
Judica me, Deus, et discerne causam meam (Psat. autem dicitur ei : Quod vides scribe in libro, ac si
XLii). Unde bene propter Verbum Dei et testimo- diceretur; Quod visurus es. Necdum enim aliquid
 1

93 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I COMMENT. BIBL. 952

videnit, seJ tantuiu ad videndum elevatus fuerat. Aquatur, sequitur ojus consilium, quo ait cuiJam
Librum autem memoriam ejus appellat, iJ est ea Si visesse perfectus, venJe omnia qua) habes et Ja
:

qua; viJes i-econJe in mente tua, ot aliiseti.tm ma- pauperibus, et voni sequere me, ot habebis thesnu-
nifesta, nam quoJ libri signilicent corJa hominum rum in ca^lo.
et conscientiam, testatur Daniel qui Jicit: Anliquus Sniyrnic.Smyrna diciiuv canticum eorum quorum :

dierum scdit, et libri aperti sunl, et alius liherquiest canticum nisielectorum?IJemest canticum, de quo
vitx (Dan. \h).S\c etiam fuU libus Jicitur, ut quoJ vi- Psalmista Jicit Cantatc Domino canlicum norum :

Jent,i J est quoJ intelligunt,ct ipsi in conlibus suis re- [Psal. xcv). Yorum ha^c verba non uni tantum ec-
corJant, etaliis etiam manifestare stuJeant.Vox au- clesiae Jicuntur, seJ tantum genoralitor Ecclesia}
tem hiec sive in Joanne,sive in Ecclesia, recte magna universali conveniunt.AJ cujus membra pertinebant
voc.atur, quia non Je meJiocribus, seJ Je summis aposloli.quibusDominusdicebat -.Mandatum n^iuui
loquitur-Quoe etiam quasi tuba Jicitur^tjuia per ora do vobis (Joan. xiu). Ipsa enim JiligonJo Doum et
prtpJicatorum sonat. quibus per Isaiam Jicitur : proximum,canticuni novum cantat.qui adimplet hoc
Quasi tuba eialta voccm tuam {Isa. lmii)- Nam et mandalum. Cantat etiam canticum novum,quando
bene vox quam auJivit Joannes, et in illo Ecclesia, mystorium incarnationis. passionis, ac rosurroctionis
tanquam vox dicitrn* tubiB, qua: ab interioribus sino^ ojusconcolebrat.Porfoctiusauteminfuturo cantabit,
strepitu sonura accipit quem profert exterius, quia quando videbit in re quod nunc videt in spe,et imple-
videlicet ille sine sono vocis audivit prius in corde, biturillud: Deaii qui habitant in domo tua, Domine
quod postmodum sonuit exterius in voco,quia aliter iPsaJ. Lxxxm). Unde Ezechiel dicit (Ezcch. ii) se vi-
aJ prophetas divina vox sonuit, atque aliter ipsi disse librum,inquo erat scriptum carmenet lamon-
postea locuti sunt. Deus enim locutus ad illos in tationes et vae. Qui enim ibi voluerit cantare car-
corde sine sono vocis, ipsi autera postea locuti sunt, mon,hoc canticum novum, necesse est ut in prne-
est
operantes verba cum lingua carnis. sentivitahabeat lamentationem deflondo sua et alie-
Et mitte septcm ecdesiis^ id est generaliEcclesise ;
na peccata. Qui vero in pra^senti contompserit ha-
quia sicutsupradictumest,inseptenarionumerouni- bere lamentationem,v3e illi sine dubio in futuroerit,
versitas exprimitur fidelium. Nam et quod uni illa- ut illis sine fme habentibus va2, isti sine termino
rum loquitur. utique omnibus ecciesiis, loquitur. Alleluia decantent victuri.
Unde et in sequentibus dicit Qui habei aurem^au-
: Pcrgamo.VcYgixmxjiSiniaY^^YQ^iiiinYdivisiocornuum.
diat quidSpiritus dicat ecclesiis {Apoc. li). Cornua significant regna, ut habes in libro Danielis
Epheso. Ephesus interpretatur voluntas si\e consi- et in Zacharia : cornua ergo Christi intoUiguntur
lium meum.Quo nomine generaliter omnis Ecclosia ^sancti ad regnum illius venturi sed sicut Christi ;

comprehenditur, in qua est Dei voluntas per fidem,cornua ojus membra sunt quibus regnum daturus
spem et charitatem, ca^tera bona opera. Unde et est perpetuum, ita sunt cornuadiaboliejusmembra
ipsa non suara.sed Dei potius voluntatem in se fieri quee cum eo damnabuntur. Inter hasc itaque cornua,
optans, dicit quotidie in oratione, ut non sua, sed id est inter justos et reprobos, et inter regnum
Dei in ea fiat voluntas. Cui etiam a Domino per Christi et diaboli, sancta Ecclesia facit divisionem,
prophetam Jicitur : Xonvocaberis ultra dcrelicta,et quia segregat bonosa malis, superbos ab humilibus
terra tua desolata, sed vocaberis voluntas mea in ea judicio sententise, dicens: Omnis qui se exaltat., hu~
(Isa. Lxii). Qua^ etiam bene consilium meum dicitur, jniliabitur (Luc. xviii).De his cornibus et Psalmista
quia videlicet non suum, sed Dei sui sequitur con- dicit : Omnia cornua pcccatorum confringam, et

silium, audiens illud Salomonis: Audi consilium,et exaltabuntur cornua justi (Psal. lxxiv). Ilinc enira
suxcipe disciplinam ut sis sapiens in novissimis tuis discernitur Christi regnurn et diaboli, humilitate
(Prov. xixi : et iterura : Omnia facta cum consilio, scilicet regnura Christi elevatur, superbia vero re-
et post factum non pccnitebis fEccli.xwu] ;
quod re- gnum diaboli dojicitur.
probis contradicitur omne consilium
: Despexistis r/iya^fr^.Thyatira dicitur ilhnninata;quo nomine
D
meum fProv. i) et alibi Xon est voluntas mea in generaliter Ecclesia designatur, quae illurainata est
, :

nobis {Malach. i;, ait Dominus. Sciendum autem ab eo qui illurainat omnera horainem venientem in
quia voluntas pertinet ad charitatem, qua sancta hunc mundum, cui Apostolus Fuislis aliquandotC' :

Ecclesia non timore cogente Domino servit, sed ncbr^,nunc autcm lux in Domino (EpJies. iv),de qua
sponte Creatori se subdit, dicens cura Psalinista : et Isaias Populus (jui ambulabat in tenebris {Isa.
:

Voluntarie sacrificabo tibi /'/*5a/.Llii).Consilium au- IX).

tem ad correctionem. quia quamvis quidam in suis Sardibus. Sardis sonat in lingua latina principi
perraanere sceleribus omnimodis velint, fit ad eos p?//r/*r/7uf/?";jfy,aptasubaudituretornata.Cuiscilicet,
taraen per Dei misericordiara sermocorrectionis.ut nisi illi de quo Psalmista dicit : Speciosus forma prx
rejecto errore consilium salutispercipiant.Sic enim filiis hominum [Psal xliv), et in Canticis cantico-
correctus est Saulus, cui erat consilium ut nomen rum ; Ecce tu pulchcr es, dilccte mi {Cani.i]. Huic
Christi deleret deterra, etex lupo factusest agnus. itaque principi pulchritudinis est apta et praeparata
Consiliura autera Christi sanctaEcclesia accipit,quia Ecclesiaperornamenta virtutum unde et perPsal- ;

et a peccatis se custodit, et ut perfectionem conse- mistara dicitur :Astitit regina a dexiris tuis in vestitu
 ;

933 EXPOSITIO IX APOCALYPSIX. — LIB. I. 954

dcaurato [Psal. xliv) ; ot in Canticis canticoruin :A colorem, quia refulget divina sapientia, de qua scri-

Murenulas aureas facieraus iihi {Cant . i). ptum est : Thesauris desiderabilis requiescitin ore
PJiiladelphix. Philadeipbia dicitur salvans hicredi- sapientis. llabet lucernam,quia lucet verbo ot exem-
tatem Dei. Ipsa enim Ecclesia hioreditas dicitur, de plo, juxta quod Paulus dicit : In medio nationis
qua Pater ad Y iVmm : Postula a mc, et daOo libi pravx et perversx,inicr quoslucctissicutluminaria
(jcntes liwrcdiiatem iuam [Psal. ii), et de qua coloni in mundo, verbum viixconline?iics{Philip. ii).IIabet
mali videntes hffiredem. dixeruiit : JJic csi /(.vrcs, quoqueet longitudinem in longanimitate spei etper-
veniie occidamuscum,el no.^Aracrii }iwrediias[Mail1i, scverantiam, dicente Domino : Qui perscvcraverit
XXI). Ipsa est agei- Dei, ipsa etvinea, quce pcr pra^- usfjue in finem^ hic saivus crit {Maiih. xxiv). Quia
dicatores suos ita salvare satagit semetipsum, ut ctiam candclabrum tundendo producitur, satis con-
fide et opere Deo placeat, et ab illius voluntate venit Ecclesiic, qute diversis afficitur in hoc sa^culo
nunquam recedat. pressuris,inter quas consolationem adhibet illi Do-

Laod icix .Lnodida vertitur in nostra lingua iiihus minus dicens Cum amhulaveris in i(jne,noncombu-
:

amabilis Domino, sive fuerunt in vomitu. Tribus reris,et flamma non ardebit in te [Jsa. xLiii);etper
nomine sacraScri[)tura snepeutitur unde est liiuc ; : Prophetam Converiam manummcamad te.,et exco-
:

enim ascenderuni trihus, iribns Domini (PsaLcxxi). -q qua)a adpurum scoriam iuam [Isa. i). Et bene in
A tribus scilicet ordinibus, qui forsitan orantin po- medio septem candelabrorum aureorum videt Joan-
puIoJudaiorum, sicut fuerunt apud Romanos, in se- nessimilemFiliohominis, quiaChristusquiEcclesiai
natoribus scilicet, militibus, et agricolis. ita et Ec- suae pra}sidet, et pra^sidendo eam protegit, in medio
clesia eisdem tribus modis partitur,in sacerdotibus, electorum suorum est, secundum illud Ubi fuerint :

militibus, et agricultoribus, qute tribus amabilis di- duo vet ires congrejati in nomine mco, ibisum in me-
citur, juxta quod Apostolus dicit : Qui dilexit nos, dio eorum {Matth. xviii) ; et alibi : Exsulia ct lauda^
et lavit nos a peccatis nostris. Et ipseDominus :Sic hahitaiio Sion, quia marjnus in mcdio tui sancius
diicxit Deus mundum, ut Filium suicm unigenitum Israel {Isa. xiij. Intuendum est autem quia non ab-
darct (Joan. iii). Porro quod dicitur fuerunt in vo- solute dicit se vidisse Filium hominis, scd similem
mitu, ad reprobos pertinet, qui simul permixti sunt enim angelus(utsa}pe dictum est)
Filio hominis.IIIe
bonis, sicut in areagrana cum paleis. Qui etiam sua personamChristigerebat, qui idcirco non jam Filius
prtcsentia gravant sanctos, veluti noxii cibi. Unde horainis, sed sirailis Filio horainis appellatur, quia
ot necesse est ut ejiciantur de corporeChristi.Tales devicta morte jam non moritur, mors illi ultra non
iitique fuerunt ha3retici,qui ojecti sunt ab Ecclesia, dominabitur ; vel certesimilisFiliohominisvocatur,
de quibus Joannes dicit : Exnobis exierunt, scd non quia etsi carnem nostram accepit, tamen non fecit
erant cxnohis {Joan. ii); et Psalraista : Expelle eos peccatum,sedapparuitinsirailitudinecarnispeccati.
quoniam irriiaverunt ie, Domine {Psal. v). In quo- Propriura enim est hominum peccato non carere,
rum etiam pcrsona in sequentibus hujus prophetiee unde et quia ipse peccatum non fecit, per Psalmi-
verbis dicitur : Quia tcpiduses, incipiam ie evomere stam dicitur : Ego auiem sum vermis et non Jiomo
ex ore meo [Apoc. iii). {Psai ii). Vestiium podere. Poderis vestis est tala-
Etconversus sumutvidercmvocemcjUdSioqucbaiur ris,quiaet Graeci podas pedes dicunt. Per poderem
i;/t'c?i??i. non corporalem, sed spi-
Ilic liquido claret, itaque carnem Christi debemus inteiligere, quam
ritalem voccm Joannem audisse, quia non ut audi- ipse verus sacerdos obtuIit,quando se crucis patibulo
ret, sed ut videret dicit se conversum. Quod utique Patripro nobis obtulit hostiam viventem, sanctamin
iuxtacorporis scnsus impossibile esse cognoscitur. odorem suavitatis. Quce videlicet vestis usque ad
nou enim vox unquam videri potest. Sed ille raptus talos pertingit,quia ipse suos usque ad mortera di-
spiritu ad summa contemplanda, nihil aliud audivit lexit, dicente Joanne: Cum diiexisset suos qui erant
quam vidit, quia hoc est iUic audire quod videre,
inmundo, in finem clilexit cos \Joan. xiii). Sive per
hoc videre quod audire- Ecclesia quoque quai in poderem possuraus intelligeregeneralemEccIesiam,
Joanne figuratur, postse videt vocera, quia mysteria quce vestis est Domini, juxta quod ei paterna voce
quaiin se videt completa, in lege et prophetis con-D per Prophetam dicitur: Vivo ego, dicit Domi?ius,cjuia
siderat proenuntiata sic enim scriptura est in Ge-
; his omnihus veiut orname?ito vcsticris {Isa. xlix): et
nosi Erunt duo in car?w u?m (Gen. ii), Christus Paulus fidtlibusdicit Quotciuot in Chrisio baptizaii
: :

sciUcet et Ecclesia. Unde Paulus Ego autem dico i?i cstis, Chrisium i?uiuistis{I Cor. i). Quae vestis usque
:

Chrisio et in Ecclesia {Ephes. v). ad pedes tendit, quia usque ad novissima membra
Et co?iversus vidi septem candelab?^a au?ra, ci i?i fideliura in fine saBCuIi nascitura est. Et prxci?ictum
mcdio scpiem ca?idelahrorum aureomimsimilem.Filio ad mamilias zo?ui aurea. In VeteriTestamento legi-
lii^ainis. Septem candelabra aurea hoc ipsum signi- mus Danieli Dorainura prcccinctum apparuisse in re-
liv' uit quod septera ecclesiaj, id est universalera nibus, ipso attestante qui ait : Levavi oculos meos,
>V;(;lesiam,dum verba eorum iurnen scientia) simul eivide., etccce vir unus vesiitus li?ieis, et renes ejus
o( amoris incendium pra3bent,donis septiformis Spi- acci?icti {Dan. x). Ilic autem Joanni angelus non jam
I tusrefertara. Sednon incongrue in septem cande- in renibus, sed ad mamillas pra^cinctus ostenditur.
laL'ris aureis figuratur ; habet enim Ecclesia aureum Praecinctio renum cohibitionera significat luxuriaB
 1^5 HAYMONIS H.VLbEnSTAT. EPISC. OPP. TARS I. — COMMENT. BIBL. ^j
unde est Sint lumbi vestri pnrcincti. Angelus it:i-
:
a septem^qui suntseptemspiritus Dei missi in Omnem
que Danieli oppaivns. jure in renibus cinctus tuisse terram. Et bene flamniie dicuntur,
quia accendunt
refertur, quia Scriptura Veteris Testamenti ipsum
nosad amorem Dei, et illuminant cognitionedivina;
0])us luxuriie damnat. Joanni vero bene in pectore,
dehocigne Dominus in Evangelio Ignem veni mil- :

quia Xovum Testamentum etiam cogitaliones nefi\- terein terram {Luc. xin; possunt et per oculos angeli
rias culpat, dicens Qui viderit nittliercm ad concu-
:
intelligi eminentiores et spiritales viri in Ecclesia,
piscefidam eamjam mj^chalus est eam in cot-de suo apostoli sciiicet.quibus Dominusdicit : Vos cstis lux
{Malth. \). In pectore enim cogitationes versantur.
mundi (MaHh. v), qui non solum lucent, sed etiam
Xam quod fidelibus dioitur Sint lumbi vestri
et :
ardent, dum verba eorum lumen scientioe simul et
pi-a^cincti, scienJum nobis est quia quisquis adiiuc
amoris incendium ])nebent. Possunt etiam per ocu-
fornicationera carnisnon refrenat, ad vita} veteris los eloquia divina intelligi, de quibus scriptum est.
horainem pertinet. Possumus et hoc aliter intelli-
Lucernapedibus meis verbum tuum [Ps. cxviii) ; etde
gere per duas mamillis designautur duo Testa-
:
Josepii Eloquium Domini inf[ammaviteum{Ps.civ).
:

nienta per zonam veroauream electorum liguratur

;
Et pedes ejus similes aurichalco, sicut in camino
Ecclesia, quc-e
bene per niamillas jungitur angelo.
ardoiti.Pedcs Donjini aliquando significant stabili-
quia per observationem utriusque Testamenti Ec-
B tatem^ternitatis aliquando vero humanitatem,p er
;

clesia copulatur Christo in vinculo charitatis, lioc

quam ad nos venitcognitio divinitatis; aliquando prae-
cst in dilectione Dei et proximi. Vel certe in ma- dicatores, de quibus scriptum est Quam speciosipe- :

millis angelus zona cingitur.quia ex duobus popu- des evancjelizanlium pacem {Hom.x); aliquando vesti-
lis una electoruni Ecclesia per charitatis compagem gia imitationis ejus,aljquando vero novissima mem-
Chribto unitur.
bra. In hoc autem loco proprie membraejus signi-
Caput autem ejus et capillicranl candidi tanquam
ficant, qua: tempore Antichristi igne ti^ibulationis
l3na alba et tanquam nix. LegimusinDanielisvoju-
probabuntur; nam sicut aurichalcum raultis medi-
mine {Dan. vii) quod Anliqiius dierum sedit, cujus
caminibus ex a^reperducitur ad colorera auri,ita et
vestiraentura erat quasi nix candidura, et capilli ejus
illi tribulatione novissimi temporis exurentur, ut
tanquam lana munda. Ibi iiaque his verbis designa- probentur velut mundissimym aurum.Et sicut Anti
tura?ternitas Patris.quod in sequentibusostenditur,
christus crudelior erit omnibus persecutoribus, ita
cura deinde persona Filii commemoratur,dieente eo-
et illi fortiores erunt omnibusretro ante martyribus,
dera Daniele Aspiciebdmin visione noctis, elecce cum
:
nara ijjse camiaius validissimam tribulationem signi-
nubibus cali quasi Filius hominis venicbdt,ct u.sque ad
ficat, de quaDoniinus dicit Erit iunc tribulaiio ia- :

AntiquumcUerumpervemt[ib.);K\e6tusqueadDemnCijs^ ^^,^^/^-,. ^^^,^ ^^^^-^^ ^j^^^^,^ ^^^ {Mattk. xiv). Quod

Patrem; hic autem in candore capitis et capiliorum
autem alia translatio auricalchum Libani posuit,pro
angeli, candor innocentice Filii Dei designatur. Et
eo quod mons ipse in Judica esse perhibetur liquido
bene ipse candor perlanam exprimitur; lanaquippe
raanifestavit novissima corporis Christi raembra in
oviura estvestis, ipse quippe estovis.de quo Isaias : illis tunc regionibus veheraentius esse vexanda ca-
Tanquamovis ad occasionem ducetur {Isa. liii); quia mino tribulationis, ubi etDoujinus eorum crucifixus
secundum quod ait Apostolus Cum maledicerctur, :
est ab irapiis JudLeis- Ei voxejus tanquam voxaqua-
non makdicebat cum patereiur, non cominabaiur rum
;
multa\-um. Superius legimus quod audierit vo-
(/ Petr. II). Et per capul intelligiraus ipsum Chri- cemangeli tanquara tubffi,nunc autera tanquaravo-
stura, de quo Paulus dicit Caput viri Chrisius
: est cem aquarum multarum. quia videlicet prius per
{f Cor.Xi)', et iterura Ipse est caput omnium eccle-
:
paucos praedicatores sonuit, de quibus Dominus
siarum [Eplies i). Per capillos autem, perfectiores dicit : quidem multay operarii autem pauci
Messis
qui capitisuo arctius adhrerent quietiam candorem; [Maiih postea populorura multorum officio
ix); et
lanae habent, quia imitantur simplicitatem et inno
resultavit. Aqua? enim mulLce populi sunt, sicut in
centiara capitis sui dicentis Discitea me quia mitis
:
sequentibuslegimus, quod enira priraura pauci prae-
sumet humiliscorde [Mailh. xi);et quibusipsedicit :
D dicatores, hoc postea totus raundus claraavit.Potest
Ecce ego rniito vos sicut oves in medio lujjorum et vox sirailis aquaruin multarum charitas intelligi,
(Matth. X). Per nivera vero, novitas designatur re- quae est fons etorigoomniumdonorumspiritualiura,
surrectionis.Unde Dorainus ciaritatemfuturefi resur- sicut ipse Dominus manifestat, cum dicit : I)i his
rectionis niveo candore expressit tribus discipulis,
duobus mandaiis ioia lcx pendei et prophetaB{Matth.
quando resplenduit facies ejus tanquain sol, et ves- XXII): unde et ipse in die magno festivitatis stans
tiraenta ejus tanquara nix. Hinc est quod testis re- clamabat, dicens : Qui sitii, veniat ct bibat ; et de
surrectionis ejus angelus raulieribus apparens,vesti- venire ejus fluent aquss vivw [Joan. viij. Ac si dice-
mentaalbatanquam nixfiguraliterexhibuit. Et oculi ret: Quiintelligentiam Scripturarumsitienler cupit,
ejus sicut flamma ignis. Oculi Domini dona signifi- ad rne veniat,veniens Spiiitum charitatis bihat,l)eus
cant Spiritussancti, de quibus inZacharia dicitur : enim charitas est. Bene itaque vox singularis Chri-
Super lapidem un>im septem oculi sunt [Zach. iii); sti tanquam vox aquarum inultarum dicitur, quia
etin sequentibus diciturquod videritJoannesagnura cum una sit diaritas. si mentera repleverit, hanc
tahquam occisum,habentem cornua septera et oculos ad innumera virtutum opera multiforraiter accendit.
 : :

957 feXPOSITiO K' APOfcALtSix. - LIB. I. 95§

Et habebat iii dextera sua seplcm 5/(?//fl6\Quidsint Aproesentia, cujus tanta in diviho elbqiiio procdica-
scptem stellce, ipse angelus apei-it in sequentibus, tur magnificentia.
dicens : Scj)teiii (inquit) stellic angeli sunt septem Et facics cjits sicut sol lucct in virtuie sua. Quia
Ecclesiarum. IIoc ipsum etiam et superius compre- Christus et Ecclosia una estpersona, caput videlicet
hendit in candelabris septem, id est universalem et membra, per laciem ejus possumus intelligere
Ecciesiam, sive omnes doctores. Quod cnim singulis snnctos, non tamen tales quales nunc sunt, sed qua-
angelis dicitur ad universos utique reiertur. IIuc los postmodum futuri,cum ad sui Creatoris visionem

qUippe Dominus manifestat,quicum de singulis an- pervenerint. Unde et Dominus in Evangelio dicit
geiis ciicat : Angelo illius Ecclesia} scribe. in fine ita Tunc justi fuJgcbunt sicut sol in regno Patris sui
concIudit:!^t/i habclaurc)n,audiaiquid Spivitusdicai (Matth. xiri). Quod videlicet non de isto sole visibiii
ecclcsiis (Ajwc. n). Stella; cnim in nocte lucent,simili- intelligere debemus, cum et ipse multo tunc majus
teretcandelabra ;atqueideonon inconvenienterper- lumen habiturus sit, jiixla iilud propheticum: Erit
sona Ecclesiaj inhis verbis exprimitur, maximevero lux lunx sicut lux solis^ et lux solis sicut luxseptem
doctorum, qui in nocte huius sa^culi lucent veibo et clicrum (Isd. xxx\ sed potius de illode quoscriptum
opere, exemjdum sunctitatis
aliisque et luminis est: Vobis timenlibus noutenmeum oriclursoijustiiix
ostendunt, quibus utique Dominus dicit : Sic iuccat ^{Malach. iv!. Si autem sancti majus lumeti habe
luxvestra coramhominibus^ utxidentes operavestra bunt quam sol iste visibilis.quantum putamusexcel-
bona^ glorificent Patrcm veslrum qui in ccelis est lentiorem et sublimiorem esse capitis claritatem,a
(Mailh. vi).Dextera autem Christi,in lioc locointel- quo membra illuminabuntur ! Unde et cum de sole
ligitur summa beatitudo et prosperitas futura} vitae, hic loqueretur Joahnes, ac^didit : Sicut sol iucet ih
quae nunc manet in spe. tunc autem erit in re. In virtute sua, quando scilicet meridiano tempoi^e ih
hac dextera jam sancti consistunt, quiainDei prie- centro ca4i ita resplendet, ut nullatenus humanus
destinatione jam certum rnanet, qui sintin dextera aspectus ferre valeat claritatem luminis ejus. Hanc
collocandi, quando agni separabuntur ab ha}dis,ne- claritatom ostendit in monte coram tribusdiscipulis,
quaquam parssinistra erit,quiainfelicitasvel adver- quando facta est facies ejus sicut soI.Centies enim
sitas nullaeos nocebit,quibus et dicturus est : Vcnite, tantum (sicut dicit beatus Ililarius) fulsit, sed non
benedicli Patris mci [Maiih. xxiii) et CLctera. De hac nabuit Evangelista creatuiam splendidiorem cui
dextera t)ofninus per Prophetam Ecclesiae dicit comparare posset eamdem claritatera, idcirco dicit
: i\e
timeas, cjuoniam duxiliatus sum tui, suscipiet te
sicut solem resplenduisse faciem ejus.Et qualis iunc
et

clextera Justi mei {Joan. xli). Et de orc ejus gladius apparuit Dominus, talis utique venturus estad judi-
utracjueparte acutus cxibat. Ghidms utrinque acutus, G cium.Quo in loco qua^ripotest si Dominus ad gene :

ScHptura Veteris ac Novi Testamehti intelligitur ralem resurrectionern cum tanta claritate venturus ;

hinc Paulus dicit El gladium spiritus,quod esl ver-

:
est. quare non in eadem claritate post suam resur-
bum Dci (Ephes. vr) Qui gladius de ore ejiis proce- rectionem apparuit discipulis ? Ad quod dicendum
.

dit, juxtaquod ipse Dominus dicit: Non in soiopa- est, ideo post suam resurrectionem claritatem sui
nevivit homo,sed in omui verbo quod procedil cle ore vultus djscipulis abscondisse.ut eum vel suflerre qui-
Dei (Matth. ivj.tliraque autem parte acutus dicitur, vissent vel cognoscere ; (j[Uod si non fecisset, morta-
quia vicielicet llinc culpas operis, illinc resecat pec- eum non possent. Si enim, cum
liurn oculi videre
cata cogitationis ; Yetus enim Testamentum dicit adhuc mortale corpus gestaret, ferre non potuerunt
Non occidcs ; non furaberis {Exod. xx; Deul. v) :
claritatem vultus ejus.quando transfiguratus est iii

Novum vero {Matth. v) : Quiirascilur fratri suo,reus rnonte, quanto minus hoc possent, si post suam re-
erit judicio ; et Qui viderit mulicrem acl concupi-
:
surrectionem ipse, non utsol,sed septempliciter soie
scendum eam, jam ma^chatus est eam in corde suo, fulgente suam manifestaret claritatem. Quidautem
Yocatur etiam sermo Dei gladiusutraque partc acu- ista de Domino dicimus,cum etiam nos, miseriatque
tus, quia dividit bonos a malis.Unde ipse Dominus _ niortaIes,cIaritatem sanciarumanimarumcum «ter
dicit : Non venipacem mittere.sed gtadium{Maith.x). ^ no non valemus ? Porro
sole fulgentium sustinere
Veni enim separare patrem adversus filium^et filiam quod dicitur, soiem sive lunam majorem luminis
adversus malrem sudm^et caetera.Vel certieideo gla- ciaritatem haberepostdiem judicii,utiqueadlapsum
dius bis acutus vocatur, quia et imperfectos secun- et reparationem primi liominis pertinet. Po.stquam
dum litteram exterius informat, et perfectos juxta enim homo Dei manclatumtransgrediendo peccavit,
rnysticum intellectum interius erudit. Audit enim ad
tenebj'as incurrit, et idcirco etiam ipse sol, qui
simplex quisqueibi: Non adulterabis ;non occides,et obsequium hominis fuerat conditus, claritatem sui
caetera, et ponit in animo suo ha.-c custodire i dum luminis maxima ex parte perdidit.Sed cum repara-
autem ha}c facit, absciditse per Dei verbum a car- tus fuerit homo, aique post genferalem resurrectio-
nalibus delectationibus, ut hoec divini verbi custo- ncm renovatus,tunc et ipse sol rehovabitur, et sep-
diendopraDceptapossitsalvusfieri. Sapientiorquoque templiciter, id est multo clarius quse modo luce-
considerat altiora mysteria,cumaudit : In principio bit. Unde etiam nec postea occasum patietur, sicut
erat Verbum(Joan. i), et castera.Quibus sublevatus, Isidorustestatur,ne impiiclaritate luminisejus per-
nihilin hocmundoambit,quiadesideratjam frui ejus
fruantur. Aliter ; Sol habet ortum et occasum,ideo-
959 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL 9G0

que congrue comparatur Cliri^sto, qui habuit ortum j^ sanctis priodicatoribus doctrina Spiritussancti. No-
nascendo temporaliter ex matre, et occasum per tandum autem quia non dicit Joannes quid angolus
mortem.Porro tacies illius,manifesta in c.une pr.u- fecerit, ponens dexteram ^uam su})or illum, utrum
sentia intellii^itur, qua: abscondita est quamlo in videlicet levaverit eum a terra, an detraxent illum
cruce occubuit, sed iterum resurgens a mortuis, ad terram ; sed ex Danielis volumine (Z^a/i. x) disci-

co^pit lucere in virtute sua, in multitudine scilicet mus quod a terra eum levaverit, qui dicit quod an-
rairaculorum, et pra^dicatione doctorum.Nam et de gelus qui erat accinctus auro obryzo, et corpus ejus
occamVs^lmhld dicit : Jtcr facitc ci quiasccndit sit- quasi chrysolithus, dexteram suam super
posuit
per occasiDii (Psat. lxvii). Super occasum namque eum, et erexiteum super genua sua. Ponit itaque
ascendit, quia unde occubuit, inde surrexit, Et angelus manum super Joannem jacentem ad pedes
quando ista dicebat Joannes, jam ortus. jam ad suos tanquam mortuum, et erigit illum, quando
occasum versus.jam surgens iterum lucebat in vir- Christus EccU^siio sua}, qua} se mortificat, auxilium
tute sua ; idest jam in carne natus,passus,et susci- consohitionis porrigit per suos praidicatores. Quasi
tatus, ipsaque ejus nativitas, passio, et resurrectio enim dextera Christi supcr fidelium corda pressuris
totum chiruerat per orbem et idcirco faciesangeli et angustiis pressa,Paulus apostolus positus crat ut
;

non simpliciter, sed sicut sol lucet, in virtute suaB eos sublevaret, cum eis consolationem adhibebat,
splendebat. dicens : No)i siint condigna; passioneshiijus tcmporis
Et cuni vidissem eum,cccidi ad pedcs ejiis tanquam ad futuram gloriam qux rcvclabiturin nobis [Hom.
mortuus. Jonnnes in hoc loco significat omnem ele- viiil Non autem Ecclesia ita erigitur a terra,ut pe-

ctorum multitudinem,angelus autem solius ca})itis nitus ab omnibus angustiis submoveatur; sed cum
personam gerit.Non autem hic pedes Domini, sicut talia et his similia audit pro illatis passionibus, cor
superius ceternitateni divinitatis ejus, non pra^dica- ad gaudia ca4estis patria) sublevat. Tale quippe est
tores, non denique ca^tera membra,sed tantum in- illud Evnngelii:iVo/(!7c! timcre eos qui occidunt corpus
dicia passionis ejus et humilitatis significant.qui se (2Iatlh. x) ; etalibi : Gaudcte, quod nomina vcstra
humiliavit usque ad mortem. Ad pedes ergo angeli scripla sunt in ccclo [Luc. x).Bene autom illic addi-
Joannes cadit,dum sancta Ecclesiave.stigiapassionis tur : Nolite timere.ac si electorum Ecclesicedicere-
ipsius imitatur.juxta illud Petri : t7n'/.s/«.>j)a.!>,sw/.s' C6t tur : Erige mentis auditum in passionis certamine
pro nobis, vobis rctinquens excmplum,ut seciuamini ad futura pra3mia,et accepta desuper fiducia,huma-
vestigia ejus {Pclr. iii, et hocmortificandosecum vi- num timorem audacter longe propulsa.
tiis etconcupiscentiis.Ad pedes ejus cadit,quia dum Ego sumprimus.,ei novissimus.,ct vivus ; et fui mor-
consideratRedemptoremsuum mortuum,moxmun-'^ iuus., ct ecce sum vivens in ssccuta sxculorum. Hic
domoriens,adimitandaejus vestigiasemetipsum hu- manifestissime apparet, quia angelus qui beato
miIiterprosternit.BeneautemJoannesnonmorl.uus, Joanni apparuit, figuram Christi tenuit Non cnim
sed tanquam mortuus cecidisse dicitur ad pedes an- alii quam Chiistonato,passo,ac sepulto, et resusci-
geli, quia electi imitantes vestigia passionisChristi, tato hcoc verba conveniunt. Ipse est primus, in quo
etsi rnofiuntur nmndo.vivunt tamen Deo.HincApo- facta sunt omnia ; ipse novissimus, per quem re-
ih\.o\uiid\.c\{:Vivo autemjam non egOjVivit vcro in me staurata sunt universa : ipse est primus qui ante
Christus {Galat. ii): etiterum : Obsecro vos iit e.xhi- seecula natus: in principio erat Yerbum; ipse novis-
beatis corpora vestra hostiam viventcm (/;o?/i.Xii),et simus, quia in finetemporum natus Yerbum caro
:

ca^tera.Hostia quippe imraolatur, et viva est, quia factum eiit, et habitavit in nobis. Et vivus fui, ait,

sancti etsise mortificant cum vitiis et concupiscen- vel ante omnia saocula in divinitatis essentia, vel

tiis,non tamen penitus a corpore recedunt.A'elcerte ante mortem in carne. Et mortuus, subaudis post
tanquara mortui fiunt, cum se mortificant, quia in nativitatemcarnis.Et eccesum vivens in seeculasae-
spe futurcG resurrectionis jam vivunt, juxta illud culorum.post resurrectionem,sicutApostolus dicit :

Apostoli: Mortuiestis.et vita vestra abscondita esi cum Christus resurgens a mortuis.Jam nonmoritur; mors
Christo inDeo,et cum Christus apparueritvita vcstra,^ illi ultra non dominabitur {Rom. vi). Quo in loco

tunc el vos apparebitis cumipsoin cjloria[Colos.\i\]. magna consolatio intelligenda est adhiblta beato
Et posuit dextcram suam super me,dicens Xoli ti- : Joanni, cui jaccnti tanquam rnortuo dicitur : Vivus
mere.^on semper in sacro eloquio unus sermo pro fui etmortuus. etsum vivens in sa^cula sceculorum.
unoaccipitur sensu.L^gimus quiijpesuperius dexte- Nihil enlm hac affectione congruentius cjuam quod
ramsignificaresummambeatitudinemfuturaivitceet sibisimileminmorteDominumaudiret.quitanquam
prosperitatem, inquasancti jara consistunt Deipra}- mortuusjacebat.Ac sidiceret Christustam sibiquara
destinatione. Non ergo hic taliter accipienda est omnibus fidelibus Nolite timere pro me pati, qui
:

dextera,sicut in superiori versu : pedes non pi-iora estis membra, cum ego qui sum caput, pro vobis
in se continent mysteria,sedtantum exempla imita- mori non dubitcaverim,quia sicut ego post mortem
tionis Christi et passionissignificant. Itaque in hoc vivo, ita et vos vivelis i-esuscitati a capite.Attcndite
loco per dexteram angeli debemus intelligere san- ergo quia post mortem vivit vita vestra,qutc constat

ctos prccdicatores.Unde {)er Moyscn dicitur; In dex- in capite, exemplum vobis ostendens quandoque in
tera ejus ignea lex{Deut. xxxiii) ; ac si diceretur: In gloriara resurgendi,si modo vano timore non reces-
 ;

961 EXPOSITIU IN APOCALYPSIX. — I.IB. I. 9B2

seritis de corpore. Ei haheo clave.s mortisei inferni. Ascribere debeat ea qune vidit, ct nunc iterata voce ad

Perrlaves j)0tpstas aiterna etjudiciaria designatur. scribendiim compellitur in repetitione verbi, negli-
Unde Petro dictum est Tibi daho claves rcqni ca;- gentia torporis removetur a studio pi'a}dicatorum,
:

lorum.(Matlh.\\\).^e(\\i(i(i\\\\n pueriliterintelligere ut qua^ siopius admonentur, sinc tarditate implean-

debemus claves esse in coelo. quemadmodum sunt in tui*. Scquitur :

ostio, sed per claves potestas intolligitur ligandi at- Sacramenlinn septcmstellannn (/uas vidisli index-
que solvcndi. Ita ergo et liit: c!a\iuiii nomine jiote- ieramea^ct septem candelabra aurea : scptem angeli
stas aeterna ostenditur. Unde et alibi dicitur : (Jui suntseptem eccl^siarumet candelabra septem: sepicm
aperii et nemo claudit : claudit et nono aperit (Apoc. erclcsix sunt. Sacramentum mysterium est, ubi
iii). Porro mors diabolus intelligitur, quia invidia aliad videtur, et aliud intelligitur. sicut(verbi gratia)
diabolimors introivit in ovbem tei-rarun\ ; iufernus in Christi cori)ore, ubi cum videatur panis, vera est
autem, meinbra illius ad po^nas inferni ventura. Ila- cai'o.Unde ipsi sacerdotes dicunt Sacramenta qua} :

bet itaque Filius Dei claves mortis et inferni, quia sumpsimus, Domine, proficiantnobisadsalutem cor-
sua occulta reseratione dat potestatem diabolo, vel poris et anima}. Ita ergo et hic sacramentum erat,
ejus membris, ut sa;viant jn persccutionem sancto- quia in septem stellisvelseptem candelabris,univer-
rum, et iterum cum vult^facit omriem conquiescere j^
salis Ecclesia exprimebatur. Quod enim significatur
eorumtentationem.HiscIavibusconclususeratdiabo- per septem stellas, id ipsuni significatur et per sep-
lus, cum dicente Domino {Job. w Niniquid conside- : tem candelabra,id est omnis Ecclesia, vel specialiter
rasti scrvtnn meum Jobjjuod non sit similis eiinterra, sancti doctores, qui nimirum recte per stellas desi-
vir simplex et rectus, tentando eum appetiit, dicens : gnantur et pcr angelos, quia et in hujus sa^culi nocte
Nuncjuid Job frustra timet Deum? Nonne tu vallasti lucent per munditiam vita^, et aliis ca^lestia mini-
cum ac domum ejus ? et ca^tera usque Mitte : mamnn strando, angeli veritatis exislunt. Quibus Paulus
tuam, nisi in facie benedixerit til)i iJoh. i, ii).Resera- dicit: In medio nationis prav/c cl perversx, inter quos
vit ei Dominus clavem, cum potestatem tentandi de- luminariain firmamento cocli Hocetiam
lucetis sicut .

dit ei, dicens: Ecce in manu tua est [Job. ii). Et ille, sciendum, quia hoc est unus angelus quod septem,
i\cc,(^.])iii T^oie^iaiQ., e(jressus.,percussit Job ulcere pessi- hoc septem quod unus, quia Cj[uod uni loquitur ad
mo( Ibid.). Sed posteacohibitusest et sub clavi reclu- oranes pertinet ; et item quod oranibus dicit ad sin-
sus,quandoipsatentatioprofuit beato Jobad gloriam gulos refertur. Quod autem idem angelus qui bcato
etrestauratasunteiomniaduplicia,ipsiquetentatori Joanni apparuit qutedam exposuit. quaidam vero
eadem tentatio ci-evitad cunuilum damnationis sua^. signata reliquit, nimirum idcii'CO hoc egit, ne nobis
His clavibus fuenit dimissus, quando Petrum timore^ lectio illius vilesceret, et ut haberemus etiam ubi
concutiens, compulit negare Deuin : reclusus est sensum nostrura exercitarepossemus.Exposuit qua:-
iterum, quando Dominus respoxit Petrum, et ille dam, quia si ex toto nobis clausus esset liber, tcc-
flevit ainore, ac maculas ternie negationis lavit ama- deret nos eum legere, ad cujus mysteria intima non
ri.ssimis lacrymis. liis etiara lacrymis fuerat laxatus, possemus pervenire. Iterum, si per oraniaeura aperi-
quando Mariain multis crirainibus sibi devinxerat ret, facilis nobis esset ad intelligendura, et idcirco
sed claususest quandodimissasunteipeccata multa, etiara minus studiose eum legereinus. Angeli autem
quia dilexit raultutn. His quoque clavibus apertis quibus scripsit, sicut in consequentibus invenieraus,
fuerat diraissus, quando tentabat Paulum, cui, ne non ccelestes intelliguntur spiritus, quia absurdum
magnitudo revelationum eum extolleret, datus est est credere aliquid esse in coelestibus spiritibus
stimulus carnis. Ilis divini judicii clavibus quotidie dignum reprehensione, sed potius fideles in Ecclesia
rese^^atur, cum electos tentationibus fatigare permit- consistentes, de quibus scriptum est : Angeli pacis
titur; iterumque restringitur, cum non supra mo- amare flebunt [Isa. xxxiii); et Malachias : Labia sa-
dum,sed ad mensuram ipsas tentationes exaggerare cerdotis custodiunt scientiam , et legem reciuirunt ex
perinittitur, juxta illud Fidelis Deus qui non patie-
: ore ejus {Maiach. ii) ;
quia angelus Doraini excrci-
tur vos ientari supra id ([uod potesiis, sed faciet cum Dtuura est. Sanctos Ecclesia; doctores angelos vocari,
tentatione etiam proventum , ut possitis susiinere (/ quia utpraeniissura est, stellaeet candelabrain hujus
Cor. x). sa}culi nocte lucent et aliis ministrando coelestia,

Scribeergoqux vidisti., et qUcV sinit, ct qucvoportet angeli veritatis existunt, quos Paulus dicit, sicut
fieri post Iutc. Hic Joannes typuin tenet ordinis luminaria in firmamento coeli in raedio nationis
praidicatorum, cui dicitur : Scribe qua? vidisti, id est prava} et pervcrsai, per munditiam sinceroe vitse

quae intellexisti, in lege scilicet et prophetis de me, lucere. Sequitur :

ut ea in corde teneas, et aliis profutura pandas. Vel

p \PTTT TT
etiam, si specialiter hicc verba referimusad aposto-
los, dicitur illis ut miracula Christi qua^ viderunt Et angelo Eplicsi Ecciesi,-c scribe : Hxc dicit (/ui
scribant, et aliis annuntient, et per hasc ad fidem ambulat in
tenet seplem slellas in dextera sua, qui
Christi alios trahant; qua} etiam nunc impleta sunt medio septem candelabrorumaureorum. Ephesus in
in rae, et qune oportet fieri post hrec in merabris ioY^VQi^iMYvolinitasvelconsiliummeinn; ({uo(\.Qi\\)sl

meis. Quod autem superius jam dictuni est ei, ut Ecclesiae convenit speciaiiter, in qua erat Dei volun-
 ::

%o IIAYMONIS HALBER§TAT. EPISG. OPP. PARS. I. - COMMENT. BIBL. ^^64

^as, sicut invenimus \n sequentibus, eodeni angelo Alibris Moysi frequenterpopulo dicitur: Vos scit Dcus
dicente : Scio opcra tua : etconsilium coi-roctionis in c.roiniiil>usg.'utihus id est:Voselegit etipsiMoysi
; ;

Ijoc quod subjungit: Iliil^caailccrsuui tc jauca.ijuod .Vor/ /.: cx noniiiic {Exod. xxxui), id est Te eligo :

Charitatcui tuam primaui rcliquisti.ei onuii Ecclesiie specialiter pra? ca;teris. Aliqunndo auteni scirc dicitur
generaiiter. Quod enim .licitur angelo, id est sacer- sciontcsroddere; undeest TontatvosDonHnusDeus
:

doti ipsius Ecclesiu?, in illo onuii Ecclesiii; dicitur ; vostor, ut sciat si diligatis oum an non, id ost ut scire
et in Ecclesiu Ephe^ioriJm, universce EcclesiLo lldo- vostaciat; ot Abrahie: Nunc cognovi quod timcas Do-
lium. Xam et per septem stellas quas tonebat in mimim{Gen.\\\s),\i\ est cognoscero te feci. Picitur
dextera sua, omnes sancti intoUiguntur, qui in praj- quoque scire Deus, et ipsa scientia vis divina: subti-
destinationea?terna}beatitudinisjamtenontur in Dei litatisaccipitur,cui nuda et apertasuntomnia, juxta
pva:sentia. Ipsi quoque designantur et por soptem illud : Tu cognovistiomnia novissimact antiqua{Psal.
candelabra, in quorum modio anibulat Christus,quia cxxxvni). In istis itaque locutionibus EcclesicC, pro
dona gratiaj suu3 eis paiticulatim dillundit. Alii scili- locorum qualitatibusscirc Doi dobcmus accipere.Di-
cet sermonem s;;pientia}, alii sermonom scionti;e, citur orgoEcclesiaiaChristo : Sciooperatua,itl cstap-
alii genora linguarum, intorpretationem sermo- n probo oteligo, vel scio opera, id est sciretefacio mer-
alii

num, alii hospitalitatem, alii abstinontiam, contem- cedemoporumtuorumetlaborcm.Quiahomooperans

plationem, et ca^tera his similia. (lUiv opcratur unus laborat, idcirco post opera virlutum recte etiam sub-
alque idcm Spiritus {l Cor. xiii. Qui cuin ubique jungitur et labor, quia sancta pcclesia siput magna
prceseRssit,dum donorumgratiam eis largitur,quasi est in operibus, ita magna est et in labore. Cujus
inmediocandolabrorum quotidie ambulat. Yel certo etiam patientia spocialiter pra^dicatur, qua) cunctos
per manum possumus intelligere clementiam divini- tolcrat labores patienter, ct eos quos male agentes
t^tis ejus, quam nullus potest evadere,quia in raanu portat, sinceriter amat, et usque ad linem vitae in

ejus sunt omnes fines terra}. In hac dextera sunt hocperso\evat.i i\.\\tR\[\ud:Quiai(t:'mperscvcraverit
boni et mali : comprimuntur, ne vel
boni quidein usrjuc in finein, liic satvus crit {MaUJi.x,xsi\).OpeviX
ultra monsuramacceptaivirtutisperinanem gloriam enim etlaboroscomrnuniasuntbonisetmalis:patien-
transeant, vel ad vitiorum illecebras ruant mali au- ; tia autem vera, singulare munus collatum est in co3-
tem, ne quantum volunt, nocere possint, hac virtutis lestibus qune si desit, multa opera, muUique labores
;

dextera i-etinentur, sed tanquam servi si;b potestate subitoadnihilumrediguntur.Patientiaautemveraest

Domini, ad mensuram filios vei'bere cicdant. Sunt ciua^ctmala proximorum a?quanin.iter tolerat, eteos
ergo quidam ad quodDominus venitper fidcm quam quos prave agentos portat, sinceriter amat. Et non
habent, et aliquando per bonam voluntatem fiod Q potes susti?icre malos, subaudislibcnter et hic jun-
: :

quia iterura reprobis moribus eum ejiciunt, et ad vi- gcndum est scio, sicut sunra. In hac enim vita simul
tialabuntur, non potest ibi manere, idcirco anibulat, misti sunt boni ct mali. Idooque necesse est, quia
et ad electos transitum facit, apud quos diu manct, alitor esscnon potest, ut ipsi mali tolerentur a bo-
et in eorum cordibus moratur. Facit quippe adventus nis. Debent enim in illis odio habere quod mali sunt,
sui praisentiam sentire reprobos : sed quia fidem et dobent cos diligere per hoc quod homincs sunt.
illorum opera non sequuntur, nequaquam apud eos llinc David ait ; Iniquos odio habui{rsat. cxiii). Non
manct, ged ad electorum corda ab eis transit, in qui- quia naturara iniquorum, sed opera iniquitatis odio
bus per opera virtutum inhabitet. IIoc enim indicat habuerit. Nonnunquam itaque inhrmi quique, malo-
columba ex arca dimissa, qurc super aquas diluvii rum pravitates atque eorum consortia gressibuscor-
volitans, cum non inveniret ubi requiesceret pes poris conantur eifugere, ignorantes quam impium
ejus, ad arcam reversa est. Hinc in Evangeho dicit: sitpropter pravorum perversitatem relinquere san-
SiquiscliLigitme,sermoncmmeurnservabit^et adcum ctorum unanimitatem, qui si patientiae studerent,
venicmus, et mansionem apud eum facicmus {Joan. quia alibi locus decst, in seraetipsis inveniront ubi
XIV). In quibus verbis ostcndit quia ad cos venit in eos evadere possent. Et tentasii eos qui se dicunt apo-
quibus mansionem non invenit. Bene itaque dicitur : stolos essc, ct non sunt. Tempore beati Joannis sur-
Quiambulatin medio septem candelabrorum aureo- rexerunt falsi apostoli, id est hairetici. Marcion,
rum. Ac si aperte diceretur Tandiu inter electos et : Ebion, et Cherintus in Asia volentes corrurajiere
reprobos exhortationis verbo di.scurrit, quousque rectam fidem, et pia:dicantes Christura minorcm
inveniat apud quem per opera virtutum inansioncm Patre, qui utique falsi apostoli erant, juxta illud,
faciat. Yel certe dum quemlibet electorum intimo apostolus interpretatur raissus. Sed isti non erant
discretionis exaraine probandura ad tenipus, in tcn- missi a Christo, sed a diabolo, transtigurantes so in
tatione deserit: atquc ut aliuin a tentatione eri[)iat, apostolos Chri.sti, a quo et se inissos diccbant, cum
tanquam in medio septem
pio favore prosequitur, non veritatis, sel falsorura dogmatum essent. De
candelabrorum aureorum discurrere videtur. talibus Dominus per 1'rophetara dicit [Jer. xxiii) :

Scio opera tua ct laborem et patientiam tuam, lloc Ipsi veniebant, cuin ego non raiserim eos. Dicit ergo

autera non specialiter,sed generaliter oranibuselec- Teniasti eos qui se dicunt apostolos csse, et non
tis congruit, quorum opera lab',r, et patientia Deo sunt, id est probasti fidein illorum et doctrinam. Et
siint cognita. Scire autem Dei, eligere est. Unde in invenisti eos mendaces. Tentationes enim du» sunt,
 965 EXPOSITIO IN APOCALYPSIX. - LIB. I.
9G6
sed hic tentatio ad probationem pertinet, sicut etAmotus, quia nequaquam minoris ocum
sanctitatis loc
ibi : Tcnial nos dicbus dcccni (Dan. i). Sic et sancta hal)ebit, pcrfectam poenitentiam egerit Dicatur
si

Ecclesia quotidie tentat, id est probat corda singu- itaque impanitenti et ad Deum redire nolenti:Mo-
lorum, ut qui fidem rectam non tenent, aut corri- vebo candelabrum tuum de loco suo nisi pceniten-
ganlur, aut ab Ecclesiic societate pellantur, sicut tiam ogeris, ac si diccretur: Munus sanctitatispost
ejecti sunt hcoretici. Isti enim, id est Lbion et cic- lapsum criminum a me nequaquamrccipics,nisi
cor
teri, antequam examinarentur, occulli enint, sed ad poenitentiam emoliirc curaveris.
probati sunt tam a beato Joanne quam ab angcio Scd hoc habcs, bonum subaudis, quia odisti
facla
illius Ecclcsine. Et quia pervei-si doctores rt^perti Nicolaitarum, cju.r ct cqo odi. Iterum in hoc
loco
sunt, dainnati sub anathcmatc,ejecti sunt ab Eccle- vertit sormonem ad pcrsonam fidclium,
dicens :

sia.Similiter Sabellius.Piiotinus, et cajtcri latrones, Odisti factaNicolaitarum,Nicolausunusfuit

ex sep-
qui non per ostium intia sinum Ecch^si^c intrave- tem diaconibusqui clecti et crdinati sunt ab apo-
rant, Latebant quousque ab Ecclesia; pastoribus pru- stolis, sed ca^teris permanentibus in ministerio suo,
barentur. illerecessit ab eorum fide et doctrina.
Qui cum
Kt paiicnliam Iiabes tolprando patienter illorum culparetur eo quod hal)eret pulcherrimarn mulie-
perversitatem,quitibi niala ingerunt. Et susliniiisti B rcm, et nimium zelaretur oam, ut se excusaret ab
nomcn mcum^
propler ct non dcfccisti. kc si eJecto- hac suspicione, respondit: Non est mihi cura^ quid
rum omnium Ecclesiie diceretur : Quia in omnibus fuciat; qui vult,utatur illa.
Unde et transiit in com-
patientiam liabuisti, idcirco utique ea quai tibi ab munem usum; quod factum coeperunt etiam multi
impiis sunt illata tornienta sustinuisti, quia nisi sectatores cjus imitari, qui etiam idolothyta come-
patientiam habuisses, in tot adversis defccisses. Et debant,ct cibps suos cibis gcntilium cominiscebant.
ideo patientiam habens non succumbis,quia non pro Dicebant quoquc hunc mundum non
a Deo, sed a
terrena gloria, sed propter nomen meum haecsusti- quibusdamprincipibusfactum,contraquodinGenesi
nes. dicitur: Inprincipio crcavit IJeus caliim et tcrrani
Sed habeo adversus ic quod charitatcm tram pri- (Gcn. i) Et liEcc facta Nicolaitarum a bonis ropu-
mam rcliquisli. Superius locutus est sanctis, nunc diantur, et veluti stercora detestantur.
Yideamus
autem loquitur nutem quos isti spiritu aliter significent. Interpre-
reprobis, quia (sicut supradictum
est) sicut sunt misti boni et mali in prjosenti vita, tatur autem Nicolaus poj)uius stultus quo nominc
;

itacommuniter eosalloquitur divinus sermo: Ilabeo gentilos figui-antur, qui stulti sunt,quoniam veram
(inquit) adversus te, id est adversum reprobos qui q sapientiam, id est Christum, credei-e nolunt
unde
in te sunt, quia primam charitatem reliquisti,idest dicit Apostolus : Nos jjrcTclicamus Christum cruci-
fidem Dei ot dilectionem ,
et subdidisti tc delocta- f-rum .^Judxis quidcm scandatum.,fjeniibus auicm slut"
tionibus sircularibus et terrenis.sicut mulier desorit titiam [I Cor. j). Nam hi communiter utuntur uxo-
primum viri amorem, et jungit se aduitero. Dum ribus, et idolothyta coraedunt, atque hujus sa^culi
enim a quibusdam charitas inchoata repellitur,pro- conditores homines esse affirmant, id est Jovem :

tinus cu}»iditassa}culi inti'0(lucitur,fitque modo mi- Saturniim, et reliquos,qui licet abillis dii putentur
serabili, ut ncc ad memoriam iila redoat,cum hiec hoinines tamen fuerunt, et in hac terra, licet turpi-
mentem plonc posscdorit. Memor esto ilaque unde ter vitam ducentes, regnaverunt. Significat quoque
excideris. id est a qua gratia separatussis, quiprius Nicplaus ha^reticos. qui cum de sapientia Dei Pa-
mihi conjunctus splcndore sanctitatis lulgebas. Et tris, qua) est Eilius, vera non sentiunt, licet secun-
age penileniiam, pro eo quod me dereliquisti,et ter- dum sa^jculum sapientes videantur,tamen secundum
renum amorem tanquam mulier adulterum susce- Deum stulti sunt. Dum enim Arius vel sectatorcs
pisti, et prima opera fac, id est redi in amorem Christum creaturam esse affirmant, fatui atque
prioris viri; .vZ/iifl^/ifjj^z, rcr^/o /«7>i, ot pra^sentiam irai stulti sunt: quia dum Trinitatis substantiam con"
meaj tibi ostendam, fimor^^o ca;u/f/ai)rz/??i ri<2i?/if/<?p. fundunt, Christum esse Deum contradic.unt. De
loco suo,nisi j:Csnitentiamegeris,\(\.Q^imo\Qho ie Aq quibus Psalmista dicit : Dixit insipiens in corde
loco virtutis tuoe, et desocietate fidelium. Notandum suo: Non cst Deus {Psal. Lir.) Quorum facta duo
autem hoc quod non dicit: Ejiciam candelabrum de speciahtor notantur, quia et idolorum cultores et
loco suo, sed tantum movebo quia vidoiicet, licet ;
fornicarii saepe vocantur. Quia onim rectam fidem
quis poccet, tamen si poenitentiam ogerit perfoctam, non habent. suus ipse error quem sequuntur, pro
non amittet pristinamdignitatemsuamaut gradum. cultura idolorum ipsis imputatur. P^ornicarii quo-
Unde Petrus licet negaveritChristum, non perdidit que sunt, qui immunditiui carnis serviunt, et ob
apostolicum gradum.Sed dicamushocsubexemplo : hoc maxime perount. Juda?i quoque sunt stulti,
si enhn quilibot hominum grave peccatum admittit quia in Christum qui est sapiontia Patris, nolunt
in conspectu horainum, de loco suo ra(»vetur,at at- credere, frustraque jactant so habere Patrem, cu-
men si cito por poenitentiam surrexerit, npn est ino- jus Filium odiis insequuntur : quoniam qui non ha-
tus in conspectu Dei, quia licet por poccatum in bot Filium, nec Patrein habet. Sod et (si diligenter
conspectu hominum motus esse videretur, tamon inspicinms) sanctam Ecclosiam Nicolaitas
intra
quia in Dei prsesentia resurrecturus erat, non est invenimus, eos videlicet, quos in terreno araore
 .

%7 IIAYMONIS IIALBKRSTAT. EPISC. OVV. PARS I — COMMENT. BIBL. 9GS

tbosaiiriznre viiloinus ;
quid eniui stultius esse po- A qu;i iHcitur. SpiritusostDeus. Ideoque dum Christus
test, quam eo loco tota iiientis intentione peeunins loquitur. in eo pai"iter loquitur Pater et Spirilus
reconlere, quo non lieet in perpetuum sustinere? sanctus : quia sicut si nt insopnrabiles unitato, sic
Undc Dominus discipulos hortatur, dicens : .Xolilc inseparahiliter loquuntui\et docent sanctorum uni-
thesciurizarc voMs fiesaitros in tcrra {Ma'lli viD.In tatem. Scionduin vero, qui in hac revohitione sicut
hoc autem stultorum numero computatur ille, qui in sequentibus, aperte monsti-atur : aliquando lo-
cum diceret Destruam liorrca mca. ct majora fa-
: quitur EiUus ex person:i sua, quod ilH solummodo
ciain, quia non Jtabco qno fructus mcos conijregcm convenit: aliquando voro ex persona Trinitntis.
{Luc. XII), audivit a Domino Stultc, hac noclc
.•
Ideoque sinp^ulaT locutiones consideranda^ sunt, quai
animam tuam rcj^etam a tc : ijua- autcm congvognsii soilicet reforondie sint sohimmodo wd humanitutem
cujus erunt Quce scilicet lucra hominum
? (Ibid.) Fiiii Doi. qua» nulem ad totnni Trinitatem. Vinccnii
insipientium, sohimmodo terrenaquicrentium, pa- daho cdcre de lifjno r/.rr, quod est in pnradiso Dci
riu:it in ilUs geniinina omnium vitiorum, quia et mci. Lignum vitic, sapientia est Dei Patris, Salo-
secundum Apostolum Hadi.r cst omnium i/ialorum
: mone attostante, qui ait : Lignum vilx his qui ap-
cupiditas (/ Tim. \]): quia vidclicet per hnnc alius prchenderint cam: cl qui lcmuvit cam, b-'alus {Prov.

ad rapinam, alius ad falsum testimonium, alius Biii). Quia utique .\postolus Christum esse testatur.
rapitur ad perjurium, atque ad caetera crimina : diccns Christum Dei virtutem et Dei sapientiam.
Qux etiam Judam ad hoc perduxit, ut ipsum Do- Quo} rocte lignum vitfc dicitur, quia fidelibus suis
niinum traderet. Xam et per hanc homo
niorti vitam a?ternam tril)uit, quos in prasenti satiat suo
cupidus animam suam venalem fiicit. et idololatra corpoi'o. in fr.turo satiabit sua contemplatione.
eflicitur, plus amando creaturam quam Greatorem. Unde Psalmista dicit : Satiahor dum manifeslalibur
Quodenim dicit Ajiostolus de gulosis, quorum Deus gloria tua {Psal. xvi). Bone lignum vitic vocatur,
ventcr cst {Philip. iii), potest intelligi de cupidis quia in te pra^sonti vita electos suos ab a^stu vi-

similiter, quorum Deus nummus est auri \el nr- tiorum umbra protoctionis defondit, ct in futura
genti. Ilaec sunt facta Xicolaitarura, id cst stulto- bontitudine cibum a^ternnc contoinplationis dosidc-
rum hoiiiinunj, paganorum scilicet, ca^terorumque rnntibus proibot. Dicatur itaquc: Yincenti incentiva
infidelium et falsorumChristianorum,qu9e Dominus cainis sua?, tentationes drcmonum, adversitates
et quai ex parte illius sunt, odire probantur. Xo- pravorum hominum, dabo edere de ligno vitae, id
tandum autem, quia non naturam, sed opora ho- est, mcipsum dabo illi in remunerationem, cum

niinum Dominus se odio liabcre dicit. Undcnon di- eum perduxoro ad raeara contemplationem. Para-
cit: Odisti Xicolaitas, quos ego odi ; sed : Odisti ^ disus autoin v^^l jira}sens intelligitur Ecclesia, in
facta Xicolaitarum, quaj et ego odi.Homoenim dili- qua quotidie comedunt fidoles ejus corpus et san-
gendus est.opusauterailliusmaluraodiohabendura guinem bibunt vel vita a^terna, qurc ipse Chri-
:

Qui habet auron, audiat quid Spiritus dicat Ec- stus est, sicut ipse Dominus dicit ILvc est enini :

clesiis, Cum in principio locutionis hujus uni an- vita xterna, vt cognoscanl lc^ et qucm misisti Jcstnn
gelo, unique Ephesi ecclesia) scribere Dorainus Chrislum [Joan. xvni. Quod autem Deum se lia-
jusserit, hic auiera non ununi angolura vel unnin bere dicit. in cujus paradiso hoc esse lignum us-
ecclesiara ad audienda dicta spiritus invitet ;
patot serit, secundum humanitatem loquitur, quam as-

profecto, quia quod uni dicit, oranibus dicit, et in sumpsit pro nobis. Quoo ergo vincunt oblectamenta
uno angelo unaque Ephesioruin ecclesia, unitatera poccati in hoc panidiso Ecclesiae, illa ad accipienda
EcclesicC depingit. Verura quotics ha}c admoni- coiporis et sanguinis sacranienta dignc portingunt,
tiuncula ponitur sive in hoc libro, sive in Evan- etad Dei contcmplationem pervenient, ipsumquc
gelio, quod sequitur vel prsecedit, spirituahter est lignum vita} in remunerationem accipient. quia et
intelligendum ;
quia non corporis hic auris requi- Q ipse est lignum vitre quod. dat, ct ipse dc ligno vit»
ritur, sed cordis, quara videlicet aurein nisi quis vincentibus dat, et ipse fructus ligni est quod dat.
habuerit. eloquia spiritus capei'e non poterit. Sic Et angclo Smyrnx ecdesix scribc. Smyrna inter-

Dorainus loquens turbis in parabolis, cum illic om- pretatur canticum eorura, canticuni ad Iffititiamper-

nes qui aderant aures haberent, monet apostolos tinot, quod aperte congruit fidelibus, quibus in
dicens: Yobis dico qui auditis, ac si dicat : Yerba porsona istius ecclesia; loquitur Dominus. Xon enim
cadestium sacramentorura illis aperio, quos eadera ha}c verba uni tantura dicuntur, sed raagis unitati
interna eordis aure percipere cognosco. Carnis ita- sanctorura.
que auris ad auditum transit, cordis vero auditu Hcec dicit primiis et novissimus. Priraus, scilicet
simul et intellectu viget- Intuondum quoque est> ante quem nullus : novissimus.perquemrestaurata
quia cumangelusin piincipioharumlocutionum ex sunt oinnia, Qui [uit mortuus el r?>?7.Quiaetsi mor-
persona Filii Dei, irno certe per angelum Filius tuus fuit e.T in/u-mitate, ut Apostolus dicit (// Cor
Dei loquatur, non dicitur hic Qui habet aurem, : xiiii, vivit ex virlule Dei. Hoc enim cst primus et
audiat quid Filius Dei dicat sed, quid Spiritus ; ; novissiraus,quia qui serapervivit in sua substantia,
quia videlicet verba Filii, verba sunt Spiritus san- primus existendo, raortuus in humanitate nostra in

cti. Quo nomine etiain totaTrinitas intelligitur, de fine temporum, ut honio nascendo.
 :

969 EXPOSITIO IN APOCALYPSIN. — LIB. L 970

Scio tribulationem tuam. Scio, id eat approbo ct Abus per Pauluin dicitur : Confitenliir se nosscDeum,
cligo. Licet vero liic tribulatio singularitcr ponatur, faciis autcm necjant (Tit. i). P^iasphematur itaqueEc-
taracn omnifaria et multiplex intelligitur. Unde clesia a Judaiis falsis, quia elcctorum verba a rcpro-
Psalmista dicit ; Multx tributntiuncs justorum{?sat. bis dijudicantur, quiasempereloquia et facta justo-

xxxm). Sancta Ecclesia, in cujus persona hic loqui- rum contraria sunt cogitationibus rcproborum .

tur sermodivinus Ecclesiaj Smyrna:!,multas ti'ibuhi- Qui licet intra sinum Ecclesice consistant, vita ta-
tiones sustinet exterius, cum abadversariisprobra, menet moribus multas Satanec synagogas seipsos
in
vincula, carceres, caetcraque hujusmodi tormenta dividunt : quia quot vitiisserviunt, tot de se partes
excipit, aut cum etiam a da^monibus interius invi- reddunt. Tales itaque falso Judicorum sibi nomen
sibiiiter cruciatur cum etiam a scipsa, jejuniis,
: usurpant, quique vehementius llammis succen- zeli

orationibus et vigiliis, lassata, penc succumbit. Af- si, gravius Ecclesiam blasphemare consueverunt
fligitur quoque et tribulatur a seipsa, cum caro quam lii qui nunquam ad ejus consortia injuriarum
resistit spiritui.Has orones tribulationes scit Domi- access6runt. Sed usquequo zizania novissime sepa-
nus et approbat, de quibus omnibus in futuro libc- rentur a tritico, nulius horum deserendus est, sed
rabit eos, quando auferetomnem lacrymam ab ocu- omnes admonendi sunt, omncs tolerandi, in exem-
lis eorum. Et yaupertatcm tuam, subauditur scio B plum Redemptoris nostri, qui sacrilegum impium-

et approbo. que proditorem usque ad passionem mortis Judam

Sed clives cs inDeum, juxta illud Tancjuam nihil toleravit. Ad quorum mala perferenda exhortatur
:

habentes, et omnia possiclentes (11 Cor. \'i). Mirum Ecclesiam, ct quasi armis potentibus adjungit, cum
autem est quomodo clecti, paupcres et divites sint; subdit :

quod duobus modis intelligi potest fucrunt sancti Nihit horum timeas cjux passuruses. Id estquid-
:

multi divites in hoc soeculo, sicut Abraham, David quid a Judtieis falsis, quidquid a falsis fratribus vel
et aliimulti; sedquasinihil habentes crant, quiater- paganis injuriarum laisionumque })ertuleris, pro eo
renas divitiascontemncntes, se pcregrinoscognosce- quod transeunt ne forniides. Hoc est quod in Evan-
jam mente tenentes. Expleta
bant, coelestes divitias gelio dicit fidelibus : Nolite timere eos cjui occiclunt
quippcsuasuorumque necessitate ex his quce habe- corpus,animamautemnonpossuntoccidere(Matth.x),
bant, reliqua in usus pauperum consumebant. Vel Ecceniissurusestdiabolusaliquoscxvobisincarcerem
certe paupercs re,sicut suntapostoli sancti; divites ul tentemini,ct hahcbitis tribulationcm diebusclcccm.
autem in fide, per spem jam coelum possidentes,qui- Ilinc liquido jam uno angelo per-
claret diversas in
hxxa Idommu^A (\ic\i : Beati paupercs spiritu, quoniam sonas alloqui. Priemisit enim divina vox quasi ad
ipsorumest recjnum ccelorum [Mattli. iir). Dicatur'^ unura Ioquens;XihiI horum timeasqua) passuruses :

itiique : Scio paupertatcm tuam, sed dives es, ac nuncYeroadjungittanquamadmuUos:Eccemissurus

si diceretur ; Unde te per humilitatem spirituspau- est diabolus aliquos ex vobis in carcerem, et ca^tcra.
perem existimas,inde per omniadivescomprobaris. Carceris autem nomine omnistribulatio intelligitur
Unus enim iclemque electus etpauper et dives est passionum, quam sancti sunt perpessi a diabolo, qui
pauper scilicct adhuc peregrinus, dives autem quan- per membra sua diverso modo cos cruciat, reclu-
doque civis futurusrpauper tcrrena commoratione, dens in carceribus, et diversis ac variis tribulationi-
dives beata praedestinatione- £i &/aip/it^»m7^i5' fl^ /r<5 bus afficiens. Quod autem non ait : Missurus est
ciuisedicuntcsseJudxos,etnonsunt^sedsuntsijna- diabolus vos in carcercm, sed ex vobis, non ad
cjoga Satanx.Wocnon solummodo adunam pertinet omne corpus angeli pertinet, quod constat cx san-
Smyrmcorum ecclesiam, sed generaliter ad omnem ctis et rcprobis, sed illos vult intelligi, qui ex illatis
ecclesiam, qua^ est in universo mundo, quae et in tribulationibus victores exsistunt : qui idco tribu-
singulis locis et in toto orbe blasphematur ab im- lantur ut probentur, ideo jirobantur ut coronentur.
piis, qui se dicunt esse Juda^os, et non sunt, quia
Dicatur itaque Ecce, id cst in praesenti tcmpore, :

Judaaus interpretaturconfitens,sed sunt congregatio- missurus est diabolus per raembra sua, sicut fuit
Satana}. Qui enim vere confitetur Christum, ipse Nero, Domitianus et caeteri : exvobis in carcerem
est Judieus. talibus Dominus dicit Qui mc con-
De : id est in diversas afflictiones ; ut tentomini, ut post
fessus fue^it coram homimbus,confitebor et cgo eum tentationem victores effecti coroneraini, juxta illud :

coram Palre meo [Marc. vni Luc. xii). Judaeorum ; Beatus vir qui suffert tentationem [Jac. et habe- i) :

ergo nominis expressio raediatoris nostriest confes- bitistribulationem diebus decem. Per decern dies
sio : ac per hoc quicunque Christianitatis nomine quibus Ecclesia tribulatur, omnes praesens tempus
censentur, spiritualiter Judsei appellantur Quod intelligitur, in quo Decalogi inandata sunt neccssa-
nomen utique Judaei tunc generaliter perdiderunt, ria. Sicuti enim (verbi gratia) mittens quilibet im-
quando Ghristurn ncgaverunt, dicentes Uunc ne- : perator milites contra hostes, orani genere armo-
scimus unde sit [Joan. ix). Quique modo aperte, rum niunit, sic Deus oranipotens mittens elcctos
modo occulte, semper autem corde Ecclesiam Dei suos ad bellum in hunc mundum, contra diemones
blasphemant.Adquorum societatem pertinent etiam vel perversos homines Decalogi mandatis eos in-
falsi Christiani, qui Christianum nomen quidem ha- struit, quibus niuniti eis resistere possint. Et quan-
bent, sed opera Christianitatis non habeut. De qui- diu Decalogum habent, necessarioin procinctu sunt

Patrol. CXVH. 31
971 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISO. OPP. PARS I. COMMEXT. BIBL. 972

positi, rectedicitiir : Ilabebitis tribulationeiu iliebu^; A^^i^ii-^^^t peccati et mortc reterni supjjlicii. Ad qufi-
decem. Acsi dicatur Xolite quierere in bello Tit;\}
: runi coinparationem ista quaj communis est, mors
priesentis requiem. quandiu oontm tentamrt\ta ini- non est dicenda. Unde ct Apostolus carnaliter mor-
mici sive aperta, sive o«vufta. decem prtpceptis tan- tuos dormientos vocat, dicens : yolumus vos ujno-
qnam milites annnmini. Neque enim gaudii locus rare dcaormieniibus^I Tlies.wj.^^iovsiiM^ne^^rmv^,
est. ubi vita hominis tota tofitatio est. Quidam di- qurc Ittdit, peccatum est. Iluic itaque qure kicdcre
cnnt kit bentus Beda) decem tentntiones n^ derem danmatio succedit.possit, niilla alia nisi reterna
persecutiones gentilium reterri. et putrmt n Nerone Ideoque piiotermissa n.edia qure non hedit, alia de-
Ctesare usque ad Diocletianum Quod quomodo sit, buit vocari secunda, qufi? post peccatum liiedit. Di-
ipsi viderint qui hoc dicunt. Potest autem et hic de- catur itaque Qui vicerit, non lacdetur a morte se- :

nnrius nufnerus aliter intelliiri. Cunctis autem le- cunda, id est qui mortem peccati in hoc tempore
gentibus liquet tribus tentati<»n}bus principaliter animas necantem supcravcrit, ad la^sionem ejus qufe
primam hoiuinem a serpente in paradiso tentatum post hanc et corpora et animas sine finc cruciat,
ac so^H^ratum quibus etirim tribus modis post se-
: non pcrveniet. Qua3 mors semper occidit, et nun-
cundo homini tentnto succubuit. id cst avai-itia, qunm ad integrum exstinguit Tn la*sionis autem
nna gloria, et cupiditnte contra quas, scilicet B verbo, miseriarum debet intelligi corruptio. Lccdi
:

principales tentationes, quotidie Ecclesia dimicat. enim non potest, nisi quod corruptioni subjacet.
Septenarius nutem numerus ad prer-sens tempus re- Et angclo Perganii Ecdesiic scribc. Pcrgamus in-
feiinr, quod septem «liebiis volvitur. Quia ergo in terpretatur divisio cornuum. Quod apcrte Ecclesicc
omni liujus vitte ternrmo trina ista tentatio non po- congruit, in qua sunt siniul boni et mali.et qua? ju-
test deesse. in quibus ccetera vitia potissimuin oh- dicando facit distantiam inter bonos et malos, ut
tinent principatui!!, et hiec ipsa mortalis vitn per confringantur cornua peccatorum.et exaltentur cor-
septcm dierum f^urrieula evolvitur, recie decem die- nua justi. //«rc dicit qui liabcl rliornplicram c.r nlraquc
rom nnmero principalis EcclcsicC tribulati'M>xprimi- j^^ricri-^fifttJ^i.Khomjihccaestgladiusutrinqueacutus.
tur. Mac enim trinis tent.jtione septem diel)us :)p[)!i- (ijadii autem nomine, Scriptura sacra intclligitur,
cim, denarius numerus adimplctur dicatur itaque ; dicente Apostolo •
El gtadiuni Sjnritus qiiod est ver-
de electis : Ilahcbiiis tribulationcm dichus dccem, hum Dci {Ephes. \i). Qui gladius Ycteris et Novi
acsi diceret : Usqucquo pnrsens vita finiatur, qua} Testamenti bene utraque paile acutus dicitur,quia
per septem dies volvitur, contra diversas tcntatio- videlicet hinc pcccata operis, iliinc resecat peccata
nes. quce in tribus suum maxime obtinent principa- cogitationis. Yctus quippe Testaraentum dicit Si :

tum.certnmen habebitis. Efto ffdrlis usque ad mor-(] quis ndutl?rium. fecerit, morie morintur {Lerit. xx):
tem, et dabj tibi orojiam vit,7\ Hir, jam osten<lit So\'um\ero:Quivi;critmuIieremaf!concupiscendi(m
aperte ad quos flecem «lies {lertingunt. id est ad cam.jam mcrchatus est cam in corde suo{Matth. v),

omiie tempus qunndiu lidem servare electi debent. et multa his slmilia. Yel certe utraque parte ideo
Hoc autem et generaliter onmi Eccle>i;e. et specia- acutus dicitur. quia sicut gladius biceps carncm di-

liter dicitur uni' uique fideli aniinro. Hinc est quod vidit. et menjbra a mcmbris scparat, ita gladius
in Evnngelio Dominus dicit : Oui perseveraverit ?/.v- verbi Dei senarat bonos a malis. Unde Doiliinus di-
qne in finem, hic satvus erit {Mallh. xi. Esto itaqne cit: Non veni pacem mitlere, sed gladium{Matth. x),

fidcdiscsqwend mortem. et inter multas pressuras, ct ccctera. Sive eiiam idcirco dicitur utraque parte

interinnuuieras clades, semper victoria.' triumphum acutus, quia et simplices per liistoriam, et ijcrfectos
attende. Quia enim hoc dicturus erat, prysmisit su- instruit per allegoriam.
perius : ILtc dicit, qui fuii mortuus, et virit. Acsi Scio ubihahitas, ubi sedes est Satanic.Ethocgene-
diceretur Noli fidom rf^gis amittere, quia si mecum
: raliter universali Ecclesice dicitur, qua} mixta cum
toto bellitempore diinicaveris, post mortem mecum i-eprobis,ubique per orbem Satance tentationibusscit
corona^>eris sedetiegnandi sorteni accipies. NunCp.se exercere Sicut enim sedes Dei sunt elccliomnes,
:

cnim e.<t tompus decertandi, tunc autem coronan.li. jta sunt sedes diaboli cuncti reproiu. in q jorum mc-
Unde et in sequentibus dicitur {Apoc. iii) Qui vi- dio habitnt Ecclesia, juxta quod Apostolusdicit In
: :

C3rit, faciam eum sederc in throno meo, sicut el cgo rncdio natiunispravx et perversx. inier quos luceiis
vici., el scdco cum Paire meo in throno ejus. sicuf luminaria in mundo, verbum vi^.sc conlinentes
Qui liabsl aurem cordis et inteliigcntiain mentis, {Phil. i ): ct in Canticis canticorum dicitur : Sicut
audiat ct intelligat nd se pertinerc quod dictu!!) cst, lilium inler spina.':,sic amica rnca interfilms Cant.u),
et qttid Spiriiui dicat Eclesii.i : Qui viccrit tenta- et inde lans electorum anqilius ci'es(it, et ubique

nicnta diabolica. incentivacarnis suce, .no;i Ixdeiura diffunditur, quoniani in niedio malorum innocentice
morlesecunda. id est a damnatione perpetua. In sa- servant o|)era. Hinc est quod Lotli sacra Scriptura
cra enim Scriptura trcs inortes s^'pe poniintur : teste laudatur 'Gt'/!. xix). quod esset visu et auditu
una scilicet peccati. altera carnis, tertia vero sup- juslus, habitansapud eos qui quotidie affligel)ant
plicium a}tern?K damnationi.-j. Quio m')rs hic se- ejus animam Hinc etinm Eccicsia
injustis operibus.
cunda, non tertia nominatur, quia videlicet de his dieitelectorum Circumdedcruntmc sicut apes{PsaL
:

tantumEQodo ngitur sermo, quec nocent, de niorte cxvip. Apis quippe in ore mel portat, in cnuda ve-
 .

97^ KXPO^ITIO IN Ai'Oi;Al.VPl>IX. -- LIB. I. 074

iicnumoccultat.Sic nhnirumhi qui fraudes moliun- A tumquo e.>t hoc coiihiilium (leiiiiib israel,et taciledo-
iiw, dulcia prfcponunt, ut amai-is inficiant. Et tcncs cepti sunt. Egressa itaque ira a Domino, percussit

7iomenmeiiin, id cst nomen Christianitatis integra ex illis viginti tria millia, donec Phinees, zelo Dei

fidecolis, etiamin temporetribulationis. El non nc- actus, vindictam exeicuit in adulteros. Ikec tunc

f/asli ficlem ?«ca?y2,afniction!bus perfidorum pressa.Ei facta sunt (ioctmte impio divino et mogo, et hoc
in diebusillis Antiphas lcstismcus fidelis, (jui occisvs specialiterinPergami ecclesia,generaliterautem fit
cst apudvos. Cnjus Latinitatis sit htec locutio, non in totomundo. Balaam itaquo interpretatur populus

facile patet, nisifortepersubauditioncs intelligatur. vanus, Balac elidens, Israel vir videns Deum. Ba-

Si enim dixissot Non ne^asti lidem meam in diebus

:
laam itaque signilicat litcreticos, qui pondus virtu-
Antipha^ testismei, quioccisus est apud vos, planus tum et fldei in se non habent, ideoque vani sunt.
es.setsensus. etfacile inteiligerctur; at cum dicitur :
Bahic autem, qui elidensdicitur, hujussaeculi signi-

Non negasti fidcm mcam.ct in diebus Antijdias tc- ficat principes. Quibus nimirum bene congruit hoc
stismeus,etca}tera, obscura est .sententia. Ideoquc quod iJaJac ehdens dicitur, quia procul dubio dum
necessaritc sunt subauditiones, ut ita hanc senten- hujus terrae principes semper aliis superiores exi-
tiam pronuntiemus : l-^t tcnes nomen meum,et non stere quserunt, .si quem ad dignitatis suaj culmen
negasti fidem meam ; et in diebus illis, in quibus B ascendcre nitcntem conspiciunt, pro viribusad ter-
exstitit Antiphas testis meus fidclis, qui occisus est ram elidunt, videlicet ad humilia deponunt. Qui
apud vos, non negasti fidem mcam-Tale estet illud plerumque suadentibus haereticis, contra Israelitas
in Psalmo Nolite extoUere in altum cornuvesirum,
:
(hoc cst viros videntes Deura) pugnant, ut de idolo-
noliteloquiadversusDeuminini(juitatem{Ps.LXxi\). thytis edant, et furnicentur a Deo, illorum prava
Sisubjungeretstatim,(yi/o?iw?«//e/^sjwtoc.'j/, aperta dogmata sequendo. Dum enim suasoria qutcdani
sententia videretur : scd cuni in medio interponit :
et dulcia pra^ponuntinsuis ialsis dogmatibus, quasi
Quia 7ie(jue ab Oricnte, nc(jue ab Occidente, neque per pulchras mulieres eos seducere cupiunt, ut co-
a desertis montibus etdeindQmh}imQ[t: Quoniam-
:
medant idolothyta, id est ut scquantur idolorum

Deusjudex est, obscurasententia redditur, Aut ei-go doctrinam plenam omni spurcitia : ibique fornicen-
vitio scriptorum ista talis facta est locutio, aut certe tur,id est, ut, rehcta veritatis doctrina, ardentissimo

more Scripturarum, ut dictum est, nccessarias ha- libidinis incendio, mendaciis perversorum doctorum
bet quasdam orationum particulas. Sed nunc sen- inhicrcant. Aliter Balaam, qui ut diximus) inter- :

sum videamus fuit enim quidam martyr, qui oc- pretatur populus vanus, et significat daimones per
:

cisusestin ecclesia Pergami,per quem utique omnes inania discurrentes Balacautem, qui elidens dici- ;

martyres intelliguntur, quicunque in hoc mundo, p tur, carnem nostram^qute plerumque animam elidit
sive apcrto, sive occulto martyrio patiuntur : quia '<^d perversatrahendo opera, qua^ debucrat Deum vi-

sicut in una Ecclesiaomnes, ita in uno martyi'es om- dere tota mente. Et hoc per muliercs, idest perhujus
nesChristi martyresrepcriunturprtieconiolaudisat- sieculi delectationeset vuluptates, quarum amore

folli. Quod autem apud sanctos suum testem inter- plerumque anima d^monum insidiis illecta,ad con-
fectum esse commcmorat,sic intelligendum est,non sensumutendi iliicitis trahitur. Israel enim signifi-
quodabillis, sedquod inter illos fuerit int(3remptus, eatanimam Deum contemplantem. Docentc ergo
ab his videlicet in quibus Satanas habitat, id est a Balaam, misit i]alac voluptatum amatrices coram
reprobis, qui sedes sunt Satanoe. In quorum perso- filiis Israel,quarum suasionibus edantdeimmolatis,
na statim subjungit. et fornicentur cum eis, quia videlicet spirituum
Sed liabeo adversus le jiauca, cjuia habes illic te- immundorum suasionibus caro dclectata, ad aspe-
nentes doctrinam Balaam^qui docebat Balac mittcre ctum mentis ipsarumcupiditatum illecebras deducit,
scandalum coram /iliis Israel, edere, et fornicari. quarum amore (ut dictum est) ad consensum rapi-
Haecenim verba non ad cum pertinent cui superius tur.
dictum est: Tenes nomcn mcum, et caetera, sed ad ^f^^ habcs et tu iencntes doctrinam Nicolaitarum

eos qui simul misti erant cum reprobis,quos ange-rvDe factis Nicolaitarum, vel quos significaverintsuis
lus Pergami, id est episcopus ipsius civitatis, prava actionibus, satis supra dictum est. Ita habes, inquit,
docere permittebat, [Num. xxii),
Historia patet et tu tenentes doctrinam Nicolaitarum, id est sicut
qualiter scilicct Balaam a Balac ad maledicendum sunt intcqui sequuntur doctrinam Balaam, itasunt
filiislsrael fueratevocatus, qucm maledicere noluit, qui sequuntur doctrinam Nicolaitarum .Quodutique
cui seetiam similem fieri in raorte optavit. Sed po- iiii^ dicitur, qui hujus erant imitatores, qui et ad
stea muneribus ejusdem populi mortem
victus, in pa?nitentiam hortantur, cum dicitur :

consilium dedit, Praavidit enim animos filiorum Is- Simiiitcr pa'nitentiam «.ye a fictisscilicetNicoIai-
rael adfornicationcm promptos ideoque consilium ;
tarum, sicut a factis et doctrina Balaam. Sin autcm
dedit Balac ut pulcherrimas mulieres coram eis 'ceniolibi,etimgnabocumillisingladioorismei.\loV'
poneret, quarum speciebus illecti, ad iliicitos am- tatus jarn fuerat in superioribus angelam ut poeni-
plexus ruerent, iilarunique blandltiis iliiniti,dc sa- tentiam agerot eo quod permitteret qnosdam tcnore
criiiciisPhcgor manducarent, perquod videlicct fa- doetrinam Balaam velNicoIaitarum.Undecumdicit:
ctum derelicti a Deo, caderentcoram illis, Complc- Sin autem venio tibi ; ct deinde subjungit : Pugnabo
 .

975 IIAYMOMS liALBEPxSTAT. EPISC. OPP. PARS 1, COMMENT. BIBL. 07(3

cum illis, est,tanquam diceret pu-A gloiia. Uudo Joanncs dicit: Quotquot autcm rcccpc-
ita accii-ienilum

gnabo tecun), quia videlicet hiec verba et ad eos runtcum, iledit cis potcstatcui filios Dci ficri {Joan .1),
pertinent, qui piiedictam doctrinam sequebantur,et ut sicut estFilius Dei ipseper naturam, ita sint isti
ad eos etiam qui eos non corrigebant. Pari enim ]Hn'gratiam. In qua videlicet adoptionis gratia, no-
reatu astringitur et ille qui prava docet, et ille qui men etiamnovum datur. id cst nomen Christianum
prava doceri tacens permittit. Talibus itaque dicit prius inauditum. A Christo enim fideles Christiani
Dominus: Venio tibi, idest adventum ine me:e et vocantur, sicut ab Israellsraelitie, et a Juda Judaii.
vindictam te sentire faciam, et pugnabocum illis in De hoc nomine per prophetam Lsaiam Ecclesia.' sua:
ghidio oiis mei. id est acutis eh)quiorum meorum ipse Dominus ante dixit Vocabitur iihi novum no- :

sententiis illosdamnabo. Ghidius enim oris Dei ser- men, quocl osDomini numinavil {Isa. lxii). In calculo

raonem illius valida prajcepta significat, Pauho at- itaque habet hoc nomcn, quia ab ipso cepit exor-
testante, quidicit : £'f gladium spiritusquodcst vcr- dium, a quo omnes Chi"istiani nominantur. Et hoc
bum Dei (Eplics. viy. nomen sohs datur victoribus, id est omnibus ad
Qui habet aurem audiat quid Spiritus dicatEcdc- vitam teternam pra:destinatis, qui hujus nominis
siis. Qui utique quod uni iUarun] dicit, omnes Ec- dignitatem operibus exornant. Unde subjungitur :

clesias cupit audire. B Q^iod nemo scit, subauditur digne, nisi qui accipit.

Vinccnti desideria propria et da^monum tenta- Scirc enim positum cst hic pro co quod cst, nisi vir-
menta,dabo eimannaabsconditum, idesi ine\i)sum tutem hujus nominis expertus fuerit. Tali modo
tribuam illi qui sumpanis vivusde<.'Oplo descendcns, dicuntur mulieres nondum cognovisse viros, id est
quiqueideofactus sum homo, ut panem angelorum qute nondum fuerunt cxperta) \iri thorum. Nemo
manducaret liomo. Ilunc significabat paneui oHm ergo scit hoc nomen, nisi qui accipit, id est nemo
illud manna.quod fdiis Israel datum est in eremo. virtutemliujusnominisetdignitatem rnoribuset vita
Quod quispiritualiterraanducaveruntjsicut Moyses, defendit, nisi qui ante fucrit prLcdcstinatus a Dco,
Aaron, et Josue, et si mortui sunt corpore, imraor- utfdius Dci non solum noniinetur, sed etiam sit.

tales fuerunt mente. Qui autem nihil aliud pricter Nosse etenim Christi nomen, ad custodiam manda-
quod videbantibi intclligebant, mortui sunt moite torum pertinet. Quo contra Joannes de quolibet re-
ajterna.De quibus Dorninusdicit Judccis Patrcs ve- : probodicit : Qui dicitsoiosscDcum, ct mandata ejus
stri manducaverunt manna., ctmortuisuni[Joan.\i). non cusiodit, mcndax est^ et veritas in co non cst

Sicut et nunc qui digne corpus et sanguinem Do- (/ Joan.ii). Nemo itaque scit hoc nomen, nisi qui
raini accipiunt, vitam ibi sumunt qui hoc indigne : accipit, id est qui ad hoc pra^destinatus est a Deo,
manducant,judicium sibiraanducant etbibunt.Istud C ut jure Christianus vocetur et sit. Pot cst et per
autera manna quod hic promittitur fidelibus, modo hunc lapidem ignitum charitasintelUgi, quoccando-
quidem in sacramento accipiunt per fidem, quando- rem habet, per hoc quod vestis est operiens nigre-
que hoc in veritate per spiritualem sumetur: et quod dincm peccatorum per ignem autem, amor quo di-
:

nuncmanetabscon(Jitum,tunc eritmanifestum. (^)ui ligitur Deus et homo.Datur ergovincentibus calcu-

itaque vacerit,dabo illi manna absconditum, id cst, lus candidus, ut diligant Deum et proximum. Datur
meara post finitos hujus vita^ labores contemphitio- incak;uh) nomen, ut ipsam dilectionem adimpleant
nem illi concedam. Unde Psalmista dicit Satiabor : in mandato novo. Scriptum quippe est Mandatum ;

dum manifestabitur f/toria tua {Psal. x\i). Manna novumdo vohis^iit vos invicem diligaiis {Joan. xiii)

etenim interpretatur Quid e.st hoc ?Nos autem ne-

: Cujus nominis virtutcm solus scit qui accipit, id est

quaquam dicimus Quid est hoc, nisi de re quam

: qui in novo mandato illud custodit, quod discipuHs
ante non vidimus. Istud enim manna nunc manet est coUatum.
absconditum, juxta quod Apostolus ait Quod oculus : Et anfjclo Thyatir,'e Ecclcsiie .vcr/^c^.Thyatira, sicut
non vidit, supra dictum est, illuminata dicitur, significans uni-
nec auris audivit,nec in cor liominis ascen-
dit, qux prxparavit JJeus versam Ecclesiam, qua^illuminataest per Christum,
diligentibus se {I Cor. ir).

Et dabo illi calculum candidum ,et in calculo nomen^ qui estlux verailluminansomnera hominom venicn-
7iovum scriptum, quocl nemo svit nisi qui accipit. tem in hunc mundum. Ideoquequod uni sneciaUter
Calculus lapis est pretiosus, qui et carbunculus ap- EcclesiaD dicere sermo divinus videtur, generaUter
pellatur, eoquodintenebris constitutus, sicut carbo ad omncm Ecclesiam peilinet.
succensus fulgere perhibetur.Per hunc autemlapi- lliLcdicitFiiius Dd,qui hahci ocuJos ul flammcun

dcm ipse intelUgitur Christus, qui inter hujussa^cu- ignis. llic jam apcrteostenditur_, cujus typuin ange-
litenebras refulsit, quando Vcrbura caro factum lusgerebat, qui htec- ostendebat beato Joanni, cum
est, et habitavit in nohis. Unde et bcne candidus sua vcrba, FiUi Dei vcrba, profitetur, dicens : Haic,
dicitur, quia sine uUa peccati ofiuscatione mundus dicit Filius Dei,cujus 0';uli velut llanniia ignis exsi-

apparuitinter homines, et divinitatissuae lucetene- stentes, sunt dona Spnitus sancti,quic totum corpus
bras nostrae mortalitatis illustravit. Dicit itaque : Ecclesiie illuminant. Vel certe divina eloquia, de
Dabo vincenti calculum aureum, id est dabo ei quibus scriptum cst : Lucerna pedibus meis verbum
meipsum, quide mundoatque auctore rnortis trium- iuum {Psal. c.xviii) ; ctiterum Ignitum eloquium
:

phat, ut sit scilicet meus frater et [jaiticeps rc^ni in iuum veliemenicr {Ibid.),Ye\ etiam, oculi Domini iu~
 :

977 EXPOSITIO IX APOCALYPSIX. ~ LIH. I. 978

telligLintur doctorcs, qui nos siia doctrina c;t cxcm-Ali«ic miilier non vixit usquc nd adventum Domini
plo iiluminant, ot lumcn scicntice pra^bent. nam et in ungulis equorum legimus illam conculca-
Ei pedes ejus similes auricJialco. Pedes Domini tam. Sed quia erant in eadem Ecclesia qui opera
sunt vel sancti prccdicatorcs per quosnumdum cir- illius mala imitabantur, idcirco in eis mater ipsa
cuit, tribulationis igne probati, vel ceite ultima ac fornicationum Jozabel notatur. Sicut enim omnes
novissima illius membra, extrema persccutionc ca- electi unam unum corpus Christi
vitam ducentes,
dentia.
faciunt,sic omnes reprobi unum corpus diaboli de se
Novi opera tua^ id cst tua bcne gcsta approbo, )'eddunt, sicque fit,ut praicedentia membra sequen-
ut pote qui ut oadem ageres gratuitc contuli. In tJbus, et sequentia prcccedentibus inveniantur con-
hoc autem loco generalisEcclosire persona introdu- Unde scriptum
juncta, est : Vx illis qni iii viaCaiii
citur.
abierunt [Jud.i)] et Joannes dicit : Nunc antichristi
El charilatcm tiiam et fidem, subaudis novi eo multi facti sunt i.I Joan. ti). Potest etiam fieri ut
modo quo et opcra tua. Charitatem, scilicet qua tunc temporis sicutetquidaraaffirmant,ct alia trans-
Doum ex toto cordc ct proximum diligis sicut ic latio demonstrat. Fuit ha^c mulier in eadem Eccle-
ipsum; etfidem,qua credis Deum trinum in perso- ^^ sia, uxor scilicet ipsius angeli, quec docebat Dei
nis,unum in mnjestatc. Est autem hicpraeposterus scrvos edere de idolothytis et fornicari. Ex cujus
ordo dum pi'ius ponuntur opera, postoa charitas,
:
spccie speciali ad generalem totius orbis Jezabel
dehinc fides, cum prius sit utique crcd.re, deinde sermo figurate transfertur. Fornicatio vero istius
quod quisque credit amare, inde etiam quod credu- Jezabelisquadriformisintelligltur: primumvidelicet
litas et amor docucrit, oporaii, Subjungiturautem in animo, de qua scriptum est : Qui viderit mulie-
ad ha3c in landibus Ecclosia) et dicitur : Et ministe- remad concupiscendum eam.jam mcecliatus est eam
rium et patientiam tuam, Ministerium illud intelli- in corde suo {Malth. v); deinde etiam cum aniiiii
gitur quo mini.strabant Ecclesiae illis qui erant in voluntas ad effectum perducitur ;
hinc Paulus dicit
Hieiiisalem nihil h:.bentibus de suisfiicuitatibus^mi- Fugitc fornicationcm . Omae eniu) pcccatumquodcun-
sericordirc opera illis exhibontes. Apostolo moneute quefscerit Jiomo,extra corpus est; qui autem fornica-
{Gal. n), ut essent memores fratrum. Patientia tur, in corpus suwn peccat{I Cor. vi); tertium genus
vero in hoc intelligitur,quia omniahujus sseculiad- Doo colimus.
fornicationis est,quando simulacrapro
\ersa libenter })ro Christo sustinebant, ut persevo- De qua Dominus per Prophetam contra Jerusalem
rantes usquc in finem salvi essent. Et opera tua no- loquitur, dicens : MoecJiata cst cuni lir/no et lapide
vissima plura prioribus. Quantum ad Ecclesiae fa- [Jerem. m). Quartum vero genus est. quando ter-
ciem pertlnet,bene opera illius plura prioribus com- Q renjB divitiac immodcrate concupiscuntur, et crea-
memorantur, quia videlicet Ecclesia prius faciliori- turaplus quam Creator diligitur De qua etiara Pau-
bus et hivioribus praeccptis solidata est. Unde et lus dicit (EpJies. v) Et avaritia quae est idolorum
:

apostoli (Act. xv) tantum quatuor capitula illis qui servitus. Hujus fornicationis tria genera nunc in Ec-
credebant imposuerunt, videlicet ut abstinerent so clesia hujus mundi vigent id estin appetitu luxuria^
:

ab imraolato, et sanguine, et sufrocato,et lornicatio- corporalis, et in effectu ipsius obscoence commixtio-

ne. Deinde vero cum multitudo Ecclesise crevisset, nis, atque in avaritia terrense felicitatis. Sed nec
ad hoc usque perventum est ut omnia relinquerent quartum genus ad plenum exstinctum est,quodcon-
pro Christo, et ad culmcn porfectionis tenderent, stat in simulacrorum culturis. Notandum vero quod
habita paupeiibus tribuerent,fratros,sorores, patres Jozabol prophetam se dicit, et idcirco servos Dei
et matres uxoresque relinquorent. Abhinc etiam seducit. Hoc quippe factum multi imitantur qui di-
exordium sumpsit religio monachorum. Yel certe vitiis deservientes, ne soli sint, hortantur alios ut
potesthoc referii ad diem judicii,quando immanis- cupitis fruantur deloctationibus, dicentes quia si

sima crebrescente temporibus Antichristi persecu- li0(' fieriDous voluisset, masculum etfeminam non
tione,ampliorin ea virtus enitebit operationis, dum |^fecisset. noc corporis membra taliusuiapta formas-
Judcci et gentiles pariter in fidc Ghristi lundati,du« set. Stultum ost ergo abstinereab hujusmodi dele-
plo quam nunc laborabunt. ctationC;qua fruunturnon solum alise pecudes aut
Sedliabeo adversus ie pauca/juia permittis mtdie- volucres, sed etiam musca^.Duraque hoc dicunt, fit
rem Jezabel ciux se dicit proplietas docere., et seducii aliquando ut carncra dolectari corapellant.et adcon-
servos meos, et docet fornicari, et manducare de ido- sensum libidinis pertrahant, sicque perveniant ad
lotliytis. Nulla ratio permittit ut ha}c verba ad eos opus raalum, intantum ut in processu temporis nul-
pertineant quos superius tanta laude fucrat prose- lam reverentiam habentes pudoris, quod turpiter
cutus, sed a genorali corpore olcctorum vertit ser- o-esserunt, coram aliis laudibus efforunt. Unde bene

raonem ad partem roproborum,qua} iii doctoribus Jezabel sanguinis nuxus,autflaens,velstorquilinium

inteiligitar,qui sua negligentiafornicntionem et ido- dicitur. Mulieres quippe per singulos raenses (sicut

lolatriam in Ecclesia esse sinunt sub noraine Chri- dicit Hioronyraus in libris prophetarura)
beatus
stiano. Sed jara nunc videaraus sensuin : fuit Jeza- fluxura sanguinis sustinent, quia cura raenstruum
bel uxor Achab regis Israel, idololatra siraul et for- tempus advenerit,superabundanssanguis egeritur.
nicaria, quaj etiam Dei servos insecuta est. Yerum Sanguinis autem nomine peccatadesignantur; unde
 .

979 HAYMONIS IIALBER^^TAT. FPISC. OPP. PARS I. - COMMEXT. BIBL. 9S0

Dtivu! dlrit : Lihera me lU' sanjuinibus, A"»^ A probnm. quasi ex occulto impa?mtentem redarguit,
(P^alm. L>, i(! e<t :i peccato niiulterii et homit i^lii.Di- qi)am supra aperte increpaverat. IIoc aulem idcirco
eitur itaque Jezabel sanguinis tlu.vus, quia videlicet no pars speciei,qua? prius in sanctis pricdicatorihus
reprobi luaUim >oluntatem,qunu) prius concipiunt, constat, illi qum in reprobis est, viderctur conjuncta.
mox et tempus venerit perpetrnndaj iniquitatis, nd In perversls itnque doctoribus unus idemque ange-
effectum perducunt operationis. Dumque opus desi- lus, et pro rentu taciturnitatis aportc corripitur in
deratie voluptatis ail effectum perducitur. lit mens specie.etpro mentisobduiationeocculte rcdargnitur
vehementius anxia quam tuerat. et auget in corde in gencre. In sanctis vero nec nperte corripitur in
nammas libidinis, totan)que se in voluptate corporis specie, nec increpatur occulte in genere. In eo enim
dejicit, sicque, ut ita dixerim, totus Immor pariter quoddivina vox ait: Habeo adversuste quod peimit-
liquescit Et hic est quod Jezabel fluens dicitnr.Quia tis Jezabcl qua? se dicit prophctas doceie, et seducit
v>?ro opus malum in consuetudinem peccnndi vertint, j>crvos meos, torpentium ab exhortatione praidicato-
unde et absque ulln reverentia opinionem de se rum innotescitsilentium. In eo vero quod subjungit:
emittunt. Bene endem Jezabelsterquilinium dicitur, et dcdi Uli tempus ut pfcnilentiam afjerct.ct non vult
quia videlicet ex ipsis perpetrata.' luxuria: inquina-
p.vnitcrc a /br;HVflf/o;2e5wa, a specie ad genus trans-
mentis longe lateque mahT opinionisfoetorem de seBjens, et specien et genus simul sub uno compre-
reddunt, unde per Prophetam dicitur Cowputrue- liendit. :

runtjumcnta in stcrcore suo 'Jo^^l. i). Jumenta crgo cam in Jecto, ct qiii ma;chantur cum eo
Ecce pono
in stercore putrescere est, ut dioit beatus Grcgorius, in tribulatione maxima erunt, nisi pamitentiam cge-
lu.xuriosum quemiibet in copno libidinis vitam finire rint ab operibus suis, et filios ejus interficiam in mor-
Talibus quippe congruit illud Psalmi.stip : Ilomo ie/?!. Quodest Jezabel. hoc sunt qui moecbantur cum

cum in lionorc essct non intellc.rit, comparatus est ea, hoc etiam filii ejus ex fornicatione procreati, id
jumentis insipicntibus, et simitis factus cst iltis est unum corpus Siitance. Sed quia reprobi reprobis
/'P^a/. XLViii). Tertio quoque fornicationis genere, succedunt,dividitur genus in species, ut ostendatur
raulti hoBC sectantes solent fideles decipere, dum eos quibus successibus totum corpus diaboli proficiat,
invitant pro quibusdam iegritudinibus, pro quibus- quibus incrementis coalescat. Perfectum autem quo
dam rerum eventibus ad arbores, ad fontes, ca^tera- Jeziibel cum omnibus ponitur, intelligiturauda-
suis
que hujusmodi, dicentes quia hoc agendo tale et tale cia et securitas peccandi. Ponitur autem in lecto ista
evasi periculum, talemque consecutus sura prospe- universalis meretrix, non ut quiescat, sed ut febre
ritatem, dumque haec agunt, quasi ad spiritualem langucscat, ut phrenesim sustineat,quatenuseajam
fornicationem Dei servos invitant. Sed et in alia Q dicat, vel agat, quie alii audire erubescant. Soepe
fornicationis specie reprobi multos decipiunt, dum enim justo Dei judicio propter peccata prreterita ho-
perversis suasionibus quosdam ab amore Dei re- mines ad majora ruuntfacinora,dumquesinetimore
trahunt. et desideriis terrenis servire compellunt, audacter peccant,quasi in lecto, id est, in peccandi
ideoque vac illis qui tcties fornicantui', quoties plus securitate quiescunt In qua securitate Deuseospo-
terrena quara coelestia appetunt, plus creaturam nare dicitur,quia justo judicio permittitur ut ibi po-
quara Creatorem diligunt. nantur; tale est et illud : Induravit Dominus cur
Eidcdi itli tempus ut pfcniteniiam a(jcret, ct non Pharaonis [Exod.K), id estnon emollivit. Sic et hic
vultpa;nitereafornicaiionesua.J)etai\'ibus3obdicit: dicitur : Pono eara in lecto, id est non retrahara
Dedit illi Deus locum pa:nilenti^, et ille abutitur illam, sed permittam, propter transacta peccata, li-

€0 in superbiam (Job xxrv). Quisquis enira delin- bereet sine timore peccare.et qui moecliantur cum
quit, et vivit.Ideo huncdivina pietas iniqua agentem eii, id est cum seipsis, quia supradictum est quod
tolerat, ut ab iniquitate resipiscr.t. Unde et talis est meretrix. Hoc sunt illi qui cum ea fornicantur,
quo amplius exspectatur, et non vult poenitere, eo in tribulatione raaxima erunt, hoc est in augraen-
nrctius reatus sui vinculis astringetur, et justo ju- tum peccatorum,per quod venturisuntadmaxiraam
dicio punietur. Undeest : /^i/rr cc/2fwma/i;2orw?n mo- tribulationera gehennjE. Quasi enim quscdara sunt
rietur., et peccator cenium annorum malcdicius erit peccatorum supplicia, ipsa vitiorum incrementa, et
(Isa. Lxv). 6ed quccrendum nobis est, cum in praj- hoc fiot nisi poenitentiam egerintab operibus suis.
cedenti versiculo negligenti praedicatori atqueab ex- Dum enim peccatores quidam de perpetratis crimi-
hortatione torpenti dictura sit : Habeo adversus te nibusnolunt agere poenitentiam, fit ut ad alia i'uant
quod permittis muherem Jezabel, quic se dicit pro- ctiam crimina graviora. Unde Paulus dc quibusdam
phetas docere, etseducit servos meos, cur non sub- Deum cognoscentibus et non glorificantibus dicit :

jungitur, dedi^ibi et ilh, aut certe sub uno, dodi Proptcr quodtradiditillos Deus inreprobum sensum,
vobis ut poenitentiam ageretis ? Ad quod dicendum ut faciant qucC nonco7\veniunt[Rom.i). Etfilios ejus
est quia in angelo omne corpus Ecclesioe compro- iraitatores illius interficiam in mortem. Non enim
henditur, et quando ipse increpatur, ad eos incre- istara communem hic mortem debemus accipere,
patio pertinet,qui rei sunt.Ideoque a specie prajdi- qua raoriuntur et justi, sed illara quae post mortem
catoruraquisuperiusfuerantreprehensi,redit sermo corporis sequitur animam, id est damnationem per-
ad generalitatera populi, et in eo partem speciei re- petuam.Nam et per lectum quo Jczabel mitti com-
 :

981 EXPOSITIO IX APOCALYPSIX. ~ LIFJ. I. 1)8 2

minatur.roterna poRna potest intelligi, qiia misori et A fjHisqne cogitet, vel quod delectet, unde ille sapien-
rcprobi crucianrli tradentur. Et qui nuvjchantur cuni tissinius oi-ator dicit: Tu soliis nosti cordaoin/iiurii
ea, lioccstqui fornicntioneni quocunque modo illius liUoru',n /luuiiiunn {Paral.M). Num et veniens ad ju-
imitantur, erunt in tribulatione njaxima po8t mor- dicium non solum opera, scd etiam ipsas damnabit
tem carnis,ubi vermis eorum non morietur,ct ignis tenuissimas cogitatJones cordis.Juxtaquod per Pro-
eorum non exstinguetur et bocideo (juia })aniien-
; pbetam {ha. i.xvi) dicit : Ecce cgo ve)iio,ut oprra at

tiam agerc negligunt, donec eis repentinus superve- co/jilalioncs singulorum congrctjcui. Pote^t et lioc

niat interitus. Porro iilii secundum praecedentem quod in Ecclesia inreproborum ultione Peum scru-
sententiam,veliraitatoresmalorum intelliguntur,vel tatorcm esse renum et co»-diuni })erhibetur, nort iti-

opera illoi"um perversa quco tunc dabuntu)" in mor- quod nunc tide retinet certa,
('.on^rue itainteliigi, ut
tem, quando post laititiam temporalem pro his mi- in iuturum cernat rcrum experientia, unde Psal-
seri j)eccatores perpotuis tormentis tradentur cru- mista Cog/ioscctur Dominus judicia faciens (Pnal.
:

ciandi, dum per impunitatem scelerum ad morteni ix), non quod ante per fidem non sit cognitus, cum

pervenerint animarum. Quo contra electi alfliguntur occulto judictwct, sed quod tunc judiciorum expe-
hic, ut postmoduni Quibusper Prophetam rientia cognoscatur. PJt dabo u/iicuiqnc vcsivum sc-
laitentur.
dicitur: hraelfja/nnon irascar iibi^quia zelus meus-n cundum opeta sua. Hic opcrte demonstratui*, quia
recesoit a ie [Ezech. xiv) et in hac Apocalypsi
; Ego nomine fornicationis superius onmiacompreheniiit,
:

(juos amo, arguo ct casiigo (Apoc. i]. Prosperantur quia non j)er hanc senteniiam unius operis,sed mui-
siquidem ad tempusiniqui a3tei'na morte plectendi torum futura damnatio pra:!dicitur; punicntur enim
:

affliguntur ad modicum electi, perennibus bonis ve- manifesta crimina, punienturet occulta. atque ideo
getandi.bicit ergo, quos arao, arguo et castigo, })er fornicationem quam supra quadriformem intellexi-
flagella scilicet corporis,perdamnatemnoraliuni re- mus, hic omnifariam cogimur confiteri, undo Psal-
lum, per varia.s et diversas afliictiones cor|)oi um et mista : Pcrdcs oni/ics (jui fur/iicanlur abs tc (Psnl.
animarum. Etiam quos despicio in lecto, id est se- i.xxii . Dicatur itaquc : Et dabo unicuique vestrura
manere permitto. Agit vero hoc
curitate peccandi secundum opera sua, justis scilicet pra^mium la-
omnipotens Deus more patris duos filios habentis, boris, impiis vero supjdicium [utcrnac damnationis,
quorum alterum quidem sua^ jiotestatis esse permit- ubi quod amplius exponi debeat, non est. sod quod
tit, sinens eum liberedormirc, manducare, bibere, magis timeii Nain et per pro})hetiam hic dicitur,
cieteraque qua^ sibi videntur facere, quia vult eum quod Noe, Daniel et Job, ipsi soli animas suas sal-
haereditate privare- At contra, alterum excommuni- vabunt, lilium autem et filiam non liberabunt. Vobis
cat, verberibus afficit, aliquando tota noctc vigilare autemdico ct cxterisqui Tliyatirx esiis: Quino/i ha-
facit, et vinctis pedibus starc, quia vult eum sibi hcntdoctrinamha/ic.quinoncognoveruntaltitudinem
hasredem substituere. Tali itaque modo Deus suos iSi3ia7itJ?.Superiusincrepaveratreprobos,nunc autom
electos,quibus datui'us est ha^reditatem ccelestis pa- ad electos verbum vertit. Idnoque bene dicit :
Vobis
trise,arguitet castigat, utpostfinitos hujus vitaila- dico et cjeteris, id est justis qui supra non estis
bores,ada3ternamperveniantposse.s.sionem.Reprobis comprehensi in numeroreproborum.Qui non habent
autem permittit su^e voluntatis esse, et in lecto se- doctrinam hanc, id quos prava persuasio Jeza-
est.

curitatis quiescere> quo postea damnentui' omnes belis non inclinat ad malam operationem.ut maios
cum suis patribusiniquis, ibi erit tribulatio magna, videlicet imitentur.Quinon cognoveruntaltitudinem
quam nulla carnis explicat lingua, ubi et deficiehs SatauEe, id est superbiam illius non sunt imitati. Sic
quisque non defecit, et moriens semper vivit. enim (iicuntur altitudinem SataneB ignorare, sicut
Et scient omnes Ecclesix quia cgo sum scrutans sacra Scriptura di(at mulieres non cognovisse vi-
cor da ct re/ies. Inrenihus delectatio signatur con- ros.qua;necdum sunt cxpertas viri thorum, vel sicut
cupiscentiie carnalis, quia humanoe conceptionis nosquotidiana locutionedicimus hominem veracem
semen de lumbis egreditur. Licordevero cogitatio- ignorare mentiri. Altitudo autohi Satanec superbia
nes exprimuntur, qua} de corde prodeunt. Juxta Dintelligitur, quia tumenscontra Deum voluitsiinilis
quod Dominus dicit : iJe corde e.veunl cogilattvnes fiei'i Altissimo : pro qua ruens adterram.muitasan-
malre^ aduiieria, for/iicatio}ieSifurta{i]Iatth.\\)^vAc> gelorum legiones sibi consontientes secum dejecit.
Quia eniinprsecedenti versiculodixerat Omniputens Cujus altitudinom tunc homo cognovit, cum hanc
non aperto, sed occulte, idololatras et adulteros imitando Deo similis fieri concupivit.Juxta promis-
morte damnandos,nuncfidem Ecclesiie demonstrat, sionem sciiicet decoptoris dicentis fn quaru/Kjuc :

quce etiam non visa credit. Novitenim fidelium Ec- dic comcdei-itis^ critis sicut dii {Gvn. niy. Hanc quo-
clesia Deum scire omnia,qui licei reprobos tolerare que altitudinem illi cognoverunt, quiturrim usque
videatur,tamen occuite in sua pra?scientia jani eos ad coclum erigere gestiebant. Sed electi notitiam
damnat. Ait ergo Scient omnes Ecclesiaj quia ego
: altitudinis Satana' non habent,quiain cunctis semet-
sum scrutans renes et corda, id est, facta et cogita- ipsos humiliant.vestigia Redera})toris sequentes, qui
tiones singulorum intueor. iiominibus quippe opera dicit : Disciie a mc, quia mitis su7u ct humiiis corde
nostraetdictapossunt essenota,Deoautemetiamco- {MatHu xi). Attendunt enim quod Dominus dicit

gitationes manifestabantur,quoniam ipse videt qucd Qiiia omnis qui se exaliat humiliabiiur,et qui se hu-
983 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. m
miliat exaltabitur {Luc. xiv). Hinc ergo rationis ac- Aicl ost,in fulo moa perseveraveritusque adterminum
cepto consilio, humilitatis semitam arripiunt, por vitip, (Inho illi potcstatem super gentcs^ ct rcget illas

quam ad celsitudinis culmen ascendant,«7J/r//K7(f?;jo- in virga fcrrca, ct tanquam vos /iguli confringcntur,

dum (/<VM/Jf,quidam .Vo/jponamiuptT

: vosaliuilpon- sicut et cgo acccpi a Patrcmco. Filius Dei potesta-
duSytamen idquodhahctis,tcnctciIonccvcniam.Dci\\\s tem hanc non per divinitatem, quia oequalis estPa-
hoc dicitur, qui inHati contra Dei Filium, altitudi- tii, super gentes accepisse credendus est, sed })cr

nem Satamv cognoscentes,nitebantur oos qui credi- liumanitatis forinam, qua minoratus est etiam ab
derant in Christum ex gentibus ad voteris logis angelis. Secundum quam in Evangelio dicit Dala :

Cirremonias trahere, do quibus Lucas dicit(.lc/.xv'): cat milii omnis potcstas in cwlo ct in tcrra {Matth.
Quia quidam dcscendentesa Juda-a^docebant fratres, xviii); secundum quam etiam paternaad eum dici-
quia nisicircumcidamini sccundu)n legom }foijsijwn tur voce : Ihritula a mc, ct dabo tibi gcntcs li.vrcdita-

potestis salvi lieri. Propter quod etiam miserunt tcm tuam (Psal. nl.Cnoterumdepotestate quam cum
Barnabam et PauUim ad apostolos in Hierusalem,a Patre habet ante tempora, Daniel testatur dicens :

quibus et didicerunt posse sufficere gentibus,ut ab- Potestas cjus potestas non aufcretur
seterna, qUcT

stinerent se ab immolato, et sanguine, etsuflocato, [Dan- vii). Illam igitur potestatem quam in tempore
et fornicatione. Cumque quidam eis de gentibus di- S (Jhnv,tus homo faetus accopit a Patrc, electis suis

cerent: Nisicircumcitlamini secundum legem Moysi, se dare promittit, sed in se a quo totum regitur cor-
non potestis salvi fieri, ait Petrus Quid tentatis : pus, et cui totum Ecclesicc adhscret corpus. Cum
imponerejugum ccrvicibus discipulorum^quod ncquc cnim ipse sit caput electorum, electi vero mem-
nosneque patrcs nostri portare poluimus?{Act.x\.)De bra illius, quod ipsum caput liabet, hoc membra
illis itaque hccc dicentibus, hic Dominus Ecclesiae illius ha^reditario jure possidere videntur. Dicatur
dicit : Non ponam supcr vos ahud pondus, hoc est itaque : Yincenti dabo potestatem super gentes, et
observantiam veteris legis. quemadmodum dicunt reget eas in virga ferrea. Hanc potestatem ipsi apo-
illi qui sunt synagoga} Satana?, sed sub levi sarcina stoli primum, doinde sequaces iliorum acceperunt,
vos permittam manere, ideoque id quod habetis te- quibus data est potestas ligandi atque solvendi.
nete, id est onus leve ad quod vocati estis, nolite Sciendum autem quia cum prsedicatorespotestatem
abjicere. De hoc onere, id est, gratia Redemptorjs super alios accipiunt,sibimetipsis priusdominantur,
nostri, Petrus dicit : Quia per gratiam Domini nostri qui sic se ab illicitis compescunt, sicut subditos
Jesu Christi credimus salvari {Jbid.) Adhoc onus ipse compescere satagunt. Nam et illorum regimen per
fidelessuos invitat,dicens: Tollitejugum meum supcr
virgam ferroam exprimitur, quae rectitudinem lia-
vos Matth. XI), et CKtera.Atque post pauca ///;7u/?i^bet, molliticm non habot, quia videlicet sancti prcr!
:

enim meum suave est, ctc. Ab onere ergo ad onus dicatores nec sibi nec aliis contra justitiam parcere
vocat,sed a gravi ad leve, id est a lege ad gratiam, noverunt, qui et in se et in aliis tantum justitia^tra-
per quam non solum impletur lex, verum etiam mitem dirigere student. unde capiti eorum dicitur
transcenditur. Sed dum hoc dicimus, qua?stionem iPsal. xLiv) Virga recta est virga regni tiii. Quod :

nobis ipsi ligamus si enim, secundum pra^dictam

: protinus quod sit, aperitur cum dicitur Dilexisli :

beati Petri sententiam.lex importabilis est,quomodo justitiam et odisH imquitatem. QuocontramoUis et

transcendi pote.st? Sed sciendum n(»bis est quia in distorta est virgaquorumdamin Ecclesiapraeposito-
observatione carnahum praeceptorum eademlexim- rum, ipsa justitice permutatio. Dum enim sequaliter
portabilis est, in custcdia veio spiritualium manda- grex pastorque pcccat, et tamen qui prius est molliter
torum,qute in decem constat verbis duarum tabula- delinquenssepalpat,subditosverotemporalipoeniten-
runi,adimpletur.In actioneautem quam illaevictimai tia graviter exaggerat,mollem procul dubio et flexibi-
futuram pra?signabanttranscenditur, quiacompara- lemvirgamportat.EcontraDominusadmonetdicens:
tione illarum qu» nunc in veritate aguntur, vilis- Nolitc judicarcct nonjudicabiniini {.Matih. vii), quia
sima apparent, quai sola littera exterius prolata ab videlicet aiqualiterquisque prrelatussibietgregisub-
auditoribus impleri nequeunt, alia enim fuerunt in jectoparcere,atqueaequaliter se subjectumque gre-
Yeteri TeStamento pnecepta vita^ figurancla?, id est gem debet corrigere.Bene autcm gentos in Cln'istum
carnalium victimarum oblationes : alia vcro vita? credentes, vasis comparantur fictilibus, quia in fra-
peragendee, quod in de';em legisverbis impleturlex thesaurum a sasculis absconditum ha-
gilitate carnis
a credentibus. In mandatis autem vitie figuranda?, bont reconditum. ilinc Paulus dicit Ilabemus the- :

juxtalittoram quidemimportabilis est.sed juxta spi- saiirum istum in vasis fictilibus (IlCor. i\) . Quod
ritum transcenditur lex. Quod autem Dominus,hac autem vasa tactu virga; confringi dicuntur,dupliciter
expleta sententia, ita concludit, ut dicat donec ve- potest intelligi, quia quidam me-
dissipantur, utin
niam, nimirum ostendit usque ad instaurationis lioris vitce studium comrautentur quidam vcro ut
:

tempora Ecclesiam subgratia permanere,ac nequa- aiternaliter i^ereant, atque ideo una eademque virga
quam juxta mendacium Juda^orum ultra onus legis regit ad vitam proiordinatos, destruit et confringit
credentium humeris aggregari. ad mortem praiscitos.IIinc est quod Jeremiam Do-
Et qui vicerit desideria carnis et dccmonum ten- minus ad domum figuliire jubet.ibique vas dissipa-
taraenta,e/ qui custodierit usque in fincm opera tnea. tum atque a figuloin melius reformatura ostendens
985 EXPOSITIO IX APOCALYPSIX. — LIB. I.
98G

(\\c\i : Nunquid slciit ftfjulm iste nonpotcro vohis fa- A partc criminibus moiluum, ex parte autem vivum
cere^domus Israel?dicit Dominus.Eccesicutlutvm in bonis operibusostcr.dit. Dicatur ergo : Nomcn hahes
manu figuli., sic vos in manu inea (Jerem. wuij. quod mortuus cs. Acsi diceretur Idco te
vicas, sed :

Hinc etiam alibi ipsi figulo humani generis dicitur: vivere putas, quia in quibusdam bonis operibus
Verte impios et non erunt (Prov. u), id est, post cxcrcitium Iiabcs.Scd attcndc.quia vivcrcnon vales,
eversioncm non impii, sed pii permancbunt. Quo si vitia pra^valucrint viitutil)us, quibus vivere vide-
contra alibi dicitur : Destrues Hlos^et non xdificahis bcius.Sunt eniin nonnulli,qui eleemosynis insistunt,
eos (Psal. xxvii). pauperum curam gerunt, sed ipsi a rapina manus
.- Et daho illi stellam matutinam. Qui liahet aurcm non cocrccnt. Nonnulli autcm eleernosynarum lar-
audiat quid Spiritus dicat Eccle siis .'^ieW^m matuti- gitati jnscrviunt, ct a rapina manus coercent,atquc
nam quantum ad littcram, appellat luciferum, qui ab adulterii perpetrationc se cohibent, sed ira» at-
oriens suo ortu vicinum solis demonstrat advcn- quc invidifc stimulis agitati, quoi-umdam vitam ex-
tum.Spiritualis stella matutina Cliristusintclligitur stingucrc quicrunt. Sic quoque in similibus, dum
qui surgens a mortuistenebjas hujus sicculi fugavit, se inquibusdam bonis opcribus vivere putant, uno-
etlucefidci totuni rcplevit mundum, et fulgore sui quolibet facinore multi moriuntur. De quibus per
luminis illuminavit tenebras nostrae mortalitatis.De B Jacobum dicitur Quicunque servaverit totam legem^
:

hac stella Petrus fidelibus dicit : Donec dies illuces- offendat aulem in unojactus estomnium reus (Jac.u).
cat, et lucifer orialur incordihus vestris {[I Petr.i). Ad quorum personam, videlicet benigna exhortatio
Nam inScriptura sacia cum singulari numero stella dirigitur,qua dicitur : Esto vigilans et confirma cx-
matutina ponitur,perhancliomo Christus figuratur. tera quic inoritura erant., acsi diceretur : Si vis ut
Cum vcro pluraliter astra niLitutina interseruntur, in illisqua? bene gessisti vivas, ab iis quce male ges-
angeliccC creatura} designantur. Unde est : Cum me sisti pei' pa^nitentiam evigila,quiasi in illis mortuus
laudarent simul astra matutina (Joh. xxxviii). Sed permanes, in istis nullatcnus vives.Hinc Psalmista
etcum simpliciter ac sine additamentosteliaiponun- admonet dicens: Dcclinaa malo et fac bonumiPsal.
tur, doctores Ecclesia} nonnunquam exprimuntur ; xxxYi). Nam et in hoc quod dicitur, confirma csete-
unde est : Qui docti fuerint fulgebunt sicut stclla3 ra qua} moritura erant, ostenditur quia si a peccati
ftrmamcnli {Dan. xii). Christus itaque apparens sonino per poenitenticO lamentum perfecte quis evi-
vivus post mortem matutina nobis stella factus est, gilat, nec illa qua? ctiam mortuus bene gessit, post
quiadum in scmctipsoexemplum nobis resurrectio- vivens opera amittit, atque ideo illa vivificat, quod
nis pra^buit, qua^ lux scqueretur indicavit- StcIIam ipse a peccati somno evigilat. Sic enim dicitur :

ergo matutinam vincentibus se dare i^voritotur, id Q Esto vigHans.,et confirmaca^teraquse morituraerant.

est semetipsum et gioriam futurce rcsurrectionis. tanquam diceretur : qua mortuus es,
Si ex ea parte
Quod tunc implebitur, quando qui in monumcntis reviviscis, csctcra qua^ adhuc in te vigent, ne mo-
sunt audient vocem Filii Dei,et configuralum corpori riantur confirma. Possunt et haec alitcr intelligi.
claritatis sua^, corpus humilitatis nostrx reformabit Sunt enim multi qui vitam ab omni crimine custo-
(Mal.x: /'/'/.iii).MortaIitatis etenim tenebris resurrec- diunt, virtutibus etiam serviunt, sed taraen huma-
tionefalgente depressis, quasi quidam lucifer appa- nam laudem requirunt. Idcoque quia intentio recta
rebit, qua^perfectum oetcrnitatis diem demonstrabit. non prccccdit in cogitatione, pravum cstomneopus
CAPUT III. quod sequitur in ostensione. Per hoc ergo quod ex-
Et angelo Sardis Ecctesix scrihc. Sardis, ut supra terius procedit in publicum. vivi apud homines ar-
dictum Cot, interpretatur principi pulchritudinis, bitrantur. Ideoquenomen habcnt quod vivant. Per
apta subaudisatquc ornata.Ethicquoquedicendum, hoc autem quod latet interius, apud Deum mortui
quia sicut superius ex abundanti disseruimus,quod deputantur. Unde pia admonitio subinfertur, qua
uni ecclesiae dicitur, utiquc omnibus convenit. dicitur Esto vigitans ct confrma cxtera qux mo-
:

Hsec dicit, qui liahet septem spiritus Dei et sepiem ritura erant, acsi diceretur Si vis vivere, cave ne
:

siellas. Filius Dei septem habet spiritus, videlicet

D laudera abhominibus ne intentionemope-
requii'as,
septiformem spirituma;qualem sibi in naturaunita- Hinc in Evangelio dicitur
ris elatio vitiet favoris. :

tis; unde Isaias icap. xi) : Pieciuiescit, inquit, super Attendite nejustitiamvestram faciatis coramhomini-
humilem spiritus Dom ini.spiritus sapieniix et intelle- bus (Malth.. vi-) Non enim invenio opera tua plena
ctus. Habet quoque septem stellas, id est septifor- coram Deo meo. lllius opera plena non sunt coram
mem Spirituin sanctum, tanquam ancillam in ditio- Deo,qui virtutes sibi a Domino datas vitiis comma-
nc potestatis-Et benecuinuniussit substantia) Filiiis culat, vel qui dc bonis quaioperatur exteriushuma-
Dei cum Patre et Spiritus sancto, habere dicitur nara gioi"iara per elationem qua^rit. Hinc in Evan-
septiformem Spiritum, quia omnis gratia cjusdcm gelio dicitur Si oculus tuus fuerit simptex, totum
:

Spiritus pcr Cbristum credcntibus tribuitur. corpus tuum lucidum erit (Mattli.M). Si autem ne-
Scio opcra tua, quia nomen Itahes quod vivas,sed quam fucrit, etiam corpus tuura tenebro.sum crit.

mortuus es. Esto vigilans, et confirma cxtera c^ux Cuncta autemhoec quse sub dQj^Iici intellectu discus-
m.oritura erant. Ex parte hunc jam mortuum, ex simus, possunt de his intcUigi, qui sine charitate
parte vero adhuc vivum esse demonstrat. id est, ex virtutes relicjuas habere se jactant. Notandum vero
 987 IIAYMONIS IlALBERf^TAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 98S
n.hvl uiiiiTonitus Dei Filius iinus scWicct cnm Patre A intolligere debemus. Ideo autem iiomina poait, ut
i' 'us et Spititu sancto, Deum
habere dieit |iei se ostendat se non solum nuincrum.sed etiam nomina
hunianit:Uem,(juam ex nobisatquepro nobis assum- scire electorum suorum, qui Moysen novit ex no-
psit, seamdura quam etiain clamabat in cruce : ii.ine, et suorum scribit incadonomina sanctorura,
Deu6 ifieus, Deus meus, quare me dereltquisti ut ipse eis Amt '.Gaudcte
? quod nomina veslra scripta
In menle erffo fubetjui!it:r ff^cpn^ii
et audieri>. sunl in ctrh {Luc x. Ilabes pauca nomina, id est
Ih^ sententia singulis superioris intelligentiie con- paucos homines comparatione Cieterorum, crimini-
gruit sensibus et illis enim potest nptari, qui reli-
: bus et immnnditia} carnis deservientium, qui non
qnis vn-tntiDus vigent. sed uno facinoretabescunt, et inquinavcrunt vcslimenla sua^ hoc est vestem ba-
illis qui vitam ab omni crimine custodiunt.sed glo- ptismatis, vestem scilicet immortalitatis atqneinno-
riam humanam inde requirunt. Sed et illis qui sinc centiie. Ista sunt nimirum vestimenta, quibus dia-
matre viitutum qu.e est charitas. licet operationis bolus in pai-adisopiimum hominem exspoliavit.cum
genimina pareant, non tajnen ad perfectitmem per- &il)i hunc per peccati consensum stravit. Quibus
ducant.Dicatur ergo : In mente habc qualitcr aoce- vestimentis tunc homo ornatus exstitit, cum per
peris a sanctis pnedicatoribus, et qualiter audieris, immolationem vituli saginati, junior filius patri re-
quia si quis tolam legem servaverit. offenderit autem conciliatus, prima stola i'ursus indui meruit. Ilinc
in uno^ractusesl omnium rcus [Jac. ii) ;vel in mentc Pauius dicit: Exuenles velerem liominem cum actibus
habe,utpravaintentio nonpraccedat virtutum opera, suiSjCt induite cum qui renovatur in agnitionemDei
scilicet ut gloriam requiras humanam, si vis utad (Coloss. iii) lUe autem vestimenta sua sordibus non
mercedem retributionis ipsa opera perveniant, vel intingit, qui post baptismatis sacramentum mortale
in raente habe qualiter acceperis et audieris, quia crimen non admittit.Sed quia pauci sunt qui a co -
siomnibus virtutibus abundaveris, charitatem au- gnitione ctiminis se post baptisinum inimaculatos
tem non habueris.nihil es.Unde est illud Apostoli : custodiant, idcircopr[emittilur:Iiabes paucanomina
Silinguis Iwminum loquar et angelorum, cliarita- in Sardis, qui non inquinaverunt vestimenta sua.
tfm autem non habeam, factus sum sicut xs sonans De quibus adhuc subditur Et ambulatmnt mecuni :

aul ci/mbahtm tinniens (/ Cor. xiii). Et serva.Qua- ia atbis., quia digni sunt.Et illi ambulabunt cum eo
liter accepisti, et aadisti a sanctis prccdicatoribus. in albis,quiinnocentiam et sanctitatem illius,quan-
Bt parnitentiam agc Vt et ea quae male sensisti, la- tum eis est possibile, imitantur. Pru}cedit quippe
cryraarum gemitibus diluas, et quac a priedicatori- Cliristus exempla dando, scquantur electi exempla
bus accepisti, operum exsecuiione adimpleas. Unde Petrus Chi-istus passus eslpro
ejus imitando. :

Si ergonon vigilaveris.vcniam ad ts tanquamfur,^ nobis, vobis relinqucns cxemplum ut scquaminives-

etmscies ciuandoveniam. Vigilat qui, ad aspectum tigia ejus{I Petr.u). Qiiod autem sequitur.quia digni

luminis divini, oculos mentis apertos tenet. Vigilat sunt, subauditur, quia mundi, vel quiain ca digni-
qai servat operando quod credit. Vigilat qui a se tate condigni.Sed nunquld illi desperandi sunt, qui
torporls negligentias repellit. Vigilat qui et bona post baptismum maculis criminum vitam coinqui-
desiderabiliter providet, et mala solertercavet. Vi- nant? Non utique,quia et illi si pcenitentiamegerint,
gilat qui ex iis quai gerit non humanam laudem, laciymarum maculas detergunt,
fletdjus priorisvitue
sed Dei gloriam requirit. Si ergo nonvigilaveris, ut quod estsecundum baptismi genus.Sicut enim sunt
soloconditorisasnore cunctaperagas,si negligentia- duo inartyrii genera, sic sunt duo baptismata.Haic
rum torpores a te non excusseris, atque adventum itaque vestitnenta in aliis immaculata servantur, in
superni judicis praistolari non studaeris,ve/i/<3m ad aliis post maculas candidantur.quia etalii,utdictum
te tanquam fur, id est subito et insperato- Unde est, [)Ost lavacri undam nullum crimen admittunt,
sequitur : Et nescies quando rc,'i?'a??i.Sicut enim*fui* et alii admissum pcrnitentirc fletibus abstergunt.
iraproviso adveniens, dormientes jugulat, et bona Unde admonendi sunt illi, ut ne post baptismum
illorum depra^datur : sic coelestis judex vel quotidie maculas criminis easdem semper inducant exhor ;

specialiter quibusdam reprobis insperatus occurrit,

D tandi suntisti, quibus hoc contingit, ut sine tardi-

eosqueafelicitate prsesentissceculiimpoenitentesani- tate easdem maculas lacrymarutn undis diluant.

madversionis sententia peri:iiit . vel generaliter in Unde in hac eadem Apocalypsi dicitur : Beatus
quando repente veniens
die judicii hoc facturus est, qui custodit vesiimenta sua, Jir nudus ambulct
ad judicium, omnes reprobos damnabit, eorumque {Apoc. XVI).
facta velut fortissimus prcedo disperdet, secundum Qui vicsril sic vjslictur vestibus albis. Acsi aliis

quod in Evangelio ipse loquitur, dicens : Si scirct pa- verbis diceretur : Qui pro recipiendis ve.stibus cum
tcrfamiiias qua horafurvcnturvs esset, vigilaretuti- inimico fortiter dimicaveiit. flimicans vicerit, ita
que,et non sineret perfodi domum suam{Mattli.xxi\). rur.suseisdem indutus splendebit, ut illi qui eas
Et ad.monendo subjunxit: Idsoque et vos estote parati, aut immaculatas servaverunt, aut post maculas
quia nescitisquu hora FUius hominis venturus est [Ib.) abluerunt.Potest etiam hccc exhortationis sententia
Sed habes pauca nomina in Sardis qui non inqui- et illis aptari, qui adhuc diabolicse dominationis

naverunt vestimenta sua, et ambulabunt mecum in jugo detenti,fide necduni fuerunt vestiti, hortantur
atbi^, quia digni sunl. Per nomina ipsos homines autem ut vincant, id est ut credant in Cliristum,
 :

9S9 EXPOSITIO IX APOCALYPSIN. — LIB. I. 090

qiiia Itsec esi victoria qiix vincit imindum, fides nosira A nein Christi.Do stirpc oniin David secundnm carnem
f/Joan. v),quatenus inabrcnuntiationc antiqui hojstis descendit. Ostium autcm quod oadcm clavis aperit
per lavacrum rcgencralionis ca'lestis vit.i) niundl- vel claudit,ipsum intelligimus Dei ot liominum me-
tiam ab ipho in quem crcdidcrunt percipiant. Et diatorom, per quem ad vitam tcternam,qu?e ipse est,
non dclebo nomcn rjiis cU libro r/7c77. Hocest, scribam intramus, ipso doconto, qui ait : Ego sum ostium :

nomcn ojus in libro vita?. Sicenim dicitur Non dc- : prr mc si quis introierit, salvabitur (Joan.x), ctc.
lcbo, tanquam dicerctur, scribam. Quo contra de Sic enim ipse clavis et ostium dicitur, sicut pastor
reprobis qui non Yincunt_,dicitur (Psal. Lxviir) : De- ostiarius simul etostiura vocatur. Quare cuin clavis
leanlur de libro vivoiiirirn.Quod cxponenssubjungit. David ostium aperit, seipsum aperit utique,qui est
Et cum Justis non scribanlur.Librum autem vitjc, secundum carnem natus, passus, ac tertia die sus-
quo scribuntur electi, pnedostinationem omnipo- citatus. Quod ostium prius clausum omnibus fuit,
tentis Dei debemus intelligere, quia pra^sciti otprcc- exccptisprophetiset sanctis Patribus, qui per Spiri-
destinati sunt omnos sancti anto omnia s?nrula ad tuni sanctum cognoscebant ojus adventum, modo
vitam pranordinati, sicut sc)-iptum est: Cognovit Do- autcm omnibusin Christum credentibus patefactum
minus cjui sunt cjus [11 Tim. ii), Dc hoc ergo iibro est, clausum vero intidelibus manet. Istud o.stium

i'27,z', reproborum nomina deleri dicuntur, pro eo ^j nomo potest claudere cui ipse Christus illud vult
quod est pcr meritum reprobationis nequaquam apeiire. Unde legimusin Actibus apostolorum,quia
scribi, sicut et Phai-aonis cor a Domino indurari cum caDsis discipulis donuntiarcnt .ludaei, nc loque-
dicitur, pro oo quod cst duritiam cordis ojus per rcntur in nomine Jesu, protinus illo os aperiente,
gratiam non omolliri. Dicatur crgo de victorc No7i : nemopoteratclaudere.Underesponderunt: JXonpos-
deicbonomen cjus de quod talo est, quale
libro vitse ; sumus qUcT vidimus ct audivimus non ioqui (Act.w).
si dicerotur : Quom victorom futurum scio, nomen Hoc Asianisclausum aporire tentavcrant apostoIi,scd
ejus scriptum in coelis teneo. Et confitcbor nomcn quia,eo claudente, nemo aperit, prohibuit eos spiri-
ejus coram Patrc mco et coram angeiis cjus. Illius tus Jesu, ne in Asia loquerentur verbum Dei. Sive
nomen coi-ara Patre suo Christus confitebitur in fu- istud ostium possumus intelligerc sacram Scriptu-
turo, approbatopeia in prsesenti. Qua} ccn-
cirjus ram, quam ipse Christus aperit fidelibus in se crc-
fessio tunc coram Patro et angclis ejus implebitur, dontibus.etnemo claudit. Claudit Judaeis in infidc-
cum ad dexteram positis dixorit justis Venitc, bcnc- : litate permanentibus, ct nemo aperit. Iloc ostium
dicti Pairis mci (Mailh. xxv;. Qurc tunc ab co lau- Redemptornoster tuncprimum aperuit,qUando
ipse
dabilis in publicum proferetur, cum in Evangelio post resurrertionem suam duobus in via ambulanti-
idem Dominus dicit: Qui me confessus fuerit cor«?/z C bus, ut intelligerent Scripturas, sensum aperuit, at-
hominibus.confiteborct cgoeum coram Patre mcoqui que in so adimpletaqutiescripta orant in logeMoysiet
inccelis cst (Malih- x), et coram angelis ojus. prophetis ot psalmis edocuit Quia modicam habcs :

Et angcio Phifadelphi.v EcclcsisB scribc. Philadel- viriutem, et servasii verbummcum, et nonncgastino-

phia, juxta quod Boda exponit, interpretatur/i?7cd/o men meum inter angustias et perturbationes hujus
fralcrna^ Quo nomino univorsalis Ecclosia designa- saeculi. Causam ostenditquod ideo haec donaprome-
tur, quas in diloctionc Dei et jiroximi vorsaiur,qu8e- reaturEcclesia, quia non in suis viribus, scdin regis
que a Domino diligi probatur, qucie dicit : Narrabo feterni gratia confidit. Et servasti verbum meum, id
nomcn tuum frairibus mcis (Psat. xxi), otc. Vol, .«^c- est verbura fidei, ci non ncgasti nomen mcum inter
cundurn Ansbertum Ambrosium.Philadelphia inter- angustias et perturbationes hujus sasculi. Idcirco
pretatur salvans Juvreditaiem Domini. Quo nomine autera sancti inter perturbationes hujiis sseculiinsu"
ipsa quoque Ecclesia exprimitur, qu?e seraetipsam perabiles et invicti, modicara virtutera habere dicun-
salvat cum in fide et opore bono proficit,et a volun- tur, cum multasit, quia multa per Christum, parva
tatesui Croatoris nunquam recedit. Ipsaestenim autem perse possepreesumunt, undeet dicunt {Psal.
Doraini haereditas, de qua per Psalmistara paterna li.n) In Dco facicmus virtutcm, et ipse ad nihiium
:

adFilium voce dicitur Posiuia a mc, et dabo iibi^ deducet inimicos nostros.
: Unde et apostolus Paulus
gentes hxrediiatcmiuam (Psal ii\ ILvcdicit Sanctus cum dixissot se plus omnibus laborasse apostolis,
ct vcrus,qui habet clavem David, qui o.perit et ncmo custossua^ humilitatisstatimsubnexuit, dicens: Non
claudit, claudit ct nemo apcrit.Scio opera tua, id e.st, autem ego, sed graiia Dei mecum (1 Cor.x\)- Etalibi
eligo opera tua. Ecce dedi coram tc ostium apcrlum, Omjiid^mquit, possum in co qui meconfortat [Piiilip.

cjuod ncmo potcst ciauderc. Idcirco principalitcr ac iv). Sic itaque dicitur Modicum habcs virtutem, tan-
:

singulariter sanctum ct vorum Dominum seipsura quam dicei-etur : Parvam te putas habere virtutem,
appellat, quia et si quosdam inter hominessanctos sed in lioc magnam habes, quia mc largiente tenes
dicimus et veraces, ad comparationern tamen illius verbum fidei meie, ct non negasti nomenmeum, et
nuilus ost sanctus et verus, quia ipse est sanctitas ideo per me multa ])otuisti, quia in collatis virtutibus
etveiitas. Unde scriptum est : Ec^c inter sanctos non timuisti. Yelcei-te modicam virtutem habet san-
ncmo imr,iutabilis (Job. xv). Itemque Apostolus :
cta Ecclesia in priesenti cornparatione illiusvirtutis,
Omnishomo yncndax so\\xs autembeus verax (Rom. quam habitura est in futuro quando nulla tristitia,
lii, 4). Clavem David debemus intelligere incarnatio- nullo labore afOigetui*.
 .

991 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. V)92

^ '^'Jbode S - V
' '
.-^ <yj^,- gf. (iicif)^( ^i/- AtejUntioni.-^ allini. succunibant, cito so Dominusad
•
<'^ '^(^'^ '
:ntiir. Hoc ex partc rjniuneranduni venire enim fitomne
proniittit. Cito
quidera jam completum est in i!lis, qui per Cluisti quodtransit, etideo omne pra?sens tempus inde ad
gratiamilluminati sunt ex Judceis, et dati sunt uni- finem citius tendit. unde quasi crescere videtur, in-
versali Ecclesi;r, id e>t in unitatem fuiei illius coUe- deque defectum patitur,unde augmentum percipere
cti. Generaliter autem in line sa-culi complebitur, videtur. Tcnc quv.d habcs. Id est, coelestis vita; con-
quandosicut Apostolus ait Cum plenitudogcnlium : versationem et fidem. perquam regnipercipias de-
intravent^ tunc omnis Israel salvus erit (Rom. xi). corem. 11 nemo accipiat coronam iuam.ln liac sen-
Modoautem inSynagoga Satanae, hoc est.congrega- tentia ostendilur, quantum lemuncratio qua:.super-
tione diaboli dicunt ^?e Judieos esse. hoc est confi- bientibus aliquibus justo Dci judicio aufertui', aliis
tentes, sed raentiuntur, quiaquotidie Christumbla.s- misericorditer tribuitur. Cum enira certus sit Deo
pheraant inSynagogis.JudaDusnamqueintcrpretatur numerus electorum suorum, dum alii remuneratio-
co;i/'i7t';2-%et ideo Juda?orumnominis expressio, Ciu-i- nem promissam. ob sui perdunt negligentiam,
sibi
sti est confessio. Dicunt itaque Juda^os se esse, sed neillorum locus vacuus rernaneat, alii in locum eo-
raentiuntur, quiasicutApostolusdicit(/?om. ii):.Vo« rum subrogantur, sicut, verbi gratia, gentes Ju-
qui in manifestoJudj^us, non quae in carnecircum- da}is in infidelitate permanentibusin locum illorum
sedqui in abscondito Juda.'us. et circumcisio^
cisio, substitutas sunt. Ideo videndum est unicuique qui
non carnis sed spiritus- Hujus nominis dignitatem stat, ne, vel superbiendo vel alio quoiibet modo,ca-
tunc perdiderunt, quando Christum negantes dixe- dat, ne videlicet alius coronam ejus accipiat. Qui
runt: Hunc ncscimus undesit {Joan. ix). Eccc faciam autem aliquolapsu cecidit, surgat, ut ad repromis-
illosut vcniant gressibus fidei et adorent ante pedcs sam coronam perveniat
tuos. Id est, ut venerentur opera tua, et venerantes Qui viccrit, faciam illum columnam in lcwplo iJei
iraitentur, qui raodo, quia non credunt. etEccIesiae mei,et foras non egredietur amplius. Templum Dei
cpei-a non solurn non venerantur. sed etiara despi- electorurnesse Ecclesiam nullusambigit. Juxtailiud
ciunt. Et scicnt quia ego dilcxi tc. Tunc scient quod Apostoli : Tcmplum Dci.sanclum cst.quud c.stis vos (I
Chnstus diligat Ecclesiam suam, quando ipsi cura Cor. iii). Et beatus Petrus apostolus loquitur fideli-
ea una fuerint efiecti Ecclesia. Unde perprophetara bus : El vos tanquam lapidcs vivi supcrwdificamini
adJerusaleradicitur: Venient ad te curvi filii corum domos spiritalcs [I Pcir.ii). Columna} autem hujus

qui humiliaverunt ie, ei adorahuni vestigia pedum terapli non sohim sunt quique perfectiores, juxta
tuorum omnes qui dctrahebant tibi, et vocabunt ie quod Paulusdicit: Petrusct Jacobus ct Joannes qui
in civitatem Domin^', Sion sancii Isracl {Isai. lx). vidcbaiiiur columns' esse (Galat. n),etc. verum etiam
Quoniam sen^asii verbumpaiienlisemca', et ego ser- ^
auditores illorum, de antiquo hoste triumphantes,
vabote abhora tentatio?iis, qu^vejitura estin orbcm atque operationis firrnitate pollentes. Unde et ipsa

tiniversumleniarehabitanlesinterra.^XtYVjumisTit/.er.- Ecclesia generaliter ab Apostclo coliiixma et firma-

tiae quodipse Dominus monstravitexemplo, cum
est meutum veritatisappellatur.Dicit ergo Dominus:^z/z
positus in cruce pro persecutoribus oxoravit. Quod viccrit, subaudis testamenta diabolica, et concupi-
videlicet verbum omni pressura etangu-
patientia? in scentias mundanas, et delectationes carnis, faciam
stiis sibi proponit sponsa Christi, propter quod illum columnam ifi templo Dci mci^ id est faciara
principaliter quoque hanc ab hora tentationis se eum fortem in opere bono. ut nullam timeat jaclu-
servaturum esse promittit. Hora autera tentationis ram,sedinsuperroborefortitudinissua?,id estexem-
i.itelligitur orane pra^sens tempus, in quo, etsi Ec- plo et doctrina Ecclesiara sustineat Quod autem
clesia variis tentationibus exercetur, tamen non su- dicitur : Et foras non cgrcdiciur ampliu.'^. aperte co-
peratur. De qua tentatione precamur quotidie libe- gnoscitur, quia jamdudumin pra?cedentibus huraani
raii. dicentes: yenosinducas intcn'ationen.(Mat'}t generis raerabrisexierat, inillo scilicetjuniori fratre
VI: Luc. XI), id est in lapsura deceptionis, quo ten- qui, relicta dorno paterna, abiit inregionem longin-
tanturinhabitantes terram,id est.terrena diligentes. i^quam, ibique substantiam suam vivcndo luxuriose
raundi desideriisa?stuantes, et vincuntur. Electi au- cum meretricibusdissipavit. Ab unltate siquidem fi-
tera quorura conversatio in coelis est, ad hoc tentan- dei atque operationis Ecclesia recesserat inaedifica-
tur, ut probati coronentur, non ut seducti daranen- tionem turris sed occisione
; illius vituli saginati re-
tur. Possuraus et hanc horam qurc non jam venisse vocata,foras ultra non exiet, id est a gratia Christi
-aut in praesenti esse, sed futura csse pra:dicitur. re- non separabitur. Possumus et hoc de utroque raodo
ferreraeliusadtemporaAntichristi.Tuncenim veniet intelligere populo. Primus onim homoad iraaginem
illatentatio, quanonpartes, sed totum simul n]un- Dei conditus, in paradisi dehciis est positus, quasi
dura exarainabit. ethinc tormentasaivient,ilIinc n;i- qusedara columnafelicitatis, sed audiens diaboli vo-
racula suadebunt. Unde raerito de illo terapore a cera a paradisi telicitate ad a^rumnam sasculi, et a

Domino dicitur: Erit iunc tribulatio qualis non fuii^ quiete ad laborem exiit. Quo scilicet ruente, nos quo-
sednec fet (Matih. xxiL.Vqua tentationeliberabuntur que pariter ruimus,quo exeunte, nos quoque simul
eIecti,idestnon decipientur, proptereautique quia exiviraus. Unde est : //o»20 quidam dcsGcndcbat ab
electi sunt. Ilicrusaiem in Jericho (Luc. x). Cujus miseriam in-
Venio cito, ne electi, cum viderint se tribulatione tuens auctor humani generis, ad hoc unde exierat
 :

993 EXPOSITIO IX APOCALYPSIX. — LIB. I. 994

effusione sui sanguinis, liominem cum suaprogenieA tcr. (Galat. iv). Et ipse spiritus testimonium reddit
reduxit. Quva videlicet introductio non solum in his spirituinostro quodsumusfililDei.Quodautemdicit;
intelligenda est, qui jam exuti corporibus in specie Et nomen civitatisnoi\TJerusaleni,iiuh-dudishcr[hi\m
lcctantur in cadis, verurn etiam de liis qui adliuc super eum qui vicerit, ita est intoliinendum,cjuia in
comraoi-antes in carneper fidotn ambulant,spe gau- nuincro sanctorum donum
Spiritus sancti con-
lier

dentes in terris. Ab hocgaudiospei non egredientur sortium Dei mercbitur. .Icrusalem autem,qu£C visio
amplius, quia in superna sanctorum gloria solidan- pacis interpretatur, de coelo a Deo descendere per-
tur,qui in primo Adam amisisse ac foras exisse pro- hibetur, in capite scilicet suo, cui unita est per fi-

bantur. Unde Dominus in Evaugelio dicit Et eiim : dem, secundum quod nVihl dicitur: A^emo ascend/t in
qui venil (id me non ejieiam foras (Joa/i vi).Et Psal- • caium, nisi qui dc calo descendit {Joan. ni),etc.Vel
mista Ipse Deus meus
: et salularis 7neus,no)i movebor certe in eo de coelo descendit, quia quidquid habet
amjJlius {Psal.Lxi^.bicatur ergo : Quivicerit, faciani in flde, in operibu.s bonis, ca^litus a Deo percepit;
itliim columnam in templo Dei mei ; acsi diceretur: juxta ilhid apostoli Jacobi: Omne datum oplimum
Electoruni numerum quem victorem esse praincsco, {Jac. i), etc. Bene autem nova vocatur, quia videli-

mandatorum nieorum prcecoptis astringens in ca4e- cet per lavacrum regenerationis simul et spiritum
stispatria?a}dificio, quodutique ex ipsis constat ele-B dilectionis vetustate terreni hominis exspoliatur, et
ctis inflexib.ili amore solidabo.ZiJi foras non egredie- coelesti novitate vestitur. HincPauIus dicit: Exuentes
tur, subaudis, nuUis inimici suasionibus vel terrori- veferem.hominem cum actibus suis, induite novum
bus ab ilia coelestispatrioccommuni felicitate avelle- qui renovaturin agnitionemDei {Colos. iii).Et alibi :

tui'-Quod autem P^ilius Dei Deum se habere d icit, sicut Vetei^a transierunt.ecce facta sunt nova omnia {II Cor.
inpi-cecedentibusjamdiximus,secundumhumanitatis y) Et nomen meum 7ior«??i,subaudis,supcr eum qui
forinam accipiendum est, in qua etiam non solum vicerit scribam^ ut scilicet a me qui Christus vocor
Patre, sedetiamseipso ininoresse probatur.