Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/doctorisangelici03thom
 DOGTORIS ANGELICI

DIVI mOMJE AQUINATIS

OPERA OMNIA

SUMMA THEOLOGICA
 DOCTOUIS ANGELICI
DIVI

TIIOMiE AQIINATIS
SACRI OIIDIMS F. F. l»R£DlC.\TOitlM

OPERA 03INIA
SIVE ANTEHAC EXCUSA , SIVE ETIAMANECDOTA EX EDITIONIBLS VETUSTIS ET DECIMI TEKIII
;

SiECyU CODICIBUS RELIGIOSE CASTIGATA PRO AUTUORITATIBUS AD ITDEM VULGAT^ VERSIONIS

;

ACCl RAT10RUM(,»UE I'.\TROLOGI.r. TEXTUUM NUNC PRIMUM REVOC.\TA NOTIS IIISTORICIS,

, ;

CRITK.IS, PHILOSOPHICIS, TIIEOLOGICIS, CU.NGTAS ILLUSTRANTIBUS CONTROVERSIAS

OCCASIONE DOGMATUM SANCTI AUTHORIS EXORTAS, SOLLICITE ORNATA,

STUDIO .\G L.\BORE

STANISLAl EDUARDI FRETTt ET PAULI MARE

Sacerdotuiu, Scholaeque thoniistica; Alumnoruni.

VOLUMEN TERTIUM

SUMMA THEOLOGICA
CONTINUATIO PRIM^ PARTIS SECUXDiE
ET

PARISIIS
APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM
13, VIA VULOO niGTA DELAMBKE, 13

MDCCCf.XXK
 I

IHE WSTITUTE OF WEDIAEVAL STU01E3

\0 ELV.SLEY PLACE

"lOF.C-N rO 5, CANADA,

27 1931
 SANCTI

THOMyE aquinatis
SUMMA THEOLOGICA.

PARS SECUNDA.
l'RDLE SECUNDJ; CONmUATlU.

QU^STIO GYI. secundum illud Rom.,

Naturaliter u, 14 :

ea qux qui ostendunt

lcgis sunt, faciunt,
DE LEGE EVANGELICA. opus lcfjis scriptum in cordibus suis. Si
yU.B DICITUR LE.X NOVA , SECLNDUM SE. igitur lex Evangelii esset lex indita, nou
(Bt quatuor quseruntur.) ditrcrret a lege natiu'a).
3. Praiterea, lex Evangclii propria est
Consequciitcr coiisideraiulum est dc lege eorum qui sunt in statu Novi Testamcnti.
Evangelii, quai dicitur lex nova : et priino Sed lex indita communis est ct cis qui sunt
de ipsu secundum se secundo de ipsa pcr
;
in jNovo Tcstaincnto, ct cis qui sunt in Ve-
coiuparationem ad legem veterem tcrtio ;
teri Tcstamcuto dicitur cnim Sap., vii, 27,
;

de his quai in lege nova continentur. quod divina sapientia per nationes in ani-
('ircii priinum quaTuntur quatuor : mas sanctas se transfert; amicos Dci, et
\° qualis sit, utruin .scilicet sit .scripta, vel piophctas constituit. Ergo lex nova nou est
indita ;
2° de virtute ejus, utrum justificet; lex indita.
3° dc principiu ejus, utrum dcbucrit dari a Scd contra cst, quod lex nova est lex Novi
principiu muiidi i" dc tcrmino ejus, utrum
; Tcstamcnti. Sed Jcx Novi Testamenti est
scilicet sit duratura usque ad fiucm, an indita in corde Apostolus enim, ad llebr.,
;

debeat ei alia lex succedcre. viii, 8, induccns auctoritatem quai habctur

Jcrcm., XXXI Ecce dies venicnt, dicit Domi-

:

nus, et consummabo super domum Israel,

ARTICULUS PRI.MUS.
etsuper domum Juda Testamentum Novum,
Utrum lcx 7iova sit lex scripta. et cxpoueus quod sit lioc Tcstamcntum,
dicit Quia lioc est Testamcntum quud dis-
:

\d primum sic proccditur. 1. Vidclur ponam domui Israel, dando lcfjcs meas in
quod lex nova sit lex scripta. Lex cniin mentes eorum, et in corda' eorum super- *Corde.
nova cst ipsum Kvangclium. Sed Evangc- scriham cfis. Ergo lcx nova cst lcx iiidita.
liuni est dcscriptum, .Joan., xx, M : //ct'c Rcspondco diccndum, (luod « uua(]ua;quo
autem scripta sunt, ut credatis. Ergo lex res iilud videtui* esso quod iu ea cst potissi-
nova est lcx scripta. mum, » ut Philosophus dicit in IX Ethic,
•2. l'raitcr«iu, lcx indita est lcx uatura;, cap. IV, ante incd. Jd autem quod csl putissi-
111. 1
 , ;

sr.MMA TIIROLOGICA.
iniim in lcgo Novi Tostamonti, ot iu quo cstaliquid inditum iiomini unomodoquasi
:

tota virtns ejus consistit, cst gratia Spiritus pcrtinons ad natnram humanam, et sic lex
sancti, (jno^ datnr pcr fidom Christi. Et idoo naturalis ost lox indita iioniini alio modo ;

principaljtor lcx nova cst ipsa {^^ratia Spiritus est aliquid inditum homini, quasi naturae
sancti, qua3 datur Christi fidehhus. Kt hoc superadditum per gratiae donum ct hoc ;

nianifostc apparct pcr Apostolum, (jui ad m(jdo Icx nova est indita homini, non sfjliim
Rom., ui, 27, dicit : Uhl esi err/o fjhn^ialio indicans quid sit faciondum, sod oliam ad-
tua ? exclusa Per quam lef/em ? facto-
est. juvans ad implondum.
riim? Non, sedper ler/em fidci; ipsam enim Ad tortium dicendum, quod nulJus un-
lidci gratiam lcf/em appcllat. Et exprcssius quam haiiuit gratiam Spiritus sancti nisi
ad R(jm,, vni, 3, dicilur Lex spiritus vitx : por fidein Christi oxplicitam vol implicitam.
in Christo Jcsu liberavit me a lecje peccati Per fidcm autcm Christi pertinot lioino ad
et mortis. Unde ct Augustinus dicit in lib. Novum Testamentum. Unde quibuscumque
Dc spiritu ct littcra, c. xvii, col. 218, t. 10, fuit lex gratiaj indita, secundum lioc ad
quod, sicut lex factorum scripta fuit in tahu- Novum Tcstamcntum pertinebaut.
lis htpidcis, ita lex fidei scripta est in cor-
CoNCLUsio. — Lex nova principaliter ipsa gratia
dibiis fidclinm; et alihi dicit, cap. xxi ejus- corde lideiium scripta; se-
esl Spiritus sancli in
dcm libri, col. 222 : QuaR sunt lcfjes Dei ab cundario auleui est lex scripta prout iu ea tra- ,

ipso Deo scriptss in cordibus, nisi ipsa /jrx- duuiur illa, (jua; vel ad gratiam disponunt, vel ad
sentia Spiritus sancti? Habct tamen lex usmn ipsius gratise spectant (fc).

nova quoedain sicut dispositiva ad gratiam

Spiritus sancti, ot ad usuin hujus gratiai ARTICULUS II.

portincntia, quae sunt quasi socundaria iii

Utrum lex nova justificet.
Icgo nova ; de quibus oportuit instrui fideles
Christi et verbis ct scriptis, tam circa cre- Ad secundum .sic proceditur. 1 Yidetur
denda quam circa agonda («). quod Icx nova non justilicct. Nullus cnim
Et ideo diccndum est, quod principalitor justificatur, nisi legi Dci obcdiat, secundum
lex nova cst lox iudita, sccundario autoiu cst illud ad Factus est, scilicet
llebr., v, 9 :

lex scripta. Christus omnibus obtempcrantibus sibi

,

Ad primum ergo dicondum, quod in causa salutis xtcrnx. Sed EvaugcHum non
Scriptura Evangolii non continontur nisi oa somper hoc opcratur quod homines ci obc-
qua3 pertinent ad gratiam Spiritus sancti, diaut; dicitur enim Roman., x, IG Non :

vcl sicut dispositiva, vel sicut ordinativa ad omnes obcdiunt Evanf/clio. Ergo lex nova
usum hnjus gralia^ Sicnt dispositiva (jui- uon justilicat.
dcin, quantum ad intollectum, per fidom, 2. Praeterea, Apostolus probat ad Rom.
pcr quani datur Spiritussancti gratia, conli- (juod lex vctus nou justificabat, quia ea
ncntur in Evangolio ca quai portinont ad advouionte pra'varicatio crevit ; dicitur
manifoslandani divinilatom vci humanita- eniin Rom., iv, 15 Lex iram operatur
:

tom Christi ; socundum ailoctum vero coii- ubi enim non est lex, nec prxvaricatio. Sed
tineutur in Evaugelio ea qutc pertincnt ad midto magis lex nova praivaricatioucm
conlcmptnm nnindi por quem Iiomo lit , addidit ; inajori oniin juoiia ost digiius qui
caj)ax Spiritus sancli gratia». Alundus onim, post logoin novam datam adhuc poccat,
id ost amatorcs nuiudi, lion potcst caporo secundum illnd Ilobr., x, 28 : Irritani quis
Spiritum sanctum, ut habctur Joan., xiv. ftniens Ivfjcm Moi/si, sinc ulla miseratione
Lsus voro spirituahs gratia^ ost iii ojjoribus duobus, vel tribus tcslibus moritur ; quanto
virlulnm, ad qua; mnitijiiicilor Scriptura mafjis putatis deteriora mereri supphcia
JNovi Tostamonli hominoscxliorlatur. qui rHium Dci concukavcrit? ctc. Ergo
Ad secunduiu dicendum, quod duplicitcr lex uova non justiiicat, sicut ncc vctus.

(«) Lutliorus, Calvinus, llorbiandus ol alii vo- fnisso ut redemploi-om cui crodant, ot non otiam
luorunl Evangolium ud nullaiu logem obliguro ut logislatorcm cui obedinnt, anathoma sit; » Calvi-
nisi ail lidoin;
sod prtelor lidoni, in logo uova alia nus lainon, Lulhorus, llorbraudus, ol alii soctarii
priucopta tlantur ost dolinituni in couc. Trid.,
:
volunt Evangolium cousolntionom quidom anuuu-
8033. VI, can. 15).
tiaro, gratiam ot gloriam promittoro, sod ad uullam
(b) Do faclo datnr lox uovn, ot hoc est delinitum
logoiu obliguro, quia Christus logem novam non
in couciiio Iridonliuo, soas. vi, can. 91 « Si quis : iustituit.
dixorit Ciirisluui Josum a Doo Lomiuiljus datum
 ; ;

UlIifiST. CVl, AUT. II KT III. 3

;j. PrtTterea, justilir.iro csl propriiis crfco- ct vctercin unus Dcus dcdit, scd alitcr et
tus Dfi, secundum ilhnl ad Houi., vni, '.VA : alifcr : nain lcgcm vctcrem dedit scriptani
Detis esl qui jitstificat. Scd lex vclus fuit a in fabulis lapideis ; lcgem autcm novam
Dco, sicut ct Icx nova. Ergo lex nova noii dcdit scripfam in tabulis cordis carnalibus,
ma^is justiticat (piaiu lcx vctus. ut Apostolus dicit, 11 ad Cor., iii. 1'roindc,
Scd cimtra est (juod Aposlolus dicil ad sicut Aiigusfimis dicif in lib. Dc spiritu cl
lloui., I, ir> : \o7i enihesco Evanfjcliutu littcra, cap. xviii, col. 210, t. 10, « liffcram
virtus enim Dei est in salutem omni credcnti. istam extra hominem scriptam, et ministra-
Non autcm csl salus nisi justificatis. Ergo tioncm morfis, ct minisfrafioncm damna-
lex Kvauy:clii jusliticat. tionis Apostolus hanc autcm, »
appcllat;
Hespondco dicenduin, quod, sicut dictum scilicetNovi Testamenti lcgem, « ministra-
cst, ad lctrcm Evanirclii duo pcrtiiient : tionem spiritus, ct ministrationem justitia?
unum quidcm piiinii>alifcr, scilicct ipsa dicit; quia per domim Spiritus opcramur
g^ratia S(»iritus sjuicti intcrius data; ct quan- jusfifiam, ct a praivaricationis damnatione
tuni atl lioc nova lex justiticat. Unde Aujfus- libcramur. »

tinus dicit, in lib. l)e spiritu et littera,

CoNCLLsio, — Lex evangclica, cum sit ipsa Spi-
cap. xvii, C(»l, -21S, t. 10 : « Ibi, » scilicct in
ritus sancti gratia, uecessario honiinem justificat
Veteri Tcstamcnto, « lex extrinsecus posita non autem ea fpuT' scriplis traduntur, ipsum
est, qua iujusti terrereutur; Iiic, » scilicet hominem juslilicare possunt.
iu iNovo Tcslamcnto, « intrinsecus data est
qua justilicarcntur. »
ARTiCULUS III.
Aliud pcrtinet ad legem Evangelii secun-
dario, scilicct documenta fidci ct pneccpta Utrum lex nova debuerit dari a principio
ordinautia allcclum iiumaiium et humaiios mundi.
actus ; et quantum ad hoc nova lex non
justiticat. Unde Apostolus dicit, II ad Cor., Ad tcrfium sic proceditur. i. Vidctur
in, G : Littera occidit, spiritus autern vivi- quod lex nova dcbuerit dari a principio
ficat;cl Augustinus cxponit in lib. Despiritu mundi. Non cnim est personarum acceptio* *Acccplio
ellittcra, cap. apud Dcum, ut dicitur ad Hom., n, 11. Sed perso-
xiv ct xvii, col. !2I.%, t. 10,
naritm.
quod per litteram inteHigitur quadibet scrip- omnes homines peccaverwit, et egent fjratia
tura cxtra homincs existcns, eliam mora- Dei' , ut dicitur ad Hom., iii, 23. Ergo a * Gloria
lium pra?ceptorum, qualia conlinentur in principiomundi lcx Evangclii dari debuit, Dei.

Evangelio; unde etiam littera Evangelii ut omnibus per eam subveniretur.

occidcret, nisi adesset interius gratia fldei 2. Pricterea, sicut in divcrsls locis sunt
sauans. divcrsi homines, ita efiam in divcrsis tem-
Ad primum ergo dicendum quod illa ,
poribus. Sed Deus, qui vult omnes liomines* '
Omnes
salvos fieri, ut dicitur I ad Tim,, ii, -i, man- homines
objectio proccflit dc lcgc nova, non quaii- lUlt.
tum ad id (juud cst princijiale in ipsa, sed davit 1'^angclium pra^dicari in omnibus
(piantum ad id quod est secundarium in locis, ut patct Matth., ult., et Marc, ult.
ipsa ; scilicct quantum ad documenta ct prae- Ergo omnibus temporibus dcbuit adcsse lex
cepta exterius homini posita vel scripto vcl Evangelii, ita quod a principio mundi dare-
verbo. tur.
Ad secundum dicendum ,
quod gi'atia ;{. Pra;terea, magis est necossaria homini
Novi Testamenti, elsi adjuvct homincm ad salus spiritualis, (jua3 est ffiterna, quam
non peccandiim, non tameii ita conflrmat salus corporalis, qua; cst tcmporalis. Scd
in iKmo, ut homo i>cccare non possit; hoc Deus ab inifio miindi providit liomini ea
enim pertinet ad statum gloriae. Et idco si quse .sunt necessaria ad salutcm corporalcm,
quis post acccplam graliam Novi Tcstamenti tradcns (\jus pofcsfafi oninia (jikc crant
peccavcrit, majori po;na cst digniis, tan- piopfcr homiiiem crcata, ut patct (icii,, i.

quam majoribus beneficiis ingratus , et Ergo eliam lex nova, qua? maxime est no-
aiixilio sibi dato non utcns; ncf famcii proj)- ccssaria ad salutcm spiritualcm, debuit ho-
tcr hoc dicilur qiiod lct novaiiam(»pcialur; minibus a priiicipio iiiuiidi dari.
quia quantum est de se, suflicieus auxiJium Sed contra est quod Apostolus dicil, I ad
dat ad non peccaudum. Corinth., XV, 40 Noh prius quod spiri^
:

Ad lurlium diceiidum, quodlegem novam lucUe' est, sed fjuod animale. Scd lcx uova " Spiri-
lali:
6Q
^?^'
 :
;

SUMMA TllEULO(;iCA.

cst maximc spiritualis. Ergo lcx riova iioii inuiHh lcgcm gralia; proposuit, qua» erat
dcbuit a principio muiidi dari. dcbito ordinc proponcnda, ut dictum est.
Ilcspondco diccudum, quod triplcx ratio Ad sccundum diccndum, (piod divcrsitas
potest assi^^-nari quare lcx iiova iion dcbuit locorum non variat diversuin statum hu-
dari a principio mundi. Quarum prima est, mani gencris qui variatur per temporis
quia lcx nova, sicut dictum cst, principalitcr succcssioncin et ideo omnibus locis propo-
;

est gratia Spiritus saiicti, quai abundanter nitur lex nova, non autcm omnibus tempo-
dari non dcbuit, antc^juam impedimentum ribus, hcet omni tcmpore fuerint ahqui ad
huinano gcucrc tollcrctur, con-
peccati ab Novum Tcstameiitum pertineiites, ut supra
summata rcdcmptionc pcr Cliristum. Unde dictum est.

dicitur Joan., vii, 39 : Nondurn erat Spiri- Adtcrlium diccndum, quod ea quai pcrti-
tus datus, quia Jesus nondum erat fjloriflca- nent ad salutem corporalcm, descrviunt
tus. Et hanc rationcm maiiifcstc assignat homini quantum ad naturam, quae non tol-
Apostolus ad Rom., viii, 3, ubi postquam litur per [icccatum .scd ca (piai pertinent ad
;

praemiserat dc lcgc spiritus vita3, subjungit spiritualem salutem, (jrdinautui- ad gratiam,

Deus Filium suum /nittens in similitudinem quse amittitur pcF peccatum ; et ideo non est

Carnis peccati, de peccato damnavit pecca- similis ratio de utrisque.

tum in carne, ut juslificatio le(jis impleretur CoNCLUsio. — Lt;x nova cum sit lex gratiae, inio
in nobis. principaliter ipsa Spiritus sancti gratia, dari abun-
Secunda ratio potest assiguari ex perfec- dantor noii debuit, auteciuani peccati inipedimeii-
tione lcgis iiovae : iion enim ahquid ad tum, consummata per Chiistum redeniptioiie,
perfcctum adducitur statim a principio, scd tolieretur (a).
quodam temporah sueccssionis ordine; sicut
ahquis prius fit puer, et postmodum vir. Et ARTICULUS IV.
hanc rationem assignat Apostolus ad Galat., Utrum lex nova sit duratura usque ad
111, 24 Lex pxdagogus noster fuit in
:
finem mundi.
Christo, ut ex fide justificejnur : at ubi venit
fides, jam non sumus sub pxdagogo. Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur
Tertia sumitur ex lioc quod lex nova cst quod nova iion sit duratura usque ad
lex
lex gratiai. Et idco primo oportuit quod liucm mundi. (juia, ut Apostolus dicit, 1 ad
homo rcliiiqucrctur sibi in statu veteris Coriuth., xiii, 10, cum venerit quod per-
legis,ut in peccatum cadendo, suam infir- fectum est, evacuabitur quod ex parte est.
mitatcm cognosccns, recognosceret sc gratia Scd lex nova cx parlc cst dicit enim Apos- ;

indigcre. Et hanc rationcm assignat Aposto- tolus, ibid. Ex parte cognoscimus, et ex

:

lus,ad Rom., v, 20, dicens Lcx subintra- : parte prophetamus. Ergo lex nova eva-
vit, ut abundaret delictum. Ubi autem cuaiida est, aho pcrfcctiori statu suceedeute.
abundavit delictum, superabundavit ct gra- 2. Prajtcrca, Dominus, Joan., xvi, pru-
tia. misit discipidis suis iu advcntu Spiritus
Ad primum ergo dicciidum, quod huma- saiicti Paraclcti coguitioncm oninis veritatis.
num genus proptcr pcccatum primi parcntis Sed iiondum Ecdcsia omiicm veritatem
nieruit privari auxilio gratiaj; ct idco u qui- cognoscit in statu Novi Tcstamcnti. Ergo
buscumque iion datur, cx justitia
lioc cst expectandus cst ahus slalus, iu quo pcr Spi-
quibuscumque autcm datur, hoc est ex ritum sanctum oiniiis veritas mauifcstetur.
gralia, » ut Augustinus dicit' in hb. l)c 3. Praitcrca, siciit Patcr esl ahus a Eilio,
perfectione justitix, cap. iv, col. 20(), t. 10. et a Patrc, ila Spiritus sauctus a 1'atre ct
Uiido iioii ost acceptio personarum apud Filio. Sed fuit quidam status coiiveniens
Deum ox hoc quod iion omnibus a principio porsouai Pati-is, scihcet status veteris legis,

•
Implicito, in raliocinationo x ; oxpressius au- Qua dala iuvaluit morbus, uon \e^'\s, sed natune
tem ep. ccxvii, c. v, sentent. 5 el 6, col. J)8i, t. ± vitio, ut ita cognita intirmitate sua clamaret ad
(a) Tertia ralio liic a sancto doctore assijniala modicum, et gratise quivreret auxilium. Sed et >•

optiino langitur in Glossa super Epistol. ad Gala- alia ratio dari potest, punilio scilicel peccuti. Nam
las, c. III « Magno consilio factum est, inquil Glos-
: in hoc manilestatur diviiue ultionis sevorilas coutra
sa illa, ut posl lioininis casuin non illico Dei Kilius peccatum, quod chimores ot luctus hominum tanto
inillerotur. Uoliquit Deus hominem prius in liber- lemporo sustinuit antequam vellet desceudere.
,

luto arbitrii in logo naturuli, ut sic vires suus Fecil aulem hoc quia diviua Jiu>tilia uihil iuullum
cOb'aosceret : ubi cum aoUcorel , logem uccepil. reliuquil.
 ;

QIT.EST. CVI, AUT IV. .s

in quo homines gcnor.itioni intondol^ant omnino pr.Ttormittorentiir. Siciit otiam ot

similitor etiam cst alins status convonions statiis nova» logis divcrsiflcatur socundum
porsoiKT Filii, s«ilioot status nova» logis, in divors;» loca ct tonqxtra ot porsonas, iiKpian-
qno clorici intondontos sapiontiiT, ipi.T ap- tiim giatia Spiriliis sancti porfoctius vel mi-
propriatur Filio ,
prinoipantur. Kr/j^o crit niis porfocto ab aliqiiibus habofur.
status tertius Spiritus sancti, in quo spiri- .\on est tamon oxpccfandiim (juod sit ali-
tuales viri principahuntur. quis statiis futuriis in (|iio porfoctius gratia
i. PrTtcrea, Dominus dicit, .Matth., x.xiv, Spiritus s.ancti quam hactonus
habcatiir,
1 1 Pra^dicahitur hoc Evangelinm regni /n
: habita fiicrit, ct maximc ab apostolis, qui
nnircrsn orhe, ct tunc vcniet consumniatio. primitias Spiritus accepcrunt, id cst, « ct
evangrolium Christi jamdiu ost pranlica-
Sotl tomporo prius, ct c.Ttcris abundantius, » ut
tum in universo orbe, nec tamen adhuc (llossa interl. dicit, Rom., vni (a).
venit consummatio. Erg-o Evanproliuni Ad primiim crno dicendum, quod, sicut
Christi non ost Kvangoliuni reprni, sod futu- Dionysiiis dicif in lib.Eccles. hier., cap. v,
rum est aliud FvangeUum Spiritus sancti, § -2, col. 502, t. i, friplex est hominum sta-
quasi alia lex. tus. Primus quidcm vetoris lcgis; secundus
Sed rontra est qiiod Dominusdicit Matth., novae lcgis; terfius sfatus succedit non iii
XXIV, :M Dico vohis cjnia non jirxterihit
: hac vifa, scd in fufura, scilicot in pafria.
generatio h,rc, clonec omnia fiant : quod Sod sicut primus status est figuralis et im-
Chr}'sostomus, Homil. lxxviii in Matth., perfectus respectu status Evangelii, ifa hic
col. >^K,13, oxponit do gonoratlonc fidolium
t. sfafus est figuralis ef imperfectus respectu
Ergostatus fidolium Christi manebit
Christi. quo venientc, iste status eva-
sfatus patrice,
usque ad consummationem saeculi. I ad Corinth., xni, 12
cuafur, sicut dicitur :

Respondoo direndum, qiiod status mundi Videmus minc per speculum in senigmate,
variari potost duplicitcr uno modo secun- : tunc autem facic ad faciem.
dum diversitatem legis; et sic huic statui Ad secundum dicendum, quod, sicut Au-
novae legis nulhis alius status succedet. Suc- gustinus dicit in Epist. ccxxxvii, § 2, col.
cessit enim status nov.T lcgis statui vetoris 103ri, t. .Monfanus et Priscilla posucrunt
2,
legis, taufpiam perfortior imperfectiori. .\ul- quod proniissio Domini do Spiritu sancto
lus autom status prajsentis vita» potest esso dando iion fiiit complcta in apostolis, sed in
perfectior quam status novae legis; nihil eis. Et similifer Manichaei posuerunt quod

cnim p<jtcst ossc propinquius fini ultimo fuit complcta in Manich.TO, quem diceljant
quam «juod immediate in finemultiraum in- esse Spiritum Paracletum. Et ideo utrique
troducit; hoc autem facit nova lex : undo non recipiebant Actus apostolorum, in qui-
.\postolus dirit, ad Hebr., x, 10 : JJnhcntes bus manifestc ostenditur quod illa promissio
itafjiie fratres, fiduciam in introitu sancto- fuit in apostolis completa, sicut Dorainus
rum in sanguine Christi, quam initiavit iterato eis promisit, Act., i, V> Baptizabi- :

nohis viam novam, accedamus. Ilndc non mini Spiritu sancto non post midtos hos
prTsen-
potest esse aliquis perfectior status dies; quod iraplotum logitur Act., ii. Sed
fjuam status novae legis quia tanto
tis vita* : ist.T vanif.itcs' o.xcluduntur per hoc quod
cst unumfpiodque perfectius, quanto est ul- diciturJoan., vii, ,30 Nondum erat Spiri-
:

timo fini propinquius. tus dalus, c/uia nondum Jesus erat glorifica-
Alio modo status hominuni variari potest tus. Ex (pio datiir infolligi quod statim glo-
secundum quod homincs diversimodc se rificato Cbrisfo iii rcsurrcctiono ct asccnsione
habent ad eamdem legem, vel perfectius, fuit Spiritus sanctus datus. Et per hoc etiam
vcl niinus perfectc ; et sic status voteris legis oxcluditur quoruracumquc vaiiitas qui dicc-
fro(]uentor fuit mutatus; cum quandoquc lc- reiit esse expcctandum aliud fempus Spiritus
ges optime custodirentur, quandoquo autem sancti. Docuit autem Spiritus sanctus apos-

'
Al. : '< varielales. » prredicabat Evangelium Christi non essc Evange-
(o) Montanum, Priscillam
Montanislfe dicebanl lium regni, ot huic aliud evangclium es.so succes-
et Maximillam esse mundi salvalores defectu , surum, scilicct cvangolium seternum abbatis Joa-
Chrisli, quia Deus in eis per Sijiritum sanctum chim. Almaricus finem legi novae imponobat, et
ad boc opus venerat. vigori novaj logis sacramenlorum; hfec lox, illa
Flagellantes dicebant Evangelium Christi post sacramonla juxta ipsum uscfue ad suum tempu.s
advenlum sufe seclse desiisse. Joannes de Parma solummodo vim habcbant.
 SUMMA TIIEOLOGICA.
tolos oiniicin vcritatcm dc liis qupe perti-
nciitad neccssitatcni salutis, scilicct dc cre- ARTICILrS PRIMUS.
dondis ctdc agcndis non tamen docuit eos ;
IJtrum lex ncjva sit alia a lcfjc veteri.
dc omiiibus fiituris cvcntibus; lioc cnim ad
eos non pcrtinebat, secundum illud Act., i, Ad primum sic proccditur. 1. Videtur
7 : Non vestrum nosse tempora vel mo-
est quod nova non .sit alia a lege veteri.
lex
menta, qine Patcr posuit in sua potestate. Utraquc enim lcx datur fidcm i)ci habenti-
Ad tertiumdiccndum, quod lcx vctusnon bus (]iiia sine flde est impossibile placere
:

solum fuit Patris, scd etiam Filii, quia Chris- Deo, ut dicitur Hebr., xi, 0. Sed eadeni
tus in vcteri lege figuraijatur undo Dominus ; fides cst antiquorum ct modcrnorum, ut di-
dicit .loan., v, 10 Si crederetis Moysi, cre-
:
citur in Olossa Matth., xxi. Ergo ctiam est
deretis forsitan et milu ; cle 7ne enim ille eadem lex.
scripsit. Similiter etiani lcx nova non solum 2. Augustinus dicit in Ubro
Praiterca,
est Christi, scd ctiam Spiritus sancti secun- Contra A dimcmtum \Mnnichxi discipuhim,
dum illud Rom., viii, 2 : Lex Spiritus vitie cap. XVII, col. U^O, t. S, quod « brevis ditfe-
in Christo Jesu, ctc, unde non est expec- rcntia legis et Evangclii est timor et amor. »
tanda alia lex qua^ sit Spiritus sancti. Sed secundura haec duo, nova lex et vetus
Ad f[uartuin diccndum, quod cum Chris- diversificari non possunt quia etiam in ve- ;

tus stalim in priucipio cvangclicjB pra^dica- teri lcge proponuntur priecepta charitatis;
tionis dixcrit, Matth., iii, 2 Appropinc/uavil :
Lovit., xix, 18 : Diliges proximum' tuum; i""

regnum cxlorum, stultissimum cst dicere et Deutcr., vi, .">

: Dilifjes Dominum Deum
quod Evangelium Christi non sit Evange- tuum. Similiter etiam divcrsificari non pos-
liuin regni. Scd pra?dicatio EvangcHi Christi sunt pcr aUam differentiam quam Augusti-
potest intclUgi dupliciter uno modo quan- :
nusassigiiat Contra Faustum, Ub. IV, c. ii,
tum ad divulgationem notitiae Christi et sic ; col.217, t. 8, quml Vetus Testamentum ((

prajtUcatum fuit Evaiigehum in universo habuit promissa tcmporaha, .\ovum Tosta-

orbe, ctiam tcmpore apostolorum, ut Chry- mentum iiabot promissa spirituaUa et a^ter-
sostomus dicit llom. lxxvi in Matlli., ali- iia quia etiam in Novo Testameuto pro-
; ))

quant. a princ. Et secundum hoc quod mittuntur aliqua promissa teinporaUa, so-
additur Et tunc erit consummatio, intclU-
:
cundum illud Marc, 30 AccipicUs centies x, :

gitur lioc de dcstructionc Jcrusalcm, de qua tantufn tempore

hoc domos, et fra-
in
tuiic ad litteram lot^ucbatur. AUo modo po- trcs, etc; et in Veteri Testamento spera-
test inteUigi praidicatio EvangeUi in uni- l)antur promissa spiritualia et a^terna, se-
verso orbc cum plcno effcctu, ita ^cilicct cundum ilhid ad llcbr., xi, 10 Xunc autem :

quod in (piaUJjct gciitc fundctur Ecclcsia ; ct meliorcm patri;im appetunt, id est cxles-
ita, sicut dicit Auguslinus in Epistola cxcix tem; quod dicitur de anliquis patribus.
ad Ilesych., col. 90-4, t. 2, « nondum est Ergo videtur quod nova lox non sit aUa a
pra^dicatum EvangeUum in universo orbe; » veteri.
sed, hoc facto, veniet consummalio mun(U. 3. Prajterea, Apostolus vidctur distinguere
CoNCLUSio. — Los nova cuiii umiiUjus inuflis utramque lcgoin ad Rom.. iii, 27, vctcrem le-
perfccta sit , nuUa sed usque
alia lex ei succc(iet, gem appcllans lccjcm factorum, legem vcro
aJ stccuU ronsuiuinalioncm esl Juraluia. novnm appcllans k''jcm fidci. Scd lex vetus
socuudum illud Uebr., xi, 30
fuitetiam//V/t'/, :

QU^STIO CVII. Omnes testimonio fidci probati sunt quod ;

dicit dc patribus Vctoris Tcstamcnti. Simi-

DE COMPARATIONE LEGIS NOYiB AD VETEREM.
(El quatuor quterunlur.)
litcr cti;im hw nova est lex factorum : dici-
turonim Matth., v, -il Benefacite his qiii :

Deindo consideran(him ost do C()mi);ua- oderunt vos ; et Luc. xxn, 10 /Joc facite :

tionc legis novic ;id lcgcm vcUM'om, ct circa i/i nwam commonoratiitnem. Ergo lox nova

hoc qua^Tuntur (piatuor 1" utrum lcx nova : nonostalia a loge vcteri.
sit aUa lox a logo voteri 2" utrnm lox no^a ; Sod contra est qiuxl Apostolus dicit ad
implcat vetcrom ;]' utrum lex nova coiiti-
; llobr., vn, !2 : Trans/ato sacerdotio, necesse
ncatiir in v(>tcri; i" qure sit gravior utruni : cstut iec/is transhitiofiat. Scd aliud cst saccr-
Icx nova vcl vetus. dolium Novi et Veteris Toslamenli, ut ilndem
'
Hic cod. :« Adimantum; » sed edit. : « Ada- raanlium » frel « Adimanlum. »>;
 QU.€ST. CVII, xVI\T. l.

Apt^stoliis probat. Erpo ost etiam alia lex. Ad socundum diccndum, ([uod omncs dif-
lU\spoiideo (liccndiim, (HUhI, siciit sii[)i'a forontia) ([lue assignantur inter novam le-
dictiim est, •>mnis lox oiilinat oonversalio- gem ct veterem, acci[)iuntur secundnm pcr-
nem Immaiiam ad ali^iiiem tinem.
in ordiiie fectuin ct im[)erf(>ctum. l*raiCopta cnim legis
Ea antem qua' ordinantnr ad fiuem, secun- cujuslibet danlur dc aclibus virtutum. Ad
dnin ratii^nem tinis dupliciter diversilicari 0[ieranda' autein virtutum oi)era aliter iu-
possunt niio modo quia ordinantur ad di-
: cliiiaiilnr iin|)erfecli, qni nondnm liabent
versos liiios et luec est diversitas speciei^
; virtnlis babitinn, et alitcr illi ([ui sunt [)cr

niaximo si sit linis proximus. Alio m(xlo so- habitum vu"tiitis porfccti. Illi enim qni iion-
cundum propincpiitatem ad finem vel dis- dum babent habitnm virtntis, iiKTnianlur
tiintiam ab ipso; sicut patet ([uod motus ad agendiim virtulis opt3ra cx aliqua cansa
difrernnt spocio, seeiindum (|uod ordiuautur extrinseca, [mta ox comminationo pcenarum
ad diversos terminos sccundum vero (]uod ; vel cx promissione. arKiuaruin cxtrinse^^a-
una pars motiis est prupin(|uior termino riim rcmiinerationuin, puta bonoris, vel di-
quam alia, attenditur dilterentia in motu vitiarum, vcl alicujus hujusmodi; ot ideo
secundum perfectum imperfectum. et lex V(3lus, (pia^ dabalur impcrfectis, id est
Sic eruro dua.i le^res distinj^^ui possunt dii- nondum gratiam spiritualcm, di-
consecuti.s
pliciter uuo m(xlo quasi omnino divcrsa?,
: ccbatur Icx timoris, inquantum induccbat
utpotc ordinattX' ad divcrsos lincs sicut lex ; ad obscrvationcm pra,'ceptorum per commi-
civitatis quaj esset ordinala ad lioc cpiod po- nationcm quarumdam paMiarum ct dicitur ;

pulus dominarctur, csset s[)ecie diHerens ab haberc tcmporalia qua^dam promis.sa. Illi
illa lef-'-e (juai esset ad lioc ordiiiata quod op- autem qui habeiit virtutem, inclinantur ad
limates civitatis dominarentur ; aliomodo virtutis opera agcnda propter amorem vir-
diiaj lepres distingui possunt, secundum tutis, non propter aliquam po'nam aut re-

qu(xl una propinquiusordinat ad fiiiem, alia muncrationem cxtrinsecam; ct ideo lex

vero remotius puta in una ot oadem civi-
: nova, cujus principalitas consistit in ipsa
tatc dicitnr alia lex ([uai im[)onitur viris pcr- spirituali gralia indita cordibus, dicitur Icx
fcctis, excqui ca^piaj per-
qui slatim i)ossiuit anioris; ct dicitur haberc promissa spiritua-
tinent ad bonum communc, et alia lex datur lia et aitcrna, qua3 sunt objecta virtutis,
de disciplina pucrorum, f[ui sunt instniendi pra^cipuc charitatis; ct ita per seiii ea incli-

qualiter [)ostmodum opera virorumexe(|uan- nantur, noii quasi in cxtranca, sed quAsi in
tur. propria. Et proptcr lioc otiam lex vetus dici-
Dicendum quod secundum pri-
est crgo, tur cohibcre manum, non animum; quia
mum modum nova non est alia a legc
lex qui timore pojnce ab ali(|uo pcccato abstinct,
veleri quia utriusquc cst unus finis, scili-
;
non simpliciter cjus voluntas a peccato
cet ut homiucs subdantur Deo. Est autem reccdit, sicut rcccdit voluntas cjus qui
unus Deus ot Novi et Veteris Tcstameiiti amorcjustiticeabstinot apcccato, ct propter
secundnm illud Rom., in, 30 inus Deus : lioc Icxnova, quai cst lex amoris, dicitur
est f/ui jiisti/icat circumcisionem ex fide, et animum cohiberc. Fucrunt tamcu aliqui in
prxputium per ficiem. statu Veteris Testameuti habentos charita-
Aliomodo lex nova cst alia a Icge vetcri, tem gratiam Spiritu .saiicti, qui principa-
et
quia lex vctus est quasi pa^dagogus puero- litor cxpectabant promissioncs spiritualcs ct
rum, ut Apostolus dicit, ad (jal., iii lox au- ; aetcrnas; et secundum hoc pertinebant ad
tcm nova quia est lcx
est lex perfcctionis, legcm novam. Similitcr etiam in Novo Tcs-
charitatis, dc ([ua Apostolus dicit ad Coloss., tamento sunt ali({ui carnalcs, nondum per-
III, l-i, quod ost vinculum perfectionis tingcntcs ad pcrfcctionem iiovai lcgis, prop-
Ad primum orgo diceiKlum, (ju(xl unitas ter- ([uos oportuit ctiam in Novo Tcstamcnto
tldci utriu.s(pic Testamcnti attestatur unitati indiici ad virtutis opera pcr timorcm p(cna-
Dictum cst cnim su[)ra, (piod obj(jctum
tlnis. rum, ctpcr ali^ina temp(jralia pnMuissa. Lox
theologicarum virtutum, inter quas est fidcs, autcm vetus, ctsi pra^cepta charitafis diu-ot,
est tlnis ultimus. Sed tamen fidos liabet non tamcu per eam dabatur Spiritus sanc-
alium statuin in veteri ct in nova lcge; nam tus, pcr ([uom dilfunf/itur rJiaritas i?i cordi-
(piod illi credebant futurum, nos credimus Uom., v.
bus nostris, ut dicitur
factum. Ad tortium dicondum, quod, sicut supra
' Al. :
' facienda. •
— • Edit. oiuitluul : '< prop- ter.
 :
;

8 SUMMA TIIEOLOGICA.
dictum cst, lcx iiova dicitur lexfidei, inqnan- battnn plurics viola.ssc; unde dc co dicebant
turn ojus prinoipalitas ronsistit in ipsa gra- .luda-i, .loan., ix, H» : Non esl hic homo a
tia, qua; intmns dalur crcdcnlihus ;
undc Deo ,
qui saljl)atum ?W)i custodit. Ergo
dicitur (jratia fidei. Ilabct autcni sccunda- Christus non implevit lcgcm ; et ita lex
rio aliqua facta ct moralia ct sacramcntalia nova data a Christo non cst vcteris imple-
scd in liis non consistit principalitas lc^ns tiva.
novai, sicut principalitas vcteris lcyis in eis A. Pra?tcrca, in vctcri logc continebantur
consistcbat. IUi autcni qui in Vctcri Tcsta- prfficcpta moralia, ca-romonialia ct judi-
mento Deo fuerunt acccpti per fldem, secun- cialia, ut supra dictum est. Sed Dominus,
dum hoc ad Novum Tcstamcntum perti- Mfitth., v, ubi quantum ad aliqua lcgcm
ncl)ant; non cnim justificajjantur nisi pcr iinplcvit, nullam montioncm vidctur facore
fidcm Christi, qui cst auctor Novi Tcstamcnti. de judicialibus ct carcmonialibus. Ergo
Unde ct dc Moyse dicit Apostolus ad Ilcbr., vidctur quod lex nova non est totaliter ve-
XI, 2G, quod majorea divitiafi a?stimabat the- teris impletiva.
sauro JEfjyptiorum improperiiim Chrisii. Sed contra est quod Dominus dicit, Matth.,

CoNCLUSio. — Cum lcx nova, lex charitatis sit,

V, 17 : Non voii solvere lecjem, sed adim-
et propiiiquius ad Deum ducal quam velus, rpia?, plere; et postea subdit : lota imum, aut
puerorum paxlagogus est, ali invicem distinguuu- imus opex non prseteribit a lerje , donec
tur, licet non specie : quia ad eumdem tiuem, omnia fiant.
ut homines Deo subdantur, utraque tendit. Respondeo diccndum, quod, sicut dictum
est, lex nova comparatur ad vctcrcm sicut
ARTICULUS II.
perfectum ad imperfcctimi. Omnc autem
pcrfcctum adimplet id quod imperfecto
Utrum lcx nova legem veterem impleat. dcest et secundum hoc lox nova adimplct
:

veterem legem, inquantum supplet illud

Ad secundum sic proceditur. 1. Yidctur quod vetcri legi deerat.
quod lcx nova lcgcm vcterem non implcat. In veteri autem lcgc duo possunt consi-
Implctio cnim contrariatur cvacuationi. Sed dcrari : scihcet fmis, et praecepta contenta in
lex nova cvacuat vcl cxcludit obscrvantias lcge. Finis vero cujuslibet logis cst ut ho-
Icgis vcteris; dicit cnim Apostokis ad Gal., mincs cfficiantur justi et virtuosi, ut dictum
V, 2 Si drcnmcidamini, Christus vohis
:
cst. Undc ct finis voteris logis «rat justifi-
nihil proderit. Ergo Icx nova non est im- catio homiimm, quam quidom lox officerc
pletiva veteris legis. non potcrat, scd figurabat quibusdam caere-
2. Prffiterca, contrarium non cst implc- monialibus factis, ct promittcbat verbis :

tivum sui contrarii. Scd Dominus in lcgc ct quantum ad hoc lcx no\a implct veterem
nova proposuit (juaedam praeccpta contraria lcgcm justificando pcr virtutcm passionis
prsBCcptis vctcris lcgis; dicitur cnim Matth., Clu^isti ct hoc est quod Ajiostolus dicit ad
;

Diclinn V, .'H Audistis quia dictum est antirjuis*

:
Rom., cap. viii, 3 Quod impossibile erat:

nnlcm:
Quicumque dimiserit iixorem suam, det ei lerji, Deus Filium suum mittens in similitu-

Quicnm- libellum repudii. Ef/o autem dico vobis : dincm carnis peccati, damnavit peccatum
qne.
Quicumfpic dimiserit uxorem suam, facit in carne, ut Justificafio lcr/is im/deretur in
eam m<pchari : ct idom consequcntcr pat(^t nobis. Et quantum ad hoc lox iiova oxhibct
in prohibitionc juramcnti, ct ctiam in prohi- (juod lox votus promittobat, sccundum illud
bitionc talionis, ot in odio inimicorum. Si- II ad Corinth., i, 20 : Quotquot promissioncs
militcr ctiam vidctur Domimis exclusisso Dcisunt, in illo cst. id ost. in Christo. Et
pra.'ccpta votcris logis do discrctionc cilm- itorum (luaiitum ad lioc complot otiam qutxi
rum, Matlh., xv, 11, dicens Non qund
: vctuslex ligurabat unde ad Colos., ii, 17, :

intrat in os coinquinat homincm. Ergo lox dicitur do ca^rcmonialibus (piod erant um-
nova non cst implotiva vctoris. hra futurorum :corpus auton Christi, idest,
.1. IM\Ttorca , (juicum(|uo contra l(\c:om vorilas, portinol ad Christum unde loxnova ;

agit,non implct lcgom. Sod Christus in ali- dicilur lcx vcritatis, lox autom vctus timhr.r
quibus contra logom fccit lctigit onim : vol fiqur.v. Pra>ccpta voro vctcris logis adini-
Icprosum, ut dicilur Matlh.. vni, (piod oral plovil ('hristus oporo ot doctriua oporo qui- :

contra logom sinulilor ctiam vidctur sal)-

: doin. (piia circumcidi vohiil, ot alia legalia '

' Edil. omitlunt : » legalia. »

 QfT.^ST. (V II. AIIT. II.

sorvan' qure orant teinporc illo obscrvamla, prohibilionc talionistaxavit enim modiim;

struiulnm illiul Galat., iv, t : Fdrtuni suh uon [^roccderctur ad imiiKi-

viiuliota' lcx, ut

lege. .Sua autem (lootriiia adimplevit [ine- deratam viiuliotam; a qua Doininus [mm-
ce[»la legis tripliciter : primo quidem verum fectiiisreimvit cuni ([uem inonuit omniiio
intelleelum legis exprimciulo, sicut [latot iii a vindiota abstinore. (liroa odium vero ini-
homicidio et ailultorio, iu (luorum prohilii- mioorum reniovit falsum IMiarisicorum in-
lionc Soribap et l*haristTi uon intollifrebant tclleotum, nos monens ut pcrsona odio non
nisi extoriorem aotiim [irohiliitum ; uiule haberotur, sed oulpa. (!iroa di.sorolionem
Uominus logem adim^^levit, osleiulendo vero oiborum, ([ua' oanTinonialis crat, l)o-
otiam intcrioros actus pcccatorum cadero minus non mandavit ut tunc non observa-
sub prohibitione. Seoundo adimplevit I)o- retur; sed osteiidit ([uod niilli oibi scciindnm
minus prarepta lcgis, ordinaiulo ([uomodo suain naturam craiit iminundi, sed .soluiii
ttitius observarctur quod lcx votus statue- socundum fignram, ut supra diotum ost.
rat siout lex vctus statucrat ut homo non
: Ad tcrtium diocndum, qiu^d tactus lcprosi
pejcraret, et lu^c tutiiis observatur, si oin- crat prohibitus in veteri lege, quia ex hoc
nino a juramcnto abstineat, nisi in causa inonrrebat homo quamdam irrcgidaritatis
ncccssitatis. Tertio adimplevit Dominus imnnniditiam, sicut et ox taotu mortui, ut
pra'oe[)ta lej^is, su[>eraddeiulo ([ua^dam per- snpra diotnm ost. Scd Dominus qni crat
feotiouis oonsilia, ut patet Matth., xix, iJI, mundator lcprosi, immunditiam incurrero
ubi direnti sc observasse praecopta vcteris non potcrat. Per ca autem qust fcoit in
legis (lioit : Lmim tibi deest : si vis per- sabbato, sabbatum non solvit scoundum rci
fertu.t esse, vade, vende riua: hahes, eto. {a). veritatcm; siout ipsemet in Evangclio,
Ad [irimum ergo dicendum, quod lex Matth., XII, ostendit : tum qnia oporabatur
nova non evacuat observantiam voteris miracula virtuto divina, quaj scmper ope-
logis, nisi quantum ad ca?rcmoniala ut , ratur in rcbus tum quia salutis humana?
;

supra dictum cst. IKto autcm erant iii figu- opera faciebat, cum riiarisa:'! ctiain saluti
ram futuri. Unde cx hoo ipso quod ctore- animalium in dio sabbati providoront tum ;

monialia [^rarepta sunt impleta, perfcctis ctiam quia rationc nccessitatis discipulos
his qua* (igurabantur, non suiit ulterius exou.savit in sabbato spioas colligcntcs. Sed
oiiservanda ([uia si (ibsorvareiitur, adhuo
; videbatur solvcre seoundum snperstitiosnm
signifioaretur ahcjuid lit futuriim, ol lum intellectum PharisiEorum qui credcbant ,

impletum; siout etiam [>roraissio futuri etiam a .salubribus ojioribus csse in dic
doni locum jam noii habet, promissionc sabbati abstincndum; quod erat contra
jain im[)leUi [)er doni oxhibitionem. Et pcr intcntionem legis.
hunc modum ca?remoniai legis tolluntur, Ad quartum dicendum, quod caeremo-
oum inqilentur. nialia [)ra'oepta legis non commcmorantur
Ad sccuiulam dicendum, quod, sicut Au- Matlh., V, qiiiacorum observanlia totaliter
gustinus dicit Contra Faustum, lib. XIX, excluditur per impletionem, ut diotum est.
oap. XXVI, ool. .%i, t. 8 : '( Praeoepta i'la Dc judicialibus vero pneocptis oommemo-
Domini non sunt oontraria pra^ccptis veto- ravit pra,'ccptum talionis, ut ([uod de hoc
ris logis. Quod oniin Dominus praecopit dc diceretur, de omniluis aliis essot intolligcn-
uxorc non dimittcnda, non est contrarium dum. In quo quidem pra^cepto doouit legis
ei cnim ait lex
([uod lex pra-cepit : nc^iuc :
intentionem noii csso ad hoc quod po-na
Qui vohiorit, dimittat uxorom oui essct : lalionis qua-roretur proptor livorera vin-
contrarium non dimittcro scd iitiquc iio- ;
dicta]!, qncm ipso cxcludit, monens quod
lcbat dimitti uxorein a viro, qui bano inter- hoiiio debet es.se [jaratus eliain majores
posuit m(jram, ut in dissidium aniinus injurias sufferrc; scd soluin proptor aino-
pr.Tccps libolli consoriptioiie rcfractus absis- rein Justitia^; ([uod adhuc iii nova lego
teret '. » llnde Dominus ad hoo connrman- rcmanct.
dum, ut non faoilc ux(jr dimittatur, solaiu — Lex
C]oNCi,usio. nova fjiiatcims e.\hibet quod
oausain fornioationis o.xoepit. £t idom etiaiu vclus proinittebat et Dgurabat, oam implct ; Chjisti
dioendum ost in prohibitione juramenti, ([UiKiuo (uiu oj)ere, lum illo Ickohi vetoreni serva-
siout dictum est, ot idom otiam patet in vit; tum «loclriua, cum iJle eam cxp(jsuit, pcrfec-

Plcuiiis in texlu D. Augusliui.

'
nam esse veleri legi contrariam.
[n) Adam Manichseus di.xil evangelicam doclri-
 40 SUiVLMA THEOLOGICA.
tionisque consiiia suporaddidit, lcx vctiis implcta Ad primum ergo dicendum, quwl omnia
est.
quai credonda tradunfur in Novo Tcsta-
inento explicitc et apcrtc, traduutur cre-
ARTICULUS in. denda in Vetcri Testaraento, .sed imphcitc
ct sub figura ct secundum hoc etiam
;

Utrum lex nova in lege veteri contineatur.

quantum ad credonda lcx iiuva continetur
in veteri.
Ad tcrliam .sic profcditur. 1. Vidctiirquod Ad secundum diccndum, quod priecepta
lcx nova in Icg^o vctcri non contincatur : novae legis dicuntur esse maj<jra quam
lcx cnim nova pniH-ipuc in fido cou.sistit, pivcccpta vcteris legis, quantuin ad cxpli-
undc dicitur lex fidei, ut patct Uom., ni. citam manifcstationem; sed quantum ad
Sed multa crcdcnda traduntur in nova lcge, ipsam substantiam praiceptorum Novi Tes-
qua3 in vctcri lcf^o non continentur. Ergo tamenti, oinnia contincntur in Veteri Testa-
lcx nova non conlinetur in vcteri. mento. Unde Augustinus dicit, Contra
2. Praetcrca, quffidam Glossa Clirys., in Faustum, lib. XIX, cap. xxvui, col. 366, et
Oper. imperf.^, hom. x, sub fm., dicit, cap. xxiii, col. 3Gi t. 8, quod « pene ,

Matth., v, supor illud Qui solverit unwu : omnia qua^ monuit vel pncccpit Dominus,
de manddtis istis yninimis, quod mandata <( ubi adjungcbat Efjo autem dico vobis, in-
:

legis sunt minora, in EvangeUo vero sunt voniuntur etiam in iUis veteribus Ubris. Sed
mandata majora. » Majus autem non potcst quia non intelligebat homicidium nisi pe-
contineri in minori. Ergo lex nova non rcmptioncm corporis Iiumani, npcruit Do-
continctur in vetcri. minus omiicm iuiquum motum ad nocen-
3. Praiterea, quod continetur in altero, duin fratri in homicidii genere deputari. »

simul hahetur habito illo. Si igitur lex nova Et quanlum ad hujusinodi manifcstationes,
contincretur in vcteri, sequcrctur (juod pra^cepta novcC legis dicuntur majora prae-
habita vctcri lege, habcatur ctnova. Super- ccptis veteris legis; nihil tamen prohibet
fluum igitur fuit, habita vcteri legc, itcrum majus in minori virtute contincri, sicut
dari novam. Non ergo nova lex continetur arbor continctur in scmine.
in vetcri. Ad tcrtium dicendum, quod illud quod
Scd contra cst quod dicitur Ezcch., i, 10 : implicite datum est, oportct explicari; et
'
Qudsi Rota erat i?i rota*, id est, Novum Testamen- idco veterem lcgem latam oportuit
post
sit rola
in inedio
tum in Veteri, ut Gregorius exponit Uom. etiam novam legem dari.
rolie. VI in Ezcch., § 1^2, col. «3i, t. 2.
CoNXLUSio. —
Quiiniam omnia nova; legis pne-
Rcspondeo diccndum, quod aliquid conti- ceptii in veteri impliciteaut sub ligura latebaut,
nctur in alio dupliciter uno niodo in actu, :
recto dicitur nova lex in vetcri, ul finuuentum iu
sicut locatum in loco aUo modo virtutc, ; spicii, uut arbor in scmine contineri.

sicut ofrcctus in causa, vol com})letum in

incomplcto% sicut genus continet specics
ARTICULUS IV.
potestatc, ot sicut tota arbor continctur iu
scmino; et per hunc niodum nova lcx conli- Utrum lcx nova sit gravior quam vetus.
Dictum cst ciiim (juod nova
iietur in vcteri.
Icx comparatur ad vcterem sicut porfectum Ad (juartum proceditur. I. Videtur sic

ad imperfectum. quod lox nova

gravior (luam lex vetus.
sit

liido Chrysostonius, oxponons illud quod Matlh. cuiiu, v, super illud Qui so/verit :

habctur Marci \ Ultro terra fructificat,

: unum de mandatis his minimis, dicit Chry-
primuni lirrham , dcindc spicam, deinde sostomu?, hom. x Opcr. impcrf.*, ad fin :
/)lenum frunicntu)n in spira, sic dicit : ((Maudata Moysi iii actu facilia sunt, ut :

((Primo licrbam fruclilicat in lcgo natura', Xon occidcs , \on adulterabis; mandata
postmodum spicas in lege Moysi, postea CIu'isti autem, scilicet : \on irasraris, \on
plciuun fruinenlum in Evangelio. » Sic concupiscas, in actu difticilia suut. » Ergo
igitur est lex uova in votori, sicut fructus iii lox nova est gravior quain vetus.
spica. '2. Pra"tero;i, faciUus est terrcna prospori-

< Opus inipcrf. in Matlh. iion ost Chrys. Rom. alia>(iue : « compleraentum in couipleto. ^-

' Ila Gnrcia sequentibus cdilionil)Us. Cod.

(Miin '
Opus impcrf, nou esl Chrys.
Alcan. : '< romplementum in incomploto. » Edit.
 ;

QVEST. CVII, ART. IV n

tate uti, (luam Irihulationes porpcti. So«l iii Alia autcin difficultas est circa opora vir-
Volori Teslainento ohsorvationom vt^leris tuluin iii iiiterioribus actibus, puta qiUMl
legis consotiiiobatur prosi»crltas tomporaiis, aliqiiis opiis virtulis oxcrccat promplo et

ut patot Deul., xxvui; ohservatoiTs autcni dclectabilitcr , ct circa lioc difficile ost virtus

m»va; loyis oi»nse<iuitur nuiltiplex advorsi- h(tc oniin non habeiili virtutem ost valdo
tas,prout tlicitur 11 a»l Cor., vi, \ Kdliibra- : diflicilo, sed per virliitein rodditur facilo. Et
mus uosmet/psos sicut Dei minisfros in quantum ad hoc pra^ccpta novfe lcgis sunt
multa patientia, In tri/n/lationllais, in ne- graviora pnoceplis vcleris legis (inia in :

cessitatiOus, in a///justiis, otc. Ergo lox nova nova logo pndiibeiitur intcriores molus
ost giiivior quam lex vctus. animi, qui expresso in vctori logo non pro-
:{. Pra-teroa, (juod se habot ex additiono hibobantur in omnibiis, otsi iii aliquilnis
ad alterum, videtur osse dinicilius. Sox lox probiberentur, in ([uibus taincn prohibendis
nova se habot ox additiono ad votorem; nam pcena iioii apponebatur. lloc autom est difli-

lex vctus prohibuit pcrjurium, lex nova cillimum non haboiiti virtutem; sicut cliam
etiam juraineiitum lex vetus proiiibuit dis-
; Phil(W)phus (licit in V Ethlc., c. ix, ad (in.,
sidium ux(»ns sino libollo ropudii, lox autcm (jiiod u operari oa quai justus operatur, facilo
uova oninino dissidium proliibuit, ut patot est; scd oporari ca, co inodo quojustusopo-
Matth., V, secundum cxpositionom Au^us- ratur, » scilicct dolectabiliter ct prompto,
tini, lib. 1 /)e se////on. I)o/nin/ i/i monte, (( non habonti justitiam. » Et sic
est difficile
cap. xiv, col. 1-its, t. .{. Ergo lex nova cst etiani dicitur Joau., v, 3, quod mandata
1

gravior (luam vetus. ejus gravia no/i sunt; quod exponens Au-
S(?d contra ost tiuod dicitur Mattli., xli, -28 : gustinus, lib. De /lat. et (j/xit., cap. lxix,
Ve/iite ad /ne, o//mes qul lahnratis et o/ie- col. 280, t.quod non sunt gravia
10, dicit ((

rati estis; quixl ex[>onens Ililarius, cap. xi amanti, sed non amanti suiit gravia. »
In M'itth., ^ 13, C()\. \m, t. l dicit : « Lcgis Ad primiim ergo dicendum, qiiod aucto-
diflicultatibus lai»oraiites, et pcccatis sajculi ritas illa loquitur oxprosso de difficultate
oncratos ad so adv(x:at ; » et postmodum de novae legis quantum ad expressam cohibitio-
jugo Evangclii subdit Jurjum e/ilm //leum
: nem motuum.
interiorura
suaveest, et o/uis //teu/n leve. Ergo lex nova Ad socundum dicendum, quod adversita-
est lcvior (luam vetus. tes quas patiuiitur obsorvatores nova» lcgis
Respondco dicenduiu, quod circa opera non sunt ab ipsa lcgo impositie sod tameii ;

virtutis, do quibus praeccpta logis dantur, proptor amorom, in quo ipsa lex consistit,
duplex diffioultas altendi potest una qui- : facilitor tolcrantur; quia, sicut Augustinus
dom ex parte exteri<»riim operum, qua^ ox dicit in lib. De Verh. Doni., serm. lxx, c. iii,

seipsis (luamdam diffieultatem habent ct col. i4i, t. .5, (( omnia

immania, et seeva et
gravitatem ct (luantum ad lioc lex votus
; facilia ot propc iiuna efficit amor. »
est multo gravior (luain nova (luia ad plu- :
Ad tertium dicondum, quod iilte addilio-
res actus exteriores obligabat lex vetus in nes ad praecepta veteris logis ad hoc ordi-
mnltiplicibus ca^reinoniis, (luam lcx nova, nantur ut facilius implcalur qiiod votus lex
qiicP, prictcr pra-cepta legis natura', paucis- inandabat, si(;ut Augusliniis Jicit, lib. I De
sima superaddit in doctrina Christi ot apo&- seim. Domini in monte, c. xvii, xix, ctc,
tolorum; licotalitiua sint postmodum siipcr- col. 125.*>, t. 3 et idoo pcr hoc non ostcndi-
;

addita ex institutiono sanctorum Patnim; iii tur (luod nova lcx sit gravior, sed magis
quibus otiain Augustinus dicit csse modera- quod sit facilior.
tioncm attendendam, ne conversatio fidc-
lium oncrosa rcddatur; dicit cnim ad f/ir/ui-
CoNXLCsio, — L(.'x Vfilus est iiova gravior, ipsa
procctiptoruin mullitudiiic et nunicrositato; sc(.l
sitiones Ja/iwiril, cpist. lv, c. xix, col. 2:21,
(piantum ad expnissara cohibitioncm inlorioruui
t.2, doquibusdain,qu(»d ipsam roMgionem <(
niotuum, (puc dUlicillima cst, lex nova gruvior est
nostram, quain iii manifostissimis et pau- vcteri.
cissimis colobralitjimm Siicramentis misori-
cordia Doi voluit lil)cram esso, serviiibus
onoribus premunt ; adeo ut tolerabilior sit
conditio .ludowuiii, (jui legaiiliiis sarcinis,
non humanis priosuinptiouibus subjiciun-
tur. ))
 ;

12 SUMxMA TIIEOLOfilCA.
sitis. Sed filios lucis decet opera lucisfacere,
et opcra tcnebrarum abjiccrc, sccundum
QU^STIO CVIII.
illud Ephes., v, 8 : Eratis aliquando tene-
DF IIIS QUiE GONTINENTUR IN LEGE NOVA. hrx, nunc antem lux in Dornino; ut filii
(Et ffnatuor quaeruntur.) lucis nmhulate. Ergo lcx nova quaedam
exteriora opcra debuit prohiberc, et quaedam
Dcindc considcrandiim cst dc his qnac prajcipere.
contincntur in lcgd nova; ct circa hoc qua> Respondeo diccndum, quod, sicut supra
runtur ((uatuor i" utrum lcx nova dehcat :
dictum cst, principalitas lcgis novae est gra-
aliqua opcra cxtcriora pra'ciporc, vcl prohi- tia Spiritus sancti, qua3 manifcstatur in fide
hcrc; 2° utrum suriicicntcr sc hal)cat in pcr dilectioncm operantc. llanc autem gra-
exteriorihus actihus prajcipiendls, vel pro- tiam consequuntur homines per Dei Filium
hii)cndis; ."{" utrum convcnicntcr institnat hominern factum, cujus humanitatem pri-
homincs quanhim ad actus intcriorcs; mo replevit gratia, et exinde cst ad nos de-
'

4° utrum convenienter superaddat consilia rivata. Unde dicitur Joan., i, 14 : Verbum

pra^.ceptis. carofactnm est; ct postca suhditur : Plenum
r/ratise et veritatis; et infra : Dc plenitudine
iVRTICULUS PRIMUS. ejns nos oinnes arcepimus, et r/ratiam, pro
Uinmi lcx nova aliqnos exteriores actus unde suhditur quod rjratia et veritas
rjratia;

dehcat prxcipere vel prohihere. per Jesum Christum facta est. Et ideo con-
vcnit ut pcr aliqua extcriora scnsibilia gra-
Ad primum Videtur
sic proccditur. I. tia a Verbo incarnato profluens in dedu- iios

quod lex nova nullos cxteriorcs actus dehcat catur, et ex gratia interiori, per caro quam
pra3cipcrc vcl prohil)crc. Lex enim nova cst spiritui subditur, exteriora quaidam opera
EvangeUum regni, sccundum illud Matth., sensibilia producantiir.
XXIV, 14 Prxclicahitur hoc Evanfjelium
: Sic igitur exteriora opera dupliciter ad
rerpiiin jniiverso orhe. Scd regnum Dei non gratiam pertincre possunt. Uno modo sicut
consistit in cxtcriorihns actibus, sed sohim induccntia aliqualitcr ad gratiam; et talia
in interioribus, secundum illud Luc, xvii, sunt opcra sacramentorum, (ju« in nova
21 : Rer/num Dei intra vos est; et Rom., lege suiit instituta, sicut haptismus, Eucha-
xiv, 17 : Non est rerpium Dei esca et potns ristia et alia hujusmodi.

sedjnstitia, et pax, et Qaudium in Spirifn AUa vcro sunt opcra exteriora, quae ex
sanrto. l^lrgo lex nova iion debet praiciperc instinctu gratiac producuntur; et in his est
vel prohii)cre aliquos exteriores actus. quacdam diirerentia attendenda. t,>uaedam
2. Pra4crca, lcx nova est lcx Spiritus, ut enira hahcnt nccessariam convcnicntiam vel
dicilur Roin.,viii. Scd nhi Spiritns Domini, contrarictatcm ad intcriorem gratiam, quae
ibilibertas, ut dicitur II ad Cor., iii, 17 non : in fide per dilcctionem operante consistit et ;

cst autcm Uhcrtas ubi homo obUfratur ad hujusmodi exteriora opera sunt pra^cepla vel
aTKjua opcra cxtcriora facicnda vcl vitanda. prohibita in lcgc nova, sicut pra^ccpta est
Ergo lcx iiova iion confinct aUqua pra'ccpla confcssio fidei, ct prohibita ncgatio ; dicitur
vcl prolul)itioiies cxterioriim actuum. enini Matth., x, 32 : Qui confitebitur me co-
:j. l'ra'terca, omnes extcriores actus por- rum /lominihus, confitebor et erjo eum co-
tiucrc iutcHif^niutur ad mairjni, sicut intc- rani Patrc mco; qui autem nogaverit me
riores actus pcrtincut ad aniinum. Scd hav coram hominihus, ncqaho et ego eum coram
ponitur ditrerentia iiitor novain lcgem et Patre meo.
veterem, quod vchis lcx cohibct manuni, Alia vcro siint opcra (jua^ non hahcnt ne-
sed lex iiova cobibct animum. Ergo in lctj;'^ ccssariam contrarictatcm vcl convcnientiam
nova non dehcnt poni prohibitiones et prav ad fidcm per dilectionem operantem ct taUa ;

ccpta cxteriorum achium, scd solum iiitcrio- opcra noif sunt in nova lcge piwccpta vel
rum. prohibita cx prima lcgis insfitutione, sed re-
Scd conlra est, (piod pcr icf^cin iiovam licfa sunf a lcgislatore, scilicct Christo, uni-
cfnciuntur homincs/?/// lucis; uiido dicilur cuiquc, sccundum (juod aU^juis curam ge-
.loan., XII, ;j(> : Credite in luccm, ut/ilii lucis rore dehet, sicut unicuique' liberum ost

Al. <> Dous. » — ^ Parm. aliquis alicujus curam gorero debot ; ct sic uuicuiquc.
 OU^:sT. cvi II, AllT. I KT II. i:i

oiiva talia detenninarc qiiid sihi cxpediat oxterioivs ailus virtutum i>ra^cipi et vitioruui i»it»-

hihori; ut juslilicali r.hristti interius iu

facerc vel vitaro, ct ouicumiiue pra^sidtMiti f,M-ali.i ,

iu noliis operauli cooporenun' , ad prouierendaui

cirra taliaordinare suis subdilis, (juid sit
vitam a?ternam.
talibus facieudum vel vitaudum. Inde etiam
quautum ad hoo (rk-itur lo\ l".vaugelii le\ li-

bertatis ; nam lex vetus uuilta determiua- AUTICULUS II.

bat, et piiuca relinijuebat honiinum iibertati

deternunanda. Vlrum lcr nova suf/icicntcr cxtcriorcs

Ad priunuu ergo dicendum, (piod regnum actus ordinaverit.

Deiin Lntcrioribusactibus cousistit priucipa-
liter sed cx consequeuti eliam ad regnum
; Ad secundum sic proccditur. t. Yidetur
Dei i)ertinent omnia illa sine (piibus interio- quud lex nuva insulTicienler extcrioresaotus
ros actus essc non possuut sicut si regnuni ; ordinaverit. Ad legemenim novam pr;eoipue
Dei est interior justitia et pax et gaudium pertincre videtur tides pcr dilcctionem opo-
spirituale, necessoest quod onuicsexteriores rans, secunduni illud ad (ialat., v, (1 : In
actus qui repugnant justitia* aut paoi aut Christo Jcsu ncquc circumcisio aliquid va-
gaudio spirituaU, repugnent etiam regno let,neque piwputium ; scd fides, qux pcr
Dei; et ideo sunt in llvangelio regni prohi- dHectionem' operatur. Sed lex nova expli- 'Chari-
''''^'"-
bendi illa ven» quie indiireronler se liaboid
; cavit (juffidam credenda, quae non erant in
respeotu liorum, puta, oomedero hos vel veteri legc cxplioita, sicut do lide Trinitalis.
illoscibos, in his non estregnum Dei. Uude Ergo ctiam debuit superaddere aliqua exte-
Apostolus pnemittit : iSon esi regnum Dci riora opcra moralia, qua^non erant in ve-
esca el potus. teri legc detcrminata.
Ad secundum dioenduni, quod secundum :2. Pra?terca, in vcteri lege non solum
Philosophum Mctaph., oap. u, circa
in I sunt instituta sacramenta, scd ctiam aliqua
med., u liber est cjui sui oausa est. » IUe sacra, ut supra dictum est. Sedin nova legc
ergo Ubere aliquid agit qui ex seipso agit. etsi sint institnta aliqua sacramenta, nulla
Ou<xI autem homo agit ex haldtu suie natu- tamcn sacra instituta a Deo vidcntur, puta
raeoouvenienti, exseipso agit; ({uia u habi- quie perlineant vel ad sanctifioationem ali-
tus inolinat in mndum natura.*. » Si vcro cujus templi, vel vasorum, vel ctiam ad ali-
habitus esset natune repuguans, homo non quam solenmitatcm cclebrandam. Ergo Icx
agerct, secundum quod est ipse, sed secun- nova insuflicienter exteriora opera ordina-
dum aliijuam oorruptionem sibi superve- vit.
uientem. tjuia igitui' gratia Spiritus sancti :j. Praitcrea, in veteri legc sicut erant
est sicut interior habitus nobis infusus, in- quffidam observantiae pertinentes ad Dei mi-
cUnans nos ad reote opcrandum, faoit nus nistros, ita etiam erant qucedam observaii-
Ubere (jperari ea cpiai conveuiunt gratiie, et tiie pcrtinentcs ad populum, ut supni dictum

vitare ea quai gratia? repugnant. Sic igitur cst cum dc oa^remonialibus vetcris legis
lex nova dititur iex liberlatisdupliciter. Uno agcrctur. Sed in nuva lege videntur aliquaj
mtKlo, (juia non aroUit nus ad facienda vel observantiie csse datai ministris Dci, ut patct
vitanda aU(]ua, nisi (|Uce de se sunt vel ne- Matth., x, l) Nolitc possidere aurum, neque
:

ccssaria, vel repugnantia saluti, quai cadunt arrjcntum, nequc pccuniajn in zonis vcstris,
sub praioepto vol prohibitiune lcgis. Seoun- et ca'tera quae ibi se(iunntur, ct qua; dicun-
do, quia hujusmodi prajccpta vel pndiibi- tur Luc, IX et x. Ergo etiam debucrunt
tiones facit nos liberc inqjlere, inquanlum aliqu.e obscrvantiai institui in nova lege ad
ex interiori instinctu g-ratiaj ca inqjlemus. pupulum lidclem pertinentcs.
tt proptcr ha-o duo, lex nova dicitur lex moralia
i. l'ra!tcrca, in veteri loge pra^tcr
perfecta li/jcrtatis, Jacobi, i, 2.'). ct ca'rcmouiaIia fucrunt qua^dam judioialia
Ad tertium dioenduni, qu(jd lex nova pro- pra!cepta. Scd in Icgc nova uon tniduutur
bibeudu aninuim ab inonlinatis mutibus, aliqua judioialia pneoepta. Ergtj lex nova
op<jrtet etiam quod oohibeat manum ab inor- insuflioienter exterioni upera urdiuavit.
dinatis actibus, qui sunt ellectus iutcriorum Sed contra est quod Donunus dicit, Matlh.,
luotuum. vu, 21 : Omnis ([ui audit vcrba mea hiec, ct

Co.Nci.osio. — Decuitin loyo nova cxteriores actus facit ea, assimilahitur viro sapicnti qui
suci-ameutales iasliliii ad gi-aliu: suscepUoucm , et sedificavit donium suani supra petram. Sod
ii SUMMA THEOLOGICA.
sapicns a^flific.itor iiiliil omittit ooniin qu.-c ct idco in his non oportnit aliqua pra^cepta
sunt neccssaria ad «dincium. Ergo in vcr- dari ultra moralia lcgis prsecepta, (juai sunt
his Christi snfnriciilcr sunt omnia posita dcdictaminc rationis.
qua', pcrtincnt ad salutcm humanam. Ad sccundnm diccndum, quod in .sacra-
Rcsj)ondco diccndum, quod, sicut dictum mcnlis nova? legis daliir gratia, qua* non
cst, lcx nova in cxtcrioriljus illa solum prai- est nisi a Ciiri.sto ; et ideo oportuit qnod ab
cipcrc debuit vel prohibcre, pcr qua^ in ip.so institutionem habercnt; sefl in sacris
graliam introdncimur, vcl qua^ pcrtincnt ad non datnr aliqua gratia, puta in consecra-
rcctnm gratia; usum cx ncccssitatc. Et quia tione tcmpli vcl altaris, vcl aliorum hujus-
gratiam ex nobis conscqui non possumus, modi, aut ctiam in ip.sa cclebritate solcmni-
scd pcr Christum solum, idco sacramcnta, tatum. Et idco, quia talia sccundum seipsa
pcr qua:; graliam conscqninuir, ipsc J)omi- nou pertincnt ad nccessitatcm interioris
nus instituit pcr scipsura, .sciiicct Ijaptis- gratia^, Dominus fidclibus instiluenda reli-
mum, Eucharistiam, ordinem ministrorum quit pro suo arbitrio.
novai lcgis, instituondo apostolos, et scptua- Ad terlium diccndum, quod illa praecepta
ginta dnos discipulos, ct pccnitcntiam, ct Dominus non tanquam ce-
dcdit apostolis,
matriinonium indivisii)ilc conlirmationcm ; rcmonialcs obscrvantias, sed tanquam mo-
etiam promisit pcr Spiritus sancti missio- ralia instituta; et possunt intelligi duplici-
ncm cx cjus ctiam institutionc apostoli
; tcr. Uno inodo, sccundum Augustinum, in
leguntur oleo infirmos ungcndo sanassc, ut lib. II De consensii cvanfjclistariim, c. xxx,
habctur Marc, vi, qua) sunt novae legis § 73, col. 1113, t. 3, ut non .sint pra?cepta,
sacramcnta. Rcctus autcm gratiae usus cst sed conccssiones. Concessit enim cis ut pos-
pcr opcra cliaritalis; qua3 quidcm, sccun- sent pcrgcrc ad prffidioationis officium sinc
dum quod sunt dc ncccssitatc virtntis, pcr- pera cl baculo, ct aliis hnjusmodi, tanquam
tincnt ad pra'cepta moralia, qua^, etiam in habcntcs potestatem ncccssaria vitae .icci-
vctcri lcgc tradcl)antur. Undc quantum ad piendi ab illis quibus prffidicabant unde ;

hoc lcx nova supcr vctcrcm addcrc non subdit Dignus est enim opcrarius ci/fO suo.
:

dcbuit circa cxtcriora agenda. Detcrminatio ISoii autem pcccat, scd supercrogat, qui sua
autem pra?dictorum operum in ordine ad portat, cx quibus vivat in pra-dicationia
cultum Dci pcrtinct ad pra^ccpta ca?remonia- non accipicns sumptum ab his qui-
officio,

halcgis; in ordinc vcro ad proximum, ad bus Evangclium pr.Tdicat. sicut Paulus focit.
judicialia, ut supra dictuni est; ct ideo quia Alio modo possunt intolligi, secundum alio-
ista> dctcrminationcs non sunt sccundum sc rum sanctorum exposilionem, ut sint qnai-
de neccssitatc intcrioris gratia?, in qua lex dam statuta temporalia apostolis data pro
consistil, idcirco non cadunl sub pra'Ccpto tcmporo (juo miltobantur ad pra?dican-
illo

nova^ legis, sed rclinqnnntur hnmano ar- dum in JudcTam antc Cliristi passioncin.
bitrio quadam quidcm quantum ad subdi-
;
Indigebant enim discipuli ,
quasi adhuc
tos (\\vv. scilicol
, pcrlinent .sigillatim ad parvuli sub Christi cura cxistonlcs, accipere
unum(]ncmquc qua^dam vcro ad pnelalos
;
aliqua spocialia inslituta a Christo, sicut
temporalcs vcl spirituales, qua? scilicet pcr- (|uilibet siihditi a suis pra^latis, praecipue qui
tinent ad utilitatcm comminicm. cranl panlalim oxorcitandi, ut temporalium
nova miUa alia exteriora
8ic igitnr lcx soHiciliKlinom abdicareut; pcr «piod rcddo-
opcra dotcrminarc dcbuit pr.Tcipicndo vol baiitnr idonoi ad Iioc quod Evangcliuin per
proliibcndo, nisi sacramonta ct moralia pr.o- iiniversuin t)rbcm pr.Tdicarent. Ncc est mi-
ccpta, qna' dc sc porliucnl ad ralionom vir- riini si adliuc duranto statu veteris legis, ct
Inlis, pula non csso occidoiidnm, non esso nondum porfoclam libcrtalom Sjiiritus con-
fui'andum, ct alia hujusmodi. seculis, qnosdam determinatos modos vi-
Ad primum crgo dicendum, quod ca qua3 vendi instituit, qua? quidem statuta immi-
sunl lidoi, sunt siipra ralionom Innnanam ; ncnlo passionc riMiiovit, lanqnam discipulis
undo in vn non i^ossumns porvoniro nisi por jani por ea sufnciontcr cxorcitatis : luide
gratiam ct ideo, abuiulantiori gratia supor-
; Luc, xxu, 35, dicit : Quando misi vos sinc
vonionlo, oportnit plura crodonda oxplicari. saccido, ct pcra, ct cakcamcntis, nufm/uid
Sod ad opora virlutuin dirigiinur por ratio- dcfuit aliquid' vubis? At illi dixcrunt .*

uem naturaloin, qua^ est rogula quicdam i\ihH. Dijit crgo cis : Sed nunc qui habei
oporationis humana', ut supra dictumost; sacculunt, tollat similitcr et pcram ; jiun
 0r,4=:sT. r.viii, AI\T. II ET IH. 15

«'tiini Immiiichat tompus pcrfecta' liherlatis, 4. Pi\Ttoroa, ad intoriorem honam montis

ut totaliter suo dimittorontur arltitrio in his dispositionom portinol ut nulluin honum
jpia; socundum se non portinent ad nocossi- opus homo faciat proptor (|Uomcuniqu(? tom-
tatom virtutis. ptnalom Mnom. S(\I multa suiit alia tcmi)o-
quartuni dironduin, quod judiciajia
Atl ralia hona (juam favor humanus niulla ;

oliam sorundum sc oonsidorata non sunt dc ctiam sunt alia hona opora (|uam jojuuium,
neocssitato virlutis quantum ad talcm de- elcemo.syna ct oratio. Ergo inconvonions
terminationom sod soluni quantum ad
, fuit (juod Doininus docuit si>luiu fin-a h;oc
oommuncm rationem justitia^ ; ct idoo judi- tiia o[)cra gloriam favtiris humani vitari, et
IVmiinus disponcnda
cialia praE?ccpta reliciuit uihil aliud terrenorum honorum.
his (pji rurain aliorum erant Iiahituri vcl .'l. Pra^tcrea, nafuralilcr hoiuini inditum
spiritualom, vol tomporalom. Sed circa judi- cst ut sollicitctur circa oa (iiuo suiil sibi nc-
cialia pra;cepta vetcris legis qua*dam cxpla- cessaria ad vivcndum, in qua etiam sollici-

navit, proptor maluni intcllcctum PIiaristTo- tudinc alia aiiimalia cum liominc convc-
rum, ut inlVa dicotur. niunt; undc dicitur Provorh., vi, (» : \'acle

— I.ex nova, extcrioros ad formicam, o pifjer, et co?isidera vias*

CoNCLisio. actiis sacra-
ejus; qux cum non liaheat ducem nec prx-
mentiles ct niHnilcs, qui dc so aJ ratiiiiiciii virlutis

pcrtincnt, pniTipieiitlo vel prohilieiulo, suflicien- ccptorem, paral in icstate cibum sibi, et
ter dcterniinavit; cjpteroruni vero actuum exterit> conrjrcfjat in messc (juod comcdat. Scd
mm, qtiusdam sinfriilonim liominum, quostiani onuie pra'ceptum quod datur contra inclina-
Ecclesia' pra;suluni lelitpiit arbilrio. tionem naturae, est iniquum, utpote contra
lcgcm naturalcm cxistcns. Ergo inconve-
nientcr vidctur Dominus prohihuisse sollici-
.VRTICULrS III.
tudinem victus et vestitus.
Utnim lex novn liominem circa interiores 0. Pra^terea, nullus actus virtutis est pro-
ni fus siiffn iimtc.r orflimrrcrit. hihendus. Sed judiciuin est actus justitia^,
secundum illud psalm. xcui, 15 Quoad- :

Ad tortium sic proooilitur. I. Videtnr usf/ue justitia convcrtatur in judicium. Ergo

quo<l circa intorioros actus nova insnf- le.x iiiconvenicntcr vidctur Domiiius jiidicium
llcientcr homincm cnim
ordinaverit. Sunt prohihuisse; et ita videtur lex nova insuf-
decem pra»copta docalopri ordinantia homi- ficienter hominem ordinasse circa interiores
nem ad Deum ot prt)ximuni. Scd Doniiuus actus.
solum circa tria illorum alirjuid adimplovit*, Scd contra est quod Augustinus dicit in
scilicet cina prohihititjncm homicidii, ot lih. I De sermone Domini in mo7ite, cap. i,

circa prohihitionem adultcrii, et circa prohi- § 1, col. 1231, t. 3 : « Considerandum est

hitionom i)crjurii. Ergo vidctur quod insuf- quia oum dixit : Qui audit verba mea^ luvc,
ficieutor hominem ordinaverit, adimpletio- satis significat sormoncm istum Doinini
nem aliorum ])raeccptorum pra^tcrmitlcns. omnihus pra?ceptis quihus christiana vita
"2. I*ra'terca, Dominus nihil (wlinavit in formatur, esso porfoctiim. »

Evangolio dc judicialihus pra-ccptis, nisi Respondeo dicendum, (juod, sicut cx in-

circa rcpudium uxoris, et circa poenam ta- ducta auctoritate Augustini apparet, sermo
lionis, et circa pcrsccuti(jncm inimicorum. quom Dominiis in nioiite proposuit totain
Sed multa sunt alia judicialia pra-ccpta vo- informationem chiisliaiue vita' oontinet, in
teris Icgis, ut supra dictum est. Ergo quan- quo pcrfccte interiores motus horainis ordi-
tum ad h(^)0 insufliciontor vitam hominum nantur. Nam ptjst d(.'claiatum hoatitiidinis
ordinavit. finom, commondala ajiostolica dignilatc, j)or
3. I*ra?terea, in vetcri legc prtEtcr pnc- quos erat doctrina evangelica promulganda,
cepta nioralia ct judicialia, crant qua-dam ordinat intcriorcs hominis motiis j)rimo qui-
caercmonialia, circa qnji Dominus nihil or- dom (jiiaiitiiiu ad scipsum, ot dciiido (iiian-
dinavit. Ergo vidctur insufficienter ordi- tum ad proximum. U"J»"Dim autom ad
nasse. seijjsum dupliciter, sccundum duos interio-

' Ila edit. Rom. ct Patav. 1G98, cum codicibus. Nicolai : « explicavil, » et mox « adimplelionem. »
Oarcia legendum monel « explicavit, « et infra,
: * Al. : i'trtm. — * Ila uiolioris notiG niss. ct exom-
« explicationem, » ut ox eo haJucl edit. Patav. 1712. pla ; AJ. : « verba mea, huc salis, » etc.
 ' ;

16 SUMMA THEOLOfilCA.
res homlnis motus circa agenda, qni sunt in legc Moysi erant tradita tanquara per-
voluntas dc agcndis, et intentio de finc. missioncs' a'stimahant esse pcr se justa
Undc primo (^rdinat hominis voluntatem scilicet rcpudium uxcjris, et usuras accipere

secundum divcrsa legis pra^cepta, ut scilicet ah extraneis; et ideo Dominus prohihuit

abstincat aliquis non solum alj extcriorihus uxoris repudium, Matth., v, et usurarum
operihus qu.x* sunt secundum se mala, sed acceptionem, Luc, vi, diccns Muluum .'i.'), :

etiam ab intcriorihus , et al) occasionihus dale, nihil inde sperantes. Alio modo erra-
malorum. Deinde ordinat intentionem lioini- hant credcntes, qua:'dam qua lex vetus insti-
nis, dicens (pod in honis quw agimus, ne- tucrat facicnda propter justitiam , esse
que quffiramus humanam gloriam, ncque exequenda ex appetitu vindict», vei ex cu-
mundanas divitias, quod cst tliesaurizare in piditate temporahum rerum, vel ex odio
terra. Consequenter autem ordinat interio- inimicorum; et hoc in trihus praeceptis.
rem hominis motum quoad proximum, ut Appctitum enim vindictai credehant esse
scilicet eum non temerarie aut injustc judi- licitum propter praiceptum datum de ptena
cemus, aut praesumptuose ncquc tamen ; talionis quod quidem fuit datum, ut justitia
;

sic simus apud proximum rcmissi, ut cis servaretur, non ut homo vindictam quaere-
sacra committanms, si sint indigni. Ultimo ret. Et ideo Dominus ad hoc removendura,

autem docet modum adimplendi evangeli- docet, animuni hominis sic dehere esse
cam doctrinam, scihcet implorando divinum pra^paratum, ut si necesse sit, etiam paratus
auxihum, et conatum apponendo ad ing-re- sitplura sustinere. Motum autem cupiditatis
diendum per angustam portam pcrfecta; aistimahant esse licitum propter pnecepta
virtutis, et cautelam adhihendo, ne a seduc- judicialia, in quihus mandatur restitutio rei
torihus corrumpamur ct quod ohservatio ; ahlatffi fieri etiam cum aliqua additione, ut

mandatorum ejus est necessaria ad virtu- supra dictum est et hoc (juidem lex man-
;

tem; non autem sufficit sola confessio fidci, davit propter justitiam ohservandam, non
vel miraculorum operatio, vel solus auditus. ut daret cupiditati locura. Et ideo Domiuus
Ad primum ergo dicendum, quod Domi- docct ut cx cupiditate nostra non rcpetamus,
nus circa illa lcgis pra-ccpta adimpletioncm scd simus parati, si necesse fuerit, etiara
apposuit in (juihus Scril)ai et Pliarisa^i non ampliora dare. Motum vero odii credehant
rectum intcllectum hahehant; et hoc con- esse licitum proj)ter pra^cepta legis data de
tingel)at praicipuc circa tria pra^ccpta deca- hostium intcrfectione ;
quod quidem lex
logi : nam circa prohihitionem adullerii et statuit propter justitiam implendam, ut su-
homicidii a^stimahant solum extcilorem pra dictum est, non propter odia exsatu-
actum prohiheri non autem interiorem
, randa. Et idco Dominus docet ut ad inimicos
appetitum (juod magis credehant circa ho-
; dilectioncm haheanms, ct parati simus, si
raicidium et adulterium quam circa furtum ncccsse fuerit, ctiam henefaccre. lUec cnim
vel falsum testimonium, quia motus \vx in pra^ccpta sccundura pra'parationera animi
Jiomicidium tcndens, et concupiscentia' mo- sunt accipienda, ut Augustinuscxponit lib. I

tus tendens in adnlterium, videntur ali(pia- De scrni. Doinini in nwnte, cap. xix, etc,
lilernohis a natura inesse, non aulcm api)c- col. I:>,')7, t. ;{.

titus furandi, vel falsum testimonium di- Adtcrlium dicendum, quod pra^ccpta
cendi. Circa perjurium vcro hahehant falsum moralia omnino in nova lege reraanerc
intclleclum, crcdcnlcs pcrjurinm quidcm dchchaut, (juia sccundum se pcrtincnt ad
esse pcccalum, juramentiun autcm per sc rationem virtutis praK^cpta autcm judi-
;

esso frequentandum, quia

appctendum et cialia non remanehant ex nccessitatc secuu-
videlur ad Dci rcvcrcnliam pcrlincrc; ct dum modum (jucm lc\ dclcrminavit, scd
ideo Dominus ostcndil juramcnlum non esse rclinquchatur arhitrio hominum, utrum sic
appetondum tanquam honum, scd mclius vd aliter essot detcrmiuandum ; et ideo
csso ahsquc jnramcnto lo^jui, nisi ncccssitas convcnicntcr Dominus circa luec duo gcncra
cogat. j)raH'cj)torum nos ordinavit. Dra-ccptorum
Ad secundum diccndum, (juod circa judi- aulcm caTcmonialium obscrvatio totaliter
cialiaprarcpta duplicitcr Scriha' cl 1'harisaM pcr rei iuq)lctioncni tollebatur ; et idco circa
crrahanl. l'rimo quidoni, quia (piaidam {\\iiv hujusmodi j^ra^cepta in iUa corarauni doo-

< Al. : « explicaliouoiu. ^Vido nolala in I arg. ' Ila mss cl cditi pussim; Al. : « promissionos.
 Or^EST. CVill, ART. III KT IV \1

trina nihil ordinatnr. Ostendil tamen alihi anxilii; nnde Dominus dicit, ibid., 3-2 : Scit
tju«Ml tolus corporalis cnltus, (jui erat detor- Pater vester quod' his omnibus indirjetis. 'Quia.

iiiinatns in lcpo, erat iii spiritualem mm- Tertio nc sit sollicitudo pra'sumptuosa, ut
mntandus ; ut patet Joan., iv, "li et '2:\, ubi soilioet homo oonlidat so necessaria vitce
dixit Venit* hora quando ner/ue in nio/ite
: per suani .sollioitudinem posse proouraro
hoc, neque in Uierosoli/niis adoraOitis Pa- abs(iiie divino auxilio; (juod Doininus ro-
trem ; sed veri adoratores adorahunt Pa- movet per hoc quod liomo non potest ali-
trem in spiritu et verilate. (juid adjicere ad statnram siiiun. Ouarto
Ad (]uartum diiendiim, (juod onuies res jKT hoo qiiod homo soUioitudinis tonq)US
mundaiKT ad Iria reduountur, scilicel ad piwoccupat; quia scilicet do hoc sollicitus
honores, di\ itias et dclicias, seoundum illud est luino, (juod non pertinet ad ourani pra)-
i Joan., n, i(i : Omne f/uod est in niundo, sentis temporis, sed ad oiiram Inturi; unde
concupisrentia carnis est, quod pertinet ad dicit, ibid., 34: Nolite sollicitiesse in crasti-
delicias oarnis, et concu/tisrentia oculorum, num.
qu(xl pertiiiot ad divitias, et su/)erhia vitx, Ad sextum dicendum, quod Dominus non
quod perlinet ad ambitum irloria^ et hoiio- prohibet judioium justitia!, sino quo non
ris. Sni)erlluas autem oarnis delioias lex iion possent sanota subtrahi ab indignis, sed
promisil, sed mafjris ju-ohilmit. Hepromisit prohibet judicium inordiuatum, ut dictum
autem oelsitudinem honoris et abundantiam est.
divitiarum; dioitur enim Deuter., xxvni, 1 :

CoNCLUsio. — Cuni , H. Augustino teste , vel

Si audieris vocem Domini Dei tui, faciet te
iiuicus sermo ffiieni Donuiuis iu nionte proposuit,
excelsiorem runctis t/enti/jus, (juantum ad
totam christiana! vit» informatiouem contineat,
primum ; et jjost pauoa subdit Ahundare
:
motus ordinet, no-
perfectefjue interiores hominis
h faciet onmifjus bonis, quantum ad se- vam legem sufficienter hominem circa aotus inte-
cundnm. Oua? (jnidem promissa sic prave riores ordinare dicendum est.

intolligebant Jnda-i, ut propter ea esset Deo

serviendum sicut propter finem. Et ideo
ARTICULUS IV.
Dominus hoc removit, ostendens primo
quul opi^ra virtutum non snnt faoicnda Utnim conveyiienter in lege nova consilia
propter humanam gk»riam. Et jKjiiit tria quxdam determinata sintproposita.
opera, ad qua' omnia alia reducuntur iiam ;

omuia qua- aliquis faoit ad refrenandura Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur

seipsum in suis ooncupiscentiis reducuiitur , quod inoonvenienter in lcge nova consilia
•ad jejunium qua'cumque vero fiunt propter
;
qua'dam determinata siiit proposita. Con-
<lilectionem proximi, reducuntur ad elee- silia enim dantur de rebus expedientibus ad

m(jsynam (iua*oumque vero projiter oul-

; finem, ul supra dictum est, cum de consilio
tum I)ei liiint, reducuntur ad orationem. ageretur. Sed nou eadem omnibus expe-
Ponit autem haec tria specialiter, quasi diunt. Ergo non sunt aliqua consilia deter-
pra^oipua , et per quai homines maximc minata omnibus proponcnda.
sulent f.doriam venari. Secund«j doouit quod ^l. Prieterea, consilia dantur de meliori
noii debemus linem constituere in divitiis, bono. Sed iion suiit determinati gradus
cum dixit, Matth., vi, lU : Nolite thesauri- melioris boni. Ergo non debent aliqua
zare vohis thesauros in terra. determinala consilia dari.
Ad (juintum dioendnm, quod Dominus 3. l'rceterea, consilia pcrtincnt ad pcrfec-
sollioitndinem neoessariam nou prohibiiit, tioneni vita^. Sed obedicntia jiertinet ad
sed soUicitudinem inordinatam. Est antem perfeotionera vita. Ergo inconvenientcr do
qnadnij)l«'X inordinatio soHioitiidinis vitanda ca oonsilium non datur in Evangelio.
oiroa temporalia. l'rimo (luidem, ut in eis 4. Drajterea, mulla ad perfectionem vitaj

nnem nequc Deo ser-

iion coQstituamus, pertinentia intcr pra;cepta ponuntur, siout
viamns propter neoessaria victus et vesti- hoo (juod dioitur : DiUf/ite inimiros vestros,
lus; unde dioitur Nolile thesaurizare : Mallh., v, ii, et i)ra'0(3i)ta (diam (jua' dedit
vohis, etc. Seoundo ut non sic sollioitemur Dominus Apostolis, Matth., x. Ergo incon-
de temporalibus cum dcsperatioiic divini veniculer traduntur consilia iu uovalege,

'
In edlt. : Veniet; in codd. sicut et in Vulgata : Venit.

lil.
 ;

1H SIJ.MMA TllEOLOGlCA.

tiim f|ui;i iion omni;i |)onuiitiir, lum etiam etiam tribus fundatur omnis rehgio, quai
(]ui;i ;i pni;((;[)li.s iiou (iis(iuf,Miuntur. stat 11111 [)(;rf(ictiouis prodtctiir : uam divitije

coulm, cousili^i sapif^ulis auiici ma-

Sf!(l ahdicautin* [)cr pauportatcui, dclicia^ carnis
gnam aderuut utilitatem, sccuudum illud per perpctuam castitatcm, superbia vita;
Prov., xxvii, Umjuento et variis odo-
: per obedicutia; scrvitutcm.
ri/ms dclectatiir cor, et bonis amici consiliis IIa;c autcm simplicitcr observata pertinent
anirna dulcoratur. Sed Christus maxime ad consilia simplicitcr proposita scd obser- ;

est sapicus ct amicus. Ergo ejus cousilia vatio uuiuscujusquc eorum

spe- in aliquo
maximam utilitatem c(jntiuent, et conve- cialicasu pertinct ad consilium sccundum
nientia sunt. quid, scilicct in casu illo; [)uta cum homo
Rcspondeo dicendum, quod haec ost diffe- dat aliquam eleemosyuaui pauperi quando
rentia inter consilium ct praeceptum, quod dare non tenetur, consilium sequitur quan-
praiccptum importat neccssitatcm, consi- tum ad factum illud; similiter etiam quando
lium autcm iu (jptionc pouitur cjus cui aliquo tcmporo determinato adolcctationibus
datur ct idco couvcnioutcr iu lcgc nova,
; carnis abstiuet, ut oratiouibus vacet, cousi-
quai cst lcx lil)ertatis, supra praeccpta sunt lium sequitur pro temporc illo; similitcr
addita consilia ; iion autem in vetcri legc, etiam quando aliquis uon se(juitur vohm-
quie erat lex scrvitulis. tatem suam in alicfuo facto, quod licite
Oportet igitur quod pra^ccpta novai lcgis posset facero, consilium soquitur in illo
intelligantur esse data de his quai sunt casu; puta si bene faciat inimicis suis,
ncccssaria ad conscqucndum finem a?terna! (piando non tcnctur, vcl si otfensam re-
bcatitudinis, in quem lcx nova immcdiatc mittat, cujus justc possct cxigcre vindictam.
introclucit ; consilia vero oportet esse
de illis Et sic etiam omnia consilia particularia ad
pcr qua3 mclius ct cxpcditius potcst homo illa tria gcneralia ct pcrfccta roducuntur (a).
conscqui finem praidictum. Estautcmhomo Ad primum ergo dicendum, quod prae-
constitutus intcr rcs muudi hujus ct spiri- dicta consilia, quanlum est de se, sunt om-
tualia bona, in quibus ffitcrna bcatitudo nibus expcdientia ; sed ex indispositione
consistit, ita quod quanto plus inhaeret uni aliquorum contingit (juod alicui expedientia
eorum, tanto plus rcccdil ab altcro, ot c nou sunt, quia corum affoctus ad haec nou
converso. Qui ergo totaliter inha^ret rcbus incUnatur. Et idco Dominus, consiha evan-
hujus mundi, ut in cis fincm constituat, gelica proponens, semper facit mentionem
habcns cas quasi rationcs et regulas suo- dc idoncitate homiuum ad observantiam
runi opcrum, totalitcr cxcidit ii spiritualibus consiliorum. Daus cuim cousilium perpe-
bonis ct idoo hujusmodi iuordiuatio tolU-
: tuae pauj^ertatis, Matth., xix, 21, pra?mittit :

tur per pra^cepta. Scd (ju^jd homo totaliter Si vis pcrfectus csse; postea subdit
et :

ea qua3 sunt mundi, abjiciat, nou est ne- Vadc, et vende qux habes. Similiter dans
cossarium ad [icrvcuicudum iu nu(3iu pra'- cousilium pcrpcfua? castitatis, cuui dixit,
dictum; quia [^otcst liomo utcns rebushujus ibid., 12 Sunt cunuclii qui castraverunt
:

mundi, dummodo in eis finem non consti- seipsos* propter regnum caslorum; statim *Seif
tuat, ad bcatitudincm a'tcrnam pcrvcuirc; subdit Qui potest capcre capiat. Et simi-
:
^"^'

scd cx[icditius [)crvcnict tolalitcr bou;i hujus litcr A[)ostolus, ad Cor., vii, 3.%, praMuisso
I

luuudi ahdicaudo, et idco do hoc dautur (^onsilio virginitatis, dicit : Poiro hoc ad
cousilia Evaugclii. utilitatcm vestram dico, non ut laqueum
llou;i autcm hujus mundi, (jua) portinent vobis injiciam.
ad usuiu liuiuaua' vita', iu triliuscousistuut; Ad secundum dicondum, quod meliora
scilicct iu diviliis cxtcrioruni bonorum, (juio bona particularitor in singulis sunt indeter-
pcrtiuont ad concupisccntiam oculorum, et minata, scd illa qua^ suut siuq)liciter ct
in doliciis caruis, qua3 pcrtiucul ad ronru- absolutc uieliora bona iii univorsah, suut
piscentiam. carnis, ot iu houorihus, (ju.u (lctermiuata ad qua* ctiam omnia illa par-
;

portiuout ad supcrhiam vitx, sicut patol I liculariaroducuntur, ut dictum ost.

.loau., u, t(». Ila-c autcm tria tol;ilitor dc- Ad fcrtium diccuduiu, (juod otinm cou-
rcliu(pioro, socuuduiu (juod jiossiliiio ost, silium obcdicutia' nouiiuus iutcliigitur de-
portinot ad consilia evangolica. In quihus disso iu hoc quod dixit Et sequatur me :

(o) Juxta Calviuum, aulla suul cousiUa iu Evan- sed omuiu

(jelio, iJji sunt prwcepla.
 OU^.ST. (VIIl, AUT. IV, ET QWFST. nX, ART. I. 10

quem soquimur nou s<ilum iniitando opcra, j^MDssit homo aliquod boiiura faoere, vel
so«I etiam oi»e<lioiulo mautlatis ipsius, se- vollc; 3" ufrum honid ah.squo gratia pcissit

cundum illud Juau., x, -11 Orvs nicw voreni : Dcum diligcro siqior omnia; t" utruiu
meani audiwit, et sequuntur me. ahsquo gratia possit per sua naturalia prae-
Ad t|uartum diceudiim, (iui>d ea qua.' do copta legis ohservaro; .%° ufium ahsquo
vera diUn-fioue iuimiconim et similibus Ilo- gratia possit mcrori vitam aitcruam;
luinus dicit, Matth., vi, et Luc, vi, si rcfo- G" iitruni homo possit so ad gratiam pra*-
rantur ad pra-paratioucm animi, suut dc pararo sino gratia 7° utriim ah.s^pio gratia
;

iieoessitato s;ilulis, ut scilicet houu» sit pa- l)ossit rosurgoro a pcccato «" utrnm ahsquo ;

ratus iHJUoracero iuimicis, ct alia hujusmodi giatia possif lioino vifaropcccatuiu;<>"utrum

facere, cum uecessilas hoc rcipiirat ; et iileo homo gratiam consccutiis possit ahsquo alio
inter pra-cepta ponuutur. Sed ut aliquis divino auxilio hoiium facero, ct vitarc pec-
iuimicis hoi' oxhilioat prouqito iu actu, uhi catum; D)" utruni possit pcrsoverare in
specialis uecessitas uou occurrit, pcrliiiet ad bono por seipsum.
consilia particularia, ut dictum est. llla au-
lem i\ux pouuutur Malth., x, ct Luc, ix ARTICULUS PRIMUS.
et X, fucruut (puodam praicopta discipliiue
pro tempore illo, vel coiicossiones qua?dam, Utrum homo sine gratia aliquod verum
iit supra dictum cst, cf ideo uoii iuducuutur cognoscere possit.
tauquam cousilia.
Ad primum sic proccditur. Videtur
CoNCLCsio. — Cuni lex nova, lex libertalis sit, el
quod liomo
1.

consiliuni in iilioia opinione ejus cni datur, relic-

siiio gratia nuUiim verum
tuni sit, convenifnlor in nova lcge consilia, (jiiLl^us
cognoscere possit. Quia super illud I Cor.,
inelius ••t expcditius liomiues beatitudinem consc- xii, 3 : Nemo potcst dicera : Dotn/fius Jesus,
querentur proposita sunt. nisi in Spiritu scmcto, dicit Glossa Ambro-
sii : « Omno verum a quocumque dicatur,
a Spiritu sancto cst. » Sed Spiritus sanctus
QU.ESTIO CIX. hahitat iu nobis per gratiam. Ergo verita-
DE E.\TERIORl PRINCIPIO HUMA.NOROM ACTUUM, tom coguoscero non possumus sine gratia.
SCILICKT DE GRATIA liEI (a). 2. i^rc-etcrca, Augustinus dicit in I Soliloq.,
tE\. deccm qiueruulur.) cap. VI, col. 87ri, t. 1, quod « disciplinarum

ccrtissiraa talia sunt, qualia illa quae solo

Consequenter considerandum est de extc- illustrantur, ut videri possint Deus autem
;

riori principio humauorum actiium, scilicct est ipse qui illustrat ; ratio autem ita est in
do Deo, prout ah ipso pcr gratiam adju- mentibus, ut in oculis cst aspectus mentis ;

vamur ad rectc agcndum et primo consi- : autcm oculi suut sensus animae. » Sed
derandum est de gratia Dei; secimdo de sensus corporis, quantumcumque sit purus,
causiscjus tcrtio de ojus cirectihus.
; non potcst aliquod visihilc videre sine solis
l*rima auteiii coiisideratio crit tripartita; illustratione. Ergo humana mens, quan-
nam primo considerahitur de necessitato turacumquo sitpcrfecta, non potest ratio-
gratice; secuiido de ipsa gratia quantum ad ciiiaudo vcritatom cognoscere ahsque illiis-
ejus ossoutiam ; tcrtiode ojus divisiouo. trafiono divina, qiia; ad auxilium graticu
Circa primum qiKoruntur decem 1° utnim : pertinet.
absquc gratia possit homo {diqmvl vcrum .'{. Pra^torca, humana mcns non potcst
cognoscerc; ^*» utrum ahsque gratia Dci vcritatem iiitoliigorc nisi cogitando, ut patot

(rt) Loquendo citra gratiam increatam qutB Dcus Simon M;if:iis, \ iilenliiius, Marcio, Orifrones, Didy-
est, gralia tripliciler accipilur : mus, Evagrius, Ponticus, Jovinlanus, Thcodorus
1. Conimunissimo, pro quolibet dono, etiam nn- Mopsueslcnus, Rutlnus sacerdos aquileionsis, ut
tnrali nobis collato divinitus; proliabilius, vel syrus nut palestinus Pelagiani, ,

i. Minus pro quolibol dono superaddito

slricto Scrni pclagiani; posl D. Thoina) lonipora Lulho- :

natune, ut prophelia, genera linguarum, di.screlio rus, Calvinus. Michacl Haius, Janscnius, Qiu-snel-
spirituum, etc; lius, ct alii nihil, vel uiiniis, vol nimis gndiftj Iri-
,3. Proprie pro forma a Deo nobis data gralis sine buentcs. Dcfcnsoros prreripuos anle D. Thomani
merilis, gratum facionle habcntem , et opus ejus vera doclrina graliic S. Au(-'uslinurn, S. Ilicrony-
bonum reddonto digiium vila a>lerna. muni, S. Prosperum, S. Fulgontium et S. Hila-
Brranml circa gratiam ante D. ThomEO lempora : rium habuit.
 ,

20 SFMMA TIIEOLOGICA.

per Augustinum, in XIV /)<? Trin., cap. vn, actum procederc, nisi movcatur a Deo qua ;

col. 1045, l. K. Se«l Aposlolus dicil, 11 ad (iuidem motio est sccundum sna? providen-
Cor., ni, T).Non quod snf/ktentes shnus ali- tia; rationem, non secjuidum nccessitatem

qiiid cogitare a nobis quasi ex nohis. Krgo naturae, sicut motio corporis calestis. Non
homo non potost cognosccre veritatem pcr solnm autem a Deo est omnis motio sicut a
seipsum sine auxilio p^ratiae, primo movente, sed etiam ab ipso est omnis
Sed contra est quod Augustinus dicit in I formalis pcrfcctio sicut a primo actu. Sic
Retract., cap. iv, col. .jS9, t. 1 : « Non ap- igitur actio intellectus et cujuscumcjue entis
probo quod in oratione dixi : J)eus, qui non- creati depondot a Deo quantum ad duo : uno
nisi mundos verum scire voluisti ; respon- modo inquantum ab ipso hal>ot perfectio-
deri enim multos etiam non mundos
potest, riem,sive formam, per quam agit; alio
multa scire vera. » Sed per gratiara homo modo inquantum ab ipso movetur ad agen-
mundus efficitur, secundum illud psalm. l, dum. Unaqua^.quo autem forma indita rebus
12 Cor mundwn crea in tne, JJeus, et spi-
: creatis a Doo liabct eflicaciam respectu ali-

ritum rectum innova in visceribus meis. cujus actusdetorminati, in qnom potest se-
Ergo sine gratia potest homo per seipsum cundum suam propriotatem ultra autem ;

veritatem cognoscere. non potest nisi per aliquam formam super-

Respondeo diccndum ,
quod cognoscere additam; sicut aqua non potest calefacere,
veritatem est usus quidam vcl actus iutellec- nisi calofacta ab igne. Sic igitur intellectus
tualis luminis; quia secundum Apostolum, humanus habet aliquam formam, scilicet
ad Ephes., v, 13 Onmc quod manifestatur
: ipsum intolligibile lumen, quod est de se
lumen est. Usus autem quilibet quemdam sufficiens ad qua'dam intelligibilia cognos-
motum motum,
importat, large accipiendo cenda, ad ea scilicot in quorum notitiam per
secundum quod intelligere et velle motus sensibilia possumus devenire. Altiora vero
quidam csse dicuntur, ut patet per Philoso- intelligibilia intollectus humanus cognoscere

phum in III De anima, text. 2H. non polcst, nisi fortiori lumine perficiatur,
Videmus autem in corporalibus quod ad sicut lumine fidei vol prophetiae, quod dici-

motum non solum requiritur ipsa forma, tur lumen gratiae, inquantum est naturae
qua? est principium motus vel actionis, sed superadditum.
etiam reqniritur motio primi moventis. Pri- Sic igitur dicendum est quod ad cognitio-
mum autem movens in ordine corporalium nem cujuscuVnque vori homo indiget auxilio
est corpus caileste. Unde (juantumcumque divino, ut intolloctus a Deo moveatur ad
ignis habeat calorcm perfectum, non altcra- suum actum. Non autom indiget ad cognos-
ret nisi per motionem corporis ca^lestis. Ma- cendam veritatem in omnibus nova illus-
nifestum est autem, quod sicut motusomncs tratione suporaddita naturali illustrationi :
corporalos reducuntur in motum ca^lestis sed in quibusdam quae excedunt natura-
corporis sicut in primum movens corporalo, lem cognitionom et tamcn (juandoque
;

ita omnes motus tani corpcjrales (|uani spi- Dous miraculoso per suam gratiam aliquos
rituales reducuntur in prinnim moveus sim- uistruit de his quie per uaturalem rationem
pliciter,quod est Deus. Et ideo quantum- cognosci possunt, sicut et quando^jue mira-
cuuKiuc natura ali(|ua corporalis vei spiri- culose facit qua^dam quae natura facero
tuahs ponatui' perfecta, nou potest in suum potest («).

(a) Quid in hocarliculo S. Thornas dicit?£n ip- raovens sccundarium motum non imprimeret, si
sius doclrina, ni fallor : primi absolute movenlis, Doi scilicet, cossarel acti-
Deus est oinnium prinia causa unde nuUus aclus, : vitas. —
Porro Deus unamquamque formam con-
nulla foriua, nulla i)orfectio fonnalis oxistero po- tinuo movot socundum su» providonliae rationem,
test quin sil a Doo. Fornia igitur intellocliva hoini- quaj ratio exigit ut unamquamque formam moveat
uis a Deo esl. Cum autom in nobis isla forma sit secundum suam proprietatom quia unaqua^que,

principium cognilionis veri ox hac parlo non j^os- forma habot naluralilor a Doo eflicaciam ultra quam
sumus absipio Deo cognoscero vorum sed in hoc ; non polosl nisi por aliquam formam superadditam.
casu Deus, ul auclor naluni', agil. Prmlerea, om- — Ergo liomo non polosl cognoscere verum sino
nis molus secuudus a primo movenlo dependol. ila Doo 1. quia a Doo habel, et siue Deo nou habet
:

ut si vel por unicum inslans primi movonlis cos- lormaui inlolloctivam; i. quia sino Deo hiec forma
sarot aclivilas, consoquonler omnis motus socuu- romanol in homino immola. —
Ast (hoc iterum
dus cessarol, oliam .si procederel islo molus so- milii inculcaro licoal). imi^rossio motus formie in-
cundus ul iu corporalibus accidit
, a quoilam , loHocliva^ osl a Doo naluralis, sicut ot croatio. dum
primo movente socundario islud enim primum ; forma iutellecliva uon movetur ultra suam proprie-
 ,

QU^ST. CIX, AUT. 1 ET II, 21

Ad primum ergo iluentliim, (jikhI oitiiic tato, oujus ipso cst dominus. Scd homo est
veruiii, a f/uoetoiu/ue dicatur, est a Spirilu (loininus suoruin actuum, et maximo cjus
saiiclo, siriit al) inriindoiite natunilo luinon, quod cst volle, ut supra dictuiu est. Ergo
et movonto ad intollipMuluni ot kniuoiulum homo potost vollo ot faoero bonum per so-
verilatcm, uon autem siout ah iuhabitanto ipsum abs(iue auxilio gratiai.
f»er ^ratiam frratum faciontom, vol sient '1. Pi.otoroa, ununuiuod(iuc potest inagis
largionte aliquiKl haltitualo donum nalurx' in id quod
est sibi sccundum naturam,
supcradditum. Sed hoc solum est iu (juibus- quam quod est sibi praeter naturam.
in id
dam veris (Nicruosoondls ot lotpiondis, ot Sed poccatum cst contra naturam, ut Da-
maxime in illis qmv portinont ad tidom, do mascenus dicit iii II lib. Orthod. fuL, c. x.xx,
quibus Apostolus lotiuebatur. col. IHa, t. opus autem virtutis est homini
1 ,

Ad secundum diocudum, (]uod sol oorpo- secundum naturam, ut supra dictum est.
ralis illustrat oxtorius; sod sol intolligibilis, Cuin igitur lioino pcr seipsum possit peccare,
qui est Deus, illustrat interius; undo ipsuin vidotur quod inulto inagis per seipsum pos-
lumeu naturale aninuo iiulitum cst illustra- sit bonuni vello ct facere.

tio Dci, (jua illustramur ab ipso ad coguos- 3. 1'nEterea, « bonuni iutellectus cst vo-
ceiulum oa (jua' portinont ad naturalom ruin, ut Pbilosophus dicit in VI Etliic,
))

copruitionem ; ct ad Iioo non rc^iuiritur alia cap. 11. Sed intellcctus potest cognosccro ve-
illustratio, sed solum ad illa qux uaturalem rum per seipsum, sicut ct quaelibct alia res
cognitionem exoodunt. potest suam naturalcm operationem per se
.\d tertium dioendum, qu(xl semper indi- facere. Ergo multo magis homo potest per
gemus diviuo auxilio ad cogitandum iiuod- seipsum facero et velle bonum.
cunujuo iutiuantum ipsum movot intel-
, Scd contra cst quod Apostolus dicit, Rora.J
loctum ad agondum actu enim intelligcrc ; IX, 10 : Non est volentis, scilicet velle, neciue
ali(}uid, est cogitare, ut patot pcr Augusti- currentis, scilicct currere, sed miserentis est
num, .\IV De Trin., loc. cit. in arg. Dei. Et Augustinus dicit in lib. De correp-

Co.^^CLisio. — Cum homo naturaliter sit i-atio- tione et rjratia, cap. n, col. 917, t. 10, quod
nalis et intellectualis natunn eum , (luoque natu- (( sine gratia nulluin prorsus sivo cogitando
rales vcritates absque supernatmuli dono gratice sivG volendo ct amando, sive agendo, faciunt
cognoscere posse constat. homines bonum. »
Rospondco dicendum, quod natura homi-
AIITICULUS II.
nis potest dupliciter considerari uno modo :

in sui integritato, sicut fuit in primo parento

Uirum homo possit velle et facere bonum ante peccatum alio raodo secundum quod
;

absque fjratia. est corrupta in nobis post peccatum primi

parentis.
.\d seoundum sic proceditur. i. Videtur Secundum autem utruraque statura na-
quod hoino pcjssit velle ct facerc bonuni abs- turahumana indiget auxilio divino ad fa-
que gralia. Illud euim est in hominis potes- ciendum vel volendum quodcumque bonum,

latem, et non in(iiget homo illustratione superad- lativas , sive practicas cognoscere : est communis.
dita naturffi , quibusdam qua3 naturalem
nisi in Potest eliam sinc gratia has omnes collective
cognitionem excedunt. Ita D. Thomas in hoc arti- cognosccre potonlia physica, eo sensu quod intcl-
culo. Nescio idoo, quo impfllentespiritu, aliomodo lectus ejus sil huic cognitioni physico proportio-
Billuart rcm proponit homo lapsus, inquit, sine
: natus nisi lemporis defeclus
,
vol solliciludines ,

gratia speciali naturce superaddita, sed cum solo hujus vitse impedimenta suscitarent. Propter haec
concursu tamen aliquo sensu
frenerali prajvio, (^ui impedimcnta homo iapsus potentia morali non po-
« debet dici specialis el gratuitus » (non tamen su- test sino gratia omnes verilalcs nalurales cognos-
pematuralis, potest cognoscero quasdam veritates
,
cere. Nonnulli tamen possibilitatom absque gratia
naturales. —
Vasquez gratiam requirit ad hanc po. omnis scicntia) naturalium ncc exccdentium intel-
tius quam illam veritatom cognoscendam, quia in- lcctushumani captum admisenint. Suiit enim vo-
tellectus indiirorens indigel determinari. Respondo ritates (fuicdam, etiam naturalos, ([ua; pro lioc statu
Vasquesio inlellectum noslrum non esse inditfe- captum nostrum superant ut sulwtantiu angeli
,

renlem dum ci veritas proponilur. Oratio autem cogitationes cordium, futura conlingontia, etc. —
anto studium fit ad refercndiim Deo sludiuin, ct ad iJilluart voro nogat (juod homo lajisns absquo gra-
obliiKMidam remotionem impcdimcntorum prte- ,
lia jiossit omnos veritatcs naturalos otiam divisivo
venlionum, distractionum, ctc. — Ilomo lapsus sumplas cognoscere.
polcst obsquc graliu slugulaB vcrilulcs sivc specu-
22 SLMMA TllEuLUdlCA.

sicut priino inovciitu, ut diclum cst. Scd iu quod hoc per deliberationem praeceden-
sit

st-itu natunu intoKrai, (juantum ad sufficieu- tem; ot cum

hoc non procedat in infinitum,
liam ()p(3rativa! virlutis, iKjl(3rat iHjnuj por oportot quod finalitcr dcvcniatur ad hoc
sua naturalia veilo el opcrari Ijonum sua3 quod liberum arbitrium hominis movcatur
naturae proportiouatura, qualo est honura ab aliquo extcriori principio, (juod est supra
virtutis ac(]uisita;; non autcm bonura super- mentcm Immanam, scilicet a Dco, ut etiam
cxcedcns, (jualo cst honum virtulis infusaj. Philosophus probat in cap. De bona for- '(

Sed natuno corruptai ctiam dcficit

in statu tuna, » lib. Vil Moral. Eudnin., cap. xvm;
homo ab lioc (juod sccun(]um suam uatu- undc mens hominis ctiam sani non ita habet
ram potcst, ut nou possit totum hujusmodi dominium sui actus quin indigeat moveri a
l)onum im[)lorc pcr sua naturalia. Quia ta- Dco; ct raulto magis libcrum arbitrium ho-
incn natura humana pcr peccatum non cst minis infirmi post peccatinn, pcr quod impe-
totalitcr corrupta, ut scilicet toto bono natura: ditur a bono pcr corruptionom nalm'«.
privetur potest (|uidcm etiam iu statu na-
;
Ad secundum dicendum, quod peccare
turai corrupta3 pcr virtutcm sujb naturaj nihilaUud cst quam deficcro a bono (juod
ali(piod bonum particularc agero, sicut convenit alicui sccundum suam naturara.
domos, plantare vincas, ct
acdificaro alia Unaquaiquo autem res creata sicut essc non
hujusmodi; non tanicn totum bonum sibi habot nisi ab aUo, et iu se considerata nihil

connaturalo, ita ({uod in nullo dcficiat; sicut ost, ita indiget conscrvari in bono su£e na-
homo infirmus potest pcr scipsum ali(jucm turai convcniontiabaliquo*; potest enim per
motum habero, non tamen perfecte potcst soipsam doficere a bouo, sicut et per seipsam
moveri motu hominis sani, nisi sanetur potest deficere in nou essc, nisi divinitus
a,uxilio medicina!. conscrvaretm".
Sic virtutc gratuita supcraddita
igitur Ad lertium dicendum, quod etiam verum
virtuti naturse indiget liomo in statu naturio non potcst homo cognoscere sine auxilio di-
intcgrai (juantum ad unum, scilicet ad ope- vino, sicut supra dictum est, et tamen ma-
randuni volondum bonum supornaturale,
et humaua corrupta pcr pecca-
gis cst natura
sed hi statu uatune corruptai (luantum ad tum (juantum ad appetitum boui, quam
duo scilicet ut sanetur, et ulterius ut bonum quantum ad cognitionem veri.
supernaturalis virtutis operetur, quod est
meritorium. Ulterius autem in ulro(iue statu
CoNCLCsio. — indiguit honiti in statu natune
intcgra» gratuito quodani auxilio, ut bonum non
hidigct homo auxilio divino, ut ab ipso mo-
naturale, sed suj)oi'natur;Ue vellet et ojieraretur;
voatur ab bcne agcndum (a). el in statii naturo' lajtsa', (juanquani jiarticulare
Ad priuunn ergo diccuduni, (juod homo ali(juo(l lionuni vello et ojiemri posset, neccssaria
ost dominus suorum actuiun, et volendi, ct tameii (.'i divina gi-alia fiiit, ut ejus nalui"a sanare-
non A'olcndi, proptcr ddibcrationcm rationis, tur, el bouuui merilorium ojierarctur, et vellet.

qudd potest necti ad unam partem vel ad

aliam. Sod quod dolibcrot vel non doliiieret,
etsi hujusmodietium' sit domiuus, oportet.

*
Ita edil. Rora. el arabJB Patav. Te.xtns Conradi Jauseuius et Uaius uecessilatem fldei ad omne opus
el Cajolaiii : « elsi liujus eliaiu. » Nicolai cuiu codd. bouuui assoruoruut.
Alcau. ol Camer. : « si hujus eliira. » Quid taiuou do nocessitale specialis cujusdara
« Al. : « alio. » L'ralia' actualis ad oraue opus bonuin morale? Illam

(a) Homo aliquod lionum luo-

iu praj-seuti stalu Caproolusel Contenson affirmaul; Cajotauus, Con-
ralo abs((Uo eliam abs^juo jrratia lidei, facciv.
^-^ratia, rardus, Modiua, Godoy, Gouot, el cum eis Moli-
l)otest; uude noc oiuuia peccatorum, ucc ouiiiia uistjt, sousu uihilominusdivorso. ue!.raut.ThomisUe
liilidoliiuu opora suut poccata. etenim uulluiu aliuin Doi coucursura exijruut, in
Taithorus docuit houuuoiu iapsura in (mini oi)oro hoc casu quam peneralom, sed ul doterminalum
morlaliter peccaro, ol lauto frruvius, quanlo uia.L'is et officiontein. non ut iu(Uirerontem. sicul Moli-
coualur so ad jusliliara disiiouoro, quia, ut ait, uislw. Hilluart aulem contoudil quod concursus
houio lcuolur iu owiui oporo Uouiu super (jiuuia ^ireueralis,si sil doterraiuans ot efficieus. potesl

diUgoro, quod irapossil)ilo ost iu hac vita. Lulhe- aliquo seusu vooari spocialis.
rum concilium tridouliuura damuavil, sess. vi , Sed \\K suul iutrioatissiimB (fuipsliones D. Tho-
can. 7. —
Jam autea Joauuo.s IIuss docuorat oiu- ma> l(>xtura mi.sei-o obuubilanles.
nia irapiorum opera esso peccala, (pua firalia sanc- Guillormus vult quod liberum arbitrium se solo
tificaus ad (luodcuuKiuo opus bouum rcijuiritur. lu uou j>ossil, aiuo K>'atia saltem gratis dattK exire in
huuc (MMoiiMu n;iiii^ i'l (Juesucllius dccliua^oiunl. oi)us uioralo iu fiuem dcbitum relalum.
 Q\]MS1\ CIX, Ain. III. 23
suut positi-c, homo in statu natura» intograe
ARTICULLS IIl. p(»terat opcrari virtute sua; natunc bonum
quod cst sibi coiuialiu'ale, ab.squo supcrad-
Utrum homo possit dilu/ere Deum supei' ditionc gratuiti boni, licct iion abstjuc auxi-
nrtmifi ex solis natxiralibus sine gratia. lio Dei moveiitis. Diligero aulein Deum su-

pcr onniia, cst (luiddam connaturale homini

\i\ tertiuni sic piwcditur. 1, Videtur ct etiam cuilibet creatunc non solum ratio-
qu<Hl lionio uttii iKjssit (iili^^ero Deum super nali. .sed irrationali, et etiam iiianimatic, so-
omnia e.\ solis naturalibus sine ^'ratia. Dili- cuiidum inodum amoris qui iinicuitiue crca-
gere enim Deum supcr omuia cst proprius et turae compctcre potcst. Cujus ratio est, quia
principalis eharitatis aotus.Setl charitatem unicuitiucnatiirale est (luod appetat ot amet
homo non habere per se ipsum, quia
p«»test ali(iui(l,secundum quod aptum iiatum cst
charitas Dei diffusa est in cordibus nostris csse; sic cnim agit unumquodque, prout
per S/)iritum sancfum qui datus cst nobis, aptum natum est esse', ut dicitur iii II
ut dicitur Rom., v, Ergo homo ex sohs .'i. Pht/s., tcxt. 78. .Manifestuiu est autem (luod
naturahbus non potest Deum dihgere super bouum partis est propter bonum totius; uiide
omnia. naturali appetitu vcl ainoro unaqua^tiuo rcs
natura potestsupra se-
i. Prifterea, nulla particularis amat bonum suum proprium
ipsiim.Sed diligerealiquid phisquam sc, c.st propter bonuin communo totius univcrsi,
tendero in alicjuid supra seipsum. Ergo quod cst Dcus. Unde ct Liouysius dicit iu
nulla natura creata potest Deum dihgere hb. De divin. nom., c. iv, col. 711, 1. 1, quod
supra seipsiuii sine auxihogratiiE. « Deus convcrtit omnia ad amorcm sui-

3. Pra'tcrca, Deo, cum sit summum bo- ipsius. » Undc lumio in statu naturoB integraj
num, debctur summus amor, qui est ut su- dilectioncm suiipsius refcrebat ad amorem
per omnia dilipratur. Sed ad summum amo- Dei sicut ad nnem, ct similitcr dilcctioncm
rcm Deo impcndcndum, (lui ci a nobis omuium aliarum rcrum; et ita Deum dilige-
debetur, homo non sufficit sinc gratia ; alio- bat plus (luam scipsum ct super omnia. Sed
quin frustra adderctur gratia. Ergo homo iii statu natura} corruptce homo ad hoc defi-

non polest sinc gratia ex solis naturahbus cit sccuntlum appctitum voluntatis ratio-
diligere Deum super omnia. propter corruptionem naturae se-
nalis, qua?
Scd contra, prinms liomo in .sohs natura- quitur bonum privatum, nisi sanctur per
libus constitutus fuit, ut a quibusdam poni- gratiam Dei.
tur ^^) quo statu manifestum cst quod ali-
; in Et ideo dicendum cst, quod homo in statu
quaiitcr Deumdilexit. Scd non dilexit Dcum naturai integrse non indigcbat dono gratiae
a?qualiter sibi, vcl minus se, quia sccundum superaddita naturalibus bonis ad dihgen-
ho<: peoca.sset. Ergo dilexit Dcura supra se. dum Dcum naturaliter .super omnia, hcet
Ergo homo (;x solis naluralibus Deum potest indigerct auxilio Dci ad hoc cum moventis;
diligcre plus quam se et super omnia. sed in statu naturse corruptae indiget homo
Respondco dicendum, quod, sicut supra ctiam ad hoc auxiho gratiai naturam sa-
dictum cst in I, in (pio ctiam circanaturalcm nantis (/>).

dilectionem angelorum diversse opiniones Ad primum ergo dicendum, quod chari-

' Ita edif. Rom. el Patav. an. 1698, mutalo tan- gratia gratis data. Unde argumentum « Sed contra »
tum « enim » in « i^ritur. » Nicolai et edit. Patav. luijus arliculi niinorem vim haberet impositione
an. 1712 « Sic enim agilur unumquod(iuii, » etc.
: Scotorelli. Quidtjuid sit, ntic cum Scotorello, nec
C<jd. Tarrac. « Sic igilur agitur unumquodquo
: cuui aliis a se inductis D. Thomas conseutit, siqui-
proiil aptum nalum est agi. » Conradus " Sic enim :
d(ira ex professo docot Adamum in gratia fuisse
agitur unumquod(i\ie prout aplum nalum est. » crcatum. Secimdum D. Thomai doctriuam in praj-
Anticjua translatio Arislotelis « Sic igilur unum- : senti articulo coutcntam, Adaui, si crealus fuisset
quodcpie prout nalum est, » etc. In cod. Alcan., in statu per Scotorcllum admisso, non indigui.ssot
delelo quod prius scriptum erat, habclur « Appe- : nisi auxilio Dci movontis.
lat, vpI amet aliquid secundum quod aptum est {b] Amorera Dei ut auctoris nalurfo ab amore

ossp, ut dicitur in II Phi/s., » aliis omissis. Doi ut auctoris gratiio distinguo, ot eliam amorom
[a] Quibus post S. Thomfe tompora forsan annu- amiciti?r ab araoro concupisceiitife, ot amorem in-
merandus est Scotorellus, dicens <iuod Adam non natum ab amoro clicitum necessarium
clicito, ct
fuit in jirimo instanle creatus in gratia gratum fa- ct indelibcratum ab amoro elicito deliberato, et
cionte, sed in sola juslitia originaii. Juslitia tameii amorcm elicilum delibiiratum impcrfeclum et in-
ori^'inalis noQ estde purisuaturalibus, sud potiua de offlcacem, qui sola complaccutia est in D(;i boui-
 ;

24 SU.MMA TIIEOLOGICA,
Dcum snper omnia cminGntius
tas (liligit possit praicepta legis implerc. Dicit enim
qiiam nalura. Nutura cniiu (1111^11 I)<;uni Apostolus ad Rom., n, 14, i\\nn\ fjejites (jux
supcr omnia, prout cst prindpiuni et finis lcf/C)/i non hahcnl, nalnralilcr ca fju;e Utfjis

naturalis boni charitas autem, sccundum

; sunt faciunt. Sed iUud quod uaturahtcr
quod cst objcctum hcatitudinis, ct sccunfhim liomo facit, per scipsum potcst facerc absque
quod homo hahct quamdam socictat(jm gratia. Ergo honio potcst lcgis praicepta
spiritualcm cum Deo. Addil ctiam charitas facere absque gratia.
supcr naturalem dilcctioncm Dei promptitu- 2. Pra*terea, Ilieronymus' dicit in Expo-
dinem quamdam dclcftationcm
ct sicut , sitionc catholicx fifJei, iUos essc maledicen-
hahitus quihhct virlutis ad(ht supcr actum dos qui '( Dcum praicepissc homini ah^juid
bonum qui fit cx sola nalurah rationc homi- impossibile » Sed impossibile est
dicunt.
nis virtutis habitum non habentis. homini quod per seipsum implere non po-
Ad sccundum diccndum, quod cum dici- test, Ergo homo potest implere orania prae-

tur quod mdla natura potcst supra scipsam, ccpta legis per seipsiuu.
non est intclhgcndum quod non possit ferri 3, Pratcrca, inter omnia pra^cepta lcgis
in ahquod objcctum quod cst supra sc; ma- maximum est iUud : iJilifjes Dominum
nifcstum cst cnim quod intcllcctus nostcr Dcum tinim ex tote corde tuo, ut patet
naturali cognitionc potcst aliqua cognosccre Matth,, xxn, .37. Scd hoc mandatum potest
quai sunt supra scipsulii, ut patct in natu- homo implere ex sohs naturalibus, diligcndo
raU cognitione Dei. Sed illud intehigendum Deum supcr omnia, ut supra dictum est.
cst, quod natura non potcst ferri in acfum Ergo omnia maudata legis potest homo
cxcedcntcm proportioncm sua; virtutis. implcre sinc gratia.
Talis autem actus non est diligere Dcum Sed contra est quod Augustinus dicit in
super omnia hoc cnim cst naturale cuiUbet
; Ub. De hxresih., ha^esi i.xxxvni, col. i7,
natura^ crcata", ut dictum cst, t. 8, « hoc pertinerc ad IkTresim Pelagiano-

Ad tcrtium diccndum, quod amor dicitur rum, ut crcdant, sinc gratia homiuem posse
summus non solum quantum ad gradum faccre omnia divina mandata. »
dilcctionis, scd ctiam quantum ad rationem Respondeo diccndum, quod implere man-
dihgendi, ct dilectionis modum; ct sccun- data lcgis contingit duplicitcr uno : modo
dum hoc summus gradus dilcctionis cst quo quantum ad subsfantiam operum^ prout
charitas diUgit Deum ut beatiricantcm, sicut scilicct homo operatur justa, et fortia, et
dictum est. alia virtutis opera et hoc modo homo in
;

CoNCLUSio. — Uouio iu statu uatuni.' iutegra' uou

statn nafura? intcgra^ potiiit omnia mandata
indiguit (iivinai gratia? gratuito auxilio viril)us lcgis implere ; alioqiiinhomo non potuisset
naturaiilnis superadilito a(i Dcum super omuia ua- in statu illo non peccare cum nihil aUud sit
;

turalitcr dilipeuduui, quauquaui Dei ad lioc mo- peccare quam transgredi divina mandata
vcnlis auxilio ci oj)US ess(it; al iu statu uaturo' scd in statu natura' corrnpt^e non potest
corrupta: iudigct ad lioc gralia ipsa naturam iute- liomo implcrc omnia mandata divina siue
rius sanante. gratia sanante.
Alio modo possunt implcri mandata logis
ARTICULUS lY.
non solum qnantum ad substautiam operis,
Vtrum homo sine gratia per sua naturalia sed ctiam quantum ad mcxlum agoncli, ut
legis prxcepta implere possit. scilicct cx charitatc fiant et sic neque in ;

statu naturio integi\T, noquc iu statu na-

Ad (juarfum sic proccditur. I. Vidclur tura' corruijla» potcst homo imploro absqne
quod homo sinc gratia pcr sua naturalia gratia Icgis maudata. Uudc Augustinus in

tate, non inferens niedin ad Doo placendum nec , riaj ila Scolns, Gabrid, Molina, et alii quibus nn-
:

impcdimenla pcccati removens, ab amoro olicito numerat D. Thomam P. Henno, non roctc. ul nrbi-
delilicralo cl cfficaci, cl ilerum luuic amorcm cfll- Iror, lextum ejus dc amorc « eireclivo » expoucns.
caccm airectivo ali eodcm efficucem cireclivc. l^aius Contrarium enim tcncl opiuio toxlui D. Thoma'
ot .lansonius non secrcvcrunl amorcm Dci nalura- confonnior ct communior. quamvis dicat P. Hcnuo
lcm al) amoro Dci supcrnnturali. —
Homo lapsus oi)inioncm Scoli esso satis communem.
ad diligcndum Dcinn naturnlilcr supcr oumia in- '
lla<c Fidei vxposilio D. Ilicronymo falso ndscri-
digcl auxilio gi-atiio naturam sanautis ita D. Tho- : cuim Polapii hserolici
bitur; esl confcssio fidei ad
mas. —Non indigel ad diligoudum Doum nmorc DuDiasum papam missa.
cfflcaci « afTcclivc, » nou mcrilorio gratiiv vol f\o-
 ,

0r.4:ST. CIX, ART. IV ET V. 2;.

lil). De correptione et gratia, c. ii, ool. 917.

t. II), nini dixisset (juod sino prratia iniUum
.VKTICrLUS V.
prorsus lionuin lioinines lariunt, sulxlit :

ttNon solum ut, monsfranto ipsii quid larion- Utrum /tofno poasil mercri vitam xternam
dum sit, seiant, verum etiam ut, pivestante sine fjratia.
ipsa, facianl cum dilcetione (luotl sciunt. »

Indi^^eul in.super in utro<iue statu auxi- Ad quiutum sic proceditur. I. Vidclur

lio Dei moventis ad niandata implenda, ut quod hoino possit niereri vitam .Tfeniain
dictum est ('/). sine gratia. Dicitenim Dominus, Maltli., xix,
.\d priinum erp:o dicendum, (juod sicut 17 Si vis ad vitatn ingredi, serva )nnn-
:

Augustinus dicit, in lib. iJe spiritu cl littera, data ; ex quo vidctur quod ingredi iii vitam
cap. xxvii, col. -1-1*^, t. 10, « non moveat a'ternam sit conslitutum in hoininis volun-
quod naturaliter eos dixit qua? legis suiit, tale. Sed id quod iu iiostra voluntate consti-
facere; lioc enim agit spiritus gratia?, ut tulum cst, per nos ipsos possumus. Ergo
imaginem Dei, in qua naturaliter facti su- videtur quod homo per seipsum possit vi-
mus, instauret in iiohis. » tam aiternam inereri.
Ad secundum dicendum, quod illud (juod ^2. 1'ra'terea, vita a?terna est mcrces vel
possumus cum auxilio divino, nou est nobis prwmiura quod hominibus rcdditur a Dco,
onuiino iinpossibile. secundiim illud IMiilo- secundum illud .Matlh., v, 1^2 Merces vestra :

soplii, in III Ethir., cap. iii, circa mod. : est in cxUs. Scd mcrces vel pra^mium reddi-
Quce per amicos possumus, aliqualiter per
tt tur a Deo homiui secundum opera ejus,
nos p4^ssumus. » Unde Ilieronymus ibidem ' secundum illud psalm. lxi, 12 Tu reddcs :

confitetur, « sic nostium libcrum csse arbi- ttnicuique secundum opera ejus *. Cum
trium, ut dicamus uos semper indigere Dei igitur homo sit dominus suorum operum,
sm.
auxilio. 1) videtur quod in ejus potestatc constitutum
Ad lertium dicendum, quod praeceptum sitad vitam a^ternam pcrvcnire.
do dilectione Dei non potest homo implere 3. Dra^tcrea, vita
ajtcrna cst ultimus rniis
ex puris naturalibus, secundum (piod cx vitae humanai. Scd quaelibet rcs naturalis
charitatc impletur, ut ex supra dictis patet, per sua naturalia potest consecpii iincin
suum. Ergo multo magis homo, qui cst
CoNCLLsio. —
Potuit liomo in 'itatu natur.f intc-
altioris natura;, pcr sua uaturalia potcst
gi-a» omiiia mand.ita ifgis scnaro, fjuantum ad
ipsam op»M-uiii suJ»stantiam, non autem in statu pervenire ad vitam seternara absque ahqua
natunr cuiniptif sed quanfum ad niodum ajroudi,
:
gratia.
ut soilicet ea ex cliaritate operari posset, iudiguit Scd contra est quod Apostolus dicit ad
homu in utro(jue statu divina gratia. Rom., VI, 23 Gratia Dei vita seterna
:

quod idco dicitur, sicut Glossa ibidem dicit :

Ut intcUigcrcmus, Deum ad vitam seter-

((

nam pro sua miscrationc nos pcrducerc. »

Respondco diccndum, quod actus perdu-

' Ut supra. retur a gralia. » D. Thomas et Thomistse simpli-

(oj Hic impletiouem maudalorum quoad substaii- citer dicunt : Non potest absque gratia naturam
tiam implctione corumdem quoad modum, u(
al) sanante ; uec discernunt intor longum ol breve fom-
cx cliaritate fiant D. Tliomas dislinguil;
scilicet , pus. ScotoroIIus dicilLiberum arbilrium, nisi per
:

Baius de hac dislinctione dixit « Celebris illa :

pcccafum ossef omnino corrupfum, quanfum ad
doclorum distinctio, divinjB legis niandata bifariaiu essenfiam operis fanfummodo, mandafa Dei cum
impleri , allero modo quaulum ad prcuceptorum prafia grafis dafa implere pofosf. —
De sua i)roi)o-
substanliam tanlum, altero quanlum ad cerluni sifione P. Ilenno aftirroaf illam esso adoo comniu-
quenidam modum videlicot secnndum quem va-
,
neni et cerfam, ut crodidorint plurimi illam osse
lcant operautem perducere ad ropnum tEternum, fidoi dogma contra Pelagium a Pafribus coiicilii
hoc esl, ad raodum meritoriimi, commontilia osl el milovitani et arausicani dolinitum; sod iiuiuit ,

explodenda. Ilstc Baii sexagosima prima osl Baia-

>.
idem Ilonno, mens concilionim illorum fuit doli-
narum a S. Pio papa V damnatarum. nire legem non posso meriforie sorvari sino gratia,
Polons est homo lapsus potentia physica totam
'<
ct hoc contra Polagium. —
Errnro vidotiir eruditis-
legom nalurfe observare, etiam longo lomporo, sine simus Pater; uain Polagiani non nogabanl neccssi-
gratiie adjulorio, sic ut ipsam non violel, in
ro taleiii grafifo ad implelionem pnecopforum super-
saltem gravi. » Iia P. Ilenno, sed addit « Hoc non :
naturalium aul naturuliuni. ifuoad modum supcr-
polesl, loDgo lempore, polentia morali nisi robo- , naturalem.
20 SUMMA TIIEOLOGICA.
rentes arl finem oportet esse flni proportio-
natos. Nnllusautcm ac-tus exccdit proportio-
ARTICULUS VI.
ncm principii aclivi; et idco vidcmus in
rcl)us naturalihus ,
quod nuUa rcs potcst Utnim horno possit seipsum ad qraiiam
pcrficcrc circctum pcr suam opcrationcm, prxpararc per scipsum absquc cxteriori
(jui cxccdat virtutcm a(;tivam scd solum ; auxilio (jratiae.
potcst producere per operationcm suara
eftcctum sucC virtuti proportionatum. Vita Ad .sextum sic proccditur. Vidctur quod 1 .

autcm ffitcrna cst finis cxccdcns proportio- liomo possit scipsum ad gratiam pra?pararo
ncm natune humana^, ut ex supra dictis per seipsum absque cxtcriori auxilio gra-
patct, ct idco homo per sua naturalia non tiae. Nihil cnim imponitur homini quod sit

potcst produccre opcra meritoria proportio- ci impossibilc ut supra dictum est. Sed
,

nata vite actcrna! scd ad lioc cxigilur altior

; Zach., I, 3, dicitur Convcrtimini ad me, et
:

virtus, qua3 est virtus gratiai. Et idco sine convertar ad vos. Nihil autcm est aUud so
gratia homo non potest mereri vitam aBter- ad gratiam praepararc quam ad Deum con-
nam tamcn faccrc opcra pcrducentia
;
potest vcrti. Ergo vidctur (juod homo per seipsum
ad l)onum aliquod homini coiniaturalc, sicut possit sc ad gratiam pra*pararc absque auxi-
laborare in agro, bibere, manducarc, et ho gratise.
habere amicum, et alia hujusmodi, ut Au- 2. Praeterca, horao se ad gratiam praepa-
gustinus dicit in III Resp. rontra Pelafjimi., rat, faciendo quod in sc est; quia
si horao

lib. III IlypoQn. ', c. iv, col. nm, t. 10 («). facit quod in se est, Deus ei nou denegat
Ad prinuHii crgo dicendum, quod homo gratiara dicitur enim Luc, xi, 1.3, quod
;

sua voluntatc facit opera mcritoria vitae Deus dat spiritum bojium petentibus se.
aitcrna}; scd, Augustinus in codcm
sicut Scd illud in nobis csse dicitur quod est in
libro, cap. v, ad hoc cxigitur quod
dicit, nostra potestate. Ergo vidctur quod in nos-
voluntas hominis praeparetur a Deo pcr gra- tra potestate sit constitutum, ut nos aid gra-
tiam. tiam praeparcmus.
Ad sccundum dicendum ,
quod , sicut 3. Praetcrca, si homo indiget gratia ad
Glossa supcr illud Rora., vi : Gratia Dei, hoc quod pra^paret se ad gratiara, pari ra-
vitaxtcrna, dicit « Certum est vitamseter-:
tione indigcbit gratia ad hoc quod pra^paret
nam bonis opcribus rcddi scd ipsa opera ; sc ad illam gratiam et sic procedcrctur iii
;

quibus rcdditur, nd Doi gratiam pcrtineiit; » infmitum, quod cst incouvenicns. Ergo
cum ctiam supra dictum sil, quod ad im- videtur standura in primo, ut scilicet homo
plcndum mandata legis secundum debitum sine gratia possit se ad gratiam pra'parare.
modum, per qucm corum impletio est racri- i. Pratcrca, Prov., xvi, 1, dicitur quod
loria, rcquiritur gratia. /lOfninis cst animam prxpararc. Sed illud
Ad
tcrtium dicendum, quod objcctio illa dicitur csse hominis quod per se ipsum po-
proccdit do finc homini connaturali. Natura test. Ergo videtur quod homo per seipsum
autcm humana cx hoc ipso quod nobilior sc possit ad gratiam pra'parare.
cst, potcst ad altiorcm finem iicrduci, saltcm Sed contra est quod dicitur Joan., vi, 11 :

auxilio gratia^, ad qucm iiifcriorcs naturai Nemo potcst venirc ad me, nisi Pater, qui
nullo modo portingcro possunt; sicut homo misit me, traxerit cum. Si autera homo
cst niclius (lispositus ad sanit;'ft^ui (jui aliqui- scipsum [)ra'p;irare posset iion oportcrct,

bus auxiliis mcdicina' polost sanitalcm con- (juod ab alio traherctur. Ergo homo non
sc(]ui, quam illc qui nuilo modo, ut I'hiloso- potest se ad gratiam pra.'par;ire absque
sophus introducit in II l)o. caiu, tcxt. (11 ;uixilio gralia\
ct (1.%. Hospondco dicendum, (]uod duplox csf
(".ONCi.usio. — C.um vila a'ltM'ua sit tiuis ultiuius ])ra'paratio voluntatishumaua} ad l>onum :

liDUiiuis, ualuraloiu cjus virlutoui oxcoiious, uou un;i (luidom, (jua pra']xiratm' ad beno oj)e-
|m|ost p(>r sua uaturalia i]isaui siue (liviuio gralia> randum el ;ul Dc(^ frucndum, ct talis ])ra'iKi-
luxilio ('(lusoqui vol uicrcri. ratio voluntatis non potest flerisiuc habiluali

' l.ilxM' (|ni

, \\\\\f,o
-o {\\c\{\w U\j\)0(juoMkon,
jf -.; el
- n qui-
1 papiv, quidani Moroalori illnm Irilmunt.
usdam
bnsdam .Vu^Misliiu) adjudicatiir, iu
iii luiju.s O/x/hh
O/x/hhi ((i)
,
Contra PolnkMum ol (".a?lostium assercnles ho-
ftpiicml. jam roloiralur ul spurius. (Juidam Sixlo uiineui suis oporibus vitam iclornam posso moreri.
 , ; ;

QU^ST. CIX. ART. VI.

g^rati.T ilono, quod sit prinoipiiim opcris nio- sum. » Sod hominos Jti.stos convortit ad scip-
ritorii, ut (lictura cst. sum sicut ad spccialcm fincm, (luem intcii-
Alio modo potcst intcllipri pr.Tparatio vo- (hnit, ot cuicupimit adhajrerc sicut hono
luntalis luunantT ad conscquendum ipsum proprio, sccundum illud psal. i.xxu, 28 :

pratia' haliitualis donum. Ad hcv autcm Mihi adJhvrcre f)«'o /to)ni)n cst ; ot idco quod
quod pra'parct sc homo ad susccptioncm lui- homo coiivcrtatur ad Dcum, hoc non potcst
jus doni, non oportct pra?snpponero aliquod osse nisi Deo ipsum convortcnto. IIoc autem
aliud donum hahitualc in anima, quia sic cst pra'parare sead prrafiam, iiuasiad Dcum
proccdcn'tur in iiifinitnm; scd oportet pra»- convcrfi sicut illc qui hahct ocuium avcr-
;

supponi aliquod auxilium gratuitum Dci in- sum a liimino solis, por hoc so preparat ad
tcrius animam movcufis, sivc inspirantis rccipicndiim lumcn solis, quod oculos suos
honum propositum. Ilis cuim duohus moilis coiivcrfit vcrsus .solcm.
indigoraus anxilio divino, ut supra dictum. Uudc patct quod homo non pofest sc pi\T-
Ouo<l autcm ad hoo indigeanms auxilio Dci parare ad lumen gratiai siLscipiendum nisi
movcntis , manifcstum est. Neoesso est per auxilium gratuitnm Dei interius movcn-
onim, cum omne agcns agat propter fliiem, tis {a).

quod omnis cau.sa convcrtat suos cfTcctus ad Ad primum ergo dicendiim, quod con-
suum fincm et ideo, cum socunihmi ordi-
: vorsio hominis ad Deum fit quidcm per Uhe-
nem aprcntium sivc movcntium sit ordo rum arhitrium ct secundum hoc homini
;

flniura, neoess»' cst quod ad ultimum fmcm pi\Tcipitur (piod sc ad Dcum convcrtal. Sed
convertatur homo per motionem primi mo- Hhcrum arbitrium ad Deum convcrti non
ventis, ad fincm autcm proximiim por motio- potcst, nisi Deo ipsum ad se coiivcrtcnte, se-
nem alicujus infcriorum movcnfium; sicut cundiim Jerem., xxxi, 18
ilhid Converte :

«onimus militis convertitur ad quaerendum ))ie et co)wertar, quia tu Domi)ius Deus

victoriam cx mofionc ducisexercitus, ad se- )neus; ct Thren., ultimo, 21 : Converte iios,

quendum autem vexillum alicujus acici ex Do))ii)ie, acl te, et co)iverte)nur.

motionetrihuni. Sic ig^iturcum Dcus sit pri- .Vd sccundum dicendum, quod nihil homo
mum movens simpliciter, ex ejus motiono potcst facero, nisi a Deo moveatur, sccun-
cst quod omnia in ip.sum convertantur se- dum illud Joan., xv, 5 : Si)iet)ie )iihi.l potes-
cundum communcm intcntionem honi, pcr tis fncere. Et idoo cum dicitur homo facero
quam unumquodiiue intendit assimilari Dco quod in se est, dicitur hoc esse in potestate
seoundum suum modum. Unde Dionysius, in hominis, secundum quod est motus a
lih. De divin. Jiomin., cap. iv, col. 71 1, t. I, Dco(/y).
dicit quod « Deus convertit omnia ad seip- Ad tortiura diccndum, quod illa objectio

(o) Polagiani, peccalum originalo ncgaules, dice- Quidquid sit, Molina, in Concord., disp. x, q. xiv,

banl bominem posse promereri primam trraliam, a. 13,aperlissime docet Deum benc ulenli facultatc
sicque gratiam secundum merila dari. Semipela- naturali nunquam denegarc gratiam, non (luidem
(riani, peccalum originale et naturalium viriimi ex morito operis naturalis, sed <> ex pacto inter
dobilitationom admittenles, propriis tamon natune Deum et Christum inito, » ut facienti quod in se
viribus pelondo, desiderando, pulsando, quajrendo, esl « ox viribus naturse, » infallibiliter gralia detur;
contendebanl boniinem non quidem mereri gra- sic bomo seipsum prjepararot ad gratiam. En con-
tiam, sed aliquod boni operis initium Deo darequod clusio P. Ilenno NuUateuus bomo solis naturfe
:

ipso tanquam occasionem conforendi ^raliam arri- viribus potesl graliam actnalem, eliam salutis ini-
piobat, ne, personanim accoptor, uni prae altero tialem, nec a fortiori babitualem, consequi.
siup ulla ratione ox parto bominis gratiam tribue- {hi Kacienli quod in sc est Deus non deucgat gra-
ret. Utrumque damnavit errorem variis in conciliis tiam :boc axioma Calvinus Ocbamiciun vocat
Kcclosia. irrisorie, scd ignoranler, siiiuidem S. Tliomas eo
Mncedo tamen nolat Semipelagianos addidisse utitur, et siiuiliter omncs fere tbeologi tum vete-
graliam natiira; otiam ad inilium moriti, sed gra- res, tura modorui. Tripliciter intelligilur:
tiam qunmdam voluntatis podis.sequam el ab ar- i. Facienti quod in se esl ex virilius gratitu Deus
bitrio dependentem. non denegat graliam;
Melanctboniani dixorunt bominem .se posse pro- 2. Facionti quod in so est ox viribus nnturcB
priis viribus ad gratiam praeparare. Deus, ad impertienduni motus ab operibiis nalu-
Incusantnr inter Catholicos Durandus, Scotus ralibus ojiis qiii facit quod in se osl, non donegat
Gabriol et alii, oo qnod hominem dixorint posse .se graliam
sine gratia ad gratiam prsBparare, sod excusantur 3. Facienti quod in se est ex viribus naturse
eoquudid intoUcxerint do gralia iia))ituali prajpa- Deus, i)roptor pactum inter Chrislum et Patrom,
rante, non de gratia aliqua quacumque ad prtepa- non denegat graliam.
rntionemrequisita. Primo sensu, esl communis
28 SUMMA THEOLOGICA.
procedit dc gratia habituali, ad quam requi- intus manet principium vitae, a quo procedit
ritnr arujiia prn-paratio, quia ornnis forma opcratio naturalis. Ergo vidctur quod liomo
rc(piirit suscuptiitilo dispositum. Sed hoc .simili rationc po.ssit rcparari per scipsum,
quod iiomo moveatur a Dco, non praicxigit rcdcundo de statu peccati ad statum justitiae
aliquam aliam motioncm, cum Dcus sit pri- absquc auxilio cxterioris gratia*.
mum movcns undc non oportct abirc in
: 'A. Prictcrca, quailibet res naturalis potest
infinitum. rcdire' ad actum convcnicntcm suai natura?,
Ad quartum diccndinu, (juod hominis cst sicut aqua calcfacta per seip.sam redit ad na-
pra^pararc animum, (juia hoc lacit pcr U1)C- turalem frigiditatem, et lapis sursum pro-
rum arhitrium; scd tamcn hoc non facit sine jcctus j)cr scipsum redit ad sunm motum
auxiUo Dci movcntis ct ad se attrahcutis, ut naturalcm. Scd peccatum est quidam actus
dictum est. contra naturam, ut patet per Damascenum,

CoNCLusio. — Non potest homo pcr seipsuni

in II lib. Orthod. fid., cap. xxx, col. 97.5,

prsppararl ad tlivina; gratisR lumen suscipienduni, t. Ergo vidctur quod homo possit per se-
1 .

sed gratuito Dei intcrius moventis bonumque pro- ipsuni redire de peccato ad statum justitiae.
positum insi)iranlis auxilio indigel : ad meritorie Sed contra est quod Apostolus dicit ad
vero operandum, et Dco iVuendum, indiget
dif,'ne Galatas, u, 21 : Si data est lex quse potest
haljiluali gralia; ipsius dono (|Uod liujus tanti
,
justificare*, errjo Christus gratis mortuus
lcgt
operis jjrincipium sit. est, id est, sinc causa. Pari ergo ratione si

homo habet naturam, per cpiam potest justi-

ARTICULUS VIL Christus r/ratis, id est, sine causa,
ficari,

Utrum homo possit i^esiirgere a peccato mortuus est. Sed hoc est inconveniens di-
sine auxilio fjratise. cere. Ergo non potest per seipsum justificari,
id est, rcdire dc statu culpre ad statum justi-

Ad septimum sic proceditur. 1. Videtur tiffi.

quod liomo possit rcsurgere a peccato sinc Rcspondeo diccndum, quod homo nullo
auxilio gratiai. Illud enimquod praicxigitur modo potest resurgere a peccato per seipsum
ad gratiam /it sinc gratia. Sed rcsurgere a sine auxilio gratia'.
pcccato praicxigitur ad illuminationcm gra- Cum enim pcccatum transiens actu, rema-
tia3 dicitur enim ad Ephes., v, 14 Exurge
: : neat reatu, ut supra dictum est non est ;

a morluis, et illuminabit te Christus. Ergo idem resurgere a peccato quod cessare ab

homo potest resurgere a peccato sine gra- actii pcccati sed resurgere a j^eccato, est
;

tia. reparari hominem ad ea quae peocando

2. Pra^terea, peccatum virtuti opponitur, amisit. Incurrit autem homo triplex detri-
sicut morbus sanitati, ut supra dictum est. mcntum pcccando, ut cx supra dictis patet,

Sed homo pcr virtutcm natura; potest resur- scilicct maculam, corruptioncm natiu^alis
gere de a'gritudine ad sanitalcm, sine auxi- boni ct reatiun pa^na'. Maculam quidcm in-

lio exterioris mcdiciuic propter hoc quod ,

currit, inquantum privatur dccore gratiaj ex

Secundo scnsu, pelafriana et semipelagiana; conlroversia tanta dirimalur. S. Aufrustino, S. Tho-

Tcrlio sensu, Molina! cst ct infundata positio. mas, ut par est, debuisset opponi. Sed erraverat
Paclum MolinsB, unus o suis consodalibus, P. Va- P. Valenlia rccitando S. Auirustini textum, qui
lontia, in congrcfiiationc dc auxiliis ullima» diei sc])- aliter in codicibuset iinprcssis invcnitur; loco enim
tenibris 1G02, coram Clemcntc VIll, dcmonstrare hujus conjunclionis: «ct x>in hac proposilione « et :

voluit ex Aufjiistino, cujus sc^iucntcm cx lib. XIX. ipsam immortalilatis pacem, » habetur <- scilicel. » :

cap. XIII CivUdlia Dci, rccitavit tcxtum : ipsam « scilicct » immortalitatis paccm, eique conve-
« Dous crgo nalurarum omnivun sapicnlissimus nientciu gloriam, ct honorcm in vita aMcrna. Am-
conditor, cl justis.sinius ordinator, qui tcrrcnorum pliora bona ct mcliora non sunt igilur in mente et
ornanicnloruni niaxinunn inslituit mortalo f:enu3 in tcxtu S. Augustiui gratioe quibus gloria meretur,
hinnanun), dodit honiinil)Us qmvchun bona luiic scd ipsa frloria qute opponitur ut bonum mclius
vitic conf.'run» (crgo, nnturalia) ...«copacto fequis- bonis hujus cxilii. Sed quis Catholicus aflirmaro
simo » (ccco paclum),«ut (piicumquc mortaiis audcrct homincm gloriaiu absque frralia ex rccto
talibus lionis rccto usus fucrit, accipial ainplioiu usu bonorum ualuralium mcrcri' Domiuicanus —
at(iuo mchora, el ip.sam immorlalilatis paccin. » — quidam, P. Leiuos scilicct, assumpto codicc, tex-
Uiulc, virtulo'< i^acti aMniissimi, » quicunu|Uo na- tum, absque mora, S. .\uirustini rcslituit qui codem
luraUl)us bcnc ulitur ainpliora atquc mcliora, scili- modo lcgltur iu quadam cditiono nostra Friburpensi
cct graliaui accipil, ct conscqucntcr cx irratia
,
auiii l4tU.
gloriain. Sic illc. Non mihi vidclur a>quissi- '
In cdit. : « pcr seipsain. ^-

muui csso ul cx uuico tcxtu ctiam S. Aujfuslini

 .

QU.EST. CIX. .\I\T. VII ET VIII. «9

Bonum anlein natnra^ dofltiens pcr actnm pcccati, quia non manct
deformitiito poooati.
corrnnipilnr, inqnantnni natnra liominis intogra, sod corrnnqtitnr, nt supra dictum
ost, non potost pcr scipsam roparari noquo
deonlinatnr, volnntato liominis Deo uon
sul»jecta; hoo enim ordine sublato, conse-
etiam ad bonuni sibi connatnrale, et multo
quens est nt tota natnra hominis poccantis minus ad bonura supcrnaturalo justitiaj.
inordinata remanoat. Koatns vero pcrna' ost CoNci.isio. — Ouiiiu iiaturalis iii hominc ratio
per (luem homo pcccando mortaUter mero- iion sil pnncipiuni sanitatis spiritualis,
suflicicn.s
tnr damnationom a^tcMMiani. Manifestum cst sod ipsii gratia, quiu tnllitui- per peccatuiu iieri ;

autem do sinj.rnlis h<>rum trium (inod non non potest ut per soipsuni honiu sine auxilio
possunt reparari nisi per Doum. (lum cnim gratiie a pcccatis resuri^Mt , Ikjc est, ad ea i\\x(R

decor provoniat ox ilhistrationo divini

trratia' peccando amisit, reparetui'.
hmiinis, noii potost talis docor in anima rc-
parari, nisi Doo donuo illustranto ; undo ro-
ARTICULUS VIII.
quiritur hahitnalo donuni, (luoil est gratia^
lumcn. Similitor ordo natura'- reparari non Utrum homo sine (jratia possit non
vohmtas hominis Doo suh-
potest, ut scilicot peccare.
jiciatur, uisiDoo voluntatem liominis ad so
trahonto, sicut dictum est. SimiUter ctiam \d octavum sic proceditur. 1. Videtur
reatus paMia* a-torna^ romitti non potost quod homo sino gratia possit non poccare.
nisi a l>eo, in quem est oilonsa commissa, « NuUus onim peccat iii eo quod vitaro non
et qui est hominum
judex. Et ideo requiri- potest, » ut Augustinus dicit in lib. De lib.

tur anxiHum gratia; ad hoc qnod homo a arb., lib. III, cap. xvin, col. i29o, t. i. Si
peccato resurgat, ot quantum ad habitualo ergo homo existens in peccato mortali non
donura, ct quantum ad intcriorem Dei mo- possit vitarc peccatum, videtur quod pec-
tionem {n) cando non peccet, (piod est inconveniens.
\d priraura ergo dicendura, quod ilhid in- i>. Pra^terca, ad hoc corripitur homo ut
dicitnr liomini qnod pcrtinot ad actum Ubori non peccct. Si igitnr liomo in peccato mor-
art>itrii ; (jui reqniritur in hoc (jnod liomo a tali existens non potost non peccare, videtur
p«^ccato resur^Mt. Etidoo, cum dicitur :
quod frustra oi correptio adlubeatur ;
quod
Exfirfje, ct illuniinahit te Cliristiis, non est est inconvenicns.
inteUigondum quod tota exsurroctio a pec- 3. Praiterca, Eccli,, xv, i8, dicitur : Ante
cato priEccdatiUuminationera gratiae; sed hominem vita et mors, bonum et malum;
qnia cum homo per lil)erum arbitrium a quod placnerit ei, dabitur illi. Sed aliquis
Deo raotum snrgere conatur a poccato, roci- peccando non dcsinit essc homo. Ergo adhuc
pit lumcn gratiai justificantis. in ejus potestatc est eligore bonum vel ma-
Ad secundum dicondnm, quod natnralis lum; ct ita potest homo sine gratia vitare
ratio non ost sufUcions principium hnjus peccatum.
sanitatis, quae est in liominc pcr gratiam Scd contra est quod Augustinus dicit in
jnstificantom sed hujus principium ost gra-
; lib. De perfcctione JHstitix, in fuic, col. 317,
tia, qua.' tolUtur por poicatum. Kt idoo non t. 10Quisquis negat nos orare debore ne
: ((

potcst homo por soipsum roparari ; scd indi- intromus in tentationom, ncgat autcm hoc
get ut dcnno oi lumon gratia? infundatur, qui contondit ad non poccandum gratiai Dei
sicut si corpori mortno rosuscitando denuo adjutorium non cssc homini ncccssarium,
infnndcretnr anima. scd sola lcgc acccpta humanani sufUccre vo-
.Vd tortium diccndum, quod qnando na- luntatcm, ab anrii)ns omnium rcmovcndum
tura cst intcgra, pcr seipsam potest rcparari ct orc omnium anatheraatizaudum cssc non
ad id (|Uod est sibi convoiuons et proportio- dnbito. ))

natum; scd ad id quod .supcrc.xcodit .suam Hespondco dicendnm, qu(jd do homiiio

proportionem , reparari non potest sinc possumus uno raodo .sccun-
dupliciter loqni :

exteriori auxilio. Sic igitur humana natura dura statum naturaB intcgne alio niodo se- ;

(a) Observa aliqunm resurrectionern esse per- projKJsitum et inchoatio per Dei frriitiain inspiratur,
feclam el nHain imperfeclam. Damnata eal sexa- allcrius rpia viviliralur (pii vcro justilicatur ct ,

gesima quarta inler bainaa htec proposilio " llla : palmes vivus iii vil(! Clirislo officilur, commenlitia
dialiiiclio duplicis vivificalionis, ailerius qua vivi- eat, et Scripturi^i ininiun; congruens. »
Hc^lur peccalor, dum ei poenilentia el vil» noveu
30 SUMMA THEOLOGICA.
cundum stiitum riaturae corruptae. Secun- Unde et Gregorius dicit, Super EzechleL,
dum statuni (|ui(lem naturai integraR ctiam hom. XI, § 24, c(j1. 91.5, t. 2, qiiod « pecca-
siii(3 gralia lialiituali potcrat lionio non pcc- tuin (juod inox per pa;nitentiam non de-
care nec m(jrtaliter nec venialiter (juia pec- : lctur,suo poudere ad aliud trahit. » Et
caro niliil aliud cst quam rccodcre ab eo hujus ratio est, quia sicut rati(jni suMi
(juod cst secundum naturam; (|U(jd vitare del)et inferior appetitus, ita etiam ratio

lioino polcrat in statu natiira,' intcgra;; non subdi dcbct iJeo, et in ipso constituere finem
taincn lioc poterat sine auxilio iJei iii bono sua,'voluntalis. Per liiiem autem oportet
conservantis, quo subtracto, etiam ipsa na- quod regulentur omnes actus humani, sicut
tura in niliilum deciderct. pcr rationis judicium rcgulari debcntmotus
In statu auteni naturse corruptse indiget infcrioris appctitus. Sicut ergo infcriori ap-

homo gratia habituali sanante naturam ad petitu iKju totaUter .subjecto rationi, uon
hoc quod omnino a peccato abstincat. Quse potest esse quin contingant inordinati mo-
quidcin sanatio primo fit in pra^senti vita tus in appetitu sensitivo, ita etiam rationc
se(-undum mentem, appetitu carnali non- hominis non totalitcr cxistente subjecta Deo,
dum totaliter reparato. Unde Apostolus, ad conscqucns cst ut contingant multa:; inor-
Rom., vn, 25, in persona hominis reparati dinationes in ipsis actibus rationis. Cum
dicit Edo /pse menle servio kf/i Dei, carne
:
enim hoino non haljet cor suum firraatum
autem lefji peccati. hi quo (luidcin statu po- in J)eo, ut pro nuUo bono conscquendo vel

test homo abstinere ab omni peccato mortah, raalo vitando ab eo scparari veUet, occur-

quod in ratione consistit, ut supra habitum runt multa propter (juai consequenda vel
est; non autem potest homo abstinere ab vitanda homo rccedit a Deo, contemnendo
omni peccato voniali proptcr corruptionem praicepta ipsius; ct ita pcccat mortaliter,
inferioris appetitus sensualitatis; cujus mo- pra^cipue quia <( in repentinis hoino ope-
tus singulos quidem ratio reprimcre potest, ratursecundum finem praeconceptum , et

et ex rationcm pe(xati ct volun-

lioc liabcnt secundum habitum i)raicxistentem , »- ut
tarii ; non autem omnes, quia dum uiii re- Philosophus dicit, in III Ethic, cap. vni, ad

sisterc nititur, fortassis alius iusurgit; et fln. Ouaravis ex praemeditatione rationis

etiam quia ratio non semper potest esso homo possit aUquid agere praeter ordinem
hujusmodi motus vitandos, ut
pervigil ad finis praiconcepti, et prccter inclinationem

supra dictum est. habitus.

Similiter etiam antequam hominis ratio, Scd quia hoino non potest semper esse iu
iu qua est peccatum mortalc, rcparetur pcr tali pra-meditatione, non potest contingere

gratiam justilicantcm, potcst singula pcc- ut diu perinancat quin opcrctur sccundum
cata mortaUa vilare, et secundum ahquod convenicntiain voluntatis deordinatae a
'

tompus (juia non est necesse quod conti-

;
Deo, nisi cito per gratiam ad debitum ordi-
nuo Sed quod diu niancut
peccct in actu. ncm rcparctur {a) .

absque peccato mortaU, csse non potcst. Ad priinum ergo dicondum, quod homo

< Ilamss. ot editi passim. AJ. : « consecpienliam. » gralia omni gralis data semotus, bene alicui tenta-
(a) Homo absque gralia omnia peccala vilaro po- tioni resislere potesl, quamvis sine gratia gratum
test : ila ral)l)i Moyses. facienle vincere non possit.

Absquo gralia potest non peccarc, imo esso jus- Thoologi quidam alii distingunnt inter victoriam
tus : ila Cielestius el Pclagius. salutaiom seu meriloriam, damnabilem qua pec-
Quidam thoolo};i inter resistenliani, Irophaium el catum peccalo superatur, et slerilem. Pro prima
victoriam distinguunt. gratiam, non pro secunda, pro tertia gratiam pariler
Quando quis, etsi non vincat, tamen non vinci- non conlra levos aut modicas, sed conlra omnem
tur, resislontia esl. tenlationom gravem requirunt.
Quando pars adversa sana fugit, et non liesa, Vnsquez autem nullam tonlationera ab homine
parle alianon ijroseciuenle, trophieus est. lapso sine gratia superari posso conteudit, etiam
Quando, parte adversa aul pene aul fundilus , minimam, et vicloria slerili seu non meritoria ,

destrucla, pars alia aut luillum aut niodicum ha- vilie relornai.
buit delrimentum, vicloria esl. Juxla Lutherum, Calvinum, Komnitium et alios,
Sic Guillennus, qui cum S. Uonavonlura docot homo nec unum vonialo vilare potest, q\iantum-
quod homo lapsus sine gratia pralum tacioiilo non cuintpio gralin' aiixilio adjutus.
sit

potesl tenlalionem vincere, ciuamvis modiantibus Nos autem dicimus : homo

hipsus et in peccato
graliis datis lenlationi resislero possit. Admitlil iu- mortali oxisteus uou potest, siue speciali gratia
SUX)Ui' quod homo, por possibilo vol impossibile u superuddita , vilare diu omuia peccalu mortalia
 QILI^^T. CIX. AUT. VIII KT IX. 31

potost vitare singulos artiis pocoati, iu)ii Sed gratia ad hoc datur nobis ut possimus
tainen omnes, nisi por gratiani, ut «liotuni boiium faoere et vitare peocatum. Si igitur
est. VA tamen ijuia e.v ejus (lcleotu est (|iio(l por gratiaui hoo homo non potest, vidcliu'
humo se ad gratiam hahendam nun pra'- quod vel gralia sit frustra data, vel sit im-
parat, [^ropter hoo a peooatonon exousatur [)crfecta.
quod sine gratia peccatum vitare non potest. :2. Pra?terea, per gratiam ipso Spiritus
Ad seoundum dit-eiulum, (|uod -ouToiitio sanolus in nobis habitat, sooundum ilhid I
utiii^ est, ut ex dolore correptionis voluutas ad Coriulh., ui, 1(» \cscitis quia lcmplum
:

regeneratiouis oriatur , si tamen (pii oorri- Dei estis, ct Spiritus Dei habital in vobis ?
pitur niius est promissionis, ut stropitu Sed S[)irilus sanotus, ouiu sit omulpotcus,
correptionis forinseous insonante ao llagel- suflioiciis esl ut iios iuduoat ad beiie ope-
lanto, Ueus in illo intrinsecus ocoulta inspi- raudum, et ut iios a peccato custodiat. Ergo
ratione operetur et velle, ut Auprustinus homo gratiam conscoutus potest utrumquc
dioit in lil). De correptione et fjratia, o. w, pra'(liotorum al)S([ue alio auxilio gratiai.
col. *-H\, t. 10, Ideo ergo necessaria est homo consccutus gratiam
3. Pra'tcrea, si
correptio, quia voluutas hominis reciuiritur adhuc auxiho gratiai indiget ad lioc
alio
ad hoc (piod a pecoato abstineat ; sed tameu (juod recte vivat, ct a [jcccato abstineat;
correptio non est suflioiens sine Dei auxilio. [)ari ratione, etsi illudaliud auxiliumgraliai
Inde Eccle., vn, \\ : Considera opera Dei, consecutus fuerit, adliuc alio auxilio gratia;
qxiod nenio possit corri(/ere quem ille des- indigebit. Prooedetur ergo iu iufiuitum,
pexerit. quod est inconvcnieiis. Ergo ille qui est in
Ad tertium dicendum (juod sicut Au- , , gratia nou hidiget aho auxilio gratia^ ad
gustinus dicit in nypoqnostic, lib. III, hoc quod bcnc operetur et a peccato absti-
cap. I 10-21, t. 10, verbum illud
et n, ool. neat.
intelligitur homiue sccundum statum
de Scd contra est quod Augustinus dicit in
naturae integra?, quando nondura erat ser- lib. De natura et gratia, cap. xxvi, col. 2GI,
vus peccati unde potcrat peccarc et non
; t. 10, quod « sicut oculus corporis plenissime

peociire. Nunc etiam quodoumquc vult ,

sauus, nisi oandorc luois adjutus, uou potest
homo, datur ei sed hoc quod bonum velit,
; cernere sic et homo etiam perfectissime
;

habet ex auxilio gratiae. justifioatus, nisi aiterna liice justitiai diviui-

CoNCLLsio. — IIoiuo iii stutu inuoceutia; ,

quia tusadjuvetur, rectc iiou potcst vivere. » Sed
ejus natura perfecta erat, cuni soio auxilio geno- fit per gratiam, secundum illud
justiticatio
raii omnia et singula peccata tam venialia (|uani
, Rom,, 21 Justificati qratis per qratiam
III, :

mortilia viLire potuit. In statu autem natunp ipsius. Ergo etiam horao jam habens gra-
corruptip, ini.rtaiia et sini,'ula et omnia venialia ,
tiara indigct alio auxilio gratiae ad hocquod
autein singula, seii non onuiia vitare potest, si cst rccte vivat.
Datura per gratiam infusam reparata alias ne :
Respondeo dicendum, quod, sicut supra
mortalia quidem ouuiia, priesei-llm tenipore lonfio,
diotum cst, homo ad recte viveudum diipU-
vitare potest.
citer auxilio Dci indigct : uiio quidcm modo
quantum ad aliquod hahituale donum, per
ARTICULUS IX.
quod uatura liumana oorrupta sanctur, et
Ulrtim ille qui jam consecutus cst qratiam^ etiam sauata elevetur ad operanda opera
per seipsum possit operari honum, et vi- mcritoria vitae a?ternae quae exccdunt pro-
tare peccatum absque auxilio qratise. portionem natura^ alio modo indiget homo
;

auxilio gratia', ut a J)eo nioveatur ad agcu-

Ad nonum sic proceditur. Vidctur (piod 1 . dum.
illo <pii jam consecutus est gratiam, per Ouantnm igitur ad primum auxilii mo-
.seipsum possit operari bomim, et vitare dum, homo in gratia cxistcus nou iiidiget
peccatum absfpie alio auxilio gratia>. Unum- alio auxilio gratiae, quasi aliquo habitu alio
qiKHlquc cnim aut frustra cst, aut impcr- iufuso.
foctum, si non implct illud ad quod datur. Indigct tamcn auxilio gratiaj secundum

contra legem naturalera, ct omncs tonlaliones vin- sed non diii omnia pocrala vcnialia, vitare potest
cero; ai vero Jn peccalo mortali non oxistal, cum aU hoc ullimum speciali auxilio graliie indiget.
ordinariia graUfs auxiliis peccata venialia singula.
 ,

32 SUMMA TnEOLOGTCA.
alinni mofliim, ut sciliccf a Dco movcattir ronsecotus, per seipsum operari bonum ft vitare

ad rcotc agciuluni, ct hoc proptcr duo :

pocoatuin absque novo auxilio \Ut\ i]<suin nioven-
lis, dirigeutis et i^rotegentis, quanivis alia habi-
primo qnidcm rationc gcnerali proptcr hoc ;

tualis f^ratia aA boc ei nece.ssaria non sit.

quod, siout supra dictum est, nulla rcs
creata potcst in quemcumT]ue actum pro-
dire, nisi virtutc motionis divinae, Secundo ARTICULUS X.
rationo speciali proptcr conditioncm status (Jtrum homo in r/rnlia ronstitutus inrlir/ent
humana3 natura; quidcm licct pcr
;
qua^ auxilio r/ralix nd perseveranrlum.
gratiam sanetur quantum ad mcntcm, re-
manet tamen in ea corruptio et infectio Ad dccimum sic proceditur. 1. Videtur
quantum ad carnem, pcr quam servit lef/i quod homo in gratia coustitntus non indi-
peccali, ut dicitur ad Hom., vn, 2.'). Re- gcat aiixilio gratia? ad pcrscvcranduni.
manct etiam qucedam ignorantia? ol)scuritas Perseverantia cnim est aliquid minus vir-
in intcllectu, secundum quam, ut etiam tute, sicut et continentia, ut patet per Phi-
dicitur Rom., vni, 2G, qiiid oremiis, siciit losophum, in VII Ethic, cap. vii et viii.
oporiet, nescitniis ; propter varios enim Sed homo non indigct alio auxilio grati» ad
rerum eventus, ct quia etiam nos ipsos non habendum virtutes, cx quo est justificatus
perfccte cognoscimus non possumus ad
, pcr gratiam. Ergo multo rainus indiget
plenum scirc quid nohis cxpcdiat, .secun- auxilio gratiae ad habendum pcrseveran-
dum illud Sap., ix, di Cof/itationes mor-: tiam.
talium timidx, et incertse providentix nos- omnes virtutes simul infun-
2. Pra:!terea,

trse. Et ideo necesse est nobis ut a Dco duntur. Sed

perseverantia ponitur quae-
dirigamur et protcgamur, qui omnia novit dam virtus. Ergo videtur quod siniul cum
ct onuiia potest. Et proptcr hoc etiam rc- gratia infnsis aliis virtutibus perseverantia
natis in filios Dei per gratiam convenit detur.
dicere Et ne nos indncas in tentationem;
: 3. Praeterea, sicut Apostolus dicit Rom., v,
et :Fiat vohintas tua , sicut in csclo ct plus rcstilutum est per donum
homini
terra, ct ca^tcra, qua; in oratione dominica Christi, quam amiserit per pecciitum Adae.
contincntur ad hoc pcrtincntia. Scd Adam id acccpit unde posset perscve-
Ad primum crgo diccndum, quod donum rare. Ergo multo magis nobis restituitur
hahitualis gratifc non ad hoc datur nobis ut pcr gratiam Christi ut pcrscverare possi-
pcr ipsum iion indigeamus ultcrius divino mus; ct ita homo non iudigct gratia ad
auxilio; indigct cnim queeUbet creatura ut perseverandum.
a Dco coiiscrvctur in l)ono quod al) co acce- Scd contra est quod Augustinus dicit in
pit. Kt idco si post acceptam gratiain Iiomo lib. ])e persever., cap. ii, § 3, col. UOG,
adhuc indigot divino auxilio , non potcst t. 10 Cur perseverantia poscitur a Deo,
: ((

concludi (juod gratia sit in vanum data, vcl si non datur a Deo? An et ista irrisoria

quod impcrrecta; (inia ctiain in statu

sit , petitio cst, cum id ab eo ])ctitur quod scitur
gloria^, quando gratia crit omiiino pcrfcctaj iioii ipsum darc, scd ipso noii dante esse in

homo divino auxilio indigebit. liic antcin hominis potestate. » Sed perseverautia ])e-
ali(]ualitcr gratia imperfccta est, inquan- titur etiain ab illis qui sunt per gratiam
tum hominem non totaliter sanat, ut dic- sanclificati; (]nod intelligitur, cuiu diciiuus :

tum est. Snnctificetur nomen tuum, Augus- ut ibid.

Ad sccundum dicendum, quod opcratio tinus confirmat per verba Cypriani. Ergo
Spiritus sancti, (|nn' nos movct ct jirotcgit, homo cfiain in gratia constitufns iiuiiget ut
non circnins( rihilnr [ter ollcctnm haliitiialis ci perscvorantia a Deo dotur.
doni quod in nobis causat
,
sod praUcr ; Rospoudoo dicendum, quod i^erseverantia
hunc eHcctum nos movct et ])rotegit simul fjuandoque onim siguiti-
triplicitor dicitnr.
cum Patrc et Filio. cat habifum luonfis, i)or quom homo tir-
Ad t(ntiuin (liccndnin , (inod ratio illa mifor staf, no roinovoatur ab oo (]uod est
conciudit quod homo iion indigeat alia lui- socundum virtufem, ])er tristitias irruentes;
bituali gratia. ut sic sc habeaf persovorantia ad tristitias
CoNr.i.Lsio. — Cuin uulluin agoiis soounil(nii sicut contiuonfia ad concnpisconfias of do-
agat nisi in viilulc ininii, siliiue oaro si)U'itui j)or- leclationos, ut Philosophns dicit in VII
petuo rebcllis ; uoii polesl homo lioet jam graliani Ethic.y cap. vii.
 ,

OUiEST. nx, ART. \, ET Qr.l^^ST. C.X, .\RT. I. 33

Alio mfKlo potost dici perscverantia hal)i-

tus secmitlmn (juein honio hahot
ipii(laiii,
gU/ESTlO cx,
pro[M»sitmn [RTsevcrainii in liono ns(|iiL' in

iinein. Kt utrotine istormn modormn [lerse- liK (iHVTlA DEl OQNTUM AD EJUS ESSENTIAM.
verautia siiuul cuui gratia infunditur, sicut (Et quatuor quserunlur.)

ot continentia, et ca^tera' virtntes.

Doinde considerandum est de gratia Dei
Alio nuido dicitnr i^erseverantia continua-
([nantiiiii ad ojns ossentiam et circa hoc ;
tio qucudain boui ustiue ad tinem vita?. Et
ad talein perseverantiam habendain homo (]iia'rnntiir (piatuor :
1" utrum gratia ponat
in jirratia fonstilntns \um (inidein indiget aliqnid in anima 2° ; utrmn gratia sit
aliqua alia liabituali ^n"atia, sed divino qnalitas; \V utrum gratia difroral a virtute

ipsnm diriLcenle, et protegente con- infusa ; -i° dc subjecto gratia\

au.xilio
tra tentatidnnm impnlsus, sicut ex praice-
denti (pia'stione apparet. ARTICULUS PRIMUS.
Et ideo, p(ist(iuain aliquis est justificatus
per gratiam, necesse habet a Deo petere Utrum (jratia ponat aliquid in anima.
praHlictum [)erseverantia' donum, ut scilicet
custndiatnr a nialo usque ad tiiiem vita?. .\d primum sic proceditur. I . Vidctm"
Multis enim datur gratia quibus uon datur quod gratia noii [)onat aliquid iii anima.
perseverare in prratia. Sicut enim liomo dicitur liabcro gratiam
i^rimnmerj^M dicendum, quod objectio
.\d Dei, ita ctiam gratiam hominis; uudc dici-

ilia procedit de primo iiKxlo perseverantiai, tur (iones., .xxxix, ^21, quod Doniinus dedit
sicut et secunda objectio procedit de se- Joscph (jratidm in conspectu principis car-
cundo. ceris. Scd per hoc quod homo dicitur habere

Unde
patet .s(jlntio ad secundum. gratiam hominis, nihil ponitur in eo qui
Ad tertinm dicendum, quod, sicut Au- graliam altorius habet sed in co cujus ,

gustinus dicit iu lib. De corrept. et fjrat., gratiam habet, ponitur acccptatio quaedam.
c. xii, (dl. *.»:J7, t. 10, liomo in primo statu Ergo pcr lioc ([uod hoiuo habcrc gratiam
accepit dnnum, perqutxl [)ei\severare [josset, Doi dicitur, iiihil [)onitur in anima , sed
iiou auteui accepit ut perseveraret : iiunc soluin significatur acceptatio diviiia.
auteni por .qratiam Christi multi accipiunt 2. I'ra!torea, sicut anima vivificat corpus,

et doniim /^ratia*, ([uo [jerseverarc possunt, ita Deus vivificat aniniam unde dicitur ;

et ulterius eis datur ([uod perseverent; et Deut., XXX, 20 Ipse est vita tua. Sed
:

sic donum C.hristi est majus quam delictum anima vivihcat corpus immediate, Ergo
Ada*. Et tanien faciiius homo per gratia etiam nihil cadit niedium inter Deum et
donnm [)erseverare poterat iii statu inno- animam. Non crgo gratia ponit aliquid crea-
ceiitia*, in quo nulla erat rebelJii) carnis ad tum iii aiiima.

spirilum, qiiam nuiic [)ossimus, quando ro- 3. ad Rom., i, supcr illud

Praiterea, :

paratio gratia* Christi , etsi sit iiichoata Gratia vobis pax, dicit Glossa iuterl.
et :

qnantum ad iiKMitem, iiondum taiiion ost (((iratia, id est remissio pcccatorum. » Scd

consummata quantum ad carncm quod rcmissio pcccatorum noii poiiit iii anima
;

crit in [)atria, nbi lionio solum [)erscve-

iioii aliquid, scd soluin in Deo iion imputanto

rare potorit, s(id etiam poccare non [jotorit. poccatum, secundiim ilhid psal. xxxi, 2 :

lieatus vir cui non iniputavit Dominus pec-

CoNci.isio. — Indiget horuo in f^tia constitiitus, catuni. Ergo ncc gratia ponit aUquid iu
ad Ikio iil iistjiic :ul liiifni vit.-p sii.'f' in liono pci-sc-
verft, non ([iiidcni haliituali divina^ gratiw; dono,
auima.
sed speciali ({uodain divino auxilio, conti-a tenta- Scd coiitra, lux ponit aliquid in illumi-
tionuni imjiulsus, illum |irotc)?cntp. nato. Scd gratia cst (juaidam lux aniiua}
unde Augustiiius dicit in libro De natura et
(jralia, cap. x.vii, col. 2:iH, t. 10 : (( i'r,»;va-

ricatorom logis digno lux de.sorit veritatis,

Sic ponil solutioncm P. Heuno « Elsi pos-

(a) : rare in (rralia usqvie ad fiiiom vi(a', ul dofinicnmt
sit juslus potenlia physica cum ordinariia graliffi concilia arausicanum ul Iridentiiiiim, id tamen uou
auxiliis quje juslia nuuquam denegautur pereeve- potest poleutia morali sinc apeciali auxilio. »

ill. 3
34 SUMMA THEOLOGICA.
qua desertus utique fit caecus. » Ergo gratia gratiam Dei haberc, significatur quiddam
ponit aliquid in anima. supcrnaturalc in homine a Dco provenicns.
Rcspondco diccndum ,
quod secundum Quandoque tamen gratia Dei dicitur ipsa
communcm modum loquendi tripliciter gra- secundum quod dicitur
ffiterna Doi dilectio,

tia accipi consuevit : uno modo pro dilcctionc etiam gratia praedestinationis, in(|uantum
alicujus, sicut consuevimus diccre qnod iste Dous gratuito et non cx meritis aUquos
miles habet gratiam regis, id est, rex habet praedestinavit .sive elogit. Dicitur enim ad
eum gratum secundo sumitur pro aliquo
;
Ephes., I, .T Prsedesti7iavit nos in adoplio-
:

dono gratis dato, sicut consucvimus dicere : nem filiorum..., in laudem f/loriai (jratise

Hanc gratiam facio tibi. Tertio modo sumi- sux («).

tur pro recompensatione beneficii gratis Ad primura ergo dicendum, quod otiam
dati, secundum (juod dicimur agere gratias in hoc (juod dicitur aUquis habore gratiam
beneficiorum. Quorum trium secundum dc- hominis, intoUigitur in iUo esseaUquid quod
pendet ex primo ; ex amore enim quo ab- sit homini gratum, sicut et in hoc (juod

quis habet alium gratum, procedit quod dicitur aUquis gratiara Dei habere; sed
aliquid ei gratis impendat ex secundo au- ; taraon differontor; nara iUud quod est ho-
tem procedit tertium, quia ex beneficiis raini gratura in aUo horaine, praesupponitur
gratis exhibitis gratiarum actio consurgit. ojus diloctionicausatur autera ex dilectione
;

Quantum igitur ad duo ultima, manifes- divina quod est in horaine Deo gratum, ut
tum est quod gratia ahquid ponit in eo qui dictum ost.

gratiam accipit primo quidem ipsum do-

: Ad secundum dicendum, quod Deus est

num gratis datum; secundo hujus doni vita aniraae per raodura causa; efficientis;
recognitionem. Sed quantum ad primum sed anima per modum
est vita corporis
est difTerentia attendenda circa gratiam Dci causae forraalis.autera et Inter forraara
et gratiam hominis; quia enim tjonum crea- raatoriara non cadit aliquod modiura, quia
tura3 provenit ex voluntatc divina, ideo ex forma per soipsam inforraat materiam vel
dilectione Dei, qua vult creaturae bonum, .subjectum sed agens inforraat subjectum,
;

profluitahquod bonum in creatura. Volun- non per suam substantiam, sod per formam,
tas autem hominis movetur ex bono pra?- quara causat in materia.
existente in rebus et inde est quod dilectio
; Ad tertium dicendum, (juod Augustinus
hominis non causat totaUter rei bonitatera, dicit in Ub. I Retract., cap. xxv, col. 624,
sed prsesupponit ipsam vel in parte vel in t. 1 Ubi dixi gratiam osse in dimissione
: ((

toto. Patct igitur quod quaniHbet Dei dilec- peccatorum, pacem voro in reconciUatione
tionem sequitur aliquod bonum in creatura Dei, non sic accipiendum est, ac si pax ipsa
causatum quandoque, non tamcn dilcctioni et reconciliatio non pertineat ad gratiara
aeterncE coaeternum'. Et secundum hujus- generalem sed quod speciaUtor nomine
,

modi boni difrerentiam dillcrens considcra- gratiae i-emissionem significavorit peccato-

tur dilectio Dei ad creaturam : una quidcni runi. » Non orgo sola remissio peccatonim

communis, secundum quara diligit omnia ad gratiam pertinet, sed etiam multa alia
qux sunt, ut dicitur Sap., xi, 2."), secundum Dei dona. Et idco rcraissio peccatonmi non
quam esso naturale reljus crcatis largitur ;
fit sinc aU(juo cllcctu diviuitus in nobis cau-

aha auteni secunduin

dilectio est speciahs, sato, ut infra patebit.
quam trahit croaturam rationalera supra CoNcusio. Quuni diliporo — sit velle alteri ho-
conditioncm natura; ad participationcm di- uuni Deique voluntas n'runi
, , sit caus;i ; ceiiuni
vini l)oni et sccundum hanc dilcctioncm
; osl graliani sen dilcctionein noi, senipor aiiijiiid,
dicitur arKjucm diHgcrc simpUciter, (juia ncinpe id quod ei viUt, in aniina ejus quem diligit
socundum hanc dilectiononi vuU Deus sim- eflicero.

pUcitor creatiu^a^ bonum a'tornuni quod ost ;

ipso. Sic igitur por hoc quod (Ucitur homo

' Ita cum codd. Tarrac. et Alcnn., oJiisqnp odit. (a) Lutherani et Calvinistne negant pratinm osse
Nicolai, ct Patuv. an. 17li!, nisi ([uiu o^xid. cit. liu- donum unimaMntrinsocum; hominem conteDduut
bout : « cuilibot Doi diloctioiii. » Kdit. Hoin. ol l*a- oxlrinsoco justilicari vol ox favoro Doi, vol ex im-
lav. qunmlibet Doi diloclionem soquitur
1()98 : u l)utationomoritorum Christi, uon obstuntibus (jui-
uliqnod bonum in creatura causatum, quundoque buscumque peccatis.
tamen diloctioui (©tomse cosetoruum. »
 ;

QVMST. CX, ART II 3S

Deus miiuis [tr. ivid(^al liis ([Uos (liligit ad

supcriiaturalo lt(tiiiim habendum (|iiani
ARTICrUS II.
,

creaturis, quas diligit ad bonum naturalo

Vtrum qratia aif qunlitas anima'. habeudum. Oeaturis aiitem naturalibus sic
providet, ut non solum luoveat eas ad actus
A(l soouiiiUim sic piwoditur. I. Videtur naturales, sed etiam largiatur eis formas et
«luod ^Tatia nou sit qualitas auiuia». Nulia viitutesquasdam, quai sunt principia ac-
enim qualitas apit in smim subjectum tuuiu, ut secundum scipsas inclinentur ad
quia actio qualitatis non cst al)Sf|ue actione hujusmodi motus; ct sic UKttus quiltus a
sultjeoti; et sie oporteret (juod suhjectum Dcd uKtveutur, liuut creaturis connaturales
ageret in seipsum. Sed gratia agit in ani- et faciles, secundum illud Sap., viii, 1 Et :

main, justilicando ipsam. Ergo gratia non disponit omnia suavitcr. Multo igitur magis
esl (jnalitas. illis (juos movet ad consequendum bonum
•2. l*ra'terca, substantia est nobilior qua- supernaturalc a^tcrnum infuiidit ali(juas
litate. Sed gratia est nobilior quam natura formas, scu qualitates supernaturalcs, se-
animcP; multa enim possumus per pratiam, cundum quas suaviter et prompto ab ipso
ad quai natura non sufficit, ut supra dictuni moveantur ad boiiuni a'ternum consequen-
est. Kriro gratia nonest qualitas. dum ; et sic doiium gratia.' qualitas quaedam
W. PrtPterea, nuUa qualitas remanet, post- est (6).
qiiam desinit csse in sultjecto. Sed gratia Ad primum crgo diccndum, quod gratia,
reinauet; non euim corrumpitur, quia sic secundum quod est qualitas, dicitur agero
in nihilum redigeretur, sicut ex nihilo crea- in animara, non per modum causae efficien-
tur uude et dicitur unvn creatura ad (ia-
: tis,sed pcr modum causa^ formalis, sicut
lat., ult. Ergo gratia non e^st (|ualitas. albedo facit album, et justitia justum.
Sed oontra est, quod, super illud ps. cni, Ad secundum dicendum, quod omnis
1o l't exhilaret fariem in oleo, dicit Glossa
: substantia vcl cst ipsa natura rci cujus est
ord., col. lOir». t. -2, quod « gratia est nitor substautia, vel e.st pars nalura' sccundum ;

anima', sanctum concilians amorem. » Sed qucm modum matcria vel forma substantia
nitor animse est quspdam qualitas sicut et dicitur. Et quia gratia cst supra naturam
pulchritudo corporis. Krgo gratia cst quae- humanam, non potest esse quod sit sub-
dam (jualilas. stantia aut forma substantialis ; sed est
Respondeo dicendum quod sicut jani , , forma accidentalis ipsius aniraaj. Id enim
dictum est, in eo qui dicitur gratiam Dei (juod substantialiter est in Deo, accidentali-
habere, significatur csse quidam circctus ter fit in aninia participantc divinam boni-
Dictum est autem
g^atuitae Oei voluntatis. tatcm, iit de scientia patet. Secundum hoc
supra, quod dupliciter ex gratuita Dei vo- ergo, (juia anima imperfecte participat divi-
luntatc homo adjuvatur uno modo inquan-
: iiam bonitatem ipsa particijjatio divinae
,

tum anima hominis movetur a D(jo ad bonitatis, quai est gralia , imperfectiori
aliijuid cognoscendum vel volcndum, vcl modo habet csse in anima quam anima in
agenduin et hoc modo ; ip.se gratnitus etrec- scipsa subsistat; est tamcn nobilior quam
tus iii hominc non cst (lualitas, scd motus natura anima' inquaiitum est cxpressio vel
quidam auimae {a) ; « actus d ciiim « moven- particijjatio non autem
divina' bonitatis,
tis in nioto ost motus, » ut dicitur in III quantum ad luodum cssendi.
Phf/sic, te.vt. 18. Ad tcrtium diccndura, quod, sicut dicit
Alio inodo adjuvatur honif^ cx gratuita Doetius in Isaf/of/. Pnrp/n/r., dialog. ii, cap.
Dei V(jluulate secundum (juod aliquml habi- « De accid., )> col. "i."), t. 2, <( accidcntis csso
tuale donum a Deo animae inrunditur; ct est inesse. » Unde orane accidcns non dici-
hcK- ideo, quia non est conveniens quod tur ens, quasi ipsum esse habcat, sed quia

(a) Ergo gratia actualis esl qni(J a Deo dislinc- a vocibus « qnalitatis » ol « habilus » duo concilia
Inrn, ab ipso cansatnm. viimnense scilicct et Iridontinnm iibstiniu'nint, no
'b) Non esl do lide gratiam sanctiflcantem osse qufeslioncm de nomiiui inlcr Mipologos conlrover-
rigorase et philos.jphice qnalitaleni seu liabitnin; sani (lirimcrent. Cajtcrum S. lioniivontnra, Guil-
id lamen esl cerlo tenenduui, quamvia illa gralia lermus Peibarlus cl communiter alii doctoiy»
,

non sil habitus immediate operativus, sed habilua gratiam habitum creatum osso tenent.
operativus mediate per virtutes Infnsas. Consullo
 36 SUMMA TllEULOGlCA.
eo aliquid est undc ct magis dicitur entis
; scicntia quodammodo ost virtus, ut supra
quam ens, ut diciturin VII Metaph., toxt. 2. dictum est. Ergo gratia est idem (juod vir-
Et quia cjus cst fieri vel corrumpi, cujus est tus.
esse idco propric loquendo nullum accidens
; Sed contra, si gratia est virtus, maxime
ncque fit, neque corrumpitur; scd dicitur videtur quod sit aliqua trium theologicarum
ficri vel corrumpi, secundum quod subjec- virtutum. Sed gratia non cst fides vel spes,
tum incipit vel dcsinit csse in actu secun- (]uia ha; possunt esso sine gratia gratum
dum illud accidcns. Et secundum hoc etiam faciente neque etiam charitas, quia « gra-
;

gratia dicitur creari, ex eo quod homines tia praivonit charitatem, » ut Augustinus

secundum ipsam creantur, id est in novo dicit in hbro De dono persev., cap. xvi,
esse constituuntur ex nihilo, id cst non ex § 41, col. i018, t. 10. Ergo gratia non est
meritis, secundum illud Ephes., n, 10 : virtus.
Creati in Christo Jesu i?i operibus bonis. Respondeo dicendum, quod quidam po-
— suerunt idem esse gratiam et virtutem se-
CoNCLUSio. Praeter auxilium speciale, quo
Deus hominem movet ad bene agendum, ponendus cundum essentiam sed difrerrc solum ,

etiam est in anima justilicatomm habitus gratiae secundum rationem ut gratia dicatur, ;

seu quahtas qu«dam supernaturalis ; ut suaviter secundum quod facit hominem Ueo gratum
et prompte ab ipso ad aetenium bonum conse- vol secundum quod gratis datur; virtus au-
quendum moveantur. tem secundum quod perficit ad bene ope-
randum. Et hoc videtur seusisse Magister
ARTICULUS in II Sent., dist. xxvi. Sed si quis recte
III.
consideret rationem virtutis, hoc stare non
Utrum gratia sit idem quod virtus. potcst : quia, ut Philosophus dicit iu VII
Physic, quaedam dis-
text. 17, « virtus est
Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur positio perfecti dico autem porfectum, quod
;

quod gratia idem quod virtus. Dicit enim

sit est dispositum secundum uaturam. » Ex
Augustinus, quod « gratia operans est fidcs C[uo patot quod virtus uniuscujusque rei
quae per dilcctionem opcratur, » ut habctur dicitur iii ordino ad aliquam naturam pra?-
in libro De spiritu et littera, cap. xxxn, existentem quaudo scilicet unumquodque
,

col.237, t. 10. Scd fides quaepcr dilectionem sic est dispositum, secundum quod congruit
opcratur, est virtus. Ergo gratia est virtus. suae naturaj.
2. Praiterca, cuicumquc convenit defini- Manifestum est autem, (juod virtutes ac-
tio, convonit et dcfinitum. Sed dcfinitioues quisitae per actus humauos, de quibus supra
do virtute datae sive a sanctis, sive a philo- dictum est, sunt dispositiones, quibus homo
sopliis, conveniunt gratia^ ipsa cnim « bo- ; couvenicntor disponitur iii ordine ad uatu-
num facit habcntem et opus cjus bonum , ram, qua Iiomo ost. Virtutes auteiu infusai
reddit » ipsa etiam « est bona qualitas
; disponunt homiues altiori modo, et ad altio-
mcntis qua recte vivitur, » etc. Ergo gratia rom fincm uiide otiam oportct quod in
;

est virtus. ordino ad aliquam altiorem naturam, hoc

3. Pra^terea, gratia est qualitas quaedam. est, in ordiiio ad naturam diviuam partici-
Sod manircstum est quod non esl in quarta patam, qua? dicitur lumen gratiiT, secundum
spccio qualitatis, quai ost forma, ct circa <(
quod dicitur II Petr., i, 4 : Maxima et pre-
aliquid constans ligura, quia non pcrtincl .)
tiosa nohis proniissa donavit, ut per h^c
ad corpus ; ncque ctiam iii tcrtia cst, quia cfficianiini divinx consortes natura.'. Et se-
non est « passio » vel « passihilis qualitas, » cundum accoptiouem hujusm^xli naturaB
qua; cst in parfc animaB scnsitiva, ut proba- diciinur regenorari in filios Dci. Sicut igitur
tur in VIII Phi/sic, tcxt. li ct seq.; ipsa luincii naturalo rationis cst ali^iuid pnpter
autcni gratia [)rincipalitcr ost in mouto; uo- virtutes actjuisitas, quae dicuutur in ordiue
quc itcrum ost in sccunda spccic, quai cst ad ipsum lumcn naturalo ; ita ctiam ipsum
potcntia vcl impotcntia naturalis (juia gra- ; lumeii grati;c, (jutxl ost participatio divinai
tia ost supra natiirani, et non sc liabet ad nalura), est aliquid pia'tcr virlutcs infusiis,
bonuni et inalum, sicul potcntia naturalis. qua^ a lumino illo dcrivantur. ct ad illud
Ergo rolinquitur (iiiod sit iii priina spocio lumeu ordinantur undc Apostolus dicit ad ;

babilus vcl dispositio. llabitiis au-

qua». ost Kplics., V, 8 Eratis aliqitando tcncbrx,
:

tcm moiilis sunl virlutos quia otiam ipsii , nunc autcm lux in Domino ; ut /ilii lucis
 .

Or.T.ST. CX. .\RT. III ET IV. .?7

ambulnte. Sicut iMiiin virtiiles aoqiiisita} e.st. Krpo pratia est in potcntia anini.r sinit
pornciiint hominem atl ambulanclum, con- in subjecto.
pni«Mit«>r luiniiii natiirali rationis; ita virfii- "2. IMveterea, «;x gralia iin-ipiiint incrita
tes infu.^vi^ pi>rlicinnt hoininiMn ad ainliiilan- liominis, ut .\iigustinns dicit lib. l)e rjrnt.
dum, congnienter luinini p^ratia*. et lib. nrb., cap. vi, col. 889, t. 10; sed
.\(1 primum ergodioendum, quod Augus- mcritum consistit in actu, qui ex aliqua
tinus nominat (idem per dilectionem
<( potentia procedit. Erp> vidctur quod gralia
oporantem » pratiam, quia actus fidei per sit perfectio alicujus potentia^ animae.
dileotionem operantis est primus actus in .i, I*i\Tterea, si essentia anima; sit pro-
quo c-ratum faciens manifestatur.
g-ratia prium subjectum gratia^ oportct quod ani-
.\d secundiim dicendiim quoil Ix^num ,
ma, inqnantiim habet essentiam, sit capax
positum in definitione virtutisdicitur .secun- gratia'. Scd Iioc cst falsimi qiiia sic scque- ;

dum convenientiam ad aliquam naturam retur quod omnis anima esset gratise capax.
pravxistentem, vel es.^entialem, vel partici- Non ergo cssentia animae est proprium sub-
patam sic autem bonum non attrilmitur
; jectum gratia^.
irratitp, sed sicut radici bonitatis in homine, 4. Praeterea, essentia animae est prior
ut «iictum est. potcntiis cjus. Prius autcm potcst intclligi
tertium dicendum, qiiod gratia redu-
.\d sinc postcriori. Ergo scquitur quod gratia
ritur ad primam speciem qualitatis nec ; possit intelligi in anima nulla parte vel ,

tamen e.st idem quod virtiis, sed habitudo potentia animae intellecta scilicct neque ,

quipdam qufP pra\supponitur virtutibus

, voluntatc, ncquc intellectu, neque aliquo
infusis, sicut earum principium et radix. hujusmodi, quod est inconveniens.
Co.Nci.csio. —
Ut naturale lumen rationis aliquid
Sed contra est quod per gratiam regcne-
est pnrter virtutes acquisitas; ita supernaturale ramur in filios Dei. Scd gencratio per prius
gratifp lunifn sivf donum est aliqxiid prajter vir- terminatur ad esscntiam quam ad potentias,
tutes infusas ,
qxiibus homo perticitur ad ambu- Ergo gratia pcr prius est in essentia animae
landum, secimdum quod congruit divinae gratise quam in potentiis.
lumini (a). Respondeo dicendum, quod ista quaestio
ex praecedenti dcpcndet. Si cnim gratia sit
ARTICULUS IV. idem quod virtus, necesse est quod sit in
I'trum rjrntin sit in essentin nnimx sicutin potentia anima^ sicut in subjecto;nam po-
suhjecto, nn in nliqun potentiarum tentia animae cst proprium subjectum vir-
tutis, ut supra dictum est.
.\d quartum sic proceditur. I . Videtur autcm gratia difTcrt a virtutc, non
Si
quod gratia non sit iu cssentia animae sicut quod potentia animae sit gratiae
potest dici
in subjecto, sed in aliqua potentiarum. subjectum quia omnis pcrfectio potentiae
;

Dicit enim .\ugustinus in Hypofjnostic, animse habet rationem virtutis, ut supra

lib. Ill, cap. XI, § 20, col. 1632, t. tO, quod dictum est. Unde relinquitur quod gratia,
« pratia comparatur ad voluntatem, sivo sicut est prius virtutc, ita habcat subjectum
ad liberum arbitriuin sicut sessor ad , prius potentiis anima^, ita scilicet quod sit
equura. » Sed voluntas sive hberum arbi- in essentia animae. Sicut enim per poten-
trinm est potentia quaulam, ut in I dictum tiam intcllcctivam homo participat cognitio-

[a, Secundum Scotorellum, gratia est virtus IJieo- increatam esse in Deo, dum in crealuris est cha-
logica. Ex quo patet, inquiunt Scolistae, defectus ritas creata et gratia creata, ut idcm rcaliler habi-
S. ThomiE qui sine causa gratiam a virtute distin- tus et eadem realiter virtus. — Durandus docet
guit. Juxla illos, Scotus optime grafiam dicit eam- dislinctionem charitatis ct gratife esso nominis. —
dem ps.se virtutem qute charitas ost, ila ut in re non AJii volunt eam esse virtualem rationc diversorum
distinguatur a charitate gratia, quia gratia et cha- ofliciorum. Inter modornos roalilatcm distinclionis
ritas eadem virtus et idom habitus cst sola rationo rejicientes Tournely eminel. Supposita veritate
ol nominatione essentialiter differens. De facto, doctrina; D. Thomfe quoad gratia? subjccluni, gra-
S. Thomas realem admiltit gratise ot charitatis tia a charilato dislinguilur. Ca-terum
realiter ,

dislinctionem 1. quia, ut infra videbilur, charitas

:
etiamsi charitas esset a gralia in.separabilis, non
est in voluntate, et gratia in essentia animse; 2. quia indo sequeretur oarum identitas. In arlicuio se- —
gratia et charilas possunt ab invicem separari; non quenti, S. Thomas ex distinclione reali graliae et
enira iii Deo, qui charitas est, gratia ponitur. — charitatis gratiam in polenliaanimn! non subjectari
Scotista) negant gratiam esse in essentia animse, et probat sed hoc aliter probat, in Scripto.
;

fflrmant jrraliam increalam giout et charitatem

:)R SUMMA TllEULOGlCA.
nom (liviiiam per virtutom fidoi, ct secuu-
(lum pplcnliain v(jluntatis amoroin divinum QU.ESTIO CXI.
per virtulein ('haritatis; ila etiam per natu-
ram animai participat secundum ({uamdam DE DIVISIONE GRATIiE.
similitudinem naturam divinam per (juam- (Et quincpie quaBnmtur.)
dam rcgeneralionem, sivc rcereationcra.
Ad prinmm crgo dicendum, (luod sicut Deinde considerandum cst do divi.sione
ab csscntia animae effluunt ejus potentiaj gratiae, et circa h(jcquaeruntur quiiujue :

quai sunt opcrum principia, ita etiam ab 1° utrum convenienter dividatur gratia per

ipsa fjratia cffluunt virtutes in potentias gratiam gratis datam, et gratiam gratum
aniina;, movcntur ad
pcr (]uas potcntia.' facientem; 2" do divisione gratio; gratuin
actus. Et sccundum hoc gratia comparatur facieutis per operantom et cooperautem ;

ad voluntatcm ut movens ad motum, (juie 3° de divisione ejusdem j)er gratiam praeve-

est comparatio scssoris ad Cfjuum, non au- nientem et subscqucutem i" de divisi(jiio
;

tem sicut accidens ad sulycctum. gratiffi gratis datai; o° de comparatione

Et per hoc etiam patet solutio ad secun- gratiaj gratum facicntis et gratis datae.
dum. Est enim gratia principium meritorii
operis mediantibus virtutibus, sicut cssentia ARTICULUS PRIMUS.
animffi cst principium operum vitae median-
tibus potentiis («). Utrum gratia convenienter dividatur per
Ad tertium dicendum, quod anima cst gratiam gratum facientem, et gratiam
sul)jcctum gratiai, secundum quod est in gratis datam.
specio intcUcctualis voi rationalis naturae.
Non antom constituitur anima in specie per Ad primum sic proceditur. I. Videtur
aliquam potentiam, cum potentiae suit pro- quod gratia non convenionter dividatur j)er

prielates naturales anima), speciem conso- gratiam gratuin facicntcmet gratiam gratis
quentcs. Et idco anima secundum suam datam. Gratia enim ost quoddam doiium
cssentiam ab aliis animabus,
diffort spccie Dci, ut ex supra dictis patet. llomo autcm
scilicct brutorum animalium et plantaruni. non ideo ost Deo gratus, quia aliquid est ci
Et propter hoc non sequitur, si essentia hu- datum a Dco, sed potius e convcrso ideo ;

manae animae sit subjectum gratiae, quod enim aliquid datur alicui gratis a Deo, quia
quaelibot anima possit esse gratise subjec- ost homo gratus ci. Ergo nulla est gratia
tum ; hoc enim convcnit esscntiae animai, gratum facicns.
inquantum cst talisspeciei. 2. Pra3terea, quivcumque noii dantur ex
Ad (piartum diccndum, quod cum potcn- meritis pra^^cdentibus dantur gratis. Sed
,

tise anima; sint naturalcs proprietatcs spe- etiam ipsum bonum natura; datur homini
ciem conscfjuentcs, auiina non potcst sine abs(juo mcrito prceccdenti, (juia natura pra»-
his osse. Dato autem quod sinc his csset, supponitur ad meritum. Ergo ipsa natura
adhuc tamon anima diccretur secundum est otiam gratis data a Deo. Natura autem
speciem suam inlollcctualis vcl rationalis, dividilur contra gratiam. Inconvenientcr
non (juia aclu haberct has polcntias, scd igilur hoc qiiod est gratis datum, iKniitur
propter speciom talis esscntiae, ox (jua nata3 ut gratiai diffcrcntia qiiia iuvenitur etiam
;

sunt hujusmodi potentia} cffluero. cxtra gratiai gcnus.

.J. Pra'tereii, omnis divisio debet esse per
CoNci.isio, — Oiiiii onmis perlectio iiolonlia;
opposita. Scd ctiam ipsa gratia gratiim fa-
aniiiKr.habet ralionem virtutis, gratia aulem nou
csl virlus, si'd alitjuid virliite prius; uocessarium ciens, pcr quam justiticainur, gratis nobis a

est uon i>olenliam ullam, seil esseutiam iitsam Deo conceilitm', secundum illud Rom., iii,
animtc suhjcclum graliie esse. 2i : Jusfi/icati grafis pcr tjratiam ipsius.
Ergo gratia gratum facicns non dcbctdividi
contra gratiam gratis datam.
Scd contra est quod Apostolus utrumque

(«)Bouavontura, Guillermus, Richnrdus ol

S. sidijoctum concedunl, iuquantiun in ossentia ani-
ScoUstPB ]iro certo habout ftraliam priucipalius esso niR} poloutiic suut intriuseciv. Poteulia autom iila
in potontia <|uam in ossentia auima>, sicut iu im- auima) iu qua sul)jeclivo gratia residet, secuudum
medialo subjoclo; osscutiam ossc mcdiatum tiralire ScoUslas, voluulas est.
 UU/EST. CX, AUT. I KT II. 3'.>

atlrilmit gratiaj, soilicet et fjralum faccre, Ncntroauteni inodo dicilur dcbitura proj)ler
et esse ijratis datum. IHcit eniin (iu;intnni hoc (juod Dcus civalnra' oblii^M-lur, scd po-
ad priuium ad Ephes., i, i; Liratifkavit nos : tius inquantnm crcatuia dcbct subjici Dco,
in dilecto Filio suo. Ouantuiu vero ad se- ut oa divina ordinatio implcatur; quai
in
cumlum diiitur ad Hoin., xi, > Si autvm : quidom cst ut talis natnra talcs conditiones
fjratia, jam uon ex operihus ; alioquin <jra- vel pro[)rictatcs habcat, ct (juod talia ope-
tiajam non estgratia. l'otest orgo distingui rans tidia cousequatur; doiia igitur natura-
gratia, qui' vel habct unum tantum, vel lia carent priino dcbito, non autem carcnt

utiumque. sccundo dcbito. Scd dona supcrnatiiralia

Hespondeo dicendum, quod, sicut Aposto- utroquc dcbito carcnt etideo specialius sibi ;

lus dicit ad Hom., xiii, i, c/ux a Dco sunt, nomen gratia^ vindicant.
Qux ordinata sunt ' . Iii hoo autem ordo rerum Ad tcrtium diccndum, quod gratia gra-
'
consistit, (juod qua'dain pcr alia in Deum tum facicns addit ali^piid supra rationem
reducuutur, ut lJionysiu6 dicit iu lih. Ca,'/. gratiae gratis datai ;
quod etiam ad ratio-
' hierarch., cap. iv, etc, col. 179, etc, t. 1. nem gratise pcrtinctj quia scilicet hominem
Cum igitur gratia ad ho<' ordiuetur ut homo gratuin facit Deo : ot ideo grafia gratisdata,
reducatur in Deum ordiue (juodiun hoc
, qua' hoc non fa(.'it, rctinct sibi nomen com-
agitur, ut scilicet quidam per alios iu Deum mune, sicut in pluribus aliis contingit; ot
reducantur. sic opponuntur dua^. parfes divisionis, sicut
Secuudum hoc igitur duplex est gratia : gratum faciens, ct non faciens gratum.
uua quidcm per quam ipse homo Deo con-
CoNCLUsio. — Cum gratia
sit, per cjuam komines
juiigitur, (juai vocatur gratia gratum fa- ordinantur et reducuntur in Deum, quod ordine
ciens; alia vero pcr quain iinus homo quodam lit , convenicnler (Uviditiu" in gratiiun
cooperatur alteri ad hoc quod ad Doum re- gratum facientem, per quam homo per seipsum
ducatur; hujusm<xli autem douum vocatur Deo conjungitur; et gratis datam, per (juam unus
gratia gratis data, quia supra facultatcm homo alteri ad salutem cooperatm\
uatur* et supra mcritum personae homini
conceditur. Scd (juia non datur ad hoc ut ARTICULUS II.

homo ipse per eam justificctur, sed potius Utrum gratia convenienter dividatur per
ut ad justiflcationcm alterius cooperetur, operantem et cooperantem.
idco non vocatur gratum facicns. Et de hac
dicit Apostijlus,I ad Cor., xii, 7 Unicuiciue : Ad secundura sic proceditur. 1. Videtur
datur ninnifestatio Spiritus ad lUilitatcm, quod gratia inconvenienter dividatur per
sciUcct aliorum. operanfcm et cooperantera. Grafia enim
Ad primum ergo dicendum, (juod gratia accidens quoddam cst, ut supra dictum est.
uon dicitur facere gratum effective, sed Sed accidens non potesf agere in subjectum.
formaliter; quia per hanc homo
scihcet Ergo nuUa gratia debet dici operans.
Justificatur, dignus efficitur vocari Deo
et 2. Praifcrca, si gratia aliquid operetur iu
gratus, secundum quod dicitur ad Coloss., nobis, maxime operatur in nobis justifica-
1, 12 Dignos nos fecit in partem sortis
: tionem. Sed hoc non sola gratia operatur
sanctorum in lumine. in nobis; dicif enim Augusfinus', super
Ad sccundum diceiidum, quod gratia, sc- illud Joan., xiv Opcra qux ecjo facio, et
:

cunduin quod gratis datur, excludit ratio- ipse faciet , Tractatus lxxii in Joannem,
nom (Icbiti. Potcst autcm iiitelligi duplex col. 1822, etc, t. 3 Qui creavit te siue te,
: <(

debitum uuuin quidem ex merito provo-

: non justificabit te sino tc. » Ergo nuUa gra-
nicns, quod refertur ad pcrsonam cujus cst tia debct dici siraplicifer opcrans.
agerc meritoria opera, sccundum iUud ad 3. Pra^tcroa, cooperari alicui, videtur pcr-
Rom., IV, 4 Ei qui opcratur, merces non
: tinere ad inferius agens, non aufem ad priu-
impntalur secundum gratiam, sed secun- cipalius. Scd gratia principalius opcratur in
dum dehitum. Aliud cst dcbitum secundum nobis quam Ubcruin arbitrium, sccundum
couditionem naturaj; puta si dicamus, do- Ulud Rom., IX, 16 Non volentis neque :

bitum essc hoinini (juod hal>cat rationem et currentis, sed miserentis est Dei. Ergo
alia (pise ad humauain pertiuent uaturam. gratia non dobet dici cooperaus.

Implicite. Expresse vero Sernx. clxix, «^ IJ, col. &23, t. 5.

 . : ;

40 SUMMA TIIEULUGICA.
\. Praterea, divisio deljct dari per oppo- dono, sic cst duplex gratiae effectus, sicut et
sita. Scd operari et cooperari iion sniit oppo- cujusiibet alfcrius forma* (juoriim primus :

sita; idcm enim pf>test operari et cooperari. est csse, secundus est operatio sicut caloris ;

Ergo inconvenienter dividitur gratia per opcratio est facere califJum, et exterior ca-
opcrantem et coop lerantem lefactio. Sic igitur habitualis gratia, in-
Scd contra est (juod Augustinus dicit in (juantum animam saiiat vel justificat, sive
lib. De qrat. et lib. arb., cap. xvii, col. 001, gratam Dco facit dicitur gratia operans
,

t. 10 Cooperando Deus in nobis perficit

: (( iiKjuantiim vero est principium operis meri.
fjuod opcrando incepit; quoniam ipse ut torii, qiiod ex libero arbitrio proccdit, dici-

velimus operatur incipicns, (pii volcntibus tur cooperans.

cooperatur perficicns. » Sed opcrationes J)ei, Ad primum ergo dicendum, quod secun-
quibus movet nos ad bonum, ad gratiam diim quod gratia est quaedam qualitas
pertinent. Ergo convenientcr gratia divi- accidentalis, non agit in animam efTective,
ditur per opcrantcm et cooperantcm. sed formaliter ; siciif albcdo dicitur facere
Respondeo dicendum, (juod, sicut supra ali)am supcrficiem.
dictum est, gratia dupliciter potest intelligi Ad secundum diccn(him, quod Deus non
uno modo divinum auxilium, quod nos sinc nobis nos jusfificat; quia per mofum
movct ad benc volcndum et agcndum alio ; libcri arbilrii, dum jusfificamur, Dei justi-
modo babitualc donum nobis divinitus indi- tiaeconsenfimus. Illc famen motus non est
tum. causa gratiae, sed efrectus; unde tota ope-
Utroquo autcm modo gratia dicta conve- rafio perfinet ad grafiam.
nientcr dividitur pcr opcrantem et coopc- Ad tcrfium dicendum (juod cooperari ,

rantem. Operatio enim aUcujus cfTectus non dicitur aliquis alicui , non solum sicut se-
attribuitur mobili, sed movcnti. In illo crgo cundarium agens principali agenti , sed
eflcctu in quo mcns nostra est mota, et non sicut ad pra.'suppositum finem.
adjiivans
movens, solus autem Dcus movens, operatio Homo autem pcr gratiam operantem adju-
Dco attribuitur ct sccundum hoc dicitur
: vafur a Deo, ut bonum vclit. Et ideo, prae-
gratia opcrans. In illo autem eirectu in quo supposito jam fine, consefjuens est ut gratia
mcns nostra et movet et movetur, operatio nobis coopcretur.
non solum attribuitur Deo, sed etiam ani- Ad quartum dicendum, quod gratia ope-
mae et secundum hoc dicitur gratia coope-
; rans et cooperans est eadem gratia; sed
rans. Est autem in nobis duplex actus : distinguitur sccundum diversos effectus, ut
primus quidcm iiitcrior voluntatis, et (juaii- ex supra dicfis patct.
tiim ad istum actum voluntas se bai)et ut CoNCLUSio. —
Quuin illam (iivisionpm qua gralia
mota, Deus autem ut niovcns; ct pra^sertim seoundum divcrsos oHoctus in opcrantem et coo-
cum voluntas incipit bonum vclle, qua? jirius perantem distinpuitur, Apostolus ad Pliiiippenses
maluin volebat ct idco, secundum qiiod
; innuat liis verbis : hcus cst 7«/ opemtur in nobis et

Dcus movet humanam mentem ad huiic vcllc ct perficcrc, rectc gratiam ita dividi maiiiies-

actum, dicitur gratia operans. Alius autcm tuiu est.

actus est (jui cum a voluntate

extorior ,

impcretur, ut supra babitum ost, consc- ARTICULUS IH.

(jucns est quod ad bunc actum ojicratio Utrum ffratia convenienfer dividafur in
attribuatur voluntati. Et quia ctiam ad bunc jwxvenientem et snhseqnentem.
actum Deus nos adjuvat, et interius confir-
maiido vohintafLMu, ut ad actum jwrviMiiat, Ad forfium sic iirocedifiir. 1. Videtur
et exterius tacidfatcm ((pciaiuli i)ia'bcnd(>; (jiiod gratia inconveiiiciifcr dividalur in
respectu hujusmodi actusdicitur gratia coo- pranenienfcm et subsequentem. Gratia
]")crans. Undc post praMuissa vcrba subdit onim est divinai diU^ctionis etrectus. Sed
Augustinus Ut autein vclimus, operatiir;
: (( Doi dilcctio nuiKjuain csf sul)soijiiens, seti
cum aiitom volumus, iit i^orliciamiis, nobis sompcr pra^voniens, secundiiiii illiul I .loan.,
C(3operatur. » Sic igitiir si gratia accipiatur IV, 10 i\'on quasi nos (iilcxerimus Deum,
:

pro gratuita Dei motiono, qiia inovot iios ad scd quoniam ipse prior dilexit nos. Ergo
boniiin mcritorium, convcnicntor dividitur gratia non debot poni praeveniens et subse-
gralia [)or (>|)('raiitom et cooperaiitcm. qiiciis.

Si vuro accipialui" gralia pro habituiUi 2. l'r*lurcu, gratia ijralimi facious est
 ;

Ain. III ET IV. il

uiia taiilum in hoiuino, cum sit sunicions, •Vd .s(}cunduiu diccndum, quud gratia iiun
stHUiiiluiu illuil II ad Cor., xii, \) SufficU : quod cst pra^venioiis
diversillcatur [>or hoc
tihi fjrotia inea. Sed idoiu iion [)otost osso ot subso<iuous sccundum csseuliam, scd
,

prius ot [wstorius. Krgo j^^ratia inconvo- soliim sccuudum ollcctus; sicut ot dc

nienter dividitur in prsBVouioutem et subso- oj)cranto et cooperanto dictum e.st : (juia

(luontoni. ctiaiu sccuudum (juod gratia subse^jucns ad

3. rra-teroa, ^ratia oognosoitur por gloriam jjcrtiuct, uon cst alia uuiucro a
etrortus, Sotl iufiniti sunt elVoctus gratia;, gratia prajvcnicnto, por quam nuuc Juslifi-
ijuorum unus prarodit aliuiu. Ergo si camur. Sicut cnim charitas via- nuu cva-
penos luts gralia ilol)orot dividi in priovo- cuatur .scd j)cr(icitur in j)atria ita ctiaiu ct ;

iiionteui ot sul)s«'(juontoiu, vidolur quud in- dc lumiuc gratiic ost dicciulum, (juia iioii-
llnita.' essent si»ocios gratia*. lufinita autom trum iii sui rationo iuipcrfcctioucm im-
reliiKpinntur a qualibet arto. Non ergo portat.
gratia convonionter dividitur in prane- Ad tcrtium dicciidum, qu«jd (juaiuvis
Qieutom ot subsoquontem. cUectus gratiic possiut csso infiuiti uuiucro,
Sed contra est quod gratia Dei ex cjus sicut simt infiniti actus Immani tamcn ;

iniseri«'ordia provonit. Sod utniuKpio in omnes rcdiicuntur ;ul ali(jua dctcrmiuata iii
psal, LViii, II, logitur Miscriraniia cjus
: si)ccic ct prictcrca oiuucs convciiiuut iii
;

prxveniet nie ; et iteruiu psiil. xxii, l» Mi- : hoc quod unus aUum praecedit.
sericordia tua sufjseqitetur me. Ergo gratia CoNCi.usio. — Propter elTfctuum pratisc' multi-
convenionter dividitur iu pranenioutom ot plicitatem, cpii diversorum comparatione , uunc
subsoquenteiu. l)riores, nunc posteriores dici possunt, recte iu
Kos[)ondou dicenduiu, quud, sicut gratia l^nevenientem et sidasequentem gratia dividitur.
dividitur in oporantom et cooperanteni, se-
cundum diversos efToctus; ita ctiaiu in prai-
ARTICULUS IV.
venientoiu subsoqucntom, qualitcrcum-
ot
quo gralia accipiatur. Sunt autciu quinque Utrum gratia gratis data convenienter ab
eflectus gratia" in nobis; ([uorum primus Apostolo dividatur.
est, ut anima sanolur socuudus, ut boiium
;

velit; tertiusest, ut bonum qiiod vult, effi- Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur
caciler opcretur; (juartus est, ut in boiio quod gratia gratis data incoiivenientcr ab
perseveret ; (juintus e.st ut ad gloriam [ler- Apostolo distinguatur. Ouino cuim donum
veniat. Et ideo giatia, secundiim quod quod iiobis a Dco gratis datur, potest dici
causat in uobis primum cfrcctum, vocatiir gratia gratis data. Sed infinita suiit doiia
praiveniens respoctu secundi effectus ct ; qua^ nobis gratis a Dco couccduiitur taui in
prout causat iu nobis sccundum, vocatur bouis auiiuic, quam iu bonis corporis, quic
subscquens rcspcctu primi circctus. tamcn nos Dco gratos nou faciuiit. Ergo
Et sicut unus cfTectus est posterior uiio gratiie gratis datai uon possunt compre-
etrcctu, et prior alio; ita gratia pot»jst dici hendi sub idiqua ccrta divisionc.
pra3veniens et sub.sc(iuens secundum oum- 2. Pra?tcrca, gratia gratis data distin-
dem effectum respectu diversorum; et hoc guitur contra gratiam gratum facicutcm.
est quod Augustinus dicit in lib. l)e natura Scd fidcs pcrtinct ad gratiam gratum fa-
et fjratia, caj). xxxi, cul. -HW, t. 10 : <( l*ra'- cicntciu, (juia [)cr i[)sam jiistificamur, sc-
venit, utsanemur; subsequitur, ut siinati cundum illud Kom., v, 1 Justificati igitur
:

vegetemiir; pnevonit, utvocemur; siibso ex /ide, ctc. Ergo in(;onvciiicntcr ponitur

(juitur, ut glorificcmur {fi). n fidcs intcr gratias gralis datiis, pra3scrtiiu
\i\ primum orgo diccudum, (juod dilccti(j cuiu aliai virtutes ibi noii ponantur, ut sj)es
Dei n(jminat ali(juid aitcrnum ; ot idco nun- ct charitas.
quara potest dici nisi prajvenicns. Sed gratia '3. Prietcroa, o[)cnilio sauitatum, ct lo(jui
significat circctum tcmporalciu, (jui j)olcst div(.'r.sa g(3ucra lingaruiii, luiracula (jUccdaiu
prieccdcro ali(juid, ct ad idiquid subscqui sunt; intorprotatiu ctiaiu .scriuouum ad sa-
et ideo gratia potost dici prieveniens et picutiam vel scieutiain portinot, secundum
subsequens. illiid l)an., i, 17 Pucris his dedit Deus
:

(»/ Adduul tbeuiogi gratiam cuucoiuitantem.

42 SUM.VIA THEOLUfilCA.

sciejitiam etdisdplinam in omni Ubro el per ea f/ux facta sunt, intellecta conspi-
sapientia. Ergo iiicoiivcnientor dividuutur ciuntur, Rom., i, 20.
gralia sanitalum ot genera linguaruni con- Conhrmatio autcm in his quae subduntur
tra opcrationem virtutum, et iiitcrpretatio rationi, est per argumcnta ; in his autem
sermonum (;ontra sermonem sapientia; et qua',sunt supra rationem divinitus revelata,
scientiae. confirmatio est pcr ea qua; sunt diviuae
4, Praiterea, sicut sapicntia ct scicntia virtuti propria ct hoc dupUciter
; uno :

sunt quaidam dona Spiritus sancti, ita ctiam quidem modo, ut doctor sacrai d(x;trina;
intellcctus, consilium, pietas, et fortitudo, Deus facere potest in ope-
faciat qua? solus
et timor, ut supra dictum est. Ergo hajc ribus sivo sint ad .salutem
miraculo.sis ,

etiam debentponi inter gratias gratis datas. corporum et quantum ad hoc pouitur
,

Sed contra est quod Apostolus dicit, I ad gratia sanitatum sive ordinentur ad solam
;

Corinth., xn, 8, 0, 10 Alii per spirituin

: divinai manifestationem
potestatis sicut ,

datur sermo sapientieB, alii autern sermo quod sol aut tenebrescat, quod mare
stet
scientiai secundum eumdem spiritnm, alteri (lividatur ct quantum ad hoc ponitur ope-
;

fides in eodem spiritu, alii (jratia sanitatum, ratio virtutum. Secundo, ut possit mani-
alii operatio virtutum, alii prophetia, alii festare ea quee solius Dei est scire, et haec
discretio spirituum, alii genera lingiiarum, sunt contingentia futura, et quantum ad
alii interpretatio sermonum. hoc ponitur prophetia , et etiam occulta
Respondeo dicendum, quod, sicut supra cordium, et quantum ad hoc ponitur discre-
dictum est, gratia gratis data ordinatur ad tio spirituum.
hoc quod homo alteri cooperetur, ut rcdu- Facultas autera pronuntiandi potest at-
catur ad Deum. Ilomo autem ad lioc opcrari tendi vcl quantuin ad idioina, in quo aUquis
non potest interius movendo, hoc enim possit iiitclligi, et secundum hoc pouuntur
soUus Dei est, sed solum exterius docendo genera linguarum vel quautum ad sensum;

vel pcrsuadcndo. Et idco gratia gratis data eorum quai sunt proforenda, et quautum
illa sub se continet quibus horao indiget ad ad hoc ponitur iuterpretatio sermonum.
hoc quod alterum instruat in rebus divinis, Ad primum ergo dicendum, quod, sicut
quse sunt supra rationcm. Ad hoc autem supra dictum uon omnia beneficia quae
est,
tria requiruntur primo quidem quod homo
: nobis diviuitus couceduntiu" gratia; gratis
sit sortitus plcnitudinem cognitionis divi- datffi dicuntur, scd solum illa quae exceduut

norum, ut ex hoc instruere alios possit; facultatem naturae, sicut quod piscator abun-
secundo ut possit confirraare vcl probare det sermone sapiontiae et scientia^, et aliis
ea qua3 dicit; alias non csset efficax ejus hujusraodi, et taUa ponuutur hic sub gratia
doctrina tertio ut ca quai concipit, possit
; gratis data.
convenicntor auditoribus proferre. Ad secuudum dicendum, quod fldes nou
Quantum igitur ad prinuun tria sunt nuraeratur hic iutergratias gratis datas, se-
necessaria, sicut ctiam apparet in magis- cundum (|uod ost quaHlam virtus justificans
terio humano. Oportet enim quod ille qui ' hominem in seipso, sed secundum hoc quod
debet alium instruere in aliqua scicntia, importat quaradam superoininentem certi-
primo quidom ut principia ilUus scicntiai tudinera fidei, ex qiia hc^mo fit idoueus ad
sint ei ccrtissima et quantuni ad Iioc poni-
; instrueiulura alios de his (|ua3 ad fidem por-
tur fides, quai cst ccrtiludo do rebus invi- tincut. Spcs autem et charitas pertinenl ad
sibilibus, qua; supponuntur ut principia in vini appoUtivam, socuudum quod per eaiu
catholica doctrina. Sccundo oportct (juod liorao iii Deuin ordinatur.
doctor rectc so haljoat circa principales con- Ad tcrtiuni diccndum, quod gratia sanita-
chisiones scicntiae ot sic ponitur sermo
; tum distinguitur a generali operatioue vir-
sapicntia^ (pin' csl cognilio divinorura. Tcr- tutiira, (juiahabot specialoui rationom indu-
tio oportot ut ctiatn abiuidcl cxcinpUs ct coiuli ud fidoin. ail (luain aUcpiis magis
(^ognitionc ciroctmun, per quos iiitorduiu proraplus rodiUlur per l>oueficiura corpora-
oportot manifostaro causas et (piantuiu ad ; lis sanitatis, (luain per fidei vu'lulora asse-
hoc ponilur sormo scientia^ (luo! cst cognitio (luitur. Similitor oliara loqui variis linguis
reriim humanarum quia invisibilia Dei
; ot interpretiu'i sormones, habeut speciales

'
Sic Nicolai, et codd. ; « illo » deesl in cdil.

\
 ;

QU.EST. CXI, Ain. lY ET V. 4:)

quustiaiii raliones luoveiuli ad fidem ; et ter ([uod etiam Philosophus dicit iu V Etfiir.,
ideo poiiiintiir -«^pt^ciales pratiaj grati.s data-. cap. a med., ipiod « justitia ost pra^claris-
1,

Ad ([uartuin dioenduin, (jnod siipientia et siina virtutum, » per ([uam homo recte so
scieiitia nou coini^utantiir inter ^rratias gra- babet etiam ad iilios. Sed [wr gratiam gra-
lis datas, .«^eouudiiiii (iiioil einiinerantur iiiler tiiiu facienlem hoino perlicitur in soipso

doua Spiritus siuicti, [)rout scilicet meiis ho- per graliam autem gratis datam oijcratur ad
minis est l)eno mobilis per Spiritum siuictum perfectionem aliorum. Ergo gratia gratis
ad ea qua? suiit sapientia' et scientia» sic ; data estdignior ([iiam gratia gratiim faciens.
euim sunt d^ma Spiritus saucli, ut su[)ra 3, I*ra*terca, id ([uod est propriiim mclio-
dictum est. Sed computaiitur iuter gratias rum, diguius est quam id quod est commune
gratis datas, secmuluin ([uod im[)ortant oinniiim; sicnt ratiocinari, quod esl pnjprium
quauulam abuudantiam scientiie et sapieii- hominis, dignius cst quam sontire, cjuod ost
ticP, ut homo possit noii solum iu seipso communo omuibus auimalibus. Sed gratia
recte sa[)ere de divinis, sed etiam aUos ins- gratum faciens cst commuiiis omnibus raera-
tniere et contratUcentes revincerc. F.t ideo bris Kcclcsia'; gratia aiilcm gratis data est
inler gralias gratis datas signanter ' [)onitnr proprium donum diguiorum nicmbrorum
sermo sapientiai et sermo scieutiai ; ({uia, ut Ecclesiai. Krgo gratia gratis data cst dignior
Augustinus dicit, XIV De Trin., cap. i, § 3, quam gratia gratum facicns.
(•(•1. |o;{7, t. 8, <' aliud ost *M'ire tanlnmmodo Scd coiitra cst quod Apostolus,
I ad Coriii-

quid homo credere dei)eat proptcr adipiscen- Uiios, xii, 31,cuumoratis gratiis graUs da-
dam vitam beatam; ahud est scire qiiemad- tis, subdit Adhuc excellentioreni viam vo-
:

nuHlum hoc ipsuiu et piis opituletur, et con- his denwnstro ; ct sicut per subscqucntia
tra impios defendatur. » patet, loquitur de charitate, (juoe pcrtinet ad

— Recte dividit Apostohis dona gra- gratiam gratum facientem. Ergo gratia gra-
CoNCLUsio.
tiffi pratis dattc ; enim ad pcrfectionem cogni-
alia
tum faciens excellcntior cst quain graUa
tionis, ut iides, sernio sapienUa.' ac sermo scien- gratis data.
tiae; alia ad docti-ina; confirmaUonem ut gratia ,
Respondeo dicendum, quod unaquajque
siinitatum, operatio virtutum, prophctia, discretio virtus taiito cxccllcntior cst quanto ad altius
^piritutim; alia ad pronuntiandi facultatem sj^eo boiium ordinatur. Scmper autcm Uiiis potior
tant, ut geuera Unguai-uui, el senuouum iuter- ad Uncm. Gratia autcra gra-
cst his quffi sunt
pretatio.
tum faciens ordinat hominem iramediato ad
conjuiictionem ultimi Unis; gratiaj autem
ARTICULUS V.
gratis datie ordinant hominem ad qua^dam
Vtrutn gratia gratis data sit dignior quani pra^paratoria Uuis ultimi, sicut pcr prophc-
gratia gratum faciens. tiara et niiracula et alia hujusraodi homines
inducuntur ad hoc quod ultirao Uni conjuii-
.Ad quintum sic proceditur. I, Videlnr gantur. Et idco gratia gratum faciens est
quod gratia gratis data sit digiiior qiiam gra- multo oxccllentior quam graUa gratis data.
tia gratura facjens. « Honum eiiim genlis Ac priinura crgo diccndura, quod, sicut
cst meiius quam bouuiu unius, » nt IMuloso- Philosophus dicit iii XII Metaph., text. rS2,
phus dicit in I Ethic, cap. 11, in Une. Scd bonum multitudinis, sicut exercitus, est du-
gratia gratum faciens ordinatur soluin ad plcx nnuin quidcni quod est in ipsa raulti-
:

bonum unius hominis gratia autem ; gratis tiidine, [)uta ordo cxcrcitus aliudautera cst
;

data ordinatur ad bonnm coinimine toliiis ([uod cst scparatum a multitudinc, sicut bo-
Ecclesiie, ut supra dictnm est. Krgo gratia num ducis ct hoc nieliiis est, qiiia ad hoc
;

gratis data est diguior quam gratia gratuin etiain illiid aliud ordinatur. (iraUa autem
faciens. gratis data ordinalnr ad boniira eommuno
2. Pra?terea, majoris virtuUs est ([ucjd aU- Ecdesiaj, (jucjd cst ordo ccclcsiasticus ; scd
(|uid possit agere in aliud, quam ([uod so- gratia g^ratum facicns ordinatur ad bonum
lum in scipso pcrflciatur; sicut major esl coinrauno sei^aratnm, quod ost i[)se Deus.
claritas corporis qucjd potcst etiaiii alia cor- Kt idco gralia gratiiin faciens cst nobilior.
p<jra illumiiiare, quam ejus quod ita in so Ad secundum diccndiim, quod si gratia
lucet, qiiwl Jilia illmniiiarc non potcst prop- gratis data [jossct hoc agere in altcro ([uod
;

' Al. : " signiflcanter. »

M SUMMA THEOLOGICA.
homo pcr gratiani ^^ratiini lacicntcm conso- 2. I*ra^terea, ista differentia ponitur inter
(juilnr, sofpiorotnr qnod grafia ^^ratis rlata sacramonta nov.ne logis et vctcris, quod sa-
cssot nobilior; sicnt cxcollontior cst olaritas cramonta nova? logis causant gratiam, qnam
solis illnniinantis quam corporis illuminati. .sacramcnta vcteris lcgis .soltim significat)ant.
Scd pcr gratiam gratis datam homo non Sed .sacramcnta nova^ legis sunt quaidam
potcst causaro in alio conjnncli(jnom ad visiljilia clcnicnta. Ergo non solus Dcus cst
Donm, (jnam ipsc hahot por gratiani g-ratum cau.sa gratiffi.
faciontom; sed cansat (jnasdamdispositioncs 3. Praetcrca, secundum Dionysium, in
ad hoc. Et idco non oportct quod gratia gra- lih. Cselest. hier., c. iii et iv, col. 163, t. i :

tis data sit cxcollcntior; sicnt nec in igne « Angeli purgant et illuminant ct pcrficiunt
calor nianifcstativus spccici cjus, pcr quam ct angclos inferiores, ct ctiam homines. »
agit ad induccndum calorem in aha, est no- Sed rationalis creatura purgatur, illumina-
hilior quam forma snhstantialis ipsius. tur et perficitur pcr gratiam. Ergo non solus
Ad tcrtinm dicondnm, qnod scntirc ordi- Dcus cst causa gratiai.
natur ad ratiocinari sicut ad fincm; et ideo Scd contra cst quod in psalm. lxxxiii,
autcm cst a con-
ratiocinari est nohilius. ITic 12, dicitur Gratiam et f/loriam dabit Do-
:

verso quia id quod est proprium ordinatur

;
minus.
ad id quod ost commnne sicut ad fmcm. Respondco dicendnm, quod nulla rcs po-
Undc non est simile. test agerc ultra suam specicm, quia semper

CoNCLUSio. — Gralia gratum faciens, cum im- oportetquod causapotior sit effectu. Donum
me(3iatc homiiKirn Doo roiijuiifi^at ,
pralis autem autem gratiae excedit omnom facultatem
data, ut gratia propjiotia', aiit miraculorum, (^tc, natura? creatffi, cum nihil aliud sit quam
ad lioc solum piwparol atquo disponat multo qua^dam participatio divinae naturae,
;
quae
cxcollenlior, nobilior ct dif^nior cst, quavis gratia
exccdit omnem
aliam naturam. Et ideo im-
gratis data.
possihile est quod aliqua creafura gratiara
causot.
QUiESTIO CXII. Sic enim nocesse est quod solus Dcus dei-
DE CAUSA GRATI^. ficet, communicando consortium divinae na-
(Et quinque quseruntur.)
tnrae per quamdam simihtudinis participa-
tionem, sicut impossibile ost quod aliquid
Deindc considcrandum est de causa gra- igniat nisi solus ignis (a).
tiae ct circa hoc qnaTuntur quinquc
, : Ad primum ergo dicendum, quod huma-
l"utrum solns Dcus sit causa cfficicns gra- « quoddam organum
nifas Christi ost sicuf
tiae; 2" ntrnm roquiratur aliijua (hspositio divinitafis cjns, » ut Damasccnus dicit in III
ad gratiam cx parto rocipicntis ipsam por hb. Orlhofi. fid., cap. xv, col. I0,'i0, t. 1.
actum lihori arhitrii; '.]"
utrum talis disposi- Instruinontum autcm non agit actionem
tio possit cssc ncccssitas ad gratiam ;
agcntis principaUs propria virfufc, scd vir-
4" utrum gratia sit cBquaHs in omnibus; tufc principalis agcntis. Et ideo humanitas
5° utrum aUquis possit scire se haherc gra- Christinon causat gratiam propria virtute.
tiam. sed virtnto divinitafis adjnncta^ cx qua ac-
tioncs hnmanifatis Christi sunt sahitares.
ARTICULUS PRIMUS. Ad secundnm dicendum, (juod sicut in
Utrwn solus Deus s/t causn gratige. ipsa persona Christi humanitas causat salu-
fom nostram pcr grafiam, virtute divina
Ad priinum sic i^rocoditur. I. Vidctur principalifor oporanfo, ita otiain in s;icra-
qnod non solns Donssit causa gratia». Dici- mentis nova^ logis, qua» dorivantnr a Christo,
tur enim Joan., i, 17 Grafin et vcritas pcr
: cansatnr gratia instrumcntaliter quidem
Jcsum C/iris/uni f(ict<i cst. Scd in noinino per ipsa sacramcnfa, sod principalifor per
.h!su (Ihristi inlolligitnr non solnin imtuia virfntom S[)irilus sancfi in sacramonfis opo-
divina assumens, sed otiam natura creata rantis, socundum illud Joan., iii, Ti : Nisi
assnmpfa. Krgo ali(ina croatura potost osso quis rcnntus fucrit cx aqun ct Spiritu snnc-
cansa gratia':. to, non potcsf introirc in rcgnum Dei.

(a) Alhanonsos (lixornul liomincm ex so possi- nnturam a Doo assumptam csso Doo «"(jualem in
dcro Spiritum sanclum. Arnoldus dixil humanam omnibus bonis suis.
 . ;

QLI.EST. CXII, ART. I ET II. 4r>

.\d tertium dieendum, quod aiiKolus pui- dictum est, gratia dicitur duplicitcr : (luan-
gat, iUuuiinat ot pcrficit anf.'-olum vel hoini- dotiuo (|uidom ipsum hahitualo donuin Dei
nem, per m^xluni instructionis cujusilani, (luaiidotiuo aiitom auxilium Doi movcntis
non autem justiiicando per gratiam. rndo animam ad honiim.
Dionysiusdicit, vu cap. CcVlesL hierur., ^.\, igitur iiiodo accipiondo gratiam,
1'rimt»

col. iio, t. I, quoil hujusmodi purgatio, ot <( pnooxigitur ad gratiam aliqiia gratia; pnu-
ilhuninatio, et perfectio nihil est ahud quam paratio ; ipiia nulla forma potost esse nisi in
diviua; soientia» assumptio '. » matoria disposita.
CoNCLisio. — Ihuii gralia umneiu nalura' ortMta' Sod si kxiuamur do gratia secimdum
facultatoiu excodat, eo quod nihil aliud sit tiuam qiiod signiflcat auxilium Dei moventis ad
participatit» <{iui'dam divina' natura' tjute i)mnt>m honum, sic nulla pra?paratio ro^iuiritur ex
aliam naluram excedit, a nullo uisi a Deo causari parto hominis, (piasi pra3vonioiis divinum
potest. auxilium ; sed potius qua^cuuKiue praepara-
tio in hominc
essc potest, est ex auxilio Dci
.\[lTICULrS II.
movontis aiiimam ad homim. Et socundum
Utrum requiratur aliqua pneparatio et hoc ipso honus motus lihcri arhitrii, (luo (luis
dispositio ad gratiam ex parte hominis. prceparatiir ad donum gratia- suscipiondum,
est actus lihori arhitrii moti a Deo. Et quan-
.\d socuiidum sic procoditur. I. Videtur tum ad hoc (licitur homo se prt^epararc, se-
quod ntju rotiuiratur alitjua pra-paratio sivt; cuiidum illud Droverh., xvi, Hominis est i :

dispositio ad gratiam ex parte homiuis. Quia, prxparare animum*, et est principaliter a

ut .\postolus dicit, Hom., iv, l, ei qui opera- Doo movente liherum arhitrium. Et secun-
tur, merces tion imputatur secundum (jra- dum hoc dicitur a Doo vohintas hominis
tiam, sed secwidum debitum. Sed prajpara- pra;parari, et a Domiiio gressus hominis
tio hominis per liherum arhitrium non est dirigi {a)
nisi por aruiuain oporationom. Ergo toUerc- Ad primum ergo dicendum, quod praepa-
tur ratio gratia*. ratio hominis ad gratiam habendam quae-
2. Pneteroa, illo qui in pcccato progrcdi- dam est simul cum ipsa iufusiono gratiai ; et
tur, non se pra^parat atl gratiam hahcndam. talis opcratio est quidoin mcritoria, sed iioii

Sed alitjuihus iu peccato progrediontihus gratiffi, jam hahotur, sod gloria;, quae
(iua3
data est gratia; sicut patet de Paulo, (pii nondum hahctur. Est aiitom alia pnepara-
gratiam consecutus est, dum essct spirans tio gratiaj imperfecta, quse aliquando prae-
minarum et cxdis in discipulos Domini, iit cedit doiium gratise gratum facicntis, qua;
dicitur -Vct., i.\, i. Ergo nuUa pra'paratio ad tamcn cst a Deo movente. Sed ista non suf-
gratiam rcquiritur ex parte hominis. ficit ad meritum, noudum homine per gra-

3. Pra'toroa, agens infinita? virtutis noii tiam justificato; quia nullum meritum
requirit dispositionem in matoria, cum noc potest esse nisi ex gratia, ul infra dicotur.
ipsam materiam requirat; sicut ia creatione Ad secuiidum dicendum, quod cum liomo
apparct cui collatio gratia; comparatur,
, ad gratiam so pra;pararc non possit, nisi Dco
qua; dicitur nova creatura, ad (ialat., ult. eum prasvoiiieiito ot movoiito ad hoiium,
Scd solus Deus, (|ui est infinita; virtutis, non rcfort utrum suhito vel paulatim aliquis
gratiam causat, ut dictum est. Ergo nulla ad pcrfoctam pra^parationom pcrveniat. Di-
pra,'paratio re^piiritur ox parte hominis ad citur onim Eccli., xi, ii.'.\ : Fticile est in oculis
gratiam consequoiidain. Dci suhito honcstare paupcrem. Contingit
Sed contra cst (juod dicitur .\mos, iv, i2 : autcm (iuaiido(iuo (luod Dcus movot Iiomi-
Prseparare in occursum Dei tui, Israel; ct I nem ad alitiuod honuin non tamen perfec-
Rog., VII, 3, dicitur Prxparate cordavestra
: tiim* ; ct talis pivoparatio pra'cedit grjiliam.
Domino. Sod (iuaiido(iiie statim perfocte movot ipsum
Kespondeo dicendum, quod, sicut supra ad honum, et suhito gratiam homo accipit,

• « Compendio deDique non ahs ro dixcrim, di- ciendo quod in se cst, lihcnjm nrhitrium mortahter
viniB scientia; participationum esse purgalionem, peccat. yuidam vero thi-ologi pru^paralionem ad
et iUuminalionem atque perfectionem. » Cord. gratiam liahitualem requiruut uoii physicam; phy-
* Ita codd. ut edit. passim Conradus: « perfecte. »
; sicam pneparationem illam n-quiri Thomistse tlo-
(a) Juxta Luthorum, omnia qua; de prajparatione cent.
liberi arbltrii dicuntur flgmentu sunt quia, fa-
,
/i(; SIJMMA TIIEOLOtilCA.
socundum illud Joaii., vi, 4") : Onwh qui num graliffi est molius quam bonum natiirae.
audit* a Valrc, el didicit, venit ad me. Et (lum igitiir forma naturalis ex ncfcssitatc
Paulo, quia suMto cum esset
ita (oriliiif,'!! advcniat materia; dispositae, videtur quod
in progressu peccati, pcrfcctc motum est multo magis gratia ex neces.sitate detur prae-
cor cjus a Dco, audicndo, addiscendo et ve- paranti se ad gratiam.
niendo; ct ideo suljito est gratiam consecu- Scd contra est, qiiod homo comparatur
lus. ad Deum sicut hitum ad figulum, secundum
Ad tcrtium dicendiim, quod agcns infini- illiid .lerem., xvin, 6 Sicut lutum in rnanu
:

tae virtutis non exigit matcriam vcl disposi- figuli, sic vos in manu mea. Scd lutum non
tionem matcria', (piasi pra-suppositam ex ex neccssitate accipit forinam a figulo, quan-
altcrius causa; actione tamen oportet ; scd tumcum(]ue sit praeparatum. Ergo neque
quod secundum conditionem rei causandae homo rocipit ex nocessitate gratiam a Deo,
in ipsa rc causet ct matcriam ct dispositio- quantumcumque se pra-parct.
nem deliitain ad formam; et similiter ad Respondeo dicendum, quod, sicut supra
hoc quod Deus gratiam infundat animae, dictum est, praeparatio hominis ad gratiam
nulla prseparatio exigitur quam ipse non est a Dco sicut a movontc, a hi)ero autem ar-
faciat. bitrio sicut a moto.
CoNCLDSio. — Ad gratiam, ut quoddara habituale Potest igitur prapparatio duphciter consi-
donum animsn cst, aliqua cx parte liominis prfcpa- derari : uno quidem modo, socundum (juod
ralio nccessaria cst: sic cnim fbrma qujcdam est, est a libero arbitrio et secundum h(3c
;
niil-
quiu nonnisi in materia disposita csse potest. Non lam necessitatem habet ad gratiae consecu-
aut<!m u( firatia auxiliuniI)ei animam ad l)onum tionem, quia donum gratiae excedit omnera
moventis dcnotat. Sic cnim qua;cumque pnopara- praeparationem virtutis humanae.
tio iu liomine csse polest, ad illud moventis Dci
Alio modo potest considerari secundum
auxilium sequitur.
quod Doo movente; et tunc habet ne-
est a
cessitatem ad id ad quod ordinatur a Deo,
ARTICULUS III. non quidem coactionis, sed infallibilitatis;

Utrum necessario detur gratia se praepa-

quia intentio Dei deficere non potest, secun-
ranti ad gratiam, vel facienti cjuod in se dum quod Augustinus dicit in lib. De dono
est.
persev., cap. xiv, § 3o, col. 101 4, t. 10, quod
« per benoficia Doi certissimo Hberantur qui-

Ad tcrtium sic proceditur. Videtur quod 1 . cumque hiicrantur. » Unde si ex intentione

ex necessitate detur gratia sc praeparanti ad Dei moventis est (juod homo, cujus cor mo-
gratiam, vel facienti quod in se est. Quia vet, gratiam consequatur; infallibiliter ip-
super illud Rom., iii Justitia Dei mani- : sam conse(juitur, secundiim illud Joan., vi,
festata cst, dicit (ilossa ord., co!. 4S(), t. 2 : 45 Omnis qui audivit a Patre, et didicit,
:

« Deus recipit cum qui ad sc confugit ; alitcr venil ad me.

esset in eo iniquitas, » Sed impossibile est Ad prinium ergo dicendum, quod (Uossa
in Deo iniquitatem esso. Ergo est impossi- illa loqiiitur de illo qui confiigit ad Deum per
bile quod lieus non rccipiat euin (pii ad se actum mcritorium libcri arbitrii jam pcr
confugit. Ex necessitate igitur gratiani asse- gratiam informati; quein si non recipcret,
quitur. esset contra justitiarn, quam ipse statuit.
2. Pra^terea, Anselmus dicit in lib.De Vel si ad nuttuiu liltcri arbitrii
rcfcratiir
casu dia/M)li, V. u\, co\. 'S^if^, Gic, t. l,quod anto gratiani, kxpiitur scciimhim (]U(xl ip-
« causa quaro Dous nou conccdit
ista est sum confugium hominis ad Dcum ost per
diabolo gratlam, (juia ipso non voluit acci- motioncm (livinam. (iiiam justum cst non
pere; noc paratus fiiit. » Scd, romota causa, dcficero.
nccosso ost removcri circctum. Ergo si ali- Ad sccundiiin diccndum, quod dcfcctus
quis vclit accipero gratiam, noccsso ost qiiod gratia' prima causa
cx nobis; scd colla-
cst
oi dotnr. tionis gratia; priina causa est a Deo, secun-
:{. lVa'tcrca, <( itonum cst ('(nnmunicati- dum illiid t)sca', xiii. «) Perditio tua ex :

vum sui, )) iit patet pcr Dionysiuiu iii iv cap. tv\ Israel, tantummodo in mc audil/um
Dedivin. nomin., § 1, col. 094, t. 1. Sed bo- tuum.

Vulgat. non habot : ex te.

 Or.€ST. CXII, AUT. III ET IV 47

.\.l tortinm (llconihim, qiiod otiam iri ro- ([uam alius. fujus diversitatis ratio quidom
l)us natiiralihiis disp«»siti() matoria' non e.\ est ali(jua ex parte pra'parantis se ad gra-
nooessitato consequitur formam, nisi por tiam qui enim magis.so ad gratiam pra.'pa-
;

virtutem agentis, qui dispositionem causat. rat, pleniorom gratiam accipit. Sod ex hac
parto potest noii accipi i^rima rafio hujus
CoNCLCSio. —
Horainis, quod in se est facientis,
divorsitatis; quia [tra^paralio ad gratiam non
|inpparationem ad j;ratiam infusio ^atisp neccs- ,

est hominis nisi inquantum liherum arhi-

sario sive infallibiliter soiiuitur, jmnit ij»sa jinejta-
ratio u inovfnti' Deo est, ciijus intfntio deficeri! trium cjus pr.Tparatur a lleo. Uiidc prima
non potest : non autein prout est a<;tus liberi ar- caii.sa hujus divorsitatis acciiticnda est ex

tiitrii, ciyus facuitatem gratia excedit. parte ipsius Dei, (lui diversimode suai gra-
tia» dona dispeusat ad hoc quod ex diversis

gradihus pulchritudo et perlectio Ecclesiae

ARTICULUS IV.
consurgat sicut etiani diversos gradus rc-
;

(Jtntm gratia sit major in uno f/unm in rum instituit iit esset univcrsum perlectum.
alio. Unde Apostolus, ad Ephes., postquam di.xo-
rat : Vnicuique data cst gratia secundum
quartum sic proceditur. 1. Videtur
.\d mensuram donationis C/iristi, cnumcratis
(iu<xl gratia non sit major in uno quam in divorsis gratiis suhjuugit : Ad consumma-
alio. (rratia enim causatur in uobis ex diJec- tionem sanctorum in eedificatio)iem corporis
lione divina, ut dictum est. Sed Sap., vi, 8, C/iristi, IV, 12.

dicitur : Pusillum et maf/num ipse fecit, et Ad primum ergo dicendum, quod cura
' Cura /pqualiter est il/i cura' de omnihus. Ergo divina duplicitcr considerari potest uno :

omnes ^equaliter giiitiam ab eo consequim- modo quautiim ad ipsum divinum actum,

tur, qui est siinplex et unilormis et secundum ;

2. Prseterea, ea quae in summo dicuntur, hoc aequaliter se hahet ejus cura ad omnes,
non recipiunt magis etminus. Sed gratia in quia scilicet uno actu simplici et majora et
summo dicitur, quia conjungit ultimo tini. miiiora dispensat. Alio modo potest conside-
Ergo non recipit magis et minus. JSon est rariex parle eoriim quae in crcaturis ex di-
ergo major in uno quam in alio. vina cura proveniunt; et secundum hoc in-
.'{. Pra^terea, gratia cst vita anim.T, ut venitur inaequalilas, inquantum scilicct Deus
supra dictum est. Sed vivere non dicitur se- sua cura quihusdam raajora, quihusdam
euQdum magis et minus. Ergo etiam neque minora providct dona.
gratia. Ad sccundum dicendum, quod ratio illa
Sed contra est quod dicitur ad Ephes., \\, sccundum primum modum magni-
procedit
7 : Unicuique data est rjratia secundum men- noii enim potest gratia se-
tudinis gratiae :

suram Quod autem

donationis Christi. cuudura hoc raajor esse quod ad raajus
mensurate datur, non omnihus aequaliter honum ordinct, scd cx co qiiod inagis vel rai-
datiu-. Ergo non omnes aequalem gratiam nus ordinat ad idem honum magis vel rainus
hahent. participandum. Uotest cnim essc diversitas
Respondeo dicendum, quod, sicut supra intensionis et rcmissionis, secundum partici-
dictum ost, hahitus duplicem maguitudiiiem pationem suhjecti et in ipsa gratia et in fi-
hahere potest unam e.x parte flnis vel oh-
: nali gloria.
jecti, secundum quod una virtus aliadicitur Ad tertium dicendum, quod vita naturalis
noi)ilior iiKiuantum ad majus honum ordi- pcrtinet ad suhslantiam liominis ct ideo
natur;aliam vero e.\ parte suhjecti; quod non recipit raagis ct miniis; sed vitam
magis vel minus participat hahitum inhffi- gratiae participat homo accidentalitcr, et
rentem. ideo eam potcst homo magis vcl minus ha-
Secundum igitur primam raagnitudinem here.
gralia gratum facicns non potest esse major
et rninor (juia gratia secundum sui rntio-
CoNCLUsro, — Gratia gratuni faciens niajor in
;
uno fjnain in alio est, non e.v jiarle liiiis, (iua;libet
nem conjungit hominem summo hono, quod
eniin gratia unit cor inunediate ulliino lini, sed
cst Deus.
ex i^arte subjccti uiagis di.spositi; (juia scilicet ple-
Sed ex parte suhjccti, gratia pofest sus- uiortMn inajoreuique gi-atiani accij)it homo magis
cipero magis vol minus, prout scilicet pra;j)uratus.
unus perfoctius illustratur a lumine gratiae
 .

i8 SUMMA THEOLnr.IflA.

tionem ot hoc modo pofest alirpiis scire sc

:

AKTICULIJS V. haberc gratiam rcvelat enim Dcus hoc ali-

;

quando aliquibus ex .speciali privilegio, ut

IJlrum homo possit scire se habere s(3cnritatis gaudium etiam in liac vita in eis
fjratiam. incipiat, et ut confidcntius et fortius magni-
fica opera prosequantur, et mala praesentis
Ad quintiim sic prncoditur. 1 . Vidctur vita* siistinoant, sicut i'auIo dictum est, II

quod honio possit sciro se habere gratiam. ad Corinth., xii, 9 : Sufficit tibi qratia mea.
(rratia enim (;st in anima per sui esssentiam. Alio modo homo cogno.scit aliqnid per se-
Sed ecrtis.sima c.ognitio animai est eorum ipsum, hoc certitudinaliter et sic nullus
et ;

quae sunt in anima pcr sui esssentiam, ut potest scire se habere gratiam. Certitudo
patet pcr Augustimun, XII Super Geu. ad cnim non potest haberi de aliquo, nisi possit
iilt., cap. XXXI, coL 4.7*.), t. \\. Lrgo gratia dijudicari por proprinm principium. Sic
certissime potest cognosci ab eo qui gratiam enim certitudo habetur de conclusionibus
habet. demonstrativis per indemonstrabilia univer-
2. Praeterea, sicut scientia est donum Dei, salia principia. Nullus autem posset .scire se
ita et gratia. Sed qui a Deo scientiam acci- haljcre .sciontiam alicujus conclusionis, si

pit, scientiam habere, secundum

scit se principium ignoraret. Principium autem
illud Sap., vn, 17 Dominus dedit mihi ho-
: gratiae et objectum ejus est ipse Deus, qui
rum quse swit, scientiam veram. Ergo pari propter sui excellentiam est iiobis ignotus,
ratione qui accipit gratiani a Deo scit se gra- sccundum illud Job, xxxvi, 20 Ecce Deus :

tiam habere. 77iaq7ius vi7ice7is scientiam 7wst7'at7i. Et ideo

3. Prajterea, lumen est magis cognoscibilo ejus praesentia in nobis et absentia per cer-
quam quia secundnm Apostolum
tcnebra, titudinoin cognosci non potest, secundum
ad Ephes., v, 13, 07wie quod manifestatur illudJob, IX, 1 1 : Siveneritad 77ie, no7i videbo
lumen est. Sed peccatum quod est spiritua- eu7/i ; si autei/i^ abierit, 7i07i intelliqarn. Et
listenebra, per certitudinera potest sciri ab ideo homo non potest per certitudinem di-
co qui habet peccatum. Krgo multo magis judicarc, utrum ipse habeat gratiam; se-
gratia, qua; est spiritualcInmen. cundum illud I ad Corinth., iv, 3 : Sed
4. Praeterea, Apostolus dicit, I ad Corinth., neciuetne ipsu7njudico... Qui autem judicat
n, 12 Nos autem 71071 spiritum hujus mu?idi
: 77ie, Domi7ius est.

accipimus, sed spiritU7ii qui ex Deo est, ut Tertio modo cognoscitur aliquid conjec-
sciamus qux a Deo donata su7it 7iobis. Sed turalitcr por aliqua signa et hoc mcxio ;

gratia est primum donum Dei. Ergo homo aliquis cognoscero potcst se habere gratiam,
qui accipit gratiam per Spiritum sanctum, inquantum .scilicet percipit se delectari iii
pcr eumdeni Spiritum scit gratiam esse sibi Doo ct contemnore res mundanas et in- ,

datam. quantum homo non est conscius sibi ali-

5. Praeterea, Genes., xxu, 12, ex persona ciijus peccati mortalis. Secundum quem
Domini dicitur ad Abraham : Nu7ic cofpiovi modum potest intelligi quod habetur Apoc.,
quod ti7ncas I)077ii7ni77), id est, co(/7ioscere 11, 17 : Vincc7iti dabo 77uin7ia absco7idi-
te feci. Lo(iuitur aulem
de timore casto,
ibi tum..., quod 7iemo scit, nisi qui accipit;
qui non est sine gratia. Ergo Iiomo potcst quia scilicet illo qui accipit *, per quamclam
cognoscere se habcre gral iam exporientiain diilcodinis novit, quam non
Scd coutra est (juod dicitur Ecclcs., ix, 1, exporitiir illo (jui non accipit.
quod 7ier7io scit utru77i sit difpius odio vcl Ista taiuon cognilio imporfocta est; undo
'Nescit amore*. Sed gratia gratum faciens facit ho- Apostolus ad Corinth., iv, 3 Nihil
dicit, 1 :

hoiuo an 771 ibi ronscius sum, sed 7io7i /V/ hoc justifi-
i„i,,(j,j, (lioimin Doi ainore. Ergo nulius po-

vvl odio t(!st sciro ulruni iiabcal graliain gratiim fa- catus SU771 : quia ut dicitur iii psiilm. xviii,
(ligmts
eientom. 13, dclicta quis intelliqit? ab occultis meis
Hespondeo diccndum, qiiod tripliciter ali- mu7ida 77ic, etab alie7iis parcc servo tuo (a).
quid cognosci i^otcst : uno inodo pcr rovela- \d primum orgo dicondum, quod illa

' Vnl^'al. uou habol autem. — ' Ita cummss. edili t. Quod homo corla ot iudubitata fide scire po-
passiiu. Quiilaui, « (lui accipil j^ruliaiu. » Cod. Alc. tosl so iu gruliaui osso;
ulroque loco pro « uccipil, » habet, ^< accepit. »> i. Quod uuusquisque, ut sit justus, id de se cre-
(a) Asaerunt Lutherani et Calviuistas : dero louetur;
 ;

OI\f:ST. CXll, Alli. V. !•

T ol.KST. ( Alll. AUl. i. iO

qiKv suiit JKT ossoutiain siii iii aniiiia,

cogriiosouiitur experimoutali ooguitioue, in-
QU.ESTIO CXIII.
quniitiiiii homo o.xporitur por aoliis prin-
oipia intriusooa ;
sitiit voluntatoin poroipi- DE EFFECTIBUS CIRATI.E.
mus volendo, et vitaiu iu operibus vita*. (Et decem quiBrunlur.)
Ad serumlum (licondtnn, (jnod do ratiouc
.soieutiio ost (pKnl Iionin (•('rtitndinoin Iiahoat Dciiidc considerandum est de cfrcotibus
de his ijuoruin \u\hvi scicnliain ot siniiliter ; gratia' : ct primo do jnstificationc impii,
de rationo fidoi est ipiod homo sit oortus de qiuc est cfrootus gratiic oj)crantis socundo ;

his (luorum hahot (idein et hoo ideo, (piia ; dc incrito, (juod cst GfFcctus gratia; coope-
certitudo pertiuot ad pcrfoofioiiom intolleo- rantis.
tus, iu quo pra'di(ta dona existnnt. Et idoo primum quccruntur dcccm 1° quid
Circa :

qiiioiinKpio hahet .scieutiam, vel ridem, cer- impii; 3° utrum ad eam re-
sit justificatio

tiis est .«M» halioro. Non est aiiteni similis quiratur gratiai infnsio; 3" ntruin ad cam
ratio do gratia ot charitate, ot aliis hiijus- reqniratur aliqnis motus libori arbitrii
inodi, (jua» [wrfioiunt vim apjietitivam. -l"utrum ad justificatiouem impii requiratur
Ad tortinni di^xMuInm, (jnod peocatum motus fidci utrum ad cam rccjuiratur
;
.")•'

hal)et i>ro {uincipio ot jiro objecto bonnm motus libcri arbitrii contra pcccatum;
commiitabile, quod uobis est uotum. Ubjec- G" utrum prcemissis sit connumcranda re-
tum antoni vel finis gralia* est nobis igno- raissio pcccatorum 7° utrum in justifica- ;

tum propter sui luminis immensitatom, tionc impii sit ordo tcmjjoris aut sit subito;
secuiidiim illiid I ad Tiinolh., ult., H> : 8° dc iiaturali ordiiic eorum quai ad jnslifi-
Lucpm inhahitat inaccessihileni. catiouem concurrunt 9" utrnm justiflcatio ;

Ad quartum dicendum, (juod Apostolus impii sit maximum opus Dei; 10° utrum
ibi lo(piitur de doiiis gloria*, qua* sunt iiobis justificatio impii sit miraculosa.
data in s[)e; qua' ccrtissimc cognoscimus
per fldeni, licet uon cognoscamus per certi-
ARTICULUS PRIMUS.
tudiuem nos liaboro gratiam, per quam nos
possimns oa promcreri. Utrum justi/icatio impii sit remissio
Vel potest dici quod loquitur de uotitia peccatorum.
privilegiata, (jua» est jier revelationem.
Inde subdit : So/fis auteni revelavit Deus Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
per Spiritum sanctum. quod justificatio iinpii noii sit rcmissio pec-
.\d quintum dioendiim, quod illud ver- catorum. Pcccatum cnim non solum justi-
bum .Vbraha? dictum potcst rcfcrri ad no- tiaj opjionitur, scd omnibus virtutibus, ut

titiam cxj)criinontalcm, qua* cst j)er cxhi- ex supra dictis jjatct, Scd justificatio signi-
bilionem opcris. In oj^crc euim illo quod ficat motum qucmdam ad justitiam. \on
fecerat Abraham, cognosccrc potuit, cxpe- ergo omnis pccoati rcmissio est justificatio,
riinontalitor .sc Doi timorom habcrc. cum oinuis motus sit do contrario in con-
Vcl potcst h(jc ctiam ad revelatiouem rc- trarium.
ferri. 2. Pra^terea, unumquod(jue debet nomi-
nari ab co (juod cst jjotissimiim in ipso, ut
C0NCI.CS10. — Tametsi signis et conjecturis, iii-
dicitnr in il Deaninia, tcxt. 40. Scd rcmissio
(juantiiiii scilRct hiuiKt nulliiis silti conscius jtoc-
pcccatorum prsecipuc fit per fidem, sccun-
cati murtalis p«;rcipit sc dflfctari in D(?() tti coii-
tenmere res muiidan.ts, scire aliquu mudu (juis dnin illnd Act., xv, 0: fide purificans corda
possit se habere graliam; tameii id ccrtu, nisi ci corum; ct pcr cliaritatcm, secundum illud

reveletur, scire non potest. Provcrb., Universa delicta operit

x, 12 :

charitas. Magis ergo rcmissio pcccatorum

dcbuit denominari a fido vel a charitato,
quam a justitia.

3. Quod hac sola flde justificatur homo. Vega de hac ro ccrliludinein moralem, omni for-
Catharinus docuil liominem posso cerlum esse midine oxchisa, possiltilcni csso vohiil. Scd com-
de sua gratia non quidem certitudinu fldei imnie- uiunilcr theologi tenent nuUam cerliludinem ahso-
diala, sed certitudine tamen ahsoluta, mediante lulaiu de gratia aua hominem hahere posse, soclusa
Iheulugico discumu. revi:laliouo speciali.

111.
no ST^MMA TIIKnLnr.lCA.
3. Pr<7'torc<i, rcmissio peccatorum idcm jristitiam, secundwn propositum f/ratiae

essc vidcliir (jiiod vocatio vocatiir ciiim

; l)ci. VA quia uiotus dciioiiiinatur magis a
qiii (listat; distat auteni aliquis a J)eo pcr tormino ad qiiem, (jiiam a termino a(juo;
peccatum. Sed vocatio justificationem pra3- ideo hujusmodi transmutatio, qua aliquis
cedit, sccundum Rom., vin, :J0 Qitos
illud : transmutatur a statu iiijustitiaR ad statum
vocavit, hos et jiistificavit. Ergo justificatio justitiie pcr rcmissioncm pcccati, sortitur

non est remissio peccatorum. nomen a tormino ad quem, et vocatur jus-

Sed contra est quod Uom., vni, super tific<itio impii (</).

illud : Qiios vocavit, hos el justificavit, dicit Ad primum ergo dicendum, quod omne
Glossa interl., « remissione peccatorum. » peccatum, secundiim quod imprjrtat quam-
Ergo remissio peccatorum est justificatio. dam inordinationem mcntis non sulKlitaB

Respondeo dicendum ,
quod justificatio Deo, injustitia potest dici, praedictae justitiae

passive accepta importat motum ad justi- secundum illud

contraria, I .loan., in, \ :

tiam, sicut et calefactio motum ad calorem. Omnis qui facit peccatum, et iniquitateyn

Cum autem justitia de sui ratione importet facit, et peccatum est iniquitas ; et secun-
quamdam rectitudinem ordinis, dupliciter dum hoc remotio cujuslibet peccati dicitur
accipi potest uno modo sccundum quod
: justificatio.

importat ordinem rectum in ipso actu Ad sccundum dicendum, quod fides et

hominis et secundum lioc justitia ponitur

;
charitas dicunt ordinom specialem mentis
virtus quffidam, sive sit particularis justitia, humanae ad Deum, secundum intellectum
quai ordinat actum hominis secundum rec- vel allectum sed justitia importat genera-
;

titudinem in comparatione ad alium singu- litor totam rectitudinem ordinis; et ideo

larem hominem; sive sit justitia legalis, magis denominatur hujusmodi transmutatio
quae ordinat secundum rectitudincm actus a justitia quam a charitate vel fide.
hominis in comparationc ad bonum com- Ad tortium dicondum, quod vocatio re-
mune multitudinis, ut patet in V Ethic, fertur ad auxiliuni Dci interius movcntis
cap. I, a med. Alio modo dicitur justitia, et excitantis montom ad doserendum pecca-
prout importat rectitudinem quamdam or- tum; quae quidem motio Dei non est ipsa
dinis in ipsa intoriori dispositione hominis, remissio peccati, sod causa ejus.
prout scilicet supremum liominis suljditur — Ea juslificatio
CoNCLUsio. qufs. lit per modum
Deo, et inferiores vires animae, sul)duntur sinii)licis mutatioiiis, non est remissio peccatorum,
supremai, scilicet rationi; ct hanc ctiam sed sulum justiti;e acquisitio, Qua? veru dicilur
dispositionem vocat Pliilosophus in V Efhic, iuijtii juslilieatio, de (j[ua liic soluiu sermo est, cum
cap. ult., (( justitiam motapliorice dictam. » per modum motus de coutrario in conti-arium tiat,

Haec autem justitia in homino potcst fieri est remissio peccatoi"um cum acquisitioue justitia;.
dupliciter uno quidem modo per modum
:

simpUcis generationis, qui est cx privatione

ARTICULUS II.
ad formam, et hoc modo justificatio posset
competero eliam ei qui non esset in peccato, Utrum ad remissionem culpx, qu-as est
dum hujusmodi justitiam a Deo accipcret, justificatio impii, requiratur gratise in-
sicut Adam dicitur acccpisso origiualcm fusio.
justitiam. Alio modo potost fiori hujiismodi
justitia iu honiino socundum rationom mo- Ad aecundum sic proceditur. I. Videtur
tus, (jui est do contrario in contrarium ct ; quod ad remissioncm culjia^ (phT est justi-
secunduui lioc Jiislificiitio iniportat Inms- iicatio impii, non roijuiratur gratia; infusio.
mutatioiicni (piamdam do statu injiistilia> Potcst ouim arujuis rcinovcri al) uno con-
ad statum justitia3 praedictae. Et hoc modo trario sino hoc (juod pcrducatur ad alterum,
lo(juinnn' hic d(\justificationo impii, sccun- si contraria sint mcdiata. Scd status culpa»
duni ad Honi., iv, :\ Ei gai
illud Aj)Ostuli, : et status gratia' sunt coiitraria mcdiata; e*t
non operatur, credenti autem in ewn qui enim medius status innocentife , in quo
justificat impium, reputatur fidcs cjus ad lioiuo noc gratiam habct, uec culpam. Ergo

Contra Luthorum, Calviuum ot nlios qni ho-

(o) (itioalo infiunlatur juslitia inhan-ons, qiia renovetnr
minom volunt dioi jnstnm vel ox imputaliono hilerins. Et idoo non sohun peccata non Imputan-
extriusocn justitia> Christi, vol ox approhousioim tur, sed roiuittuntur el delentur.
jnsliliiv hujus por fidem, « est de lUte » quod jus-
 Or.flST. CXlll. .M'.l. II.

potcst alioiii reniitli nilpa sino lioc quotl odiat. Sed si eum olVendat, qucnl ei dimittat
[RMiliicatur ad trratlani. ulfoiisiun, hoc iioii jjotest contingerc absqiio
•i. IMu-terea, reniissit) culpa^ coiisistit in .sj^eciali benev(Mcntia. nenevolentia autcm
reputationo ' divina, secun.lum illud psal. Dci ad hominem roparari dicitur j)er donum
x.xxi, '2 : lirntns vir cui no/i inijn/tffvit gratia'; ot idoo, licot liomo, aiitoijuam iDCccet,
nnminmppcaitum. Sed infusio gratia* ponit potuerit cssc siiie gratia et siuc culj)a, tamen
rtiam ali((ui(l in nobis, ut supra habitum post peccalum iiou j)otest esso siuo culpa,
est. Krp) infusio },'ratitT non requiritur ail nisi grafiain liabcat.
remissionem (Milpa\ Ad .sccuudum diceudum, quod, sicut di-
3. Pra»terea, nullus subji(Mtur simul duo- lectio Dei non solum consistit in actu voluu-
lius contrariis. Sed (pia»dara poccata sunt tatis divin.-e, scd etiam importat (juemdam
("ontraria, siiut prodi^Mlitas et illiboralitas. gratia} cilbctum, ut supia diclum ost; ita
Krgo qni subjicitur peccato prodig-alitatis, cJiam et hoc quod est Deum non imputare
non simul subjicitur pctwito illiberalitatis ; peccatum hoinini, importat quemdam cirec-
potest tamen contingere (juod prius ei .sub- tum iii ij).so cui jjeccatum uon imputatur;
jiciobatiir. Krj^o pcccando vitio prodigalilatis quod ciiuu alicui uou imputetur peccatum
liberatiir a peci^ato illiberalitatis; et sic ro- a Deo, ex diviua dilectione procedit.
mittitiir aliquod peccatum sine gratig. Ad tertium dicendum, quod, sicut Augus-
Sed contra ost qiiod dicitur Rom., lu, ;2i :
tinus dicit inlib. De ni/pliis I et co/icupis-
J/tstificati f//'atis per f//-atia//i ipsii/s. ce/itia, cap. xxvi, col. 430, t. 10, « si a
Respondeo dicendum, quod homo pcc- peccato desistere hoc esset non habero
cando Doum offendit, .Mcut cx supra dictis peccata, sufficeret ut hoc moneret Scrip-
patot. Oflensii autem non remittitur alicui, tura : Fili, peccasti, /lo/i adjicias iteru/n,
nisi per hoc quod auimus offensi pacatur Non autem sed addidit Et de pris-
sufficit, :

ofTendenti. Kt ideo secundum hoc pcccatum tinis deprecare, ut tibi remittantur. Transit
nobis remitti dicitur, quod Deus nobis paca- enim peccatum actu, et rcmanet reatu ut ;

tur; qiKT (juidem pax consistit in dilectione supra dictum est. a

Et ideo cum aliquis
qua Deus diligit nos. Dilectio aiitom Dci, peccato unius peccatum con-
vitii transit in
quantum e.st ex parte actus divini, est trarii vitii, desiuit quidcm habere actum
a'terna ot immutabilis, sod (juantum ad pra-tcriti j)eccati, .seJ uon dcsinit habere
efrectiim (juom nobis imjtrimit, (juandoque rcatum uiide simul habet reatum utrius-
;

internimpitur, prout scilicet ab ipso quaii- que peccati non enim peccata sunt sibi
:

doque deficimus, ct fjuando(jue itcnim re- coutraria cx j)arte aversionis a Deo, ex qua
cuj)eramus. Kifectus autem divinae dilec- parte peccatum rcatuiji habet.
tioiiis in nobis, (jui per peccatum toHitur,

qua homo iit digiius vita aiterna,

est gratia,
CoNCLDSio. — Quum justitiae Dei repugnet p(E-

a qua peccatum mortale excludit. Kt ideo

nam visente culpa, nulliusautf^m homi-
(iimitteri^

nis cjualis luodo nascitur, reatus ponia' absque

non posset intelligi remissio culpa}, si non
gi-atia tolli (jueat; ad culjta^ (pioque hominis cjuaiis
adessct infusio gratia^ (a).
infusionem
modo uascitur, remissionoui, f^i-alisp
Ad primum ergo dicendum, (juod plus
requii'i mauLfestum est.
requiritiir ad hoc (juod offendenti romitta-
tur olfensa, (luam ad hoc qiiod simpliciter
aliquis non oifendens non habcatur odio.
enim apud homines contingcre quod
Potest
unus homo aliquem aliiim ncc diligat, nec

' Ila mss. et edili passiin. Theologi legendum rotur anima cfusedam absque gralia sanctificantc?
censj^nl : « in non reputalione. » Porro, adinillunt omnes griitiani sanctificantein
(a) Uic inler c^tholicos quseritur utrom per so- esse gratiom hubitualem ergo vel mutabitiir si^rni-
;

lum Dei favorem extrinsecum, vcl per solos chari- ficatio vocuin, vcl ctiani do potentia Dei idjsohila
talis el contriLiouis aclus absque infusiono gralite inipius aJjsquc gralia hal)itiiaU sanclificaii nou po-
habitualis, de « polenlia Dei absohila » justificatio teril. Ad qiiid vanpe, nimiuinqiio sul)tilc3 istffi

impil fleri posset ? Contra theolngos cnnimunitcr qufcstioncs? —

Cietcnini Scotistn) et ipso Suarez
affirmativum tenent S. Honaventura, S(X)lus, Oc- tenont de « poteiitia D«'i nhsoluln « peccntiim tum
kau, omnes Scotistte et Nomiuales, «[uibus alii acluale, lum hahitualo ;ot agilur de peccalo mor-
plures, etiam Thomi&lae , sutlragantur. Sed quo- lali et gratiaui siniul esse po.sse in eodem subjecto,
,

modo, etinm de potontia Dei absoluta, sanctiflca- rpiod Lorca de solo poccato actuali docet.
 . ;

52 SI^MMA THEOLOniCA.
Et idco in co qui habet usum liberi arbi-
ARTICULUS III,
trii, iion fit motio a Deo ad justitiam absque
Utrum ad justificationem impii requiratur motu liberi arbitrii ; sed ita infundit donum
motus liberi arbitrii. efiam simul cura
gratiai jusfificanfis, (piod
hoc movet liberum arbifrium ad donum
Ad tertium sic proceditur. 1. Videtnr gratiffi acceptandum in his qui sunt hujus
quod ad justificationem impii non requiratur motionis capaces.
motus liberi arljitrii. Vidcmus enim quod Vd priinum ergo dicendum, quod pueri
per sacramentum l)aptismi justificantur noii sunt capaces motus libcri arbitrii; et
pucri absque motu etiam
liberi arbitrii, et ideomoventur a Deo ad justifiam per solam
interdum adulti. Dicit cnim Augustinus, in informationem anima? ipsorum. IIoc autem
IV Confess., cap. iv, §8, coi. 000, t. 1, quod non fit sine sacramento quia, sicut pecca- :

cum quidam suus amicus laboraret febribus, tum originale, a quo justificanfur, non
((jacuit diu sine scnsu in sudore lethaU, et propria voluntate ad eos pervenit, sed per
cum desperaretur, baptizatus est nesciens, carnalem originem ita etiam per spiritua- ;

et renatus est » quod f it per gratiam justi-

; lem regenerationem a Christo in eos gratia
ficantem. Sed Deus potentiam suam non derivatur. Et eadem ratio est de furiosis et
alligavit sacramentis.Ergo etiam potest amentibus, qui nunquam usum liberi ar-
justificare hominem sine sacramentis abs- bitriihabuerunt. Sed si quis aliquando ha-
que omni motu liberi arbitrii. buit usum hberi arbitrii, et postmodum eo
2. Praeterea, in dormiendo homo non ha- careat vel per infirmifatem vel per somnum,
bet usum rationis, sine quo non potest esse non consequitur gratiam jusfificantem per
motus liberi arbitrii. Sed Salomon in dor- baptismum exterius adhibitum aut per ,

miendo consecutus est a Deo donum sapien- aliquod aliud sacrameiitum, nisi prius ha-
tiai, ut habetur 111 Reg., in, et II Paral., i. biierit sacramentum in proposifo ;
quod sine
Ergo etiam pari ratione donum gratiae jus- usu liberi arbitrii non
Et hoc contingit.
tificantis quandoque datur homiiii a Deo modo ille de quo loquitur Augustinus, re-
absque motu liberi arbitrii. natus fuit, quia et prius et postea baptismum
3. Prffiterea, per eamdem causam gratia acceptavit.
producitur in esse , et conservatur ; dicit Ad secundum dicendum, quod etiam Sa-
eiiim Augustinus, VIII Super Gen. ad litt., lomon dormiendo nou meruif sapientiam,
cap. XII, col. 382, t. 3, quod « ita se debet nec acccpit ; sed in somiio declaratum est ei
homo ad Deum convertere, ut ab illo sempcr quod propter prscedens desiderium ei a Deo
fiat justus. » Sed absque motu liberi arbi- sapientia infunderetur unde ex ejus per- ;

trii gratia in homine conservatur. Ergo sona dicitur Sapient., vii, 7 : Optavi, et
absque motu liberi arbitrii potest a priiicipio datus est jnihi sensus.
iiifundi Vel potest quod ille somnus non fuit
dici,
Sed contra est quod dicitur Joan., vi, 45 : naturalis, sed somnus prophetiai, secundum
Omnis qui audivit a Patre, et didicit, venit quod dicitur Num., xii, Si quis fuerit :

adme. Sed discere iion cst sine motu libcri inter vos propheta Domini, in visione ap-
arbitrii; addiscens enim consentit docenti. parebo ei, velper somnium loquar ad ilhnn
Ergo ad Deum per gratiam
iiullus venit in quo casu aliquis usum liberi arbitrii ha-
justificantcm absque motu liberi arbitrii. bet. Et famen sciendum ost quod non est
Respondeo diccndum quod Justiflcatio
, cadem rafio dc douo sapicntiie, et de dono
impii fit Deo movento honiincm ad jusfi- grafia' Jusfificanfis. Nam donum gratiae
tiam. Ipse enim est qui justificat itnpiuni, Jusfificanfis pravipuc ordinaf hominem ad
utdicitur Rom., iv. Dous autem inovet oin- l)ouum , (juod est objccfum voluutatis; et
nia sccundum inodum uuiuscujusquc; sicut idco ad ipsum movcfur homo pcr mofum
iii naturalibus vidcuuis quod alilcr inoven- voluntatis, qui esf mofus liberi arbitrii.
tur ab ipso gravia, et aliter levia, proptcr Sed Siipientia perficit intellectum, qui prje-
divorsam naturam ufriusquo. Undc ef ho- ccdif volunfafciu ; undc abs^iuc (\>mpleto
miucm ad Jusfifiam luovct sccuiulum condi- mofu libcri arbifrii pofcst infellccfus tloiio
tioucm nafura* huinana'. llomo autein se- Siipicnfia* illuminarisicut etiam videmus;

cundum propriam naturam habet quod sif quod in dormicndo aliqua hominibus reve-
liberi arbifrii. lantur, sicut dicilur Job, xxxiii, 15 : Quando
 ;

Ul.KST. C.Mll, ART. III ET IV. :i3

inuil sopor super honiines ct dormimit in piciitia'. Krgo uou re(|uiritur actus fidei ad
lectu/o, tunc nperit aures viroruni, et cru- justifioationem impii.
diens eos instruit disciplina. 3. Pra'terea, diversi sunt aiiiculi fidei. Si

tertium diccndiini, (juol iu infusi(-)no

A(l igitur actus fidoi ro(|uiratur ad justificatio-
graticT justitloauti.s o.st (|ua'daui transuuita- uoiu impii, vidotur (piod o[)orterct hoiui-
tio auiuuT huuiana' et idco re(|uiritur mo-
; uom, quaudo primo justificatur, de omui-
tus humaua' ut auima
proprius auiuuL' , hus articulis ficloi oogitaro. Sed hoc videtur
moveatur seouudum UKxhuu suum. Sed inoouvcuions, cum talis cogitatio lougam
oonservatio urratia' est ahs(juo trau.^muta- lomporis moram re^juirat. Ergo vidotur
tioue; unde uou re(juiritur ah^juis uiotus ex (juod aotiis lidci nou rcquiratur ad justifica-
parte auimap, sed sola coutiuuatio influxus tionoiu impii.
divini. Sod oontra est quod dicitur Rom., v, l :

CoNCLusio. — Ciuii irapii justilicatio tiat Peo Justificati ifjilur* ex fide pacem liabeamus *Ergo.
illum ad justitiam uiovente, cuiu(|iie Deus singula ad Deum.
secundiun propriam cujusque naturam moveat; Respondeo dicendum, quod, sicut dictum
ad impii, si modo rationis usum habuerit, justili- est, motus liheri arhitrii re(]uiritur ad justi-
cationeni, lilieriarbitrii motum, quo gratiffi douum fioationem impii, secundum quod meus ho-
acceptet, requiri dicenduui est.
iniuis movetur a Dco. Dcus autem movet
animain homiuis convertendo eam ad so-
ARTICULUS IV. ipsum, ut dicitur iii psal. lxxxiv, 7, secuii-
dum aliam littcram LXX Interpr. Deus :

Utrum ad justi/icationem impii requiratur tu convertcns vivificabis nos. Et ideo ad

motus fulei. justificationcm iinpii rcquiritur motus meii-
tis, quo convertitur in Deum. Prima autcm
Ad (juartum sic prc^ceditur. 1. Videtur conversio in Deum fit per fidem, secundum
(lU(»il ad jiistificatiouem impii nou rcfjuira- illud ad Hehr., xi, C : Accedentem ad Deum
tur motus tidei. Sicut euim pcr fidem justi- oportet credere *
ciuia est. Et ideo motus * Credere
floatur homo, ita etiam et per quaedam aUa fidei recjuiriturad justificationem impii (a). ^^°J^g^_
.scilicet per liuiorem, de (juo dioitur Eccli., i, Ad primiim ergo dicendiim, quod motiis lem.
27: Timor Doniini cxpellit peccatum ; nam fidoi non cst porfectus, nisi sit charitato
qui sine timore est non poterit justificari; informatus ; unde
simul in justificatione
ot iterum pcr charitatem, secundum illu(l impii oum motu etiam motus cha-
fidei est
mii- Luc, vii, i" Dimissa sunt* ei peccata
: ritatis. Movelur autem liborum arbitrium in
'"''
multa, quoniam dilexit multum; et iterum Deum ad hoc quod ei se subjiciat; undo
per liumihtatem, secundum illud Jac, iv, etiam concurrit actus timoris filiahs, et
(J:Deus superhis resistit, humiliOus autem aotus huinilitatis. Contingit cniin unum et
dnt fjratiam iterum per misericordiaui,
; et oumdein actum libcri arbitrii divcrsaruni
secuudum illud Prov., xv, il Per miseri- : virtutum csse, secundum (]uod una impo-
cordiam et fidem purcjantur peccata. Non rat, ot aliae imperantur prout scilicet actus ;

ergo luagis luotus fidei re(]uiritur ad Justi- cst ordiiiabilis ad diversos fines. Actus au-
fioatiouem impii quam motus praidictarum tem miscrioordiai vcl opcratur circa pecca-
virtutum. tum per modum satisfactionis, et sic se-.
•2. Prppterea, actus fidci uou requiritur ad quitur justificationem vel per raodum
;

justifioationem, ui.si iuquautum pcr fidom ])ra'])aratioiiis,*iuquantura misericordes mi-

homo cognoscit Deum. Scd etiara aliis modis sericordiam consequuntur et sic etiam ;

potest homo Dcum cognosccre, scilicet pcr potcst pra'ccdcrc justificationcra, vel etiam
oognitiouciu iiaturalcm, et per doiium sa- ad Justificationem concurrero simul cuin

(a) Fidera Lutherani et Calvinistse disdnguunt et salutom promisisse; ct particularem, qua unus-
triplicem : quisquo certo confidit peccala sibi per nierita
1. qua omnia contcnta in Biblia cre-
Historicani, Chrisli csse rcmissa ha;c lides i^arlicularis uil
;

dimus; — miraculorum per queni miracula

2. ,
aliudesl quam spes roborala, seu fiducia. Requi- —
flunt vel impetrantur; —
3. promissionum, qua rilur ad justilicationem non fiducia simplex, sed
Doum credimus remissionem peccalorum proiui- fides dogmaUca, christiana et calholica. Nec tamen
sisse; et illa dividilur fides in generalem, et parli- illa lides ipsa, ut somuiarunt Simou Magus el Eu-
cularem : generalem ,
qua fidelibus omnibus in nomius, sola sufflcit ut homo justiflcelur.
communi Deum crcdunt remissionem peccatonim
 ;

.Jl SUMAIA TUEOLUJilCA.

praediclis virliilibus, sccuiiduni quod mise- veniam, » ex cap. « Suut plures, » dist. iii,

ricordia iru^luditur in dilectiono proximi. T)e pa-nit., col. 1013. Si igitur in justifica-
Ad sccundinu diccndum, quod per cogni- tione impii (jportct libcruin arbitrium rao-
tioncm naturaicm homo non convcrtitur iu veri contra peccatum, oporteret quod de
Deum, in(piantum est objoctum bealitudinis omnibus peccatis suis cogitaret : quod vide-
et justificationis causa. Unde talis cognitio tur inconveniens : tum quia re(|uireretur
non sufficit ad justificationcm. Donum au— magnum tcmpus ad huju.smodi cogitatio-
tem sapientia^ prajsupponit cognitionem nein; tuin etiam quia peccatorum quorum
fidci, ut ex supra dictis patct. est homo veniam habere non posset.
oblitus,
Ad tertium dicendum, quod, sicut Apos- Ergo inotus liberi arbitrii in peccatum non
tolus dicit ad Uom., iv, 'i, credenti. in eum requiritur ad justificationem impii.
quijuslificat iinpium, rejmtaintur fides cjus Sed contra cst quod dicitur iu psal. xxxi,
adjustitiam secundum propositum rjratige 5 Bixi : Confitebor adversum me ijijusti-
:

Dei. Ex quo patet quod in justincationo tiam meam Domino', et tu remisisti impie-
impii requiritur actus fidei quantum ad hoc tatem peccati mei.
quod homo credat Deum esse justificatorem Rcspoudeo diceudum, quod, sicut supra
hominum per mysterium Christi. dictum est, justificatio impii est quidam
CoNCLUsio. — Cum ad impii justilicationoiu motus quo humana mens movetur a Deo a
meutis iii Dcum oonvei'sio requiralur, prima au- statu pcccati in statum justitiae. Oportet
teni ejus conversio in Dcum,
per lidem; iideiiiat igiturquod humaha mens se habeat ad
Inotum ad impii justilicationem requiri manifes- utrumque extremorum sccundum motum
tiim est. libcri arbitrii, sicut sc habet corpus localiter
motum ab aliquo movente ad duos terminos
ARTICULUS V. motus. Mauifestum est autcm in motu locali
Utrum ad justificationem impii requiratur corporum quod corpus motum recedit a
motus liberi arbitrii in peccatum. termino a quo, et accedit ad terminum ad
qucm. Unde oportet quod mcns humana,
Ad quintum sic Videtur
proccditur. i. dum justificatur, per motum Uberi arbitrii,
quod ad justificationcm impii non rcquira- recedat a peccato et accedat ad justitiam.
tur motus libcri arbitrii in pccciitum. Sola Rcccssus autcm et accessus in umtu liberi
cnim charitas sufficit ad dcletionem peccati, secunduni dctestationem ct
arbitrii accipitur
secuudum iUud 1'rov., x, 12 Univcrsa de- : desidcriUm. Dicit enim Augustinus, Super
licta operit cliaritas.Scd charitatis objcc- Joan., x, exponens illud Mercenarius au- :

tum non cst peccatum. Ergo non re(]uiritur tem fufjit, It-act.xlvi, § 8, col. 1732, t. 3 :

ad justificationcm impii motus liberi arbitrii (( Alfectioncs nostra' motus animorum sunt
in peccatum. laititia animi diffusio timor auimi fuga est;

2. Praiterea, qui iu anteriora tendit, ad progrcderis animo cum appetis ; fugis

,

posteriora respicere non dcbet, sccundum animo, cuui mctuis. » Oportet igitur quod
illud Apostoli ad Philipp., ui, 13 Qux qui- : iii justificatiouc impii sit motus liberi arbi-

dcm retro sunt ohliviscens, ad ea vero qux Irii duplcx unus, quo pcr dcsiderium lcn-
:

sunt priora extendens meipsum, ad desti- dalin 6ci justitiam, ct alius, quo dctcstctur
natum pcrsequor ', ad bravium supcrnx peccatum {a).
vocationis. Sed tcudcuti iu juslitiam rctror- Ad priuuim ergo diccndiiin, quod ad eaui-
sum suut peccata proeterita. Ergo corum dem virlutem pol'tinct prosequi uuum oppo-
dchci ohlivisci, ncc in ca so debet exteudero sitoriim, ct rcfugciv aliud; ct ideo sicut ad
pcr motum lil)cri arl)ilrii. charitatcm pertiuct diligcrc Dcum, ita etiam
3. Pra^terca, in justificaliouo impii noii detestari peccala, per qUiT aiiima separatur
rcmittitur uuuiu pccc;dum sinc alio; « im- a Deo.
pium ouim est a Deo dimidiam spcraro Ad secuudum diccudum, quod ad poste-

*
ad deslinatum perseqiior brnvium.
Al. : Conlonson, ol pluros oxtranei. Ab ipsa gratia —
Quajrilur a quo priticipio procodanl acUis
(rt) habituali ita Gonol, Sorra ot alii.
: A virtute in- —
conlritionis o( charitali.s qui ad gratiam habitualom fusa charilalis cl pccnilonliiv, non pormaneuler por
ultimo disponunt ? —
Al) auxilio acluali Irausounler modnm lialnlus, sod transounler por modum ao-
communicalo ita Joannos a S. Tliomas, Svlvius,
: tualis motionis ct anxilii commuuicata : ila Goudin.
 gU.EST. CXlll, AUT. V ET VI. o5

riora lioii (|«>[)ot hoino ivt^rodi \)oi' aiiionMii, mcrari aliis (pia' rciiuiruntur ad justificatio-
scil (luantuin ail Iuh' ticltot ca oblivisri, ut ad nom iinpii.
oa non afllciatiir. Debct tamen eorura rccor- Sed contra ost, cnumorationo eo-
quod in
dari {x-r considorationem, ut ea dotestetur ;
rum ijiia» ad rom, iion dcbct
ro(|uiruiifiir
sit' )>iiini ali eis reoedit. pra-torniifti liiiis, (pii ost pofissinium in uuo-
.\d tertiuin direnduni, quoil in temi>oro (luoque. Sed remissio poa-atorum ost linis
prajroilente justitioationem, oportot quod in justificationo dicitur enim Isa.,
impii ;

homo sintriila poocata quiv commisit, dotos- xxvii, \) omnis fntctiis, nt aufera-
: Istc ost
tetur. (iiiorum inomoriani haliot; et ex tali tur peccntum cjus. Ergo romissio peccato-
considoratione pnocodenti suhseijuitur in riim dohot connumcrari inter ea (puu re(jui-
aiiima quidam motus detostantis universa- niiifiir ad jusfili(\itiouom impii.
litor onniia poccata commissa ; iiitor (iii;o Uospondoo dicoiKltim, qiiod (piatuor ciiu-
etiam indutluntur peccata oblivioni tradita, moranfur qua3 reiiuirunfur ad jusfificatio-
quia homo in statu illo est sic dispositus, ut ncm impii, scilicot gratiae infusio, motus
etiani ile non meminit contereretur,
his (jua' liberi arbitrii in Deiim pcr fidem, et motus
si meinoria! adessent; ct iste motus concur- libori arbifrii iii peccafum, et remissio cul-
rit ad justificationem. pae.

(loNci.L^io. — Ouum justiticatio impii transmii-

Cujus ratio cst, quia, sicut dictum est,

tatio qu{(nii.im <;it de iit-ccato ad justitiam, ueccssa- jusfificafio cst quidam motus quo anima
rius est in cjus justilicatione, si rationis usum movetur a Deo a statu culpae in statum justi-
habet, iiberi arbitrii niotus, non solum quo pcr tioR. In (luolibot autem motu, quo aliquid ab
desiderium ct amoivm auiiims cjus ad justitiam alfero movetur, tria requiruntur primo :

accedit, veruiu etiam ipio per odium a peccato quidcm motio ipsius moventis sccundo mo. ;

recedit.
tus mobilis; tortio consummatio motus, sive
pervontio ad finom. Ex parto igitur motionis
ARTICULUS VI.
divina» infusio; ox parte
accipifur grafiae
L'lni)n remissio peccatorum debeat ninne- vero liberi moti accipiuntur duo
arijitrii

rari inter ea qux requiruntur ad justifi- motus ipsius, secundum recossum a termino
rntionem impii. a quo, et accessum ad terminum ad quem.
Cousummatio autem, sive perventio ad ter-
Ad sextum sic proceditiur. I. Videtur minum hujus motus, importatur per re-
quod rcmissio peccatorum non debcat nu- missionem culpae; in hoc eiiim justificatio
morari iiiter ea qua^, re(|uiruntur ad justifi- consummafur.
cationcm imiiii. Suh.stantia cnim rei noii Ad i)rinium ergo dicendum, quod justifi-
comiumeratur his fpia; ad rem re(]uiruntur, catio impii dicitur csso ipsa romissio pocca-
sicut Iiomo uon dobot connumerari animai torum, secuiidum quod omnis motus accipit
et corpori. SoA ip.sa jiistilicatio impii est spcciem a tcrmino. Tamon ad fermiiium
remissio peccatorum, ut dictum est. Er},^o consequendum multa alia rcquiruntur, ut ex
romissio peccatorum non dehet computari supra dictis patot.
intor oa quae ad justificationcm impii requi- Ad sccundum dicendum, qiiod gratia^ in-
runfur. fusio et remissio culpa3 dupliciter considerari
"2. Praiterea, idem est gratia; infusio et possunt : uno modo secundum ipsam sub-
idem est illuminatio et
culpa' romissio, sicut stantiain acf us, ot sic idem sunt oodem enira ;

tenehrariim oxpulsio. Scd idom non dcbot actiiDous ot largitur gratiam, et remittit
connuinerari sihi ipsi unum oiiim multitu-; culpam. Alio raodo possuut considerari ox
dini opponitur. Er^'o lum dcbct culpa; rc- parto ob.jccforum ; ct sicdifferunt secundum
missio connumcrari inrusioiii gratiai. dilforoiitiani culpa;, qiiae tollitur, ot gratia^,
3. I*ra'torea, remissio pcccatorum conse- qiKO infunditur; sicut etiain in rcbiis iiafu-
quitur ad motum lihcri arbitrii in Deum et ralibus genoratio et corruptio dilforunt,
in peccatum, sicut ofrectus ad caiisam; pcr quamvis gencratio unius sit corruptio alto-
fldom onimot coiitritioncm romittunfur poc- rius.
cata. Sed effecfus iioii dehot connumorari Ad tcrtium diconduiu, (piod i.sla iion est
suae causae quia ea (piae connumcrantur,
;
connumeratio .s(!cundum divi.sionom goneris
qiiasi ad invicom condivisa, sunt siiiiiil iia- in spocios, in (piaoporlof (piod conniimorata
tura. Er^-^o romissio culpa' non (l(;bof c(jiimi- siiil siniul; sod sccuiidum diileroutiam eo-
 SL.MMA TilL:OL(JGICA.
rum qufT, rc(|uiruntur ad romplolioncm ali- animaj insit; similiter si culpa remittitur,
cujus, in qua (|ni(]cm ciuimcralionc ali^juid oportct ultimum instans darc in quo homo
potcst cssc prius cf ali^juid postcrius, (juia culpa; subjaceat; scd non potcst esse idem
principiorum ct partium rci composita^ po- instans, quia .sic opposita simul iuessent ei-

tcst cssc ali(piid ali(j[uid alio prius. dem. Ergo oportet esse duo insUintia sibi

succcdcntia, intcr qucR, sccundum Philoso-

CoNCHsio. — Cum ad motum
inler alia qu»
phuin, in VI Physic, te.xt. 2, oportet esse
icquiruntin- j)crlineat ipsius niotus consumnialio;
rcctc jtccciiloruni rcniissio, qujc sc liabcl iri justi- tempus medium. Non ergo justificatio fit

ficaiione tanquain cjus consununatio, iis annume- tota simul, sed successivc.
rutur, ([aifi ad impii justilicationcm perliimnt. Sed coiitra est quod justificatio impii fit

per gratiam Spiritus sancti justific^ntis. Sed

Spiritus sanctus subito advenit mentibus
ARTICULUS Vll.
hominun), sccundum illud Act., ii, 2 : Fac-
Utrum justificatio impii fiat in instanti, tns est repente de aelo sonns tancjnnm adve-
vel successive. nientis spiritus vehementis ; ubi dicit (jlo.ssa
iuterl. quod (( nescit tarda molimina Spiri-
Ad septimum sic proccditur. 1. Videtur tus sancti gratia. » Ergo justificatio impii

quod justificatio impii non flat in instanti, non est successiva, sed instantanea.
sed successivc. Quia, ut dictum est, ad justi- Respondco dicendum, quod tota justifica-
ficationcm impii requiritur motus lihcri ar- tio impii originalitcr consistit in gratiaj in-
Actus autcm libcri arbitrii est eligcre,
bitrii. fusionc. Per cam enim ct liberum arbitrium
qui praicxigit dclibcrationcm consilii^ ut movctur, ct culpa romittitur. firatia^ autem
dictum cst. Cum igitur deliberatio discur- infusio fit in instanti abstjuc successione.
sum quemdam importet, qai successioiiem Cujus ratioest, quia quod aliqua forma non

(juamdam liabct, videtur quod justificatio subito imprimatur subjecto, contingit ex

impii sit successiva. hoc quod suljjcctum non est dispositum, ct
2. Praeterea, motus liberi arbitrii non est agens indiget tempore ad hoi^ quod subjec-
absque actuali consideratione. Scd impossi- tum disponat. Et idco vidomus quod statim
bile est simul multa intcUigere iu actii, ut cum materia est disposita per alterationem
in I dictum est. Cum igitur ad justificatio- pra^ccdcntem, forma substantialisacquiritur
nem impii rc(juiratur raotus libcri arbitrii in maleria^; et eadem ratione quia diaphanum
divcrsa, scilicct in Deuni ct in pcccatum, vi- cst secundum .se disposituin ad lumen reci-
dctur qnod justificatio impii iion possit esse piendum, subito illuminatur a corpore lucido
iii instanti. in actu. Dictum est autcin siipra, quod Deus
3. Prajterea, forma, qua? suscipit magis et ad hoc quod gratiam infundat animaB, non
minus, successive rocipitur in subjccto, si- requirit aliquam dispositionem, nisi quam
cut patct dc all)C(line ct nigredinc. Scd gra- ipsc facit. Facit autom hujusmodi disposilio-
tia suscipit magis et miiius, ut supra dictuin ncin sufncicutcm ad suscoptionem gratiaB
cst. Ergo non rccipitur subito in subjccto. (piandoque quidem subito, (|uaudofpic autcni
Cum igitur ad justilicationem impii requira- paulatiin ct succcssivc, ut supra dictuin est.
tur gratise infusio, videtur quod justiticatio Quod cnim agons naturale nou subito possit
impii noii possit essc iu instanti. disponcrc matcriam, contiugit ex hoc quod
A. PraUcrca, motus libcri arbitrii, (]ui ad est aliqua proportio ejus quod in matcria
'

justificalioncm iinpii concurrit, cst incrilo- resistit, ad virtutoin agontis; ot propter hoc

rius; cl ita oportct (juod proccdat a gratia, vidciniis quod quaiito virtus agonlis fiicrit
siiio qua nullum est meritum, ut iufra dice- fortior, tauto materiacitius disponitur. Cum
tur. Sed prius cst ali^piid (N>uso(pii forinaiu, igitur virtus divina sit inlinita, potost quam-
quam secundnin lormani oporari. l^rgo [^riiis cuiuquo niatoriaui croatam subito dispouoro
infunditur gratia, ct postca liberum arbi- ad forinaiu, ot niulto magis liborum arbi-
trium movctur in Dcum (^t in (lctestationem triuin lioiuinis, (miJus motus potcst ossc in-
pcc(\iti. Non crgo justillcatio csl lota simul. stantaiKMis socundum naturam. Sio igiliir
Piwlcroa, si gratia infuiulalur anima\
ri. Juslilicalio Doo in instanti.
iinjiii lit a
oporlct daro aliquod instiins in (juo priuio .\d primum ergo dicendum, quod motus

Mta cum mss. Nicolni, optimc; odili imssim : <> disiiroportio.

 Or.-EST. rXlll. AKT. VII FT VIIT. .S7

liheri arhitrii, (lui «oiicurrit ad justilicafio- piioccdciis iuiiuediato, et (|U(»d insfaufia nou
neni inipii, est conson.sus ad ilet«'.stau<luni conse^pientor so habent iii tomporo siciif ,

pccoalum et ad accedenduni ad [)euui;qui noc piincta iii Unoa, ut probatur in VI Phys.,

(juidiMu consonsussul)itolit. Contiu^^itauteiu toxt. I et so(j., sod feinpus termiuatur ad in-
(luaudcKiue, (luod pra-cedit ali(|ua deliliera- stans. Et ideo in loto fem[)orc pra!codenli (jiio

tio, (jua^ non est de substantia Justificationis, alitjuid luovetur ad uuain formam, subost
sed via in justincationein; sicut luotus locu- foruu-c «tpjjosit.e; ot in ultiiuo instanti illiiis

lis est viaad illuininationem, et alteratio ad temporis, qiiod est primiini instaus .scijuen-
genorationeiu. fis fouij)0iis, habet foriuaiu, (jiue ost foriui-

Ad secundum dicendum, ([Uod, sicut iii I nus motus. Sed in liis (jiue suut supra toin-
dictum est, uihil prohibet duo sinnil intelli- pus, aliter se habet. Si qua cnim succcssio
pere actii, secunduui (|uod (luodam- suiit sit ibi aHVictuuiu vcl intclloctualium conceji-
modo uuum : sub-
sicut sinuil iutelliyimus fiomiin, piifa iu angclis, talis succcssio noii
jectum et pra^dicatum, imiuantum uniuntur mcnsuratur tcmpore contiuuo, sed tcmjiorc
in ordiue afflrmatiouis uniiis. VA per cum- discreto sicut ct ipsa (jua3 mcnsurantur,
;

dem modum liberum arbitrium potest in duo nou siint coiitinua, ut iu habitumcst. Lnde l

simul moveri, secundum (piod unum ordi- in talibus est danduui ultimum instans, in
natur in aliiid. Motus autem liberi arbitrii quo primuin fuit, et primum iustans, iii quo
iii po(ratum ordinatur ad motum liberi ar- est id (juod soquitur. Nec oportct csse tcm-
bitrii in Deum; pnipter lioc enim homo dc- pus medium; quia non est ibi coutinuitas
testatur peccatum, (|uia est contra Dcum, temporis, qua3 hoc re(juirebat'. Meusautem
cui vult adhserere. Et ideo libcrum arbitriuin humaua, qua3 justificatur, sccuudum sc qui-
in justifi(\ationc impiisimul detestatur pec- dcm est supra tcmpus, scd pcr accidcns sub-
catum, ct convertit sc ad Dcum sicut ctiam ; ditur tempori, inquantum scilicct intclligit
corpus simul recedendo ab uno loco accedit cum continuo et tempore sccundum phan-
ad alium. tasmata, iii quibus species intelligibilcs con-
Ad tertium dicendum, quod non est ratio sidcrat, ut in I dictum est. Et idco judican-
quarc forma subito in materia non recipia- dum est secundum hoc dc ejus mutatione
tur, quia ma.iris ot minus potest incssc; sic sccundum conditioiicm motuum temjiora-
enim lumcu iiou subito reciperetur in aerc, liuiu, ut scilicot dicamus (juod non est dare
qui potcst magis ct minus iUuminari. Scd ultimum iustans iii quo culpa infuit, scd ul-
ratio est accipicnda cx parte dispositionis timum tcmjius; cst autcm dare primum
materia:' vcl subjecti, ut dictum est. iiislans iii quo gratia inest in toto auteni ;

Ad (|uartum dicendum, quod iu codein tempore prajcedcnti ineratculpa.

instanti in quo lorma acquiritur, incipit rcs CoNCLUsio. — (liim a Deo, cui rcsistere nihil po-
opcrarisecundum formam sicut ignis sta- ; lcst, imjtii justiiicatio tial, i(Jeo aulem ali(jiud iu
tim cum est gcneratus movctur sursum; et tempore tiat , (juia [»ati(!us ageuti resistit; iiisam
si motus ejus csset instantancus, in codcni imjiii justilicationem, ju-o iufusiouc gratiic, (juai
in.stanti compleretur. Motus autcin libcri ar- in instanti fit, acceptam, in instanti lieri certum
est.
bitrii, non est succcssivus, scd
qui cst velle,
instautaneus. Et ideo non oportet quod jus-
tificatio impii sit successiva.
ARTICULUS VIII.

Ad ([uiutum diccndum, (]uod successio Utrimi cirtilix infusio sit prima ordine nn-
(liioruni oppositoruiii iu codcm subjGcto, turic intcr cn qux rcquiruntur ad justifi-
aliter cstconsideranda in his qiiaj subjacent cationem impii.
tempori, et alitcr in bis quai sunt supra
tempiis. In his enim (jua; subjacent tciiqxjri Ad octavuiu sic proceditur. I. Vidotur
non cst dare ultimum instans, in quo forma quod gratise infusio non prima
sit (jrdiuo
prior subjecto inest : est aiitem darc iilfi- natinvo iuter (Ni ([iia,' rc([uiriiutur ad justifi-

mum tcmpiis, et primum in.staiis iii ipio catioucm imjtii. Prius oiiim est rccederc a
forma subscciueus iiiost inatcria^ vcl siibjcc- malo, ((iiani acc(Mlerc ad boniim, socuudum
to. C.ujus ratio ost, qiiia iu tcmpore iion po- illud ps. xx.xiii, I.') Dcrlina n iiinlo, et fnc
:
'

test accipi antc unum instans aliiid instans honum. Scd remissio culpa) pcrtinet ad re-

It,i ffiil Rnni "f i';ilav.; Nicolal ; "

qu»? ad lioc requircbatur.
 ;

ri8 SU.MMA TUEOLOGICA.

cessum a malo; infiisio ;uifom griltia! pcrti- plicitcr considerari possunt : uno modo ex
net ad proseciilionom boni. Krgo naturali- parl(j mobilis; (;t a
sic naturaliter rcces.sus
tor prius est remissio culpae quam iufusio tormino pra^cedit acccssum ad terminum;
gnitia!. prius onim est in .subjocto inobili opj)Ositum
2. Pra.'terea, dispositio praecodit uaturali- ([Ufjd abjicitur, ot postm<jdum cst id quod
tor formam ad quam Scd motus li-
dispouit. per motum assoquitur mobile. Sed ex parte
herl arl)itrii ost qua;dam dispositio ad sus- agontis ost e conver.so agens onim, per for-
:

ceptionomg-ratia}. Im'^,'-^ naturalitor pra-cedit mam, quai in oo prajoxistit, agit aJ remo-

infiisioiK3m gratiai. vendum contrarium; sicut sol per suam lu-
;3. peccatum impcdit animam,
Pra^terca, cem agit ad romovcndum tcncbras et ideo :

ue Deum. Sed prius est re-

libere tondat in ex j)arte solis prius est illuminare quam t^
movere id qiiod probii)et motum, (juam mo- ncbras romovore; cx parte autcm aeris illu-
tus sequatur. Ev^o priiis ost naturalitor ro- minandi prius est purgari a tenebris quam
missio ciilpaB, et motus liberi arbitrii iu consequi lumen ordine naturae, licet utrum-
poccatum, qujnn motus liberi arbitrii iu quo sit simul tempore. Et quia infusio jrra-
Deum, ot quam infusio gratia;. tia3 et remissio culpce dicuntur ex partc Dei

Sed contra, causa est prior uaturaliter suo justificantis, ideo ordine uatura? prior est
effectu. Sed gratia? infusio causa est om- gratiae infusio quam culpae romissio. Sed si
nium alioruin qua^ requiruntur ad justifi- sumantur ea (lua; sunt ex parte hominis
catiouom impii, ut supra dictum est. Ergo justificati, est e converso nam prius est ;

est naturaliter prior. ordine naturae liberatio a culpa, quam con-

Respondeo dicendum, quod praedicta qua- secutio gratiai justificautis.
tuor ad justifi^^ationom im-
(jua; ro(]uiruntiir Vel potcst dici quod termini justificationis
pii, tempore (luidemsunt simul, (piiajustili- suut culpa sicut a quo, et justitia sicut ad
catio impii non est successiva, ut dictum est quom; gratia \^ro est causa remissionis
scd ordinc nafura» unum oorum ost prius culpae ot adoptionis justitia?.
altero; et intor oa naturali ordino prinmm Ad secundum dicendum, quod dispositio
est gratiai infusio; sccundum motus libori subjocti praeccdit susceptionem formae ordine
arbitrii in Deum; tertium cst motus libori naturai; sequitur tameu actioncm agentis
arbitrii in pcccatum; quartum vero est per quam etiam ipsum subjcctuui disponi-
remissio culpa3. tur; et ideo motus liberi arbitrii naturae
Cujus ratio quia in quolibct motu na-
est, ordinc praeccdit consecutionom gratiae se- ;

turalitor primum est niotio ipsius moventis; quitur autem gratice infusionem.
secundiimautcm cstdispositio matoria^ sivc Ad tortium dicondum, quod, sicut Pbilo.so-
motus ipsius mobilis; ullimum voro est finis phus dicit in II Plnjsic, toxt. 80, u iu moti-
vel terminus motus ad quem tcrminatur bus animi omnino praecedit motus iu prin-
inotio moventis. Ipsa igitur Dei moventis cipium spcculatiouis, vcl in fmem actionis; »
motio, cst gratiic infusio, ut dictum cst su- scd iu oxtorioribus molibus roinolio impe-
pra motus autcm vol dispositio mobilis cst
; dimcuti pra3Codit assocutionom fiuis. Et (juia
diiplex motus liberi arl)itrii ; torminus aulom motus libori arbitrii est motus auimi, prius
vol (inis motiis ost romissio culpce, ut ox su- naturae ordine movctur in Deum sicut in fi-

j)ra dictis patot. Et idoo nalurali ordinc pri- nem, quam ad reraovoudum impedimentum
numi in justiMcationc impii cst gratia; infu- peccati.
sio secundum cst motus liberi arbitrii in
;
CoNCLCSio. — Ciuu ipsius movouUs actio imuuim
Doum ; tcrlium voro cst inotus libcri arbilrii naturalitLT locuui iii (lUdiibot molu touoat. ad oam
in poccatum; pro[)tor lioc (Miim illt^ (jiii Jiis- voro si>ootot iiifusio tri-atia'; rootc haH\ iuter ea
tilicatur, dclostatur peccatum, (juia cst con- quio ad iiui»ii jiistilioatiououi roiiiiiruntur, prima
tra D(3um ; undci motiis libcri arbitrii iu ordiuo uatura' pouilur.

Dcum pi\Tcodit naluralilcr molum libori ar-

bitrii iu j)0('catum, cum sit causa ct ratio AUTICULUS IX.

c.jus; quartum voroct ullimum ost rcmissio Utrum justificatio impii sit inaximum
culpa',ad (luam istii trausmulatio ordinatur opus Dci.
gicut ad rmcm, ut dictum osl.
Ad j)riimim (>rgo (Ucoiulum. (jiioil r(>ccs- Ad uonuiu sic pnvcditur. i. Vidctur quixi
sus a lcrmino cl accossus ad tcrminum du- justiticatio impii uon sit maximum opusDei.
 :

r>9
Ul.KST. CXIII. AUT. I\ KT \.

Per juslinoatiouom ouim impii couseipiitiir quautitato [)ro[)orliouis, sicut dicitur luous
aliquis gratiaui vi.T. Sed por ^Moriliiatio- |)arvus et miliiim luaguum : et lioc iiiodo do-

uoiu iDUsotjuitur aiiciuis graliaiu [)atria', niiiu gratia' iuqiium Juslilicaiitis cst luajiis

(jua; major est. Ergo glorilicatio augeloruiu quam donum gloria; -beatificautis Justiim ;

vel houiiuuui ost majus o[)Us (juam Juslili- quia [)lus e.vcedit douum gratia» diguitatom

ratio iiupii. iiu[)ii, ([iii erat digiius [)o'ua, ([uaiu douum

•2. l*ra'terea, juslilioatio iui^iii ordiuatur gloriic digaitatoiu Ju.sti, (jui, ox lioc ipso
ad bouum partieulare uuius houiiuis. SeJ (^uod cst Justilicatus, est diguus gloria. Kt
idoo Augustinusdicit ibidein « .ludicet ([ui
bouuui uuivorsi est uiajus (juaui boimui :

uuius htnuiuis, ut [)atot iu Ethic, cap. u, I [jotest, iitrum majiis sit Juslos augclos
iii liuo. Ergo majus opus ost croalio ca'li ot croare, quaiu im[)i(js Justilicaro. Cerle si
terra', (juaiu Justificatio iiupii. ajqualis est utruin([uc potcntia3, hoc majoris
3. I'ra'terea, luajus est ox uihilo aUtiuid ost miscricordia'. »

facere, et ubi uihil coo[)oratur ayouti, ([uaiu Et pcr hoc patet respousio ad primum.
ox aUquid cum aliqua coopera-
alicjuo facero Ad secuiidum diceudum, ([uod boiuim

tioue |)atieutis. Sod iu o[)ero creatiouis e.v uuivcrsi cst majiis quaiu bouuin particularc
uuius, accipiatur ulrumqiio iii codoiu gc-
uihilo llt aliquid. uudo uihil [^otest coO[)erari si

ageuti sod iu juslilicatiouc impii Dous ex

;
ucre. Sod bouum gratiai uuius uiajus est
alicjuo aliiiuid iacit, id est ex impio Justuin; quam bouum uatura3 totius uuivcrsi.

et est ihi aliqua cooperatio ox parlo hoiuiuis, Ad tertium diccudum, quod ratio iUa pro-

quia est ibi luotus liberi arbitrii, ut dictuui cedit cx parto uiodi agoiidi, sccuiidum queiu
ost. Er^^o Justificatio iiupii uoii ost maxiuuim creatio est maximum opus Dci.
opus Doi. CoNCLUsio. — Quateuus inn)ii justilicatio termi-
Sed coutra est quod iu ps. cxliv, «>, dici- natur ad bonuiu ccteinuui (iivinaj participatiouis,
tur : Miseratiunes ejus super omnia opera (juod est maximum bonuin ; eatenus i|)sum quociuc
ejus; et iu CoUecta dicitur « Deus qui om- : justilicationis opus maximum esse ceilum est.

nipoteutiaiu tuam parceudo maxime et mi-

seraudo mauifestas; » et Augustiuus dicit
AUTICULUS X.
Tract. Lxxu
in Joan., § 2 et 3, col. 1823, t. 3,
ex[)oneus illud .Foau., xiv Majora Iioruni : Utrum justificatio impii sit opus miracu-
faciet, quod n luajus opus est ut ox impio losum.
justus fiat, quam creare cailum et terram. »

Respoudeo diceudum, quod opus ali([uod Ad dccimum sic proccditur. 1 . Vidctur

potesl dici maguum dupUciter uuo luodo ex : quod opus miraculosum.
justificalio impii sit
parte modi ageudi et sic maximum opus
: Opera enim miraculosa suut majora uou
est opus (Teatiouis, in quo ex uihilo fit ali- miraculosis. Sed Justiiicatio impii cst majus
quid; alio m(jdo potest dici opus maguuiii opiis quam alia opora miraculosa, ut patet
proplor uiaguitudiuciu ojus quod fit et , pcr Augustiuum iii auctoritato iiiducta art,
.secuudum hoc luajus c»pus est Justificatio praiccd. Ergo justilicatio iiupii cst opus lui-
iiupii, qua3 termiuatur ad bonum a'teruum raculosum.
diviiuo [)articipafiouis, quaiu croatio c.oli ct 2. Praitorea, luotus voluiifatis ita cst iii

terr£e, qua; toriuiuatur ad bouuiu uaturai anima, sicut uaturaUs iu rcbiis

iucliiiatio
luutabilis. Et ideo Augustiuus cum dixissot, uaturalibus. Sed ([uando Dous aliquid opo-
([Utjd majiis cst ([uod ex iiupio fiatjiistiis,
((
ratur iu rcbiis iiaturalibus coutra iiicUuatio-
([uam crcarc cajluiu ot torraiu, subjuugit -*
noin iiatura*, cst o[)iis iniraciilosuiu ; sicut
'( Cjeliiiu euiiu, et tcrra transibit, praidesli- cumilluminatcaicum, vcl suscitat mortuum.
uatorum autcm salus ct Justificatio pcnua- Yoluutas autcm impii toudit in malum. Cuin
ncbit. » igitur Doiis, juslilicaudo hoiuiiiom, luovcat
Sed scioudiun quod aliijuid luaguum
cst oum iu bouuiu, videtur quod justilicatio im-
dicitur du[)liciter uuo modo .secuuduiu: pii sit miraculosa.
([uautitatcm absolutam; ot hoc mododonuiii 3. Pia'tcroa, sicut sapicnlia est douum
gloriai est majiis ([iiaiii domiiii ^^ratia' Justi- Dei, ita ot Jiislitia. Sod miraculosum ost
licautis impiuiu ct socuudiim iioc glorilica-
: ([iiod ali([iiis siibito .siiie studio sa[)ioiitiaiii
tio justonim est majus opus quam justifica- assequatur a Doo. Ergo miraculosum est
ti(j impii. Alio luodo dicitur ali([uid maguuiu ([U(jd ali(]uis impius Juslificctur a Dco.
 ;;

60 SIIMMA THEOLOGICA.
Scd coiitra, opcra mlraniilosa sunt supra Ad primum crgo diccndum, quod qua^dam
potciitiam naturalcra. Scd justificatio impii miraculosa opcra, ctsi sint minora quam
non cst supra potcntiam naturalcm; dicit justificatio impii, (luantum ad bonum quori
enim Augustinus in lib. De priedest. sfinct., fit, suiit tamcn praitcr consuctum ordinem
cap. V, col. 0(i8, t. 10, quod « possc iiabcre talium cfrcctuum; et idco plus habent de
fidcm, sicut posse habere charitatcm, na- rationc miraculi.
hominum habcre autcm
turai cst ; fidcm, Ad secundum dicendum, quod non quan-
quemadmodum habcrc charitatcm, gratiae documque res naturalis movetur contra
cst fidcUum. )) Ergo justificatio impii non cst suam inclinationcm, cst opus rairaculosum
miraculosa. alioquin rairaculosum esset quod aqua cale-
Respondeo dicendum, quod iii opcribus ficret, vcl quod lapis sursum projicerctur;
miraculosis tria consucvcrunt invcniri : scd fjuando' lioc fit prater ordinem propriae
quorum unum cst cx partc potcntiae ag"cntis, causaj, qua; nata est facere hoc. .Justificare
quia sola divina virtutc ficri possunt ct idco ;
autcm impium nulla alia causa potcst nisi
sunt simj)licitcr mira, quasi lial)Ciitia cau- Dcus, sicut ncc aquam calcfacere nisi ignis;
sam occultam, ut in I dictum cst; ct sccun- a Dco quantum ad
et idco Justificatio impii
dum hoc tiim justificatio impii, quam crcatio hoc non cst miraculosa.
mundi, ct universalitcr omnc opus quod a Ad tcrtium dicendum, quod sapientiam et
solo Deo fieri potcst, iniraculosum dici po- scientiam homo natus est acquirerc a Deo
tcst. pcr proprium ingcnium ct studium et idco ;

Sccundo in quibusdam miraculosis operi- quando praetcr hunc modum homo sapiens
bus invenitur quod forma inducta est supra vel sciens cfficitur, cst rairaculosum. Sed
naturalem potentiam talis matcriai sicut iii :
gratiam Justificantcm non cst homo natus
suscitationc mortui vita cst supra naturalcm acquircrc per suara operationcm, sed Deo
potentiam talis corporis ct quantum ad hoc ;
operante. Unde non est simile.

justificatio impii non cst miraculosa, quia CoNCLUsio. — Opus

justificationis, prout a solo
naturaliter anima cst gratiai capax eoenim ; Doo atque iutorduui pr»?ter comuiu-
lieri potest,

ipso quod facta cst ad imagincm Dci, capax noui uaturai cursuin fit, duin scUicet sic lioniiuem
cst Dci per gratiam, ut Augustinus dicit, gratia praivenit, ut statiin quamdam perfectionem
ubi supra. justitise asse^juatur, miraculosum dici potest.

Tcrtio inodo in operibus miraculosis in-

vcnitur aliquid pra;tcr solitum ct consuctum
cum
QUiESTIO CXIV.
ordiuem causandi cfTcctum ; sicut ali-
quis infirmus sanitatcm pcrfcctam assequi- DE MERITO,
tur subito pra^ter solitum cursum sanatio- QUOD EST EFFKCTUS GRATI.E COOPERANTIS.
iiis qua^ fit a iiatura vcl artc ; ct quantum (Et decem (juseruntur.)
ad hoc justificatio impii quandoquc cst mi-
raculosa ct quandoque non. Est enim isto Dcinde considerandum est dc merito, quod
communis et consuctus cursus Justificatio- hoc
est ctfcctus gratia» coopcranlis, et circa
quiTruntur deccm 1° utrum homo possit
nis, ut Dco moventc intcrius animam, liomo :

convertatur ad Dcum, primo quidem con- aliquid mcrcri a Deo; 2" utrum aliquis
vcrsioiie impcrfccta, ut postmodum ad pcr- sine gratia possit mercri vitam a^ternam
fcctam dcv(Miial (juia « charitas inchoata
; T utnim aliquis per gratiam possit mcrcri
mcretur augcri, ut aiicta mercatur pcrfici, » vitam a^ternam cx condigno; 1° utnim
sicut Augustinus dicit Trart. v hi Epist. gratia sit principium incrcndi, medianto
Jomi., § \, col. 2014, t. \\. Quaii(lo(iuo vcro charitatc principaiiter; .V utrum homo pos-
lam vehcmcnlcr Dcus aniinam movct, ut sit morcri primaui gratiam (»" ulnim
sibi ;

statim (piamdam pcrrectioncm JustitiiT assc- homo possit eam mercri alii 7" utrum ;

(pialur; sicut fuit in conversione PauU, possit sibi aliquis mereri reparationem post
adhibita ctiam extcrius miraculosa prostni- lapsuni; S" utruin possit sibi ali(]uis mercri
lione : et ideo conv(>rsio Pauli tanquam augUKMitum gratia^ vel charitatis ;
«>''
utrum
miraculosa in Ecclcsia comnicmoratur. possit sibi mercri finalem pcrscverantiam

'
Ila C0(U1. Tarrac, Camer., Alcnn. et Pnris., cuni 161)8: « quandoque ; » haec tamen posterior habet
Nicolalet edit. Patav. 1712. Edit. Rom. ot Pntnv. in marginc : « aliquando. »>
 ;

OU.€ST. (;\l\. \UT. I

61

10° utruui l)ona temporalia cailant sub quodtlam jus i^itemum sive dominativum,
merito. ut in eotlem libro, cap. vi, Philosophusdicit.
Et propter hoc in his in quibus cst sim-
ARTICULUS PUIMUS. pliciterjustum, est otiara simpliciter ratio
meriti et merct^lis; in quibiis autem est
Vtnim homo possit aiiquid mereri a Deo.
secundum tjuitl justum, et non simpliciter,

Ad prinium sic proceditiir. I. Videtur iu his ctiam uuu simpliciter cst nitio ineriti,
qncxl homo non possit ali(]uid nitTcri a Deo. .sed .secuudum tjuid, intjuantum salvatur ibi
Sulliis einm videtur mercedein mereri ex justiti.x' ratio sic enim et tilius meretur
;

lioo tiuod reddit alteri iiuod deliet. Sed per alitjuid a patre, et servus a Domiuo. Mani-

omnia bona tjua' facimus, non possumus festiim est autem quod inter Deiim et
snflicienter recorapensare Ueo (lutxl debe- hominera est raaxima ina>(jualitas; iu in(i-
mus, tjuin semper amplius tlebeamus, ut nitum euiin distant, et totum (juod est
etiam lUiilosttplms tlicit in VHl Etliic, cap. hominis bonum, est a Deo. Uiide noii jiotest
ult., post meJ. Unde et Luc., xvu, 10, dici- hominis ad Deum' esse justitia secundum
tur Cum omnin qux prxcepta sunt vohis
: ab.solutam a^qualitatem, scd sccundum pro-
'Fccen- feceritis', dicite Servi inutiles sumus;quod
: pt»rtionem quamdam
iuquantum scilicet
,

omnia
debuimus facere, fecimus. Ergo homo non uterquo operatur secundum modum suum.
potest alitjuid mereri a Deo. iModus autem et mensura humauie virtutis
'2. I*ra'terea, ex eo (juod aliquis sibi pro- homini' est a Deo. Et ideo meritum liominis
licit, niliil videtur mereri apud Deum cui apud Deum essc uon potcst nisi secundum
nihil proticit. Sed homo bene operando sibi praisuppositiouem divinaj ordinationis ita ;

proticit, vel alteri homini, non autein Deo; sciUcet ut id homo consequatur a Deo per
dicitur enim Job., xxxv, 7 Si juste eqeris, : suam operationcm quasi mercedem
,
ad ,

quid donabis ei;quidde nianu tua accipiet? quod Deus virtutem operandi deputavit
ei
Ergo homo non potest aliquid a Deo mereri. sicut etiam res naturales hoc consequuntur
;i. Pneterea, tjuicumque apud alitjuem per proprios motus et opcrationes, ad quod
aliquid meretur, constituit eum sibi debi- a Deo sunt ordiiiata* differenter tamen; :

torem ; debitum enini est ut ahquis mereuti quia creatura rationalis seipsam movet ad
mercedem rependat. Sed Deus nuUi est de- agendum per liberum arbitrium, unde sua
bitor unde dicitur Hom., xi, 35 Quisprior
;
: actio habet rationem meriti quod noii est ;

dedit il/i, et retribuetur ei? Ergo nulius a in aliis creaturis («).

Deo potest aliquid mereri. Ad primum ergo dicendum, quod homo,
Sed coiitra est tjuod dicitur Jerem., xxxi, inquantum propria voluntate facit illud quod
16 Est merces operi tuo. Sed merces dici-
: debet, meretur; aliotjuin actus justitia», quo
tur quod merito redditur. Ergo videtur quod quis rcddit debitum, non esset meritorius.
homo possit a Deo mereri. Ad secundum dicendum, quod Deus ex
Itespondeo dicendum, tjuod meritum et bonis nostris non qua?rit utilitatem , sed
merces ad idem referunlur. Id eiiim merces gloriam, id est manifestationem suae boni-
dicitur, quod alicui recompeusatur pro re- tatis, quod etiam ex suis oporibus quaerit.
tributione operis vel laboris, quasi quoddam Ex hoc, autem quod eum colimus, nihil ei
prelium ijjsius. Unde, sicut reddere justum accrescit, sed nobis; et ideo merenuH' aiitjuid
pretium pro re accepta ab aiiquo est actus a Deo, non quasi ex nostris operibus aUquid
'

justitiaj, ita etiam recompensare mercedem ei accrescat, sed inquantuni propter ejus
ojjeris vel laboris est actus justitia'. Justitia gloriam operamur.
autem' a!([ualitas qua-dam est, ut jiatet per Ad tertium dicendum, quod quia actio
IMiiltjsopbum, in V Et/iic, cap. iv, iuprinc, nostra non habet rationem mcriti nisi ex
et idetj simpliciter est juslitia iuter eos pra'supj)Ositione diviiue onliiiationis, non
quorum est simpliciter a.'(jua!itas; eorum sequitur tjuod Deus eflicialur simpliciter de-
vero quorum non est simpliciter a;qualitas, bitor nobis, sed sibi ij)si, iutiuantum debi-
non est simpliciter justitia, sed quidam tum est ut sua ordinatio impleatur.
justitiae modus potest esse; sicut dicitur CoNCLUsio. — Potest lioino apud Deuoi niliquid

' Ila cum cocld., Conrado et Garcia, edili passim; [a) Contra Lutberum et Calyinum esl de Me
al. ; « a Deo. > — ' Ila edil. Roia.; al. '< liomini.s. »
: homiuem apud Deum posst^ merori.
 ;

i)<i SIIMMA THEOT.OfJICA.

iiiererl, non qniflom socunflum absolulani justitia' Actus autom oujusrumquo rei non ordinatur
raliuiitiin, scd socuiidiiiu diviuai oidiiialiouis divinitus ad aliquid exccdcns proporfioncm
quaiudaui prajsupposilionem; prout scilicet id actus;
virtutis (jua; est principiuni ho<;
tiuiquani inercedcin consequitur lioino ])or suani
cnini cst cx institutionc divina; providcntia'
operalioucni, ad ({uod ei Deus operaudi virtulein
ut nihil agat ultra suam virtutcm. Vita
deputuvit.
autem aiterna est qiioddam bonum excedens
proportionem naturai crcata? (pjia ctiam ;
ARTICULUS II.
exccdit cognitionem et dcsiderium ejus,
Utrum aliquis si?ie (jraiia possit mereri socundum illud I ad Corinth., n, 'J Oculus :

vitam sdlernam. non vidit, nec auris audivit, nec in cor

hominis ascendit. Et inde est quod nulla
Ad scrundum sic proccditur. I. Vidctur natiira creata cst sufliciens principium actus
quod aliquis sinc gratia possit nicreri vitani mcritorii vitae aitornai, nisi superaddatur
aiteruani. Illudcnim homo a Deo meretur, aliquod supernaturale donum, quod gratia
ad (piod divinitus ordinatur, sicut diotum dicitur. Si vero hjquamur dc homine sub
est. Sed lionio sccundum suam naturam pcccafo existente, additur cum hoc secunda
ordinatur ad heatitudinem sicut ad finem; impedimentum
rafio proptcr poccafi. Cum
unde etiam naturaliter appctit esse bcatus. enim peccatum sit qua^dam Dei ofFensa
Ergo homo pcr sua naturaha absque gratia excludens a vifa aiferna, uf pafet per supra
nicreri potest beatitudinem, quai est vita dicta, nuUus in statu peccati existens potest
aiterna. vitam aiternam mereri, nisi prius Doo ro-
idem opus quanto est minus
2. Praiterea, concilietur dimisso poccato, per gra- quod fit

debitum, tanto cst magis mcritorium. Sed tiain. Peccatori onim non debetur vita, sed
minus dcbitum est bonum quod lit ab eo mors, secundum illud Rom., vi, 23 : Sti-
qui minoribus beneficiis est praiventus. Cum pendia peccati mors.
igitur illc qui habct solum bona naturaUa, Ad primum ergo dicendum, quud Deus
minora bencficia sit consccutus a Deo quam ordinavit humanam naturam ad fiiicm vitai
ille qui cum naturalibus liabet gratuita, aitcrnai conscquendum non propria virtute,
videtur quod ejus opcra sint apud Deum sed pcr auxilium gratiai ct hoc modo ojus ;

magis mcritoria; ct ita si illc (jui habet actus potest esse mcritorius vita3 aiternae.
gratiam potcst mereri aliquo modo \'itam Ad sccundum dicendum, quod homo sine
aiternam, multo magis ille qui non habct. gratia non potest habore a.'quale opus operi
3. Prseterea, misericordia ct hberalitas quod ex gratia procodit; quia quanto ost
Dei in infinitum cxccdit misericordiam et perfectius principium actionis, fanto ost pcr-
liljcraUtatcm humanam. Scd unus liomo fectior acfio. Sequcrctur autcm ratio, sup-
potestapud alium mcreri, ctiamsi nunquam posita iequalitate operafionis utrobiquo.
ejus gratiam ante habucrit. Ergo vidctur Ad tcrtium dicendum, quod, quantum ad
quod muUo magis lionio absquc gratia vi- primam rationcm inducfam, dissimiliter se
tam ffitcruam possit a Dco niercri. halict in Deo ot in homiue uani homo :

Sed contra est quod Apostolus dicit, Rom., omnem virtutcm bencfacicndi habcf a Doo,
VI, 23 Gralia Deivita xterna.
: non autom ab homiuo ot ideo a Doo non ;

Rcspondco diccndum, quod hominis sine potest hoino ali^iuid mcrcri nisi pcr ilonum
gratiadiiplcx status consitlcrari potest, sicut ejus; quod Aposfolus siguanfcr cxprimit,
supra dictum est : unus quidem naturai in- diccns Quis prior dedit illi, et retribuetur
:

tegra^, (jualis fuit in Adam antc pcccatum ei? Rom., xi,3r>. Sed ab hominc potest quis

alius autcm natiua' C(UTU[)fa', sicut cst in mercri, anfc^iuam ab oo acccpcrif, per id
noliisantc rcpararKtnciu gratia^ ([uod acccpif a Dco.
Si crgo ioquanuu- do homine quoad pri- Scd (luantum ad secundani ratiouem
mum statum, sic una ratione non potcst sumptam ox impcdimouto peccati, simile
hoiuo nicrcri absipic gralia vilani a'lcrnain esldc hoiuinc cf dc Dco (]uia cliaiii homo :

})cr pura uaturalia ;

quia scilicct mcriluni ab alio mcrcri uou pofcst, qucm olfcndit
liominis depcndot ox pnuordinationo divina. prius', nisi ei satisfacious rocmiciliclur.

^ Ila cum codd. Alcan. aliisquo edit. Patav. 1798j olTondit, ni-^i luiiis «

Garcia, theologi, Nlcolui et odit. Patav. 1712 « quem :

 :

OrFST. rXlY, ART. II FT III. r.n

roNiTrsio. —
Ciim vitn rrtomii «^miuMu u;itiir;i- IIad Tim., iv, 8 /// reliquo rcposita cst
:

f.Kull.ilrui excedat, uon potost houio ueiiiie iu corona justitiiV, quaui reddet mihi l)o-
itiihi
slatu natur» integne neque in statu natura> cor- minus in iUa die Justus judex. Krgo homo
ruptie ipMm aLstpie grati;i, ot diviua rerrtnciiia- merolur vitiuu a^tcruam ex condigno.
lioue a Deo prouiereri.
Uespoudco diccndum, quod opus morito-
rium hominis duplicilcr considerari potest
ARTICLLLS III. uuo iuod(^, sccuuduni (fuod [troccdit ex lihero
Ltnim homo in fjrutia comtitutm possit arhilrio; alio modo, secunduiu (juod proce-

mereri vitam ietenmm ex condigno. dit ej: gratia Spiritus sancti.

Si consideretur secundum suhstantiam
Ad tertium sic proceditur. 1. Vidctur operis, et sccundum (piod proccdit cx lihcro
quod homo in frratia (onstitutus uon possit arhitrio, sic non potcst ihi csse condignitas
nioreri vitani a'ternaui ex condif^uo. Dicit proptcr maximam iuaMjualitatem ; scd cst
enim Apostolus, ad Honi., vui, 18 : Non ihi coiif,a-uitas propter quamdam aMpialita-
sunt conditjmv jjassiones hujus temporis ud tcni prni)ortionis. Vidcfnr ciiiui congruum
futurum fjloriam qux revelaOitur in nohi$. ut homiui operauti sccundum suam virtu-
Sed inter alia opera raeritoria maximo vi- tcni, Deus recompenset secundum excclleu-
deutur esse meritoria" sauctorum passitmes. tiam sua' virtutis. Si autcm loquamur dc
trgo uulla opora homiuum suut moritoria opere mcritorio, secundiim quod proccdit ex
vitaj aBtemae ex condiguo. gratia Spiritus sancti, sic cst meritorum vitae
2. Pra'terea, su[)er illud Kom., vi, -1\\ : a'tcrna? ex coudigno. Sic cnim valor mcriti
Grotia Dei vita xterna, dicit (ilossii « l'os- : attcuditur sccunduiu virtutcm Spirittis saiicti
set recte dicero Stipendium Justitiai vita
: movcntis vitam aeternam, secundum
iios in
aeterna; sed maluit <licere : Gratia Dei vita illud .Joan., iv, 14 Fict in eo fons aqux sa-
:

a?terna; ut intelligeremus, ad teter- Deum lie/itis in vitam xtcrnam. Attcuditur ctiam

nam vitam pn» sua miscratioue uos perdu- pretiuni opcris sccuudum dignitatem gra-
cere, iion meritis nostris. » Sed id quod ex tia',pcr (luani lioiuo cousors lactus divinae
condigno quis meretur, non ex miseratione, naturae adoptatur iu flhum Dci, cui dchetur
sed ex merito accipit. Krj^^o videtur quod hcreditas cx ipso jiirc adopfiouis, secuudum
humu uun possit [jer gratiam mereri vitam illud Uom., Si filii et heredcs (a).
viii, 17 :

ceternam ex condiguo. Ad primum ergo diccudum, quod Apos-

3. rneterea, iilud meritum videtur csse tolus lotjuitur dc passionihus sanctorum se-
condi^Muuu (piod a^quatur mercedi. Sed
, cuudum eorum suhslantiam.
nullus actus praesentis vitae potest aequari Ad secundum diccndum quod vcrhum ,

vita.' cugnitionem et desiderium

ajterna', (|uai illius (ilossa} intclligciidum cst (juantuin ad
Dostrum exceiJit; excedit etiam charitatem priiuam causaiu pervcnicudi ad vitain a3tcr-
vel dilectiouem viai, sicut et excedit uatu- nam, qiiaicst miseratio Dei. Meritum autcm
ram. Ergo lujiuo non potest per gratiam nostrum est causa suhscqucns.
mereri vitam a-teruam ex coudigno. Ad tcrlium diccudum, quud gratia Spi-
Sed coutra, id qu(Hl redditur secundum ritus saiicti quam iu jira^senti hahemus,
,

justum judicium, videtur esso merccs cou- etsi noii sit a-qualis gloria» in actu, est ta-
digna. Se<J vita ajtcrna redditur a Deo se- men a'(jualis in virtute, sicut somen arhoris,
cuudum judicium justititu, secundum illud in (pio est virtus ad totam arhorera. Et simi-

(o) Meritum de condigno illud ost quod acce- , quia opera justomm, etiam secunduin substantiaih
dent(j Dei promissionc a-stimahilllateni hahet
, non sunl sino iiuxiliis piiitiie, ciim sint supernatu-
prnimio proportionalaiii, ita ut, ({uasi ex juslitia, ralia otiam quoad subslantiam. Joannes a S. Tlio-
merces illi dehealur; —
meritum de congruo illud ma respondel :quia (hipicx est uieritum decoiifrruo,
est cui prjEinium non debetur ex justitia, aut ex unum funciatuni iii opero oliquod jus conveiiientinj
fldelitate, aed ex decentia, el cx pra'iniantis Hbe- habente, et allerum fuiidalum in Dei nioffiiiiiceu-
ralilale, ((uarnvis non sine
iiitiiilu operis. D. Tho- tia; et liic dc hoc iiitiiiio D. Thoiiias loqiiilur, non
mas, q. cix, a. 1expresse docuil hominem non
ot 6, dicens Iijbc oiiera nierori de cohKruo, »ei\ esse ibi
posse per solas natune vires so ad graliam prtepa- conKruilatem propter quaiudiiiu ajqunlitat^jrn pro-
rare, nec a fortiori iilam mereri de congruo; quo- porlionis.'< Videtur oiiiiii (•oiiKriiuiu ut honiini ope-
modo ergo nunc dicil quod opera justoruni, secun- secundum suam virtutcm, Deus recompensol
raiili
dum substantiam, el ut suul a ILboro arbitrio, aecuudum excelleutiam suaj virtutis. »
mereanlur de conKruo frloriam? Sylvius respondet:
 6i SIIMMA THEOLOGinA.
liter por gratiam inliabitat homiiicm Spiri- :21, (iicit : Si quis* dilifjit me, dilif/etur n • (jui.

tus sanctus qui cst sulfieicns causa vita;

,
Pdlre mco, et et/o flilifjani eurn, el mfini-
setcrnai; undc ct dicitur essc pignus hcrcdi- fcslaho ei me ipsu?n. Scd in manilcsta Dei
tatis nostra3, II ad Corinth., i. coguitioue consistit vita aterna, secundum
CoNCLUsro. — Opus iKJiniiiis jiisli, ut iih Luhahi-
illud Joau., xvii, xtema, ut
.'i : fJxc est vita
lanlis Sx)iritus saucti, cujus iuiinita est dignitas,
cofjnoscfint te solum Deuni verum, et vi-

gratia procedit, vitaj tcicrnsfi meiitorium est ex vum '. Ergo mcrituni vitai aiternai maxime
condigno : non aulein do condigno moretur, ut a residet penes charitatcm.
libero ejus arltilrio itrocedil ,
proptor niaxiniam Hespondc(j dicendum, quod, sicut ex dic-
ina;qualitatein : licet (^ongruuni sit ut honiini se- tis accipi potcst, humaiius actus habct ratio-
cundiun suain virtutem operanti, Deus s(!ciuidmn ncm mcrendi ex duobus : primo quidem et
recompenset.
virtutis suse excellentiara
principaUtcr ex divina ordinatione, secun-
duin (juod actus dicitur csse mcritorius iUius
ARTICULUS IV. boiii ad quod homo divinitus ordiuatur. Sc-
cundo vero ex parte iiberi arbitrii, inquan-
Utrum gratia sit principium meriti princi- tum scilicct liomo habct pra? caiteris creatu-
palius per charitatcm quam per alias ris ut per sc agat voluntaric agens.

virlutes. Et quantum ad utrumquc principaUtas

meriti peiies charitatcm consistit primo :

Ad quartum sic proceditur. i. Videtur enim consideraiidum est quod vita aeterna
quod gratia non sit principium merili prin- in Dei fruitionc consistit. Motus autem hu-
cipaUus pcr charitatcm quam pcr alias vir- manaj mentis ad fruitionem diviui boni est
tutes. Merceseuim operi debctur, secundum proprius actus charitatis, per quem * omnes
illudMatth., xx, 8 Voca opcrarios, etredde :
actus aliarum virtutum ordiuautur iu Iiunc
illis mercedem. Scd qua^libct virtus est prin- fmcm, sccundum quod aliai virtutcs impe-
cipium alicujus opcris; est enim virtus habi- rautur a charitate. Et ideo meritum vitae
tus opcrativus, ut supra habitum est. Ergo «terna* primo pertinet ad charitatcm, ad
quaehbet virtus est ajquaUter principium aUas autem virtutes secundario, sccuudum
mereudi. quod carum ^ actus a charitatc imperantur.
2. Praiterea, Apostolus dicit 1 ad Corinth., Similiter eliam manifestum cst quod id quod
III, 8 Unusquisque propriam mercedem ac-
: ex amore facimus, maxime voiuntarie faci-
fSuum. cipiet secundum proprium * lahorem. Sed mus. Unde ctiam sccundum quod ad ratio-
charitas magis diminuit laborem quam au- ncm mcriti rcquiritur quod sit voluiitarium,
geat; quia, sicut Augustinus dicit iu Ub. De priiicipaUler meritum charitati attribuitur.
verh. Dom., serm. lxx, cap. iii, col. iii, Ad primum ergo diccudum, quod chari-
t. 5 « Omnia saiva ct immania, faciUa et
: tas, inquaiitum liabct ultimum linem pro
prope iiuUa cfficit amor. » i*>go charitas non objccto, movet alias virtutes ad operaudum.
est principaUus principium merendi quam Scmpcr euim habitus ad qucm pertiuet linis,
alia virtus. impcrat habitibus ad quos pcrtinent ea qua?
3. Pra^tcrca, illa virtus vidctur principa- suut ad fincm, ut cx supra dictis patct.
lius csse priiicipium mcrendi, cujus actus Ad sccundum diocndum qiiod opus ali- ,

sunt maxime meritorii. Scd maxime meri- quod potest esso laboriosum et difficile du-
torii vidcntiir cssc actus tidci cl paticiili.e, plicitcr uno modo ex maguitudine operis;
:

sive fortitiuUnis, sicut patet in mart\ribus, et sic magnitudo laboris porlincf ad aug-
qui pro lidc paticntcr et fortiter usquo ad mcutiim mcriti et sic diaritas non dimiuuit
;

mortemccrtavcrunt. Ergo aliic virtutcsprin- laborcm, imo facit aggredi opera maxinia;
cipaliussunt piiiicipium mcrcndi qiiam clia- ((niagna onim oporatur, si est, » ut tirego-
ritas. rius dicit in quadam hom., xxx inEvanfj.,
Sod contra est quod Uomiiius, Joaii., xiv, §•2, col. i:2iJI , t. '2. Alio luodo ex defcctu ipsius

* Vulgativ S. Tbomas addit el vivum: alibi dixo-

: tibus cliam acquisitis esso in justo moritoria vilae
ral : ef nnH\u. — 'Ita cum codd. Alcan. aliisquo edit. ivtornu'.absquo inlluxu otiam virtuab charitatis.
Koui. et i'alav. ; thcologi ct Nicolai : « per quani. » Suaroz ot quidam Tbomistiv id do acqiiisitis virtu-
— J
Ita cod. l'aris. et Alcan., ot odil. Patav. 171:2: tibus nogant, do infnsis concodunt. Theologi in-
ul. : « eoruiu. » fluxum charitatis saltom virtualem commuuiler
(o) Vasquoz tenet omnes actus elicitos a virlu- roquiruut.
 Or.F.ST. CXIV, AriT. IV KT V. m
operantls; iiiiinii((iioenim esl laboriosuFii cl secuudum ratiouem gratuiti dcmi ; el sic
(liffirilo (iiiikI iK»n prumpta voluntate facit. maniffstnm ost (piod omno moritum ropu-
el talis lalK.»r (liniinuit incrituni, et a cliari- gnat gratia', (juia, ut ad Uom., xi, (», Apos-
tate tollitur. tolus dicit, si autem gratia, jam non ex
A»l tortiiim (liceniiuni, t\u(x\ flilei actus non opcrihiis.
est mcritoriiK^ , nisi lldes per dilectii»nem Alio modo potest considerari secundum
oporetiir, ut dicitur ad «ialat., v. Similiter naturam ipsius rei quae tlonatur ot sic ;

etiam actus patientiip et fortitudinis uon est etiani non potcst cadero sub merito non
meritorius , ex rharitate h£ec
nisi alitpiis habcntis gratiani ; tuin qiiia excodit propor-
operetur, secundiini illud
I ad Coriuth.,xui, tionem naturai , tum etiam quia anto gra-
3 Si tradidero (orpus //leuftt, itu ut ar-
: tiain iu statu peccati homo habet impedi-
deam, charitatem autetn nou habuero, nihil mentum promercndi gratiam, scilicet ipsum
mihi prodest. peccatum. Post(|iiam autom Jam aliquis
Co.NCLCSio. — Gratia princiiKilius per charitatoni, habet gratiam, non potest gratia jam habita
— ex (fua opus niaxinio lit volunlariuin, et pnoci- sub merito cadere quia merces est terrai- :

pue ad boatitudinoni ordinatiu', — qiiani por alias nus opcris; gratia vero est pnncipium cu-
virtutes, operis nieritoni principium oxistit. juslibet boni opcrisin nobis, ut supra dictum
est. Si vero aliud donum gratuitum aliquis

AHTICULUS V. mereatur virtute gratiae praecedentis jam ,

non crit prima.

Utrum homo possit sibi mereri primam Unde manifestum cst quod nullus potest
gratiam. mereri primam gratiam.
sibi
Ad primum ergo dicendum, (juod, sicut
Ad quintum sic proceditur. Vidctur 1. Augustinus dicit, in lib. I Retract., c. xxni,
ijuod hoino possit sibi mcreri primam gra- § 2, col. ()-2f , t. 1, ipse aliquando in hoc fuit
tiam. Quia, ut Augustinus dicit, Enarr. ii deceptus, quod credidit initium ftdei esse ex
in psal. XXXI, col. -2.7.), t. l, « fides merctur nobis, scd consummationcm nobis dari cx
justiticationem. autem homo
» .lustificatur Deo quod ipse ibidcm retractat ct ad hunc
;
;

per primam gratiam. Ergo homo potest me- sensum videtur pertincre quod fides justifi-
reri sibi primam gratiam, cationem mcrcatur. Sed si supponamus,
2. I*ra'terca, Dcus non dat gratiam nisi sicut fidei veritas ' habet, (juod initium lldei
diguis. Sed non dicitur alifpiis dignus aliquo sit in nobis a Deo, jam etiam ipse actus con-
bono, nisi qui ipsum promcruit cx condigno. scquifur primam gratiam ; et ita non potest
Ergo arupiis cx condigno potest mcrcri pri- esse mcritorius prima? gratiae. Pcr fidcm
mam gratiam. igitur justificatur homo, non quasi liomo
3. Prseterea, apud homincs aliqiiis potcst crcdcndo mcreatur justificationem, sed quia
promercri donuni jam acccptum sicut qui ; dum justificafur, crcdit, co quod motus fidci
accepit eqiuim a domino, merctur ipsum rc(iuiritur ad justificationera iinpii, ut supra
bene utendo eo in servitio domini, Sed Deus dictum est.

liberalior estquam homo. Ergo multo ma- Ad sccundum dicendum, quod Deus non
gis primam gratiam jam susccptam potest dat gratiam nisi dignis; nontamcn ita quod
homo promercri a Dco pcr subscqucntia prius digni fueiint, sed quia ipsc pcr gra-
opera. tiam eos facit dignos, (jui solns potest facere
Sedcontra estquod ratio gratia' rcpugnat nmnditm flc immundo conceptum semine,
mercedi operum, sccundum illud Uom., iv, Job, XIV, 4.

4 Ei f/ui operatur, merces non itnputatur

: Ad teiiium dicendum, quod omue bonum
seiandmn scrundum fkhituin.
f/ralloni, scfi opus hominis procedit a prima gratla sicut a
Sed illud nicrctur homo quod impulaliir ei principio, noii autcm procodit a quocumquo
secundum debitum, quasi merces operum humano dono ; et ideo non cst similis ratio
ejus. Ergo primam gratiam non potest homo do dono gratiae ct dc dono humano.
mereri. Co.NCLUsio. — Quuni notjuo oporibus antcceden-
Respondeo dicendum, (]Uod donum gra- libus possit sibi Lonio primani graliam niereri,
tiae considerari potest duplicitcr : uno modo quia flcilicot cuin dono gratitn nullam habont

« Ita mss. et editi passim; al. : « lei veritas. »

lU.
 ,

66 SFMMA THEOLOGICA.
proporlionem', neqiie operlhus conseqnenlihus, eo Ex quo patet fjU()(l mcrilo condigni nullus
quod eoium linis, sed princijjium
gratia non sil potest mereri alteri priniam gratiam, nisi
nuUum hominem primam sihi graliam mereri solus Christus quia unusquisque nostrum
:

posse dici dchet. movetur a Deo per donum grati*, ut ipse

ad vitam a'tcrnam pervcniat; ct ideo raeri-
ARTICULUS VL tum hanc motionem non se
condigrii ultra

Utrum homo possit alteri mereri primam extendit. Sed aniina Christi motii est a Deo
per gratiam, non solum ut ipse perveniret
gratiam.
ad gloriam vita; aeterna^, scd ctiam iit alios
Ad sextum sic proceditur. Videtur 1 . in cam inquantum est caput
adduceret,
quod homo possit alteri mereri primam gra- Ecclesiae, et auctor salutis humanae, secun-
tiam. Qula super illud Matth., ix Videns , dum illud ad Ilebr., ii, 10: Qui multos filios
Jesusfidemillorum, etc, dicit Glossa ordin., in (jloriam adduxerat, auctorem salutis, etc.
col. Hri, t. 2 : « Quantum valet apud Deum Sed merito congrui potest aliquis alteri
fides propria, apud qucni sic valuit aliena, mereri primam gratiam quia enim : homo
iit intus ct extra sanaret liominem. » Sed in- in gratia constitutus implet Dei volunta-
terior sanatio hominis est pcr primam gra- tem, congruum est secundum amicitiae pro-
tiam. Ergo homo potest alteri mereri pri- portionem ut Deus impleat hominis volun-
mam gratiam. tatem in salvatione alterius, licet quandoque
2. Praeterea, orationes justorum non sunt possit haberc impedimentum ex parte illius
vacuse, sed efficaces, secun(Uim illud Jac, cujus aliquis sanctus justilicationcm deside-
ult., 46 : Midtum valet deprecatio justi assi- rat. Et in hoc casu loquitur auctoritas Jerc-
dua. Sed ibidem praemittitur Orate pro : miae, ult., adducta {a).
invicem, ut salvemini. Cum igitur salus Ad primum ergo dicendum, quod fides
hominis non possit esse nisi per gratiam, ahorum valet alii ad salutem merito con-
videtur quod unus homo possit alteri mereri grui, non mcrito condigni.
primam gratiam. Ad secundum dicendum, quod impetratio
3. Prseterea, Lucae, xvi, 9, dicitur : Facite orationis iiinititur misericordiap ; meritum
vobis amicos de mammona iniquitatis, ut autem condigni innititur justitiae; et ideo
cum defeceritis, recipiant vos in seterna multa orando impetrat homo ex divina mi-
tabernacula. Scd nullus recipitur in aeterna sericordia, qua^ tameii non meretur secun-
tabernacula nisi per gratiam per quam ,
dum Justitiam sccuiidum illud Daniclis, ix,
;

solam aliquis meretur vitam aHernam, ut 18 Ncque enim in Justificationibus nostris

:

supra dictum est. Krgo unus homo potest prosternimus preces cmte faciem tuam, sed
alteri acquirere mercndo primam gratiam. ifimiserationibus tuis nmltis.
Sed contra est quod dicitur Jerem., xv, 1 : Ad
tertium diceiidum, quod pauperes
Si steterit Moijses et Samuel coram me, eleemosyiiam recipientcs dicuntur recipere
non est anima mea ad populum istum; qui alios in aiterna tabernacula, vel impetraudo
tamen fuerunt maximi merili apud Deuni. eisveniam orando, vcl merendo per alia
Videtur ergo quod nullus possit altcri me- bona ex congruo, vcl ctiain materialiter
reri primain gratiam. loquendo, quia per ipsa opera miscricordia»,
Respondco dicendum, quod, sicut ex su- qua^ qiiis in paupcres cxercet, meretur re-
pra dictis patet, opus nostrum iial)ct ratio- cipi in a'tcriia tabernacula.
nem meriti cx duol)us prinio quidcm cx vi :

motionis diviria;, et sic mcrctur alicpiis ex

CoNCLUsio. —
Ouum ideo sulum humanis operi-
hus morilum coudiLini trihuatur, quia ex Oei luo-
condigno alio modo habet rationem meriti,
;
tione et gratia liunt . qmi' soh (ihristo tanquam
secundum (piod proccdil ex libcro arbilrio,
capiti Ecclesia" sic data est, ut non tantum sihi, sed
incjuanlum volunlarie ali^piid facinuis; et etiam vitam «'tcnKuu promereri posset; ideo
aliis
ox hac parte meritum est congruum quia '
; solus Christus de coudigno priiuani gratiam me-
congruum est ut dum homo benc utif ur sua reri allcri poluit.
virtute, Deus secunduni supcrcxcellentem
virtutem oxcelleutius operetur.

' Al. « osl meritum congrui. »

: saltem primam gratiam non merito condigni, sed
(u) Sauclus, juxta Scolislas, alleri mereri potest merilo digui ex paile soncli, sou merito congrui.
 .

Ur.EST. CXIV, AHT. VH I I VIII. C7

Multo igitur magi^ impeditur talis mcrili
efllcacia per iin[)edimentuin ([iiod cst et
AKTICrLlS VII. iii

eo meretur, et in co cui merctur; hic

(jni
itrum homo possit sidi mereri reparatio- eniin utrnnKjne in nnain [)ersonaiu coiicur-
nem post lapsum rit. Et ideo iinllo inodo aliquis potcst sibi

niereri rc[)arationciu [wtst Ia[)suin («).

Vil seittinniin sio pniccditnr. 1. Videtnr Ail [trinnini ergu ilicenduin, (juud dcside-
qntKJ aliqnis possit sibi mereii reparationein riuin qno (juis desiderat reparaliouem post
post lapsniu. Illud ciniu quod juste a Deo la[)suui, jiistum dicitur; et similitcr oratio,
petitnr, hoiuo videtnr Sed [)osse inereri. ([ua [)etit cjnsnioili reparatiouciu , dicitur
nihil jnstins a Deo petilnr, iil Angnstinns Jnsta, (juia teiidit ad jnstitiam; non taiucii
dicit, Enurr. in ps. lxx, col. 881, t. -l, quain ita quod justilia' iuuitatur pcr modum mc-
(juod repaj'etur post lapsum, secuudum illud riti, sed soluin miscricordia*.
psal. i.xx, Ct/m defecerit virlus mca, ue
'.» : Ad sccunduin diccndum, (juod aliquis
derr/inf/uas me, Domine. Ergo homo potest potest altcri mercri ex congruo priinain
mercri ut reparctm' post lapsum. gratiam ; (juia iiou est ibi iinpcdimcntum,
2. l'ra'terea, mnlto magis lu^mini prosuut saltem ex jiarte merentis, quod inveuitm'
opera sua (luain prosint alii. Sed liomo po- duin aliquis post meritum gratia; a justitia
tcst aliqno modo alteri inercri reparatioiicm rcccdit.
post lapsum, sicut et primam gratiam. Ergo Ad tertium dicendum, quod quidam dixe-
mnlto inagis sibi mcreri potest ut reparctur runt (jnod nullus meretur absolutc vitam
post lapsum. aiternain iiisi per actum fiualis gratia?, sed
3. Pr^terea, homo qui aliquando fuit in solum sub couditione, si perseverat.
gratia, per bona upera (jua; fecit, mernit Scd hoc irratiouabilitcr dicitur : tjuia
sibi vitain a-ternain, nt c\ supra dictispatet. quandoquc actus ultinia' gratiai nou ma- cst
Sed ad vitam a'tcrnam noii potcst quis per- gis meritorius, sed minus quam actus pra-
veuire, uisi reparetur per gratiam. Ergo ccdentcs, proptcr tegritudinis oppressionem.
videtur quod sibi ineruit reparationem per Undc dicendum, quod (juilibct actus cha-
gratiam. merctur absolute vitam ajtcrnaui sed
ritiitis ;

Sed contra cst quod dicitur Ezcch., xvin, pcr peccatum sequcns [jouitur impedimen-
2t Si averterit se justus ajustitia sua, et
: tum praecedeuti merito, ut uon sorliatur
fecerit iniquituteni..., onmes Justilict' cjus efrectum; sicut etiam cansai naturalcs defi-
quas feccrat, non recordnfjuntur. Ergo nilnl ciiint a suis cllcctibus [)roptcr superveniens
valebuut ci pra'ccdeutia mcrita ad hoc qnod impcdimentum.
resnrgat. Non ergo aliqnis potest sibi inc- CoNCLUsio. — Nullo modo potest aliquis sibi uie-
reri rcparalioncm post lapsum futurum. reri i'eparatioueiii [tost lapsum, sed lioc sola Dei
Respondeo diceudum, quod uullus potest luiseratioue olitiuerc valet.
sibi incrcri rcparationcm post lapsum futu-
ruin, ncquc inerilo coiidigni, ncfiiic incrito
ARTICULUS VIIL
cougrui. Mcrito quidem coudigni hoc sibi
mcrcri non potcst (juia ratiu hiijus mcriti
; Vtrum homo possil mereri aiujmentum
dependet cx motione divinn' gratia; (jua ; (jratiiC cel charitatis.
quidem motio intcrruinpitur pcr sequens
pc(<atuni unde omnia bcneficia (pia; post-
; Ad octavum sic proccditur. i. Videtur
uioduni aliijuis a Deo con.scquitur, (juibus quod homo iion possit mercri augmentum
reparatur, nun radniit snb ineritu, taiKiiuun gratiai vcl cbaritatis, C.um eniin ali(juis re-
moliouc prioris gratiie usqne ad ha-c non .sc cepcrit prainium quod mcruit, uon debetnr
exteiidciite. .Meritum etiam congrni, quo ei alia incrces sicut de quibusdam dicitur
;

qnis alteri [irimani graliain inerctnr, impe- Mattli., VI, 2 Rcceperunt mcrccdcm suani.
:

dilnr ne consc^iuatur etlcctnin pruptcr im- Si igitur ali(juis mcrcrctur angnientum

pedimeutum peccati in eo cui (j[uis mcretur. charitatis vel gratia*, seiiueretur quod gralia

1(1, SBcunduiii Scolum , opera priu.s in gratia sed insupcr ad plura alia; liomo pcrleclior, cietoris
facta , licet mortificala , non solum ad ea va- paribus, ciliu.s resurgit, el propter Dei benignila-
leul ud quffi voleDt opcra iu peccato uortuli facta, leui mcrita prtedicta ad boc aliqualiter acceptaulur.
 .

SUMMA TnEOLOdlCA.
augmenfafa non posscf ultcrlns cxpcctare Ad sccundum diccndum, quod augmen-
aliud pra^mium, qnod est inconvcnicns. tum gratia; non est supra virtutcm prae-
2. Praitcrca, nihil agit ultra suam spe- snpra quautitatcm
existcntis gratia;, licet sit

ciem. Sed principium mcriti cst gratia vcl supra quantita-

ipsitis; sicut arljor, ctsi sit
charitas, ut cx supra dictis patct. Ergo tcm scminis, non est tameu supra virtutem
nullus potest majorem gratiam vel charita- ipsius.
tem mcreri quam habeat. Ad tcrlium dicendum, quod quolibet actu
3. l^rffiterca, id quod cadit sub mcrito, mcritorio merctur homo augmcntum gra-
meretur homo per qucmlibct actum a gratia tiae, consuinmationem, quae
sicut et gratia;
vel charitate proccdcntcm, sicut pcr qucm- est vita acterna. Sed sicut vita a*tcrna non
libet taleni actum mcrctur homo vitani statim redditur, sed suo tempore, ita nec
setcrnam. Si igitur augmcntum gratia? vel gratia statim augctur, scd suo tcmpore, cum
charitatis cadat sub mcrito, vidctur quod scilicet aliquis sufficienter fuerit dispositus
per qucmlibct actum charitate informatam ad gratiae augmentum
aliquis mcreatur augmcntum charitatis. —
CoNCLusio. Quum pcr idem et ipsum finem
Sed id quod homo meretur, infallibilitcr a et progressum ad finem consequamur, justus
Deo consequitur, nisi impcdiatur pcr pecca- autem homo per opera sua bona, quatenus mo-
tum sequens; dicitur enim II ad Timoth., vente Deo facta sunt, vitam ceternani de coudigno
1, 12 Scio cui credidi, et certus swn quia
: mereatur, ipsum etiam gratia; et charitatis aug-
potens est depositum meum servare. Sic mentum mereri dicendum est.
ergo scqueretur quod per quemlibet actum
meritorium gratia vel charitas augcretur; ARTICULUS IX.
quod videtur inconvcnicns, cum quando-
que actus meritorii non sint multum fer- Vtrum homo possit perseverantiam mereii.
ventes ita quod sufficiant ad charitatis
,

augmcntum. Non ergo augmentum chari- Ad nonum sic proccditur. 1 . Videtur

tatis cadit sub merito. quod aliquis possit perscverantiam mereri.
Sed contra est quod Augustinus dicit, Illud enim quod homo obtinet petendo,
Super epist. Joan., tract. v, § 4, col. 201 i, potest cadere sub merito habcntis gratiam.
t. 3, quod « charitas mcrctur augcri, ut Sed perseverantiani pctcndo homincs a Deo
aucta mcreatur et perfici. » Ergo augmcn- obtinent; alioquiu frustra pcterctur a Deo
tum charitatis vel gratiae cadit sub mcrito. in pclitionibus orationis dominica^ ut Au-
Respondco diccndum, quod, sicut snpra gustinus cxponit in libro De dono perseve-
dictum cst, illud cadit sub merito condigni, ranficV, cap. n ct xvii, col. \)dti, t. 10. Ergo
ad quod motio gratiae se extcndit. Motio pcrscvcrantia potest cadere sub merito ha-
autem ali( ujus moventis non solum se ex- bcntis gratiam.
tendit ad ultimum terminum motus, sed 2. Pra^tcrea, magis cst non posse peccare
etiam ad totuni progrcssum in inotu. Ter- quam non peccare. Sed non posso peccare
minus autcm niotus gratiai est vita aiterna. cadit sub merito; meretur enim aliquis vi-
Progressus autcm in hoc motu cst secundum tam aeternam, de cujns ratione est impecca-
augmontura charitatis vel gratia', sccun- bilitas. Ergo multo magis potcst ali(iuis
dum illud Prov., iv, 18 Justorum semita
: mereri ut non peccct, quod osl perseverare.
quasi lux splendeus, procedit, ct crescit 3. Pra'tcrea, majus cst augmcntum gra-
usque ad perfectum diem, qui est dies glo- tiae quam pcrsevcrantia in gratia (inain t]nis
ria3. Sic igitur augnientum gratiiu cadit sub hal>ct. Scd liomo [)ot('st mcrcri aiiguicntuui
morito condigni. gralia', ul supra diclum cst. Ergo nuilto
Ad prinunn ergo dicendum, quod praj- inagis potest mereri perscvcrantiam in gra-
mium cst tcrmiiuis meriti. Est aufcm du- tia (]uaiu (|uis habct.
plcx terminus inotus, scilicct nltimus, et Scd coutra csl, quod omne quod (]uis
medius, qui cst ct prhicipium ct terminus; merctur, a Deo conse(]uitur, nisi imivdialur
et talis tcrminus est merces auginonti, pcr iicccafum. Scd mulli habent opera mc-
Merccs antcm favoris huniani est sicut ulli- riloria, (iiii non (•onsc^iuuntur pcrscvcran-
mus lcrmimis his qui fincui iu hoc oonsli- tiaui; ncc ])otcst dici qiiod hoc fiat proptcr
tuunl; uudc talcs nullam aliam mcrcedom imi»cdimcntum peccali quia hoc ipsuni
;

rocipiuut. (juod est peccare, opponitur persovei"aiiti« ;

 ;;

or.€ST. cxiv, Ain. i.\ kt \, 60

ita quiMl si aliriuis p«'rsoverantiani niorere-
tur, l)t'us non ptTniitloret illuni caiiere in AHTlCULUS X.
p«:»ccatuui. Non iiritur persoverantia cadit Utmm temporalia bona cadant sub
sub raerito.
mcrito.
llrsp<indco dicendura, quod cum horao
naturaliter habeat liberura arbitrium floxi- Ad decimum sic proc^editur. \. Videtur
bile ad bouuin rt ad nialuni, dupiiciterpotest (jiiod toinporalia boua cadant sub merito.
aliquis i^crsoverantiam in bono obtinero a Illud eiiira quod promittitur aliquibus ut
Deo : uno qnideui niddo p«T hoc qnod libc- pra-inium justitia?, cadit sub merito. Sod
nun arl)itriuin deterniinatur ad bonura pcr temporalia bona promissa .sunt inlego veteri
gratiani consunmiatara, quod erit in gloria, sicut merces Justitia?, ut patet Deut., xxvni.
alio raodo ex p,irle raotionis divina;, qnrc Ergo videtur quod bona tcmporalia cadant
horainem inolinat ad l)ormra usque ad finera. sub merito.
Sicut auteni ex dictispatet, illud cadit sub :2. Pra'forca, illud videfiir sub merito ca-
huniano comparatur ad nio-
raerito (juod doro, quod Deus alicui retribuit pro aliquo
tum liberi arbitrii directi a Deo movonto si- servitioquod fecit. Sed Deus aliquando re-
cut terrainus, n<>n auteni id quod corapara- compcnsat horainiltus pro scrvitio sibi facto
tur ad pra'dictuin niotum sicut princi[iiura. aliqua boiia tcmporalia. Dicitur cnim Exod.,
Unde patct quod persoverantia gloricp, qua) I, :21 : Et quia timuerimt obstetrices Deiim,
est terminus pra?dicti raotus, cadit sub me- xclificnvit eis clomos, ctc; ubi Glossa* dicit,
rili»; perseverantia autem viaMion cadit sub quod (( bcnignitatis carum merces potuit in
raerito, quia depeudet solum ex motione aeterna vita retribui; sed culpa mendacii
divina, qua^ est principium omnis mcriti. terrcnam recompensationem accipit; » et
Sed IkMis gratis perseverantia3 bonum lar- Ezech., XXIX, 18 dicitur, : Rex Babylonis
pitur cuirunique illud Iargitur(^/). scrvire fccit exercitum suum serviiute
.\d priraura ergo diceudura, quod etiam marjna adversus Tijrum, merces non est et
ea qua.' non mereraur, orando irapetramus reddita ei; et postea subdit Erit merces :

nam et peccat<»res Deus audit pcccatorum exercitui illius, et dedi ei terram /Er/ijpti
veniam petentes, (piara uon raerenlur, ut pro eo r/uod laboraverit mihi. Ergo bona
patet per Augustinura, supcr illud Joan., tomporalia cadunt sub merito.
IX, 3! Sf/nti(S f/iiia pecratores Deiis iioji
: 3. Pra^tcrca, sicut bonum se habet ad me-

extnidit, Trnrtat. xi.iv in Joan., col. 1718, ritum, ita malum se habet ad demeritum.
t. 3 ; alioquin frustra dixisset publicanus : Sed propter demeritum pcccati aliqui pu-
Dens., propitiits esto mihi pieccatori, ut dici- niuntur a Deo tomporalibus pcenis, sicut
tur Luc, xvni, i:j. Kt siiniliter perseveran- patet de Sodomitis, Genes., xix. Ergo et bona
tiae donum aliquis petendo a Deo impetrat temporalia cadunt sub merito.
vel sibi vel alii, «piamvis sub merito non 4. Sed contra est, quod illa quae cadunt
cadat. sub mcrito, non similitcr se habont ad om-
Ad secundum diccuduin, quod pcrseve- nes. Scd bona tomporalia et maln similiter
ranfia qua; erit in gloria, comparatur ad so habent ad bonos ct malos, secundum il-
raotum liberi arbitrii raeritoriura sicut tcr- lud Eccle., IX, 2 Universa evcniunt,yM5/o et
:

minus, nnn autcm pcrsevcrantia vise, ratione impio, brmo et malo, mimdo et immundo,
pra'dict«i. immolnnti victimas et sacrificia contem-
Et similiter dicendum est ad tcrtium dc nenti. Ergo bona tcmporalia non cadunt sub
augmcnto gratiae, ut pcr praidicta patet. merito.
Ucspondeo diccndum, quod illud quod sub
roNrr.isio. —
Cuni pfrsevcrantia vifo non sit
c(T»'rtii.H ^^ratia-, sod causa potins et principium, co
mcrito cadit, est praemium vcl mcrccs, quod
(\\\i»\ sit qiirr-fl.ini cnnservatio ef continna creatio
habet rationem alicujusboni. Donumautom
gniti»' inianifcsluni rst nos pei*scvcrantiam via;
;
hominis ost duplox, unum siiiiplicifor, aliud
noii raercri , sed illam solum qiuc persevenmlia secundura (piid. Houum liominis simpliciter
glohfc dicitur. cst ulfimns finis cjus, sccunduin illud psal.

' Ex Oregorio desumpla, XVIII Moral. , c. iv, sed conrorinius I). Thom»' dicitur lioc douum de
9 6, col. 41, t. 2. « con^ruo proprie ol .striclc sumpto » nou posse
(a) Utrum donum perseverantife flnalisde « con- mereri.
gruo V mcrcri possU ? Tliomisla! cliam disscatiunt
 70 SIIMMA THEOLOfnrA.
Lxxii, 28 Mihi autem adhasrere Deo bonum
:
Ad primiim ergo dicj^ndura, quod, sicut

est; et per consequons omnia illa qua', ordi- Au^'ustinus dicit, Conlra Fmistum, hb. IV,

cap. II, col. 218, etc, in terapora-

nantur ut duceiitia ad hunc fincm; ct talia t. 8, c illis

simplicitor cadunt submorito. lionum autcm libus promissis hgura; fuerant futuronim
secundum quid ot noii simplicitcr hoininis spirituidiuiii, (jua' implciitur in nobis. (lar-

naUs populus promissis vita' praisentis

est quod cst bonura ei ut nunc, vcl (piod ci (iniin

est secundum quid bonum et hujusmo(U ; inha^rcbat; et illorum non tantum hiigua,
non cadunt siib merito simphciter, sod so- scd etiam vita prophctica fuit. »

cundum quid. Ad .secnndum dicondum, (juod iUae retri-

Socundum hoc ergo dicendum est quod ,
butiones dicuntur esse divinitus factae se-
si temporaha bona considercntur prout sunt cundum comparationom ad divinam motio-
iitihaad opera virtutum, (piibiis pcrduciinur nciii, non autcin sccundum rospoctum ad

in vitam a;ternam, socundum hoc (hrccte et maliliam vohintatis, pra^cipuc (jiiantum ad

simphcitor cadunt sub morito, sicut ot aug- rcgem DaJjylonis : (|ui non impugnavit
montum gratia?, ot omnia illa quibus homo Tyrura, quasi volens Deo sorvire, sed potius
adjuvatur ad pcrvoniondiim in beatitudincm ut sibi dominiura usurparet. Sirailiter etiara
post primam gratiam. Tantum cnim dat obstotricos, Ucot habiiorint bonain volunta-
Deus de bonis temporahbus, et
viris justis toraquantura ab liborationera puerorum,
etiam do malis, quantiim eis cxpedit ad per- non tamon fiiit oaruin rccta voluntas (}uan-
veniondum ad vitam a^tcrnam; ot intantura tum ad hoc (juod iiiciidafium connnxerunt.
sunt simpUciterl)ona hujusmodi tcmporaha. Ad tcrtium dicoiidiim, (juod toinporaiia
*Inqui- Unde dicitur in psal. xxxiii, 11 Timentes* : mala infhguntur in prenain inipiis, inquan-
renles.
autem Domimim non minuentur ojnni bono; tum por oa iion adjuvantur ad conseculio-
et ahbi, ps. xxxvi, 25 Non vidi justum de-
: iicm vitse ffitcrna'. Jiistis autein, (jui per
relictum, etc. hujusmodi mala juvantur, iion sunt p(£na',
Si autora considorentur hujusmodi tempo- sod inagis modicinae, ut supra dictum est.
raha bona secundum so, sic non sunt sim- Ad (juarturadicendura, (piod oninia ffque
pUciter bona hominis, scd socundum quid ;
cvoniunt boiiis ot maUs, quantum ad ipsam
et ita non simpliciter cadunt sub morito, substantiara bonoruin vcl malorura tempo-
sed secundum quid inquantum scihcet ho-
;
raliiim, sed non quantum ad finera (juia ;

minos movontur a Doo ad ah^pia teniporah- boiii per hujusraodi nianudiicuntur ad beati-
ter agonda, in (juibus suiim propositum tudinora, non aiitcin inali.
consoquuntur Doo fovontc'; iit sicut vita Et haec dc moralibus in ('onniiiini (Ucfa
aeterna est simphcitor praemium operum sufficiant.
pcr relationem ad motionem divi-
justitiaj
nam, sicut supra dictum est, ita temporalia
CoNCLCsio. — TomporaUa boua, prout ad opera
virtuliiin quibus iii vitani n>tornaiu perdnciiuur,
bona in se considerata habcant rationem bona possunt,ila
utilia sunt, sicMiti siiuplioitor (iici
morcodis, habito rospoctu ad motioncm di- ctiaiu siinplicitcr ac dirocto sub morifo caduut :

vinam, qua vohintatcs honiiniim movcntur prouf voro socuudum se cousidorantur. sicuti sim-
ad haic prosoquonda hcot intcrdum in his
; bona bominis uou suut, ita nou siiuplicittir
pliciter
non habeant honhnes roctam intentioiiom. cadunt sub merito, sed secundum (juid.

' Al. : « favcnto, »

PRI.M.l, SECUND.t FI.MS.

 SECLWDA SECUNDyE.

PROLOCiUS.

Post communem consulerationom dc virtutibus et vitiis, et aliis ad materiam moralem

pertiiientihu.s, neresse est considerare singula in speciali. Sermones enim morales univer-
sales minus sunt utiles, eo quod actiones in particularibus sunt. Potest autem aliquid in
sp«.'riali considcrari tirca moralia duplicitcr uno modo cx partc ipsius materia? moralis,
:

puta rum «"onsideratur de hac virtutc vel hoc vitio aho modo quantuni ad spccialcs status
;

h(»nununi, puta cum considcralur de subditis ct pra^latis, dc activis et contcmplativis, vel

»iuibus4-unique aUis diirerciitiis hominum. Primo crgo cousidcrabimus speciahtcr de his
(|ua' p<^rliuent ad onines hominum status; sccundo vero speciaHtcr de his quae pcrtinent
ad dotcrniinatos status. Est autcm cousidcrandum circa primum, quod si seorsum detcr-
minarcmus dc virtutiiius, donis, vitiis et praccptis, oporterct idem nuiltoties dicere. Qui
cnim sufficienter vull tractare de hoc prcccepto Non mcechnberis, necessc habet inquirere
:

de adiilterio, cpiod e.st quoddam pcccatum, cujus etiam cognitio dependct ex cognitione
opposita; virtutis. Krit crgo compendiosior et expeditior considerationis via, si simul sub
eodem tractatu consideratio procedat do virtute et dono sibi correspondente et vitiis ,

oppftsitis, et pra^ceptis affirmativis vel negativis [n),

Erit autcm hicconsidcratioiiis modusconvcniensipsis vitiis secundum propriam speciem.

Ostensum est enim sujjra, (juod vitia et pcccata divcrsificantur specie sccundum materiam
vel objectum, non autcm secundura alias differcntias pcccatorum, puta cordis, oris et
operis; vel sccundum infh"mitatcm, ignorantiam ct maliliam, ct alias huju.smodi difre-
rciilias. Est auteni cadcm materia (|uam ct virtus rectc opcratur, et vitia opposita a
circa
re4-litu(hnc rccedunt. Sic ergo, tota matcria morah ad cousiderationcm virtutum rcducta,
omiies virtutes sunt ulterius reducenda' ad septem quarum tres sunt theologic«E, dc;

(juibiis priinu cst ag(Midum aliaj vero (juatuor sunt cardiiialcs, dc quibus postcrius agctur.
;

Virtutum autcm intcllcctuaUum una qiiidcin cst prudcntia, quaj inter cardiualcs virtutes
conlinetur ct numeratur. Ars vcro non pcrtinet ad moralem, quaj circa agibiha versatur,
cum ars sit <( rccla ratio factibilium, » ut supra dictuni cst. Aliae vcro trcs intellectuales
virtules, scilicct .sapicntia, iiitcllcctus et .scicntia, communicant etiam in nominc cum donis
quil>us<lam Spiritus sancti. Undo simul ctiam do dono-
eis considerabitur in considcrationo
rum correspondentium. .Mia' vcro virtutcs moralcs omncs aliqualiter rcducuntur
virtiitibiis
ad virtutcs cardinalcs, ut cx supra dicfis patct. Uiidc in cousiderati(jiic alicujus virtutis
cardinalis considcrabuntiir ctiam omnes virtutes ad eam qualitcrcumquo pertinentcs, et
vilia opposita. Et .sic niliil moralium crit prcetcrmi.ssum.

(o) ActioDem positiTam imperat preeceptum afflr- Non furlura facies.

matiTum, probLbet autem negativnm prseceplum. Afflrmalivum seuiper, sed non ad semper; nega-
Ex. HoDora patrem, timm semper et ad semper obligat.
 ;;;

72 SUMMA TllEOLO(;iCA.
Illudenim videtur esse objectum fidei quod
nobis proponitur ut' cre<lendum. Sed non
QUiESTIO PKIMA. solum proponuntur nobis ad credendum ea
DE FIDE (a). quai pertincnt ad divinitatem, quse est
(Et decem quaeruntur.) veritas prima, sed etiam ca (|ua* pertinent
ad humanitatem Christi, et Ecclesiae sacra-
Circa virtutes igitur thcologicas primo menta, et creaturarum conditionem. Ergo
erit eonsiderandum de fide, secundo de spe, non solum veritas prima est fidei oljjectum.
tertiode charitate. 2. IVaeterea, fides et infidelitas sunt circa
Circa fidem vero quadruplex consideratio idem, cum sint opposita. Sed omnia circa
occurrit prima quidem de ipsa fide; se-
: qua^ in sacra Scriptura continentur, potest
cimda de donis intcllcctus et scicntise sibi esse infidclitas; (juidquid enim horum homo
correspondcnlibus tertia de vitiis oppositis
; negaverit, infidelis reputatur. Ergo etiam
quarta de prseceptis ad hanc virtutera per- fides est circa omnia (juai in sacra Scriptura
tinentibus. continentur. Sed ibi multa continentur de
Circa fidem vero primo erit consideran- hominibus, et de aliis rebus creatis. Ergo
dum de ejus objecto, secundo de ejus actu, objectum fidei non solum est veritas prima,
tertio de ipso habitu fidei. sed etiam veritas creata.
Circaprimum quaBnmtur decem futrum : 3. Prajterca, fides charitati condividitur,
objectum fidei sit veritas prima; 2" utrum ut supra dictum est. Sed charilate non
objectum fidoi sit aliquid complexum, vel solum diligimus Dciim, qui est summa bo-
incomplexum: id est res, an enuntiabile; nitas, sed etiam diligimus proximum. Ergo
3° utrum fidei possit subesse falsum fidei objectum non est solum veritas prima.
4° utrum objectum fidci possit csse aliquid Sed contra est quod Dionysius dicit, vii
visum 5° utrum possit csso aliquid scitum
;
cap. De div. nom., § 4, col. 871, t. 1, quod
6° utrum crcdibilia debeant distingui per ((fides est circa simplicem et semper exis-
cortos articulos; 7" utrum iidem articuli tentem veritatem'. » Ilajc autem est veritas
subsint fidei secundum omne tempus 8° do ; prima. Ergo objectum fidei est veritas
numero articulorum 9° de modo tradendi ; prima.
articulos in symbolo; 10° cujus sit fidei Respondeo diccnduni, quod cujuslibct
symbolum constituere. cognoscitivi habitus objcctum duo habet,
sciUcet id quod materialiter cognoscilur,
ARTICULUS PRIMUS. quod est sicut materiale objcctum et id per ;

prima quod cognoscitur, quod est formalis ratio

Utrum objectum fidei sit veritas {b).
objecti , matc-
sicut in scientia geometria^
Ad primum sic proceditur. 1. Yidetur riaUter scita sunl formaUs
conc lusiones ;

quod objectum fidei non sit veritas prima. vero ratio sciendi sunt media demoustra-

' Al. : « ad. » Christi prajcesscrunt. >

Corderius apud Migne « Ratio hrec simplex est

» : Sod, ut videre esl, nonnuUi ox his Speculi mo-
ac vero exislens veritas, circa quam, u( puram et ralis arliculis in quwslione sequenti de aclu Odei
infallibilcm universorum notionem, fides divina reclins coUocaronlur.
vcrsalur. » (6) Revciatio cst mcraohjecti credibibs applicatio,

(o) llffic qufeslio tractntur in dist. xiv, partis m, nec inf.'rcdilur objcclum formale fidei. El hic lo-
lib. Speculi moralix Vinconlii Bellovacensis
I et , quor de revelationcsive publica. sivo privatn, sive
ibi insexdecim articulos absolvitur. Sexlum cst ; inunediata. sivo medinta, sive acliva qualenus ee
« ulrum ol)jcclum lidei possil csso aliquld opina- tenct ex parto Dei loquenlis, sive passiva qualenus
tum » decimmn « de comparationc .symboli apos-
;
:
so tenel ex parte recipicntis. Falcor equidem no-
tolorum ad duo symboln; » duodccimnm
alia ; cessariam cs.se revelalioncm ad aclum fidei. scd
« utrum anto ndvenlum fnorit ad salutom no-
Christi dico assensum osse prndicndum non proptcr rcve-
cossariumcredoremodialorem; » torliuni dociminn : h\lioncm immcdiatc scd proptcr verncilalem rcve-
« ulrum omnibus qui socuti sunt advcnlum Ciiristi lantis. El hoc asscro quamvis quidam Catholici

fuerit ad salulom necessarium explicilc crcdoro contcndnnl propositionem Ecclesine ingrcdi sallem
omnes arliculos lldei » quartum docimum ; : partialilcr motivum crcdcndi rcvelntls. proindeque
« utnmi eadom fidcs sil eorum qui fuorunl nnlo css« parlinlo quoddam objcclum formalc fidci. Ec-
advenlum Cln-isti cl corum qui scculi sunt; » scx- clcsin soln lamcn rognla cst discernendi revelata,
tum decimum « utrum cerlius crcdnlur jier fidcm
: dcflnicndlquc (luod scmpor, quod ublquo, quod ab
niodernorum quaui jier fidom eoruni ijui advcntum omnibus crcditmn csl.
 ,

UU.EST. 1, AllT. 1 KT II. 7.1

tionis, [)LTqua3 lonclusiones coprnoscuntur.

Sio ifritur in llde, si considorenuis forma- ARTICULUS II.
lem rationem ol»jecti, nihil ost aliud (luani
veritas prinia. .Non cnim lidos de (lua Itxiui- Utruni objectum fidci sit aliquid com-
mur, asscntit alicui, nisi quia est a Deo plexum per modum enuntiabilis [b].
rovelatum. rnde ipsi veritati divina-' inni-
titur tan^iuam medio. Si vcro considcremus -Vd .socundum sic procoditur. I . Videtur
DiateriaJiteroa (luibus fides a.ssontit, non (piod ohjoclum fidei aUquid com- non sit

Holum est ipse Deus, sed etiam nndta alia ;

plcxum pcr inodum ciiuntial)ilis. Ohjeclum
(lua' tamcn sul) assensu fldei non cadunt, cnim (idei est voritas prima, siciit dictum
uisi ^ocundum ([110(1 habcntaliqut.MU ordincm est. Sed prima veritas est aliquid iiicom- '

ad Deuu) , prout scilicel per ali^iuos divini- plexum. Er^'o ohjo^tum lidei iioii cst aliquid
tati.«; homo' adjuvatur ad tendendum
eirectus complexura.
in divinam fniitionem. "2. Draiterea, expositio fidoi iii symholo
Et idoo etiam ex hac parte ohjectum Ildei continetur. Sed iii symholo iion ponuntur
est quo<laaini(xIo veritas prima, iiuiuanttim enuntiahilia, sod res : non eniin dicitur ihi
iiihii suh fido nisi iii ordine ad Doum
cadit ;
qiiod Dous omuipotons. sed
sit ((Crcdoiii :

sicut etiam objcctum mctliciiia' est sanitas, Deum omuipoteiitom. » Ergo ohjectum lidoi
quia nihil modicina considerat nisi in ordine noii ost enuntiabile, sed res.
ad sanit«'item, ;j. Praiterea, fidei succcdit visio, sccim-
Ail primum ergo diceudum, quod ca qua' dum ad Corinth., xiii, 12
illud I Videnius :

pcrtinent ad humanitatem (Ihristi, et ad nunc per specidum in xnigmate, tunc aii-

Siicramenta Ecdesia'!, vel ad (luascumque tem facie ad faciem'*. Sed visio patria est
creaturas, cadunt suh flde, imiuantum per do incomplcxo, cura sit ipsius divinai
ha'C (»rdinamur ad Deum, ct eisotiam assen- essentia;. Ergo ctiam fides viai.
tiraus propter divinam veritatem. Scd contra, fidcs cst raedia inter scien-
Et similiter dicendum est ad secundum tiam et opinionem. Medium autcm et ex-
de omnibus illis qua> in sacra Scriptura tra- trcma suiit eju.sdcm gcncris. Cum ergo
duntur. scientia et opinio sint circa enuntiahdia,
Ad tertium dicendura, (luod etiara cha- videtur quod simiiiter fides sit circa eimn-
ritas dilipit proximum propter Doum, et sic tiahilia objectum fidei, cum sit circa
; et ita
objectum ejus proprie est ipse Deus, ut infra enuiitiabilia, est aUquid complcxum.
dicelur, Respondeo dicendum, quod cognita sunt
CoNci,isio. — ruin uihil >\\h lideui cadat uisi in
in cognoscentc secundum modum cognos-
ordinc ad Ueum, vuritas prima cjusfdrniah.' ojjjec- ccntis. Est autem modus proprius humaiii
tum esl, cujus ratione, his
(luie lidei sunt asseuti- intellectus ut in compoiiendo et dividendo
nms; vero objeclum Ildei est id quod a
niaterial«,- veritatem cogno.scat, sicut in I dictum est.
tidelihus creditur (a). Et idco ea quic suut secuudum se simplicia,
• Al. : « fldes. » — * Al. : « ralio. » — '
In edil. : Dei esse fidei lolale objectum formaJe et revela- ,

n quid. »— * In edit. : Nunc cognosco ex parte, tunc lionem niliil aJiud osse quam conditionom sine
autem eognoscam sicut et coynitus sum. qua non. Juonin ot alii Iianc rovelationem i)io
i'<i) Quffi jamanlea de objoclo diximiis hic forte fideiobjecto forinali quo habent. Manicliajus el —
non absoniim revocaro. Objecluni est vel for-
eril
Abselardus, fidoni cum scionlia confundeutes, iiil
malp, vel maleriaJe, objectiim formale csl vel for- credendum volobant nisi quod ratio naturaUs de-
Doale quod, vel formale qiio. Forniale quod esl id monslral.
quod rntlone sui allinf.Mliir, et ratione cujus cSBlera (/;) Hic af.'itur do objeclo nialerinli. Porro, si coii-
allingunlur. Formalc quo est id mediante quo for- siderotur oljjeclum materiale fidoi ex parle credeii-
male quod aUingitur. Maleriale esl omne quod coinplexum
id tis, et el incoinplexum esl. Comploxum
altingitur.
esl integra iina proposilio cui crcdinms v. g. , :

Nunc ad proposiliim :
« Chrislus inorluiis (^st pro oinnibiis ot Iioc esl ;
>•

Deus esl fidei objectum formale quod; Dous, ve- objcctuin irnmediatum fidei. Incomploxum est
ritas revelans, est fidei objectum forinnlc quo. Omne exlreiiium propositionis credit;e « Christus, mor- :

revolaluin a Deo, el primario Deua ipse, secundario tuus; el hoc est objectuni uiedintum fidei, quia
ctplero, esl Hdei objecturn maloriale.
non sunt nec esso pos.siint ol>jectuin lale nisi ro-
Ulrum etiam revelalio diviiia sil objedum for- periautur in aliciua proposilione revelala. Intol-
male fidei? Diaceptalur inler Scholaslicos. Commvi- Jectus eleniiu noster voci solilariie non assonlitiir.
Dior S9nlenlia Scoti, Habert, GoUi, Holzmann liido meliiis forsilnn dicerotur nullum incom-
Henno, elc. cum S. Thoma docel veracilaleiu ploxuni e»so olijeclum tidci prrecise loquendo.
74 SIJMMA TIIEOLUfilCA.
intcllcctns liumaniis «o^^-noscit secundnm honi non sunt. Ergo et fidei potest aliquid
quaniflam complexionem sicut e converso ; subesse falsum.
intcllectus divinus incomploxe cognoscit ea 2. Pradcrca, Abraham crcdidit Chri.stum
qu.'E sunt secunduni sc complcxa. na.sciturum, sccundum illud .loan., vm, .% :

Sic ergo ohjcctum fidei dupiiciter considc- Abrnknm, pater vester, exnltavit utvideret
rari potcst inio modo cx parte ipsius rci
: diem menm^. Sed post tcmpus Ahrahae Deus
crcditae ; et sic oljjcctum fidci cst aliquid in- potcrat non incarnari sola enim sua volun-
;

complcxum^ scilicct rcs ipsa dc qua fidos tatc carncm accepit ; et ita cs.set falsum quod
liabctur. Alio niodo cx parte credcutis ; et Ahraham de (^hristo credidit. Ergo fidei po-

secundum hoc ohjectum fidei est aliquid test subesse falsum.

complexum per modum cnuntiahilis. 3. Prffiterea, fides antiquonim fuit qu(^
Et idco utrumquc vcre opinatum fuit apud Christus esset nasciturus ; et haec fides dura-
antiquos, et secundum aliquid utrumque est vit in multis usque ad praedicationem Evan-
verum. gelii.Sed Christo jam nato, antcquam prae-
Ad primum ergo dicendum, quod ratio dicare incipcrct, falsum crat Christum nas-
illa procedit de oljjecto fidei ex parte ipsius citurum. Ergo fidei potest suhesse falsum.
rei creditae. 4. Praeterea, unum de pertinentibus ad
Ad secundum dicendum, quod in symholo fidem est ut aliquis credat sub sacramento
languntur ea dc quihus cst fides, inquan- altaris vcrum corpus Christi contineri. Potest

tum ad ca terminatur actus crcdcntis, ut cx autcm (^ontingcre, quando non rccte conse-
ipso modo loquendi apparet. Actus autem cratur, quod non est ibi verum corpus
crcdcntis non terminatur ad cnuntiahilc, Christi, scd solum panis. Ergo fidei potest

scd ad rcm. Non cnim formamus cnuntial)i- suhessc falsum.

lia, nisi ut per ea de rebus cognitioncm ha- Scd contra, nulla virtus pcrficicns intellec-

beamus, sicut in scientia, ita et in fidc. tum sc habet ad falsum, secundum quod est
Ad tcrtium diccndum, quod visio patriae malum intcllectus, ut patet pcr Philoso-
erit veritatis prima?, secundum quod in so phum, in VI Etliir., cap. u. Scd fides est
est, secundum illud I Joan., ni, 2 : Ciim^ quaedam virtus perficiens intcUectum, ut
apparnerit, similes ei erimns, qnoniam vi- infra patehit. Ergo ei non potest subesse
debimus enm sicnti est ; et idon visio illa crit falsum.
non por modum cnuntiahilis, scd pcr modum Respondeo dicendum. quod nihil subest

simplicis intclligentiee. Sed per fidem non alicui potentia?, vcl hahitui, autetiam actui,
apprchendimus veritatcm primam sicut in nisi mediantc rafione formali ohjccti; sicut
se est undc non cst simiUs ratio.
;
color viderinon potest nisi pcr lumcn^ et
conclusio uon potcst uisi pcr incdium
sciri
CoNCLrsin. — Cuiii iiitftllcctus hunianus. ca (lua'
dcmouslrationis. Dictiim cst autcm, quod
ex sc simplicia sunl socunduui iiuauKlaui cnin-
ratio formalis ohjecti fidei est veritas prima,
lilexioncni cognoscal; ol>joctuiu tiiici (iuauipiain ,

uudc nihil pofcst cadcrc suh fide, nisi in-

secundum se iiiconiplcxuni quoddam sif, cx parlc
lamcn crcdenlis cst nliquod complcxum cnimtia- quautuin sfat siih qua
veritafc prima, suh

bile (a). nullum falsum stare potest, sicut nec « non

ens » suh cntc, ncc malum sub bonitatc.
ARTICULUS III. Undc rcrmquilur (piod fulci non potcsl sub-
essc arupiod falsum.
Utrum fidei possit subesse falsnm.
Ad primum crgo diccndum, (juod quia
Ad tertium sic Vidctur proceditur. 1. vcriim csf honiiin iiifcllectus, iion auteiu
quod lidci |)()ssit suhcssc falsum. r^idcscnim cst houum api)(Mitiva' virtutis; idco omnos
condividitur spci ct charilati. Scd spci potcst virfutcs (pia> i^crliciiiut infcUcctiim, exclu-
ali(piid suhcsso falsum multi enim spcrant ;
dunf fotalitcr falsum; (piia dc rafione virlu-
so hahiluros vitam aMcruain, (piain nou h.i- tis csl ([uod sc hahcat .soliim ad h(>niim.

behunt; similitcr cliam cl charitati mulli ;

Virtiitcs autcm p(M"licicnf(»s partcm appctifi-

onim diliguutur taiKiuam l^oni, (iiii lamcu vaiu uoii cxcludunt fofalitcr falsum; potest

Un Parm. fnonoo romploxum: » : Mn odit.:

>\ — nn sit res, vel i^ropositio, incomploxum vcl com-
Scimus quouiiim. In odil. —
Vidit, cl rjarisus est.
' :
ploxum, de objocto mntorirtli loquilur, siquidem
— Al ' lucom, luciforum.
* :
>^ Dous, q<ii corto osl fidei objectum formale, est
('j' Hio, cnm S. Thomn'; Inquiril (^o ohjoclo fidoi otinm certo quid incomplexum.
 :

Or.l^.ST. I. \\\\. III KT IV. 7.S

'iiini aliquis srrundnm Jiistitiain aiit toni- n'stimaro; s(Nl(|iiod cx fido falsum wstimcf,
perantiiiin agere, halHMis iiliquam falsiiin lioc ost im[)ossibilo.

opinionem doco rirfaqnod airit. Kt ita, iMim Ad qnartiim dicondiiin, (|iiod fidcsorcdon-
tldos ptM-lliMat intolloctnm, sppsantiMU ot rlia- tis non riMVrliir ;id lias spocios panis. vol
ritas ap[)otitivani partom, non est similis ra- illas, scd ad hoc ([uod \ornm corpus C.hristi

tio do eis, sit sub .sp(.»ciebiis [lanis scnsibilis, quando

Kt tamen neque etiam spci subest falsum rcctc fncrit consocratum, Unde si non sit
non cnimaliquis sporat so haiiiturnm vitam roclo consecratum, tidei non suberit propter
wlernam soounchuu propriam potostatom, hoe falsum.
ho<* enim oss4>t prasumptionis, sed socuu- CoNCLUsio. — Cuin lidoi objcctum fomiale sit

dum auxilium grratia^; in (pia si porsovora- veritas prinia, non illi potest subesse falsuni (a).

verit oninino infallibilitor vilam a>tornam

'

ronsequotnr.
ARTICULUS IV.
SimilittM- otiam ad rharitatom porlinot di-
hgere Doum, in quoouiTKpie fuerit unde ; Vtnim objectum fidci possit esse aliquid
non refert ad charitatem utrum in isto sit visum.
Dcus, qni proptor Donm dilicitur,
Ad s«^oundiimdi<ondiim.qin»d » Deum non Ad rpiartum sic proceditur, 1, Videtur
incarnari soouiKhnu se consideratum fnit
» quod objectiim fidei sit aliquid visum. Dicit
possihile otiam post tcmpus Vbraha? scd ; cnim Dominus Tliomac, Joau,, xx, 29 Quia :

sciMiiidiim ([U<xl eadit sub pr?Pscioiitia diviiia, vidisfi mc, credidisli. Ergo et* de eodem est
habot ([iiamdam ncoossitatcm infailibilitatis, visio ct fidcs.
ut in dictnm est, ct hoc modo ciulit snb
I 2, Praetcrca, Apostolus, I ad Cor,, xiii, 12,

fide. Tnde prout cadit sub fide, non potest dicit : Videmus nunc per specuhmi in senirj-
essc falsum. mafe; et loquitur dc coguitione fidei. Ergo
tortium diccndum, quod li0(" ad fldem
.\d id (iuod creditur, vidctur,
credentis pertinebat post (Ihristi nativitatom :{. Praelerea, fides est quoddam spirituale
quoil (Tcdorot oum ([iiandoquo nas(M, Scd himcn. Scd^^quolibct lumincaliquid videtur.
illa detcrminatio tcmporis, in (]iia dccipicba- Ergo fidcs est de robns visis.
tur,non erat ex ftde, sed ex conjectura hu- i. Prteterea, quilibetsensus visus nomi-
((

mana. ['o.ssibilo ost enim cx ooiijectura hii- iiatnr, » ut Augustinus dicit in lib, De
mana hominom fidelem falsum aliquid verf/is Domini, serm. cxii, cap, vi \ col. G-i6,

• In edit. : « et. -> — » In edit. omillilur : •< ot. » — ad cognitionem Dei venerunt tripliciter primo per :

'
In edit. : « sub. » comparalionem causfe ad effeclus secundo per ;

' Collipilur ex § 7 : « Cum proprie ad oculos per- collationem seclaruni el discussionem fidei tcrlio ;

tineat visus, ip.sum videre pcr omnes quinque sen- pcr virtutis sensuni. » Mox evolvendo siiiKula, nar-
sus solemus appellare, etc. » rat hisloriam sonis do Monte, Domini accessivonim,
((t) Sonsus propositionis hujus : " Ulrum fidci pos- qui cum cssot sapiens. ct inulla vidorot in Alcho-
'<

sit sul)ess«' falsuni, » duplex est ; nam intelligi po- rano, sive iu loj-^e Mahumeti inhonosla ol irraliona-
tesl ex parte Dei revelantis, et ex parte credenlis. bilia , recipioiis Judfcoruiu nou
similiter h^gom
Quotl Prisciliianistfe dixerint Deum pos.se men- approbavil, recipicns autcm Evanfrcliact confcrciis
liri etiam dt; facto aliquando nientiri, non mi-
et de fido Clirisli, nihil vidcns secundiini eam ficri
nim, siquidem mendacium juxta Priscillianislas nisi difrnum et honostum conlulit cuiii suis majo-
erat licitum. Sed omnino slupendum est quosdaiii ribus ostcndens eis ,
quomodo lex corum essol
ex Catholicis tenuissc Dcum pos.so monliri de po- carnalis cl inhonosta; et ipsi lojjrem nostram aj)-
lenlia absoluta. Scimus potontinm alisolutam Dei probavcrunt, etc. » Lo([uilur insuper do Marchcsio
illam o-sse de qua nunrpiam usus esl, nec ulitur, illodo Monte Ferrando, in Alvornia, cujus non sunl
nec utetur. Non inlolligimus tamcn quomodo etiam immcmores auctores Hislorix lilterarix Frd nri.tr,
de illa potcntia Deus veritas prima et es.senlialis siec. xiii, crederetur beno scx viginti an-
qui cum
mentiri posset; et ideo ex parte Doi revclanlis fid«.'i noruin, et multa fccissct dictamina de regibus, et
falsum nulio modo subcsse potest. Ncc ex parto principibus, et statibus divorsoruin hominum sui
credcntis fldci verse, scd fidei humanfp, vt-l opi- lemporis, peno per quinqunginla aniios posuerat
nioni, vel scientife, vel suspicioni falsum sul)est. curam ot diligonliam congrogaro libros omniiiin
Spentlum mornle multa congerit in lioc articulo sectarum quascum([uo aiiditdiat os.se per unlvorsum
de pn)bationibus fidei nostrfe. « Apparel, iiiquit, orbom cuni mullo suni|)lii. ([iios dilif.M'nler logobal
mullipHciter noslrte fidei veritas. Primo enim ratio ot logi sibl faciebal, exindcque plus in fido callio-
bene disposita fldem nostram esse veram fidcm os- lica roborabalur. — Quam hfec a mclhodo noslri
toiidit Philosophi namquo per naturales rafiones .Vquinatis dlstcnt nemo non videl.
 ;
:

76 SUMMA TllEOLOJilCA.
Sed fidesest de auditis, secundum illud
t. ^). verborum significantium ea quaesunt fldei,
ad Iloin,, X, M
Fides ex auditu. Ergo fides
: non autem e.st ip.sarurn rcrum de qiiibus est
cst do rebus visis. fidcs; et sic non oportct ut hujiismodi res
Sed contra est quod Apostolus dicit arl sint visaj.
Ilcbr., XI, \, (juod fides est arfjumcntum Ojnclusio. — Cum fides, Apostolo teste, sit non
non apparentium. .'ipijarfmtiuni , nt fidei ohjectuni sit aliquid visum,
Rcspondeo dicendum, quod fides importat fieri non potest.
asscnsum intcllGctus ad id (piod crcditiu'. As-
scnlil autcm intcllcctus alicui dupliciter :
AUTICULUS V.
uno modo quia ad hoc movetur ab ipso ob-
jccto, quod cst vcl pcr seipsum cognitum, Utrum ea (juie sunt fidei possint esse scita.
sicut patct in principiis priniis, quorum cst
intellcctus; vcl cst' pcr aliud cognitum, Ad quintum sic proccditur. i. Videtur
sicut patct de conclusionibus, quarum cst quod ea quae sunt fidei possint esse scita.
scientia. Alio modo intellcctus assentit ali- Ea eiiim quae non .sciuntur videntur esse
cui, non quia snfficicntcr movcatur ab ob- ignorata' quia ignorantia scicntiai opponi-
:

jecto proprio, scd perquamdam elcctioncm tur. Sed quse sunt fidei non sunt ignorata :

voluntarie declinans in unam partem magis horum enim ignorantia ad infidelitatera per-
quam in aliam ct si quidcm hoc sit cum
; tinet, secundum illud I ad Tim., i, 13 IgnO' :

dubitiitione et formidine altcrius partis, crit rans fcci in incrcdulitate mea*^. Ergo ea
opinio; si autcm sit cum ccrtitudine absque quffi sunt possunt esse scita.
fidci,
tali formidinc, erit fidcs. per rationes acquiri-
2. Praitcrea, .scientia
Illa autem vidcri dicuntur quae per seipsa tur. Sed ad ea quffi sunt fidci a sacris aucto-
movcnt intellcctum nostrum vel sensum ad ribus rationes inducuutur. Ergo ea quae suut
sui cognitionem. Undc manifestum cst quod fidci possunt esse scita.
nec fides nec opinio potest esse de* visis 3. Praiterea, ea (juae demonstrative pro-
aut secundum scnsum, aut secundum intel- bantur sunt scita, quia demonstratio est ((

lectum. syllogismus faciens scire. » Scd quaedam (]uai

Ad primum ergo dicendum, quod Thomas in fide continentur sunt demonstrative pro-
hominem vidit,
aliud vidit, ct aliud crodidit : bata a philosophis, sicut Dcuin esse, et Deum
et Dcum crcdcns confcssus est, cnm dixit : esse unum, et alia hnjusmodi. Ergo ca quas
Dominns meus et Deusmeus. sunt fidci possunt esse scita.
Ad sccundum dicendum, quod ca qua> 4. Praiterca, opiiiio plus distat a scieutia
subsunt fidci, dnpUcitcr considcrari [)0ssunt quam fides ; cuin fides dicatur esse media
uno modo in speciali ; ct sic non possnnt intcr opinioncm ct scicntiain. Scd opinio et
osse simul visa et credita, sicnt dictum cst scicntia possunt essc aliquo modo de eodem,
alio modo in generali, scilicct sub com- ut dicitur in I Poster., teXt. ult. Ergo etiam
muni rationc (^redibilis; ot sic sunt visa ab fidcs ct s(?icntia.
eo ((ui credit. Non cnim crcdcrct, nisi vi- Sed contra cst (]uod Grcgoriusdicit, Bom.
dcrct ea esse crcdenda vel proptor eviden- XXVI in EvangeL, § 8, col. 120^, t. 2, quod
tiam signorum, vcl proptcr aliquid hnjus- ((apjiarcntia non habcnt fidcm, » scd agni-
modi. tioncin". Ea crgo dc quibus esl tides agni-
Ad tertinni diccndum, qu(Kl Inmcn iidci tioncin noii habcnt. Sed ca qua? sunl scita
facit vidcre esse^ qua^ cniduntur*. Sicut agnitionein habcnt. Ergo dc eis qua^ sunt
enim per alios habitus virtutum homo vidct scita, non potcst esse fidcs.
ilhid (piod cst sibi convcnicns sccnnduni hcspoiulco (licciuhiin. (jnod omnis scicntia
habiluiM illum, ita ctiain pcr habiluin l^dci habclur pcr aliqua princii»ia pcr sc nota, et
inclinatur mens hominis ad assenlicndum per consequens visa et ideo oiiortet qua?- ;

liisqu.v convcninnt rccta^ tidci', ct non aliis. cumquc siint scita, aliqiio modo cssc visii.

A(I (]iiaitnni diccnihiin, (juod anditus cst .Non autcm csl [)ossibilc quod idcin ab eo-

' « Esl » iu edil. de(3st. — -

lu 1'uiiu. : « ipsis. >.• — croduulur. » lu margiue Alcau. esl : « credibilia, >
^ Ila cod. ol recto; naiu lides osl do obscuris, ol ut logatur : « osso ci-edibilia. » — ^ lu edil. :

facit vi(lcri> oa obscmn « esso, » quamvis reuiauoal <« ijruola; >>infcrius.— * Vulgata uou habet
et sic :

^bscurilas. lu odil. « vidorc oa (]utB. »

: * Ila oditi — mea. —"
« Quiv onim apparout jam lidcm uon ,

oiuucs. Cod. .^lcan. ol Canior. « vidorc csso qua? : hal)oul. sed aguitionem. » Miguo.
 OIM^ST. I, ART. V. 77

dcm sit visiira et frcditnm, sicut siipra (lio- omues. Uiide etiam theologia^ scientia est,
tiim ost. !'ndc etiam impossibilo o.^^t ipiod ab ut in prinoii)io oporis diotum est.
ecHlem idem scit soihini et creditiim. Potest Ad tortiinn dioondMni, (piod ea quaj de-
tameii contingero ut id quod est visum vel monstrative probari possunt, inter credeuda
soitum ab uno. sit crcditum ab alio. Etenim numorautur, non quia do ipsis siinplioitor
({110?de Trinitafe credinnis, nos visuros spe- sit fidos apiid oninos, sod (|uia pra^exij^nintnr
rannis, seoundum illud I ad C.orinth., xni, ad ea (pia3 sunt fidoi, ot oportet ea Sidtem
ii Videmns uam per specu/um in .rnifj-
: per fidein pricsupponi ab his qui eoruni
mate, tunc autem facie ad fariem ; (luam demonstrationom non habent.
«piidcm visionom jam anLroli ludiont undo ;
Ad (piartiiin (lioondnm, qiiodj siout riii-
quod noscredimus, illi vidont. VA sic simili- losophus ibidoni dioit, a diversis homini- (c

ter potest contingere ut id (piod ost visum bus do eodem omniiio potest haberi scientia
vel scitum ab uno hoiniiio, otiam in statu ct opinio, » sicut et iiunc dictiim cst, do '

>iie, sit abaliooroditniii. (|iii bno demonstra- soiontia et fido sod ab uiio et eodem potest
;

tive non novit. quidem haberi fides et scientia' do eodem

Id tamon (piod couimunitor (^mnibus .secundum (juid, scilicct subjecto, sed non
prop<»nitur hominii)us ut credondum, est secundum idom potest cnim csso quod de;

commiuiiter non s(Mtum; et ista .sunt qua* uiia et eadem re aliquis aliquid sciat, et
simplioitor fidoi sul)siint. Et idco fides et aliquid " aliud opinetur ; et similifer de Deo
non sunt de oodem.
scientia potcst aliquis demonstrativc scire quod sit
Ad primum erpro (noendum, qiiod infideles unus, et crcderc quod sit triiius. Scd do
eorum quai sunt fidei ignorantiam habent, eodem secundum idem noii potest essc simul
quia nec vident aut sciuut ea in scipsis, nec in uno homine scientia nec cum opinione,
cognosount eaessoorodil)iiia'. Scd por hunc nec cum fide alia tamen et alia ratione.
;

modum lideles habent eorum notitiam, non Scientia eniin cum opinione simul esse iion
quasi demonstrative, sed inquantum per potest simpliciter de eodem, quia de rationo
hmien fldei videntur* esso credenda, ut dic- scientia; est quod id quod scitur existimetur
tum est. esse impossibilo aliter sc habere, de rafione
Ad secundum dicendum, quod rationes autem opinionis est quod id quod est opina-
qua» induountur a sanctis ad probaniUim ea tum, cxistimetur possibilc aliter se haljero.
(jua; sunt fidoi, non sunt demonstrativa?, Scd id quod fidc tciictur, proptcr fidci cerfi-
sed persuasiones quaedam manifestantes non fudinem existimaturefiam impossibile alifer
esse impossibile qu(xl in fide proponitur vcl ; se habero. Sed ea ratiouc non potcst simul
procedunt ex prinoipiis fidoi, scilicet ex auc- idcin et secundum ideni esso scitum et cro-
toritatibus .sacra' Scriptliroi, sicut dioit Dio- ditum, quia<( scitum » ost visum, ot (( cre-
nysius, De div. nom., cap. ii, § -2, col. G39, ditum » est non visum, ut dictum est.
t. 1. Ex his autem principiis ita probatur CoNCLCsio. — Quse commuiiiter et simpliciter
ali(piid apud fidc^les, siont etiam cx princi- sub fide contineiitur, non sunt scita, cum visa mi-
piis iiidiiraUtor notis probatur ali(|uid apud nime sint («).

* Ila optime cod. Alcan.;

edili passim. « Nec vi- : peclu ejusdem objecli non polesl simul slare cum
dent nec sciunt ea in seipsis, ut cognoscanl ea
, fide, quia ad ea quse fidei sunt possunt ralioues
esse credibilia. » Hinc Garcia depravatum locum probaljiles haberi. Sed contra hoc arguunt aliqui
putans ex Tarrac. removet hsec << in seipsis ut : sic :opinans in(iuantum opinans cst cerlus do
cognoscant ea. » Unde edil. Palav. habenl « nec : verilale quam oinnalur, quia inquanlum opinans
vident, nec sciunt ea esse credibilia. » ralioni proljabili innilitur qute non facit cerliludi-
* Ita cod. ; in edit.
« vident. » Al. :
<. ca- — ' : nem qui autem non est certus de aliqua re vel
;

tholica. •>—
Sic cod.; in edit. « supra. » : verilate, dc illa dubilat; el quia dc una parle du-
' Ita cod. alifeque
veteres editiones, et NicolaT. bilat, formidal nc pars opposila vera sil; ergo om-
Qarcia, riucm sequuntur edil.Patavina', emendat: nis opinio est acccplio parlis unius, cum forniidine
« et opinio. » parlis allerius. Iluic etiam conoordal Heniiird., V De
* Al. : " et aliquis. » consid.. oap. vi, dicons (juod opinio faiii i)Olesl, et
(o) Sequens articulus in Spcculo morali legilur : (juod opinio ambiguum habcl, ul, socundum sen-
<< Ad sexlum : Utrum objectum fidei possil essc lenliam philosophi prinio Poateriorum, dc ratione
aliquid opinatum? Dicunt quidfun quod duplex est opinionis est quod ill(3 ([ui opinatur trstimet rem
opinio :
una est acceptio uniusparlis cum formidino posse alitcr se habcre. Et idco mihi vidolur diccn-
alterius , alia qufficumque conceptio ex probabill dum quod quamvis respectu diversorum objeclo-
ratione causata. Priuia iu eodeui inlollectu et res- rum possit simul esso in eodem intelleclu tides et
 '

78 Sr.MMA THKOLOIJICA.
(liciHifnr mcnibroruni articuli, et .similiter

ARTICULUS VL in grannnatica apud firaicos dicuntur ar- <(

ticuli )> qua^dam partcs orationis coaptata*,

Utrum credibilia sint per certos articulos aliisdicti(jnibus ad exprimcndum earum
distinfjuenda. gcnns, nunicrum vel ca.su ct similiter m ;

in rbctorica articuli » dicuntur qua*dam

((

A(l scxtuin sic proccditur. 1 . Vidutur partiuni coaptationcs. J)icit cnim TuUius in
quod crcdit)ilia non sint pcr ccrtos articulos IV Wietoricx, ad Jlercn., aliquant. ante
distingucnda. Eorum cnini oinnium qua} med., quod « articulus dioitur, cum singula
in sacra Scriptura contincntur, est fidcs vcrba intcrvallis distinguuntur caesa ora-
liabenda. Sed illa non possunt reduci ad tione, hoc modo acrimouia, voce, vultu :

aliqucm ccrtum numcrum propter sui mul- adversarios perterruisti. »

titudincm. Ergo supcrfluum vidctur arti- Undc ct credibilia fldei christianae dicmi-
culos fldci distingucre. tur pcr articulos distingui, inquantum in
2. Pra^tcrca, matcrialis distinctio, cum in quasdam habent^s ah-
partes dividuntur,
infinitum ficri possit, est ab arte pra^tcr- quam coaptationem ad invicem. Est autem
mittcnda. Scd formalis ratio objccti crcdn)ilis objectum fidci aliquid non visum circa dl-
est una supra dictum cst,
et indivisibilis, ut vina, ut snpra dictum est. Et ideo ubi
scilicet prima et sic secundum
veritas ; occurrit aliquid speciali ratione non visum,
rationcm formalcm crcdibilia distingui non ibi cst spccialis articulus ubi autem multa ;

possunt. Ergo praitcrmittcnda est crcdi- secundum camdem rationem sunt cognita
bilium materialis distinctio pcr articulos. vel incognita, ibi non sunt articuli distin-
3. l'raitcrea, .sicut a quibusdam dicitur, guendi sicut aliam difficultatcm habet ad
;

((articulus est indivisibilis vcritas dc Deo, videndum *

(juod Dcus sit passus, et aliam,
arctans nos ad credendum. » Scd crcdere est quod niortuus resurrcxcrit et idco distin- ;

voluntarium quia, sicut Auguslinus dicit

;
guitur articulus resurrcctionis ab articulo
Tract. XXVI in Joan., §2, col. 1G07, t. 3, passionis. Sed quod sit passus, mortuus et
((nullus crcdit nisi volens'. » Ergo videtur scpultus, unam et camdeni difficultatem
quod inconvenienter distinguantur credi- liabcnt, ita quod, uno suscepto, non est
bilia per articulos. difficile alia suscipere et propter hoc omnia ;

Sed contra est quod Isidorus^ dicit : ha3c pertincnt ad unum articulum.
(( Articulus est pcrceptio divinai veritatis Ad prinunn crgo dicendum, quod aliqua
tendens in ipsam. » Scd pcrccptio divina^ sunt crcdibilia, de quibus cst f ides secundum
veritatis compctit nobis sccundum distinc- sc; aliqua vcro sunt credibilia, de (jiiibus
tioncni quamdam ; (jua? enim in i)eo unum non est fidcs secundum se, sed solum iu
sunt, in nostro intcllcctu multiplicantur. ordine ad ctiam iu scientiis
alia ; sicut
Ergo crcdibilia dcbcnt pcr articnUxs (listin- qua^dam propomintur ut pcr se iuteuta, et
gui. qua^dam ad manifcstationem aliorum. Quia
Respondco diccndum, quod nomcm arti- vcro fides principalitcr est de his qure vi-
culi ex graico vidctur essc dcrivatum Arlbrt)n . dcnda speranuis in patria, sccundum illud
enim in grieco', quod in latino (( articulus » llebr., XI, 1 Fides cst substantia speran-
:

dicitur, significat coaptalioncmquamdam darum rerum *, ideo pcr sc ad fidcm pcrti-

aliquarum parlium distinctarum; ct idco neut illa qiui' directe nos ordinant ad vitam SI)(
dd'
particula3 corporis sibi invioem coaptata» seternam sicut sunt tres persoua? omuipo-
;
sul -

rerum.
opinio, ct in diversis intellectibus respectu cjusdem rationo autem opinionis est (juod ille qui opiitatur
objocti, ct in (^odoni intoUoctu toniporihus divorsis, roi opinatie assontiat cum alterius parlis formidine,
tamon in oodoni intolloctu rospootu ojusdom ob- ul superius ostonsinn est : non ost aulem possibile
jecli, socundiim idom non possunt osso simul
ol (luod idom inloUectus oidom vorilali asseutiat cum
actus opinandi ot aotus crodondi, (luia do ratlono formidiue et sine formidine simul. »
actus crodondi ost asscntiro voritati crodilii; sino ' Crodore non potost nisi volens. »
»> * Non oc- —
altorius pnrtis formidino. Quia, sicut dioit Born., curril in Oporilms Isidori.— «Nicolal :«gra?ce. « '

V De ronsid., cnp. vi « Fidos ambigiuun non ha-

: ' lla codicos, ot oditi ouines. An « ad credendum?»
bot, aul si habot, lidcs non ost. » Undo crodons ita coujoclura esl Nicolai
determinnto assontit voritali croditiu (juod tonot ''
Ita Nicolai ot edit. Patav. 1712: al. « In aliis
hoc impossibilo alitor so habere per })rimam pom- scientiis. >^

paralionom ad primam vorilatoiu cui iuuililur. Dc

 ,

01 .f.ST. L ART. VI F.T VII. 7'.>

teiitis Hoi. mysteriiim intariiationis ('liiisti, dicit ad liobr XI, l, fides est snhstnntia

et alia liiijiisuuHli ; el seeiiiKlum ista ilisliii- siterandarum rcruni'. Se<.l omni temporo 'Estiidcs

guuntur articr.li lldei. Qw^TtJiini vero prop<i- sunt cadem speranda. Ergo oumi tempore *{'«nlm
nuntur in sacra Sciiptura ut croilenda, iion sunt eadem credouda. substnn-

qnasi [irincipaiiter intonta,.so(l ail pra-dicto- "2. l'ra'torea, in scionliis humanitus ordi- rentm
rum mauifestationeni Abraliam ; sicut ipiod natis por successionom louqxirum augmen-
hubuit diios fllios, ipiod ad tactum ossiiim tuiu factum est propt(!r defectumcognitionis
Elisivi snscitatiis est mortuus, et alia hujus- iu primis (pii sciontias invcnerunt, ut patet
modi, tjua' narrantnr in sacra Scriptura in per l'bilosoi)buiu in II Mvtapli., text. i et:2.
ordiue ad manifostatiitnom diviiKe majoslatis Sed doctriua tidoi nou est inventa buma-
vol incarnationis Christi ; et secuudum talia uitiis, sod tradita a Dco Dei enim donum :

uon «n)ortot articulos distinLruero. est, ut dicitur Kphos., ii, 8. Cum crgo in

Ad secuiidiim dicondum, quud ratio for- Doum nulhis dofcctus scientia' cadat, vidctur
malis ol)jecti lldei jwtest accipi diipliciter : quod a principio cognitio credibilium fucrit
uno mcKh» ex parto ipsius rci crcilita' ; et sic pcrfccta, ct quod nun crcvcrit sccundum
ratio formalis omnium crodibilium est una, succcssioiiem temporum.
scilicet veritas prima; et ex hac parte articnli 3. I*ra'terca, opcratio gratiai nou miuus
non distinguuntur. .Vlio modo potest accipi ordinatc proccdit quam opcratio naturse.
ratio formalis crodihilium ex parto iiostra '; Sed natura scmpor iuitium sumit a perfectis,
et sic ratio formalis credibilis ost ut sit non ut IJoctius dicit iii lib. III l)e consolalione
visum et ox hac parte arlicuU lidei distin-
; prosa x, t. l. Ergo ctiam vidctur quud
guuutur, ut visum cst. opcratio graliae a pcrfectis initium sumpsc-
Ad tortium dicondum, quod illa dcfiuitio rit ita qiiod illi qui primo tradidcrunt
; li-

datur tle magis secuudum quam-

ailiculo dcm, perfcctissimc cam cognovcrint.
dam etymologiam uomiuis, prout habet -i. i'ra3terca, sicut per Apostolos ad nos
derivationem latinam, (piam secundum ejus fidcs Christi pervcnit, ita etiam in Veteri
veram signiticatiunem, pruut a gra-co deri- Tcstamciito per priores patrcs ad posteriorcs
vatur uude uon est magni pouderis. Potest
; devenit cognitio hdci, secundumiliudDcut.,
tamen et sic dici, qiiod licet ad credendum XXXII, 7 : Interrof/apatrem tuum, et aimwi-
necessitate coactionis nuHus arctetur, cum tiabit tibi. Scd apostuli plenissinic fucruiit
credere sit voluntarium , arclatur tamen instructi de mystcriis; acccperunt enim
necessitate (inis, quia credere oportet acce- « tcmporc prius, ita et ca^tcris abun-
sicut
dentem ad Deuni; et sine fide impossibile dantius, «ut dicit Glossa% supcr illud Uom.,
ist jAacere Deo, ut Apostolus dicit, Hebr., 23, Nos ipsi primitias spiritus habeiites.
VIII,

XI, G. Ergo vidctur quod cognitio crcdibilium non

CoNCLCsio. — Qufp lidei sunt, ciim in quasdam creverit pcr tcraporum successioncm.
partes coaptationom aliquam ad invicem habenles Scd contra cst quod Grcgorius' dicit,

specialibu5([ue i-ationibus creditas dividantur; con- Hom. XVI in Ezech., § 12, col. 080, t. 2 :

venieuter sunt in certos arliculos distribut;». « Per incrementa temporum crevit scientia
spiritualium patrum ; ct quaiito viciniorcs

AUTICLLLS VII. adventui Salvaturis fucruut, laiito sacra-

mcnta salutis plenius perccperuut. »
Vtnim articiili fidei secimdum successio- Ucspondco diccudum, quod ita sc habciit

nem temijorum creverint. in doctrina fidei arliculi fidoi, sicut priucipia

per sc nota in doctriua qua3 pcr rationem
Ad septimum sic pruccditiir. 1. Vidctur naturalcm haberctur '; in (juibus priucipiis
quod articuli lidei non croverint secunduiu ordu (|ui(lam iuvenitur, ut qUiCdam iu abis
temporum successionem. Quia, ut Apostolus implicitc contincantur sicut omnia prin- ;

'
Edit. : « noslri » riugo de S. Victore « Ut ait etiam sanctus Gre-
:

• Desumptuin esl autem ex Oripenis Comm. in vni gorius,sccundum incr(;menta temporum, crovil et
Roman., v. 23, lib. VII, col. IMli, t. i. scienlia spirilualiunj l'utrum; et qiianlo viciniores
• Expresse legitur in D. Gregorio : '< Per incre- advenlui Salvatoris exsliterunt, lanlo mysterium
menta temporum crevit scientia spiritualium salutis plenius perceperunt. » De sacrument., lib. 1,
Patrum. Catera quidem, etsi colligantur ex
» part. X, c. VI, col. .'337, t. J.
eodem homilia. non afflem iisdem verbis. Sed * .\1. : « habetur. »
 ;

80 SII.MMA TItK()LO(;iCA

cipia rcdiKtiintur :u\ hoc siciit ad [irinniin : cognovcrunt qui fuerunt advcntui Christi
« rmpos.siljilc cst simul afflrmare ct ncgare, » vicini.
nt patct pcr Philosophum in IV MeUiph., Ad secundum dicendum, (piod profectus
tcxt. 9 et scq. Ki similitcr omncs articuli cognitionis duplicitcr contingit : uno modo
implicite contincntur in aliquihus primis cx [jartc (ioccntis, qui in cognitionc proficit,
ut credatur Dcus cssc,
credil)ilil)us, scilicct sivc unus, sive plurcs, pcr tcmporum suc-
etprovidcntiam haberc circa hominum sa- ccssionem et ista est ratio augmenti in
,

lutem, secundum illud ad Ilebr., xi, : scientiis per rationem humanitus inventis ;

Credereoportctaccedentem adlJoini (piiaest, alio modo cx partc addisccntis, sicut ma-

'
Ki In- et (juod* inquirentihus se reniunerntor sit. gistcr, ([ui novit totam artcm, non statim

^^^'iniT^'
^^ *^^^^ enim divino includuntur omnia quae a principio tradit cam discipulo, quia capere
crcdimus in Dco ajtcrnalitcr cxistcrc, in non possct, sed paulatim condescendens ,

quibus nostra beatitudo consistit iii fidc ; cjus capacitati ct hac ratione profcccrunt
;

autem providentiffi includuntur omnia quae homines in cognitionc fidci pcr temporum
temporalitcr a Dco dispcnsantur ad liomi- successionem. Unde Apostolus ad fJalat., lu,
num salutem, qua? sunt via in bcatitudi- comparat statum Vcteris Testamenti pueri-
nem; ct per hunc etiam modum aliorum tiae.

subsistcntium articulorum quidam in Aliis

' Ad tcrtium dicendum, quod ad genera-
continentur sicut in fide redemptionis
; tionera naturalem duae causae praeexiguntur,
humanffi iinplicite contincntur ct incarnatio scilicct agens et materia. Sccundum ergo

Christi, et ejus passio, ct oiniiia hujusmodi. ordincm causae agentis naturalitcr prius est
Sic ergo diccndum est, quod quantum ad quod est perfectius et sic natura a perfcctis
;

substimtiam articulorum fidci, non cst fac- sumit cxordium, quia impcrfecta non du-
tum eorum augmcntum pcr tcmporum cuntur ad pcrfectioncm nisi per aliqua ,

successionem quia (|ua3cum(]ue posteriorcs

: pcrfccta pra^cxistentia. Secundum vero or-
crcdidcrunt, contincbantur in fidc pra^cc- dincin causae matcrialis prius est (fuod est
dcntium patrum, licct implicitc. Sed quan- impcrfcctius et sccundum hoc natm-a pro-
;

tum ad cxplicationcm crcvit numcrus arti- ccdit ab imperfecto ad perfectum. In mani-

culorum quia qua^dam cxplicite cognita
: fcstatione autem fidei Deus cst sicut agens,
sunt a posterioribus, quae a prioribus non qui habet perfectam scientiam ab aeterno
cognoscebantur explicite. Undc Dominus homo autem cst sicut matcria rccipiens in-
*E(fo Moysi dicit, Exod., vi, 2 et 3 E(jo sum* : fluxum Dci agcntis; ct ideo o[)ortuit quod
Dominus j^^^^g Abraham, Deus Isaac, Deus Jacob et ab impcrfcctis ad pcrfcctum procederet
parui nomen meum Adonai non indicavi eis; ct cognilio fidci iii hominibus; et licct in ho-
Abra- David dicit, psal. c.xviii, 100 : Super senes minibus quidam sc habucrint per modum
Isaacei intellexi ; et Apostolus dicit ad Ephes., iii, causae agentis, quia fuerunt fidei doctores ;

Jacob. ad
5 j^mg fjenerationibus non cst a(jnituni,
.
famen manifcstatio spiritus datur talibus
mj^stcrium Christi, sicut jwnc revehitum utilifatem communcm, ut dicitur I ad Cor.,
cst sanctis apostolis cjus ct jtrophctis. XII ; ct idco fantum dabatur [latribus, qui
Ad primum crgo diccndum, quod seniper crant institutorcs fidci, dc cognitioiie fidei,
fuerunt cadcm speranda apud omncs*; quia quantum oportebat pro tempore illo populo
tanicn ad luuc spcranda honiincs non perve- tradi, vel nudc, V(^l iii figura.
nerniit iiisi per Chrislum, (|uanto a Chrislo Ad quartum diccndum, quod ulfima con-
fucrunt^*emotiores socundum tempus, tanto summafio gratiae facta est pcr Christum;
a consccutione spcrandorum longinqiiior os uiulc ct fcinpus ejus dicitur tempus pleui-
Undc Apostolus dicit ad Ilcbr., xi 13 , : tiuiinis ', ad Calat., iv. Kt idco illi qui
Juxta /idcni dcfuncti sunt omncs isti, non tucrunf [>i'opinquiorcs Christo, vel ante,
acccptis ?'cjn'omissionibus, scd a loni/e cas sicut Joanncs Dapfista, vel post, sicuf apos-
aspicientes . tjuanto aulcm alitpiid a longiii- toli, [)Icnius mystcria fidei cognoveruut.
(juioribus vidctur , taiito miiuis (iistincto (^hiia cf circa sfafuin hoininis hoc videmus,

videlur; ct idco boiui speranda dislinclius quod [)crfccfio cst in juventuto, of fanfo

' Sic omncs cod.; in edil. : « subseqnontium. » — * Non de verbo ad vorbum : tompus plenitudinis;
• Sic. cod.; in odil. : « hominos w Christo. » — sod bono : » plenitudo tomyoris. »
' In Purm. : « oruiil. »
 Qr.EST. I. ART. VII FT VIII 81

hahet honio perfeotiorcm staliim \ol antc, sona» Spiritus sancti ali(|uid appropriatur,
vel [Kjst, »iuanto est juventiiti propinquior. ita ct i»crsoiKT Filii secundum divinitatem.
— Scd in arliculis lldei ponitur alitjuod opus
r.ONCLrsio. .Vrticuli lidoi tom|t<inun sucios-
.siuiie ciwenint, non iiuidoin ((uanttini ad sultstan- approi>riatmn Patri, .scijicft opus crcalionis ;

tiaiu, ?»'il i{iianttnn ad exiilirationeni et e.\|iress,tm

cl simililcr ali(|uod opus ajjproiiriatiun Sj)i-
Iirofessiyiiein : uam qme e.xplicite et suli majori rilui sanclo, .scilicct (juod « locutus cst pcr
numero a posteris credita sunt, eadem onmia a prophctas. » Ergo etiam inter artictdos fidei
su|M<i-ioribus p;itril)us implicitc et snb mindii nu- dcbct alitjuod opus apj)ropriari Filio secun-
inpiHi credita fuerimt (it).
dum divinilatcm.
0. Praeterea, sacramentum Eucharistiae
ARTICULIS VIII. hahet specialem dilTicultatcm pr?e mullis
articulis. Er^^o de ea* dcbuit poni sjiecialis
Utnnn nrticuli fidei convenienter emtme- arliculus. Non videtur crgo quod articuli
rentnr. suflicicnteremunerentur.
Sed in contrarium est auctoritas Ecclesia?
.\«1 (M^tavum sir prooeditur. i. Vitletur sic ciuimcrantis.
quiHl inconveniunter articuli fidei enunie- Rcspondeo dicendum, quod, sicut dictum
rentur. Ea enim quce possunt ratione de- est, illa per se pertinent ad fidcm quorum
monstrativa s<'iri, non pertinent ad (idem, visionc in vita a^terna perfrucmur, et jjer
ut apud onmes sint crediliilia, siout supra
' quae ducemur in^ vitaiu a'ternam. Duo au-
dictum est. Sed Deum esse unum potest tem nohis videnda propouentur* scilicet :

esse scitum per demonstrationem unde et ; occultum divinilatis, cujus visio nos beatos
IMiilosophus lioi", in .\II Metap/i., text. .V2 et facit; et mystcrium luimanitatis Christi, jjer
set]., prohat, et multi aHi phiiosophi ad hoe qiieni in gloriam filiorum Dei accessum
demon.strationes imluxerunt. Ergo o Deum habemus, ut dicitur ad Rom., v, 2. Unde
essc unum non debet poni unus articuhis dicitur .Joan., xvu, 3 : Hxc est vita eeterna
tidei. ut cognoscant te Deiim veritm, et qitem
i. PraMerea, sicut de necessitatc (idei est misisti Jesiim Christum. Et ideo prima
quod credamus Deum « omniiiotcntem, » ita distinctio credibilium est quod quaedam per-
etiam quod crcdamus cum donmia scicntcm» tincnt ad majestatem divinitatis, quanlam
et omnii)Us providentem; » etcirca utrum-
<i vero pertinent ad mystcrium humanitatis
que honmi alitjui erraverunt. Dehuit ergo Christi, quod est pietatis sacramentum, ut
inter artirulos fldci fieri mentio dc sapientia dicitur I ad Tim., ui, IG.
et providcntia divina, sicut ct de omnipotcn- Circa majestatem autem divinitatis tria
tia. nobis credenda pro[)onuntur primo qui- :

3. PrcPterea, eadem est uotitia Patris et dcm unitas divinitatis, et ad hoc pertinet
Filii, secundum illud .loan., xiv, '.) : Qiti primus articulus; secundo trinitas persona-
videt me, videt et Patrem. Ergo unus tan- rum, et de hoc sunt tres articuli secundum
tum articulus debet esse de Patre et Filio, trcs pcrsonas tcrtio vero proponuntur uo-
;

eteadem rationc de Spiritu .sancto. opcra divinitatis propria, quorum pri-

bis
i. I*ra'tcrea, persona 1'atris non est minor mum pcrtinct ad esse natura', et sic propo-
quam et Spiritus sancti. Sed plures
Filii nitur nobis articulus creationis; secundum
articuli ponuntur circa pcrsonam Spiritus vero pertinet ad esse gratiae, et sic proj)0-
sancti, ct similitcr circa pcrsonam Filii. Er^'o nuntiH' nol)is sub uno articulo omnia per-
plures articnli dcbcnt poni circa pcrsonam tineutia ad sanctilicationem humanam ; ter-
Patris. tiinn vero pertinet ad esso gloriae, et sic
.). Praiterea, sicuti pcrsontc Patris et per- proponitur nohis alius articulus de resurrec-

Sic. cod.; in Parm. satis inepte

' « bomines; » : articulos, doctrinae apostolicoB accidenlales, fidem
non enim supra dixit ralione demonslralive scibilia esse auctam. Nam liodic suiil alitjua tan([uam de
non perlinere ad fideui apud « bomines, » sed bene tide credenda, (piie non fuerunt cietUtn semper;
dixit ea non perlinere ad fidem apud « omnes. » V. g. : S. Dominicum, S. Franciscum, el alios sanc-
• Sic cod. ; de eo. »
in edil. : « torum cnlalogo ad.scriptos inortuos esse in gralia.
' Sic cod. iu edit.
; « duciinur ad. » : lloc lanien iniplicile conlinclur in potestate Ec-
* Sic cod. et melius; in edit. « proponuntur. » : clesiiE pio canonisalioue sauctorum.
(o) Aliquo sensu susliueri potest quoad certos

III.
 :

82 STIMMA THEOLOGICA.
tum ad hoc henc moti .sunt qui posuerunt
tiono carnis ct dc vita aitcrna. Et ita sunt
septcm articuli ad divinilatcm pcrtincutcs. imimi articuhnn trium pers<jnarum. Sed
humanitalcm Chrisli (Iiiia circa singulas personas sunt aliqua
Similitcr cliam circa
ponuntur scptcm articuli, quorum primus altcndcnda, circa qua- contingit csse erro-

est dc incarnationc sivc dc conrcptionc ,

rcm; qnanlum ad hoc dc trihiis pcrsonis
sccundus dc nativitatc cjus cx Vir- po.s.sunt poni tres articuH. Arius enim credi-
Christi ;

Patrcm ((onmipot(;ntcm)) et «a^tcrnum; »

gine tertius dc passionc cjus, ct mortc, ct
;
dit
scd non crcdidit Filium « coa^qualcm ct con-
sepultura; quartus est dc dcscensu ad in-
suhstantialem Patri et ideo necessariura
fcros; quintusestdc resurrectione sextus ;
; ))

scptimus dc advcntu ad fuit apponcre articuhim dc pcrsona Filii, ad

de asccnsiono ;

judicium et sic in univcrsum sunt (piatuor-

;
hoc dctcrminandum. Et cadem ratione con-
decim. tra Macedonium neccsse fuit poncrc articu-

Quidam tamcn distingimnt duodccim ar- limi tcrtium de persona Spiritus sancti. Et

ticulos lidci : scx pcrtinentes ad divinitatcm, similiter ctiam conccptio Christi,etnativitas,

et sex pertincntcs ad humanitatcm; trcs etcliam rcsurrectio, ct vita a;tcrna, sc^un-

enim articulos trium pcrsonarum compre- dum unam ratiouem possunt comprehendi
hendunt suh uno quia eadcm est cognitio ;
suh uno articulo, inquantum ad unum or-
trium personarum. Articulum vcro dc opere dinantur et secundum aham rationem
;

glorilicationis distinguunt in duos, scilicct possunt distingui, inquantum scorsum ha-

resurrectionem carnis et gloriam animaj. bent spccialcs difficultatcs.
Similitcr articulum conccptionis et nativita- Ad quartum dicendum, quod Filio et

tis conjungunt in unum. Spirilui sancto convcnit mittiad sanctifican-

Ad primum ergo dicendum, quod multa dum creaturam ; circa quod plurima cre-
per fidem tencmus de Deo, qua^ naturali denda occurrunt ; et ideo circa porsonam
non potuc- Fiiii et Spiritus sancti plures articuli multi-
ratione investigare philosophi
runt puta circa providcntiam cjus ct onmi- quam circa pcrsonam Patris, qu^e
plicantur,
;

potentiam, et quod ipse solus sit colendus; nunquam mittitur, ut in dictum cst. I

quee omnia continentur sub articulo unitatis Ad quintum dicendum, quod sauctificatio
Dei. crcatura^ per gratiam, et consummatio per
Ad secundum dicendum, quod ipsum no- gloriam fit etiam pcrdonum charitatis, quod
men divinitatis importat provisioncm (]uam- appropriatur Spiritui sancto, el per donum
dam, ut in I dictum est. I^otcntia autcm in sapientia^ quod appropriatur Filio et ideu ;

hahcntihus intcllcctum non opcratur nisi utrunKpic opus pertinct ad FiHum et ad

sccundum voluntatcm ct cognilioncm. Kt Spiritum .saiutiun pcr appropriationem se-
idco omnipotcntia Dci includit quodammodo cunduni rationcs divcrsas.
omniuni scicntiam ot providcntiam. Non Ad sextum tUcendum, (juod in sacra-
enim possct onmia (lua' vcUct in istis infc- mento Eucharistia» duo possunt considcrari :

riorihus agcrc, nisi ea cognosccret, ct corum unum scilicet (juoil .sacramcntum est ct ;

providentiam haheret. hoc hahet eamdcm rationem cum aliis efTec-

Ad tcrlium (hccndum, quod Patris , et tihus gratia' sanctiticantis; aliud est quod
Fiiii , et Spiritus sancti cst una cognitio miraculo.sc ii>i corpus Chrisli continctur; ct

quantum ad unitatcm csscntiai, qua'. pcrti- sic concluditiu' sul) onmipotcntia, sicut ct

nct ad prinunn articulum quantum voro • omnia alia niiracula, qua^ omnipotcntia;
ad (listinctioncm pcrsonarum, (jua; cst pcr attrilmuntur.
rclationcs originis, (|uo(lanuno(lo in cogni- CoNCLCsio. — Convenientcr sunt ab Ecclesia dis-
tione i*atris induditur cognitio Filii ; non tuicti lidoi articuli in quatuordocini, vel duodecini
enim csset IViter, si FiUum non haheret, quonnu ali(|ui nd tideni divinitatis, alii vero ad
quoruni nexus est Spiritus sanctus. Et (luan- iidom lunuanitatis portineut [a).

Hujus vocis « sj'mbolum » otymologia »ou

(o) siguum nolat, quo vel milites dipnoscebanlur ab
uua. —
CoUalionom sitruilical ad i)aslum anima- hostibus, vel voteres loco tabellarum ot syngi-a-
rum, ad ius(ar coUatiouum pecuuiiB vol cil)i, vcl pharum in i^actis convontisque utobantur: ot ideo
polus atl convivium apud votoros sic Hutlnus, : syinbolum osset volul sigiuun militaiv Christi, vel
S. Isidoius Uabanus Maurus, S. Eucliorius Lup-
, tossora i)acti quod in baplisiuo cum Doo iuimus.
duufusis, Inuocoulius III ot alii. Sod, ut j^robal Hauc ultimam interprotationem S. Petrus Chryso-
Goiardus Vossius. vetores collaliouom vocabaut logus uccipit.
symbolum, uon symbolum. Propric symbolum — Au autom upostoli fuoriul uuclores symboli
 »;

uiiiSST. I, Ain. i\. 8J

cst professio lidei. Krgo inconvenientcr tra-
ditnr innlliplex .symbolnui,
AUTic.rLrs i\.
3. Pra'tcrcii, confcssio lidei, cpiai in sym-
Utrum convetiienlcr nrlicu/i /iilei in 1k)Io conlinetnr, perlinct ail oinnes iidelos.
si/ml/ofo ponantur. Sed non oinnilms litleiihus convenit crcdere
in Dcnm, scd solum illis qui habcnt lidem
Ail iKinuni sic pnvoMitnr. I. Viiletnr loriiiatain. Krgo inconvenicntcr syinbolum
qiKHl innmvenienter articnli tltlei in .syin- lidei traditnr sub bac rorina verboruin :

lK>lnpMuintnr. Sacra enim Seriptnra csi « Crcdo in nnum Dcum >» (a).
regiila tklei. cni nec adilerc, iiec snlitraherc •4. I*ra'terca, dcscensus ad inferos
est unus
licel; (licitnr eniin Dent., iv, 'i : \on of/detis dc arlicniis lidei, sicut supra dictuin est.
ad ver/nim quod co/ns ioquor, nec dufvretis Scd in*ymbolo 1'atruin iion iit incntio dc '

€x eo. Krgu illicitnni fnit aliqnod s}Tnboluiu dcscciisu ad inlcros. l-.rgo videtur iiisuffi-
coustitnerc, quasi repruiani lldei, post sa- cientcr coUcctum.
crain Scriptnrani editani. r>. Pra'terea, sicnt Augustinus dicit expo-
i. I*rii'terea , sicnt Apostolus dicit ad ncns illud Joau., xiv, 1, Creditis in Dewn,
Ephcs., IV, .'», una cst /ides. Sed syiubolum et in me credite : Potro aut Paulo credimus

apostolonini ? Dubitanl Calvinus Clianiierus , ,

subslanliam non tanguut. Addidil symbolo apos-
Erusuius; Gerartlus Vossius et Uasnajrius neganl; tolico « iu unum,» conlra ManichjBos et aliosbinoa
tlioulo^'! pro certo babtiut illud ab apostolis non deos lingontes; « omnipulonleui, » contra Orige-
scripto, sed ore, tidclium luemoriae fuisse tradi- neni, qui docuit Deura ila suam exhausisse poten-
lum ut KuHnus, S. Hieronymus, et S. Petrus
, tiam, quod nibil de novo possit facere; « factorem
Chrysolopus tt^stantur. De tenipore vero prolatio- coeli et terraj, » contra Guoslicos volentes coelum
nis non satis coucordant auctoi-es : Baronius annum et terram non esse a Deo vero; « et iuvisibilium »
posl passioncm decimum; sed Hutinus, cui doctio- conlra duorum doorum fabulatores qui animas
res adha-ront, ipsum passionis annum assifrnat. Nil nostras, sicul et angelos, fingebant esso incroatas
dico de dgmentis hwreticorum asscrenlium sym- et praecisionos divinitatis; «et in unum Dominum,»
bolum apostolorum editum fuisse sive ab Ecclesia contra Apollinaristas imponentos catholicis quod
romana, quarto vol quinto steculo, sive ab iis ipsis admitterent duos Filios in Chrislo, unum ex Palro,
qui Canonei aposlolorum conscripserunt. alterum ex matre; « ex l'alre natum ante omnia
Plurima' sunt el variae symboli apostolonim ssecula, » contra Pholinum non aliam tribuentom
editiones, vulgaris scilicet, romana, orientalis et Christo nativitatom, nisi temporalem ex mafre
aquileiensis. — Dividitur symbolum vel in duode- « natum, non faclum, -> contra Arium et Arianos;
;

cim, vel in quatuordecim arliculos. An singuli « et homo faclus osl, » coulra Apollinaristas, quo-
apostoli singulas sententias edideriut? incertum. rum aliqui Chrislo nogal)anl carnom ex fa'miua
iJanc nihilominus soutenliam, quam S. Uonaven- assumptam, alii animam, alii menloni.
tura et alii amplexi sunt, S. Leo insinuare videtur. Addidit symbolo nicfeno « do Spirilu sancto, :

' Ita cofld.; edil. quidam. « antiquoruni Patrum. » conlra Apollinarem, si verum sil quod volobat isle
(o) Syuibolum nic»num his verbis expriinilur in ha;relicus carnom humanam non posse nasci nisi
Aclis ipsius concilii a Binio coliectis, lib. II, iu lin. : ex semine virili « ex Maria Virgine, » conlra Apol-
;

« Credimus iu ununi Deuni, Palrem omnipolen- linaristas, qui negabanl Chrisli carnaleui ex virgine
tem, omnium visibilium et invisibilium factorem. nativitatem.
El in unum Dominum noslrum Jesum Clirislum, Addidit et apostolico et nicjEno : « cujus regni
Filium Dfi. <Ie Palre natuni, unigenilum, id ost do non erit linis » conlra Marcellum Ancyranum
,

Bubstautia Patris; Deum do Deo, lumen ex lumine, somniantem Chrislum, liuito regno, in communem
Deum verum ex Deo vero, nalum, non factum, sanctorum sorlouj esse alitjuando reducendum;
Omoussion Palri, hoc esl ejusdem cum Patresub- « Dominum » post « Spirilum sanclum, » conlra
stantite, per quem omnia facla sunt, qusB in coelis Eulyrhen et Neslorium, dicenlos Snirilum sanclum
et qute in terra. esso servum Patris et Kilii; « vivificantem, » quod
» Qui propter nos, et proptor nostram salutem soli Deo convenit, contra Macodonium, diceuleni
dcsccndil, et incarnalus ost, hotno factus, passus Spiritum sanctum esse creaturam; « qui cum Palro
esl, el rosurrexil lcrtia die. Et asccndit in ca-Ios, ot Kilio simul adoralur el conglorificalur, » conlra
inde vonlurua judicare vivos ol morluos. Et iri oumdom Macedonium; « qui locufus osf por j^ro-
Spiritum sanctum. photas » contra oos qui dicebanl proi)Iiotas esse
,

» Eos autom qui dicunl : oral aliquando quando loculos ut fanaticos; « unam ot calholicam » post
non aiitcquam nascerolur non erat, et quia
erat, el «sanctam Kcclosiam aposlolicam, " conlra quas-
ex non sunl faclus est, aut ox alia sub-
eis quaj dam Ecclesias orionlales, ([niv sibi nomon veraj
•tantia vol os.sontia diounl vol r-roalum, vel conver- Ecclesia; arrogabant.
tibilem, vcl mutaliilom I''ilium Dei, anathomalizat Latini, circa annum (500. toslo Pollarniino, lib. II
catbolica et apostolica Ecclosia. » De Ctiristo, c. xxix, symbolo conslanlinojjolitano
Symbolura constanlinopolilanum esl ipsuramet addiderunt " Kilioquo, » confra quosdam Graicos,
:

quod legimus in mis.sa, paucis mutalis quie rei qui volebant Spiritum ox .solo Palre procedere.
84 SUMMA TnEOLOrrTCA;
Deum ^ de fidci vcritate, ubi errores insurgunt, ne
sed non dicimur credcrc nisi in
crgo Ecdesia catholica sit pure ali- fides simplicium pcr lia-.rcticos corrumpatur.
Cum
ha'c fuit causa quare nec^sse fuit edere
quod crcatum, vidctur quod incouvcnicutcr l':t

dicatur « in unam, sauctam, catlioiicam

:
plura syndjola, qua- in nuUo alio differunt, '

ct apostolicam Ecdesiam. » nisi (piod in uno plcnius cxplicantur quai in

0. Prffiterca, symljolum ad hoc traditur alio continentur implicite, secundum quod

ut sit regula fidci. Scd regula fidci deljct exigcbat ha-rcticorum instantia.
omnibus proponi, ct puhlice. Uuodlihet ergo Ad tcrtium dicendum, ([uod confcssio fidei
symbolum deberet in missa cantari, sicut traditur in symbolo (juasi ex persona totius

symbolum Patrum Nou videtur erg-o esse con- .

Ecclcsia;, qua; pcr fidera unitur. Fidcs autcm

veniens editio articulorum fidci iu syml)olo. Ecclesiffi est fides formata. Talis enim fides
invenitur in omnibus illis qui sunt numero
Sed contra est quod Ecclcsia uifivcrsalis
non potest errare, quia a Spiritu sancto ct merito dc Ecclesia. Et idco confessio fidei
gubernatur, qui est Spiritus veritatis ; hoc in symbolo traditur, secundum quod conve-
enim promisit Dominus discipulis, Joan., nit fidei formatai, ut ctiam si qui fidelcs fi-
XVI, 13, dicens : Cum venerit ille Sjdrilus dcm formatam non habent, ad lianc formam
veritalis, docebit vos omnem veritalem. Scd pertingcrc studeant.
symbolum est auctoritate universalis Eccle- Ad quartum dicendum, quod de descensu
siai editum. Nihil ergo inconveniens in eo ad inferos nullus crror crat exortus apud
continetur. ha^reticos, et ideo non fuit neces.ssarium ali-

Respondco diccndum, quod, sicut Aposto- quam explicationem circa hoc fieri ; et prop-

lus dicit ad Uebr., xi, 0, oportet credere acce- tcr hoc non rciteratur in symbolo Patrum,
dentetn ad Deum. Crcdere autem uon potcst sed su]tponitur tau(juam pnedeterminatum
aliquis, uisi ei veritas quam crcdat, propo- in symbolo apostolorum. Non enim symbo-
natur. Et ideo nccessarium fuit fidci verita- lum scquens abolct praecedens, sed potius
tcm in,unum colligi, ut facilius posset om- illud cxponit, ut dictum est.

nibus proponi, ne aliquis per ignorantiam Ad ([uintum dicendum, quod si dicatur :

fidcia vcritate dcficcret. « In sanctam Ecclcsiam catholicam, » hoc est

Et ab hujusmodi scntentiarum fidei col- intclligcndum secundum quod fides nostra

lectionc nomen symboli cst acccptum. rcfcrtur ad Spiritum sanctum, qui sanctifi-
Ad primum ergo diccndum, quod veritas cat Ecclcsiam, ut sit scusus C.rcdo in Spi- : ((

fidei in sacra Scriptura diHuse continctur, ritum sanctum .sauctiticantem Ecclesiam. »

et variis modis, et in quibusdam obscure ;
Sed meiius est, et secundiun communio-
ita quod ad eliciendum fidei vcritatem ex rem usum, ut non ponatur ibi « in, » sed
sacra Scriptura requirilur longum studium simpliciter dicatur « sanctam Ecclesiara
:

et exercitium, ad quod uon possunt perve- catholicam, » sicut ctiam Leo papa dicit\
nire omnes illi quibus nccessarium cst Ad sextum diceudum, quod (]uia symbo-
cognosccrc fidei vcritatcm quorum plcri- : luni l'atrum est declarativum symboli apos-
quc aliis ncgotiis occupati studio vacare non tolorum, ct etiam fuil couditum hde jam
possuut. Et ideo fuit neccssarium ut cx manifestata, et Ecdesia paccm habente,
scnteutiis sacrai Scripturai aliquid manifcs- propter hoc publice iu missa cantatur. Sym-
tum summarie colligcretur, (piod ijroponc- l)olum autem a])ostolorum, quod tem]»ore
retur onmibus ad credcnduni ; (juoil quidcni persecutionis editum fuit, tide nondum pu-
non est additum sacrae Scripturaj, sed po blicata, occulte dicitur in prima et in com-
tius ex sacra Scriptura assumptuni*. pletorio, (]uasi contra tencbras errorum prai-
Ad secundum diccndum, (luod in omni- teritorum ct futurorum.
bus symbolis eadcm lidci docotur vcritas ;
CoNCLCsio. — Quu' hoiainibus credonda per cer-
sed ibi oportct populum diJigentius instrui tos articnlos ju"oi)onuntur, convenienter sunt ab

< Parm. : « Tracl.xxxix in Joan., a nied. » Sod possumus dicero crodimus Pnulo sed non cre-
: . :

legitur in Tracl. xxix mi). Joan., ad. vers. 29, c. vi, dimus in Paulum Crodimus Petro; sed non cre-
: :

§ 6, col. 1631, t. 3, bis verbis : « Ut crodatis in dimus in Potrum. »

eum nou ; ut credatis ei. Sod si creditis in ouni, » .\1. « sumptum. » —
Alio » in edit. doest.
' <v

creditis oi non autem continuo qui crodil ei, cre-

: * Non legitur in Operibus S. Leonis. Parm. affert
dit in eum. Nam ol dnjmonos credobant ei, ot non Rutlnum in f.rposif. symboli inter Opera Cypriani.
ciedebanl iu eum. Hursus otiam do apostolis ipsius
 ;

uu^si. 1, Aui. i\ i:t X. s.s

Ecclfsia III symbolo, SfU rolliM-lioiu', quasi ad propinquitatem ad (llnistiim, ul supra dic-
ununi fasciculum coUecla ct cUu'ius explicuta (a). tuiu est. Cessante ergo tali causa iu nova
lege, non dcbct litMi majnr cxplicalio arli-

AUTKIULUS .\.
culornm lidei. Krgo non videtur ad auclori-
tatem suinini pontificis pertiiiero iiova editio
Itmm ad summum jwntificem pertineat symboli.
/ulci si/mbuUtm onlinare [b . '1. illud (fuod est sub anatho-
I*ra»terea,
inate interdictum ab universali Kcclesia,
.\tl (leciinum sic proocditur. 1. Vitlotur non subest potestati hominis alicujus. Sed
qmxl nou pcrtineat ad suinmum pontificem nova symboli editio inlerdicta est sub ana-
fldei syinliolum (mlinare. Nuva enini editio themate auctoritate universalis Ecclesiai
symlntli neces.saria est prnpter explicationem dicilnr enim iu gestis primai' ephesinae
articulorum fldei, sicut dictum est. Sed in synodi, p. II, act. vi, iu decreto do fide,
Veteri Testamento articnli lidei mat^is ac quod (( perfecto symbolo nictena; synodi, de-
ma;;is explitabanlur secundum temporum crevit sancta synodus aliam tidem nulli li-

successiouem, propter hoc quod veritas fidei cere proferro, vel conscribere, vel compo-
magis maiiifestabatur secundum majorem nero praeter definitam a sanctis Patribus qui

'
Ita codices et editi veteres libri, cpiibus adhserent majus, non quia plus contineat in cruantitate Scrip-
etiam Patav. edit. Nicolai deniit vocem «primaj.»
; turaj sed quia arliculos fidei conlinet plenius;
,

[a, Se([uens articulus in Speculo morali legiUir : omnes enim articuli continentur in eo; et quia de
« Ad decimum, scilicol de comparatione symboli sententia plus continel in virtute, et cfuia conditum
apostolorum ad alia duo symbola, dicendum cpiod fuit ab aposlolis, cpii majores fuerunt auctorilate
illorum trium unum dicitur symbolum aposlolo- quam Patres illi qui nicaenum symbolum condide-
rum aliud symbolum nica^ni concilii et aliud
. , runt, et quam Athanasius, qui tertium symbolum
symbolum Albanasii. Symbolum aposlolorum iu composuit.
conclavi ab apostolis antc dispersionem eorum fuit Quia autem symbolum aposlolorum fuil condi-
compositum ad veritalis brevem et neceSsariam tum tempore veritatis nondum publicatse, ideo sub-
expressionem. Sic enim dicitur Hebr., ii : Accedeii- misse dicitur. In prima tanien et completorio dici-
tein oportet credere : non polest autem aliquis cre- tur ad signandum confessionem fidei maxime fuisse
dere nisi veritas quam credit proponatur eidem. Et necessariam in primitiva Ecclesia, et fore necessa-
ideo necesse fuit veritatem fidei in unum colligi, ut riam in temporibus ultimis et ad signandum ;

facilius posset onxnibus proponi, ne aliquis per confessionem fidei, in baptismo et in morfe, et in
ifrnoranliam a fldei veritate deficeret, et ab bujus- prosperitate et in adversitale. Symbolum autem
modi collectione sententiarum nomen symboli est Nicsiii concilii facfum fuit tempore veritatis propa-
acceplum. In sacra namque Scriptura verilas fidei lata;, etideo alta voce dicitur, et in missa in « diebus
ditTuse yalde, et in aliquibus locis obscure, et mo- solemnibus, » post evangelium et ante communio-
dis variis conlinetur, ita quod ad eliciendum cer- nem, quia Iractum est de evangelio et est prseparafio
tam fidei veritatem lonpum studium et exercitium ad communionem. Symbolum aufem Afhanasii
reciuiritur, ad quod vix possunt pervenire omnes conditum fuil lempore veritatis propalatae concussse
illi quibus necessarium est cognoscere fidei verita- et prsevalentis; ideo dicitur alfa voce post noclem
lem, quorum plerique aliis negotiis occupati studio finitam in prima hora diei. Isfa aufem prajdicta
vacare non possunt, et ideo fiiit expediens ut, ex symboia, synibola dicunfur, qiiia mulfse sentenlite
Scriptunr sarra» sententiis, summarie colligeretur in cpiolibet eorum simiil collectae sunl. Unde dici-
aliquid nianifestum cjuod proponeretur omnibus tur symbolum a « syn, » quod est « simul, » ct
ad credendum. « bolae » qnod est senleiitia. Et sic patdl quod sym-
Symbolum vero nicaenum, quod dicilur in missa, bolum nica'ni concilii et Alhanasii ex rationabili
fuitfnctum in concilio ad istius symboli explana- causa condita sunt ef si insurgeref nccessifas,
;

tionem et ad fiuanimdam hsRresum confulationem. ufpote si insurgerent nova; haercses, adliuc possct
Symbolum aiitem Athanasii compositum fuit Ecclesia facere aliud symbolum, ut trahi pofesf ex
maxime ad confiitandum hffirosim arianam. Undu senlentia Anseimi in libro Dc proccssione Spirilus
multum fuit Athanasius sollicitiis ibi diligcnter 8(incli, l)ene aiile finem. Sed nulli alii nisi loniaufe
expriinerc uintatem essentife ciim distinctione et Ecclesife hoc liceret, ad quam causa; majores uiii-
ec([ualitate personanim. In omnibus ergo symbolis versalis Ecciesife referenda'. suiit; undc ad ij^sam
eadcm fidei veritas edocetur. Sed ibi oportet po- solam perlinet congregatiogeneraliumconcilionim
pulum diligentius instrui de tldci veritatu ubi in- ut liabetur dist. xvii, « Generalia » ct iiiaximo acl :

surgunt errores, ne tides simplicium per hujreticos ipsam referenda esf dubitatio do via salutis, si ori-
corrumpntur. El ha!C fuit causa qiiare necesse fuit retiir, utlial)eliir ead. dist., c. «Nec licuil.»— Iliec
pliira condere symbola, cjute in nullo alio diirerunt, Speculum mornle, et emendandum est in eo qiiod
nisi (piod in uno plcnius explicantur qua; in alio dicit Alhanasium auclorem esse symboli quod ipsi
implicite contineutur, secundum quocl hojrelico- tribuifur.
rum instantia roquirobat. Inter omnia aulem sym- (/<) Lulheius : nec articulos lidci, nec legos mo-
bolum aposlolorum cst priucipulius vt dicilur esse rum papa slaluuro polcst.
 »

Rfi SHMMA Tlli:OL(»r,ICA.

in Nk-aja congrcgati siiiit ciim Spiritu firmitcr teneatur. Et idco ad solam auctori-
sancto ; » ct subditur anatliematis pcena ct ; tatcm summi pontificis pertinet nova editio
idcm ctiam rcitcratur in gcstis clialccdoncn- symboli, sicut ct omnia alia qua; pcrtinent
sis synodi,'p. II, act. v, sub fin. Ergo vidc- ad lotam Ecclesiam, ut congrcgarc syno-
tur quod rion pertincat ad auctoritatem dum gcncralem, et alia hujusmodi.
summi pontificis nova cditio symboli. Ad primum crgo dicendum, quod in doc-
Atlianasius non fnitsummus
3. Praiterca, trina Christi ct apostoiorum vcritas fidci est
pontifex, sed alcxandrinus patriarcha; ct sufflcicnter cxpliwifa. Scd ipiia pcrvcrsi ho-
tamen symbolum constituit quod in Eccle- mincs a[)Ostolicam doctrinam et caeteras*
sia cantatur. Ergo non magis videtur pcrti- scripturas pervertunt ad sui ipsorum perdi-
nere cditio symt)oli ad summum pontificcm tioncm, siciitdicitur li Petr., ult.. idco ne-
quam ad alios, cessaria fuit tcmporibus procedentibiis expla-
Sed contra est quod cditio symboli facta natio' lidei contra insurgcntes crrores.
cst in synodo gencrali. Scd hu jusmodi syno- Ad sccundum diccndum, quod prohibitio
dus auctoritate solius summi pontificis po- et sententiasynodi sc cxlondit ad privatas
test ut habctur in Decret.,
congrcgari, pcrsonas, quarum non est dctcrminarc de
dist. xvH, c. v, col. 95. Ergo editio symboli fide non enini pcr hujusmodi sentcntiam
;

ad auctoritatcm summi pontificis pertinet. synodi gencralis ablata cst potcstas scqucnti
Respondco diccndum, (piod, sicut supra synodo novam cditioneni symboli facere,
dictum est, nova cditio symboli ncccssaria non quidem aliara fidem contincntem, sed
est ad vitandum insurgentes errorcs. Ad eamdcm magis expositani. Sic enioi qua?li-
illius crgo auctoritatcm pertinct cditio sym- bet synodusobscrvavit, ut scqucns synodus
boU ad cujus auctoritatcm pcrtinct fmaliter id quod pra^ccdens
aliquid exponeret supra
dotcrminarc ca quae sunt fidci, ut ab omni- synodus cxposuorat, propter nccessitatcm
bus inconcussa fidc tcncantur. Iloc autem alicujus htercsis insurgontis. Undc pertinet
pertinet ad auctoritatem summi pontificis, ad summum pontificem, cujus auctoritatc
ad qucm majorcs ct difficiliorcs Ecclesiae synodus congregatur, ct ejus sententia con-
qusestiones referuntur, ut dicitur in Decre- firmatur.
talibus, extra dc baptismo, cap. « Majores. Ad tertium dicondum, quod Athanasius
Unde ct Dominus, Luc, xxn, 32, Pctro dicit, non composuit manifestationem fidei per
qucm summuni i^ontificcm constituit : Ego modum symboli; scd magis per modum cu-
rofjavi pj'0 te, Petrc, ut non cleficiat fides jusdam doctrina;, ut cx ipso raodo loqucndi
tua, ct tu alif[uundo conversus confirnm apparct. Scd quia intcgram fidci veritatem
fratres tuos. Et hujus ratio est, quia una cjiis doctrina brcviter continebat, aucforitate
fidos dcbct essc totius Ecclcsia^, sccundum sunnni pontificis est recepta, ut quasi regula
illud I Cor., I, 10 : Idipswn dicatis omnes, fidci habcatur (a).
etnon sint in vobis schisynata; quod scrvari CoNCi.csio. — Ciini suinmus ponlifex caput .«il to-
non potcst, nisi qua3stio fidci de fido oxorta
'
lius l]cclosi;v a (lln-isto iiistifutuin, ail illuin maxinio
determinarctur per eum qui toti Ecclesiai spoctat syinlMifum tiiloi (hIitc. >icut ctiam wnora-
praiost; ut sic ejus sonteutia a tota Ecclosia , lem synoduiu cougregaro.

' Sic. cocf.; in edit. deest : « do fidc exorta. » — uem non prwcum rodolet 3. quia in antiquissimis
:

' In Parm. : « doctrinaset. » — 'Ai « explicatio.»

; peno omnihus ac prohatissimis Oporum S. .\tha-
[(t) Allianasio syinl)olum Quicumquo trilnuinl sy- nasii codicihus symholumillud desideralur: 4. quio
nodns aufruslodtinonsis, ann. liTO, Rnlramnus cor- illud .•*yinholum noc S. Cyrillus .\lexandrinus unus
beicnsis, /Eneas parisionsis, Ilincinarus reniensis, e succe.s.sorihus Alhanasii. nec ephesina synodus
llatto hasiloonsis , duo ])salteria laliua mss. ah nec S. Loo, et ooiicilium chalcedonense. noc ullus
Usserio visa, Ahbo ordino Mino-
noriaconsis, — ox Athanasio coanus aut suppar, ipsi nttribuunt ;

rum Uodolphus ot Aymo, ox ordino Pra-dicntorum 3. quin c;plori aucloros non convoniunt inter se
IIupo ot Pclrus, S. Thonias, P. NicolnY, Mamii>l (lunndo, quavo occasione symboluin istud .\lha-
Caloca, (Tuillolnuis mimnlcnsis, Joannos llololh, nnsius odidoril. — Uiide Muralorius symbolum
Eugonius paj^a IV, Gonnadius Scholarius, ocoi- (>(//rf/m7Hc Venanlio Forlunato adscribil; aliiquo
donlalis Ecclosia^ vulgaris opinio, (jiwci oli;un ul Natalis .\loxandor, ot Dominious Mansi. Viurilio
schismalici, qui dicunt Athanasium ehriuin iliud Tapsonsi. Solohat onim islo ad majus robur sub
symbolum dolirasso. nomino anliquorum Pnlrum sua contra ha?roticos
Ast orudili alilor sonlinnl 1. quia .\thanasins : soripla promero, fatelurquo so dialoirum quemdam
arfirmat se procul fnisso a condonda nova (idoi for- advorsus .\rianos ot Sabollianos sub uomine Atha-
mula 2. quiaslylus istius symboli lafinum sorino-
: nasii edidisse.
 .

gU/EST. II, Alli. I. 87

Uesp<3ndco dicondum, (piofl cogitaro tri-

OU.ESTIO II.
pliciter sumi potcst : nn<» inodo communitcr
pro (iuali<Mnn(|n(' actiiali ronsidcratione in-
DE ACTU FIDEI. tollcctus, sicut Augustinus dicit in \IV De
( Bt decem qusBrunlur.) Trin., (\ip. vii, « llanc
Ji? 10, c(3l. lOli, t. H :

iiunc dico inlelligonliam, (pia intelligimus

Doindo oonsidoraniliim cst dc actu fldci : cogitantcs. » Alio modo dicitur cogitare » <(

ot prifno dc aclu interiori sccundu dc actu ; magis pro[»rio consideratio int(ilectus, qusB
exteriori estcum quadam inquisitiono, ante^iuam per-
Circa prinunn (lua^runtur deceni : i " (juid veniatur ad peiie(iionem intellecius per cer-
sit credcrc, ([uod est actus interior fidei; titudinem visionis; ct sccundum hoc Augus-
2° quol m(xlis dicatur; 3" utrum credero tinus dicit, XV De Trinitate, cap. xvi, § 2.'),
ali(|uidsupra rationeni naturalcni sit neces- col. 107«), t. 8, quod Dei Filius non cogita-
((

sariuin ad .salutem t" utrum crcdere ea ad ; tiodicitur, sed Verhum Deidicitur. Cogitatio
quae ratio naturalis pervenirc potcst, sit quippc nostra perveiiieus ad id quod scimus
ncccssarium; .*)° utrum sit ncccssarium ad at^juc iiide formata, verhum nostrum cst.
salut(}m credero ali(jna explicitc ; (>" utrum Et ideo Verhum Dei sinc cogitationc Dci
ad credendum explicitc omncs a,*qualiter te- debct intclligi, nonhahons aliquid formahilo
ncantur; 7" utnim haherc (ideni cxplicitam quod csse possit informc. » Et sccundum
de Cliristo .semper sit neces.sarium ad salu- hoc cogifatio proprie dicitur motus animi
tem H" utnim crederc Trinitatem explicito
; dcliborantis, nondum pcrfccti pcr plenam
sit dc nccessitate salutis; 0" utrum actus visioncm Sed quia talis motus
vcritatis.
fideisit meritorius; 10° utrum ratio humaua potcst esse vel animi dcliberantis circa in-
dimiuuat meritum fidei. tentiones universales, quod pertinet ad iiitel-
lectivam partcm, vel circa intcntioncs parti-
culares, quod pcrtinct ad partem sensitivam,
ARTICULUS PKI.MUS.
ideo cogitarc » secundo modo sumitur pro
((

Ltrum credere sit cum assensione cogitare. actu intellectus delihcrautis tcrtio modo pro ;

actu virtutis cogitativae.

Ad primum sic proccditur. I. Vidctur Si ergo cogitarc » sumatur communiter
((

quod « credere non cum asscusionc cogi-

sit sccundum primum modum, sic hoc quod
tarc. I) Cogitatio enim importat quamdam dicitur cum assensione cogitare, » non di-
((

inquisitionem ; dicitur enim cogitarc, quasi cit totam rationcm cjus quod cst crcderc » (( ;

coagitare, vel simul agitare. Scd Daraasce- nam per hunc modum etiam qui considcrat
nusdicit inlil). IV Ort}i.fid.,c. xi, col. 11^7, ca quse scit, vcl intclligit, cum asscnsi(mo
t. quod tidcs est iion inquisitivus asscn-
I, (i cogitat. Si vero sumatur cogitare
secundo (( »

sus Ergo cogitare non pertinet ad actum

' . )» modo, sic in hoc hujus intelligitur tota ratio
fidei. actus qui est credcrc. » Actuum cnim ad
((

2. Pr«Tterca, fidcs iu rationc ponitur, ut intellectum pertinciitium quidcm hahcnt

infra dicetur. Scd cogitare est actus cogita- firmam asscnsionem absque tali cogitatione,
tivai i)oteiitia', (pue pertinet ad partcin scn- sicut cum aliquis considorat ca qua? scit vel
sitivam, ut in primo dictum est. Ergo cogi- intcUigit ; talis ciiim considcratio jam cst
tatio ad fidem non pertinet. formata. Quidam vcro actus intellcctus ha-
3. Praterea, cn^derc cst actus intcllectus, bcnt quidcm cogitafioncm informcm ab.stpio
quia ejus objcctuni esl veruii). Scd asscntire firma asscnsionc, sivc in ncutram parfcm
non videtur essc actus intellectus, sed vo- d(3clincnt, sicut accidit dubitanti; sivc in
luntatis, ctiam conscntirc, ut supra
sicut unam partcm magisdeclinent, scd tencntur*
dictum cst. Ergo credcrc non cst cum asscn- aliquo lcvi signo, sicut accidit .suspicanfi;
sionccugilarc. sivc uni parfi adhaTcant, tamen cum formi-
Sed in contrarium cst quod Augustinus dinc alfcrius, quod accidit opinanti. Sed ac-
sic definit crcdcre in lih. iJe prxdestinatione tns isfc ([u\ cst crcdcre, » hahct firmam
((

snnctorum, cap. ii, § 5, col. 963, t. 40. adluesionem ad unam partcm : in quo con-

Mich. Lequien apud Mignc « Fidesest asaensus

'
: * Al : « tontentur » et « lcnonlur licet tenultur. »
oami curioM inquisiliono vacans. >-
 »

fi« SIJ.MMA THKOLUiJlCA.

venit credens cuin sciento ct intoUi^^^ente; et enim habitus unus cst actus. Sed ftdes est
tanncn e.jus cognitio non est perfecta [)er unus liajjitus, cuin sit una virtus. Ergo
maximam' visionem,. in quo convcnit cum inconvcnicntcr ponuntur plures actus ejus*.
dubitante, suspicante et opinante; et sic 2. Praitcrea, id quod est coinmune omni

proprium est credentis ut cum assensu co- actiii fidci, non dcbct poni ut particularis

gitet. actus lidci. Scd crcdcic Ilco iiivcnitur com-

Et propter hoc distinguitur iste actus qui munitcr in quolibet actu fidci, quia fides
cst « credcre, » ab omnibus actibus intellec- innititur prima? vcritati. Ergo vidctur quod
vcrum vcl falsum.
tus, qui sunt circa inconvcnicntcr distinguatur a quibu.sdani
Ad primum crgo diccndum, qnod fidcs aliis actibus fidei.

non hal)ct inquisitionem rationis naturalis .J. rraitcrca, id quod convcnit ctiam non
demonstrantis id quod creditur habet ta- : fidclibus, non potest poni inter fidei actus.
men inquisitionem quamdam corum per Sed credcrc Deum cssc convcnit ctiam in-
qua^ inducitur homo ad credendum, puta fidclibus. Ergo non dcbet poni inter actus
quia sunt dicta a Deo, et miraculis confir- fidci.
mata. 4. Pra;terea, moveri in fincm pertinet ad
Ad secundum dicendum, quod « cogitare » voluntatem, cujus ol»jcctiim cst bonum et
non sumitur hic prout cst actus cogitativa? finis.Scd credcre non est actus voluntatis,
virtutis, sed prout pcrtinet ad intcllectum, sed intcllectus. Ergo non dcbet poni diffe-
ut dictum est. rentia una ejus quod est credcre in Deum,
Ad tcrtium dicendum, quod intellectus quod importat motum in finem.
crcdentis detcrminatur ad unum, non per Scd contra cst ijuod Augustinus hanr
rationem, sed per voluntatcm; ct idco as- distinctionem ' ponit in lib. De verbis Do-
sensus hic accipitur pro actu intellectus, se- mini, serm. cxuv, cap. ii, §2, col. 788, t. 5,
cundum quod a voluntatc dctcrminatur ad ct Super ioan., tract. xxix, § G, col. 1(531,
unum. t. 3.

CoNCLUsio. — Crcdere est ciim assensu cogitare, Rcspondeo diccndum, quod actus cujus-
noii ut cogitatio ad vim speclat cogitativam , seu libet potcntia3 vcl habitus accipitur secun-
ut commuiiiter pro qualicumquc actuali considera- dum ordiiicm potcntitc vcl habitus ad suum
tionc sumitur, sed ut iniportat intellectus consi- objectum. Objectum autem fidei potest tri-
derationem cum aliqua inquisitionc ct voluntatis pliciter considerari. Cum enim credere ad
consensu (a). intellectum pcrtincat, prout est a voluutiitc
motus ad asscnticnduin, ut dictuni est, po-
ARTICULUS II.
test objectum fidci accipi vcl ex partc ipsius
intcllectus, vel ex partc voluntatis intellcc-
Utrum conveniente?' distinguantur actits tuni movcntis.
fidci pcr hoc quod est crcdere Deo, cre- Si quidcm cx partc inlellcctus, sic in ob-
dere Deum et crcdere in Deu?n. jccto (idci duo possunt considcrari, sicut
supra dictuin est. Quorum unum est mate-
Ad secundum sic proccditur. 1. Vidctur rialc objectum fidci (/») ct ; sic ponitur actiis
quod inconvcnientcr dislinguanlur actus fidci « crcdcre Deum; » quia, sicut supradic-
fidei pcr Iioc quod est « crcdere l)eo, cre- tum cst, nihil proponitur nobis ad credeu-
dcre Dcum ot crcdero in DHum. » Unius dum, nisi sccundumquodad Deumpcrtiuet.
Al.
' « Manifestani. »
: ' Al. —
« fidoi. » : dere, uon csl lides divina. sod humana. » Ilem,
Prinio loco distinguit credero Chrisluiu et cre-
' damnata ost isla Quesnellii « Kides non esl absque :

doro in Chrisluin; secunih:) autom h)co, crodore amore el liducia. »

Deo ot credcre in Dcuin, ut videro csl. \h) S. Thoiuas dicil : unum est materiale objec-
(n) Ad asscnsiiin lidoi voluutalis luotio rciiuirilnr : tum fidci; — ponilur aclus lidei credeio Deum. »
siccominunilor thcolof-M conlra Scoluni, si 1». (ionot — Hilluarl dicil : « vel rospicil ul objeclum for-
lidom adlui)oas. Scd audi Scoluin « Ciedil)ili suffi-: malo quod ol sic dicilur credoro Deum. "
, Sed —
cicnlcr privsenlalo, non nocossario crodil inlelloc- S. Thouias addil « quia nihil propouilur nohis ad
:

lus noii credit nisi volens, » III. d. xxv, q. 1, crodcndumuisisocunduin quodad Doum pertinet.
n. 11. Ihvc luolio vohiulalis, quaiuvis pia , noii Porro juxla Billuarl ohjeclum formalo quod» esl
^<

laiucn csl chaiilas, ul vull Van \{o\ dainnavil ; id ralionc cujus ca>lora alliufruulur; crpo bcne ex
clcniin Alo.xandcr papa proi)ositionoin islam : suis i)riucipiisiu hoc arliculo objecluui quod S. Tho-
« Quando in luafrnis pcccaloribus delicil ouuiis mns « materialc » Uilluart formale quod » vocal.
>>

omor, dclicil ctium lidos, ol cliumsi vidoanlur cic-

 :;

QVJEST. 11, A lU. 11 1;T III. 80

Aliiid aiiteiu est formalis ratio objwti, (luod iii (juibus iu)ii jiofcsf judioare, utruui illud
esl siciit mediuiii, propter (piod tali ivdiliili ( (juod ei proj)ouifur, sit verum, vel falsuui,
asseutitur; etsic pouifuraetus lidei u eredere seouudum illud .lob, .\u, II : \onne auris
Deo; 1) (juia, siout supra est dictuui, foruialo verha dijudirat? Sed tale Judioium homo
oltjeetum lldei est vuritas priuia, cui iuhanet habcrc iiou jiotesf iu liis (jua' suut lidei;
houjo, ut propter eaui ereditis asseutiatur. quia homo iiou j)otcst ea restitucre* iu priii-
Si vero oousideretur tertio modo objeotum cipia priiua j)er (juai de omuibus Judioamus,
fidei, seouudum (juod iufelleotus est uiotus Erp) j)erioulosuiu cst talibus fidciu adhi-
a voluutafe sic pouitur aolus (idei (( oredere bere. Credere ergo uou csf uecessariuiu ad
m Doum. » Veritas euiui priuia ad voluuta- salutem.
teui refertur, secunduui (juod habet ratio- :j. Praderca, salus homiuis in Deo oou-
uem fiuis. sistit, scouuduui illud j)sal. xxxvi, 39 : Salus
Ad primum ergo diceuduui, qucxl per autem justorif/n a Domino. Sed invisihilia
ista tria uou desiguautur diversi aotus fidci, Dei per ea qux facta sunt, intellecta conspi-
se<l uuus et idem aotus habeus diversiuu ciuntur, scnipiterna quoque ejus virtus, et
relatiouem ad lidei objcolum. divinitns, ut dioitiir Uoui., i, "20 qua' aufeui ;

tl per hoo patet respousio ad seouudum. conspioiuutur iutcllcofu, uou creduutur.

Ad terlium diceudum quod oredere ,
<i Ergo iioii est iiecessarium ad salutem ut
Deuui » uou oouvcuit iufidelibus sub ca ra- liomo aliijua oredaf.
tioue qua pouitur aotus lidei. Nou cuim cre- Sed coutra est (juod dicitur llebr., xi, (5 :
duut Deum esse sub his conditionibus quas Sine fide impossibile esi placere Deo.
fides determiuat ; et ideo ucc vcrc Deum ore- Respoudeo dicendum, quod in omnibus
duut; quia, ut l*hilosophus dicit, IX Metoph., iiaturis ordiiiatis iuveiiitur quod ad perfec-
text. 22, (( in simplicibus defectus cognitio- tioiiem naturaj iuferioris duo concurrunt
nis est sodum in uou attiugeudo totaliter. n unum quidcui quod est secundum proprium
Ad quartum diocudum, quod, siout supra motuui aliud autem quod est secundum
;

diotum est, voluutas movet uitcllectum et motum superioris naturae sicut aqua se- ;

alias vires auiuia> iu fiuem ;secuudum

et cundum motum proprium movetur ad ceu-
h(jc pouitur aotus fidei « oredere iu Deum. » trum, secundum autem luotum luiia; mo-
CoNCLisio. — Convenienter distinpiuuifni-
vetur oiroa ccntrum scouudum lluxuiu et
tr(»s

WAoi aclus ex pai1f! nhjecti in ordine ad inteliectiini, refiuxum. Similiter etiam orbes jjlauetarum
videiicet, credere Deo, credere Deuiu et crederc in moventur propriis motil)US ab occidente in
Deuui (a). orientem, motu auteiu primi orbis ab oriente
in occideiitem. Sola autem natura rationahs
ARTICULUS III. creata habetimmedialum ordinein ad Deum
Vtnim credere alifjuid siipra rntionem na- quia caitene creaturse iiou attinguut ad ali-
turalem sit necessarium ad salutem. quid universale, sed solum ad aliquid par-
ticulare, participautes divinam bonitatcm
.\d tertium sic proocditur. I. Vidcttir vel iu es.seudo taiitum, siout iuauimafa, vel
quod on^dcrc uou .sit uecessarium ad salu-
'
etiam in vivcudoet ooguosoeudo siiip:ularia,
tem. Ad salutem euim et perfeotiouem cu- sicut plauta; et auimalia, Natura autem ra-
juslibet rei ea sufficere videutur (jua3 oou- tionalis, iiKjuantuiu coguoscit universalcui
veuiuut ei seouudum
uaturam. Scd .suaui boui ratiouem, habet iiumediatuui
et eiitis
ea (juse suut fidei, exccduut naturalem ho- (jrdiuom ad uiiiver.sale esseudi priuoipium.
miuis rafiouem, cum siuf nou apj)arcufia, Derfcotio ergo rationalis oreatura'. iiou
ut supra dictum est. Krgocrcdere uou vide- solum cousistit in eo quod ei competit se-
tur ueocssarium esse ad salutcui. cuuduiu suaiii uafuram, scd in eo efiaiii
•1. 1'iii'fcrea, jiericuhjse Ikjuio a.sseutit illis quod ei atlribuitur ex (juadaiu suj)criialii-

'
Sic co<l. In duobus (aiuen cod. ex altora manii 'a) Iii Spoculo morali arliculus iste iinicum arli-
legilur in uiargine additum « ali([uid quod est
:
culum cum pnecedcnli eflicit suh hac forma « El :

supra rationeiu, » vel « aliquid supra rationem na- nota quod dillert ciedere Deo, crcdere Deum ct
turaleni. » credcre in Deum, elc. » Unde, disl. xv, part. iii,
' In nuUo codico inveniniiis : « resolvere ; » omnes lih. I SpccHti moralis, novem solummodo habcn-
habenl « resUtueie " in Iribus tamen altera nia-
: ; tur articuli.
nus scripsil « ruducere. » :
00 SOMMA T11E0L(J(jICA.

rali porfcctioiK! ' (livin.i! l)Oiiitatis. Unde ot Ad tcrtium dicendum, qnod invisibilia
supra (lif;tnm ost, (juod ultirna boatitndo Dei alfiori inodo quantum ad plura pcrcipit
hominis consistit in quadam supornatin^ali fidos,qiiam ratio naturalis o.\ creaturis in
Dci visiono. Ad quam quidem visioncm Dcuni procedcns. Undedicitur Eccli., m, S.j :

honio pcrtingcre non potcst nisi pcr modum Plurima sttper se?isum hominum ostensa
addisccntis a Doo doctorc, sccundum illud snnt tihi.

Joan., VI, Al) Omnis qui audivit a Patre,

:
CoNCLusio. — (Aiiii iiltima liominis perfectio in
ct didicil, venit ad mc. TTujus autcm disci-
[)ci clara vision(i consistat ad (juam nalundis rafio
plinai fit liomo particops non stalim, scd ascundonj non val(,'t jiroprio rnolu, necessariuni
succcssivc, secundnm modum suaj naturai, fuilad saluleni , aliqua honiinibus per disciplinam
Omnis autcm talis addisccns oportet quod fidei credcuda prop(jni (a).

crcdat, ad hoc quod ad porfoctam sciontiam

pcrvoniat; sicut otiam 1'hilosophus dicit,
AKTICULUS IV.
hl). I Elench., cap. n, quod oportct addis- ((

ccntem crcderc. » Utrum credere ea quas ratione naturali

Unde ad hoc quod homo pcrvcniat ad per- probari possunt sit necessarium.
fectam visioncm beatitudinis, prffiexigitur
quod credat Dco, tanquam discipulus ma- Ad (^uartum sic procoditur. 1. Videtur
gistro doconti. quod ca quae rationc naturali probari pos-
Ad primum ergo dicendum, quod quia sunt non sit noccssarium crcdcre in operi- :

natura liominisdopcndot a suporiori natura, bus cnim Dci nihil supcrriuum invenitur,
ad ojus perfcctioncm non sufficit cognitio inulto miiius quam in operibus natur.T. Sed
naturidis, sed rcquirilur qua^dam supcrna- ad id quod pcr unum potost lieri, supcrnuo
turahs, ut supra dichim cst. apponitur aliiid. Ergo ea quai per natiiralem
Ad sccundum dicendum, quod sicut liomo rationem cognosci possunt superfluum ,

per naturale lumon intollectus assentit prin- esset pcr fidem acciperc.
cipiis, ita homo virtuosus por habitum fidoi' 2. Praitcrea, ca nccesse est credere do
liabot rectum judicium de his quae conve- quibus est lides. Sed non est de eodem
niunt iili virtuti ot hoc modo etiam per ; scientia et fides, ut supra haliitum cst. Cum
lumen fidci divinitus infusum homini, homo orgo scicntia sit de omnibus illis qusc natu-
asscntit liis qua^ sunt fidoi, non autom con- rali rationo cognosci possunt, vidctur quod

trariis; ot idoo nihil poricuU vcl damnationis non oportoat crcdcrc ea quae per naturalcm
inost his qui sunt in Christo Jcsu, ab ipso rationem probantur.
illuminati per fidom. 3. Prseterea, omnia scibiHa videntur esse

« Sic cod.; in edil. « participatione. » : alii inmajoribus solemuitatibus, alii aliler. Sed —
' Sic cod.; in edit « virlntis; » sod hoc erroneo,
: uonne, primo casu excoplo et forsitan ullimo, obli-
ut mihi videtur; non (?nim per hahitum fortitudinis, gationcs ilhp ad actum tidci accidonlalos sunt?
sed polius per habituin « pru(hMititp » (lua* cst Quis prohare posset oas esso ahsolutas et per se?
« n^cta ratio agil)iliuui, » homo fortis rcctum judi- Fatcmur Innocenlium XI damnnsse propositiones
cium hahet do his quaj fortiliidini conveuiunt. soquoutes Sntis est aclum fidei semel in vila eli-
: <•

(a) Pra'coptum pcr sc, simplicilcr et

fidcM ohlijrat cero; » « suflicit illa m%sleria (scilicet Trinilatis el
ahsoiulc. Undo Innocculius XI coiulemnavit hanc Incanialionis) scmcl crodidisse. » Sod damnavit eas
proi)()sili()iicm : « Fides non ccnsciur cadoro sub quia cxcludcro vidchanlur necossitatom etiam acci-
priPccptuiii spcciale el Duph»x ta- socundum se. >• (lentalem actuuui tidci, qunndo somoi crodiderat
mcn csl i^ra^ccplum fidci unum anirmativum as- :
nctuniitor homo. Pluros ideo toncnt (piod posito
scnlicndi veritnlihus rcvciatis aliud ncKativum ;
scmcl asscnsu lidoi, cjus pra'Copluin nftirmalivum
nou ncgaiidi lidcin susccplnm scu agnitam. Hoc non nmplius ohiigot per so. Quidquid sil. prinia
secundum ohligal i^ro scmi)cr; i^rimum, sicut et scntculia, (lua' vult illud ohlignro per so plurics in
alia aflirmntiva, non pro scmpcr, (piamvis scinpcr. vila, socurior osl in prnxi. ot consoqucnter antepo-
Scd ([uo lcmporc? i. Temporc (luo pcrvcnilur nd ucnda prnclico. Non dubium osse vidctur quod
usum ralionis ct apprchcndunlur nivslcria lidci l)rn'coptum lidci aftirmalivum ohligot por accideus
taiupiaiu a Ueo rcvdala. ludc Innocciilius XI dnm- (liiotics urgol ali(pi()d aliud privcoplum quod sine
navil linuc proposilioiicm Ah inlidclilalc cxcu- : •> lidc implori non potcsl, v. g., privcopluiu poenifeu-
sabitur inlidclis nou crcdons, duclus oi)inionc mi- liiv. suscepfionis sacrnmcnti alicujus, otc; in om-

nus prohnhili. » 2. In pcriculo niortis; quando ',]. nibus Inuion his casibus non oxigitur actus lidei
urpct gravis lcntatio conlrn iHlem 1. plurics in ; exprossus ef, ut aiunt, in actu sigualo, sed surHcit
vila, ol hic alii dicunt singulis diehus dominicisof nctus implicitus ot in actu, ul aiunt. exeit:ito.
feslis, alii singulis monsibus, alii soincl in anno.
 . .

Or.flST. II, ART. IV I.T V. 01

niiins rationis. Si erf?o qiuTclani poniin pn>- lioniinos nss(»qnoriMitnr, ncccssarinm fiiit iiMniini

nt>n sojuni snsciperi' piM* tidcm ea ((U-i! snpr.i

|M>n»iiitiir tioniini nt i-nuionda, i»ari r.itionc
ratiouoni natnralfin snnt sod el ca qua; naturali
anjiiia IniJn.^^nHKii ncres.so est creJere. Hoc ,

lumiiio iuvosliKai"i possunt.

antom est falsnni. Non erpo ea quae por
natnraleni rationem cogrnosci possunt, ne-
cesso est credere.
.\RTICLLUS V.
Scd contra est, quia necesso ost crcdere Ltrwn homo tcneatur ad crcdcndum
Denni esse nnnm ot incori^orenm qii.T na- ; aliquid explicite.
Inrali ratione a philosophis [)roltantur.
Respondeo dicenthmi, (]nod necessarinm Ad quintum sic proceiHtnr. 1. Vidctnr
est honiini ac»'ipere per niothim fidei non qnod non tencatur homo ad cn^dendum ali-
sohnn ea qiuT snnt sui>ra ralionem scd , qnid explicite. Nulius euiin tenetur ad id
etiam ea qna» per rationem coj^^nosci pos- qnod non cst in ejus potestatc. Scd credcre
sunl ct ho<' propter tria. Primo qnidem nt
; alit^uid expHcitc non est in hominis poles-
citins homo ad veritatis divina» coirnitionem tatc ; dicitur euim Rom., x, li: Quomodo
perveniat. Scientiaenim ad qnam pertinet credcnt in illum' qucm non aud/erunt? •
Ei.

pn>l»are nenm esse, et alia hujnsmodi do quomodo autcm audicnt sine prxdicante?
Deo. ultimo hominihns addiscenda proponi- quomodo vero prcedicabunt, nisimitlantur?
tnr, prasnppositis nmltis aliis .scientiis ;
et Ergo crcdere aliquid explicito homo iioii

sic non
nisi post ranltum tempns vita* sUcT tenctur.
homo ad Dei cogrnitionem perveniret. Se- Praeterca, sicut pcr fidera ordinanmr
2.
cnndo, ut co^nitio Dei sit connnunior. Multi in Dcum, ita ctiam pcr charitatcm. Sed ad
cnim in studio scientia' proficere non pos- servandum pra^ccpta cliarilatis homo nou
sunt vel proptcr hehetudinem ingenii, vel tenctur, sed.sufficit sola pra?paratio animi,
proptcr alias occnpationes et nccessitatos sicnt patct in illo pra^ccpto DQinini qnod
temporaUs ctiam proptcr torporcm
vita-. vel ponitur Matth., v, 39 :
5"/ quis te pcrcussc-
*
aildiscciuli qui omnino a ;
Dei cognitione ' rit in una aliam , ct
maocilla, prsehc ei et
fraudarentnr, nisi proponerentur eis divina in aliis consimiiibns, ut Augustiims cxponit
[)er nxxhnn fldei. Tertio propter certitudi- in hl). De serm. Dom. in monte, cap. xix,
nein. Ratio cnim hnmaiia in rehus diviuis § 58, col. tSriO, t. 3. Ergo ctiam non tcnetnr
cst multum di.'fi(iens. (injus sig-num csi, homo cxplicite aliquid crcdere ; sc 1 sufficit
quia philosophi de rehus humanis naturali qnod halicat animum prffiparatum ad crc-
invcstigationc perscrutantes in multis erra- dcndura ea (jua' a Deo proponuntur.
verunt, ct sibi ipsis contraria senserunt. Ut 3. I^ra^tcrca, bonum fidci in quadam obc-
ergo csset indubitata ct certa coguitio apud dientia consistit, sccundum
Rom., i, 5 illud :

homines de Deo, oportuit (juod divina eis Ad ofjcdiendum fulci in omnibus f/cntibus.
pcr moduin fldei traderentur, (jnasi a Dco Sed ad virtutcm obcdicntia; non rc(piiritiir
dicta, qni mcntiri non potcst. quod homo aliqua dcterminata pra^cepta
.\d primnm crgo diccnduiu, (luod invtisti- oliscrvet, scd .snfficit (piod habeat promp-
gatio naturalis rationis iion sullicit humano lum animum ad obedienduin, secunduin
generi ad (vjgnitionem divinorum, etiam illud GO Paratus sum, ct non
psal. cxvni, :

qna» rationc ostendi possunt ct idco non cst ; sum custodiam mandafa fua
furbatus, itt

snperlhiuin ut talia' crcdantur. Ergo videtur quod etiam ad fidcin sufficiat

.\d s(jcundum diccnduiii, (jnod de eodeni (]uck1 homo habcat proin[)luin animuin ad
noii [)otest li(les apud euin-
cssc scicntia (.'t credcndnm ca(]ua'ci divinitiis proponi pos-
dcm; .scd id quod
ab uno scitnm, potest
est sunt, abs(]uc hoc (piod cx[)licile alitjuid cre.
cssc ab alio crcditum, nt supra dictum cst. dat.
.\d tertiuin dicendum, (juod etsi <jinnia Sed contra csl (]uod dicilur ad Ilebr., \i,
scibilia convcniant iii ralione scicnlia', nuii () : (Jredcre oportct arredcntcm ad Dcum
tamcn conveniuul iii Iku; (piod a-ipiiliter quia cst, et quod iuquircutibiis sc remune-
ordincnt ad IxuititiidiiKun ; et id(!o non rator cst'
a»qualiter omnia proponnntur ut crcdenda. Respondeodii^ciidnm, (juod pra^ccpta Icgis
CoNcLLsio. — II citius fl linuiiis Dci iirdiUani quic homo lenclur implere, dantur de acli-

' x .\ •> deesl in edil. — " In Parni. « nlia. sn- ti.s inepl»!
 ;

92 SUMiMA TIIEULOGICA,
bus virtutum, (jui .suiit via pcrvcniendi ad ranlc; .sicutad diligendum Deum et proxi-
salutcu). A(;tu.s autcni virtutis, sicut supra mum, cl ad credcndum articulos
.similiter

dictuin cst, suniitur sccundum liahitudincin hdei. Sed lamcn hoc j)olest cum auxilio
habitus ad objcctum. Scd iii ohjecto cujus- gratiai; quod quidcm auxilium « quibus-
lihct virtiitisduo po.ssunt consideraii : scilicet cunupic diviiiitus datur, mi.scricorditer da-
id (]uod proprie et per se cst objcctuni vir- tur; quil)us a,utcm non dalur, ex justitia
tutis, quod necessarium est in omni actu non datur, in po*nara pra-ccdcntis, aut sal-
virtutis ; et iteruin id (juod est per accidens, tcm originalis pcccati', » ut Augustinus
sivc ad propriam
consccjuciitcr so lial)et' dicil iu lib, JJe correpfione et fjratia, cap, vi,

rationem objecti; sicut ad objcctum forti- col. 920, t. 10.

tutlinis proprie et pcr se pertinct sustinerc Ad secundum diccndum, quod homo tc-
pericula mortis, et agj^rcdi hostes cuin pe- netur ad detcrniiiiatc diligcndum illa diligi-
riculo propter boiiuin ^; sed (juod homo bilia (ju;e sunt propric et j)cr sc charitatis

armctur, vcl cnse pcrcutiat in bello justo, objecta, scilicct Dcum et proximum. Sed
aut ali(|uid hujusmodi faciat, reducitur qui- objectio procedit de illis pra^ceptis charitatis
dem ad objectum fortitudiuis, sed per acci- qua3 quasi consequenter pertinent ad objec-
dens. tum charitatis,
Determinatio ergo virtuosi actus ad pro- Ad tertium dicendum, quod virtus obe-
prium et per se objectum virtutis cst sub dicntia; proprie in voluntate consistit ; et

necessitate pra^ccpti, sicut ct ipse virtutis idco ad actum obedientia; sufficit prompti-
actus ; sed determinatio actus virtuosi ad ea tudo voluntatis subjecta'' prafcipienti, quai
qua; accidcntaliter vel secundario se habeiit est proprie et pcr se objectum obcdicntiai.

ad proprium ct j)cr se virtutisobjectum, non Sed hoc praeceptum, vel illud, per accideus
cadit sub neccssitale pricccpti, nisi pro loco vel consc(jucntcr sc habet ad proprium et
ct tcmporc. Dicendum est ergo, quod lidei per se objectum obcdientia;.
objectum per se cst id pcr quod homo CoNCLusio. — Tenetur liomo explicite credeVe
hcatus efficitur, ut sujira dictum est. Per omuos lidoi articulos, inii)licitc vero
qusecuiuque
accideus autem aut secundario sc habent ad iu sacra Iraduiitui' Scrij)tura («).

objectum fidei^ omnia quae in sacra Scrip-

tura divinitus tradita continentur, sicut ARTICULUS VI.
quod Abraham habuit duos filios, quod
David fuit filius Isai, et alia hujusmodi. Utrum ofnnes xqualiter teneaniur ad
(Juantum ergo ad prima credibilia, quaj luibendum fidem explicitam .

sunt articuli fidci, teiietur homo explicitc

crcderc sicut et tcnctur habcre (idein
, Ad sextum sic j)roccditur. 1. Videtur
quantum autem ad alia credibilia iion tc- quod omnes tencaiiturad habeu-
a^qualiter
netur Iiomo explicite crcdere, sed solum dum fidem explicitimi. Ad ea euim qua; suut
implicite, vel in pr»paratione aniini, in- de necessitale salutis, omiics tencntur, sioul
(|uantuin |)aratus esl credcre quidquid iii palet dc pra'ccplis cliaritalis. Sed cxplicatio
divina Scriptura contiiKitur '. Sed tuiic credendoruiu est dc necessitato salutis, ut
solum hujusmodi tcnelur explicite credere, dictum est, Krgo oinncs anjualitcr tcnentur
quando hoc ei constiterit iu doctrina lidci ad cxj)Iicile credcndum.
conlineri. 2, PraMcrca, iiiilliis dcbct examiiiari do
Ad primuin ergo dicendum, (juod si in eo (juod cxplicite crederc iion tonetur. Sed
potcstato hominis osso dicatur aliquid ex- quandoque simplices examinantur de mi-
cluso auxilio gratia', sic ad niulla tcnetur niiiiis ailiciilis lidoi. Krgo omues tenentiu'
homo ad (jua; non j)olesl siiie gratia rcjia- oxjilicitc oiuuia crcdore.

'
In (Mlil. : « lial)ons. >^ — - Edit. addunt : « com- in sc, scd in alio, vol in prii^paratione animi credi-
muno. » — '
Ila cod. Aloan., Tarr.ic. aliiciuo, ol tum.
odili plurimi; al. : « virlutis. » — * In l'arm. : u di- Nocessilas pra^cepti est obligatio alicujus hnbendi
vina Scriptura conlinot. » — '
Colligi polost cx ad oavonduui pnvvaricatiouis peccatum salutis im-
cap. VI, el ox cap. xi, col. S)3l). — " Sio cod.; in poditivum.
odit. : « suhjoclti!. » Nocossitas medii ost obliiratio alicujus habendi
(«) Fidos oxplicila ostassensus circa ohjoctum in tlivinitus ordinuti, ila ut sino illo in se vel wqui-
so, in lormini.squo suis croditum. valouter habilo, salus oblioeri uequcat.
Fidos iuiplicila csl asscusus circa objoclum, uou
 OU.f.ST. II. \WT. VI ET Vn, 1».-]

3. Pnpterea, si minores non tenentnr divina^ Tnde et Apostolus dicit, I ad Cor.,

halRTc lUloni expluitani, scd .^olnni inipli- IV. K; : Iniitatores mei estote, siciit et erjo

«•itani, ojxirtot (piod halieant tltltMii iniplici- Christi. Inde humana cognitio non ht re-

tani in lldeniajornm. Sed hoc viilctnr peri- gnla fidci, S(id vcritas divina ; aqna sialiijui

«Milo.sum qnia po.-^set oontinfrere qnotl illi

:
majornm deliciant, non pra'judicant lidei

niajores enarenl. Krgo videtnr iinod nii- simplicium, (lui eos rectam fidem habore
nores etiam debeant hahero tidem explici- crcdnnt, nisi pcrtinacitcr cornni crroribus
tam. Sir ergo omnes auiuahter tenentur ad in particulari adlKcreanl contra iniivcrsaiis

explioito credendum. Ecdesiaj fidem, qua3 non potest deticero,

Sed contra est iiuod dicilur .loh, i, li, Donjino diccnte Luc, xxn, :J2 Eijo rocjavi :

«luotl /juves arabanty et asinx pascebnntur jiro te, 1'ctre, ut non deficiat fides laa.

juxta eos ; quia videlicet minores, qui signi- CoNCLUsio. — ('.uiu ail superiorcs peilineat, sub-
tlcanhir per asinas, dehent in credendis ditns in liile enulin', ipsos superiores pleniorem
adha*rere majoribus, (lui per hoves signiti- ile credendis iiotitiani hubere, et niagis f.xplitite

canlur, ut (iregorius exponit in II Moral., credere opoi-tet, quani eomiu suLditos.

lap. XXX. § 10, col. 57S, t. I.

Ucsi)ondco dicendum , (luod explicatio

ARTICULUS VII.
credendorum lit per revelationem divinam.
Credibilia enim natnralem rationem exce- Utrum ex-plicitc credere mysterium incar-
dunt. Kevelatio autem divina ordine quodam nationis Christi sit de necessitate salutis
ad inferiores pervenit per superiores, sieut apud omnes.
ad homines per angelos, et ad inferiores
angelos per superiores, ut patet per Dio- Ad septimum sic proceditur. Videtur 1 .

nysium in Cxlest. hierarch., cap. iv, § il, quod crederc explicite mystcrium Christi
col. 17«), et cap. vn, § 3, col. :210, t. 1. Et n(m sit dc necessitate salutis apud omncs :

ideo pari ratione explicatio lidei oportet non enim tenetur homo expUcite credere ea
«luod perveniat ad inferiores homines per quai angeli ignorant, quia cxplicatio fidei
majores. Kt ideo sicut .superiores angcli, fit per revclationem divinam, quic pervcnit

(pii habent pleniorem

inferiores illuminant, ad homhies mcdiantibus angclis, ut dictum
notitiam de rebus divinis (luam inferiores, est. Scd etiam angeli myslerium incarna-

ut dicit Diony.sius, Cxkst. hierarch., c. xn, tionis ignoravcrunt unde quan'ehaiit in ;

291, ita etiam superiores homines,

§ 2, col. psal. xxin, 8 Quis est iste Rex cjlorix? et
:

ad quos pertinet alios erudire, tenentur ha- Isa., LXin, 1 Quis est iste qui venit de
:

bere pleniorem notitiam dc credendis; et Edotn? ut Dionysius exponit cap. vii Csel.
magisexplicite credere. hierarch., § 3, (^ol. 210, t. 1. Ergo ad cre-
prinmm ergo dicendum, quod expli-
.\d dcndum cxpUcitc mysterium incariiatiouis
catiocredendonim non wqualitcr qnantura Christi homines non tenehantur.
ad omnes' est de neccssitatc salntis quia ;
2. I^ra^terca, constat beatum .loanncm
plura tcncntur explicite crederc majorcs, Daptistam de niajorilius fnis.se, ot propiii-
qui haheut officium alios instruendi, quam quissimum Christo dc quo Dominus dicit ;

alii. Matth., XI, II Non surrexit inter natos :

Ad secundum dicendum, quod simplices nudieruni major Joanne Baptista. Sed

non sunt examinandi de .suhtilitatibus lidei, Joannes Daptista non videtur Christi niysto-
nisi qiiando habetur suspicio quod sint ah riuiu cxplicitc cognovisse, cuin a Christo
h.Treticis depravati ; (pii in liis qua; ad (IiKcsicritTu es qui venturus es, an aliunt
:

.subtililatem lidei pcrtinent , solent fideni cxpectamns? ut liabetur Malth., xi, 3. Ergo
simplicium dcpravare. Si tamen inveniun- non tcncbantnr ctiam majorcs ad habendam
tnr non pcrtinacitcr pcrversae doctrina.' explicitc fidcm dc Christo.
adhaerere, si in talihus ex simplicitate dch- 3. Praiterca, multi gcutilium adepti sunt
ciant, non eis imputatur. salutem per ministeriuni angeloriim ut ,

Ad tertium diccndum, quod minores non Dionysius dicit ix cap. Cxlest. hierarch.,
habcnt tidcm imiilicitam in fidc majorum, § 3, col. 202, t. I. Scd g(!ntilcs non habiic-
nisi quateuus majores adhairent doctrinae runt fidcm de Christo ncc explicitam, ncc

' Ila msa. et editi omnea libri; theolofi legendum putnnt : « quantum ad omnia. »
04 SUMMA TlIEOLOJilCA.

iinplicituni, ut videtur, quia nulla cis reve- esse disposita de Christo vcnluro, quodam-
latio lacta cst'. Ergo videtur quod crcdere modo hahehant vclatam cognitioncm *. Et,
cxplicitc Christi niystcrium non fucrit , sicut su[)ra dictum cst, ca qiia^ ad mystcria
oninihus nccessarium ad sahitcm. Christi pcrtincnt tanto disliuctius^ cogno-
Scd contra cst quod Augustiims dicit in vcrunt, (juanto Christo propinquiores fue-
lih. De correptione et fjralia, cap. vii, § 1 1, runt.
col. 023, t. 10 Illa fides sana cst qua crc-
: (( l*ost tcmpus autcm gratia; rcvclatai tam
diinus nulluni homincm, sivc majoris, sivc majorcs quam minorcs tcncntur hahere
parvai a contagio mortis, et
aitatis, lihcrari fidcm cxplicitam dc mystcriis Christi, pra;-
oi)ligatioiie pcccati, nisi pcr unum mcdia- cipuc quantum ad ea qua; c(jmmuniter in
lorcm i)ci ct hominum Jcsuu; Chrislum ^. » Ecclcsia solcmnizantur et puhlicc proi>o- ,

llcspondco diccnduin, quod, sicut supra nuntur, sicut sunt articuli incarnationis, dc
dictuin cst, illud proprie et pcr sc pcrtinct ad quihus supra dictum cst. Alias aulcm suh-
ohjcctum fidci, pcr (juod homo hcatitudincm tilcs considcrationes circa iucarnatiouis ar-
conscquitur. Via autem hominihus veniendi ticulos tencntur aliqui magis vcl minus
ad heatitudincm cst mystcrium incarna- cxplicitc crcdcrc, sccundum quod couveuit
tionis Christi; dicitur enim
et passionis statui et officio uniuscujusque.
Act., IV, 12 Nec aliud nomen est suh cxlo
: Ad primum ergo diccndum, quod angelos
dalnni liominibus in quo oporteat nos sal- non oinnino latuit mystcrium rcgni Dei,
vos fieri. Et idco mysterium incarnationis sicut Augustinus dicit, V Super Genes. ad
Christi aliqualiter oportuit omni temporc litt., cap. XIX, § 38, col. 334, t. 3; quasdam

esse creditum apud omncs, divcrsimodc tamcn rationes hujus mysterii pcifcctius
tamcn, sccundum diversitatem temporum cognoverunt, Christo rcvclantc.
et pcrsonarum. Ad sccundum dicendum, qu(xl Joanues
Nam ante statum peccati homo hahuit Baptista de adventu Chilsti in carne uou
explicitam fidcm de Christi incarnationc, quaisivit quasi hoc ignorarct, cum ipsc Ii<X'
secundum quod ordinahatur ad consumma- cxpresse confcssus fuerit, diccns Ego vidi, :

tionem gloriae, non autem secundum quod et testiynonium perhibui, quia hic est Filius
ordinahatur ad liherationcm a pcccato pcr Dei, ut hahctur Joau., i, 34. Undc noii
passioncm ct resurrcctioncm, quia homo dixit Tu es c/ui venisti? sed Tu es qui
: :

noii fuit pra^scius peccati futuri. Yidetur venturus es? (juaircns de futuro, iion dc
autcm incarnationis Christi praiscius fuissc pra^tcrito. Similitcr iion cst crcdeudum quod
per hoc quod dixit Quaniobrem ^ relinfjuet : ignoravcrit cum
ad passionem vcnturum;
/lomo patrcm et matrcm et adJuvrebit uxori ipsc ciiiin dixcrat, Joan., I, 20 Ecce Aqnus :

sux, uthahctur (jcncs., ii, 24. Et lioc Apos- bei, ccce qui loHit peccatum mundi, pra;-
dicit, sacramentum
tolus, ad Eplies., v, 32, nuntians ejus immolationem futui'am. Et
nuiipmm cssc in Chrislo et Eccksia ; quod tamcn Iioc prophcta; aliqui'' iioii ignorave-
quidcm sacramcntum non est credihilc pri- runt, scd ante pivcdixcrunt, sicul pid.'cipue
mum homincm ignorasse. palot in Isa., liii. Potest ergo dici, sicut
pcccatum autcin fuit cxplicitc crc-
l'ost (Jregorius dicit, Hom. vi in Evanq., § i,
ditiim mystcrium Christi, non solum (juan- col. 100."), t.2, qui»d iiKpiisivit ignoransauad
lum ad iucarnationcm, scd ctiam (luantum infcrnum csyel in j^ropria pcrsona dcscon-
ad passioncm ct rcsurrcclionem, quihus surus. Scichat autcni quod viitus j^assiouis
liumanum gcnus a peccato, ct mortc Iil)c- cjus oxteudenda crat usquo ad cos qui in
ratur alitcr cniin non pra'figUrassciit
: Umho dclinchantur, sccundum illud Zach.,
Cliristi passioncm (]nihusdam sacriUciis et IX, 11 : Tu quoque
sanguine tcstamentiin
anto legcm ol suh lcgo quoruin (juidcin :
tui emisisti vinctos tuos de lacu, in quo uon
sacrificiorum signilicatum cx|)licitc majoivs cst aqud nec ; Iioc tcnohatur cxplicitc crc-
cognoscchant minorcs aulcm sul> vclaminc
; dciv, antccjuam cssct implctum, (juoU por
illorum sacriflciorum credentes ea diviuitus seipsum dehcret desceudcre.

' Al. : « fuil.» ' Parm. Propler hoc.

: —
Al. : « fldem, » sed
* Logilur in dicto loco « Nomo liberalur a dam- : niinus rocle. —
Al. " lanto diflicilius
•
: quanto
nalionoquu" taola osl por Adani, nisi por lidom Josu liropiiuiuioros iion fuorunl. »— •^
In Parm. : « alii
Chrisli. » Sed oxpressius in K\mt. cxc, cap. ii, ?? 5, otiaiii. »

COl. 8oy, l. 2.
 ,

11. AI\T VII KT VIII. •»;.

Vel potest dici, sicul Amlirosius «licil Supcr etsinon habuorunt fidom oxplicitam, habne-
Luritni, \\\ illud cap. vn, Et nummtiaverunt rnnt tamon lidoin iinplicitam in divina pro-
Jonnni, lil». Y, § ••«, col. 17 W, t. :2, (pKnl noii vidontia, crodontos I>ouin esse liberatoroin
in(]uisivit o.\ ilubitatione, seu ignorantia, hoiuinnin socunduin inodos sibi placitos, ct
st'tl uiafrisex pietato. sccundum (piod alitjnibns veritatuin cof^nos-
Vol iMtlost ilici, Chrysostomus dicit,
sicul contibus ipso* revolasset, secuudum illud
llnni. xxxvu in M'ittli.,{\\\yM\ non intpiisivit, Job, XXXV, 11 : Qui docet nos super jumenta
tpiia ip."^' ij^norarot, sod ul por C.hristum sa- terrx.
tislloret' ejus discipuUs ; unde ot Christus ad CoNCLCsio. — (".11111 per incamationis mysterium
discipnloruin instructionem respondit, signa fucrit ;il) n-tiTno ilisiHisitinn, iit suaiii iKniiinfs as-

oporuin ostondons. so(|Ufr(.'iitur saluteni, tnuirtuit (inini temjioie tredi

Ad tertium diceudum, (piod multis genti- alitiualiler mysterium incarnatiouis Clu'isti (c).

lium facta fuit rovolatio de Christo, ut patot

per oa ipia; pnvilixorunt. Nam Jol), xix, :2ri,
AUTICULUS VIII.
dicitur Scio quod liedemptor meus vivit.
:

Sibylla {u) etiam prionuntiavit (pia?dam de Vtrum explicite credere Trinilatem sit de
Christo, ut Augustinusdicit, lil). XIII Contra necessitate salutis.
Fuustnni, cap. xv, col. :2*.M), t. K. Invonitur
etiam in historiis Uoinanorum, (]uod tom- Ad octavum sic proceditur. Videtur I .

poro Constautini Augusti ot Iroiiai(/>') matris quod credere Trinitatcin explicito non fucrit
ojus invontuin fuit ([iHHldam sopnlcriini, in de nccossitato salutis. Dicit enini Apostolus,
quo jacohat hoiuo auream laininam liabens ad Ilcbr., XI, : Credcre oportet acceden-
in pectore, in qua scriptum erat Christus : <(
tem adDeumquia est, et sit inquirentibus se
nascetur ex Viri^^ine, et e;^o credo in ouin. (> remuncrator* Scd hoc potest credi absquc
. '
Remu-
Sol, sub Irouo} et Constantini tomporibus fidc Trinitatis. Ergo non oportcbat explicitc ^ierator
iterum me videbis'. » Si qui tamen salvati fidcm de Trinitatc habcrc.
fncrunt (piibus rovelatio non fiiit facta, non H. Pnctcrca, Dominus dicit, Joan., xvn,
fuorunt salvali ahs«iuo lide Modialoris; quia, «) Patcr, manifeslavi nome/t tuum homini-
:

• Ila, cuni cotl. Tarrac. aliiscjue, Garcia, Nicolai Sub lege, persona mediatoris mittenda praidica-
et etiit. Patav.; veteres editi ciun cotl. Alcau. : batur setl utrum illa persona forel homo, vel an-
;

" sotisraceret. >> gelus, vel Deus, adhuc nbscondilum orat, exceptis
» Vitle Baronium, a. Clir. 780. iis quos specialiter de hoc Spiritus sanctus illumi-
'
Ex mala lectione codicum edit. habent : « Spi- nabat.
rltus : » setl redit in idem. Sub gratia vero, sive qualilas personsB mediato-
[a)Lege Augustinum, De civitate Dei, lib. XVIII, ris, sivo redemptionis modus manifeste prredicatur
c. xxni. Hffic aulem sybilla,quiE de Christo vatici- et creditur.
nala est, est sybilla Erithrtea, juxta Aujfustinuni, sed Hajc ex Hug. a S. Vict. et Alex. Halens. Inquiri-
Cuniana, juxla alios. « Nolico sermone sybiila dici- turutrum fide explicita post promulgationem Evan-
lur Dei consiliiim , >^ ait Ilieronymus. Lingua au- gelii credendum sit ex necessitate medii vel solum
lem grteca omnes generalitur Itjeminie vates sybilla- ex necessitate prajcepli inysterium lucarnationis?
dicuntur. Decem a docloribus nunieranlur Per- : Duas S. Ligorius seiitentias nolat.
sica Delphica, Cymeria, Erythrsea, Samia, Cu-
, I. Pronocessitatemedii, tenenl Sanchez, Valentia,

mana, Ilfllespontica, Phrygia et Tiburtina, qua- Molina,Tournely, Juenin, AntoiMB, Wigandt, Con-
rum carmina eireruntur in tpiibus de Deo, et dc cina, Ledesma, Serra Prado, Billuart;, iteni —
Chri^to et de genlibus luulta scripsisse mani-
, Henuo nocessilatem intelligens nou ox natura rei,
leslissimo comprobantur, ul dicit Isidorus, lib. VIII, sed ex ordinatione Dei pro statu legis gratiie; —
c, vin. — item Salmanticenses, Cuiiiliatus el Roncaglia
[h) Hfflc erat maler Constnntini VI ,
qui sub i])siu3 cum hac exceptione quod per accidens et raro
tutela aiino 780imperium susceijit. Eodeiu anno, posset quis justificari fide tanluin implicita.
ad Jungos ThracitB muros cisla ctTossa est in qua Id evincunt ex Scriptura sacra, Patribus, concilio
vir proeeraj magnitudinis jacebat, et htec insculpta Tridentino, et raliono quadam qute noii concludit.
legebatur inscriptio « Christus e Virgin*' nascetur,
: II. Dominicus Soto, Franciscus Sylvius et alii

inquc oum credo. Constantino et Iiene imj)eranti- innumeri diciinf Hdem exiilicitam esse de necessi-
tibus, sol, me nirsus videbis. » tate prtecopti, iniplicitnni dc necessilale medii, quia
(c) Triplex status aiite legem, In lege, posl legem.
: Deo repugnat ut dainnet a<IuItos invincibilitor igno-
Ante legem, creator credebatur et ab eo salus ex- ranti'S qui juxta nalurie liiiiicii honfsto vivunt.
pectabatur sod quo modo et ptsr quem salus ilia
: Cano ot IJanntis fidcm exigunt explicitam ad glo-
pertlcienda tmet, oiunes, exceplis paucis quilius rlaiu, ncrn ad juslillcationem. Sod quid de justillcato
ht)c acire singulariter in miuere datum erat, igno- abs<[ue tido oxplicita, si morerelur eodem instauti
rabant. ac justiflcarotur?
 .

96 SUMMA TIlEOLOr;iCA;

bus; quod oxponens Augustlnus, Trnct. cvi Ad socundiim dicendum, qiiod antc Chri.sti

m Jnan., § i, ool. 100<), t. 3, dicit : « Non id advontum fldes Trinitatis eralocculta iu fide

noin(!ii tuum quo vocaris Deus, sed id (juo majoniin ; scd per Christum manifestata est
vocaris l'aler mcus; » ct postea snlxlit niundo, ct pcr apostolos.
otiam : « In hoc quod Deus fecit hinic niuu- Ad tcrtium dicendum, quod .summa boni-
dura, notus in omnibus gentilms in lioc : tas Dei secundura raodum quo nunc intelli-
(juod non est cum diis falsiscolendus, uotus gilur pcr ofrci^tus, potest intoUigi ab.sque
in Juda-a Deus; iu hoc vero quod pater est Triiiitate pcr.sonarum ; sed .secundum quod
hujus Christi, per quem tollit peccatamundi, intelligitur in .seipso'*, prout videtur a boatis,
hoc uomen ojus prius occultum hominibus, non potost intelligi sine Trinitate persona-
nunc manifestavit eis. » Krgo ante Christi rum. Et iterum ipsa missio personarum di- '

advontum non orat coguitum quod in divi- vinarura perducit nos in beatitudinera.
nitate esset paternitas et filiatio. Non orgo CoNCLU.sio. — (Juemadnioduni inystciiurn incar-
Trinitas explicito credehatur. natioiiis Chiisli al) antifpiis crcditum ,
ita (juo(jue

3. Praeterea, ilhid tencmur exphcite cre- Trinitatis mysterium al) iisdom credi opiuliiit; post
dere in Deo quod est heatitudinis objectura. l(!m{ius veio divuJgatiEvanj^elii omnes niysleriuni

Sed objoctum beatitudinis est bonitas summa Trinitatis explicite credere tenentur (a).

quai potest intelligi in Deo otiam sine perso-

narum distinctione. Ergo nou fuit necossa- ARTICULUS IX.

rium oxphcito crodere Trinitatom. Utrum credere sit meritorium.

Sed contra ost quod in Vetori Tostamonto
multiphciter exprossa ost Triuitas persona- Ad nonura sic proceditur, 1. Yidetur
rum, sicut statim in principio (ieuos., i, 2(5, quod credero non sit meritorium Principium .

dicitur ad oxpressioncm Trinitatis Facia- : enim mereudi ost charitas, ut .supra dictura
mus hominem ad imaf/inem et similitudi- est. Sed fides est praeambula ad charitatoni,
nem nostrnm. Ergo a de necessi-priiicipio sicut ot iiatura. Ergo sicut actus uatura^ non
tato salutis fuit crcdere Trinitatem oxphcito. ost meritorius, quia naturahbus uou inere-
Respondoo dicondum, quod mysterium mur, nec actus fidoi
ita

(Uiristi cxphcito crodi non potest sine hdo

' 2. crodero medium est inter
Pra.'terea,
Trinitatis quia in mystcrio ' (Jhristi hoc
;
opinari et scire, vel considorare scita. Sed
contiuetur quod FihusDei carnem assumpse- considoratio scientis non ost moritoria ; si-

rit, quod per gratiam Spiritus sancti mun- mihter autem noc opiiiio. Ergo etiam iieque
dum reuovavorit, ot iterum quod do Spiritu crodero estmeritoriuin.
sancto coucoptus fuerit. 3. Draiteroa, illo qui assontit alicui roi,

Et ideo oodem modo quo mysterium" crodondo, aut habot causam sufficienter in-
Christi anto Christum fuit exphcite croditum ducontom ipsura ad credeudura, aut non si :

a majoribus, iiuplicilc autein et quasi obiiiu- habct sufficicns inductivum ad credcndum,

bratc a miuoribus, ita etiam et mysterium iiou vidctiir hoc oi csse inoritorium, quia
Trinitatis. uon ost oi jam liborum credore, et non' cre-
Et idoo otiam post tempus gratia» divid- dore; si autoiu iion hahct sufliciens inducti-
gatio tenentur omues ad cxphcite credcu- viim ad crcdcudiim, lcvitalis ost crodere, sc-
duni mysterium Trinitatis; et oiuues (pii cuiidum illud Ecch., xix, i Qui crcdit cito,
:

ronascuutur in Cluisto, hoc adipiscuntur pcr levis cordc est ; et sic non videtur esse
invocationom Trinitatis, secundum illud mcritoriura. Ergo credero nullo raodo e^t
Matth., uit., 10 : Kunto.s docete omncs (/en- meritorium.
tes, haplizanlcs cos in noniinc Pafris, ct hi- Sod coiitra est quod dicitur ad llcbr., xi,
lii, et Spiritus sancti. 33, qu(xl sanctiper fidctn adepti sunt repro-
Ad prinuim ergo diccudum, quod illa(hio 7nissiones : qiiod iion csset, nisi credeudo
exphcite crodcre de Dco oiiuii tonqxtro ot mcrcrontur. Ergo ipsum crodoreost mcrito-
quoad omnes necessarium fuit; iion laiucn rium.
ost sufliciens omni touiporoot (juoad omnos. Rcspondco dicendum, quod, sicut supra

' Pann. : « incarnalionis Christi. » — * Paini. : al. : «< visio.

« incurnalionisChristi. » — ' Purra. : « incarnalionis (ti) Eadom
sentenlia pro mysterio Triuilatis ac
Chrisli. » —
Sic C()d.;in Parm. « seipsa.»
•*
Ha : — pro myslerio lucarnalionis.
cuui codd. .\lc. ot Tarrac, Nicolai ol odil. Patuv.;
 OiM^ST. II. .m;i. i\ i:r \, o:

(lictum est, actus nostri sunt luerilorii, iii- vidcliir proccilere e.\ perfecta voluntatc; ct
quantum i»ro<t'tlunt ex libcro arliitrio nioto sicex partc a.sstMi.^iis non multiim vidctiir
a Deoper gratiam. rntlo omni.>^ actus huma- haberc rationcm mcriti, scd ex parte consi-
nus, qui suhjicitur libero arbilrio, si sit re- dcrationis actualis potcst meritoria esso.
latus in Deum, putest nieritoriiis esse. -Vtl tcrtiuni diccndiim. (pitxl ille qiii crcdit
Ipsum autem cretlere, est actus intellectus habet suflicicns intliictivum ad crcdcndiim;
assentientis veritati divinae e.\ imporio vo- inducitur enim auctoritate divinaj doctrinne
hmtatis a Deo mota' per |,'ratiam ; et sic sub- miraculis confirmata', ct, tpitid i»lus cst, in-
jat-et lil»eroarbitrit> in nrtline atl Deum ; uutle tcriori instinctu Dci invitantis^; unde non
actus lidei potest esse mcritorius. leviter credit. Tamen non liabet sufficicns
.\tl prinmm eri?o tlicemlum, ffuod natura inductivum ad scicndum; et ideo non tolli-

conqKiratur atl charitatem, tpue' est me- tur ratio mcriti".

rendi principium, situt materia ad formam; CoNCLisio. — Ciun credore sit artus intellectus
fides autem comparatur ad charitatem sicut as?entientis divina' veritati ex iiniterio volunlatis
tlisiwsitio pra.'cetlens ultimam formam. Ma- niiil;e por giatiani, iiutel hiiic crodendi acliun nie-
nifestumestautem. tpiod subjectum materia liluriuin esse.
non potest a^'ere in' virtute form», nequo
etiani dispositio priTcedens, antequam ftjrma ARTICULUS X.
adveniat postipiam forma advenerit,
; sed
tam subjectum ijuam dispositio pra^ccdens Utnim ratio inductiva ad ea qux sunt fidei
agit iu virtute forma?, quae est priucipalc mimiat meritum fidei.
agendi principium , sicut calor ignis agit in
virtute formic substantialis. Sic ergo neque Ad decimum sic proceditur. 1. Videtur
natura neque fides sine charitate possunt quod ratio inductiva ad ea quae sunt fidei,
producercactum meritorium; sed, charitate diminuat mcritum fldei. Dicit enim rirego-
sui>ervenieiite, attus tidei tit meritorius pcr rius in quadam homilia, xxvi ifi Evanrj.,
charitatem, sicut et actus naturse et natura- § l,col. 1IU7, t. -2, quod a fidcs non habct
lis* lil»eri arbitrii. mcritum, cui humana ratio pra^bct expcri-
;Vd setundinn dicendura, quod in scientia mentum. » Si ergo ratio humaiia sufficien-
duo possunt »t>nsitlerari, scilicet ipse assen- tcr cxpcrimentum pivcbeiis, totaliter exclu-
sus siMcntis ad rem scitam, et consideratio
*
dit racritum fidci, vidctur quod qualiscum-
'

rei scitie. Assensus autem scienti^e non sub- que ratio humana inducta ad oa quai sunt
ad
jicitur libero arbitrio, ipija scicns cogitiir fidci, diminuat meritum fidci.

assentiendum pcr efdcaciam dcmonstratio- diminuit rationem

2. Praiterca, quidrpiid
nis, et ideo assensus scientiaj non est meri- virtutis, diminuit ratioiiem ineriti, quia « fe-
torius. Sed considcratio actualis rei scita? licitas virtutis est praimium, » ut Philoso-

subjacct libcro arbitrio; est enim in potes- phus dicit in I Ethic, cap. ix, circa princ.

tate ht:>minis considerare vel non conside- Scd ratio iiumana vidctur diminuerc ratio-
rare. Et ideo consideratio scicntia; potcst nem virtutis ipsius fidci, quia de rationc fidei
csse mcritoria, si rcfcratur ad tincm cliari- est qiiod sit noii apparcntiiim, ut supra dic-
tatis, id est,ad honorcm Dci, vcl utihtatcm tum autcm plurcsrationcs iiidu-
est. (Jiiaiito
pro.ximi. Sed in fidc utrumquc subjacct li- cuntur ad aliquid, tanto minus hoc cst nou
Ijero arbitrio et idco qiiantum ad utrumrjuc
; apparcns. Ergo ratio humana inducta ad
actus lidci potcstes.st; mcritorius. Sctl opinio ca qua.' sunt fidci, mcritiim fidci diminuit.
non habct finnum as.scn.sum cst enim ; 3. Dra'terca, contrariorum contraria} sunt
quiddam debile et infirmum, secundum Dhi- cauScC. Sed id quod inducitur iii contrarium
losophumin Posterior., tc.xt. 41, undcnon
I fidci, auget meritum fidei, sivo sit per-

In Parm.
'
« quia. »
: *•
Ita codd. Alcan. et Paris, Nicola'i et edit Paval.,
Sic cod.; Parni.
» >< Vel maleria...; agere ni.si
:
1712. oplime. Edit. Roni., alife vctusUr, liicologi ex
virtule forrase. » Sensus est manife.sluni est «juod :
cod. Caiuer. aliisque, et edit. Patav., 10!)8 « Unde :

homo qui subjectuui est naturje et grali.T, nalura;, non leviter crodit, cuiu liaijcat surilciens inducli-
qujB ost maleria, ot graticc, quie est furma non , vura ad credendum; et ideo non loililur rnlio me-
potest nfrere per naturam solam cum eadem virlute riti. " Edit.CoIon., orronee prorsus « Tamen non :

ac per gratiam ageret. habot sufflcicns inductivum ad crodendum, » tstc.

' In Parm. : « actus. > — In Parm. : " in. » — ' Sic cod.; in edit. prcebel fldei. Videtur
:
<•

' Al : « javantis. » orgo »

111. 7
 ;

98 SUMMA TIIEOI.Or.ICA.

secutlo cogcntis ad rocedcndiim a fide, sive hal)ct voluntitcm crcdcndi' nisi propter
ctiam sil ratio ali(jua lioc pcrsuadcns. Erj^^o rationcm inductam. Quando autem homo
ratio coadjuvans fidcm diminuit mcritum habct v(jluntatcm credcndi ca quai sunt
fidci. fidci, ex sola auctoritate divina, etiamsi

Sed c/)ntra est quod I Pctr., ni, iiS, dici- haljcat rationcm dcmonstrativam ad aliquid
tur Paralf scmper ad sanctificalionem
:
corum, puta ad h(jc {\\\(n\ ost iJcum csse;
omni poscenti vos ralionem de ea qux in non projitcr hoc tollitur vcl diminuitur me-
volns est spe. Non autcm ad hoc induccret ritum fidci.

Apostolus, si per hoc mcritum fidci dimi- Ad secundum dicendum, quod rationes
nucrctur. Non ergo ratio diminuit meritum (jua; inducuntur ad auctoritatcm fidci, non

fidei. sunt dcnKjnstrationcs, quai in visionem in-

Rcspondeo dicendum, quod, sicut supra tclligibilcm intcllectum humanum reducere
dictum cst, actus fidci potcst cssc mcrito- possint '*,
ct idco non dcsinunt cssc <( non
rius,inquantum subjacct voluntati non so- apparcntia; scd rcmovcnt impcdimenta
»

lum quantum ad usum, scd ctiam rjuantum fidci, ostcndendo non essc impossibilc quod

ad asscnsum. Ratio autcm humana ihductti in fidc propouitur undc pcr tales rationes
;

ad ea qua^. sunt fidci, duplicitcr sc potcst ha- non diminuitur mcritum fidei, nec ratio

Ijcrc ad voluntatcm crcdentis. fidci. Scd rationes demonstrativae inductae

Uno quidcm modo sicut praRcedens ;
puta ad ca qua; sunt fidci, pra^ambula ' tamen ad
cum non habcret' voluntatcm,
aliquis aut articul(:)s, etsi diminuant rationem fidei,

aut non liaberct promptam voluntatcm ad quia faciunt esse apjiarcns id quod propo-
credendum nisi ratio lumiana induccrc-
, nitur; non tamcn diminuunt rationem cha-
tur*; et sic ratio humana inducta diminuit ritatis, pcr quani voluntas est prompta ad

mcritum fidci. Sic otiam supra dictum est, id crcdcndum, ctiamsi non appareret et
^'
;

quod passio pra^cedcns clcctioncm in virtu- idco non diminuitur ratio meriti.
tibus moralibus diminuit laudcm virtuosi Ad tcrtium diccndum, quod ca fjuffi rc-
actus. Sicut enim homo actus virtutum pugnant fldci, sivc in considcratione homi-
moralium debct exerccre propter judicium nis, sive in cxteriori pcrsecutione, intantum

rationis, non proptcr passioncm ita crcdere ; augent meritum fidci, inquantum ostcnditur
debct homo ea qua^ sunt fidci, non proptcr voluntas magis prompta ct firma iu lidc. Et
rationem humanam, scd propter auctorita- ideo etiam martyrcs majus fidei meritum
tcm divinam. hal)uerunt, non reccdentes a fidc propter
Alio modo ratio humana potcst se habcre pcrsccutiones et ctiam; saj^icntcs majns
ad vohintatem crcdcntis conscqucntcr. Cum mcritum fidci habcnt, non recedcntes a fide
enim homo habct promptam voluntatem ad propter rationcs philosophorum vel ha;reti-
crcdcndum, diligit vcritatcm crcditam, ct corum contra fidcm inductas. Sed ea quae
supcr ca cxcogitat, ct amplcctitur, si quas convcniunt fidoi, non semi)cr diminuunt
rationcs ad hoc invcnire potcst ct quantum ; promptitudincm voluntatis ad credondum
ad hoc ratio humana non oxcliidit meritum et ideo non semper diminuunt meritum
fidci, scd cst signum majoris mcriti. Sic fidei.
ctiam passio conscqucns in virtutil)us mo- —
CoNCLrsro. Hationos liuman.T si ad divina
ralibus cst signum promptioris voluntatis, aflerantur, ut cis per tideni assontianius, moritum
ut supra dictum cst. Et lioc siguificatur onino |ii(iisus ttiilunl ; si voro allorantur non ut
Joan., IV, 42, ubi Samaritani ad nudicrcm, orodanius, sod ut iiiaijis, i't linuius (ju;i' ruloi sunl,
pcr quam ralio humana figuratur, dixc- suseipiainus, luorituin iu>n diiiiinuunt (ul
runt Jain non proptcr tiuun loqiiclam cre-
:

dimiis.
Ad primum crgo diccudum, quod nrego-
rius locjuitur in casu illo, (piando homo non

' Ila cod. ot Oiliti pnssini; nl. : « nnt tnntum ^x oa nppnrcront. »

linborot. » — • Itn iidom codd. el cdifl comnninins; (d) Pnpambuln
lidei dicuntur qunp ad tidera prte-

nl. : quin rationo Ininuuia inducoretur. »

« nisi — supponunlnr, vol pnvsupponi possnnt ul Deum ,

• In Pnrni. « ea (]U»' suiit lidoi. »

:
* In Pnnu. — : osso, vol siinilia. Uavnuindus Lullus voluil otiam
« possunt. » ' —
Sic cod.; in odil. « qiin^ sunl fldol : urliculos demouslraro.
prcambula, uon lumonad arliculos. » — « In odit. :
 ; .

orr^T. III, AIIT. I KT II. 9f»

lof/ntmur. Kxtorior cniiu locutio ordinatur

ad sitrnificandum id quod in corde concipi-
OU.ESTIO III.
tiir. Undo siciit concoptus intcrior o<nuin
1)K EXTERIORI ACTU FIDEI. (puT sunt fidoi ost [jroprie fidoi actiis, ita

(Kt duo quteruntur.) etiam ct exterior confessio.

Ad primum crpro diccndinn, quod triplex
Deindo considcrandura cst de extcriori est confo.*^sio, (|iia' in Scripturis laiidatur.
li«loi actii, (jui est ronfes.sio; ct circa hoc Una est confossio oorum qua» suiit fidoi ; et
qu.Truiitur diio 1° utruni confessio
: sit ista est proprius actus fidci, utpote rolata ad
ai'lus lidei i° utruni confessio fidei sit ne-
; fidoi finem, sicut dictum cst. Alia c.st (^on-
ces.siiria atl salutem. fossio gratiarum actionis, sivc laudis ; ot
ista est actus cnim ad
iatria» ; ordinatur

ARTICULUS PRIMUS. honorcm Dco exterius exhihcndum, quod

est finis latriie. Tcrtia cst confessio i)Cccato-
('tntm confessio sit nctits fidei. nim; et ha^c ordinatur ad delctioncm pcc-
cati, qux cst finis pcenitentiae undc pcrti- :

\\\ pnnium sic proceditur. I. Videtur net ad pomitentiam,

\\\\<h\ (niifessio uoii sit actus fidci. Non enim Ad sccundum diccndum, quod rcmovcns
idem actus pertinet ad diversas virtutes. prohihens non est causa pcr sc, scd pcr
Sed confessio pertinet ad po^nitontiam, cu- accidcns, ut patet pcr Philosophum, in VIll
jus jMtnitur i)ars. Krijo non est actus fidei. Phys., tcxt. ^^. Undc fortitudo, qua^Tcmo-
-2. hoc quod homo confitoa-
Pra^terea, al) vet impcdimentum confossionis fidoi scilicet
tur lidom, rotrahitur interdum per timorem timorcm vcl eruhesccntiam, non cst proprie
vel etiam propter aliquam confusi(^nem et per sc causa confcssionis, scd quasi per
unde et Apostoliis, ad Kphos., ult., 19, pelit accidcns,
orari pro so, ut detur sibi cunt fiducia no- Ad tertium dicendum, quod fides intcrior
titm farere mysterium Evangelii. Sed non mcdiante dilcctione causat omncs cxtcriorcs
recedere a hono proplor confusionem vel actus virtutum mcdiantihus aliis virtutihus,
llmorem portinet ad fortihidinom, qiise mo- impcrando, non clicicndo sed confcssioncm ;

dcratur audacias ct timores. Ergo videtur producit tanquam proprium actum, nulla
(juoil coiifossio non sit actus fidei, sed magis alia virtute mcdiante.
fortitiidinis vol constantiai. CoNCLLsio. — Sicut interior conccplus conim
:j. Pra'terea, sicut per fidci fervorem in- quoj fidei sunt est proprie fidei actus, ita eorumdeiu
ducitur aliquis ad confitendum fidem exte- oxtcrior confessio opus fidei est.
rius, ita etiam inducitur ad alia exteriora
hona opora facicnda; dicitur cnim (ial., v,
ARTICULUS II.
<», (\\\odfidcs per dHectionem operatur. Scd
*
:hari-
atem. ^1,^ exteriora opera non ponuntur actus Ulrurh confessio fidei sit necessaria ad
fidei. Er^'0 etiam noque confcssio. salutem.
Sed coiitra ost quod, II ad Thes.sal., i,
super illud, Et opus fidei in virtute, dicit Ad sccundum sic proccditur. \. Vidctur
Glossii ordin., col. 021, t. 2 : « Id cst, confes- quod confossio fidoi non sit nccos.saria ad
sionom, qiuo propric est opus fidci. » salutem. lilud cnim vidctiir ad salutom suf-
Rcs[)ondeo diccndum, quod actus extc- ficeroper cpiod homo attingit fincm virtutis.
riores illius virtutis proprie sunt actus ad Sod finis proprius fidei cst conjunctio hii-
cujus fines s<;cundum suas spocies rcfonin- mann; moiitis ad vcrifatcm divinam, qiiod
tur; sicut jejunarc secundum siiam speciom potcst ctiam esse sine cxtcriori confcssiono.
refertur ad finem ahstinentia» qua; est , Ergo coufessio fidei non est ueccs.saria ad
cx)m{)C.scere carnem ; et ideo cst actus ahsti- salutcm.
ncntia\ pcr cxtcriorem confnssionem
2. Praitcrea,
Confessio autem eorum qua^ sunt fidci, fidci honio fidem siiam alii homini patefacit.
sccundum suam spcciem ordinatur, sicut ad Sed hoc non cst neco.ssiiriiiiii iiisi illis (jiii
finoM), ad id ipKKl (!st fidei, .sociiiKlum illiid hai)Oiit alios in (i(l(! inslnioro. Krgo vidoliir
II ad Corinth., iv, \.\ : eunidem
Uaftcntes (piod ininor(.'S non foiicantur ad fidei confes-
spiritum fidei credimus..., propter qnod et sionom
 . — ,

100 SUMMA TUEOLOGICA.

3. Praeterca, illud quod potest vergere in bet ad finem charitatis, qui est amor Dei et
scandalum et lurbationcm aliorum, non cst proximi et ideo quando honor Dei vel uti-
;

necessarium ad salutem dicit cnim Apos- ; litiis proximi hoc cxposcit, non debet esse

tolus I ad Corinth., x, 32 Sme offensione : contcntus homo ut pcr fidcm suam ipse'
estote Judxis, et f/entibus, et Ecdesiie Dei. vcritati divinaiconjungatur, sed debetfidem
Sed per confcssioncm lidci quandoque ad extcrius confiteri.
perturbationcm infidcles provocantur. Ergo Ad secundum dicendum, quod casu
iu
confcssio fidci non cst necessaria ad salutcm. necessitatis, ubi fides periclitatur, quihbet
Scd contra est quod Apostolus dicit, tcnctur fidem suani aliis propalare, vel ad
Rom., X, 10 Corcle creditur ad justiliam,
: iustructioncm aliorum fidelium, sive confir-
ore autem confessio fit adsalutem. mationcm, vel ad reprimendum infidelium
Respondco dicendum, quod ea quae sunt insultationem sed aliis tcmporibus ins-
;

neccssaria ad salutem, cadunt sub pra;cep- truerc homines de fide non pertinet ad om-
tis diviuffi lcgis. Confessio autem fidei, cum nes fidcles.
sitquiddam affirmativum, non potest ca-
' Ad tertium dicendum, quod si turbatio
dere nisi sub pra^cepto affirmativo. Unde infidelium oriatur de confcssionc fidel ma-
eodcm modo cst dc necessariis ad salutem, nifesta, absque aliqua utilitate fidei vel fide-
quo modo potest cadere sub praicepto affir- lium, non est laudabilc in tali casu fidem
mativo divina^ legis. Praicepta autem affir- publice confiteri ; undeDominus dicit
mativa, ut supra dictum est, non obligant Matth., VH, : Nolite dare sanctum carubus
ad scmper, etsi semper ubligent obligant : neciue rnargaritas vestras sparf/ere' ante 'MiUaiit
autem pro loco ct tempore, ct' secundum porcos, ne conversi dirumpant vos. Sed si
alias circumstantias dcbitas, secundum quas utihtas lidei aliqua speretur, aut necessitas
oportet actum humanum limitari ad hoc adsit, contempta turbatione infidclium^, de-
quod sit actus virtutis. bet homo publice lidem confiteri; unde
Sic ergo confiteri fidem non semper nequo Matth., XV, 12, dicitur quod cum discipuli
in quolibct loco est de neccssitate salutis, dixissent Domino, quod Pharisxi audilo
sed in aliquo loco et tempore quando scili- ;
ejas verbo scandalizati sunt, Dominus res-
cet per omissionem hujus confcssionis sub- pondit : Sinite illos, scilicet turbari : cxci
traheretur houor debitus Deo, et etiam sunt, ct duces caecorum.
utihtas proximis impendenda; puta gi ali-
quis interrogatus de fide taceret, et ex hoc
CoNCLUsio. — Fidei confessio non seraper ad
seniper de necessitate salutis ost , sed pro loco et
credcretur vel quod non haberct lidcm, vel
lempore quando videiicet ejus uniissio vel contra
:

quod fides non esset vera, vel ahi per ejus lionoreni Ueo debituin, vel contra proxiini utUita-
taciturnitatem averterentur a fide. hi hu- leni essct (6).
jusmodi enim casibus confessio fidei cst do
necessitate salutis {a)
Ad prinmm ergo dicendum, (fiiod finis
fidei, sicut et aharum virtutum, refcrri de-

^ In Parm. « quoddam. »
: • « —
Et » in Parm. diripendo. Itom qui cum .scandalo vel cum idolo-
deest. » — Sic cod.; non « ipsi, » ut iu Parm.
•
immolala comederenl. ilem qui diebus
ialria idolis
* Ila cod. et editi passini; ul. « 1'delium. »: prohibilis carues comedereul iu contemplum aul
(o) Ju,\la Basilidianos abjuraliolidoi licita fuisset. derisionom catholicre roligionis, vel in iis locis ubi
Sed iu nullo casu, eliam vitanda) mortis, licel lideui lalis comoslio communilor liabotur tauqmuu pro-
etiam cordo relonlam oro vcl faclo nogaro, falsam- leslalio luvresis; socus, etiam iutorhivroticos. sise-
ve oxlorius i)rolilori seu simularo. Coulrarium ciusis pra-falis circumslanliis.lioc facereut ad vitan-
docuero llolccsaila), assorenles lidem iu ])ersecu- dum gravo malum. ilom qui ulereulur signis aut
tionibus orc posso uogari modo cordo servan>lur; faclis ox usu uuivorsali falsa» soche prolostativis,
item Priscillianishv apud quos erat axiomn vuij;a- oliamsi id solum ad occullalionem facereut; secus si
lum :« Jura, i^erjura, socrolum prodoro noli; » signum aut faclum islud uou essel iudubia proles-
item Gnostici item uouuulli polilici qui licilum
, talio soctie. Juxla P. lieuno iu illud crimon iuci-
roputaul cujusvis roligiouis rilus oxorcore, uiodo dissol quitomporo Gousiorum iu boilo grassanlium
vora lidos lirma manoal iu cordo. tulissol sculellas liguoas, quia siguum orat dislinc-
(fc) Poccal graviler coulra lidom idolo Ihus ado- tivum haMOlicorum a catholicis talis opinio nunc :

leus, oliamsi iulorius idolum dospiciat, lidouKiiui inuliiis osl; uam, si utilis. ossel disculieuda. Caete-
calliolicaui proloslolur. ilom, qui adoralioiuMu fa- ruui ntlendouli solutio casuum oiuuium de actu
ciunl coram idolo , cum ud crucilixum occuilum lidoi uxluruo lucilis esl.
 ; .

QV.^FST. IV. AI\T. 1. 101

argumeyUitm non nppnrentium. NuUa cnim

qualitas est .sulKstantia. Sed fidos ost qualitas,
QU-ESTIO IV.
cum sit virtus theolopica, ut supra dictum
I)K IPSA KIDKI VIRTUTE (o). est. Krgo non est substautia.

(E\ oclo qureruntur.) :2. virtutum divorsa

l'ra'terea, <liver.sarum
sunt objecta. Sed res speranda est objectum
DeinHe considorandum do ipsa fidei vir- spei. Non ergo debet poni in delinitiono
tnlo et primo qiiidem de ipsa lide; secimdo
: fidei, tancpiam ejus olijectum.

do habentibiis fidem; tertio do caiisa tidei 3. Pra^terea, lides magis pcrficiturpcr

qiiarto de eirectibus ejus. charitatem quam per spem ;
quia charitas
(Tirca primum (pKTruntur octo 1" quid : est forma lidci ut infra dicetur'. Ma^MS
,

sit lides; i» in ipia vi auima» sit sicut in er^o poni dcbuit iu delinitiono fidci rcs dili-
subjecto ; 3* utruui forma ojus sit charitas ;
genda quam res sporanda.
4* utriun »Mdem numero sit fides formata 4. Pra^terea, idem non dcbet poni in

et intormis; .V utrum lldes sit virtus diversis generibus. Scd substaiitia ct nrr/u-
«• utnmi sit una virtus;de ordino eju.s 1" mcntum sunt divcrsa gencra non subalter-
ad alias virtutes; S" de <(tmparatione certi- natim posita. Ergo inconvcnicntcr fidcs di-
tudinis ejus ad certitudinem virtutum intei- citur esse substatitia et arr/umentum'^
lectualium. ri. Pra^tcrea, per argnmcntum vcritas
manifestatur cjus ad quod inducitur argu-
ARTICULUS PRIMUS. mcntum. Sed illud dicitur esse apparens,
cujus veritas cst manifcstata'. Ergo vidctur
Itnim h<vc sit competens fidei definitio : oppositum implicari in hoc quod dicitur :

Fides est snbstantia sperandanmi reriim, arrjumentum non apparentium"* Inconve- .

nrfjumentem non apparentium. nienter ergo describitur fidcs.

In contrarium sufficit auctoritas Apostoli.
S.A primum
sic proceditur. i. Videtur Rcspondeo dicendum, quod licct (piidam
quofl incompetens fidei definitio quam
sit dicant praedicta Apostoli verba non csse fidei
.\po.stolus ponit, ad Hebr., xi, 1, dicens : definitioncm {b), quia definitio indicat rci
Est fides sperandanmi substantia renony quidditatem ot esscntiam, ut habetur VI

' Edit. : « patebit. » — ' Edit. : « Inconvenienter considorata; Instit., De act., § Actionum: «Qusedam
ergo describitur fides. > — '
NicolaT : '< manifesta. » sunt bonte fidei, qusedam sunt stricti juris. Bona —
— * Sic cod.; Parm. additquia arpumentum facit : « fides non patitur ut bis idem exigatur. » Sed hic
rem prius non apparentem postea apparere. Ergo potest accipi fides pro conscientia.
male dicitur Renim non apparenlium. »
: [b) De definilione fidei per apostolum, Alexan-

(u) Htec Iractanlur in dist. xvii, part. in, lib. I, der Halensis, allegans Hugonem, dicit cpiod defi-
Speculi moralis, qutp dividitur pariter in octo arti- nitio illa quid sit fides non indicat, sed quod facit
culos. Sed articuli illi non sunt omnes iidem, nec fidcs signat. Clarius autein S. Bonavcntura docet
secundura eumdem ordinem dispositi. Sic quintus definitionem tunc esse recte assignatam quando nil
SumnuB secundus est Specu/i ; sextus Summx tcr- superfluum, nil diminutum continot, et hoc quo-
tius Speculi : tertius Summx quartus Speculi, elc. niam per ipsain ipsius diffiniti essentia'pleno indi-
Quarlus vero Speculi primus est qua'Stionis vi catur, et ab omnibus alils separatur. IIoc autem iii
Summx Iheologicx. proposito reperire est, si (}uis attendat. Nam defini-
Notandum est quod fides multipliciter sumitur. tio Pauli nil diminutuni, nil suiterfluum continet;
Quandoque idem est quod sacramenttim baptismi, si dicores videtur deficere in hoc quod fidom
: ,

wi .\Liv di9t.,« Do Judaeis. > llem dicitur fides casti- vocat substantiam. S. Bonaveutura respondet ([uod
las thori, ut xxvii, q. ii, Conjuges. » Quandoque di-" substantia dicitur dupliciler, proprie et transsump-
citur ftdes securitas sivo pactura, id cst proraissio : live, — proprie quatuor modis, pro forma, matcria,
« Pides qufe promittitur etiam hosli .servanda est, » composito et essentia uniuscujuscjue. Tran.ssura])-
XXIII, q. I, « Noli. » Item dicitur fidcs conscientia ; tive pro eo quod habet aliquara propriefafem sufi-
Omnc quod non ext ex fide percatum est. Itera dicitur sfantise dicfre aiiquo isforum modonun. Sic lides
fldes habitus mentis bcnc constitutfi'. Itcra dicilur fundamontuin fabricni
(licilur sul)stantia cfuia cst
fldes credulilas, secundum quam credimus illufl ad similitudinem maferia) (jusb prffbet
spiritualis
quod non videmus. Item dicitur fides objeclum fi- fulcimentura forrais. —
« Argumentura, » efiam
dei materiale , id est , illud quod creditur, sicut suraitur proprie, quadrupliciter 1. pro ratiocina-
:

dicitnr : « Jesu Christus est fldes nostra. » Quan- tiono 2. pro iirevi collectionc; 3. pro medio argu-
;

doque eliam fides ponitur pro aclu fidoi : « Fides menti lorraino; 4. pro majori argumenti proposi-
autem catholica htec est ut unura Deum : in Trini- fiono; et transsumpfive, pro omni eo quod mcntcra
tate, etc. » Item <licitur fldes eequitas in actionibus illuminat.
 ;

102 SIJMMA THE(JL()(iICA.

Metnph., toxt. l'J, tamoii si quis rccto con- darum in nohis cst pcr assensum fidci, qua»*
.sidcrct, oinnia cx quibus ficfcs potcst dcfi- virlutc continctomiKjs rcs spcrandas. In hoc
riiri, in pra-dicta dcscriptionc tanf^untur, cnim spcramus b(.'atificari, quod vidcbimus
li(;ctvcrba non ordinentur sub forma dod- apcrta visione vcritatcm, cui per fidem
nitionis; sicut ctiam apud philosophos, prai- adhaircnms, ut palct pcr ca (]uae supra de
tormissa philosophica forma, syllogismorum ' fclicitalc dicta sunt,
principia tanguntur. ilabitudo autem actus fidei ad objectum
Ad cujus cvideutiam consideraudum cst, intellcclus, sccundura quod est objcctum
quod cum habitus cognoscantur pcr actus, designalur in hoc (|uod dicitur arf/u-
lidci,

ct actus pcr oLjccta (idcs, cum sit habitus

; mentum non apparcntium; et sumitur ar-

quidam, dcbct defmiri pcr proprium actum (jumentum pro argumenti effcctu. Per
in C(jmparationo ad proprium objcctum. argumentum cnim inteUectus inducitur ad
Actus autcm fidci est credcre, sicut supra adlia^rcndum '
alicui vcro ; undc ip.sa firma
dictum est, qui actuscst iutcllcctus dctcrmi- non
adhaisio intcllcctus ad veritatem fidci
nati ad unum cx impcrio voluntatis. Sic ergo apparentcm vocaturhic arrjumentum. Undc
actus fidei habet ordincm et ad objectum alia littcra'' habct convictio, quia scilicet

voluntatis, quod est bonum ct finis, et ad ol)- per auctoritatem divinam intellectus cre-
jcctum intcllcctus, quod cst vcrum. Et quia dentis convincitur ad asscuticndum his quae
fidcs, cum sit virtus theologica, sicut supra non vidct. Si (|uis ergo in lormam defini-
dictum est, habet idcm pro ohjccto ct fine, tionis hujusmodi vcrba rcducerc velit, potest
dicerc quod « fides cst habitus mentis, qua
'"

ncccssc cst (juod ohjcctum fidci ct finis pro-

portionabilitcr sibi corrcspondeant. Dictum inchoatur vita aitcrna in nobis, faciens
est autem supra, quod veritas prima est non apparentibus.
intcllcctum assentire »

ohjectum fidei, sccundum quod ipsa est non Per hoc autem' fides ab omuibus aliis

visa, ct ca quibus proptcr ipsam inliffirctur distinguitur qua3 ad intellccfum pertinent.

ct secundum hoc oportet quod ipsa vcritas Por hoc enim (]uod dicitur arf/umcntum,
prima sc habcat ad actum fidci pcr modum distinguitur fidos ab opinionc, suspicionc et
finis sccundum rationcm rei non visa3; quod dubitationc, per quae non cst prima'* adhzB-
pcrtinct ad rationcm rci speratffi sccundum ; sio intellcctus firma ad aliquid ;
per hoc
illud Apostoh ad Rom., vni, 25 Quod non : autcm quod dicitur non apjiarentium, dis-
videmus speramus. Vcritatem cnim viderc, tinguitur fides a scicntia et intellectu, per
cstipsam hal)crc. Non autcm spcrat aliquis quai ali(]uid fit apparcns; pcr hoc autcm
idquod jam habet sed spes cst dc hoc quod
; quod dicitur substantia spcrandarum rc-
non habctur, ut supra dictum ost. Sic ergo rum, dislinguitur virtus fidei a fide com-
habitudo actus fidci ad fuicm, qui cst objcc- numiter smnpta, (]uaj non ordinatui" ad
tum voluntatis, hoc (juod
significatiu- in bcalitudincm speratam.
dicifur Fides est substantia rerum speran-
:
Omiicsautcm alia; definitioncs, qua^cum-
darum. Substantia cnini solct dici prima quc de fidc dantur, expUcationos suut hujus
inchoatio cujuscumquo rei, ct maxime quam Apostolus ponit. Quud cnim cUcit Au-
(piando tota rcs sc(iuens continctur virtuto gustinus, Tract. xl inJoan., otlib. I Qua^sf.
in primo prhicipio; puta si dicamus, quod evang., cap. xxxix, (^»1. i;{.r2, t. 3 : « Fidos
prima principia indcmonstrahilia sunt sub- est virtus cjua crcduntur qua3 non vidcn-
stantia* scientia); quiascilicet primum quod tm*'; « ot quod dicit Damasconus, lih. IV
in nobis est de sunt hiijusmodi
scientia, O/t/i. fid., cap. XI, col. 1127, t. i, qucKl
principia, ot in cis virtute continctur tota (( fidos cst non inquisitivus consensus"'; » et
.sciontia. Pcr hunc crgo modum dicitur alii dicunt quod « fules ost certitudo auinii
fldcs cssc subsUmtia rerum sperandarum; quiiidam do cUiseutibus supra opinioncni, et
(juia scilicot [irinia inchoatio rorum speran- iufra sciontiiun, » idom est oi quod Aposto-
' Sic cod.; in odil. ; « syllogistica. » — * Ila odit. ^ Sic cod.; noc ut dicit odil. Parm. posset logi ;

passim cuin mss.; nl. « subjocta. »:

* Al. —
« qui. » : « plona » odit. omitluut « prima. »
;

— " In odil. « iuluerondum. v

:
—
Sic li3gil Aufru.s- '
" Quod dixoruutdiscipuUDomino, Adaugenobis
linus « Esl aulom lidos sporanlium subslanlia,
: (idcm, potosl quidom intoUigi hanc lidom sil)i oos
conviclio rorum qu8B non videnlur. » Tract. LWix aujfori postulasso, qua crodimtur oa quae uou vi-
in Joann., ^ 1, col. 1837, I. 3, ol 11 Dc pcccalorum iloutur. » Miguo.
inerilis cl rcmissionc, c. xxxi, col. 181, l. 10. — '" » Fidos est assonsus omui curiosa iuqui&iliouo
" Sic cod.; iu cdit. « quo. »;
"
Al. —
« cuim. « :
— \acau&. » Micli. Lcquieu.
 QU/EST. IV, AI\T. 1 ET 11. lo.J

lus Arfjumentum non apparentiuni.

(liiMt :
n. Piiulo probatii, conunodam litloi delinitiononi
cniciuiit; <'ujiis ra'tono oniiios ([Uiocuinquc dc iidc
QiKxl voro Dionysius ilifit, vn cap. De div.
dautur dcliuitionos, sunt cxi»licatioucs (a).
tioni., § l, col. S7I, t. I, quod « lidcs cst
nKineus credontium fundaniontum, collo-
cans w»s in veritate, ot in ipsis vcritatcm ARTICULUS II.

osleudeus', » idem est ei quod dicitm' :

Utrum fidcs sit in intcllcctu sicut in
Su/fstantia rerum sperandarum. subjccto.
Ad luiimmi erL,'0 dicendum, quotl suh-
stantianon sumitur liic .^^ecundum quod cst .\d sccimdum sic procoditur. Vidctur 1 .

Konus ponoralissimum contra alia pcnera quotl fides non sit in intoUcctu sicut in sub-
divisum, sed secundnm (juod in (luoliljct jccto. Dicit onim Augustinus in lib. De
gencre invenitur qua'dani similitudo sub- pfwdcst. saiutoruni, cap. v, § 10, col. \WM,
stanlia»;prout scilicet primum in (luolibet t. 10, quod « fides credcntium voluutato
in
genero, continens in sc alia virtute, dicitiur consi.stit*. Scd voluntas est alia potcntia ab
essc substantia illorum. intcllcctu. Ergo fidcs non cst in intcllcctii

Ad sccun<hun diccn(huu, quoil cum fidcs sicut iu .subjccto.

|K3rtiucat ad intellcctum, sccuudum quod 2. Pra;tcrca, assousus fidci ad aliiiuid
imporatur a voluutate, oportct qui^l ordi- crcdcndum provenit cx voluntatc Dco obc-
nelur. sicut ad (inom, ;ul objccta illarum dicntc. Tota ergo laus fidci ex obcdicutia
virtutum quibus perlicitur voiuutas inter ; csso vidctur. Sed obedicutia est in voluntatc.
quas esl spes, ut infra patebit. Et ideo iu Ergo et fides; non crgo est in intellectu.
deflnitione fidci ponitur objcctum spei. 3. Pra?terea, intoUectus est vel spccidati-
Ad tcrtium diccndum, (juod dilcctio potcst vus vcl praclicus. Scd fides non est in in-
esse et visorum, et uon visorum, et prai- tcllectu speculativo, qui cum ^ nihil dicat do
scntium, et al)Sontium et idco res diligcuda ; evitabili et fugiendo, ut dicitur in III Dc
non ita proprie adaptatur lidci, sicut res aniina, tcxt. 34 et 40, non est priucipium
sperauda; cum spes semper sit absontium opcrationis. Fidcs autem est qu33 per dilec-
et non vi.sorum. tioneni opcralur, ut dicitur ad Galat., v, (I.

Ad (juartum dicendum, quod substantia Similitcr etiam noc in intcllcctu practico,

et arr/umoituni, secuudum quod in dcfini- cujus objoctum ost vcrum coutingeus facti-
tionc fidci poumitur, nou important divcrsa bile vcl Objectum onim fidci cst
agibiio.
gOQora fidci, noque diversos actus, sed verum atcrnum, ut ex supra dictis patet.
divcrsas baititudincs uuius actus ad diversa Non ergo fides est in intollectu sicut in
objecta, ut cx dictis patct. subjccto.
Ad quintum dicendum, quod argumen- Sed contra cst quod fidei succedit visio
tum (juod sumitur cx [)ropriis principiis rei, patria^, .secundum illud I ad Cor., xiii, 12 :

facit rem esse apparentem; sed argumeu- Videmus nunc pcr spcculurn in soiifjmate,
tum qiiod sumitur ex auctoritate divina, tunc autem facie ad faciem. Sod visio est
non facit rem in sc essc apparcntcm ct talo ; in intcllcctu. Ergo ct fides.
argumcntum i^onitur in dcfinitiouc fidei. Ucs[)Oiidco diccndum, quod cum fides sit
(>)NCLCsio. — Ista verba, fides est substantia spc- quaidain virtus, 0[)ortet ([uod actus cjus sit
randarum rcrum , anjummtum noii apparentium, u perfectus {b). Ad perfcctioncm autcm actus

'
D. Thomas ex
utrarpic antiquarum versioniim sciolis non satisfecisso, nisi in ipso jure canonico
sonsum Corderius « Fidos divina est cnn-
rcdflit. : vapulass(!t oorum sub forula Apostohis? Sic nam-
stans fidelium firmanientum fundans lUos in veri- f[ue in principio Decrctalium Glossator asserit « dc-
lalo, nlquo in ipsis verilalem. » finilionom fidci a Paulo datam non csso bonani,
' « Ad ipsam quoquo fidem quEe in voluntato est, tum quod convcniat spei, lum quod tanlum loqua-
pertinot, » ctc. tur (lo fulurls. » Definivit autcm ma(^'istralitor (idoni
'
Sic codd. ; in Spoculativo cum nihil
cdit. : « sic : « r'idcs ost volunlaria certiludo al)sontiinn in-
dicat...; non est ergo principium. » fra scicnliam et supra opinionom constilula. » lliuc
(o; Hic S. Thomas vendicat excellcntiam dofini- rccto Erasmus, Mori.v Eloij. : I'auhis lidem priu-
<'

lionis fidei al) Apostolo traditte; indc palot quiinla slaro poluit.al cum ait :
spenindarum sub~
/itic.s est

inscitia velmalovolontia Adamus Tribbochovius, in slantia rerum, argumentum non apiKtrenlium. pa-
lih. De doctoribus Hcholasticifi, ipsis groneralitor expro- rum maglstralitor dclinivit. » Ludilicat lirasnuis,
bavcrit voluisso fidom dofiniro maKlstraliler, re- sod non abs((uc injustilin.
jocla definitiono a 1'aulo non rcctc oirorniata. « Quis (/;) l'erf(!clu8, id osl nioritorius, non lamon por-
vjicdercl, inquil, doclum in lurliu ceclo ruuiuui his foctmi iu ratiouo assuusus; ad boc euim sulticit pia
104 SUMMA TIIEOLOGICA.

qui ox (luohiis activis principiis procedit, finis omnium dcsideri(jruni et actionum

requiritur quod utrumquc activorum prin- nostrarum, ut patet per Aufrustinum in I
cap. vui, § 17, col. 8,
cipiorum pcrfcctum. Non cnim licno
sit iJe Trinit., 8.'J1, t.

polcst sccari, nisi ct secans hal)eat artcm, iude est quod per dilectionem operatur;
sicut etiam iutcllectus speculativus exten-
et serra sit bcne disposita ad sccandum.
<(

Dispositio autem ad ijcne agcndum in illis sione fit practicus, )> ut dicitur iu III De
potentiis anima^ qua se haljcnt ad opposita S anima, text. 40.

cst liabitus, ut supra dictum est. Et idco CoNCLUSio. — Cuni cied(;r(i sit actus inl«Ucctus,

oportet quod actus procedens ex duabus neccsse cst ut li(Jcs, (jua^ propiie Ijujus aclus prin-
cipiuni cst, sit in inlellectutanquam insulijecto (a).
talibus potentiis sit perfcctus habitu aliquo
pra^existentc in utraquc potentiarum. Dic-
tum autem quod crcdcre est actus
est supra, ARTICULUS III.
intellectus, secundum quod movetur a vo-
luntate ad assentiendum. Procedit autem Utrum charitas sit forma fidei.

hujusmodi actus et'a voluntate ct ab in-

tellcctu quorum ;
utrumque natum est per Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur
habitum perfici secundum praedicta. Et ideo (]Uod charitas non sit forma fidei. Unum-
oportet quod tam in voluntate sit aliquis quodque enim sortitur speciem per suam
habitus, (]uam in intellectu, si debeat actus formam. Eorum ergo qua ex opposito divi-
lidei esse perfcctus ; sicut etiam ad lioc quod duntur, sicut diversa^ species unius generis,
actus concupiscibilis sit perfectus, oportet unum non potest csse forma alterius. Sed
quod sit habitus prudentiai in ratione, et fides et charitas dividuntur ex opposito I ad
habitus tcmpcrantiai in concupiscibili. Cre- Corinth., xui, sicut diversae species virlutis.
derc autcm cst immcdiate actus intcllcctus, Ergo charitas non potcst csse foruia fidei.
quia oljjcctum hujus actus est verum, quod forma, ct id cujus est fornKij
2. Pra^terca,

proprie pertinet^ ad intellectum. sunt in eodem, quia ex his fit unum sim-
Et ideo necessc est quod fides, quae est phcitcr. Scd fidcs cst in intcllectu, charitas

proprium principium hujus actus, sit in autcm in voluutatc. Ergo charitas non est
intellectu sicut in subjecto. forma fidei.

Ad primum ergo dicendum, quod Augus- 3. Prffiterea, forma est principium rei.

tinus fidcm accipit pro actu fidei, qui dicitur Sed principium credendi ex parte voluntatis
consistere in crcdendum voluntate, inquan- magis videtur esse obedicntia quam cha-
tum ex iuqjcrio voluntatis intellcctus cre- ritas, secundum illud ad Roin., i, Ad .')
:

dibilibus asscntit. ohediendum fidei in omnibus rjentibus. Ergo

Ad secundum dicendum, quod non solum obedientia magis est ferma fidei quam cha-
oportet voluntatem esse promptam ad obe- ritas.

diendum, sed ctiam intellectum esse bene Sed contra cst, quod unumquodque ope-

dispositum ad sequcndum impcrium volun- ratur per suam formam. lldcs autem per
tatis; sicut oportet concupiscibilem csso dilcctioncm o[jeratur. Ergo dilcctio chari-
bene dispositam ad sequendum impcrium tatis est lidci forma.
rationis ct ideo non solum oportct essc
;
Rcspoudco diceudum, quod, siout cx su-
habitum virlutis iu voluntato imperante, pcrioribus patet, actus voluntarii speciem
sed etiani iu iulclloclu assonticntc. rccipiuut a (iuc, qui est voluutatis ol)jectum.
Ad tcrtium diccndum, (]Uod lidcs cst iu 1(1 autoui a (juo ali^iuid spcciom sortifur, so

intcUectu speculativo sicut in su])jccto, ut habct ad inodum formaj in rebus natura-

manifcstc [)atct cx fidci ohjcoto. Scd (juia libus. Et idco cujuslibct actus vohiutarii

veritas prima, quM est lidei objcctum, cst forma quodammodo est iinis ad qucm ordi-

motio inlelleclus per voluntatem, a))sque habitu virluto illa intollectuali qnrs perficit intolloctum se-
volunlalis. cundum proportionom naturfp, ut sit intoUocluseni-
^ Ila cum mss. odili passim.; cdil Rom. alia'quc cax ad objoctum conspiciendum vol in so. vel por rc-
Tolusta3 : « ad objocta. » —
• « Et » in odil. doost. sohitionom ad id quod iu intelloctu conspicitur. In
— ' Al. : v( est jjroprio portinons. » lioc sonsu lidos non est virtus intelloctuahs, siqui-
(o) Licot lldos sil in intoUoctu sicut in subjocto, dom est do obscuris. At si acoipiatur virtus intellec-
S. Thonias vidotur nogarc in plnrilius hiois tidom liialis trouoralitor pro ca qua^ porlicil intolioclum iu

esso virlulcm iulclloclualcm. lulcLUijcudus csl dc ordiuc ad vcruiu, tuuc lides est virtus iulclleclualis.
 OLVEST. IV, A I\T. III KT IV i():i

iiatiir; liim quia ex ipso re<'ipit speoioin'; iulldeli. Sed advenions homini infldeli (^ausat
tiiin otiam qiiia nuMlns actiniiis oiK)rtt't iniod iii eo hahitiim lidoi. Krgo etiam adveniens
n'S[M»ii(leat pn){Mtrtioiial>iliter liiii. MaiiitVs- lideli, ipii hahehat priiis hahitum lidoi iiilor-
tnm est antem ex pra'tlirtis, quod actus tiilel mis, cansat in eo aruiiu hahituiu lidei.
onliiiatur ad objectiim vojuiitatis, (juod est \. I*ra'terea, sicut flootius dicit lih. I lii

iMJiinm, sicut ad liuem. lloc antein houum caterjor. .irist., col. i'.»8, t. it, <( accideiitia
qiiod est (inis fldei, scilicct lionnm divinum, altcrari noii possunt*. » Sed fldes cst (luod-
est propriiim olijectum charitatis. daiii accideus. Krgo iiou [)otost oadoiu lidos
Kt ideo charitas dicitur forma lidei, iu- (]uau(k)que esso formata, ct (piaiido([uo iii-

quantnm per charitatem actus fldei perflci- formis.

tiir et formatur. Scd contraest, ([uod .Jacohi, ii, supor illiid,

Ad primum ergodicendum, qnodcharitas Fidcs sinc opcrihus mortun cst, dicit (ilossa,
dicitur essc forma fldei, iiupiautum iuformat (( quihus rcviviscit. » Ergo fidcs qua? erat
actum ipsius. Nihil autem prohihet unum prius mortua et iuformis, (it formata ct vi-
actuin a diversis hahitihus informari, et se- vens.
cuudum Ikv ad diversas species reduci or- Ilcspoudeo diccndum, quod circa hoc fuc-
diue (inoilam, ut supra dictum est, cum do riiiit divcrs.T opiuioues. (^hiidam enim dixe-
actihus hnmaiiis in communi ageretur. ruut ([uod alius est hahitus lldei formatae ct
.\(I secundiiin dicendiim, (juod ohjcctio iiiformis('7) ; scd advcniciitc lido formata, tol-
illa de forina iiitriiiseca. Sic autein
pro4-edit iitur lidcs iiiformis ; et siiniliter homiui post
charitas non est forma fidei, sed prout iiifor- fldcm formatam peccaiiti raortaliter succe-
mat actuui ojus, ut supra dictum est. dit alius hahitus (idci informisa Dco infusus.
Ad tertium dicendum, quod etiam ipsa Sed hoc non videtur esse couvcnicns, quod
olKMlientia, et similiter spes, et qufficumquc gratia advcniens horaini aliquod Dei donura
alia virtus posset praecederc actum lidei, ra- excludat nequc ctiara quod aliquod Dci
;

tionahiliter formatur a charitate, sicut iiifra doniiiu hoiuini infundatur proptcr pcccatuin
patehit, et ideo ipsa charitas ponitur forma mortalc.
fldei. Et idco alii dixcrunt, quod sunt quidcra
<'.oNr.i,i>io. — r.haritas est forma tidei, quatenus diversi hahitus lidci formata^ ct inforrais;
pcr iJlam actus tidei formatur ac peHicilur. scd tamcn, advcnieutc (idc forraata, non
t(jllitur hahitus fidci inforinis, sed siraul ma-

ARTICULUS IV. net in codcm cum hahitu (idci formatae. Sed

hoc etiani vidctur cssc incouveniens, quod
Llrum fidcs informis possit fieri formatn, hahitus fldci inforrais in hahcute fldera for-
vel e converso. raatara remaneat otiosus.
Et idco alitcr dicciidura, quod idcra est
.\d quartum sic proceditur. 1. Videtur hahitus fldci formatffi et iulbrmis. Cujus ra-

([uotl lides iuformis non liat formata, nec c tio est, quia habitus divcrsificatur sccundum
(•ouvers<j. Uuia, l ad (ioriuth., xiii,
iit dicitur illiid ([iKid por se ad Iiahitum [)ortiiiot. Cum

|n, cum pcrffcfum cst, evacua-

retter/t f/Kod autoin lidcs sitpcrfectio iiitollcctus, illud [ler
liitur quod ex parte est. Sed fldes informis se ad fldcm pcrtinct quod pertinet ad iiitel-

imp«;rfecta est respectu formata*. Ergo, adve- lectum. (Juod autcm[)crtiiictad voluutateui,
Mioiite fide formata, fldes iiif(H'inis exchidi- iiou por sc pertiuet ad (idom, ita quod [)cr
tiir, iit non sit uniis hahitus uiiinero. h(3C (idoi hahdus possit divcrsilicari. Distinc-
2. Pr.Tterea, illiid (jiiod cst mortuum, uoii tio autcin (idoi formata.' et iuformis cst so-
fltvivum. Sed lidesinformis est mortua, s(3- cundum quod pcrtiuot ad voluiitatom, id
id
cunduiu illud .lac., ii, :20 Fidcs siuc opcri- : est, scciiiuhira charitatoiu; iion autom s(j-
hus mortua cst. Krgo iides informis non po- cunduin illud ([uod [icrlinct ad intellectuin.
tcst fleri formata. Undc (idcs forraata ct iuforinis non suiit di-
:j. Pra^terea, gratia Doi advouicusnou Iia- vcrsi hahitus.
het miuorem effectum iu homiiie iideliquara Ad priiuuin crgodicendum, ([iiod vcrhum
'
Ita edit. Patav.; omnes nliiB " formain. »
:
— Tria S. Bonaventura (lislinK)iit
[a] hahitum, :

' Implicite in commenlo horum vcrhoruin : usum ot dofccluin seu inforinitat(3n) ; rpioad h.)-
- Maxime vero suhstantio; propriuiu essc vidctur hilnm, non (juo.id nsum \ol dcfoctum, fidcs for-
coutMriurum susccpti})ilcm cssc, » id csl, ulterari. matu ct fides informis idcm sunt.
106 SUMMA TIlEOLO(JiCA.

quando impcrfec-
Apostoli ost intollijtjciidum
tio do rationo imporfccti tunc cnim
cst ;
ARTICULUS Y.
oportot (juod, advonicnto perfecto, imperfoc-
tum oxcludatur; sicut, advonionte aperta Utrum ftdes sil virtus.
visiono, oxcluditur fidcs, dc cujus ratione
ost ut sit mm
apparenlium. Sed quando im- Ad (juintum sic proccditur. 1. Vidctur
perfoctio non
do rationo rei imperfoctai,
est (juod fldcs non sit virtus. Virtus enim ordi-
tunc illud numero idcm quod crat imperfcc- natur ad horium; nani '( virtus est quae l>o-

tum, nt pcrfoctum; sicut pucritia non cst dc num facit Iialjcntcm, )> ut dicit Piiikjs^jphus
ratione hominis, et idco idom numcro qui inII Elhic, cap. vi. Sed fldos ordinatur ad

crat puer, flt vir. Informitas autcm fidei non verum. Ergo fides non est virtus.
ost do rationc f idei '
, scd pcr accidens se ha- 2. Praiteroa, perfoctior est virtus infusa
het ad ipsam, ut dictuin est. Unde ipsamet quam acijuisita. Sed fldcs proptcr sui im-
iides informis fit formata. perfcctionem non ponitur intcr virtutos
Ad socundum dicondum, quod illud quod intcllectuales acquisitas, ut patet per Phi-
facitvitam animalis ost do ratione ipsius, losophum in VI Etldc, cap. ni, circa princ.
quiacst forma csscntialis cjus, scilicct anima; Ergo inulto minus potest poiii virtus infusa.
ot ideo mortuum
fieri vivum non potest sed ; 3. Praeterea, fldes formata et informis
quod ost mortuum, et quod
aliud spocic cst sunt ejusdem spcciei, ut dictum ost. Scd fldes
ost vivum. Sed id quod iacit fidem essc for- informis non est virtus, quia non hahet coii-
matam vcl vivam, non est de ossontia fldoi. ncxionem cum aliis virtutibus. Ergo nec fl-
Et idoo non ost similo. des formata est virtus.
Ad tertium dicendum, quod gratia facit 4. Praiterea, gratia? gratis datae et fructus
fidem, non solum quando fidcs do novo in- distinguuntur a virtutihus. Scd fldcs cnu-
cipit csso in liominc, scd ctiam quamdiu (i- mcratur iiitcr gratias gratis datas, I Cor.,
des durat. Dictum est enim supra, quod XII, et similiter iiitcr fructus, ad Galat., v.
Deus scmpcr opcratur justificationcm homi- Ergo fldcs non est virtus.
nis, sicut sol scmpcr opcratur illuminatio- Sed (^ontra est (juod homo per virtutes
ncm aeris. Unde gratia non minus facitad- justificatur : nam « justitia est tota virtus, »
venicns fldeli (luam advenicns infideli ;
quia ut dicitur in V Ethic, cap. i. Sed j)er fldem
iu utro^juc opcratur fidcm : in uno quidem homo justificatur, secundum illud ad Roin.,
oxpcctando eam' ot porflciendo; in alio do V, I : Justificati ergo cx fcle pacem liabea-
novo creando. mes, Ergo fldos cst virtus.
etc.
Vcl potcst dici, quod hoc cst por accidons, Respondeo dicendum, quod, sicut cx pra.-
sciiicct proptcr dispositioncm suhjecti, quod dictis patct, virtus humaiia est pcr quani
gratia non causat fldcm in co (jui liahot si- ; actus humanus redditur honus. Undc qui-
cut contrario socundum peccatum mortalo cumquo hahitus est sompcr jirincipium honi
non toUit gratiam al) eo qui cnm amisit pcr actus, potcst dici virtus humana. Talis autem
poc('alum mortale pra^cedcns. hahitus cst fidcs formata. Ciim cnim credcro
Ad quartum dici^ndum, (juod pcr hoc sit actus intcllcctus assenticntis vero ex
quod fldcs formata lit informis, non nnitaf ur imperio voluntatis, ad Iioc quod istc actus sit
ipsa fldcs, sed mutatur suhjectum fldoi, (juod jjcrfcctus, diio rcquiruutur qiiorum unuin :

oslanima; (juod (juandtxiuc quidem hahet est ut iiifallihilitcr intcUccfus tendaf in

fidcm sinc charilale, (juandoquo auloni cum suum l)oiuiin, (juod est veriim; aUiid autciu
charitato. est ut infallihiliter ordinotur ad ultimum
CoNc.i.rsio. — V\Ai's inroviiiis ol fidos formata flnom, propferijucm voluntasassenfif vcro*.
nmis ei ideni iialnliis cst , iiis divcrsis noininiltns Kt vitriinu|uo invcnitur iii actu tidoi forma-
ai>i)cllatU8 ab ipsa charilato (juni est illius forma. tee. Nam ox rafione ipsius lidei ost (juod iu-

'
lla cocld. Tarrac, Alcaii., Canier. el alii; soil informom formatam facial. juxta illud : « Erpfrlat
Nicolai, et edit. Patav.; « lidei noque ]»errect;v, nomiuus ut iniscreatur vestri. Is.. x.xx. IS. Parm.
noqiio iniperfoclav. » iteni « do raliono roi \>\>x- : liabot : « coulirniando. "
fecliB. » 'riioologi notant « iinperloiliu, » osso :
'
Sic cod.; in cdit. tendat in suuin objectum...
: ^.

posiluiu a 1). Thoma; quo fuudamonto? Rolinoat ni voluntas infalUbilitor ordiuotur..., j)ropter quom
lainen noslrain ioclionoin. assonlit voro. »
* Sic omuos cod. ; giulia otouim oxijoclal ul lidciu
 OIL^EST. IV, Ain. V ET VI. 107

t«Uo«-tns seinpor foralur in verum ; (iuiti fidoi commmus(jnmihus mond)ris Ecclosiae, (luia

ii<»n potfst .sulK)itfo falsuui, ut suina haliituin informitas noii est de suhstautia (\ius, stHnui-

est. Kx tlKiritate autem, (lua- tV»nuat litlcni, duin (piod esl doiiuin frratuitum.
hat>ot anima, quixl infalliliiliter voluntas Undo dicendum est, (juod sumitur ihi pro
onlinetur in finem bonuni. Kt idoo Qtlos fur- aliipia fidoi excellentia ; sicut i>ro <( constantia
mata est virtus. fidei, )) ut dicitlilossa iuterl., ihid., vcl pro
Fides autem informis non est virtus («), « sormono fidei. » Fidos auteiu ponitur friic-

quia etsi haheat porfectioneui dehitam actus tus, secunilum (piod hahet alii[uaiu (U^lecta-
lidoi informis ex parle iutolloctus ', non ta- tiouein in suo actu, rationo ci^rtitudlnis :

men hahot perfoctionem dehitam ex [Kirte undead «ialat., v, uhi enumeranlur fnictus,
voluntatis sicut otiam si temperantia essot
; expouitur lidos dc invisiOililjus certitudn.
in concupiscihili, et prudonlia uon essot iu CoNci.usio. — Cuin lides fonuata sil priiKipiuin
rationali, temporantia non essot virtus, ut aclus p<M'f<n.li , virlus ueccs.sario cst; noii aulciii
supra dictum ost, ijuia ad actum temporaii- tidcs iuloruiis.

tia? rcipiiritur ot actus rationis, ot actus con-

rupis«ihilis' sicut ad actum fidei requiritur

; ARTICULUS VI.
actus voluutatis et actus iutellectus.
itrum ftdcs sit iina virtus.
Ad prinmm crgo dicendum, quod ipsum
venim cst houuiu intollectus, cum sit ejus Ad scxtum sic proceditur. t. Vidotur
perfeotio inrpiautum per fidom in-
; ct ideo, quod noii sit una fides. Sicut ciiim fidos est
tellectus detorminaturad vcrum, fidoshahot donum Doi, ut dicitur ad Ephcs., v, ita otiam
ordincm in honum quoddam; sed ulterius, sa[)ieiilia ct scicntia intcr doiia Dci computan-
inquautuui fides forniatur pcr charitatem, tur, ut patot Isa., Sed sapientia et scicn-ii.

hahet eliam ordincm ad honura, secundum tia diircrunt pcr hoc quod sapientia cst dc
quo<l cst voluntatis ohjcctum. vcro dc tcniporalihus, ut
aitornis, scientia
Ad so<'unduni dicendmu, ipiod fides do patot per Augustiuum XIII De Trimtatn,
(pia Philosophus kniuitur, innititur rationi cap. xix, § 2i, col. lo:}.'{, t. 8. Cum crgo fidcs

humana' non ex neccssitatc concludcnti \ cui sit ctdc aitcrnis ct dc quihusdam tcmporali-
potcst suhesse falsura ; ot idco talis fides non hus, videtur quod non sit uua fidos, sed dis-
est virtus. Sed fides ile (jua loijuimur, inni- tingnatur in partes.
titur verilati divina^, qua? cst infalUhilis, ct :2. Pr.-eterca, confessio est actus fldci, ut
ita non potest ei suhesse falsum ; et idco talis supra dictum est. Sed non est una et eadera
fidcs potest csse virlus. confossio fidei apud omncs; nam quod nos
Ad ttTtium dicendum, quod fides formata coiifitemur factum, aiitiqui patres confitc-
ot informis non difTcnmt specie, sicut in di- hanturfuturum, ut patet Isa., vu, li Eccc :

vcrsis spo<-iehus cxistentcs dincrunt autcm ;

Ergo non est uiia fides.
virtjo conciinet.
sicut perfoctum et inqicrfcctuni in (^adcm 3. Praitorca, fidcs cst communis omuihus
spccio. Undo fidos informis, cura sit impcr- fidclihus Christi. Sod unum accidcns non
feeta, non pertingit ad pcrfcctam rationem potost csse iii divcrsis siihjoctis. Ergo non
virtutis : nam virtus est pcrfcetio quaidam, potost cssc uua fidos omiiium.
ut dicitur in VII P/if/s., tcxt. 17 ct IS. Scd contra ost quod dicit Apostolus ad
Ad (juartum diccndum, quod (juidam po- Ephos., IV, [Jnus Doniinns, una fidcs.
.')
:

nunt quod fidcs, quae conmimeratur intor Respondco diccudum, qiiod fldes, si suma-
gratias pratis datas, est fides informis. tiir pnihahilu, diipliciter pt)test considerari :

Scd hoc non convenicnter dicitur (juia : uno inodo ex parto ohjecti, et sic est iina
Kratise gratis dat«B, quce ihi enumcrantur, fides ohjectum enim formale tidei ost voritas
;

non sunt comnunics omnihiis iiicmhris Ec- l)rima, ciii etiam iulheieudo crediuius (jiia!-
closiai. riido .\postolus dicit : bivisioufs cumquo suh fide contiiientur. Alio iiio<l<> ex
tjmtiarnni sunt; ct ilorum : Alii datur hoc, [)arto suhjccti, etsic tides divorsificatur, so-
filii datur illnd. Kides autcm iriformis est cuiuliiiu (|Uod est diver.sorum. Manifestum

'
ex cotlicibus oditi oinnos; Nicoiai cum Ibeo-
Ila <it edit. Patav.; al. : « concupisccutia'. »
lo.i.'i.s sic ordinnl
(^)uia »;tsi actus fidci informia
: «. ' In cdit. : « conclu<londi. '
baboal perfectiouum debitam ex parto intellec- («) Fi<los inforniis non ost virlus..., id ost noa
tus, >> elc. perUnfrit ad porf<?clani rationem virtulis, non est
' Ila codd. Tarmc., .Vlcan., Paris., cum Nicolai actub <uerUorii priucipium.
lOft SUMMA TIIEOLO(;iCA.
est aiitem, quod fifles, sicut ct quilibct alius his qiia? siint fidci, cx ohcdientia ad Deum.
hal)itiis, cx forrnali rationc olijocti hahot Scd ohcdicntia est ctiain (jiiaidam virtus.
specicni, sed cx suhjecto individuatur. Et Non crgo fides cst prima virtus.
idco si fides sumatur pro hahitu quo credi- A. Pnfiterea, fidcs informis non est funda-
mus, sic fides cst una specic, et diircrcns mcntum, scd fides formata, siciit in Glossa
numero in divcrsis. ordiii, '
dicitur I ad Corinth., iii 21,
, v.
vero sumatur pro co quod crcditur, sic
Si col. ,'»23, t. 2. Formatur autem per cha-
fides
etiam est una fidcs quia idcm cst quod ah : ritatcm , uf supra dictuin cst, P>go fidcs a
omnihus crcditnr ; nam etsi sint diversa charifatc hahct qiiod hiiidamentum; cha- sit
credihiiia, qua^ coiiiniunih;r omncs credunt, ritas fundameiifum quam
ergo cst magis '

tamen omnia reducuiitur ad uiium. fidcs; nam fundamentuin est priina pars
Ad primum ergo dicendum, quod tempo- anlificii et ita videtur quod sit prior fidc,
;

raha qua3 in fidc proponuntur, non pcrti- T). Praitcrca, secundum ordinem actuum
nent ad olijectum fidci, nisi in ordinc ad intclligitur ordo hahituuin. Scd in actii fidei
aliquod a;ternum, quod est vcritas prima, actus voluntatis, quam" perficit charitas,
sicut supradictum cst. Et ideo fides una est praeccdit actum intcUcctus, quem perficit
dc temporaUhuset setcrnis. Secus autem est fides, sicut causa, quee praecedit efrcctum.
dc sapicntia et scientia, qua; considcrant Ergo charitas praecedit fidem. Non ergo fides
tcmporalia ct aiterna secundum proprias ra- cst prima virtutum.
tiones utrorumque. Sed contra est quod Apostolus dicit ad
Ad secundum diccndum quod illa difTc- Ilehr., XI, 1, quod cst fides fipcrnndarnan
rentia praUcriti et futuri non contingit cx suhstantia rerum. Sed suhstantia hahet ra-
aUqua divcrsitate rei creditae, sed ex divcrsa tionem primi. Ergo fides est prima inter
hahitudine credcntium ad unam rem crcdi- virtutes.
tam, ut etiam supra hahitum cst. Hcspondeo diccndum, qiiod alitpiid potest
Ad diccndum, quod illa ralio pro-
tertiiim essc prius altero diipliciter : uno m(xlo per
cedit dc diversitate fidci sccuiidum numc- se ; alio modo per accideiis, Per se quidem
rum. inter omnes virtutes prima est fidcs. Cum
CoNCi.usio. — Ciim objectum fidei sit prima vc- enim in agihilibus finis sit princijiium, ut
rilas, fides necessario una virtus est, quai niiiiio- supra dictum est, nccessc est virtutes theo-
mlnus numero diversa est in divex'sis liominibus. logicas, quarum objectum est ultimus fiiiis,
essc priores caeteris virtutihus. Ipse autcin
ARTICULUS VII. ulfimus finis oportot quod prius sit in intel-
lectu quam quia voluntas non
in voluntate ;

Utrum fides sit prima intcr virtutes. fcrtur in aiiquid, nisi prout est in intellectu
apprchcnsiim. Undc cum ulfimus finis sit
Ad septimum sic proccditur. \. Vidctnr quidein in voluntate pcr spcm et charitatem,
quod fides non sit prima intcr virtutes. Dici- in iiitcUectu autcm per fidem; necesse est
tur enim Luc, xii, in (ilossa ordin., col. 29i, quod fides sif prima iiiter omnes virtutes,
t. !2 ', sii|)cr ilhid : Dico vohis a/i/iris mcis, quia nafiirans cognifio iion i^ofesf attingcre
(luod « forlitudo est fidei fundamenfum. » ad Deuin, secundum (juod csf olijecfum hea-
Sed fundamcntum cst prius eo cujus est titudinis, prout tendit in ipsum spes et cha-
fundainentum. Ergo fidcs non est prima ritas.
virtiis. Sed pcr accidcns potest aliqua virtus esso
2. Praitcrca, qua^dam (liossa' dicit super prior fidc. Causa enim per accidens est per
ilhmi psahnuin, Noli .vmulfiri, m lia:!c vcr- accidcns prior. UonKWcre autem prohihcns
ha : Spcra iji Dontino, (juod u spcs introdu- pcrtincf ad CHinsain por accidcns, uf i)alet
cit ad fidcm. » Sjiosautcm ost virtiis (lua'- j)cr Philosopliuin, iu VIII Phijsir., toxt. M.
dam, ut infra dicetur. Ergo tidcs iioii est Et sccunduin hoc aliqua*. virtutes possunt
prima virtutum. dici per accidens priores fido. inqnantum
;j. Pra^tcrca, supra dicluiii osf, (|U()d infcl- rcinovciit iiii|)cdimciita civdciidi ; siciif for-
lcclus credcntis iiicliiiatur ad assoiitieiuhiin titudo reinovet inordinatum timorem iinpe-

' Ex Amhrosio desumpln. — * Ex Casssiodoro. — — * Itn cum codd. Tnrrnc, Alcnn. cl (^dil. Pnlav.;
Ex Aug., l)e lido rl oporihtis, c. xvi, col. 21i), l. 6. al. : « majus. » — Mn
edit. « quem. : »
 .

QU.EST. IV, AKT. VII ET VIII. m

(lientem ndem; humilitasaiitein siiporliiani, voluntas perfeoto amoro in Doum tendoro,
pertiuani inlellootus reousiit se sulimittore nisi int(.'llectus rectam fidem haboat circa

veritati lidoi ot idoni potost dioi de aliqui-

;
ipsum.
lius aliis virtutibus, quamvis non sint vercT CoNci.csio. — OiiiiKn'"" nonnuli.i' viilutcs, ut
virtutes, nisi pntsupi>osita fide, ut patcf por fortituilci .'t liuinilitas, iior iu-cidcn.s ipsani lidcm
Augustinum, in lil». IV Contra JulUnmin, pni'ieiirrL' dicantur tanquain (lisposilioiirs ad
cap. III, § 17, col. 71.'), t. 10. illani , ipsa tainon lides priina virluUnn Diiiniuin

Tndo patet responsio ad primurn. simpliciter est.

Ad soounduni dioenduni, ipuxl spes non

potei>t universalitor introduooro ad linem. ARTICULUS VIII.

Non enim [Ritest spes haberi do a'terna beati- Utrum pdes sit certior scicntia et aliis vir-
tudino, nisi oredatur possibilis ; (piia iuijios-
tutibus intcllectualibus.
.sibilonon oadil sub spe, ut ex supra diotis
patot. Sod ex spo aliquis iutroduoi [)otest ail octavum
.Vd sio proceditur. 1. Videtur
hoc quod i)crseveret iu flde, vol quod lidei quod non fides sit certior scientia et aliis
(inuiter adlueroat ; et seoundum hoi^" dicitur virtiitilius intellectiialibus. Dubitatio cnim
spes introiiucero ad iidem. opponitur ccrtitiidiiii ; uiidc vidctiir illud

Ad tertium diceudum, quod obediontia esse certius (|uod minus potest habere de
duplioiterdicitur quanducpio enim impnrtat
: dubitati(Mic, sicut est albius quod cst nigro
inolinationom voiuntatis ad iinplonduin di- impcrinixtius. Sed intcllcctus ct scientia, et
viiia mandata ; ot sio non ost speoialis virtus, etiain sapientia non habcnt dubitatioiicni
sed goneralitor inoluilitur in onmi virtute : circa ca quorumcrcdcns autem intcr-
sunt ;

quia omnos aotus virtutum cadunt sub prse- dum potest pati motum dubitationis, ct du-
ceptis legis divina3, ut supra dictum est. Et bitarc dc liis qua; sunt fidci. Ergo fidcs non
hoc mcido ad fidem requiritur obodientia. est ccrtior virtutibus iiitellectualibus.
Aho modo potest accipi obedientia, secuu- 2. Praeterea, visio est certior auditu. Sed
duin quod importat inolinationein (|uantum fides est ex auditu, ut dioitur ad Kom., x,
ad iinplondum inandata, secundum (juod 17; in intcllcctu autcin ct scicntia ct sapieu-
habent rationem debiti et sic obedientia est ; tia includitur quajdam intellectualis visio.
specialis virtus, ot pai's justitiio; reddit Ergo certior est scientia vcl intcllectus quam
euim superiori debitum, obediendo sibi '; et fidcs.
hoc modo obedioutia se^iuitur fidem, per 3. Praeterea, quanto aliquid est perfectius
ipiam manifostatur hoinini (inod Deus sit in his qua3 ad intcUcctum pcrtincnt, tanto
superior, cui debeat obedire. est ccrtius. Scd intellcotiis est pcrfcctior fidc,
Ad (piartum dicenduin, quod ad rationcin qiiiapcr fidcm ad intellcctum pcrvenitur,
fundamenti, non soluin rofjuiritur quod sit secuuduin illud Isa., vn, 9 Nisi credideri- :

primum, sed etiain ({uijd sit aliis partibus tis, non intellic/etis, secundum aliain litte-

a;difioii oonnexum. Non eniin essot funda- ram^ et Augustinus dicit *

etiam dcscicntia,
mentum, nisi ei alise partes a^dificii cohiore- XIV De Trinit.y cii\}. i, § 3, ool. 1037, t. 8,
rent. Connexio auteni spiritualis sedificii cst quod « per scientiam roboratur fidos. » Ergo
per charitatein, secunduin illud C(j1os., iii, vidctur (juod oertior sit scientia vcl intellec-
1 1 Super otnnia charitatem fiahete, (fuoci^
: tus (piam fidos.
estvinculum perfectiotiis. Et ideo fidos sino Sed contra est quod Apostolus dicit, I ad
charitate fundamcnlurn(!sse non potest; nco Thcssal(3n., ii, 13 : Cum accepissetis a nobis
tain(;n oportet (piod cliaritas sit prior fido. verbum auditus, scilicct pcr fidcin, accepis-
Ad quintum diccnduin, quod actus volun- tis illud, 710)1 utverbum hominum, sed sicut

tatis pra.'oxigitur ad fidom, non tamon aotus est vere verbum Dei. Scd nihil est certins
voiiiiitatis charitate iiilormatiis; sed talis verbo Dei. Ergoscientia nou est ccrtiorfido,
actus pra'supp<jnit fidem ; (juia non potest nec allquid aliud (a)

* Nicolal : « ei; » sed mss. et edili passim ut hic (a) Cognitio fldei corlior est cognitione nalurall,
* Parm. : quse. quia naturalis ratio niullum est (hsficicns a cofmi-
• LXX inlerpret., qiue Sixtiana dicitur. Vul- tione fliviiiDrum undi; pliili)S(jphi d(j rebus divinis
;

gata : Sinon rrediderHia, tton permnnehitia. naturali invustiKatione persj^nilantus in mullis er-
« Huic scJJiiUiai tributjiis illud lanlumiuodoquo ravcrunt, nec sibi ipsis conseiisernnt. Et ([uid iui-
lidus roboralur. " Mij^uu. iuxu / Uum uliam iu rubua quaj senau porcipiuulur
 » »

]\() SUMMA TIIEOLOGICA.

Kespondco (licondum, quod, sicut supra dicta .sccunduni quod sunt dona praesentis
dictmii esl, virtutiim intellcctualium duae vita?, comparantur ad fidcin, sicut ad prin-
suut cii-ca coiiting-cntia, sciliccl prudonUa et cipiuni, (|U(kJ praesupponit '. Unde etiam se-
ars; quibus praefertur fides in ccrtitudine cunduni hoc fides est eis certior [a).
rationc suae matcria}, quia est dc .'etcrnis, Ad priiiium ergo diceudum, qu(xl illa du-
quai non continf^it alitcr sc lialjcre ; tres au- bitatio cx partc causae fidei, scd
iKM) cst
tem rcliqu<je intcliectuales virtutes, scilicct qiKjad nos, inquantum non plene assequi-
sjipicntia, scientia ct intcUcctus, sunt de ne- mur pcr intellcctum ea qua* sunt fidei.
cessariis, utsupradictum cst. Sed sciendum Ad secundum diccndum, quod caeteris
cst (juod sapicntia et scientia et intellcctus paribus visio est ccrti(jr auditu ; scd si ille a
duplicitcr dicuntur : uno modo sccundum (]uo auditur, multum excedit visum viden-
quod ponuntur virtutcs intellectualcs a Phi- tis, sic certior est auditus quam visus ; si-

losopho in VI Ethic, cap. ni, vi ct vii; alio cut aliquis parvae scientiae magis certificahir
modo secundum quod ponuntur dona Spiri- de eo (|uod audit ajj aliquo scientifico, quam
tus sancti. de eo quod sibi sccundum suam rationem
l'riino modo dicendum est quod ccrtitudo videtur et multo magis liomo certior est de
;

potest considcrari dupUcitcr : uno modo ex co quod audit a Deo, cjui faUi non potest,
causa certitu(Hnis, ct sic dicitur esse ccrtius quam de co quod videt propria ratione, quae
illud (juod habet ccrti(jrcin causam ct hoc ; falli potest.
modo lides ost certior trijjus praidictis, quia Ad
tertiura dicendum, cjuod perfectio in-
fldcs innititur vcritati divinae, tria autem teUectus ct scientia3 excedit cognitioncm fidei
praedicta innituntur rationi humana'. quantum ad majorem manifcstaticmcm, non
Alio modo potest considerari ccrtitudo cx tamcn quantum ad certiorcm inha'sioncm :

parte sul)jccti, ct sic di(;itur essc ccrtius quod quia tota certitudo inteUectus vel scientiae,
plenius conscquitur intellectus hominis et ; secundum quod suiit dona, procedit a cer-
per hunc moduin, quia ea quae sunt fidei, titudinc fidci ; sicut ccrtitudo cognitionis
sunt supra intcUectum hominis, iion autem conclusionum procedit ex certitudine princi-
ea quae subsunt tribus pra^dictis; ideo ex piorum. Secundum autem cpiod scientia et
hac parte fides cst minus ccrta. sapientia et intellcctus sunt virtutes intellec-
Scd quia unumquodque judicatur siinpU- tualcs, innituntur naturaU lumini rationis,
citer quidcm sccundum causam suam, se-
' quod deficit a certitudine^ a verbo Dei, cui
cundum autem dispositionem, quai cx partc iimititur fides.
subjecti est, judicatur sccundum quid; inde
est (|uod fidcs cst siiupUciter certior; sed
CoNCLUsio. — Ouaiiquam sapieutia, scicnlia, et
iulcllectus respeclu nostri ceilioi^es siiit ipsa li(ie,
alia siint ccrtiora sccundum quid, scilicct sccundum sc tamcn, cum lidos prinue innitatur
quoad nos. voiitati, ea est oninium virtulum iutelicctualium
SimiUter ctiam^ si accipiantur tria prae- ceilissima (6).

non humana pcrtingcre ad porfeclam

possit ratio Si ctenim clausulas illas disjungercs, haberes sim-
co{<nili()nom oarum. lloc palel el in orani scionlia pliciler quod lumen ralionis « delicit a certitudine;
in qna manifcslum ost ([nod mnltjc contrariic opi- et hoc est omnino falsum, ot sceplicisnmm redo-
niones doclorum inveniunlur. Quod si ralio liuma- let. Sua quidom lumon rationis cerlitudine gaudol,
)ia non potost portingerc ad perfoclam cognilionem sed « doficil a corliludine cui innilitur lidcs, » id
rerum sensibilium, (pianlo magis fallibilis esl in est, « u cerliludine » qute esl « a verbo Dei. »
rebus divinis (piaj mdlo sensu p(ircipi possunt. (a) JuxtaBonavenluram duplex esl scientia,
S.
Igitnr divina por modum fidei Iraduntur, quasi a patriic scilicet ol viaj. — Fidem scientia palrisB
Doo dicla, qui nec mcnliri polost, dum
noc falli, prajcellil. — Cognilio autem viaj polest esse vel
homo et falli polest ot otiam alium fallere. Ergo illorum quorum esl lides, vol aliorum cognoscibi-
cognilio tidei vuritali divime innixa cortior est lium ; si primum, simpliciter loquendo, certior cst
cogniliono scionlia3 innixa ralioni humancr. fldes (piam scientia; si alterum adha?sive fides,
' In Parm. orronec « implicilo. »
: speculalive scienlia ccrlior. Sic, inquil S. Bona-
* In Parm. « aulem. »
: venlura, lidos ost infra scionliam el supra opinio-
> Siccod., ot sensus ost « comparantur ad fidom,: ncm. Indo Scotisla» contra D. Thomam inforunl
sicut quod in-ajsupponit princij^ium comparalur ad Iheologiam noslram fidei innixam non cssc scion-
l^rincipium; » in odil. « prajsnpponnnl. »;
tiam subaltcrnalam Iheologin? beatorum innixa?
^*
Ila codd.; in edil. « ol a V(>rl)o Doi. " Ilas
:
visioni. —
Num^piid reclo?
cla\isulas « Luminis ralionis quod deticil a curU-
:
(b) Cognilio fidoi comparata ad scientiie cojrni-
ludine, » ot :« cui innitilur lidos, u noli disjungoro. lionom non solmu est cerlior, sedet citior et com-
Luge : « quud dulicit a cerliludinu cui ianilur liUe;}. uuuiur, ul umpiiur, el ulilior.
 ;

UHiflST. V, ART. I. III

iii stalu inuocentia? vidctur hahuis.sc ociilMm

contouqdalionis apertum dicit enin> ilugo

QU.ESTK > \
;

de Sancto Victore in suis Setitentiis, loc.

1)E HABENTIBUS TIDEM «i). cit., part. VI, cap. xiv, (^ol. -271, t. !2, (piod

(El quatuor qureruntnr.) « cognovil homo

primo statu Creatorom in
suum, non ea cognitiono qua foris oxauditu
Oeiuilo consklerjinduni est dc hal»ontil>ns solo porcipitur, s(!d oa (jua' potius inlus per
ndeiu, et ciria hoo (jUiTrnntur iiuatuur : insjtiratiouom ministratur ; noii oa (jua Deus
I"utruni angehis aut honio in prinia sui modo a credentibus aiisens fide quaTitur,
conditione haliuerit fulom -2" utruni (InMno-;
sod ca qua tunc por pra^sentiam coiitompla-
nes hal)oant litlom 3" utrum ha'retici er-
;
tionis scionti maiiiioslius ccrnohatur. )» Krgo
rantos in uno artioulo fiilei hahoant lldem liomo vel anj.-^oius in statu prima» eonditionis
de aUis articuHs ; V
utrum lidom hahontiuni lidem noii haiiuit.
uuus aho hahoat majorem fidem. •2. Pr*terea, cognitio
fidei est aenigmatica
secuiulum illud I ad Cor., xiii,
et ojjscura,

ARTICULUS PUIMrs. 12 Videmus nunc pcr speculum in xnic/-

:

mate. Sed in statu prima3 conditionis non

Utrum angelua aut homo in primn sui fuit aliipia ohscuritas iicquc iu Iiomincnc([ue

conditionc habueiHt /idem. in angelo, (juia tenchrositas cst [laMia pco-

cati. Ergo ildcs in statu primae conditionis
Ad primum sio proceditur. !. Vidctur essc non potuit iicquc in homiiic, nciiuc iii
quod angohis aut h(^mo in sua prima con- angelo.
lidem non hahuerit. Dicit enim Ilugo
ditictne Apostolus dicit ad Rom., x,
3. i'ra3tcrea,
de Saucto Victoro, iu suis Sententiis, hh. I 17, quod
ex auditu, auditus aulcm
fides est
De sacram., part. x, cap. n, col. 330, t. 2, per verhum Christi\ Scd hoc locum non
qiiod quia homo oculum contomplationis
(( hal)uit iii primo statu angcUca3 conditionis

non hahct, Deum et quai iu i)eo sunt, vi- aut humanrc uon cnim crat ihi auditus ab
;

dcrc non valet. » Sed augelus in statu suai aUo. Ergo fides iu statu iUo non crat iieque
priuKO conditionis anto confumationom vel in hominc, ncque in angclo.
lapsum hahuit ocuhun contemplationis '
Sed contra cst qiiod Apostolus dicit ad
« videbat enim res in verbo, » ut Augiisti- Ilebr., XI, : Credere opoiHet accedentem
nus dicit in II Super Geues. ad litl., c. vui, ad Deum quia est, ct inquirentibus se rc-
§ i", col. :2T0, t. 3 et simiUter primus homo
; munerator sit. Scd angelus et Iiomo in sui

Et primo cilior. Scientia etenim naturalis ad sophi, secundum Glossam. Ideo majorem cognilio-
(juam portinet probaie Deum esse, ot osse unum, nem de divinis habere potest hodte una vctula quam
et alia hujusmodi de Deo. ultimo hominibus addis- olim maximi philosophi, Plato. Aristoteles, etc.
cenda propijnitur, suppositis multis aliis scientiis, Quarlo esl ulilior. Nullius enim meriti est cre-
ct nou nisi post mullum tompus. Unde metaphy- dere quod terra movealur, vel quod homo sil mor-
sica quje circa divina versatur inter pliilosophiae talis, et hujusmodi, quse vel liumann raliono, vol
partes ultima remanel addiscenda. Nec ad cogni- humano sensu cognoscunlur. Sed assonliri liis quae
tionem etiam rerum sensibilium homo perlinKcre humaua rationo comprohondi non possunt, ot ox
potest, nisi posl lonf-njm sludium, et de quodam divina rcvolalione coguoscunlur, est maxiiid me-
philosopho dicilur quod stelit triginta annis in do- riti , duplici ralione, scilicot raliono n;vereiiline
serto ul cognoscerel naturam apis. Quanto eriro quam oxliibet liomo Deo, credendo propler aucto-
magis post multum tempus vacabit ad naturalem ritatem Doi oa eliain qure non capit, el ralione —
cognitionem divinorum,quiestalim perfidem perci- humililalis qua humiiiat intolloclura suum homo
pcro polost, postquam ad iisum raliouis perveneril. coram intoUcctu (iivino. Ilyppocratos et Pylhagoras
Secundo communior. Mulli enim in sludio scien- indu.Toraiit hanc legom discipulis suis, ut non au-
lia; naturalis proficere non possunt propter muila dorent in sententiis inlerrogare propter qiiid sed ,

impedimenta, ut complexionis indisi^ositionem, rei eis pro ralione esset dicentis -auctorilas quanto :

familiaris necessitatem, pigritiam, etc. Sed cognitio magis auclorilas divina pro rationo habonda ost.
fidoi commuuis est omnibus hominibus. De hominibus dubilari potest; do Doo, quandu ro-
Terlio amplior. Nam por rationem naturalem volat, dubitaro non licot. Fides tamon habot mori-
possumus cognoscere de Deo (juod sil, et sil unus> lum, quia humana ratio non ci prsebel experimen-
omnlpolens, justus, etc. Non voro quod sil Iriuus tum.
in porsonis, nec quod sit incarnatus, passus, elc. (a) Ilajc tractantur in dist. xviii, parl. m, iib. 1
Undo Apostolus Loquimur I)ei sapientiam quse
: Spcruli moralis.
abxrondila est quam nemo principum hujus swculi
,
* Edil. hic et aupra addunt : « apertum. » —
cognovit. Principes autom In hoc loco sunt philo- • Parm. : Dei.
112 SUMMA TIIEOLOOICA.
priraa conditione erant in statu accedendi ad bcalitudinis; quae quidem inchoatur in vo-
Deum. Erf^o fide indig-cbant. luntalc pcr spcm ct cliaritatcm, sed in in-
Ucspondco diccnduin, quod qnidain di- tcllcclu pcr fidcni, ut supia dictum cst. Et
cunt, quod in ang-clis antc confirmationcm idco nccesse est diccrc quod angelus ante
ctlapsum, et in homine ante pciccatum, non confirmationcm habncrat fidem, et simili- '

1'uit fides, propter manifestam contcmplatio- ter homo antc pc<'catum.

nem, qua; tunc crat de rcbus divinis. Sc<l Scd tamen considcrandum cst, quod in
cum fidcs sit arf/umentum no7i apparen- ol»jccto fidei est aliqiiid quasi formalc, scili-
tium, secundum Apostolum, Ilebr., xi, « et- cet veritas prima super omnem naturalera
per fidcm credantur ca quae non videntur, » cognitioncin creaturai existcns, et aliquid
ut Augustinus dicit lib. I Quxst. evanfj., matcrialc, sicut id cui asscntimus, inhae-
cap. XXXIX, col, 13.^)2, t, 3, illa sola manifes- rcndo primae vcritati. Ouantum crgo ad
tatio excludit fidci rationem, pcr quam rcd- primiim horum communiter fides est in
,

ditur apparens vel visum id de quo princi- omnibus habcntibus cognitionem de Deo,
paliter cst fides, Principale autcm objcctum fiitura bcatitudinc nondum adcpta, inhae-
fidei est veritas priina, cujus visio bcatos rcndo primae vcritati; scd quantum ad ca
succedit. Cum ergo angelus
facit, et fidei quae materialitcr credenda proponuntur,
antc confirmationcm, et homo antc pecca- quaidam sunt credita ab uno quai sunt ma-
tum non habuerit illam bcatitudincm qua nifestc scita ab alio, etiam in statu praesenti,
Deus pcr essenliam videtur, manifestum cst ut supra dictum est. Et secundura hoc
quod non Iiabuit sic manifestam cognitio- ctiam potest dici quod angclus ante confir-
nein, quod cxcluderctur ratio fidci. mationcm, et homo ante pcccatuin, quaedam
Undc, quod non habuerit fidcm, lioc esse de divinis mysteriis manifcsta cognitione
non potuit iiisi quia penitus ei erat ignotum cognoverunt, quae nunc non possumus co-
id de quo cst fides. Et si homo et angelus gnoscere nisi crcdendo («).
fucrunt creati in puris naturalibus, ut qui- Ad primum crgo diccndum, quod quam-
dam dicunt, forte posset tencri quod fidcs vis dicta llugonis dc Sancto Yictore magis-
non fuerit in angelo ante confirmationem^ tralia sint, et robur auctoritatis non* ha-
nec in homine ante peccatum. Cognitio enini bcant, tamen potest dici quod contemplatio
fidei cst supra naturalcm cognitioncm de quae tollit ncccssitatem fidci ^ est contcm-
Deo non solum hominis, sed ctiam angeli. qua supcrnaturalis veritiis per
platio patria^,
Sed quia in priino jam dixiinus, quod essentiam vidctur. llanc autem contempla-
homo et angclus crcati sunt cuni dono gra- tioncin non habuit angelus ante confirma-
tiae, ideo necesse cst diccrc quod pcr gra- tioncin, nec homo antc peccatum scd eorum ;

tiam acccptam ct noiidum consummatam contcmplatio crat allior quam nostra, per
fuerit in eis inchoatio qua^dam sperat^ quam magis de propinquo accedentes ad

< Edit. : « babuit. » talis percipitur, sed non dulcedo. Qua^dam vero
' Sic cod. ; edil. omnes
robur auclorilalis ba-
: « accoptio quasi per gustum, cum scibcet non soluui
beanl. » Sed S. Thonias vult innuLMc (piod dicla speculationo bicet sod sonsu dulcedinis perfecle
,

Hugonis do Sancto Victorc non aliani vini liabeant percipilur. Prima cognitio non esl poneuda in an-
quani dicla unius oplimi magislri in Ibeologiu. gelis anlo contirmationom et lapsum; sed ponilur
'
lla mss. el editi plurimi; edit. Patav. : « ratio- in angelis posl lapsum. Tortia vero pononda esl
ncni fidei. » in angelis bonis post confirmationem. Media vero
(fl) Uospondot Halensis « In angelis non fuit fl-
: ponitur in angoUs universalitor, anto confirmatio-
des prinia) vcritalis, sed fuit quffidam scicntia im- nem ol bipsuni. » Idom Alexandor Halons. « Adam :

perfccla rospectu cognitionis t>ealiv. Ad quod in- in i)rimo slatu non babuil fidem in ralione fidei.
tolligondum possunt poni Ircs gradus ex parlo Et boc patol ,si quis considerel comparationem
cognilionis inlolloclivjv, ([uomadmoduni nos invoni- cognitionis quae per fidem cst, et cognitionis qus;
mus ox parlo cognilionis sensitiva\ Est enim qua*- erat in Adam ante poccatum ad cognilionem glo-
dam cognitio do dulci por audiluni, i^er visura, jier riff. Cognilio enim qua> esl per fidem evacuatur,
guslum. Cum auditur do ro quia dulcis, si iutervi»- advonionle gloria. Cognilio vero Adte de Deo non
niat credulitas, lides cst si voro adveniut visio,
; evaouarelur, advonionto gloria si slelissel, sed
,

cognilio ost quaBdani spoculullva; si vero adveniat l>erficorotur. » —Sed Ibeologi lononl fidem Iboo-
guslus, oxperiontia esl, ol conqilota cognitio do logicam fuisso pro statu vite in angelis. sicut et in
dulcodino. Ila ol per inlolkHMum, acooptio iiutinbun primis parontibus pro slalu iunocenlia', el ul Sco-
cst i^riniio vorilalis cjuasi por audiliun, cum uon lus dicit : " Kidos infusa fuil uecessaria bomini
videtur, ol osl fidoi. Quivdam voro quasi por visuni, salvando pro onuu slulu. >

cum scilicot por quamdam spocululiouom lux vori-

 QILEST. V, AUi. I |;T II. 113
Deiini, {)liira mariifeste r(\L,Mioscei'e poleraiit donum cst. Sed da^niones dona gratuila
de diviiiis elltvtiluis i't invsteriis, (juain iios amiserunt j)er j)eccatura , ut dicitur in
possiiinus. Inde non inerat lides, (lua ila dlossii' siij)erillud O.sea', iii : /j)si rcspiciunt
quiereretur Deus aJjsens, sicut u iiolds (iiue- ad dcos alienos, ct dilif/unt vinacia uvarum.
ritur; crat eiiini res magis pra;scns per Krgo fidcs in da>inonibus post jicccatum non
lunien s;»pientia\ (luani sit nobis; licet nec remansit.
eis esset ita pnesens, siciit est heatis per l*ra'terea, inlidelitas vidctur csse gra-
'.i.

lumen gloria}'. vius jicccatum inter peccata, ut patct pcr

.\d secundum di(^endum, (piod in statu Augiistinura Tractatus l.x.xxix i}i Joan.,
prima» condilionis hoininis vel angeli non § 1, col. lsr)G, t. 3, suj)er ilhid Joan., xv,
erat obscuritas culpa; vel puMia; ; inerat ta- 22 Si no7i venissem, et locutus eis non
:

men intellectui hominis qUiTdam

ot anf,'eli fuisscm, pcccatum non haberent; nunc au-
(jbscuritas naturalis, sccunduiii (JikkI omnis tcm cxcusatio?icm non Itabcnt de pcccato
creatura tenebra est comparata immensitati suo. Scd iu (juibusdam horainibus est pec-
divini luminis ; et talis obscuritas .suflicit ad catura infidclitatis. Si crgo fides esset in
ndei rationem. da,'raonibus, aIi(juorura hominura j)cccatum
Ad tertium diccndum, (juod iii statu pri- csset gravius jjcccato da^raonura; quod vi-
ma' conditiuuis non erat auditus ab honiine detur esse iiiconvcnicns. Non ergo fidcs cst
c.xtcrius lotjucntc, scd a Dco intcrius inspi- in da?raonibus.
rantc; .sicut et j^rophcta^ audiebant, sccuii- Scd contra c.st quod dicitur Jac, ii, 19 :

dum illud psid. l.xx.xiv, : Audiam quid Dxmones crcdunt et contrcmiscunt.

loquatur in tne Domi)ius Deus. Respoudeo dicendum, quod, sicut supra

CoNCLisio. —
Cuiu angclus antc confirmationcni
dictura est, intellcctus crcdentis assentit rei

el buuiu ante peccaluni eani beatituciinem non credita.', non quia

ij)sain videat vel secun-

habuerint, qua Deus per essentiani videlur; ne- dum per resolutionem ad prima priii-
se, vel

cessariuni fuit , tiuuui in Dei gralia esseut, illos cipia pcr se visa, scd propter iraperiura vo-
lidein baltuisso «;. luntatis'. Quod autein voluntas moveat
intellcctura ad assentiendum, potest contin-
ARTICILUS II. gerc ex duobus uno raodo ex ordine vo-
:

Ctrum in dcVmonil/us sit fides.

hintatis ad bonuni et sic crederc est actus
;

laudabilis; alio inodo quia intollectus con-

Ad sefundum sic proceditur. 1. Yidctur vincitur ad hoc quod judicet esse credendum
quod in dsmonibus non sit fidcs. Dicit cnim his quae dicuntur, licet non convincatur
Augustuius in lib. De irrsedest. sanct., c. v, per cvidentiani rei sicut si aliquis propheta
;

§ 10, col. WiH, t. 10, quod fidcs consistit in (( prainuntiaret in serinone Doinini ahquid
crcdcntium voluntatc*. » Ha.'c autcm \o- futurum, et adhibcret signum, mortuum
luntas bona cst, qua quis vult crcdcrc Dco. .suscitando, ex hoc signo convinccrctiu- iii-
Cum ergo in da^monibus non sit aliqua tcUcctus vidcntis, ut cognosceret manifesto
voluntas deliberata bona, ut iu I dictura cst, hoc dici a Deo, qui non mentitur licct illud ;

vidctur quod in da-monibus iion sit fides. futurum quod j)ra?dicitur, in se cvidens non
2. Praitcrea, fides cst (juoddam doiiuni esset. Uiide j)er hoc ratio fidci non toUere-
divincL' gratiic sccundura illud Kphcs., ii, 8 : tur (/>).

Gralia estis sulvati per fidem; Dei enim Dicendum cst ergo, quod in lldehbus

Sic cod.; in edit. « inerat eis fid(js...; erat enini

'
: tcrium Incarnationis, illiusquemyslerii anteceden-
eismagis. » —
* « Ad ipsam quoque fldera, qua; in tia, concomitantia et conse([uentia. Aliunde ex lioc
volunlalc est, etc. » Migne. • Desumplu ox Hic'- — qiujd species in intellectu angelico, cum angelus
ronymo in eumdem iocum, col. 8i2. adbuc erat viator, distincle reprasenlasset ipsi ijer-
* Sed quia convincilur per auctoritatem
Al. ; " sonas divinas, non reclo concluderelur angelum
divinam assentire his quse non vidct, et i)ropter viatorem baljuisse pro lunc inluilivam cognilion^wn
imperium voluntalis movenlis intelloctum, et obe- personarum divinarum. Porro cognitio naturalia
diuntis Deo. » Nicolai omitlit« obedientis Deo. » : angelis est cognilio inluitiva. Unde non docet Sco-
Garcia Parm., et aliie edit. addunt superQuc : lus prsecise ungelum viatorom liaJxiisso naturalem
« moventis intellectum. » cognitionem divinarum persunarum, el ideo quod
(a) Docet Scolus angelum hnl)ui.s30 iii slatu vise docet Scotus de si)(?ciobu3 iilis intellectus aiigeli
speciem distincte repraisentanlem doilatem et viatoris non excludil iii angelo viatoro diviiiarum
personas.Non indo sequitur angelum iu stalu vise personarum cognitionem per lidem.
&UU bobuissu lidem. Num bubuil bdem circu mys- (6) Fidus dsemonum nou osl iuTusa ot supoma-
111. 8
 ;

ili SIJMMA TIlFOUir.irA.

Christi landalnr fidos sccunflnm primnm trinam Ecclesiae a Deo profcctam esse crederp
modnm et sccnndnni hoc non cst in da;nK>-
;
co^nantur [b).

nibns, scd soluni sccundo modo; vidont

cniin mnlta manifcsta indicia, ex qnibus ARTICULIIS III.

pcrcipiunt doctrinam Ecdcsia» a Dco cssc Utrum f/ui disrredit umim articulum fidei,
quamvis ipsi rcs ipsas quas Ecclcsia docct, possit Jiahere fidem informem de aliis
non videant, puta Deura esse trinum ct articulis.
unum, vel aliquid linjnsmodi.
Ad primnm crg-^j diccndum, quod daemo- Ad tertium sic proceditur. I . Videtur
num (jnodammodo coacta {a) ex si-
fidcs cst quod haereticus qui discrcdit unum articu-
gnorum cvidcntia, ct idco non pcrtinet ad lum fidei, possit hahore fidom informem de
laudcm volnntatis ipsorum quod crcdunt, aUis articulis. Non enim intclloctns naturalis
Ad sccundum diccndnm, quod fidcs quffi hairctici cst potcntior qnam intollectus ca-
estdonum gratia; inclinat homincm ad crc- tholici.Sed intellectus c^atholioi indigct ad-
dendum secundum aliqucm affectum honi, juvari ad credendum quemcuraque articu-
etiarasi sit informis nndc fidcs qua', cst in
; lum fidci dono fidci. Ergo vidctur quod nec
daemonibus, non est donum gratiae, scd haeretici aliquos articulos fidci credere pos-
magis coguntur ad crcdcndum ex perspica- sint sinc dono fidci inforrais.
citatc naturalis intcllcctus. 2. Praetcrea, sicut suh fide continentur
Ad
tcrtium diccndura, quod hoc ipsum multi articuli fidei, ita suh una scicntia,
daeraonihus displicct quod signa fidei sunt puta georactria, continentnr raultae concln-
tam evidcntia, ut pcr ca crcdcre compellan- sioncs. Scd homo aliquis potest habere
tur ; et ideo in nullo malitia eorum minuitur scientiara geometriae circa quasdam geome-
per hoc quod credunt. tricas conclnsiones , aliis ignoratis. Ergo
CoNCLUSio. —
Quarupjam in diBmonibus ea fides horao aliqnis potest habere fidem de ali(jui-
non qua ex imperio volunlatis iu bonum ten-
sit
bus articulis fidei alios non credendo.
deutis intellectus ad asseutiendum movetur; est 3. PraRtcrea, sicut homo obedit Deo ad
tameu in illis coacta quaidam fides, qua ex natu- credendura articulos fidei, ita etiara ad ser-
rali sua perspicacitate et signorum evidentia, doc- vanda mandata legis. Sed horao potest esse

turalis, sed quodammodo coacta, non lamen coacta ab aliquibus. —

S. Bonaventura duplicem fidem in-
simpliciter.Aliqua etenim daemonibus libertas formera distinguit, unam qua> innililur primae veri-
remanet negandl verilates fidei, el non sunt coacti tali proptor aliquam ralionera crealam, non tendit
ad credendum nisi nioraliter, eo fere modo qno laracn in ipsara amando alteram (juae propler
, ;

projectio mercium melu

naufrapii dicitur coacla ;
aliquara rationeni croatam innititur veritali articu-
et boc palel quia daBuiones non babeut evideuliam lorura fidei. Hanc solara, non primam, concedit
rerum revelalarum, sod tanlum evidenliam in at- diemonibus. Arnoldus aulem luerelicus insipienlis-
lestante qna^ non simpliciler cogil ad assensum, sime dixit non ditTerre Chrislianorum lidem a tide
re revelala manonte in se obscura. Sic IJilhuirt da?monvmi.
clausulam islam nostri doctoris, « quodammodo (6) QufBrunt insuper Ihoologi ulrum fides rema-
coacta » interprelalur. Pace tam praeclari Ibeo- neal in boatis, in animabus purgatorii, in peccalo-
logi, mallem dicero nuUam dEemonibus remanoro ribus. Dotinitum osl illam. sed morluam, remanero
liberlatcm negandi veritates fidei, quia id proliibel in peccalore cujus i)occalura nou ost poccaluni
acuitas ct perspicacitas ingenii ipsorum cogunlur ; infidelilalis. Cerluni ost illani, et vivara, romanoro
ergo crodore eo sensu crodunt tamen volentes,
;
in aniraabus purgalorii. Corlum osl landom illam
quia naturaio ost ipsis credere ea quie vera osso non remanoro formalilor in boalis, quaravis dici
demonstral ipsis inlelleclus oorum; alqui vera esso possit illam in ois romanore eniinenter. Sic intel-
demonslral ipsis oorum inlplleclus omnia (.\\\iv Dous ligondi sinit Irenapus. xlvu, et TerluIIia-
lib. 11, c.
revelat; nam noc do vorilalo nec do infallibilitale luis, lib. De pudicitia. cum
docere videnlur fidem
Dei inlolleclus eorum dubilaro polest. Voritalos roraanero in boalis. Si dicas boalos habere fideni
orgo fidoi (pias negare non possunl libero, da;mo- do fuluro judioio, ot de rosurrectione corporum.elc.
nes crcdorc^ volunt eo sonsu. Fidos nihilominus — Rospondeo boalos non habere de his oognitio-
eornm non est vohuilaria oodem modo ac lldos nora obscurani fidoi sed cognilioncm claram et
horainmn lidolium qui Hbonter ac amorose cro- absqno niystt>rio visionis inluilivnp. Si inslos prop-
dunt;sod osl quodammodo coacla vollont onim ; tor Paulum qui visionora bealificam habuit in
dnuuonos alio sonsu proplor odium veritalum
, raptu, noc laraon amisil lidem. Rospondoo Paulum
fidei, eas non credere. amisisse aclura tidei incompossibilom cum actuali
(a) Est communis conlra paucos et prsecipuo Du- visione, uon babilum fidei quia visio beata trana-
randum de cujus opiniono nou ita boue senlitur ounlor tautum ipsi communicata fuit.
 ;

ART III KT IV. ,,.^,

«»l>etlions «irea qiia?daii) maiulata, el lum Ad .•^c( Miidum diccndum, (jikxI in diveisi.>;
circa alia. Ergo
potcst hahere lldem circa conchisionihus uiiiiis .^ciontia' siint diversa
quosilain articulos, et non cina alios. inodia, por qiia' prohantiir, (pioruni unum
Sed fontra. sicut pe<'<'atuni niortale con- potest cognos<-i sine alio; ol ideo homo
trariatur cliaritati, ita discredero unum ar- p<^test scire qua.s(lam c(^ncIusiones uiiiiis
ticuhini eontrariatur Hdei. Sed cliaritas non scientia', ignorafis aliis. S(mI (^mnihiis arti-
renianet iii hoinine post ununi peccatuni culis inhauet fidcs proptcr unuin
fidei
mortale. EVfio neque fides, post(iuani discre- iiiedium, scilicet propter verilatem primaiii
ditununi articuhini fidei. proposifam nohis in Scripturis sccundiini
Respondeo (hceiuhim, quod is haereticus doctriiiani Ecolosia^ infelh.-ctis" siinc. Et ideo
qui (hscre(ht unuin articuhini fidei uon ha- qui ab hoc medio decidit, totaliter flde caret.
het hahitum fidei neque formatae, iieque Ad tertium diccndum, qiiod divcr.sa prse-
informis'. cepta logis possunt rcferri vcl ad diversa
<lujus ratio est. quia species cujushhct motiva propria" proxima, et sic iinum sino
hahitus' reriim dependet ex formah ratione alio scrvari potest; vel ad unum motivum
ol)jecti, qua suhlata, species hahitus rema-
primum, quod est porfecfc ohcdiro Dco, a
nere non potest. Formalc autem ohjectuni quo decidif (juicumque unum pra;ceptum
lidei esl veritas prinia, secundum quod ma- transgredifur, scoundum illud Jacohi ii, 10 :

nifesfatur iii Scripturis sacris et doctrina Qui offendit m imo,fnct\is estomnium reus.
Ecclesia''. Inde (luicumriue non inhaTct
CoNcixsio. — Impossiblle ost ctiam fideni infor-
.sicut infallihih et diviiuT reguUT, doctrina' mem m eo manere, (j[ui unum ai-ticnlum lidei non
Kcclesia*, (puT pnxedit ex veritate prinia in credit, licet reliquos omnes veros esse confiteatur.
Scripturis manifeslata, iiie non hahet
siicris
hahitum sed * ea qua' sunt fidei, aho
fidei ;

nKMJo tenet (juam por fidom sicut si aliquis ;

ARTICULUS IV.

tenet niente ali^iuam conclusionem iion Utrum pdes possit

,
csse major in uno
cognosccns medium ilhus demonstrationis,
quam in alio.
manifestum est quotl non hal)o( ojus scien-
tiam, !^Ci\ opinionom solum. Maiiifostum ost
Ad quartum sic proceditur. I. Videtur
autem, quod ilie qui inhaeret doctrinae quod fidcs non possit esse major in uno
Ecclesia?, tanquam infalhl)ih regulap, omni- qiiam in alio. Quanfifas enim hahitus atten-
bus jussentit ({uic Ecclesia docet alioquin, ;
ditur secundum ohjecfa. Sed quicumque
side his qiu-e Ecclesia docet, qua^ vult tenet,
hahct fidera, credit omnia quae sunt fidei
et qua* noii vult non tenet, non jam inhav
quia (pii doficit ah uno totalitcramittit fidcm,'
ret Ecclesiae doctrina», sicut infallihill regu-
ut .supra dictum est. Ergo videtur quod fides
\si,sod propria' vnhmtati. Et sic manifestum
non possit esse major in uno quam in aho.
est, quori hiProticus qui pertinaciter di.scre-
2. Praiterea, ea qua? .sunt in summo, noii
dit iinuni articulum ', non est paratus sequi recipiunf niagis et " minus. Sed rafio fidei
iii omiiihiisdoctrinam Ecclesiai; si eiiim uon est iii summo roquiritur enim ad fidem
;

jam iioii est haireticus, sed so-

pertinacitor,
quod homo inhaereat prinuT. veritati super
lum errans. Unde manifestum est, quod omnia. Ergo fides noii rccipit magis et
talis ha»reticus circa uniim articulum, fidom
minus.
non hahot de aliis articiilis, s(jd opinioncm PrTtcrea,
.'{.
ita .se habet fidcs in cogni-
iiuamdam .secundum propriam voluntatem. tioiie gratuita, sicut infellccfiis principionim
Ad priinum ergo di(^oiidum, quod alios in cognitiono natiirali, oo quod articuli fidci
articiilos (idoi de qnihus ha-roticus non sunt prinia principia gratuif;e cognifionis,
crrat, iioii tonet co" modo sicut tenet eos ut ex dictis patet. Sed inlcllectus princi-
fidelis, scilicet simpliciter inha-rcndo prima; piorum a'qualiter invenitur in oniiiihiis
veritati; ad quod indiget homo adjiivari hominihus. Ergo ot fidos a'(|Malifor iiive-
I)er hal.itum sod tenot ea qiiai sunt
fidoi ;
iiifiir iii oiniiihiis fidclihiis.
lidei, propria vohintato ot judicio.
Sed contra, uhicMinquo iii\cnilMr parvum
Sic cod. in Parm.
'
In hferetico discredente...
: '
' Edit. : « fidei. » — «* in Parm. « eodem. » — ^
Sic
—
:

non raanel fldes neque formata. » * '<

Rerum » cod.; in edit. « int('lllKenti.s. » S(jd essetnu satis,
:

In edlt. deeat. — • Edit. addunt « quffl procedil ex

:
de Ecclesia dicore quod inlelligit aane?»— "' Pro-
veritate prima. »— * Sic cod.; in Parm. «seu. .-
:
pria » deest in edit. ^ Edit. —
« neque. » :
 ;; ;

lir, STIMMA TIU-OLOfJCA.

ct magmim, ibi invcnitnr majns ct rainns. crcrht omnia, sed paratus est orania credere.
Sed in ndo invcnitnr magnnm ct parvuni; Et sccundum hoc cx parte objecti unus
dicit cnini Dominns l^ofro, Mattli., xiv, .'{| : hab(;tmajorein fidcm quam ahus, inquan-
Modicm qnare duhitasti? Et mnlieri
fidai, tum phira explicite crodit, ut dictnm est.
dixit, Matth., xv, 2S Mulier, mafjna est : Ad sccnndum dicendura, quod de rationc
fides tua. Ergo fldcs potcst essc major in fldci estut veritas prima omnibus praefe-
uno quam in alio. ratur tamcu eorum qui eara omnibus
; scd
Rcspondco diccndnm, quod, sicut supra pra;fcrunt, quidara ccrtius et dcvotius sc ei
dictum cst, quantitas habitus cx duobus subjiciunt quara alii ; et secundum hoc fidcs
attcndi potest uno modo m. objecto, alio : est major in uno quam in alio.
modo sccundum participationcm subjccti. Ad tertium diccndtim, quod int(.'llcctus
autcm fidci potcst dupHciter
Objectum principiorum consequitur ipsara naturara
considcrari uno modo sccundum formalcm : huraanam, quae aiqualiter in oranibus in-
ratuDncm alio modo sccundnm ca quae ma-
; venitur; scd fides consequitur donum gra-
termlitcr crcdcnda proponuntur. Formalc tiae, quod non cst aequaliter in omnibus.

autcm objcctum fidci cst nnum et simplex, I 'ndc non est eadcm ratio.
scilicct vcritas priraa, ut supra dictura cst. Et taracn sccunduni raajorcm capacitatcm
Undc ex hac partc fides non diversificatur intellcctus, unus magis vel rainus cognoscil
in crcdcntit)us, scd cst una spccic in orani- veritatem principiorum quara alius.
hns, ut supra dictum cst, Scd ca quai matc- CoNCLusio. —
Potest in uno major quam in alio
rialitercrcdcnda proponuntur sunt plura, fjdes esse, non tantum propter majorem certitu-
et possunt accipi vcl raagis vel minus cxpli- dineni, et iirniitatem, ac devutionis fervureni, sed
cite; et secundum hoc potcst unus horao etiam secmiduni (juod plm-a quis explicite crcdit,
plura cxplicitc credcrc quara aUus ct sic in ;
quam alius.

uno potest esse raajor fidcs secundura raa-

jorem fidci cxplicationem. QUtESTIO VI.
Si vero consideretur fides secundum par- DE CAUSA FIDEI (o).
ticipationem subjccti, hoc contingit dupli-
(Et duo (juaeruntur.)
citer nam actus fidei procedit et ex
:

intellcctu ct cx voluntatc, ut supra dictum Dcindc considcrandura est dc causa fidci,

cst. Potcst ergo fidcs in aliquo dici raajor et circa hoc quoeruntur duo 1° utruni fules :

uno modo ex partc intcllcctus, proptcr sit horaini a Deo 2° utrum fides informis
' ;

majorera certitudincra et firraitatcm; alio sit donura*.

modo ex parto voluntatis, propter majorera
proniptitudinera, seu devotionem, vcl con- ARtlCULUS PRIMUS.
lidcntiara.
Ad Utrum fides sit homini a Deo infusa.
priraura ergo diccn(hnn, quod illc qui
pertinacitcr discrcdit aliijnid corura (]ua» sub Ad prirauni sie proceditiir. \. Videtur
non habet habituni (idei,
fido contincntur, quoil lidcs non sit horaini infusa a Deo.
qucra laraen habet ille qui non cxplicitc Dicit enim Augustinus, De Trinit., lib. XIV,
^ Sic cod. ; cdit. addunt : « iufusa. » — • Sic cod.; 7. hostes superat tam corporales quam spiritnales
edil. addunt : « Dei. » 8. inducit liduciam irapolrandi cou- ; 9. prsestat
B. Polrus Ilioremias in Sermone de ulililatc /i.
(a) slantiani superandi 10. facit omnia caduca ol
;

dei sic so oxi^rimit « Si (juis vollel ounies olloctus :

tomporalia parvipendi: 11. miriticat, id est, mira
lidei nuuittraro, polius sibi tenipus deticorot, aut signa ot prodipia facit ; 12. salvat et trlorilicat.
momoria ([uam matoria. Undo Aposlolus loiiuous Ha'c omnia,Spmi/»m moralc ])robat ot testibus et
do fido dicit Qnid (td/iitc dicavt ? l)c\tcicl eitiiit mv
:
exomplis. Notnnda suut intor exompla quoe dicit de
teinpus eitarrantciit, Ilobr., xi. El hoc dicit post- convorsiono lIolontB, do Euohario, Valorio el
quam multns laudos do lido narravil. Aliijuos — Materno missis ad pra?dicandum Theutonicis, de
crgo in prtcsonti sormono oiroclus lidoi prosoque- convorsi(Jhe S. Dionysii .\reopa(;ita?, de iuforluniis
niur. l)l)i nota octo eiroclus 1. lidos peccala di- :
Judtoorum, do hbro a S. Domiuico conscriplo, qui
miltil ; 2. iiominom I)oo subjicit; 3. mundum vin- tor iu ignem projoctus, ter resiliit illa'sus, de con-
cil ; 4. carnem comprimit 5. diomonom doprimit ;
vorsione Clodovoi, qui, « desperans de \ictoria,
0. mirabilia lacit;
pratiam intundil 8. gloriam 7. ; vovit, si viucerol, quod lierot christianus, » et
Iribuit. « Sitcculum autem morak' Viiu'ontii Hollo- « statim vicit .Vlemnnnos omues, » ot de felici ob-
vacensis duodecim onumorat oHoclus i. Hdes sidioue por eumdom Clodoveum urbis
:
Pictavis,
vivilicat; H. menlom illuminat; 3. oadilicat; 4. Doo contra Alaricum.
tjraliticat ; 5. oxamiHat ; 0. a poriculis liijoral
 .

VI, \M. I.. 117

cap. I, § J, col. 1037, t. H, (juod a por scien- (,»antum vero ad sccundura, scihcct ad
tiam giguitiir iu uobis tides, uutritur, do- assensum hominis in ca quae sunt tidei,
fouililur et roboratnr*. » Sed ea quae por potost cousiderari dujdcx causa una qui- :

stieiitiaui iu nobist^^ipntiutur, uia^is viilon- dem exterius inihicens, sicnt miracuhim

tiu- ac(|uisita csso quaui iufusa. Erj^^o tidos visum, vel jicrsuasiu hominis iiiducentis ad
non videtur iu nobis esse ex iufusioue di- fidem;' quorum ucutruiu est sufticions
viua. causa vidcntium cuini unuiu et ideiu
:

i. lVa'terea, illud adquotl homo pcrtiugit miracuhim, ot audientium caindem j)r;e(H-

audieudo et videudo, vidctur esse ali Iiomine cationem, (luidam credunt, et quidam nou
Sed liomo pertint,'it ad eredeu-
aciiuisitiipi. credunt. Et idco ojwrtet puncro aliam cau-
dum et videudo miracula, et audieudo fidei saiu interiorem,qme movet homincm intc-
doctrinam; dicitur euim Juau., iv, 53 : rius ad asscntiendum his (jua' suut lidci.
Logiwvit jxiter (juia illa liora erat in qua llanc autcm causam Pelagiaui poucbaut
dixit ei Jesus : Filius tuus vivit; et credidit solum libcrum arbitrium hominis, ct propter
ipse; et dontus ejus totn. Et Rom., x, 17, hoc dicebant (juod initium tideicst cx uobis;
dicitur quod fides cst ex auditu. Ergo fides iiiquautum scilicct cx uobis est quod j)arati
halietur ab homiue tanquam acquisita. sumus ad assentiendum his quse suut fidci,
.sed consummatio fidci, est a Dco, pcr qucm
'"

3. Prwterca, illud quod cousistit iu ho-

miuis voluutatc, ab homiue potest acquiri. nobis pruponuntur ea qua^ credcrc dcbemus.
Sed « fides cousistit iu credeutium vohm- Scd Iioc est falsum quia cum homo,
:

tate*, » ut Augustiuus dicit iu lib. De assenticndo his qua^ sunt fidei clcvctur ,

prxdest. sanctorum, cap. v, § 10, col. 9G8, supra uaturam suam; oportct quod hoc
t. 10. Ergo fldes'potest esse ab hommo insU ci cx supcrnaturali principio intcrius
ac(juisita. movcntc, quod cst Deus. Et idco fides, quau-
Sed contra est quod dicitur ad Ephes., tum ad asscusum, qui est principalis actus
u, 8 : Gratia esiis salvati per fidcm ; et hoc fidci, est a Deo interius movente per gra-

TiOJi ex vohis..., Dei enim donum est...;ne tiam («).

quis glorietur. Ad primum ergo diccndum, quod por
Resjxiudeo diccndum, (]uod ad fidem duo scieutiam gignitur fidcs, ct nutritur pcr
re«juiruntur. (Juuruui uuum est ut homiui modum cxtcrioris pcrsuasionis, quae fit ab
crcdibiiia proponautur; quod re(juiritur ad aliqua scieutia; sed principalis et propria
hoc «juol homo ahquid expUcite credat. causa fidei cst id, quod intcrius movet ad
Aliud autem (juod ad fidcm requiritur, est -isscutiendum.
asscnsus crcdeutis ad ea quai propouuutur. Ad sccuiidum diccndum, quod ctiam ratio
Quantum crgo ad primum horum, necesso illa proccdit dc causa proponcntc cxtcrius
est quod fides sit a Deo. Ea cnim quai sunt ca quai sunt fidci, vcl pcrsuadcntc ad crc-
fidci, exceduut rationem humanam; undc dcndum vcl vcrbo, vcl facto.
non cadunt in coutemplatiunc ' hominis, Ad tcrtium diccndum, quod crcdcrc qui-
uisi Deo revelantc. Sed quibusdam quidem dcm in voluutatc crcdcntium consistit; scd
rcvelantur iumicdiatc a Deo; sicut suut uj)ortct (juod voluntas liomiuis pr«parctur
revclata apostolis ct prophctis; quibusdam a Dco pcr gratiam, ad huc quod clcvctur iu
autem ^jroponuntur a Deo mitteutc fidoi ea quie sunt supra uaturam, ut supra
pra'dicatorcs, sccundum illud Rom., x, t.j : dictum est.
Quomodo prxdicabunt, nisi mittantur? (loNCLLsio. — Cuui ea (juse fidei sunt, sujira

' « Huic scientia; tribuens illud lantummodo quo quisitam, Quod exemplo palet. Nam si Judffiornm
fldes salubcrrinia, «(uje ad verani bealiludincra du- uuus puer non Ijaptisatus nulriatur cura Cluistinnis,
cil, gigiiilur, nulritur, defcnditur, roboratur. » certum esl quod non lial)ebit fidem infusara...(uii(io
Migne. cerluni?)... ct tamen illa cadera poforit credero ([uio
* « Ad ipsam rinoquc fidem, qujc in voluntato est, cliristiaiiu.s, si addiscat^fidei arlicnlos. Et unde hoc
pertinet, etc. » Migno. nisi fldoadquisita?» —
Si talis lides priuia; verilati
Sic cod.; edit.
' Vcognitionem. : » — Mta edit. propter se innitatur, erit infusa; si alicui ralioni
Palav.; al. « per quam. "
: crealie innilatur, et proplor hoc arliculoruni lidei
Scolus dicil, iii dlst. 2-4 • Non apparet ne-
(o) : verilatem adrailtal, eril lides nalurnlis, distans in
cessitas ad ponendum fidora infusnm nisi EcclcsiaB immonsura a fldo supcrnaturali, sivo formata, sive
etdoctonim aulhoritas poneret. Eadom enim quse inforrai.
por iufusam crodimus fidem, crcdimus ct per ad-
 .

116 SIJiMMA TllE(JLO(iICA.

hominis iiatur.un sint, ct, illis asscnlirndo supra dislcmpcrantia! humorum; pot(ist tamen
suani (;iovf;lui' naluiau); fidei asscnsiini ne<;esse dici aUquid c.s.sc rausa diaphani, quamvis
est esse a Dco inlcrius movenle per gratiam, et
non sit causa obscuritatis, quae non est do
non cx nobis. rationc sp(.*cici diaphani.
InformiUis autcni fidei non pertinot ad ra-
ARTICULUS II.
tionem spccici ipsius fidci, cum fides dicatur
Utrum fides informis sit donum Dei. informis proptcr dcfcctum cujusdam exte-
rioris formai, sicut dictum cst. Et ide(^> illud
A(l sccundnm sic proceditur. I . Vidctur (;st causa tidci inf(jrmis, quod cst causa fidei

(|uod fides iiiformis uoii sit donum Dei. simpHcitcr dictae. Hoc autcm cst Dcus, ut
Dicitur cnim Dcutcr., xxxn, 4, quod Dei dictum est. Unde relinquitur quod fides in-
perfecta simt opera. Fidcs autcm informis formis .sit donum Dei.

cst quoddam impcrfcctum. Ergo fidcs in- Ad primum ergo dicendum, quod fides
formis non cst opus Dci informis, etsi non sit perfecta simpliciter
2. Praeterca, sicut actus dicitur dcformis perfcctione virtutis, cst tamcn perfccta qua-
proptcr hoc quod carct debita forma, ita dam pcrfectionc quae sufficit ad fidci ra-
ctiam fidcs dicitur informis propter hoc tioncm.
quod caret debita forma. Sed actus defor- Ad sccundum diccndum, quod deformitas
mis pcccati non cst a Dco, ut supra dictum actus est de ratione specicl ipsius actus,
cst. Ergo neque etiam fides informis est a sccundum quod est actus moraUs, ut .supra
Deo. dictum cst dicitur enim jictus deformis pcr
;

3. Praeterea, quemcumque Deus sanat, privationcm formae intrinsecae, quae est de-
totaliter sanat; diciturenim Joan., vu, 23 :
l)ita commcnsuratio circumstautiannn actus.

Si circumcisioncm accipit homo in sahbato, Et ideo non potcst dici causa actus dcformis
ut non solvatur lex Moysi; mihi indicjna- Deus, qui non cst causa deformitatis, licet
mini, quia totum hominem sanum feci in sit causa actus, inquantum cst actus.

sahhato? Scd pcr fidem homo sanatur ab Vcl diccndum, quod deformitas non so-
infidclitatc. Quicumquc crgo donum fidei a lum importat privationem dcbita^ formae,
Deo accipit, simul sanatur ab omnibus pec- sed ctiam contrariam dispositioncm undc :

catis. Sedlioc non fit nisi per fidem forma- deformitas sc habet ad actum, sicut falsitas
tam. Ergo sola fides formata est donum ad fidcm. Et ideo, sicut acttis defonnis non
Dei. Nou crgo fidcs informis'. est a Deo, ita nec aliqua fidcs falsa ct sicut ;

Scd contra cst tjuod qua^dam (jlossa dicit fides informis est a Deo, ita ctiam actus qui
1 ad Cor., xm, quod a fides quae cst sine cha- snnt boni ex gcucrc, quamvis non sint cha-
donum Dci.wIIaec autem cst in-
ritate cst ritatc formati sicnt plcrum(|uc in [^eccato-
,

formis. Ergo fides informis est donum Dci. ribns contingit, sunt a Dco.
Rcspondco dicendiim quod informitas , Ad tertium diccndum, quod illc qui ac-
privatio quaedam est. Est autera conside- cipit a Deo fidcm abs(iue charitate, non sim-
randum, quod privatio quandoquc (luidem plicitcr sanatur ab infidclitatc, quia non
pcrtinct ad ralioncm specici ,
quand()([Uo removctur culpa pncccdcntis infidchtatis;
autem non, sed snpervcnit rci jam habcnti sed sanatur sccundum quid, ut scilicet cos-
propriam spccicm; sicut privatio dcbitae set a tali autem frequentcr
pcccato. IIoc
conuncnsurationis lunnorum cst de rationo (^ontingit (pwd ab nuo actn
aliqnis dcsistat
spocici ipsius a^gritudinis; tcnobn^sitasau- peccati, etiam Deo hoc faciente, qui tamon
lem non do rationc spccici' ipsius dia-
cst abactu altcrins pcccati non dcsistit, propria
phani, scd supcrvcjiit. t)uia crgo cuni as- iniqnitatc snggercnlc. Et pcr hunc etiam
signatur causa alicujus rci intclligilur , luodnm datur aliquando homini a Dco qmxi
assignari causa cjus, sccundum (juod in pro- crcdat; non tamcn datur ci charitatis do-
pria spocio cxislit ; ideo quod non cst causa num ; sicut ctiani aliquibus absquc charitato
privationis, non
potcst (hci cssc causa illius datur donnm prophctiiT, vel aliquLxl ' simile.
rci ad (luam pertiiuM privatio, sicut cxistons
r.oNTi.isio. — Cum informita.* tidci ad rationom
de ratione spccici ipsius'; non cnim potcst ip.>*ius tideinou pcrtiup^it, idoo illud »\<t oausa lidei
dici causa a'.gritu(Hnis (]uod non ost causa iiiformis, quod est causa lidei simplicitor dicta?,
' Edit. addunt : « cst a Doo. » — • Pnrm. omittil : « aliquid. »
« specici. > — '
lu Parm. : « illius. >> — In Parm. :
 QVMST. Vll, Airr. I KT [I. 110

hoc .iMtem pst I)ou5 : ac jtroindo rulos iiifomiis habonms do Doo, quod sit fpioddam imiiiou-
lioDUQi Dci t»st, iiuemadmoiluin iiilos formata. suui ot altissiimmi bonum, a ([uo separari
est pessimum, ct cui velle a^iuai'i est ma-
lum.
OU-ESTIO VII.
Sed primi timoris, scilicet servilis, est
DE EFFECTIBUS FIDEI. causa fides informis; ct socundi timoris, sci-
(Et duo quseruntur.)
licet filialis, ost causafidos formata, (]ua3 pcr
charitatom facit hoiniuem Deo adh.erero et
Deimle considorandum ost do efTectibus ei subjici.

fldoi.etoirca hoc (lu.Truntur duo futrum :

Ad priumm ergo diccndum, quodtimor Dei
timor sit efltvtus fidoi ;
•2" utruui puriticatio uou pnecoderc fidom;
potosl uuivorsaliter
cordis sit efTectus fidei. (juia si ' ignorantiam habore-
oinuino ojiis
mus quautum ad prsemia vcl panas, dc qui-
ARTICrLlS PRIMLS. bus pcr fidcm iustruimur, nuUo modo eum
timoromus. Sed, supposita fide dc aliquibus
Utrum timor sit effectus fidei.
articulis -, puta dc cxcellentia divina, sc-
Ad primun sio pnwditur. 1. Videfur quitur timor reverentiae; ex quo sequitur
«jund timor non sit ofl^ectus fidoi. EfToctus ulterius ut homo intellcctum suum Deo
enim non pra^codit cau.siim. Sod timor prap- subjiciat ad credendum omnia quae sunt
cedit fidera; dicitur enim Eccli., ii, 8 Qu/ : promi.ssa a Deo. Unde ibi sequitur : Et non
timetis Domimtni credite illi. Ergo timor evacuabitur merces vestra.
non ost otroctus fidoi. Ad sccundum dicendum, quod idem se-
2. Praetoroa, idem non
causa contra- est cundum contraria potest csse contrariorum
riorum. Sod timor et spes suut contraria, causa, uon autem idcm sccundum idem.
ut supra dictum est. Fides autem generat Fides autcm gcnerat spem, sccundum quod
spom, ut dicitur in ilossa interl., .super ilJud,
( facit nobis cxistimatioiiem * dc praemiis,
Ahrahani f/etniit Isaac, Mattli., i. Ergo uon qua3 Deus retribuit justis; est autem causa
est causa timoris. timoris, secundum quod facit nobis aestima-
3. Praeterea, contrarium non est causa tionem de quas peccatoribus infliget*.
poeiiis
contrarii. Sed ohjectum fidei est quoddam Ad tertium diceudum, quod objcctum
bonum, quod est veritas prima; objectum fidci primum et formale est bonum, quod
autem timoris ost maium, ut supra dictum est veritas prima ; sed matorialiter fidoi pro-
est. Actus autom habent speciem ex objectis, pouuntur etiam crcdenda quaedam mala,
secundum .supra dicta. Ergo fides non est puta quod malum sit Deo non subjici, vel
cau.sa timoris. ab eo separari et quod peccatores pcenalia
;

Sed contra est quod dicitur Jac, n, 10 : mala sustinebimt a Dco et sccundum hoc ;

DcVmotics crcduiit et coiitre/tiiscimt. fides potest esse causa timoris.

Respoudeo dicendum, quod timor est qui-
dam motus appetitivai virtutis, . ut supra
CoNCLLSio. —
Cuni pcr fidom informem ap-
proheiidamus Deum justum scelcrum ultorem, et
dictum ost. f>iuuium autom appetitivorum
per fidem charitate formatam apprehendamus
motuum ost jjonum vel malum
principium ipsum esse rjuoddam summum et aitissimum bo-
appreheusum. Unde oportet quod timoris et luim, a quo separari pcssimum esl; nccessario ox
omniuiM appctitivorum motuum .sif prin- ill.i nascitur iii iiobis servilis limor, ex hac vero
cipiuui ahqua apprchonsio. Per fidcm autem tilialis.

fit in nobis qucedam apprehensio de qui-

busdam malis proualibus (pia', .secundum di- ARTICULUS II.

vimun judicium inforuntiu'; et por hunc Utrum purificatio cordis sit effectus fidei.
modum fidos est causa timoris, quo quis
timet a Deo puniri, qui timor e.st servilis. Ad sccundum sic proccditur. 1. Vidctur
Est etiam causi timoris filialis, quo quis quod purificatio (yirdis non sit cfrcctus fidci.
timet .separari a Doo, vel quo quis refugit Piiritas oniin cordis prn'cipuo iu aflectu
se Deo comparare, revercndo ipsum, in- cousi.stit. Sed fidos in intelU^ctu est. Ergo
(piantura per fidem hanc oxistimationem fides uon causat cordis purificatiouem.
' Ai. : « divinorum. » — • In Pann. : '< fidoi. » — Parm. : « inOigere vuit. >
' lu Parm. : « sestimalioncm. » — * Sic cod. ; in
 , »

1-20 SUAIMA TilEULO(;iCA.

2. Pr.T.lcroa, quod
causat cordis
illud CoNci.csio. — Cum
per lidom liomo Deo ct di-
vinis inli.-nreat, consequilur in eo per illam a pec-
purincalionom, non potcst simul csso cura
calis purificatio, ei eo niajor quo majori fuerit
impuritatc. Scd fidcs sinml potest cssc cum
iidelis charitate pra;ditus.
im])uritalo pcccati, qui
sicut patct in illis

habcnt fidom inforraom. Ergo fidcs nou pu-

rificat cor. QU/ESTIO VIII.
3. Practerea, si fides aliquo modo pu-
rificaret cor humanum, raaxirac purificarot DE DONO INTELLECTUS.
horainis intcllcctum. Scd intoUoctum non (Et octo queeruntur.)
purificat ai) ohscuritatc, cum sit cognitio
aiuigmatica. Ergo fidos nuUo modo purifi- Dcindc considcrandura cst dc dono intel-
cat cor. lcctus ot sciontia!, quai rospondont virtuti

Sod contra ost quod dicit Petrus, Act., xv, fidei; ct circadonum intcllcctus quainmtur
9 Fide purificans corda eorum.
:
octo : utrum intcUcctus sit donum Spi-
1**

Rospondoo dicondum, quod impuritas ritus sancti 2" utrum possit siuiul esse in
;

uniuscujusquo rei consistit in hoc quod rc- oodem cum fides; 3" utrum intellectus, qui
bus vilioribus iraraiscetur; non cnim dici- cst unus^ sit speculativus tantura, vcl etiara

tur argcntum csso impurum ox permixtionc practicus; 4° utrum omncs qui sunt in gra-
auri, per quara melius redditur, sed ex per- tia, habeant donura intoUoctus; .5" utrum

raixtione plurabi vol stanni. Manifestum ost lioc donuminvcniatur in aliquibus absque
autem quod rationaUs crcatura digniorest gratia ;
6"* sc habeat doimm intel-
quomodo
omnibus teraporalibus et corporalibus crea- Icctus ad alia dona 7° de co quod rospondet
;

turis; et idco irapura redditur ox hoc quod huic dono in beatitudinibus ; 8° de eo quod
tcmporalibus se subjicit per araorem. respondet ei in fructibus.

A qua quidom irapuritatc purificatur por

contrarium raotura, dum scilicet tcndit in ARTICULUS PRIMUS.
id quod est supra se, sciUcet in Deum; in
quo quidem motu primura principium cst Utrum i?itellectus sit donum Spiritus
fidcs. Credere enim oportet accedentem ad sancti.
Deum, ut dicitur Ileljr., xi, G. Et ideo
primum principiura purificationis cordis est xVd primum sic proccditur. 1. Vidctur
iides', quae si charitatem
perficiatur por quod intellectusnon sit donum Spiritus
formatani, pcrfcctam purificationom causat. sancti. Dona cnim gratuita distinguuntur
Ad prinmm ergo dicondum, quod ea quaj a donis naturalibus; supcradduntur cniin
sunt in inteUectu, sunt principia eorum eis. Sed quidam habitus na-
intellectus cst
qucC sunt in affcctu, inqnantura sciUcet turalis in anima, quo cognoscunlur prin-
bonum intcUcctum movct aircctum. cipia naturaliter nota, ut patet in VI Ethic,
Ad socundum diccndura, quod fidcs ctiam cap. VI. Ergo non dcbct poni donum Spiritus
informis oxcludit quamdam irapuritatcm sancti.
sil)i oppositam, scilicct impuritatcra crroris, 2. Praetorca, dona diviua participantur a
qni* contingit cx hoc quod intcUcctus Im- creaturis sccundum carum proportioncm ct
manus inordinatc inha^rct rcbus so info- modum, ut patot pcr Dionysium iu lib. Dc
rioribus, dum scilicot vult secundum ratio- divin. nomin., cap. iv, § 7, col. 703 ct § 20,
nes rorura scnsibilium mcliri divina. Scd col. 718, t. 1. Scd inodiis huraana? naturie
quando pcr charilatcm formatur, lunc nul- cst ut non simplicitcr vcritatcin cognoscat,
lara irapuiitatom secum conipatitur, quia quod pcrtinet ad rationem intellectus, sed
imiversa dclicta operit charitas, ut dicitur diirusive\ quod cst propriuin rationis, ut
Provcrb., x, 1^2. p;ilct pcr Dionysium iii vii cap. l)c div.
Ad tortium diccndum, (piod obscuritas nom., 2, col. 8(17, t. Ergo QO'f nitio 1

fidei non pcrtinol ad impuritatcm culpic divina, (]UiT homiuibus datur. magis debct
scd magis ad naturalcm dcfcctum intcllcctus dici (K)num ralionis (jiiam intollectus.
humaui, sccundum statuni praisonlis vittT;. 3. Praiteroii, ui potentiis aniina» intcllectus

' Sic cod.; odil. addunt « qua puriflcntur inipu-

: in odil., " unus >> doost , ot logitur : u qui ost do-
ritas orroris. >^— « In Parm. « quiv. >>—
: Sic cod.; '
num Spiritus sancli. » — In odit. : » discm-sive.
sonsus ost q.uod iulolloclus ul donum os( « uuus;»
 Qr.EST. VIII, ART. 1 ET II. 1-21

coiitra voluntatem diviililur, ut patct iu III uatur ad hcatitudiiieiu supernaturaleiu, ut

l)e aniina, text. 18. Sed uulluiu (lcniuiu supra dictuiu cst, iiece.s.so est (piod homo
Spiriliis saneti dieitur vDluntas. Ergo otiain ulterius perlingat ad (piaidam altiora; ctad
uulhuu doiuuu Spiritus saiuti deltet tlici hoc n.Mpiiritur dnmiiu iufcliectus.
iiitellertus. Ad seciindum diceiidum, (piod discursus
Sed coutra est (iuo«l dicitur Isa., xi, -1 : rationis sempor iucipit ah iutellectu, et ter-
Ref/uiescet super eum Spiritus Doniini, miiiatur ad iuteih.-cjum; rali(»ciuamur euiiu
Sptritus sapientia' et intellertus. proccdeudo ex (piiitusdam iiitellectis; et tuuc
Hespondeo dicenduni, (ju^xl nonieu intcl- raliouis discursus perficitur, quaudo ad hoc
leclus ([uamdaiu intimam cognitionem im- pervciiimus ut iutclligamus id ipiod prius
|K)rtal dicitur euim u iutelligerc, » (piasi
;
erat iguotum. Quod ergo ratiociuamur, cx
« intus legero. » Et hoc mauifestc patet aiicpiopravcdcuti iutellectu procedit. Douum
considerantibus diirerentiam intellectus et autem gratia; nou procedit cx lumiuc ua-
sonsus nam copnitio sensitiva occupatur
: tura3, sed sui^cradditur ei, quasi perficieus
circa (lualitates seusihiles exteriores; cogui- ipsiim. Et ideo ista superadditio uoii dicitur
tio autem inlellectiva peuetrat uscjue ad ratio, sed magis iutellcctus; (luia ita so
essentiam rei. Ohjectum cnim intellcctus est habet lumen supcradditiim ad ca qua3 uohis
« (piofl (piid est, » ut dicitur \n\\\ De nnimn, superuaturaliter iimotcscuiit, sicut se Iiahct
text. iO. lumeu uaturale ad ca qua; primordialitcr
Suut autem multa gencra eorum quai cognoscimus.
iiiterius latent, ad (jua,' oportct (•o^Mutioucm Ad td-rtium diccudum, quod voluutas uo-
homiuis (piasi iutriusccus peuetrare. .\am minat simplicitcrappctitivum motumahsquo
sub a(^cidentihus latet natura rcrum' suh- dctcrmiuatiouo alicujus cxcellciitia'. sed iu- ;

stantialis; suh verhis lateiit signilicata vcr- tcllectus iiominat quamdam cxccllcutiam
borum suh simililudiuihus ct figuris latct
; cognitionis pcnctraudi' ad iiitima; ct idco
veritas figurata; res enim intelligihiles^ supcruaturalc douum magis uomiuatur
sunt (juodammodo interiores respcctu re- nomiuo intcUcctus quam iiomino voluutatis.
nim sensihilium, (luae exterius scutiuntur, —
CoNCLcsio. Quandocpiidem homo suo nalurali
et in ciuisis latent etrectus, et c couvcrso.
luminc ad (luapdam intelli{,'cnda penetrare non
Unde rcspcctu horum omnium potest dici potest, ad ca copnoscouda opus illi fuit alicpio su-
iutollectus'. peiuatundi luniine quod luiucu hoxuiui daluui,
:

Sed cum cognitio hominis a seusu iuci- douum intellectus appellatur.

[»iat (]uasi ah exteriori, manifestum cst (jU(jd

quanto lumcn intcllectus est fortius, tanto

ARTICULUS II.
potest raagis ad iutima pcnctrarc. Lumen
auteiu naturale nostri iutcllcctus cst finita; Utrum donum iiitellectus possit simul cssc
virtutis; unde ustjue ad dotcrminatum ali- cum fide.
(piid pertingcrc potcst. Indigct crgo homo
supcruaturali lumiue , ut ulterius pcuetrct Ad sccundum sic procoditur. I . Vidotur
ad cogn(j.S(cndum quaidam (]ua' per lumcn quod donum intcllcctus non simul hahcalur
naturale coguosccrc non valct; ct illud cum fidc. Dicit cuim xVugustiiius, iu lih.
lumen supcruaturalc homini datuiu vocatur LX.WIII Quxstion., qua^st. xv, col. 14, t. (i,
doiuim iiitcllcctus {(i). quod « id quod iutclligitur, iutclligcutis
.\d priiiiumcrgo diccndnm, (^uod per lu- comprchcnsioue fiuitur". » Scd id ipiod crc-
men naturalc nohis inditum tantumcognos- ditur, iion compreheiiditur, secuudum illud
•uutur' (pia^dam principia comiiMuria, quoi ad IMiilipp., iii, 12 }\on quod jam
Apo.stoli :

sunt uaturaliter iiota. Scd f|uia Iiouk» ordi- comjirchcndcrim" , aut jam perfectus sim. Arrepe-
rim.
' In edil. : « rei. » cod. Alcan. « slatim cognoscuntur.
: >'

* Ita cum cod. Alcan. aliisque Nicolai, et edit. ' Sic cod.; edit. « jjenetrantis. »
:

Rom.; al. : « res cliam intoUigibiles. » ' « Omne quod .so inlelligit , comprehendit so.
* Ila cum
cod. Alcan. edit. Roni. et Nicolai; Quod autcTO se comprehcndil, liiiilum est sibi. »
odit. Patav. et Garcia, cum cod. Tarrac. : « Polest (a, Donum inloliectiis dillert a lide: iumine fidei
dici intellectus, si tamen cognilio honiinis a scnsii illuslramiir ad credondum sed lumine doni intol-
;

incipiat quasi ab exteriori. Manifestum est autcm lectus ad ipsas quoquo lidei raliones cognoscendas.
quod, etc. » Cajterum 30({ucnteiu arliciilum modilare.
* Ila cum Oarcia editi passim ; udit. Hom. cun»
 ,

m SUMMA TllEOLOGlCA.
Ergo vidctur (juod lidcs ot iiitollectus non secundum hoc niliil prohibet , durante statu
possirit cssc in eodcm. fidci , iiit(jUigcre etiam ea (juaj per se sub
2. l'ry!tcrca, omnc quod intcUigitur, in- fido cadunt.
tcUcctu videtur. Sed fides ost do non appa- Et per hoc patet responsio ad objecta;
rontihns, ut supra dictum est. Ergo fidcs nam prima; tres rationcs proccdunt, se^un-
non potcst simul cssc in eodem cum inlcl- dum (juod aliquid pcrfccte intelligitur ; ul-
lcctu. tima autcm ratio procedit de intoUectu eorum
3. l'ra3tcroa, intcllcctus cst ccrtior qnam (jnaj ordinantur ad fidem.
scientia. Scd scientia et fides non possunt —
CoNCusio. PossUjUl' cst donum intcllectus
cssc <lc codcm, ut supra dictum est. Muito simul cum
penuanere non quidem secundum
fidf
orgo niinus intcilcctus ct fides. perfeclam inteUigentiam, vel rpiantum ad ea, quae
Sed contra est quod Gregorius dicit in per se suh lidem cadunt, sed secuuduni notitiam
lil). 1 Moral., cap. xxxn, § 44, col. Vtil, t. I, iinpt'ifcctain, ct quanlum ad ea tantum, qua^ ad
quod intcllcctus dc auditis mcntcm illus-
(( lidcm ordinantur.
trat'. » Sed aliquis habcns fidcm potcst csse
illustratus mente circa audita; undc dicitur ARTICULUS III.

Lucai, ult., quod Dominus aperuit dlscipulis Utrum donum intellectus sit speculativum
suis sensum, ut intellir/erenl Scripturas.
tantum, an etiam practicum.
Ergo intcUectus potcst simul cssc cum fidc.
Ilespondco diccndum, quod hic duplici Ad tertium sic proccditur. 1. Videtur
distinctionc cst opus una (juidcm ex parte : qnod inteUoctus, qui ponitur donnm Spi-
fidci, alia autcm ex parte intcllcctus. ritus sancti, non sit practicus, scd specula-
Ex parte quidem fidei distinguendum est, tivus tantum. a Intellectus enim, » ut Gre-
(juod per sc directe cadunt sub
(|n<'cdam gorius dicit in I MoraL, cap. xxxn, § il,
fidc, naturalcm rationem cxccdunt
(piai col. .Vt7, t. i, altiora qnaidam penetraf. »
((

sicnt Deum esse trinum et unum, Filium Sed ea qua pertincnt ad intellectum prac-
Dei esse incarnatum quaidam vcro cadunt ; ticum, non snnt alta, sed quaedam infima,
sub fide, quasi ordinata ad ista secundum scilicct singularia, circa quae sunt actus.
ali([uem modum, sicut omnia quai in Scrip- Ergo intellectus, qui ponitur donum, non
tura divina continentur. est intollectus practicus.
Ex parto vero intcllcctus distinguendum 2. Praeterea, inteUectus qui est donum,
est, possumus aliqua
(juod duplicitcr dici ost dignius ali(juid (jnani intoUcctus (jui est
intclligerc uno modo perfccto, quando
: virtus intoUectualis. Sed intcUcctus, qui est
scilicet portingeuuis ad cognoscendum ' virtus intoUectualis, est solum circa neces-
cssentiam rci intcllccta^, ct ipsam vcritatcm «aria, ut patct per Philosophum, in VI Ethic,
cnuntiabilis inlcllccli, sccundum (juod in so cap. VI. Ergo mnlto magis intcUcctus qui
est ; ct hoc modo ca (juai dircctc cadunt sub cst donum, cst solum circa neccssaria. Scd
fide, intcUigcro non possumusdurantc statu intcUcctus practicus non est circa necossa-
fidei sod (jua^dam alia ad fidcm ordinata
; ria, sed circa contingentia aliter se haberc,
cliam hoc modo intcUigi possnnt. Alio modo qnaB opcrc humano ficri j)ossunt. Ergo
contingitaliquid inlcUigi impcrfoclo, (juando intollcctns qni cst donum, non esl intclicctus
scilicet ipsa essentia rei, vel veritas propo- practicus.
siti(^nis non cognoscitur quid sit aut quo- 3. Pra^tcrea, donum intcUcctus iUnslral
modo sil; scd (anuMi cognoscitnr (jnod* ca menlcm ad naturalcm rationcm
ca qua^
qua; oxtcrius apj)arcnt, vcritati non contra- cxccdnnt. Sed ojwabilia humana, (jnornm
riantur, in(jnantnui scilicct homo intcUigit est praclicus intoUoctus, non cxcodunt na-
(juod proptor ca (jna} cxtcrius apjiaront, non tnrak-m rationem qua^ dirigit in rebus
,

ost recedendum ab his (jua3 sunt fidei ; ot agendis, ut ox snpra dictis patct. Ergo in-

' « Iiilollectus in (iic suo conviviiuii i^nrnl ; ii\iia u sod tnmen cognoscimus, " elc; edit. Rom. alijp-
in 00 quod audila poiielrat, relici(^ndo cor, lonebrns que voteres « sed tamen cognoscitur, socundum
:

ejus illustrat. » Migno. quod en, » olc.

* lu Pnnn. : « porlingimns. » Sod hic apilur do * Scilioot ftMerna nit enim Noque enim hoc
; : •>

rolius lidoi. IJnde ounies cod. linhonl : « portingc- osl snpore, quod inlolligen^; quin mnlli teterna
mus. » quidom snpiunt, sed hsBC intelligoro noquaquam
*
lla cod. Alcan. ; cdili passim habout ox Garcia : possuut. »
 :

QILEST. VIII, Ai\T. 111 i:t IV. 423

trlloctiis qiii ost donuui, noii est iiitollcotus

[)ra(ti«'us.
ARTICULUS IV.
8i'il ooiitra est (juod in psal. cx, 10, dii-itur
Ifitfilecius bonus omnibus facientidus euni. Ltrum donum intellectus insit omnihus
Ht'S[)«tii(h'o diooiuluin, (lucxl, sicut dictuni habentibus gratiam.
ost,(lonuiu intollectus noii soluiu so haiiet
ad oa qucB priuio et princi[)aliter cadiint siib Ad quartum sic procoditur. I. Videtur
(ide ; sed etiain ad oiunia (jua; ad lidein ([uod domim iiitcllectus non insil omnibus
onlinantur. (.>[)erationes autcm l)on;e (luein- habontibus gratiam. Dicil oniin (iregoriiis,

dain ordiiiein ad lidein habent. .Naiu /idcs II MuruL, cap. xux, § 77, c-ol. o«)2, t. I,

per r/uiritiiletn operatur, ut A[)4)stolus dicit (|uod u donum intellcctus datiir contra he-
ad «ialat., v, t». Et ideo donuni intellectus betudincin mcntis. » Scd multi hahcntcs
ctiain ad (}ua'(lam opcrabilia se extendit, gratiam adhuc patiuiitur nicntis hobetu-
noii ([uidein ut circa ea princi[jaliter verse- dinein. Krgo donum inleilectus uon cst in
tur, sed inquantum in ageiidis re^'-ulamur omnibus hahentibus gratiam.
rationibus a^ternis; ([uibus coiispiciendis ot :2. Pra'terea, inter ea (piae ad cognitionem

consnlendis, secundum Augustinuin, De pertinent, sola iides vidotur esse nccessaria

Trinit., inha^ret superior ratio, qua? dono ad salutem, quia per fidcm Christus inha-
intellfctus [)erficitur. bitat in cordibus nostris, ut dicitur Eplies.,
priiuum ergo dicendum, quod oj)era-
.\d iii. Sed non onines habentes fidcm habcnt

bilia liumana, secundum quod in se consi- donum intellectus imo qui crcdunt dcbent
;

(lerantur, non habent ali([uam cxcellcntia} orare ut intclligant, sicut Augustiuus dicit,

altitudiiiem; setl secunduni quod referuiitur in lib. \V I)e Trinit., cap. xxvii, § 41),

ad nj^Milam legis ajteriice et ad fincm' bea- col. l()9G, t. 8. Ergo donum intellectus non
titudinis diviua?, sic altitudiuem habent, ut est necessarium ad salutem. Non crgo est iu
circa ea possil esse iutellectus. omnibus habontibus gratiam.
Ad secnndum dicondum, quod hoc ipsum 3. Prieterca, ea ([ua3 sunt communia om-
pertiuet ad tMgnilatcm doni, quod est intel- nibus habcntibus gratiam, nunijuam ah
I(Htus, quod inlelligibiUa a'terna, vel iieoes- habeutibus gratiam subtrahuntur. Sed
saria considoral, u(jn solum secundum (jiiod gralia inlellcctus ot aliorum donorum ali-
iii etiam socundum (juod siiiit
so sunt, sod quaiido se utilitcr subtrahit; ([uandoquc
regula^ quffidam humanorum actuuin quia ; enim dum sublimia intclligendo iu ela-
<(

([uauto virtus cognoscitiva ad plura se ex- tioncm sc animus crigit, in rcbus imis et
tendit, lanto nobilior est. vilibus gravi hcbetudiue pigrescit, » ut
Ad tertium diccndum, qiiod regula hu- (iregorius dicit in II MoraL, cap. xlix, § 78,
manorum actuum cst ct' ratio huinana, ct col. o93, t. 1. Ergo donum intellectus noii
dictum est. Lcx autcm
lox a.'terna, ut supra cst in omnibus habcntibus graliam.
iiterna excodit naturalem ralioncm. Kt ideo Sed coutra est (juod dicitur iii ps. lxxxi,
cognitio hiimanoruni actuum, socundiim •^ Nescierunt )ieque inlcllexerunt, in tene-
:

regulatur a lcge ajterna, excedit natu-

([uo(i hris amhulant. Scd nuUiis liabens gratiam
ralom ratioiiem et indiget sujf)ernaturali ambulat in tcnebris, secundiiin illiid Joaii..
luinine doni Spiritus saiicli. vui, 12 Qui sequitur nie, non amhulat in
:

CoNCi.cpio. — Quanqiiani intcllftcliis (IdMiiin, qiin tcnehris. Ergo nuUus habens gratiam caret
l>.irs lioiiiiiiis iMMiicitiir sii|iciior, sit siniplicitfi- (loiio intclloctus.
iiiagis spccuialivuni, (luam practicuni, exlensioin: Kes[)ondco di(.'onduni, ([uod in omnibus
tameu, et sticunduiu quid praclicum cst. lial)entibus gratiam necesso est esso recti-
liidinom voliintalis, ([iiia [icr graliam pra;-

[laralur volunlas iKjminis ad boniim, ut

Augustinus dicit, lih. 1 IXetract. *, cap. xxii,
§ i, coI.(i2(J, t. l. Vohintas autcm non [^ofcst
rectc ordinari in bomim, nisi pra-existente
aliijua c^)gnitioDO voritatis; ([uia objoctum

' Ila codiccs passim el odili; al.;« ad fldem. » prtgdcslin. aanclorum, c.t|i. i, coI. 901, t. 10, (ilc.
— » « El " iu cdil. dcest. — '
Vidc ctiam iil). Dr
 :

iU SUMMA TllEOLUGlCA.
voluntiitis cst borium intellcctum, ut dicitur in his {[\n non habent gratiam gratum fa-
in III /)(• nnrnia, toxt \\\ ct 49. Sicut autcm cicntcm.
pcr (lonuni charitutis Spiritus sanctus or- 2. 1'raitcrca, Dan., x, 1, dicitur (piod in-
dinat voluntatcm hominis, ut dircctc mo- tellif/ejitia cst opus tji visione prophetica;
Ycatur iii bonum quoddam supcrnaturalc, ct ita vidctur (piod propbotia non sit sine
ita ctiam pcr donum intcllcctus illustrat dono iiitcllcctus. Scd prophctia potest esso
mcntcm hominis, ut cognoscat veritatcm sinc gratia gratura faciente, ut patct Mattli.,
(luamdam supcrnaturalom,
in quam oportct VII, 22, ubi diccntibus : I/i /lominc tuo pro-
tcndcrc voluntatcm rcctam, plictavimiis, rcspoiidotur : Sunqua/n novi
Et idco sicut doiuun charitatis est in vos. Ergo doiium intellectus potest esse sine
omnihus habcntihus gratiam f,'ratum fa- gratia gratum facionte.
cicntcm, ita ctiam donum intellcctus. 3. Pr,'etorca, donum intellectus respondet
Ad prinmm crgo diccndum, (juod ali(pii virtuti fidci, sccundum illud Isa., vii, \), se-
habcntcs gratiam gratum facicntcm, pos- cundum aliam littcram' : A'«/ credideritis,
sunt hebctudinem pati circa aliqua qua' sunt 71071 i/itellif/etis. Sed fides potest esse sine
ncccssitatcm salutis; scd circa ea
pr,'iitcr gratia gratum faciente. Ergo etiam donum
qua^ sunt de ncccssitatc salutis, sufticicnter intcllcctus.
instruuntur a Spiritu sancto, secundum Sed contra cst quod Dominus dicit Joan.,
illud I Joan., n, 27 : Unctio ejus docet vos VI, \") : Om/iis f/ui audivit a Patrc, et didi-
cle omni/ms. cit, venit, ad
Scd per intellectum audita
ine.
Ad sccundum diccndum, quod ctsi non ,iddiscimus ponctramus, ut patet per
vcl
omncs liabcntcs fidcm plcncintclligant ca (Jregorium iii I MorfiL, cap. xxxii, § i4,
quffi proponuntur crcdenda, inteliigunt col. r)47, t. 1. Ergo (luicumquc habct intel-
tamcn ea esse crodcnda, ct quod ab cis Icctus donum vcnit ad Christum
, quod ,

nullo modo
dcviandum. cst noii cst sinc gratia gratum facicntc. Ergo
Ad tertium dicendum, quod donum intel- douum intellectus non est sine gratia gra-
lectus nunquam se subtrahit sanctis circa tum facicntc.
ea quaj sunt necessaria ad salutcm; scd Rcspondco dicendum, quod, sicut supra
circa alia interdum se subtrahit, ut non dictum cst, dona Spiritus sancti pcrficiunt
omnia ad liquidum per intcllcctum pcnc- aniinam, sccundum quod est bene mobilis*
trare possint, ad ho(i (juod supcrbiai matcria a Spiritu sancto. Sic crgo intcllcctualc lu-
subtrahatur. mcn gratii-c ponitur donuin intcllectus, in-
(bNCLusio. — Sicul charitas esl in omuUjus ha- quantum intellcctus hominis cst bciio mobi-
bcntU)us gratiam gratum facientem, ita et douum lis a Spiritu sancto. llu jusmodi autcm motus
intellcclus. considcratio in hoc cst quod homo appre-
hciidat vcritatcm circa tincm. Unde nisi
ARTICULUS V. us(]ue ad hoc movoatur a Spiritu sancto
Utrum clomim intelleclm inveniatnr ctiam intcllcctus humanus, ut rcctam .Tstimatio-
in non habentibus (jratiam gratum fa- ncm dc finc habcat, iiondum consocutus est
cietitem. doniim intolloctus, (juaiitumcunKpiccx illus-
trationc Spiritus sancti alia (jiucdam pritain-
Ad quintum sic proccditur. \. Vidctur bula cognoscat.
quod iidcll(3ctus donum inv(>ni;(tur ctiam in Rocfain aiitom a^stimationom kW ultinio
non babcntibus gratiam gratum facicntcm. liiic iion habot nisi illc (jui circa tinem non
Augustinus enim, oxponons illud ps. cxvni, tan(]uam op-
errat, sed ci firmitcr inlu-uret,
Concupivit aninui mca dcsidcrarc justifica- gratiam gra-
liino; (piod est soluin halxMitis
tiones tuas, Conc. viii, col. I.>22, t. i, dicit tuiii faciontom sicut otiam in moralibus
;

(( l*ra'volat intcllcctus, ct tarde sc^juitur roctam a-stimationom habet homo dc fine

humanus at(juc intirmus af^ctus. » Scd in jior habituiii virlutis. Undo donuin intcl-

omnibus habcntibus graliam gratum fa- loctus liabot nullus sinc gratia gratum fa-
cicntom cst promptus alfoctus proptor cha- cioiitc.
ritatem. b^rgo donum intcUcctus putcst esse Ad primum crgo diccndum, quod Augus-

* Sci)lniif;iiila iiilorp., (|Uii' Sixliaiia dicitur. Vul- ' W. : " vis mobilis, k> ol item iufra.
guta : ai iwn crvdidfrHis, non purmancOUis.
 ;

Qu.EST. vni, ART. V ET VI. m

tiniis nominat intelloctiim quanicumiino il- esf. Krgo non distinguitur ab aliis donis
lustrationcni intelleotuakMn ; (\\uv tanuMi intellectualibus, sed onniia iii se complocti-
non ail perfectani doni rationeni,
pertingit tur.
hoc nions hominis ileducatur,
nisi us<iuo ail Sed contra ost, quod (luapcumquo connu-
ut rectam a?stiuiationem habe;it h«)mo circa morantiir ad invic(Mn, oportet ea ess(! aliipio
lineni. modo ab invicem distiiK^a, (piia distinctio
:\.d secuudum dicendum, quod iutelligen- est principium numeri. Sed donum intolloc-

lia (lua- necessaria est ad prophetiani, cst tusconnnmcratur aiiis donis, iit patnl Isa.,
(pKedam iUustratio inentis cina ea cpia! XI. Krgo (ItMium iiitellectus cst distinctum

prophetis revelantur; non est autem ilhis- ab aliis donis.

tratio meutis circa a'stimationem rectam tle Respondco dicondum, quod distinctio doui
ultimo liue, qua; perthiet ad donum intel- intellectus ab aliis tribus donis, scilicet pio-
lectus. tate, fortitiidiiie et limore, manifesta ost
Ad tertium dicendum, impor- (piotl lides quia donum intellectus pertinet ad vim co-
tat soium assensum ad ea quaj proponun- gnoscitivam, illa vero tria pcrtinont ad vim
tur ; sed iutelleclus iniportat (juamdam per- appetitivam.
(_epti(jnem veritatis, qncO non potesl esse Scd diirorentia hujus doni intellectiis ad
circa tiuem, uisi iu eo qui habet gratiam alia tria, scilicot sapientiam, scicnliam et
gratum racientem, ut dictum est. ideo l^ll consiliuin, (pue otiam ad vim cognoscitivani
uon est similis ratio de inlcilectu et lide. portinent, non est adco manifesta. Videtur
CoNCLUsio. — iNon potest donum inlellectus in autom quibusdam quod donum intollcctus
aliquo esse, liui gratia gi-atuni laciente careat. distiniruatur a dono scicntia! ct consihi per
hoc quod illa duo pcrtinent ad practicam co-
gnitionem, donum autcm intellectus ad spo-
ARTICULUS VI.
culativam a dono vero sapicntia?, quod
;

Utrum donuni intellectus distinguatw' ah etiam ad spcculativam cognitioncm pcrtinct,

aliis donis. distinguitur in hoc quod ad sapientiam per-
tinet judicium, ad intolloctum voro capacitas
Ad sextum sic proceditur. Videtur quod 1 . inteilcctus oorum qu» proponuntur, sou
donum inteliectus non distinguatnr ab aliis pcnctratio ad intima corum. Kt secundum
donis. tjuonjui euim (jpposita sunt eadeni, hoc supra numerum donorum assignavi-
ipsa quoquo sunt oadom. Sed « sapieutiai mus.
opponitur stultitia, hebetudini intelloctus, Sed diligcnter intucnti donum intellectus
praicipitationi consilium, iguorantiai sciou- nou solum so habet circa spcculanda, sed
iia, » ut patot por (jrogorium,Moral., 11 etiam circa operanda, ut dictum cst. Et si-
cap. XLix, § 77, col. .VJ-2, t. 1. N(jn videntur militer etiam donum sciontia! circa utrum-
autem diHerro stultitia, habotudo, ignoran- quc se habct, ut infra dicetur. Kt ideo opor-
tia ot pr^cipitatio. lirgo uec iutolleclus dis- tet eorum distiuctionom accipero,
aliter
tinguitur ab aliis donis. Omnia enim hccc quatuor dona ordinantur
:2. rrieterea, inlelloctus qui ponitur virtus ad supernaturalcm cognitioncm, qua? iu uo-
intelloctnalis, dillert ab ahis intelleclualibus bis per lidcni fundatur Fides auteni est ex
:

virtutibus per Ikjc sibi proprium quod est rt«<^////<, ut dicitur Rom., x, 17. Undc opor-

circa principia por se nota. Sod donum iu- tet ali(iua proponi hoinini ad crodondum
tell(.'ctus non est circa ali(pia principia por non sicut visa, scd siciit audita, (juibus per
so uota; ([uia ad oa quai naturalitor por se (idem a.s.scntiat. Kidcs autcin priino quidcm
cognoscuutur, suflicit naturalis habitus pri- ct principaliter sohabet ad veritatem pri-
monini principiorum ad oa vero quio su- ; mam, sccundario ad (piaHlam circa creatn-
pernaturalia sunt, suflicil lides, quia arti- ras consideranda, ot ulterius se exlendit
culi suut sicut prima priucipia in
lidei otiam ad directioucin humauorum operum,
supernalurali c(jgnitione, sicut dictnm csl. .secunduin (piod per dilectioncm operatur,
Ergodonum intellectus uon dislinguilur ab ut ex (liclis patct.
i\\\iv. Mi\\ proponnntnr
Sic orgo circa oa
oliisduuis intolloclualihus.
3. I*raitorea, omnis cognitio intelloctiva crcdcnda, duo r(.'(piiruntur ex parlc nostra :

vol ost speculativa vel praclica. Sod douum primo quidoiu ut intelhjclu ponotreutur vel
intollectus hahet sc ad utrunuiuo, ut dictuui cupiautur; ot h(jc portinot ad donum intel-
no STIMMA TIIEOLOflir.A.
lectus. Scciindo autem oportct ut de eis
homo haheat Judicium rectum, ut a^stimet ARTICULUS VII.

his csse iiihaircndum, ct ah corum oppositis IJlrnm dono intellectusrespondeat sexta bea-
recedendum. Hoc ergo judicium quantum titudo, scilket : Beati mundo corde, etc.
ad res divinas, pertinet ad doimm sapicn-
tia;(|uantum vcro ad res crcatas, pcrtinet
; Ad septimum sic proceditur. Videtur 1 .

ad donum scicntia! quantum vcro ad appli-

;
quod dono intcilcctus non rcspondcat heati-
cationem ad singularia opcra, pertinct ad tudo sexta, scilicet : lieati nmndo corde,
donum consiUi. quoniam ipsi Deum videbunt. Munditia
Ad [)rimum crgo diccndum, quod pra3- enim cordis maximc videtur pertinere ad af-
dicla diHcrcntia quatuor donorum manifeste fcctum. Sed donum intenectus non pcrtinet
competit distinctioni eorum quse (iregorius ad affectum, sed magis ad vim intellectivam.
ponit cis essc opposita. IIei)ctudocnim acui- Ergo praidicta heatitudo non respondet dono
tati opponitur dicitur enim pcr similitudi-
: intellectus.
ncm intcUectus acutus, quando potcst penc- Fide pu-
2. Praetcrea, Act., xv, 9, dicitur :

trarc ad intima corum qua; proponuntur. rificanscorda eorum. Sed per purificatio-
Unde hehctudo mentis cst pcr quam mens nem cordis acquiritur munditia cordis.
ad intima pcnetrare noii sufficit. Stultus Ergo praidicta hcatitudo magis pertinet ad
autem dicitur ex hoc quod pcrverse judicat virtutem fidci quam ad donum intellectus.
circa communem flnem vitai; et ideo pro- 3. Praeterea, dona Spiritus sancti perfi-
prie opponitur sapicntia^ quaj facit rectum ciunt hominem in praesenti vita. Sed visio
judicium circa universalein causam. Igno- Dcinon pcrtinet ad vitam pra^scntem ipsa ;

raiitia vero importat defcctum meiitis ctiam enim beatos facit, iit supra hahitum est.
circa quajcumquc particularia ; et idco oppo- Ergo sexta heatitudo continens visionem l)oi
nitur scicntise, pcr (piam homo hahct rcctum iioiipcrtinct ad doniim inteilcctus.
judicium circa particularcs causas, scilicet Scd conlra est quod Augustinus dicit iu
circa crcaturas. Pra^cipitatio vcro manifeste Uh. I De serm. Dom. in montc, c. iv, § 1 1,
opponitur consilio ,
per quod homo ad ac- col. 1234, t. 3 « Sexta operatio Spiritus
:

tionem non procedit ante dcUherationem sancti, quae est intellectus, convenit mundis
rationis. corde, qui, purgato oculo, possunt videre
Ad. secundum dicendum, quod donum in- quod oculus non vidit » ' .

tellectus cst circa prima principia cognitio- Rcspondoo dicendum, quod in sexta beati-
nis gratuitae ; aUtcr tamcn quam fidcs ; nam tudine, sicut et in aliis, duo continentur :

ad fidem pertinct cis asscntire, ad donum unum per modum meriti, scilicet munditia
vero inteUcctus pcrtinct mcntc penetrare ea cordis; aUud per modura pra^mii, scilicet
quai dicuntur. supra dictum est et utiiimque
visio Dei, ut ;

Ad tcrtium diccndum, quod donum in- pcrtinct aUquo modo ad donnm inteUectus.
tcUectus pcrtinct ad utraniquc cognitioncm, Estenim duplex munditia una quidem :

sciUcct spcculativam ot practicam, non praeambula ct dispositiva ad Dei visionem,

(luantum ad judicium, scd quantum ad ap- quai cst depiiratio afioctus al» inordinatis af-
prehensioncin, ut capiantur ca quai tUcun- fectionibus; ct hav (luidom mun<iilia cordis
tui'. fit per virtutes et dona qua? pertinent ad v\m
CoNCi.usio. — noniim inlolloctus 'Ustinpiiilur al) appctitivam. Alia voro munditla cordis est,
uUis Sj^irilus sancti donis : a iticlalo quidcm, loi'-
quae est (]uasi complotiva rospoctu visionis
liludine ct Umoio , «luod luvc tiia ud vim ajipo-
(livinjvi; et Iutc (piidem ost minuUlia mentis
titivam , intoUoctus voro ad vim ct>gnoscitivam
depurata» a plianfasniatibiisot orroril)us ut ;

pertineal. A sapientia autom, sciontia ot consilio,

scilicot oa ([Ujv i\e IUx> proponuntur, non i\c-
quod intenectns, ad oa quai lidoi sunt ponolranda
oipianlur por nuxhim ooiporaUnm phantas-
sp(!ctet sapiontia vero ud rectiim jndicium do
;

matiim, luv socuiuluin iKorcticas porvorsita-

rebus divinis formaiidum, sicut scicntia do robiis
eroalis; consilium dciiiiiuo, ad appiicandum cro-
tos ; (»t hanc munditiam facit donum intel-

dita ad sint^ularia opora. le^Mus.

SimUitor ctiam duplex est Doi visio : una

< « Congrnit mtlndis cordo, tanqiiam pur|?ato vidit. » Migne.

oculo, quo corni possil quod corporous oculus uou
 ; ;;

OU.I^vST. VIII, AUT. VII F.T Vlll. iil

(juidem perfecta, per quam vuletur Dei es- de invisibilibus certitudo. » Ergo in fructi-
s«Milia; alia voro iiiHkM^lVcta, porquam, ».'lsi hiis fidos respondot (Loiio intolloctus,
uon videamus tle Deo (juid esl, vidtMuus ta- Dospoiidoo dic(>n(Ium, (juihI, sicut supra
men (juid non est et tauto in hac vita Deum
; dictum ost, cuiu de fructilius ageretiu*,
pct IVrtius cotfuosoimus, (piauto uiairis iutcl- fruclus spiritus dicuntur ultima et dolccta-
li^^iiiuis eum excedere (luidiiuid iiitolkrlu bilia, (lua' in nobis provciiiunt ox virtute

oumprehenditur. Et utra^jue Dei visio perti- Spiritus saiicti. Ultimum autcin ot dolecta-
uet ad doimm iiitellei^tus priiua (piidem ad : bil(> habot rationcm qui cst i^roprium
finis,
donum iutollectus cousumiiiatuin socuu- ,
objoctum voluntatis. Et idoo oportot (juod
dum (juod orit iu patria secuuda vero ad ; illud (piod cst ultiinum ct doloclabilc in vo-
dduum iutoUectus inchoatum, secuudum luntate, sit quodammodo fructus omnium
quod habetur in via. aliorum qua3 pertincnt ad alias potentias.
Kt por lioc patot rcsponsio ad ohjoctum ;
Sccundum hoc ergo gciius doni vcl vir-
nam priiuie dua' rationes proce<hiut de prima tutis pcrficicntis aliquam potentiam potest
muiiilitia; tertia vero de perfecta Dei vi- accipi duplex fructus; unus quidem perti-
siono. Doua autom et hic uos perficiuut se- ncns ad siiam potentiam alius autcm (piasi ;

cundum (piaiiulam iuclioationom, et iu fu- ultimns portinens ad voluntatom ct scciui- ;

turo implebuntur, ut supra dictum est. dum h(X' diccndum est (piod dono intellectus
CoNCLLsio. — Dono iiitoUeotus ea n^spomlet lioa- respondct pro proprio fructu fides, id est'
litutli), qua niundo coide beati iu Evangelio di- fidci ccrtitudo; sed pro ultimo friictu res-
(.'UlltUI'. pondet ei gaudium, quod pertinet ad volun-
tatcm.
ARTICULUS Vin. Ad primum ergo dicendum, quod intel-
Vtrum in fntctibus fides respondeat dono qu» est virtus. Sic
lectus est fructus fidci,

intellectus.
autem nou accipitur fides, cuni dicitur fruc-
tus, quadam certitudine fidci, ad
sed pro
Ad (xtavum sic pnjceditur. 1. Vidotur quam homo pervcnit pcr donum intellcctus.
(JU<k1 iu fructibus lidos nou respondeat dono Ad secundum diccndum, quod fides non
intellectus. Intellectus enim est fructus fidei potest uiiiversaliter pracedere iutcllectum
dicitur euim Isa., vii, 9 : Nisi credidcritis, non onim posset homo assentire credcndo
?iun secundum aliam litteram
intcllifjetis, aliquibus propositis, nisi ca ali(iualiter iu-
L\\ interp., ubi nos habemus Si noti cre- : telligeret. Sed perfectio intellectus consecjui-
dideritis, non permaiiebitis. Non ergo fides tur fidcm, quae est virtus; ad quam quidem
est Iructus intellectus. intcllectus pcrfcctiouem sequitur quffidam
2. l*raiterea, prius non est fructus poste- fldei certitudo.
rioris. Sed videtur csse prior intel-
fides Ad tertium diccudum, quod cognitionis
lectu; quia (ides est fundamentum totius practicaj fructus nou potest esso iu ipsa,
spiritualis .edificii, ut supra dictum est. quia talis cognitio non scitur proptcr se,
Krgo liilcs nou est fructus intellcctus. scd proptcr aliud ; sed coguitio spccuiativa
3. Pra'terea, plura sunt dona pcrtincntia habct fructum iu seipsa, scilicet ccrtitudinem
ad intollcctum quaiu pcrtiiiciilia ad appcti- corum (luorum cst. Kt idco dono consilii,
tum. Sed intcr fructus ponitur tantum quod porliiict solum ad cognitioncm practi-
unum pertiueus ad intcllectum, scilicet fidcs; cam, non rcspondet aliiiuis fructus proprius.
omnia vero alia pcrtinciit ad appctitum. Doiiis autcm saiiicntia', intcllectus ct .scien-
Krgo fidos non magis videtur respondcro tia;, possunt ctiam ad spcculativam
(jua;
intelleetui quam sapienliie vel scientiai, seu cognitionem pertinere respondet soluni
,

consiho. uiiiis fiuctus, (pii csl cortitndo significata*

S(.'d coutra est quod finis uniuscujusque noiiiinc fidoi. Plurcs autcm fructns poiinn-
rei est fructus ejus. Sed donum intellectus tur pcrtiucntcs ad partem appctitivam
vidotur priiicipaliter ordinari ad cortitudi- (piia, sicut jam dictuui (;st, ratio finis, qui
nem fidci, qiia' poiiitur fructiis ; dicit cnim iuiporbitiir in iiomino frnctus, magis perti-
(ilossa super illud, Fructus auteni Spiritus, net ad vim appctitivam (piam ad intellccti-
ad Gal., v, quod « fidcs quaj est fructus, cst vam.

' Parm. : " scilicet. »— • Sic cod.; In Parm. : * ai- gnata.

 . ;

m SIIMMA THEOLOfJICA,
CONCUJSio. — Ddiio iiil(;ll(!clus iii via coiicspoii- duo requi-
pcrfeclc asscnliat veribiti fidei,
dol fidcs, idest lidfii cerlitudo, ut ejus Iructus; iri
runlur : quorum unum
quod sanccapiat est
jiatria vero gaudium. ca qurn proponuntur ipiod pcrtiiiet ad do-;

num intcllcctus, ut .supra dictum cst. Ahud

QUiESTIO autem est ut haljcat ccrtum ct rectum judi-
IX.
cium dc cis, discernendo scihcct credenda a
])E DONO SCIENTIiE. non credendis; et ad hoc necessarium est
(Et qualuor quserunlur.) donum scientia?.
Ad primum ergo dicendum, quod certi-
Deindc considcrandum cst de dono scien- tudo cognitionis in divcrsis naturis invenitur
tiae, et circa hoc qna^runtur quatuor : divcrsimode, secundum diversam conditio-
i" utrum scientia sit donum ;
2° utrum sit iicni uniuscujusque naturai nam homo ;

circa divina; 3" utrum sit sjicctilativa vcl consequitur certum judicium de vcritate per
practica ;
4" quai bcatitudo ei rcspondcat. discursum rationis et ideo scientia humana
;

ex rationc demonstrativa acquiritur. Sed in

ARTICULUS PRIMUS. JJeo cst ccrtum judicium veritalis absque

Utrum scientia sit donum. omni discursu per simplicem intuitum, ut

in I dictum est et ideo divina scientia non
;

Ad primum sic proccditur. 1. Vidctur est discursiva vel ratiocinativa, sed absoluta
quod scicntia non sit donum. Dona cnim et simplcx; cui simiUs cst scientia qua» po-
Spiritus sancti naluralcm facultatcm exce- niturdonum Spiritus sancti, cum sit quae-
dunt. Scd scicntia importat ctrcctum qucm- dam participata simiUtudo ipsius.
dam naturalis rationis; dicit enim 1'hiloso- Ad sccundinn diccndum, quod circa cre-
phus in I Posterioriim, tcxt. Ti, quod « de- denda duplcx scicntia potcst haberi : una
monstratio cst syllogismus facicns scire. » quidcm pcr quam homo scit (luid credere
Ergo non est donum Spiritus sancti.
scientia dcbeat, discernens credenda a non credendis
2. dona Spiritus sancti sunt
Praiterca, et secundum hoc scientia est donum, et
communia omnihus sanctis, ut supra (Uc- convcnit omnibus sanctis. Alia vero est
tum est. Sed Augustinus, XIV Be Trinit., scicntia circa credenda, per q[uam homo non
cap. I, § 3, col. 1037, t. 8, dicit quod scien- (( solum quid credi debcat, sed etiam scit
scit
tia non pollent plurimi fidclcs, quamvis fidcm manifcstare, et alios ad crcdendum
polleant ipsa fide. » Ergo scientia non est induccre, et contradictores revincere; et
donum ista scientia ponitur inter gratias gratis
3. I*rajtcrea, donum est perfectius virtute, datas, qua? noii datur omnibus, sed quibus-
ut snpra dictum cst. Ergo unum donum dani. Undc Augustinus, post vcrba inducta,
sufficit ad pcrfectioncm unius virtutis. Scd ' sui)jungit Aliud est scirc tantummodo
: ((

virtuti fidci rcspondct donum intellcctus, ut quid homo credere debeat aUud scire, :

supra dictum cst. Krgo non rcspondet ei qucmadmodum hoc ipsum quod crcditur, et
donum scicntia'!, ncc apparct cui alii virtuti piis oiiilulctiu', el conlra iinpios defeuda-
rcspondcat. Ergo cum donasint pcrfeclioncs tur*. »

virtutum, ut siipradictum esl, vidcturquod Ad lcrtium diccndum, quod dona sunt

scicntia non sit donum. pcrfecliora virlulilnis moralibus cl intclloc-
Scd C(»ntra cst quod Isa., xi, computatur tuaUbus; non sunt aulcin pcrfccliora virtu-
inter scptem dona. libus theologicis; sed inagis omnia dona ad
Respondeo dicendum quod gratia est , perfectioucm thcologicarum virtutum ordi-
pcrfectior quam iiatiira. Undc iion dcncit in nantur, sicut ad fincm. Et idco non cst in-
liis in quilins lioino pcr naturani pcrlici couvcnicns, si divcrsa dona ad uuam virlu-
potest. Cum autcm homo pcr natnralem ra- tcm thcologicam ordiucntur.
tioncm asscntit secundiini inlellcctuni alicui
verilati, diiplicilcr pcrficilnr circ^i vcrilaUMU
C.ONc.i.rsio. — Scioiiti.i est donum IVi, «juo bouio
certum reotum judioium hahet do robus diviiiis,
et
illam primo quidcni (inia capil cam so-
:
;
disceViioiidt.» credenda a non oredendis; siout iu-
cundo quia de ca ccrtiun judicium habet. tollectus Doi ddnum ost, quu cadem sibi jtruposita
Et ideo ad hoc quod intellcctus humanus sano cupit.

1 Al. : ^^ ipsius. » — « 1'louius iu loxlu D. Augus- tini.

 ;

gU/EST. i\, Aiir. II. i<2\\

dam cerlitutliiiem jinlicii, ut dicluin e.st, si

ARTICULIIS quidcm certitudo Jiulicii fit pcr altissimam

II.
cau.sam, liabct sju-ciale iiomen tjuod est ,

Utrum scientix domun sil circa res divinas. siipientia* ; dicitur unotjuo-
eiiiiii .sajtiens iii

(juc gencrc qui iiovitaltissimam caiisam

Ail sooiiiitlum sic proocditiir. 1. Videtiir illius gcneris, j)cr tjuani jiotest dc omiiibus
(liiul .scieiitia' (loiiiim sit circa res ili\ inas. judicare; siiiijiliciter autem .sapiens dicilur
Diiit enim .Vugnstinus, \IV De Trinit., qui novif altissimam cau.sani simjiliciter,
cap. !, ^ :j, col. 1():J7, t. 8, quod « per scien- .scilicet Dcum. Et iilco cognitio divinarum
tiam giL'nilur fidcs, nutritur et robora- reriim vocatur sapientia » cognitio vcro
(( ;

tur'. Sed lides est de rebus divinis, quia

» ivniin liuiiiaiuiriim vocatur .scientia, » ((

objectum lidei est veritas prima, ut supra quasi comiiiuiii iiomine imporlantc certitu-
liabitum est. Ergo et douum scicnliaj cst de dincm Judicii ajjpropriato atl Judicium, quod
rebus tlivinis. fit causas secuiidas.. Et ideo sic acci-
j)er
'1. Pra'teiva, donuin scientiae est dignius jtiendo scientiie iiomcn ponitur donum ,

tjuam scientia actjuisita. Sed aliqua scicntia distinctum a dono sapicntiaj unde donum ;

actjuisita est circa res divinas, sicut scientia scientia.' est solum circa rcs bumaiias, vcl

Mietapbysicie. Krgt» nmlto magis donum solum circa rcs creatas.

scientia; cst circa rcs divinas. Ad primum ergo dicendum, quod licet ea
:j. .sicut dicitiu* Rom., i, i20, in-
Prwtcrca, de quibus cst fidcs sint rcs divinai ct aitcr-
visibilia Dciper en qnx factn sunt, intel- iia3, taincii ipsa fidcs cst quoddam lemjjo-
lecta ronspiciuntur. Si crgo est scieiitia ralc in animo credcntis. Et idco scirc (|uid
circa rcs creatas, vitletur qut)d ctiam sit crcdcndum sit, pertinet ad donum scientice
circa rcs divinas. scirc autem ipsas res creditas sccundum
Sctl contra est quotl Auguslinus, \IV De scipsas per quamdam unionem ad ipsas,
Trinit., cap. i, § 3, col. 1037, t. S, dicit : pcrtinet ad doiium sapientiai. Unde douum
ti Rerum divinarum .scieutia propric sapicii- sapicntiic magis respondct charitati, quai
tia nuncupctur, bumanarum autcm proprie unit meiitem bominis Deo.
sci^ntia' nomen obtineat. » Ad secundum dicendum, quod ratio illa
Respondeo diccndum, cjuod certum judi- procedit secundum quod coramuniter nomen
cium de re aliqua ma.xime datur ex sua sciciitiae sumitur; sic autem scienlia noii
caiLSii; et idco secundum tjrdinem causarum ponitur specialc donuni,scd sccundum quod
ojMjrtet essc ordinem judiciorum. Sicut enim restringitur ad judicium quod fit per rcs
causii priina est fausa sccundaj, ita pcr cau- crcatas.
.sam primain judit^atur dc causa secunda. Ad tcrtium diccndum, quod, sicut supra
De autem prima iion potest judicari
cau.sa dictum est, quilibet cognoscitivus habitus
pcr aliam causam ct ideo judicium, quod ; formaliter quidcm rcspicit mediuni jjcr quod
fit per cau.sam primam, est primiim et per- ali(iuid cogiioscitur, materialiter autem id
fecti.ssimum. quod pcr niedium cogno.scitur ct quia id ;

In bis autem in quibus aliquid est jjcrfec- quod cst formalc, potius est, idco illai scien-
ti.ssimum, nomen commune generis appro- tiai quai cx principiis matbematicis conclu-
priatur bis (jua> deficiunt a i)erfertissiiiio ; dunt cirt.a materiam iiaturaleni, inagis cuni
ipsi autem [)erfccti.ssimo adajitatur aliud inatbemalicis connumerantur, ufjiotc cis si-
speciale nomen, ut patet in logicis. Nam in iniliorcs, licet quantum ad matcriam magis
gcnerc convtTtibibum ilbid tjuod significat ctwiveiiiaiit cum
luitiirali ct propter boc ;

(t tjiiDtl (juid est, » speciali iujmiiie « (lefiiii- dicitur Phys., text. 20, qu(jd sunt nia-
iii II

tio » v(^atur ; (juae autem ab hoc deftciunt, gis naturales. Et ideo cum homo per res
convcrtibilia cxistcntia , nomen communc crealas Dcuin cognoscit, magis videtur lioc
sibi refinciit, scilicet tjiiod pntpria dicuiitiir. jiertinere ad .scieiifiam, atl tjuaiii j)crtinct
Ouiaergo nomen scientiiE importat quam- formaliter, tjiuuii ad .sapientiam, ad (jiiani

'« Huic scienlisB tribuens illud quo fides " Si quitiem certitudo jndicii lil per aUis.simam
ffignilur, nulrilur, defenditur, roboratur. » causam illius gentMis, pur quam potesl de omni-
* Ila, ex cod. Tarrac, Garcia el
editi pasiim; in l)us judicare, liabet speciale nomen, quod esl sa-
cod. Alcan. « Habet specialo nomcn
: (|uia esl , pientia, elc. »
apecialo uoraen, (juod esl sapienlia. » Edit. Rom. :

Ul. 9
130 siiMMA THF/)U)(;irA.
pertinct materialiter et e convcrso cum
; inde otiam est quod fides ad operatioiiem se
sccundum ros divinas judicamus de rehus cxtendit, s(3(;undiini illiid dalat., v, Fides :

crcatis, magis hoc ad sapiontiam quam ad per charitatem opcratur.

scicntiam portinet. IJnde etiam 0[)ortet quod donum scientiae
[)riino ([uidoin ot princi[)ulit(.'r rospiciat spe-
CoNCLUSio. — Donum scientiac est circa res Im-
culaticjiiem iiK^uantum scilicet hom(j scit
,

manas, sicul sa])i(mlia est circa divina, vd circa

quid fide tenere debeat; secundario autem
creaturas, quatenus de iis per allissimam causam
secxteiiditotiamad o[jeratioiiem, secimdum
judicatuf.
quod per scieutiam credibiliuni, et (iorum
quae ad credibilia consequuntur, dirigimur
ARTICULUS III.
in agendis.

Utrum scientiae donum sit scientia practica. Ad primum ergo dicendum, quod Augus-
tinus loquitur de dono scientiae, secundum
Adtertium sic proceditur. 1. Videtur quod se extcndit ad opcrationem attribuitur
;

quod scientia qua3 ponitur donum, sit scien- enim ei actio, sed non sola, nec primo ; et

tia practica. Dicit enim Augustinus, XII De hoc etiam modo dirigit pictatcm.
Trinit., cap. xiv, § 22, col. 1000, t. 8, quod Undc patet solutio ad secundum.
« actio qua exterioribus rebus utimur, scien- Ad tertium dicendum, quod, sicut dictura
tiae deputatur'. » Sedscientia, cuideputatur est de dono intcllectus, quod non qiiicum-

actio, est practica. Ergo scientia qua3 est quc intcUigit, habct donum intellectus, sed
donum, est scientia practica. qui intolligit quasi ox habitii gratia.^ ita ;

2. Praiterea, Grcgorius dicit, 1 Moral., ctiam dc dono scientiai est intelligendum,

cap. xxxu, § 4-5, col. 5-47, t. 1 « iNulla est :
quod iUi soli donum scientiai habeaiit, qui

scienlia, si utiiitatem pietatis nonliabet;et cx infusione gratiairoctum judiciuui habent

valdc inutilis est pictas, si scicntia; discre- circa credenda et. ageiida, ita ([uod in nullo
tione caret. » Ex qua auctoritate liabetur deviant* a rectitudine justitiae. Et haec est
quod scientia dirigit pietatem. Sed hoc non scientia sanctorum, dc qua dicitur Sap., x,
potcst competcre scientiai speculativai. Ergo 10 Juslum deduxit Domiiius per vias rec-
:

scicntia qu3e est donum, non est speculativa, tas..., et dedit illi scientiam sanctorum.

sed practica. CoN'CU'Sio. — Scientia' donum mapis et [^rin-

3. I^raitcrea, dona Spiritus sanctl non ha- cipalius speculationem respicit, qua homo scit
bentur nisi a justis, ut supra habitum est. qua» iide tenere debeat secundario auteni exteu-
;

Sed scientia speculativa potest habcri etiam dit se ad operdLionem, secundum quod credibilium

ab injustis, secundum illud Jac, iv, 17 :

scientia, in agendis dirigimur.

Scientl honuni facere et non facienti, pec-

catum est illi. Ergo scientia quaj est donum, ARTICULUS IV.
non est speculativa, scd practica.
Sed contra cst quod (Ircgorius dicit in I Utrum dono scicntix respondcat tertia hca-
Moral., loco cit., § ii : « Scicntia in dic suo titudo, scilicet : Beati qui iugent, ctc.

convivium parat quia in vcntrc menlis

,

ignorantiai jcjunium superat. » Sed igno- Ad ([uarluni sic procoditur. I. Videtur

ranlia non loUitur totalitcr nisi per utram- quod scicntiai non res[)ondeat tortia beati-
que scientiam, scilicct s[)cculalivani et prac- tudo, scilicot : Jicati qui lufjcnt, quoniam
ticam. Ergo scicntia quic cst donum, cst ipsi consolahuntur. Sicut oiiiin iiialum ost
spoculativa et practica. causa luctus, ita etiam bonum est
tristitiai ot

Respondco diccndum, ([uod, sicul su[)ra causa Sed por sciontiaiii principii-
la'titia\

dicluni esl, doiiuiu scioiilia' ordinatur, sicul lius nianiloslaiitur bona quaiii niahi, qu;e
et donum intolloctus, ad corliludinom lidoi. [)or bona cognosciintur d roctum oniin est :

Eidos aulom priuio ot priuci[)idilor in s[)ocu- judox sui i[)sius, ot obliqui, » ut dicitur iii
lationo consistit, intjuaiituin scilicot inluorot 1 l)e anima, toxt. 85. Ergo prtTdicta boiiti-
[)riiiKo V(M'itati. Sod ([uia vorilas [)i-inia ost tudo lutn convenienter respondet Si'ientiae

otiam ultinius linis, proptor qucni oijoraiuur, douo.

^ « Dislaflamen ab neternorum contomplnlione sapientiro, hoec sciontite deputatur.

actio qua bcno uliiuur temporulibus rebus, ot illa ' Parm. : « devient. »
 ; ;;
'

QU/EST. 1\. AKT. IV, [• :T ur.EST. \, AUT. I. f.TI

:*. l*i\Tleroa , consideratio veriUitis est consideratione veritatis homo gaudel .sed ;

actus siMentia*. Se«l in considerationc veri- de rc circa (piam considcrat veritatcm, po-
tatis Mnn est tristitia, sed niaLris praudinni tcst trist.ni (piaiidotpic; et sccundum lioc
dicitur enini Sapient., vui, I»; : \un habet luctus scicutia' attribuitur.
amariUtdinem conversatio iliius, ?i€C tx- Ad tertium dicendum, quod scientia', so-
diitm roiivirttis illiits, sed Ixtitiam et fjait- cundum (piod iu spcculationo consistit, non
diimi. Krgo pranlicta beatitudo non conve- res[)Oudct bcatitudo ali([ua ; ([uia beatitiido
nienter respondet dono scientia?. hominis non consistit in considcratione crca-
3. lYa^terca, donum scientia' prius consis- turarum, scd in contcm[)lationo Dci; .sod
tit in spcculatione (luani in operatiime. Sed ali(iualitor beatitudo bomiiiis consistit in
secnndum ipiod consistit in speculationo, debito usu creaturamm, et ordinata atrec-
non respdudet ei luctus; « quia intellectus tiouc circa ipsas ; ct hoc dico quantum ad
speculativns nihil dicit do imitabili et fu- bcatitudinem via". Et ideo scicntia^ non at-
giendo, » ut dicitur in III De atiima, tribuitur ali{[ua bcatitudi) pertinens ad con-
text. 10, necpie dicit aliqiiid la^tum et tristo. tcmplationcm, scd iiitellectui et sapientia?,
Ergo pftpdicta beatitudo nou convcnientcr qua3 sunt circa divina.
dono scientiae.
pctnitur resj)ondero CoNXLrsio. — Dono scicnfitT! oa aiitalur boali-
Sed contra cst quod Augustinus dicit in tudo qua qui lugcnt, beati i^rccdicanlur.
lib. I be sermone Domini in monte, cap. iv,

§11, col. 1231, t. « : (t Scientia convenit

Ingentibus, qui didiccrunt quibus malis
QU^STIO X.
vincti sunt, quai quasi bona appeticrunt. » DE INFIDELITATE IN COMMUNI (o).

Respondco diccndum, quod ad scicntiam (El duodecim (juserunlur.)

proprie pertinet rectum judicium creatura-
runi. Creatura? autem sunt ex quibus homo Conscquentcr considcrandum est de vitiis

occasionaliter a Deo avcrtitur, sccuudum op[Kxsitis : et primo dc infidelitate, ([ua" op-

illud Sap., XIV, II Creatnrx in odium : pouitur fidei ; secundo do blasphemia, quae
fartx sitnt..., et muscijmlam pedihus insi- op[)onitur confcssioni; tcrtio dc ignorantia
pientium, qui scilicet rectum judicium dc ct hebctudinc, qua? opponuntur scientiae et
his nou habent, dum aestimant in eis esse intellectui.
pcrfectum bonum unde in cis fincm consti-
;
Circa primum considcrandum est de in-
tucndo peccant, et vcrum bonum pcrdunt. fidclitatc in communi sccundo dc ha^resi ;

Et hoc damnum
homini innotescit per rec- tertio de apostasia a fidc.
tum judicium do crcaturis, quod habctur Circa primum quaeruntur duodccim :

pcr donum scicntia,*. i" utrum infidelitas sit [Dcccatum; 2" in ([uo
Et ideo bcatitudo luctus ponitur rcspon- sit sicut in subjecto; '.i° utrum sit maximnm
dcre dono scicntia^. pcccatorum; A° utrum omnis actio intide-
Ad priinum ergo dicendum, quod J)ona lium sit i)eccatum r)" de .speciebus intldeli-
;

crcata non cxcitant spiritualc gaudium, nisi tatis ()" dc comparalionc carum ad inviccm
; ;

quatenus rcferuutur ad bonum divinum, cx 7" utrum cum iutidelibus sit disputandum

quo proprie consurgit gaiidium si^irituale. de lide 8" utrum sint cogendi ad fidcm
;

Et ideo directc quidcm spiritualis pax et 0° utrum sit cum cis communicandum
gaudium conscqucns rcspondct dono sa- 10" utnim possint christianis fidelibus
pientia? dono autem scientiae respondet
; praeesse ; 11° utrum ritus infldelium sint
quidein priino luctus dc pra'feritis erratis, toleiMndi ; 12" utrum pueri infideUum sint
dum liomo [)cr
et con.^^ecpienter consoiatio, iuvitis parentibus baptizaudi.
rectum judicium scientia? crcaturas ordinat
in bonum divinum. Et idco in bac bcatitu- ARTICULUS PRIMIIS.
dinc ponitur Uictus pro incrito, et cousolatio
Vtrum infidelitas sit pcccatum.
consequens pro pra-mio; quaj quidem iu-
choatiu" in hac vita, pcrfifitur autcni in fu- Ad primum sic procoditur, I. Vidilur
tura. ([uod iutidclitas non sit [)cccaluni. Oiiino
Ad secundum dicendum, (juod de ipsii enim peccatum est contra naturain, ut palet
<
Sic cod.; in edil. : « iDfidelcs. » Speculo morali, disl. xx, parl. iii, lib. I.

>i, Ha'c «luastio codom ferc modo dividitur in

J32 SUM.MA TIlEOLOlilCA,
per Daniasccnimi', iii 11 lib. Orthod. fid., nus dicit Joan., Si non venissem, et
xv, 22 :

cap. IV, col. 875, et cap. xxx, col. 975, t. 1. locutus eis noji fuissem,peccatum non ha-
Sed infidclitas non vidctur cssc contra iia- herent; quod cxponcns Augustinus, Tracl.
turam; dicit cnim Au^ustinus in lib. l)e Lxxxix in Jonn., § 1, col. 18:)7, t. .3, dicit,
proidestinationc sanctoriim, c. x, col. 908, quod lcjquitur dc illo peccato quo non cre-
((

t. tO, (luod «posschabcrc lidcm, sicut possc diderunt in Christum. »

hal)crc charitatcm, naturaj cst omnium lio- Ad priinum crgo dicendum, quod habere
minum habcrc autcni fidcm, qucmadmo-
; fidcm noii cst in natura humana sed in ;

dum haberc charitatcm, gratisc cst lidc- natura humana cst ut mcns hominis non
Uum. )) Ergo non habcre iidem, quod est rcpugnet intcriori instinctui, et exteriori
infidelem esse non est contra naturam. Et
* , vcritatis praidicationi '. Tndc infideUtas se-
ita non est pcccatum. cuiidum hoc est contra naturara.
2. Praiterea, nuUus peccat in eo quod Ad secundum diccndum, quod ratio Ula
vitare noii potest, quia omne peccatum est proccdit dc infidelitate, secundum quod im-
voluiitarium. Scd non cst in potestate homi- portat simpliccm ncgationem.
nis quod infidcUtatem vitct, quam vitare Ad tertium diccndum, quod infidelitas,
non potcst, nisi fidem habendo dicit enini ; secundum quod est pcccatum, oritur ex
Apostolus ad Rom., x, d 4 Quomodo cre- : supcrbia ex qua contingit quod homo iu-
;

dent ei quem non audierunt? Quomodo tellcctum suuni iioii vult subjiccre regulis
autem audient sine praedicante? Ergo in- fidei ct sano intellcctui* l^itrum; undc Grc-
fidclitas nou videtur esse peccatum. gorius dicit, XXXI MoraL, cap. xlv, § 88,
3. Praiterea, sicut dictuin est, sunt septem col. 021, t. 2, quod « cx inani gloria oriuii-
vilia capitalia, ad quaj omiiia peccata rcdu- tur novitatum pra*sumptioiies. » (Juanivis
cuntur. Sub nuUo autcm horum vidctm' possct dici quod sicut virtutes theologicai
contineri mfidcUtas. Ergo infidehtas non est noii reducuntur ad virtutes cardinales, sed
peccatum. sunt priores eis, ita etiam vitia opposita
Scd CQiitra, virtuti contrariatur vitium. virtutibus theologicis non reducuntur ad
Sed fides cst virtus, cui contrariatur infide- vitia capitalia.
htas. Ergo infidelitas estpeccatum. CoNCLUsio. — InlideUtas negaUve siimpta, magis
Rcspondeo dicendum quod infidclitas , po,'na est cjuam iicccatuni at inlideUtiis contraric :

duplicitcr accipi potcst uno modo sccuii- : acceptii, qua quis lidci icpugnat, vel ipsani con-

dum puram ncgationem, iit dicatur infidcUs temiiit, peccatmu cst (a).

ex hoc solo quod noii liabet iidcm; alio

modo potest intelligi iniidclitas sccundum ARTICULUS II.

ad iidcm; qua scilicct aliquis

coiitrarietalcni
Vtrum in/idelitas sit in intellectu sicut in
repugnat auditui iidci, vcl ctiam conteumit
subjecto.
ipsam, secundum illud Isaiaj, lui, 1 Quis :

credidit auditui noslro ? et in hoc propric Ad secundum sic proccditur, 1. Videtur

perficitur ratio iniidcUtatis ; et secundum quod iuiideUtas iioii sit iii intcllectu sicut in
hoc iniidclitas cst peccatum. subjecto. Omno enim peccatum in voluntate
Si autciu accipiatur secundum ncgatio- est, ut Auguslinus dicit in lib. De duahus
ncm puram, sicut in illis qui iiiliil aiidicruut aninuifjus, cap. x, § 13, col. I(t3, t. 8. Sed
dc iidc, iion liabet rationuui peccati scd infidclitas est (pioddam peccatum, utdictum
magis quia talis ignoranlia divino-
puiiiaj, est. Ergo infidclitas cst in voluntate sicut in
rumex peccato primi parcntis consccuta cst. subjccto, uon in intellcctu.
(jni aiilcm sic sunl inlidclcs, tlamnantnr 2. l'ra'tcrca,
inlidclitas iiabet rationem
quidcni [)roplcr alia pcccata quic sinc liilc pcccati cx eo (piod pra-dicatio lidei contem-
rcmitti iion possunt, uou autem danmanlur nitur. Sed contemptus ad voluntatem iK>rti
proptcr inlidclilatis pcccalnm. l'nde Donii- nct. Ergo infidelitas est in voluntate.

' Do : « Ex
co quod uatuiu' cousen-
(liabolo dicit cod. Alcan. « exteriori veritati preedicationis. «
: —
lancum csl, in id quod
conlra naUu-uni, inmm-
esl Nicolal « ex sano intellectu. »
:

lutus csl, » clc, c. IV. —

El c. XXX « A virluto :
(n< « lutidolitas puro negativa in bisquibus Chris-
dclloclculcs, in id quod naturo} ropugnat vitiumquo tus non est pra-dicatus, pecculuni est. » Damnata, —
luhinuir. » — » Sic cod.; l^arm. : » inlidelium; » al. : inter Bnianns, a S. Pio V et a Gregorio XIII.
« lidcloin non essc. » — > lla uiss. el edili pussim;
 Or.1=:ST. X, ART. II ET II l.n

.1. IVrptcrea, Il.adCor., xr, i l, .^uper ilhid, inlidelitati.s, .sit actus intoUeclus raoti a voluntafo,

Sfitnnas trnnsfif/tirat se in nnf/clnin luris, necoss;inn ipsuin iiitiilelifalis pcccatuni .suhjectivf?

ipiidcin in inlellectu csl, in voluntate veio ut in
«licil (ilossa ', qu»Hl « si auprelus malus so
pro.\iuio motivo.
bonuui flu^'al, otsi credatur 1k>uus, non est
crror luorbidus, si facit vcl dicit qujc bonis
Cujus ratio esso vido-
aufrclis »oufri"uuut. » ARTICULUS III.

tur propter reotitudiucui voluutatis ejus qui Utnwi infidelitas sit maximum
ei bouo auLrelo adha^rero.
inh.Tret. iuteudeus
peccatorum.
Krg») totum peccatum iuridelitatis esse vide-
tur iu pcrversa voluulato. Non orgo est iu -Vd tertium .sic prcxcditur. I. Vidolur
intellectu sicut in subjecto. quod non sit maximum pcccato-
infidelitas
Sed contra, contraria sunt in codem sub- rum. Dicit enim Augustinus, lib. IV De
jccto. Sed fides, cui coutrariatur infidelitas, ha/tt. rontra Donntisf., cap. xx, § 27,
est in iutellectu sicut in subjecto. Ergo et col. 171, t. U, et habetur VI, q. « Utrum i :

infldclitas in intellectu est. catholicum pcssimis moribus alicui ha?re-

Respondeo diccndum, quod, sicut snpra tico, in cu jus vita pi\Tter id quod h.Tercticus

dictum cst, pcccatum dicitur esse in illa po- cst, non inveniuiit homines quod reprehcn-
tentia qua' cst priucipiura actus peccati. dant, pra'poncrc debcamus, non audco pra?-
Actus autem peccati potcst liabcre duplcx cipitarc sententiam. » Sed hwroticus cst in-
principium unum quidcm priumm ct uni-
: fidelis. Ergo non est simplicitcr dicendum

versalc, quod imperat omiics actus peccato- quod infidelitas sit maximum pcccatorum.
rum et hoc priucipium est voluntas, quia
; 2. Prsetcrea, illud quod diminuit vel excu-
omnc peccatum cst voluntarium. Aliud au- sat pcccatum, non videtur csse maximum
tcm principium actus pcccati cst proprium pcccatorum. Scd iiifidelitas excusat vel di-
et proximum, quod clicit pcccati actuin si- ;
minuit peccatum; dicit cnim Apostolus, I ad
cut concupiscibilis cst principium gula» et Timoth., I, 13 : Priiis blasphemiis fui, et
luxurife et sccundum hoc gula et luxuria
;
persecutor, et contumeliosus ; sed misericor-
dicunture.s.se in concupiscibili. Di.s.sentire au- dinm consecutus sum, rjuia irjnorans feci in
tem, qui est proprius actus iufidelitatis, cst incredulitateErgo infidelitas non est maxi-
.

actus iutellcctus, sed moti a voluutate, sicut mum pcccatorum.

ct as.sentire. 3. Pra'terea, majori peccato debetur ma-
Kt ideo infidelitas, siciit et fidcs, cst qui- jor pa>na, secundum illud Dcuteron., xxv,
dem proximo subjecto;
in intellcctu .sicut in 2 Pro mensura peccati erit et plagarum
:

in voluntatc aiitcm sicut in primo motivo''. modus. Sed major pcena dcbetur fidelibus
VX hoc modo dicitur omne peccatum essc in peccantibus, rpiam infidelibus, secundum
voluntate. illud ad 29 Quanto magis puta-
Ilcbr., x, :

Undc patct rcsponsio ad primum. tis deteriora mereri supplicia qui Filium

Ad sccuudum dicendiim, (piod coutcmp- Dci ronculcaverit, et sanf/uinem testamenli

tus voluntatis causat dissensum intellectus, poUutum duxerit, in riuo sanctificatus est ?
in quo perficitur ratio infidelitatis ; undc Ergo infidclitas non est maximum peccato-
cau.sa infidelitatis cst in voluntate; scd ipsa rum.
infidelitas est in infellectu. Sed contra cst quod Augustinus dicit,
Ad tertium dicendum, quod illc qui credit cxponcns illud Joan., xv, Si non venissem,
malum angelum essc bonum, non dis.sentit et lorutus eis non fuissem, peccatum non
ab eo «piod est fidei, qnia scusus corporis
a hahcrent, Tractatus lxxxix iyi Joan., § 1,
rallitiir; mens vero non rcmovetur a vera col. I8')(», t. 3 : (( Magnuni (piidem (juod-
rectarpie sententia, » ut ibidem dicit tdossii. dam pcccatum sub gencrali nominc vult in-
Sed si ali(piis Satana» adhaererct, cum inci- telligi. IIoc cnira cst poccatura, » scilicet in-
pitad siia diicerc ', idcst, inala et falsa, fidelilatis,quo tcnentiir cuncta peccata. »
«

tunc non caret pcccato, ut ibidem dicitur. crgo est maximum peccatorum.
Infidelitas
CoNCi.Lsio. — r.um dissentire, quod cst aclu.s Rospondeo dicendura, quod omno pecca-

' Non lcgilur apud Stralmm in nova editiono cl cdit. 1'atav.; al. : " in proximo motivo; » ilem :

MiKne. Colligilur autem ex Augustino, Enchirid., « in principio molivo. » — Parm. « adducoro.

' : »
c. LX , col. 260, t. 6. — « Ita mclioris nolae codices,
 ; »

I3i SUMMA THE0LU<J1CA.

iii avcrsioiio a Dco,
tuin form.-ilitor consistil
iitsupra (lictum est. Undo tanto alifiuod pec-
catum cst gravius, quanto pcr ipsum homo ARTICULUS IV.
magis a Dco scparatur. Per infidolitatcm au-
Utrum omnis actio inftdelis sit peccatum.
tcm maximc liomo a Dco clongatur quia :

nec veram Dei cognitionom habet per fal- ;

sam autein cognitionem ipsius non appro- Ad quartum sic proccditur. 1. Videtur
pinquat ei, scd magis ab eo clongatur. Ncc quod quaiUljot actio inlidcUs sit peccatum.
potcst essc quod quantum ad quid Dcum co- Quia, supcr iUud Rom., xiv, OmJie r/uod
gnoscat qui falsam opinionem dc co habet non ex fide, peccatum est, dicit (ilo^sa
est
quia id quod ipse opinatur, non est Deus. ord., col. 516, t. 2 « Omnis infideUum vita
:

Unde manifestum cst quod poccatum inflde- est peccatum. » Sed ad vitam infideUum
litatis cst majus oinnibus pcccatis qua^ con- pcrtinet omne quod agunt. Ergo omnis ac-
tingunt in perversitate morum (a). Secus lio infidelis est peccatum.
autem est de peccatis quai opponuntur aliis 2. Praitcrea, fidcs intentioncm
(( dirigit*.
virtutibus theologicis, ut hifra dicctur. Scd nuUum bonum potest esse quod non est
Ad primuin ergo diccndum, quod uihil ex intcntione recta. Ergo in infidelibus
prohibct, peccatum quod
gravius secuu-
est nulla actio potest esse bona.
dum suum gcnus, cssc ininus grave secun- 3. Praetcrca, corrupto priori, comimpun-
dum aUquas circumstantias. Et ideo Augus- tur ct postcriora'. Sed actns fidei praeccdit
tinus noluit priecipitare sontentiam de malo actus omiiium virtutum. Ergo cum in iufi-
cathoUco et haeretico alias iion peccante; deUbus non sit actus fidei, nuUum bonura
quia peccatum hffiretici, etsi sit gravius cx opus facere possunt, sed in omni actu suo
genore, potest tamon ex aliqua circumstan- poccant.
tia allcviari, et o converso peccatum catho- Sod contra quod de CorneUo adhuc in-
est
Uci ex aUqua circumstantia aggravari. fidcli cxistente dictum est, Act., x,quod ac-
Ad secundum dicendum, quod infidoUtas ccptae erant eloemosynai ejus Deo. Ergo non
habot ignorantiam adjunctam, et habot rc- omnis actio infidelis est peccatum, sed aliqua
nisum ad ca quae sunt fidoi ot ex hac parto
' ; ejus actio est bona.
habet rationom poccati gravissimi ex parte ; Respondeo dicendum, quod, sicut supra
autem ignorantia) habct aUquam rationem dictum est, peccatum mortalc toUit gratiam
excusationis, et maximo quando aUquis ex gratum faciontom, non autem totaliter cnr-
maUtia non poccat, sicut fuit in Apostolo. rumpit bonum iiatura?. Unde cura inlidelitas
Ad tertium dicendum, quod infidolis pro sit quoddam peccatum mortale infidelos ,

peccato infidolitatis gravius punitur (juam quidem gratia carcnt, rcmanet tamcn in cis
alius pcccator pro quocumque aUo pcccato, aliquod bonuin natura\ Unde maiiU"estum
considerato pcccati gencro .scd pro aUo pec- ; est quod infidelcs iioii possunt operari boiia
cato, puta pro adultcrio, si cominittatur a fi- opera qua? sunt ex gratia, scilicet opera mc-
dcU et ab infideU, cajteris paribns, gravius ritori;!taincn bona opora ad qua? sufficit
;

peccat fidolis- quam infideUs, tum propter boiium naturaj, aliqui' operari possunt.
notiliam veritatis ex fide, tum etiam prop- Unde non oportet quod in omni suo
tcr sacramcnta fidoi (juibus ost imlnitus, opere pcccent ; sed quandocumque aliquod
quibus poccando contumoUam facit. opus operantur ex infidolitate, tunc peccant.
CoNCLDsio. —
(Juia per infi(ielitatis peccatuiu
Sicut eiiim habens fideni [lotest aliquod pec-

honiines niapis a Dco separanlur qiiani per cw- calum committcre in actu, (jucni iion rcfert
lcra; idt^o f^ravissinnmi eoiaun pci-catorum ost, ad fidci fiiicm, vcl venialitor, vel ctiammor-
qucc coutinguut iu morum pencrsitate. talitor peccando, ita etiam iufidelis potest

' Ita cod. Tarrac. et Alcan. ; theologi, Nlcohiii et ut in Parm. « aHcjuaHter. »

:

cdit. Rom. : « dissonsum ; » edit. Palav. « reni- : Pondera verlia

(a) peccatum inridcHlalis ost
: <>

tonliam.»— « Itaedit. Rom. ol theologi cum

mss.; majus omnibus peccalis quoe conlingunl oi por-
Garcia, Nicolai ot odit. Patav. : « gravius punitur, vorsilale niorum, " id ost, conlra virlutos moralos:
quia (^Mavius pcccal fidolis, » otc. — ' « Bonum <<socus autom ost ih> pcccalis qTiK! oppoinuituraliis
opns iiitontio facil, intentioneni tidos diriKil, » Au- viiiulibus thoologicis. » Odium IVi, v. p., majus
guslin., lii ps. xixi, jj -i, col. 2i>y, l. i. Parm. — : ost poocaluiu quam iufidoUtas. — Intollige iusuper :

« corrumpitur posterius. »— Sic omucs cod.: uou, majus iu geuerts suo.

 ;

OUiEST. X, ART. IV ET V. 135

aliquem l>oiuim facore in eo quod
actiiiii
noii rofert ;ulfinem infiilolitatis (a). ARTR-.lLl S V.
Ati prinuun «'r^'o dioendum, quod verhum
Ltrum sint p/urcs m/Uielitatis s/jccies.
illud est intellicrendum, vel quia vita infl-
deliuin non jK^test esse sine peocato, oum Ad quinlum .sic prooeditur. Videtur 1 .

pe<vata sine ilde non tollantur; vel quia quod non sint plures infidolitatis sp«'cies.
quidquid apunt ex infidelitato peccatum , Cum enim fi«los et iufidolitas sint contraria,
est. Tnde iliidem subditur « Quia omnis : oportot qnod sint ciroa idein. So<l formale
inntleliter vivens vol acrons vehomenter , , objootum fidoi ost voritas priina, a «jua Iiabet
peccat. » unitatem, licet multa materialiter credat.
Ad secundum dicendum , (iiiod fides Ercro etiam objootnm infidolitatis est veritas
intentionom resi>ectu fiiiis ultimi su-
diriirit prima. Ea voro qua' disorodit iufidelis, nia-
pornaturdlis sed lumen etiam naturalis ra-
; terialiterso habent in infidelitato. Sed ditre-
tionis potest dirigrero intentionem respectu rentia secunilum speciem noii attcnditur se-
alionjus Imu connatiu^alis. cundum principia materialia, sed secundum
Ad tortium dicondum, quod per infidelita- prinoipia formalia. Ergo infidelitatis non
tem non corrumpitur totaliter in infidelibus .sunt diversa? spcoies, secundum diversita-
quin remaneat in eis aliqua
ratio naturalis, tem eorum quibus infideles errant.
in
vori oocrnitio, per quam facere possunt ali- 2. Pra^terea, infinitis modis potest aliquis
qiKHi opus de genere bonorum. De Coruelio a veritato fidei deviare. Si crgo secundum
tamen sciendimi est quod infidelis non erat diversitates errorum diversae species infide-
aIio«]uin ojus operatio accepta non fuisset litatis assignentur, videtur secjui quo«l sint
Deo. cui sine fide nullus potest plaocre. Ha- infinitaMnfidelitatis speoies; etita hujusmodi
l)ebatautom fidcm implicitam, nondum ma- species non sunt consideranda'.
nifostata Kvang-elii veritato. Indo, ut eum 3. Pra^terea, idem non inveuitur in diver-
in fide plenius iustrueret, mittitur ad eum sisspeciebus. Sed contingit aliquem esse in-
Petnis, fidelem ex eo quod errat circa diversa. Ergo
diversitas errorum n<jn faoit dLvorsas species
CoNxi.i"sio. — Tametsi infideles divina pratia
careant quia tiuuen ex infidelitatc non cornuu-
:
infidelitatis. Sic ergo infidelitatis non suut
pitur totuni natura bonuni ; possunt aliquid boni plures species.
operari ,
quanquom id non sit meritoriimi vitic Sed contra est quod unicuiquo vLrtuti op-
a^tenue (6). ponuntur plures species vitiorum. a Bonum

(a) Damnata est vigresima sexla propositio Baii : quendum sine fide et quia nigredo poccati existit
;

Omnia opera infidelium sunt peccata, et philoso-

'• ubi non adest clarifas gratise, S. Augustinus docet
pborum virlutes sunt vitia. » opera etiam naturaliter bona infidelium esse plena
[bj S. Aupustinus loto cap m, lib. IV Contra Ju~ nigredino peccatorum, siquidem claritate gratise
lianum aperte docet nullum opus sine fide esse carent. Quando autem asserit oa esse peccata, dicit
bonum, omniaque infidelium opera esse peccata, solummodo oa propter defectum gratiie esse deti-
et pbilosophorum virtules esse vitia. Imo exigit cientia a fine hominis, id ost ab evasiono damna-
fidem qusp pcr dilectionom operatur, ut patel his tionis perpetuje et ab adeptione regni cselestis; vel
verbis Disce eum qui non facit opera bona in-
: •< sumondum esl ly « omnia » prout significat qtiod
tentione fidei bonse, hoc est ejus qua* per dileclio- ut phirimum ssepissime accidit; et, ut plurimnm
et
nem operatur, totum quasi opus... teuebrosum osse, et saepissime, juxta Aug\istinum, opera infideliuiu
hoc ost plenuiu nigrodino peccatorum. » Ut intelli- ex officio bona peccala fiebant, quia ex pravo fino
gatur in his locis doctor gratite, errores Juliani erant facta. Sic Estius ly « omnia peccala » Augus-
exponendi sunt. Dicebat 1. virlutes et opera ox : tini intorprelatus ost. Augustinus ipse explicans
officio bona, licot ex pravo fine facta esse voras Apostoli texlum do infidelibus Gcntes qux legem
:

vir1iit<>s et o\>en vere laudabilia; 2. in virtutilius non habent naturnlilcr ea qux legis sunt fnciunt,
3. iis ipsos fuisse constitulos
•
; hfec habet << Quiedam
: facta vel legimus, vol no-
cle jnstos; 4. iis ipsos ffternam vimus, vol audimus quae socundum justitia; regu-
elTuj^fre dauHiati(»nom 3. eos tamon osse stcrilos ; lam non sohim viluperare non possumus, veruin
ad repnum consequendum. Dubitatur an Julia- — etiam merito rectoque laudamus, quanqnam si
nus contonderil quod virtutes vel opera infidelium discufiantur quo fine fiant, vix inveniuntur qum
ex oftirio t.Tiitum bona, sed ex fine pravo facta ipsos justitia; dtd)ilam hnudom, defensionomve morean-
coii -impliciler justos, et ab a;tema dam- tur, » De spirit. et liU. .Vddit Augustinus propter
nnti' : is. illa rocto facta minus osso i^uniondos. Imo scribit
Quidquiil Anguslinus id unum sustinet.
sit, S. lib.IV Contrn Julianum. cap. iii « Bona oporn quae
:

Scilicct nuUum opus esse bonum ad damnationom

: faciunl infldoles non ipsorum osse, sed illius qui
{eternam critaudum el ad salulem eetemam couse- bene utitur malis. »
 ; :

m Sn.MMA TIIEOLOGICA.
cnim contingif nno modo, malum vcro mul- portincnt, tunc non sunt dctcrminata- infi-
tiplicitor ', » iit patct pcr Dionysium, ivcap. dohtatis spocios possunt enim crrorcs in iu-
;

De dlvin. nomin., § 30, col. 730, t. 1, et per finitum multiplicari («), ut patct per Au-
Pliilosophum, in II Ethic, cap. vi, a mcd. gustinura, in lih. J)c hxresibus, col. 48 et
Scd fidcs cst una virtus, Ergo ci opponuntur 40, t. 8.
plures infidclitatis species. Ad primura ergodicendum, quod forraaUs
Rcspofidco diccndum, quod quadibct vir- ratio alicujus peccati potcst accipi dupUciter
tns consistit in hoc (|uod altingil rcgulam uno modo sccundum intontiouom poccantis,
alicpiam coguitionis vcl opcrationis humana?, ct sccundum hoc id ad quod convortitur
ut supra dictum cst. Attingcrc autcm rcgu- poccans cst formalc ohjcctum [Uiccati, et c.v
lam cst uno modo circa unam malcriam hoc divcrsificantur cjus spocics aiio modo ;

scd a rcgula dcviarc contiugit multiplicitcr; sccundum rationom mali, ct sic iUud bonum
ct idco uni virtuti multa vitia opponuntur. a quo rcccditur, cst formalc ojjjcctum pcc-
Divcrsitas autcm vitiorum quae unicuique cati sed ex hac parte peccatum non habet
;

virtuti opponuntur, potcst considorari dupli- spccicm, imo cst privatio spccici*. Sic crgo
citcr uno modo secundum divcrsam habi-
: diccndum cst quod iufidclitatis ol)jcctum est
tudinem ad virtutcm ct secundum hoc de- ; veritas prima, sicut a qua reccdit; sed
tcrminata} sunt qua^dam species vitiorum formalc cjus ohjcctum, sicut ad quod con-
quai opponuntur virtuti sicut virtuti mo- ; vcrtitur, est scntontia falsa quam scquitur;
rali opponitur uuum vitium sccundum ot ex hac partc ojus spccics diversificantur :

cxcessum ad virtutem, ct ahud vitium se- undc sicut charitas cst una, qua? inha*rct
cundum defcctum a virtute. Alio modo po- summo bono; sunt autem diversa vitia
test considerari diversitas vitiorum opposi- charitati opposita, (]uae pcr convcrsioncm
torum uni virtuti secundum corruptioncm ad divcrsa bona tcmporalia rccodunt ab uuo
divcrsorum qua3 ad virtutem requiruntur et ; summo bono, et iterum secundum diversas
secundum hoc uni virtuti, puta tcmpcrantiai habitudines inordinatas ad Deum sic etiani ;

opponuntur infinita vitia,

vcl fortitudini , fidcs ost una virtus cx hoc quod adhseret
sccundum quod infmitis modis contingit di- uni primai vcritati scd infidclitatis spocics
;

versas circumstantias virtutis corrumpi, ut sunt multai cx hoc quod infideles diversas
a rectitudine virtutis reccdatur. Unde ct falsas sentcntias soquuntur.
Pythagorici mahun posuerunt infinitum. Ad secundum dicoudum, quod olijectio
Sic crgo diccndum, quod si infidclitas at- iUa procedit dc distinctionc spccicrum infi-
tendatur sccundum comparationem ad fi- delitatis secundum diversa, in quibus erra-
dem*, diversa; sunt infidchtatis spccies, et tur.
niunero dctcrminata^ (lum euim peccatum Adtertium dicendum, (piod sicut fides
rcnitcndo fidci, hoc
infidclitatis consistat in est una, quia multa credit in ordine ad
potcst contingcrc dupUcitcr quia aut rcni- : unum, ita infidelitas potcst cssc una, etiamsi
titur fidci nondum susccpta?, ct taiis iufideli- iu multis crrct, iu([uautum omnia habcnt
tas cst paganorum, sivc gcutilium ; aut rc- ordiuom ad unuui. Nihil tameu prohibet
nititur fidei christiaua; susccplaj, vcP iu homincm iu divcrsis iufidolitatis speciebus
figura, ct sic est infidclitas Juda^orum, vcl errarc, sicut ctiam potcst luuis homo di-
in ipsa manifcstationc veritatis, ct sic cst vorsis vitiis suhjacere, ct divcrsis corpora-
infidclitas liaTcticorum. Undc iu gcncrali libus morbis.
possunt assignari tres pra^dicta} species infi-
CoNCLisio. — Pluies et detoniiinala? suiit iulide-
dolitatis. liUitis secuudum comiiaratinnoin ad
specios, si
Si vero distinguantur iufidclitatis spccies lidom oonsidorentur, scilieet paganorum, haTeti-
secundum orrorem in divorsis qua? ad fidcm connu, ot Juda>orum; plures autem et indetenui-

' Sensum reddil D. Thonias. Cordoriiis Honum

: <v Papauis annun)erantur Malmmotani, quidam
(«)
o.\ una inlograqno causa oxislil, malum nutom, ox athei, panthoista', posilivista», doista?.H*reticis —
mnllis parlialibnsqno dofoclibus. » nnnumorantur apostata» quidam sul) hac distinc-
* Sic onmes cod.; non « ad fmom, » nt in Parm.:
tiono quod aposlata^ totam ti(U'm, Jneretici partem
' Parm. « ol hoc vol. »
: * Ita cod.; nndo miror — tantnm nliquam lidoi nhjicinnt. rtrum antem —
quod Parm. odilio, (luaj omillil « spccioi, » dicat : ossontialitor diireranl iutidolilalis specios renitou-
in nolula « Ita ox mss., Ihoologi ol Nicolai. »
: — liinn tidoi? Vigj^ors nojiat. Sylvius aflinnat. Quid-
Al. «sed ost privatio spociei. »
:
quid sit, oxprimondie sunt in sacro Iribunali.
 ;
: ,

Od.EST. \, ART. V KT Yl. i.n

nalir, si lousidcronlur viu-ii infidclitatis erroivs in Sed coutraest quod dicitur II Pelr., n, 21 :

diviM-si^ ht«niinibus (a). Melius erat illis non rof/noscere viam jus-
titia' f/uam /lost afjnilioneni^ retrorsum
,

ARTICULIS VI. converti. Sed gentilcs non cognovcrunt viam

sru pafjanoruni justitia;; ha^retici autem et .IiuUci aiiipialitcr

Utrum infidelitas fjentiliuin
cognosccntcs dcseruerunt. Ergo eorum pcc-
sit ca'teris f/ravior.
catum cst gravius.
Ail sextiini sic prorcditur. 1. Viiletur Hespondco diccndum, (piod in inlidclitate,
(1U«mI inlitlclitas ^-cutiliuni sivc pagiinorum sicut dictum cst, duo possunt considerari :

sitgravior ca?teris. Sicut cnim corporalis (piorum unum cst comparatio cjus ad lidcm ;

murl)us tanto est gravior, quanto saluti ct cx liac [lartc aliquis gravius coutra lidem
prinoipalioris membri magis contrariatur, peccat qui fidei renititur quam suscepit',
ita pcctatum tanto videtur csse gravius, quam qui rcuititur lidci nondum susccptar,
quauto contrariatur ci quod est principalius sicut gravius (]ui non iinplct (juod
peccal
in virtute. Sed principalius in tide est lides promisit, quam non impleat quod uuii-
si

unitatis divinai, a ijua dcficiunt gentilcs quam promisit. Et secundum hoc iiifidclitas
multitudincm dc<>rum crcdcntcs. Ergo in- ha'rcticorum. qui profitcntur fidcm Evau-
fidelitas eorum est gravissima. gclii, et ei renituntur corrumpcntcs ipsam,

TrcTterea, intcr Iiwrcticos tanto luTresis

'2. gravius cst pcccatum quam Juda^orum, qui
aiiquurum dctcstaltilior est, quanto in plu- fidcm Evangclii nunquam susccpcrunt. Scd
ribus principalioribus vcritati fidci con-
ct quia susccpcrunt cjus figuram in vctcri
tradicunt sicut haTcsis Arii, qm separavit
; lege, quam male intcrprctantcs corrum-
divinitalcm, dctcstabilior fuit quam haeresis punt, ideo etiam eorum infidclitas est gra-

Nestorii, qui scparavit humanitatcm C.hristi vius pcccatum quam iiifideUtas geutiUum,
a persona Fihi Dci. Scd gcnlilcs in phiribus qui nuUo EvaiigcUi susccperuiit.
modo fidcm
ct principaUoribus reccdunt a fidc quam AUud quod in infidelitate considcratur,
.Iuda'i ct hairctici quia onuiin(j nihil dc hde: €st corruptio eorum qua? ad fidcm pcrtinciit.
recipiunt. Ergo eurum inhdclitas est gra- Et sccundum hoc, cum iii pUiribus crrent
vissima. gentiles quam Judaei, et Judai quam hterc-
:{. I*ra'terca, omne bonum est diminuti- tici, gravior cst iiifidclitas gcntiUum quam
vum mali. Scd aliquod bonum cst in Judicis, Judicorum, et Judaiorum (luam ha^rctico-
quod conlitcntur Vetus Testamentum esse a rum; nisi fortc (luorumdam, puta Mani-
J)eo; bonum etiam est in ha'reticis, quod' chaiorum, qui ctiam circa credibilia plus
venerantur .Novum Testamentum. Ergo errant quam gcntilcs. Ilarum tamcn dua-
minus peccant quam gentiles, (]ui utrum- rum gravitatum prima pra^pondcrat secun-
que Testamentum detestantur. da3, quantum ad ratioiicm culpai quia :

'
Parm. : <- qdia, » hic et supra — ' Parin. : co- Pagauus vocatur quicumque non baptizalus ab-
ijnitinngm. — ' Sic cod.; in Parm. : '< susceplse. >' solutcRedemptorem et Scripfuras rejicit,sivc Deum
[n] S. Thomas infidelitalem posilivam dividit in agnoscat, sive non, sive verum Deum, sive falsum.
paganismum, judaismum Pafranismus el hffiresim. Judaismus inlidolilas esl illorum qui, rejccto Novo
est infidehtas illorum qui, rejecto ulroque Testa- Testamento, sed admisso Volori, negant Redemp-
mento, nuUum redemplorem agnoscunt, sive veu- torem venisse, licet credant eum essc venlurum.
turum sive jam exortum in mundo Paganismi
,
Ilserosis infidelitas est illorum qui, admisso ulio-
noinen originem habet a pagis in quibus, temporo que Tcstamenlo, saltem quoad majorem partein
Constantini Magni, remanerc tenel)antur qui bap- credentesque venisse Redemplorem, aliquas tamcn
tismum recipen; nolenles ad militiam non admit- veritates fidei negant.
tel)antur. Hi a loco sui incolatus pagani dicti sunt Ante Chrisli adventum judaismus cral vcra roli-

indo paganismus. Ad paganismum reducitur maliu- gio sicul nunc cliristianismus. Unde Jiidsoi non
mctismus, quia Mahumetani, licet admittant Chris- erant infidelos, cf duplex lanlum orat infidelifas
lum ul proplietam, non tamen ut rodemptorem posiliva, gentilismus scilicct, et hajresis. Uontilis-
otquamvis varias voritates sive ex judaismo, sivo miis infideiilns illa orat ([ua3 postea paganismus
cx christianisnio deprompscrint, illas nihilominus appoliata est. Sic genlilismus vocalmlur ox genti-
rccipiunt non ut a Deo revelatas, si.vl ut doctas et bus, quRjomnos, excopfo uno populo judnico, erant
approbatas a Mahiimelo; unde declinant a fido idololatrjo. HiBrosis iiilidoiifas orat nli(ju(jruin Ju-
podem modo ac pagaiii. dffioriim, qui iioii oinnia jiidiiisini dogmala rccipcro
biiptizntus (lui sacras Scripluras ct rovclationcm volobniil. Sadducrei, v. g.,negubanl rosurrectioncm
rosiiuerel iu rigore paganiis esset, nisi pagani no- mortuorum.
mcn non baplizalis sohimmodo reservarelur.
 ;

138 SIIMMA THEULOJilCA.

inrulolitashahet ratioiiom culpaj, ut supra tione fidci duo sunt consideranda unum :

(lictiiin mafj^is cx hoc quofl rcnititur

cst , quidcm cx partc dispntantis, aliiid autem
fidci, quam cx hoc (piod non habct ca quai cx partc au(li(3ntium. Ex parte (pjidem dis-
sunt fidei; hoc cnim videtur, ut dictum cst, putantis ost consideranda intentio. Si enim
magis ad rationcm paina; pcrtinerc. Undc disputot tanquam do fide dubitans et veri-
simplicitcr loqucndo, infidelitas haTcticorum tatcm fidci pro ccrto non supponens, sed
est pessima. ar^'-umcnfis oxperiri intondcns, prrjcul dubio
Et per hoc patet rcsponsio ad ohjccta. tanquam dnl)ius in fide et infidelis.
poccat,

CoNCLusio. —
Quanquani gcntilcs in iilurilms Siautom disputct aliquis de fido ad confu-
errent quani Juda-i, et Juda;i in plurihus a vera tandum crrores, vel etiara ad exercitium,
lide recedanl (juam haeretici, simplicitcr lamen laudabile est.
Judoiorum, qui evangelii liguram susceptam, male Ex parte vero audientium considerandum
infcrprclaiido corruperunl, inlidclilas f,'ravior est cst : utrnm illi qui disputationtim audiunt,

fpian) f^cnlilium; iKcreticorum autcm, qui susci- sint instrucfi et firmi in fido, aut simphces
pienlcs cl jtrolitcntcs ipsum Evanf^clium, iliud Et quidem coram sa-
ct in fidc titubantes.
corrumpunl, inlidelitas est omniuui gravissima.
pientibus in fido firmis nullum periculum
cst disputaro de fide.
ARTICULUS VIL Sed circa simplices est distinguendum :

Vtrum sit cum infidelibus publice quia aut sunt sollicitati sive pulsati ab infi-
(lelibus, puta Judaeis vel haereticis, sivo
disputaiidum.
paganis, nitentibus corrumpere in eis fi-
Ad septimum sic proceditur. 1. Yidctur dem aut omnino non sunt soUicitati super
;

quod non sit cum infideHbus pubhce dispu- hoc, sicut in terris in quibus non sunt aliqui*
tandum. Dicit enim Apostolus, II Tim., n, infidelos. In primo casu necessarium ost
•li Noli conlendere verbis ; <id nihil enim
: publico disputaro do fide, dummodo inve-
Htile est, nisi ad subversioncm audientium. niantur aliqui ad hoc sufficicntes ct idonei,
Sed disputatio pui)lica cum infidclil)us ficri qui errorcs confutare possint per hoc enim ;

non potest sinc contcntione verborum. Ergo simplices in fidc firmabuntur ct toUetur ,

non est publico disputandum cum infidc- infidclibus dccipicndi facultas; ct ipsa taci-
libus. turnitas corum qui resistcro doberent por-
2. Praeterea, lex Martiani Augusti pcr vertentibus fidei veritatem , esset erroris
canoncs confirmata, tit. « Do sum. Trin. et confirmatio.
fide cath., » lib. I Cod., cap. (( Nemo, » sic Undo firegorius, in II PastoraL, cap. iv,

dicit Injuriam facit judicio religiosissimae

: « col. 30, t. 3 : « Sicut incauta locutio errorem
synodi, si quis scmcl judicata aut rcctc dis- pcrtrahif, ifa indiscretum silcnfium hos qui
posita revolvcrc, ct publico disputarc con- eriidiri [xifcrant, in errorc dcrelinquit. »

tcndit. » Sod omnia qua* ad fidom pcrtinont socundo vero casu pcriculosum est
In
sunt pcr sacra consilia dctenninata. Erp:o publicc dispufare do fido coram simplicihus
graviter peccat, injuriam synodis faoions, si (juorum fidcs ox hoc est firmior, quia nihil
quis do eis quai sunt fidei publice disputare (livcrsum audicrunt ab oo quod crcdunf. Et
prajsumat. ideo non cxpcdit ois ut verba infideliuin
3. Prajtoroa, disputatio argumentis ali- audiant disputantium contra fidem.
quibus a^ntur. Scd arji^umcntum cst ratio Ad primum crtro diccndum, (jn^^l Ap(\s-
r(;i dubia facicns lidcni ca aufcni qua^ sunt ; folus iioii [trohibct fofalifor dispufafionom,
fidoi, cum sint ccrfissinui, non sunt in du- sod inordinatam, qua' niaLris fit contcntiono
bilafioncm adduccnda. Ergo ilo his (jna^ vorborum, (luam firinitafo scntcntiarum.
.sunt fidci non cst publico disputandum. Ad secundum diccndum, qu(^d lex illa

Scd confra csf (juod Act., ix, '•l^, dicilur pn^hibct i)ui)licam disputationcin ^V^ lido
(juod Saidus convalcscebat^ ct confundcbat qua' proccdit ox dubitatioue lidoi , non
JudcVos; ot quod loquebatur gentibus, ct autoin illam (pia? est ad fidei conserva-
dispulabat cuni (tr.rris. lioncm'\
Ucspondco diccndum, quod in disputa- Ad fertium dicendum, quod non debel

'
I'arni. : invalcxrchat. — * « Aliqui » depst in « conflrmntionem. y
l'urm.— '
llu rSioolui ol odil. rulav. cum mss.; ul. :
 QUiEST. \, AUT. VII KT Vlll. i.lO

dispiitari <lo his qua? sunt fiiloi, quasi dc eis (luant. a priuci|». : u llaw dicit Domiuus
(luhitnudo, sod propter voiitatcMu inaiiircs- projillicns (HTasiouos fiori. Noc onim oportc^t
taudain oi errorcs ooiifulandos. ([joitct
, iutorlicoro liaToticos; ipiia .si oos occidoritis,
onim ad fidci confirinationoui aliquaiulo necesso est muUos sanctoruiu simul sub-
cuin intidclihns di.->[)ntarc ;tinandoqnc qni- vcrli. » Krj^o vidctnr (|nn(l pari ratiouo ncc
doiu «lotcudcndo fidcni, socuiulnm illnd I iUiqui intidolcs siut ad Udoiu cogcudi.
IVli*i, 111,Parati semper ad satisfac-
1.") : 2. Prnitoroa, in Decr., dist. xlv, cap. v,
tionem onini posrcnti vos rntio)icm de en col. 2.T>, ct in couc. tolot. iv, caii. *>(>, sic
quiv in vobis cst spe. (Jiiaudo(]Uo aulcin ad dicitnr Do .IiidaMs pra^ripit sancta syno-
: <(

C4juviucendos orrantes, soounduui illud ad dus, nemini deinceps ad credondum vim

Titum, i, i't sit potens cxhortari in doc-
: infcrri. » Krpro pari rationc ucc alii infidolcs
trina sana, et eos qui contradicunt, arijuere. suiit ad fidciu cogondi.
3. Pra^torca, Augustinusdicit, Tract. xxvi
CoNCLCsio, — Publice dispulare cum iniulelilms
in Joan., § 2, col. 1007, t. 3, (luod cadora <(
coi-ani tidflilius idi<itis ot sinqdioilius, (Uiliitando
de tidc, poccatum est : at disputare dc lide ad
potost homo nolens, crcdcro vero nonnisi
cxereitium, vel ad errores confiUandos, coram volcus. » Scd voluutas vo\x.\ uon potcst.

tameu sapientibus vel conUrmatione fidci epen- Erp^o vidotur (luod iufideles non sint ad
tibus, laudaLile est (a). fidom cogoudi.
4. I'rajterea, Ezcch., xvin, 32, dicitur cx
persoua Dei Nolo mortem pcccatoris*,
:
Morien-
ARTICULVS VIU. tis.
Sed nos debemus voluntatem nostram con-
Utrtim infideles compellendi sint ad fidem. formaro diviiuT, ut supra dictum cst. Ergo
etiam nos iion debemus vollo (luod infidelos
Ad octavum sic proccditur. I. Vidctnr occidautur.
quwl iufidclos uullo inodo coinpollondi sint Sed contra cst quod Luc, xiv, 23
dicitur :

ad fidoiu. Dicitur ouiui Mattliad, xiii, 28, Exi in vias et sepes, et compelle intrare, ut
quod servi cujus agro
patrisfamilias , in impkatur domus mea. Scd homincs iu
erant zizania scininata, qua;sioruut ab eo :
domnni Doi, id ost, iu sanctam Ecclesiam,
Vis iinus, ct coHiijimus en? ot ipso rospou- iiitrant pcr fidoin. Ergo aliqui suut com-

dit : Non, ne forte coUiijentcs zizania ern- pollondi ad fidom.

simul cum eis et triticum ; \i\A
dicetis dicit Uespondco diccndnni, quod inndcliuin
Chrvsostomus, Ilom. xlvu in Matth., ali- quidaui suut qui uuiiquam susccporuut

'a) Hic distinfrucndum esl intcr jus naturSB et jus oxcommunicationislaquco innodctnr. » Cap. «Qui-
positivuni ecclesiaslicum. cumque, » Do hxreticis, in sexto.
De jure nalurse, nemo, fido jam suscepta, abstpie Nota boc decretum omnem absoluto de fide ca-
peccato potest non supponere pro certo veritalem tholica disputationem laicis iuterdicoro.
tidei. Disputare quidem potost, si aliuude hoc sit Nola laicos esse omnos non cloricos vol Doo con-
illi licitiim supponendo exterius veritaten^ fidoi
,
secratos. Unde
hujus dccreti, fratres laici seu
vi
esse duhiam, sod interius peccaminosa esset ista conversi, et moniales, de fidc catholica disputarc
suppositio, quia « dui)ius in fide intidelis est, » cap. possent, nisi hoc illis ex jure naturre proplor ipso-
Duhius, « Extra, « I)e hxrelicis. Qui vero fidem — rum doctrinalcm insufficicntiam inlerdicerelur.
nondum suscepisset, et dubitaret, et dispularet, suo Nota hanc cxcommunicationem non esse lata', sod
jure naturali uleretur. fercndai scntcnlifc, ot idoo non ohligal suh niortali
l)e ,ure natune poccat (jui disputaf cum .scan- si Sorroj, Cajctano, Lodcsnife ct nliis confidas theolo-
dalo intirmorum, fiilemque uorum debiiitat, tiuitiiin Kis ina(.^ni pondoris. Hi otoniin doccnt non ()l)Iif:are
ahest ut oaiu flnniorom rcddat. sub nisicontumaces post habitain sulfloiou-
uiortali,
l'eccal similiterdo jure iiaturoi qui ad infidelium toin monitionem, vcl nisi aliundc dc monto conlra-
argumcnta solvenda inhabilis, vull lamen cum (jis ria legislatoris coiislof, loKcm ali(piid pnihibcMilcm
disputationem habcrc. Sed satis cruditus licitc ct sub poDiia oxconimunicationis. suspiMisionis, nut
laudabiliter coram iis qui cx disputationo prolicere similis ccnsura;, non lataj, sed fcrondio senfontiiB.
possunt flisputat cum iufidelibiis, illos confutamlo; Nola non prohiheri docroto dispntafionos quse
imo ad id tciictur, si ex ipsius silentio scandalum tiunt honoris vel oxcrcitii c;uisn, sod illnssolas (juffi

infirmorum oriri debet. fornialifor fiunl ad convinctMidiiiii de tidc. Nota —

Dc juro posilivo cccloslastic», sub pcnna excom- fandnm etinni illas ultimn.s (lisputnfiones licifas e.s.se
municaliotiis, omnihus
prohibctnr disputarc
laicis laicis, ubi non adessonl ecclosinstici, in casu nc-
de fidc sive publico, sivc privalim « luhibomus : ccssitafis, vol magnro utililatis; (M imritcr in locis,
ne cuiquam laica; person») lioGat publico, vel prl- qui mtiUi siiuf, ubi Iok''"' consncliulo nhrn-nvit :

valim do fide dispularc qui vero coulra feccrit,

: sic Cajutanus.
 ; :

1 iO SUMMA THEOLOfllCA.
fulcm , sicut geutilcs ct Jii(la'i ; ct tales nemincm ad unitatcm Cliristi cssc cogen-
nullo modo sunt ad fidcm compollcndi ut dnm, vcrho cssc a^^cndnm disputationo ,

ipsi crcdarit, qnia orcdcrc volnntalis cst pn^naiidum. Sed haic opiiiio mca non con-
suiit tamcn comiicllcndi a fidclihus, si adsit tradiccntium vcrbis, sed demon.straiitium
facnltas, ut fidcm non impcfliarit vcl l)las- .supcrafur cxcmplis. Lcgum cnim terror ita
phcmiis, vel malis persuasionii)us, vel etiam profnit, ut multi dicant : (iratias Domino,
apcrtis pcrsccutionihus. Et proptcr hoc fi- f|ui viiicula nostra dirupit. d Quod ergo
delcs (^lirisli frcqucntcr contra infidcles Dominus dicit : Sinite utrtiquc crescere
bcllum movent (a), non quidem ut eos ad usque ad messem, qualiter intcUigcndum
credcndum quia si ctiam cos vi-
cof^^ant, sif, npparct ex hoc quod snhditnr Xe forte :

cissciit haherent, in corum

ct caplivos collifjcutes ziznuia, erodicetis siinul cum eis
lihertatc rclinqucrcnt an crcdere vellent; ct triticum.Ubi satis ostenditur, » sicut
<(

sod [)roptcr hoc ut eos compcllant, nc fidcra Angustinus dicit, Contra epistolam Parme-
Chrisli impcdiant {b). niani, lil). III, cap. n, § 13, col. 02, t. 0,
Alii vcro sunt infidcles qui quandoque ((cum mctns iste iioii suhest, id est, quando
fidcm susccperunt, ct eam profitchantur ', ita cujusque crimen notum est omnibus, et
sicut liaBretici, et quicumquc^ apostataj; et cxecrahile apparet, ut nullos prorsus, vel
talessunt ctiam corporaliter compellendi {(), non talcs liahcat defensores, per quos possit
ut implcant quod promiserunt, ct teneant schisma contingerc, non dormiat severitas
quod scinel susccperunt. disciplinae. »
Ad primum ergo diccndum, quod pcr Ad sccundum diccndum, quod Judapi, si
illam auctoritatcin quidam intellexcrunt malo modo susceperunt fidem, oportet* ut
ossc pi'oliihitam non quidcm cxcommuiiica- fidcm necessitate cogantur retinere, sicut
tionciii hasrcticorum, scd coruin occisioncm, codcm capitulo dicitur.
ut patet per auctoritatem Chrysostomi in- Ad tertium dicendum, quod, sicut movcre
ductain. Kt Augustinus ad Vinccntium, est voluntatis, reddcreautem estnecessitatis;
Epist. xcin, cap. v, § 17, col. 330, t. 2, dc se ita accipcre fidem est volnntatis, scd tenere
dicit : « llaec primitus mea sentcntia erat jam* acceptam est necessitatis. Et ideo

^ Ita cum codd. Tarrac, Alcan., Paris. aliisque gnus, Dei minister iu irara, vindex non sine causa
editi passim; al. : « quandoque. » — * In Parm. : gladium porlans, illos corporaliler compulil, ul
« profitenlur. » implerenl quod promiserant, et quod semel susce-
' In Parm. : « quod Judaji si nullo modo accepe- peranl lonorenl. In Saxonia aulem archiopiscopalus
runl lideni, nullo modo sunt cojrenJi ad lidem si : fundavit Magdeburgensom, Bremonsem, episoopa-
anlem acceperunl fidem, oporlet, » elc. tus Paderbornensem, Mouaslorionsom, Osnabrugen-
* Sic cod.; iu edit « eam. » : sem, Ililsdeshemensem, Fordensem, Mindensem,
(a) Dici posset hjec non ol)servasse Carolum Ma- Ilalbcrstadensem. Ca;lorum juniorum Witekin-
gnum Saxonia3 incolas idololalriaj deditos cliristia- (lum , filium magni Wilokindi ducom Angriii' ,

ni.smum intrare cogcntem.Et resi)on{lL>retur actus insliluit unde nou fuil immitis eo modo quo scrip-
:

Caroli Magui legi conlrarios vim aljolendi legem tores quidam historiarum, catholiciv lidei parum
non possidere. Adderol quis forsilan summum i)on- aliquando dovoli, insinuant.
lificem in lioc bello Sa.xoniaj non pcr omnia (7)] Concilium loletauum IV, rogis Sisebuti qui
Carolum Magnum approbasse, et quibusdam vio- Judteos ad baplismum compuleral faclum impro-
lenlis abusibus reclamasse. Sed dici potesl oliam bans « De juiheis pnvcipil sancta synodus nemini
:

jurc suo Carolum Magnum usum fuisse. Saxonos doinceps vim inforre. Non vi, sed liberi nrbilrii fa-
etenim a multis sivculis GalHse voboniontor (>rant cnllalo ut convertanlur suadendi sunt, non potius
infesli. IIos Tiicodoricus I, Clilodova3i lilius primo- impellendi, ^ Cnn. lvu.
gcnilus, Theodobertus I, Clotarius I, Clotai-ius II, Iiniocenlius III, cap. Majores, » do baptismo
«<

del)i<llevornnt. llos Carolus Martellus per annos • Esl religioui christiana? conlrarium, ul soniper
viginti fuoral insoculus acriter. llis Pipinus ler iii invitus el penilus conlradicons ad servandain
annoruni dooem spalio bollum indixoral. Carolus cbrislianilalom aliquis compellatur. »
Magnus ullimo vonions divorsis in i)noliis viclor CaMoslinus III, cap. <> Sicul Judivi, » de Judaeis :

sivo .Mbionis, sive Ilermanni, Edolardi lilii, sivo « Slaluimus ul uullus invilos vol nolonles Juda;os
Wilokindi Wernokindi lilii
, illorum lompla ol , ad baplisunun venire compellal. v
iilohi juro viclorin* subvortero polornt.ol subversil. Grogorius, lib. II, Epist. l « Nova alque innudita:

Posl Iriginla annos bollorum, Saxonos nd sibi Cn- osl ha'o i^nvdicalio qun> vorberlbus exigil fideni. »
roli Magni conciliandum favoroin, liclo christianis- (r) Ubi S. Thomas dixit « Sunt compollendi :

mum nniph<xi sunt, sacrisque bnptismnlibus undis oliam corporaliler » Uillunrl dicil
; Possunt : >^

cxpiari voluorunl sncordolos calholicos poslon

, couipolli corpornlilor » Uavmundus auloin Lullus
;

occiderunl, ol a Krnncis in ipsoruni rogionibus crimini ohnoxios esso asserit eosqui supplicio hre-
conslilulis soso oxpodivorunt. Tuno Carolns Ma- rolicum afticiunt.
 : ;

QU.EST. \, ART. VIII ET IX. U4

liaTetici suiit oompellendi iit (ideiu teiieant. •1. l'ra*terea, .^jiostolusdicit, I ad Cor., v,
lHcit eiiiiu Au^'ustinus, Ad Botiifarium co- 1-2 : Quid mihi est de iis c/ui foris sunt
ntitcin, Episl. ci.xx.\v, c. vi, § ii.'l, col. 8(>;i, judicare? Foris autom sunt inlideles. Cum
t.-2 :ii l'l»iest(iuotl isti (•lamareconsueveruiit ergo j)er judicium Ecclcsia! ali(juorum com-
liberum est credere, vel non credere? cui munio fidelibiis iiihibcatiir videtur (juod ,

viin Christus intulit? Agnoscant in Paulo non sit inhibendum lidclibus cum infideli-
prius cogeutem (.Ihristuiu, et postea doceu- hus coininiiiiicare.
tem. » 3. l'ra'terea, domiiius iioii potest uti
Ad (juartum dicendum, (juod, sicut in servo, nisi comnumicando, saltem verho,
ei
eadem Epistola, cap. viii, § :}-2, col. KOT, t. iJ, quia (l«»miiius movet servuin per imj)erium.
Augustinus dicit , " nuUus iiostrum vult Sed habere servos iiinde-
Cliristiaiii j)ossuiit
ali(juem ha^reticum perire. Sed aliter non Jud«os, vel etiam paganos, sive Sa-
les, vel
meruit habere pacem domus David, nisi racenos'. Ergo possunt licite cum eis com-
Ahsalon lilius ejus in heilo, (juod contra pa- nuiiiicare.
treiu gerebat, fuisset extinctus. Sic Ecclesia Sed contra est qiiod dicitur Deut., vu, iL :

catlmlica, si ali(juorum perditione ca^teros Aon inibis cum eis fwdus, nec misereberis
colligit, dolorem niatenii sanat cordis taii- earum, yieque sociabis cum eis conjurjia *

torum populorum.
liberatione et suj)er illud Levit., xv, II), Midier, cjux
CoNr.Lisio. — lntiiiel»'s, (j\ii nuiniuaui lidoni redeunte mense, etc, dicit Glossa ordiu.,
sus4"f[»enint , ut Juda'i et gciitiics, nullo niodi) col 340, t. 4 : « Sic ojDortet ah idololatria
sunl ad lideiu conipflleiidi ; at inlidelcs, hjiTclici abstinere, ut iiec idololatras , ncc corum
fl apustiita.', simt cogeudi, ut id adinipieant (pind discipulos coiitiiigamus, nec cum eis com-
promisenuit. munioiiem habeamus. »
Ilesjiondeo dicendum , cjuod communio
ARTICULUS IX. alicujus persona^ interdicitur fidelibus dupli-

Utrum cum infidelibus possit communicari. citer uno modo in poenam illius cui com-
:

munio fideUum subtrahitur; alio modo ad

.\d nonum sic pr^^iceditur. Videtur 1 . cautelam eorum quiiius interdicitur iie aliis
(jiiod cum infidelibus p^jssit communicari. communicent. Et utraque causa ex verbis
l)icit ad Cor., x, 27
eniui Ajx^stolus, 6'/ I : Ajwstoli accipi potest, ad Corinth., v, G. 1

fjuis vocal vos infidelium ad caniam, et Nam postquam sententiam e.vcommunicatio-

vultis ire, omne quod vohis apponitnr man- nis protulit, subdit pro raticjuc Nescitis, :

ducate ; et Chrysostomus dicit, Hom. xxv quia modicum fcrmentum tolani massam
super epist. ad Hebr., vers. fin. Ad meu- : (( corrumpit? Et postea rationem subdit ex
sain jtagaiiorum si volueris ire, siiie ulla parte poiiia; per judicium Ecclesia? illatae,
prohibitione permitlinms. » Sed ad C(jenam cum dicit Aonne de iis qui intus sunt, vos
:

aUcujus ire est ei communicare. Ergo iii- jiidicatis ?

fidelibus licet communicare. Primo ergo modo non interdicit Ecclesia

' Mahumetls sectatores appelantur Saraceni, po- a praefecto fisci eunucho, qui canes eos appellaverat,
puli Arahife Felicis, qui prius Agareni ah .Vgnr, defecere, regressique ad sua, mox Mahumele duce,
postea Ismaelila; ah Ismael, filio Ahraham, dicti pseudopropheta, qni v(»l ihi ortus, vel eo delatus
sunt. IIujus vocis etymon derivanl ah Aral)ico conscderat, et vanissimee superstiliouis gentem sihi
« Sarak » Turalus est) quia Arahum natio. lare '< devinxerat Syriam vEgyplumque occuparunl
, , :

sedihusque incertis, vaga et lalrociniis dedita, » ait Persisque ipsis jam domitis, coactisque sacra Ma-
Aintuianus MarccUinus. Vult Isidorus, lih. IX Ori- humetis suscipere, late dominati per Orientem,
ijin., c. II, vocari Saracenos « quia ex Sara genitos dein Africam etiam, Hispaniamque, cjeclis Gothis,
se pnedicent. » Quod aliis non prohatur « lum (juia quin et Siciliam, et parles Italise suhegerunt, am-
eos non genuil, tum quia hoc modo oporlerol aul » plissimo potiti imperio, donec a Turcis, quos in
a Sara Sareos diclos, aul uxorem .Vhrahanii iiun societateni armorum accej)erant, eadem^jue inihue-
Saram, sed Saracam vocatam fuisse. V. Marlin., rant impietate, oppressi, Orienlis et Africie domina-
Lexicon. philohijic. —
Pocockius Saracenos, alias tione exuercntur, ipso quoque uhlilerato nomine,
« Scenitas « seu " Nomades » appellatos, sic dictos nisi (juatenus in Ilisjiaiiia adliiic iii Mauris conser-
esse ostendit, quod incolohaut Orientem. Spec. vahatur. Do quihus Zunaras, Cedrenus, alii(jiie.
hist. Arab., p. 34. De Saraccnis in sua Ilisloria lo(juitur laudatus
Homanis mililassi^ ex Vopisco in Aureliano et Anmiianus Marccllinus, pra"sertim lih. XIV, c. iv.
Proho, aliisque constat. Sed Ileraclio imperanle, — Parm.
cum nogalis stipendiis, couluuoUa eliam adderolur ' Parm. : oorum... connubia.
 112 STIMMA TIIEOUKilCA
ficJelibuscoinmuiiioncm inndeliinii qni , Ad argumentum' in oppositum, dicen-
nuilo niodo fidom christianam receperunt, duni, quod I)oniinus ijlud pra-cipit de illis
paf^anornm vel Jnda;ornm, qnia non
scilicel gentii)us, quarum terram
ingressuri erant
liaheldo iis judicare spirituali jndicio, scd Juda3i, qui erant proniad idololatriam et ;

temporali in casu cum inler Christianos

,
ideo timcmhnn erat ne pcr cr^ntinuam con-
commorantcs aliqnam culpam comnnttunt, versationem cum cis alienarentur a fide ct ;

et per fideles temporaliter puniuntur. Sed ideo ibidem subditur Quia seducet filium :

isto modo, scilicet in prcnam, interdicit Ec- tuum, ne sequatur me.

desia fidclibus communioncm illorum infi-
delinm qni a fidc suscepta deviant, vel cor-
CoNcLcsio. — Non possunt Odeles cuni haereticis

rumpendo fidem, sicut hairctici, vel etiam

et apostatis inlidoliljus coinmuiiicare, sicut cum
intidelibus Juda-is vel paganis ,
qui nun(^am
totaliter a fide recedendo, sicut apostatae; tid(im suscepemnl; at tideles finni in tido possunt
in utrosque enim hornm excommunicationis cnm infidolibus Judteis vel jtay.inis coniniuiiicare,
sententiam profert Ecclesia. cum pcr iJlos tiorum conversio sperotur; non
Sed qnantum ad secundum modum, vi- autom lioc iicet fidelibus simplicibus et infinnis.
dctur esse distinguendum sccundum diver-
sas conditioncs personarum, et ncgotiorum,
ct temporum. Si enim aliqui fucrint firmi ARTICULUS X.
in fide, ita quod cx communionc eorum Utrum infideles possint habereprxlationem,
cum infidelibus convcrsio infidclinm raagis seu dominium supra fideles.
spcrari possit quam fidelium a fide aversio,
non sunt prohibendi infideiibus communi- Ad decimum sic proccditur. 1. Videtur
carc,qui fidem non susccpcrunt, scilicct quod infidclcs possiut habere prt-EJationera
paganis vcl Judaiis; et maximo si neccssitas vel dominium supra fideles. Dicit enim
urgeat. Si autem sint simplices ct infirmi in Apostohis, ad Timoth.,
I vi,Quicwnque
1 :

fidc, de quorum subvcrsione probabiliter sunt sub jwjo servi, dominos suos omni
timeri possit, prohibendi sunt ab inlidelium honore difpios arbitrentur ; ct quod loquatur
communionc; et praecipuc ne magnam fa- de infidelibus, patet per hoc quod siibdit :

miUaritatem cum cis habcant, vel absque Qui autem fideles habent dominos, non con-
nccessitate eis communiccnt *.
temnant. Et I retri, ii, 18, dicitur : Servi,
Ad secundum diccndum, quod Ecclesia subditi estole in omni timore dominis, non
contra infidclcs non habct judicium quoad tantum bonis et modestis, sed etiam dysco-
poinam spiritualcm cis infligendam habet ; lis. Non autem hoc praecipcretur per doctri-
tamen judicinm supcr aliquos infideles nam apostolicam infideles
, iiisi possent
quoad temporalem poenam infligendam; ad fidelibus pivTcssc. Ergo videtur fjuod iufide-
quod pertinct quod Ecclesia aliqnando prop- les possint fidelibus pra^csse.
tcr aliquas spcciales cnlpas subtrabit ali(jui- 2. Praetcrea, quicumque sunt de familia
bus infldelibus conmmnionem tidcUum. aUcujus principis, sul>sunt ei. Sed fldeles
Ad tertium diccndum, quod magis est aliqui crant de familia intidelium princi-
probabilc quod servus, qui regitur imperio pnm; unde dicitur ad Philipp., iv, t-1 Sa- :

domini, convertiitnr ad fldem domini fideUs, lutant vosomncs sancti, nuixime autcm fjui
quam c converso ; ct ideo non est prohibi- de Cxsaris domo sunt, scilicet Neronis, qui
tum quin fidcles liabeant servos infideles. Si infidelis eral. Ergo infideles possunt fideH-
tamen doniino periculum inmiineret ex l)us pra»esso.
communione lalis servi, deboret eum a se 3, Pra'terea, sicut Philosophus dicit iu I
abjiccre, sccundum iihid mandatum Domini, Polit., cap. antc med., servus est inslru-
III,
Matth., xvui, 8 Si pes tmis scandalizave-
:
mentuin domini in his qua» ad Immauam
* scan^ rif te, ahscide eimi et projice ahs te. vitam pertinent, sicul et minister artiticis
dalizat.

' Parm. «El

: sic per
hocpatelsolulio ad primuin.» pra^slitorunt sed loco « Ad primum erpo dicen-
: :

• quibus dcost « Et por luvc iiatot

In inss., in :
duin, » sul)stituorunt optiine » Ad nrpumontum in :

solutio ad i)riuium, » primo loco ponitur (juod liic

0|)positum orjj:o dicondum in cujus tino addunt
; :

postromum ost, ot respondot argumoiilo <. sod oon- <<Soiulio 1 ooUipoiuia ost ox diclis in corp. » Nico-
tra; » vuido omnia susdoquo miscoiitur, ut j^alot in lai primus coordinavit, ut hic, quom .>;oculw sunt
edil. Uom. aii. loTO, quio posloa notat ad marjjrinom : odit. l\UaY. lioc loco logentos : «Adquartum.quod
Doost solulio prioris argumonti. » Tlioolotri idom
« iu conlrarium objicitur, dicoudum, » etc — Parm.
 .

Ur-EST. X. AUT. X. WA
est iiisfninientum artifioi.s in \u> i\uiv [)erti- jus Kcclesia statuit, ut servus .Iuda»orunj,
nunt ail (>[H'rationi'n» artis. Seil in lalilms sfafiin faclus christianus ', a .servilute libe-
polesl fiilolis infUleli subjici; possunt enim retur millo pretio dato, si fuerit vernaculus,
fkleles infitlelium culoni esse. Kr^'o intideles id est, in servitute natus; et similifer si
possunt ii(leiil)us pra^fiei etiam ({uanlum ad infidelis existcns fuerit enq)tus ad scrvi-
dominium. tium; si aulem fuerit emptus ad mcrcatio-

Sed contra ad oum cpii pnTest,

est, (piod nem, tcnetur eum infra tres menscs expo-
pertinet habere Judicium super eos (piibus nere ad vendcndum. Nec in huc injuriam
prieest. Sed iulideles non [)Ossunt judicare facit Ecclesia : (juia cum ipsi ,Iuda'i sint
de iidelibus dicit enim Aposlolus, 1 ad
: servi l-^cclcsia»,disponere de rebus
potcst
Corinth., vi, 1 Audet aliquis vestrum ha-
: eurum sicut etiam principes saiculares
:

hens ncfjotium advcrsus altcrum, Judicari mulfas leges ediderunt circa suos subditos
apud iniquos, id est, intideles, ct non apud in favorcm libcrfafis. In illis vcro infidelibus
sanctos ? Ergo videtur quod infideles fideh- qui temporaliter Ecclesite vel ejus membris
bus pra'csse non possint. nun .subjacent, pra?dicfum jus Ecdcsia non
Uespondeo dicendum, quod circa lioc du- statuit, licctpo.sset insfituero de jure, et
pliciter Itxjui possumus. Uuo modo de domi- hoc facit ad scandalum vitandum; sicut
nio vel pra'lationc infidelium super fideles etiam Dominus, Matth., xvn, ostcndit quod
de novo inslituenda et Ikjc nullo modo ; potcrat se a tributo excusarc, quia liberi
permilti debet : cederet enim hoc in scan- sunt filii scd famcn mandavit tributum
;

daium et in periculuui fidei ; de facili cnim solvi ad scandalum vitandum. Ita ctiam ot
illi i]ui subjiciuntur aliorum .jurisdictioni, Paulus, cum dixisset quud scrvi dominos
immutari [)ossunt ab eis quibus subsunt, ut suos honorarcnt, .subjungit ISe nomen Do. :

se^juantur eorum imperium nisi illi qui , mini et doctrina Olasphcmetur

.sui)sunt, fuerint magnae virtutis ; et simili- Unde patet responsio ad primum.
ter intideles contennmnl fidem, si fidelium Ad sccundum diccndum, (juod illa pra^la-
defectus cognoscant. Et ideo Apostolus pro- pracxisfcbat distincfioni fidclium
tio Cai.saris

hibuit ut fideles non contendant judicio ab infidelibus. Unde non solvebatur per
coram judice infideli. Et ideo nullo modo conver.sioncm aliquorum ad fidcm; ct utilc
permittit Kcclesia quod infidelcs ac^iuirant erat quod aliqui fidclcs licitum'- in familia
dominium super fideles; vel qualitercum- imperaforis habcrcnf, ad defendendum alios
que eis pra'ficiantur in aliquo oflicio. fidcles; sicutbcatus Sebastianus Christiano-
Aiio modo possumus loqui de dominio vcl rum animos, quos in tormcntis videbal de-
pra'latione jam prieexistenti. Ulii conside- ficerc, confortabat, ct adhuc latebat sub
randum est qu(jd dominium ct prailatio in- militari chlamydc in dumo Dioclctiani.
troducta sunt ex jui'e humano distinctio ; Ad tcrtium diccndum, quod scrvi subji-
autem fidelium et infidelium cst ex jure ciunfur dominis suis ad tofam vitam, et
divino. .lus autem divinum, quod cst cx subdifi pra'fcctis ad omnia negotia; sed
gratia, non tollit jus humanum, quod est ex ministri artificum subduntur eis ad aliqua
naturali ratiunc. Ideo di.stinctio fidclium ct specialia oiicra ; undc [^criculosius cst (|uod
in(id(,'lium secundum se considerata non infideles accipiant dominium vcl pra^lafio-
tollit dominium et prailationem infidelium nom super fldeles, quam quod accipiant ab
supra fideles. cis ministcrium in aliquo artificio. Kt idco
Putest tamcn justc per .sententiam vel pcrmiftit Eccle.sia quod Uhrisfiani possint
ordinationem auctoritatem
Kcclcsiaj Dei colcrc terras .Iuda'orum, quia per hoc mm
habentis tale jus dominii vel pra'ialionis habent nccesse conversari cum eis. Salomon
tolIi;(piia infidcles merilo .sua; inlidelilatis etiam cxpetiit a rege Tyri magistrosopcrum
mcrenlur [«jfeslatem amitterc .super fidelcs, ad ligna (vedenda, uf habetur III Ucg., vn.
qui tran.sferunlur in fili(js Dei. Kt tamen si ex tali comnumicationc ^cl con-
Sed hocquidcm Ecclesia quandoquo facit, victu subvcrsio fidclium timeretur, esset
quandoque autetn non facit. In illis euim penitus intcrdicendum.
infidelibus, qui etiam tcmp(jrali subjcctiune (^ONCi.tsKJ. — .Nuii siiiit iiili(li'lt'S assuiiKMuii ad
subjiciuntur EcclesiaB et membris cjus, hoc doininiuiii scu prcelalurain lideliuin : ccderet eiiiin

Sic cod.. iu 1';miii. : '< cum iuerit ractus cbrislia- nus, atalini »— '
Sic omncs cod,; Parm. : << locum.»
 \u SIJMMA TIIEOLOGICA.
s(;!iri(Jaliiiii ac pcricuiiiiii Iiil(,'i
Jioc in al sj iua-- :
ilespondco dicendum, quod humanum re-
existant, toiorandi videntur ad scandaJuin vit;in-
gimen derivatnr a diviuo regimiue, ct ipsum
dum.
debct iniitari. Deus autem, quamvis sit om-
nipoteus et summe bonus, permittit tamen
ARTICULUS XI.
ali(|ua mala fieri in nuiverso, qna; prohibere
Utrum infidelium ritus sint tolerandi. prjsset : majora jjoua toUe-
ne, eis sublatis,
rentur, vel etiam pejora mala sequerentur.
Ad undccimnra sic proceditur. \. Videtur Sic ergo ct in regimine huraano iUi qui pra^-
qnod ritu.s iufidelinni non sint toleraudi. .snut, rcctc aliqna niala toleraut, ne aU(jua
MauiCestnni est euini (jnod iufideies iu snis bona impediantur, vel etiam ne aliipia mala
ritibus pcccant, cos scrvaudo. Sed peccato p(3Jora incurrantnr; sicut Augustiuus dicit
videtur conscutire qui nou prohibct, cum iu lib. II De ordine, cap. iv, § 1-2, col. 1000,
proliihere [lossit, nt habetur in (ilossa super ' t. 1 : (( Anfer merctrices de rebns hnmauis,
illnd Uoui., Nonsolnm qui faciunt, sed et
I :
turljaveris omnia Ubidinibns. » Sic ergo,
qui consentiunt facientibus. Ergo peccant quamvis infideles in suis ritibus peccent, to-
qui corum ritus tolcrant. lerari pos^unt vcl propter aliquod Ijonum
.Judfeornm idololatriae
2. Praiterca, ritus quod ex eis provenit, vcl propter aUquod
coniparautur; quia, snpcr illnd (ialat., v, mahim quod vitatur.
Nolitc iterumju(/o servitutis co/itineri, dicit Ex hoc autem quod .Jndaii ritus suos ob-
Glossa « Non est levior hujus lcgis ser-
:
servant, in quibus oUm praifiguraliatur ve-
vitnsqnam idololatria;. » Sed uou snstiucre- ritas fidei (jnam teuemus, hoc bonnm pro-
tnr quod idololatria; ritum ab(jni exerce- venit, quod testimoninm fidci ufj.stra? habe-
rent * quinimo christiani * principes templa
; mus ab hostibus ct quasi in figura nobis ;

idolorum primo claudi, ct postca dirni fece- reprffisentatur qnod credimus. Et ideo iu
rnnt, nt Angnstiuus narrat^ Ergo secun- suis ritiiius tolerantur.
dum hoc etiam ritus .Judajorum tolerari Aliorum vero infidelium ritus, qui nihil
non debent. veritatis aut utilitatis non sunt afrerunt,
3. Prffitcrea, peccatum infidelitatis est aUqnaliter tolerandi nisi forte ad aUquod ,

gravissimnm, ut snpra dictum est. Sed alia malum vitaudum sciUcet ad vitandnm scan- ,

pcccata uou tolcrantur, sed lege puniuutur, dalnm vel dissidium quod ex hoc posset pro-
sicut adnltcrium, furtum et aUa hujnsmodi. vcnire, vel irapediracntnra .salutis eorura, qui
Ergo ctiam ritns infidehum tolerandi non panlatiui sic tolcrati couvertuntur ad fidem.
sunt. Propter hoc enim ctiam ha'reticorura ct pa-
Scd contra cst, quod in Decret., dist., lxv, ganorura ritus aUquaudo Ecclesia toleravit,
cap. « (Jui siucera, » col. 23i, dicit (Jrcgo- quaudo crat raagua infideUnm mnUitudo.
rius" de Juckeis : (( Ouuies fcstivitates suas, Et per lioc patet responsio ad objecta.
sicut liactenns ipsi, et patres eornm per — Inlidclium
CoNCLUSio. rilus, qui aliquid uti-
longa coleutes tempora tenuerunt, liberam
litatis, vcl voritatis ijtsis allerant lideliltus, tole-
haijcant observaudi celebraudiqno Uccn- raiidi sunt ; reliqui veru rilus, nullo modo tole-
tiam. » raudi sunt (a).

D(jsumpta ex Commentar. in cpist. nd Romnnos,

' ^
Gregor., Reg.. lib. XIII, iudict. vi. Epist. xii
c. V. 32, col. G6, t. -4 Op. Ambrosll.
I, fi(/ Pn.sclms., cpisc. Neapolit., col. 1268, t. 3.
* Sic vclilum ost no in lorris chrislianorum si- (d) Distinguondum subditos
ost inter intidoles
naiilur suos ritus facoro Saraceiii, in Cloinonlina de principibus cluistianis et intidoh^s talibus princi-
Judiius, cap. « Codil, » ot concil. vionnonsi, el ox pibus non subdilos. Primorum enim ritus principes
Clemenlo V. chrisliani imj)ediro i)ossunl scd aliorum ritus lo- ;

' Parm. « christianorum, : » sed reolius cod. :

lorare dobenl, otiamsi essent contra naturie logom,
« christianl. » (juia nomo polest iu eos quorum non osl dominus,
" Non « XVIII Dc civ. Dei. » ul I>arm. : ibi oiiim ot i)rincij)os christiani non sunt domini hominum
c. XXXI, t?2, coI.SSS, Io([uilur lanlummodo do ido- sibinon subditorum, noc ullaiii suj^or oos jurisdic-
lorum (leslruoliono prajilicla o( oirocta; sod Ennr- lionom habenl. Sunl autom ut subditi iiui. etiam
rut. in ;k. cxxxviii, ij 8, col. 1788, l. 4, ubi dioit traiiseundo, in rogionibus sub dominio ])rincipum
temj)Ia por imperalonim logosovorsa; et oxpros- christianorum coustitulis commorantur. Unde
sius, lib. I Contra cpistol. Pnrmeninni, c. ix, col.44, solummodo hic agilur do populis intidolibus sub
t. U, ubi sic ait : Simulaora ovorli attiuo confriugi
« regiiniuo principum iulidolium dogonlibus hi :

jussa suiil r('0(>ntil)us legibus, iuhiberi otiam sacri- nauKiuo ab aucloritato christiana qualicumq\ie,
licia 8ub lerroro cupiluli. ocdosiaslicave, civilive, omniuo sunl exempti. El
 Or.KST. X, ART. \II. U8
niin. ilep>s ergo et priucipes haljcnt potcs-
talem de lihis Juda't»ruiu faccre quod volue-
.VUTICLLLS \IL
riiit.Nulla crgo crit injuria, si eos baptizant,
itnon fnicri Judxoruni et aliorum infulc- iuvitis pareutibus.
liu/fi siut i/ivitis juirc/itibus Itaptiza/idi. i. Pra'terea, (luilibct horao raagis est Doi,
a quo liabet animaiu, quam patris eariialis,
A(l iliiodecimum sie prorcdilur. I . Videtur a quo habct corpus. Non ergo cst iujustuni,
qiioil pueri Jud.Torum et alioruui iufidelium si pueri Judiuorum carnahbus pareutibus
'

siut baptizaiuli |)areutil)us iuvitis. .Maju.s auferaiitur, et Deo per baptismum consc-
enim cst viucuhuu matrimouiale quam jus crcntur.
patritT iK)testatis in pucro quia jus patriae: '). Praiteroa, bai)tismus officacior cst ad
IHjtestatis jwtest pcr homiuem solvi, oum fi- salutem (piain [trajdicatio; (piia per baplis-
hus tauiihas cmaueipatur; viuculuui autem mum statiiu tolhtur poccatimacula, rcatus
matrimoniale uou potcst solvi pcr homiuem pijcnai, ct apcritur janua caih. Sed si pcricu-
sccuudum iUud >[atth., xix, Quod Deus : lum scquitur cx dcfectu pivedicationis, im-
conju/ixit, fto/no /lo/i scparet. Sed [tropter putatur qui ikju prajdicavit, ut habctur
ei
iufidehtatcm solvitur vinculuni matrimo- Ezcch., de oo qui vidot gladiura
iii ct XXI,
niale; dicit cuim Apostohis, I ad Coriuth., vcuicutom, ct non insonuerit tuba. Ergo
vn, ir> : Quod si infidclis disccdit, discedat; multo magis, si pucri Judasorum damnentur
no/i cni/)i scrvituti suhjectus est frater aut proptcr (lefectum baptismi, imputatur ad
soror i/i huj us//wdi ;cl Canon, caus. xxvui, pcccatum cis qui potueruut baptizarc, et
quaist. II, cap. a Si infidehs, » col. 1428, non baptizaverunt.
quod «
dicit si conjux iiifidehs non vult sino Sed contra ost quod nomini facionda est
contumcha sui Creatoris cum altero stare, injuria. Ficrct autcm Juda^is iujuria, si eo-
tunc alter coujuguni non debet ci coliabi- rum ftlii baptizarentur eis invitis quia amit- ;

tare'. » Ergo multo magis propter infideh- tercnt jus patria^ potostatis in filios jam fido-
tatem toUitur jus patriai potestatis iu suos los. Ergo cis invitis nou sunt baptizaiidi.
fihos. Possunt ergo eorum fihi baptizari eis Respondco dicendum, quod maximara
invitis. habet auctoritatem Ecclosiai consuotudo,
•2. Prajterca, magis debet homiui subve- qu£e seraper ost in oranibus ffimulanda ; quia
niri circa periculum mortis a'tcrna3', quam ot ipsa doctrina catholicorura doctorum ab
circa pcricuhim mortis temporahs. Scd si Ecclosia auctoritatem habot. Undo magis
ahquis viderct homiucm iu pcriculo mortis standum quam auc-
ost auctoritati Ecclosiai
temporahs, et ci uon ferrct auxihum, pccca- Augustini, vol Ilicronyiui, vol
toritati vcl

ret. Cuiu ergo fihi Judajorum et ahorum iu- cujuscuraquo doctoris. IIoc autcui Ecclcsiai
fidehum sint in periculo mortis aiterna;, si usus nunquam habuit quod Judicorum ftlii
parentibus rohuquuntur, qui eos in sua in- invitis parcntibus baptizarcntur, quamvis
fidehtate iuformant, vidctur quod sint cis fuerint rotroactis temporibus multi catholici
aufcrcndi, et baptizandi, el in fidehtatc * ins- principes potontissirai ut Constantinus et ,

trueudi. Thoodosius, (piibus familiarcs fuorunt sanc-

3. rrKterea,fihi servorum sunt servi et tissimi cpiscopi, ut Sylvcstor Constantino, ot
in potestate dominorum. Sed Judaji sunt Arabrosius Theodosio; qui nuUo modo prai-
servi rcgum et priucipum. Ergo ct fihi co- tcrraisissent ab co irapetraro, si hoc esset

ideo si princeps qiiidam christianis sinensihus, ([iiia corum, hic occidit innoccntes. Porro unusquisciuo
sunt intideles, belluni indicerel, nulla alia legitinia jus habet defendendi innocenles.
ipsum ad hoc impellenle causa, bellum istud esset Et eadera ralio vigerct, si infideles quidara prin-
injuslum. Utrum autem bellum iisdera indicerc cipibus christianis non subdili in ritibus suis ho-
posset ad vindicandum sanguinem apostolorum mincs immolarent, sive parvulos, sive advcnas et
lidei morti addictorum, ut sffipius accidit heri et extran(;os, sivc hostcs in bello etiam juslo cnj)tos,
nudius lerlius? Respondeo quod afllrmativa indubia sive quoscuraque alios sic ini([ue maclatos. lluju.s-
esse videtur. Apusloli ctenim fldei non sunt no- modi ritus innoconlibus damnuui gravissiraum in-
conles, nec j^roxirao sive in diviliis, sive in fama, ferentes licile [tossent eradican; [jrincipcs cliris-
sivo in corpore, sive in nnima, sivc in vita damnum tiani vel non christiani , ([ui vcllenf. IIoo licilc
quodcumque temporale inferunt immo salutcm ; posset, ([ui posset.
conse([uunlur CDlemara qui sese mcntcquo mori- < Sensus est, non autem verba — » Sic cod.; al. :

bu3([uo verbis et doclrinis eorum suljjiciunt. Si « in fldo. » — > Al. : « fllii. »

igitur morle ([uis tjos afficit proplor apostolalum
111. 10
146 STTMMA TIIEOLOGICA.
consonum rationi. Et idco pcriculosum vido- baptizari non autcm antcrpiam habeat
;

tur lianc assertionom dc novo inducerc, ut, usum ratioiiis. rndc dc pucris antiquorum
pra'tcr consuctudincm in Ecclcsia hactcinis patrum dicitur, quod salvali sunt in fide pa-
ol)servatam, .ludaeorum filii invitis parenti- rcntum per quod datur intcUigi, quod ad
;

bus baptizentur. parentcs pcrtinct providerc filios de sua

Et hujus ratio cst duplex una quidem : salute, pra^cipuc antequam habeant usum
proptor pcriculum fidci. Si enim pucri non- rationis(/v).
dum usum rationis habentes baptismum Ad primum ergo diccndum, quod in vin-

suscipcrent, postmodum cum ad pcrfcc- culo matrimoniali utcrquc conjugum ha-

tam ajtatcm pervcnircnt, de facili possent bet usum liberi arbitrii, el uterque potest
a parcntibus induci ut relinquerent quod invito altero fidci asscntire. Sed hoc non
ignorantes susccperunt; quod vergeret in habet locum in puero antequam habcat
fidci dctrimentum. usum rationis; sed postriuam habct usum
AUa vero ratio est, quia rcpugnat justitiae rationis, tunc tenet simiUtudo, si converti
naturali. Filius enim naturaliter cst aliquid volucrit.
patris; et primo quidem a parentibus non Ad sccundum dicendum, rpiod a morte na-
distinguitur sccundum corpus, quamdiu in turaU non est aliquis eripiendus contra ordi-
matris utero continetur postraodum vcro, ;
ncm juris civilis puta si quis a suo judicc
:

postquam ab utcro cgrcditur, antequam condemnetur ad mortem tcmporalcm, nul-

usum Uberi arbitrii habeat, continctur sub lus debet eum violenter eripere; unde nec
parentum cura, sicut sul) quodam spirituali aUquis debct rumpere ordinem juris natu-
utcro quamdiu enim usum rationis non
;
ralis, quo fiUus est sub cura patris, ut cum
habet puer, non diHcrt ab animali irratio- libcret a pcriculo mortis ajtcriKc.
nali unde sicut bos vcl cquus est aUoujus,
; Ad tertium diccndum, quod Judaei sunt
ut utatur eo cum volucrit, sccundum jus scrvi principum servitute civili, quae non
civilo, sicut proprio instrumento ; ita dc jurc excludit ordincm juris naturalis vcl divini.
naturaU cst quod fdius,antcquam habeat Ad quartum diccndum, quod homo ordi-
usum rationis, sit sub cura patris. Undo natur ad Deum per rationem, per quam eum
contra justitiam naturalcin csset, si puer, cognosccre potcst. Undc pucr, antcquam
antequam habeat usum rationis, a cura usum rationis habeat, natm^aU ordine ordi-
parentum subtrahatur («), vcl de co aliquid natur in Deum per rationem parentum,
ordinetur invitis parentibus, Postquam au- quorum curae naturaliter sui»jacct ct sccun- ;

tem habero usum liberi arbitrii, jam

incipit dum eorum dispositionem sunt circa ipsum '

incipit essc suus et potest quantum ad ca

; divinaagenda.
quae sunt juris divini vcl naturalis, sibi ipsi Ad quintum diccndum, quod pcriculmn
providero ot tunc ost inducendus ad fidem
; quod sequitur dc praedicatione omissa, non
non coactione, sed persuasione; ct potcst imminct nisi cis quil)us commissum est offi-
ctiam invitis pareutibus couseutirc fidei, ot cium pra.'dicaudi. Undo Ezech., in, 17, pra}-

^ Nicolai : « dispcnsalioncm. » Judsei per passionem Christi scrvi facli sunt. —

(a) « Subtrahalnr. »— Unde de adnllis, ct do Sed, indcpcndcnter ab hac supposititia servitutc,
solis adullis, ut henc P. Nicolai adverlif, lepitimc Scotistffi contcndunt tilios infidclium principibus
inlolligcndum cst illud quod in Dcr.retis dccernitur, christianis subditorum, posso baptizari, invitis pa-
causa xxvHi, q. i, cap. « Judaiorum, » scilicct lilios rcntibus, aucloritate principis. non autcm cujus-
vel filios eorum separandos esse ab oorumdcm cumquo privati. Ast in hoc, subjoctio sit mero
si
consortio, ut sul) Christianorum cura ol conversa- civilis, la'ditur certo jus nalurrc cujus Deus ost
tione cultum fidci discant. auctor sicut et juris pratite, ut optimo dicunt ot
(/;) Quicstioniaximimomonti. — I. Quidam infide- Cajotanus ot Soto. Cousucludo Ecclcsia' faleni
les christianis i)rincipil)us subjiciuntnr, ct alii non; baptismum,cliam auctorifalc principum, prohibet,
quidam servililcr sul)jiciuntur his principibus, ot quamvis Scotistai ct satis communiter Aupusti-
ulii i)olilicetantnm; quidani lidom jam snscoi^tam niaiiipr;cdiccnt quod possint licitc principcs liis
rejecerunt, ot alii fidem nun^iuam susooporunl. infantibus procurarc rcircnerationis sacmmcnfura.
II. Ccrtum cst bapfismum infantibus ([uorunicum- — Pueri illi lioite baptizantur in fribus casibus :

quo infidolium collatum csse validuni, quidi(nid mors immincns; justa vel injusta abstracfio puori
coutrarium somniaverit Durandus. III. Hilluarl a custodia parenfum, absquc uUa spc reditiis;
conccdit lilios intidelium mancipiorum sub diliono consonsus vel patris vd matris ad fidem couTorsi
principis christiani possc, invitis parontibus, bap-
altcra parfc rcpuirnantc, aut. mortuo patre, con-
tizari; el juxla Scolum, Ladulphum cl
Oldruu sousus uvi, matro clium rcclauiuulc
 ,: ;

OU^ST. X, ART. XII, ET QIjyEST. XI, ART. I, H'

initlitur : Specidntorem dcdi tv domui Isrncl. ma.ximc principatus ot gIoria;quod portinot
Providorc autoni puori.^ infKlcliuni dc ."viora- ad vitiuiu sujtorhia; vid cupiditatis; dicit
inentis saiutis portinet ad parontes oorum. onim .\ugustiiius, in lib. /Jc utilitatc cre-
Indo eis iinminet periouluni, si proptcr dcndi, cap. i, col. (m, 8, qiiod « iK-crcticus
t.

sul>traotiononi sacranientoruni coruni par- cst qui aliciijus tcmjioralis commodi et

vuli iletrinientum salutis patiantur. maxime gloria; prinoijiatusquc sui gratia,

CoNCLvsio. — Non sunt infid<?llum puori invitis

ac novas oj)iuioncs vel gignit, vcl so-
faJ.Siis

quia id Kcclfsijr Doi con-

qnitur. » Ergo ha^rcsis non ost specios infl-
paroiililin>* l)a|iti/.;ui(Ii,

.Miftuilo in nniniluis scipiemla nuiuiuaiu proliavit delitatis, scd magis supcrhiae.

quoil ct ju^tilio' natui-ali ropugnarot, et inde lidcs 3. PraMoroa, infidclitas, cum sit in intol-
in [n-riculuni veiiin' possel. lectu, non vidctur ad carnem pcrtinoro. Sed
haercsis pertinet ad opcra carnis dicit onim ;

Apostolus ad (ialat., v, 10 Manifcsta sunt :

QU.ESTIO XI. opern cnrnis, quie sunt fornicatio, iimnwi-

DE HiERESI (a).
ditia; et inter cajtera postmodum suhdit,
( El <|aatoor quicruntur.) disscnsioncs, scctx, (\\\x sunt idcm quod
ha?rescs. Ergo ha^rcsis non est infidclitatis
Dcindo ronsidcranduni do hrcrcsi cst specics.
tiiva qiiani fina^runtur quatuor 1" utrum : Scd contra cst quod falsitas vcritati opponi-
luTRrosis sit infidolitatis speoics; 2° dc matcria tur. Scd ha^rcticus cst qui falsas vel novas
ojnsciroa (piain ost :{" iitrum JLTrctiri sint ; opinioncs vcl gignit, vcl scquitur. Ergo op-
toleraudi ; i' utrum revertcutcs siiit rcci- ponitur vcritati, cui fides innititur ; orgo suh
piendi. infidelitato continetur.
Respondco dieondum, quod nomen « hae-
ARTICULUS PRIMUS. resis, » sicut dictum est, electionom im-
portat. Eloctio autem, ut supra dictum ost,
Utrum hxresis sit infidclitntis species.
est eornm quae sunt ad finom, prsesupposito
Ad primnm sic proccditur. I . Vidotur finc. In credendis autem voluntas assontit
tjuixl haTCsis non sit infidolitatis spccics. In- alicui voro tanquam proprio hono, ut ox
fidelitas onim iii intelloctu cst, ut supra dic- supra dictis patct. Undc quod cst princi-
tum cst. non videtur ad intel-
Sod liajresis pale verum, hahct rationcm finis ultimi;
icotum pertincrc, scd magisad vim appctiti- qua3 autcm secundaria sunt, hahent ratio-
vam; dicit eiiim Ilicronymus, supcr iilud ncm oorum qua3 sunt ad finom.
(ialat., V, Mnnifesta sunt opcra^ col. 417, Quia voro quicumquo crodit alicujus ,

t. 7, ot lialjotur in Dccrct., caus. xxiv, dicto assontit, principalc videtur osso ot

ij. III, cap. (( Ilaresis, » col. 1300 : « Ilasrcsis (juasi finis in unaquaquo crodulitato illo

graice ab clcctiono dicitur, quod scilicct eam cujus dicto assentitur quasi autom socun-;

sihi unusquis(juc cligat disciplinam ,

quam daria sunt ea qua quis tencndo vult alicui
putat cssc moliorcm. » Electio autein est ac- assentiro. Sic ergo (jiii rcctc fidem christia-
tus apjjctitivai virtutis, ut supra dictum nam hahot, sua voluntate assontit Cliristo
est. Ergo haercsis non est infidelitatis spc- in his qua3 vore ad cjus doctrinam pcrtinont.
cies. A rectitudinc crgo fidci christianaj dupli-
vitium praecipuc accipit spe-
2. 1'ra!tcrc<a, citer quis potest deviarc : uno modo quia
cicm a fine; uiidc Philosophus dicit, in V ijisc Christo non vult asscntiro, ot hic hahot
Etliic, cap. 11, quod « ille qui ma'rhatur ut malam voluntatcm circa ij)sum finom
fjiiasi

furotur, magiscst lur quam nKochus. » Scd ethoc pcrtinot ad .spccicm infidclilatis paga-
finis hajresis cst commodum tomporulo, ct norum et Juda^orum. Alio modo por hoc
(a) Antoqunm hanc aggrcdioniur quaistiononi libro, part. iii, dist. xxx, nisi repelitis do vorbo ad
nobis licOQt notarc, illam in disl. xxx, jjart. iii, verbum in ejusdem libri partis ejusdom disl. xxix,
lih. II Speculi moralis ox profcsso traclari cum cpm; jam exposuerot in dist. xx, parl. iii, lib. I.
omicm (livi.siono, ot in ii.s(loin lcrroiiiia. Sod coiiipi- Ccelerum isla compilalio Speculi moralis non ost
dc moro suo soluliononi lan-
lator islius Speculi Vincenlii IJellovacon.sis, ((uamvis Speculis ab ipso
tuinniodo proposili problematia rocitat omissis , collectis addalur. Post Vinconlium liellovacensom
ohjec(ionibu3 cum responsionibus ad ipsas et ly ctsanclum Thomtim Af[uiiuiUiin confoclafuil. Hifc
sod conlra. leclor advortal, cum in nolulis nostris Vinccutii
Non aulem do beerosi loquilur in suo sccundo Bcllovaconsis Speculum moralo adducimua.
 »

iAH SUMMA TIlEOLOr;iCA.

quod intcndit quidem Christo asscntiro, scd

dcficit iu cligcudo ca quiljus Cliristo asscn- ARTICULUS II.
liat, quia non cligit ca qua; sunt vcrc a
Cluisto tradita, scd ea quai sibi propria mcns Vtrum fueresis sit proprie circa ea qux
suggcrit. sunt ficlei.
Et idco hajrcsis cst infidclitatis spccies,
pcrtincns ad cos qui fidcm Christi profi- Ad sccundum sic proccditur. i. Videtur
tcntur; scd cjus dogmata corrumpunt. quod ha^rcsis non sit proprio circa ea quae
Ad primum orgo diccndum, quod hoc sunt fidci. Sicut cnim suut lia^rosos ct scctaj
modo eloctio pcrtinct ad infidchtatcm, sicut in Christianis ; ita etiam fucrunt in .luda^Ms

et voluntas ad fidcm, ut supra dictum cst. et Pharisacis, sicut Isidorus dicit in lib. VIII
Ad sccundum diccndum, (luod vitia ha- Ett/m., cap. IV, col. 207, t. .']. Sed eoruiii

bcnt speciom cx fine proximo sed ex fine ; dis.scnsionos non crant circa ca quae sunt
rcmoto habcnt genus ct causam sicut cum ; fidci. Ergo haerosis non est circ^ ea quae
ahijuis moechatur ut furctur, cst ibi quidcm sunt fidci, sicut circa propriam matoriam.
species moichia?. cx proprio' fine ct objccto; 2. Pra^torca, matcria fidei sunt res quac
scd ex fine ultimo ostenditur quod ma^chia creduntur; scd haercsis non solum cst circa
et ox furto oritur, ct sub eo continotur, sicut res, sed etiam circa verba, et circa exposi-
effcctus sub causa, vcl sicut specics sub tiones sacrae Scripturae; dicit enim Hiero-
gcncre ut patct cx his qua; supra do
; nymus, Super illud GaL, v, Uxreses, invi-
actil>us dicta sunt in communi. Undo ct dix, etc, col. il7, t. 7, quod quicuuKiuc<(

similiter in proposito, finis proximus ha;- aliter Scripturam intcUigit quam scnsus
rcsis cst adha;rcre falsa) scntcntiai propriaj, Spiritus sancti fiagitat, (juo conscripta cst,
ct ex lioc spocicm habet ; scd ox fine rcmoto licet dc Ecclosia non rocosserit, tamen luTrc-
ostonditur causa ojus, sciUcct quod oritur ticus appollari potcst; » ct ahbi dicit quod

ex suporbia vel cupiditatc. ((Cx verbis inordinate prolatis fit hajrcsis'.

Ad tcrtium dicendum, quod sicut haeresis Ergo haeresis non est proprie circa materiam
dicitur ab ehgcndo, ita sccta dicitur a scc- fidei.

tando, sicut Isidorus dicit in lib. VIII Etyin., etiam circa oa quae ad fidem
3. Praeterea,
cap. ui, col. 290, t. 3. Et idco hairesis ct pertinent, inveniuntur quandoquc sacri
scctaidcm sunt ct utrumquo pcrtinot ad
; doctorcs disscntire, sicut Ilieronymus et
opera carnis, non quidcm quantum ad ip- Augustinus circa ccssationcm legalium; et
sum actum infidclitatis rcspcctu proximi tamcn hoc est absquo vitio ha^resis. Ergo
objocti, sod rationo causae, quae cst vel haeresis non est proprio circa materiam fidei.
appotitus finis indobiti, sccuudum quod Scd contra cst quod Augustinus dicit
oritur ox supcrbia vol cupiditato, ut diclum Contra Manichxos^ Qui in Ecclesia : ((

est; vel etiam aliqua

phantastica illusio, Christi morbidum aliquid pravumque sa-
quac cst principium crrandi, ut ctiiun riiilo- piuiit , si corrcpti , ut saiuun rectumquc
sophus (hcit in IV Metaph., lcxt. 21. IMian- sapiant, rcsistunt contumacitcr, suaquc
tasia autem (]uodanunodo ad carncm per- pestifera et mortifera dogmata emeiularo
tinot, in(]uantum actus cjus est cuni organo iiolunt scd defondoro pcrsistuut, luTretici
corporali. sunt. )) Scd postifcra ct luorlifora dogiuata
CoNci.usio. — ' Uoercsis cst iiifid(!litatis spceics ad non sunt nisi illa (jua) opponuutur dogiua-
cos perliiicns, ciui lidciii Christi profcssi suiit, ct tibus fidci, per i\\\im\justus vivit, ut dicitur
cjus doguialu coiTiiiupunt. Uom., I. Ergo lufrcsis ost ciira oa quiv suut
fidoi, sicut circa propriain materiam.
Rcspondoo dicoudum, (juod de hajresi
uunc loquimui' socundum (jucxl importat
cornq)lionom (idci chrisliaiuv. Noii aulom
ad coiTuptioucm lidoi cliristiana' portinot,
si aliquis habot aUquam falsam opiuiouem

' Ita cura mss. passim votcros oditi; Iheologi ct ' In Decreto, causa xxiv. qna?st. cap.« Qui in
iii,

edit. Patav. an. 171;2 « cx proximo; \> pcriiido csl.

: Eoclosia, « col. 1307, sic habotur Augustinus,
: «
* Nil siiuilo iu Hicronymi Oporibns occurrit, sed Conlra Manich»os, » scd dcsumpta sunt dicla verba
sub ojus nonuno IV Scnlent., disl. .vui, cilalur. cx lib. XVlll De civ. Dci, cup. u, g 1, col. 013, l. 7.
 Or.^ilST. XI, ART. II. iiO
iii liis qii.TC n<»n sunf fitlei, puta in peomo- ^'iisfimis dicit, Eplst. xi.iii, col. 100, t. 2, ot
tricalilius, vel iu aliis liujusiuo«li, qua.' oni- lialiotiir in Dccrct., xxiv, q. iii, cap. « Dixit
nino ail fideni pcrtinero non ix)ssunt; sed Apostolus, » col. i30(» « Si qui seutentiam
:

st>luni quando aliquis habot falsiim opinio- siiam, (juamvis falsiun, atquo pcrvors.am,
uoin (.ina oa ([ua* ad lidom poitiiiont. iiulla portiuaci auimositate dofondant, quai-
Ad quani aliciuid pertinot dui»lioitor, sicut runt autom cauta s<jllicitudino vcritatem,
supra dictiim est : uno mod<> directc et corrigi parati, cum invcncriut; ncquacjuara
I^riucipaliter, sicut articuli fidoi; alio inodo sunt intor luTrcticos dopufandi; » (juia
iiidirocto ot secundario, sicut ea ox (juilius scilicot non hahciit clcctionem contradicon-
no{^'atis sequitur corruptio alicujus articuli; tcm Ecclosiio doctrina^ Sic crgo ali(jui doc-
et cirra utraqno potest essc haeresis, eo torcs videntiu* dissensisso vel circa ea quo-
ukhIo (pio ot fides. rum niliil iiitorcst ad lidcm ufrum sic vel
Ad primuui ergo dicendum, (jucxl sicut alifor tcnoantur, vel ctiam in quihusdam ad
ha?reses .huUTorum et Pharisa^orrum orant fidcm portincntihus quaa nondum orant por
circa opiniones ali^juas ad judaismum vel Ecclcsiam dctorminata postquam autom ;

ad prophctiam pertinentcs, ita ctiam Chris-

' csscnt auctoritatc univcrsalis Ecclesiae do-
fianorum h.Treses sunt circa ea quae pcrti- terminata, si quis tali ordinationi pcrtina-
ncnt ad fidem Christi. citor rcpugnarct, h.Trcticus ccnseretur.
Ad sccuudum dicendum, quod ille dicitur Qua3 quidom auctoritas principalitcr rosidct
aliter exponcre sacram Scripturam quam in summo pontificc. Dicitur cnim xxiv, q. i,

Spiritus sanctus efflagitct *, qui ad Ikjc cap. XII, Quoties fidoi ratio
col. 1200 : «

cxpositionom sacrai Scriptnra' intorquet, vcntilatur, arbitror omnes fratrcs nostros et

quod contrariatur ci quod cst pcr Spiritum cocpiscopos nonnisi ad Pctrum, id cst, ad

sanctum rovclatum. Undc dicitur Ezcch., .sui nominis ct honoris auctorcm referro
*

xiii, 0, de falsis prophctis Qui persevera- : dcbcrc contra cujus auctoritatom noc Ilie-
;

verunt confirmare sermonem, scilicct pcr ronymus, ncc Augustinus, ncc aliquis sa-
falsas expositiones ScripturK. Similitcr crorum doctorum suam scntcntiam dcfen-
etiam pcr verba qua? quis Joquitur, suam dit. » Unde dicit IlicronjTnus' ad Damasum
fidom profifotur; cst enim confessio actus papam, in Exposit. symb., \\\ fin. « Ilaec :

fidoi, ut supra dictum est; et ideo, si sit cst fidcs, papa bcatissimc, quam in catho-
inordinata locutio circa ea quse sunt fidei, lica didicimus Ecclesia ; in qua si minus
scfiui potcst cx hoc corruptio fidci. Undc poritc aut parum cautc fortc ahquid posi-
Loo papa, in quadam Epist. ad Proteriwn, tum cst, cmcndari cupimus a tc, fpii Pctri
episcopum Alexandrimmi, ep. cxxiv, c. ii, fidcm et sodem tcnes. Si autem haec nostra
(^ol. 1070, t. 1, dicit : « Inimici crucis Christi confcssio apostolatustui judicio compro-
omnihus^ factis et vcrhis nostris insidian- bctur, quicumquc mc culpare voluerit, so
tur, ut si ullam illis vcl tonucm occasionem impcritum, vel malevolum, vcl otiam non
dcmns, nos Ncstoriano scnsui otiam con- catholicum, non mo hajroticum compro-
gTucro montiantur. » babit^ »

Ad tcrtium dicendum, quod, sicut Au- CoNCLUsio. — Hccresis consistit circa ca quse

Parm. leclionem Nicolai se<7iiitur cl hahet

' :
fi
Hucusque S. Thomas. Nicolai addit sequentia :

'<pharisaismura » et addit in notula « Quamvis,

; : « Et Epist. Lvii ad cnmdevi « Quia Christi vincam
:

cum mss. plurihus, velercs editiones, Patav. 1712, cxtcnninant vulpcs, mihi cathedram Petri censui
et Noapolit. 170.3 habeant « pharisiam. » Quffi vox : consulendam. Nullum primum nisi Chrislum se-
iiova prorsus est, et apud nullum ((^uem sciam) quens, bealiludini tufe, id est calhcdra) Petri, com-
>criplorem occurrit. » Codices aulem uostri — muniono consocior; super illam pelram Ecclcsiam
liahcnl '( prophetiam. »
: ledificatam scio; qui non colligit fecum, spargit.
' In Parm. : « efflafcntat. » Oi)testor crgo bcalitudinem luam, ut mihi epistolis
' '< Omnibus et verbis nostris insidiantur et syl- tuis veltacendarum, vel dicendarum trium hypo-
labis. » slaseon detur auctoritas. » Et Cyrillus Alexandri-
Ila ex Decr. restituil Nicolai al. <' id esl, tui ; : nus in Thesauro :« Ut membra mancamus in capilo
nominis auctoritatem; » item « id est, ad sui no- : noslro, aposlolico Ihrono, Romanorum pontifice; a
minis auctorilalem. » quo nostriim ost qurercre, (piiil credero e( quid
tenore debeamus, ipsum rogantes, ipsum
veneran-
IlfRC et Decrelim, cap. XXTV, q. i, cap. xrv,
'

col. 1260, sub Hieronymi nomine refert; sed in les pra) omnlbus loco illius ({ui ipsum ledificavit, »
notis lectorem admonet auctorem genuinum Pela- ut in IV Sentent., dislinct. xxv, q. i, art. 2, q. lu,
:~'ium hterclicum ropulaudum csso. nolatum cst.
150 SUMMA TllEULOGICA.
iidci sunt, scilicct iidei arliculos, ut ijuai ad ij^sos sunt nuccssuriai in Ecclcsia; dicit ouim
soquunlur, disseulicndo cum pcrliuacia ah illis («).
Apostolus, ad Corinth., xi, \\\
I Oportet :

hxreses esse, ul et qui prohati sunt, raani-

ARTICULUS III. festi fiant in vobis. Ergo videtur quod
htcrctici sunt tolcrandi.
Vtrum hxretici sint tolerandi.
3. Praitcrca, Doiiiinus mandavit, Matth.,
Ad tcrtium sic Vidctur quod
proceditur. 1 .
XIII, servis suis ut zizania pcrmittcrcnt
haerclici sint tolcrandi. Dicitcnim Apostolus, crcsccre usque ad inesscm, qua; cst finis
II ad Timothcum, n, 2i : Servum Domini ssecuh, ut ibidcm cxponitur'. Scd per zi-
oportet mansuetum esse , cum modcstia zania signiflcantur haTclici, sccundum ex-
corripientem eos qui resistwit veritati; ne- positioncni sauctorum. Ergo hairelici sunt
r/uando det illis pamitentiam Deus ad co- tolcrandi.
gnoscendam veritatem , et resipiscant a Sed contra quod Apostolus dicit ad
cst ,

diaboli laqueis. Scd si hairctici non tolc- Tit., III, 10 Uxreticum liominem post
:

rantur, sod morti traduntur, aufertur cis imam *

et secundam correptionem devila,
facultas pcenitendi. Ergo hoc vidctur essc sciens quia subversus est qui ejusmodi est.
contra pra^ceptum Apostoh. Rcspondco dicendum, quod circa haerc-
2. Prseterca, illud quod cst nccessarium duo sunt considcranda unum quidem
ticos :

in Ecclesia ost tolerandum. Sed haerescs ox parte ipsorum aUud vero cx paiic ,

* Parm. : « in Glossa interl. » — • Parm. primam.

: el sequentibus 1. haretica; 2. haeresim sapiens
: ;

(o) Ilseresis pertinax contrarius fidei,

est error 3.suspecta de haeresi 4. erronea; 5. male sonans;
;

non solum fidei catliolica?, dogmalibus ab auctori- 6. schismalica; 7. scandalosa; 8. lemoraria; *J. pia-
tato infallibili Ecclcsiai delinilis, sed veritalibus a rum aurium oirensiva; 10. impia; 11. l)lasphema.
Doo revelalis sivo publice, sive privatim, modo do Propositio hserotica illa esl cujus conlradictoria
revelationo certo coustet. Undc prophetaj Veleris est de fide hseresim sapiens illa cujus verba daut
;

Teslamenti fuissent liaeretici si crcderc noluissent occasionem credendi probabililer hajresim, saltom
quaj Dcus ipsis certo revclabat. Qui tamcu sic lio- materialem, latere in mente aulhoris; suspecla de
die osset hasroticus poenis uon subjlcerctur ab heeresi, qufe suspicionem lanlum ingerit;j erro-
Ecclesia contrabBereticos constitutis poona? elenim ;
nea, cujus contradictoria est conclusio theologica,
illse lata; sunt solummodo contra eos qui catholicffi seu deducta ex una pra luissa rovolata, et ex altera
fidei sunt rebellcs. prajmissa evidenter vera; malo sonaus qua? in ,

Pertinacia" proprius ost characterhsereseos; opor- sensu magis obvio ha^rolica est, licot catholica sit
tet ut do hajretico dici possit stat pro rationo vo-
: in alio sensu, otiam proprio: schismalica, qufp in
luntas. « Qui sententiam suani quamvis pervor- Ecclosia divisionom excitare polest scandalosa, ;

sam ot falsam nulla portinaci animositato defen- qua' sivo iu materia fidei, sive in matoria morum,
dunt... quajrunt autem cum solliciludinc veritatem, (lal occasionem errandi tomoraria, qua* commuui ;

corrigi parali cum invenerint, nequaquam sunt theologorum sontontia^ sine fundameulo conlraria-
inter hroroticos computandi. » Caus. xxiv, q. ni, tur; piarum aurium olTonsiva, qua- in maloria reli-
can. 27. —
Ilinc qui ox ignorantia, etiam crassa et gionis aliquid indocorinu profert; impia, qua> pie-
supina repugnat lidoi, paratus tamcn assentiri si tati advoreatur; blasphouia qua> osl Doo, aut ,

essot instructus, peccat quidcm quia ignorantia Chrisli hmuauilati, a>it H. Virgiui , aut sauclis
ipsius proliibctur, sed non est formaliter ha>rolicus. injuriosa.
Ncc illi qui inter hcercticos enutriuntur, si sint Sunl do facili inlolligibilos,
ol alia- (lualificationes
animo parati credero immo isli uon peccant contra
: ut quod vaua, arrogans, slulla, su-
propositio sit

lidem, quaudo ignorantia oorum non ost iuvolun- porstitiosa, injuriosa, iuiprobabilis, iufuudata, otc.
taria, quia scilicel nullo dubio hac in ro pulsantur. Sod qualificalioues illa' nou suut proprie theolo-
Ncc catliolicus rudis a parentibus cl i)astoribu3 gicte, saltem iu usu Ecclosia'.
nogloctus, iuvoluntaria laborans ignorautia, peccat Caveanl qui ad hoc non suut ox officio dopulali
contra lidom aliqua lidoi dogmata non admitlondo. proposilionos advorsariorum suoruui uolare, sivo
Sod ossct formalitor hairelious (pii falso pulans ali- in dispulaliouibus viva voco habilis, sivo iu scrip-
(piam verilatoui osso ab Ecclosia proj)ositam ot tis. Sa'pius accidit huniaua' suporbia^ iujustis ag-

doliuitam, hano nihilominus uogarot. Essot luvro- grodi couviciis opiniouos ot doctruias alioruiu
ticus illalivo qui nogarot conclusionom (luanulam propria' opiuioni vel doclrina' uou concordantos.
thoologioam, si agnoscorot connoxionom hujus Mouioros sint pra'cipuo juvouos, sod cl etiam scuos.
conclusionis ouni prosmissis. —
Esl formaliter hosro- hujus C(^usilii Modestta vvstra nota $H ovmilms
:

licus qui doUborato dubio positivo, id esl dubio hominibits. Et Ilugo a Sauclo Viclore, iu Didascal..
judicanti actu positivo rcm esso dubiam ot incor- dicil « Diu rem portraotol autoquam judicel ot
:

tam, do ali(iuo arliculo lidei suflicientor ub Kcclosia uou statim in vituporium pronuupat. — Expodit
proposito dubitat. tibi ul cum uliipiid saporo ca^poris. catoros uou
Solent proposilionos fidoi aut bonis moribus nou coutcmuas. »
satis conformos, uua vol i^Iuribus (lUiUificari uolis
 ;

ULI.EST. \I, AKT. III. V^\

Kc«lcsi;i'. E\ parte (IiiuUmm i[)S()niin est pio siilivcrso liabelur, ut iiatot iii auctoritate
pcitatuui, pur qunil iiicrufiuul uou suluiu .\[)tistoli iuduita.
ul) Kcclosia per excomiuuuicationom soiwi- Ad secundum dicendura quod utilitas ,

rari, setl etiam por mortom a muuilo c.\- qua^ ox lueresibus [)rovonit, est pra'ler in-
cludi. Multo euiui j^Mavius est currumpero teiitionein lia'icticorum, diim scilicot cou-
(idom, per quam est aniuue vita, quaui stautia lidclium conqjrobatur, ut Apostolus
falsare pecuniam, per (]uam temporali vitaj dicit ; et (( aut cxcutiamus [)igritiam divinas
subvenitur. Undo si fal.sarii pecunia* vel IScri[)turas sollicitius intuontos-, » sicut
alii malefactores statiiu i)er saTulares prin- Augustinus dicit, lib. I De Gencs , contra
cipes juste inorti traduutur, luulto luagis Manic/i., cap. i, § :2, col. 173, t. 3. Sed cx
liaTotici stalim cx (juo do lia-resi couvin- intontiono eorum fidcm est corrumpcre
cuiitiir, possunt noii soluin excommunicari, quod maxinii nocuinonti. Et idoo magis
cst
sed ot justo occidi. respicioiidum est ad id quod cst per so do
Ex parte autem Ecclesiae est misericordia eorum intcntiouo ut excludantur, (luain ad
ad errantium convorsionem et ideo iion ; hoc ([uod est praiter eorum intontionom ut
statim (ondemnat, sod post primam et se- sustincantur.
cundam correptionem, ut Apostolus docet Ad tertium dicendum, quod, sicut habotur
postmodum vcro si adhuc portinax inve- iiiDccret., xxiv, q. iii, cap. Notandum, » ((

niatur, Ecclesia do ejus conversione uoii col. 1300, aliud ost excommunicatio, ct
((

sperans, aliorum saluti providot, oum ab aliud cradicatio. » Excommunicatur onim ad

Ecclosia soparando por oxcommunicationis hoc ahquis, ut ait Apostolus, I Cor., v, 5,
seutontiaui ot ultorius rolinquit eum ju-
; ut spiritus cins salvus sit^ in die Domini.
dicio sieculari a inundo oxtorminauduiu por Si tanicii totalitcr cracUccntur pcr mortcin
mortem (a). Dicit eiiim iiicronymus, jSupcr hajrctici, iion cst ctiam contra mandatum
illud Gal'., v, Modicum fermentum, col. 403, Domini quod est iu eo casu intclligendum,
;

t. habotur xxiv, q. iii, c. xvi, col. 130-2

7, ot : quando non possunt extirpari zizania sinc
(( Uosocandie sunt putridio carues, ot sca- extirpationc tritici, ut supra dictum ost,
biosa ovis' a caulis repellenda, no tota cum do infidelibus in communi ageretur.
domus, massa, (^orpus ct pccora ardcant,
corrunqjantur, putroscant, intcreaiit. Arius
CoNCLusio. — Quanquam heeretici tolerandi non
sunt i[»so illonini donierito, us(juo tanien ad se-
iu Alcxandria uua sciutilla fuit scd quoniam ;
cundani corre[ilionein cx[)ectiindi sunt, ul ad
non statim opprcssus cst, totum orbcin sanam rodeant Ecclosio', lidem; qui vero [)ost
ejus flanuna populata cst. secundam corre^Hioneni in suo errorc obstinati
.Vd j)rimum orgo dicondum, quod ad mo- [)ermanent, non modo cxcoramunicationiS sen-
destiam illam pcrtinet ut primo ct sccundo tcntia, sed ctiam scccularibus principibus extcr-
corripiatur; quod si rcdiro nolucrit, jam minandi, tradi possunt (6).

'Scabiosum animal. » Migno.

« quando pcr miscricordiam i])sius
sajculari rcUnf(uit,
'Ut sic exculiamus pijrritiam, et divinas Scrip-
« non adducuntur ad conversionem. Sic potius ut
turas nosse cupiamus. » salvet innocenlos (jiiam ut noccntcs temporaliler
' Parm. pat. : pordaf Ecclesia intervenit.
(a) Poudora verba « Ecclesia aliorum saluti pro-
: Distinguuntur hieresis inlcrna tanlum, hffiresis
videl eum separaudo per excommunicationis scn- oxterna tantuin, hseresis interna simul et externa.
tenliam, et ulterius eum relinquit « judicio sajcu- Ilajresis extorna poleslesse occulta quanivis cxtcr-
lari » a mundo extermiiiandum per mortcm. » Non na, si, V. g., homo hairosim distincto et assertivo
orjro Ecclesia, sed judicium stecularc per mortem maniiestaverit, nullo audiente aut videntc.
cxlerminal a mundo. Porro hferesis distincto manifestatur vorl)o, vcl
(/<) Juxta doclrinam S. Thomte in hoc arliculo scripto, vel facto, vel alio nutu scu signo quod ex
hffireliei per sa;culares principes jjossunt justo oc- nalura .sua, aut ex inslilulionc, aut cx consuclu-
cidi. Non dicil « dcbcnt, » sed
: « po.sstml. » Alihi: dine, aut cx circumstantiis distiucto ot mnuifesto
dixerat sanctus doctor Ecclesiam non infligere mor- hajresim signiilcat.
lem temporalerii, el, ut liilluart ait : « Poenfe tem- Assertivo mnnifestatur, si hoc agitur cum animo
porah3s perlinent ad forum saicularo. » Non tamon asserendi el prolilendi lueresliu.
ox se ssBculares principes morle homines propter Ilierclicus intcrnus non flerct ct extomus, si
hajresim plectcre delicnl; nam Ecclcsia sola judcx cbrius vel dormiens suaiu rucntcm n|)oriret, ncquo
esl lcfnllmus ac idontnis criminis hfer(jseos. Unde Ec- oliam si disi^utalivo tantum, uon cx animo asse-
closia Iribunal ccclesiasticun) Instiluil in illis rogio- rendi, suam proflterotur Iia;rosim. Sed flerot exter-

nibus ubl hterolicos jus civilo damnal ;)d morfoin, nus, otiam uullo audienl<' vel vidi;uto, si, cum animo
re03 iulerroiial, crimeu eorum declarat, hosque fori> assoroudi, illam distincto mauifoslarct.
 , ;;

152 SUMMA TilEOLOGICA.

Ilieronymi in hunc lof., col. I.'{2, t. 7, quod
" quotiescumque aHquis pcccaverit, cst ei
ARTICULUS IV.
dimittendum. » Ergo quoticscumque ahquis
Utrumrevertentes ab hmresisint ab Ecclesia pcccaverit in hairesim rclapsus, crit ab Ec-
recipiendi. clesia suscipicndus.
3. Prajtcrca, ha^resis est qua^dam infideli-

Ad quartum sic Vidctur

proceflitur. 1. tas. Sed alii infidcles volentcs converti ab
quod rovGrtcntcs al) Ii.Trcsi sint omnino ab Ecclcsia rcfipiuntur'. Ergo ctiam ha?retici
Ecclcsiarccipicndi. Dicitur cnim Jcrcm., ni, sunt rccipicndi.
1, ex pcrsona Domini Fornicata cs ciim : Scd contra est quod Decretalis <( Ab abo-
nmaloribus muUis, tamen revertcre ad mc, lcdam, » De hxrcticis, cap. ix, dioitquod <( si

dicit Bominus. Scd Ecclcsiae judicium cst allqui post abjurationcin crroris deprchensi
judicium Dci, sccimdum illud Dcut., i, 17 : fucrint in ahjuratam haBrcsim rccidisse, sae-
Ita parvum audietis, ut marjnum; nec acci- culari judicio sunt reliiiquendi. » Non ergo
cujusquam personam, quia Dei judi-
pietis ab Ecclesia sunt rccipiendi.
cium est. Ergo si aliqui fornicati fucrint per Respondeo diccndum, quod Ecclcsia, sc-
infidelitatcm, quae cst spiritualis fornicatio, cundum Domini institutioncm, charitatcm
nihilominus sunt recipicndi. suam cxtendit ad omnes non solum amicos,
2. Pra^tcrca, Dominus, Matth., xviii, 22, verum etiara inimicos et proscquentes, sc-
Pctro mandat ut fratri peccanti dimittat non cundum illud Matth., v, 4i : Dilirjite inimi-
solum sedusquc sepluarjics septies;
septies, cos vestros, bencfacitc his qid oderunt vos
per quae intelhgitur, secundum expositioncm Pertinet autem ad charitatem ut ahquis bo-

Ilfcreticiis merc inlernus nec cxcommunicatio- Quoad irregularitatem, alii volunt eam incurri
ncm latfc sentcntipe, poonas spirituales
nec alias per hixiresim statim ac ha^rcsis fit exlerior, licet oc-
hfEreticorum incurrit. Si dicas concilium toleta- culta maneat, alii volunl eam incurri solummodo
num et concilium tridcntinum, et alia jura, sub per hicresim notam ct manifostam.
poena anathematis velare non sohim aliter « pra?- Quoad privalionem bencficiorum ecclcsiaslico-
dicare ct docere, » sed eliam aliter « sentire et crc- rum, quidam censent ha?reticos manifestos hoc
dere, » respondetur per « sentire et crcderc» intel- ipso privari non possossione, sod titulo beneficii
ligi eos qni assenliuntur assensu exterius expresso. quidam dicunt ad privationem eliam lituli recpiiri
De ha^retico mcrc externo qui sciUcet mente , sententiam judicis.
fidehs, vcl metu, vel spe lucri, vel ex ira, aHovc Quoad sopulturam ecclesiaslicam, Sylvius ccnsot
simili motivo profert propositionem ha?reticara ha?reticum manifeslum dcbore illa privari ante
crucifixum aut sanctorum imagines conculcat, ctc, sententiam judicis, quod billuart admiltit, dum-
Billuart dicit quod gravissimc quidem peccat, nec modo nuUa lergiversationo et nullo juris suDPragio
tamen est hiereticus ct ideo pocnas ab Ecclesia
, talis ha^relicus oxcusari possit, et hoc putat in
contra haercticos latas non incurrit, polostquc con- praxi rarum.
sequonler a quolibct confessario absolvi, nisi ab Quoad privationom jurisdictionis, hwretici oc-
Ecclcsia qui de intcrioribus per cxteriora judicat culli hanc retinent, ol possunt valido absolvere.
cssct publice dcnuntiatus ut haTcticus; tunc enim Eadem hsrelici manifosti omnes privabantur
Ecclcsirt?primo rcconciliari dcberet. lempore S. Thomfe. Sod htcc mulata sunt in con-
P. Henno de codcm dicit quod in foro conscien- cilio conslanliensi per bullam « Ad ovilanda scan-
:

lise non ligatur pocnis ecclcsiasticis, dcbet tamen (iala, » Marlini V. Hivrotici eliam manifosti, nisi
antequam a confcssario quolibet al)Solvi possit ro- sint nominatim donunliati, rolinont jurisdiclionom
conciliari Ecclesitr ,
quia poona^ spirilualos suic et valido absolvunl. Talis osl hodiorna totius Ec-
culpa? in foro cxtcriori anncctimtur closia? praxis. Si tamcn hi ha^rotici ipsi ab Ecclosia
Ilifroticus inlornus simul cl cxlornus, cliamsi roccdoront, jurisdiclionom amitterentjuxlaBilluart.
nullus vidissot aut audissot «um ha>rosim suam dis- Advorloudura est oxcommunicalionem majorem
tinctc ct asserlivo mnuifostanlom, incurrit, slalim lata3 sontonlia" afficero parilorcrcdontos ha»retico-
ac fit oxlornus, quamvis rcmancal ipnolus, oxcom- rum doolriniv, otsi ignoront in parliculari quid te-
municationcm \i\Uv sonlontiic soli papa? rcsorva- noanl liaMOtici; itom dofondontos hn?roticos quoll-
tam. bot modo , dummodo dofonsio illa conferat ad
Alife pccnfc spirituales hn:>roticorum sunl : irro- fovondam hivrosim; ilem. ubi inquisitio vigot, oc-
pularitas, privafio beneficiorum cl dignilalum Ec- cultantos haMoticos no innoloscant inquisitoribus;
clcsia" ; inhabililas ad bcncficia oblinondn quic itom rccoplantos eos ul ha^rosis sua^ zizania disso-
afficil filios ha>rclicorum usquo ad primam gono- miuont; itom fautoros qui ox officio haTCticos pu-
ralloncm si mator, usquo ad socundam gonoralio- niro aut doclararo obligati, id tamon uogligunt
nom sipalor in ha^osi moriatur; privalio poloslalis doniquo oos qui motliis quibuscumquo bterolico-
spiriluiilis, ordinis ut illa licilo utantur, ot jurisdio- rura fugnm fnoililanl.
lionis quampordunt; privatio tandcm ccclosiaslico) '
Parm. : « suscipiuutur. >>

sopultura".
 QU^EST. XI, ART. IV. i:i3

niini proxlmi ot vclit ot opcrotur. Kst auttMu videautur vere convorsi ; ct hoc pro boiio
iluplex bonum : uimm quidem spiritualo, pacis frequcnter legitur osso factum. Sed
scilicet Siilus anima% (luml j)rin<'ipaliter ros- quando recc[)ti itcrum relabuntur, videtur
pirit Imc eniin (piililiet ex charitato
charitas ; esse si^'niim iiiconstantiie eorum circa (Idem,
(lcbct alii vcllc. liiilc (juantum ail lioc, hic- et idco ulterius redeuntes recipiimtur ([ui-

rotici rovcrtcntes, (luoticscumquo rclapsi dem ad pcenitentiam, non tamen ut libcron-

fuerint, ah Ecclcsia recipiuntur ad \wm- tur a scntentia mortis.
tontiiuu por (luam impeiulitur eis via salu- Ad i^rimum crgo diccndum, f|Uod in judi-
tis. cio Dci scmper recipiuntur redountes, quia
Aliiul autem est honnm (]U0(1 secundario Dous scrutator est cordium ct vcrc redeuntcs
re5i)icit charitas, scilicct honum temporale; coj^noscit. Sed hoc Ecclesia imitiu-i noii [)o-
sicut cst vita corporalis, possossio mundana test; pra?sumit cnim eos iion verc roverti,
ct bona fama ct dignitas ecclosiastica, sivo
; qui cum recopti fuissont iterum sunt rc-
saHiuIaris hoc cnim non tenemur cx chari-
; lapsi; et ideo eis viam saliitis non dencgat,
tato alii vollo nisi in ordino ad salutem aiter- sed a periculo inorlis cos iiou tuctur.
nam ct oorum, ct aliorum. Unde si aliquid Ad secundum dicendum, ([uod Dominus
do hujusmodi bonis cxistcns in uno impo- loquitur Pelro do peccato in eum commisso,
diro possit .Tternam salutem iii multis, non (|uod estsempor dimittcndum, ut fratri rc-
oi)ortet (juodcx charitato hujusnKjdi honum (leunti parcatur. Non autem intelligitur de
oi velimus; scd potius ut velimus cum illo pcccato in proximum vel in Deum commisso,
carcrc tum quia salus aitcrna pra*ferenda
: quod non est nostri arbitrii dimittere, ut
est b(»no temporali, tum quia bonum multo- llicronymus dicit, Sup. illud Matth., xviii,
rum prjefertur bono unius. Si autom hcoretici Si peccaverit in ^e, col. 131, t. 7. Sed ctiam
rovortcntes sempcr reciperentur, ut conscr- in hoc est a legc modus statutus, secundum
varentur in vita, et aliis tcmporalibus bonis, quod congruit hoiKjri Dei ct utilitati proxi-
posset in pra^judicium salutis aliorum hoc morum.
0S5C tum quia si rolaberentur, alios infico-
: Ad tcrtium dicondum, quod alii intideles,
rent tum etiam quia, si sino pdiiia ovadc-
; qui nuuquam fldem acceperant, conversi ad
rent, alii securius in haM*osim relaberentur '. fidem nondum ostenduiit aliquod signum
Dicitur cnim Eccle., viii, II: Etcnim quia inconstantiai circa fidom, sicut Iiaerotici rc-
non profertur cito contra malos sententin, lapsi ; et ideo non est similis ratio de utris-
ahsquc timore idlo fiiii homi?ium perpet?-ant que.
mala.
CoNXLisio. — QuaiKiiiam hrcrctici rcvcrtentes
Et idco Ecclesia primo quidom revcrtentes
sempcr recipicndi sint ad pojiiitentiam qiiotics-
ab ha.TCsi non .solum rccipit ad pa-iiitcn- onmquc relapsi fuerint, non tamcu semper sunt
tiam, scd etiam conservat eos iu vita, et iii- rtjcipiendi et restituendi ad bouorum hujus vitic
terdum restituit eos dispensative ad Eccle- ]tarticipationem («).
siasticas dignitates qiias prius habebant, si

'
Sic cod.; in edil. : « laberenlur. » non legerc qui alium legcntera audit quarto, ;
non
[a] Hic disserendum est de libris ab hajrelicis legero qui idionialc Icgit ignoto sibi quinto, ;
non
conficlis. En regula decima indicis concilii triden- logere ita ut incurrat excommunicationcm qui non
tini : legil in maleria sufficienli ad peccatum mortale ;

'< Si quis libros hffireticomm vel cujuscumquo gravitas autem vel levitas materia! in hoc peccalo
aucloris scripta, ob hajrcsim vel ob falsi dogmntis sicut in aliis dcsumenda ost ex fine legis, et 13il-
suspicioncm damnata atquc prohibila legerit, sivc luart vult peccarc morlaliter illum qui aperiendo
habuorit statim cxcommunicationis sentcntiam
, librum incidit advertens in lueresim et legit paucas
incurrat. Qui vero libros alio nomine interdiclos lineas, quod mihi, fateor, durius esso videlur. Nola
lcfrcril aut habucrit, prjcler pcccati mortalis rea- sexto excusari ilios qui lalia scripta retincnt ad
lum quo afflcitur, judicio cpiscoporum scvere pu- unum aut alterum diem, quia retentio ista censotur
nialur. » modica, et exigilur retentio tempore sufficienti ad
Undo non solum libri sod scripta cfualiacumquc I)cccatum morlalc.
cujuscumque auctoris, dummodo damiiata sint ob Scd et est alia i)rohibitio libroruni ab ha;relicis
IjaTcsim vel ob falsi dogmatis suspicionem, prolii- conscriptorum qua- continelur in Ixilla Ctnxx, ct
hcntur,neclegi, nochnberi possunt, et ha-c inlordic- in plurium ponliflctni) constilutio!iii)Us, Pii IV,
tio sub pcena excommunicationis lata cst in indico const. Lxxvn ; V, const. i.xxiv; Clemen-
Sixti
concilii tridentini. Nota primo, excommunicationcm lis VIII, const. xxxvi
« IlaTCticorum libros, lia'-
:

illam non csso papa- reservatam; secundo legero resini continentos vol do religione tractantes, sino
illum qui tantum oculis, non vocc, utitur; tcrtio, aucloritale sedis apostulicu; sciunlcr legonlos aut
 ;

iU SUiMMA TilEOLUGlCA.
VI, 12 : llomo npostatn, vir inutilis, fjradi-

tur ore perverso, annuil oculis, terit pede,

*
QU^STIO XII.
difjito lofpiitur, pravo corde machnuxtur
DE APOSTASIA. mrdum, etin omni tempore jurf/ia seminat.
(Et duo quaerunlur.) Si quis ctiani sc 'ircumcidcrct, vcl sepul-
crum Mahumcti ad<jrarct, apostata reputa-
Ueindc considcrandum cst do apostasia ct ; rctur. Ergo apostasia non pertinet dirccte ad
circo hoc quajruntur duo 1° utrum aposta- : inndclitatem.
sia ad infidclitatcni perlincat; 2" utrum :{. Pra^tcrea, haBresis, quia ad infidelita-
proptor apostasiam a fidc subditi absolvan- tem pertinet, cst qu<'edam detcrminata spe-
tur a dominio praisidcntium apostatarum. ergo apostasia ad infido-
cics infidclitatis. Si
litatem sequcrctur quod esset
pcrtincret,

ARTICULUS PRIMUS. quaidam dctcrminata spccics infidclitatis;

quod non vidctur secundum priudicta. Nou
Utrum apostasia pertineat ad inftdelitatem. crgo apostasia ad inlidelitatem pertinct.
Sed contra est quod dicitur Joan., vi, 07 :

Ad primum sic proccditur. i. Videtur Multi fliscipulorum ejus abierunt retro,

quod apostasia non pertineat ad infidclita- quod est apostatarc dc (juibus supra dixerat
;

tcm. Illud onim quod cstomnis pcccatiprin- Dominus Sunt fpddam ex vohis fjui non
:

cipium, non vidctur ad infidclitatcm pcrti- credunt. Ergo apostasia pertinct ad infldeli-
nore quia multa pcccata sinc infidclitatc
;
tatcm.
existunt. Scd apostasia videtur essc omnis Respondeo diccndum, quod apostasia im-
pcccati principium dicitur cnim Eccli., x,
:
portat retroccssionemquamdam a Deo. Quae
14 : Initium superhix honiinis apostatare a quidcm divcrsimodc fit sccundum divcrsos
Deo; ct postea subditur Initium omnis pec-
: modos quibushomo Deo conjungitur. Primo
cati superhia. Ergo apostasia non pcrtinet namquc conjungitur homo Dco per fidem
ad infidclitatcm. sccundo pcr debitam ct subjcctam volunta-
2. Prajterca, infidelitas in intcllcctu con- tcm ad obcdicndum prancptis ejus; tertio
sistit. Scd apostasia magis videtur consistcrc pcr aliqua specialia ad supcrcrogationem
in extcriori operc vcl scrmone, aut etiam in pcrtincntia, sicut pcr rcligioucm, ct clerica-
intcriori' voluntatc ; dicitur enim Provcrb., turam, vel sacrum ordincm.

rclinenlcs, imprimenles, scu quomodolibet defen- Oportet ut libri per Ijullam Cnnx designali le-
dontcs ex quavis causa, publicc vel occulte, quovis gantur « scienter; » unde excusat ab excommuni-
ingenio vel colore, » exconmiunicanlur oxcommu- cationo ignorantia eliam crassa et supiua, et, ut
nicationo papa; roservata. quidam addunt, eliara affectata.
«Liber» requirilur, sive typis edilus, sivc nia- « Retinentes » sive ad legendum, sive ad orna-

nuscriplus. Juxta quo.sdam decem folia sallcm ad tum, sive ob anliquitatem, sivo ad involveudum
lil)rum conficiendum necessaria sunt scd, prohi- ; merces, aut ad alium quemlibet usum, dummodo
bito libro, folium aut pars a libro separata prolii- retinoant tomi^ore suflicionti ad pecciilum mortale,
betur. ceusuram incurrunt.
Oportct ut liber cujusdam qui formaliter erat
sit « Imprimenlos » sunl ii qui proximc ad impres-
liajrelicus in lempore quo condidil ipsum. Non in- sionem concurrunt, ul disponontes typos, tingonles
currit su])rai)Osilani censuram qui legit libros non eos atramonto, madefacientos chartas, premontos
baplizalorum. torcuhiria, corrector foliorum, director impres-
Oportet ut liber « ha^reslm contineat; » iutelligo sionis.
non transeunter nihil adserendo pro ct contra, scd Consentur « defondentes » qui asseruul dictos
theologice, licot incidenter, oam aliquo sallem libros non esso raalos, non osse consuraendos, clc
modo probando, aul argumenta solvendo. llas logos exposuimus, nil docernentos do consue-
Oporlet ut libor « ha^rusim continoat vol de reli- ludinibus quiv in tali vel tali rogione introductis
giono tractot; » intollige non incidenter
« tractot » pro illarum regionura incolis rigorom legalem im-
peraliquam digressioneni leveni.oliani probando el minuere possent. Omnes in hoc punclo parnti osse
defendendo, modo non continoat hierosim, sed ex dobont ad sese subraitlondos supremo Ecclesiiv
professo et instituto. Tunc liber isto, ([uamvis nul- judicio, decrotisque sanctjv sodis aposlolicw, si
lam contineat hsereslm, prohihetur. Socnnda au- (jun' hujusmodi cousuctudiues claro ac formaliter

lom regula indicis libros haM-uticorum a libris \\\v- oxprosso oraculo vel abrogaront, vel nuUara vim
rosiarcharnm socernit; libri onim bivresiarcharum, contra leges haborodolerrainaa»nt.
cujusciuniiue siut argumonti, hac socunda regula '
Sic omnes cod. ol volunlas intorior oppouilur
:

prohibontur iix odium ol dotoslatiouom suorum inlelleotui; Parm. : « exlcriori.

uuctorum. " rarm. : \}rad\ci\s.

 . ;

QUiEST. XII, AUT. I. 155

Uemoto aiitem posteriori. roiuaiict [)rnis, J)eu; sublata lidc nihil riMnaiiel iii hoinino
sc<l noii ergo ali-
convertitur. Contin^Mt ([uod possit esso utilo ad salutem asternam ;

queni apostataro a Deo, retrocedeuilo a reli- et propter Irk^, dicilur Prov., vi, 12 : Ilomo
Kii>no quani professus ost, vel al» ordine npostutn vir iimtilis. Fides onini ost vita
iiuem sus<'epit; el JKTcdicitur « api^stasia re- animai, secundum illud Ilom., i, 17 Jusius :

li^nonis » seu « ordinis. « Continj^it etiam ex fide crgo sublata vita corpo-
vivii. Sicut
ali(piem apostatare a Deo per mentem repu- rali, omnia m(^nd)ra ct partes hominis a do-

t^Miantem divinis mandatis. (Juil)us duabus bita dis[)osili(juo rccodunt ita, sublata vita ;

a{)ostasii8 existentibus, adhuc potest rema- justitiai,quaj cst per fidoiu, apparet iuordi-
nere homo Doo conjunctus per fidem. uatio in omnibus membris; ct primo qui-
Sed si a tlde discedat, tunc omuuuo a Deo dem in ore, [jer qu(jd inaxime inanifeslatur
retroocdcre videtur. Et ideo simpliciter ct cor; sccundo iii oculis; tertio in instrumen-

ahsolute est apostasia per quam alitpiis dis- motus; ([uarto involuntatc, qua; ad ma-
tis

cedit a fidc, qua; vocatur <( apostasia perfi- lum tendit. Et ex his sequitur quod Jurr/ia
dia;. )) Kt secunduin hunc modum apostasia seminet, alios intendcns separarc a fide, si-

simpliciter dicta atl inlidelitatem [)ertinet. cut ct ipso recessit.

Ad primum ergo diccndum, (juod objectio Ad tertium diccudum, quod spccics alicu-
illa procedit de secunda a[)0stasia. ([u.e im- jus qualitatis vel formic non divcrsificantm'
[Kjrtat voluutatem a mandatis Dei resilien- per hoc (juod cst terminus motus a quo » ((

tem, (juaj iuvenitur in omni peccato mor- vel « ad qucm ; » scd potius c converso sc-
tali. cundum tcrminos motuum spccics attcndun-
Ad secuudum diccndum, (juod ad fidcm tur. Apostasia autem respicit iiifidclitatem,
Ijcrtinet uon solum credulitas cordis, sed ut tcrminum « ad qucm
» cst motus rcco-

etiam protestatio intcrioris fidei pcr cxtc- dcntis a fidc. Uudc apostasia uon importat
riora verba et facta nam confessio cst actus ; detcrminatam spcciem iufidelitatis sed ,

lidei. Kt per hunc etiam modum ([ucedam quaindam circumstantiam aggravaulcm

exteriora vcrba vcl opera ad infidelitatom secundumillud II Petr., ii, 21 Melius erat :

pertinent, inquantumsunt infideUtatis signa cis voritatom non coQnoscere, quam post
per raodum quo signum sanitatis « sanum » cofjnitam retroire*
dicitur. Auctoritas autem inducta ctsi possit CoNci.Lsio. — Apostiisia siniplicitcr, qua quis u
intclligi dc omui apostata, verissime tamcn litlc rotrocedit, ad specioiii porlinot iuiidolitiilis,

convenit in apostatam a fidc quia enim fidcs ; uou autem apostasia ab ordiuc, vel religionc (a).
est primum fuudamentum rerum speranda-
rum, ct sine fide impossibile est placere

(u) Sccundum sententiam de circumslantiis no- Prima

fido,vel araandatisDoijVel asupcrcrofrationc
labiliter agfrravantibus contitendis, ap(«rien(lum est intellifritur ; socunda sua
osl clerici vcl rolifriosi a
ui confessione utrum quis fuerit apostata a fide, profossiono rocedontis tertia est cujuscumquo fi-
;

vol simpliciter haTClicus, et ubi recossorit apos- dem scrvanlis, sed a jugo diviuorum mandatorum
tala an ad afheismum, vel ad paganismum, vcl ad sc injustc cxpcdicntis. Ilajc ultima apostasia iu
jiulaismum. —
Sic Billuart. rigore vcrborum non admittitur ut sic a thcologis,
Apostatarum a fide poenro esedem sunt ac poDnoj nisi sumatur ly apostasia gonoraliter.
ha-reticorum. Uilluart dicit per hoc apostasiam ab hajrcsi dis-
Secundum auctorem Breviloquii , apostasia in tingui quod apostasia esl descrtio totius fidci, et
Iribus consislit primo quidom in demissione fi-
: « hajresis doscrtio fidoi quoad parlcm. Ncscio an
doi christianse, secundo in demissiono habitus reli- recterem his tcrminis docucrit oruditissinius theo-
^iosi, tortio in demissione tonsurte clcricnlis, » addo : logus.Quid diccrct dc calholico fidom catholicam
ot clericatus. De liis autom cloricis qui tonsuram
<'
rospucntc ct ad hainisim transountc? Quoinodo
projiciunt, et a clericatu rocodunt, quos apostalas scccrncrot istum do hoirotico iu hivrosi sua nato?
Juli.inistns jure vocitamus, statuimus, ut nisi ad Nonne primus osl apustata simul ct ha'rolicus, dum
profossionom cU'ricalus redicrint, omni christiana sccundus simplicitcr ost hffiiolicus. iMimus tamen
communione privontur. » Decrctum Nicolai II in non est apostata dimissione tonsurn? clcricalis et
synodoromana an. 10o9.— Unde clerici apostalJBvo- clericatus, vel dimissiono l)al)itiis roligitjsi, sed esl
cabauturapoatattBJulianistffi. Monachi autemquiab aposlata a fidc, quamvis nun dosorat totam fidom.
ordine, Bprotis volis, deficiebant, vocabnnlur apos- Cum pcDnai upostatarum oa-doni sint, ut dictum
tatores sed hoc nomine oliam alii apostataj signa-
:
cst, ac pcona; ha-rolicorum, distinctio do (fua nunc
l;antur. Militifc doscrtorcsoliin diccbantiirapostatte. ngitur in pra.xi parum interest. Non tamon inutilo
.Vliam apustasitc Ihuologiciu divisiontim nonnuUi ost unicuique vocabulo jus suum lalia vol talia
tradcbanl uutiqui asscreulcs apostasiam osac vol a tiiguificaudi tribucro.
 :

im SUMMA TllEOLO(;iCA.
introductum cst do jurc gcntium, quod est
ARTICULUS II.
jus bnmanum; distinctio antcm fidclium et
infidclium est secundum jus divinum, per
Ulrum princeps propter apostasiam a fide quod non tollitur jus humanum. Sed aliquis
amittat dominium in subditos, ita quod per infid(ilitatcm pcccans potcst scntcntiali-
ci obedirc non tcneantur. tcr jus dominii amittcrc, sicntctiam (juando-
que propter alias culpas.
A(l secundum sic proccditur. \ . Videtur A(lEcclesiam autem non pcrtinct punirc
quod priiiceps propter apostasiiim a fidc non infidclilatcm in illis qui nun^iuam fidcm
amittat dominium in subditos, quin ei te- susceperunt, secundum illud Apostoli I ad
ncantur ol)edire. Dicit enim Ambrosius', et Corinth., v, 12 Quid miln dc iis^ qui foris
:

habetur caus. xi, q. ni, c. xciv, col. 873, quod sunt judicarc? Sed infidelitatem illorum qui
Julianus inipcrator, quamvis esset apostata, fidcm susccperunt, potest sentcntialilcr pu-
habuit tamcn sub se christianos miUtes, (lui- nire; et convcnientcr in hoc puniuntur (|uod
bus cum dicebat « Producito acicm pro dc-
:
subditis fidelibus dominari non possint hoc ;

fensione reipublic.T., » ol)ediebant ei. Ergo enim vcrgere posset in magnam fidci cor-
propter apostasiam principis, subditi iion ab- ruptionem quia, ut dictum est, homo apos-
;

solvuntur ab ejus dominio. tata pravo corde machinatur malum , et

2. Pra^terca, apostata a fide infidelis est. jurfjia seminat, iiitendens homines separare
Sed infidelibus dorainis inveniuntur aliqui a fide.

sancti viri Joseph

fidelitcr servisse, sicut Et ideo quam cito alicjuis pcr scntentiam
Pharaoni, ct Daniel Nabuchodonosori, et denuntiatur excommunicatus proptcr apos-
Mardochaius Assuero. Ergo propter aposta- tasiara a fide, ipso facto, ejus subditi sunt

siam a fidc noii est diinittcndum quin prin- absoluti a dominio cjus et juramento fideli-
cipi obediatur a subditis. tatis, quo ei tenebantur («).

3. Prajterea, sicut per apostasiam a fidc Ad primum ergo diccndum quod illo ,

reccditur a Dco, ita per quodiiljct peccatum. terapore Ecclesia in sui novitate nondura
Si ergo propter apostasiam a fide perderent habcbat potestatem terrcnos principcs com-
principes jus imperandi subditis fidelibus, pcsccndi : ct ideo toleravit fideles Juliano

pari ratione propter peccata alia hoc amitte- Apostata? obedire in his quaj non erant
rent. Sed hoc patct csse falsum. Non ergo contra fidera, ut majus periculum fidci ^ila-

proptcr apostasiam a fido est recedendum ab retur.

obedientia principum. Ad secundum diccndum, quod aUa ratio

Scd contra cst quod Gregorius VII dicit, est de infidelibus aliis, qui nuncpiam fidcm
ut habetur cans. xv, ({. vi, cap. iv, col. 984 susccpcrunt, ut dictum cst.
((Nos sanclorum praidccessorum statuta to- Ad tcrtium diccndum, quod apostasia a
nentes, cosqui excommunicatis fidelitato aut fidc totaliter scparat homincm a Deo, ut dic-

juramenii sacramento sunt constricti, apos- tura est, quod iion contingit iii (]uibuscum-
tolica auctoritate a sacramcnto absolvimus; quealiis peccatis.
et ne cis lidelitatem observent, omnibus CoNci.csio. —
Quuni quis pcr scntontiam de-
modis prohibemus quousquo ad satisfac- ,
nuntiatur proptor aposlasiam cxcouununicalus,
tionem veniant. » Scd apostata? a fide sunt ipso facto, (^jus subditi a (iominio et j)U'amcuto

oxcomnuinicati, sicut et Iwretici, ut dicit iidoUtalis cjus libcrati sunt.

Dccrctnlis extra, Dc hxrcticis, cap. (( Ad

abolendam. » Krgo principibus apostatanti-
bus a fidc non est ol)cdicn(!inn.
Ucspondco dic^endum, cpiod, sicut supra
dictum est, infidelitas secundum seipsam
11011 repugnat doniinio eo cpiod dominiuin :

^ Prrcdicta, in Dccrcto Ambrosii nomino prn^- , torum Irnnrfuillitatis consprvandnD studio. tum pro
nolantur; nolfB voro airorunt cnp. xcviii in (pio sna .sanctam sodom rovoronlia, anno l(>2»> a suis
in
roforunlur similia ox Aug., In psatm. cxxiv, v. 3, Gallis aut rognicolis prohilniit hanc de monarchicis
col. l(Mi, t. i. ot snpromis dominiis quajsliouom in ulramlihot
* Parm. his. :
partom dofiniri vel eliam disceplari.
(u) Ludovicus Xlll, tum pro suo publica! subdi-
 : ;

QIT.EST. Xni, ART. 1. 1^7

Scd contra est quod Apustolus dicit, I ad

Timoth., I, 13 Prius bhisphenius fui et
:

QU/ESTIO XIII persccutor; ct postea subdit Ignorans feci :

DE PECCATO nLASPHEMLV. IN r.ENKllAI.l ((0- in incrcdulitote. Ex (pio vidotur quod blas-

(Et quatuor qutErunlur.) phemia ad infidelilatem pertineat.

Ue.spundeo dicendum, (luud nomeii blas-
Deiiule oonsiilerandiim est de peccato blas- phemia' impurtarc videtur quamdam dero-
plu'inia\ ipuxl opponitur confessiitni fidei gatiunem alicujus excellentis buiiilatis, ct
ct priino de blasphemia in gencrali, secuiulo pra^cipue divina^. Deus autem, ut Dionysius
ilt> Masphemia q\\:\i dicitur peccatum iu dicit, I cap. I)e div. noni., § Ti, cul. :iOi, t. I,

Sitiritum sanctum. est ipsa es.sentia ' bonitalis. Uiulc quidquid

Circa primum (jUtTruntur ([uatuor :
Deo convenit, pcrtinet ad bonitatem ipsius ;

1° utrum opponatur confessioni

hla.-^phemia et ([uidquid ad ipsum uon pertinet, longo
lidei -2° utrum blasphemia sempor sit pec-
; est a ratiune pcrfectaj bonitatis, quae est ejus
catum mortale; utrum hlasphomia sit
'.i" essentia. Ouicumque eryo vel ncgat aliipiid
nuixinuim peccatum i' utiniii blasphemia ; de Deo (juod ei cunvenit, vel asserit de eo
sit in damnatis. quod ei non convcnit, derogat divinae boni-
tati.

ARTICULUS PRIMUS. Quod quidem potest contingcro duplicitcr :

Utrum blasphemia opponatur confessioni

uno quidem modo sccundum solam opinio-
ncm intellectus; alio modo conjuncta tpia-
fidci.
dam airectus detestatione ; sicut c contrario
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur fidcs Deiper dilectionem pcrficitur ipsius.
mioil blaspliemia non opponatur confessioni Ilujusmodi ergo dcrogatio divina? bonitatis
fldei. Nam blasidiemare est contumeUam vel est secundum intellcctum tantum, vcl
vel arupiod convicium inferre in injuriam ctiam secundum atrcctum. Si con.sistat tan-
Creatoris. Sed hoc magis pertinet ad male- tum in corde, cst cordis blasphcmia; si au-
volentiara contra Deum quam ad infidolita- tem exterius prodeat per locutioncm, est
tcm. V.vizo Itlasphemia nou opponitur con- oris blasphcmia. Et sccundum hoc blasphe-
fe.^isioni tidei. mia confessioni opponitur.
2. Praeterea, ad Ephcs., iv, super illud, Ad primum ergo dicendum, quod illc qui
Blai^pfipmiti ioUatnr a vofjis, dicit Glossa, contra Dcum loquitur, convicium inferro
<( (jiia' nt in Deum vel iu saiictos. » Sed coii- intendens, derogat diviiue bonitati, iion so-
non videtur esse nisi dc his qua^
fessio fidci lum sccundum veritatem* intellcctus, scd
pcrtinent ad Deum, qui est fidei objectum. etiam secundum pravitatem voluntatis de-
Erf,'o bla.sphemia non scmper opponitur divinum
testantis, et impedicntis pro posso
confessioni lidei. honorem; quodest blasphemia perfccta.
3. Pra;tcrea, a quii)U.s<.lam dicitur quod Ad secundum dicendum, quod sicut Deus
.sunt trcs blasphemijE species : quarum una in sanctis suis laudatur, iiupiantum laudan-
cst, cum attribuitur Dco quod ci iiou convc- tur opera (pue Dcus in sanctis efficit, ita et
nit ; secunda est, cum ab co rcmovetur bla.spliemia (jua} fit in sanctos, ox conse-
quod ci convenit; tertia cst, cum attribuiliir (iucnti in Deum rcdundat.
creatura' rpiod Dco apprupriatur; ct sic vi- Ad tertium dicendum, ((uod .secundiim
detur (juod blasphemia nun solum sit circa illa tria non possunt proprie loqucudo dis-

Dcum, sed etiam circa creaturas. Fides au- tiiigui diversae species peccati blasphemiae.
tcm halict DiMim pro ubjcctu, Ergo bla.sphc- Attribucrc enim Deo (piud ei non convcnit,
mia non opponitur confe.ssiuni lidci. vel removere ab eo (juod ei couvenit, nou

^ Parm. addit : « verce. » — ' Ita cod.; Parm. : secundo, ulrum blasphemia scmper sit poccatum
« falsitatom. » mortalo; lertio, ulruin sil in damniili.s; ([uarto
(n) Has qufB.stiones Itlasphcmia;, Speculum mo- siiecialitc^r dicendum esl de blasplicmia qua (pii-
rale tractat in lib. III, parl. v, dist. vi, vn, viii, dem perversi Deum iicKnnl in sermone communi
IX, XEt primo disserit de bla.sphemia in ge-
et XI. quinto, de blasphoniia illoruin <[ui se diabolo rt^d-
nerali ut hic; secundo, ut in qufestion»? sequenti, d(!re consueverunt sexlo, de blasphemia proprio
;

de blasphemia in Spiritum siinctuni. Primn qujustio dicla, qufe esl quando verba contumeliosa proferl
quin([ue dislinctiones occupat. Videndum cst onim aliqiiis contra Deam vel sancloa.
primo cpiid sit blasphcmia et de divisionlbus ejus ;
 nift STIMMA TTIEOLOGICA.
diircniiit nisi secundiim affirmationcm et (juod aliijuid ci attrihuatur quod ci non
ncgationcm : quae quidcm divcrsilas halji- convcniat quidquid cnim cst Dco proprium,
;

tus spccicm non distinguit; quia pcr cam- cst ip.sc Dcus. At(ril)ucrc crgo' id quod cst
dcm scicntiam innotcscit falsitas afnrmatio- Dci proprium, ahcui crcaturai, est ipsum
num ct ncgationum, ct pcr eamdcm igno- Dcum diccre idem crcaturai.
rantiam utroquc modo crratur cum ncgatio ;
CoNCi.usio. — ad infideli-
Hlasphciniia; vitium,
probctur pcr affirmationcm, ut iiabotnr I tatom catcnus spectat (|uatonus por illam homo
Poster., tcxt. 40, ct \\h. IV Mctnph., icxt. X"^. corde, vel ore, secundum intcllectura vcl afrcctum,
Quod autem ca qua3 sunt Dei propria, crca- Dco Iribuit qua; ci non conveniunt, vcl negat quae
turis attribuantur, ad hoc pcrtinerc videtur ci conveniunt (a).

* Parm. : « aulem. » dicuntur de bonis. Ifaque jam vulgo blasphemia

(o) Do blasphemiBe non concordaiil
(liffiniliono non accipilur, nisi mala verba do Deo dicere de ;

auclores. Specuhim morale dicit Blasphemia est :

hominibus nam^iue dubitari potest. »
quando contumeliosa verba contra Dei bonilatem, Billuart blasphemiam definit « Cordis vel oris :

vel sanctorum reverentiain proferunlur. Est autem locutio (jua per modum convitii dicilur alicjuid
l)lasphemia quadruplex, scilicet cordis, oris, scrip- derogans excollentia! divinaj bcmitatis » seu bre- ;

lurre ot oporis. Priina est ergo qua; in sola cordis vius « conlumoliosa contra Doum locutio. »
:

cogitalionc consislit. Quicumque negal de Deo « Per modum convilii » ut distinguatur ab infido-
quod ei convcnit, vel asserit de eo quod ei non litato simplici, quae consistil in assensu contra
convcnit, derogat divinse bonitati, quod quidem fidem; ad blasphemiam assensus isle non requiri-
potest contingorc dupliciter, uno modo secundum tur, sed sufficit quod de Deo dicatur aliquid per
solam opinionem intellectus, alio modo adjuncta modum convitii. Immo sufficil juxta Billuart, vir-
quadam dolestationo airectus. Hujiismodi ergo de- tualis et implicila inlentioDcum conviliandi, qua-
rogatio divina) l)onitalis, vel socundum intollectum tenus per verba, aul per modum pronuntiandi ea,
lantum, vol ctiam secundura atrectum, si constat Deus, secundum communem apprehensionem, con-
tantum in cordc, est cordis blasphemia. Secunda teranitur.
est blasphemia oris. Tertia est blasphemia scrip- Dcrogans excellentiai divinaj bonitatis, » et hoc
«
tura;, ut in libris hairclicorum, ut in Alcorano fit indirecle (luando aliquid conlumeliose dicitur
Mahumolti, etc. Maximinus imporator confinxit contra sanclos et ros sacras, cum alic[ua habitudine
acta blasphemosa contra Christum, qu?e fecit in sallem virluali ad Deum.
labulis sereis conscribi, et pcr singulas urbes ferri blasphemiam cordis, et insuper
Billuart admittit
in porpetuam memoriain, et in cis, et in agris pro- blasphemiam operis; nam dicit « blasphematUr :

muigari, ot praicoploribus scholarium tradi, ut in factis ajquivalenlibus vorbis contumeliosis , ut

eis lacerent pueros excrcilari legondo, dictando, spuere in crucilixum, in imaginos sanctorum,
meditando. Quarta est blasphemia operis, quando projicere sanguinem in cajlum ut facil Julianus
,

aliquis usurpat sibi quod Dci solius est, ut cura Apostata.

facit se tanquara Deura adorari, vel usurpat sibi Admittil efiara divisionem blaspbemiffi in eam
honorcs divinos, ut Nabuchodonosor et ut Herodos qure esl secundum orrorera inlelloctus lanlum, et
Agrippa. in oam qua- siinul cst socundum maliliam volun-
Blaspheraia est cura aliquis alium ad colenda latis ot oxomplum j^rimre blasphomia' dat dogma
;

idola incitat aut compollit. Calvinislarum : Dous ost causa peccati.

Hlasphemia quando aliquis aliijuod factum
est Henno dofiiiil blasphemiam « Contumeliosa in
:

facit turpe por quod aliis dat occasionom oblo- Dcum, vcl in sanclos loculio. »
([uoiidicontra Deum, vcl contra bonos. « In sanctos, » qualonus Dei sunt vel amici, vel
Poniiniur a quibusdam (res species blasphcmias, ministri, vol opera manuuin ojus, ita ul contume-
(luarum prima est quando aliquid allribuitur Deo lia non terminotur iiltiino ad creaturas, sed ad ip-
(jiiod oi nou convonil socunda esl quando roino-
; sum Dcum.
vcluraDeo ({uod ei convonil hMlia esl quando id ; « Loculio. » I. Ul ostondalur, quod liool blasphe-
quod ost proprium Dei altribuilur crpatura;. Sod mia po.ssil in cordo commilli, minquam tamen lit

socundum isla Iria nou i)0ssunl, ])r()prie loquondo, consumniala, Ul excludantur

nisi oro proforalur. 2.
distingui diversa^ si^ocios pcccali biasi^liomiiv. in rigoro corla facla Deo conlumoliosa, ut in ca-lum
Sunl qualuor modi vulgaros blasplioinia» niniis oxpuoro, gladium oxlraherc; quamvis in ordino ad
apud hominos assuoli. Primus ost sine causa pas- tribunal sacramontalo videanfur posso ad blaspLe-
sim Deum nogaro, quasi ad singiila jurando. So- miam roduci.
cundus ost diabolo so roddoro simiiilor in jurando. Blasphomia dividitur in ha;roticalom et non liai-
Terlius ost lurpilor ot irrovorcnler assumoro sacra roticalom sou simi^Iicem. Hajrolicali haTosis an-
moiniira (|ure Clirislus pro noslra rodoniplionc noxa ost. Porro blasphomando Invroticaliter quis
suscopil, ipsumquo (juasi monibralim onorniilor potost hiBrosl lamon assonsum uon prtebcre. Undo
laooraro. Quarlus est acluiu illura fa>dissimuin Doo inlorropandus ost a confossario ulrum ha^rosi jim;-
allril)uoro, (juod nofandissimum juramoulum mul- buoril assonsum.
lum osl assuolum apud niullos. Licol solummodo ha'rolicalis ot non haTolicalis
Ha>o ox Spcculo uiorali. blasphoiiiia ossonlialilor diiroranl. accusandi lamen
S. Augustinus, lib. II Do movibus Manich.vorum, Bunt in confossiono divorsi modi blasphomin), an
c. XI, dixorat ; « Esl blasphouiia, oum ahqua mala diroclo conlra Douui, vol contra sanclos; an coulra
 ;

OU^ST. XIII, ART. II ET III. m

jora ,
[)ostnin(Iinn i;tiani (pi.Tdam minora

ARTICULUS II.
suhdit , inter i\\i:v etiam qua'dam de majori-
hus ponit.
Utnim blasphemia sempcr sit peccatum Ad secundum dicendum, quod cum blas-
mortalc. pheniia op[)onalur (•oiiressioui (idei, ut dic-
tum est ejus [)rohil)itio reducitur ad
,

scciindum sic proccditur. 1. Viiletur

Ail prohibitionem infidelitatis, (lua* intelligitur
«juckI blasphemia non sompor sit pcccatum in 00 (piod dicitur Egosum Dominus Dcus :

mortale. Quia super illud ad Coloss., m, 8, tuus, etc.

Nimc autem dcponite, ct vos nmnia, ctc, Vel prohibetur per id quod dicitur Aoti :

dicit filossa' ordin., col. Gll, t. 2 : « Post assumes nomcn Dei tui in vamnn. Magis
majora prohiliet minora. » Et tamcu subdit enini in vanum assumit nomen Dei ([ui ali-
de l»las[)hemia. Krtro hlasphemia iutcr pec- quod falsum de Deo asserit, quam qui [jor
cata minora computatur quaR sunt pcccata nomcn Dei aliquod falsum conflrmat.
venialia. Ad tcrtium di(^cndum, ([uod hlas[)hemia
2. Praitcrca, omnc pcccatum mortalc i)\}- potest al).s([ue deliheratione ex .surreptioiie
ponitur alicui pra?("epto Dccalof^i. Scd hlas- procedere du[)liciter unomodo ([uodaliquis :

phcmia non videtur alicui corum opponi. non advertaf hoc quod dicit esse l)lasphe-
Krj^o hlasphemia y\{}\\ est pcccatum inurtale. miam ; ([uod [)otest (•ontiugerc cum aliquis
\\. I'rajtcrca, peccafa qua^ ahsijue delihera- subifo ex aliqua passionc in verha imagi-
tionc committuutur, non sunt mortalia nata prorumpif, quorum signilicalionem
proptcr quod primi motus non sunt pcccata non considcrat, et tunc cst pcccatum vc-
mortalia, (juia deliherationem rationis pne- niale, etnon hahet proprie rafioncm hlas-
ccdunt, ut cx supra dictis patet. Sed hias- phemia;; alio modo quando advertit hoc
phcmia quandocfue ahsquc dclihcrationc esse blasphcmiam, considerans significata
proce<Iit ; crgo non semper cst peccatum vcrhorum et tunc non excusatur a [)eccato
;

mortalo. morfali, sicut nec ille qui ex suhito motu

Sed contra cst quod dicitur Levit., xxiv, irai aliquem occidrt juxta se scdontem.

10 : Qui nomcn Domini,

bla.y/ficmavcrit CoNxi.L-sio. — Cuni [lor blaspheiiiiam hoininos
mortc moriatur. Sed poena mortis non iu- derogent diviiux" bonitati, qua^ charitixlis objoctuni
fertur nisi pro pcccato mortali. Ergo hlas- est, ipsa necessario peccatum mortale est cx suo
phcmia cst pcccatum mortalc. Kenerc.
Rcspundeo diccndum, quod, sicut supra
dictum est, peccatum mortale cst per quod ARTICULUS III.

homo scparatui' a primo principio spiritualis Utrnm peccatum blasphcmix sit maximum
vitt-E, quotl cst charitas Dei.
peccatum.
Unde quaicumquc charitati repugnaut, cx
suo gcnerc sunt pcccata mortalia. Hlasphe- Ad tertium sic proccditur. 1. Vidclur
mia autem secundum genus suum rcpugnat ([uod pcccatum hlasphemia'. non sit maxi-
charitati divina;, quia dcrogat divina; honi- mum peccatum. Malum enim dicifur quia
tati, ut dictum esl, qua* est ohjectum chari- nocct, sccundum Augustinum, mEnchiricL,
tatis; et idcoblasphemia cst peccatum mor- cap. xu, col. 237, t. (i. Scd raagis nocct
talc cx suo gcncre. pecc<atum homicidii ([uod [)erimit vitam ,

Ad priuumi ergo dicendum, quod Glossa homiuis, ([uam [)eccatum hlasphemia:', quod
illa non cst .sic intelligenda, quod omnia Dco nullum nocumentum potost inferrc.
qua3 subduntur, sint peCcata mortalia; .sed Krgo peccatum homicidii est gravius pcccato
quia cum supra non cxpres.si.ssct nisi ma- hlasphcmia3.

B. Vlrgincm; nn tributum Deo fpiod non habet, falsum sicquo cl illas bia.sphomias confossioni
,

nepalum aut expnibalum quod habel, elc. fidoi oi)i)oni. Nani blasplKjmans simplicilor ropu-
De oppositionc nulem blasphcmia; confe.ssioni tari con.selur vol vilupcrai^ilia quic vilupcrabilia
lideijuxtaS. Tlioinam, i)lurcs ccnsenl aiU!lorem hlc non sunl, vol possibiiia (luii- (iori non possunl, vel
in art. \. do soia bla.sj)liemia lin;roticali essc inlol- dcconlia (pia- non doconl.
lipcndum, quia in blasphcniiis simjjlicibus nil fal- ^ Ex HupposiUlio CDiiiKii-nliirio S. Ambrosii, coi.
6um continetur. Alii tamen volunl in iis eliam ul- 459, t. 4.
timls, ex iulenliono blasphcmanlis allquid continuri
 :

1(10 SUMMA TnEOLOr.ICA.

2. Practcrca, rjuicumfpio pcjcrat, inducit est pcccatum in proximum. Si autem com-
Dcum tcslem falsitalis; ct ita vidctiir cum parcnlur sccundum etrcctum iioccndi, sic
asscrero esso falsura. Sed non (juilibct Ijlas- homicidium prajponderat plus enim homi- ;

phcmus usquo ad hoc proccdit ut Dcum cidium nocct proximo quam blasphemia
asscrat essc falsum. Ergo pcrjurium cst Deo. Scd (]uia in gravitatc culpai magis
gravius pcccatum quam blasphcmia. attcnditur intentio voluntatis perversa;
3. Prajtcrea, supcr illud psal. lxxiv, 0, quain circctus operis, ut cx supra dictis pa-
Nolite extollere in altum cornu vestrurn, tct; ideo cum l)lasphcmus intcndat nocu-
dicit Glossa* : « Maximum cst vitium excu- mentum inferre lionori divino, simplicitcr
sationis peccati. » Non crgo blasphcmia cst loquendo, gravius peccat quam homicida.
maximum pcccatum. Ilomicidium tamen primura locura tenet in
Scd contra cst quod Isa., xvni, supcr pa^nis' iiitcr peccata iii proximumcoinmissa.
illud, Ad populum tcrribilcm, ctc, dicit Ad secundum dicendum, quod super illud
Glossa : « Omiic pcccatum blasphemiae com- ad Ephes., iv, Blasphemia toUaiur a vobis,
paratum ievius cst. » dicit Glossa^ ordin., col. rj97, t. 2 « Pejus
:

Ucspondco diccndum, quod, sicut supra est blasphemarc quam pcjcrare. » Qui cnim
dictum blasphcmia opponitur confcssioni
cst, pcjcrat, noii dicit aut scntit aliquid falsiim
fidci ;habct in sc gravitatcm infide-
et idco de Deo, sicut blasphcmus; sed Dcumadliibet
litatis ct aggravatur peccatum, si supcrvo-
; testcra falsitatis, non tanquam »stimans
niat dctcstatio voluntatis ct adhuc magis, ; Dcura cssc falsura tcstera, sed tanquara
si prorumpat in vcrba sicut ct laus fidei ; sperans qiiod Dcus super hoc nou testilice*
augctur per dilectionem et confessionem. tur per aliquod evidens signum.
Uiide cum infideiitas sit maximum pecca- Ad tertiura dicendura, quod excusatio
tum secundum suum genus, supra sicut peccati est quaedara circurastantia aggra-
dictum consequens est quod ctiam blas-
est, vaiis omne peccatum,
etiara ipsara blasphc-
phcinia sit peccatum maximum ad idem ge- raiara pro tanto dicitur esse maxunuin
; et
nus pertincns, ct ipsam aggravans. peccatura, quia quodlibet facit majus.
Ad primum crgo diccndum^ quod homi- CoNCLUsio. —
Bbsphcmioe vitium omniiun pec-
cidium et blasphcmia si comparentur sccun- catorum cx suo genere gravissimun est, ipsam
dum objecta in quae peccatur, maiiifestum etium iulidclitatcm, quic maximum peccatorum
est quod blasphemia, quas cst dircctc pccca- est, aggravans (a).

tum in Dcuni, prseponderat homicidio, quod

' Ex
Cassiodoro dcsumpta. * Ila cod. el edit. — Non est peccatum
injuria ratiouc majoris status.
Rom.; passim omiltunt « iu pocnis. »
cdil. ' Ex — quod non habeat spccicm cxcusationis. In luxuria
Angust., lib. Conlru mcndacium, cap. xix, col. tiio, cst inclinatio, cst attractus; suut verba, dona, sen-
t. 6. sualitas, clc. In gula el ebrictatc sunt cibi delicati,
(«) Blasplicmia cst i)cccaluiu cx gcncro suo gra- vinum exquisitum, ctc. In avaritia, oporlet vivei-e,
vissimum, et (juidcm gravius pcrjurio et idololatria; de futuro providum csse, ctc. Et ila de cteteris
undc non dalur in ca parvitas matcria', nisi forlc vitiis. Scd in peccalo blasphcmia' nulla est excu-
rationc indclibcralionis cl inadverlcntine, quia scm- satio. Bonavcntura dicil (juod sicut Spiritus sanctus
pcr gravcm infcrt Dco injuriam. Supcrat tria pcc- spirat in amorcm Dei, sic spiritus blasphemia? spi-
cala gravissima cl exccranda. Primum cst pccca- rat immcdiatc in odium Dci. Videte onmia vilia.
lum paganorum, quia infidclis ca do Doo dicit ct In inf«rno luxuriosus non quivrel luxuriam suam,
l0(iuilur, (piic licctfalsa sint, tamcri crcdil esse vera. ncc avarus pccuniam et thcsaurum; sed quid qujt-
Cliristianus vcro blasphomans lo^iuilur conlra vo- rcnt in inferno? Illud quod ponitur in Apocalypsi
ritatcm (juam crcdil. Sccundum c>st pcccatum homi- Blasphcmavcrunt Dcum cxli prx doloribus cl vulne-
cidarum. Quantum ad nocumcntum, majus pecca- ribus suis.
lum cst homicidiuin quain l^lasphemia, co quod Nulhini tamcn vitium tam froquans. ol hodic, el
magis noccl lioniicida homini inlcrfccto qnam blas- tomporo S. Thomte , el in sivculis intermodiis.
phcraans Dco. Sod (luantum ad objcctum, majus « Non sunl a blasphomia mundi, ail Robcrlus de
pcccatum cst blasplicmia quam liomicidium, (piia Litio, domini, non cives, nec rustici, non agricola^,
homicida principalitcr intcndit oHcndcrc liomincm, non artilices, non viri, non muliores, et (fuod au-
dum blasphcmus intendit princii^alitcr oircndcre ditu horriliilo esl, non sacerdotes, non religiosi. Ex
Doum. Tertium esl pcccalum Jiuhvorum cruciti- oinni namquo statu grandis mulliludo oxtat quw
gonlium Chrislum, lum (piia, secunduin AU'xan- loquitur vorba blasphemiiv. »
drum, Judivi iion cognoverunl ipsum csse Dcum, Et alius pra»dicator docimi soxli sa'cuU dicit :

sed qui Douni bUisphomanl cognoscuut illum cs.so « Ex mandalosancli Ludovici tompore suo lingua
Deum; tum ([uia Judtei non promiserunt ci lidom blasphomantium porforabatur; sed contrarium fil
in buptismo, sicut Chrisliani tuin quia major fit ; hodic. Domini ([ui dcbcrcut horum jusliliam facere
 QIJJFST. XIII. ART. IV. Kil

simum pe«N'atum , ost maximo dcmorito-

ARTICULUS IV. rium. Sod in futura vita non o.st status
Vtrum damnati blasphement. merondi neque demorendi. Krgo nullus erit
loous hlasphemiai.
\{1 (|uartinn sic proroditiir. I. Vidotur 3. Pra-toroa, Kocl«'s., xi, 3, dicitnr «piod
(juod (lainnati non Itlasplieinent. Metorren- in fiuocwiKiue luco lignuin ceciilcrit, ibi crit.
tur enim nunc ali^iui mali a blaspliemando Ex quo patet (juod post hanc vitam homini
pr(t[)t«'r tiinorom futuraruni po^iiaruin. Sod nou a<"cre.scit nec merifum nec peccaluin,
«lainnali has piriias oxi^oriuntiir, undo ma- «piod noii habiiil in hac vita. Sed multi
gis eas ahliorrent. Ergo multo magis a damnahuntur «pii in luic vita non fucrunt
lilasphemando >nipesruntur. (•« blasphemi. Krgo nec in futura vita blaspho-
•2. l'ra}torea, blasphemia, cum sit gravis- mabunt.

sunl principales in vitio, et dicunt « Qu'il n'appar- : peres, sive unura.

lient pas h villain de rononcer Dieu. » Ann. 1243 avenion. haec decrcverant, c. lvx
Stat. :

IIujus auteni horrendi peccati (rravitatem indi- « Ordinamus si quis major xiv annis blasphe-
(juod
cant pcena; blasphemantibiis imposita?. maverit Deum, vol ejus Genitricem ploriosam vir-
In Veteri Testamenlo abominabantur Patres an- {rinem Mariam, solvat quinque solidos. Si vero
tiqui usque adeo peccatinn blasphemiie quod ex sanclos Dei blasphcmavil tres solidos nomine
,

niandato Dci de blasphemia convictum lapidabant. pcEnae solvat. Si aulom diclam pccnara solvere no-
lusuper audire detestabantur eos qui blasphema- luerit, vol non polerit, projiciatur vestitus et cal-
bant. Ideo arbitrantes, licet falso, Stephanum blas- ciatus in fossato, ubi fuerit profunda, habita cautela
phemare cum dixit Video cselos apertos, etc, con-
: ne submergatur. »
linuerunt aures suas ne audirent blasphemanteni. « Profunda » autem idem est ac « profunditas. »
El non solum audire sed eliam nominare non In Mantux
Statuti.'! cap. xLii, legitur
, lib. I, :

audebant vocabulum malediclionis. Unde cum ac- « Ordinamus quod quis de csetero Deum et
si

cusarent Naboth dicebant .« Benedixit Deo et : H. M. V. blasphemaveril, vel maledixcrit, seu tur-
regi, » id est « Maledixit, » otc. Et Job otferens
: piler de ipsis locutus fuerit, puniatur poena decem
bolocausta pro liliis suis dicebat : « Ne forle pecca- librarum parvorum, el nihilominus lingua ejus po-
verinl tiiii mei, el benedixerint Deo, » id est :
nalur in giova et sic per unam diem stet super
« maledixerint. » berlinara. Qui vero blasphemaverit aliquem sauc-
Simililer abominabilis ost blasphemia apud infi- lorum, puniatur pocna cenlum solidorum, quos si
deles. Nam quicumque blasphemarent Deum in non solverit infra terliam dicm, submergalur in
lerris Turcorum Saraconorum pravitor puni-
aul lacu cum corbula. »
reutur, quam ob causam aut nunquam aut salis « Giova » supplicii geuus est quo lingua ex ore
raro audiuntur ibi verba blasphcmiee. In Turcia l)rolracla iu contumeliam et irrisionem contine-
biasphemi olim suffocabantur. l)atur.

Ex Authentic. coUation. VI, Novol.

Titul. v, « Berlina« sorta di gastigo, che si da a'mal-
:

Lxxvii , cap. i, S I, statuitur blasphemos ultimis con osporli al pubblico scherno in un luogo,
faltori,

suppliciis e.sse puniendos. che pur si chiama berlina. Idem quod Gall. « le :

Concilium lateranense, sub Leone X, soss. vi, pilori. »

volens efficaciter execrando huic monstro capiU S. Liulovicus, regcsque illius succcssores ordi-
infringere, statuit ut blasphemus gerens officium navcrant ut blasphemantibus lingua ferro candenle
publicum prima ot secunda vice emoUimcnta Irium transfigeretur, vel lola etiam eradicaretur dehinc ;

mensium perderet, pro terlia suo ofticio privaretur; ut labra linderentur prima el altera vice, lerlia
clericus autem sacerdos, prima vice privarelur vero ul totus oris circuitus abscinderetur. Stat. an.
omnibus fructibus beneticii per annum, secunda 1347 « Nous voulons qu'on lui fende la levre de
:

vice beneficio, tortia fieret infamis et inhabilis ad dessus d'un fer chaud et que les dens lui appa-
,

onmia laicus vero si foret nobiHs prima et se-

; ,
,
rois.sent. A la liorce fois, la Ifevre de dessous ot h ,

cunda vice mulctarotur vipinti quinquc ducatis, la ([uarte toute la banlevre » seu omnis oris circui-
lertia nobiiitatem perderet; si autem foret plebeius, tus, idiomat. lat. med. sev. « banleuca, » unde :

adcarcores perpetuos, aut triremes condemnarelur, lubium circuitus « banlicue. » :

supposito reiapsu quii- pcDna;, licot non videantur

: Ann. 1303, Comt. mss. Petri III, reg. Arag.,
in usu, illius tamen poccati enormitatem demon.s- habent « Qui verba nefandissima Deum omnipo-
:

trant. tentem, B. V. M. ol ejus virginilatem langenlia, ct

Ann. autom 1337 statuta mss. eccles. Conscran. sanctos et sanctas Dei prolulerit, si ox ])n)|)Osito
hanc blaspl)emorum p<Enitentiam prsescribunt : dixerit, sivo spe aliqua vonia;, morialur. Si iii ludo,
« Ut in soplcm diobus dominicis pro foribus ccclo- rixa, vel ira, vol casu ijrotulcril, porlando por me-
sijo manifostt) durn agunturvel celebrantiir missa- dium lingua; «uiarn virgain forream, fiisligolur. »
rum solemnia blasphemus existens, ultimo illorum Stophariiis cardin., siib Urbario i)n|)a VI, blas-
die dominico pallium et cnlceamenta non hnboat, phomiam prohibuil siib iHinia docom lib. et decem
ligatus corrigia circa coUum, septemque prajcedon- dierum incarceratioiiis ,
j^ro ({ualibot vice.

tibus certis feriis in pane jejunet et u([ua eocle- , Vide : Traild de la police, de Do la Mare, lib. III ,

slam nullntenus ingressurus quolibet prsBdictorum tlt. VI.

diorum tres si poterit, alioquin duos reficiat pau-
:

iil. il
 :

1(i'2 SIIMMA TIIROLOGICA,

Scd coiitra est quod dicitur Apoc, xvi, <)

jEslnfivenint Jiomines xstn ?nfi(/)io, el blas-

Dei. plionaveninl nomen Domini* hahenlis po- QU.^STIO XIV.
testatem super has plarjas ; ubi dicit (ilossa DE DLASPIIEMIA IN SPIRITUM SANCTUM.
quod « in infcrno positi, quamvis sciant so (Et quatuor quaeruntur.)
pro mcritis puniri, dolcbunt tanicn, (juod
Dcus tantam potcntiam habcat quod plagas Dcinde considerandum est in spcciali de
eis infcrat. » IIoc autcm csset blasphcmia in biasphcmia in Spiritum sanctum et circa ;

pra^scnti. Ergo ct in futuro. hoc qua^runtur quatuor i" utrum biasphe- :

Rcspondeo dicendum, quod, sicut dictum mia vei peccatum in Spiritum sanctum sit
cst, ad rationcm Ijlasphcmia; pertinct detes- idem quod peccatum cx certa maiitia 2° de ;

tatio divinaB bonitatis. Illi autem qui sunt in speciei)us hujus peccati 3" utrura sit irre-
;

infcrno rctinebimt pervcrsam vohmtatcm missibiic; •i" utrum aliquis peccare possit in

avcrsam a Dei justitia, in \\w quod diligunt Spiritum .sanctum a principio, antequam
ea pro quibus puniuntur, et vellent eis uti alia pcccata committat.
si possent, ct odiunt poenas quae pro hujus-
modi peccatis infliguntur. Dolent tamen ARTICULUS PRIMUS.
etiara de pcccatis qua^ commiscrunt, non
quia ipsa odiant', scd quia pro eis puniun- Utrum peccatum in Spiritiwi sanctum sit
tur. idem quod peccatum ex certa malitia.
Sic ergo tahs detcstatio divinae justitia?
est in eis interior conhs blaspbemia. Et Ad primum sic proceditur. J. Videtur
credibile est quod post rcsurrcctioncm erit quod peccatum in Spiritum sanctum non sit
in eis etiam vocahs blasphcmia, sicut in idcm quod pcccatum ex certa maiitia. Pccca-
sanctis vocalis laus Dci. tum cnim in Spiritum sanctum est peccatum
Ad primum crgo dicendum, quod iiomincs biasphcmiae, ut patet Matth., xn. Scd non
dcterrentur in pnescnti a blasphcmia propter omne peccatum ex ccrta malitia cst pccca-
timorcm pcenarum, quas sc putant evadere. tuni biasphcmiae contingit enim muita aiia
;

Sed damnati in infcrno non sperant se possc pcccatorum gcnera ex certa maiitia com-
evaderc; ct idco tanquam despcrati fcrun- mitti. Ergo peccatum in Spiritum sanctura
tur ad omne quod cis perversa vohmtas non est idcra quod peccatum ex certa raa-
suggerit. litia.
Ad secundum dicendum, quod mereri ct peccatum ex certa nialitia
2. Praeterea,
demcrcri pertinent ad statum via», undo : dividitur contra peccatum ex ignorantia, et
bona in viatoribus sunt meritoria, mala contra peccatum cx infirmitate. Sed pecca-
vero demeritoria. In beatis autem bona non tmn in Spiritum sanctum dividitur contra
sunt mcritoria, scd pcrtinenlia ad corum peccatum in fiiium iiominis, ut patet Mattii.,
beatitudinis pra^mium et simiiitcr mala in
; XII. Ergo pcccatum in Spiritum sanctura
damnatis nou sunt demeritoria, sed perti- non est idera (juod peccatum ex certa raa-
ncnt ad damnationis pa^nam. iitia quia « (jiiorum opposita sunt diversa,
;

Ad
tcrtium diccnduni, quod quiiiijct in ipsii (juoquc sunt divcrsa. »
peccato mortaii dccedens fcrt secum volun- 3. Pra^tcrea, peccatum in Spiritum sanc-
tatcm deteslantcm diviuam jnstitiam quan- tum cst qiKxIdam genus peccati^ cui deter-
tum ad aliquid et sccundum lioc poterit ci
;
minala! sp(X'ics assignantur. Sod jieccatum
inesso l)iasphemia.
ex certa malitia noii est speciaio genus
CoNCLUSio. — Kst in damiiatis Idasplieiiiia qiia'- peccati, sed est quaHlam conditio vel cir-
dam inleridr, divirnp jnslitiit.- iii lordo dcl.slati.., cunistantia gcneraiis. qua^ potost esse oirca
quai oril oliam imjsI rcsmTecUouem extorii.r in oinnia poccatorum goncra. Ergo i>ec(\atuiu
oro ac voce.
in Spiritum sauctiun non est idcra quiKl
pecciitum ox certa raalitia.

Sed contra ost (juixl Magistor dicit, XLin

dist., II lib. Scntcntiarum ,
quiHi « ille

peccat in Spiritum saiictum, cui raahtia

* Parm. : « odiunt. »
 UU.€ST. XIV, Ain. I. l(;3

propter sc placct.» Hoc autem cst pcccare tuin, cpii est charilas et Patris, ct Filii. Nec
cx ccrta malitia. Ergo iilem vidctur csso lioc Dominus Judxis, quasi ipsi pccca,-
dicit
peccatiiin ex certa malitiaquoil pcccatuni iu rent iu S[»irituin saiictum, nondiiiu enim
Spiritiini sanctum. erant finaliter iinp(eiiitentes; sed adiu(»niiit
lk'spondeo diceudum quod dc pcccato ,
eos, nc taliler loquentcs ad hoc j)crvenircnt
seu hlasphemia in Spiritum sanclum tri- (piod in Spiritum sanctum peccarcnt. Et sic
pliciter ali(|ui kxpumtnr. Anliipii enim doc- inteHi^endum est quod dicitur Marc, iii, :2'J,
t«»res, scilicet Atlianasius ', Hilarins, Am- ubi postquam dixcrat Qui autc/n blaspJie- :

brosius, Hicronymus et Chrysostomus di- niavcrit in Spiritwn sanctum, ctc, sub-

cunt esse pcccatum in Spiritum sanctum Jun{,'it Evangelista Quonia/n dicebant ::

quando ad litteram aliquid blasphenuim Sp/ritum immunduin luilict.

dicitur contra Spiritum siuictum ; sive Si»i- Alii vcro aliter accipiunt, diccntes pccca-
ritus sanctus, accipiatur, sccundum quod tum blasphcmiam in Spiritum sanclum
vcl
est nomcn essentiale convenicns toti Tri- essc, quaudo alitpiis pcccat coiitra appro-
nitati, cujns (jua-lihet persona et spiritus priatuiu bonum Spiritui sancto'; sic enim
ost, et sanctus cst, sive prout cst nomcn Spiritui sancto appropriatur bonitas, sicut
personale unius in Trinitate pcrsonic; et ct l'atri appropriatur potentia, et Filio sa-
sccundum Im- distinguitnr Matlh., xu, picntia.Undc «pcccatuni in Patrcm» dicunt
lilasphemia in Spiritiim sanctum contra csse, quando pcccatur cx infirmitatc « pec- ;

blasphemiam in lilium hominis. Christus catuni)) autem « in Filium, » quandopeccatur

enim (,»i)eral»atur qua-dani humanitus, cc»- cx iguorantia « peccatum » auteui « in Spi-
;

medendo, hihendo et alia hujusmodi fa- ritum sauctum, » quando puccatur cx certa
ciendo; ct qua-dam divinitus, scilicet dx- malitia, id est cx ipsa olectiouc mali, ut supra
moncs cjicicndo, mortuos suscitando ct expositum cst.
oa?tera* hujusmodi tjuai quidem agebat : (Juod quidciu contingit dupliciter : uno
et per virtutem propriai divinitatis, ct pcr modo cx incliuatione habitus vitiosi, qui
operationcm Spiritus sancti, quo sccundum malitia dicitur ; pcccare
ct sic nou cst ideiu
hnmanitatem erat repletus. Juda-i autem cx malitia quod peccare in Spiritum sanc-
primo (luiilem dixerant hlasphemiam in tuni. Alio modo contingit cx co quod per
filium hominis, cum dicebant cum voracem, contemptum abjicitur et removetm* id quod
potatorcni vini et imfjliranorinn amato- electioncm pcccati poterat impcdirc, sicut
rem, ut habetur Matth., xi. Postmodum spes per dcspcralioncm, ct timor per pra3-
autem blasphemavcrunt in Spiritum sanc- sumptioncm, ct qua?dam alia ejusmodi, ut
tum, dum opera qua3 ipsc operabatur vir- ut infra dicctur. Ila'C autcm omnia qujE
tute propria» divinitatis, et pcr operationem peccati electioncm inipediunt, sunt eircctus
Spiritus sancti, attribucbant principi dai- Spiritus sancti iii nobis ; et idco sic cx ma-
moniorum. Kt propter hoc dicuntur in Spi- litia pcccare, cst pcccarc in Spirilum sanc-
ritimi sanctum blasphcmassc. tum.
.VujLfustinus autein, in lib. Dc vcr/j. Dom., Ad primum crgo diccndum, quod sicut
senn, lxxi, cap. xxi, col. 4Gi, t. 5, blasphc- coufcssio fidei non soluiu cousistit iii pro-
miam, vel pcccatum in Spiritum sanctum, testationc oris, scd ctiam iu protcstationo
dicit esse finalem impiPiiitentiam, quaiido operis ; ita eliam blasphcmia Spiritus sancti
scilicet aliquis pcrscverat in poccato mortali l)otest cousidcrari ct in ore, ct iu corde, ct
usfpie ad mortem. Qnod quidem nou solum in opere.
vcrbo oris fit, scd ctiam verbo cordis et Ad secundum diccndiim, (juod secundum
non uno, scd
operis, multis. lloc auteiu lerliam acccptionem blasphemia in Spirilum
verbum sic acccptum dicitur essc contra sanctum distinguitur contra blasjdicmiam
Spiritiim sanctiini, cpiia est contra rcmissio- in lilium honiinis, sccundiiin ipiod filius ho-
nem peccatorum, ([\iiv fit pcrSpiritum sanc- ininis cstctiam lihus Dei, idest, Dcivirtuset

' Athanaslus, Comm. in Mallh., tracl. in c. xii, * Parm. : « alia. ><

V. 31 ot 32, col. 1383, l. 3; Hilarius, In MiiHh. xii, '

Uu co(J. oilili noimulli
Alcan. ot al < conlra ; ;

g 17, col. 080, t. 1 ; Amljrosius, In Luc. xii, v. lU, upiiropriutum buiium sibi. » Itom «^ coutra appro- :

col. 1817, l.2 Hieronymus, /u MaUh.

; xii, v. 32, priatum Spiritui saucto. » Editi passim « coutra :

col. 81, l. 7; Cbrysostomus llom. , xm m MaUh. uppropriutiuii buiiuiu Spiritus saucli.

 ;

104 SU.MMA TUEOLOGICA.

Dei sapientia. IJnde secundurn hoc, pecca- turmn non diversificant .speciem virtutis vel
tum iii (llium hominis erit pcccalum ex vitii secundum criim eamdcm fidcm qua
:

ignorantia, vel ex inflrmitate. credimus Christum natum, antiqui credide-

Adtertium dicendum, quod peccatum ex runt eum na.sciturum. Ergo olistinatio et
certa malitia secundum quod provenit ex impoinitcntia non debent poui duae species
inclinatione habitus, non est specialc pccca- peccati in Spiritum .sanctum.
tum, sed quaedam generalis conditio peccati 3. Praeterea, fjratia et veritas per Jesum
prout vero est ex speciali contcmptu eflectus Cliristum facta est, ut habetur .Joan., i, 17.
Spiritus sancti in nobis, habct rationcm Ergo vidctur quod impugnatio vcritatis
speciaUs peccati et secundum hoc ctiam
: agnitffi ct invidentia fraterna* gratiae magis
peccatum in Spiritum sanctum est spcciale pertincant ad blasphcmiam in FiUum homi-
genus peccati; ct similiter secundum pri- nis' quam ad blasphcmiam in Spiritum
mam expositionem. Secundum autem se- sanctum.
cundam expositionem non est specialc genus 4. Praitcrea, Bcrnardus dicit in Ub. De
peccati nam fmalis impcenitcntia potest esse
; dispens. etpreecept., cap. xi, § 26, coL 264,
circumstantia cujuslibet generis peccati. t. 2, edit. Vivcs, quod « noHc obcdire est

CoNCLUsio. — Peccare in Spiritum suiictuni di- resistcre Spiritui sancto. » Glossa * etiam
citur, non modo qui quidpiam blasphemum dicit ord., dicitLev., x, sup. illud Inter hsec hir-
:

contra tres divinas personas , vel contra tertiani cum, coL 327, t. 1, quod « simulata poeni-
personam Trinitatis, vel qui usque ad mortem in tentia est blasphcmia Spiritus sancti. »
mortali peccalo j)erseverat : sed etiam qui peccat Schisma ctiani videtur directe opponi Spi-
ex certa malitia, eligendo malum, seu impediendo ritui saucto per qucm Ecclesia unitur. Et
et a se repcllendo quajcumque illum a peccato
ita videtur quod non sufficienter tradantur
retraliere possent.
spccics peccati in Spiritum sanctum.
Scd contra cst quod Augustinus dicit iii
ARTICULUS IL Ub. De fide ad Petrum^, cap. lu, quod
Vtrum convenienter assignentnr sex species « iUi qui desperant dc indulgentia pccca-
peccati in Spiritum sanctum, scilicet des- torum, vel qui siiic meritis de misericordia
peratio, prsesumptio, etc. Dei praesumunt, peccant in Spiritum sanc-
tum. » Et in Encldrid. ^, cap. lxxxui,
Ad secundum sic proceditur. \. Videtur coL 272, t. 0, dicit, quod « qui in obstina-
quod inconvcnicntcr assigncntur sex spe- tionc mcntis dicm claudit extrcmum, reus
cies peccati in Spiritum sauctum, sciUcet est peccati in Spirituin saiictum; » et iu

« desperatio, praesumptio, impoenitentia, lib. De verbis Domini

serm. lxxi, cap. ,

obstinatio , impugnatio vcritatis agnitai ct XXI, coL 4(34, t. 5, dicit quod « impoe-
invidentia fratcrnai gratia^ quas spccics ;
uitcntia cst pcccatum in Spiritum sanc-
ponit Magistcr., xliu dist., II lib. Soitent. tum; » et in lib. I De serm. Dom. in
Negare cnim divinam justitiam vcl miscri- monte, cap. xxii, col. I2()t), t. (i, dicit quod
cordiam, ad inlideUtatcm pcrtinet. Sed pcr « invidiae facibus fratcrnitatcm impugnarc,
despcrationcni aiiciuis rejicit (Hvinam niise- cst pcccatum iii Spiriluni sanctum » et iu ;

ricordiam, per pra-sumptioncm autem divi- Ub. VI De Ixipt. cont. Donatist.^, cap. xxxv,
nam justitiam. Ergo unumquodtiue eorum col.219, t. i), dicit quod « qui veritatem
potius cst specics inlideUtatis, quam peccati contomnit, aut circa fratres maUgnus ost,
in Spiritum sanctum. qiiibns vcritas rcvclatur, aut oirca Dcum
2. l*raUerca, impdMiitcntia vidotur respi- ingratus, cujus inspiratiouo Ecclesia in-
cere peccatum pra^tcritnm, obstinatio aulom striiitur. » Et sic vidctur quod pcccet in
peccatum futurum. Scd praitcritum vcl fu- Spiritum sanctum.

^ Parni. omittil « hominis. »

:
*CoUipilur quond sensum ex §§ 73 et 75.
* ColHgitur qtioad seusuni, uon oxpresse quoad Nil similc in hbro De uniro baplismo conlra Pe-
verba, in editiono Mi^rno. (ilitinutn, Hcct cdita cxciuplnria Summx sic no-
J
Libor De fide (id Pclnim sub Augustini noraino teut « cl in libro De unico baplismo. » Lci^ilur qui-
:

rofcrtur a D. Thoma, ol intor ojus Opera spuria dom in VI hbro Dc baptismo contra Donatistas. ex
lopitur, sed rcstiluendus csl Fuigcutio, inlcr cujus oro cujusdam Casli DonatisUe prolalum sed ad ,

opern vich^is rol. 090. C.itata vcro quoad seusura col- rcctani inlorprctationcm in setpienlibus ab \\\-
liguulur e.\ §§38 ot 39. (^'Uiiiiuu reduclum.
 .

OU.l-ST. XIV, ART. II F.T III. 16S

Respondeo (licendiim ,
qiiod seciindnm \\c\c quod peccato inhaeroat. Et de his duobus
(luo«l pm-atnm in Spiritnm sanctnm tortio dicitnr loroiii., viii, (i : \uHus cst qui af/nt
niiKlo accipitur, convcnieiitcr pia*(iitta* spc- pn-nitcnti'im supcr pcccuto sito, dicens :
cies ei assip-nantnr; qnaB distinpruuntur sc- Quid fcci? quantnm ad primum; omnes
cnndum rcmotionem vel contemptumcomm conversi sunt ad cursum, r/uusi cquus im-
por (puT potest homo al» electione peccati petu vadcns ad pra'lium, (iiiaiifum ad .se-
impcdiri. (^)u.t qnidem .sunt vel ex parte cundum {a).
divini judicii, vel ex parte donorum ipsius, Ad prinium erfro diccndum, qnod pecca-
vel etiam ex parte ipsins peccati. Avertitur fiim pra'sumpfionis non
dt\spcrationis vel
(Miim honio al» elt^ctione peccati ex consid(>- (^onsistit hoc (piod Jusfitia Doi vel mise-
iii

ratione divini Judicii, quod habet ju.stitiam ricordia non crcdatur, sed in hoc quod con-
cnni misericordia, ct per spem, quae con- temnatur.
siirtrit ex consideratione misericordlae re- Ad secundum dicendum, quod obstinatio
inittentis peccata, et praMuiantis bona, et et impo^nitcntianon solum dincrunt sccun-
ha»c tollitur per <( dcspcrationem ; » ct ite- dum praeteritum ct futurum, sed secundum
rum pertimorem, qui (^^nsurp-it ex conside- quasdam formales rationes ex diversa consi-
ratioiie (iivina' Justitia' punientis peccata; dorafiono oorum tpiai in peccato considerari
ct hic tollitur per pra'sumptionem, » dum
<( possunt, ut dictum est.
scili(^»'t alitpiis praesunut se prloriani possc Ad tcrtium diccndura, quod gratiam et
adipisci siiie meritis, vel veniam sine pcpni- veritatem ('hristus fecit pcr dona Spiritus
tentia. Doiia autein Dei, (piihus rctrahimur sancti, qua' hominihus dcdit.
a sunt duo; quorum unum est
peccato, Ad quartum dicondum, quod nolle obedire
rognitio veritatis contra quod ponitur
' , pertinct ad obstinationcm ; simulatio poeni-
((impugrnatio veritatis agnita*; » dum sci- tcntiae ad impcenitentiam schisma ad invi- ;

licet aliquis veritatem lidei agnitam im- dentiam gratiae fraternae, pcr quam membra
puirnat, nt licentius peccet aliud cst auxi- ; Ecclesiae uniuntur.
Hiim interioris prratiap contra qu(xl ponitur ;
CoNXLUsio. — Sex sunt peccati in Spiritiun
> invideiitia fraternap gratire; duin scilicet )>
sanctum species : desperatio, prffisumptio, impoi-
ali(iuis non solum invidet personai fratris, nitentia, obstinatio, impugnatio veritatis agnitaj,
^(}d etiam invidet gratise Dei crescenti in invidentia fraterna? gratia;.
inundo. Kx partc vcro peccati duo sunt quae
hominem a pcccato retrahcrc possunt quo :
ARTICULUS III.
rum unum cst inordinatio et turpitudo ac-
tus, cujus considcratio induccre solet in Utrum peccatum i?i Spiritum sanctum sit

homiiie prenitentiain de peccato commisso; irremissibile

et rontra h(jc ponitur impcenitentia, » non <(

(piidem eo modo quo dicit permancntiam Ad proceditur. 1. Vidctur

tertiura sic
in peccato iisque ad morteni, sicut supra quod peccatum Spiritum sanctnm non sit
in
impo'nit(Mitia accipiehatur , sic enim noii irremissibile. Dicit onim Augustinus, in lib,
esset speciale peccatum, sed quaedam jicccati I)e verhis Domini, serm. lxxi, cap. xni,
circumstantia ;a impoini-
sed accipitur hic s? 2t, col. ^."^it), t. .j : « I)c nullo dcspcrandum
tciitia )) importat proposi-
S(,'cuiidum »piod ost, quamdiu patientia Domiiii ad paMiiten-
tuin non pcenitendi. Aliud autcm e.st parvi- tiain eum adducit. » Sed si aliquod pecca-
tas ct hrevitas honi quod rpiis in pcccato tuin es.set irremissibile , cssct de aliquo
(iua'rit, secundum illiid Uoin., vi, 2t : pcccatore despcrandum. Ergo peccatum in
ijiiaiii tnm Imhnistia tiinc in il/is
crfjo frui Spiritum .sanctum iion ost irrcmi.ssibilo.
in nuilnis nunr criihescitis? (lujns conside- •2. Praitcroa, nullum poccatum rcmittitur,
ratio inducere solet homincm ad hoc quod nisi per hoc quod anima sanatur a Deo. Sed
cjus voliiiifas in pcccalo iion lirniotur; ct '( omnipotonti mcdico iiullus insanabilis
Ikjc tollitur per <( ohstinationem, » (luaiido languor occurrit, » sicut dicit (Ilossa' super
scilicet homo firmat suum propositum in illud psal. cn Qui sanat omncs infirmitates
:

' Al. : « agnilio. » [a) Magislor quatuor lantum species poccati in Spi-
Sic in Glossa manuscripta, non quidcm in ini-
' rilum sanctum ponit cxprosse; sed cuin D. Tboma
prossa apu(i Migne. Dfsumpta esl ex Auguslino, sox spfscios S. Bonavonlura, Guillolmus, Hicbardus,
/u ;).s. cii, V. 3, col. 1319, t. i. ol ulii iloctores concorditor agnoscunt.
 ;

100 SUMMA TIIEOLO(;iCA.

tiiaa. Ergo pcccatiim in Spiritum sanctum infcrni; si^-ut etiam Atlianasius ', iu Iract.

non cst irrcmis.sil)ilc. Sup. illud Matth., xn Quicttmque dixerit :

3. Prwtcrca, libcrum arbitrium sc habct vcrhum, ctc, inclucit cxemplum de eorum

ad bonum ct malum. Scd quamdiu durat parcntibus, qui })rimo quidem contra Moy-
status vitffi, potcst aliquis a quacumquc sem contcndcrunt propter defectum aquae et
virtutc cxciderc, cum etiam angclus dc ca^lo panis; et hoc Dominus sustinuit paticnter;
ccciderit undc dicitur Job, iv, 18 In anrje-
:
:
habcljant cnim excusationem cx infirmitate
lis siiis repcrit jmivitatojn; fjuanto
marjis carnis, sedpostmodum gravius peccavcrunt,
hi qui hahitant domos luteas? Ergo pari quasi blasphemantcs in Spiritum sanctum,
rationo potcst aliquis a quocumque pcccato bcneficia Dei, qui eos de .Egypto eduxerat,

ad statum justilia>, rcdirc. Ergo pcccatum in idolo attribuentcs, cum dixerunt Ili snnt :

Spiritum sanctum non cst irrcmissibilc. dii tiii, Israel, qui te eduxerunt de terra
Scd contra cst quod dicitur Matth., xu, jEqypti. Et ideo Dominus ct temporaliter
32 Qui dixerit verbum contra Spiritum
:
fecit eos puniri, quia ceciderunt in die illa

sanctum, non remittitur ei neque in hoc quasi viginti tria millia hominum; et in
sseculo, neque in futuro ; ct Augustinus futuro eis pcenam comminatm", dicens :

dicit in lib. I De sermone Domini in monte, Eqo autem in die ultionis visitaho hoc pec-
cap. xxn, col. 74, col. 1200, t. 3, quod ratum eorwn, Exod., xxxn.
({tanta cst labcs liujus pcccati, quod humi- Alio modo potest intelligi quoad culpam :

litatcm deprecandi subirc non potcst. » sicut aliquis dicitur morbus incurabihs se-
Rcspondco dicendum quod sccundum ,
cundum naturam morbi, per quem tolhtur
divcrsas acccptioncs pcccati in Spiritum id cx quo ' morbus potcst curari puta cum ;

sanctum, diversimodc irrcmissi])ile dicitur. morl)us toUit virtutem naturae, vel inducit
Si enimdicatur pcccatum in Spiritum sanc- fastidium cibi ct mcdicinae, licet talem mor-
tum finalis impnpnitcntia, sic dicitur irremis- bum Deus possit curare ita etiam peccatum ;

quia nullo modo remittitur. Pcccatum

sibilo, in Spiritum sanctum dicitur irremissibile
cnim mortalc in quo homo persevcrat usque secundum suam naturam, inquantum cx-
ad mortcm, quia in hac vita non remittitur cludit ea per quae fit remissio peccatorum.

per pffinitentiam, ncc ctiam in futuro di- Per hoc tamcn non pra?cluditur via remit-
mittetur. tendi ct sanandi omnipotentiae ct miscricor-
Sccundum autcm aliasduas acccptiones diajDci, pcr quam ali(}uaudo tales quasi
dicitur irremissibilc, non quod nullo modo miraculose spiritualiter sanantur.
rcmittatur, scd quia, quantum est de se Ad primum ergo diceudum, quod dc ne-
habcl mcritnm ut non rcmittalur; et hoc mine dcspcrandum est in hac vita, considc-
dupliciter uno niodo quantum ad pa'nam
:
rata onmipotentia et misericordia Dei ; sed
qui enim ex ignorantia vcl inlirmitatc pec- considcrata conditione peccati dicmitur ali-
,

cat, minorem pdMiam meretur; ({ui autcm (pii filii diflidcnficV, ut habctur ad Ephes., u.
ex ccrta malitia pcccat, non habcl aliquam Ad secundum dicendum, quod ralio illa

cxcusationem, unde ejus pccna minualur. procedit ex parte onmipotentiai Dei, uon
Similiter ctiam (pii blasphcmabat hi Filiuni sccundum conditioncm [)cccati.

hominis, cjus divinitatc nondum rcvelata, Ad

terlium diccndum, quiKl liberum ar-
poterat liabcrc aliquam cxcusationcm prop- bitrium rcmanet (]uidem siMupor in hao vita
ter infirmilatem carnis, quam in eo aspicio- vcrlibile tamen quandoque abjicit a se id
;

bat; et sic minorcm pceuam mcrobalm'. Sed per quod verti potest ad bouum, quaulum
([uiipsam divinitatcm blaspheniabat, opcra in ipso cst. Undc cx parto sua peccatum cst
Spirilus sancti diabolo altribuons, nullam irremissil)ile, licet Deus romilterc [Hjssit.

cxcusationem habcbat, undc cjus pania —

CoNCi.rsio. Peccatum in Spirituui sauctuui,
diminueretur. Et itlco dicilur sccundum t»st intMuissiliilo, vol (|uia post liauc vitaui uulla
expositioncni (Ihrysostomi , Uoni. xi.u in ost pivnitoutia ; vol idoo iiToniissibilo (luia oa
,

Matth.y a med., lioc ipsum peccatum ro- amovct per (|ua? ivmittuntur peccata ; vol «luia
mitti ncquc in hoc saiculo ne^iuc in fuluro, ex sc mcretur, ut uou romittatnr, cum ox ma-
quia pro eo passi suntpo-nam el in pl\Tsenti pcccaro gra\issimum sit.
litia

vita per Uomauos, el in futura vita in poMia

^ Non occurril in loco cilalo. — ' l'arm. : ^' por iiuod,

 ;

n(:.EST. \iv. Airr. iv lOI

perlccto ad perfectuni (piis inovciitur. Et

AHTICULl S IV. lioc (luideiu in hoiiis apparet, secuudum
illud 1'roverl)., iv, IK : Justorum semita
Ltruin homo possii pritno peccarc in f/uasi /iix splcndcns crescif cf profivit *
uscpie *Pro(edit
Spiritum sanctuni [a). <ul perfccfani dicni. Sed pcrfecluiu dicitur '^'ujS'^
in uialis (pnMl est niaxiniuin inaluin, ut patot nd pcr-
^^*^'"'"-
A(l (juarliini sic pruooditur. 1. Vi(l(,'tur per l»lnlus()pliuiu in V Mcfaph., text. 21.
«IUimI liDHio iioii possit priiuo poccare in (luiu ergo poccatuni iu Spirituni sanctum
S[>irituiu Siiuctuni, nou pr.rsuppositis aliis sil ^'ravissiininn, videtur (piod Ikjuio ad hoc

jHjccatis. Naturalis eiiini c^rdo ost ut ah iin- l^eccatum pervoniat per alia peccata miiiora.

j(i) Autoquam qufesliouom dt» vitiis oppositis peccabant Judfei in Christum, sicut otiam pecca-
scieutia' ol iutelloctui ajrgrediamur, non iudignum veruut olim in desorto. Nam Chrisfus operabalur
juiiicamus sermonem (juemdam referre do blas- qua'dam huraanitus, coraodondo, bibenilo ef alia
phemia in Hunc colligimus ex
Spiritum sanctum. hujusraodi faciondo et qua-dam divinitus, scilicet
;

quadrap»^simali De peccato H. Potri Hioremiae, or- (hvmones ojiciondo, mortuos suscit.indo, et cjvtera
diujs pnediciilorum. Veteres euim divini verbi hujusmodi, qua^ quidera agebat per virtutom pro-
pnecouos, decurrenlibus sa^culis illis quse uuilactor pria' divinifatis et por oporaliouom Spirifus sancti,
iios ignorantia» sivcula vocamus plebem christia- quo secundum humanitafom erat repletus. Judfvi
nam, licet illitteratam iit indocti diclitant hodie, autom priino dixorunt blasphemlam confra Filium
de subtilioribus catholicje disciplina? docfrinis cx hominis cura dicobanf cura voracem et potaforem
professo erudiebanf. Auiii 13. Petrum Hieremiara : vini, ef publicanorumaraatorem, ut habelur Matth.,
« Do peccafo Spiritum sanctum hoc mane prai-
in Xi. Postmodum voro blaspheuiaverunt in Spirilum
dicare intendo, Domino concedonle. Pro declara- sanctura, duni opera qufe ipse operabatur virtute
lione hujus maleria', Iria puucta sunt principalitcr propriiv divinitatis et per operationcm Spiritus
videnda : sancfi aftribuerunf principi dfomoniorum. Dicebant
Primo quidem de ipsius quidditale enim :Hic non ejicit dxmones nisi in Beelzebulh,
Secundo de specierum ejus diversitate; principe dsemoniorum, Matth., xii, Marc, iii ot Luc,
Tertio de ejus irremissibililate. XI. Hodie etiam Judioi non cessanf blasphemaro
Quantum ad primum nota quod peccatum in
, Chrisfum verbo et opere et si occulte faciunf,
:

Spiritum .sanctum dicitur quia commiltitur contra non impufatur rccforibus civitafura, sed quando
Spiritum sanctum, « in » pro « contra. » Quia au- publico, secus. Nota hic contra Christianos, qui
tem Spirilus sanctus dupliciter potosl accipi, ideo permiftuut Judftos eruere servos quos faciunt cir-
dupliciter potost dici poccafum in Spirilum sanc- cuiucidi ot lieri Judfcos , et paulatim incipiunt
tum. Uno qiiidom modo potost nccipi in virlute emero Teucros, sub quibus eiiicnt Rusos, ef sic
duanjm divisionum, et hoc modo qufelibet persona orunt domini Christianorum, cum siiit servi nostri.
Trinitatis potest dici Spiritus sanctus. Nam et Pafer Quinimmo servus einplusabois, si vult effici Chris-
spiritus est, et est sancfus et Filius spiritus est
; tianus, eripitur in libertatem. Et sic Judan propfer
et est sanclus. Joau., iv : Dens spiritus est, etc. l)npdicta dicuntur in Spirilura sancfuin blasphe-
Erjro, etc. Per hoc onim quod dicitur spiritus, im- inare. Et sic pafet quoraodo intelligafur hoc modo
maforialitasdivinfo substantia' desifmatur. Spiritus peccafnm in Spiritum .sanctum. Ef hoc modo in-
onim incorporeus et invisibilis est, et parum habet tellexorunt antiqui doctoros, scilicet Afhanasius,
de materia. Undo omnibus substanfiis imraaforia- Hilarius, Arnbrosius, Hieronymusef Chrysostonius.
libus ot invisibilibus hoc uoinen altribuiinus. I^er Socundo autem uiodo potest accipi Spirifus sanc-
hoc vero quod dicilur sauctus, sigTiiii(;alur puritas tus, ut dixi supra, in vi unius diclionis, ifa ut signi-

divina- bonifalis. ficetunainpersonaiii Trinifalis procedonfom a Palre

.\lio modo potest accipi Spirifus sanctus in vi ct Filio. Et secundum hoc dicitur peccafura in
unius divisionis, et hoc modo ex usu Ecclesia' hoc Spiritum sauctum, prout difTert a peccafo com-
nomen Spirifus sanctus est accommodatum ad misso confra porsonam Pafris vel Filii. Dicitur
signiricaudum uuain frium porsouarum Triuifatis autom peccare in Patrem, vel Filium, vol Spiiitiim
(luu" procodit por modiim araoris a Patre et Filio. sanctum, quando peccatur contra aliiiuid appro-
Secundum hanc ergo duplicom diCTorentiam potest prialurn Patri, vel Filio, vcl Spirifui saucto. Est
duplicilor accipi pcccalum in Spirifum sanclum. autem notanduiu quod Patri attribuitur potentia,
Nam si accipimus primo modo, peccafum in Spiri- Filio sapientia, Spirilui saiicto bonitas. Ideo pec-
lum sanctum dicifur qujolibet blasphoraia (licla cafum quod commiftitur ox infirmilate, id est cx
contra divinitatem Pafris, aut Filii, aut Spirifus impulsu passionis, dicifur confra Patrem; peccaturu
sancti, aut contra opern cjus. Et distinffuitur hoc vero quod fit cx ignorantia est contra Filiuin. Poc-
modo poccafum in Spiritum sanctum contra pec- catum ex corta malilia qufe opponitur bonitali est
catura soii blasphomiam iu I''ilium hominis, de quo poccatum in Spirilum sancfum, quod non intoUi-
scribifur Matth., xxii : Quirumque dixerit verbum gitur quando ox habilu vitii acqiiisilo peccatur,
conlra Filium hoviinis remittetur ci ; qui aulem .sed quando volunfas londit in aliquod malum per
dixeril conlra Spiritum sanctum non remiltetur ei, romotionom vel conlomptiim aliriijus prohibenfis
neque in hoc smculo , nerfun in futuro. Poccafum pccratiim. Pono exomplum in Pefro, Paulo ot
enim in Filium hominis infolliL'itiir i)l;isplieinia iii Juda. Polrus no^^avif ter Christiim in noclo ])as-
Qiriblum iw:cuDdum humuuilultim. Et ulroque modo siouis proi)ler iulkmitutcm, id usl proptcr impulsum
108 SUMMA TIIEOLOGICA.

2. Praiterca, peccaroiii Spiritum saiictum :{. Praiterca, pf£iiitenlia ct impoMiitcntia

cst pec.carc cx ccrta malitia, sivc ex elec- sunt circa idcm. Scd painitonlia uon est nisi
tiono. Scd hoc nori statim potest homo, an- dc poccatis pra.'teritis. Erf,'o etiam nociue
ciiim impo',iiitentia, (jua^ est spocics peccati in
tcquam multotics pcccaverit; dicit

Philosophus, in V Ethic, c. vi, in princ, et Spirituin saiictum. Poccatuni orgo in Spiri-

c. VIII, a med., quod « etsi homo possit in- tum sanctum pra^supponit aUa peccata.
Sed contra ost (juod faclle est in con-
justa facoro, noii tamon [)otcst statim opcrari
siciit injustus, ox clcctiono. Ergo
» scilicct spectu " iJei subito honestare pauperem, ut • Ocu/i«,

videtur quod peccatum in Spiritum sanctum dicitur Eccli., xi, 23. Ergo o contrari(j possi-

non possit committi nisi post alia poccata. bile est secundum malitiam daimonis sugg©-

timoris, quia timens mortem negavit eum. Non stantia, et videtur idem esse peccatum cum obsti-
enim peccabat ex ignorantia qui confessu.s fuerat natione, etsic accipitur impocnitentiaab Augustino.
corde et opero. Et sic ex fragilitate peccavit, et sic Sod liic accipitur impa-nitenlia secundum quod
dicitur peccasse contra Patrcm, cui approprialur importat propositum non poenitendi et in dehcto
potentia. Paulus autem peccavit ex ignorantia, complacentiam.
quia credebat bene facere persequendo Ecclesiam Quartum remedium est propositum abstinendi a
Dei el sic dicebalur peccarc contra Filium, cui
;
peccalis futuris. Et contra hoc peccatur per obsti-
appropriatur sapientia. Judas autem peccavit ex nationem quando scilicct homo firmat suum pro-
;

malitia. Non enim cx infirmilatc, nec ex ignorantia, positura in hoc quod peccato inhsereat, quin immo
quia jam noverat (juod nd invocationem nominis studet invenire diversos modos patrandi peccala,
Jesu Christi ipse faciebat miracula sicut cfeteri exultat cum invenerit, etc.
apostoli, sicut logitur Mattb., x. Ideo peccavit in Quintum remedium est cognitio veritatis fidei.
Spirilum sanctum, cui appropriatur bonitas. Sic Et contra hoc oppouitur impugnatio veritalis
otiam peccatum diaboli non ex ignoranlia, nec ex agnitaj. Nota hic contra doctores legistas, qui
infirmitate processit. Ex his patet quid est pocca- scienter dicunt contra jus.
tum in Spiritum sanctum, illud scilicet quod ex Sextum est auxilium interioris pratise, contra
cerla malilia commitlitur qufn opponitur bonitati, quod ponitur invidentia fraternae gratise, dum sci-
quae approprintur Spiritui sancto. Et hoc vult Ma- licet non solum invidet personae fratris, sed etiam
gislor senlenliarum in II, dist. xlui. invidet gratise Dei crescenti in mundo, ita quod •

Terlio vero modo accipit Augustinus peccatum vellet quod nullus haberet gratiam Dei, ut totus
in Spiritnm sanctum quod dicit esse finalem im- mundus esset socius culpte suse. Non ergo invidia
pocnilentiam. Etsic patet prima pars, vidolicct quid fratris est peccatum in Spiritum sanclum, puta
est peccatum in Spiritum sanctum. (luando quis invidet do prosperitate vel exaltatione
Quanlum ad secundum, scilicet de specierum hominis sed invidia fralernae gratia? est peccatum
:

suaruMi diversitate, est notandum quod accipiendo in Spiritum sanctuin, scilicet, riuando quis invidet
peccalum in Spiritum sanctum pro peccato quod de cxaltntione gratiae, sicut quod multi convertan-
ex malitia commillitur, dividitur hoc peccatum in tur, vel aliquid hujusmodi, socundum Thomam in
sex species quaj sunt istfe desjjeralio, prsBsump-
: II Senlent., disl. XLiii. Nota hic practice C(Uitra
tio, linalis impoenitentia, obslinatio, impugnatio aliquos piipdicatores qui a?mulaulur aliis prsedica-
voritatis agnitffi, invidenlia fraterni^ gratife. toribus facientibus fructum, otc.
Et pro sufticionlia islarum specicrum ost nolan- Et islarum specierum pec-
sic patet sufficionlia
dum quod poccatum in Spirilum sanctum dicitur, cali in Spirilum sanclum.
quaudo voluiilas liominis ex malilia conlomnitilla Q)uanluiu ad lortiuni, scilicof de remissibiUtate
romodia a bonitalo Spirilus sancli inslilula per ipsius poccati iii Si)irituin sanclum, osl notandum
quse homo rolraliilur a poccalo, vel ad paHiiten- quod tripliciler potosl accipi poccalum in Spirilum
tiam provocalur. IhBC aulem remedia siuit sex. sanctum. Uno modo sooundum Augustinum, pro
Primum est misericordia, et contra lianc pecca- finaU impa?nilonlia, secundum quod est circuni-
tur per desperationem. Exemplum habetur de staulia qufedam peccati et sic dicitur proprie ir-
:

Cain. remissibile.
Secundum ost juslitia, de qua insurgit homini Secundo niodo potesl accipi poccatum in Spiri-
timor dc punilione peccali. El contra lioc homo lum snnctum pro qualihol blasphomia diola contra
poccal por pra^s\uui)lionom. In hoc peccatum ])ra3- divinilalom Patris, vol Filii, vol Spirilus sancti. vel
sumplionis vidolur incidisso Origones qui dixit oonlrn opora ojus ot hoc dicitur irromissibilo, quia
:

omnos, etiam diemonos, salvandos esse. Si quis do dinicili romittilur.

autom peccarol cum spo voniie, inodianle pcenitou- Tertio iiiodo polest nccipi pro pocoato ox mnlitia
lia quam pulal vel inlondit agoro, uou i^occarol iu coinuiisso, proul dicluni osl supra, cjuod el divi-
Spirilum sauclum. Poccnl illo sohis in Siiiritum dilur iii sex spooios supra posiUis ol hoc dicitur :

sauclnm per privsumplionom qui se prajsumil glo- iiTomissibilo, non quia nullo niodo ivmillalur, sed
riam adipisci sino morilis. quia, quantuui est do so, hnbot nioritum ut nou
Tortium romodium osl dolor do poccalo. El con- roniiltalur. El hoc dupUcilor. Uiio quidom modo,
tra hoc poccalnr per impooiiiloiiliam linnloiu. quni quanluiii ad rulpnm. Sicut onini ali(|uis dicilur
iiccipitur noii eo modo quo dicil poriuiuionliam niorbus inciirnbilis socuiiduni naluram morbi per
in poocnlo us(jno nd morloni. Sic oniin uoii ossot (liinni lollilur illud por quod morbus potest curari,
spocialo poccutuui, scU quiudaLu poccuU cucum- puiu cum uurl^us (ollil virlutom uaturw, vol iuducit
 01I.4\ST. \1V AIIT. IV. MV.1

reiitis, iit statiin aliciuis indiicatur atl peoca- ( >ri,L,'enes, in I Pc/'i<//'c/t., cap. m, col. i.'):»,

tum ^Tavissiinuni, (|no(l esl lUTcatnni in t. I : u Non arbitrorqnod aliquis ex his qui
Spiritnni sanrtuu). in snmino pert"('ctionis ^radu consliterint,
Hespondeo dicenilum, (luotl, sicnt diotnni ad snliitum evacuehir, ant decidat; sed
esl, i>eceare in Spiritnm sanctnm nno mudo paniatim ac per partos enm decidero, ne-
est peccaro ex certa malitia. K.\ certa antem cesse est. »

malitia ilnpliciter peccare conlinLrit , sicnt El eadempcccatnin in Spiri-

ratio est, si

dictum est ibid. uno modo ex inclinationo

: tnin sanctuin accij^iatur ad iitteram pro
hal)itus, quod non est proprie peccare in blasphemia Spiritus sancti. Talis enim
S[)iritnni sanctum; et lioc modo [teccare ex blasphfinia, de (pia noininns loqnitnr, sein-
certa malilia non conlingit a principio. perex malitiajcontemptn procedit.
Oportet enim actus peccatorum pra?cedero, Si vero per peccatum in Spiritnm sanctnm
ex cpiibus causetur habitus ad peccandum intelliffatnr (inalis impnmitentia, secnndnm
inelinans. intellectnm Angnslini, t)e vc/'his l)anii/ii,

Alio modo potest aliquis peceare ex certa sermo/ie lxxi , cap. xxi, col. 40-4, t. Ti,

malitia, at)jiciendo per contemptnm ra pcr (pia^stioncm non habet, qnia ad peccatnm
i\\nv tiomo relrahitur a peccato, (piod pro- in Spirilnm sanctnm re(iniritnr continnatio
prie est pcccare in Spiritnm sanctum, sicut peccatoriim ns(ine in finem vita\
dictum est. Et hoc etiam plerunKpie pra?- Ad [)rinmin ergo dicendum, quod tain in
snpponit alia peocata; quia, sicut dicitur bono qnain in malo ut in pluribus procedi-
Prov., xvm, 3, i/np/iis, ci///i in profimdw/i tiir ab imperfecto ad pcrfectum, prout hoino
vene/'it peccato/^um, co/iteninit. [)roIicit vel in bono vel in malo; et tamen in
Potest tamen contingere quod aliquis in utroquc uiius potest incipere amajori qnam
primo actu peccati in Spiritnm sanctnm pec- alins ; po-
et ita ilkid a ([uo aliquid incipit,
cet per contemptum, tum propter libertatem perfectum in boiio vel in malo se-
test esse
arbitrii, tum etiam propter multas disposi- cundum genus suum licet sit impcrfectum ;

tiones prajccdentes, vel etiam propter ali- secundum seriem processus hominis in me-
qucwl vehemens motivum ad malnm et , lius vel in pejus proficientis.
debilem aHectnm hominis ad bonum. Et Ad secundum dicendum, quod ratio illa
ideo in viris perfectis hoc vix ant nnn(]nam procedit dc peccato' ex malitia, (juando est
accidere polest ,
quod statim a principio ex inclinatione habitus.
peccent in Spiritum sanctum. Undo dicit Ad tertium dicendum, quod si accipiatur

raslidium cibi et medicinee, licet etiam talem nior- etiam Athanasius inducit exemplum de eorum pa-
hiim Deus posset curare ila etiam peccatum in
, rontibus qui primo quidem contra Moyseu con-
Spirilum sauctum dicitur irremissibilo secundum tenderunt propter defectum aquae et panis, et hoc
naturam suam inquantum excludit ea per qua; lit re- Doniinus sustinuil patienter; habebant enim e.xcu-
mi.ssio peccatoriuii. Per hoc tanien non prserludilur sationem ex infirmilate carnis, sed poslinodnm
via remillendi et sanandi onmipotenlia; et miscri- gravius peccaverunf quando blasi)hemantes in,

cordirtj Dei, per quam aliquando tales quasi miia- Spiritum sanctum, benellcia Dei qui eos do vEgypto
cuiost' sanautur. Et sic inlelligitur ([uocJ hoc poc- oduxerat idolo atlribiiontos dixerunt Hi sunl , :

cadim non dimitlitur, id per lioc j^rivalur

esl ,
dii lui, Israel, qui te edii.venml de terra Ajjijpti; ot
aptitudo vol faciiitas qutedani ad remi.ssionem. idoo Doininus (.'tiani toini)oraliler focit eos puniri,
Secundo modo hoc peccatiim habct meritum ut (juia cociderunt in die illo qiiasi vipinti tria nullia
non remittatur quantum ad poenam, quia qui pec- hominum, Exod., xxxn; el in fulurum eis pcEiiaiu
cat ex i(;norantia vel intirmitate iiiinorfm pa'nam coinminalur, dicens Fgo die uUionis visit((bo
: m
iiieretur; qui autem c\ certa malitia peccal, non hoc pecculum eorum.
hal)el alicpiam oxcusalionem, unde ejus pcena nii- llaec nobis ox IJ. Hieremife Stnnonihus coinpen-
nuatur. Similller etiam qui Idasphemabat in Ki- dioso expromere placuit, ul discant juvones quo-
lium hominis , ejus divinilato nondiim rovelala, uiodo anlocossores noslri, negloclis verbis qine
poleral hal)ere aliquam excusationem propter in- pruriunl auribus, dopma calholicuni, iis quosassori-
lirmitatem carnis (juam iii eo asjiiciobat, et sic inus fuisse rudes ac scienliie expertes, exponebant,
minorem pccnatn merobaliir. Sed qni ipsam divi- ol ox ipso praclicas coiiclusiones doducore novo-
nilatem i>lasphemabat, opora Spiritiis .sancti diabolo ranl. Niinc famo perount populi. li. Ilioremias
altribuens,nullam exciisationein hnbebal unde ojus sanclum Thomain in isto sormono luculentor evol-
pcenn diminueretiir. Et ideo dicitur, secunduiu ox- vit.Id facianl hodierni, sui^rnijue dogmalum in-
positionem Chrysosloini, hoc peccatum non ro- conciissain polrani pripcoptn vel consilia mornlia
mitti nec in hoc .sreciilo. nec in futuro, quia pro fiindcnl; nil magis nttcossarium semper, sed uostris
01) pn.s.si sunl p<pnam Jiidcei, «t in prjo.soiili vita prioiipiio liMiiporibiis.
por Homimu», ci iu fulura vila pujiiam mfcrni. Sic '
Edil. udduul : « cuumu!»so. »
 ;

170 SUMMA TllEOLOOICA.

imprenitenlia sccundum intentioncm Augus- .{. Praitorca, omnc peccatum ost volunta-
tini,secunflum qnod importat permancn- riuni, ut Augu.stiims dicit in lib. I)e vera
tiam in peccato us({ue ad finem, sic planum rc.Vui., cap. .XIV, c(j1. 1:{:{, t. 3. Scd caicitas
cst quod impoinitenlia pr.'i?supponit peccata, nicnlis non cst v(jluntaria, quia, ut Augus-
sicut et pcenitcntia. Sed si loquamur de im- linusdicit, .\ Confess., cap. xxiii, col. T.Y.i,

pmnitcntia lial)ituali, secundum quod poni- t. 1, « cognosccre vcritatcm liiccnlem omnes

tur spccies peccati in Spiritum sanctum,sic amant '
; » (;t Eccle., xi, 7, dicitur : Duke
manifcstum quod impccnitentia potest
cst lumcn, et dclectahile oculis videre solem.
cssc etiam antc peccata potcst cnim ille qui
;
Ergo caicitas mentis non est pocciilum.
nunquam peccavit, habere propositum vcl S(jd contra est quod Gregorius, XXXI
p(p,nitcndi vcl non poenitcudi, si contingcret MoraL, cap. xlv, § 88, col. 021, t. 2, caeci-
cum peccaro. tatem mentis pouit inter vitia quai causau-
tur ex luxuria.
CoNCLUsio. — Non contingit homincm a prin-
Rcspondco dicendum, quod, sicut caecitas
cipio in Spiritumsanctum pcccarc, id est cx ccrta
malitia,ncquc pcccato linalis impccnitcntiaej po- quod cst princi-
corporalis est privatio ejus
test lamcn primo quis pcccarc iu Spiritum sanc- pium corporalis visionis, ita etiam caicitas
Inm, abjiciondo jtcr contomptum ca per (juai re- meutis est privatio cjus quod est priucipium
Iraliitur a pcccato. mciitalis sivc intcUectualis visionis.
Cujus quidem principium est triplex :

unum quidcm est lumen uaturaUs rationis :

QUiESTIO XV. ct hoc lumen, cum pertineat ad .speciem

UE VITUS OPPOSITIS SCIENTliE ET INTELLECTLU. aniinaj rationalis, nunquam privatui" ab

(Et tria quseruntur.) auima impcditur tameii (luandoquc a pro-
;

prio actu per impedimenta viriuni inferio-

Deindc considcrandum est de vitiis oppo- rum, quibus indigct intcUcctus humanus ad
Et quia dc igno-
sitis scientia' ct intcllcctui. intcUigendum, sicut patet in ameutibus ct
rantia, quai oppojiitur scientia3, dictum est furiosis, ut in I dictum est.
cum dc causis peccatorum
supra, ageretur, Aliud autcm priucipium inteUectualis vi-
quarcndum cst nunc dc ca^citatc mentis ct sionis C.4 ali(juud lumen habituale naturali
hcbetudinc .sensus, quai opponuntur dono lumini ratioiiis superadditum ct lioc qui- :

intcUcctus; ct circa lioc qua^runtur tria : dcm luineii inlerdum privaturab aiiima; ct
1° utrum c;rcitas mentis sit pcccatum talis i^rivatio est caicitas, qua3 cst poena, se-
2" utrum habctudo sensus sit aliud pccca- cundiim quod privatio liiminis gratia^ (]uaj-
tuni a ca^citatc mciitis; 3°utrum hajc vitia a dam poeiia ponitur. Undc dicitur de quibus-
peccatis carnalibus oriantur. dain, Sa[)., n, 21Excxcavit illos malitia :

corum.
ARTICULUS PRLMUS. Tertium principium visionis intcUectualis
cst aliipio.lintelligibiloprincipium, i»orqu(jd
Utrum csecitas me?itis sit peccatum. homo iulcUigit alia; cui (piidcm priucipio iu-
telligibili inons bominis potost inlondere vcl
Ad primum sic proceditur. Videtur
I. non inlondoro ; ot (juod oi non inlcndat, con-
quod ca-icitas menlis non sit pcccatum. Jllud lingit diiplicilcr : quandoquo quidein ex hoc
cnim quod cxcusat a pcccalo, non vidctur quod habot voluntatcm spoutancc * sc avor-
essc peccatum. Scd ca;citas mcntis cxcu.sat a tentcm a considerationo talis principii, sc-
pccciilo; dicitur onim .loan., i.\, ii Sicivri : cnndiiiii illud [isal., xxxv, i \o/uit intclli- :

cssctis, non hnhcrclis pcccnliDn. Ere-o caH'i- f/crr, ut hcnc ar/crct; alio
pcr occupa- modo
tas mcntis non cst poccatum. tioncm mcnlis circa alia qua» magis diligit;
2. Pnclorca, pnMiadincrl aciilpa. Sed ca*- (jiiibus ab iiisi^octione hiijus principii mons
citas nuMitis osl (|uaHlam [»a'na, ut. patcl por avorlitiir, socundum illiid psal. i.vii. •.) :

illudquod habctur Lsa., vi, 10 Excvca cor : Supercccidit if/nis, scilicet concupiscoutia\
populi hujus ; non enim cssct a Deo, cnm ct non vidcrunt solcm. Et utroipic modo
sil malum, nisi p(cna csset. Ergo ciucitas ciccilas mcntis est poccatum.
meiitis noii ost pecciitum. Ad primum ergo diceiulum, qu(.Hl ca?citas

' Colligiliir cx lolo capilc — ' Sic cod.; in odil sponlo.

 ;,

QVJESy. XV, AllT. I KT II. 171

(111,«' oxriisat a poorato ost qua' oontiugit o.\ lioc ijuod ost [joiiolrafiviiiii ; undo ot bobos
uaturali defoctu nou potoutis videio. dicitur aliquid ox hoc (juod ost obtusum,
Ad .soouudum dioouiluiu, ipiod ratiu illa [XMietraro iion valens. Sciisus autem corpo-
pr<H'edit do soouiida oanifato, qua.' cst preua. ralis [)('r ijuaindain siinilitudiuoin i)oiiotrare
.\d tortiuiudicoudiiui, tpi<»d iiitoHigerc vo- dicitur inodiuin, iuijuautuiu ox abtjiia ilistan-
ritatom cuilibct est secuudum so aniabilc tia suum objcctum percipit, vel iiKjuantum
potost tamou por aocidcus csso alicui odibile, I)otest quasi ponotraudo iniuiina vol iiitiina
inipiautuin .scilicet por bcK' lioiuo iiupcdilur rci porci[)ore. Undo iii corporalibus ditilur
ub uliis ({UcL' magis amat. aUquis esse acutlsensus([uipotest perci[)ere
CoxcLisio. — Vi>lunlaria la^cilas moulis qna sonsibilc aliquod ex remotis vel vidondo,

boiiio abjicit a se lUviiiorum nolitiiun, vol quaui vol audieudo, vel ollaciendo et o contrario ;

Lufurril bniuo occupanUo se bis qua; uiagis di- dicitur soiisu hobetari qui uon percipit nisi
liirit (juani voritalcm, peccatum est. ex propiiKjuo, et magna seusibilia.
Ad siinilitudiuein autem cor[)oralis sensus
dicitur otiain circa intolligontiaiu osso alic^uis
ARTICULUS II.
sensus, qui cst aliquorum priinorum ct
itrum hehctudo sensus sit aliud pcccalum extremorum, ut dicitur in VI Ethic, c. viii,
a cxcitate mentis. otiam seusus ost coguosciti-
circa fin., sicut
vus sensibilium quasi quorumdam principio-
Vd .sccundum sic proccditur. I . Videtur rum cognitiouis. Ilic autem sensus, qui est
(juud baltotudo scnsus nou sit aliud a ca3ci- circa intolligentiam, non porcipit suum ob-
tato meutis. Iiium euim uui est (^outrarium. jectum [)or mcdium distanti:e corporalis, scd

Scd dono intellectus opponitur hebetudo, ut per qua^dam aUa media; sicut cum per pro-
patetper (iregorium iu II MoraL, cap. xlix, priotatem rei percipit cjus cs.soiitiam, et [)er
§ 77, col. .V.>2, t. 1, cui etiaiu op[)Ouitur cic- effectuni percipit causam. lUe ergo dicitur
citas meutis, eo quod intellcctus pruicii)ium esse acuti seusus circa intelligeiitiam, qui
quoddam vi.sivum dcsij^^uat. Ergo lialjetudo statim ad appreheusionem proprietatis rei,
sensus est idem quod ca'citas meiitis. vel otiam efToctus, natiiram roi compreben-
2. rraitcrea, Gregorius iu XXXI Moral., dit, et inquantum usque ad minimas condi-
cap. XLV, § HS, col. 0:2 1, t. 2, de bebetudiue tioues rci considorandas pcrtiugit ; ille autoni
Io(iueiis, nominat eam
hcbetudinem seiisus
(( dicitur hcbes circa intclligoutiam qui ad co-
ciiva iiitoIliLroutiam. » Sod baiiotari sensum gnoscendam veritatem rei pertingero nou
circa iiitoiHgentiam nibii abud csse videtur potest nisi pcr multa ei exposita et tunc;

quam iutellig-endo deficcrc quod portinet ; etiam non potest pertingere ad perfecte cou-
ad incutis ciecitatem. Ergo hebetudo sonsus siderandum omnia quae pertinent ad rei ra-
idoni est quod cajcitas meutis. tionem.
;j. l'raiterea , si iu aiitpio diilerunt Sic ergo hebetudo sensus circa intelligcn-
maxinio videntiu boc didorro, (piod cai-
in tiam importat quamdam dcbilitatcm mentis
«itas meiitis ost V(jluntaria, ut supra dictum circa considerationom spiritualium bouo-
ost; hol)etudo autem sensusest naturalisde- rum; cajcitas autem nieutis iniportat omiii-
loctus. Sod dofoctus naturalis non ost pocca- modam privationein cognitionis i[)sorum.
tiim. Ergo .sccunduin hoc bobetudo sciisus Et utruiiujue o[)ponitur bonointellcctus, pcr
nou cssot peccatum; (juod est contra (irego- quod homo spiritualia bona approbondendo
rium, qui conuuinorat eaiu loc. cit., iuter coguoscit, et ad oorum iutiina subtilitor [)e-
vitia ([uieox gula (jriiiiitnr. netrat. autoin' babotudo ratiouoiu
Ilabet
Scd contraost(juod divor.sariim causariiin peccili, sicut ot ca^citas meutis, in^iuantuin
siint divorsi olloctus. Sod (iregorius ibidem scilicet est voluntaria; ut patot in co qui af-
dicit qu(xl hebctudu scnsus oritur cx gula ;
fectus circa carualia, de spiritualibus subti-
ca'citas autom niontis ex luxuria ha^c autem ; WWa' disculoro fiislidit vol uogligit.
suntdiversa vitia. Ergo ot i[)sa sinitdiv(!rsa Et [jor hoc patot rcsjmusio ad ()l)J(3cta.

vitia.
CoNCLLsio. — Sic sen-sus bcbeludo ct mentis
Uespondoo diceiiduiu, (juod bel)OS aciito cfocilasdono inlellecUis <i|ii»iiniintiir, ul ijisa sensus
oi)pouilur. Acutiiin aiitom dicitur ali(juid ex ticbeludo sit qutedam menlis debilitas circa s^ii-

'
Itu ins.s. rt cditi passim; al. : " cnini.
 ;

172 SIJMMA THEOLOGICA.

bonoinni considorationcm rjpcilas vcro
ritnaliurn ;
narrat Philo.sophus, VIII Physic, tcxt. 37.
menlis onininiodam cof,^nitionis ipsonim privatio- Maiiifcsluni cst aufcm (piod d(jl(3ctatio appli-
nem iniportet.
cat intcntioncm ad ca iu (juibus alitjuis de-
lectatur. Unde Philosophus dicit, X Ethic,
ARTICULUS III.
cap. IV et VI, quod
unusijuisquc ea in (jui-
«

Utrum csecitas mentis et Jiebetudo sensus bus dclcclatur optiine opcratur contra vero :

orianttir ex peccatis carnalibus. nequaquam, vcl debilitcr. »

Vitia autcm carnalia, scilicet gula et luxu-
Ad tertium sic proccditur. Videtur quodI . ria, consistunt circa delectationes tactus,
caRcitas mcntis ct hebctudo scnsus nori orian- ciborum .scilicctct venercorum, qua? sunt ve-
tur cx vitiis carnalil)us. Augustinus cnim, hcmcntissima? inter omnes cor[)oralcs delec-
in lib. I Relract., cap. iv, § 2, col. .%89, t. \, tationes. Et ideo pcrha^c vitia intcntio homi-
rctractans illud quod dixerat in SoUloqnis, nis maxime applicatur ad corporalia, et per
lib. I, cap. I, col. 870, t. 1 : « Dcus, (jui non- coiise(juens (lcbilitatur operatio homiuis
nisi mundos .scirc verum voluisti, » dicit circa intclligibilia; magis autcm pcr luxu-
qiiod rcspondcri potest multos etiam im-
« riam quam pcr gulam, quanto dclectationes
mundos multa sciro vera. » Scd homincs vcuereorum sunt vehementiores quam cibo-
maximc cfnciuntur immundi pcr vitia car- rum. Et ideo ex luxuria oritur ca^citas men-
nalia. Er^o ca^citas mcntis ct hebetudo scn- tis, qu» quasi f otalitcr spiritualium bonorum

sus non causantur a vitiis carnalibus. cognitionem excludit ex gula autem hebe-
;

5. Pra-tcrea, cfficitas mentis ct hcbetudo tudo sensus, qua^ reddit hominem debilem
scnsus sunt dcfectus quidam circa partcm circa hujusmodi intcHigibilia. Et c converso
animae intellectivam vitia autem carnalia
; opposita; virtutes, scilicet absfincntia et cas-
pcrtineut ad corruptioncm carnis. Scd caro titas, maxime disponunt hominem ad per-
non agit in animam, sed potius c contrario. fectionem intcllcctualis operafionis. Unde
Krgo vitia carnalia non causant caecitatem dicitur Dau., i, 17, quod pueris his, scilicet
meutis et hebctudincm sensus. absfincutibus, dedit Deus scientiam et disci-
3. PraBtcrea, unumquodquc magispatitur plinam in omni libro et sapientia.
a propinquiori quam a remotiori. Scd pro- Ad primum ergo diccndum, quod quam-
pinquiora sunt mcnti vitia spiritualia quam vis ali(jui vitiis carnalibus subdifi possint
carnalia.Ergo caecitas mcntis et hcbctudo quandoque subtiliter spcculari aliqua circa
scnsus magis causantur ex vitiis .spirituali- intcUigibilia, proptcr bonitatcm ingenii na-
bus quam ex viliis carnalibus. turalis vel habitus superaddifi tamen ne- ;

Scd contra cst quod Gregorius, XXXI cessc est ut ab hac subtilifafe contempla-
MoraL, cap. xlv, § 88, col. G2I, t. 2, dicit tionis eorum intentio plcruuKjuc rctrahatur
quod hcbeludo sensus circa intelligcntiam propfcr delccfafiones corporalcs ct ita im- ;

oritur ex gula, ca;citas autem mentis cx niundi j)ossuiit aliqua vora sciro; scd ex sua
luxuria. immundifia circa hoc imj)cdiunfur.
Respondcodiccndum, quod perfcctio intcl- Ad secundum dicendum, quod caro non
lcctualis operationis inhomine consistit iu agit in parfem iutcllecfivam alterando ip-
(juadam abstractioue a sensibilium i)hautas- sam, scd iiiipcdicndo oiJerationcm ipsius jier

matibus; et idco (luanlo intcllcctus hominis modum pra\lictum.

magisfucril libcr ab hujusmodi phantasma- Ad tcrfinm diccndiim, (juod vifia carnalia
tibus, taiilo potius considorarc infelligibilia quo magis sunf rcmofa a mcnte, co magis
pobirit, ct ordinarc onuiia seusibilia ; sicut cjus iiitcnfioncm ad rcmotiora (lisfrahunt
ct Anaxagorasdicit (juod oportct intcllcctum undo magis imj)ediunt mentis contcmpla-
osso immixlum, ad hoc quod inqicrct, ct tionem.
agcns o|)orlet (piod (loniinctur supcr maU^- (^oNci.Lsio. — Ex gnla^ vitio oritnr .sonsu:^ hebc-
riam, ad lioc (|uud possll o;\n\ niovcre, ut tiidi), i'\ hunria vcro i|>s.i nicntis ia'rilas u^

(a) Ex .Mborlo Magno Su\Kr Luc. : corjjus oouli. Tortio antom modo, quando unpula
modis. rnoqnidoni,
« Ciocitas conlingit qnin([no vol pollo topilur ocuhis. Quarlo nulom modo,
qnando, ocnlo nianGnto, snblrahitnr visus ol iste : quando. ahquo projoolo in ocuhim. sicut pulvore,
vooatur i^roprio civous. Sooundo voro, quando po- vol hunioro defluonto. inlicilur oouhis ad sua> sub-
rit ooull oorpus, ol oonvorlitur qunsi in liyncinthi slanlin^ corruplionom. Quinlonulom modo, quando
colorcni. ol confinHhlin' liuinor. ol congolatur in lolus oxlraliitur ocuhis. Et isto proprio vocatur
 :

Q\W.ST. \VI. AHT. I. 17:i

QU^STIO XVI. AKTICULUS PRIMUS.

UE PR.iCEPTIS FIDEI , SCIE.NTl.K ET INTELLECTUS (o.) Vtrum ifi vcteri leye ilebueriiit dari
(El duo quseruutur.j jtrcVcepta credcndi.

Dciiule cousideraiuliim est de pi\Tceptis Ad priiuuui sic proceditur. Vidctur

I .

pertiiieiitiljiis ud piieilicta; et ciira lioc (pue- quod iu Veteri lef,'e dari dcbueriut pivccepta
ruiitur diio :
1° de piieceptis pertiuentibus credeudi. l*ra'ceptuiu euiiu est de eo quod
ad lideiu ;
2° de pneceptis pertiueutibus ad est debituui et uecessariuiu. Sed luaxiiue
duiia scieutia; et iutellectus. uccessarium est houiiui quod crcdat, secuu-

orbus, quasi orbatus. Hi autem modi maxime fiunt bias, Judith, Esther, Job, Psallerium centum ol
in csBcitale spirituali. Isti enim qui oculos hahent quiuquapinta Psaimorum, Proverbia, Ecclesiasles,
et non vidont propter spiritus visivi defeclum sunt Canlica, Sapieulia, Ecclesiaslicus, qualuor uiajores
qui sapientia sa^culari vel litterali pollont, et spiri- prophelie, Baruch, duodecim miuores j)rophela;,
tum ad videnda lumiua divina non habeut. llli et duo libri Machab;eorum hiec pertinenl ad Ve-
:

autem qui habent oculos glacialiter ad modum tus Testameutuui qualuor Evangelia, Actus apos-
;

lapidis corruptos sij.'uiticant duros corde qui, prae tolorum, quatuordecim Epislohe D. Pauli tres ,

duritia sui, divina et conferentia videre non pos- Joannis, duie Pelri, una Jacobi, uua Judae, Apo-
suul. Tertio modo c«cus habet anteoculos pellem, calypsis Joannis, quaj sunt Novi Testamenli.
et signiticat eos qui pelle carnalis affectus vel in- Summatim tam Veleris quam Novi Testamenti
credulitatis habeut oculos cordis velatos, quia sunt septuaginta duo libri.
lumen gratise et veritatis videre non possunt. In Veleri Tcstamento olim juxta cauonem Ju-
Quartus modus caccitatis accidit duobus modis. dsBorum viginli duo taulum erant libri, secundum
Aliquando enim tll a causa interiori, aiiquando numerum lillerarum alphabeti hebraici; juxla ca-
autem a causa exteriori. A
causa interiori quando uouem vero Ecclesiae sunl in eodeni Teslamenlo
humor aliquis a corpore vaporatad caput, et a quadraginla quinque libri.
capite distillat in oculum, et rubens, et sanguine Canonem aulem suum acceperunt concilii Iri-
malo infectus enicitur oculus, et amiltit visum. Et denlini Palres ab Eugenio IV in concilio iloreu-
significat eos quos peccata carnis et sanguiuis tino; Eugenius IV a Gelasio papa in coucilio roma-
exctecant in corde, ne recta et vera considerare no , Gelasius ab Auguslino, lib. II De doclrina
possint. Alia autem causa est ab exteriori, quando chrisliana, Augustinus ab Innocenlio I, ann.
c. viii,
aliquis pulvis in oculos cadens, oculos destruit. iOo, Epist. III ad Exuperium, Innocentius a con-
Et signiticat eos quibus avaritia terrenorum oculos cilio Carthaginensi III, et a tradilione ab aposto-
excsecat ne videant spiritualia. Quinlus modus licis temporibus in Ecclesia romana.
quando tolus oculus exlrahitur competil haereticae Baruch, Jeiemiie Amanuensis, sub Jeremia com-
pravitati, quia illa totum extrahit mentis oculum, prehendebalur antiquitus; unde meulio libri Ba-
ne aliquando csecus orbus ad lumen valeat redire. ruch non fit in concilio carlhaginensi, Asserit
(a) Theologi communiter in tractatu fidei tracta- tamen P. Henno quod de Baruch a certis catho-
tum de regulis tidei iucludunl. Ut ergo non desi- licis dubium fuit anle aperlam Ecclesiaj definitio-
deretur ultimus isle tractatus m
Summa theologica nem, an sacer esset liber ejus, necne.
D. Thomjf nostro labore typis edita, hunc compen- Porro de aliquibus aliis fuit aliquando dubita-
diosius hic attingere volumus. lum, qui nihilominus in canone recensenlur. Libri
Regulae fidei numero (luinfjue sunt duse inani- ; de quibus nulluni dubium fuit vocantur proto-ca-
matee, Scriptura sacra et traditio; tres animatie, nonici, et cajteri deutero-canonici.
Ecclesia, summus ponlifex et concilium gene- Deutero-canonici sunt ex Veteri Testamento :

rale. Esther, Tobias, Judith, Baruch, Sapientia, Eccle-

Scriptura sacra quse vocalur etiam Testamentum siasticus, Hymnus trium Puerorum, Daniel iii,
Vetus et Novum, el etiam Biblia, est Verbum Dei historia Susannaj et Draconis, Dan., xiii et xiv,
scriplum, non ab ipso Deo, sed a scriplore quo- oratio Azariie, oratio Joromiae circa finem Thre-
dam, ipso Deo dictante. norum prinius el secundus Machabaiorum ex
, ;

Aliis nominibus, sed minus communilcr, vocata Novo Testamento capul ullimum Marci ab eo loco
:

esl Liber, Testimonium, FcEdus, Pactum, Inslru-

: Surgens Jesus, hisloria de sudore Chri.sti sauguineo
mentum, Os Spiritus sancti, Turris David, Mensa et de ejus confortalione per angelum, Luc, xxii,
spiritualis, Medicina animaruui, Paradisus, Fons, historia de muliere adullera, Joau., viii, luec verba
P'luvius, Puteus Jacob, Currus Eliie, Mons Sion, ex Episl. 1 Joanu. Tres sunt qui tcstimonium dant
:

Liber vilae, Liber scriptus intus et foris, morum in crlo, Pater, Verbum
et Spirilus sanctus : cl hi
Regula, errorum Censura, etc. Canouem seu cata- Ires unum sunt; lola Epislola S. Pauli ad Ilebrieos,
logimj librorum Scripturre sacrse recensuit conci- Epistola Jacobi, Epislohi Juda;, secunda Pelri, ter-
lium tridenlinum sess. iv, el ex hujus concilii
, lia Joannis, el Apocalypsis.
sententia ii sunt libri canonici : Sic Billuart, sed P. Ilenno non numerat librum
Genesis, Exodus, Levilicus, Numeri, Deutoro- Eslhor iuter deutero-canonicos Veteris Tesla-
nomium, Josue, liber Judicuin, Rulli, quatuor libri menli, nec verba Epist. i Joann. Tres sunt qui tM- :

Regum, duo libri Paraiipomenon, duo Esdrte, To- iimontum, elc, iuler doutero-canonica Novi Tesla-
M\ STIMMA TnEOLOGICA.
(luin illiid Ilebr., xi, 6 Sine fide impossi-
: :l Prseterea, ejusdcra rationis cst praeci-

bde cst jdacere Deo. Ergo maximc oporhiit pcrc actimi virtutis ct prohijjcrc vitia oppo-
pra^copta dari de fido. sita. Scd in vctcri lc^^c iionuntur luulta
2. I*ra;terea, Novurii Testamentuin oonti- pra'ccpta prohibcntia infidchtatcm; sicut in
notur in vcteri, sicut figuratum in figura, Exod., XX, 3 Non hahebis deos alienos
:

ut supra dictum est. SedinNovo tcstamenlo coram rne ; et itcrum Deut., xui, mandatur
ponuntur expressa mandafa dc fide ut , quod non au(Hanf vcrha [)roplicta! aut som-
patct Joan., xiv, 1 : Creditis in Deum, et in niatoris qui c(js a hdc i)ei vcllct avertere.
me credite. Ergo videtur quod in veteri lego Ergo in vetcri legc etiani debuerunt prae-
etiam deljuerint aliqua praK-cpta dari de ccpta dari de fide.
fidc. i. Praiterca, eonfessio est actus fidei, ut

mcnli. CaUerum in Novo Tcslamcnto numerat Quidani dicunt S. Mnrcum scripsisse evangelium
inter deutero-canonicos libros duas epistolas Pe- suum utroque idiomato, latino scilicet et gntco.
tri, secundam ot tertiam Joannis. Juxla Genebrardum originale latinum asservatur
Sunl insupcr quidam apocryphi libri qruorum Venetiis, et juxta Petrum de nalalibus orlgiuale
aliqui, licet in canono ab Ecclesia non recepti, sunt graecurn Aquileise.
lorte aul divini, aut boni. Nuiiierantur sequentes : Sed Billuart supponjt nulla nunc Scripturae sa-
1. Liber tertius et quarlus Esdne, qui ponuntur crae exlaro autographa.
ad calcem Vulgalte edilionis. Lil)er quartus erro- Secunda editio Scripturae sacrse est paraphrasis
rem contiuet de dilatione visionis beatifica; usque chaldaica, quam
Ilobra-i Targum vocanl. ila;c pa-
ad diem judicii, cap. iv. raphrasis magis sensum de sensu quam verbum
2. Libor tertius et quartus Macbabseorum. de verbo exprimit el facta est ab Onkelo, pro
,

3. Oratio Manasse. Pentateucho, ab Uzielis filio rabbi Jonatham, pro

-t. Appendicula libri Job, describens ejus genea- libris Josue, Judicum, Regum et Prophetis, et a
lofriam. rabbi Josoph c£eco pro reliquis. Confecta est
5. Prsefatiuncula Threnorum : « Et factum est juxta quosdam quadraginta duobus circiter annis
post([uam in caplivitatc reduclus est Lsracl et Jc- , ante Chrislum juxta alios posl tempora S. Hiero-
;

rusalcm descrla esl, sedit Jeremias prophela flens, nymi. Si Pentateuchum excipias, scatet paraphra-
ct planxit lamentationo hac in Jcrusalem, ot amaro sis illa fabulis judaicis et Thalmudistarum nugis.
animo suspirans et cjulans dixit. » Terlia editio est syriaca. Syriaca autem lingua
6. Lil)er dictus Pdslor. quae materna fuit apud Judaeos e caplivilate baby-
7. Evangolium Nicodcmi. lonica reduces, quaque usi sunt Christus et apos-
8. Evangelium secundum Hebrseos. toli, nata est in Syria apud Judaos captivos ex

9. Evanfrolia Andreae, Uartholomfei, Barnabse, et mixtione hebraici et chaldaici sermonis. A cpio

alia evangclia quajdam. vel quibus auctoribus, et quo tempore prodierit
10.Epislola Josu ad Abagarum regom, otc. versio sj-riaca, incertum est.
Abulonsis, Bcllarminus, ot alii communilor pu- Mulla3 fuerunt versiones gneca', quarum prima
tant pluros libros sacros periisso, et hoc palet ex est qun^ dicitur Sopluaginta intorprotum, et anno
ipsan)ct Biblia in qua varii libri cifantur nobis in- ante Christum circiler !230 vol 272. septuaginta
cogniti, ut libor Samuolis vidonlis, Abia? Silonitis, duonim diorum spalio a sepluaginla duobus in-
Jesu fiiii Ilanani Nalhan propholai, Scmeia^ pro-
, terprotibus Judans hebraico el gmcco peritissimis,
phoho, rorum geslarum Ozia; por Isniam, sernioninn sive singulis in singulis collulis inclusis, sivo intor
llozai, boUorum Domini. juslorum, vorl)a diorum so conferontibus, non sino spociali Spiritus sancti
rogum Juda ot i'egum Israol dioruni Salomonis, , assistentia absolula osl.
Iria n)illia ])arabol. Salomonis, oarminum quinquo Excipi forle dobont ab hac translalione libri
el decem millia, ojusdom naluralia de Planlis, libor Machaba?orum et Ecolosiaslici.
.lasonis CyronaM, libor Enoch, olo. Alife vorsionos graoai sunt Aquihe, circa annum
Prima odilio Scriptuiiu sacne facla ost hobraico Christi 130, Thoodotionis. circa annum Chrisli 18t,
(|Uoad fero lolum Votus Toslamcnlum. Esl fore Symmachi, oiroa nnnum Christi 200. Sed vorsionos
oniniuin sonloiilia. Excipe libros EsdriE ol Dani(Mis ist» (|noad illa qua? speclant capila fidei. nullius
liiigua chaldaica scrijjtos. Idoin soiitiunt ali(]ui do sunt pondoris. quia ox chrisliano facti sunt Aquila
parlo aliqua JoromiaB, do libro Tobin* ol do libro Jiidieus, Thoodolion Marcionita deinde Judseus, el
Judilh. Libor Job syriaco idiomalo arabicis vocibus Symmachus Ebionila.
Ijonnixlo sc.rii)lus esl juxla quosdam. Libor se-
,
Quinla vorsio gnecaest anonj-ma et dicitur
ciindus Machniia'orum soiiplus ost grnpco. ot idoiu Jericunlina, nb Joricho ubi inventa esl.
(piidain oiiinantur do libro Sni)ioiitiiv. Soxta, anonyma otinni. reperta est Nicopoli, et
Novum Toslainontum scriplum osl iirimilus dicitur Nicopolitana.
graice, exceplo S. Matllinii ovangt^lio, quod fuit Ad faciliorom omnium harum Tersioniim usum
scriptum hobraice sou syriaoo. Idom do opislola Origones fooit Tetrapla, Exapla ol Octaplu.
ad llobni'os lononl Ilieronymus, Thoodorotus ot Luoianus marlyr omendavit Torsionom Seplua-
alii ciiinmunius conlra Origonem ot Cloniontem giiila in mullis corruplnm. Idom fooit llosychius,
Aloxandrinum. Quidam idom sonliuiit, sub dubio, prcsbylor Hiorosolymitanus, qui etiam Novum
do ovangolio S. Marci, quod fui.ssel scriptxnn lin- Toslanionlum pm?co publicavil.
gua latina, sicul ot opistola D. Pauli nd Uomauos. Vorsionibus giTBcis latina' succosserunl, et fue-
 ,

QVJFST. XVT, VRT. 1 m

supra dictum est. Sod do confessiouo ct pro- tauKMi scrihitui in psal. xxxiv ot i.xvni.

niul^atioiio \u\v\ ilantnr pra-^cepta in voteri Sed iM*cli., II, K, dicilnr : (Jtii tiynetis Doiui-
lego; mamlatnr enini in Kxod., xii, cjnod niini, crcdite illi. l'!r^o in veteri ioire fnerunl

filiis suis inten'Og-antibus rationem assiprncnt pra'cepta danda de lide.

paschalis ohservantiai ; et Dent,, xiii, inan- Sed contra cst quod Apostohis ad Kom.,
datiir (juod iilo qui disseminat doctrinain III, lcpem veterem nominat lcfjon fdctonun;

contra tidem, occidatnr. Ergo lex vetns et dividit eain contra lctjcni fidci. l!r;jr<> in

praMopta lidoi debnit habere. lege veteri non fuerunt priucepta tlainhi do
.%. l*ra3torea, omncs libri Veteris Testa- fide.

menti sul» lego veteri continentur undo ; UespondoM dicenduni, qnod lox noii ini-
Dominus, Joan., xv, i^i, dicit, in lego esso ponitnr ab aliquo doinino nisi suis subditis;
scriptum Odio habuenmt me gratis ; quod
: ot ideo praicepta logis pra^supponunt subjec

runt innumera;. Euiinent inter eas illa quam Au- dierni post Gnoslicos, Valontiniauos et Marcionitas,
gustinus vocat « Italam, » Ilieronymus « Commu- traditiones divin»e necessario sunt admiltendte.
nem, » Grogorius « Veterem » et « Vulgatam. » Ecclesia judex est conlroversiarum occasione Ira-
Aliam Vulgatam confecit Hieronymus; et paulo ditionis exortarum.
post tempora S. Gregorii ex veteri et nova Vulgata Tertia regula lidoi ost Ecclesia visibilis, una,
conflata est Vulgata communis, quam concilium sancta catholica, aposlolica ol romana, quui non
,

tridentinum, sess. iv, detinivit habendam osse ut potest doficere in rebus tidoi el uioruia credeiulis,
authenlicam. Ilsec Vulgata editio « quffidani, ut et ipsa est supremus judex conlioversianun lidei.
Bellaruiinus ait, ex sancto Ilieronymo, quaedam ex Judicium ipsius dc seusu librorum seu de faclis ,

alio (juodam interprele innominato » habet, ita dogmalicis est infallibilo. Secunduui communio-
tauien ut fere tola sil a D. Ilieronymo aut versore, rem et probabiliorom doclrinam Ecclesia est infal-
aut aliorum correctoro. Excipitur psaltorium quod libilis in canouisaliono sauctorum.

est Luciani martyris. Vulgala editio, oaque sola, Quarla regula lidei est summus pontifox, cujus
est authontica et certa fidei regula. Nec ipsius infallibilitas in rebus qua; ad infallibiUtateni Ec-
,

Scriptura», noc spiritus cujusque privati, sed Eccle- closiie porlinonl, quatonus est fidelium doctor uni-
sitB est judicare do vero sensu Scripturaj. veisalis ex calhedra loquous, a coucilio Valicano
Secuuda regula fidei est traditio, seu doctrina nuperrime defiuita est.
ad fidem et mores christianos perlinens, viva voce Quinla regula fidci est concilium generale.
a suo auctore communicata, et non obstante quod Quando concilium generale est legilime congrega-
fuerit ab aliis postea scripto mauuata. Ex parte tum et coniirmalum a summo pontifice esl infalli-
originis traditio dividilur in divinaoi, apostolicam bile in definiendis quiestiouibus lidei et morum.
et ecclesiasticam; prima est a Deo, palriarchis, Secta veterum Calholicorum, ut volunt appeliari
Christo, discipulis et aposlolis, Spirilu sanclo dic- non sine prfesumptuosa quadam ac fallaci superbia,
tante; secunda est ab apostolis, lanquam Ecclesite ncgat infallil)ilitalem summi pontificis, et elTatum
decernentibus ter-
prtefectis, aucloritate apostolica ; illud satis inflalo animo couclamat quod ubique, :

tia est u conciliis, summis pontiticibus aut sanctis quod semper, quod ab omnibus. Porro ubique, —
patribus. Ilac vocabula tamon c diviua, apostolica semper et ab omnibus genuinis Chrisli discipulis
et ecclesiastica » quandociue sancli Palres confun- habita est Ecclesia ul infallibilis. Atqui Ecclesia
dunt. Ex parte materia', traditio dividilur in dog- illa infallibilitatem summi pontilicis delinivit; orgo
maticam et moralem seu rilualeni prima versatur ; sumnius pontifex hnberi debet ut infallibilis. Id
circa dogmala, et secunda circa mores. Ex parle rejiciant veteres illi Catholici, ipso facto rejiciunl
temporis, traditio dividitur in teuiporalem,ad lem- infallibilitatem el consequenlor quod
Ecclesiaj ,

pus tantum institutam, et in perpotuam inslitulam somper, quod ubique quod ab omnibus admis- ,

ut peqietuo duraturam. sum esl. Quam regulam fidei relinent? NMllaiu nisi
Tradilio diviua est infallibilis auctoritatis et lidei mentem privalam, errori semper obnoxiani, si(iui-
regula. Traditio aposlolica tantaj est aucturitalis dem principium etiam quod prfcdicant respuunt
quant{e sur,t decn.-ta aposlolica. Traditio ecclosias- respuendo dogma ab Ecclesia qua; semper el
tica tantie quantu; sunt leges ecclesiaslicJL'. Undo ubi((ue et ab omuibus ut infallibilis habila esl
traditiones nposlolicae et ecclesiasticfe patiuntur traditum. Comprohondero non possunt hominom
dispensationem, derogationcm et abrogationem. essc infallibilem, sed Ecclesia infallibilis quid psI,
yuod universa tenet Ecclesia, nec conciliis insli- nisi qufedam congregatio hominum?Homo falli-
tutum est, sed sempor retcntum, non nisi apostolica bilis est; Deus solus infallibilis ost; sed homiuibus
auctoritate traditum certissime crodilur. suam communicat infallibilitatem, et hoino, non
Si Ecciesia lenet aliquid tanquam de fide, aul ul homo, ast quatenus coinmunicatioiiem infallibi-
aliquid , quod non nisi a Deo potest institui esse , litalis a Doo rocipit, infallibilis esl. Sic Kcelesia est
servandum, Iraditio divina est per apostolos Irans- infullibilis.Sic papn esl infallibilis, et rpii EccIesitB
missa. Item, traditio divina esl quando Patres infailibililalem admitlit til inlallibilitntem papffi
,
,

priorum sseculorum tenent unanimiter, tanquam aduiilleic polest. Quomodo clenim Spirilus sanclus
de fido, aliquid non scriptum et oppositum dam- , facere non possot pro papa, quod pro Ecclcsia fa-
nant ut hffirelicum. cerc potest?
QuidquiU dictilent in contrarium heerelicl ho-
m SIIMMA TnEOLOGTCA.
tioncm ciijiislibct rccipicntis lcgcm ad cum trinam fidci, (piam pertinentia ad ip.sam
qui dat Jegem. Prima autcm subjeclio ho- fidcm.
minis ad Deum est per fidem, secundum Ad quintum dicendum, quod in illa etiam
illud Ilebr,, xi, : Credere oportet acceden- auctorilatc pra'siipponitiir fides, per quam
tem ad Deum rjuia est; ct ideo fidcs pi\x'sup- crediinus Deiim esse ; unde pra?niittit : Qui
ponitur ad legis pr.Tccpta; et proptcr iioc timetis Dominum, quod non posset esse sine
Exod., XX, 2, id quod cst fidci, pra-mittitur fidc. (Jiiod autera addit illi, ad : Credite
ante lcgis praiccpta, cum dicitur Kf/o sum : qua'dam referendum est,
credibilia sp(!cialia
Dominus Deiis tuus, (jui eduxi te de terra et pra'cij)iie ad illa (jiia' promittit Deus sibi
jEfjypti; et similiter Dcutcr., vi, 4, prai- obcdientibus; undc subdit Et non evacua- :

mittitur Audi, Israel; Dominus unus est;

: hitur merces vestra.
et postca statim incipit agcre de praiccptis, CoNCLUsio, — Cum non fuerint in velfiri lege
Sed quia iii fide muita contiiientur ordi- po|)uiu secrela lidei expoueuda, nuifa fueruut in
nata ad fidem qua crediraus Deum esse, ea de fide praecepta data,
quod est primum et principale inter omnia
credibilia, utdictum est ideo, praesupposita ;
ARTICULUS II,
fide de Deo, per quam mens humana Deo
subjiciatur, possunt dari pra^cepta de aliis Utrum in veterilege convenienter tradantur
credcndis; sicut Augustiims dicit, Super prascepta pertinentia ad scientiam et in-
Joan., tract. lxxxiu, § 3, col, 1840, t. 3, tellectum.
quod plurima suiit nojjis de fide mandata,
exponcns illud Hoc est prxceptum mewn.
: Ad sccundum sic proceditur. 1. Videtur
Sed in vctcri legc noii eraiit secreta fidei quod in veteri lege inconveiiicntcr tradantur
populo exponenda; ct ideo, supposita fide pra^cepta j)ertinentia ad scientiam et iiitel-

unius Dei', nulla aiia prajcepta suiit in ve- lectum, Scicntia enim et intelhx-tusad cogni-
teri lege data dc credendis'\ tioncm perlincnt. Cognitio autem praecedit
Ad primum ergo dicendum, quod fides ct dirigit actioncm. Ergo praecepta ad scien-
est necessaria tanquam principium spiri- tiani et intellectum pertiucnlia debeiit prae-
tualis vitai ; et ideo praisupponitur ad legis ccderc prajccpta pertinentia ad actiouem.
susccptionem. Cum crgo prima praecepta legis siut prae-
Ad secundum diccndum, quod ibi ctiam cepta decalogi, videtur quod iiiter pra^cepta
Dominus pra?supponit aliquid de fidc, scilicet decalogi debuerunt tradi aliqua pra'cepta
fidem unius Dci, cuni dicit : Creditis in pertinentia ad scientiam et intellectum.
Deum; et aliquid pra^cipit, fidem
scilicet 2, Praeterea, disciplina pra^cedit doctri-
incarnationis, pcr quam uiius est Deus et nam : prius enim hoino ab alio discit quam
honio (jua", (piidem fidei explicalio pcrtinet
; aliuiu doceat, Sed dantur in vetori lege
ad fidem Aovi Testamenti et ideo subdit ; : aliqua pra'cepta de doctrina : et aftirmativa,
Et in me credite. ut pra^cipitur Deuter., iv, Docebis ea :

Ad tcrtium dicendum , (]uod priT.cepta filios ac ncpotes tuos ; et etiam prohibitiva,

proliibitiva respiciunt pcccata qurocorrum- sicut dicitur Deuter., iv, 2 Son addetis ad :

punt virtutem. Virtus autcin corrumpitur verbwn quod vobis loquor, nec aufcretis ex
ex particularibus defectil)us, ut suj^ra dic- eo. Krgo videtur quod etiam aliqua pra'cepta
tum est. Kt ideo pra'supposita fide uiiiiis dari debuerint inducentia lioiuiiieiii ad dis-
Dei, in lege vetcri ruerunt danda [)robii)i- ccnduin'.
tiva pra^cepta, quil)us iiomines proliibercn- 3, Praterea, scientia ct intellectus magis
tur ab his particularibus defectibus per ,
videntur necessiiria sacerdoli quam regi;
quos fides coiTunipi posset. unde dicitur Malacli,,ii, 7 : Ijibia sucerdotis
Ad (juartum diceiidum, quod etiaiu con- custodicnt sc/cntiam, et legcm rcquircnt ex
fessio vol doctrina iidei pra^suj^ponit sul)Jec- ore ejus. Et Oseap, iv, (», dicitur Quia :

tioncm liominis ad Dcum j)er lidem et ideo ; scicntiam rcpulisfi, rcpcUam te, ne sacer-
inagis j)utiienint dari [)ra'cej)ta in vcleri dotio fungaris milii. Sed regi mandatur
logo pertinontia ad confossiouom, vel doc- (juod addiscat scieutiam legis, ut patet Deut.,

' Ila niss. ot oditi passim ; cod. Alcan, : u idoo in odil. : « de fide. »— * Al. ad discendum. x>

prBBSupposita fldo de Deo nulla, »elc. — • Sic cod.;

 ::

OLL£ST. XVI, AKT. II. 177

XVII. Elrgo multo magis debiiit praicipi in ct inteUectus coram populis. Ex quo datur
legc qiKxl saccrdotes legem addiscereut. intelligi (jiiod scieutia ct iutcllectus fldelium
A. l*ra'terea, meditatio coruin qua' ad Dei consislit in pra*ceptis legis. Et ideo primo
scientiain et intelloctuin i)ertiiient, uon po- sunt proponeiida legis pi\ecepta, et postmo-
tcst essc in dormiendo; impeditur etiam per dum homines sunt induccndi ad eorum
occnpationes e.\traneas. Erf.rojnconvenienter scientiam, vel intellectum; ot ideo prannissa
prari[)itur Deut., vi, 7 MediUiberis in cis : praicepta nou debuerunt poni inter pra'cepta
sedens in dunio tua, et anibuhins in itinere, decalogi, (jua' sunt prima.
dormiens atque consurijens. Inconvenienter Ad secundum dicondum, quod etiam in
ergo traduntur in veteri lcge pra^cepta ad legc ponuutur praiccpta pertincntia ad dis-
scicntiam et intellectum i^ertinentia. ciplinam, ut dictum cst. Expressius tanien
Sed contra est quod dicitur Deut., iv, : pra'cipitur doctrina quam disciplina, quia
Audientes universa prxcepta hxc, dicant doctriua pertiuet ad majorcs, qui sunt sui
En populus sapiens ct intelligcns. juris immediate sub lege existeutes, quibus
Respondeo dicciuluin, (juod circa scieu- debent dari legis pra^cepta discipliua autem
;

tiam ct intelle<'tum tria possunt considerari pertinet ad miuores, ad quos praecepta legis
primo quidem acceptio ipsius secundo usus ; per majores dcbent pervenire.
ejus; tcrtio vero couservatioipsius. Acceptio Ad tertium dicendum, quod scieutia legis
quidein scientiic vei intelloctus lit per doc- est adeo anncxa ofhcio saccrdotis, ut simul
triuam et distMplinam et utrumque iu lege ; cum injunctiouc officii iiitclligatur ctiam et
pr«ecipitur.Diciturenim Deut., vi, 6 Erunt : scicntiai legis injuuctio, et idco uou oportuit
verba lixc qnx ccjo prxcipio tibi, in corde specialia pra?ccpta dari de instructioue sa-
tuo : quod pertiuct ad disciplinam pcrtinet ;
ccrdotum. Sed doctrina lcgis Dci uou adeo
cnim ad discipulum ut cor suum applicet his est auuexa regaU officio quia rex consti-
;

qua* dicuutur quod vcro subditur Et

;
: tuitur super populuin iu tcmporalibus et ;

narrabis eu fi/iis tuis, pcrtiuet ad doclri- ideo specialitcr pra^cipitur ut rcx iustruatui'
nam. dc his quse pertineut ad legem Bei per sa-
L'sus vcro scicutia; vel intellectus cst me- cerdotes.
ditatio corum qu:e quis scit, vel intelligit; Ad quartum diccndum, quod illud prae-
ct quantum ad lioc subditiir : Et mcdita- ceptum legis non cst sic intelligcndum,
beris scdcns in domo tua, ctc. quod homo dormicndo meditetur de lege
Conscrvalio autcm fit pcrmemoriam; et Doi, sed quod dormiens, id est, vadcns dor-
quantum ad hoc subditur Et lifjabis ea : mitum, de lego Dei meditetur, quia cx hoc
quasi sirjnum in manii tua, eruntquc, et ctiam homines dormicudo uauciscuntur *
movebuntur inter^ oculos tuos; scribesque meliora phautasmata, secundum quod pcr-
ea in limine et ostiis domus tuoi , per quaj trauseuut motus a vigilantibus ad dormicu-
omnia jugcm mcmoriam mandatorum Dei tcs, ut patet per IMiilosophum iii I Ethic,
siguificat ea enim quae coutiuuc sensibus
; cap. ult., circa med. Similitcr ctiam maii-
nostris occurrunt vel tactu, sicut ea qua; in datur ut iii omni actu suo aliquis meditetur
manu habemus, vel visu, sicut ea quae ante de lcge iion quod scmper aclu de lcge
:

pculos meutis* suut coutiuuc, vcl ad quic cogitct; sed quod omnia qua; facit, secun-
oportct uos sa.'pe rccurrcre, sicut ad ostium dum legem modcretur.
domus, a mcmoria uostra excidcrc iioii CoNCLUSio. — in veleii lege, prteccpta ad scien-
possunt. VX Deuter., iv, 0, manilestius dici- liam et ad intcllecliuii pertinentia convenienter
tur Se obliviscaris verborum qux viderunt
:
li-adunlur.
ocidi tui; et ne excidant de corde tuo cunc-
tis diebus vitcV tuce.
Et abundautius in Novo Testa-
liffic ctiain
mento tam in doctrina evangelica, quaiu
ajjostolica, mandata lcguntur.
Ad primum crgo diccudum, quod, sicut
dicitur Deut., iv, 0, hxc est vestra sapientia

' Parm. : anl«. — • Sic omnes cod.; Parm. omil- cunlur. V

tll : « menlis. » — >
Sic cod.; ia edit. « adipis-
:

111. 12
 \-lH Sr^MMA TIlEOLiJGICA.
his malo utitur, ut dicit Augustinus in
QUiESTIO XVII. hb. II Ue arh., cap. xix, § U), col. 1208,
lib.
t. 1. Scd .spe alifpiis male utitur, quia cin;a
DE SPE SECUNDUM SE (a). passioncm spei contingit esse medium et
(Et octo (juSBruntur.) extrema, sicut et circa alias passiones, Ergo
spes non est virtus.
Conseqiienter post fidcm considerandiim 2. Prapterea, nulla virtus prcKcdit ex me-
est de spe et primo dc ipsa spe secundo
: ; ritis; (|uia « virtutcm Deus in nobis sine
de dono timoris; tertio de vitiis oppositis; nol)is operatur, » ut Augustinus dicit'. Sed
quarto dc pr«ccptis ad hoc; pertinentibus. spcs est ex gratia ct moritis provcniens, ut
Circa primum
occurrit primo consideratio Magister dicit, xxvidist., 111 lib. Sent. Ergo
de ipsa spe secundo de subjecto ejus.
; spes non est virtus.
Circa primum quoBruntur octo 1° utrum : 3. Praeterea, « virtus est dispositio per-

spes sit virtus 2" utrum objectum ejus sit

; fccti, » ut dicitur in VII PJnjsic, text. 17 et
beatitudo aetcrna; 3" utrum unus homo 18. Spes autem est dispositio imperfecti,
possit sperare beatitudinem alterius per scilicet cjus qui non habet id quod sperat.
virtutem spei ; A° utrum homo licite possit Ergo spes non est virtus.
sperarc in homine .^i" utrum spes sit virtus
; Sed contra est quod iregorius in
( I Moral.,
theologica; (>° de distinctione ejus ab aliis cap. XXVII, § 38, col. rUi, t. 1, dicit, quod
virtutibus theologicis de ordinc ejus ad
; 7° per tres filias Job significantur hae tres
fidem ; 8" de ejus ordine ad charitatem. virtutos, fides, spes, charitas. Ergo spes est
virtus.

ARTICULUS PRIMUS. Respondeo dicendum, quod, secundum

Philosophum, in II Ethic., cap. v vel vi,
Utrum spes sit virtus. circa princ, « virtus uniuscujusque rei est
quse bonum facit habentem et opus ejus ,

Ad primum sic proceditur. 1. Videtur bonum reddit. » Oportet ergo, ubicumque

quod spes non sit virtus. Virtuto enim nul- invenitur aliquis actus hominis bonus, quod

••
Nil omnino simile in Augustino; sed colligi Quarto, utrum in viatoribus habeat certitudinem. >

potest ex multis locis, scilicet ex Serm. xxvi ps. m Qualuor Iractantur in dist. xxiii, part. ra,
illa
cxvni, g 1, col. 1577, t. \, ubi de justitia et ejus lib. I Speculi moralis, et in cjuatuor articulis quses-
opere loquitur; el c. xvii De lib. arbitrio, col. 902, tionis xviii 11« 11» Summa; Iheologicx D. Thomae
t. 10, ubi sic «Et quis istam etsi parvam dare coG-
: Aquinatis.
perat charitatem, nisi ille qui prfeparat volunta- Memento discretionis firmandaB inlcr spem qusd
tem, » etc. passio est et de (fua S. Doctor in prima secundae
(a) Haec de spo Speculum morale habot : disseruit et spem cjubb virtus est et de qua nunc
,

« Gouscquentcr post fidom consideraudum «st de agitur.

spe, circa quam consideranda sunt (juatuor. Primo Virtus spei variis nominibus designatur. Nam
de liabitu spei. Secundo de ejus objecto. Tertio do vocalur anchora, calcar equilis chrisliani, baculus,
ejus subjecto. Quarlo de vitiis oppositis. Circa pri- galoa snlulis, pos animre, etc. Sicut enim anchora
mum consideranda sunt quatuor. Primo, utrum flucluanlom navom immobililal ita spes animum ,

spes sit virlus. Secundo, utrum sit virtus tbeolo- inler hujus mngni mnris tluctus vacillantoai ctelo
gica. Tertio, do distinclione ejus ab aliis virtutibus affigit, et in Doo firiuat. El sicut calcar torpidum
tboologicis. Quarto, de ordine ejus ad fidem et ad aul rocaloilranloin sliinulat oquum, sic spes horai-
charitutem. » nom ut per ardua currnt exercilia virtutum. Et
Quatuor traclantur iu dist. xxi, part. iii,
illa sicut vinlor innililur baculo, ila uos spei. Et sicut
lib. 1Speculi moralis, ot in articulis 1, 5, 6. 7 ot 8 galoa caput quod esl principalis pars corporis mu-
bujus qutfsliouis. nit ol luolur, sic spos gloria' luunit et luetur prin-
« Girca socuudum principale, scilicet dc objccto cipiuin aclionum noslrarum, scilicet cogilationes,
spei considcriuidu sunt tria. Primo, utrum lH>afi-
, inlontionos ot fines. Et sicut pedo slal, f\ilcilur et
tudo retorna sit objootuni spoi. Socundo, ulnini iucodil hoiuo, sic spe anima « Tolle spem , torpel :

possit aliquis sporaro boaliludinom altorius. Torlio, humanitas lola; tolle spom, artos, virtuti^ijue uni-
utrum possit ali(|uis licilo sporaro iu homino. » vorstp co.><sabunl ; lolle spem, ot inlorrupta suul
Tria illa Irnclantur iii dist. xxii, part. ni, lib. I ouuiia. » Zouo Vorou., Scrm. de
fide, sp« el caritale.
Speciili moralis , ot in arliculis 2, 3 ol 4 hujus Suniilur aliiiuaudo spoii pro suo objecto E.\-pec- :

qufesiionis. taute.i bcatam npetn. Tit. u; «liquando pro oo a cpao

« Girca torlium principalo, scilicot do subjeclo spei objoclum oxpoctatur Tu cs. Domiuc, spes mfa. :

spoi,oonsidoranda sunt quatuor. Priino, utruiu vir- Ps. xc; aliqunndo pro aclu Spe salvi facti sumus, :

lus spoi sil iu voluulalo sicut in subjoclo. Soonndo. Roiu., VIII ; aliquando pro habitu : Nunc autem ma-
utrum sil in boatis. Tortio utrum sil in dumuulis. iienl fidcs, spes, charitas, I Cor., xin.
 :

Or.KST. WII. AUT. I I T II. IT<)

ivsp4.mloat alitui viituti hnniana'. In onmi- |H)|('st male simt

ne<' virlnfc morali
nli,
hns antein regnlatis et mensuratis lionuni altingente rationem qnia hoc ipsnni qnod ;

ronsiileralnr per hoc quod aliquiil propriani est attingere, est houus usus virtutis. (Juam-
reijrnlani attinprit sient dicimns vcstem esso
; vis spcs, de qua nnnc kxinininr. non sit
houani, qua? nec exccdit nec delicit a dehita passio, sed hahilus mcntis, nt iiifra patehit.
mensura. llumanorumantem aclunm, sicut Ad sccnndum dicendum, quod spes dici-
"^npra dictum est, duplex cst mcnsnra una : tur ex meritis provenirc (luantnm ad ipsam
(inidcm [)roxima et homogonea, scilicet ra- rcm expectatam, [)rout aliquis sperat hcati-
tio alia antem snprema et excedens, scilicet
; tudincm se adeplurnm ex gratia ct ineritis ;

Meus; et ideo umnis actus hmnanus attin-

'
vcl (|uantnin ad actum s[jci formatie-. Ipse
geus ad rationem aut ad ipsum Deum est autcm hahitus spci, per quam aliquis expec-
honus. .\ctus autem spei, de qua nunc lo- tat hcatitudinem, non causatur ex meritis,
qnimur, attingit ad Deum. Ut onim supra sed pure ex" gratia.
•iictnm est, cum de passione spei ageretur, Ad tertium dicendum, quod illo qui spe-
ohjcctnm spei est honnm futnrum arduum rat, est ([uidemimperfectns sccundnm con-
possihile haheri. l*ossihile autem est aliquid siderationem •'
ad id quod spcrat ohtinere
nohis dupliciter : uno modo per nosmetip- quod nondum hahet ; sed est pcrfectns quan-
sos; alio modo per alios, ut patet in III tum ad hoc quod jam attingit propriam re-
Ethic, cap. ni, circa med. Inqnantum ergo gulam, scilicet Deum, cujus auxilio inniti-
speramns aliquid ut possihilc nohis per divi- tur.
innn auxilium, spes nostra attingit ad ipsum CoNCLCsio. — Cum per spem fiat actus hominis
Deum cujns auxilio innititur. bonus, debitam regulam attingens, scilicet Deum,
Et ideo patet quod spes est virtus, cuni eam quoque virtutem esse necessarium est (a).

faciatactum hominis honum. ct dehitam

regulam attingentem. ARTICULUS II.
Ad primum ergo dicendum, quod in pas-
siouihus atcipitnr medium virtutis per hoc Utrum beatitudo eeterna sit objectum
quod attingitur ratio recta ; et inhoc etiam proprium spei (b).

consistit ratio virtntis. Inde et in spc bonura

virtutis accipilur secundum quod homo
, Ad secundum sic proceditur. i. Videtnr
attingit spcrando regidam dehitam, scilicct qnod hcatitudo a,'terna non sit ohjectum
iJcum. Et ideo spe attingente Deum nullus proprium spei. Illud enim homo non sperat

'
Al. : « ob hoc. » cetema. Dico «physice» quia plurimi, prseserlim
:

• mss. et editi libri quos yidimus; tbeologi

Ita in fino habuerunt moralem beatifudinis obti-
vilffi,

adjeclitia reputant bjec verba « vel rpiantum ad :

nendffi certitudinem. Unde S. Petrus do Alcanfara
actum spei formatte. » dicebat confidenter Lsetatus sum in his qux dicta
:

' Rom., et Lujrdu». Nicolai;

Ita codices, et edit. sunl mihi : m
domum Domini ibimus. » Alii aliter
bic tamcn ad marfrinem non respuil « comparatio- spem definiunt.
nem, » ul legimt Iheoiogi et edit. Patav. Septem spei filias recenset Gullelmus Parisien-
(a) Billuart dicit « Spes theolopica definiri potest
:
sis, lib. De moribus : i. fiduciam, socuritafem,

habitus animi divinitu.s infusus per quem certa erectionem, consoiationem, expectalionem, jucun-
cum tiducia {elernse vila: bona auzilio divino obti- ditatem animi ct constanfiam
, primam divinse ,

nenda expectamus. » secundam {pfornfE hsereditatis possi-

propitiationis,
Ilenno dicit « Spes implicite deflnitur a Scoto,
:
dendse, quinfam bonorura promissorum, sine hsBsi-
III, dist. XXVI, n. 10 Virtus theologica qua ex : tatione, sine nimia anxietafe ; sextam, quasi futureB
Dei promissiono fiducialiter desidcramus
lil)crali delecfationis prffigustalionem , et ultimam contra
nobis bonum infinltiim per Dei auxilia, et merita diaboli fentationes et mundi.
nostra obtincndum. » Porro spes, efiam infomiis, seu sine charitate, est
Et semetipsum interprefftndo addil « Virtus, » : virtus, sedtunc imporfecfa, (piia sine charitafo non-
conlra Durandum volenlcin (spem) lantum esse
, est principium actus meritorii in ordino ad vitam
virtutem impropric dictam. « Fiducialitor » non — feiemam.
quasi vero deberet certo credere quilibet fidelis se (b) objeclum formale
Scotislte ex Scoto colligunt
easo salvandum ut fingunt hajreticl modcmi sed
, ; quod non esso solum Dfum, nec ejusdom frul-
spei
quia do infallibili Dei promi.ssiono porsuasi credi- tionem solam, sod Deum possidcndum. Durandus —
mus. si cum Del auxilio nobis sempcr parato pcrse- conlendit sj)om in utrumqut! (orri sod iramedialo ,

veromus in flnem, beatitudincm nobis esse donan- in fruitionom, ot mediato in Deum. Gonol dicil et
dam; quia laraon, seclusa revelationc, incerta cst ipso spem ferri in utrumquo, sed In fmitionem tan-
pcrscvcrantia nostra, etiam inccrta est pbysice salus qunm in conditlonem objccti. Idom tonct Billuart.
 :

180 SIIMMA TIIEOLOfilCA.

quod omnom animi sui motum excedit, cum consistit.Non enim minus aUquid ab eo
spei quidam auimi motus. Sed
actus sit sperandum est quain sit ipse cum non sit ;

Ijcatitudo a^terna cxcedit omnem humani minor cjus bonitas, pcr quam bona creaturae
animi motum dicit enim Apostolus,
; ad I commuuicat, quam cjus essentia.
Corinth., n, 9, quod in cor hominis non Et idoo proprium ct principale objectum
ascendit. Ergo bcatitudo non cst proprium spei cst beatitudo ailcrna.
objcctum spei. Ad primum ergo dicondum, quod beati-
2. Praiterca, petitio cst spei intcrpreta- tudo a}terna perfecte quidem in cor hominis
tiva; dicitur enim in psal. xxxvi, 5 : Revela non ascendit, ut sciiicct cognosci j^ossit ab
Bomino viam tnam, et spera in eo, et ipse homine viatoro quai ot qualis sit; sed se-
faciet. Scd homo petit hcite a Deo non solum cundum communom rationem, scilicet boni
beatitudinem atcrnam, sed etiani bona pra;- perfccti,cadere potest in apprehensione
scntis vitai tam spiritualia quam tcmporalia, hominis; et hoc modo motus spei in ipsam
et etiam liberationem a malis, quai in beati- consurgit. Unde et sigiianter Apostolus dicit,
tudine aiterna non erunt, ut patet in ora- Ilobr., VI, 19, quod spes incedit nsque ad
tione dominica, Matth., vi. Ergo bcatitudo quod speramus
interiora velaminis; quia id
aiterna proprium objcctum spci.
non est ost quasiadhuc volatum.
3. Praetcrea, spci objectum est arduum. Ad socundum dicondum, quod quaecura-
Sed in comparatione ad hominem multa quo alia bona non debcmus a Deo peterc
alia sunt ardua quam bcatitudo a^terna. nisi in ordine ad beatitudinom aeteruam.
Ergo i)eatitudo aitcrna non est proprium Unde et spes principaHter quidcm rospicit
objectum spci. beatitudinem aeternam; alia vero quae pe-
Scd contra est quod Apostolus, ad Jlcbr., tuntur a Deo respicit secundario iu ordine
VI, 19, dicit : Habcmus spem incedentem, ad l)catitudinem aiternam sicut ct tidos ;

id est, incedcro facicntcm, ad interiora principaliter respicit Dcum et secundario'

velaminis; id ost, ad bcatitudincm ca^lcstom, respicit ea quae ad Deum ordinantur, ut su-

ut Glossa ibidcm exponit. Ergo objectum pra dictum cst.
spei est bcatitudo .'Etcrna. Ad tcrtium diccndum, quod homini qui
Rcspondco diccndum, quod, sicut dictum anhelat ad aliquid magnum, parvum vide-
est,spes de qua nunc loquimur, attingit tur omne aliud quod est eo minus. Et ideo
Deum, innitons ejus auxiHo ad consequen- homini speranti beatitudinem aeternam,
dum bonum speratum. Oportct autcm efFec- habito rcspcctu ad istain spcm, nihil aliud
tum cssc causa^ proportionatmn. Et idco est arduum scd habito rcspcctu ad faculta-
;

bonum quod proprio et principalitcr a Doo tciu sperantis, possunt etiam qucedam aha
sporare del)cmus, cst bonum iiifinitum, esse ci ardua. Et sccundum hoc eoriim po-
quod proportionatur virtuti Dci adjuvantis ;
tost csse spes iu ordinc ad principalo objcc-
nam iiifinita', virtutis cst propriuin ad infini- tuni.
tum bonum pcrducerc. Hoc autcm bonum CoNCLisio. — Proprium ac phncipale spei ob-
est vita aitcrna, quai in fruitiouo ipsius Dei jectuiii estipsa ffileraa beatitudo [a).

•
Sic cod.; Parm. oinidil : « Deum et secundario tudo aeterna. Sed subliliter bic inquirunt tbeologi
respicit. » quid in bac propositione siguificent voces beali- ->

(a)Revocanda sunl in nientem quae jamjam non tudo aMcrna. » Nam illa beatiludo esl vel objectiva,
semel diximns de Iriplici objecto potenliaj aul vel formalis. Objecliva Deus esl formaUs esl pos- ;

babitus materiali scilicet, formale quod ot for-

: sessio Dei.
malo quo; materialo ost id omne quod attingitur a Ilennodicit « Objectum materiale priniarium
:

potentia et liabilu; formalo quod, scu, ut aiunl, spei nou est solus Deus, nec sola ejusdeto fruitio,
formale attributionis, id quod in olyeclo materiali sed duo simid, seu Deus possidendus, » et addit
principaliler et ratione sui allinj?ilur, on'lera ra- « est communlor et verior. »
tiono illius; formale quo, molivum et ralio propler Dixerat antea « Quod nos hic vocamus objec-
:

quam el sub qua objeclum maUMlali' ntlingilur. Sic tum maleriale, vocant Thomislw formale quod, seu
onme objoctum coloralum et hjcidum ol>jectum terminativum. »
mnteriale est ])otenlia; visivn' coior est ejusdcm , Durandus dicit « Spos fertur in utrumqiie, sed
:

ol)ji>ctum formale quod el lux objoclum formalo

, immcdiate in fruitionem et mediate in Deum. »
quo. Cionel dicil « Licet spes utramque beatitudinem
:

Ilia posilis, objeclum malerinle spei theologicn) nllinjral, formalem lamen solum respicit couuota-
esl bealitudo a>terna, et onmia ad illani couducon- livc, tanquam conditionem objecti. »
tla. Objoctum autem formale quod ost ipsa beali- Idom aflii'mat Billuart, ot addit : Ex his collifes
 Orj<:ST. Wll. AHT. II KT III. 181

quod alios ad beatiludinem apternam perdu-

ARTR.LLLS 111.
cat, secunrlum illud .lac<»b., ult., l(i Oratc :

pro invircni, uf salvcniini. Kr^o po.ssumus

IJtrunt (liif/ins pnssit spcrnre alteri beatitu- aliis speraro bcatitudinem a'ternani.
dinem crlernani. 3. Pra'tcrea, spes et dcsperatio sunt do
eotlem. Sed ali(juis potest desperare de
Aii tertium sic proceditiir. I. Videtiir beatitudine a^terna alicujus; alioquin frustra
quod ali(juis |>ossit sperare alteri bcatitudi- diceret .Vuguslinus in lib. Dc vcrb. Dom.,
nem aBtornam. Dicit enini Apostolus, Phi- serm. lxxi, cap. xni, § 21, col. iriO, t. 5, de
lipp., I, (> : Confidens hoc ipsinn, quia qui nemine csse desperanduuj dum vivit. Krgo
cn'j)it in vobis opus /lonuni, pcrficiet usque etiam ix)test speraro aliquis alleri vitam
in dicm Christi Jesu. Perfectio auteni illius a'tcrnam.
diei erit beatitudo a^terna. Ergo aliquis po- Sed contra est quod Augustinu^ dicit in
f«'st alteri sperare bealitudinem a'ternara. Enrliir., cap. vni, col. !2:J.%, t. (>, (juod « sj)cs
"2. Prajterea, ea qUtT a Deo petimus, spe- non est rcrum ad cum pertincntium
nisi
ramus obtinere ab eo. Sed a Deo pctimus (jui earura spem gcrcre perhibctur. »

({xiod neque aggregatum ex beatitudine formali et in me recepla non «st in me quid infinitum.
objectiva possit dici objeclum formalo quod spei. » In assignando spei objocto formali ^juo mullum
Billuart innititur super hsec 1. fundamentum : variare aulhores. Nil aliud est juxta quosdam quam
spei est omnipotentia divina auxilians, cujns virlus arduilas beatiludinis, seii bealitudo ipsa qualenus
est infinita; atqui virluti intinitte debet respondero difliculler oblinenda. Juxla alios, divina omuipo-
efTerius infinitus ; ergo bouum ad quod omnipo- lenlia est quatenus auxilians. Juxla alios, divina
lentia auiiiians, tanquam ad proprium et pro-
sibi est promissio. Juxla alios Dei bonitas est, ut nobis
portionalum perducil, est infinitum; 2. objeclum conveniens, et amabilis amore concupiscentite.
imnicdiatum virtutis theologicse debet esse alicfuid Juxla alios est bonitas Dei respecliva nobis infal-
pnre divinum et increatum: atqui sola beatitudo promissa, ita ul bonilas et promissio in-
libiliter
objecliva, seu Deus ipse, est quid divinum et iu- fallibilisingrediantur rationem objecti molivi sic :

creatum non beatitudo furmalis quse est actus

,
Ilouno et Krassen, etc.
creatus; ergo; 3. sperans non quferit Deum prop- 1'rima opinio est Amici post plures veleres. Sed
tor possfssionem, alioquin poneret finem ulfimum objeclum formalo quo spei illud est quod nos ad
in actu creato; ergo possessio Dei non est objectum spcrandum movet arduitas aulem beatitudinis
;

formale (juorl spei. polius removeret ; ergo.

•Vggregatum ex beatitudine formali et objectiva Secunda opinio est liilluart, pliiriumque Thomis-
non est quid pure divinum et increalum; ergo non tarum. Sed Billiiart dicit : « Omnipotontia auxi-
potesl es«e objectum formale quod spei. lians, id est prffibens, aut olTerens auxilia. » Unde
Henno innititur super htec 1. una bealilud(5 sine
: non militatcontra doctrinani ejus quod scribit
altera non potest sperari, quia non possumus spe- Henno « Christianus, licot sciat Deum esse om-
:

nire Dei fruitionem, nisi Deum speremus, nec pos- nipotentem ad conferenda sibi auxilia ad actus su-
sumus Deum sperare, nisi ut a nobis possidendum, pernaturales necessaria nunquam tamen vitam
,

cum oijjectum spei sit bonum nostrum ergo nec ; aeternam sperarel, nisi Deus promisisset. »
una sola beatitudo, nec allera sola, sed utraque Si quajras utrum licite possis operari intuitu so-
simul est objectum spei; 2. illud est objectum spei lius boatiludinis obtinendai? QiuvrQ a to quid in-
nostne in terris (juod post hanc vitam speramus in lelligas dicendo « solius? » Excludilne posilive
:

crelis; sed non expectamus Deum tanlum sed , Deum, ita ul velis operari proi)ler bealiludinem,
Deum pussidere ergo. : non propler Deum? Tunc operalio tua viliosa est
Non admittit Henno spem ferri immediate in et inordinala. Visne oporari inluilu solius boatitu-
fruitionem, ita ut mediante fmitione Deum altin- dinis, non alterius finis, nec inlenta uec positive
gat sed vult eam immodiate ferri in Deum a nol)is
; oxclusa relatione bealiludinis ad Deum? Tunc
possidendum, ita ut possessionem objectum spei licile, imo virtuose agis. Et quandu Auguslinus
involvat essentialit»'r, non per modum condilionis docel Deum esse gratis amandum, cl Bornardus
seu connolationis. Etsi Deus ipse et fruilio Dei <lis- Doum osse diligoiuliini absqiie intuitu pra.'mii quod :

tinguanlur in esse roi, cum Deus sit increatus et perfoctiiis est inculcant, non quod absolulo neces-
fmilio creala, apprehendunliir lamen per modum sariiim ad vilationom peccati. Deus ipse nobis vi-
uniusobjecli totalis, nempc Dei possidcndi. tam selornam proponil in prsemium. CoDlerum Gre-
Fatetur nitiilominus Hennoquod, licet utrumquo gorius IX sequonlom damnavit proposilionom :

sitobjectum primarium spei, Deus tamen ut sepa- « Illi qui amant Deum propter hoc ut dot eis gloriam
ratum consideratus, est objeclum majris principalo, ccelostem, oomm intentio est prava » et Alexan- ;

visio autem objectum minus principale. der VIII sequenlem « Quisquis etiam (etornaj
:

Primum vero argumentum Billuart ficlilium esae mercedis intuitu Deo famulalur, charilatosi carue-
videtur: « Virtuti infinilfp debet rospondero cffec- rit, vitio non caret quotios, intuitu licot beolltu-
lus inflnitus. » Erpo crealio est inflnita ergo ego- ; dinis, operatur. »
metlpse sum inflnitus. Cseterum beatitudo petema
182 SIIMMA TllEOUKiFCA.
Rospondco (llrciidmn ,
qiiod spcs potcst in hominc, non essct reputandum aUcui in
csso alicujus dui^licitcr : uno modo absolutc, vitium (juod in eo aiiqiils si>craro non possit.
et sic est solius boni ardui ad sc pcrtincntis. Scd hoc de quibusdam in vitiiim dicitur, ut
Alio modo ex pra^suppositiono altcrius, ct patet Jercm., xi, 4 Unusquisfjue a proximo
:

sic potest essectiam corum (jua; ad alium suo se custodiat, et in omni fratre suo non
pertincnt. Ad cujus evidcntiam scicndum ha/)crit fiducifim. Ergo hcite potest aliquis
est quod amor ct spcs in hoc diflcrunt, (juod sperare in hominc.
amor importat quamdam unioncm amantis 3. Praiterea, petitioest interpretativa spei,

ad amatum spcs autem importat qucmdam

;
sicut dictum est. Scd licitc potest homo
motum sivc protcnsioncm appctitus in ali- aU(juid pclcrc ab homiiic. Ergo Ucitc p<jtest

quod bonum arduum. Unio autem est ali- spcraro do eo.

quorum distinctorum ct ideo amor directe
; Sed contra est quod dicitur .lerem., xvii,
potest respiccro alium, (|ucm sibi aliquis 5 Maledictus homo qui confidit in homine.
:

unit pcr amorem, habcns eum sicut soip- Respondco diccndnm (juod spes, sicut
,

sum. Motus autcm somper cst ad proprium dictum cst duo respicit scilicet bonuni
, ;

terminum proportionatum mobih. Et idoo quod obtincre intendit, et auxiUum per quod
spos dirccto respicit proprium iUud bonum obtinetur.
bonum, non Ronum autem quod
autom quod ad alium pertinot. aUquis sperat obtincndum, habct rationom
Sed prsesup-
posita uniono amoris ad alterum, jam ali- causae finaUs auxiUum autem per (juod
;

quis potost sporare ot desidoraro aUquid aU(juis sporat iUud bonum obtincro, habet
alteri, sicut sibi et sccundum hoc aliquis
; rationemcausai officientis.
potest sporaro altcri vitam a^ternam, in- In genere autem utriusque causae invoni-
quantum ost ci unitus pcr amorcm et sicut tur principalo et sccundarium. Principalis
;

ost oadem virtus charitatis, qua quis diligit enim flnis est finis ultimus; secundarius
Deum, seipsum et proximum, ita etiam est autcm finis est bonum quod est ad finem.
eadem virtus spoi, qua quis sporat sibi ipsi SimiUter principaUs causa agons est primum
ot ahi. agens, secuiidaria vero causa efficiens est
Et por hoc patet responsio ad objecta. agens secundarium instnimentale. Spes
— autem rospicit bcatitudiucm aiternam sicut
CoNCLUsio. Quantjuam non absolulc prae- ,

supposita tamen charitate, potest quilibet non finem uUimum, divinum autcm auxiUum
tautum sibi, scd cliam altcri a:ternam sperare .sicut primam causam inducontem ad beati-
vitam (a). tudinem.
Sicut ergo non licet sperarc aUcpiod bo-
ARTICULUS IV. num praitor bcatitudincm, sicut uUimum
Utrum aliquis possit licite sperare in fincm, sed solum sicut id quod est ad fiuem
homine. bcatitudinis ordiiiatum; ita otiam non licet
sperare do aUquo homine, vel dc aUqua
Ad quartum sic proccditur. 1. Yidetur crcatura, sicut dc prima causa movcntc iu
(juod aH(juis possit licito sporare iii homine. bcatitudincm. Licct autom spcrare de aliquo
Spoi oniin objoctum est bcatitudo aHcrna. homiuc vcl dc aiitjua creatura sicutde agento
Scd ad beatitudinom aitcrnam conscqucn- sccundario ct iiistruuioiitali, per quod aliijuis
dam adjuvamur patrociniis sanctoruin dicit adjuvatur ad quiecuiihjuc bona consoqucnda
;

onim Grcgorius, I Dialog., c. viii, col. 488, in bcatitudinem ordinata. Et hoc modo ad
t. 3, quod « pra?dcstinatio juvatur prccil)us sanctos convertimur, et ab hoininibus eliam
sanctorum. » Ergo aliquis potcst in homino aUcjua jtetimus; et viluj)orantur illi de qui-
spcraro. bus aUijuis coufidcre uou potest ad auxilium
2. Prsetorea, si noii potcst ahquis spcraro fcrondum.

(o) Dici possot concedimus aliquom sperare

: expectamus. Nonue supposita uuione amoris, elsi
posso alteri boaliludinoin JDlornam sed tuuc pro-; naluralis tantum, bonumquo altorius quasi moum
(iucit actum ciiaritatis, et non actum spei nam ; reputans, speraro possum alteri vitam irlernam
bonum, quodest aclus charitatis. Mirura
Vult altori auxilio divino obtinondam? .\clus ost amoris certe,
ossel cquidom quod sporare nou esscl actus spei. sed oliam actus spoi. El osl in hoc oasu actus
Sod ad notionom spei redcamus. Spos habilus cst spoi informis, siquidom non adesl charitas, sine
animi diviiiilus infusus i)or quom ocrla cum lidu- qua spes informis romauel.
cia aMornn> vilne ))ona anxilio divino obtinoiula
 ;

Qn.i=:sT. wii, \UT. IV kt v 183

Et per hoc i»atct rosponsio ad oltjecta. lioc consistat ratio virtutis thcologica, quod
(>)NCLCSio. — Quaiiqnaiii in Deo snlo uf iu
i^cuin habcal prool)Jc<;to, sicut .supra dictuiu
csf, inanircstuin cst i|iiimI spcs csl \iitus
pnin-ipali causii l>catituiliuis, sit sper.induiu ; liiot
t^iinou iu hoDiiue vd in alia creatura tauquam iu
Uicologica.
aueule s.'ciuidaiiii rt iustnuuent;di utili ad coii- Ad priinum crgo dicciiduin, ([uod (juic-
Niquondum aliquod tjoiiuui ad beatitudiiieui oi- cuuKjuc alia s[)cs adipisci cx[)cclat, s[)crat in
diiiatuui, siHiui cullucaio (a). ordinc ad Doum sicut ad ultimum iincm,
vcl sicut ad primam causam efficicutcm, ut
dictum est.
AUTICIJLUS V.
Ad socundum diceiidum, (]uod mediiim
f frum spes sit virtus t/woiogica. accipitur in rcgulatis ct mcnsuratis, sccun-
dum quod rcgula vol monsura attingitur; se-
Ail ijuiiitiiin sic procc<litiir. 1. Videtiir cunduin autcm quod exccditur rcgula ost
ijikkI spes iioii sit virtas tlieologica. Virtus supcrlluum; sccuiidum aiitcm dcicctum a
ouiui theologica est quai habct Deiim pro ob- regula cst dirainutum. In ipsa autem regula
jeclo'. Sc(l spes uoii habct solum Deuiii pro vcl mensura non cst acci[)erc mcdium et
objecto, sed etiaiu alia boiui (]Uie a Deo obti- cxtrcma. Virtus autcm moralis cst circa ea
tiuere speramus. Ergo spes uon est viitus qiia3 regulantur rationo, sicut circa objoc-
tlieoloKica. tum proprium; ct ideo pcr sc convonit ei
•2. l*neterea, virtus theologica non cousLs- cssc iii mcdio cx partc [jroprii objccti. Sed
tit iu nicdio duoruiu vitiorum, ut supra lia- virtus theologica ost circa ipsam regulam
bilum est. Sed spcs consistit iu medio pne- primam regulatam alia regula, sicut
iion
sumptionis et despcrationis. Ergo spes non circa proprium objcctum; et idoo por se et
est virtus thcologica. sccundum proprium objectum non convcuit
3. l*ra'tcrca, cxpcctatio pertinet ad longa- virtuti tlicologicai esso in modio; sed potost
uimitatem, quae est species fortitudinis. oi competore pcr accidons rationo ejus quod

(luiu crgo spcs sit quicdam e.xpcctatio, vide- ordinatur ad princiiiale objectum sicut fides ;

tur quod spcs nou sit virtus theologica, sed iion potcst habcrc mcdiumct cxtremain hoc
nioralis. quod innitatur primai veritati, cui iiullus po-
l. Pra^terca, objcctum spci cst arduum. tcst iiimis inniti ; scd ex partc corum quae
Se<l tendcrc iu arduuiu pertinct ad magna- crcdit potcst haberc mcdium cxtrema ct ;

nimitateiu, quee cst virtus moralis. Ergo sicut unum vcrum est mediumduo inter
s[)es est virtus moralis, et uon theologica. falsa; et similitcr spes nou habet mcdiuni
Sed coutra est quod 1 ad Cor., xui, con- etextrema ox parto principalis objccti, quia
numeratur spes fidci et charitati quae suut divinoauxilionullus potest nimis inniti; sed
virtutes thcologic«. quantuin ad ea qua^ coufidit aliquis sc adep-
Hospondeo dicendum, quod cura difreron- turum, potest ibi esso medium et oxtroma,
tia» sp^jiihca; per sc dividant geuus, oportet in(juantum vel prsesumit ea (]ua; suut supra
alteiidcre uiule habeat si>os rationem virtu- suam proportionem, vel dcspcrat de his quai
tis, ad hoc ut sciamus sub qua diirereutia sunt sibiproportionata.
virtutis collocctur. Ad tcrtium diccndum, quod oxpcctatio
Dictum est autcm supra, quodspos habet quai ponitur in dciinitionc spci, noii impor-
rationcm virtutis e.\ hoc quod attingit su- tat dilatioucm sicut cxpcctatio qua3 pertinet
[)rcmam rcgulam humanorum actuum ad longaniinitatcm; sed iniportat rcspectuiu
quani atlingit cl sicut priiiuiui causam cili- ad auxilium divinuin sivc id (juod spcratur,
;

cientcm, impiaiituiii cjus auxilio iniiitilur; diilcratur, sivo noii diHcratur.

ct sicut ultiniam causain fluaJcm, inquantum Ad (juartum diceiidum, quod magnaniini-
iu ejus fruitionc beiititudinem expectat. Et tas tendit in arduuni, sporans* ali(jui(l (juod
sic patct,quod s[)ci, imjuantum cst virtus, cst siuc [)otcstatis ; uiidc [)iopric rcspicit opc-
principale objectum cst Dous. Ciuu ergo in rationem aliquoniin uiagiujrum. Scd spos,

' « habct Deum solum pro objocto. »

Al. : (o) Licel spcraro sed sccundario in omnibus ad-
* mss. ct edili jtassim
Ilo theologi '< opcrans »
; juvantlhus ad consequendain beatitudintim reter-
lefrendum pulant; Nicolai « sperans » habct, «cd nnm; et ideo nou soluin in homino inquantum ad
ulrnmqu»' superfluum existimat, et aic tnntuiu di- hoc ndjuvnt aut adjuvare polest, sed ot in sacra-
cemlum : " leudil in arduum aliquid. •• mentis. ot in noslns vol aliorum xueritia, etc.
 .

\H\ SIJMMA TnEOLOr.ICA.

secimdum quod ost virtus thoologica, rcspi- principium pcrfecta^ honitatis, iuquantum
cit arduum alterius auxilio assequondum, ut scilicct per spom divino auxilio innitunur

dictum ost. ad hcatitudinom ol)lincndam.

CoNCLUsio. — Spes, quum ejus objectum sit Ad primum crgo dicendum, quod Deus
jpse Deus, est virtus theologica. sccundum aliam ct aliam rationcm est ob-
jcctum harum virtutum, ut dictum cst. Ad
distinctionem autcm hahituum sufficit di-
ARTICULUS VI.
vcrsa ratio objecti, ut supra habitum est.
Utrum spes sit virtus distincta ab aliis Ad secundum dicendura, quod expcctatio
virtutibus theologicis. ponitur in Sjinholo fidei, non quia sit actus.
proprius fidei sed inquantum actus spei prae-
Ad .sextum sic proceditur. \. Videtur supponit fidem, ut infradicotur. Et sic actus
quod spcs non sit virtus distincta ab aliis fidoi manifestatur per actus spei.
virtutihus thcologicis. Ilahitus enim distin- Ad tortium dicondum, quod spes facit
guuntur sccundum ohjecta, ut supra dictum tcndoro in Doum sicut in quoddam honum
cst.Scd idem est ohjectum spei et aliarum finale adipiscendum, et sicut in quoddam
virtutum thcologicarum. Ergd spes non dis- adjutorium officax ad subvenicndum ; sed
tinguitur ab aliis virtutibus theologicis. charitas proprie facit tondere in Deum,
2. Praeterea, in Symbolo fidoi, in quo fi- unicndo alfcctum hominis Deo, ut scilicet

dem Expccto rosurrec-

profitemur, dicitur : « homo non sibi vivat, sed Deo.
tioncm mortuorum et vitam venturi sai- CoNXt.usio. — Spes contra alias tlieologicas vir-
culi. » Sed expectatio futurai l)eatitudinis
tutes distinguitur, quod casola est qua Deo in-
portinct ad spcm, ut supra dictum cst. Ergo haeremus, ut in nobis principium est bonitatis
spes a fide non distinguitur. pcrfccta^, et per eam divino auxiho imiitimur ad
per spem homo tcndit in
3. Praetcrea, beatitudinem obtmendam.
Deum. Sed hoc proprie pertinet ad charita-
tem. Ergo spos a charitate non distingui-
ARTICULUS VII.
tur.
Scd contra, ubi non est distinctio, ibi non Utrum spes prsecedat fidem
est numerus. Sed spes connumeratur aliis
virtutibus thoologicis; dicit enim (iregorius, Ad septimum sic proceditur. Vidotur 1 .

in I Moral., cap. xxvn, § 38, col. 544, t. 1, quod spes praecodat fidem. Quia supcr illud
essc tres virtutes, spem, fidcm et charita- ps. XXXVI Spera in Domino, et fac bonita-
:

tem. Ergo spcs cst virtus distincta ab aliis tem, dicit (ilossa Cassiod. : « Spes ost introi-

virtutibus Ihcologicis, tus fidoi, initium salutis. » Sed siilus est per
Rcspondeo dicendum quod virtus aUqua , fidem, per quam justificamur. Ergo spes
dicitur csse theologica cx hoc quod hahet praeccdit fidcm.
J)cum pro ohjccto, cui iniuTret. Potest autem 2. Pra^tcrca, illud quod ponitur in det\ni-
aliquis alicui inlKncrere duphcitcr uno modo : tiono alicujus, dohet csso prius ot magis
propter scipsum; alio modo inquantum ox notum. Sed spos ponilur in definitione fidei,
eo in aliud dcvenitur. Charitas ergo facit ut patet Ilohr., XI, 1 : Fides est substantia
homincm Doo inhairore proptcr seipsum, sperandarum rcrum. Ergo spcs est prior
voluntatcm hominis uniens Deo per atrcc-
'
fido.
tum amoris. 3. Praiterea, spes pra^cedit actum merito-
Spes aulcm ct fidcs faciunt hominem in- rium : dicit onim Apostolus,
I ad Cor., ix,
haM'ere Dco sicut cuidam principio, ex {\\\o 10, qui arat^ dchet anirc in spc fructus
(111(1(1

aliqua nohis provcuiunl. Dc Dco autcm pro- perripicndi. Sod actus fidoi ost meritorius.
vonit nohis ct coguitio vcritatis, ol adcplio Ergo spes pra^cedil fidcm.
perfeclai bonitatis. I^^idcs orgo facit homincm Sod contra ost qiu^d Mattli.. i, 2. ilicitur :

Doo adlKcroro, in(iu;uitnm (^st nohis piiiici- Abraliam f/cnuit /saac, id ost. lides si>em,
pium cognosccndi vorilatom crodimusouim ; sicut dicil (ilossa intcrlin.
ca vcra essc qua? nobis a Deo dicuntur. Spcs Ro.spondeo dicendum, quod tides absolute
autom facit Doo adhffirore, prout cst in nobis pravedit spem. Objoctum enim spoi ost bo-

' Al. et in Parm. : « menlem.

 QVJEST. XVII, ART. VII ET VIII. 1«.*)

mim fiituriim arHuum possibilo hahori. Ad socundum qu(^d ost actus spoi, cst quidam
h<)corpo quod aliiiuis sporot, rocpiirilur^piod bouus animi motus. Ergo derivatur a chari-
objeotum spoi propouatur ei ut possibilo. tatc.
Objectum autem spei estuno modo beati- 3. Pra»terca, Magister dicit, xxvi dist., III
tudo a»teriia, ot alio modo diviuum au\i- lib. Scntent., (\\un\ sfios ox moritis provcnit,
lium, ut ex diotispatot. Kt utruuKpio ooruui (]ua' pi\T((iduiit iioii solum roin sporatam,
prop<initur uobis por fidom, per (]uam nobis scd etiam siiom, quam natura prajit chari-
innotoscit quod ad vitam .Ttoruam possumus tas. Ergo charitas cst prior spo.
pervoniro, ot (juod ad hoc paratuni osl nobis Scd contra ost quod Apostolus dicit, I

divimuu auxilium, scouudum illud Ilobr., Timotli., I, :> : Finis prceccpti charitas est dc
XI, «> Accedcntem ad Deum oportet credere
: cordc puro et conscicntia bona ; (ilossa ord.,
quiaest, etquia inquirentihus se remunera- col. (!;i>.'>, t. 2, « id cst, spe. » Ergo spcs cst
tnr est. Inde manifestum est quod fides prcT- prior charitato.
ced it spem. Resiiondco diccndum, quod duplcx cst
Ad primum ergo direndum, quod, sicut ordo unus (juidem secundum viam gcnera-
:

filossa ibidem subdit, spos dioitur « introi- tionis et naturce', socundum qucin impcrfcc-
tus fidoi, » id est, rei credita^ (piia per tum priiis ost ]icrfccfo alius autcm ordo cst ;

.spem intratur ad videndum id quod crcdi- pcrfoctionis ct forma^, sccundum quem per-
tur. foctum naturalitcr prius est imperfccto. Sc-
Vel potost dici quod est « introitus fidei, » cundum crgo primum ordincm spes cst
quia per eam homo intrat ad hoc quod sta- prior charitatc. Quod sic patct, quia spes ct
biliatur et porficiatur in fide. omnis appctitivus motus ex amorc deriva-
Ad socundum diccndum, qiiod iu defini- tur, ut supra habitum cst, cum dc passioui-
tione fidoi ponitur ros speranda, quia pro- bus agerctur.
prium objoctum fidei non cst apparcns sc- Amor autem quidam est perfcctus, qui-
cundum seipsum. Undo fuit ncccssarium ut dam imperfectus perfectus quidem amor :

quadam circumk)cutionc dcsignaretur per id cst quo aliquis sccundum

se amatur, ut puta
quml consequitur ad fidem, cum aliquis secundiim se vult alicui bonum,
Ad tertium dicendum, quod non omnis sicut homo amat amicum. Imperfectus amor
actus moritorius habct spcm pra?ccdcntcm ;
est quo quis amat aliquid, non sccundum
sed sufficit, si habeat concomitantcm vel , ipsum, scd ut illud bouum sibi ipsi pro-
consequentem. veniat, sicut homo amat rcra quam con-
CoNCLLsio. — Fides spctn antcccdit, cuni por cupiscit.Primus autem amor pertinct ad
illani nohis innotescat quod possumus vitani adi- charitatcm, quae inhaerct Dco secundum
pisci a?teniam, ot quod ad hoc divinum auxiliuni seipsum sed spes pcrtinct ad secundum
;

nobis est paratum. amorcm; quia ille qui spcrat, aliquid sibi
obtincro intcndit.
ARTICULUS VIII.
Et ideo iu via gencrationis spes cst prior
charitatc. Sicut enim aliquis introducitur ad
Utrum charitas sit prior spe. amandum Deum per hoc quod omncs rcce-
dciitcs ab ij^so piiiiit ot cossat a pcccato, '

.\d octavum sic proceditiir. I. Vidctur ut Augustiuus dicit, Superprimam canoni-

quod charitas sit prior spe. Dicit enim Am- cam Joan., tract. ix, § ,%, col. 20-i9, t. 3, ita
brosius, Supcr iliud htr., xvn Si hahncri- : etiam spcsintroducit ad 'charitatcm, iiiquan-
fis fidcm sicut fjranum sinapis, ctc, § 'M), tiim aliquis spcrans rcniunerari a Doo ac-
col. 1««:», t. 2 : « Ex flde est charitas, ex ccnditur ad amandum Deum, et servandum
charitatc spcs. » Scd fidcscst priorcharitato. pra^ccpta cjiis. Sod sccundiim ordincm pcr-
Erf?o charitas est prior spc. fcctiouis charitas prior cst natiiralilor; ct
2. I'ra!torea, Aupu.stinus dicit, XIV iJe idco, advciiicutc charitate, s[)cs perfcctior
civitate Dei, cap, ix, § :], col. 4U, t. 7, riiiia do aniicis maximo sporamus.
rcdditur,
quod (( Ijoni motus atquc afFectus ex amorc, El hoc inodo dicit Anibrosius, ubi supra,
ct sancta charitate vcniunt. » Scd spcrare, quod (( spos cst ox^charitate. »

' Nicolal : « materin. » « —

Sic cod.; al. et in ' '< Ad •. in edit. deesl.
rarm <• p«r hor rpiod timen.s nb ipso piiniri. <» —
I8r. SILMMA THEOLOCirA.
Unde putot nsspDiisio ad primum. Sod (ontra, anima non csl capax Doi ni.si

sefuudum diceriduin, quod spcs et

A-d secundum moiitein, in (jua cst moinoiia,
onHiis molus appetitivus ex amore provenit iutolligentia et voliinta.s, ut patet por Au-
aliquo, quo scilicet aliquis amat bonum ex- gustinum in lib. .\IV l)e Trinit., cap. vi,

pcctatum. Sed non onmis spes provenit a col. iOil, Sod .spos ost virtus tlioologica
t. 8.

charitate, sed solum motus spei formaiae, habens Dcuni pro objocto. (lum ergo iiou sit
qua scilicct aliquis spcrat bonum a iJco ut nequc iii momoria noquo in intoUigentia,
ab amico. qua' portinont ad vim cognoscilivam, relin-
Adtertium dicendum, (juod Magister lo- quilur quod sit in voluntatc sicut in subjecto.
quitur do spe formata, (luam naturaliter Rcspondeo dicendum, quod, sicut ex prae-
prajcedit charitas, et merita ex charitatc dictis patct, habitus per actuscognoscuntur.

causata. Actus autcm spci cst quidam motus appoti-

— Quamriiinm origine spcs charilate tivae partis, cum sit ojus objoctum bonum.
CoNCLUsio.
prior sit, perreclioiiL' lameii charilas spem ante- Cum autom sit duplox appctitus in homine,
cedit. scihcct appctitus sensitivus, qui dividitur
per irascibilcm ct concupiscibilcm, et appe-
titus intellcctivus, (|ui dicitur voluntas, ut
QUiESTIO XVIII. habitum est similes autem motus qui
iii I ;

DE SUBJECTO SPEI. sunt in appotitu inforiori cum passione,

*
superioriun sunt sine passione*, ut ex supra
(Et quatuor quEeruntur.)
dictis patct.

Deindc considerandum est de suljjccto Actus autem virtutis spei non potest per-
spei ct circa hoc qua-nuitur ([uatuor
; :
tinorc ad appctilum sonsitivum quia :

r utrum virtus spci sit in voluntate sicut bonum, quod est objoctuin principale hujus
in subjccto; 2° utrum sit in bealis ; 3° utruni virtutis, non est aliquod bonum seusibile,

sit in damnatis; 4° utrum in viatoribus sod bonum divinum. Et idoo spes est in
liabeat certitudinem. appetitu supcriori, qui dicitur voluntas, si-
cut iii subjccto; non autem in appetitu
inferiori,ad quem pertiuct irascibilis.
ARTICULUS PRIMUS.
Ad primum ergo dicendum, quod irasci-
Utrum spes sit in voluntate sicut in subjecto. bilis objectum est arduum scnsibilc. (Jbjec-
tum autcm virtutis spei ost arduum intolli-
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur gibilo, vel potius supra iutoUectimi existens.
(|uod spes non sit in voluntatc sicut iji Ad sccundum dicondum, quod charitas
sul)jccto. Spci cnim objectum est boiuim sufficiontor porficit voluntatcm (juantum ad
arduum, ut supra dictum est. Arduum uiium actuin, qui est diligerc; rcquiritur
aulcm non cst objectum vohmtatis, sed autcm aha virtus ad pcrficicndum ipsam
irascil)ilis. Ergo spes non cst in voluntatc, sccundum alium actum ojus, qui ost spe-
sed in irascibili. raro.
ad id ad (juod unum suflicit,
2. Prcelerca, '
Ad tertium dicendum, quod motus spei et

superfhic apponitur aliud. Sed ad porli- motus hahent ordinem ad invi-

charitatis

cicudum potciitiam voluntatis sufficit cha- coin, ut cx supra dictis patot. Undc uihil

rilas, quai cst porfectissima virtutum. Ergo prohibot ulnunqiio niotum sinml osso iinius
spes iion ost in voluntate. potentia>; sicut et inloUoctus potest simul

3. Pra'tcrea, una potcntia iion potcstsimul multa iiitoUigorc ad invicom ordinata, ut in

osso in duobus aclibus, sicul iiilelloctus nou l habitum ost.
polost simul multa intolligoro. Sod aclus spci CoNCLCsio. —
Cuni spoi objectum sit bouuni
siiuul potost osso ciiin aclu charitalis. Ergo divinum, ipsa non in appelilu sensitivt», sed iu
cuiu actus charitalis inaniloslo porlinoat ad iulclie<livo, seu iu voluutate esl, ul iu suo pivprio

voluutaloin,aclusspciiion porlinot adipsun. sultjeclo (u).

Sic ergo spos non ost iii voluntato.

Sic cod.; in Parm. « oi. »

* :
ojusdem subjectum quod et
ipio ol partinlo spoi ol
Sic cod.; in odil. « illi molus qui... sunl cum
* :
lolalo : quidnm subjectum immediatum
intor spei
passione; in superiori aulom sine passiouo. » et subjeclum modialum.

(a) Quidam Iheologi distiupuunt inler subjeclum Subjoctum quo et partiale idem esl ac immedia-
 ;'

UU.1i:ST. WIll. AUT. II, \x:

Uuia ergo boiium arduum possibile non

ARTICULrS II. cadit sub ratione spei, nisi sccundum (piod
ost futurnm, ideo cum bealitudo jam non
Utnim spcs sit in beatis.
sit futura, sed praisoiis, non potest ihi esso
.\<1 .«H,H'imduin sio piweilitnr. I. Vidolnr virtus spei. Et ideo spes, sicut et (ides, cva-
(|n<Hl six»s sit in boatis. Christns enini a cuatur in patria, ot neulrum corum iii

[>rincipio snai oonceptionis fuit perfcctus bcatis esse potest {a).

• oniprelicnsor. Sed ipse liabuit speni, cum Ad primum ergo diccndum, quod Christus
ex ejns persona dicatnr in psal. xxx, 1 : In etsi essetcomprchonsor, et per conscqnens
te, bontine,speravi, ut Glossaord. exponit, beatus, quaiitum ad divinam frnitioncm,
col. 8«-l, t. 1 . Erj^'0 in beatis potest esso spes. crat tamcn simul viator quantum ad passi-
2. Pra?torea, sicut adeptio lieatitudinis est bilitatcm natura', qnam adhuc gerebat; ot
(inoddani bi>nnni ardnuni, ita etiani ejus ideo gloriam impassibilitaiis ct immorlali-
continuatio, Sed humiues, antequani bcati- tatis spcrarc potuit, uon tamcn ita quod
tudinem adipiscantur, habent spem de bea- habcret virtutem spei, quai non respicit
titndinis adeptione. Ergo poslquani sunt gloriam corporis sicul priiicipalo objoctum,
beatitndinem adepti, possuiit sperarc beati- sed potius fruitionem divinam.
tudiDis continuationom. Ad secundum dicondum, quod beatitudo
per virtutem spei potcst ali-
3. I^ra^terca, sanctorum dicitur vita aitcrna, quia per Iioc
quis boatitudincni sperare non soium sil)i, quod Deo fruuntur, efflciuntur quodam-
scd etiam aliis, ut supra dictum est. Sed modo participes a^tornitatis divinse, quio cx-
boati qni sunt in patria, spcrant bcatitudi- codit omiio tompus ; ot ita continuatio bcati-
nem aliis ; alioquin non rogarcut pro eis. tudinis noii diversificatur per prajscns, pra;-
Ergo in bcatis potcst csse spes. teritum et fnturum. Et ideo beati iion habciit
4. Pra'terea, ad bcatitudincm sanctoruni spcm dc contiimatioiio boatitudinis, scd ha-
pertinct nun s<jlum gloria animae, scd etiam bont ipsam rem, quia non cst ibi ratio futuri.
gloria corporis. Scd anima} sanctorum, (iui Ad tcrtium dicendum, quod, duraiite vir-
sunt in patria , expectant adhuc gloriam tute spei, eadem spo aliquis sperat bcatitu-
corporis, ut patet Apoc, vi, et Aug., XII dinom sibi et aliis. Sed, evacuata spe in
Super Gen. ad litt., cap. xxxv, col. -483, t. 3. beatis,secundam quam sperabant sibi boa-
Ergo spes potcst esse in bcatis. titudinem, sporant quidem aliis beatitudi-
Sed coutra est quod Apostolus dicit ad nera, sed non virtute spoi, sod magis ex
Rom., vni, 21 Quod videt quis, quid spe-
: amore charitatis sicut etiam qui habet cha-
;

rat? Sed beati fruuntur Dei visione, Ergo ritatcm Dei, eadcm charitatc diligit proxi-
in eis spes Kjcum non habet. mum ot tamcn aliquis potost diligore proxi-
;

Respondco dicendum, quod, subtracto co mum non habons virtutcm charitatis, alio
quod dat spcciem rei, solvitur spccies, et res quodam amorc.
non potest eadem remanere; sicut, remota Ad quartum dicendum, quod cum spes sit
forma corporis naturalis, non remaiiet idem virtus theologica habcus Dcum pro objocto,
sccundum .speciem. Spes autcm recipit spc- principale objectum spoi ost gloria aniinai,
ciem a suo objecbj principali, sicut ct ca3- qua? in fruitioiie divina conslslit, non autcui
t«;rie virtutes, ut ex supra dictis patet. gloria corporis. Gloria ctiam corporis, ctsi
Objcctum autem principale ejus est beati- hahoat rationom ardui por comparationem
tudo a*terna secundum qurjd est p(jssibilis ad naturam humanam, non habet tamon
habcri cx auxilio divino, ut supra dictum est. ratioucm ardui habenti gloriam animic '

lum, et <?st potontia in qua virtiis spei radicatur. intellectum hserero poluorunl. Uilluarl lamen asso-
Subjectum quod el totale irlem est ac subjoctum ril absqiio ulla restrictione « Cerlum esl osse vo-
:

mediatum, et por boc intelligunlur personte quaj luntaleni. » « Spcclalio quidcm aclus ost intellec-
spem habent. Vocatur autem totalo quia in ipso lus; sed expcctatio, saltom proul convenit spoi, osl
comprehenduntur cl persona; et polentia spai rc- actus voluntatis. » Sic P. Ilenno.
ceptiva. Primum autcm subjectum vocalur partialo, ' Sic cod.; in cdit. « sed. v : ' Sic cod.; in —
quia concipilur, cum sermo cst do ipso, potentia edit. :« respeclu habontis. »
spei receptiva, abstrabendo a persona ciijus est po- (u) Juxtu quosdani, Scotiis cuntrariuDi lonoret;
lonlia illa. Porro est cerlum fere apud omnes, ut ast oxprossi! dicit do lido ol sjio « Isli habitus noii
:

ailHenno, subjeclum quo seu immedialum ease mauobunt, quia ossoul superflui. »
vohinlalcra. Nonnulli etenim inter volimlatem ct
 :,

IK8 SIJMMA TIIEOLOdlCA.

tum (juia gloria corporis cst minimuin (juid- aquihmem, in quocumrjue loro ceriderit, ihi
(lam iu comparatione ad gloriam aniuiffi; erit. Scd inulti qui damnabuntur' habue-
ium ctiam quia habcns gloriam auima; liaJjct runt in hac vita .spem, nun(|uam dcspe-
jam sufficicntcr causam gloriai corporis. Ergo etiam
raiitcs. in futura vita .spem
CoNci.Tisio. — Non potest in heatis spcs esse, liabcbunt.
sicul ncc lides, cum eorum hcatitudo nou jam Sed contra quod spes causat gaudium,
est
fiitura, sed i^rresens sit (a). secundum Hom., xii, 12
illud Spe fjau- :

dentes. Sed damnati non sunt in gaudio,

sed in dolore et luctu, sccunduin illud Isa.,
ARTICULUS III.
Lxv, 14 : Servi mei laudahunt prx exulta-
Utrum spes sit in damnatis. tione cordis; et vos clamahitis prx dolore
cordis, etprge contritione spiritus ululahitis.
A(l tcrtium sic proccditur. 1. Vidctur Ergo spes non cst in damuatis.
(luod in damnalis sit enim
spes. Diabolus Respondeo dicendum, quod sicut de ra-
est et ' damnatus, ct princcps damnatorum, tione bcatitudinis est ut in ea quietetur
secundum illud Mattli., xxv, -41 : Ite, male- voluntas, ita de ratione prenae est ut id (juod
dicti, in icjnem eeternum, qui paratus est pro poina infligitur, voluntati repuguet.
diabolo et angelis ejus. Scd diabolus habct Non autem potest voluntatcm quietare vel
spcm, secundum ilhid .lob, xl, 28 : Ecce ei repugnarc quod ignoratur. Et ideo Au-
spes cjus frustrahitur eum. Ergo videtur gustinus XI Super Genes. ad litter.,
dicit,

quod damiiati habeant spcm. cap. XVII, col. 438, t. 3, quod angeli per-

2. Praiterea, sicut fidcs potest esse' for- fecte beati esse non poterant in primo statu

mata Scd
ct informis, ita et spcs. fidcs in- ante confirmationcm vel miseri ante lapsum \
formis potest essc in da^monibus ct dam- cum non essent prsescii sui cventus. Requi-
natis, secundum 49 Dx- illud Jacobi, ii, :
ritur enim ad perfectam et veram bcatitu-
mones credunt, et contremiscunt. Ergo dincm ut ahquis ccrtus sit de suae beatitudi-
vidctur quod etiam spes informis potest esse nis pcrpetuitate alioquin voluntas non
;

in damnatis. quictarctur.
3. Prajtcrca, nuUi hominum post mortem Similiter etiam cum perpetiiitas damna-
accrcscit meritum vel dcmeritum, quod in tionis ad pcenam damnalorum,
pertineat
vita iion habuit, sccundum illud Eccl., xi, non verc habcret rationem poena; nisi vo-
3 : Si ceciderit lignum ad austrmn, aut ad luntati repugnaret quod esse non posset,
;

' « Et » in edil. deest. — » Sic cod.; in edit. « ost. » :

bealitudinis, el gloria in resurroctione universali
— *
In edil. : « damnantur. » —* Sic cod.; in edil. obtinenda non sunl quid ardiuim. Idem dicam de
« confirmaliononi vel lapsum. » boatitudine viatoribus sporala, quia ex parle bea-
(u) Iheologi arl)ilrati sunt habitum, non
yuidam torum, ut aiunt Joannos a S. Thoma et Serra, non
aclum in palria; quidani ol habilum
spei remanero est quid arduum, sicut bonis filiis non esl arduum

ot aclum. Allogabalur pro illa doclrina Scolus di- consuelum cibum oblinere a patro. Salus viatorum
cens objeclum fidei ot spei non osse Deum ul laten- e\ sola viatomm rosistentia, non ex consueto bea-
tem aut absenlom sod Dcum ut Dcum et sic , ,
torum intorcossiouis elToctu osl quid arduum et
posse aclus ol habilus illarum virtulum esse in difficile. Sed ot responderi potest spem quam ha-

patria. Insuper Chrislus licot comprehcnsor ,

bemus do salute aliorum esso in nobis socundario,
spom halmil; nam dicllur ejus in porsona /» le, :
non primario. Alqui, suppressn spo quie de salule
Domine, speravi, ps. xxx. Prajloren heali spcrare noslra in nobis est primario, spos quae secundario
possunl in i)alria conlinualionom suaj bealiludinis, ost non remanel, loco cujus ox amore charitatis

gloriam in rosurrocliono luiivorsali oblinondam, stat desidorium. llndo boati non haberenl spem

boaliludincm vialoribus. theolopicam de salulo vialorum.

Praeloroa, Paulus in rnplu non pordidil habilum De Chrislo rospondondum quod nec ipse spem
fldei pcr acluni visionis, noc habitum spoi orgo ;
habuit thoologicam; do Paulo, quia Iranseunter
noc boali pordunl habilum spoi por aoluni possos- Doum vidobal, quod penlidit quidemin ipsa visiono
sionis. aclum spoi, non voro hnbilum. Qui autem nognnt
Quoa(i Scolum, loquilur inquisilivo, nihil rosol- Pnulum iiiluitive vidisse Doum do facilisolvunl ol>-
vondo. Immo e.xpresso lonol habilum spei uon jectionom; nam iu Paulo nec habitus noc aclus
romanoro in patrla « Isti habilus (fidoi ol spoi)
:
spei ovacuari dobuorunl, si Paulus iuluitivo Doum
non manobunl, quia ossont superflui " nnm in ;
non vidit.
patria, « oril verum jjalons, ol l)onum hal)itum. » Cictorum Maldorus rofert Benedictum XI, in ox-
Quoad objeclionos alias mcminisso oportot con- travaganti licnedictus, definiissc visionom Doi ova-
ditionum objocli spei quod debet osso absons, fu- cuaro aclum spei. Ubi autom non exercotur aotns.
turum. ct arduum. Porro bealis continuatio suii- nd quidhabilus?
 . .

Or.^ST. wiii, ART. 111 F.T IV. 189

si porpotuitatem suae damiiatiouis iguora-

ront. Et ideo ad ccnditionem miseriaj dam- :U\TICULUS IV.
natorum pertinct ut ipsi sciant (juod nnllo
niodo possunt (hunuatiouem ovadcro, et ad Utrum spes viatorum haheat certitudinem
lioatitudiuem perveniro. Inde dicitur ioh,
XV, i'2 : \on credit quod reverti possit de .\d qnartum sic proccditur. 1. Videtur
tenehris ad Iticem quod spos viatorum non habcat cortitudi-
Inde patot (juod non possunt apprelieu- nciu. Spos euim ost iii voluiitato sicut iu
dere boatitudinom ut l)onum possibile, sicut siibj(X'to. Sed certitudo non pcrtinet ad vo-
nec beati ut l)onum lutnrum. Kt ideo nequc luntatem, scd ad iutellectum. Ergo spes non
in boatis, noquo iu danniatis (>st spes. Sod iu' habct cortitudlnem.
viatoribus, sive siut in vita ista, sive in •2. Pra.'torca , spes ex gratia et mcritis
purgatorio, potest esse spes, quia utrobique provenit, ut supra dictum est. Sed in hac
appreheudunt beatudincm ut futurum pos- vita scire por certitudineni non possumus
sibile. quod gratiam haboauius, ut supra dictuiu
Ad primum ergo dioendum, quod, sicut est.Ergo spes viatorum non habot certitu-
Grogorius dicit X.Win Mond., (\ap. xx ,
,
dinem.
§ M, col. ()07, t. '2, hoc dicitur de diabolo 3. l>raeterea, certitudo esse non potest de
'

socundum mcmbra ejus, quorum spes an- 00 qiiod potost doficore. Sed multi viatores
nuUabitur. habeutes spem deficiuut a consecutiono
Vel si iutelligatur do ipso diabolo, potest boatitudinis. Ergo spes viatoruin non habet
refcrri ad spom qua sporat sc de sanctis vic- ccrtitudinem.
toiiam obtinere, socundum illud quod supra Scd contra est quod (c spes est certa ex-
pra*miserat : Uahet fiduciam fpiod Jorckmis pectatio futurai beatitudinis, » sicut Magis-
in/hitit in os ejus. Ha?c autem non est spes ter dicit, xxvi dist., III Sent.; quod potest
de qua loquimur. accipiox hoc quod dicitur 11 ad Tim., i, 12 :

Ad secundum dicendum, quod, sicut Au- Scio cui credidi, et certus sum quia potens
gustinus dicit in Enchir., cap. vni, col. 231, est dcpositum meum servare.
t. », «1 fidos est malarum rcrum, ot bona- Respondeo dicenduni, quod certitudo in-
nun, ot pra'toritanim, et prcesentium, et venitur in ali(]uo dupliciter, scilicot essentia-
futurarum, ot suarum, ot alicnarum ; sed litor et participative. Essentialiter quidem
spesnon rorum bonaruui ruturaruni
est nisi inveuitur in vi cognoscitiva ;
participalive
ad so porliiientium. » Kt idoo magis potest autom in omni oo quod a vi cognoscitiva
esse fidos iuformis in damnatis quam spes ;
movetur infallibiliter ad finem suum. Secun-
quia bona divina non sunt eis futura possi- dum quem modum dicitur quod natura
bilia, sod suut cis abscntia. certitudiualiter operatur, tanquam mota ah
.\d tertium dicondum, quod defectus spci intellectu diviuo certitudinalitor movente
in damnatis, non variat demeritum, sicut unumquodque ad suum finem. Et per hunc
nec evacuatio spoi in bcatis augot nioritum; etiam moduiu virtutcs moralcs cortius arte
sed utruiiKiue contingit propter mutalioneiu dicuntur oporari iuquantum per modum
,

status. naturai moventur a ratione ad suos actus ;

CoNr.i.isio. — .Nulla est in damnati.s spes : cum et sicotiam spos ccrtitudinaliter tendit in
certi siut s« uuuquum pojuas a;ternas evasuros frt). suuiu fiiiom quasi participans ccrtitudinem
a fido, quai ost iii vi cognoscitiva.
Undc patot rosp(jnsio ad primum.
Ad sccuudum diccnduiu, (juod spes non
innititur principaliter gratiaj jam habit«,

' Hoc de diabolo, c. xix, de ejus membris, c. xx, tonim esset solummodo informis, quia damnati
dicitur. charitatcm non habcnt.
(a, Spes non rc^manel iii (laiiinalis Morluo hu- : 1'alros anteiii in sinu Abrahie detonti spom ve-
mine impin, nulln eril ultra spcs, Prov., xi. ram liabel)anl, ct fonnatam ; siniililer et nunc ani-
Spes remanere possel in damnalis jiixta hsere- mse in purgatorio.
ticam cloclrinam Origenis, « .spirilarum -> et aliorum Pueri vero cum solo originaii decedonles spe
sectanorum hodiernorum qui nolunl infernalium carent, quia radice carent justiflcationis et salutia
pojnarum alemitalem admitlere, sed docent om- eetemee.
nes flnaliter esse salvandos. Spe.s tamcn damna-
 :

100 SIIMMA THEOLOOirA.

scfl divin.ne omnipotcnticT ct miscricordia;, timor sit initium saplentia;; 8'* utrum timor
pcr (juam ctiam qui graliam iion lial)ct, initialis sit idcm in substantia cum timore
eam conscqui potcst, ut sic ad vitam a;tcr- filiali utrum tiraor sit donum Spiritus
;
0*'

riam porvoniat. De omnipotentia autcm Dei sancti; 10" utrum crescat crescente chari-
ct miscricordia cjus ccrtus cst quicuraque tate; 11" utrum mancat in patria; ISVjuid
fidcm habct. rcspondcat ei in beatitudinibus et fructibus.
Ad tcrtium dicendum qnod ho(; quod ,

aliqui habcntes spem, dcficiant a consccu- ARTICULUS PHIMUS.

tionc bcatitudinis, contingit cx defcctu liberi
arbitrii ponentis obstaculum pcccati, non
•
Utrum Deus possit timeri.

autem cx dcicctu divina^ omnipotcntiai vel '

miscricordiaj, cui spes innititur. Unde hoc Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
non pra?Judicat certitudini spei. quod Dcus non possit. Objectum enim
tiracri
tiraoris cst malura futuruni, ut supra habi-
CoNCLUSio, — Est spes in viatoribus certa, non
quidem essentialiter, sed per fidem omnem suani tura est. Sed Deus est cxpcrs omnis mali,
certitudinem liabet (a). cum sit ipsa Ijonitas. Ergo Deus timeri non
potcst.
2. Praeterea, tiraor spci opponitur. Sed
QUiESTIO XIX. spera habcraus de Dco. Ergo non possuraus
simul eum timere.
DE DONO TIMORIS {b).
3. Praiterea , sicut Philosophus dicit in
(Et duodecim quaeruntur.) II Rhetor., cap. v, circa princ, « illa time-
mus de quibus nobis mala proveniunt. »
Deinde considerandum est de dono timo- Sed mala non proveniunt nobis a Deo, sed
ris, et circa hoc quaeruntur duodecim :
ex nobis ipsis, secundura illud Osea!, xm, 9 :

1" utrum Deus dcbeat timeri 2° de divisione ; Perditio tua ex te, Israel, ex me * auxilium •/n me.
timoris in timorcm filialem, initialem, ser- tuum. Ergo Deus timeri non debet.
vilem et mundanum ; 3" utrum timor mun- Sed contra est quod dicitur Jerem., x,
danus semper sit malus; V utrum timor 7 Quis non timebit te, Rex fjentium ?
: et
servilis sit bonus 5° utrum sit idem in
; Malach., i, G Si erjo Dominus, ubi est
: fi-

substantia cum fdiaU 0° utrum, adveniento ; mor meus ?

charitate, excludatur tiraor scrvilis ; 7° utrum Rospondeo diccndum, qiiod, sicut spes

•
Al. : « polenlise. » « De veritale, » a. 8 , ad 2. — Sed quidam negarunt
(a)Viatorcs fideles, otiam peccalores, spem ha- banc rovolationem posse alicui. Memento po-
fieri
bent, nisi desperent, vel aliquo certo modo prsesu- tontiam Dei extraordinariam seu absolutam esse
mant. illam qua nunquam Deus ntilur.
Spes etcnim expeliilur per peccala contraria, Posilo lamen casu, et dalo quod alic^iis banc
peccato scilicet dcspcrationis, et aliquo poccato rovclationem sibi faclam ul claram, indubiam et
praesumplionis. — llic non omnes tlicolopi distin- absolulam prflediclionem respiceret, possetne, de-
guunl inlcr pcccala prnesumplionis. Scd dislinclio berotno sperare? S. Tbomas, quem sequuutur plu-
neccssaria csso videtur. Nam duobus modis ali- rimi ex ipsius el ox Scoti discipulis, rospondot :

quis pra>sumit \. credendo se possc propriis viri-

: « Talis revelatio coperot dosporare. » Undo eum
bus salutem lelernam, sine auxilio Dei, conscqui nec posset, nec deborel speraro boatitudineni.
2. permancndo in peccalo, nec volondo mutare [h) QujBslionem do dono limoris tractat Speculum

vitam sed sjjcrando Deum fore sibi in tino propi-

, morale. in disl. n, part. iv, lib. I.
tium. In primo prffisumpluoso spes evacualur, non « Circa primum de dono timoris consideranda
in socundo. sunt duodecim. Prinumi est ulrum Dous sit limon-
Nec lueretici, nec infideles spom babonl, nisi na- dus. Secundum osl do divisiono timoris. Torlium
luralem et liumanam, quia lido caront qusB initium est do limoro nalurali. Quarlum ost do timore bu-
cst, l)asis ot fundanKMiliun. mnno. Quiulum esl do limorc mundano. Sexluni
Inutilom tbeoloffi movcnl qnnjslionom do viatoro osl do limoro servili. Soplimum ost de timore ini-
cui Dous do polontia sua exlrnordinaria rovolas.sot liali. Octavum osl do timoro liliali. Nonum osl
suam damnnlionom, utrum islo infolix possol et utnun limor sil inilium sapionline. Decimum est
doboret adluic spcraro. Expressc dicil S. Tbomas utruni timor sil donum Spirilus sancti. l'ndeci-
([uoil si alicui do polonlia oxlraordinaria talis ro-
((
nunu osl ulrum croscat crosconto cbarilalo. Duo-
volntio liorot, doborct inlollifri non socundum mo- deciunun, ulnun manoat in pnlria. »
dum piopliotia- prauloslinalionis vol pra'soientitB, IJndo non ondom ost absolulo divisio ac in Summa
sod por modum comminationis quai in-
propliotiio theohtjica D. Tbomflp.
toUipilur supjiosita condiliono moritorum, » q. xxiii
 ,' ;;

AIM. 1 KT 11, m
habot duplox; objeotum, quorum uiunn osf dum quam nos liborat. Socnndum ergo coii-
ipsum l)onuni futumm, cujus adoplionem sidorationom ipsins jnstitiie insnrgitin nobis
quis expeotat, aliud autom est anxilinm ali- tiuior; seouiuluin auteni considerationein
onjus, por qneni expe<'tat se adipisci (piod il»sius luiserioonlia' insnrfi^it in iiobis .spes.
sperat ita etiam et timor dnplox objeotnm
; Kt ita scouudum diversas ratioiies Dous ost
habero potest; qnornm inmm est ipsnm objeotum spei et timoris.
mabun, fpio<l bomo n^fiitrit, alind antem est Ad tertiuiu dicendum, quod malnin cnlpa;
a qno mabnn provenire potest. Primo
ilbid non a Deo siout ah auolore, scd est a
est
efKO modo Dens (jui est ipsa bonit;is. objeo- iiobis ipsis inqnaiitum a Deo recedimus
tum timoris esse non potest sed secnndo ; malum antem pcena» est qnideni a Deo auc-
modo putest esse objeotnm timoris, iM(]iian- tore, in^piantnin liahct rationein boni, pront
tum soilioet ab ipso, vel per oomparationem soilioet est jiislum, seounduin (piod juste
ad ipsum, nobis potest aUquod malum im- nobis p(Bna innigitur licet boc priiuordia-
;

minere. liter ex merito nostri pecoati contingat :

Ab ipso (p.iidem potest nobis imminero secundum quein niodum dicitur Sap., i, 13
malum iMjenae, (pKxi non est simpUoiler et-lG, (iuod Deus tnortcm non fecit..., sed
mabini, sed secundnm qnid, b«^nnin autem impii ' manidits et verbis accersierunt illam. 'Impii
autem.
simplioiter. (Inm eniin bonnm (Hoatnr iii
CoNCLUsio. —
Potest Deus timeri, nou quideiu
ordine ad Iniem, mabim antem iniportet sicut ali(juodmalum, sed ut a cpio malum aliquod
hiijns ordinis privationem iibid est malnm ; l)0'na! esse potest quod est bonura simpliciler,
,

simpHciter (juod exolndit ordinem a line nialum autem secunduni quid [a).
ultimo, qno<i est malnm culpa\ .Malum au-
tem pa?nae est (|uidem malum, inquantnin
privat aliquod particulare bonum ; est ta-
ARTICULUS II.

iTien bonnm simpHoiter in^piantum depcndet

Ltrum timor convenienter dividatur in
ab ordine Per comparationem
Iniis ultimi.
fdialem, initialem, servilem et munda-
autem ad Deum potest nobis malum culpae
provenire, si ab co separemur. Et per bunc 7ium.

niodnm Deus potest et del)et timeri.

.\d prinuim ergo dicendum, qnod ratio Ad secundum sic proceditur. I. Videtur
illa pnxedit, secnndnm qiiod malnm quod
quod iuconvenieuter dividatur timor in
honio refuprit est timoris objootnm. (( filialem, iuitialem, servilem et munda-
Ad S(2onndnm dii^enduni, quod iii Deo est nuin. » Damascenus enim, in II Hbro Orth.
considerare et justitiain, .secnndum quam fid., cap. XV, col. i)31, t. 1, ponit sex species
peccantes punit, et misericordiam, secun- timoris, sciUcet <( segnitiem, eruboscen-

' codd. Tarrac, Camer., Alcan. aliique cum

Ita in veritate,I Reg., xii; Servite Domino in limore,
edilis passim; ol. " pcEnse.
: >> Ps. u Timete Dominitm omnes sancli ejus, Ps. xxxiu
;

(a) Sunt plurimi, qui de timore Dei audienles Beatus vir qui timel Dominum, Ps. cxi Multa bona ;

loqui, non solum non formidant el pavent, quinini- habebimus si timuerimus Deum, Tob.,iv; (Jui ^iment
nio in derisum habent quse dicunlur. Aiunl enim te magni erunt apud
le per omnia, Judilli., xvi;

clementem esse Deum et natura misericordeiu, a Timenli Domlnnm

bene eril in exlremis, EccU., i;
qno nuUum malum provenire potest. Et ut docot Fili, (iccedens ad servilutem Dei. sta in jnstitia el

Arislolel., II lihetoric. : « Illa timemus ex qnibus timore, Eccli., u; Gloria divilum honoratorum el
nobis niala proveniunt. » Sed non advertunt malum pauperum timor Dei cst, Eccli.; x; Da locum timori
pueme provenire a Deo, quia clsi sil malum secun- allissimi, quia omnis sapientia timor Dei, Eccli.,
dum qnid, inquantum scilicet Isedit eos quilms in- XIX Nihil melius quam timor Dei, Eccli., x.\ui;
;

f»Tlur, vonimlamen esl bonum simplicitor inquan- Beatus vir cui donatum esl habere timorem Dei,
tnni provonil ex ordinn divinee juslili»'. Unde hoc Eccli., XXV Time Deum, et recede a malo, Prov.,
;

malum aDeo nobis provenirc potesl; ct ideo Deum III Timor Domini fons vitw, Prov., xiv In timore
; ;

tirnere possumus ac debomus. Domini esto tola die, Prov., xxiii; Eijo coijnovi
Cii'tenun, timorem Dei iiobis a principio usqne quoderitbonum timentibus Drum, Eccl., viii; Si ryo
ad finem Scriptnra socra inculcat Tinieat hhus- :
Dominus sum, ubi est timor mcus ' Mnlacii., Qunrr i :

quiKqve Deum sunm Levit., xxv; DiTit Dertif ad

,
non in timore Dei nostri amtnibilisY Neliom v; ,

iWoysen cougrega nd mc populum ut andiant ser-

; Salus timcntibus nomenrjus, Micli., vi: Scientes
crit
mones meo», el digcant timcrc me omni temporo timorem Douiini homintbus suademus, II Cor., V;
Deut., IV; Dominum tuum timehin, et illi soli ser- Et miscricordia ejus a proijenie in pnxjenies timen-
vie», DeuL, vi; Timele Deum , et servite illi corde tibii» eum, Luc, ii; Initium sapientia timor Domint,
perfeclo, Jos., xxrv; Timcte Dominum, el servite ei P8. GX. — PauccM! ox mullis selogimus textil)UB.
i\ SUMMA THEOLOGICA.
tiam ', »ot alia dc quibus supra dictum est, Si autem proptcr utrumquc, est timor
(juai in hac divisione non tanfi^untur. Ergo qui cst mcdius inter utrumque ti-
initialis

videtur quod hajc divisio timoris sit incon- morom. I.trum autom malura cuipai possit
veniens. timori, supra dictum est, cum de passione
2. Prajterca, quiliiiet horum timorum vel timoris agoretur.
est bonus Sed aliquis est timor,
vel malus. Ad primum ergo dicendum, quod Da-
scilicet naturalis, qui nequc bonus csl nio- mascenus dividit timorora, secundum quod
raUter, cum sit in daimonibus, secundum est passio anima;. liajc autcm divisio timoris
illud Jacobi, n, 19 : Dxmones credunt, et attcnditur in ordine ad Deum, ut dictum
contremiscunt ; nequc etiam malus, cum sit est.

in Christo, sccundum illud Marc, xiv, 33 : Ad secundum dicendum, quod bonum

Ccepit Jesus pavere et laidere. Ergo tinior morale praicipue consistit in conversioue ad
insufficientcr dividitur secundum pra^dicta. Doum, malum autem raoralc in a\ crsione a
3. Praiterca, alia est haljitudo lilii ad pa- Dco et idco omues pra*dicti timores vel
:

trem, et uxoris ad virum, ct servi ad dorai- important malum moralc, vcl bonum. Sed
num. Sed timor fiUalis, qui est filU in com- timor iiaturalis praisuppouitur bono et malo
paratioue ad patrem, distinguitur a timore morali ; et ideo non connumeratur inter istos
servili, qui est scrvi per comparationcm ad timores.
dominum. Ergo ctiam timor castus, qui Ad tertium dicendum, quod habitudo
videtur esso uxoris pcr comparationcm ad scrvi ad dominum est per potestatem domini
virum, dcbet distingui ab omnibus istis ti- scrvum sibi subjicientis; sod habitudo fUU
moribus. ad patrem vol uxoris ad virum est e cou-
4. Prsetcrca, sicut timor servUis timet verso por afTectum fdii sc subdcntis patri,
poenam, ita timor initialis et mundanus. Non vol uxoris so conjungentis viro unioue amo-
ergo debuerunt ab invicem distingui isti ris. Unde timor filialis ct castus ad idcm
timores. pertinent, quia pcr charitatis araorera Deus
5. Praiterea, sicut concupiscentia est boni, pater nostor efflcitur, secuudum iUud Rom.,
itaetiam timor est maU. Sed aUa cst con- (( vni, 15 Accepistis spiiitum adoptionis filio-
:

cupisccntia oculorum, » qua quis concupis- rum, in quo clamamus Ahba, Pater ; et
cit bona mundi alia est » concupiscentia
; secundum eamdcra charitatora dicitur etiam
carnis, » qua quis concupiscit dclectationem sponsus noster, secunduni iUud II ad Cor.,
propriam. Ergo etiam aUus est timor mun- XI, 2 Despo?idi vos uni viro virfjinem cas-
:

danus, quo quis timet amittere bona e:^te- tam exhibere Christo. Timor autem scrN^iUs
riora, ct aUus cst tiuKjr humanus, quo quis ad aUud pcrtinot quia chai"itatem in sui
,

tunet propriee personai detrimcntum. ratiououon includit.

Sed contra est auctoritas Magistri, xxxiv Ad quartum diceudum, quod prcedicti tres
dist., III Ub. Senteni. timores rospiciunt poenam sed diversi- ,

Kespondeo dicendum, quod do tiuioro modo nam timor mundanus sivo humanus
:

nuuc agimus, secundum quod pcr ipsum respicit panam a Doo avortentem, quam
aliquo modo ad Deum converlimur,
vcl ab quandoquo inimici Doi inUigunt vel commi-
eo avcrtimur. Cum enim
objoctum timoris naiitur.Sod timor servilis et initiaUs respi-
sit nudum, quandoquo liomo proptor mala ciunt pcenam, por (juam bominos attrahuu-
qua; tiniot a Deo roiodit ot isto dieitur ti- ; tur ad Doum, divinilus inlUctam vol commi-
mor humanus vcl mundanus; (luandoquo natam quam (juidem pcenam principaUter
;

autom homo proplor mala qu;u tiniot ad tinior serviUs respicit, timor autem initialis
Doum couvorlitur ot oi inluerot; quod qui- socundario.
dom nialum est duplex, sciUcet malum poenai Ad quintum diccudura, qu(xl eadem ra-
ct maUun culpa'. tiono homo a Deo avorlitur propter timorem
Si orgo aliquis convcrtatur ad Deum et ei ainittondi bona muudana, et proptor timo-
inlhTrcat proplor timorom poMKe, orit ti- <( ivm amittondi iucolumitatom jtroprii cor-
mor sorviiis; » si autom proplor timorom poris : (jiiia boiia oxtoriora ad corpus i^orti-
culpae, erit timor filialis;
(( » nam lUiorum nont. Et ideo utorquo timor hic pro eodem
cst timcre oirensam patris. computatur, quamvis mala ijuae timentur
^ Sic ox vorsioue Mich. Lequion apud Migno : gor. w
« segmties, pudor, verecuudia, slupor, lerror, au-
 ,

QUiEST. \IX. AIM. II Ki III 493

sint (liversa, sicut ct bona qiiae concnpis-
cuntiir. K.K qna iiuitleni (livLTsitale provenit
ARTICULUS III.
diversitas pcctnitonim secunduin specieni,
quihns tamen omniltus commune est a Deo Utrum timor mundanus sit semper malus.
abducere.
CoNCLCsio. — Timor aiit lilialis cst, ant initia- A(l tertium sic proceditur. 1. Videtur
lis, aut sonilis, aut nnuui.uius {a). quod timor mundanus non sempcr sit ma-

Sex timoris differentias S. Bonaventura assi-

[a] Respondit Gabriel Missi sumus a Domino ut sine
:

addcns timorem naturalem, et li-

frnat. prjedictis dolore et violenlia ejicialur. Cum haec clamarcnt
niorom tiumanum. ad Dominura, misit Dominus cylharistam David
Est timor naturalis, nuindanus, sorvilis, caslus. cum canloribus ciclcstis Hicrusalcm. Quorum can-
De timore naturali non agilur quia'
tilialis, initialis. tus audicus anima pcrcgrini inlcr manus augclo-
iion est bonus vel malus bonitalo vel malilia mo- rnm exiliil, el cum gaudio in caelo deducla fuit.
rali per quas aliquis vel ad Deum accedit vel ab eo Notandum quod non est mirum si sancli et justi
discedit porro hic agilur solummodo de timore
: mortem timeul, de quibus Prov., xxviii Justus :

per quem est accessus ad Deum vel ab eo discessus. quasi leo confidit : et xxx. Leo fortissimus bestia- :

Quidani theologi duplicem distin{.'uunt timorem rum ad nullius pavebil occursum, cum ipse leo, ut
servilem, pure servilem cum annexa peccati com- dicunl naturaies, seplem limeal, ut palet ex liiro
placentia, non pure servilem qui fugil et pcrnam Isidori el Historia transmarina, scilicet slralam
el omnem affectum ad peccatum mortale pcenae publicam, slrcpilum rotarum, et ignem, et quod-
inductivum. Timor castus et timor filialis ad idem dam animal quod dicilur lazaimi, a cujus ferocilatc
perlinent, quia habitudo uxoris ad virum, ex qua vix polest aliqua bcslia csse lula, cl cjuoddam ani-
timor castus, et habitudo filii ad parentes, ex qua mal parvum quod dicilur leotopholos, de cujus
timor filialis, sunt jier affeclum, et quia eadem cha- carnibus comedens leo inloxicatur a venatoribus,
ritato Deus est et Pater nosler, et sponsus anima- et occidilur unde ; illud animal maxime odiunt
rum nostrarum. leoncs, et si possunl illud iuvenire occidunl, quia
« Item assignantur a magistris et sanctis septem parvum non lamen inde guslant. Item liniet
esl;
species timoris. Est enim timor naluralis, munda- leo venalorum ingcnia sive arlificia, ul pedicas el
nus. laimanus, servilis, initialis, tilialis sive caslus, chordas, unde cauda dclel vesligia sua. Ilem liment
et reverenlise. leones suorum custoduui flagella unde aliquando :

•> naturalis esl (fuo naluraliter horret homo

Tlmor catulos innoxios vcrberant coram eis ut discant
quic(iuid est nalurfe contrarium vel nocivum. Isle limcre. Simililcr isla seplcm debenl limere homi-
non esl moritorius. vel deiuerilorius, sed inditle- nes, sciliccl slralam moiiis publicam, per quam
reii.s.quia uon sulijicitur liberoarbilriu. Hoc limore nccesse esl omnes incedere, strcpilusrotarum,
omnis homo timel in mari, et in omni periculo, scilicet comminaliones et verba utriusque Testa-
priBoipue in morte unde Chrislus ul vennn cor-
: mcnti, ignem infcrni et purgalorii, ferilalem summi
pus se habere ostenderel humanum, immauenle Judicis, loxicum peccati, venalorum, id csl doimo-
p.i.-hione, coepit pavere et tjedere, sicut dicilur num astutiam, flagella prsesentia bonorum et ma-
M.irc, XIV, et ex vehementissimo passionis horrorc lorum.
factus in agonia sudorem sanguineum emisit » Timor mundanus est quo timet homo amittere
({uando factus est sudor ejus tanquam guttSB san- temporalia quae habel, vel non consecfui quaj de-
guinis decurrentis in terram, Luc, xxii. Quia licet siderat ct non habet, inlantum quod prfceligit ali-
ipse ardentissimo desiderio pro salute nostra quse- quid facere conlra Dcum quam habila pcrdere,
reret passioneni secimdum judicium ralionis el vel desiderala non consequi. Primo modo peccavit
imperium divinitatis, tamen sensualitas naluraliter Pharao opprimens filios Isracl injusle, ne multi-
horrebal mortem, unde secundum motum sensua- plicarcntur ct addercnt inimicis suis, el damnifi-
litatis orabat Paler, xi fieri polest, transeat a me
: carenl eum in rcbus. Exod., i. Simililcr Herodes
calix isle, Malth., xxvi. Sed secundum judicium occidens pucros, volens occidcre Jcsum, liuieus ne
rationis dicebat Verumlamen non sicut ego volo,
: auferrel ei regnuni. Mallli., ii. Item Judici, Joan.,
«ed sicnt tu. Isto timore fugit Helyas a facie Jezabel, XI Nt forte veniant Romani, ct tollant locum, etc
:

II Regum, xviii. Istum timorern fliam viri sancti Similiter Pilalus, timens amittcre prsesidentiffi
communiter habent in morle, ut si quid est in eis dignilatem, Cliristum Iradidil ad morlcin, cum ta-
piir_'andum ipso pavore purgetur, vel ([uia timct mcn prius per multas vias conatus fui.ssct liberare
aniiiia separari a came, el intrare regionem sibi eum. Audilo enim Secundum lefjem debet mori,
:

prius ignolam. Undc in vilis Palrum legilur, quod quiu Filium Dei se fccil, timuil, sicut dicilur Joaii.,
cum qiiidam paler dcsideraret videre quomodo XIX. Sed lamen audito poslca Si hunc dimiltis, :

anima jusli do cori^ore egrcderetur, Iriinslens per noncsamicus Csesaris, Iradidit eum ut crucifigere-
quamdam villam, vidit quemdam pcregrinum
so- tur. Do hoc Job, vi Qui timet pruinam, irruct su-
:

lum in plalea jaccnlcm,

quasi in exlrcmis labo-
cl per eum nix. Gregor. Aii([uis [)cccalorum suorum
:

ranlem, ct Michaelem et Gabrielem de cselo des- consciiis, ea (|ua' possidct indigcnlil^us largiri de-
cendentes el ei assistentcs, unus ad dcxteram, aller siderat; s(id lamcn ne dalis rcbus cgcal, ijjso for-
auteiu ad sinistrnm, el rogabont animam do pne- midnt, cumquc carnis subsidia rcscrvnnda Ircj^idus
coplo Dei ul a corpore egrcderctur; qure timens pnEpnrat, ab alimentis raisericordiH; aniniam necal,
nolebat corpus relinquere. Et dixit Michael ad Ga- ot cura in terra [)ati inopiam metuit, rBlernnm sibl
brielem Sume hanc animum ut regrediamur.
:
abuudantiam supreinw refeclionis abscindil. Non
III.
13
 ,

104 srMMA Tmomwc.x.

Ins. A(l timorcm cnim hnmannm pcrtincro difc iniqiif), qiii nco Dcnm timcbat, nec
vidotiir (inod hnmincs rovcrcFnnr. Sc<l (|ni- Jiominos rovorohaliir. Er^o videtnr qn(wl
dani vilupcrantnr dc hoc quod hominos non tiinor inundanns non s(jmpcr sit malus.
reverontur, ut patet Luc, xvni, do illo jn- 2. Pra^tcroa, ad timorcm mundanum vi-

sic Tobias facicbal, qui polius volebat amitlen; ritii. Ilieronymus : « Quocum((ue me verto, inimi-

leinpornlia quam
opera iiiisericordiaB (limillere. cum porto. >' Quinla, propter animfe pretiositalem
Tol)., I. Sancti isla temporalia quasi iiibil repula- et corporis vilitatem. II Corinlh.,ii Hahemus Ihe- :

bant, ideo ea amittere propler Deum non timebant. saurum istum in vasis lirtilibus- Mulli aulem sxmt
Aspexi lerram, et erxe vacuu esl, et nihil. Jerem., iv. ut ruslicus quidam, (jui vadens ad forum ocreas
Dominus dcdit, Dominus abslulil. Job, i. Ilem ia vilissimas porlabat siiper humeros suos, magis vo-
Dial., XX, cum quidaiu maliliosus incendisset om- lcms pedes nudos lacdere, quam ocreas. Sexta, prop-
nia bona Slephani viri Dei, el quidam diceret ei ter potestatis adversarire modicitalem et duratio-
lifec plan{jens, et diceret Va), pater, quid tibi
: nem, quia momenlanea est virtute qui nihil potest
contingilV llle quasi nihil se amisisse reputans, nisi permissa. Joan., xix \on haberes in me poles- :

respondons Quid conlingitmihi? plangensejus

ait :
talem, nisi dalum fuis^et libi dcsuper. Unde, ut dicit
qui feceral peccatum nihil reputans damnum
, Petrus Alphonsus, cum quidam rex comminaretur
suum, sed se potius rcputans exoneratum csse. cuidam philosopho, respondit O rex, poteslatem :

llem dicitur cum quidam philosophus in civilalc tuam non oporlet me timere, non prfeteritam (juia
obsessa, etc... Itcm limor mundanus est quando illa jam non esl, nec erit, non praescntem cpiia

aliijuis ])ropter timorem quem habet nc ei deticiant monienlanea, si est, slalim non esf, non futuram,
temporalia Deum non timel amillere, ea vel injustc q\ua illa nondiim esl el dubium est utrum fril.,

acquirenih), vcl relinondo, ut villicus inicpiitntis, Seplima, propter prfcmii immensitalem. Id enim
qni limens defectum lioruni defiaudabnl (hjininum quod in prxsenti est mnmenlaneum el leve tribula-

suum. Luc, XVI. Ilem scrvus iniitilis qui lalcnlum tiouis nostrw, wlernum glorix pondus operalur in

domini abscondit in terra. Matth., xxv. Item de nobis. II Cor., iv, elc
eo qui mnam reposuit in sudario. Luc, xix. Scire » Timor .servilis, secundum Augustinum, est
aulem debcnt mundani quod Deus est Umenlibus quando aliquis timore gehcnnae non peccat, non
se Ihesaurus indoficions. lu vita Joannis Elccmo- habons respeclum ad amorem justilise vel oiren.sam
isynarii dicilur quod cum ([uidam rcdargueret eum Dei. —
Non solum aulem secundum alicfuos servilis
quod ila hirgas eleemosynas faciebat, et quod non timor est dimittere peccala limore gehennse, sed
posset sufficere diceront, ait quod lotus populus limore alicujus temporalis pcenfe. etc.
AlexandrioB, si daret ei, immo totus mundus non » Timor initialis est quo quis timet poenam et

possct evacuarc infinitos thesauros misericordife erubescit culpam commissam, sed plus Dei offen-
Dei. Quanlo plus dabal, tanlo phis abundabat. sam.
» Timor humanns est, quando nimis limet liomo » Timor lilialis, sive casfus. est de qiio dicitur

pelli supe; et na.scitur cx nimio amorc corporis Roni., viii Non accepistis i^piritum serfilulis in
:

proprii, et vilae praesenlis. Isle est culpabihs, qiiia limore. sed .'^pirilum adoplionis in quo clamamus :
plus vellet homo peccare quam vitam perdere, Ahba, Palcr. Iste timor est perfeclnrum.
vel quam gravem dolorem corporis suslinere. A » Septimus limor esf reverenfi{p. Tamon (piidnm
lali limore nos revocat Dominus, Mallh., x, dicunt quod isle esf lilialis, ef quod hujusmodi usus
diccns Nolile limere eos qui occidunl corpus
:
habelur in palria. El nolandum quod isle timor est
animam aulem non possunt occidcre: sed potius (piando inferior creatura respicit Dei magnitmli-
eum timetc qui potcst corpus et animdm perdere nem, vel superioris, ef in suam resiliens parvifatem
in (jehcnnam. Qui hoc timore lerrenlur similes pertimescif, ef obsfupescif. Sic Joann. apost. videns
sunt Adrt! (pii plus voluit facerc volunlalem uxoris Filium hominis cecidit. Sic discipuli Ires in monte
8U(B quam Dei, limens, ul dicil Augustinus, eam Thabor. Maffh., xvii, efc.
contrislari. llem Pelro, qui limore morlis vel in- » Similifer angelica nafura in cfelo videns sum-
commodi lomporahs, ter negavil Deum. Ilem di.sci- main majeslalem tremif et admiratur. ef sfupef de
pulis, (pii hoc timore Josu reUcto, fugorunl. Et
, .sua pnrvitate ad suminam mapnitudinem, (pirc in

nola quod sei)tem rationil)us noti siint limenda; infinitnm major est. Simililer et anima ibi, vol in
poonaB, vel mors corporis propler Denm illata. contcinplalione hic. Ad hunc fimorem inducil con-
i'riina, propler divinam volunlalem quiu hoc dicil : sideialio singuloruin mirabilium Domini el mira-
Nolilf timerv cos- qui occidunl cor})us, olc; secunda ,
culorum. Jon., i : Videnlcs riri quod mnrc quierisset
propler Dei lidelitatem et largitaloin, a qiio corpus a fcrvorc suo timuei-unt t-d/ifc Dominum: Luc, vn :

et mombra haberaus, el qui debel el promisil isla Hcsusritalo mortuo, acccpil omncs timor. et mngnifi-
cum multo prauuio rosliliieiv, si i)ro|)ler oiiin ami- cahnnt Dcum elc . »
sorimus. Sic dicebant illi boiii fralivs do quibus llivcex Spcculo morali Hb. I, parf. i. disf. xx\n. ,

I Machal)., vil ((uorum umis dixit

, 7i c.r/o istn : Unde stupore me afticiunf D. Thouia' calumniafo-
possideo .<>ed proplcr Dci lcycs hax ipsa dcspicio,
, res asserenles ipsum de verbo ad verhum ^'i/r>ir)i(im
quiii ah ipsn me ea reccptura spcro. Ila-c dicebnt suaiii rrioro/rrri ex Spcculo morali deprompsi.sso.
nieiubra exponens martyrio. Terlia, propter eju.s- rriino desunl in Speculo morali objeclioni>s in uno-
deiu Doiniiii .sevoritalem , (piia aut trademus oi qnoque arficulo cuin solufionibus eoruiu. Secundo
cariiem punieiidain propler eii qua; fecit, tonipora- slylus Speruli moralis non ost semper iinus ol idem,
liter, aut ipse pnniet enni a;teriialiter. Quarla. sed pliirium aucloruiu ingenia prodil. Tortio, ul
proplor carnis conlrarielalem quam habol cum spi- st»pius nobis notare licuit in notulis noslris. mul-
 Of.EST. \1\, AI;T. III. jo:.

(lontnr pcrtinoro p<Tna» qnae [»cr potesliitLS liiMor nuindanns ost ([ui [)roccdit ah amore
.•vi-cularcs Sod pcr hujusniodi
inlli^Mintnr. mundano taii([uam a mala radicc; ct prop-
pti'nas prt>v«xanmr ad heno agcndnni, sc- tcr Iioc ipsc timor mundanus serapcr cst
ounduni illud lloni., xni, Vis non timcrc
'.i : malus.
potest/item ? lionmn fac et habeltis Inudeni Ad priinum ergo dicendura, quod aliquis
ex illa. Erp) tinior niundanns non scmi)er potcst rcvorori lioinint.'s dn[)licitcr : nno
est malus. mo(loin([naiitum cst in cis aliquid divinum,
qnod inest nobis natu-
3. rra'terca. illud piila honum f^ratiai vel virtutis, saltem na-
ralitcr non vidctnr csso malnm. co (pio<l turalis Doi imaginis; cthocmodo vitu[)cran-
naturalia snnt noltis a Doo. Scd naturalo cst tur hominos non rcvercntiir. Alio modo
([ui

homini nt timcat proprii corporis detrimcn- potcst aliquis homiues rcvcreri, in([uantuin
tum ot amissionom lionorum tcmporalium, Dco contrariantur ct sic laudantur qni ho-
;

quihns pra'scns vita snstcntidur. Krp» vidc- mincs noii revcrcntur, sccuiidum illud
tiH- (juod tinior mnndanus non sit seraper Eccli., XLVin, 13, de Elia, vel dc Elisaio In :

raalns. diebus suis non pcrtimuit principcm.

Scd.contra est quoil Doniinus dicit, Matth., Ad secundum diccndnin, ([U(j(I [>otestatcs
X, 28 Nolite tiniere eos qiti ocridunt cor-
: sa'ciilares, quando inforunt ptcnasad rctra-
pii<i; uhi timor mundaFuis prohihctur. Nihil hciidum a hoc sunt Dci ministri,
[>eccato, in
autcm divinitiis [irohihctur nisi malum. secundnm illud Kom., xni, 4 Dei enimtni- :

Krpt fimor nnnKlanns cst malus. nister est, vindex in iram ei qui malum
llos[jondco dicondum, quoJ, sicut cx supra atjit. Kt secundum hoc timcrc potestatcm

dictis patet, actus raorales et hahitus ex ob- sa?cularera non pertinet ad timorem mun-
j»vtis nomon ct spc(^iom hahcnt. Proprinm daiium, scd ad timorem scrvilem, vel initia-
autcm (»hjt3ctnm appotitivi motus cst homnn lcm.
(inalc. Kt ideo a proprio fme omnis motns Ad tertiura dicendura, quod hoc cst natu-
nominatur. Si
ai>potitivus ct spccificatur ct ralc, ([uod homo rcCugiat proprii corporis
(juis oniin cu[)iditatom nominarct amorom dctrimcntumctdamna tcmporalium rcrum;
lahoris, quia [>ropter cupiditatcm homines sed quod homo proptcr ista rcccdat a justi-
lahorant. non rcctc nominarct; non cnim tia, cst coiitra rationcm naturalcm. Undc
cupidi lahorcm qua^runt sicut fincm, sed si- Philoso[)hus dicit iii III Ktliir., cap. i, antc
cut id ([uod est adfincm; sicut fincin autein mod., ([uod qua^dam sunt. scilicet peccato-
([ua-runt divitias; unde cupiditas rcctc iio- rnm opcra, ad qure nullo timore aliquis
minatur desiderium vel araor divitiarura, dchet cogi (piia pcjus est Iinjusmodi [dcc-
;

([iiod cst malum. cata committere, quam poenas quascumquc

Kt [)cr linnc ni(xlum amor mundanns pro- pati.
[>rie (licitur([uo aliquis ranndo innititur tan- CoNCT.usio. — Ciini liiiKir mundaims a mala sit
([uain fini; ct sic ainor mnndanus sempcr radicc , scilicct alj iinnjre niundi , seniiier malus
cst inalus. Timor antem cx amorc nascitur ; ncrcss^iriit (^st («).
illiid cnim horao amittere ([uod amat,
tinict
nt [)atet per Ang-ustinnm in Uh. L.WXIII
Qitcrstion., ([. xxxiii, col. 22, t. f). Kt idco

loliens sicul u cjelo torra, a motbodo D. Thoma'

,
terc, et,occurrcntc casu, v. g.,pojerat ox illo limore,
et ab ipsius hrevi claraque facundia melhodus et timor est dislinctum pcccalum a perjurio, quia
facundia Speciili moralis authoris aJjerrant. Quarlo. anlo perjuriuin jani erat peccalum.
ul eliam antea diximus, Speculum morale jion a -2. Iii (Mxpii liiiiet amissionem boni lomporalis jam

Vinrentio liellovacensi sed al) alio quodam abbre- aliunde prohibili, piila liiuot non fornicari et ex ,

vialore posl 1). ThomjB lcmpus ex diversis scrip- hoc limore poccal, pula furnlur nt fornicclur, limor
toribu.s inler (juos ipse D. Thomas eminot, conlic- ost eliam peccalum siieciaie et dislinctum a furto.
luin est. Unde iinpugnalioncm illam contra nostrum Aliud enim esl amaro fornicalionom, et amare
doctorem de ca-lero prailermittimus, ipsam justo furlum.
silontio obruenlcs. 3. E.\tra hos duos casus limor mundanus noii csl
(a, QuffTilnr insuper utrum limor muiidanua sit
peccatum dislinclum ab eo pcccalo quod per oum
peccalum dislinctum ab eo peccato quod per illum comiuillilur; v. g., si fpiis, occasione data, melu
comiuillilur, etrespondetur: 1. in eoqui limi-l aiiiis- amillfnda! famiE pejerat, tiinor islo non (,'st pecca-
sloii»'m boni temporaiia, ul pro oo servando paratus tum dislinctum a itorjurio, quia non esl vilio.siis
sil aclualiltT vel virtualiter, el non hiibilunlik-r nisi in([uanlum conjnngilur perjurio; iindo sufficit
tanlum. quodcumque p(!ccalum morlalf cominit- (licerc in confcssiono pejeravi. Ilar niiliinrf.
:
 ,

m SUMMA TIIKOLOCICA.
sicut Glossa' dicit, Rom., vm : « (jui timorc
aliquid facit, etsi ijonum sit quod facit, non
ARTICULUS IV.
tamcn bcnc facit. » Erffo timor scrvUis non
Utrum timor servilis sit bonus [a). est Ijonus.
cx radice peccati
2. Praiterca, illud (juod
Ad quartiim sic proccditiir. Vidctur
-1. oritur jjonum. Sed timor servilis
non est
quod tinior servilis noii sit bonus. Quia cujus oritur ex radice pcccati, quia super illud
usus cst malus, ipsum quoquc malum cst. Jol), ni Qi/arcnon in vidva rnortuus sum?
:

Scd usus timoris scrvilis est malus quia : dicit Gregorius, lib. IV Moral., cap. xxvn,

' Sic in veteri manuscripta, non aulom in nova si legem non adimpleat, aut adimpleat ex solo ti-

apud Migne. Ex Prospero desumpta est, lib. Sen- more.

tentiarum Augustini, sent. clxxii, col. 1873, t. 10. » 64. Sub maledicto legis nunquam fit bonum,
(a)Juxta Lulheranos omnis altrilio concepla ex quia peccatur, sive faciendo malum, sive illud non
metu, coacla, mala, hominem hypocritam reddens nisi ob timorera evitando.
est, ipsiimque magis peccatorem faciens, etiamsi » 63. Moyses, prophetse, sacerdotes et doctores le-
intervenial aliquis Dei anior. Unde timor servilis gis mortui sunl, absque eo rfuod uUum Deo dede-
essct mahis. En verba Lutheri in asserlione arli- rint filium, cum non efTecerint nisi maucipia per
culi sexti rejicit « theologiam illam qua) inter
: timorom.
odium et gratificantem amorem medium fingit » 6G. Qui vult Deo appropinquare, nec debet ad
quod contritionem parit; » et in assertione articuli ipsum vcnire cum brutalibus passionibus, neque
quarti dicit imperfectam charitatem esse impe-
: « adduci per inslinctum naturalem, aut per timorem,
dimento ad introitum regni propter vitium quo im- sicuti bestise, sed per fidem et per amorem, siculi
perfecta cst. » CBeterum Lutherus pro caintali dog- filii.

mate habebat omnem actionera quae non provenit » 67. Timor servilis non sibi reprsesentat Deum,
a charitale habituali ct sanctificante esse verum nisi ut Dominum durum, imperiosum, injuslum,
peccatum atque peccatorem sine charitate tanlo
, intractabilem. »
magis a gratia consequenda removeri, quanlo ma- Distinguendum est inter liraorem servilem se-
gis ad illam se disponere conatur. « Ego, inquit, cundum substantiam seu simpliciter servilem, et
peccatum assero quidquid ante gratiam fit ab homi- timorem scrviliter servilem.
ne, tantum abest ut prsparet ad gratiam. » Timor simpliciter servilis non amat bonum cui
Luthero affines sunt Haius, Jansenius, Quesnel- conlrarialur poona, tanquam finem ullimum, nec
lus, etc, non agnoscentes medium inler cupidita- consequentcr timet poenam lanquam principale
lcm vitiosam ct charitatem proprie dictam asse- , malum.
rcntesquc onnic quod homo facit proccdcre vel a Timor serviliter servilis amat tanquam finem ul-
cupiditale et esse malum, vel a charitate et esse timum bonum cui poena contrarialur, et conse-
bonum ; ctconsequenter rejicicntcs limorem poena- quenlcr tiraet poenam lanquam principale malum
rum et attrilionem cx illo conceptam tanquam ita quod vcUot poccare si peccaro ijussot impune.
vitiosam et malam. Istc timor servilitcr sorvilis contrarialur charitati
Quajdam seciuunlur propositioncs ad rem perti- et est malus.
nentes et a Clemenle XI damnata; in buUa Uniye- Scd sorvilitas illa non est vitium timoris ipsius,
nitus : sed vitium timentis. Unde timor simpliciter servi-
«44. Non sunt nisi duo amores unde volitiones et lis bonus osl. El idoo, dolor de poccalis ex solo

actiones omnes nostro! nascuntur amor Dci qui : gehcnnai raetu sinc ullo araore Doi benevolo
,

omnia agit propter Deum, quemqne Deus rcinuno- otiamsi uondum sit satis officax ul absoluto exclu-
ratur; cl amor quo nos ipsos ac munduni diiigi- dat omnom poccandi voluntatem, si tamen ad id
mus, qui quod ad Deum refcrcndum est non rcfort, inducat ot conctur, ncc sil serviliter sorvilis, osl bo-
ct proptcr hoc ipsum lit malus. nus, honeslus ct ulilis.
» 4-5. Amorc Dei in cordc i^ccoalorum non am- Concilium tridentinum, soss. vi, can. vin « Si :

plius regnantc, necesse cst ul in eo carnalis regnot quis dixorit gohonna> mctum por quem ad miseri-
cupiditas, omnesquc aclioncs cjus corrumi)at. cordiam Doi, de peccatis dolendo confugimus, vel
» 40. Cupidiliis aut cliaritas usum sonsuum l)o- a poccando abstinemus, poccatum esse, aut pec-
num vel malum faciunt. catoros pojoros facore, analhoma sil. »
»47. Obcdienlia Icgis pronuerc debot ex fontc, i't Et Aloxander Vin, die 7 soplorabris ann. 1490,
hic fons ost charitas. Quando Doi araor osl illius propositionom sequontem damnavit w Attritio quiv :

principium intcrius, el Dei gloria ojus Iinis, limc ex gohonnre ot paMiarum motu concipilur, sine dl-
purum estquod apparot cxjerius nlioquin non osl : loclionc bonovolonliio Doi proptor so, nou ost bo-
nisi hypocrisis, aut falsa justitia. nus motus ac supornaturalis. »
»(51. Timor nonnisi manum cohibot, cor autom Supra rolaln? proposilionos Quesnelli dnmnatte
tamdiu i)cccato addicitur, quamdiu ab amorc jus- sunt, ut diximus, sicul ot soquons ojusdem « Si :

lilift! non ducilur. solus supplicii timor anirant pa?uitontiam. quo hsBC
»ii'2. Qui a malo nou nbslinct nisi timoro pacnffi, esl magis violenta, eo mngis ducit ad ilosporatio-
illud committil in cordo suo, ot jam ost rous co- nem. »
ram Doo. « timet, inquit Augustiuus, no pordal am-
Nou
»03. Haplizalusadhuc oslsub logc. sicut judious, ploxus sponsi pulcherrinii, sod timet ne mittatur in
 .

QU/EST. XIX, Aiir. IV KT V. J'.)7

.§ :iO, col. ()r»-2, 1.1:« (Inm ox pcccato pr.ne- sicut in flnem, ot per consoquons pivna uon
scns pa?iia iin'tnitiir, et amissii \)c\ faoios non tiiiieatur taiKpiaiii priiu-i[)ale inaiuin ; (piod
amalur, tiniorox luinure cst, noii ex luiini- coiifiiigit iu halu'iite cbaritatcm. Non cnim
litatc. n Eff^o timor scrvilis cst malus. tnllitur spccics haliitus pcr Ikjc quod ejus ob-
.3. Pr.Tterea, siiMit amori cliaritatis op- jectiiin vel finis ordiiiatur ad ulterioreiii fl-
ixiiiilur aiin>r mereenarius, ita tiinori casto iiem. Et ideo tiiuor scrvilis secuiiduiu suaia
vidctur oppoui timor servilis. Setl amor mcr- substantiam bouus est, sed servilitas ejusest
ccnarius scmper est malus. Ergo et timor mala.
scrvilis. Ad primum crgo dicendum, quod vcrlium
Setl contra, miUum malum cst a Spiritu illml iiitclligcndum est do eo (jui facit aliquid
sancto. Sed timor scrvilis cst a Spiritu timore scrvili, iiKpiantuni est scrvilis, ut
Siincto : cpiia super illud Iloni., viii \ofi nc- : scilicct iion amct justitiam, scd solumpoiuam
cepistis spiritum serviiutis, etc, (licit Glossa timcat.
ord.,col. 10(>, t. '2 : « Unus spiritus cst qui Ad sccundum diccnduin, (piod tiinor scr-
duos timorcs facit, » scilicet scrvilcm et cas- vilis sccundum suum subjectiim^ uon oritur
tum. Ergo tiinor scrvilis non cst malus, cxtumore;sed ejus servilitas cx tumoro *

Rcspondco, diccnduni, quod timor scrvi- nascitur, iuquantum scilicct homo afrcctum
lis ex parte scrvilitatis habct quod sit ma- suum non vult subjicerc jugo justiti» pcr
lus ; servitus ciiiin libertati opponitur. Indo amorem
cum libcr sit" « qui causa sui est, » ut dicitur Ad tcrtium dicendum, quod amor mcrco-
in Metaph., cap. ii, circa med., servus est
I uarius diciturqui Dcum diligit propter bona
qui non causa siii opcratur, sed tpiasi ab temporalia, quod sccuiidum sc charitati con-
cxtrinscco motiis. Quicumque autcm cx trariatur ; et ideo anior mcrcciiarius sompcr
amore aliquid facit, quasi cx seipso opcratur, est malus. Scd timor servilis secundum
qnia cx piopria iiiclinationc movctur ab opc- suam substantiam non importat uisi timo-
randiini. Kt ideo contra rationcin servilitatis rciu pceuic, sivc timcatur ut principalo
cst qucnl aliquis cx aniorc operctur. Siccrgo malum, sive non timcatur ut malum priii-
timor scrvilis, inquantum scrvilis est, cha- cipale.
ritati contrariatur. Si crgo scrvilitas esset CoNCLLsio. — (Juanrpiam tinioris servilitas maia
dc ratione fimoris scrvilis, oportcret quod sit , tamen servilis timor
ipse , secimdum suam
limor scrvilis simplicitcr csset malus; sicut siiJjstantiam Iwnus est (ct).
adulterium simplicitcr cst malum, quia id cx
quocontrariaturcharitati ', pertinet ad adul- ARTICULUS V.
tcrii specicm.
Sed pradicta servilitas non pertinet ad Utmm timor serviiis sit iclem in substantia

spcciem timorisscrvilis, sicut ncc informitas cum timore jiliali.

ad spccicm lidci informis. Spccics eiiim mo-

ralis habitus vcl actus ex objccto accipitur. Ad quintum sic proceditur. 1. Videtur
Objectum autcm timoris servilis cst po'iia : qiiod tiinor scrvilis sit idcm iu substantia
cui accedil (piud boiium, cui coiitiariatur cuin tiiiiore filiali. Ita eniiii videtur se liabcro
po^na, amctnr tanquam finis ultimus, ct pcr tiinor filialis ad scrvilcm, sicut fidcs Ibrmata
conscqucns poMia timeatur taiiquam princi- ad infornicm ; (iiiorum unum ost cum pec-
palc nialuin : (puKl contingit in iioii iiabcnto cato morlali, aliud vcro uon. Scd cadcm sc-
charitatcm*; vcl quod ordinctur in Deuni cundum substantiam cst fides formata ct

gctionnam bonus esl ot isle timor. » /n ps. cxxvii.

: ritati, ct pertinet. »
Ouaiidosancti Palres, prtesortimidem Augustinus, * passim cum cod. Alcan. aliisquo; cod.
Ita editi
videnlur iniprobare mctum, loquunturvel dc mctu Tarrac. " (piod convcnit eliam non .liai)onti clia-
:

sorvilitcr servili, vcl de metu mundano; vol iilum rilalem. » Perperam edit. Uom. « quod non con- :

improbant, si loquanlur de metu simpliciter ser- tingit, » ctc.

vili, ut insufticientoni ad justiticationcm. '
Ila cod.; in Parm. : « substantlam. » — * Al. :

Quidtiuid vero «ioccant e contra Lulherus ct Jan- ^ cx limorc. »

senistffi, metus frehenntE, induccnspeccaloremulso (a) S. Bonaventura dicit : « Abs<[uc dubio timor
convcrtat ad Dcum, non solum bonus eat, scd otiam scrvilis cst donum Spiritus sancti. Inlclligo « Est
>> :

Bupcrnaluralig. donimi Spirilu sancto; » ot sic S. Thomas ot

a
Ila codd. Tarrac. ct Alcon., ot edili recenliores
'
S. BonaviTiliira cuiicordes in hoc orunt.
passim al. « rjuia id ex quo csl, conlrariatur cha-
; :
198 SIIMMA TllKoLdGlCA.
iiiformis. Ergo ct idem ost socundum sub- .spccic divcrsificantur; non enim idcm est
staiitiam timor sorvilis ot filialis. motus spccio, (jui ost ah alhcdino, ct qui est
2. Praitorca, hahitus divorsidcantur so- ad alhcdinoiu.
cundum ohjccta. ohjcctum Sed idem cst Ad tcrtium diccndum, quod spcs rcspicit
limoris sorvihs ot fdialis, quia utroquc Dcum sicut principium, tain rcspcctu frui-
timoro timotur Deus. Erf,^o ct idom est so- fionis divinai, (jiiam rosp(3clu cujuscumque
cundum suhstantiam timor servilis et tinior altcrius l)cncficii; iion antom cst sic de ti-

filialis. morc ; ct idco non est similis ratio.

3. Praiterea, sicut homo sperat frui Dco, CoNCLUsio. — Cum timor scrvilis i)a;nac rcfugiat
ct ah oo Ijoricficia ohtinoro, ita ctiam timct iii.iluiii, liliiilis viiro culpam; iicccssario sjiecie

separari a J)oo, ct poiiias al) co pati. Sed ca- disliiiguuulur fili.ilis .u- siTvilis limor.
dem est spcs qua speramus frui Deo, et qua
sporamus alia l)onoficia ohtincrc ah co, ut AKTICULLS VI.
dictum Ergo ctiam idcm ost
cst. timor filia-
lis, quo timcmus separationcm a Deo, et ti- Utrum timor servilis remaneat cum
mor scrvilis, quo timcmus ah co puniri. charitate.
Scd contra cst quod Augustinus, Super
primam Can. Joan., tract. ix, § 5, col. 20i0, Ad sextum sicproccditur. 1 . Vidctur quod
t. 3, dicit diios cssc timores, unum servilcm timor scrvilis non rcniancat cum charitate.
ct aliuni filialcm vol castum. Dicit cuim Augustinus, Snper Can. IJonn.,
Rospondoo dicondnm, (juod proprium ol)- tract. IX, § i,col. 20 i", t. quod « cum (Xje- .'3,

joctum timoris cst maluin. Et quia actus ct perit charitas habitaro, poUitur timor qui oi
liahitusdistinguuntur sccundum ohjecta, ut pra^paravit locum. »

cx supra dictis patet , neccssc ost quod so- 2. Pra;terea, charitas Dei fliffunditur' in •
DiHma
''*'•
cundum divcrsitatom malorum ctiam timo- cordihus nostris jicr Spirituni sanctum, r/ui
rcs spocic difrcrant. datus est nohis, ut dicitur Rom., v, rj. Sed
Diffcrunt autcm spccio malum pceiia}, ubi Spiritus Domini, ihi lihertas, ut dicitur
quod rcfugit timor sorvilis, ct raahini culpai, II ad Cor., m, 17. Cum ergo lihertas cxdudat

quod rcfuf^it tiinor filialis, ut cx supra dictis servitutcm, vidctur (jnod tiinor scrvilis
patct. Uiidc manifcstum ost quod tiinor sor- cxpcllatur charitatc advcnicntc.
vilis et fiUalis iioii siint idcm sccundum suh- 3. Pra^tcrca, timor scrvilis cx amore sui

stantiam, scd difrcrunt spccio. causatur, inquaiitnm pa^ia diminuit pro-

Ad [)rimum orgo dicendum, quod fidos priuni honuni. Scd aiiior Doi oxjiollit anio-
formata etinformis non diffcrunt sccundum rcm sui; facit euim contemncre sci[)siim, ut
ohjcctum : utracjuc cnim fidcs ot crodlt Dco, patot por auctoritatem Augustini, XIV De
ct crodit Dcum ; scd difrcirunt soliini pcr ali- civ. Dei, c. xxvni, col. i3(», t. 7, qiiod « amor

quod cxtrinsecuin , scilicct sccundum pra'- Dci iisque ad contcinptuiii sni facit civitatem
scntiam ahsontiam cliaritatis; ct idco non
ct Dci. » Ergo vidclur (jiiod vonicnto charitatc
diflbrunt socuiKhnn suhslanliam. Sod timor tinior scrvilis tollatur.
scrvilis ct filialis dillcrnnt sccundum ohjccta, Scd contra cst (juod timor scrvilis cst
ct idco iioii cst siniilis ratio. donuni Spirilus saiicti, ut snpra dictum est.
Ad sccunduni diccndum, (|uod timor scr- Scd dona Spiritns sancli non tolluntiir ad-
vilis non hahont oanuloni
cl timor filialis vonionto cliaritalo, (jua Spiritus sanclus in
liahiludincni ad Dcnm. Nam limor scr\ilis nohis liahilat. Ergo, advoiiionto charitate,
rcspicit Doum sicut principium innictivum iion tollitur timor servilis.
poMiaruni; fimor aulcm lilialis rospicit Rcspondco dicondum, (jaod timor servilis
J)onm non sicut [)rinci[)iuni aclivnm cnl[ia', ox ainoro sui causatur, (juia ost tinior [)o>-
sod [)otius siciit tcrminnm a qiio rcfiifcit sc- na', qua'' cst dctrinicntum [)roprii lKini.
[)arari pcr cnl[)ani. Et idoo ox hoc ohjocto, Liidc hoc modo tiinor juiMia» [)otost staro
qnod cst Dous, uon conso(]iiitur idonlilateni '

cum charitatc, sicut cl ainor sui ; ojusdcm

spccioi, (jnia (,'tiani niotns naluralos socnn- cniiii rationis ost qnod lionio cu[)iat honum
dum Iiahiludinoin ad aliquoin torminum siinm, cl ([uod tiinoat co privari.

' Ita mss. ol odili passiin; thcologi : « identilas; » sam. »— ' Ila coud. Tarrac. ol .Vlcan.; al. ; « qui. »
Ol poal vcrlmiii v> luilMliiiliiK-m utliluul .> ilivcr-
 ; —

QU-EST. \l\, . \lll. VI E'l \ll. 199

\mor auloui sui tripluitor so potcst h;i-

boro ail cluiritatoiii uuo euiui uiodo cou-
:
AUTICULUS VII.
trariatur cliaritati, secuuduui (luod ali^iuis
iu auioro proprii huui huoui coustituit. Alio IJtruin tiuior sit initiurn snpirntix.
voro ukhIo iu cliaritato iiu lu(htur, socuiuhiiu
quotl hoiao so proplor Douiu ol iu Doo (h- Ail .so[)tiniuiu sic [irocoditiir. I. Vidctur
ligit. Tortio motlo a charitato (juidoiu dis- qiRHl tiuior uou sit iuilium Siipiontiai. Ini-
tiu^Miitur, sod charitati uou cniitrariatiir tiuiu ouiiii osl alitiuid rci. Scd timor iiou
puta cuiu ah^piis diligit soipsuiu socuudum csl alitjiiid sa[jioiitiio ; ([uia timor cst iii vi
ratioucm proprii boui, ila tamen quod iu a[)[)ctitiva, sa[)ientia autcm est iu vi iiitel-
hoc proprio houo uou coustituat (uiem sicut ; loctiva. Ergo vidotur ([uod tiuior uou sit
etiaui ot ad itroxiiuum i»olost osso ah^pia iniliuiu sapioutia?.
alia speciahs (.lilcctio pra-ter dilectioucm cha- 2. Pra^tcrca, nihil cst princi[)ium sui
ritiitis, qua« fuudatur iu Doo; dum [»roxiiuus i[)sius. Sod timor Dei* ipsfi* cst sapientia, 'Domiiti.

dilii.ntur ratioue' cousauj,'uiuitatis, vol ali- ut dicitur Jol), xxviii, iis. Ergo vidotur quod
cujus aUorius couditiouis luuuaua.', quje ta- timor Dei uou sit initium sapiontia^
men referibilis sit ad charitatem. 3. I'raitcr(?a ,
principio non cst ali(]uid

Sic ergo et limor pa?ua' iuchiditur uiio [)rius. Sed timorc est aliquid prius, quia
modo iii charitato uam separari a J>eo est : lidos pra'codit tiuiorcm. Ergo vidolur (juod
quiedam pcoua, quam charitas maxiiue re- tiiiior uou sit iuitium sapiontiio.
fugit uude hoc portiuet ad timorcm cas-
: Sed coiitra cst quod dicitur iu psal. cx,
tum. Aho autoni uiO(k) contrariatiir cliari- 10 : Initiuni sapicntia' timor Dondni.
lati, socuudum (luod aUquis rofugit puMiaui Uos[)oiuloo dicoiidum, quod iuitium sa-
contrariam bono suo naturah, sicut princi- picntitO potest aliquid dici duplicitcr : uno
pido maluiu coutrariuiu liono diligitur ut modo ([uia ost iuitium ipsius sapicutia?
fiuis; et sic timor [Moua^ uoii est cuui cliari- (|uaiiliiiu ad ojus cssouliam ; alio modo
laie. Aho modo timor pa?n£E distiiiguitur quantum ad ejus eirectum : sicut initium
quidem socuiidum sul)stantiam a tiuiorc arlis socuiuhim ojus cssontiam sunt priu-
casto : quia scilicct lioiiio tiiuct mahim cipia cx ([uihiis procotlit ars; iuilium autoui
pa»nalc uou ratione soparationis a Dco, scd artis sccundum uude ars
ojus cncctuiu cst
iiiipiantuiu ost nocivuiu [iroprii houi ; ncc iucipit opcrari \ Sicut dicamus (juod prin-
si

taiuou iii illo liouo coustituitur ejus linis; cipiuiu artis a^dificativai cst fundaiucutum,
uudc noc illiid luahim forniidatur taiiquam qiiia ihi iucipit adilicator oporari.
priuci|nile malum ; ct talis tiiuor p(Piuo Cuiu autoiu sapioutia sit cognitio diviuo-
potest esse cuni charitate. Sed iste tiiuor rum, ut uifra dicetur, alitcr cousidcratur a
fMjoiia! non dicitur essc sorvihs, uisi ([uaiido uohis, ot alilor a philosophis : tjuia ouiiu
poMia foruiidatur sicut principalo ujaluui, vita nostra ad diviuam fruilioiiom ordi-
ut o.\ dictis patot. Et ideo timor, in([uantum uatur, et dirigitur secundum quamdam
sorvilis, noii manot cuiu charilato ; sod [jarticipatioucm diviiuo ualura^ ([luo cst [lor
substaiitia limoris sorvilis cuiii charitatc gratiain, sapioutia socuiuluiii uos uoii solum
roanero potesl, sicut amor sui maiiere potcst considcratur ut est cognoscitiva Dci, sicut
cum charitatc {a). apud IMiilosophum sod ctiam ut cst diroc- ;

Ad [)rimuiii ergo dicendum, quod Augus- tiva liuiuaiia? vita% ([uai upn soluiu diri-
tinus ibi lo([iiitur do tiiiioio, iiiquautum gitur sccuudum ratioiics humanas, sed
servilis cst. otiam socunduiu rali(jnos diviiias, iit patot
Et sic etiain proceduut aliai dua; rationes. [)or Augusruium, XII be Trinit., ca[), xiv,

CoNCLUsio. — Tinior, elsi ut sei-vilis iion mancat (•ol. 1000, t. 8.

cum charitate, scciinduin tanieu suLstanliam suaui Sic crgo initiuiu sapioutiio sccunduui i!.jus

cum ea niauerc [xjlest. essentiaui suut [)riiiia priucipia sapicntia!,

qiKO suut articiili li(ioi;ot sociimliiiu hoc
fidcs dicitur sapicutiio iuilium. Sod quau-

Parm. addit
'
cominoditalis. »:
'
'<.VI. i\m. — : (a) Alii, S. Honaventura loste, dicunl quod, ad-
— Sic ctjd.; Porm. ondUil
'
« iuitiiim autcm artis : veiiicnle cluirilale, liinor sorvilis expellilur quan-
secnndum pjus etrectum est unde ars iuciiiil oiic- lnm ad servilitatem, et quantnm ad haJnlum.
rari. opiniu D. TLomaj verior.
 200 SILMMA TIIEOLOGICA.
tum arl clTcctum , initium sapicnti.T. cst est" : fidei autem initium anfjlutmandum 'Dtleciut-

undc sapicntia incipit opcrari ; ct lioo niodo est ei. f,dU

'

tiraor cst initium sapicntia; : alitcr tamcn CoNCLUsio. — Sapientian initium quantum ad ojus <"'''"•

timor timor filialis. Timor

scrviiis, ct alitcr csscntiam, sunt arliculi lidei ;
quantum vero ad
cnim scrvilis cst siout principium cxtra ojus etrcctum, tinior lam servilLs quam lilialis est
disponons ad sapicntiam, inquantum ali- fjusdcm sapientia; initium («j.
quis limorc po^nai disccdit a pcccato, et
habilitatur pcr hoc ad sapientia.' efrcctum,
ARTICULUS VIII.
sccundum ilhid Eccli., i, 27 Timor Domini :

cxpeUit peccatum. Timor autem castus vel Utrum timor initialis diffcrat secundum
fihalis cst initium sapicntia;; sicut primus substantiam a timore fdiali.
sapicntia3 efrcctus. Cum enim ad sapicntiam
pcrtincat quod Immana vita regulctur sc- Ad octavum sic proccditur. 1. Vidctur
cundum rationcs divinas, hinc oportct su- quod tiraor iniliahs diHcrat secundum sul>-
mcrc principium, ut homo Deum revcrca- stantiani a timorc fihah. Timor cnim fihahs
enim consequenter
tur, ct se ei subjiciat. Sic ex dilcctione causatur. Sed timor initiahs
in omnibus secundum Deum regulabitur. est principium dilectionis, secundum illud
Ad primum ergo diccndum, quod ratio Ecch., XXV, t() Timor Domini initium di-
:

illa ostcndit quod timor non est principium lectionis est. Ergo timor initialis est alius a
sapicntiai quantum ad csscntiam sapicntia). filiali.

Ad sccundum diccndum, quod timor Dei 2. Prajterea, timor initiahs timet poi-nam,
comparatur ad totam vitam humanam pcr quae est objcctum scrvilis timoris; ct sic
sapientiam Dci rcgulatam, sicut radix ad vidctur quod timor iniliahs sit idem cum
arborcm; unde dicitur Ecch., i, 25 Radix : servili. Sed timor servilis cst alius a filiali.

'
Ei sapiciitix est timcre Dominum ; rami enim* Ergo etiam timor initialis est ahus secuu-
rami.
nUus lougscvi. Et idco sicut radix virtuto dum substantiam a filiali.

dicitur csse tota arbor, ita timor Dci dicitur 3. mediura differt eadem ra-
PrEeterea,
esse sapientia. tione ab utroque extremorum. Scd timor
Ad tcrtium dicendum, quod, sicut dictum mcdium intcr timorera servilem
•initialis est

est, aho modo (ides est principium sapicn- et tiraorcm filialcm. Ergo differt et a liliah
tia;, et alio modo timor. llnde dicitur Ecch., ct a servili.
XXV, IG : Timor Dei initium dilectionis Sed contra est quod perfectum et impcr-

(o) Legilur in psal. cx Iniiium sapicnliai timor

: non dicitur sapiens nisi sccimdum quod credit
,

Domini. Idem liabclur Eccl., i, et Prov., Princi- i : operctur. Unde Malth., vii <>«/ audit rerba mea
:

pitnn sapienliee limor Domini. Aliqui dicunt quod hxc, ct non facit ea, similis est viro slulto: Eccl., i :

sapicntia non dicil liic acluin, vcl habilum, sed Dilcrtio Dei Iwnorabilis sapicnlia.
discielo faclum, socunduin qnod dicilnr coinmu- Duplex est initium sai)ionlia' unum cxlrinse- :

nilcr isle fccit magnani sai)icntiara, (jnando ali-

: cum, scilicet auditus de quo dictum esl Atidiens :

qnid magnum discrcte fecil. Sic timor csl princi- sapiens sapientior Prov..i; secundum intrin-
crit,
pium ejus, quia liinor facit dcclinare a malo, quod secum. scilicel liinor servilis. do quo Prov., i, dici-
est principiuin facicndi bonuin, Eccl., Timor Do- i : lur Timor Domini, id esl datus a Domino, idest
:

mini v.rpcllit peccatum. Facil otiam tiiuor liominem (pio tiinctur Dominus, esl principium sapientix, quia
osse solliciluin do bono, Eccl., xv Qui timct Dcum: prajparat ci aniinam expellendo peccalum. Aliter
faciel bona. nou /»i malevolam animam non
intrarel sapientia :

Vidclur quod nou limor, sed lides sil initiuin sa- inlroibil sapienlia.Vel ideo linior Doinini dicitur
picntia3, quia ipsa est prima virlus. Rospondont inilium sapicnlias, quia prius oporlet ut displiceant
aliqui quod fides est prima in via gonoratiiuiis, quia nobis mala, quod facit timor, cl postea sapiant
alias virtules generat in via autem purilicalioiiis
; l>ona, quod facit sapienlia. Esl eliam limor (piasi
timor ost primus, quia, purificato inlelloclu a rfli- expavcntaculum molus illicitos arcens a cordo.
quiis peccali, prinio vidot neuin. Alii dicunl quoil ct sic viara prieparat sapientin?. Est eliaiu vinculum
in ois qui couvorlunlur do infideiilalo ad fidoin pri- quo iigalur vas cordis ne etTundatur sapientia in-
ma est lides; in eis iuileni (jiii de pcccalo niorlali fusa; Eccl., i : Timor Domini scienlix religiosilas.
nd graliam supposila lldo inforini, tiiuor osl priimis. Esl cliain opcrculuin superposilum ori cortlis. ne
Ipse oliani tiinor pnecedil opera tidei, socunduni aiitiuid iminunduiu inlcrius cadal; Eccl., xxv r»- :

quod (iicitnr Act., ix. ([uod 1'aulus Ireiuens nc slu- mor J)omini supcr omnia se supcrpo.^uit. Est eliam
pens dicil Domine <iuid mc ris facerc?E[ secun-
: (piasi columna suslinens lolam fabricam spirilualis
duin lioc possuiuus dicero quod sapioulia diciUir n'dificii; Eccl., xxvii Msi juyilcr le tenucris i»i
:

liio fides opcrans por dileclioncm. Ciedons cniin limorr Domini, cito stibvcrteltir domtis Itia.
 ;

01L'EST. \l\, AI\T. Vlll KT IX. 201

feotiim non (livcrsificant siibstantiam roi. sed istea^tus ccssat in eo (pii hahct chari-
So<l limor initialiset (ilialis (iillV-riiiit scciiii- tatem pcrfectam, (iu;e fora^ mittit timorcni
tliim pcrfLTtiniiem et imperfectiniicm cliari- hahcntem p(enam, ut dicitur I .loan., iv, l.S.

tatis, ut patol per Aiigustinum, Super I Ad tertium dicendura, (luod fiuu)r iiii-

Ctinniiii . Jonn., tract. ix, §.'>, col. 2010, t. '.\.

tialis est inedium iut(>r timorem .servilem et
Erp» tiiiu>r initialis non dilVert secuiulum unius
(ilialem, noii sicut inter ea (]uce siint
suhstantiam a liliali. geueris, imperfectum est mcdiuin
.scd sicut
Ilespoiuleo diceiulum, ([uod timor iiiitialis inter ens perfectum et non ens, ut dicitur
ex eo quud est initium. Sed cum et
(licitur in II .]fcff//}/i., te\t. 7, (luod tamcn cst ideiii
timor servilis, et timor tilialis sint ali^iuo .secundum suhstantiam cum cnte perfecto;
modo initium sapientia*, uteniuc potest ali- dillcrt autcm totalitcr a non cnto.
modo initialis dici.
(juo CoNxiA sio. — Noii diirenint cssentialilor initialis
Sed sic non accipilur initialis secundum et (ilialis tinior, sed iinus et ideni prorsus linior esl,
«iu(xl ilistinguitur a timore servili et liliali secunilum iteifectum et iiniierlectum vanalus(/*).
sed aceipitur secundum (luod competit sta-
tui inci[>ientium, in (luil)us inchoatur (pii-
ARTICULUS IX.
dam inchoatiouem chari-
tiinor lilialis per
tatis; non tamcn iuest cis timor filialis Utrum timor sit donum Spiritus sancti.
ix>rfccte, (piia nondum pervcncrunt ad pcr-
fectionem charitalis. Et ideo tinior inilialis Ad nouum sic Videtur quod
proceditnr. i .

hoc mcKlo se habet ad filialem sicut charitas timor non sit sancti. Nul-
donuni Spiritus
impcrfecta ad perfectam. Charitas autcm lum cnim donum Spiritus sancti opponitur
pcrfccta et imperfecta non diircrunt sccuii- virtuti, (|ua; ctiam cst a Spiritu saiicto;
duni cssentiam, sed soluin sccuiulum sta- alioiiuin Spiritus sanctus cssct sihi contra-
tum. Et idco diccndum estquod cliam timor rius. Scd timor opponitur spei, qu« est
initialis, prout hic sumitur, non ditrert sc- virtus. Ergo timor non cst donuin Spiritus
cunduin esscnliam a tiinore filiali {n). sancti.
Ad primum erm'o dicendnm, (luod timor 2. 1'raetcrca, virtutis thcologica) proprium
qni est initium dilcctionis, est timor scrvilis, est quod Deum haheat pro ohjccto.Sed
(lui introdiuit cliaritatem, sicut .seta intro tiinorhahet Deum pro objccto, inquantum
ducit linum, ut Augustinus dicit, Tract. ix Dcus timetur. Ergo tinior non cst donum,
in Epist. IJoan., § 4, col. 2047, t. 3. sed virtus theologica.
Vcl si hoc rcfcratur ad timorem initialem, 3. Pra.'terea, tiraor cx anioro conscquilur.
dicitur csse dilcctionis initium non ahsolute, Sed amor ponitur quaidam virtus thcolo-
.scd (luantum ad statum charitatis perfect». gica quasi ad idera pcrtinens.
x\.(l sccundum diccndum, qu(jd timor ini- i. Praiterca, Grcgorius dicit, II Mornl.,
tiahs non timct pcenain sicut propriuin cap. XLix, § 77, col. .V.)3, t. 1, (luod (( timor
ohjectum, scd iiuiuantum hahet ali(iuid do datur contra supcrhiam'. Scd supcrhiai »

timorc servili adjuiutum; qui secundum opponitur virtus humilitatis. Mrgo ctiaiu
subst^uitiam manct (luidcm cum charitato, tinu)r suh virtute com[)reheiiditur.
sorvilitate remota; .scd actus cjus numct ri. iVa-terca, dona suiit [)crfcctiora virlu-

quidcin cum charitate inq^erfcctc in co qui tibus; danturenim in adjutorium virtutum,

non solum movctur ad hene agendum ex ut (ircgorius dicit, II MoraL, ihid. Sed
amoro juslitiae, sed etiam ex timore poMia;; spcs est perfoctior timore, quia spes respicit

' « Contra superbiam dct timorem. » Migno. eligere quod rlicli liraoros non diHerunl sicut rli-

[a] S. Bonavcntura aliter « Quiflam dicere vo-

: vcrsiE specics unum genus divirlentes, nec lauien
liierunl quod tirnor initialis et filiaiis non difrerunt est diirerentia soluin quantuin ad statuin. 1'ossunt
nisi qunntum ad statum, sicut et amor incipiens et dici (iivcrsi timores, rationo statuum, tum ra-
tum
pcrficiens est idem, licet status sit diversus Iiic et tione morlorum timenrli, lum rationo principalium
Ibi. Scd hoc non videlur, tum quia non videmus mr)tivorum. »
talem modum distingucndi esse in aliis rlcmis gra- [b) Imperfcclum et perfeclum non differunl so-
tuitis, tum quia inter lios rluos posset tertius Umor cuiidum e.ssenliam; atqui limor initialis ost imper-
a.s.si(fnari, scilicel proflciens. Ideo ost alius modiis feclus timor lilialis por inchr>alionem cliarilalis.
dicondi quod liinor initialis et timr»r (ilialis sunt Undo tiinor inilialis et timor lllialis sunt ad invic«>m
diversjB species timoris. Verumtamen islud difllcile sicut imperfectum cl pcrfectum; ergo nnii (lifTii-
esl beno intclliporo. Ideo possumus viam medlam runt sr^rundum os.sonliani.
 ;

H)-2 SII.MMA TIIKdLOCilCA.

boniiin, linior nitiluin. Cuni erf^o spes sit traherc. Et ideo timor filialis ct .spes sibi
virfus, non del)ut dici (juod liniorsit donum. invicem invicem pernciunt.
cr^lKcrcnt, ef se
Sod contra est quod Isa., xi, tinior J)o- Ad secundum dicendum, (jikkI pr(»j)riuin
inini cnumcratur inter septem dona Spiri- et princi[)alc objcctum fimoris est maliim
tus sancti. quod (juis refugit; et [)er Iiunc modum Deus
Ilespondeo diccndum, (juod multiplex est non potest esse objectum tiinoris, sicut
finior, ut supra dictum cst. « Timor autem supra dictum est. Est autem per hunc mo-
Immanus, ut dicit Auf,nistinus, in lii). De dum objectum spci et aliarum virtutuni
fjrat. et lib. arlitr., c. xvni, § 39, col. 90-i, thcologicarum, quia per virtutem spei non
t. 10, non cst donum Dei, » hocenim timorc solum innitimur divino auxilio ad adipis-
Tetrus negavit (Ihristum; sed ille timor, do cendum (jua'cum([uc alia boiia, sed princi-
quo dictum est, Matth., x, 28 lllurn timete : paliter ad adipiscendum ipsum Deum, tan-
' Timcte f/ffi potcfit animam et corpus mittere* in quam principale bonum. Et idcm patct in

';ir f/^'/'cnnam. aliis virlutibus tiieologicis.

perderc. SiniiUter etiam timor scrvilis non cst nu- Ad
tertium dicendum, (juod ex hoc qu(»d
mcrandus intcr scptem dona Spirilus sancti, amor est [irincipium timoris, non sequifur
licet sit a Si^iritu sancfo; quia, ut Augus- quod timor Dei noii sit habitus distinclus a
tiniis dicil, Hi). De nat. ct (jrat., cap. LVii, charitate, (jua; est anior Dei (juia amor est ;

col. 280, t. 10, potest habcrc anncxam vo- princi[)ium omnium anectionum, et tamcn
luntatem peccandi. Dona autem Spiritus divcrsis habitibus perficimur circa diversas
sancli noii possunt essc cum vohintatc pec- affectiones'. Ideo tamen amor magis habet
caii(U, quia iioii suiit sinc charitatc, ut (lic- rationeni virtufis quam amor
timor, ([uia
tum est. respicitbouum, ad quod princijialiter virtus
Uiide rcHiiquitur (|uod timor Dci, qui iiu- ordinatur secundum projiriam rafionem, ut
meratur inter septem doiui Spiritus sancti, ex su[)ra dicfis patef et per lioc efiani s[)es
;

cst tiinor liHalis sive castus. J)ictum est cnim ponitur virtus ; liiiior auteiii principalifer
supra, quod doiia Spirilus sancti suiit quie- respicit nialum , cujus fugam imp(»rtat
daiii Jial)ilualcs potcntiarum
perfectiones uiide est aH([uid minus virtute theologica.
aninice, (juibus redduntur bciie mobiles a Ad (juartum diceiKlum, quod, siciit dicitur
Spiritu saiiclo, sicut virtutibus iiioraHbus EccL, X, 14 Initium supcrOix liominis
:

potciitia3 appetitiva^ rcdduntur bcne mobilcs apostatare a Deo, hoc est, nolle subdi Deo,
a ratione. Ad Iioc autcm quod ali(juid sit quod oj^poiiitur liiuori filiali, (jui Deum re-
bene niobilc ab aliijuo moveiitc, [)riiiio re- vcretur; et sic tiiiior excludit jirincipium
(juiritur ut sit ei subjcctum iion rcpugnans, superbia^, propter (juod datur coutra super-
([uia cx rcpugnantia mobilis ad moveiis biam *,
impedifur motus. Iloc auteni facit timor Nec tanien sequitur quod sit ideni cuin
filiaHs, vel castus, iiKpiantuni per i[)sum virtufe Iiumilitafis, sed (juod sit [)riiici[»ium

Deum revercmur, ct refugimus iios i[:).si ejus. Doiia enim Spiritus saiicti suiif priu-
subducere. Kt idco timor filialis quasi pri- cipiavirtutum intellectualium et moralium,
muin iocum lenet asccndendo inter doiia ut sujira dicfum est sed virfutes fheold- ;

Spiritus saiicti, ullimum autcm descendendo, gicie sunt [iriiicipia donorum , ut siipra
sicut Augustinus dicit m Hb. I De sermone habitum est.

Pomi/ii in monte, c. iv, § II, col. I23i, t. 3. Uiide [)atet res[)onsio ad (juiiifum.
Ad piimum ergo dicendiim, (]Uod fiinor (".oNcnsio. — Timor noiumi Doi castus Vfl lilia-
non contrariafur virtuti s[)ei. iNon
lilialis lis doiuun est Spiritus soiicti, quo uos voluntai-ie
enim jier limorcm timemus no nobisdcliciat l'i'uiu rcveromui' ol uos ijisi subduccix' ivlugi-
(juod speramus obfiuero per auxilium divi- uuis \a).

num; sed timcmus ab hoc auxilio iios sub-

'
lln niss. ol moliores edili ul.; « ciica divci-sas
: et soss. XIV, cap. iv, definivil peccatorcs utilitor
airoclionos in Deo; ot idoo anior, » olc; porporaui. conculi ol dispoui nd pcvniteuliam per timorom
''
Ila uiss. ol odili passim ; al. : « datnr, scilicct diviuiv justitia»; porro Inec dispositio ost quid salu-
conlra suiiorliinui. » tnrr iionum. Sod nullum jn nobis ost salutarc bo-
(a) A Spirilu saucto ost timor sorviiis, uon lamcn uuui nisi a Doo. lirjio cst a Dco, a Spirilu saucto
doiMun csl Spirihis saucli, wc iutor septom donn timor sorvilis. Quod autom uon sil douum Spiritus
}uuuoralur. Cuucilium Iridouliuum, soss. vi, cap. vi, sauoli lioc iulolhijiliilc slalim cvadal, bi i>crpcudiis
 Q\]MST. \1\, AUi. \ KT XI. nr.i

proprium honum, cui c^jiitrimatur p(cna ;

AllTICULrs X.
sccundo (piia firmius inlKcrcns magis (ou-
fidit (le praMuio, ct pcr c(jnseipiens minus

Ulrnm, cresccnte charitatc, diminuatur timet de p(Pna.

timor. Ad i)riiiiiiiii crgo (liccndum, ipKid Augus-
tinus loipiitur dc tiinorc p(cna'.
A<1 (lecimmn sic proceditiir. I. Vidrtiir Ad sccuiidiim dicendum , (piod tiinor
quod, cresreiifo »li;irit;itc, (rnniiiu;itur tiiiior. paMia3 cst (pii diiiiiiiuiliir crcsccntc spc; scd
Micit eniiii Augustiuus, Stt/jcr I C'fnon. ca cicsccnto crcscit liiuor lili;ilis; ipiia
Jofin., tract. ix, §1, col. 2()17, t. 3 : <i t^luan- quanto aliquis certius expectat alicujus honi
tum churitas crescit, tautum timor decres- coiisccutioncni |icr auxiliuni altcriiis, t;iiito

cit. )) magis vcrctur cuin ollcndcrc, vcl ah co

2. Pra'terea, cresconte spc, diminuitur scparari.
timor. Sed, crcsccnte charitate, crcscit spes, Ad tcrtiuin diccndum, ([uod timor filialis

ut supraliidiituiii ost. Ergo, crcscente chari- iiuu iiiiport;it sci»ar;itioiicni, S(!(l iiiagis siih-
tate, diminuitur timor. jectioiicm ad ipsum. Scparationcm autciii
:j. I'ra;terea , amor importat unioncin, rcfugit a suhjcctionc ipsius ; scd quodaiii-
timor autem separatiunciu. Scd, cresccntc iiiodo scparationcin importat pcr lioc (juod
uniunc, diminuitur scparatio. Frgo, crcs- non pivcsumit sc ci ada'(iuarc, scd ci sc suh-
ceute amore charitatis, diminuitur tiiiior. jicit; qua; ctiam scparatio iiivcnitur iii clia-
Sed contra est (juod dicit Augustinus in ritatc, inquantum diligit Dcum supra sc
lih. LXXXIII (JUiVstion., qua-st. xxxvi, ^ i, cl supra oinnia. Uiidc amor charitatis aug-
col. 20, t. »>, (]U(xl « Dci timor non solum mcntatus rcvcrcntiam timoris iiou minuit,
perflcit sapicntiam ,
quae summe diligit sed auj^et.
I)euin, ct proximum taiKpiam scipsum'. CoNci-usio. — Crcscente cliaritate, crcscit tllialis
Hespondco diccndum , ijuod diiplcx cst iu- castus tiiiKtr; scrvilis autcm timor, (luantum
timor L)ei, sieut dictum est : unus (|uidcm attinet ail sci vilitatoin, artvcnicnlc cliaritaft', jtcni-
tilialis, (pio (juis timct ofrcnsaiii patris vcl tus cvaiicscit; (luaiituin vcro ;itlinct a<l tiinni-fin
separationcm ah ipso; alius autciii scrvilis, Itii-uo.', cresceulc cliaritalc, iiaulatim ilimimiitur.
(pioipiis timet poenam.
Timor autein filialis necessc cst (piod
ARTICULUS XI.
crescat crescente charitate, sicut eftcctus
cre.scit crcscente causa. Quanto eiiim alifjuis Utrum timor remaneat in patria.
magis diligit aliiiuem, taiito magis tinict
eum ofrcnderc et ah eo .separari. Ad undecimum sic proceditur. t. Vidctur
Scd tiuKjr scrvilis (piantum ad scrvilita- (juod tinior iionrcmancat in jiatria. Dicitur
tem totaliter tollitur charitatc advcnicntc ;
cnim l'rovcrh., i, 33 Abundantia pcrfrue- :

remanet tamen sccundum suhstautiaiu ti- tur, tiniorc malorum sublato; quod intcUi-
inor poMia;, ut dictum cst, et istc tinior gilur dc honiiiic Jain sapicntia pcrrrucntc
diminuitur churitate crescentc maxiinc , iii hcalitudinc Scd oinnis timor cst
a.'tcrii;i.

quantum ad actuin; (juia quauto ali^iuis alicujus mali, inalum est ohjcctum
(juia
magis diligit Dcuin, tanto iniiius tiiiict po-- timoris, iit supra dictum est. Ergo nullus
nam, priuio quidciii ipiia niinus attendit ad tiiiior crit in patria.

dona Spiritus sancti non esse sino charitalo, ct rilussaiictinumeratur est timor lilialis sivc castus;
conseiiucnter non possc habere voluntatem pec- pcr ipsuin ciiim non solum non rcputriiainus Dco,
c.iiiili annt.'xaiu. Timor vcro servilis hanc volunla- scd eliam refugimus nosijtsi Dco subduccri". Et
teinanncxam haLcrc polest. ideo, ut nolat Auguslinus lilt. 1 De scrm. Dum. in
Dona Spirilus sancti sunt quaedam habitualcs vxonle , ascendendo inler dona Spirilus
cap. ix,
porfectioncs potenliaram animas (luibus redduntur sancli limor quasi primum locum tcnet, ul-
lllialis
beno mobilfls n Spiritu sancto sccundum altiores timum autem dcscendcndo,quia primo aijccndendo
ralionos, sicul virlutibus moralibus potcntiaj ap- intcr dona limcmus Dcum et ultimo deficiendo a
redduntur bene mobiles a ratione. Ad hoc
petiliva: donis defU-imus a limort; Domini. Et luEc est etiam
nutcm quod aliquid sit benc mobil») ali alitjuo mo- ratio quarc limor vocalur inilium sapientiffi.
vente, primo rciiuiritur ut ftit ci subj»?clum non Dci limor non stiluni iiichoat, sedeliam pcrficit
' •'

ropugnans, quia e.\ repugnanlia mobilis ad movens sapicutem. Is cst autum iiui summc diligil Dcum,
impcdilur molus. Uiulc limor qui inlor di>ua Spi- cl pro.xiiuuui tunqUiim .scipsum. " Migne.
 204 SII.M.MA T11E0LU(jICA.

2. Prffiterci, homincs in patria f;runt Doo in ipsa sua contcmplationc contrcmiscunt;

conformcs, sccundum illud Joan., ni, 2 1 : s(3d idem tremor, nc ois poinalis sit, non
Cum apparuerit , similes ei crimus. Scd timoris cst, sed admirationis ; )) quia sr;ilicet

])ous niliil linict. Krgo lioniincs in patria admiiantur Dcum ut supra existontera, ct
non hal)ci)iinl iili(iucm tiniorcm. cis iiiconiprchcnsibilcra. Augustinus ctiam,
3. Praeterea, spes est perlcctior quam ti- XIV De civ. Dei, cap. ix, § 5, col. iiO, t. 7,
mor, quia spcs cst rcspectu boni, timor hoc raodo poiiit tiraorem in patria, quamvis
rcspcclu mali. Scd spcs noii crit in patria. hoc sul) dubio d(;rclin(]Uiit. « Timor, inquit,
Ergo nec timor erit in patria. illc castus pcrmanens in saiculum sioculi, si

Sed contra est quod dicitur in psal. xvui, orit infuturo sa;culo, non est tiraor exter-
Permn- 10 Timor Domini sanctus permanet* in
: rcns a malo, quod accidere potest, sed te-
nens.
sxculum. noiis in bono, (juod amitli non potcst. Ubi
llcspondeo dicendum, quod timor servilis, cnim boni jidopli araor iramutabilis est,
sive timor pcena? nullo modo erit in patria ; profecto, si dici potest, mali cavendi timor

cxcluditur enim per sccuritatcm

talis tiraor securus cst. Tiraoris quippe casti nomine ca
aitcriwjc bcatitudinis, qu» cst dc ipsius bca- voluntas significata est qua nos necesse erit
titudinis rationc, sicut supra dictum est. noUe poccare, et non sollicitudine infirmita-
Tlmor autem filialis sicut augctur aug- tis ne forte pecccmus, sed tranquillitate cha-

raentata charitate, ita charitate perfecta ritatis cavero pcccatura. Aut si nullius ora-
pcrficictur, unde iion habcbit in patria nino gcnoris timor ibi csse potorit, ita
curadem actum omiiino qucm habct modo. fortasse tiraor in sfficulura sa;culi dictus est
Ad cujus cvidcntiam scicndum est quod permancre ;
quia id permanebit quo timor
proprium objcctum tiraoris cst malum pos- ipse pcrducit. ))

sibilc, siciit proprlum objcctum spci cst bo- Ad primum ergo dicendum, quod in auc-
num possibile; et cum motus timoris sit toritate praedicta excluditur a boatis timor
quasi fugse, importat timdr fugam mali soUicitudinom liabons, ot de raalo praica-
ardui possibilis; parva eiiiin mala limorem vcns, non autcm tiuKjr sccurus, ut Augusti-
iioii inducunt. Sicut autem bonum unius- nus dicit.

cujusquo cst ut in suo ordinc consistat, ita Ad sccundura dicenduiu, quod, sicut dicit
raalura uniuscujusque est ut suura ordincm Dionysius', ix cap. Dc divin. nomin., § 7,
dcserat. Ordo autcin crcatura^ rationalis cst col. 913, t. 1, « cadcni ct similia suut Deo,
ut sit sub i)eo ctsupra cajteras crcaturas. et dissimilia hajc quidcm sccundum contiu-
;

Unde sicut malura creaturaj ratioualis est ut goiitem non iraitabilis iraitationem, » id est,
subdat sc (;rcaturaj inforiori por araorcni, iiiquantum secundum suum posso imitantur
ita etiani ojus ost, si Doo se iion
iiialuin Douni, qui iioii ost porfccto imitabilis, u ha;c
subjiciat, sed ipsum prajsuraptuosc insi-
iii autcra sccundura quod hic causata minus
liat vcl ouin contcmnat. Uoc autcm raaliim haboiit, a causa infinitis mcnsuris ot incora-

croatura; rationali socundiim suani nalunini parabilibus dcficionlia. » Uiido iion oportct,
considcrata3 possibilo cst, proplor natiiralcm si Dco non convonit tiinor, (piia noii habot
libcri arbitrii (loxibililatoin ; sod iii boalis (it suporiorcra, cui subjiciatur, quod propter
non possibilc pcr gloriaj porfoctioncm. Fuga hoc non convcniat beatis, qut^ruin boatitudo
orgo liiijus iiiidi, quod cst Doo iion subjioi, consistit iii perfccta subjcctioiic ad Dcum.
nt possibilis iiatunc, irapossibilis autoin bca- Ad tcrlium (liccndum, quod spcs importat
*
titudini, eritin patria; in viaautcmost fuga queradiira defcctum, scilicet futm*itioneni
liiijus inali ut oninino possiliilis. Kt idco boatitudinis, (puo tollitur pcr cjus pra\son-
(Jrcgorius dicil , XVll Moral., oxponons tiaiii sod rmior imi>ortat dcfcctum iiatura-
;

illud .lol), XXVI, 1 1 : Columnx cxli contrc- lcm crcatura', secundum quod in infinitura
miscunf ct pnvcnf ad nutuni cjus, cap. xxix, (listat a Dco quod otiam in patria rcinane-
;

t^ .41, col. 31, t. 2 : « Ipsio virlulcs ciclos- bil. Ei idco tiinor non cvacuabitur totaliter.

tium, (jua3 huiic sino cessationeconspiciunt,- (".oNci.isio. — Nullo niodo scnilis, seu ixente

^
Ex vcrsiono Joannis Sarrasini. Cordorius : sus parasangis incomparabilitor distantem. »
« Eadom Doo ol similia snni ol (lissimilia similia :
' Ita codices optinia' notiv. Quidaui uialo lego-
quidom sccundum possil^ilom ojus qui ijarlicipari runl V* fruitionem: » quem orrorem, quidam emen-
noquil parlicipuliouom; dissimilia voro, secun- darunt substituentcs « absentiam. ox uno codice ^~

dum olTocluum a rausis (iitVorontiam intinilis pror- Yotuslissimo.

 QIT.F.ST. \l\. .\I\T \l r,T \ll. 20."

timor erit in patiia, cum ibi sit secura et ffterna Hospondeodiccndum, (piod timori proprie
beatitudiuis fruitio (a). respoudet paupertas spiritus.
Cum enim ad tiuKmMU filialem pertincat
Deo reverciitiain cxhibciv, ct ci subditum
ARTICULUS XII.
esse id quod ex liujusmo<li subjcctiono
;

Utnun paupertas spiritus sit bcatitudo consecpiitur pcrtinet ad donum timoris. Ex

respundens dono timoris, lioc autcin (pkxl ali(piis Deo se subji^it, de-
sinil (puTren; in seipso vel in ali(pio alio

A(l (luodeciiniiin sic pro(^eilitur. 1. Viiletur magnilicari, nisi in Deo. IIoc enim repugna-
qnod paui^ertas spiritus non sit heatitudo ret perfectai subjectioni ad Deum ; unde
resiwudens doiio timoris, Timor eniin est dicitur in psal. xix, S : /// in curribus, ct hi
initium spiritualis vita», ut ex dictis patet. in c(/uis; nos autcm Dei nostri
in notnine
Sed pauportas pertinet ad perfectionem vitae invocabimus. Et ideo ex hoc quod ali(juis
spiritualis, secuiulum illud Matth., xix, iJl :
pcrfecte timcat Deuin, conscquens est (piod
Vtide. Si vis pcrfectus csse, vadc ' , ct vcnde omnia non (pia,'rat magnificari in seipso pcr supcr-
7''«'*' f^adcs, et da paupcribus. Ergo pauper- biam, neque etiam qua^rat magnificari in
qua:
abes. tas spiritus non respondet dono tiinoris. cxterioribus bonis, .scilicet honoribus et di-
•2. Pra-terea, in psal. cxviii, l-2(>, dicitur :
vitiis; quorum utrum(|ue pcrlinct ad pau-

Confige timore tuo cames meas; ex quo pertatem spiritus, secundum quod paupcrtas
videtur (piod ad timorem pertineat carnem spiritus intclligi potest vcl exinanitio iiidali
reprimere. Sed ad repressionem carnis et superbi spiritus, ut Augustinus exponit,
maxime videtur pertinere beatitudo luctus. vcl etiam abjcctio tcmporalium rcrum, quai
Ergo beatitudo luctiis magis respondet doiio fit spiritu , propria voluntate per
id est,
timoris (luam beatitudo paupertatis. histinctum Spiritus sancti, ut Ambrosius,
3. donuni tiinoris respondet
Praiterea, siq^er illud Luc, vi Bcati paupcres, et
:

virluti dictum est. Sed spei

spei, sicut llieronynius, Di v Matth., v. 3, col. 34, t. 7,
maxime videtur rcspondere beatitudo ul- exponunt.
tima, (pia* est : lieati panfiri, quoniam Ad primuni crgo dicendum, (piod cum
filii Dei vocabuntur ; quia, ut dicitur llom., beatitudo sit actus virtulis pcrfccla;, oiunes
V, :2 : Gloriamur in spe fjlorix filiorum Dei. beatitudinesad pcrfectionem vspiritualis vita^
Ergo bcatitudi» illa maj^Ms resp(;ndet dono pcrtincnt. Iii (jua (juidcm j)erfcctionc priii-
timoris quam
paupertas .spiritus. cipiuin esse videtiir ut tcndcns ad pcrfcctam
supra dictum est quod bea-
\. I^rapterea, spirituaUum bonorum participationem, ter-
titudinibus respoiident fructus. Sed nihil in rcna bona contcmnat, sicut et tiinor primuin
fructibus invenitur respoudere dono tiinoris. l(jcum liabct iu doiiis. Xon autcm consistit
Ergo etiam neque iu beatitudinibus aliquid perfectio in ipsa temporalium bonorum de-
ei respondet. sertione. Tinior autem filialis, cui respondct
Sed contra est quod Augustinus dicit in beatitudo j)aupcrtatis, etiain est cuin pcrfec-
lib. I De serm. Domini in monte, cap. iv, tionc sapieutiaj, ut suj)ra dictuiu cst.
§ II, col. 12;U, t. 3 : (( Timor JJei congruit Ad secundum diccndum, quod directius
humilibus, de quibus dicitur : Beati pau- opponitur subjcctioni ad Dcuin, quam facit
peres spiritu. » timor filialis, iudebita magnificatio homiuis

(a) Timor filialis non quoad omnem partem, .sed non timemus. El sic patet quod nemo timetur nisi
secundum aliquid remanel iu palria, et similiter in propter emiuentiam quamdam. Malum autcm ter-
Chrislo fuit , licet Christus fucrit simul compre- ribiio cst ol)jcctum primarium timoris, et fujfu istius
liensor et vialor. Dona Spirilus sancti suiit purfec- mali priuiarius ejus actus; sed hic timor pro pas-
tioncs potcntiarum aniin»; secundum (iuo(J iiatiu sionc sumitur. Si sumatur ut donura, ohjcclum pri-
sunl movcri a Spiritu saucto. Scd et heati et aniina marium ij)sius est eininentia i^otcstalis ((unj lualum
Cbristi perfectc a Spiritu sanctu inoveutur. Ergo. inferre potesl, et actus priinarius ejiis roverentia
Timor respicit duo objecta, quorum uiium est ma- eminentia; illius, qiiia habitus virtulum etdonorum
lum lerribile imminens, el aliud, illud cujus po- propric ct per so respiciunl uon mahiiii, scd bo-
leslale malum iuferri potesl, v. g. refrem inquan- uum. Porro bonum iu hoc loco est eiuinenlia Uci
lum habet potestatcm occidcndi. Nou autcm lime- quam revcrori oportet. Ista aulem omineutia por-
retur qui potest nocere, nisi haherel quamdam
illc manet in ajtcrnum rcverenda. Ergo limor lilialis,
cminentiam potestalis, cui do facili resisti non pos- sub ipso respeclu revertialisB Dei quam agit, per-
sit; ea onim quse in promptu habemus rcpeUcro manct in (Btenium.
 .

200 SUMMA TITEOLOr.lCA,

v(3l in scipso vel in aliis rcbus qnam delecta- pertincnt ad moderatum usum vel
illa (\uip.

lio oxlranea ; (juae lamcn opponitur limori abstincntiam a robus tcmporajibus, viden-
cx conse(iuenti, (juia (]ui Denm revcretur, ct tur dono timoris convonire, sicut modestia,
ei non delectatur in aliis a Deo.
subditur, et continentia, et castitas.
Sed tamon dclcctatio non portinet ad ratio- ('.ONCLi.sio. — Paiij)(;il:itM]i P[»iritus ad eos per-
ncm ardui, (luani rcspicit limor, sicut ma- liiicie Cf.Ttum aA, f[ui filiaii thnoia IJ(.'u se volun-
ffnificatio; ct ideo dircctc bcatitudo paupcr- laiic sul)jiciunt [n).

tatis rcspondet timori, bcatitudo autem

bjctus ex conse^iuenti
Ad diccndum, (juod spcs importat
t(irtium
QU^STIO XX.
motum secunduni babitu(Uncm ad tcrminum I)E DESPERATIONE.
ad quem tenditur; sed timor importat magis (Etqualuor quteruntur.)
motum S(3cundum babitu(bncm recessus a
termino a quo; » et ideo ultima bcatitudo,
(( Deinde considcrandum est de vitiis oppo-
quae est spiritualis perfectionis terminus, sitis et primo de dcsperatione
: secundo de ;

ccng-rue respondct spei per modum objecti pra^sumptionc.

ultimi sed prima jjcatitudo, quaicstpcr re-
; Circa primum (juapruntur quatuor :

cessum a rebus cxterioribus impedicntibus 1" utrum desperatio sit pcccatum; 2" utrum

(bvinam subjcctionem, couj^tuc respondct possit csse sine infidebtate ;

3" utrum sit

tiuKjri. maximum peccatorum ; 4." utrum oriatur cx

Ad quartum (Jicendum, quod in fructibus accdia.

(a) Non sunt omittenda in hac (jusestiono de dono diehus consummationis illius benedicelur. Quinlus
timoris qure dicit Ilufro a S. Charo « Tiraor ser- : est plenitudo cognilionis divinas. Unde Eccl., i :

vilis (^sl timor (ixperionlia;, sicut si aliquis esset in Plenitudosnpienlix timcrc Dcitm cl plcnitudo a fruc-
nave fracta in mari timeret pericula expertus, tihusejus. Scxtiisosf i)romi)tiludo obedienlia.'. Unde
sic lluclus peccalorum intrant navem cordis servi- Eccl., II : Qui limenl Dominum non
crunl incredihiles
lis tiinentis. Timor initialis est (inior conscientiae, rcrho illius. Septimus est diligens incjuisitio volun-
sicut qui est in nave integra videt tamen gultas talis divina3. Eccl., ii Qui timent Dominum inqui-
:

aqu;e guttas aquae intrarc, scilicet

iiitrare, sic ille renl qiix bcncplacita sunt illi. Octavus esf cordis
venialia. Timor filialis est timor cautelu;, sicut qui sanctificatio. Eccl., ii Qui timcnt Dominum pra-pa-
:

est in navi oinnino integra, limet lamcn piratas. » rahunt corda sua, el in conspcclu illius sanctificahunt
S. Joannes Daniasc. assignat species sex timoris, animns siias. Nonus ost longanimis pafientia. Eccl.,
alias al> liis quas enumeravimus, ut videtur. Dicit II Qui limcnt Dominum cuslodiunl mandiUum ejus,
:

cuiiin dividitur timor in sox, in segnitiem, in eru-

: el pnlienlidm hahehunl usque ad inspectionem illius.
besconliam, iii verecundiam, in admiratioiiem, in Ahos undecim elleclus valde nofabiles ef ufilos nu-
stuiiorcm ot in agoniam. Segnities est tiinor fuluraB merat Eccl., xxxiv, dicens Oculi Domini super :

opinionis. Erubescentia osl tiinor in oxpeclatione timentes eum , protcf^or potcnli.v, lirmnmcntum vir-
convilii. Vorecundia esl timor in turpi faclo. Admi- tutis, teijimen ardoris. umhracuium mcridiani. depre-
ralio est tinior ex magna imaginaliono. Stujior est catio olfensionis, adjutorium cnsus, exaUnnsanimam,
timorcx inconsuola imaginalione. Agonia ost timor illuminans oculos, dans sanitatem et vilam. et bene-
pro casu, scilicet per infortuniiim. Quidam di- — dictionem.
cunt S. Joannem Daniascenuin hic loqui tanfum Ilsec de timore filiali.

de passionibus, et ad timorem naluralem reduci Quoad fiiuorem servilem , scieudum esf quod
asserunt quic ovolvit. Alii dicunt eumdom loqui de licef sit habitus, non famen esf virtus, (juia prin-
limore inundano large sumpto, ila ut comprehoii- cipalilor esf de malo, virlus aufem principaliler de
dal ct timorom humanum. l)ono; ([uia otiam minuifur crosconfo charitate.
Nec tacendum est de eirectibus timoris tihalis De corrolatione paupertalis spirifus et doni fimo-
qui donuin osl Spiritus sancli. Primus est ovacua- risHugo a Sancfo Charo dicif « Pauperfas spirifus :

lio timoris mali, id csf, miindani el humani. Nain, uno modo dicilur saiicfa timorafio, sivo diftidontia
ul dicit Auguslinus, qui hoc fimoro Doum timot, de seipso qiia* ox fimoro procodit. Untio vulgarifer
nihil limet, et qui Doum non sic fimof, omnia fi- dicifur paiipor cordo timidus, ef hoc boafum efli-
mol. Unde Eocl. xxxiv Qui timct ncum nihil
, : , cif. quia quanfo niagis quis do soipso diflidif, of
lre/>id<iliit cl non parchit, qHoniam ipse cst spex cjus. infidit, ef insufticiontem se roputaf, tanlo amplius
Sooundiis oireclus osf cordis hvlilia. Unde Eccl., i : in Doo abundaf.
El isla diftidonlia sui priiuus gra-
Timor Domini gloria, rl (jlorintio, ct l.rtitin, ct cornnn dus osf ascondondi ad rognum cadi. Prov., xxviii :

c.vullntionis. El ilorum Timor Domini dilertnhit ror

: Benlus homo qui sempcr cst pnvidiis: ef Prov., xiv :

rl (Inhit l.vlilinm cl (jnudiiim in lonijiludincm dicrutn. In timorc Domini fiducia fortitudinis. Adaptalur
Torliiis ost cuslodia oordis. Undo Eool.. i Timor
: pauporfas spirifus dono timoris, quia pauporlas
J)omini sricnli.v rcligiositns : reliijiositns nutem cus- sonipor osl limida. inopoiu. indofonsam, imiuuni-
todict, et jusli[iciihit cor. Quartiis osf linalis bene- (ain, omnibus odiosam so sonipor exisfiiuans. Ilem
dictio. Undo Ecol., i : Timenti Peum henccrit. et in timor cusfodif, of humilifas abscondif. »
 Or^FST. \X ART. I. ^207

tenti veniam donopot, vel qnod peccatores

ARTICULLS PRIMUS. ad so non cohvortiit [)er gratiani juslilican-
Vtnim dcsperatio sit pcccatum. tem.
Kt ideo sicnt motus spoi, qui conformiter
A«l priniuni sir prore^litur. 1. Vidotur .se hahet ad existiinatiouein vcram, e.st lau-
qjiod (lesperalio nnu sit peeratnni. (>mnc dahilis et virtiio.siis, ita o[»positiis motus
cnini pcceatum hal>et conversionem ail com- qui so habct couformitor oxis-
(le.s[)erati(»nis,

mutahile honnm enm aversidue ah iiiconi- timati.»ni falsa; de Deo, est vitiosus et [)0cc^-
rantahili Imuio. ut [»er Auu-usliinim [Kitet iii tiiiii.

I lih. Ue Uh. arh., cap. xvi, eol. 1*2 K). t. I. Ad [»riinum ergo dicendiim, ([uod in ([uo-
non hahet eonversionem ad
So<l (lcsperatio lihet [)eecafo mort^di est ([uodaiumodo aver-
eominutahile hoiuiin. Krgo non cst peeca- sio a hono iucominiitahili, et conversio ad
tum. h(»niim eommutahile; sed aliter et aliler.
2. Pra»tcrea, hona
illiul ipiod oiitur ex Naiii principaliter consistunt in aversione a
radiee, non videtnr esse peccatum, ipiia nnn hono incominutal»ili [icceata quio op[)oiiiin-
potcfit nrtiiir /lona ntafos frurtus facere, ul tiir virtutihus theolof,Mcis, ut odiuiii Dei, et
vn, 18. Sed desperatio vidc-
•lieitur .Matth., (les[)erafia, et inlideiitus, quia virtutes theo-
lur procedcro ex bona radico, scilicet cx ti- log^ic*! iiahent Dcuin pro ohjecto; ex conse-
mon; Dei, vel ex horrore mat,'-iutuilinis pro- quciiti autein ini[)ortant eonvcrsioucin ad
priorum pe<.'eatornm. Ergo desperatio non houuin comuuituhile, iiiquantuin aniiua
esl {Hiccatnm. desercus Deuin coiise([ucntcr necesse est
:i. rrn'ferea, si desporatio csset peeeatum, <[iiod ad alia convertatur. i*eccata ven» alia
otiam damnatis es.set peecatum, ipiod despe- priiicipaliter consistunt in coiiversioiie ad
rant. Scd hoc non iin[)utatur eis ad eul[)ani, comniufahilo hoiuiin; ex consequenti vero
setl inafjis ad daiiuiationem. Krj,'») ne([ue iu aversione ah iiicommutahili iiorio. i\on
vial4:»rihus impntatur ad culiJam; et ita des- ciiim ([ui fornicatur, inteiidit a Deo reccdere,
peratio non cst peecatuni. sed caruali delectatione frui, ex quo sequitur
Scd contra, illud per quod homine.s in quod a Deo re(M3dat.
peccata inducuiitnr, videlur esse non solum Ad secundum dicendum, quod ex radice
peceatuin, S4'd principium [)eccatoriim. Sed virfiifis [)otest ali([uid
procedere dupliciter :
hujnsmodi; dieit enim Apos-
des[)eratio est uno niodo directe cx parte i[)sius virtufis,
tolusdo qnihusdam, ad Kphes., iv, 11), qui sicut actus procedit ex hahitu ; et lioc niodo
desperantes scmctipsos tradidcnint impudi- ex virfuosa radice non potest aliqiiod pccca-
opcrationcm onmis' immunditiwct
ritia' in tiiin [)rocedere; hoc eiiim seiisu Augustinus

nvaritix. Ergo desperatio non solum est dicit in Uh. II I)e lih. arO., c. xix, col. 1268,
peccatum, sed aliorum pcecatonim [irinci- t. 1, ([uod « virfutc neino
male iitifiir. » Alio
[tinin. modo proccdit ali([uid cx virfute iiKlirectc,
Res[)ondco dicendum, <[iiod, secundum sivo occasionaliter; et sic nihil [irohihet ali-
l»hil«»so[»huin in VI AVA/c, cap. ii, illiid ([iiod ([U(»d peccatuiii ex ali([ua virfute [»roeedere;
est in iiit(,'llectu afHrinatio vel negatit», cst sicut iiilerdiini aliqui de virtufihiis su[)er-
in a[>petitii [»rosecntio et fuga; et «piod est in hiiint, secunduui illud Auyusfiui, Epist.
intellectu vernin vcl falsuin, est iii appetitii ccxi, § (), col. \Hh), t. 2 Superhia honis
: ((

bonnm et malum. Kt ideo omnis motus ap- o[»crihus insidiatiir, iit pereant. » l<lt lioc
pctitivus conforiniler se iiahens in ' intellcctu ni(»d(» cx tiinore Dei vel ex horrore proprio-
vero, estsecundum se h(»nus; oinnis aulem runi [)eccatoruin coiitingit des[)eratio, in-
motus appetitivus conf<»rmiter se hahens iii quautuiu his honisahquis inalo utifur, occa-
infellcctu falso, est seciiiidiim so maliis et sioiieni ah cis accipieus de.sperandi.
p»iccaluin. (lirca Deuin autcm vera cxisti- Ad tcrliuiiidiceiiduin, quod daiuiiati non^
matio intellectus estquod ex ipso provenit sunt in statu s[)crandi propter imp(»ssihilita-
hominum .saliis, (!t venia peccatorihiisdafur, teui redifiis ad hcafitiidincin; cf ideo ([iiod
s«}oundum ilhid K/jjch., xviii, -2:5 : i\olomor- iioii sperant, noii iiu|»ut;itur cis ad cul[)aiu,
tnn peccatoris % sed itt convcrtntur et vivat. sod cst [)ars damnatiouis ipsoruoi sicut ;

Fal.sa antem opinif» cst ([ikhI [»eccatori [Mcni- (!tiaiu in statii via- si ([uis de.spcraret do eo

* 8ic cod.; edit. : " inlollectui. . — » In (piibiis- (iam cod. : « danmati sunt in slatu desporandi
208 SIIMMA TriEOLOGICA.
(juod non cst natus adipisci, vcl qnofl non git autcm aliquem Iiabenlem rcctam existi-
cst oi debiluni adipisci, non esscl iJC(;cutuin ; mationem iii univcrsali, circa motum appe-
puta si mcdicus dcspcrct dc curationc alicu- titivum non rccte sc haljere, corrupta ejus
jus inflrmi, vcl si alitpiis dcsperet se fore di- a'stimati<jiic iii particulari ;
quia necesse est
vitiasadcpturum. quod ajj aistimationc in uuivcrsali ad ap-
CoNCLUsio. — Desperalio qua) cst molus \i>-
pctitum rei particularis perveniatiir me-
luntatis iude nasccns, quod quis cxistimat Doiiin diaiitc a.'stiinati()ne particulari, ut dicitur
peccatori poinitcnti vcniam denegarc pcccatuni
,
in ill anima, tcxt. .'>«, sicut cx proposi-
l)e
est (a). tione univcrsaU non infcrtur conclusio par-
ticularis, nisi assumcndo particularera. Et

ARTICULUS 11. inde est quod ali(]uis lialjcns rectam fidem in

univcrsali, dcficit in motu appctitivo circa
Utrum desperatio sine infidelitate esse particulare, corrupta particulari cjus aesti-
possit. matione per habitum vel per passionem ;

sicut ille qui fornicatur, cligendo fornicatio

Ad sccundum sic proceditur. 1. Videtur ncm ut bonum sibi, ut nuiic, habet corrup-
quod desperatio sine infidclitate esse non tamaBstimationem in particulari cum tamen ;

possit. Certitudo cnim spci a fidc dcrivatur. retineat univer.salem ffistimationem veram
Scd mancntc causa nou tollitur ciroctus. sccuiidum fidcm, scilicet qiKjd fornicatio sit
Ergo non potcst aliquis ccrlitudinem spei mortale peccatum et similiter aliquis reti-
;

amittcre dcspcrando, nisi fidc sublata. ncndo in universali veram aestimationem

2. Praiterca, pra^fcrrc culpam propriam fidci, quod scilicct est remissio peccatorum
bonitati vcl miscricordia^ divina;, est negarc in Ecclesia, potcst tamen pati motum despe-
infinitatcm divina^ misericordiai vel bonita- rationis, quod scilicct sibi iu tali statu exis-
quod est infidclitatis. Sed qui desperat,
tis, teiiti noii sit spcrandum de venia, corrupta
culpam suam praifert miscricordiGB vel boni- aestiinatiouc cjus circa particulare.
tati divina3, secundum illud (icncs., iv, 13 :
Kt pcr hunc modum potcst csse despera-
Major ut veniain
est iniquitas mea quam tio sine infidcUtate, sicut et alia peccata
merear. Ergo quicumquc despcrat cst inlide- mortalia.
iis. Ad primum ergo dicendum, quod eflectus
3. Praeterca, quicumque incidit in ha^rc- tollitur, non solum
causa prinia, sed
suljlata
sim danmatani, csl inlideiis. Sed despcrans ctiam sublata causii sccunda. Undc motus
vidctur incidcrc in lia^rcsim damnatam, sci- spei aufcrri potcst, non soluin sublala uni-
licct Novalianorum, qui dicunt pcccata non vcrsali icstimationc lidci, qua' cst sicut causa
remitti post Ijaptismum. Ergo vidctur quod prima ccrtitudiiiis spoi, scd ctiam sublata
quicumque desperat sit iniidclis. a3stimatioiie particulari, quae est sicut se-
Scd contra cst (juod, rcmoto postcriori, ciinda causa.
iion removctur prius. Scd spcs cst postcrior Ad sccundum diccuduni, quod si quis in
fide, ut supra dictum est, Ergo, rcmota spc, univcrsali existimaret misericordiam Dei
potest remancre fidcs non crgo quicumquc ; non essc iiifiuitam, ossot intidclis. IIoc autem
dcspcrat cst infidclis. iioii cxistimal dosporans, sod qiiod sibi in
Uespondco diccndum, (juod inlidclitas i>cr- slatu illo ijropler ali^iuam parlicularom dis-
tinct ad intcllcctum, dcspcratio autcm ad vim positionom iioii sit do divina misoricordia
appctitivam. Intcllcctus autcmunivcrsalium spcrandum.
cst; scd vis appctiliva niovotur ad i);u'licula- Et similitor (iicoiidiim ost ad torlium, qiuxl
ria' ; cstcnim m()lusa[tpolitivusalianimaad iNovatiaiii iii univorsali nogant lomissionom
res, quai in seipsis particuiarcs sunt. Contin- peccatorum flori in Ecclcsia.

^ Sic cod.; in Parni. : « circa particularos rcs. » nimio limore, vel ex vacui-
berati, orti saipius vel ex
((i) Spos niajor ost virlulibus niorolilnis, quia tato corebri, vel ox comploxiono melancholioa, vel
virlus llioologica est sod niinor osl lido ot cliaritato.
; ox duMHonis teutationc. Est otiam dosporatio qmx'-
TJndo dospernlio gravior ost vitils uioralibus virlu- daui privaliva in omissiouo actus spei cousistens.
libus oppositis, sod niinus gravis vitiis ojjpositis Ihrc dosperalio poccalum osso jHJlost si urgeat .

lidoi ol charilali, inlidolitalo, v. g., el odio Doi. Id pra'ooplumsporandi. Sod loquiuuirdo desporatione
lone, posilis ponondis. Nnni dosporalio non souipor positiva iiua quis positivo fugit boatitudiuem, ul
csl gravo poccalinn. Siuit otoiuni molus qiiidum istud agil ox plena deliboraliouo. Tulis desi^eralio
dcspornliouis vol iudoliberali, vol nou onuilno doli- poccatum ost, ot gravitatom habet suporius uoUtam.
 :

UU/^:sT. \\. Ai;i. II i.i III. iJ(M»

CoNCi.rsio. — Potost ilo.^^peratio nb3«iuo inlide- pcr se habct avcrsionem a Deo, est gravissi-
litale fssc, siiiil ft ciflfr.i iiclimI.i <» .
uuim [)eccatuni inter [iccciita mortaUa.
Virtutibus autcin thcologicis op^ioiiuntur
AUTICULUS III.
inlidclitas, dcs[)cratio ct odium Dci; inter
quic odium ct infidclitas, si dcspcralioni
Utrum desperatio sit maximum compareutur, invcniuntur secundum so qui-
peccatorum. dcin, id est, sccundum rationcm pro^irisp,
S[)eciei, graviora. Intidelitas cnim provenit
.Vii torlium sic proceditur. I. Viclctiu" cx hoc quod homo i[)sam Dei veritatem non
i|Ui)il ilo.spcratio noii sit inaxiinuin pcccato- cfcdit otlium vcro Dei provenit ex hoc quod
;

niin. Potcst cniin cssc cicspcratio alisquc in- voluntas liominis i[)si diviiue bonitati coiitra-
fi(lclitatc, sicut dictum est, Scd inruiclitiisc^^t riafiir; des[)eratio autein ex hoc quod homo
inaximum pcccatorum, ipiia suliruit fuiula- nou s[)crat sc bouitatcm Dei [)artici[Kire. Ex
mcntnin spiritnalisicdilicii. Ery^o dcspcratio quo [)atct quod infidclitas ct odiuin Dei sunt
non cst ina.xiinum pcccatorum. contra Dcuin, sccundum qiiod in se csf ; dcs-
"2. Prjctcrca, majori hono majus malum [icratioautem, secundum quod ejus bonum
opponitur, ut patct per Philo.^oplium in participatur a nobis. Uiido majus peccatum
VIII Ethic, cap. x, a princ. Scd cliaritas cst cst, sccuudum sc loquondo, nou credere Dei
major spc, ut dicitur Cor., xiu. Ergo odium I voritatcm, vcl odiro ' Deum, quaui non spo-
Dei est inajus peccatum quara desperatio. rare consoqui gloriam ab ipso.
3. I*ra'tcrca, in pcccato despcrationis cst Sed si comparotur dosporatio ad alia duo
solum inordinata avcrsio a Dco. Sed in aliis pecciita cx [)arte iiostra, sic dcsperatio cst
peccatis est non solnin aversio inordinata a poriculosior, quia por spom rovocamur a
Deo, sed eliam inordiuata couversio. Ergo raalis ot iutroducimur in' bona prose-
peccatum dcspcrationis non cst gravius, scd quenda; et idco sublata spe, irrofrcnate
minusaliis. homines labuntur iu vitia, et a bouis labo-
Sed contra, peccatum in.sanabile vidctur ribus retrahuntur. Undo supcr illud Prov.,
essc gravi.ssimum, secundum illnd .lerem., xxiv, 10 Si desperaveris lapsus* in die
:
* Lassus
... immi-
XXX, h2 : Insnwihilis fractura lun pessima aiKjuslix, miuuetur forlitudo tua, dicit
nuelur.
plarja tua. Scd pcccatum desperationis est (ilossa ordiii., col. 1107, t. 1 : « Nihil est
insanabile, secundura illud Jerem., xv, 18 : execrabilius dospcratione : quam qui ha-
Plufja mea desperahilis renuit curari. Ergo buerit, et in goneralibus hujus vitai labo-
des[)eratio est gravissimum peccatum. ribus, et, quod pejus ost, iii fidei certamino

Res[)ondeo dicendum, quod peccata quae constantiam perdit. » Et Isidorus dicit, in

opponuntur virtutibus theologicis, sunt se- lib. II De summo bono sive Sentent., c. xiv,

cunduin sunm gcnusgraviora peccatisaliis. § -2, col. ()17, t. 6 Perpetrare flagitium: <i

(lumcnira virtutcs theologicai habeant Denni aliciuod, mors anima^ est sed desporare ost ;

[)ro objecto, peccata eis opposita im[iortant desccndero iu infernum. »

directe et principalitcr aversioncm a Dco. In Et per hoc patot rospousio ad objocta.
quolibct autcm [)eccato mortali princi^ialis CoNCLUsio. — Quanquam inlidelitatis et odii Dei
ratio inali et gravitas est ex lioc quod avcr- l)(;ccata, iiiagi.s hoinincs a Deo avertcntia, graviora
tit a Deo si enini possct esse conversio ad
•
;
sint secunduni sc desi>eratione ; ([uanluin ad nos
bonura commutabilc sine avcrsione a Dco, tainen ca est gravior, et niajoribus periculis ob-
quamvis csset inordinata, non esset pecca- niixios nos reddit ('<).

tum raortalo. Et ideo illud quod primo et

' Parai. addil : « .se. » — » Sic oinnes cod.; in Si quis tamen desperarel quia credoret se non
Pimn. « odio hahen'. » Hac voce « odiro » etinrn in posse salvari, aut Deum nunquam fore propiliiiui,
prima parte S. Doclor utilur. — '
Sic cod.; in Parni. quid(^uid egerit ullrn dcsperationem coiumitlorol
,

"inducimiir ad. » infldelitatom. E.x diclis niliilominus sequilur lidom

(a) Desperalio sinc infidelitate esse polcsl, quia posse osse sine spe. Sed spes esso non polest sine
oriri potesl pnecise ex judicio quo quis credil so flde.
niinquam salvandiim, ex eo quod videal so non , [b) Distinguenda osl aversio-
iu peccato ralio
obslanle assidna inculcaliono. divinn; honitatls, nis a Deo a rationo injuriSB.rationo Dosi)eralio
Chrisli sanguinis pro ipso otrusi, judicii, inferni, aversionis a Deo gravissimnm est omnium pecca-
puradisi, somper in pejus ruere. Hic autcin nulla toruni, quia desporans actu dlrectissimo so lotum
intidelilas esl nec antocedenler. nec concoiuilanlor. nvnrlil et separat a Doo, et (luidcm In lulornum.

lll. 14
2J0 SIIMMA THF.nLOfJirA,
dclcclationum corporalium; intcr quas jira?-
cipuo sunt dclectationcs vcnerea^ nam ex :

ARTICIJLUS IV.
affcctu harum delectationum contingit quod
Utrum desperatio ex ncedia onatiir. homo bona spiritualia, et non .sperat
fastidit
ca quasi qua-dam bona ardua. Et secundtim
Ad quarturn sic proccditur. 1. Videtur hoc despcratio cau.satnr cx luxnria.
(juod dcsperatio cx acedia non oriatur. Idcm Ad hoc autcm qiiod aliqu(jd bonum ar-
cnirn non proccdit ex divcrsis causis. Dcs- duum non «stimet ut possibilc sibi adipisci
pcralio auteni futuri s;jHculi proccdit ex pcr se vcl per aliinn, perdiicitur ex nimia
luxuria, ut dicit Grcf^^-orius, XXXI Mornl., d(3Jcctione quic, quando in allcctu horaiuis
;

cap. XLV, § 88, col. 021, t. 2. Non ergo pro- dominatur, videtur ci quod nunquam possit
cedit cx accdia. ad aliquod bonum rclcvari. Et quia acedia
2. l^raitcrca, sicut spei opponitur despc- cst tristitia qua>dam dcjcctiva spiritus, ideo

ratio, ita gaudio spirituali opponitur acedia. per hiinc modum despcratio ex acedia ge-
Sod gaudium spiritualc procedit cx spe, neratur.
secundura illud Ilom., xu, 12 : Spe cjaii- autem est proprium objectum spei,
IIoc
dentes. Ergo accdia procedit ex desperatione, quod sit possiljile
scilicet nani bonum el :

et non e converso. arduum etiam ad alias passioncs pertinent.

contrariorum contrariae sunt
3. Praetcrea, Unde specialius oritur ex acedia. Potest
causjc. Scd spes, cui opponitur despcratio, tamcn oriri ex luxuria, ratione jam dicta.
vidctur proccdcre cx considcrationc divino- Undc patct resjionsio ad primum.
rum bencficiorum, ot maxime ex considc- Ad secundum diccndum, quod sicut 1'hi-
rationc incarnationis; dicit Cnim Augusti- losojihus dicit in I Wiet., cap. xi, ante
nus, XIII De Trinit., c. x, § 13, col. 102i, mcd., sicut spes facit delcctationem , ita

t. 8 : « Niliil tam neccssarium fuit ad cri- ctiani bomines in dclcctationibus cxistentcs

gendam spcm nostram, quam ut demonstra- efiiciuntur majoris spci ct pcr hunc etiani ;

rctur nobis, quantum nos Dcus diligcrct. modum homines in tristitiis existentes fa-
Quid vero hujus rei isto indicio manifcstius, cilius in dcspcrationcm incidunt, secundum,
quam quod Dei Filius naturse nostnc dignatus illud II ad Cor., n, 7 A'e majori* tristitia 'Neiu.
:

est inireconsortium ? » Ergo desperatio ma- absorbeatur qui ejusmodi est. Sed tamen ^anUwi.
gis procedit ex negligcntia hujus considera- quia spci objcctum est bonum, in qucxl
tionis quam ex accdia. naturalitcr tcndit appctitus, uon autem re-
Sed contra cst quod XXXI iV/ora/., codcm fugit ab eo naturalitcr, scd soliim propter
loco, Grcgorius dcsperationem enumcrat aliquod impedimcntum superveniens; idco
intcr ea quae procedunt ex accdia. dircctius quidcm cx spe oritur gaudium,
Rcspondco diccndum, quod, sicut supra dcspcratio autem c convcrso ex tristitia.
dictuni cst, objcctum spci cst bonum ar- Ad tcrtium dicendum, quod ipsa ctiam
duum possibile' vcl per se vel per alium. ncgligoutia considerandi divina benelicia
Duplicitcr potcst ergo in aliquo spes dcliccro cx accdia provenit. llomo enim afTectus
de bcatitndinc obtincnda uno niodo (juia : ali(jua passionc, priccipuc illa cogitat quse
non rciMitat Ciiu) ut bonum arduum alio ; ad illani pcrtincnt jjassioncui. Unde homo
modo quia non rcputat cam ut possibiicm in tristitiis constitutus non dc facili aliqua
adipisci vel por so vel pcr alium. Ad hoc magna ot jucunda cogitat, scd solum tris-
autcm (|uod bona spirituali;» non sapiant tia, nisi jier uiagnum conatura sc avertat a
nobis (juasi bona, vcl non vidcanlur nobis* tristibus.
niagna bona, pra3cipue pcrducimur por hoc CoNCLusio. — iNommnquam desperaUouis pec-
qi:od alTectus noster cst instans* amore calum o\ lu-xuria orilur, qua homiiu carmdibu!-

Alilor vero pcccans non so avortil a Doo nisi indi- nuUam Dei porfectionom immodiato olTeudit. Cro-
recle , inquautuni vull actioneni ponoro quaj est dit dosporans Doum osso summo bouum , summo
umiciliiv divinoi dostructiva; iuio veiiel ordinario porfoctum, sun>nu> satiativum. ol tantum diflidil
posso actiononi iilan» poucro, et nou pordoro Doi Doum osse a se possidondiuu. Quod si dosperarot
umicitiam, 8i tiori posset. quia crttdorot Doum osso iumiisoncordom, pocoito
Uationo injuria; Doi illato}, biasphemia, intldoli- dosporationis junj^oivlur mtidolituUs poccatum.
las, odiuni Doi, sacrilogiuui utpoto Doum immo-
, '
l'arm. addit : « udipisci. »» — ' Parm. addil ;

dialo in so vol in suis perfecUonibus uUingontia, « quasi. » — • In Parm. ; « iufectus. »

majorom Deo inferunt iujuriam; sod desperaUo
 QUMST. XX, AIlT. IV, ET Or.EST. X\I, ART. 1. 211
aHe» to, ilivina vilosount; nnnnunquftja aulcm <'x 1" (iiiid .sil olijC('liini pr.TSumptionis, cui
aiedia, qua lu>mn aninio ila dfjirilur ac pro- innifitur; utrum .sit pcavituni;
2° 3° cui
stcmitur, ut bonuni uliquotl anluuni, silii, ot per
opponatiir \° ex quo vitio oriatur.
S«' i't pci- iliiiMi, iiii|iii>siliili' .iriiui^itii ri-jniti-t u .
;

AilTICULUS PRIMUS.
QU/ESTIO XXI. / Irurn prxsumptio i)uutatur Deo, an
1)E PR^SUMPTIONE {b). proprix virtuti.
(Bt qualuor quarunlur.)
Ad primum sic proccditur. 1. Vidctur
Hciudc considerauduni cst ile praesunip- quod praisumptio, qure est pcccatuni in
tione, et eimi hoc (]ua3runtur quatuor : Spiritum sanctum, non innitatur Deo, sed

,'a) Ex intidelitate, ex luxuria, ex acedia oriri Prosper :

potest desj)eratio. Ex quando, v. g., quis

intidelitate f Ouod qui» non cecidit, propriis il viribus aplat,
desijerat quia Deum reputat immisericordeoi. Ex Iloc ipio quo 80 sture putat cccidit. >

luxuria quia luxuriu bona spiritualia faslidiro facit In sacra Scriptura prajsumptio multipliciter acci-
el parvipendere. Ex acedia, ut iu articulo patet. pitur uno modo proprie, per quam, scilicel, ali-
:

Prujsumptio apud juristas est alicujus facti

~b, quis desiderat et atlenlat aliquid ultra propriam
dubii semiplena investigatio, et diCTert a probationc, facullatem Vidit prxsumptioncm eorum quia mala,
:

quia probalio facit plenam fidem. Prtesumptionum Eccl., xxvni. Alio modo minusproprie ])ro liducia :

alia esl temeraria, et hsec reprobatur; alia proba- Non derelinquis prajsiimontcs de te , Juilith, vi id ,

bilis et hn'C admiltitur, licet non sufticiat ad con- est confidentes. Exaudi me miseram deprecantem,
demnationcm alia violenla, et huic statur, ita quod
; et de tua misericordia prxsumentem, id est confiden-

senlentia per ipsam fertur. Ubi vero jus pnBsumit tem, Judilli, ix. Alio iiiodo improprie pro altentare
fl non statuit ex praesumptione recipit probalio-
, simpliciter Mihi dedit Deus dicere ex sententia, et
:

nem in coutiarium, etiamsi violenta sil. Si vero prsesumere digna horum qux mihi duntur, Sap., vu.
slaliiat iude, lioc est si faciat constitutionem, per Alio modo abusive pro timore, sicut spes abusive
lulem prspsumptionem non recipiiuilur probationes dicilur de malo Sempcr prxsumit sceva perlurbata
:

in contrarium. Oriunlur prsesumptiones juridica- conscientia, Sap., xv.

ex causa, ex persona, loco, tempore, ffitate, csBleris- Praesumxjtio primo modo dicta importat immo-
que modis qui notantur his versibus : derantiam spei. Objeclum aulem spei est bonum
• Si tU jurc tjBirri qua- tit presuniplio vori, arduum possibile. Sed aliquid dicitur possibile du-
Car, qoautuni , quale , locu*, eventus, fuga, fletu* , pliciter, per virtutem, scilicet, propriam, et per
Utilitaique fre<|ucns , t>ona conricinia, tonipus , virtutem divinam. Circa utramque per immoderan-
Neglectui, jnrit norni». proteelatio, fonna, tiam potest esse prnesumptio. Nam circa spem per
(.'.oniueludo, modui pne«nmptio, leiui el letas. •
,
quam quis de propria virtutc confidit atlenditur
Prsesumitur ex praeterilo, ex prffisenti, circa pra'- prsesumptio ex hoc quod quis tendit in ali(fuid ut
-.ens el prsEleriluui, et futurum. Est pracsumptio sibi possibile, quod lamen facultalem suam excedit.
judicis qu{B admittil probationem in conlrarium, Circa spem autem qua quis inhceret divina" polen-
-ive super jure, sive super faclo, et esl prresumptio lia-, polest per immoderantiam esse prasumptio,

juris quoB si super jure sit idcm est quod jus, et , ex hoc quod tendit hoc in aliquid ut possibile per
ideo non admillit probalionem in contrarium si ; virtulem et misericordiam divinam, quod tamen
vuro sit super faclo debet in contrarium admitti , possil)ile non esl, sicut cum sperat quis veniam de
jirobatio, nisi admitti prohibeatur a jure vel favor peccatis sine pcDnitentia, et gloriam sine meritis
impedial, vel odium, vel nisi probalocontrario idem obtinerc, ct hsec prasumptio esl species peccati in
juris essct. Spiritum sanclum, quia per hanc lollitur vel con-
Item pnesumptio qutedam est non juridica qua tomnitur adjutorium Spirilus sancli, per quod rc-
quis conlra qualitatem sui ordinis aut viriuiu sin- vocatur homo a peccalo.
gulari tumore novi quippiam audel attenlarc ef : Dividilur etiam priesumplio ex aclu volimlafis
hfEc pr*sumptio novilatum vocalur. ((uo quis facit vel aggredilur facerc quod superat
Item pra-sumplio est vitium animi quo quis de ejus facultatem sive juris, sive physicam et execu-
viribus suis supra modtun confidens, nititur alios tivam; —
juris, cuin quis sciens el voleiis Icgem
linfcire, vel eis se pra-fen-e, vel alterius bona sibi transgreditur, quomodo dicilur in jure : « Si quis
-piritualiter arrogare. Varro, iu Sentent. : « In multis hoc prajsumpserit facere; » physicam et oxeculi-
contra omnes sapere, desipere esl. » Ciccr., in lib. vam cum quis itl quod suporal vires, sive jiroprias,
De academic. : « Inepte quis Minervam docet. » sivc quas habcl in aliis paralas, aggredilur, ut
Bernardus Sylvesler, in Megacosmo : « Pudet do- majora iiericula (juam possit vincere, majores absti-
cuisse Minervaui. " (jaltherus , in lib. De ije$tis nenlias qtias iiossil sustinere, elc.
Alexandri II In hac aulem quaestione pruisuinptio definiri po-

test : Temeraria ("xpeclatio t^ealiludinis mediorum-

I Parrlle morlalca animM cxlollcrc fMlu,
(".olUlii opibui, U{icm.^ri^uu minorce. ve ad illam. Est aulem temeraria seu inconsulta,
F^arite, Tlctoroi ingrali , vivere lummu. et infundatu ex duplici capile, scilicet innilondo
Vi, lori Tiroe, •ceptrum , diadema, trinmphoa, uioiium proprii.s viribus, et innileudo iuordinate
bi .iiia» .Ure qni poUiit, auferrc viilcliii. . divin(H miscricordise ut polentiGB.
212 SlIiMMA TIIP:OL(KiI(:A.

propria; virtuti. Ouanto cniin minor est de propria virtutc confidit, attenditur prae-
virlu.s, tanto rnagis peccat qui ei nimis sumpti(jex lioc quod ali(]uis tcndit in aliquod
iniiititur. minor est virtus humana
Scd bomim ut sibi possibilc, (juod suam facuita-

quam divina. Ergo gravius pcccal qui prai- tom (ixccdit, .sccuiiflum r]uod dicitur .ludith,
sumit de viitutc humana, quam qui pra2su- VI, 1') Prcvsunientes de se hwiiilins; ct Uilis
:

mit de virtute divina. Sed peccatum in praisumptio opponitur virtuti magnanimi-

Spiritinn .sanctum cst gravissimum. Ergo talis, quai mcdium tcnct in hujusmodi spe.

prajsumptio, (jua^ ponitur species pcccati in Circa spem autcm, pcr (]uain aliquis inhaj-
Spiritum sanctum, inlia^ret virtuti humanai rct divina» potentia', potest pcr immoderan-
magis quam diviuae. tiain esse praisumptio in Ikjc (juod aliquis
2. Pnetcrca, ex pcccato in Spiritum sanc- tcndit in aliquod l)onum ut possibile per
tuni alia pcccata oriuutiir pcccatum enim ;
virtutcm et miscricordiam divinam, (juod
in Spiritum .sanctum dicitur malitia, ex qua possibilenon cst sicut cum aliquis sperat
;

quis pccc^t. Sed magis videntur aiia peccata seveniam obtiuere sine pfjenitentia, vel glo-
oriri ex pra^sumptione qua liomo praBsumit riam sine meritis. IIa;c autcm pra-sumptio
de .seipso, (|uam ex praesumptione (]ua homo cst propric spccies peccati inSpiritum sauc-
praisumit de Deo, quia amor sui est princi- tum; quia per hujusmodi pra*sump-
scilicet

pium peccandi, ut patet per Augustinum', tionem tollitur vel contcmnitur adjutorium
XIV l)e civ. Dei, cap. xxvni, col. 430, t. 7. Spiritus sancti, pcr quod homo revocatur a
Ergo vidctur (]Uod pra^sumptio quai cst ,
peccato.
peccatum in Spiritum sanctum, maxime Ad primum ergo dicendum, quod, sicut
innitatur virtuti humanai. supra dictum peccatum quod est coiitra
est,
3. l'r;etcrea, peccatum provenit ex con- Deuni, secundum .suum genus est gravius
versionc inordinata ad l)onum connnutabiie. cajtcris ])ecccatis. Unde pra^sumptio qua quis
Sed pra^sumptio est quoddam peccatum. uiordinate iimititur Deo, gravius peccatum
Ergo magis contingit ex conversione ad est quain prajsumptio qua quis iimititur
virtutem humanam, quaj ost bonum com- propriai virtuti quod euiin aUquis iniiitatur
;

mutabilc, quam ex convcrsione ad virtutem divinai virtuti ad consequendum id quod

divinam, quaj cst bonuni iucommutabile. Deo non conveuit, lioc est diminuere divi-
Sed contra est, quod sicut ex desperatione nain virtutem. Patet autem quod gravius
aliquis contcmnit divinam misericordiam, peccat qui dimimiit divinam virtutem, quam
cui spes innilitur, ita ex prsesumptione con- qui propriam virtutem superextollit.
temnit divinam justitiam, qua3 peccatores Ad secundum dicendum, quod ipsa pra.'-
punit. Scd sicut misericordia est in Dco, ita sumptio, qua (]uis inordinate pra^sumit de
cliaui ct justitia est in ipso. Ergo sicut dcs- Deo, auiorcm sui includit, (]uo quis pro-
p(>nilio cst pcr aversioncm a J)co, ita pra;- priuin bonum inordinatc desidcrat. [\\hk\
suiiiptio cst pcr inordinatam convcrsiouem enim mullum desideramus, iestimamus uo-
ad ipsum. bis de facili per aiios posse proveuire, etiam
Hcspondeo diccndum, (juod pra'sumptio si non possit.
vidclur inqwrtare (|uamdam immodcran- Ad tcrtiuui diccndiim, (jiiod pra\sumplio
tiam .spei. Spei autem objcctuui est bouum de divina misericor(ha iiabet conversionem
ardunm possibilc. Possibilc autcm cst ali- ad bomim commmutabilc, iiuiuantum pro-
(juid liouiiui (lu[)liriter uno modo pcr i^ro-
: ccdit cx dcsiderio inordinato ])roprii boui,
])riau>virtulcm alio modo noimisi pcr
, ot avcrsioncm a bono iiicommutabili in- ,

virtulcm diviuam. (lirca utramquc autcm quantum altribuit divina? virluti (]Uod ei
spem per iuimoderantiam potest essc pra;- nou couvcnit; j^cr hoc enim avertitur liouio
sumptlo nain cij*ca spem, per quam aliquis
; a veritate* divina.

l»i-(E8umptuo9i orant Pelagiani qui ox propriis malo concopta, nliee autem ex fundamonto h»ro-
virilms cxpoclabmil beatilmliiiom, tomorurio sibi tico, vol quod quis possit salvari propria virlute, ut
innixi. Pravsuinpluosi suul Calviuisliu ot Lutlio- volobant Polai.'iani, voi quod quis possil salvari
raui, (jui oauulom boaliludiueui a solo Doo, oxolusis siuo iiropriis meritis, ut doceut Calvinistoe el Lu-
opi'ril)us i)i)uis, i)ra'sloliuilur. Piwsumptuosi sunl thorani.
el caniolici ijui libeio poccaut sul) sjio vouiii.» iii '
Cum dical ox amoro proi^rio fundari civilalem
finc viliv oliliuondtu. Dillort tamou hiec priesump- malam : Foceruut civitatos duas amorvs duo,
« » olc.
lio ub uliis, 00 quod oriatur o\ Doi misoricordia * lla cod. ot Nioolal; iu Parm. virtute. » : «.
 on.^sT. \\i. Ain I. II i:t m. -213

(ioNCLUsin. — Pnrsuinptio, qua- osl qriaHlam [>ropriumcst Doo mi.soreri et parcero, ([uam
iiiinia ft inunoiiorita liiliHMa, scn spci oxcossus,
punire, [)ropler (^jus inhnifam honitatem;
nnii in«Hli» riiva proprias viros, sod otiain cirra Hi-
illud eiiini sccuikIiiiii so Deo convenit; hoc
vinaui potentiani v»'l misericordiani contin^ore
aufem pi'o[(fer* ii(»stra [xrcafa.
Ad [(riiiiiim crgo dicondum, quod prai-
sumere [)onitiir ali([uand(( pn» .spcrarc, quia
VHTICULU8 II.
ipsa spes recta ([ua' hahctiir dc Deo, prae-
Vtrum jnxsHmptio sit pcccaturn. sumptio videfur, si iiicnsiircfur s»H'iiiidum
condifitdiem humanain ; iion autcm est
\i\ sccuiKlum sic procedilur. 1. Videtur pnesuiuptio, si attendatur immcnsitas di-
qu(»(l pr.T.sumptio nou sit peccatum. Xulium viiKT honifatis.
ciiim poccatum est ratlo (juoil homo e.xau- Ad seciindum diccndum, quod pra>sump-
«liatur a Dco. Sed pcr pra^sumptiniiem ali- fio non importat supcrexccssum spoi ex lioc
qui e.\au(Iiuutur a Oeo; (licitiii' enim .lutlith, ([iiod aliquis nimis spcraf de Dco scd ex ;

IX, 17 : Exaudi me miseram dcprecantcm, Ikjc qiiod sperat de Deo ali([uid ([uod Dco
etdv tua miscrirordin pr.r^umcntcf/i. Ergo iion c((nveiiit quod efiam est minus' spo-
;

pravsumptio de (liviiia misericordia iion est rare de quia hoc cst cjiis virhitcm
Deo,
[)eccatum. ([uodamuKxlo dlminucre, ut dictum est.
:2. Pra'terea, pr.Tsumpfio importat super- .\d tcrtium diccndum, quod peccarc cum
excessum spei. Seil in spe, qua» hahefur de proposito persevcrandi in peccato suh spo
Peo, n(»n pofest es.se supere.xce.ssus ; cum vcnicB, ad pra?sumptionem pcrtinet; et hoc
ejus potentia et misericordia sint infinitai. non diminuit, scd augct pcccatum. Pcccaro
Krgo vidcfur quod pra^sumptio non sit autem suh spc vcnia3 quandoque perci-
pcccafum. [(icnda}, cum proposito ahstincndi a pcccato,
3. quod est pcccatum non
Pra^terca, id ct po2nitcndi de pcccato, hoc non cst prae-
oxcusatur a pcccato. Sed pra?suraptio excu- sumptionis; scd hoc peccatum diminuit,
sat a peccato; dicit enim Magistcr, xxii ([iiia pcr hoc vidctur hahere voluntatcm
disf., II lihri Sentcntiarum, qiiod « Adam miuus firmatam ad pcccandum.
minus peccavit, quia siih spc venia? pccca-
vit; » quod videtur ad pra^sumptionem per-
CoNCLUSio. —
Prasumptio conformis est Uli
intolloctui falso,quo quis oxistinial Deum vel in
fincre. Krjxo prsesumpfio iion est pcccatum. peccato pci-severantihus veniam concedere, ve]
S(n1 confra est qufMl ponitur spccics pcccati bona opera negligentibus gloriam dare ; itaque
in Spiritura .sanctnm. ij(sa peccatum cst, minus tamcn quam (iespera-

Rcispondco diccndum, quod, sicut supra tio (a).

dicfum desperationcm
csf omnis
circa ,

inotus appetifivus qui conformiter se hahct ARTICULUS III.

ad iutellectum falsum, sccundum so malus Utrum prsesiimptio marjis opponatur timori

fsf et peccatiim. Pra^sumptio autem cst
qiiam spei.
quidam appefifivus, qiiia importat
moliis
quamdam spem inordinatam. Ilahct autcm Ad tcrtium sic proccditur. I . Vidctur
^iiconformiter intellccfui falso, siciit ct dcs- quod pra'sumptio magis ((pponatur timori
[•eratio. Siciit enim falsum cst quod Dcus qiiam spci. Iiiordinafio eiiim tinioris op[)o-
poMiitcntihus iion indiilgcat, vcl quod pec- nitur rccto timori. Scd pra-.sumplio videtur
Iantes ad poMiifentiaiu non convcrtaf, ita ad inordinationcm timoris [)crtiiicre; dicitur
talsum est fiu(»d in pcccato per.sevcrantihus ciiim Sap., xvii, 10 : Scmper pricsumit
\ciiiam coiiccdaf, ct a hono opere ce.ssaiifi- StVva pcrliirhntn rnnscicntia ; ct ihidcm di-
liiis gloriam largiatur; cui existimationi citurquod timor est prxswnptionis adjuto-
conformifer sc hahet prajsumptionis motus. rium. Ergo praisuraptio opponitur tiniori
Kf ideo pra'sumpfio est pcccatum, ininus magis ([uain spei.
tameu (piam (I('S[»cratio; qiianlo inagis ' •1. Piveterea, contraria sunt qua3 maximo

' Sic cod.; in Parni. : < (^ioniam. » — ' Sic cod.; (a)Prresumptio est peccatum ox Kcncre suo mor-
111 Parm. : « sccnndiim. » — '
Ila cnm m.ss. Tnrrac. laln oliainsinon habenl anncxam lucresim.
cl ,Mcan., Nicolal el edil. Palav. an. 16J«; al. : Se (tdjicin» pcrcatnm $upcr peccatum, cl ne dicas :
'< nimis; » edit. Rom., hic ot supra: " minua » pro mitcralin Dei mafjna cat , muUiludinis peccatorum
'< nimis. » mcornm mixerebitur. Eccl., v.
 ;

21 i SUMMA TllEOLOiilCA.

distant.Sod praysumptio niagis distat a ti- rospicit idom ohjectum, cui innititur; sed

more qiiam a spo quia prajsumptio impor-

: spcs ordinate, pra*sumplio iMordinate.
tat motum ad rcm, sicut spos, timor autom Ad primum crgo diccndum, quod sicut
motum a rc. Ergo praisumptio magis con- autem
spes abusive dicitur de malo, proprie
trariatur timori quam spoi. dc lioiio, ita ctiam itra-sumptio; et secun-
3. Praiterca, prajsumptio totaliter cxcludit duin liunc moduin inordiuatio timoris prae- ((

timorcm non autcm ; totalitcr excludit spcra, sumptio )) dicitur.

scd solum rcctitudincm spei. Cum crgo op- Ad secundum dicendum, (juod contraria
posita sint quae sc intcrimunt, videtur ({uod sunt quae maxime distant in eodcm gonere.
praisumptio magis opponatur timori quam Pra^sumptio autem ct spos important motum
spci. cjusdom gcneris, qui potest csse vel ordina-
Scd contra est quod duo invicem opposita tus vel inordinatus. Et idco praesumptio
vitia contrariantur uni virtuti, sicut timidi- directius contniriatur spei quain timori
tas ct audacia fortitudini. Scd pcccatum nam spoi contrariatur rationo proprire ditro-
praesumptionis contrariatur peccato despe- rentiae, sicut inordinatum ordinato ;
timori
rationis, quod dirccte opponitur spei. Ergo autem contrariatur ratione differentiae sui
videtur quod ctiam prsesumptio directius generis, scilicct, motus spei'.
spei opponatur. Ad tortium diceiidum, quod praesumptio
Respondeo diccndum, quod, sicut Augus- contrariatur timori contrarictate gcneris ;

tinus dicit in IV Contra Julianum, cap. ni, virtuti autem spei contrarietato difTerentiae.
§ 20, col. 748, t. dO, omnibus virtutibus
(( Idco praesumptio totaliter excludit timorem,
non solum sunt manifesta discretiono
vitia etiam secundum gcnus; spem autem non
contraria, sicut prudentiae temeritas verum ; excludit nisi rationc ditrerentiai, excludendo
vicina quodammodo, ncc vcritate, sed qua- ejus ordinationem.
dam spccie fallento similia, sicut prudcntioe CoNCLisio. — Dircclius spei opponitur prac-
astutia. » Et quod l*hilosophus dicit
hoc est sumptionis vitium quam timori (a).

in II Ethic, cap. vni, quod virtus majorom

convenientiam videtur liabere cum uno op- ARTICULUS IV.
positorum vitiorum quam cum alio, sicut
temperantia cum inscnsibilitate, ct fortitudo Utrum prgesumptio causetur ex inani
cum audacia. gloria.
Praesumptio ergo manifestam oppositio-
nem vidotur habero ad timorem, praecipuo Ad quartum sic proceditur. I. Videtur
sorvilem, qui respicit pceiiam ox Dei justitia quod pra^suinptio non causetur ex inani
provenioiitem, cujus pra^sumptio romissio- gloria. Pra^sumplio enim maxime \idetiir
nem spcrat; sed secundum quamdam falsam inniti divinae misericordia?. Miscricordia au-
similitudinem magis conlrariatur spei, quia tem rcspicit miseriam, (|ua' (ipponitur glo-
importat quamdam inordinatam spem do riae. Ergo pra3sumptio uon oritur ex iuani
Deo. gloria.
Et quia dircctius aliqua opponuntur quae 2. Pra^torca, pra\<;umptio
opponitur despc-
sunt unius gcncris, quam quai sunt gono- rationi. Sod dcspcratio oritiir cx tristilia, ut
rum divorsorum, nain contraria suiit in dictum ost. ('um crgo oppositorum opposita»
eodom goiiero, idco dircctius pncsumptio sint causa', vidotur quod oriatur cx delecta-
opi)onitur spci quani timori. Utrumquo cnim tione; et ita videtur quod oriatur cx vitiis

' Ita 00(1.; odit. passim. : « scilicot motus spoi. » auxilio Doi pra^sumeret oiitinoro vitnni a'tornam.
In Parm. doost : « scilicot motus spoi. » Opponilur tamon .spoi otiam pra?sunqitio illa qune
(a) Prajsumptio, ul jani anloa (liximus, non sem- spom non tollit, quia piwciso inordinalio spei esl.
por tollil spom. Qui pormaiions in poccalo, uec Quando nulom quis propriis viribus, sine Doi
volons mutare vilam, sporat Doum fore sibi in iino auxiliool misoricordia ctinlidil consequi boalitudi-
vitii! propitium, pnusumil. Cum onim id rari.ssimo nom, aliudvo bonum supornaturalo, pnvsumptio
conlingat, ot pauci.ssima sinl lanltv propilialiouis ojus dicitur nimia confidontia suarum virium, ot
cxcmpla merilo dicitur prrpsuniptuosu.s qui sic
, opponitur mairnanimitati cujns est hujusmodi spem
sporat atqui lamon non amillit spom, ipiia non des-
; modorari juxta rofrulam rationis. Sod spoi quoque
Iruit ralionom formalom ohjecli spoi,quod ost osso opponitur, inquanlum non oxpcclat bcatiludinem
arduum ot possibilo. Sporat solummodo inordinato. 00 modo quo debol expectari.
Aniiltit spom (pii vol jiroiiriis viribus, vol sine
 Alii. IV. 21.,

( ariialilms, qiiuruiii «leltrUitiuiies siint vclie- gloriain, sciinitur ([iiod altoutot ad gloriaiu
iinMitioros. (juamdam ali(]iia su[)er viros suas' ot liu- ;

.{. Pnrterea, vitiuni pi\TSiiini)tionis ooii- jusrnodi pra'cipiio sunt nova (pia? niajorem
sistil in Ikm* i|iio(l ali(|nis tondit iii aliiiiiod admirationom lialiont. Et idoo signantor
honnin ([ikrI noii est {HtssiUile, (]iiasi in pos- (iregoriiis priesiimptioucm novitatuni [)osuit
siliile. Seil «iikhI uli(]uis a\stiinet [)os.sil)ilo liliain inanis gloria-.
(]iiO(l(>st iin[)o.«isiltile, [)rovenit ex i^noiantia. .\lia vcro (!st pra}sum[)tio ([no', innititur
h^tro pra'snm[)tio ina}.:is [iiovenit ex igno- inordinato diviiia' misericonlia' vel [)oten-
raiitia, ([iiaiu ex inani ^loria. tia;, [>cr (]uam quis s[)erat se obtinore glo-

Sed coutra est (]iiod (irogorius dicit, riam sino nieritis, vol voniam siiie i^oMiiten-
\\\l MoniL, cap. xlv, § SS, <ol. (;-2l, t. 2, tia; ot talis [n-osumplio videlur uriri directu
(]U(Hi priesuni[)tio novitiitiun est tilia iiia- cx su[)crl)ia, ac si i])so taiiti .se ;eslimet, ([uod
uis gloriie. » ctiam eum poccantom Dous iion puiiiat vol
Ue.spon(leo (licondutn, ([iumI, sicut supra a gloria cxcludat.
dictuni est, dii[)lex ost [»ra'Suinptio : uua Et [)cr hoc patct rosponsio ad objocta.
(]uidoin ([iKo innititur propriie virtuti, at-
CoNCLUSio. — Prfosumptio, qu;i' [ir(>|iri;i! imii-
tentans sc-ilicet ali(]iiid ut silii [x)ssiliile, ([uod litiir virtiiti, ox iiKiiii plori;i n;isriliir : <iiui^ vero
pro[)riam virtuteni excedit ; et talis piic- (livin.T inisoricordiic vcl |iolentiiv; inordinate inui-
sumptio inaiiiroste ex inani f^^loria [trocedit ;
titur, ex superbite vitio oritm' (a).

ex iioc euim quod idiquis multum desiderat

* Ita cod.; in Parm. : «attentet aliquid supervires voragines meal)iles facere, et cum iret ad expu-
Kuas. » pnandam Gra^ciam et haberct in cxercilu suo scp-
(a)Qunri possot utrum prsesumptio causari pos- tuaginta inillia equilum armatorum, et peditum tre-
sel ex opinione docenle dari gratiam, saltem remote centa millia, viclus est turpiter et confusus.
sufticieotem, omnibus peccatoribus, eliam obdu- Pnesiimptio oritur seciindo ex sapienlia et scien-
r.itis, tempore ot loco. Et respondetur pnesump- tia veritalis. Sunt quidam ita priesumptuosi quod
luosos ciuidem effici posso aliquos de facto cx hac dorent (juod nesciunt, vel pra^sumunt docere doc-
opiniono, scd injuste, qiiia opinioilla non inducit tiores se, vel corrigere meliores. Itcm pra^sumunt
pnesumptiouem viu logica. Quis enim gratiam do aliqiii scnUari curioso qua; tran.scendunt eorum in-
qua agilur rationabilitcr expectaro posset in liuo telligenliie facultatem. Item pra>sumunt aliqui ad-
vitse? Nescil enim an morte siibitanea, casuali, an invenire novilates ({upe magis volent homines
febri phrenetic;i corripiendus sit. Nescit an testa- admirari, non conlenli sentenliis vel opinionibus
meDti conlectio, nimia uxoris ac prolium cura, aliorum, ut per hoc subtiliores et admirabiliore.'?
restitutiouis faciend* cogitatio, negoliorum abso- hominibus videanlur.
lulio, gratiu' rejiciendaj habitudo, non sint gratia) PrsBsumptio oritur tertio ox eminentia sanctita-
leuui et parcfe aditum exclusura. Consequenter tis. Nam plerumque nimis pra'sumit homo de me-

non prjcbct opinio supra memorala ansam diffe- ritis suis, et dc snnctilalc sna occasionaliter cxtol-

rendi pcenitentiam ad finem vita>, sed exallaiido litur in prtesumptionem, ut nimis alta do so senliat
Dei misericordiam ordinale docet quoslibet ])ecca- et audeat attentaro. Htec est fiha qua; quam cilo
tores uon debere desperare, iii quod vitiuni furto nasciluroccidil matrem, sciiicet, prsesumplio sanc-
prolaberentur, si scirent sibi gratiam ad pcuniten- litalem. Mirum quomodo de i)ono oritur pra'sump-
dum, etiam remote sufficientem, quandoque ob tio, cum nullum bonuni sed solum malum sit a
priora crimina denegari. nobis. Pra;siimptio illa nliquando spei opponi po-
Prwsumptio auteni solet oriri ex quatuor ex : lest, ([uando, v. g., homo dc merilis suis pra^su-
apjiarentia vanitatis, ex sapientia vei notitia verita- luens, credit de .saluto sua esse securus, et minus
Us, ex eminentia sanctilatis, ex nimia confidcutia timet, minusque cavet ca.sum. Augustinus « Mul- :

divina> piotatis. lum eHrenis est qui illuc ire conlendit, ubi mullos
Sed hic agilur de prtpsumptionc in generali prout valentiores se conspicit corruisse. Quis enim Luci-
ad mores attinet. fero altior, Adam innocentior, Samsone fortior,
PrH;sum|)tio consurgit ex apparcnlia vanitatis, David snnclior, Salomone sapieutior, Pelro fcrven-
i|uandi> homo nimis contldit do rebus caducis ct tior? (Jui omnes ob prfesumptionem corrucrunl. »
vanis, do diviliis, fortitudino, nobilitate generi.s, Pra-sumptio orilur quarto e.x nimia confidenlia
ot amicis camalibns, qua- omnia vana suiit. Exciii- divina* piotatis, quando, scilicot, tanla; misericor-
plum de illo qui dicebat /l/iir;Ki mcn habcs multa
: diiB ct benignilatis credilur Dominiis uf non dam-
repositu in annos pluritnos, quiesce, cotnede, eiiuliiro. net di^linquentes, cujus seulentiie luil Origenes, iit
Cui dictum cst stuUc, hac noite repetenl animum
: (licit Ilieruiiymus. Tamcn eum excu.sat Ciesariensis
luam a te, Luc, xii. Alia cxeiupla de Antiocho, episcopus, in Historia ccclesiasticu diceiis ot scri-
Nahuchodonoaor, Sounacherii), lliflofcriie, Xerso, bens dc eo. Licel autem in P.salmo dicatur quod
rego Porsarum, qui pru-' magniludino exorcitus miscricors ct miscrator sit Dominus, tamcn siibdilur
pm*sumebat se jiosse iiiontes vallihii.s coa;quar(!, i[Uod oliam csl justus, ciijus universx vix miscri-
maria pouUbus Irausfrclaru, iuimcusas aquarum cordia et vcrilas wquitatis. Ilcm hac prtesumptiono
'21(1 SHMMA TIIi;nLO(ilCA.

Scd contra ost quod Augu.stinus dicit

supcr illud Joan., xv floc cst prseceptum
:

QU^STIO XXII. meum ut diW/atis inviccm, Tract. lxxxui

I)E PRyECEPTlS PERTINENTIBUS AI) SPEM ET TIMOREM. in Jocm., § :\, col. t84(>, t. .3 : « Dc fide nohis

(Et (luo qiueruntur.) quam multa mandafa sunt, quam multa dc

spc. » Ergo dc spe convenit ali(pia praicepta
Deindfc considerandum est do praeccptis dari.
pcrlinontihu.s ad spcm ct timorem; ct circa Rcspondeo dicendun), (piod pra3ceptorum
liof ((uaeruntur duo 1" dc pr.cccplis pcrti-
:
quai in sacra Scriptura invcniuntur, (juai-
ncntihus ad spcm 2" dc prseceptis pertincn-
;
dam sunt dc substantia Icgis, quccdam vero
tibus ad timorcm, sunt prajamhula ad lcgcm. Praiamhula qui-
dem sunt ad legem illa quijjus non cxisten-
ARTICULUS PRIMUS. tibus lex locum haherc non potest. Ilujus-
modi autem sunt praicepta de actu fidei, et
Utrum de spe debeat dari aliquod prx- de actu spei quia pcr actum fidei mens
;

ceptum. hominis inclinatur, ut recognoscat auctorcm

lcgis talem, cui se suljderc debeat; per
Ad primum sic proccditur. 1. Vidctur spem vcro praemii homo inducitur ad obscr-
quod nullum pra^ccptum sit dandum perti- vantiam praeceptorum. Pra?ccpta vero de
nons ad virtutcm spci. Quod cnim sufficien- substantia legis sunt qua3 Iiomini jam sul>-
tor potcst ficri pcr unum, non oportct quod
jecto ct ad ohediendiim parato imponuntur,
pcr aliquid aliud inducatur. Scd ad spcran- pertinentia ad rectitudinem vita3. Et ideo
dum bonum sufficienter homo inducitur ex hujusmodi praeccpta statim in ipsa legisla-
ipsa naturali inclinatione. Ergo non oportct modum
tione proponuntur per praecepto-
quod ad hoc inducatur homo per legis prae- rum.
ccptum. Spei vcro et fidci praecepta non erant pro-
2. Praeterea, cum pra^cepta dcntur
dc ponenda per modum prsRceptorura ;
quia
actibus virtutum, principalia pra3ccpta ctiam nisi homo jam crederot et sporaret, frustra
dchcnt dari dc actihus principaiium virtu- ci lcx proponeretur. Sed sicut praeceptum
tum. Scd intcr omncs virtutcs principaliores fidci proponendum fuit per modum dcnun-
sunt tres virtutes thcologica^, scilicct spes, tiationis vcl commcmorationis, ut siq)ra dio-
fidcs et charitas.Cum ergo principalia legis tum est, ita etiam pra»ccptum spci in prima
pr.T.cepta pra^ccpta decalogi, ad quae
sint legislatione proponendum fuit per modum
omnia reducuntur, ut supra dictum cst,
alia promissionis. Qui enim ohcdicntibus praMuia
vidctur quod si dc spe darctur aliquod pr»- promittit, cx hoc ipso incitat ad spcm. Undc
ccptum , dchcrot inter praiccpta dccalogi omnia promissa qua3 in lcge contiucntur,
continori. Non autcm ihi continctur. Ergo siuit spci excitativa.
vidctur quod nullum pra3ceptum in legc Sed quia lcgc jam posita' pertinet ad
debeat dari do actu spei. non solum inducant iio-
sapientcs viros ut
3. Praiterea, cjusdcm rationis cst pra>ci- mincs ad ohscrvantiam praccptorum, scd
pero actum virtutis, etprohihcroactun) vitii ctiam multo magis ad conscrvaiuhuu legis
oppositi. Scd non invenitur aliquod pra^ccp- fundamcntum, idco post primam legislatio-
tum factum, pcr quod prohii)(atur dcspcra- ncm in sacra Scriptura multipliciter indu-
tio, (jua; cst opposita spci. lu'go vidclur cuntur homines ad spcrandum, etiam pcr
quod ncc do spo couveniat aliquod pra3cep- modum admonitionis vel pra3cepti, et non
tum dari. solum per modum promissionis, sicut in

Inboral rpii vivonsDoum impugnaro non cossnl. ot nb olooliono poccnli ox considoralionc divini judi-
lamon credil quod Dous oum nd bonum nnom por- cii, ([uod habot jusliliam cum misoricordin. Undo
ducnl. sicut por desperntionom lollilur spes qun' consur-
Inlor istas qualuor pr(T?sumplionos prima ost , git ex considoralione divinw misoricordiflp i-omil-
mida, socunda pojor, lorlia pessima, qunrtn, tit di- lonlis poccata et prn^mianlis bona, sic per pr»-
cil nuclor Spcculi moralis. suporpossimn. qun> osl sumplionom excludilur limor. qui consurpit ox
poccatum in Si)irilum siuiotum. Dicilur onim i)oc- considoriiliono justilin» punionlis |ioccala. o( sic per
cnlum in Spirilum siuiclum por quod romovolur ]>nvsumplionom homo prnjcludil silii viam sahilis
vol conlemnilur nl> homino id pcr quod potost im- In Parm.
'
« imposita. »
:

I»odiri ab olooliono poocati. Avorlilur aulom homo

 .

OU.EST. Wll, AIIT. I KT II.

21'

log:o; siciit patel in psiil. lxi, \) : Sperate in initium sapicntix. Sod ca quic sunt prajain-
eo, nmnis conr/regatio populi ; ot in multis bnla ad logem, non cadunt snb praecoptis
aliis Srriptiira* loris. logis. Krgo dc timoro iion cst daiidiim ali-
\{\ or^o ilioendum, ([uod natnra
[»riniiiin ([uod praHcptum logis.
snftiricnlor inclinat ad sporandnm bonnm '2. PraMorea, [)osita causa, [)onitur cirec-
!iatura> huniana> proportionatnm sod aii ; tus. Sod amor est causa timoris ; oimiis enim
s[)orandnm snpornatnralo lionnm diiortnit timor ox ali((iio ainoro proccdit, ut dicit An-
hominom indiifi anctoritato lo,L,'is divina' gnstinus in lib. LWXIII C^'/a'i7., ([. xxxm,
[)artim ([uidem promissis, partim autcra col. '1'1, t. (». Ergo, posito pra*cepto do
admonitionibns vol pra'oo[)tis ct tamen ad ; amore, su[)crfiuum fuisset prajcipcro timo-
oa otiam ad ([ua* natnralis ratio indinat, rcin.
sicnt sunt aotus virtulum m(»ralium, ncccs- :J. PrtTterea, timori ali([no modo opponi-
sarium fuit pra^cepta legis divin» dari, tur pra^sumptio. Sed nulla [irohibitio inve-
propter majorom firmitatem, ol pra-cipiK^, nitur in lcgc de pra'sumplionc data. Ergo
([iiia nalnralis ratio hominis obtcnobrata vidotnr ([uod nec dc timore ali([uod iH'£ecep-
orat per concupisoentias peccati. tum dari debuerit.
Ad sccundum dicendnm. ([uod pra?cepta Scd contra est ([uod dicitur Dcut., x, 12 :

lepis [trimam lof,nsla-

Decalotri pertinonl ad Et nunc, Isracl, quid Dominus Deus tuus
tionom ot idoo intor pravopta Docalop^i non
; pctit a te, nisi ut tinieas Dominuni Deum
fuit dandum praiooptum ali(]nod dc spe sed ; tuum ? Sed illud a nobis rcciuirit quod nobis
sufficit por aliquas promissiones positas pra^cipit observandum. Ergo sub praecepto
induccro ad s[)em, ut patet in primo ot cadit ([uod aliquis timcat Doum.
([uarto [)ra'cepto. Respondeo diccndum, quod duplex est
Ad tertium dicendum, quod in illis ad timor, scilicct servilis et filialis. Sicut autem
quorum observantiam homo tonctnr ex ra- ali([uis inducitur ad obscrvantiam pra'ccpto-
tione debiti, pra'ceptum aflirmati-
sufficit nini legis pcr spcm praimionim, ita ctiam
vuni dari de eo quotl faciendum est, in qui- inducitur ad legis observantiam [^er timorem
bus pnthibitiones eorum ([ua' sunt vitanda [)(ciiarum, qui est timor scrvilis.
intolli^^untur siciit datur pra'coptnm de
;
Et idco ' sicut, sccundum [irwdicta, in ipsa
honoratione parcntum, non antcm prohibe- lcgislationc non
pra^ccptum dandiim de
fuit

tnr ([luxl parcntos dchonorontur, nisi pcr actu s[)ei, scd ad hoc fuerunt homincs indu-
h(X'([Ut»d dohonoraidibns [xi-na adhibetiir in ceiidi per [iromissa; ita nec do timore qiii

lege. Et quia dcbitum est ad humanam sa- rcspicit [xonam, fuit praeceptum daiidnm pcr
lutem ut speret homo dc Dco, fnit ad hoc praiccpti modum, sed ad hoc fuerunt homi-
homo inducendns aliquo praidictorum mo- ncs inducendi per comminationem pcBua-
doriim, (jiiasi affirmafivo : in quo intclligc- rum, quod fuit factum et in i[)sis pra^ceptis
rclur prohiLitio oppositi. decalogi, ct [tostmodum conscqucnter in
secuudariis legis praeceptis.
CoNCLUSio. — Dari nccess;irium fiiil anto logoin
Scd siciit .sapiciitcs ct prophcta; consc-
|)nrT»'j)ta aiiqua spei jter m«»dum promissionis
qucntcr intcndcntos homiiics stabilirc in ob-
qiiilins hiiraines ad legis ol»servali<jnem induce-
rfiitiir : «;t [tr»st iegom, eadem dari <»[»orluit \u'v scrvantia lcgis, documenta tradiderunt do
mtMliim ndn)oniti)»nis vrl pnTrcpti, uf majori s[)e per moduni admonitionis vel prajcepli,
dili-
Kcnlia homine-^ lcKom custfjdin-nf. ita ctiam dc timorc.

Sed timor (ilialis, (jiii rcvcrcntiam exhibcl

.\HTirnT's Dco, est quasi quoddam gciius ad dilcctio-
11.
nem Dei, et principium ([uoddain oninium
Utritm (le titnorc fucrit dandutn alif/uod corum ([uai in Diu ob.scrvantur rcv(!rciitia.
prxccptuni Et idco dc timorc filiali dantur pra'cc[tta

in loge, sicut et do dilectiono; (fuia utrum-

Ad sccundiim sic proceditnr. I. Videtiir qnc cst pra^amlmlum ad cxterioros actiis,
(|uod do timore non fiicril dandiim ali([U(jd ([ui [tra'ci[iiiiiitiir iii l('g(3, ad ([iios [torlincnt
[)ra'C(>[)tiim in Icko. Tiinor enim Dci est do pra'cepta diM-alogi. Et idoo in anctoritato
his ([ua' sunl praiandmla ad lcgcm, cum sit lcgis iiiducta, rcqiiirifiir ab li(»miiic fiiiior,

Parm omitUt : '< idco.

 R ;

'21 Sll.MMA TllEOLUl.lCA,

ct ut fimhulct in via l)ci, colcntlo ipsum, <;t sc; s<jcunda docharitale pcr comparalionem
iit fliJifi^at i[).sum. ad siibjcctiiin.

i)rimnm org-o (liccii(luiii, (|Uod timor

A(l Circa primum (juairuutur fjcto : I" utrum
filialis cst (juoddam praNimljulum ad lcj^cm charitas .sit ami(;itia; 2" utrum sit aliquid
non sicut cxtrius(3cuiii ali^iuid, scd si(Mit (•r(3atuni iii aniiiia; .'i' ulruin sit virtus ;

priucipium lcgis, sicut ctiam dilcctio. Et i" ulrum sit virtiis spccialis; .V utrum sit
idco dc utroque dantur praeccpta, quae sunt una virtus G* utrum sit maxima virtutum
;

quasi quajdam principia communia totius 7" utrum sinc (ja possit cssc ali(jua vcra vir-

legis, tus; «" utruiii sit fornia virtutum.

Ad sccundum diccndum, quod ex amorc
scquitur tiinor filialis, sicut ctiam alia bona ARTICLLUS PUI.MUS.
opcra (jua^ cx charitatc fiunt ct idco sicut ;
IJtrum charitas sit amicitia.
post praeccptum charitatis dantur pra',cc|)ta
de aliis actihus virtutum, itii etiain simul Ad primum sic proccditur. 1. Yidclui'
dantur pra;ccpta de timore, et amorc chari- (juod charitas non sit amicitia. Nihil enim est
tatis sicut (;tiam in scicntiis dcmonstralivis
; ita proprium amicitiai, sicut convivcre
uon sufficit ponerc principia prima, nisi amico, ut dicit Philosophus iu VIII Ethic,
ctiam ponantur conclusiones (]uai ex his se- cap.1, ante med. Sed charitas est homiiiis

(pmntur vcl proxime vel rcmotc. ad Deuni ct ad angclos, quorum non est
Ad tcrtium diccndam, (juod iuductio ad cum houiinihus conversatio , ut dicitur
timorem sufficit ad cxcludondam pr.'csump- Dan., u, 11. Erg-o charitas non cst amicitia.
tioncm {o), sicut ctiam inductio ad spcm 2. Prsetcrea, amicitia non est sine rcda-
sufficit ad cxcludcndam dcsperationcm, ut matione, ut dicitur in VIII Ethic, c. u. Sed
dictum cst. charitas habetur ctiani ad inimicos, secun-
(loNCLiisio. — Sicul spci dai'i oj^ortuit aiiqiia duin illud Matth., v, ii Dilifjite inimicos :

|)ra!cepta, ita et tiuioris taui filialis quara servilis. vestros. Ergo charitas non est amieitia.
Pnctcrca, amicitiae tres sunt species,
3.
secundum i^hilosophum iu VIII Ethic, c. ui,
QU/ESTIO XXIII. scilicct amicitia dcicctabilis, utilis et honesti.
Scd charitas non cst amicitia utilis aut de-
DE CUARITATE SECUNDUM SE [b). lcctabilis ; dicit enim llicronynnis in Epist.

(Et oclo quiiTuntur). ad PaulinumJ, qutC ponitur in principio

IUblia3 Ula est vera necessitudo, ct Christi
: «

Conscqucntcr considcrandum est de cha- glutino copulata, quam non utilitas rei fami-
ritate ct priino dc ipsa charitate; secundo
: liaris, uon pra3scntia tantum corj)orum, non

de dono sapicntia! ci corrcspondcnte. subdola ot palpans adulatio, scd Dci tiinor,

Circa priraum considcranda suut <juin- et diviiiarum Scripturarum studia conci-
(jue primo do ipsa charilato; sccundo dc
: liant. » Similiter ctiaiu iion est amicilia
ohjocto charitatis; tcrtio dc actihus ojus; hoiKisti, (juia charitato dilitrimus etiam pec-
(juarto dc vitiis oppositis; (juinto de pra?ce[)- catorcs ; amicitia vcro honcsti non est nisi
tis ad hoc jjcrtincntibus. ad virtuosos, ut dicitur Ethic, iu VIII
Circa primum cst dujilcx considcratio : cap. IV, circa med. Ergo charitas non est
prima (|ui(lcm dc i|)sa charitHto secundum amicitia.

'
/s/). Mii ,col. 5i(), t. 1 Opor. I). llioronymi. i. quod otiam sancli nimiuin de sc pnpsumentes,
((() Ex V. Ilenno « Ucincdia coiilra pm-sninptio-
: onorniitor prolapsi sunt : « Nam si Petrus lapsus
noin snnl : \. considcraro quoci non ininus sil Dei ost (lui dixil : otsi alii scandalizali fucrint, ego non
altribnluin jnslitia ipiain inisericordia, ol « qno.s scandalizabor, (|uis alius de se prapsuuiat? » .\u-
modo poccantos, judicalinus ost coiiloin-
suslinot fiuslinus, lili. I De ijratia Christi contra Pelagium.
nenlos, » Auf^ustinns, Trart. xxxiii inJoan.;
iiKiiiit 0.XLv; 3. quod peccalores confidonlos in fino do
2. quod sil valdo incortus vita* lorminus, et lorto bono Peccavi, sa^po reperiant infelicissiiuum des-
proprior ((uam crodidoris; undo .\u)nislinns snp. : pcrari. »
« Soinper oxpoolas, ot de misoricordia Doi lii)i piii- {(>] Ilnec qutestio Irnctatur in dist. xxiv. part. m,
rimuin pollicoris, quasi iilo, (|ui tilii per patienliam lii). 1 Specnli moratis. — Art. G. llnun cliaritds
l^romisil indnlt^eiitiam, proiniserit lilii otiain pro- sil luaxima virtutum. — Art. 7. Utruiu sine cha-
lixiorom vilam; " 3. sorio roflootoro ad hanc son- rilato possit osso salus vol vera virlus.
louliaai auioum ^^ rujailoutia :soru, raio vora ;
•>
 »
,

0LL4<ST. X\l II, AKT. l. -il'.»

Sc(i contraestqucKl Joaii., .\v, iri, dicitiir : lis alia autom est vita hominis spiritualis
:

Jiim uon dicam vos servos , sed amicos sccundum mentem; ot socundum hanc vi-
rneo.«<. Sod hor non dicchatnr eis nisi rationo tam est uohis conversatio et cuin Deo et cum
«haritatis. Erp) cliaritas est amicitia. an,L,'elis; in pra'sonti (luidein stalu iinper-
Hespondeo ditenduni , (juod seennchnn fecte, unde dicitur Dhil., iii, "20 : Xostra con-
l'hilo.s«)pfuim in VI 11 PJtfiic, oap. u et ni, versntio in c.rfis est; .sed ista conversatio
non (piililtet amor hahet rationeni amifiti.e, perllcietur in patria, (luando servi ejus ser-
sed ainor qni est <'um henevolentia ; (luando vient Deo, et vidc/nnit fmiem ejus, ut dici-
seilicet sic amamusalitiuem honnm vo- ut ei tur Apocal., ult., :]. Et ideo hic est charitas
limus. Si auteni rehus amatis non honum imperfecta, scd pernciotur in patria.
veliniu.s, sed ipsum earum htMium nohis Ad se<-nn<him di(N3n<him, (piod amicilia so
velimus, sicut dicimur amare vinum, aut c.xtenditad ali^inem <lupliciter uno modo :

oquum, aut hujusmodi, non ost

aliquid respectu suiipsius, ot sic amicitia nunquam
anittr amlcititT, sed cujustlam concupiscen- est nisi ad amiciim ipsius; alio moflo se
ti;e. Uitliculnm enim est dit^ere <iut)d ali<iuis extendit a<l ali(|ueni respcctu alterius perso-
lial)eatamicitiam ad vinum vel ad equum. naj; sicut si aliquis hahet amicitiam ad ali-
Sed nec l)cnevolcntia snfficit ad rationeni (lucni hominem, ratione cjus diligit omnes
amitMtia'. setl re<iuiritur (lUtTdam nuitua ad illuin hominem pertinentes , sive filios,

amatio, (piia amicus est amico amicus. Talis sivc servos, sive (lualitercumque ci attincn-
autem mutua henevolentia fundatur super tes; et tanta potest esse dilectio amici, (luod
aliqua communicatione. propter amicum amentur hi qui ad ipsum
(lum erp:o sit alitpia communicatio homi- pertinent, ctiamsi nos ofTendant velodiant-;
nis ad Deum, secundum (luod nohis suani et hoc modo amicitia charitatis se oxtendit
l)eatitudinem communicat, super hac com- etiam ad inimicos, quos diligimus ex chari-
municatione ' oportet aliiiuam amieitiam tate in ordine ad Deum, ad quem principa-
fundari. l)e <iua quidem comraunicalione liter hahetur amicitia charitatis.
dicitur I ad Corinth., i, 9 : Fidelis Deus, per Ad tertium dicendum, quod amicitia ho-
quem vocati estis in societatem Fil/i ejus. nesti non hahetur nisi ad virtuosum sicut
.\mor autom super hac commuriicatione ad principalem personam sed ejus intuitu ;

fnndatus ost charitas, Unde manifestum cst diliguntur ad eum attlncntes, etiamsi non
(luod charitas amicitia quaidam est hominis sint virtuosi et hoc modo charitas, qua',
;

ad Dcuin. maxime est amicitia honesti, se extendit a<l

Ad primum erpo dicendum, quod duplex peccatores, quos ox charitatc diligimus

est hominis vita una quidem exterior .se-
: proptcr Doum.
cimdOni naturam sensihilcm et corporalem; CoNCLCsro. — Charitas est quajdam singularis
ct s<'cun<him hanc vitam non est nohis coni- ainicitia hominis cum Deo (a).

muni<ati<j vel conversatio cum Doo ct auge-

'
Parm. hic el infra : « hanc communicationem. vet, ntlrahit (!t inclinnt ad st;, cl ista inclinatio seu

' cpiotlam cod.

In : « occidant ; » in ca?teris : propensio api^etitus in ipsum dicilur amor. » Si '<

" odiant » in Parm.

; : « odio hab(?ant. » sit cum clectioiic uni<is boni pra; alio, dicitur « di-
'n] Charilas, amor, dilectio et nmicitia dc bono lectio, » ut ipsum noinen sonal si sit boni quod
;

sunt, ct ad uWxn qnodara modo pcrtinent. mafrni pretii ajstimatur, dicitiu- « charitas, » ut
Ratio formalis boni consislit in pcrfcctionc, non ctiam nomen sonat si tandom sil cum redama-
;

ut constitutiva entis, setl ut convenicnte et coap- tionc, dicitur « amicitia. »

tatn appotilui atquc illius pcrfcctiva per modum '< Amor, » ilaque magis late patel quam « diloc-
appetihtlis. tio, charitas, et amicitia. »
Dous est bonum per es.sontiam, quia unum(|uor|- Cliaritas esl vere ot propric dicta amicitia inlcr
quo est bonum scciindimi tjuod ost perfoctum Deum et lioniincm. Si dicas ad rationom amicitiic
ot uimin(iuodque perfeclum secundum quod esf icquiri qiiod amicus piopter seipsum, iion proplcr
actu esse aulem actu soli Dco cssentialiter con-
; amanlcm Dciim autem iion amaro honii-
dilifratur,
venit. ues proptcr ipsos, sed proptcr semetipsum, rcs-
Deus ost summnin bonum, quia onmcs rerum poiidetur (|Uod quando (Jicilur amicuni diliffi prop-
Itonitates el perfcctiones sunt ab ipso tanqunm a ler seipsum et non jiropter aiiianlcm, sensus ost
cansa nquivoca. Porro effectus csl excollcntius in (juod amatus sit sul)jcclum l)ono(iciorum, ita ul
rnu.sa Kr|uivocn quam in seipso, quia causto aj((ui- nmnns non confcrnt illa ad suam, sod ad amici
voc» prodncunt cfferlus sibi inforiores. iitiiitntom; sensiis nutom non est quod bonum
Uonuiii itaquo appctilui propositum, ut ipsl con- quod est in nniico sit ilnis el ralio cur amans il-
veniens eal el coaplulum, quadi puudu^ ip^tum mo- lum umet, ct illi beneticiu conferat quin c conlra :
2-20 .SD.M.MA TIIKOLOGICA.
III l)f: f/octr. cfirist., cjip. x, col. 72, t. .'i :

ARTICULUS II. <( (Iharitatem V(jco moliim aiiinii ad rrncn-

IJlrum charilas sit alifjuid creaturn in
dum Deo pro[>teripsum. Sed motus animi
»>

est aliquid creatum in anima. Ergo et chari-

anima.
tas cst ali((uid crealmn in aiiima.
Ad sccundum sic proceditur. i. Vidctur Ilcspondeo dicendiim, (piod .Magistcr pcr-
(|uod charitas non sit aliquid crcatnm in scrutatur hanc quaistioiicm in xvii di.stinct.,
anima. Dicit cnim Augustinus, in VIII De I lih. Sentent., ct ponit qnod charitas non
Trin., cap. vni, col. oriS, t. 8 : Qui proxi-
« est ali(iuid creatum in anima, sed cst ipse
mum dilif^nt, conscquens cst ut ipsam dilec- Spiritus .sanctus mentem iiihahitans. Xec cst
tioncm diligat'. » Deus autem dilectio est. sua inleiitio quod iste motus dilectionis quo
Consequens est crgo ut praicipuc Deum dili- Deum diligimus, .sit ipse Spiritus .sanctus;
gat. Et in XV /)e Trinit., c. xvn, col. 1080, setl (piod iste inotus dilectioiiis est a Spiritu
t. 8, dicit « Ifa dictum est
: Deus (diaritas : saucto noii mediante ali(juo hahitii, sicut a
est, sicut dictum est Deus spiritus cst. »
:
Spiritu sancto sunt alii actus virtuosi rae-
Ergo charitas non est aliquid creatum in diantihus hahitihus aliarum virtutum, puta
anima, sed est ipse Deus. hahitu fidei, aut spei, aut alicujus alterius
2. Prffiterea, Deus est spiritualiter vita virtulis. Et Ikjc dicehat propter excellen-
animai, sicutanima vita corporis, secundum tiam charitatis.
illud Dcut., XXX, 20 Ipse est vita tua. Scd
: Sed si quis rectc considcrct, hoc magis re-
anima' vivificat corpus per seipsam. Ergo duiidat iii charitatisdctrimcntum. Noncnira
Deus vivilicat animam per seipsum. Vivili- motus charitatis ita proccdit a Spiritu sancto
cat autem eam per charitatem, secundum movente humanam mentem, quod humaiia
illud Joan., ui, 14
I ISos scimus quoniam
: mens sit mota tantum ct nullo m(jdo sit ,

translati sunius de morte ad vitani, quo- priucipium hujus motus, sicut cum aliquod
niani dilif/imus fratres. Ergo Deus est ipsa corpus movctur ah aliquo exteriori movcnte,
charitas. IIoc cnim est contra rationem voluntarii,
3. nihil crcatum est infinitai
Prajtcrea, cujusoportet principium in ipso esse, sicut
virtutis, sed magis omnis creatura cst vaiii- supra dictum est. Uiule sequeretur (|uod di-
tas. Charitas autem non est vanitas, sed ma- ligere non esset voluntarium quod implicat :

gis vanitati rcpugnat ct est infinitffi virtu-

; contradictioncm, cum amor de sui ratioue
tis, (juia animam hominis ad honum iiifini- importet quod sit actus voluntatis.
tiim perducit. Ergo charitas non est aUquid Similiter etiam iioii potest dici quod sic
crcatum in aiiiina. moveat Spiritus sanctus voluntatem ad ac-
Sed contra est quod Augustinus dicit iii tuni diligendi, sicut movetur instrumentum,

(iuilogcncrosior el pcrfoclior est amiciUa, quanto litudo moralis haberi potest de muluo amore
ainalus nihil in se amabile habens, ex sola volun- chaiilalis inler Doum et hominos ox indiciis el con-
tate graluita amici dQigilur et ejus beueficiis cu- bona vila, observationo mandalo-
jocluris, scilicel
mulalur. rum, bonis operibus, piis in Deum molibus, cle.
Si (licas non esse amicitiam nisi inter setfuales, Si dicas amiciliam non csse inler mullos sicut
juxta scntentiam Hieronymi « Amicitia pares aut : charilas, respondelur distingucudo inter amicitiam
a(;cii)il aut facit; ubi iuiiMpuililas est, amicilia non liumauam ot amicitiam charitatis. In humauis difli-
osl, » Sup. cap. vu Michcr atfiui inler Deum el
: cile esl unum placoro mullis el e convorso, mullo-
homines non sed indiiiln dislanlia;
est a>qualilas, rum cousuoludino uuum frui, el scirc ulrum siiil
orgo. —
Respondelur dislinguendo inlor fpqualila- fuluri amici idonei. lu charilale, Deus muUos po-
lom absolutam, ot aM|ualiliilom propoiiionis, qualis losl diligoro, so frucndum mullis pr;vboi-e, et scire
cst V. g. inter palroiu cl niium, inter marilum ol (]uid do ipso souliant; ct ex parte homiuum Deus
uxorem. Jilqualilas id)solula nou exigiliir ad ami- (?st iu quo el propter quom omnia diliguulur, unde

ciliam, sod suflicit ivciualilas proporlionis. Porro unum amaul, scilicol Doum. et in Deo omnia.
hioc iBqualilas oxislil inlor Dcum et hominos, qun- Si dicas Deum
uullo bono carore, et consequen-
(oiuis lioiuines pergratiam elovanlur ad dignilalem tor ipsi inulilem. respondelur ho-
amiciliam osso
filioniiu Doi, diviiuoquo ruinl consorles uatune. miues posso volle Deo bomuu licot nullo bono ,

Si dicas iuniciliiuu ro(iuirere ul amor muluus careal, gaudendo scilicol do bonis ipsius iutornis,
innoloscat, alqui nesciiuus an Doum diligamus et procurando externa, laudem, honorem, cultum,
ct an a Doo diligamur, (juia nemo scil an amoro obedionliaiu, olc.
vol odio dignus sil rospondotur dislinguendo inlor
: * ^> DilecUouem nocosso esl ut cLiligat, qui diligit
nolitiam cortam physico, et uoliliam corlam mora- fratrom. »
liler. Ilivc ullima sufticit ud amiciliam. roriu ccr-
 OF-TIST. XXI n. ART. If. •i-il

qiKxl ctsi sit priniMpinm artiis, tioii tainoii est tia est, et .siout* honitns est. Undo sicnt di-
iii ips«j a^'ei"o vel noii aj^jere ; sic eiiiin eliam ciinur honi honitate, qua' est Dcus, et .sa-
toileietiir ratii» volnntarii, et exeludereliir pientes .sapientia, (iua?cst Dcus, quia honitas
ratio moriti, «iim tainen supra hahitiim sit, qua formaliter honi sumus cst partioipatio
qnod dileotio oharitatis est radix niereiidi, qiKcdam diviiue honit<itis, et sapientia (lua
Sed oportet (luod si vohintas moveatur a formaliter sapientes sumus est partioipatio
Spiritu siuioto ad diligendum, etiam ipsa sit qna'diim divina' sapientia', itaeliaiii charitas
enioiens hiino aottim. (jua furmalitcr thli^'-imus proxinuim est
.Nulhis autem aetus perfecto produoiturah (|U£edam participatio divina; charitatis. llic
oonnatura-
aliipia i»olentia activa, nisi sit ei enim modus loquendi oonsuetiis est a[»iid
lis per alicpiam formain, prinoipium (|nie sit 1'latonioos, qnorum dootrinis imhutus fuil
aetionis. Unde Dens, (jui omnia movct ad' Augustinus ; ([uod ([uidam uoii advcrtentcs,
deliitos lines, sin^nilis rehus indidit forinas ex verhis ejus sumpscrunt occasionem er-
per qnas iuoliiiantur ad lines sil)i pra'stilu- randi.
tos a Deo et .seoundum lioc (lisponit otnnia
; Ad seoundum dicendum, quod Dcus cst
suaviter, ut (Hoitur Sai>., vin, I. .Ahuiifestum vita ellcctivc et aninue per charitatcm, ct
est autem quod actus oharitatis excedit na- cor[)oris per animam ; scd formaliter ohari-
turam potentia' voluntatis. Nisi ergo aliqua tas esl vita aiiima', sicut et vita cor- anima
f(jrma su[)eradderetur naturali poteiitia', per poris. Unde per conciudi quodlioc potest
quam inclinaretur ad dilectiouis actum, cssct sicut aiiima iramediate unitur corpori, ita
actus iste imperfeotior aotihus uaturalihus charitas animai.
et actihiis aliarum virtutum ; neo esset faci- Ad tertium dicendum, quod charitas 0[)e-
lis et deleotal)ilis. (Juod patet esse falsum, ratur formalitcr. Eflicacia autcm formai cst
quia nulla virtus hahet tantam inclinatio- sccundum virtutcm agentis, qui inducit for-
nem ad suiim aotum siout charitas, neo ali- mam; et idco [jatct quod charitas non est
(luailadeleotahiliteropcratiir. Unde maxime vanitas; scd '
facit circctum infinitum, dum
nece.sse est (piodad actum charitatis in nohis conjungit animam Dco, justitlcando ip.sam,
exi.stat aliipia forma superaddita
hahitnalis hoc dcmoiistrat inliuitatcm virtutis divinai,
potenti;e naturali, inclinans ipsam ad ohari- quo; cst charitatis auctor.
'

tatis aotum, et facieiis eain proprie ct delec- '

CoNCLLsio. —
CliariUis est habitus in aninia
tahihter opcrari. creatus, liomo inclinatur in actus oDHiiuni
iino
.\d primiim ergo dicendum, quod ipsa virtutuni propter Deuni, ut illos prompte et faci-
essentia divina charitas cst, sii-ut et sapicn- liter operetur [a).

' Sic omnes cod. ; seil niinus recte Parm. : tem increatam quae esl Spirilus sancti chanlatem
« prouiple. » — ' 1'ann. omiltil : « sicut. » — ' Ita creatam formaliler animae iuhasrentem.
coii.; in Parm. : « sed quia facit... cum. »— * AI : II. Richardus et alii dicunt quod, praeter
cliarila-
« (jui. « tem increalam ponenda esl in auima charilas creala
(a) Ulrum charitas qua diliffimus Deum sil ipse- quie est habitus a Spiritus sancto iufusiis voluulati
mel Spiritus sanclus, an aliquid crealum in anima? quo perficilur, et habililatur, el dispouitur ad dili-
Circa hanc quceslionem, Iria pra;cipue suut di- gendum Deum gratuito.
cenda : Uatio : quia Deus ipse, vel Spiritus sanctus non
I. Magistri senlentiarum opinio pnemiltetur : potest esse foruia inhaireus, vel periiciens alicujus;
Charitas non eat aliquid creatum in anima, sed sed omuis forma rei creatte est croata. Auima au-
ipsemet Spiritus sanctus speciali assislentia mo- tem humana inforuiatur et perficitur i^er charitatem
vens animam ad actum meritorium. Qui magis- — taiiquam per formam ergo ipsa charilas non esl
;

tnim in l»oc secutisunt dixerunt quod, sicul Fiiius Deus. —

Item per charitatem similes Deo erinms,
:

Dei univil sihi nnturam humanam solus, ila Spiri- in pnesenti minus perfectf, iu futuro perfectissime!
tus sniictus soius unil sibi voluntatem humanam. Sed assimilatio non fit sine fonua inha;rente ergo
— Et innitunlur auctoritatibus Scriplurfe, rationi- charitas tam hic quam in patria esl
;

forma inhtu-
biLsqne plurimis. —
Dicendum secundum doctures rens, et per consequens
creata. Projlerea, secun- —
scholasticoscommuniler quod mafrister in hac opi- dum Scolorellum peccator ante iiCDuitoutiam
:

nione nec tenelur, nec est tenendus. Magister cst injustus et indignus vita a-terna, et Deo inac-
nllegat hunc lexluni Deut e$t chitriUis; et inde con-
: ceptabilis; post pceuitenliam est justus, dij.'uus vita
cludil charilntem noslram esse Deum sed de cha- ; a;terna, et ideo a(;ceptabilis. IIicc iiiutatio assiguari
rltatc increaln loquilur ille textus. Quod autem — neciuit ex parte Dei, quia Deus esl immutabilis;
Spiritus aanclus uninl sibi volunlatem humanam, ergo assignanda est ex parto bominis formuliter, ut
slcnl Fillus nnit sibi naluram humntinm, hoc nullo per consequeiis iiuiic ipsi homiiii aliquid iulueri-t
modo staro potest. — Undu Magisler d«fecit, in- quod prius ei nou inhuTebat. Nam injustitia, cuni
quil S. Bonaventnra, non ponens pneter cbarita- sit privalio, nou removolur nisi per positionem
222 SIJMMA THKOLOGICA.
hoc secundum rcclam rationem, »
{\W){\ " est

ARTICULUS III. ut patet Ethic, cap. vi, ita etiam attin-

iii II

gere Deum constituit rationem virtulis, si-

Utrum charitas sit virtus.
cut etiani supra dictum est, de fide et spc.
Ad tertium sic proccditur. 1, Videtur riule cuni ciiaritas attiiigat iieum, quia
cjuod charitas non sit virtus. Charitas eriini conjungit nos I)eo, ut jjatet per auctoritatem
araicitia est (juaedam. Sed amicitia a philo- Augustini indiictam, consequens est chari-
sojjhis non ponitur virtus, ut in VIII hb. tateni esse virtutem.
Ethic, cap. i, patet; neque enim connume- Ad priinum ergo dicendum, quod I*hilo-
ratur inter virtutes morales, necjue etiam soplius in Vill Ethic, non negat amicitiam
inter intellectuales. Ergo etiam neque cha- esse virtutem, sed dicit quod « est virtus,
ritas est virtus. vel cum virtute. » Posset enim dici cjuod est
2. i*ra;terea, virtus est ultimum potentiae, virtus moralis circa operationes qua; sunt
ut dicitur in lib. I De cselo et mundo, text, ad aUum, sub alia tamen ratione quam
410. Sed charitas non est ultimum, sed ma- justitia ; nam justitia est circa ojierationes

gis gaudium et pax Ergo videtur quod chari- . qua^ sunt ad alium, suh ratione debiti lega-
tas non sit virtus, sed magis gaudium et pax. lis; amicitia autem sub ratione cujusdam

3. Praiterea, omnis virtus

cjuidam ha- est debiti' amicabiUs et moralis; vel magissub
bitus accidentalis. Scd charitas est ha- non ratione beneficii gratuiti, ut patet per l^hilo-

bitus accidentalis cum sit nohiUor ipsa , sophum in VIII Etliic, (ia\}. xui. i*otest ta-
anima. Nulium autem accidens est nobihus men quod non est virtus jjer se ab aliis
dici

subjecto. Ergo cliaritas non est virtus. distincta. Non enim habet rationem laudabi-
Sed contra est quod Augustinus dicit in lis et honesti, nisi ex objecto secundum ;

lib. De moribus Ecclesix , cap. xi, § I*.), scilicet quod lundatur suj)er hoiiestateni vir-

col. 1319, t. 1 : « Charitas est virtus, quai, tutum quod patet ex hoc quod non quadi-
:

cum nostra affectio cst rectissima, conjungit bet amicitia habet rationem laudabiiis et
nosDeo, (jua eum dihgimus'. » honesti, sicut patet in amicitia delectabilis
Respondeo dicendum, quod humaiii actus et utilis. Uiide amicitia virtuosa magis est

bonilatem habent secundum quod regulan- ahquid consequens ad virtutem quam sit
tur debita regula et mensura. Et ideo liu- virtus. Nec est simile de charitate, cjuaj non
mana virtus, quai est principium oiunium fuiidatur princij)alitcr sujtcr virtute humana,
bonorum actuum hominis, consistit in attin- sed super bonitate diviiia\
gendo regulam humanorum actuum, quae Ad secundum cUcendum, quod ejusdem
quidem est duplex, ut supra dictum est, virtutis est diligere aliqucm ct gaudere de
scilicet humana ratio, et ipse IJeus. iUo; nain gaudium amorom consequitur, ut
Undo sicut virtus moralis dcfinitur per supra habitum est , cum de passionibus

babitus opposili. Sed boc non lit per ftdem, nec per pictor. —
Sic ad propositum.
Hpom qiiia ista erant a-que in peccatore, etiani antu Inquirunl ultra tbeologi volOFes utrum ipsemel
pcenilenliani ergo oporlel quod boc fiat per ciia-
; Deus por soipsum sine cbarilate creala infusa suf-
ritaleni crcatam qua; nunc inest, et prius non in- ficerel ad eliciondum aolum obarilatis merilorium
ha;rebat, ergo, etc. in anima/ Hospondont Guillormus. Scolorollus el
III. ad aucloritates sanclorum pro Ma-
Seil (juid Ricbardus quod sic, de poloutia Doi absolula, quia
gislri senlenliainduclas? S. Bonaveuluradicil (juod Deus per seipsum polosl quidquid potesl per mul-
omnes Inec auctoritales qufe sonare videnlur i|uod las medias causas in geuere causa* olToctiva*, nou
Spiritus sanclus sit charilas (jua diliginius Deum autem in gonero causa' materialis vel formalis. De
et proxinmm accii^ienda.' sunt non eo sensu quod potonlia lamen Doi ordiuata exigitur cbarilas creata
Spirilus sanclus sit formaiitor illa cbaritas, sed co in anima, ut aniuia possit se in Doum movero suffi-
sonsu quod sit illa cliarilas causaUtcr, vol oxem- cieuler, ac consoquoulor merori. Ihvc Scotisla'. —
plariler; noc aliler intcllexit ipso Magistor, S. Bo- < « Sin virlus illa dicta osl qufP ipsius uuimi ,

iiavonlurni si crodas. noslri roolissima alTeclio ost : si in alioesl, fayol ut

Auguslinus dicit « Deus cst vita imimsv, sicul
: conjvmganmr Doo ; si in nobis ost, ipsa conjungit. »
anima ost vita corporis. » Intelligo ciun liac dillo- » Ila mss. el edili passim; edit. Uom.; « ratione
rontia quod anima est causa formaiis corporis
vita' bonolicii cujusdam , » otc.

ipsi inba-rons; nOTi sic Dous i^ro vila animu'. • Ila mss. ; cod. Tarrac. : « sed super virlulem
Dicos cliarilas justilical al(|ui justilicare solius
: ; divinam; Alcan >' : « super bonitate diviua; » in
Doi osl; orgo. —
Respondo piclor oflicil pariotem : Parm. « virlulem
: bumanam bonitalem divi-
album, ol albedo idem, sed pictor eflicieutor el al- uam. M
bodo formalitor; non inde aequilur quod albedo ait
 »

OU;F.ST. Wlll. \]\T. III ET IV. 2S3

agorctiir ; ct itloo mapri^ ponitnr virtns anior est : iJi/ifjes; ct gencralis prohibitio : Non
qnani jrantlinni, (inoti est anioris ellettns. concupisces. >» Ergo charilas est geueralis
l antem quod ponitnr in rationc
Itimnnj virtus.
non importat orilincm circrtus, scd
virtntis, Scd contra, nnllnm gcncrale lonnnnicra-
magis onlincm snpcr' cxccssus cnjnsdam, tnr s[)cciali. Scd cliaritas ceinnuincratur
sicut centnm librajcxceclunt quadraginta. spcciidibus virtntibus, scilicet spei et fidei,
A(I tcrlinfu diccndnm, (piod onmo acci- sccnndnm illnd I ad C.orinth., xin, 13 : Nunc
dens sccniiilnm sunm csso cst inrcrins antvnt nninent fiilcs, spes, charitas, tria
sulistantia, (juia substantia cst ens pcr se, htTc. Ergo charitas est specialis virtns.
accidcns antcm in alio ; sed sccnndnm ratio- Ucspondco dicendnm, (piod actns ct habi-
nem sna' specici, accidcns qnidcm (piod tus spcciticantnr per objccta, ut ex supra
caus<itnr cx principiis snbjecti, est indignins dictis patct.
sul>jc<to, sicnt ellcctns causa ; accidens au- Proprium antein objcctnm amoris est
tem quotl cansatnr cx partiripalionealicnjus bonnm, nt .supra habitum est : et ideo ubi
sn[R'rinris natnra*. cst dignins snbjeclo, est specialis ratio boni, ibi cst s[>ccialis ratio
inqnantnm est sinnlitndo sniMjrioris natunc, anioris. Ilonnin antem divinum, iiKjuanlum
sicut lux diaphano. Kt hoc m(3do charitus est beatilndiins objectum, habet specialem
est dignii»r anima, in(]uautum est participa- rationcni boni amor charitatis, (jui
; ct ideo
tio quicdam Spiritns s;incti. est amor hnjus boni, cst spccialis amor.
CoNCLUSJo. — CliariUis, cuiii Deuui attiugat, ipsi Undo et charitas est .specialis virtus.
coi\JDUgeu.s, vii-tus ost. Ad [>rimnm crgo diccndum, quod charitas
ponitiir in dchnitioiie omnis virtutis, non
ARTICULUS IV. quia sit osseutialiter omnis virtus, sed quia
dcpondcnt ab ea aliqnaliter omnes virtutes,
Ulrum charitas sit virtus specialis.
ut infia dicetnr. Sicnt etiam prndentia [io- '

Ad quartum sic proccditur. 1. Vidctnr nitnr in dcrmilione virtntum moralium, ut

non
(piod cliaritas sit virtns specialis. Uicit patel in 11 Ethic, cap. vi, ct in VI, cap. ult.,
euim Ilieronymus : u Ut breviter omncm circa fin., oo qu(xl virtutcs moralcs depen-
virtntis dctinitioncm conqjlcclar, viitns cst dent a prudcntia.
charitas, tpia diligitnr proximus'. » Deus et Ad secundum dicendum, quod virtus voi
Et Augustinus dicit iu lib. ' De moribus Ec- ars ad quam [lertinet fiuis ultimus, imperat
clesij', qnod « virtns est ordo amoris. » Sed virtutibus vol artibns ad quas [)crlincnt alii
milla virtns spccialis ponitnr in definitione fines secuudarii sicut militaris iinpcrat ;

virtutis communis. Ergo charitas nou est oquestri, ut dicitur in I Ethic, c. i. Et ideo

spccialis virtns. quia charitas habot pro objocto ultimuni

'2. I'ra.'terea, id quod sc extendit ad opcra fiiicm hnmana; vita?, scilicot beatitudinem
omninm virtutnm, non potest esse specialis ajtornam, idoo oxtondit so ad actus totius hu-
virtns. Sed charitas se cxtendit ad opera manai vita3 per modiim imporii, noii qnasi
onmiinn virtntnni .secnndum illnd ad , I iinmcdiato elicicns omnos aclus virtntum.
(lurinth., xni, l : Chfiritas patiens est, he- Ad tcrtinm diccndum, quod pra-ccptnm
nifjna est, etc; extendit etiam sc ad onnna do diligendo dicilnr essc jnssio genoralis,
opcra humana, .secundum illnd I ad Cor., quia ad hoc rcdncuntur onmia alia priE-
ult., 1 1 Oninia vestra in chnritate fiant.
: cepta sicnt ad fiuem, scciinduin illud ad I

Ergo cliai'itas uon est specialis virtus. Timoth., 1, ii Finis praiccpti charitas esl.
:

3. l*raeterea, pra^cepta legis respoudent

CoNcixsio. — Cum bouuni divinuiii ut objecluiu
actibns virlnlnm. Sed .Vugiistinns, in lib. boatiludiuis sit charitatis olijctluiu; cliaritas aiiis
1)0 pcrfectione hununue jastitii£, cap. v, ncccs.sario aunuinfialui' viilutibus, ut sj)ccialis
col. 'l\i', t. io, dicit quod (( generaUs jussio viilus.

• Sic cod.; in Parm. : a excessua. w ad rocte vivendum attinct, virtus cst caritas (jua id
• Codices habcnt Hieroiiymuni pro Augualino : ([uod diiigondum esl diligilur, » Epist. clxvii, c. iv,
nil aulnm simile in illius Ojierihus lcgilur, cl crror g 15, col. 731», l. ±
indf prtfvfiiirc potuit i[uod iirfcdicla verha ex '
Parm. « ot Augustinus dicit in lih. f)e muribus
:

EpiMoln Augu$tini nd Iliernnymtivi deaumpla sint. Ecrlesi.v, implic. cap. xv, se<I expresso lih. XV Uc
Sic in lextu « Ul gencrahter hreviteniue com-
: civil. Dci, cap. xxii, coh 407, t. 7.
plectar quam de virtuto hoheam nolionem <|Uod , l'arm. : « slc. »
224 SUMMA TIlEOLOr.ICA,

a^^pio esscnt charitatis objecta. IIw autcm

non cst verum; sed Dcus cst principale
ARTICULUS V. objectnm charitatis, proximus autem ex
charitatc diligitur proptcr Deum.
Utrum charitas sit una virtus.
Ad sccunduin diicndum, quod charitate
diligitiu- Dcus proptcr scipsum unde una ;

Ad quintum sic proccditur. 1. Videtur

sola ratio diligendi attenditur principaliter a
quod charitas non sit una virtns. Ilal)itus
charitate, scilicet divina bonitas, quae est
cnim distinguuntur sccundnni oiijccla. Scd
ejus substantia, sccundiim illud psal. cv, I :

duo sunt objecta charitatis, scilicct Dcus, et

Confiteinini Domino, fjiionitun bonus. Alia'
proximus; qua; in indnitum ab inviccm
autem rationes ad diligendum inducentes,
distant. Krgo charitas non cst una virtus.
vcl dilectionis facicntes, sunt sccun-
dcbitum
2. Pra^tcrca, divcrsa^ rationcs olyccti di-
consequcntcs cx prinia.
dariac, et
vcrsificant haliitum ,
ctiamsi oi)jcctum sit

cx supra dictis patct. Sed Ad tertium diccndum, quod amicitiai hu-

reaiitcr idcm, ut
manae, dc qua Philosophus loquitur, est di-
nudtai sunt rationcs diligcndi Deum, quia
versiis finis et diversa communicatio quod
cx singulis bcneficiis cjus perccptis dcbitorcs ;

Ergo charitas non in charitatc locuin non habet, ut dictumest.

sumus dilectionis ipsius.
Et ideo non est similis ratio.
est una virtus.
ami-
3. PrcRterea, suIj charitate includitur CoNCLUSio. — Cum una sit simpliciter divina

ad proximum. Sed Philosophus, in Vlll

citia ])onitas, ct lelernai bealitudinis comraunicalio .

Ethic, cap. XI ct xn, ponit divcrsas species cliarilas quai lio?c respicil, una esi simpiiciti-r
virtus, nullas liabcns specics.
amicitiae. Ergo charitas non est una virtus,

scd multiplicatur iii divcrsas species.

Sed contra, sicut ol)jectum fidei est Deus, ARTICULUSVI.
ita et charitatis. Sed fides est una virtus
propter unitatem divina veritatis, sccundum Utrum charitas sit excellentissima
illud ad Ephes., iv, 5 : Una fides. Ergo virtntum.
ctiam charitas est una virtus propter unita-
teni divinae bonitatis. Ad sextum sic proceditur. i. Videtur rpiod
Respondco diccndum, quod charitas, sicut charitas uon sit excellentissima virtutum.
dictuin est, cst qua*dam amicitia hominis ad Altioris eiiim potentiae altior est virtus, sicut
Deum. autem amicitiarum species
Diversae et altior operatio. Sed intellectus est altior
accipiuntur, uno quidem modo secundum voluntate, et' dirigit ipsam. Ergo fides,

divcrsitatcm finis, et secundum hoc dicun- quae est in intcllectu, cst excelleutior cha-
lur tres species amicitiaB, scilicet amicitia ritatc, quic est iii voluntate.
honesti ; alio modo se-
utilis, delcctabilis ct 2. Praeterea, ilhid per (]uod aliud opera-
cundum divcrsitatem communicationum iii tur, vidctur eo csse infcrius, sicut ministcr,
quibus amicitia3 fundantur, sicut alia spccies pcr qucm
Doiuinus aliijuid opcratur, est
amicitiai est consanguineorum, ct alia con- Scd fiilcs per ditectionem'
inferior doinino.
civiiim aut peregrinantium; (|uarum una operatur, ut habctur ad (ial., v, 0. Ergo
jundatur super communicatione naturali, fldes est excellentior charitate.
alia supcr communicationc civili vcl i)cre- quod sc habct cx addi-
3. Pra'tcrca, illud

grinationis, ut palct pcr Pliilosophum in tione ad aliud, vidctur cssc pcrfcctius. Scd
VIll Ethic, cap. xi et xii. spes videtur se habere ex additione ad
Neutro autcni istorum modorum cluuitas charitatcm nam charitatis objectum est
:

potest dividi in plura ; nam cliaritatis linis l)onum, spci autcm objcctum cst bonum
est unus, scilicct divina bonitas; est etiam arduum. Ergo spcs cst cxccUcntior charitatc.
una communicatio bcatitudinis a'terna', su- Scd contra est quod dicitur I ad Corinth.,
pcr (luam ha!c amicitia fundalur. Unde rc- xui, 13 : Major horum cst charitas.

ruKiuilur (piod ciuuilas cst sinq)licitcr una Ucspondco diccndiim, (piod, cum bonuni
virlus, non distincta in plurcs specics. iii bumanis actibus attendalur sccundum
Ad primum ergo dicendum, (luod ratio (juod rcgulantur dcbita regula, neccsse csl
illa recte procederet, si Deus ct proximus ex quod virtus humana. qua' cst principium

Sic cod.; in Parm. : « quia. »

 ;

OUJiST. xxiii, Airr. vi. m

bonorunn actuuni, consistal iii attingeiido titivae perflcitur iii inclinaliono appetentis
huniaiiuriiinacluum rej^-ulaiu. Kst autein ad rem siciit ad tcrmiiHiin ; ct idco dignitas
duplcx regula humanoruni actuum, ut su- uperationis appctitiva' attenditur secundum
pra dictum est, scilicet ratio humana ct rcm qu3e cst objectum operationis. Ea autem
Deus ; scd Ueus est piiiiKi rci^ula, a (jua (pio' siiiif iiifra animani , nobiHori niodo
etiam hiimana ratio letrul.iiuia cst. Kt ideo siint in aiiima (piani in seipsis, (piia uiiiim-
virtutes theologica', qua; consistunt inattin- quodquo est in aliquo per modum cjus in
gendo illam regulam primam co (piod , quo est, iit habctur in lib. /)r rnusis, prop.
earum oltjcctum est Deus, excellentiures 1:2 ct 'H). t^lua' vcro sunt supra aiiimam,

sunt virtutilius moralilnis vcl intcllcctiiali- iiobiiiuri modo siint in .seiitsis quam sint in
bus, quae consistiint iii attingendo rationem aiiima. Kt ideo corum (pue suut infra nos,
humanam. Pnn^tcr tpiod oportet quod ctiam iiohilior est cogiiitio (piam dilcctio; propter
intcr ipsiis virtutcs thcolo^Mcas illa sit potior (piod Philo.sophus, in VI Elliic, c. vii et xii,

qua; magis Deiim atlingit. pra'tulit virtutes intcllcctuales moralibus.

Semper autem id ipiod est per se, majus Sed eorum qua? sunt siipra nos, et prapcipue
est eo (JikkI esl [ter aliud. Fidcs autem ct Dei, dilectio cognitioiii pra'fcrtur. Kt ideo
spes attingunt (iuidcin Keum secundiiin cjiaritas est excellentior lide.
quod ex ipso provenit nobis vel cognitio Ad secundum dicendum, quod fides non
veri vcl adcptitt lioni; sed charitas attingit operatur per dilcctionem sicut per instru-
ipsum Deum, ut in ipso sistat, non ut ex eo mentum, ul dominus pcr servum, sed sicut
aliquid nubis provcniat ; et ideo charitas est per formam propriam ; et ideo ratio non se-
excellentior fide et spe, et per consequens quitur.
omniltus aliis virtutibus, .sicut etiam pru- Ad tertium dicendum, quod idem bonum
dentia, qua; attiiigit rationem secundum se, est objectum charitatis et spei scd charitas ;

est excellentiur quain aliie virtutes morales importat unionem ad illud bonum, spes
quae attingunt rationem secundum quod ex autem distantiam quamdam ab eo. Kt inde
ea mediuin constituitur in operationibus, est (piod charitasnon respicit illiid bonum
vel passiunibus humaiiis, ut arduum, sicut spcs quod enini jam uni- ;

Ad primum ergo dicendum, quod ope- tum' est, non habet ratiouein ardui. Et ex
ratio iiitellectus coiiqtletur secundum quod hoc apparet quod charitas est perfectior
uitellectum est in inteliigente ; et ideo nobi- spe.
litas operationis intellectualis attcnditur se- CoNCLUsio. — Charitas inter omnes virtutes ei-
cundum mensuram intellectus. Uperatio cellentissima pst, cum Dcum attingat ut in ipso
autem voluutalis et cujuslibet virtutis appc- sistat, et non ut ex eo noLis aliquici proveniat (a).

'
Ila cum mss. Tarrac. et Alcan. edili pasiim feclionis est, et forma omnium virtutum, est Del
al. : " unum. » latitudo, et finisconsummans.
(a) Pluribus in locis ut reginam virtutum Scrip- Audi Prosperum, lib. III De vila contemplativa,
tura sacra charitatem extollit. Charilas compulil c. xin : «Charitas est recla voluntas ab omnibus
Deum Patrem ut Filium suum unigenilum daref terrenis ac prfesentibus prorsus aver.sa, sumnia
propler liberandum houiinem. Charitas est ille actionum Ijonarum salus morum, finis cadestium
,

mons super quem totum negotium incarnationis, prseceptorum, mors crimiimra, vita virtutuui, vir-
prtedicationis, et passionis consummatum est. Chii- tus pugnantium,palma victorum, aninia sanctarum
ritas ubi major reperilur ibi et amplior cognitio. menlium, causa meritorum bonorum, praemium
Charilas est condimenlum omnium operationuni. perfectorum, ex qua quidquid est boni operis vivit,
Charitas ignis estqui peccata coiisumit, et separat a sine qua nullus Deo placuit, cum qua nec potuit
malo. Charitatis duo prjecepta sunt grcssus per quos aliquis peccare, nec polerif. » Eadeni encomia cha-
ilur ad Deum. Charitas dicitur lex. Cliaritas elevat ritalisproferunl ahi sancti Pafres, sod inter ciete-
animam, protcfrit et impugnat, reddondo non aniit- rosprJEcipue S. AuKUsfinus, qui charifafem iiliique
litur, scd multiplicniiilur, omnia levia facil, scdilo jirivdicat, uliique requirit, uliique laudaf, uiiicpio
Dei est in anima et in Ecclesia, nunquam excidit. inculcat. Non tamen infcllifrendus csl .sancfus illo
major est inter virlutes, princeps esl operationis docfor sicut ipsum qiiidam hajrcitici intelligendum
meritorite, imperatrix, et forma, est fiiiis omnium esse volunt.
prfficeptorum, quie omnia data .sunt ad ijisam oxci- Nota distingiiendum esso quando agitur de excel-
tandam, vel augendam, vel conscrvandam, vcl ro- lentia charilntis supcr omncs alias virtufes, inter
borandam soln pst qua; nos facit e3.so lia-redes
, perfecfioiicm in esse moris ot porfecfionem in osse
regni cjelorum, el est quse in patria perrnnnpt, et j)hvsico. —
Perfocfio in essc nioris atleiHniiir se-
sine qua ahte virtutes in via nihil sunt, est fons cundum humanorum actuum regulam, ef illa vir-
proprius quo polanlur filii Dei, cumulua totius per- tus est perfectior aliis, qu» melius attingil Deum,
lil. 15
 ;. : » ;

it^Hi SLM.MA THEOLOGICA.

ea quaj sunt ad finem, non dicuntur }>ona
ARTICIJLLS VIL nisi in ordine ad liricm. Sicut ergo duplex
cst finis, unus ullimus, et aiius proximus;
Vtrum sine charitate possit esse aliqua
ita etiam cst duplcx bonum, unum quidem
vera virtus.
ultimum ', et aliud proximum et particularc.
Ad septimum sic proceditiir. 1. Vidctiir Lltimum quidem principale bonum hominis
quod sinc charitate possit esse aliqua vera est Dei fruitio, sccundum illud psal. Lxxii,
virtus. Virtutis enim proprium est bonum 28 Milil adhxrere iJeo bonum est ; et ad
:

actum producere. Sed illi qui non habenl homo per charitafem.
hoc ordinatur
charitatem, faciunt aliqnos bonos actus, Ronum autem secundarium, et quasi par-
puta dum nudum vestiunt, fameiicum pas- ticuiare hominis potest esse <luplex : unum
cunt, et similia operantur. Ergo sine chari- quidem quod est vere bonum, utpote ordi-
tatc potest esse aliqua vera virlus. nabile, quantum est in se, ad principale
2. Praiterea, charitas non potest esse sine bonum, quod est ultimus finis; aliud autem
lide; procedit cnim ex fide non ficta, ut est bonum apparens, et non verum, quia
Apostolus ad Tim., i. Sed in infido-
dicit, I abducit a finali bono. Sic ergo patet quod
UIjus potest esse vera castitas, dum concu- virtus vera simpliciter est illa quae ordinatur
pisceiitiam coliibent, et vera justitia, dum ad principale bonnm liominis ; sicut etiam
recte judicant. Ergo vera virtus potest esse Philosophus, in VII Physic, text. 17, dicit

sine charitate. quod (( virtus est dispositio perfecti ad opti-

3. Praiterea, scientia et ars virtutes quae- mum. »

dam sunt, ut patet in Vi Ethic, c. ni et iv. Et sic nulla vera virtus potest esse sine
Sed hujusmodi inveniuntur in hominibus charitate. Sed si accipiatur virtus secundum
peccatoribus non habentibus charitatem. quod est in ordine ad aliquem finem parti-
Ergo vera virtus potest esse sine charitatc. cularem, sic potest aliqua virtus dici sine
Sed contra cst quod Apostolus dicit I ad charitate, inquantum ordinatur ad aliquod
Corinth., xni, 3 Si distribuero in cibos
: particulare bonum. Sed si illud particulare
pauperum omnes facultates meas, et si tra- bonum non sit verum bonum, sed apparens;
didero corpus meum, ita ut ardeam, chari- virtus ctiam quae est in ordine ad hoc bo-
* Non tatem autem non habeam* , nihil mihi pro- num, non erit vera virtus, sed falsa simili-
habuero.
dest. Sed virtus vera multum prodest, se- tudo virtutis sicut non est ; vera virtus <(

cundum illud Sap., vni, 7 Sobrietatem et : avarorum prudentia, qua excogitat di-
justitiam docet, prudentiatn et virtulem versa genera loccUorum-; et avarorum jus-
* Et pru- quibus in vila nihil cst utilius hominibus* titia, (jua gravium danmorum metu con-
denliam sine charitate vera virtus esse uon tcmnunt aliena; et avarorum temperantia,
docel,
Ergo
et justi- potest. qua luxuriae, quae suinptuosa est, cohibeut
tiani, et
Respondeo dicendum, quod virtus ordi- appetifum; et avarorum forfitudo, qua, ut
virtntem,
qiiihus iiatur ad bonum, ut supra hal)itum est. ail lloratius, Hb. I, Ejtist. i, v. 10
vtilius
Ronum autera principaliter est fmis ; nam Pt^r mare pauperiem fugiunt, per saxa, per ignes»;
nihil csl
in vita
homitii-
bus. quia Dous (jst prima regula acluum humanorum. volentes lldem osse perfectiorom in onte physico
Porro, cliaritas mclius attingil Deum quam virlutes charitate, alii volentos in eodem onto perfectiorem
morales quai atlingunt tantum rationem humanam; osse tide charitalora. Hatio prinne senlontite esl
melius etiam quam aliui virtutes Iheologiciu. lides quod cognilio actus est nobilioris potontin.', id ost
scilicot et spos, qua' altingunt Deum secunduni intellectus. et cousequonter lides per quam cognos-
quod ox ipso nobis provenit vel cognitio vori. vel cilur ost virtus nobilior charitato perquam amatur
adeptio boni; nam charitas in ij^so Deo sistit, ol amor enim ost actus potontiiv minus nobilis, id esl

ut in ipso sistal ipsum atlingit, non ut ex ipso ali- volunlalis. liuic rationi secunda; sententire patroui
quiil nobis i)roveniat. Insuper lldes ol spos compa- opponunl quod dileclio oorum quve supra nos sunt
tiunlur poccatum, non charilas. Doniquo. lides et nobilior est quam
cognitio, quia ea quip supra uos
apes imporleclionem involvunt, lides obscuritalem, sunl ad ditloreuliam eorum quse infra nos sunt, no-
spes proprium commodum. Ergo porfoclior est biliori modo sunt in soipsis ubi vadit dilectio quam

charitas in essc moris. Id taraen uegarunl Lutho- in inlolk^clu nostro ubi manet cognitio.
rani, (juia dicontos nos justilicari por lidom, con-
'
l'arm. addit : u el universale. » — • Sic cod.; in
tendunl lidem aliis virlulibus in csse moris pri«- l*arm. lucrorum.
: " >^

celloro. '
« Et avarorura juslitia, qua gravium damnorum

Quoad porleclionom in ento physico, et indopen- melu, facilius sua nonuunquam conlemuuDt quam
deuler a regula morum, sciuduulur Tkomistffi, alii usui-ptuil aliquid alieuuui , >» etc.
 :,

QVJEST. XXIII , ART. VII. -2-27

iit Augustinus dicit in IV lib. Contra Julia- I>er peccatum tollitur, ut supra dictum est.
nitffi,cap. ni. § 10, col. 7W, t. 10. Si vero Kt secundiim hoc sine charitate potest qui-
illud bonuni particulare .sit verum bonuni, dem essc aliquis actus bonus ex suo genere;
puta conservatio hu-
civitatis. vel aliquid non tamen porf(M'te bonus, quia dee.st debita
jusinodi. erit (fuideni vera virtiis, sod im- ordinatio ad uJtiinuin liiieiu.
perfecta, nisi referatur ad finale et perfectmn Ad se^ninduiu dicendum, (juod cuiu finis
bonum. se habeat in agibilibus, sicut principium in
Kl serundum hoc simpliciter vera virtus speculativis'; sicut non potest es.se simpU-
sine charitate esse nou potest. citer vera scientia, si desit recta a^stimatio
Ad primura ergo dicendum, quod actus de primo et indemonstrabili principio, ita
alicujuscharitate carentis p«:)te.st esse duple.\ non potcst esse simpliciter vera justitia aut
unus (piidem secuiuhim h»x" quixl charitate vera casfitas, si desit ordinatio debita ad
caret, utpote cum facit aiiiiuid in ordine ad tinem, quae est per charitatem, quantum-
id per qu(Kl caret charitatc ; et talis actus cumque aliquis se recte circa alia habeat.
semper est malus sicut .\ugustinus dicit in
: Ad tertiuin dicendiim, quod scientia et
IV Contnt Julia/t., c. iii, § .'10, etc, col. 7.%3, ars de ordinem ad
sui ratione important
t. 10, quod actus infidelis, inquantum est aliquod particulare bonum, non autem ad
infidelis, semper est peccatum, etiamsi nu- ultimum finemhumanff» vitae; sicut virtutes
dum operiat, vel quidquid aliud hujusmodi morales, quae siinpliciter faciunt hominem
faciat, ordinans ad fiucm sua? infidehtatis. bonum, ut supra dictuin est. Et ideo non est
Vlius autem potest esse actus charitate ca- similis ratio.
rentis, non secundum id (juod charitate CoNXLusio. — Cum per charitatem homo in ul-
caret, sed sccundum (jUixl habet ali(juod timum finem diiigatur, nuUa potest absque illa,
aliud donum Dei, vel fidem, vel spem, vel simpliciter vera virtus esse [a).

etiam naturale bonum : quod non totum

'
In Parm. : « speculabilibus. » ab habitu comparato, adeoque naturall. » Unde
a) Nomen derivatum est, quia for-
virtulis a viro tides et spes sunt verae virtutes theologricse absque
ludo «}ua^ dicitur virlus major est in viro quam in charitale possent etiam esse absque illa virtutes
;

fcemina. Alia ost naturalis quoe producibilis est et naturales, Deum pro objecto immediato habentes,
producta est a causa naturaii: alia supematuralis juxta P. Heuno.
qatB nec producitur uec producibilis est a causa A fortiori igilur virtutes morales acquisitee sine
naturali. Alia esl acqmsita per actus: alia infusa. charitale remanent. De faclo remanserunt in muUis
Nunc ad proposilum. Virtules morales iiifusa: gentibus. Ordo ad finem supernaturalem non essen-
sunt ^atise sanctiticantis proprietales, et ideo a tiahs est virtuli morali acquisilae ut sit vera virtus,
charitale inseparabiles. Uncle exislere non possunt nam « finis virtutum moralium est bonum huma-
absque cbaritate. Virlutes alise theoloj-Mcae, sciiicet num bonum autem humanum animee est secun-
;

fldes et spes praecedunt in justificatione cbaritatem, dum rationem esse, » ut dicit S. Thomas. Porro
juxta concilium tridentinum. sess. vi, cap. vi, et quid adderet charitas virtuti morah acquisitse? Nil
idem concihum definivit tidem remanere sine nisi illum non essentialem ordinem ad flnem su-
charitate et esse veram fidem « Si quis dixerit : pematuralem. Ergo absque charitate virlus moralis
amissa per peccatum gratia, simul et fidem semper acquisita vera virtus est. Nec objiciendum est quod
amitti. aul fidem qaae reraanet non esse veram fidem, non possit esse veravirtus cuin aversioneab ultimo
anathema sil, » sess. vi, can. 28. Sed P. llenno fine. Aversio etenim iUa est in peccatore non in
nltra profreditur et dicil : " Longe probabilius est virlute. Virtus ipsa non ordinatur ad Deum propter
l.iri posse virtutem Iheologicam naturalem, seu stalum peccatoris qui virtutt^m nihilominus habet;
qufe per actus comparata. etiam circa Deum taii- sed virlus ipsa, quamvis ad Deum non ordinetur,
quam objectum immedialum versetur. El ralio esl, non tamen avertil a Deo. Sufficit insuper ad ve-
quia «>x po quod frequenter a.ssentiamur certis ram essentiam virtutis quod appetitus sit bene dis-
fldpl articuhs, v. (:. cxistentiie Christi in Eucharis- positus circa fineiu proprium hujus virtutis, fine
tia , pxpprimur in nobis quamdam facihtatem ad supematuraH omisso. Si dicas virtutem esse habi-
credondum articulum illum, quam non experimnr tum, id esl quid finniler inhaerens et difticile mo-
circa ahos articulos : illa autem facilitas iion pro- hile, non vero dispositionem id est quid facile
,

venit ab habitu lldpi infuso, cum !i>(|uahter se mobile, virlutem autem moralcm acqui.sitam esse
habeat ad omnos articulos, et ronstMjuenter nb in peccatore facile mobiieui, et consequi^nter osse
habitu per actus compurato proveniat nL'(e.sse est. potius disposilionem quam habitum el vtTam vir-
Accedit quod christinnus in hipre>im lapsus eam- lutem; respondetur nepando talem virtutem esae
dem facilitalem sentiat ad credendum certis arti- in peccatore facile niobilem quantum est ex prin-
cuhs ac antp hsprosim sed posl hifresim faciHtas: cipiis intrinsecis, et hoc sufficit ut remaneat habi-
llla non provenlt ab habitu fidei infuso, utpote lus et vera virtus.
amiMO ergo sec ante ab eodem proveoiebat, sed
; Concedimus tamen virtutes onmes absque cba-
 ; ,:

±2fi SUMMA TIIEOLOGICA.

vel est cs.sentialis. Scd charitas non est

ARTICULUS VIII. forma excmplaris aliarum virtutum quia ;

sic oportcret quod aiia^ virtutes es.scnt ejus-

Utrum charitas sit forma virtutum [a]. dcm spccici cnm ipsa; similitcr etiam non
est forma csscntialis aliarum, quia non dis-
Ad octavum sic proceditur. Videtur \. tin^uerctur ab aliis. Ergo nulio modo est
quod charitas non sit forma
virtntum. forma virtutum.
Forma enim alicujus rci vel cst cxcmplaris, 2. l'raiterca, charitas comparatur ad alias

ritate, licet vcreB sint, imperfectas csse. Virtus enim ejus in chnrilale ; I Joan., iv : Qui manet in chari-
perlecta facit habcnlem simpliciter bonnm, et Loc lale, in Deo manet, et alibi. Sex sunt effectus gra-
dici non potest de peccatore. Insuper omnes vir- tiaj sanctificanlis, ut dicit Tournely : \. gratia
lulos morales acquisitse indigent perfecta prudentia sanctificans nos filios de chari-
Dei efficil; at id
ul sint perfectse virlutes. Sed prudenlia in pecca- tate affirmat Joan., I ep., iv Omnis qui diligit, ex :

tore non est perfecla, quia in eo saltem ex parte Deo natus est. 2. Gratia nos Deo gratos et acceptos
corrumpitur, quatenus per peccatum appelitus reddil id efficit charitas, Joan., iv
: Qui diligil :

male finem alicujus virtutis contra

afficitur circa me, diligitur a Palre meo. 3. Gratia vitam spiritua-
quam peccalur, appetitu autem sic male disposito, lem nobis confert at de charitate dicitur I Joan., iii
:

judicium prudentiatj non potest esse firmum et rec- Scimus quoniam translati sumus de morte ad vitam,
tum in omni evenlu, el contra quodcumque im- quoniam diligimus fratres. Qui non diligit manel in
pedimentum. morte. 4. Gratia nos Deo conjungit at id quoque :

(a) Quseritur utrum charitas sit forma omnium prtestat charilas. S. Gratia est radix omnium bono-
virlulum supernaturalium. Forma rei alicujus du- rum operum at Apostolus I Cor., xiii, omnium
:

plex esse potest essentialis et inlrinseca, et acci- fere virtutum acfus cliarilati tribuit Charitas pa- :

dentalis et exlrinseca. Forma essenlialis et intriu- tiens esl, benigna est, non xmulatur, non agit pcr-
seca rei dat esso rei tale intrinsecum, v. g., forma peram, non inflalur, non est ambiliosa, non quaeril
essentialis et iutrinseca lapidis dat lapidi esse lapi- qux vera sunt, non irrilatur, non cogitat malum
dis intrinsecum seu essentiam lapidis, ita ut lapis non gaudet super iniquitate, congaudel autem veri-
absque illa fornia non sit lapis. Forma accidentalis tali, omnia omnia credit, omnia
sulferl, sperat. omnin
et extrinseca dat rei non esse
inlrinsecum sed
(ale sustinet. G. Deuique gralia esl semen vilae aMernse
figuram talem, dispositionem talem, qualitalem ta- ac salutis noslrai causa ; at de charitate id ipsum
lem extrinsccam, v. g. forma accidentaiis el extrin- dicitur : Coronam vitx repromisit Deus diligentibus
seca lapidis dat lapidi figuram vasis, tabulaj, staluaj, se, Jacob, i.

ita ut lapis absque illa lorma renianeat lapis. Unde II. Tridentinum concilium,sess. vi, c. xi, loquens
duobus modis inlelligi polest quaBslio supra posila. de nostra justificatione, asserit non tieri illam sola
Charitas eslne forma omniuni virlutum supernatu- remissione peccatorum exclusa gratia et charitale
ralium essentialis et inlrinseca? Estne earumdem « quie per Spirilum sanctum ditTundatur; » ergo
forma accidentalis et cxtrinseca? censel unicam osse formam, gratiam et charilatem,
Scindunlur Iheologi. Quidam dicunl gratiam esse quia si duve essent, dixisset « difTunduntur » et non
virtulum supernaturalium formam essentialem et « ditrunditur. »
intrinsecam, charitatem vero earumdem formam Prselerea, c. vii, idemconcilium, postquam dixis-
solummodo accidentalem et inlrinsecam sic Tlio- : set unicam esse causam formaJem nostrae juslifica-
mistae cum pluribus (!xtraneis. tionis, docet illam esso charitalem quse dilTuuditur
Alii dicunt cliarilatem non distingui realiter a in cordibus oorum qui juslificantur. atque ipsis
charitate, sed vei nomine tantum sic Durandus : inhferet imo subdit in justilicalione. ullra pecca-
:

vel formaliler lanlum sic Scolus; vel virtualiter

: torum remissionom. infundi spem, fidem et chari-
ratione diversorum officiorum. Ili omnes dicunt lalem nulla facla montione gralia^ quam sane men- ;

charitatem esse formam inlrinsecam et essentialem tionem focissol, si crodidissol illam cssea charitate
virlutum supernaturalium. Ilocsentiunl intor prte- distinclani cum hic prtecipue agat de forma sanc-
clarissimos theologos ullra Dumndum el Scotum, tificanlo.
Alexander Alensis, Uellnrminus, Ilurlado, Conincii, III. Causa formalis nostrte juslificationis esl
Tournoly, et plures alii. Sootistce magistro suo ad- grafia sancfificans, hinc enim justificans etiam
hserent. appoilafur; sed charitas esl causa formalis qiia
En Scotislaruni rationcs :
jusfificamur. Concilium enim tridentinum dicit,
Cui competunl proprielates compelit et essen-
I. sess. VI, cap. vii, nos offici formalifer justos per
tia; sed proprielalcs graliie compolunt cbaritati justifiam qua donamur a Deo, ef paulo posf ait id
habituali; ergo gralia esl cliarilas. tieri in nobis dum charitas difVunditur in cordibus
1'robat. min. Quia tollere poccaluni facoro , ooruni qui justificanlur, ut suiu-n retulimus. Au-
sanclos, immaculalos, lilios Dei, uniro liominoni gustinus quoque, lib. De nat. et grat.. c. xxxviii,
Deo quod est proprium gratin? snnclificantis tri- dicif « Charilas Doi qua una vere jusfus esl, qui-
:

buit Scriplura charilati; nam I Pelr., iv, dicilur : Lninuiuo jusfus osl. «
Charittts optrit multiludiufm pfccatorum: I Joan., IV. Si chnritas ot grafia falitor distinguorenfur
III : Videlc qualcm charitatem dedil nobis Puter, ut possonf soparnri sed indo soquifur mngnum incon-
;

Filii Dei nominemur cl si/nws; Ephes., Ekgil nos i : vonions; ergo. Prob. Min. Si quis mororefur habeus
in ipso, ul essemus sancti, el imniaculati in conspectu charifalem, ol uou habeus ^^ratiaui, u^c domuare-
 ,,

Or.€ST. WIII, AUT. VIII. ?20

virtiitcs ut radix ot fundamentnin, socun- rationom matoriap, ([uia est prima pars in

dnin illud Kphos,, ni, 17: Iti chnritnto rndi- trciitT.itioiu». Krgo rharitas non cst formy
autem vel funilamen-
rnti et fundati. Hadi.x virtntiim.
tum non habet rationem forma", sed magis {. l'ra*terea, forma et finis et efflciens

'.'lur; non damnarolur qiiia nuUum tet igitur ut natura elevafa sit ad osse supernatu-
im, ulpoto inconii)alibilo runi cha- rale ut virtus supeinaturalis existat. Porro natura
rUalo iKc aalvaretur, quia ilcfeclu (ri^atitB non
, elovalur ad osse supernalurale per grafiain, ot hoc
ossel fllius D(.-i adoptivus cui soli ^loria repromissa fatentur omnos, et charilas est virtus supernatura-
e«t. lis,ut omnes etiam fatontur. Ergo charitas suppo-
V Nulla ratio vel aulhoritas sive Scripturce, sive nif gratiam, ol sic roaliler distinguitur ab ilia.
ve Palrum ntrort aliquam necessita- Quod si objicias non idom esse naluram quaa
!i militor pratiam a charilato; erpo. substnntia ost et naturam qurc accidens est, quia
.\i ralionem exi^unnnt dicentes
.
: natura qute substantia ost non est per so opera-
Si -• > realiter distinpueronlur, pos- tiva, oxcopta natura Dei. dum natura qua? accidens

de potentia Dei absoluta separari. sicut

I est operatur undo, quando natura est substantia
;

, ,
. nalurales possunt do polentia Dei ab-
'.J3 non operativa per so non esl idem ac dispositio ad
soluta separari ab essentia; atqui falsum conse- operandum; quando autem natura osl accidens
fTii.iK .^riro. —
Prob. min. Si gralia esset in aliquo : quod operatur, possibilo est eamdom formam dare
'ate. ille esset Deo prratus el amicus, quia etesse talisnalurte el dispositionemad operandum,
— V. lalem efllcerol gratia; et non essot quia
. idem calor Iribiiil ligno esso et calidum
sicut, v. g.,
non dilitreret Doum. Item salvaretur qnia por gra- et calefaclivum. ,\tqui gralia est accidons; ergo
t, „, ......I niius Doi adoplivus, ot consequenter oadem forma in ordino supernalurali tribucre po-
;ii et non salvaretur quia non haberet
; test et elevationem ad ordinem supernafuralom et
i .loin.ii.iJi. sino qua nemo salvatur. Similiter, si disposifionem ad operandum; ergo virtus in ordine
esset in eo charilas sine gratia esset gralus Deo, supernaturali non necessario distincta est a na-
quia ipsum «liligerot, el non esset gralus, quia ca- tura. nec charitas a grafia; respondetur elevationem
reret gratia per qunm Ilt gralus. Ilem posset salvari, naturte esse in essenfia animse, virlutem autem
quia nullum haberet peccatum quod est incom- ,
operativam in potenlia animae; afqui ex philosophia
{tossibilc cuni charitate, el non posset, quia, carens non potest eadom fornia subjectari in duobus sub-
pratia, non essel filius et hseres, et ideo non habe- jectis realiter distinctis, ut sunt essenlia et po-
rel jus ad regnum. tentia anima". Insuper quod dicitur de virtule cha-
VI. Si gratia distinguitur a cbaritate, ut essentia ritatis dici possel a pari de omnibus aliis virfutibus
a proprietate, soquitur quod gratia non possit au- infusis et do donis.
geri quia essentia roi non suscipit magis et minus. III. Gratia est elTectus ot terminus dilectionis
Pnlsum pst consefpiens. Ergo. Dei charitas est qua diligimus Deum; atqui Deus
;

Ed Thomistarum rationes : « prior ililexit nos, » I Joann., iv. Ergo gratia non
I. Distinguondum est ubi Scriptura sacra, conci- idom est ac charilas.
lia et Patres dislinguunt; atqui Scriptura sacra IV. Gratia est participatio divinse nalurfe, chari-
concilia et Patres diversis nominibu.s prafiam et fas participatio divinjE volunfafis ntqui istfe parfi-
;

charitatoiii appellanl, ot do illis duabus rebus

ut ile cipationes sunt naturaliter distincffB ergo. Prob.
;

loquuntur. II Cor., xiii : Gralia Domini noilri Jexu Min. Nafura et voluntas in Deo virtualiter disfin-
:

Chrisd et charitas Dei : I Tini., i : Superabnndarit gimnfur; quiu autom in Deo virtualiter distin-
gratia Domini cum fide et dilectione. — Concilium guunfur, participafa in creaturis distinguuntur
viennen.se, clemonl. « Dc sanctissima Trinitato, » realiter; natura insuper plus differt a volunfate
dicit baptizalis infundi «gratiam et virtufes. » Con- quam voluntas ab infellectu, sed participatio vo-
cilium moguntinum, ann. I.")19, cap. vii « Gratia, : luntatis ditrerf n parficipationo intollecfus; ergo.
inquit, cum venia peccatorum accipitur, et per V. Oninis inclinafio sequitur ad formam ; sed
Spiritum sanctum cum fido charitas. » Concilium charifas esf inrlinatio ordinis supernaluralis ; ergo
tridentinuTiv, sess. vi, cap. vii « Renovatio into- : supponif formam supornaturalem ad quam sequi-
rioris hominis fit per vohmlariam su.sceptionom tur.
gratiffi et dononim. » Can. xi, dofinit hominom VI. Deus non minus providef nnfura? in ordine
non justificnri " oxclu.sa gratia et charilate. » — supernafuraii quam in ordine naturali; afqui in or-
,\ngU9tinus dicit, De dono perseverantix, cap. xvi : diiie naturali primo dnt formam essontinlem, seu
•• fJratia prwvenit charitaloni. » Et /n psahn. ciii, nnturam cui competit talis finis, deindo potenlias
v. 13, definit gTatiara « Nitor animse sanctum : in en radicatas nd oporandum pro assecutiono finis;
conrilians nmorem. » Et lib. De gratia Chrixd orgo similiter in ordinc supernaturnli.
cap. XXX, dicit « Per gratiam qua justificamur,
: Ex doctrina Thoinistnrum soquitur chnrifnlem
dilTundilur charitas Dei in cordibus nostris. » Sic non es.se virtufum suixTnafumlium forinnni infrin-
nlil Patres variis in locis; ergo. secam el e3.sentialem, sod formam solummodo ex-
II. Virtus est juxta Philosophum » dispositio per- trinsocam, et nccidonfalom qiin reforuntur nd finom
focti nd optimum, .scu dispositio natunn jam con-
.> supornaturnlom quo, voluti ornnmonto, formanlur
atitutte ad operandum in ordino nd talom finom. in ordino supemnturali, ita ut charitas potius sit
Undo vlrtus exigit naturam dispositam in ordino virlutum supornnfuralium formn supematurnlilor
ad finem naturalem, si naturnlis ost, in ordine ad ornans quam forma O3.sontinlitor constituons.
flnem supeniaturalcm, si supematuralis cst. Opor- CrBlerum charitas virtus est quae suum habel
:>3o SUMMA THEOLO(;iCA.
iioii coiiicidurit iu irlcm iiuinoro, ut patet iii Ad primum er^^odicendum, quod charitas
II Plnjaic, lext. T(i. Sed charilas dicitur dicitur csse forina ;iliarum \irtutum, non
finis et mafcr virtutum. Ergo non debetdici <|uidem cxemplaritcr aut essentiahtcr, sed
Ibrma virtutum. mafjiscirective, iiuiuantum scihcet omnibus
Sed contra est quod Ambrosius dicit' formam imponit, sccundum modum prae-
charitatcm esse formam virtutum. dictum.
Respondeo dicendum, quod in morahhus Ad secunduni dicendum, quod charitas
forma actus attendilur principahter cx parto comparatur fundamento et radici, inquan-
finis. Cujus ratio est quia priucipium mora- tuin ex ea sustentantur et nutriuntur omnes
hura actuum est voluntas ; cujus ojjjectum ali.e non secundum rationem,
virtutes; ct
et quasi forma est finis. Semper autcm qua fundamentum et radix habent rationem
forma actus consequitur formam agentis. causa3 materiahs.
Unde oportet quod in moralibus id (piod Ad tertium dicendum, quod charitas di-
dat actui ordinem ad finem, det ei et for- citur finisaharum virtutum quia omnes ,

mam. ahas virtutcs ordinat ad finem suum. Et

Manifestum est autem secundum prse- quia mater est quae in se concipit ex alio,
dicta, quod pcr charitatem ordinantur actus ex hac ratione dicitur mater aharum virtu-
omnium aharum virtutum ad ultimum fi- tum, quia ex appetitu finis ultimi concipit
nem; et secundum hoc ipsa dat formam actus aliarum virtutum, imperando ipsos*.
actibus omnium aharum virtutum et pro :
CoNCLusio. — Charitas omniiim virtutmu forma
tanto dicitur « csso forma virtutum, » nam est, cmu per ipsam omnima virtutmu actus ad
et ipsaj virtutes dicuntur in ordine ad actus debitum et ultimum tinem ordinentur (a).

formatos.

objcctum specie distinclum ab objecto uniuscujus- eorum administratioui prsefectus erat, vocabatur
que aliarum virlutum supcrnaluralium atqui si ; « magisler charitatum » ut illius munus « officium
esset forma essentialis et intrinseca aliarum virtu- charitatum. » Vel potius, « charitatum » nomine in
tum, virlutes idem cum ca objectum baberent, monasteriis intelligendae sunt epulae solemnes et
quod falsum est orgo aUarum virtutum charitas
; extraordinariae, quas monasteriorum benefactores.
non est forma cssentialis et intrinseca. vel anniversariorum suorum. vel statis et designalis
Idem argumenlum elTormari non potest de gra- aliis diebus, praesertim festis solemnioribus, a mo-
tia cujus objectum est elevatio ad ordinem super- nachis fieri praiceperuut, quo et beueticiorum et
naturalem, quae elevatio omnibus virtutibus conve- rerum concessarum memoria allius monachorum
nit supernaluralibus, objecto uniuscujusque earum uuimis hsereret.
eodem remauenlc, et inde forsitan recte concludi V. Qusevis extraordinaria refectio, maxime illa
posset quod Thomistaj contendunt ut probabilius, qujE fiebat extra prandium et coenam, in monas-
charitalem scilicet realiter distingui a gratia. tcriis.
Implicite in supposititio Commentario in l ad
' VI. Mensura vini quje prsebebatur monachis in
Cor., 0. xui, v. 3, ubi dicit « Caput religionis ca- : cjusmodi refectionibus extraordinariis, et vocaba-
ritas est; el qui caputnon ha))et, vitam non habel...; tur « charitas pura » mensura de viuo puro.
sine caritale nihil prodest, quia fundamcntum reli- VII. Quod gratis conceditur. non vero ex debito,
gionis caritas est. Quidquid ergo sine carltate fit, vel ex consueludine.
caducum cst, » col. 266, t. 4. El expressius, in — VIII. Quod vice recognitionis donaloribus daba-
quadamprecationc preparatoria admissamquui in- tur.
ter ejus Opera dubia legitur, col. 835, § 5, l. 4, « cha- IX. Publicum valetudinarium.
ritas, quie fundamentum esl omnium virlutum. » X. Benedictio.
' Al : « inoperando ipsos. » XI. Quod vice coroUarii praeler prsBlium iu emp-
(u) In hac quaistiono S. Doctor disserit de cha- tionibus concedebatur, soepiusque bibendo absu-
rilato secundum se. IIoc nomen « charitas » mebalur in bonevolentia' signum.
christianum scd u clirislianis docursu sivcu-
cst ; XII. Oblatio qua; inter missarum solemnia fil a
lorum secundum sensus mulliplices usurpatum tidelibus.
est, et lios e.xponero liceliil. XIII. Procuratio qua hospilio et conviviis exci-
I. Charitas virlus Iheologica, sive sil, sivo non piebanlur episcopi occlosias suas visilanles, qu»
sit idem ac gratia hal)ituaHs. houd infrequenter in pecuuiariam summam con-
II. Agape cliristianorum, couviviuiu (luo amici, vertebatur.
vel etiam pauperos e.\cipiunlur. XIV. Exigua refectio quam ox jure vel ex con-
III.Eleomosyna. suetudino ecclesia, ad quam processio dirigebatur.
IV. Pranlia et bona omnia qua; a fulelibus chris- cUmo oxhibebat.
lianis in cleemosyuam gratuilo collata sunt, sou ob XV. Sacrum sodaliiium.
auniversaria, sou ob ali.ipielalis ollicia in ecclosiis XVI. Foslum nundiuae. quse cum conviTiis
,

ol nionasloriis c.\solvenda; et monachus qui isti colobrari solent.

bonorum guuuri in mouasloriu saudion>'slauo , ac XVII. » Charitas morluorum » galhce « faLriquc ^
 ; ;

Qr.Jp.ST. XXIV. ART. I. 23«

.1. Prapterea, charilasseextonclitadomnes

actiis Imnianos, socuiulnm illud 1 ad Cor.,
0U.E5TIO XXIV. nlt., 11 : O/fui/fi vcslra iii chnritate finnt.
DK CHARITATIS SUBJECTO a Sed pnn(i[)inin Innnanonmi actunmest libe-

(Et duodecim quferuntur.) rnm arbitrium. V.v\!;() videtnr (juod charitas

maximo sit in liboro arl)itrio sicnt in sub-
Doindo considonindnm ost dc cliaritate in jocto, et iion iii volimtate.
comparationo ad subjoctum et circa hoc ; Sed conlra est (juod objoctiim charitatis
quaTtmtur duo<lecim T utrnin charitas sit : cst bonum, (juod etiam cst objectnm volun-
in volnntato tantinam in snhjecto; -1° utrnm tatis. I^rgo charitas est in voluntate sicut in
charitas causetur in tiomiiio ex actibns prai- subjocto.
cedentibus, vel ex infusione '
; 3' utrum in- Respondeo dicendura, quod cum duplex
fundatnrseoundumcapacitatem naturalinm; sit appotitus, sensitivus scilicet et intcllecti-
i" utruin au|u:oatur in iiabonto ipsiun vus, qni dicitur voliintas, ut in I habitum
5° utnmi augeatur per additionem (3° utrum ; est, utriusque objectum cst bonura, sed di-
(yuolibot actn aniroatur; 7" utrum augeatur vorsimode nam objcctura appctitus scnsi-
:

in innnitum S' ntrum cliaritas vis possit

; tivi cst bonum per sensum apprehcnsum

esse perfecta; 9° do divorsis ji^radibns chari- objcctuiu vero appotitus intclloctivi vel vo-
tatis; 10° utrum charitas possit diminui luiitatis est l)oiuim sub communi ratione
11° utrnm charitas semel habita possit boni, prout est apprehensibile ab intellectu.
amitti; 1-2" utrum amittatur per unum ac- Charitatis autcm oljjectum non est aliquod
tura peccati mortalis. bouum scnsibilc, sed bonum divinum, quod
solo intellectu cognoscitur.
Et ideo charitatis subjectura non est appe-
ARTICULUS PRIMUS.
titus sensitivus, sed appetitus intellcctivus,
Utrum voluntas sit subjectum chantatis. id est voluntas.
Ad primura ergo diccndura, quod concu-
Ad primum sic proceditur. 1 . Videtur piscibilis cst pars appetitiis scnsitivi, non
«juod voluntas non
snbjectum charitatis. sit auteiu appetitus intellectivi, ut in I ostcnsum
Charitas oiiim amor qnidam est. Sed amor, Undc amor (]ni est in concupiscibili, est
est.

secundum Phiiosopliura, lib. 11 Top., c. ni, amor sensitivi boiii. Ad bonura autera divi-
in explic. loc. -2'>, est in concupiscibili. Ergo num, quod est intclligibile, concupiscibilis
et charitas est iu coucupiscibili, et non in se extendere noii potcst, scd sola voluntas.
voiuntate. Et ideo concupiscibilis subjectum charitatis
2. Pra'terea charitas est principalissima esse non potest.
virtutum, ut supra dictum est. Sed subjeo Ad secundum dicendum, quodvoluntas
tum virtutis est ratio. Ergo videtur quod etiam secundura Philosophum, in III De
charitas sit in ratione, et non in voluntatc. anima, text. 42, in ratione est. Et ideo per

XVIII. « Cbaritas synodalica » id quod in synodo libus, sed pravis desideriis, ambitioni injustse ac
solvebalur. perversse aliorum succurrimns. Qui talia facit no-
XIX. « Charitas » etiam nuncupala esl charta men oblinel hominis boni, generosi et charilativi.
communiEB Tornacensis, ann. 1187. Non nominetur inter christiauos « charitas » nisi
Notandum convivia illa quce vocabantur « chari- ad designandum supernaturalem amorem Dei et
lates, » peragenda fuisse,
seu « dilectiones » ita proximi.
« ut solemnes dies non tam cihorum abundantia » ' Parm. addit « divina » :

quam exultatione celebrarenlur,

spiritus ul ait (a) Ha;c quaeslio tractatur in dist. xxv, parl. iii,

S. Ilieroiiymus, Epitt. xlix. lib. I Speculi moralis.

Sed hodie voce « charilatis »abutunlur,
et nostri « Circa secundum principale, scilicet de chari-
dum charitatem
« appellant amorem cpiemdam
•>
lato per comparalionem ad siibjcclum, conside-
naturalem hominis quo bonum proximis noslris randa sunt octo. Primo, utrum charilas sit in vo-
volumua, non dislingiiendo ssepius an bonum istud luntatc sicut in subjocto. Secundo, ulruin causctur
8il etiam bonum coram Deo an non, quo famam in liomine ox actibus, vcl ex infnsione. Tertio,
Ipsiusnolumus m;iculare, quo vitia cjus alifpiando ulrum infiindatur secundum capacitalom natura-
non modo non condemnamus, sed ntiam dofendi- liiim. Quarlo, utnmi augeatur ot quomodo. Qninto,
mu9, laudamus, facilia sive occultando sive auxi- ulruni charitas vin; possit osso porfocta. Sexlo. do
liando reddimus, quo licentiam non veram liber- divcrsis gradibus charitatis. Soplimo, utruni clia-
lalem uniuscujusque ab omni vinculo immunem ritas possit diminui. Oclavo, utrum habita somol
6886 poslulamus, quo non tantum miseriis corpora- possit amitti. »
 -212 SLMMA THEOLOGICA.
Iioc quod fharit.is est in volnnlafo, non est ligibile, tanto facilius diligi polest. Sed Deus
alicjia aralionc. Tanion ratio non osl regula cum
est inaximc diligibilis, bo- sit summe
(harilatis, sicnt humanarum
virtutum; sed nus. Ergo facilius est ipsum diligere quara
regulatur a Dci sapientia, ct excedit regu- alia. Sed ad alia diligonda non indigemus
lam rationis humanai, secundum ilJud aliquo habitu infuso. Ergo nec eliam ad di-
Ephes., Supererniiimtem scientix
ni, 19 :
ligcndum Dcum.
charitatem Christi. Unde non cst in ratione Apostolus dicit lad Timoth.,
2. Prffiterea,
sicut in subjecto, sicut prudentia; neque si- i, Finis j^rxrepti est charitas de corde
.')
:

cut inrcgulante, sicut justitia, vcl temperan- priro, et conscientia hona, et fide non ficta.
tia; scd solum per quamdam alfinilatem Sed ha3c tria pertinent ad actus humanos.
voluntatis ad rationem. Ergo charitas causatur in nobis ex actibus
Ad tertium diccndum, quod lihcrum arhi- praiccdentibus, et non ox infusione.
trium non cst alia potentia a voluntato, ut Scd contra cst quod Apostolus dicit Hom.,
in I dictum est. Et tamcn charitas non cst V, 5 Charitas Dei diffusa est in cordibm
:

in voluntatc .secundum rationem lihcri arbi- nostris per Spiritnrn sanctum, qui daltis est
trii,cujus actus est eligere. Electio cnim est nohis.
eorum qua? sunt ad finem. Voluntas autem Ucspondco diccnduin, quod, sicut dictum
est ipsius finis, ut dicitur in III Ethic, c. n, cst,charitasestamicitia quaedam hominisad
circa med. Unde charitas cujus objectum Deum, fundata supcr communicationera
est finis ultimus, magis debet dici esse in beatitudinis a^ternai. lla^c autem comrauni-
voluntate quam in libero arbitrio. catio non est socundura dona naturalia, sed
CoNCLUsio. — Cuin charitatis objeclum uou sit secundura dona gratuita; quia ut dicitur
aliquod sensibilo boniim, scd divinum; ejus sub- Rom., VI, 23, (jratia Dei vita xterna. Unde
jectum non appelitus sensitivus, sed intellectivus et ipsa charitas facullatein naturaB excedit.
est, qui dicitur voluntas (a), Quod autem excedit naturae facultatem non
potest esse neque naturale, neque per
ARTICULUS II. potentias naturales acquisituin, quia etrec-
tus naturalis non transcendit suam causara.
Utrum charitas causetur in nobis ex Unde charitas non potest neque naturali-
infusione. ter nobis inesse, neque per vires naturales
est acquisita, sed per inlusionein Spiritus
Ad secundum sic proceditur. 1 . Videtur sancti, qui est amor Patris et Filii, ciijus
quod charitas non causetur in nobis ex infu- participatio in nobis est ipsa charitas
sione. Illud enim quod est commune omni- creata', sicut supra dictum est.
bus creaturis, naturalitcr hominibus inest. Ad primum ergo diccndum, quod Dionv-
Sed, sicut Dionysius dicit in cap. iv De div. siurloquitur dc dilectione Dei, quce fundatiir
nomin., « omnibus diligibilc et amabilc est super comraunicationc naluraliura bono-
bonum divinum, » quod est objectuin chari- rura; et ideo naturaliler oranibus inost. Sed
tatis. Ergo charilas incst nobis naturaliter, charitas fundatnr suptM' (]nadam comrauni-
et non ex infusionc. catione supornalurali. Uiide non est siiuilis
2. Praetcrea, quanto aliquid est magis di- ratio.

'
communius; al. « causata. »
Ita :
quara gralia habiluahs; ergo gralia habiluaUs
sub-
Solutio hujus arliculi non esl indiCTerons in
(o)
jecfum habef essenfiam animae. Porro docenf om-
coulroversia de dislinclione pratire et charitalis in- nes theologi volunfatom esse subjectum
charitatis.
ler Thoniistas et Scotislas, aliosque variarum sclio- Ergo, nisi demoustrent coulra Thomisfas,
essen-
lannn theologos oxorla. Thomistie naniquc docont liam anima' non esse subjocfum grali.Te.
sed bene
gratite subjectum non osse polentiam aliquam. sod vohintntem, coguntur admiflere disfiucfionem
rea-
ipsam essentiam aiunia', quia per gratiam rogene- lem inlor grafiam habilualom ef charifafom. Civ-
ramur in Filios Dei, atciui gonoratio prius lermi- ferum alii flu-ohigi non admitfunt gratiie subjecfum
natur ad essenliam quam ad potonlias, nt patol, esso ipsam essontiam aninuv, sed confendunt
op-
ergo ot regenoralio. Insupor inconvenions foret posifa esso in eodem subjocfo afqui pecoafum ;
quod ossontia anima) minus porliceretur donis su- quod opponifur grafin' esl in voluutate; orgo eJ
pornaluralibus qnam ojus potonlia); orgo debot in gralin. Thomisfa» vero rospondent peccatum
qiioad
ea roponi ali^iuod donum supornaturah^ ipsani olo- aolum of habifum vitiosum esso quidem in voluu-
vans ad ordinom sui)ornaluralem, ut totus homo tato, .sed (juoad reafum. oironsam, maculam, priva-
sit supernaturahter perfectus et quoad osso, et
tionom gratiie esse in ossentia auima?. In duhiis
quoad opcrari atqui nuUum ahud polest assiguari hberlas, dummodo
:
sif in omuibus charitas.
 OU.^=:sT. wiv. \\V\. 1! KT 111. 233

\d scounduin dicendum. ^xumI sicut Ucus

Njvuuduni so ost inaxinn^ rofrnostiliilis, nou AUTICULUS III.
t.UMtMi a n<»l»is propttM- doffrtuni no.stra» co-
t;nitionis,(iua' depondot a roltus sonsihililtus; Utrttm cluiritns inftmdntur sentndum
ita otiauj Dous in so est niaxiino dilijj^ibilis, rapncitntem natura/ittm.
iiKluaiituin ost objootum lioatitudinis. Sod
li.H-mtKl«»nonost maximodili,i;il)ilis a noliis, \d tortium sic i^rocoditiir. I. Vidctur
pro[>tor inolinationom alVottus nostri ad ijuod cliaritas infundatur .sccundiim quaiili-
visibilia l»ona. Tndo oportet (juod ad Deum tatem* naturalium. Dicitur cnim Matth.,
boo modo maximo dili.Lrondum nostris conW- XXV, l.*>, (juod dedit uniruif/ur scrundunf
bus cbaritas infundatur'. propriam virtulrni. Sod cbaritatcm nulla
Ad tortium dicendum, quod cum cbarilas virtus prseccdit in hominc, nisi naturalis;
dicitur in nobis procederc ex rorde puro, et (piia sinc charifatc nulla cst virtus, ut dic-
'Ousrienfifi hono, et fule non ficla^ hoc refo- tiiiu cst. Llrp», socundiim(|uaiititatcm virtu-
rondum ost ail actuin cbaritatis ,
qui ox tis naturalis, infunditur hoinini charitas a
pra?missis excitatur. Dco.
Vol etiam boe dicitur quia bujusmodi ac- "1. Praiterea, omnium ordinatorum ad iu-
tus dis|)onunt bominoni ad rocipioiulum viccm sccundum proporlioiiatiir priino;
cbaritatis infusionem. Et simiiitor otiam di- siciit vidcmus quod
in rcbus naturalibus
cendum est dc eo quod Augustinus dicit, forma proportionatur matcriiB, ct in donis
Trnrt. \\ in epist. Joan., § l, col. fJOiS, t. 3, gratuitis gloria proportioiiatur gratia^. Sed
(luixl >« dc
tinior iutrtHliicit cbaritatcm ; » et charitas, cum sit pcrfcctio uatura', compara-
boc quod dicitur in (ilossa interl., in princ, tur ad capacitatem naturalium sicut sccun-
Mattb., I, quo<l « lidesgenerat spcm, ot spcs (hiin ad primuiu. Ergo vidctur quod charitas
charilatem. '>
iiirundatur sccundum iiaturalium capacita-

CoNCLCsio. — Ipsa vii-tus charitatis, luin sit

tcm.
fun<iata super (OinnuiniiMtionem rptcrna' hcatitu- :{. Pra3tcrca, homincsct angoli secundum
dinis. imn est naturalis. neque per vires natnnilcs eamdcm rationcm charitatc participaiit ',

acquiritur, sed per infusionem Spiritus sancti in (juia iii utrisquc est similis hcatitudinis
animam liominis infunditur 'n]. ratio, iit hahctur Matlh., xxii, ct Luc, xx.
Scd iii angclis charitas et alia dona gratuita
suiit data sccundum capacitatcm naturalium,
ut Magister dicit, lu distiuct., II lib. Sent.
Ergo idem ctiam vidctur essc in hoiuiiiibus.
Scd coiitra est quod dicitur Joan., lu, 8 :

Spiritus ubi vult, spirat; ct I ad Corinth.,

'
Sic cod.; in Parm. « palet quod iiocessc est.» : divcrsoe speciei ox actibus hujus charilatis orlus,
— 'Sic cod. iu Parni. capacitalem. »
; : '< ideoque acquisitus. Dc eo dici non polosl noc quod
Sic onmes cod.; in Parm. desunt: « charitate »
'
sil absolute supornaluralis, noc quod sit naluralis.
« in ante «angelis, »el «cliam» post idem; et lcgi
•' Non esl absolule supernaturalis, ([uia charilas ab-
fur « participant beatitudinem. »
: solute supernaluralis est charitas infusa; ilaque
(a) Charitas causatur ia nobis ex infusione a Deo, non debot proprio iiomine vocari charilas. Nec est
et non acquirilur actibus nostris. Docet tamcn naturalis, quia non prodiit ex natura. Sed ost ali-
D. Thomas, q. xvii « De verit., » a. 1, ad \, aUquein quo modo supernaturalis, quia ox aclibus super-
habitum dilectionis generari ex actibus charitatis naturalibus ortus ost. Ilabitus est, ul aiunt, quasi
iufusa*. Dixerat autem in Snmtna thcologica 1* II*, (lutedani socunda nalura; ot idoo quaudo por poc-
q. u, a. i, ad 3, ex actil)U3 habilus infusi non pro- calum anima perdit et Deum, el gratiam, ct chari-
duci aliqiiom habilum. Quomodo sibimetip.si coii- lalom, et supornaturalem, non tanioii
vitara suain
cordare polost? Distingucndura cst inlor hahitus ipso facto pcrdit dil(!ctionom ciuara Doo habebal,
ejusdem speciei et haliitus diversse specioi. Ex ac- (Iua;quo ropotitis actibiis quasi qua'dain secuuda
tibus habilus infusi non gcnerutur aliquis habitus nalura aiiiiiKi' oirocta oral. Uiido in hac ro non est
ejusdeui speciei, et hoc dicit S. Thomas in Summu idom dicendum do illo (jui habiluiu charitatis tjuom
theologira, I» II'-, q. li, n. l, ad 3. Sed generari po- in baplismo locopcrat adliuo ralionis oxpors, cum
tesl hal)itu3 niterius speciei, et docel in eo ."«ensu ad discrctionis n-taloin pcrvenorit, stalim por pt^c-
S. Thoinas, q. xvii « ad i, ali- De veritate, » a. i, caluin in scipso intoriinil, ol do illoqui liujus habi-
quein habilum dilectionis generari ex actibus cha- lus, antoquam eum interimat, frequeuter actus ito-
ritalis iufusse. Ilabitus ille non est charitas qua ruvit.
sumus Dei et amici ot fllii adoplivi, sed est hahilus
 234 SUMMA THEOLOrTlCA.
*Atque XII, 1 1 : ffsec omma operatur uyma et idem' bus, et ad malum in cadentibus ; et ideo su-

Spirilns, dividens sinf/ulis, prout vull. l'>g-o periorum angelonim persistentes facti sunt
charitas datiir iion secundurn capacitatcin incliores, ct cadcntcs facli sunt pejores aliis.

naturalium, sed secundum voluntatera Spi- Scd homo cst naturai rationalis, cui compe-
ritus sua <lona distrilmentis. tit esse quandor|ue in potentia, et qiiando-
Respondeo diccnduni, quod uniuscujus- que in actu ; non oportet quod feratur
et ideo
que rei qiiantitas dependet a propria causa Jotaliter in quod fcrtur, sed ejus qui
id in
rei, quia universalior causa efrectum majo- habct meliora naturalia potest esse mi- ,

rem producit. Charitas autem, cum super- nor conatus, et e converso. Et ideo non est
excedat proportionem natura^ huniana*, ut simile.
dictum est, non dependet ex ali(]iia natiirali CoNCLUsio. — Charitas uou dependet secundum
virtute, sed ex sola gratia Spiritus sancti suam quantitatem ex naturae conditione, vel na-
eam infundentis. Et ideo quantitas charitatis turali capacitatc, ssd ex sola Spiritus sancti gra-
non dependet ex conditione natune, vel ex tia eain infundcntis («).

capacitate naturalis virtutis, sed solum ex

voluntate Spiritus sancti distrihuentis sua
ARTICULUS IV.
dona prout vult. Unde et Apostolus dicit ad
Ephes., IV, 7 : Unicuique nostruni data Utrum charitas augeii possit.
est fjratia secundum mensuram donationis
Christi. Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur
Ad primura ergo diccndum, quod illa vir- quod charitas augeri non possit. Nihil enira
tus secundum quam sua dona Deus dat iini- augetur nisi quantum. Duplex antem est
cuique, est dispositio vel pra^paratio praece- quantitas, scilicet dimensiva et virtualis;
dens, sive conatus gratiam accipientis, Sed quarum prima charitati non convenit, cum
hanc etiam dispositionem vel conatum pra?- sit (juaedam spiritualis perfectio; virtuaUs
venit Spiritus sanctus movens mentem ho- autem quantitas attenditur secundum ob-
rainis vel plus, vel minus, secundura suam jccta, secundum quae charitas non crescit,
voluntatem. Unde et Apostolus dicit ad quia minima charitas diligit omnia quae sunt
Coloss., I, 12 :Qui dignos nos fecit in par- ex charitate diligenda. Ergo charitas non
tem sanctorum in lumine.
sortis augetur.
Ad secundum dicendum, quod forma non i. Prsetcrea, id quod est in termino, non
excedit materia^ liroportionem, sed sunt recipit augmentum. Scd (diaritas est in ter-
ejusdem generis. Similiter etiara gratia et mino, quasi maxima virtutum existens, et
gloria ad idem genus relVruntur; quia gra- summus amor optimi boni. Ergo charitas
tia niliil est aliud (juam (|ua'dani inchoatio augeri non potest.
gIoria3 in nobis. Sed charitas et Jiatura non 3. Praitcrea, augmentum quidara motus
pcrtincnt ad idera genus; et ideo iion est si- cst. Krgo quod augctur, movctur. nuod ergo

inilis ratio. augetur esscntialitcr, movctur essentialiter.

Ad tertiuin dicendura, quod angelus est Sed non movetur essentialiter, nisi quod
intellcctualis naturai, et sccundum siiam corrumpitur vcl gcncratur. Ergo charitas
conditioncm compctit ci ut totalitcr fcratiir noii potcst augeri cssentialiter, nisi forte de
in omne id in quod fcrtur, ut in 1 habitum novo gcncrctur vel corrumpatur, quod est
est.Et ideo in snpiu-ioribus angelis fuit ina- inconvcnicns.
jor conatus, ct ad boniini iii pcrscvcranti- Sed contra est quod Augustiuus dicit

(o) Tenent pluros {.M-aliain ct coiisoiiiu>iiln' clia- plcnam Deus a^tornus Dei Filius in conceptione in
ritalem fuisso infusam in 1?. V. Maria sccunduin ulorum ojus immitlilur; idoo uecessc esl ul super-
capacitaloin ualuniliinu : efllual in a^lornum unde ipsa dicil rr(j;i,'i(f«' ad
; :

«Ipsn stetit iu altissiiuo grodu gratiarum. Allissi- me omncs qiii concupiscitis me. et a qenerationibus
mmu autiMU iu graliis osl liaboro omnem gratiam. meis adimplemini. Et iu signum hujus boala Virgo
Quam gloriatur so haboro : In mr omnis [jiatia, comparalur collo, quia sicut collum est modium
Eccli., XXIV. Bornard. Maria anlo conceptiniiom
: « iiitorcapul ot corpus, sic et ipsa osl medialrix inler
plona gralia ab auielo nunliatuv, ul qiup liudiim nos Deuni. Sicul a capite, medianle coUo. des-
ol
sibi i)loiia nobis liorol suiiorploiia. • Si onim vasi oondiiiil omiiia nutrimenla corporis, sic a Christo
pleno aliipiod corpus immitlitur, quaiilum illud por boalam Virginem in nos voniuut omnia dona
maguum csl (juod immitlitiir, tanlum nocosse est ot boiioticia qua> Deus nobis confert. » Sermotktf
aflluoro do suporplouo. Et in oamdom jam dudum disoipuli de Tempore, serai. CLXUl.
 . ;

QU.^F.ST. XXIY. ART. IV. ^^^

Super Jnau., tract. lxxiv, ^ -1, rol. 1857, Ail secundum dicendum, (luod charitas
t. ;), qut.xl u charitas nnMrtur au.urori, iit est in snmmt» ex parte objccti. intiuantiim
aufta nuToaturet porlki'. " scilicet ejus objectum est sninmum bttiium,
Hesp4^n(lo«» dicoiidum, (luotl chnritas via" et ex hoc sequitur quod ipsii sit excelleutior
potest augeri. Kx h(.H" eniin (Hciinnr esso aliis virtutibiis. Setlnon omnis charilas est
viatoros, (imH.1 in Deuni teiuliinus, (pii est in sumino (luantum ad intensionem actus.
ultimus flnis iiostra» heatitu(Hnis. hi hac Ad tertium dicondum, quod (luidam dixo-
uutem via tauto niagis procediinus. (luanto runt charitatem nou augeri secundum suani
Deo magis propiiKiuainus, tui non a[)pro- (>ssentiain sed solum secuiiilnm radicatio-
pin(]uatur passibus corporis, .scd aireclibus iiem in subjecto, vel sccundiim lervorem.
mentis. Hauc autein propin((uitatein facit Sed hi propriam vocem ignoraverunt.
charilas, (piia per ipsam niens Heo unilur. ( .uin enim accidens sit, ejus es.se est inosse
Kt ideo de ratit»ne charitatis vi;r est ut possit uiule nihil est arnul ipsam secundum essen-
augori ; si enim non i^ossct augori, jani liam augeri, ([uam eam inagis iiies.se sub-
cessiiret vite processus. Et ideo Apostolus jecto, (luod est magis eam radicari in sub-
charitatem viam nominat, dicens ad I C.or., jectt). Simililer etiain ipsa essentialiter est
XII, 31 Adlnir p I rtlh')iliint'i/i vimii
: vo/i/S virtus ordinata ad actum. riide idem cst
demonstro. ipsam augeri sccundum ossentiam, et ipsam
Ad prinmm ery:o (licoinliini, (|UtHl tliari- habere crficaciam ad producendum fcrveii-
tatinon ctuivenit (jnantitas (limensiva, sed tioris dilectionis actum. Augetur ergo es-
sohim (piautitas virtualis, quae nou solum sentialiter, non quidem ita quod essc inci-
attenditur secundum numcrum objecto- piat vcl csse desinat in subjccto, sicut
ruin, ut scilicet plura vel pauciora' dili- objectio procedit; sed ita (luod magis^ in
gantur, sed etiam secundum intensioiiem subjecto esso incipiat.
actus, ut magis vel minus aliciuid diliLratur; CoNXLi-sio. — Charitas viit' iisquc ad vitfc ler-

et hoc m(.Klo virtualis quantitas charitatis uiiiiuiii augeri potest ((().

augetur.

Sic loco citato

'
« Restat ut intclligamus Spi-
:
lib. II, cap. u. — Porro docobant omnem naturam
ritum sanctum hnbero qui diligit, ft habendo me- intellectualem esse ex se lieatara absqne gralia, et
reri ut phis habt>at, et plu.s habendo plus dilii.'at. » homineui posse consequi in hac vita bealiludinem
— iEquivalenter etiam Tract. v in I Canonicnm linalem cum omnibus perfeclionis gradibus quibus
Joannin « Charitns, ut perficiatur, nasritur cum
: :
fruetur in cjelis^ et addebant illum hominem in taH
fuerit nata, nutritur; cum fuerit nutrila, roboratur; perfectionis stalu constitutum ad nuHa bona ,

cum fuerit roborata, perHcitur, » col. 2014, § i, t. 3. opera facienda teneri, nec eliam, quando in missa-
* Sic cod.; non : « potiora , » ut in Parm. — nmi celebratione popuHs adorandum exhibetur,
'
Parm. addit : « ac magis. » ipsum Christi corpus venerari debere, uisi imper-
(o) Hsec movetur contra Begrardos et
(fufestio fectos se reddere vellent.
Be^inas, de quibus Conradus de Monte 1'uelhiruni, Asserebant igilur charilatem via? non posse au-
lib. do Erroribus Begchardorum, editus a Gretzero,
geri sine termino, siquidem ad hanc charitatem
Odoricus Raynaldus, ann. I2i7, n. 50, iiJOU. n. 18, juxta ipsos homo pervenire poterat, ut uHerius pro-
1312, n. 17, 57, Waddiugus, ann. im, n. 12, i;{17, gredi non posset.
u. 28, et seqq., 1318, Bzovius et ahi, inter quos Istum eorum errores damnavit conciliura
ot alios
Pihchdorflius, lib. Conlra Valdenses, cap. xii, Hen- viennense, sub Clemente V, ann. 1311, cU-meutina
ricus Rebdortr, ann. l.*J06, ctintinuator Nangii, ann. « Ad nostram. » Sed qiu)niam ([uihusdam iu regio-
i;J30. etc. Viri doctissimi ad vitam S. Catharinie nibus fratres et sorores tertii ordinis S. Francisci
Senensis, n. 79, dictos putnnt a Saxonico « Bezzen » uominabantur Beghardi, populusque cum veris ac
mendicare, quia pnecipuum illorum statulum fuit prohis religiosis hEerclicosconfundere poterat et de
ut neressaria mendicarent, quo faciliiis possint sua facto confiuidebat sa-pius, per decretalem suam
deliria divulgare. Vocati sunt etiam Heguini. Viri ann. 1.322, papa Joaniuis XXII hos hiBrelicos do-
dicebaulur Beghardi, Begehardi, Begardi, Beguini, claravit essc sive a primo, sive a tertio S. Fran-
Beggini muHeres potissimum BeguiuH?. « Istis
;
cisci ordine prorsus aHenos.
ultimis lemporibus hypocritahbus plurimi, maxinie Horiiin insaniam de charilatis augmento repro-
in Italiu et Alemannia, et provincia Provincise, ubi bavit ct conciiiiim Iridentinum dicendo, soss. vi,
lales Begardi et Beguini vocantur, nolenles juginn cap. X « IIoc jnstilia- iiiciemenlum i)elit Ecclesia
;

subire veraj obedientin;, sed libertate noxia potiri, cum orat Dn nobis fldci. spei et charitatis ang-
:

nec servare regulam aliquam ab Ecclcsia approba- mentum. »

lam sub manu prteceploris et ducis legitiuii, vocati Augustinus, Tract. v in epist. .loann. : < Cliarilas
FraticelH, alii de Paupere vita, BJii Aposlolici, raerelur augeri, ut aucta merealur pertici. »
aliqui Begardi, qui ortum in Alemannia habue- Leo, Scrm. ii de Quadragesima : « Iltec est perfeo-
runl. .- .\lvaru3 Pehigius, Dc planctu Ecclesix torum vora jusUlia ut nunquam projsumanl se e^se
236 SUMMA TnEOLOflKlA,
Ergo charitas non augetur per additionem.
ARTICULUS Uesponfleo diccndum, quod omnis additio
V.
cst alicujus ad aliqnid. Indc in omni addi-
Utrum charitas aiigeatur per additionem. tionc oportet saltcm praMntclIigcrc distinc-
tionem eorum quorum unum additur alteri
Ad quintum Videtur
sic proceditur. 1. antc ipsam additionem. Si ergo charitas
quod charitas augcatur per additionom. Si- addatur cliaritati, oportct pra.-supponi cha-
cut enim cst augmentum sccundum quan- ritatcm additam, ut distinctam a charitate
titatem corporalem, ita secundum quantita- cui additur,non quidem ex necessitate se-
tcm virtualcm. Scd auf,nncntuni quanlitatis cundum saltcm sccundum intel-
esse, .scd
corporalis fit pcr additionem dicit cnim ;
lcclum. Posset enim Dcus etiain (juantita-
Philosophus in 1 De r/eneratione, text. 31, tcm corporalcm augere, addcndo aliquam
quod « augmentum est prscxistcnti magni- magnitudincm non prius existentem, sed
tu(Uni additamcntum. » Ergoctiamaugmcn- tunc creatam; quaj quamvis priiis non fuerit
tum charitatis quod cst sccundum virtualem in rcrum natura, habct tamen in sC unde
quantitatem, erit per additionem. ejus distinctio intelligi possit a quantitate
2. Praitcrea, charitas inanima est quod- cui additur. Si ergo charitas addatur chari-
dam spiritualc hnucn secundum illud I , tati, oportct prcesupponcrc, ad minus se-

Joan., u, 10 Qui diU(jit fratreni suwn, in

:
cundum intellectum, distinctionem unius
liimine manet. Sed lumen crescit in aere charitatis ab alia.
per additioncm, sicut in domo lumen crcscit, Distinctio autcm in formis est duplex :

aha candcla supcracccnsa. l'>go ctiam cha- una quidcm secundum spcciem; alia ^utem
ritas crescit in anima per additionem. sccundum numcrum. Distinctio quidcm se-
3.Pnctcrca, augere charitatem ad Deum cundum speciem in habitibus cst sccundum
pertinct, sicut ct ipsam causare', secundum ohjectorum diversitatem ; distinctio vero
ilhid II ad Corinth., ix, 10, AuQebit incre- secundum numcrum est secundum diver-
menta frugum justiticP vestree. Scd Dcus sitatem ergo contingere
subjecti. Potest
primo infundcndo charitatem aliquid facit ([uod per additionem au-
aliquis habitus
in anima quod ibi prius non erat. Ergo ctiam gcatur, dum extenditur ad quaedam objecta
augendo charitatcm aUquid ibi facit quod ad quffi prius se non extendcbat et sic ;

prius non erat. Ergo charitas augetur per augetur scientia gcomctria^ in eo qui de
additionem. uovo incipit scire aliqua gcometricalia quse
Sed contra est quod charitas est forma prius nescicbat. IIoc autcm non potest dici
simplex. Simplcx autem additum simphci dc charitate; qiiia ctiam minima charitas so
non facit ahquid majus, ut probatur in III extcndit ad omiiia illa qua3 sunt cx charitate
Physic, text. Ti*), et III Metaph., tcxt. 10. diligenda. Non ergo talis additio in aug-

porfeclos, ne ab Kiiieris noiuliim liniU intentiono vel volit quod divinfr diloctioni sil contrarium.
cessantes, ibi incidant in donciendi periculuni, uhi Ilomo autem non potest in hac vita totum cor suura
proficiendi doposuerint appotitum. » nctualiter ferro sempor in Deum. Sed hffc est per-
Prosper, Senl. cii « In hac vita qufe tota ton-
:
fectio charitalis palria^
tatioest, etiam in sublimissimis sauctis non ap- Nolandinn pnvteroa quod aliquo sensu dicere
prehcnditur illa perfeclio, cura non supersit ascen- charitatem vi» sic posse augeri ul ada-quet,
licol

sio. » aut otiam superet charitatera patria», non in unoet

Vide etiam Hioronymum, lib. II CoyUra Jovinia- oodem homino, sod in uno homine vitam sanctam
nitm, cap. xviii; Athanasium in Vilasancli Antonii; ot immaculatam in terris agento per comparatio-
S. Grcgorium, Ilomil. xv in Ezcchielem. nom ad ([uomdam boatorum. Charitas, v. g., B. V.
Idom liabont alii pntros. Marijv, dum adhuc e vivis non excesseraf, non
Notandum tanien ((uod aliquo modo charitas vitc modo cujusoimique nunc beaforum charitalom
dici potost infra dicclur, non quidom
i)orl'octa, ut adfr^iuabat, sod otiam duhio procul suporabat. El
ox parto sod ox parte diliKonlis. Dilifii-
diligil)ilis, iiido ooncbidas nuUius puri hominis charitatem in

bile Dous ost iiitiiiito dilijiibilis quia iiilinito honus; vin, quamvis sine fermino possit augeri, adnequare

undo ad hunc modum nulla creaturiv oharitas posso charitatem B. V. Maria>. Nemo etenim in
l)otcst osse perfocta. Sod charitas diligonlis polost oharifafo via» progreditur ultra torminum ad quem
esso porfocla in via, si homo slu<liuiu suum <lo- pranhv^^tinafus ost a Deo, ot nomo pranlestinalus
putot ad vuoandum Doo robusquo divinis, pric- osf ad illum gradum charilalis qui B. V. MariK
tormissis aliis, nisi quanlum nocessilas pnvsentis convonit.
vitjB roquirit, vel si homo habilualitor totum cor ' AI. : « crcare. ^'

suum ponat in Doo, ita scilicel quod nihil cogitot,

 QU.I-ST. XXIV, ART. V. nt
mcnto charitatis potest intclligi, pncsupiK)- ukhIo considcratuv augmcntum magnitu-
sita distinitiono socundinn s|iO(i»'iu chari- diiiis pcr additioiioiu, ut patct in auimalihus.
tatis atltJita' ail cani oui additur. Iiiiliiaiitiiiii voro ost 1'orma accidiMilalis, cst

HcHn«iuitnr erf^o quod si (lat atlditii) dislinguihilis solum sccuudum suhjoctum;

oharitatis ad charitatcm. ho<- (iat pra^suppo- ot siHMiudiim hoc hahot proiiriuiu augincn-
sita distinctiono socuuduui uuuioruui. ipi;o tuiii, sicut ot aii.c loriua; accidontalcs, pcr

esl secunduni divorsitatoni suhjocloruui, modiiiu iiitousionis cjus in suhjocto; sicut

sicnt all»c<lo aupctur pcr hoc tpiod alliuni patct iu his (puc rareliuut, ut prohatur in
additur all)0, (luanivis hoc au^Mnonlo non iv Physic., tcxt. «0 et seq. Et siiuilitcr
llat alitpiid nia^Ms alhuni. Sod hoc in propo- hahot (piaiititatcm, iiKpian-
oliaiu scioutia
silo dici non potcst; quia suhjccluni chari- tuin ost hahitus, o.\ parto ohjcctoruiu ; ct
tatis non est nisi mens rationalis. Indc talo sic augetur pcr additioncm, iuquantum ali-
charitatis an,t,'iuontuui liori uou [)(»ssot, uisi cpiis [ilura coguo.scit; hahol ctiam (juauti-

pcr luK" qnod una ujous ralionalis altcri tatcm, iiiquautum cst qua^dam loriua ac-
adderetnr; quod est impossibilc. Quamvis cidcntalis ex eo quod incst suhjecto; et
,

etiain si cssct [M)ssihilo, augmculiuu

talc sccundum hoc augctur in co qui ccrtius
faccrct niajorem diligcutom, non autoni cadoiii scihilia cognoscit nuuc quam prius.
magis diligentcm. Kclinquitur crgo ipiod Siinilitcr ctiam ct charitas hahct duplicem
nullo modo charitas augcri potcst pcr addi- qiiautitatcm; sed secundum eam quic est
tioncm charitatis ad charitatem, sicut qui- cx partc ohjecti, non augetur, ut dictum
dam ponuut. cst. rudc rcliuquitiir quod per solam inten-
Sic crgo cliaritas augetur soluin pcr hoc sionem augcatur.
quod suhjoctum magis ac magis parlicipat Ad secundum dicendum; quod additio
charitatom, id cst sccuudum ((uod magis luminis ad luuion potost iiitolligi- in aero
rcducilui' iu actuni illius, ac magis suhditur proptor divcrsilatem lumiuarium causan-
illi. Hic cnim est augmenti modus proprius tiuin hunen; sed talis distinctio non hahct
cujuslihct forma' quic intcnditur, oo (piod lociim iii proposlto, quia iion ost nisi unum
essc Inijusrorma' totiditcrcousistit iu co quod lumiiiarc iufluous luuien charitatis.
inha-Tet susceptihiJi. Ei ideo cum magnitudo Ad tertium diceudum, quod infusio cha-
rci conscquatur esse ipsius', formam esse ritatis importat quamdam mutationcm
majorem, h(jc cst cam niagis iucssc sus- sccuikIuui « habere charitatcm , ct uoii
ccptihili,non autcm aliam formam advcnire. habere; » et quod aliquid ad-
ideo oportet
H(x; cnim cssct, si forma Iiahcrct aliquani veniat quod prius non iufuit. Sed augmen-
quantitatoni cx scipsii, non pcr comparatio- talio charitatis importat mutatiouem se-
nem ad suhjectuin. Sic ergo ct cliaritas cuiidum « magis aut^ miuus habcre, » et
augctur pcr hoc quod intcnditur in suhjecto; ideo non oportct quod aliquid iusit quod
et Iioc cst ipsam augcri socundum esscn- prius noii infuerit, sed quod magis insit
tiain; nou aiitcm per I\oc quod charitas quod prius minus iucrat. Et hoc est quod
adiJatur charitati. facit Deus, charitatem augoudo, scilicet
Ad primum ergo dicendum, quod quan- quod magis insit, et quod perfectius simili-
titas corp(jralis hahot aliipiid, iuquautum tudo Spiritus sancti participetur in anima.
est quantitas, ct aliipiid, iiiquautum cst (loNCLLsio. — Charitas nuUo nlodo augeri potesl
forma accidentahs. Inquantum est quan- per additionem charitatis ad charitatem; sed au-
titas, hahet quod sit distiuguihilis sccuiiduiu ^(,'tur intcnsionis ^radus suscipiendo (n).

situm, vcl sccunduiu nuiucruiu; et idco hoc-

' Ila cod. Aicaii.

et edit. Palav. 1712, nisi (luod tionem magis csse philosophicam quam tliuolo^:i-
hsec habet '< consequuntur; » al.
: « consequalur : cain, el BiUuart ad physicos remiltit.
esse ipsius fonnjE item rei, formam, » etc. * Sic — En aigumonta P. Ilenno :

cod.; Parm. addil « sicquod intenditur.»— '« Et»

: I. Ubi niajor charitas, ibi plus charitalis; sed
in Parm. si angmentum lloret proph^r majorcm radicationeni
(a) Juxta Palrem Henno, cliaritas augetur per ejusdcm oinnino ([uahlatis, ubi major osset chari-
addilionem pradus ad gradum el mox subdit idem ;
tfis, non es.sel plus cliaritalis, sed oadom charitas
Poter : communior el verior contra quosdam
« Est magis radicatii, .seu magis adha-rens; ergo.
Tbomistas volenles augmentum fieri pfsr qualila- II. Ufinde, vi^l illa major raiUcatio est ahquid
tem eamdem maneDtom, sed in subjecto magis charitatis, vel non si est, nihil est aliud quaiu ad-
:

radicalam. » Cseterum falenlur theologi hanc qujes- dltio charitatis ad cbaritateiu quod sustineuus si ;
 ,

S3i SUMMA THEOLOGJCA.

tuni, rpiia vita .'jctcrna incbjcbt cbaritatis

ARTICULUS VL perleclioucm. Ergo multo magis quilibet

actus charitatis charitatem auget.
Utrum quolihct actu charitatis charilas 2. Pr.'i'tcrea, sicut habitus virtutum ac-
awjcatur. quisilarum geueratur ex actibiis, ita etiam
augmeutum charitatis cau.satur per actum
Ad scxtum sic proccditur. 1 . Videtur quod rbanlatis. Sed quibbct actus virtuo.sus ope-
quolibct ;iclu ciiarilalis cliaritas auf^ealur. ratiir ad virtutis geuerationem. Ergo ctiam
Quod euim potest id quod majus esl, potest quilibet acfiis' charitatis operatur ad chari-
idquod miuus Sed quilibet actus chari-
cst. tatis augmentum.
tatis potest mcreri vitaui a^teruam, quaj .3. Pra;terea, Grcgorius dicit, quod in via
majus cst quam simplex charitatis augmen- Dei stare retrocedere e.st'. Sed nuUus, dum

non, non polosl augere charitatem in raliune cha- versitalem objectorum, quia habitus specificanlur
ritalis, cum nihil augeal charilalem in ralione cha- ab objeclis atqui minima charilas exlendit se ad
;

ritatis, nisi charitas, sicul nihil augel calorem in ouinia illa quse sunt ex charitale diligenda ergo ;

ratione caloris, nisi calor. in augmento charitatis dislinctio unius charitatis

III. Prfeterea, polest Deus ponere tolam chari- ad aliam non potest esse secundum speciem.
tatem Petri ad sex extra subjeclum, cum ita ponat Probalur de distinctione secundum numerum.
lotam albedinem panis in Eucliaristia; hoc posito, Distinctio secundum numerum est in habitibus
vel charitas Pelri separala est adhuc intensa ad sex, secundum diversitatem subjectorum; atqui in aug-
vel non si sic, ergo habetur intensio independenler
:
mento charitatis una voluntas non additur alteri
a majori radicatione in sul)jecto si non, ergo non
; volunlati; ergo nou est in hoc augmento distinctio
polesl ponere totam charitatem Petri extra sub- secundum numerum unius charilatis ad aliam.
jectum. Ergo, etc.
V. Omnis qui nibil etiam de philosophia audi- III. Quantitas corporalis habet aliquid inquan-
vit, interrogatus quomodo calor augeatur in manu. Inrn esl quantitas, et inquantum est forma acci-
est responsurus per accessum novi ad priorem,
: dentalis. Inquantum est quantitas esl dislinguibilis
sicut augetur aqua pcr novam advenientem. Atqui secundum situm vel secundum numerum in- ;

idem est de charitate in anima. Ergo sententia nos- quanlum cst forma accidentalis non esl distingui-
tra est sensui communi conformis; ergo verior. bilis nisi socundum subjectum; porro charitas non

En momenta Thomistarum : habet quanlitatem corporalem, nec conseqpienter

I. Accidentis esse esl inesse; ergo nihil aliud habet quod sit distinguibilis ad modum quantitatis
. est accidens augeri secundum essentiam quam ac- corporalis secundum situm vel secundum nume-
cidens magis inesse sul)jecto, seu quod idem est rum. Ergo non distinguibilis est ad modum quan-
magis in subjecto radicari. Atqui charilas cst acci- titatis corporalis nisi socundum subjeclum; atqui

dens. Ergo nihil aliud est charitalem augeri secun- in augmenlo charitatis subjectum est unum et
dum essentiam quam charitalem inagis inesse vo- idem; ergo.
lunlali, seu iu volunlate niagis radicari. Ex hocargumento evincitur errare Patrom Henno
II. Accidens subjccto suo magis inliaerens, seu quando asseril idem osse conficiendum argumen-
in subjecto suo magis radicatum, elTicacius cst ad tum do calore qui quantitatem corporalem babet,
producendum acluin. Ergo charitas niagis inha"- ol do charitate.
rens voluntali, magis in volunlale radicala majo- IV. Habitus intoUoctuales et morales non habent
rem efficaciam habet ad producendum dileclionis quanlitalom nisi vel ox parle objectorum, vel in-
actum, seu efticaciam habet ad producendum iiuanlum sunt formai intoUectuales.
actum dilectionis forvenlioris. Alqui charitalera Ex parto objectorum, augenlur per additionem
habere efticaciam ad producendum acluni dilec- unius objecti ad alium, el hoc modo uon augetur
tionis ferventioris est charilalom augori; ergo. charitas quir minima vel maxima omnia sua ob-
III. Omnis addilio alicujus ad aliquid pra^suj)- jocta habol.
ponit dislinctionem, sallcm secundum inlolleclum, Inquanlum sunt forma? accidenlales, augentur
additi ad addilum. Ergo si charitas lugeatur por per majorom inhiiMentiam suo subjocto. seu per
addilionom charilalis ad charitalom, oporlot priv- majorem radicationem in suo subjocto ergo cha- ;

supponere, admiiuis socimduui inlellectum.dislinc- ritas qujv augori non potest socundum objecta
tioneni unius charitalis ab alia. .\lqui iu augmonto augetur solummodo secundum majorem radicatio-
charilatis distinclio unius charitatis ab alia nullo nem in volunlale.
modo pra>supponi potost; ergo. '
Hic Parm. addit : vi virtuosns; sed qnomodo
>>

Probalur dislinclicnom pra>supi)oni non posso. non osset « virtuosns >^ aclus quilibet charilalis.
Dislinclio est duplox in formis unn socundum : • Pnrm. : * Greg. dicit in Pastorali, et Bernar-
spociom, alia secundum numorum alqui in atig- ; (ius, Ep. xci et Srnn. ii iu fcslo Purifical. » Nico-
monlo charilalis noutra distinclio pni^suj^poni po- Ini, ul jequivnlentin adducit vcrha qujrdam ex
.

tesl; ergi). hoiii. IV lib. I /H Ezechiei, J5 W, col. 811 t. 2; ibi

Probatur de dislincliono apocioi. voro nulla Ht mentio do verbo « slnn^. » sod lantum
Sod bene nolalo cliarilatem esse quemdam habi- do « incodero et rolro respicero. « Bernardus toxtus
tum, sicul ol Diiinos virlntos. quos atrort. ad supra dicln proprius accodunt. sed
DialiQCliu speuici in habilibus ost aecuDdum di- uou suul D. Grogurii. lu hujus Uperibus quoddom
 ,

tfUiEST. XXIV, AHT. VI m

movotur aclu «haritatis, rctrwoilit. Krgo haliilitate cresccnto, homo prorumpit' in

(luicumiiue movetur actu charitatis, pro- aclum ferventiorrm ililectionis, ([uo conctur
ceiiil in via Dei. Krp> qui>iihet aitu rhari- ad charitatis prnrectuiu; et tunc charitas
talis, charitas augetur. au^'etur in actii.

Seil contra est quod effectusnon exceiiit Ad priinum er^o diceiuluni, ([uod quilihet
virtuteni causa*. Sed quamloque aliquis actus charitatis meretur vitam a?ternam,
actus charitatis cum aliijuo tepore vel re- non qiiiilcm statim exhiheiulam, sed siio
missione cununittitur. Non erj:;o pcnlucit ad teiii[)ore. Siiiiiliter etiam qiiililict aclus cha.
excellentiorem charilatem se«l magis dis- ritatis meretur charitatis augmentum; non
ponit aJ minorem. tamen statiin augefur, scd quaiido ali([uis
Ues|)on(leo dicendum, quod aug^mentum conatur ail hu;jiisiiioili aiigiiicntum.
spirituidc charitatis quodammodo simile est Ad secundum (licciuluni, quod ctiam iii

cor[K»rali au^Tiiento ; aup-mcntiun auteni g-eneratione virtutis ac([uisita3 noii ([uilihct

corporale in aninialihus et plantis non est actus complet generationcm virlutis sed ;

motus ci>ntiiuuis ; ita siilicet quod si aHijuiil ([iiilihet o[»eratiir ad eani iit disponcns; ot
tantum aufretur in lanto tempore', necesse ullinius ,
qui est [icrfcctior, agens in virtule
sit quixl proportionaliter in qualii)et parte oiiuiium pra!ccdenfiuiii, reducif cam in
illius teni[>uris au^^catur, siciit contiiiLrit in acfniii, sicut etiain in mulfis guttis cavan-
inotu locali sed [)er aliquod tempus natura
; tihus lapidem.
operatur disponens ad aug^mentum, et nihil Ad tcrtium dicendum, quod in via Dei
auf.'ens postniodum proilucit in
actu ; et proccdit aliquis, non solum dum actu chari-
eirectum id ad quod disposuerat, augcndo tas cjus augctur, scd eliam dum disponitur
ipsum animal, vel plantam, in actu. Ita ad ejus augmentum.
etiam non quoUhct actu charitatls charitas CoNrixsro. — Non augetur charitas actu quo-
actu aiigctur sed ([uilihet acfus disponit ad (•uinquf cliaritatis, nisi disi)ositive,
,
inquantum ex
charilatis augmentum, iii([uantum ex uno uno ipsius actu, redditiir homo promptior ad agen-
aclu charitatis homo redditur proinptior ad ilum secuudum charitatcm (a).

agendum iterum secunduiii cliarifatcni, ct

lere simile invenitur, scilicel, XX\lllMoral., cap. nam, et ipsius vita; {Elerna». si (amen in gralia
VI, g 13, col. 4«3, t. 2 : « Stare hoc loco ponilur in decesscrit, consecutionem, atque etiam glorijB
peccalo persistcre; » et Pastoralis parte ui, cap. augmentum, anathcma sil. » Conc. Trid., sess. vi,
xxxiv, col. 118, t. 3 : « In hoc quippe mundo can. :i-2.

humana anima, quasi more navis est contra ictuni Sed Victoria, Soto et alii ab hoc anathemate se
ilumiDis conscendentis; uno in loco nequaquani expediunt dislinguendo inlcr gratiam et charita-
stdre permitlilur, quia ad ima relabilur, nisi ad tem, et docent actus charitatis remissos esse qui-
summa conetur. dem meritorios augmenti gratiae et gloriae , non
' Ita mss. passim et editi; Garcia et Nicolai « si : tamen charitalis.
augelur lantum in tanlo tempore. » Sibimetipsi conciliandus est et ipse D. Thomaa
Mla passim: edit.Rom. pro «ijuo» habet «quous- qui dicil hic, ad 1 :«Quilibet actuscharilatis mere-
que; » cod. Alcan. « in afTeclum fervcntiorem,
: tur augmentum charitalis; » ct in I, dist. xvii, q. ii,
quo conelur, » elc. a. 3, ad 2 Quilibet actus charitatis inquantum
: «
'a, Supponendum
est actus nostros non causare ost inforinatus tali lial)itu, ordinatur ad prsemium
efficienlcr physico augraentum charitatis, quia substantialc, non tamen ad augmentum praemii
eadem est causa efficiens productionis habitus ct sed nec ad augmentum charilalis. »
productionis aufrraenti. Porro aclus noslri non sunl Rcspondetur S. Thomam non dixisse simpliciter :

causa efflciens productionis habitus charitatis; « non ordinatur ad augmentum cliarilalis, » .sed :

ergo. Aclus nostri taraen sunt dispositiones ])iiy- " non ordinalur ad augmentum charitalis, secun-
sicte ad productionem auKmenli charitatis sicut ad diim quod charilas remanel primum principium
produclionem gratia; ct liiibitiis charitalis. Siippo- merendi .sed solum sccundum quod augmentum
;

nendura est insuper hominera justum possc sibi charitatis perlinet ad perfcclionem prpemii. » Ergo
mereri augmcnlum charitalis. Ita definivit conci- aliquo sensu secundum S. Thomam in lib. Sent.,
Uum Iridentinum. sess. vi, can. '.ii. actus remissus charilalis meretur augmentum cha-
Nunc ad rem. ritatis.
Quilibet actus charitatis sivo elicitus, sive impe- Nam alia controversia esl de instanti quo confer-
ralua meretur de condigno auKmenttun charitolis, tur augmentum charitatis debiliim aclibus charitatis
cfiomsi actus ille sit remissus. E.st conlra Duran- remi.ssis.
duin. Alii volunt islud augmentum conferri statim ac
'<Si quis dixeril juslificatum bonis operibus quse dicitur actus. Alii dicunt illiid confiTri in hac vita
ab eo per Dei graliam el Jesu Christi meritum fiunt, cum augmenlo debito aclui ferventiori quando
non vere mereri augmenlum gralite, vitam wter- homo per actum ferveDliorem ad coUatioDcm aug-
 ; ::

2i0 SIJMMA THEOLOGICA

tria' sit (|uiddam finitum ; si charitas vicfi in

ARTICULIJS VII. infinitiim augeri potest, sequitur (juod cha-

ritas viai possit sibi ada^quare charitatem
Ulrum charilas aurjeatur in infmitum. patria^; quod est inconvoniens. Non ergo
charilas \uit infinitnm potest augeri.
iii

Ad seplimum sic procedilur. 4. Vidotnr S(mI contra e.st quod Apostolus dicit ad
quod cliHritas noii augeatur in infinitum. Phiiipp., ui, 12 : Non f/uod jam acceperim,
Omnis enim motus est ad aliquem linem et aut jam
perfectus sim; ser/uor autem, si
terminum, ut dicitur in il M<'tnph., text. 8 (juo moflo comprchendam ; ubi dicit rijossa'
et 9. Sed au{i^mentum charitatis (jst quidam (( .Ncmo fideUum, etsi muitum profecerit,
motus. Ergo tendit ad aliquem finem et ter- dicat : Qui enim hoc dicit, de
Sufficit mihi.
minum. Ergo charitas in infinituiu non au- via exit ante finem. » Ergo semper charitas
getur. in via potest magis ac magis augeri.
2. Praeterea, nulla forma excedit capacita- Respondeo dicendum quod terminus ,

tem sui subjecti. Sed capacitas creaturaj augmento formaj potest praefigi
alicujus
rationalis (|uae est subjectum charitatis, est tripliciter uno modo ex ratione ipsius
:

finita. Ergo charitas in infinitum augeri formai, quae habet terminatam mensuram,
non potest. ad quam cum perventum fuerit, non potest
3. Pra^terea, omne finitum percontinuum ultra procedi in forma sed si ultra proces- ;

augmcntnm potest pertiugcre ad quantita- sum fuerit, pervenietur ad aliam formam :

tem allerius finiti (juantumcunuiue maj<jris sicut patet in pallore, cujus terminos per
nisi forte id quod accrescit per augmentum, continuam alterationem ahquis tran.sit, vel
semper sit minus et minus sicut Philoso- : ad albedinem, vel ad nigredincm perveniens.
phus dicit in III P/tj/s/c, text. .^)7 et .seq., Alio modo ex parte agentis, cnjus virtus
quod si uni line;e addatur (juod sublrahitur non ad ulterius augendum for-
se cxtendit
ab alia linea, (juru in infinitum dividitur, in mam Tertio ex parte subjecti,
in subjecto.
infinitum additione facta, nunquam pertin- quod non est capax amplioris perfectionis. *

getur ad (juamdam dcterminatam quantita- NuUo autem istorum modorum imponitur

teni qua3 est composila ex duabus hneis, tcrmiuus augmento cliaritatis in statu vise.
scilicet divisa , et ea cui additur quod ex
'
Ipsa enim charitas secundum rationem pro-
alia subtrahitur. Quod in proposito non con- priae speciei terminum augmcnti non habet;
tingit : non enim necosse est ut secundum est enim participatio qusdam inlinita.^ cha-
charitatis augmentum sit miiius quam rilatis, quae est Spiritus .^anctus. Similiter
prius", sed magis probabile est (juod sit etiam causa augens charitatem est iufinita?
aequale aut majus. Cum ergo charilas pa- virtutis, scilicct Deus. Similiter etiam ex

menti csl disposilus, sive (unc siul in codeui prorumiJil in aclum fervenliorem , ila quod sit

inslanti duo auf^monla : unum actibus remissis alte- unum prfemium dupiici ratione collatum.
runi actui fervenliori correspondens , ut quidam Joannes a S. Thoma, Serra, de Marinis, Gonet,
autumant, sivo sit inmm ot idem augmenlimi acli- Billuarl eminenl inler etos qui conlendunt aug-
bus remissis et actui ferventiori simul corresi)on- menlnm cliarilalis del)ilum aclibus remissis differri
dens, ut quidam ex alia i^arte doccnl. Alii conten- usquo ad primum inslans gloriticalionis.
dunl istud augmentum non conferri nisi iu altera S. Tliomas vol i)ro illa vel pro altera sententia
vita. accipi polesl.
Illonnn autom qui volunt augmBntum conferri Advorsarii aulem harum sontenliarum. id est
statim ac elicitur actus, nonnulli dislinguunt inter tlieologiqui nullam augmonli dilationem ndmit-
charitatem in osse charitalis, ct cliaritalem in e.ssp tunl, diounl ex nullo Scriplurfe sacrae loco, ex
habitus, et autumanl charilalom in osso oliarilalis nullo Palro, nullo conciiio, nullo ponlitice, nullo
eodem inslanti ac olicitur actus cliaritatis, otiam theologo anle S. Thomam, imo necex ipso S. Tho-
remissus, augeri .sed nogant eodom inslanli au-
, ma osl(>ndi posse vel umbram. angmenti sive gra-
gori charitatem in esso habilus. tia% sive cliaritatis in allera vila conferendi. Juxta
Charilas in esso cliarilalis esl cliarilas j)roul dicil illos, S. Tliomas. in .S»»ifh(j theologica, retractavit
jus ad mercodem et gloriam, el sic omnos, ul vido- quod oontrarium docuisso videtur in I Sentent.
tur, conccdoro debont oam augori oodem inslanli ac Sic cod.
'
Parm. « linois diversis, oa scilicet
; :

elicilur charitatis aolus. otiam roniissus. ox qua additur, et ea cui. »— * Sic cod.; in Parm.
Charilas in esse habilus est oharitas in osso phy- « primum. » Parm. — « Glossa onl. Nicolal de
> :

Sico. Lyra. » Hic autem post mortem D. Thomae scripsil.

Bannes et Contenson eminonl inter eos qui di- — * Sic cod. iu Parm. " ulterioris.
; : v.

cunt augmontum charitatis conferri quando justus

 OU.*:ST. \\IV, AUT. VII KT VIII. <2ll

l>iirte subjecti terininus luiir aujrmcnto prae- 2. Pra»terea, .Vugustinus dicit in 111».

iig^i non potest, quia semper charitato ex- LXXXIII Quxstion., q. xxxvi, § 1, col. 25,
(•res«'ente, su perexcrescit habilitas ad ulte- t. i>, (piod u nutrimentum charitatis est di-
rius au^'ineiituni. (nde relin^iuitur quod ininutio cupiditatis ; scd ubi est perfectio
charitatis augniento nullus teriuinus praellgi charitatis, nulla est cupiditas'. » Sed hoc
possit in hac vila (a). uon potest esso in vita, iii qua sine
hac
Ad priinum ergo dicendum, quod aug- peccato vivero non possumus, secundum
mentum iharitatis rst ad aliiiuem finem sed ; ilhid I .loan., i, S : Si dixerinius quoniam
ille tlnis non esf in lun- vila, sed in futura. pen atunt non Itabenius, ipsi nos seducinius.
Ad secundum dicendum, quod capacitas Omne autem peccatum ex aliqua inordinata
creatura' spiritualis' per fharitatem auge- cupiditate procedit. Ergoin hac vitacharitas
tur, quia per ipsam cor dilatatur, secundum perfecta es.se non potcst.
illud II atl (iorinth., vi, II : Cor nostrum 3. quod jam perfectum
Praeterea, illud
dilntatinn est; c[ ideoadhuc ulterius maiiet est, non potest ulterius crescere. Sed chari-
habilitas ad majus au^^mentum. tas in liac vita sempcr potcst augeri, ut dic-
Vd tertium dicendnm, quod ratio illa pro- tum est. Ergo charitas in liac vita non po-
.alit in hiscpue habent quantitatemejusdem test esse perfecta.
rationis, non aiitem in his qua' habent Sed contra est quod Augustinus dicit,
diversim ratiouem (inantitatis; sicut linea, Super I Can. Joan., tract. v, § i, col. 2014,
(luantumcunKiue cresoat, non attingit quan- t. 3 : « Charitas,cum fuerit roborata, per-
titatem superticiei. Non est autem eadem ficitur; cum autem ad perfectionem venerit,
ratio (inantitatis charitatis via», qua» sequi- dicit : Ciipio dissolvi et esso cum Christo. »

tur cognitionem fidei, et charitatis patria), Sed hoc possibile est iii hac vita, sicut iii
(lua; secpiitur visionem apertam. Uiide ratio Paulo fuit. Ergo charitas in hac vita potest
non seciuitur. esse perfecta.
(^o.NcLCsio. — (^uni cliaritas sit Spirilus saiicli Respondeo dicendimi, quod perfectio cha-
participatio, a Deo in aninio huniano facta, uullus ritatis potest intelligi dupliciter : uno modo
ejus aupuienlo terniiuus praitlgi in liac vita po- ex parte diligibilis ; alio modo ex parte
lest. diligentis. Ex parte quidcm diligibilis per-
fecta est charitas ut diligatur aliquid, quaii-
AKTICULUS VIII. tum Deus autem tautum dili-
diligibile est.

Vtrum charitas in hac vita possit esse gibilis quantum bonus est bonitas
est ,
;

perfecta. autem ejus est infinita unde infinite dili- ;

gibilis est. Nulla autem creatura potest eum

Ad octavum sic proceditur. i. Videtur diligero infinite, cum quaefibet virtus creata
quod charitas in hac vita non possit esse sit finita. Undc pcr hunc modum nullius
perfecta. Maxime enim ha*c perfeclio iii creaturaj charitas potcst esse perfecta, sed
apostolis fuisset.Sed in eis non fuit; dicit .solum charitas Dei, qua seipsum dihgit.
enim .Vpijstolus ad Philip., iii, t-2 Aon : Ex parte vcro diligentis tunc cst charitas
quod jnin (icrcperint, aut perfectus sim. perfecta, (piaiido alicpiis sccundum totum
Ergo charitas in hac vita perfecta esse non suum posse diligit \ Quod quidem con-
jK)test. tingit tripliciter : uno modo sic quod to-

'
Sic cod. et melius. Angolus enim est creatura lur inde quod crealura, cum sil finila,fieri possel
spirilualis, non ralioualis^et ad angelos ista quodam Deus infinitus :implicat
quo<l conlradictioneui.
modo convenlunt. — In Parm. : '< rationalis. « Hanc implicauliiuu non capio; Deus elenim est
' '< Nulrimontum pjiis, scilicel cliaritalis, «est im- actus influilus; inliiuluni aulem pernugmenlum est
minutio cupidilatis; perfectio, nulla cupiditfis. » infinitum potenlia; ergo niunquam crealiirn finila
' Sic codd. in Pann. « dilifrit tantum quantum
; : essel Deus. —
Nota Hognrdos cl Hoguiiins dixisse
potest. M quod in hac vita homo alliugore polcst quomdam
(«) Secundum Scotistas haec opinio D. Thomie charilatis lerminum, ullra quem progredi non pos-
non valet, si dc augmento siinpliciter
intellif:alur sel. Dc islo el aliis orrorihus, Clemens papa V, in
el ahsolute; sed cum S. Bonavfntiira ol Richardo concilio vionnensi a-ciimcnico « Nos, sacro appro- :

contendiuit charitatem posse quidem auf/eri secun- banle conciiin, soclam ijisam cum prn'iiiissis erro-
dum quid quantum est ex parto Dei, et charitatis, ribus damnamusst reprobamus omnino, inhibentes
el cognilionis sine fine aliquo; verumtamen non dislrictius ne quis ipsos de ciotcro teneal, appro-
posso augeri in innnilum aimpliciler, proliibento bet, vel defondat eos aulem qui secus egerint ani-
:

hoc subjecti limitata capacitate; alioquin sequere- madversione canonica decernimus puniendos. »
111. 10
 ; ;

i> i^2 SrMMA TIItOLOiJICA.

tum cor homiuis actualiter semper feratur est. Sed charitatem augeri est ipsam pro-

iu Deum ; et liaic est perfectio diaritatis pa- ficere. Ergo charitas perfccta non dejjet
tria;, quai non est possijjilis in liac vita in ; distingui a charitate proficiente. Inconve-
qua impossiLile est, propter humanae vitae nienter ergo praidicti tres gradus charitatis
infirmitatem, sempcr actu cogitarc de Deo, assignantur.
etmoveri diiectione ad ipsum. Alio modo ut Sed contra est quod Augustinus dicit,
homo studium suum deputet ad vacandum Super 1 Can. Joan., tract. v, § 4, col. 2014,
Deo et rebus divinis, pratermissis aliis, nisi t. 3 : (( Charitas cum fucrit nata, nutritur, »
quantum necessitas praisentis vitai requirit quod pertinct ad incipicntes; <( cuin fuerit
et ista est perfectio charitatis, (]uai est possi- nutrita, roboratur, n quod pcrtinet ad jiro-

bilis in via ; non tamen communis omni-

est ficientes ; « cum fuerit roborata, perficitur, »
bus liabentibus charitatem. Tertio modo ita quod pertiuet ad perfectos. Ergo est triplex
quod haljitualiter aliquis totum cor suum gradus charitatis.
jionat in Deo, ita scilicet quud nihil cog-itet Kespondeo dicendum, qu(jd spirituale
vel veUt quod divinae dilectioni sit contra- augmentum charitatis considerari potest
rium ; et haic perfcctio est communis omni- quantum ad aliquid simile corporali homi-
bus charitatom habentiljus. nis augmento; quod quidcm quamvis in
Ad primum ergo dicendum, quod Apos- plurimas partes distingui possit, habet ta-
lolus negat de se perfectionem patria3, unde men aliquas determinatas distinctiones se-
Glossa ordin., col. 00(5, t. 2, ibidem dicit cundum determinatas actiones vel studia ad
quod pcrfectus erat viator, sed nondum
<( qvLiM homo pcrducitur per augmentum
ipsius itineris perfectione perventor. » sicut infantilis atas dicitur antequam habeat
Ad secundum dicendum, quod hoc dicitur usum rationis; postea autem distinguitur
propter peccata venialia; quai non contra- alius status homiuis, quando jam incipit
riantur habitui charitatis, sed actui; ct ita lo(jui et ratione uti; iteinim tertius status
non repugnant perfectioni viae, sed perfec- ejus est pubertas, cum jam incipit posse
tioni patria^. generare et sic deinde, quousque pervenia-
;

Ad tertium dicendum, quod perfectio viae tur ad perfectum.

non est perfcctio simpliciter ; et ideo semper Ita etiam diversi gradus charitatis distiu-
habet quo crescat. guuntur secundum diversa studia, ad (juse
CoNCLUSio. — Quanquaiu charitas ex partc dili- homo pcrducitur per charitatis augmentum.
gibilis noa valeat esse perfecta , ex partc tamcu Nam primo (luidcm incumbit homini stu-
diligenliuui peifecta essc potest cum, quautum dium principale ad recedendum a peccato et
possibile est ipsis, Deum diligunt. resistendum concupiscentiis ejus, quae iu
contrarium charitatis movent et hoc perti- :

ARTICULUS IX. uct ad incipientes, in quibus cliaritas cst

nutrienda vel fovenda, ne corrumpatur.
Utriim convenienter distimjuantur trcs cjra- Secundum autem studitnn succcdit ut homo
dus charitatis, incipiens, proficiens et principalitcr iutcndat ad hoc quod in bono
perfecta. proliciat hoc studium pcrtinct ad pro-
: et
licicntes, qui ad hoc principaliter intcndunt
Ad nonum sic proceditur. 1. Videtur ut in eis chimtas per augmcntum robore-
quod inconvcnienter distint^njuitur tres gra- tur. Tcrtium autcm studium cst ut homo
dus ciiarilatis, scibcet charitas k incipiens, ad hoc principaliter intcndat ut Deo inhac-
proliciens et perfecta. » Inter principium reat, ot eo fruatur ct hoc pertinot ad per-
:

cnim ciiaritatis el cjus ultimam [)erfectio- fectos, (jui cupiunt dissolvi et esse cwn
ncni sunt nuilti gradus uicdii. i\on ergo Cfirislu.
uniun suium niciliuiu dcbuit |)()ui. Sicut etiam vidcnms in motu corporaU,
1. Prailerca, statim cum charitas incipit quud i)rinunu est rccessus a termino; se-
esse, incipit etiam proticere. Non ergo dcbet cundum autem est appropin^juatio ad alium
distingui charitas prolicions a charilato inci- tcrmiiuuii ; tcrtium cst (luics in tcrmino.
piente. A(lpriuuun crgo dicendum, qucxi onmis
3. Praetorea, quantumcumquo aliquis ha- illa doterminata distuictio, quii* potesl accipi

bet in hoc nuuido charilatcm perfcctam, in augmcnto charitatis, comprchcnditur sub

polesl etiam ejus churitas augori, ut dictum istis tiibus quai dicta suut, sicul olidui oumis
 OU.«ST. XXIV, Ain. I\ l-.T \. 21.1

«livisio (•oiitiiiuormn coiniirelitMiditur siili tui iu lioiiiiiu;, cliaritatom ojusconsorvando,

tribus liis, [)riucipio, metiiu et liue, ut i'luk>- (luu (jporatur priiuo oi charitalcm inluu-
sophus ilicit in I De civio, texl. H. dondo. Sed in priina charitiitis iufusione rai-
\d secuuiiuin diceuduin, (luod illis iu iius .se piveparauti Doiis minorom charita-
quibus cluiritas iiicipit, iiuamvis proficiant, t(Mii iuluudit. Krgo otiam iu conservationo
priuripiiJior taaien cura immiuet ut rosistaut charitatis rainus so pra'paranti miuorem
IMTcatis, iiuorum impufjruatione iiKiuiotan- charitatom cousorvat. 1'otest ergo charitas
tur. Sod p».»stea liauf impuguatioiiem miuus diminui.
sentieutes, jam quasi scourius inteudunt ad Sed contra est quod charitas hi Scriptura
p«M-feetum; ex uiia tamon parto lacientes igni comparatur, secundumillud Cant., vin,
opus, ot cx alia piirto liaboutcs mauum ad (» : Lamp/idcs cjus, scilicot charitalis, lam-
Kladium, ut dicitur iu Ksdra, lib. II, c iv, pf/dcs if/nis atquc /laniniaruni. Sed ignis,
de a'dillcatt»ribus Hiorusalom. quamdiu mauet, semper ascoudit. Ergo cha-
.\d terlium dicoudum, (luod perfecti etiam ritas, (luamdiii manot, asccnderc potest,
in charitatc proticiunt, sed non ost ad li<x' scd doscondoro, id ost, diminui uon potest.
priucipalis eorum cura sed jain ooruni stu-
; Uospondeo diceudum quod quautitas ,

dium circa hoo maximo versatur ut Deo charitiitis, (^uara habet in comparatiouc ad
iulKereaut. F!t (|uaiuvis otiam Iif>c (pKerant objcctum proprium, minui non potest, sicut
ct iiKipioutos et prolicieutes; tamoii magis ucc augcri, ut supra dictum cst.
seutiunt circa alia suam sollicitudinem inci- Sed cum augcatur secundum quantitatem
pioutes (luidoni do vitationc pec("atorum, quam habet iu comparatioiie ad subjcctum,
proticiontes vero de prolectu virtulum. hic oportct considerarc utrum ex hac parte
diraiuui possit. Si autcm diminuatur, opor-
Co?j(n.csio — Distinfjruitur oharitas secunduiu
tet quod vel dimiuuatur per aliquem actum,
triplicom tn-.uluin, iniipioiitiuni, protiriontium et
pprfoctoi-um. «piod inripientium «^liaritas in leccssu vol per solam cessatiouem ab actu. Per cessa-
i peccatn, protii-ientium in virtutum exercitatione, tiouera quidem ab actu dimiuuuntur virtutes
perfeclitnaii vero in jftenia' ploriaj fiiiitione con- ex actibus acquisitae, et quandoque etiam
^istat. corrumpuntur, ut supra dictura est. Unde de
amicitia Dhilosophus dicit in VIII Elldcor.,
ARTICULUS X. cap. V, parum a priuc, tiuod « multas ami-
citias inappellatio solvit, » id est, noii appel-
Utrum charitas possit diminui.
lare araicura, vel non
Sed hoc
collo(|ui ei.
Ad decimuni sic proceditur. i. Videtur ideo est quia conservatio uniuscujusque rei
(luod charitas possit diminui. Contraria enini dependet ex sua causa, Causaautcm virtutis
nata suiit liori circa idera. Sed augmeiitatio acquisita; est actus humanus. Unde, cessan-
et dimiiiutio sunt coutraria. ('uni crgo cha- tibus humanis actibus, virtus acfjuisita dimi-
ritasaugeatur, ut dictum est supra, videtur nuitur, et tandem totalitcr corrurapitur. Sed
etiam quoil possit dimimii. hoc in charitato locum noii habet, quia clia-
i. ['raiterea, .VuKUstiuus, \ Confess., ritas non causatur ab humanis actibus, sed
cap. XXIX, col. '\)\\, t. 1, ad Deiim loriuens, soluui a Deo, ut supra dictum est. Unde ro-
dicit : '( Minusamat (lui tocum ali^piid
te liuquitur (piod etiam ccssante actu, propter
aiiiat; » et in lib. LXXXIII Quiest., ij. xxxvi, hoc noc diminuitur, nec corrumpitur, si desit
siI, col. 'T.\, t. <i, dicit (luod « nutrimentum peccatuin in ipsa co.ssationo.
charitatis est diminutio cupiditatis. » Ex quo Ilelintiuitur orgo qutjd diminutio charita-
videtur qufMl otiara c converso augmentum tis non possit causari nisi vcl a Deo, vel ab
cupiditatis sit diminutio charitatis.Stid cupi- ali(iuo pcccato. .\ Deo (luidem iion cau.satur
piditiis, qua auiatur aliijuid aliud (luani aliquis defcctus in nobis nisi por modum
\Wa\s, potest in horaino crescere. Ergo cha- secundum (luf)d subtrahit gratiam iii
poense,
ritas potost diminui. pcenam poccati. Uudo ncc ci compotit dimi-
3. rraitorea, sicut Augustinus dicit, VIII nuore charitatoiii nisi por iiiodum pionai.
Super (ien. ad litt., cap.§ 20, col. 3S3,
xii, Pfcna autem dobotur pe('cat<».
t.3, nfm ita
(( Deiis o[)eratur hominem jus- Undo roliiKiuitur (pK^d si charitas dimi-
tum, justiflcando euin, ut, si absces.sorit, nuatur, cau.sa dimiuutionis ojiis sit pccca-
maneat in absonfo Ex quo
(piod fecit, » tum vcl olloctivo vt-l meritorie. Neutro
liotest accipi quod eodem modo Deus opera- autem mfjdo peccatum mortalc diminuit
«•>14 siiMMA thkolo(;i(:a.
charitatem, sed totalitcr corrurapit ipsam, ris constituitur; ct ha'c morlificat toialiter

ct cfrcctive, (juia omnc pcccatum mortale charitatcm, cum sit vcncnum Au-
ipsius, ut

contrariatur charitati, ut infra dicctur, et guslinus dicit ibid. Et hoc facit quod Deus
ctiam meritorie, quia cum peccaudo morta- minus araetur, scilicet quaradebet ainari ex
Utcr aliquis contra charitatcm agit, dif,aium charitatc, non quidcra charitatem dimi-
est ut Dcus ei subtrahat charitatcm. niicndo, sed cam totalitcr toUendo. Et sic

pcccatum vcnialc
Similiter etiam ncc per intcUigendum est quod dicitur : « Minus te

charitas diminui potcst, ncquc eirective, ne- amat qui tecura ali(juid amat » subditur ;

quc mcritoric. Edcctive quidem non, quia enim « Qnod non propter te amat. » Ouod
:

ad ipsani charitatcm non attingit; charitas non contingit in peccalo veniali. sed .solum
enim cst circa fmcm ultimum; venialc au- in m(jrtali. Quod enim amatur in pcccato
tem pcccatum est quaedam inordinatio circa veniali, propter Deura amatur habitu, etsi

ea qua3 sunt ad fmcm; non autcm diminui- non actu. Est autem alia cupiditas veniaUs
tur amor finis cx lioc. quod alicpiis inordina- peccati, quse semjjer* diminuitur jjcr chari-

tionem ahquam committit circa ca quaj sunt tatem. Sed tamen talis cupiditas charitatcra
ad fincm; sicut ahquando contingit quod dimiimere non potest, ratione jam dicta.

aliqui infirmi multum amantes sanitatcm, Ad quod in infusione

tertiura dicendura,
inordiriate tamen sc habcnt circa diajta? ob- charitatis requiritur motus liberi arbitrii,
servationem sicut etiam in speculativis
; .sicut supra dictum est. Et ideo illud quod

scientiis fals» opiniones circa ea quse dedu- diminuit intensionem liberi arbitrii, dispo-
cuntur ex principiis, non diminuunt certi- sitive operatur ad hoc quod charitas infun-

tudinem principiorum. Simililcr etiam ve- denda sit minor. Sed ad conservationem
uiale peccatum non raeretur dirainutioneni charitatis non rcquiritur motus liberi arbi-

charitatis ; cum enim aliquis dclinquit in trii ; alioquin non rcmancret in dormienti-
minori, non mcretur dctrimentum pati in bus. Untle per impedimcntum intensionis
majori. Deus cnim non plus se avcrtit ab motus Uberi arbitrii non diminuitur chari-
homine quam homo avertat se ab ipso. Unde tas.

(jui inordinate se habet circa ea quae sunt ad CoNCLUsio. — Quanfjuam charitas secundum se
fmem, non meretur dctrimentum pati in et directc nullalenus diminui possit, disposilive ta-
charitate, per quam ordinatur ad ultiraum meu, etiudirecte per veuialia peccata, et cessando
fmem. ab opere virtutum, dimiuutionem admittit (a).
Unde consequens est quod cliaritas nullo
modo diminui possit, directe locjucndo; po-
ARTICULUS XI.
test taracn indirectc dici diniinutio charitatis
dispositio ad corruptioncra ipsius; quae fit Utruin charitas semel habita possit amitti.
vel per peccata vcnialia, vel ,ctiam pcr ces-
sationcm ab cxcrcitio opcrum charitatis. Ad undeciranra sic proccditiu". i . Videtur
Ad quod contra-
priraura crgo dicendura, quod charitas scincl habita non possit amitti.
ria sunt circa idera, quando subjectum Si euira aiuittitur, nonaniittiturnisi propter
sequaUter so habet ad utrumquo contrario- peccatum. Sed habct charitatem, nou
illc (jui

rum. Scd charitas non codcm nuKlo sc ]ial)ct potest jjcccarc; dicitur cnini I Joan., ui, 9 :

ad augracntuni et dirainulioncra; potest Omnis qui natus est ex Deo, peccatum non
enira hab(;re causara augcntem', scd non quia semen ipsius in eo manet ; et non
facit,
potcst iiabiire causam minucnlcm, sicut dic- potest pcccare,quoniam ex Deo natus est.
tum cst. llndc ratio non seiiuitur. Charitatcm autcin non haljent nisi filii Dei;
Ad secundura dicenduni, (jnod dujjlcx csl (1 ijK^^a cnim esl quic dislinguit inter fUios
cupiditas una quidem, qua finis
: in crealu- regiii, et filios jjerditionis, » ut Augusliuus

< Sic cod. ; al. : «aponteui; » in Parni. : « aug- naria.

raenlnni. » — * Ita edili ])assiui ; Iboologi cum Minuilur indiroolo tribus modis : 1. inquantuui
cod. Alcan. : * non seinpor. » por poccata venialia minuitur ejus fervor extrin-
(d) Agitur do charilatn luibiluali. Nani niotus soous; proptor impodimenta qun? poccata vonialia
cbaritalis aclualis sunl niodu inlensioros raodo , atVoruut ad appboalioiom ojus luatoria^ circa quam
rnnussiorcs, ol consoquonlor cbarilas aolnalis oorlo vonialilor pocoalur; i. inquantum por i^occata ve-
niinui potosl. Doobarilalo aulom babiluali lonolur nialia {^onoranlur prava» incHnationos qua» reddunt
connnuuilor oam niinui non posse, aiii dicunt di- dirtioik^ cbaritatis oxoroilium; 3. quia pocoala ve-
rectc, 6od bouo iudiroclo, ulii diouul do lojjo ordi- uiulia dispouuul ud moiluio quo ckurilus «1051101101.
 :

QV.fST. \\ IV. \RT. \I. m

(\\nt in XV De Trinit., rap. xviii, rol. 108-2, non potest aliquid nisi id quod perfinet ad
t. s. Krp» ilU» qiii habet rharitatom, lum cliaritalis rafionom. rndc charitas nullo
p<jt»'.st eam amiltere. niodo potosf poccaro, sicut lu^c calor potest
i. Pra*terea, Au^istinus dicit in VIII Do infrigidare, et sicut ctiam injustitia non po-
Trinit., cap. vii, col. «).*i«», t. 8. qiK^l « {Jiloi'- tost bonum facon^ ut Aiigusfinus dicit in
tio, si non cst vera. (liloclio (licoiKJa ik^ii lib. II Dr scrm. Doniini in mon/c, cap. xxiv,
est '. •) Setl sicut ipse dicit in Epist. ad Julia- col. imy, t. 3.
num comiteni , cap. vii, col. 101«), t. <», Tt^rtio modo potest considerari charifas ex
'•charitas([ua' doficore potest nuiKiuam vora parfo subjocti, (juod est vcrfibilc secunduni
fuit. )) Erj^o nequo charitas fuit. Si ergo arbifrii lihortafom. Potosf autcm atfoudi
charitas semel haboatur, nunquam amitti- comparafio charifatis ad hocsubjcctum et se-
tur. cundum universalcm rationcm, qua compa-
'.\. Pra^toroa, rirocrorius (Hcit in Ilomilia rafur forma ad maforiam, ot socundnm spo-
Penterostes, xxx in Evamj., § "2, col. 12-2 1, cialein rafioiicm, quacomparatur habifus ad
t. 2. (|uod « amor Dei magna oporatur, potcntiam. Est autem de ratione formae quod
-i est si desinit operari
; charitas non , sit in subjecto amissibilifcr (piando non ro- ,

'•st\ Sod nuHus niagna operando amittit

') plettofam pofonf ialitafcm matcrice sicut pa- ;

charitatem. Ergo si charilas insit, amitli non tet in formis gcncrabilium ct corruptibilium,
potest. quia matcria horum sic recipit unam for- '

i. Pra^terea, liberum arbitrium non incli- mam (juod remanct iii ea potcntia ad aliam
natur ad poccatum nisi poraiiquod motivum formam, qiiasi non repleta tota materia^ po-
ad poccandum. Sed charitas excludit omnia tentialitate pcr unam formam; et ideo una
motiva ad peccandum, et amorein sui, et forma potcst amitti per acccptionem alte-
cupiditatom, ot (piidquid aliud bujusmodi rius; scd forma corporis calestis, (piia replct
est. Krgo charitas amilti noii potest. totam matcria^potentialitatem, ita quod noii
Sed contra est quod dicitur Apocal., ii, l remanet in ea potentia ad aliam formam, ina-
'•- llahdt adversum te quod primam '
charita- mi.ssibilitor inest. Sic ergo charitas patriae
" tem relifjuisti. quia rcplct totiuu potcntialitatcm rationalis
nn. Respondeo dicendum, quotl per charitatem mentis, inquantum scilicet omnis actualis
Spiritus sanctus in nobis habitat, ut cx supra motus ejus fcrtur in Dcum, inamissibiliter
dictis p,itot. Triplicitcr orgo possumus C(^n- habetur. autem via3 non sic replet
(".haritas

siderare charitatcm uno modo ex parte : pofonfialifatem sui subjccti, quia non semper
Spiritus siiucti movontisanimam ad diligen- actu fertur in Deum unde quando actu in ;

dum Deum ex hac parte charitas impec-

: et Deiim occurrere
iion fcrtur, potest aliquid
cabilitatoin habot ex virtutc Spiritus sancti, pcr (juod charitas amittatur.
(fui infallibilitor operatur quodcunKpie vo- Ilabifui vcro proprium cst ut iiiclinct po-
liierit. Undc impossibile est haec duo simul tcntiam ad agendum quod convcnit habitui ;

ossc vera, (juod Spiritus sanctus velit ali- inquantum facit id bonum (juod oi
vidcri
(lucm movere ad actum charitatis, ct quod convcnit ; malum autcm quod ci rcpugnat.
ipsc charitatom amittat peccando. Nam do- Sicut enim gustus dijudicat sapores secun-
num perscvcrantia^ computatur intcr bene- dum suam dispositioncm, ita mcns hominis
licia Moi, '( (piibusccrtissirnc liberaiifur, qui- dc ali^juo facicndo sccundum suam
(lijudicat
cnmquc lil>crantur, » ut Augustinus dicit in habifualcm dispositioncm. Unde et IMiiloso-
lib. II De prxdest. sanctorum, qui est De phus Ethic, cap. v, a med., quod
dicit in III
dono persever.,. cap. xiv, § :Ki, coI. iOli, « (pialis unusquisquc est, talis finis videtur
f. 10. ei. » Ibi ergo charitas inamissibiliter liabe-
modo pofcst considcrari charitas .se-
Alio tur, ubi id quod convcnit charitati, non po-
cundum propriam rationem et sic charitas : test videri nisi bonum; scilicct in patria, ubi

' « Ea rpiippo fliI<?clio dicenda esl, qute vera esl; tissimo Colbf!rtin«) codice, Pauliuo, archicpiscopo
nlioquin cupiilitas e»t. » Acjuileiensi patriarch»', qui oclavo sujculo floruit,
Augustini Epistola ad Julianum comitcm, aliler
'
jam esl restitutus. — In texlu '< deseri, » non « dt>
De xaliUarihun documenlis. Iii prima
liiritiir libflr flcere » legitur.
cditione Epi$tolnrum Augustini apud Aniorbach lo- ' « Opcratur etcnim magna, si est ; si vero oporari
cum habuit; scd liber istc post^^a spurius fuit habi- roniiil, amor non est. »
lus, nec cuiquam cerlo attributus sed ex vetus- :
* In Parm. : « harum. »
2ir, SrMMA TlIEOLOGirA.

Deus vidctur pcr csscntiam, qu» cst ipsa

diaritas patriae AHTICUUJS XII.
essciitia bonitatis. Et idco
amitli non potcst; charitas autom via^, in Ulrum chnritns amittatur per unum
cujus statu non vidctur ipsa Dei cssentia, actum peccati rnortalis.
qua^ est csscntia bonitatis, potest amitti '.
Ad duodccimum proceditur. Videtur
Ad primum ergo dicendum, qnod aucto- sic \ .

ritas illa loquitur secundum potestatem Spi- quod charitas non amittatur pcr unum ac-
ritus sancti, cujus conservatione a pcccato tum pcccati mortahs. Dicit cnim Origenes
Periarcfi., cap. Si
immunes rcdduntur quos ipsc movct, quan- in T iii, col. -loo, t. 1 : «

tum ipsc volucrit, ahquando aliqucm cx his qui

satictas r-apit

Ad sccundum diccndum, quod charitas, iii summo perfcctoque constiterit gradu,

quai dcficcrc potcst ex ipsa ratione charita- non arbitror quod ad subitum quis eva-
vcra charitas non est; hoc enim csset, si
tis,
cuctur, aut decidat scd paulatim, ac etiam
;

hoc in suo amorc liabcret quod ad tcmpus per partes eum deciderc necesse est. » Sed
amaret, et postea amare desincret; quod non homo decidit charitatem amittcns. Ergo
essct vera3 dilcctionis. Scd si charitas amit- charitas non amittitur pcr unum solum

tatur ex mutabilitatc subjccti contra propo- actum peccati mortalis.

situm charitatis, quod in suo* actu inckidi- 2. Prseterea, Leo papa dicit in Serin. ix

tur, hoc non repugnat veritati charitatis. dc passione, cap. iv, col iJiri, t. J, alloquens
Petrum « Vidit in te Domiuus non fidem
Ad tertium diccndum, quod amor Dei :

sempcr magna operatur in proposito, quod victam, non dilcctioncm aversam, sed con-
pertinct ad rationcm charitatis non tamcn ;
stantiam fuisse turbafam. Abundavit (letus,
sempcr magna opcratur in actu propter con- ubi non deficit aflectus, ct fons charitatis
ditioncm sul)jccti. lavit verba formidinis. » Et ex hoc acccpit

Ad quartum dicendum, quod charitas se- Bernardus', Hb. De natiirn amoris, cap. vi
sui actus excludit omne t. 5 edit. Vives, quod dicit in
§ 14, col. 402,
cundum rationem
motivum ad peccandum. Sed quandoque Petro charitatem iion fuisse extinctam, sed
contingit quod charitas actu non agit et :
sopitam. Sed Petrus ncgando Christum pec-
intervcnire aliquod motivum ad cavit mortaUter. Ergo charitasiionamittitur
tunc potest
peccandum, cui si consentiatur, charitas per unum actum pcccati inortaHs.

amittitur. 3. Praeterea, charitas est fortior quam

virtus acquisita. Scd habitus virlutis acqui-
CoNCLUSio. — Uuaiiquani patriaB charitas ubi
sitae non toHitur pcr iinum actum peccati
Dcus per cssentiani videtur, ainiUi nullatenus pos-
charilas tanien viie, iu cujus statu Dei essen-
contrarium. Ergo nmlto minus charitas
sit,

tia non videtur, amitti peccando potest (a).

toHitur per unum actum peccati morlalis
contrarium.
4. Praeterea, charitas importat dilectioncm
Dei et proximi. Scd aH^iuis committcns ali-

quod peccatum mortalc, rctinet dilectioncm

Dei ct proximi, ut videtur ; inordinatio enim

•
Ita oum codd. Alcan. ct Paris. ; Nicolai, Tar- caro non posse, neque gratiam amitlere, atque adeo
rac. essontia divinre honitatis; » e(Ut. Rom.
: « ipsa : enm qui Inhitur ot pocoat nunijuam vere fuisse jus-
« ipsa essentia Doi, honitalis cssc essentia, polest titicatum, anathoma sit. » .\dam, David, S. Petnis
amitti. » — • Parm. : « ipsius. » et alii justi erant, et per poccatum amiserunt cha-
'
Parm. : « accepil Bornardus (colUgitur ex ritalom. Itom puori qui anto usum ratiouis bapli-
lili. II De nmore Dei). » Ilic autom lihor non esl santur, por haptisnnim aocipiunt charitatem et vere
S. Heniardi, sod Gnillelmi, abbalis S. Theodorici, jnstiticantur; quis tamen dicore auderet eos nun-
l)ropoRemos, posloa monachi Sipninconsis. Nec de quam, onm annos discrotionis attigerint. per pec-
Potro dioitur, sed de Davide « oliaritatis in eo ne- : catorum oharitatem nmiltoro'?
quaquam facta esl abolitio sod quasi qua-dam , \"ido S. Cyprianum, Dc unitale Ecclfsix et de lap-
soporatio. » six Torlullianum Dc prvxcriptionibus. cap. ili,
,

Charitas potost amilti. Est do fide contra Bo-

(n) Amhrosium, in lih. Dc pirnitentia. Hioronymuiu,
gardos ol Bopruinas, do quihus supra, danniatos in lih. II Contra Jovinianum, .\uj;ustiuum, Epist. cvii,
oonoilio vionnonsi, clomoutina Ad nostran», » el >< lib.De correptionc cl ijratia, cap. xii, xiii et xiv,
oontra Calvimnn danniatum in oonoilio tridentino, Prosperum, .id capilula lUillorum, cap. ii el vu. et

sess. VI, onp. xii, xni ot xiv, ot oan. 23: » Si quis variis in locis nlios Patres.
boiuinom semel justificalum dixerit amplius poc-
 OUiKST. WIV, AUT. MI. 217
affectionis ciriM ca (fii.T snnt ad nnoni, non acipiisitus exclnditur.Sed charitas, cum .sit
tullit amorem linis, ut supru diotuni est. babitus dependet ex actiono Dei
infusus,
Erffo potest remancre charitas ad Deum, infundentis; qui sic so babet in infusiono et
existente [wccato mortali per inordiriatam conservatione cbaritatis, sicut sol in illumi-
allertiunem circa aliquod temporalo bonum. nationo aeris, ut ilictum est. Kt ideo si(Mit
.'). lYa^terea, virtutis tlieologicae objoc- lumen statim cessarct osse in aero per hoc
tum est ultimus finis. Sed alia^ virtntes (pind aliquod ob.stacnlum poneretur illumi-
tbeoloijrica', s<Mlicet lides et spes, non exclu- natioiii .solis, ita ctiam cbaritas stafiin dc-
duntur \}er unum actum peccati mortalis, ficit* csso in anima pcr boc quod aliquod
imo remanent informes. Krg-o etiam cba- obstacnlum ponitur infhientia' cbaritatis a
ritas potest remainMe infnrmis, etiam uno Deo in animam.
pe<'cato mortali perpetrato. Manifestum est autem quod per quodlibct
Sed contra, per i^eccatum mortale fit mortale peccatum, quod divinis pra'ceptif>
homo dipims morte iTterna, s«3cundum illud contrariatur ponitur pra?dictai infusioni
,

Rom., VI, '2'.\ : Stipoidifi pocrnti mors\ obstactiinm; (luia ex boc ipso quod bomo
Setl quilibet babens cbaritatem babet eligcndo pra^fert peccatum divina; amicitiae,
meritum enim Joan.,
vit«e aetern» ; dicitur quae rcquirit ut Dci voluntatem se(jiiamur,
lii XIV, 21 Si qiiis* fIHif)it mc, dilif/ftur a
: consequens est ut statim per unum actum
?'' Patre mco ; ct cgo dilifjam cum, ct ymnu- pcccati mortalis babitus charitatis perdatur.
fcstaho ei meipsum ; in rfua quidem mani- Unde ct Augustinus dicit, Super Gen. ad
festatione vita a^terna consistit, secundum litt., lib. VIII, cap. xn, § 2G, col. 383, t. 3,
illud .loan., XVII, 3 Hxc est
: vita xtcrnn ut (luod bomo, Deo sibi pra'.scnto illumina-
((

nm cof/nosraiit te verum Deum '

ct r/uem mi- tur, absente autem continuo tencbratur; a
"• sisti Jcsum Christum. Niillus autem potest quo non locorum intervallis, sed voluntatis
esse simul dignus vita apterna et morte aversione disceditur. »

a>terna. Kr^a) impossibile est quod uliquis Ad prinuHU ergo diccndum, quod vcrbiun
liuboat cbaritatem cum pcccato morfali. Origcnis potest uuo modo sic intelligi, quod
Tollitur ergo charitas per unum actum pec- homo qui cst in statu perfecto, non subito
cati mortalis. proccdit in actum peccati mortalis, scd ad
Flespondeo dicendum, quod con- unum hoc disponitur per aliquam negligentiam
trarium per aliud contrarium superveniens pra3cedcntem undo et pcccata vcnialia di-
;

ttiliitnr. (^iuilibet autem actus pcccati inor- cuntur csse dispositio ad mortale, sicut
talis contrariatur cbaritati sccundiim pro- supra dictum est. Scd tamen per unum
[)riam rationem, quT consistit in hoc quod actum peccali mortalis, si eum commiserit,
Iieus dilipratur super omnia, et quod homo decidit , charitatc amissa. Sed quia ipse
totaliter illi .se subjiciat, oninia .sua referendo subdit : (( Si aliquis brevis lapsus acciderit,
in ipsum. Kst erf,'o de rationc cbaritatis ut et cito rcsipiscat, non pcnitus ruere vide-
sir dili^^at Deum, quod in omnibus vclit sc tur, » potest aliter dici quod ipse intclligit
•'i subjiccre, et pra-ccptonim cjus rcpnilam in oum p(Tnitus cvacuari ct dccidere, qui sic
omnibus scfpii ; (piidquid enim contrariatur decidit ut ex malitia peccct (piod non sta- ;

pra'<eptis cjus, manifestc contrariatur cba- tim in viro pcrfccto a principio contingit.
ritati ; unde de se habet quod charitatem Ad sccundum dicendum, quod cbaritas
cxcludere possit. amittitur dupliciter luio modo directo pcr :

Kt si (piidem charitas essct habitus acqui- actualem contcmptum, ct hoc modo Pctrus
situs ex virtute subjecti dcpendcns, non cbaritatem nou amisit. iVIio modo indircctc,
ii|X)rteret quod statiin per unum acfum (juando committitiu* aliciuid contrarium
lontrarium tollerefur : actus enini non cbaritati, propter aliquam passionem con-
ilirecte contrariatur babitni, .scd actui. (!on- cupisccntiT vel timoris; ct boc modo Pctrus
tinuatio autem babitus in subjecto non rc- contra charitatcm faciens, cbaritatem aniisit,
(piirit c«jntiiiuitatcui actus ; undc cx .super- sed eain cito recuperavit'.
veuientc contrario actu non statim babitus Ad quartum dicendum, quod non quae-

'
« Morito slipcndiiim vocntur, ait Boda, quia ma- rit. » art. 12, ad 11.
,
—
In omn. cod. rcsponsio nd
'

iitifv diabolicfP mors >etema tanqunm (lchilum red- tertium desidcralur. In Pnrm. voro « Ad tertium :

ditur. '. — • Ita mss. et editi pnssim. Nicolal cum patet responsio ex dictis in corpore. »
fh»'olf)(ris, < desinit,- nl legitur in qutpst. « Oecba»
2iR SUMMA TllEOLOGlCA,
libet iiionliiiafio affcctionis, qiia; ost circa diligant; H" utrnm inimici sint cx cbaritatc
ca qua! sunl ad fiucm, id cst, circa boiia diligcndi; ulrum sint cis signa amicitiai
1)"

creata, constituit peccatura mortalc; sed exhibenda; 10" utrum angeh sint ex cha-
solum quando cst talis inordinatio (\ux re- rilalc diligcndi 1" utrum da^mones; 12" de
; 1

pugnat divina' voluntati ; ct ba'c inordinatio cnuracratione diligcndorum cx charitate.

dircctc contrariatur charitati, ut dictum est.
Ad quintum dicendum ,
quod charitas ARTICULUS PIU.MUS.
importat unioncm quamdam ad Dcum, non
autcm fidcs, ncquc spcs. Omnc autcm pcc- Utrum dilectio charitatis sistal in Deo, an
catum raortalc consistit in avcrsionc a Dco, se extendat etiam ad proximum.
ut supra dictum est, et ideo omne peccatura
mortalc contrariatur charitati. Non autem Ad priraum sic proccditur. 1 . Videtur
omne pcccatum mortalc contrariatur fidci quod non
dilcctio charitatis sistat in Deo, ct
vel spci, sed qua^dam dcterminata pcccata, se extcndat ad proxiraura. Sicut euim Deo
per qua3 habitus fidci vcl spei tollitur sicut ; dcbcraus amorera, ita ct tiraorera, secundum
et per omnc pcccatum mortalc habitus cha- illud Dcutcr., x, 12 Et nunc, Israel, quid
:

Undc patct quod charitas non

ritatis tollilur. Dominus Deus tuns petit a te, Jiisi ul ti-
potest rcmanerc informis, cum sit ultiraa meas... et dilifjas eum? Sed alius est tiraor
forma virtutum, ex hoc quod respicit Deura quo tiraetur horao, qui dicitur timor huma-
in ratione fmis ultimi, ut dictura est. nus, ct alius tiraor quo timetur Deus, qui
CoNCLUsio. — Quovis acUi peccati nioiialis clia- est vel servilis vcl filialis, ut cx supra dictis
}'itas amitlitur (a]. patet. Ergo etiam aUus est amor quo dili-
gitur Deus, ct alius est araor quo diUgitur
proxiraus.
QU.ESTIO XXV. 2. Prseterea, Philosophus dicit in Viil
DE OBJECTO CHARITATIS [b]. Ethic., cap. vm, circa priuc, quod « araari
(Et duodecim quajruntur.) est honorari. » Sed alius est honor qui de-
betur Dco, qui est honor latria?, et alius est
Deinde considerandura est de objecto cha- honor qui debetur creatura?, qui est honor
ritatis. Circa quod duo consideranda occur- dulia3. Ergo etiam alius est araor quo dili-
runt primo quidem de his quai sunt e.x
: gitur Deus, et alius quo diligitur proxinius.
charitate diligcnda secundo dc ordinc ; 3. Praitcrca, spes gcnerat charitatera, ut
diligendorum. habetur in Glossa intcrl., Mattli., i. Spes ita
Circa primum quaruntur duodecim : habetur de Deo quod reprchcnduntur spc-
V utrum solus Deus ex charitate dih-
sit rantcs in honiine, sccundum illud Jerera.,
gendus, vcl ctiam proximus; 2° utrum xvu, ri Maledictus homo qui confidit in
:

charitas sit ox charitatc diligenda; 3" utrum homine. Ergo charitas ita dcbetur Deo quod
creatura» irrationales sint cx charitatc dili- ad proxiraum se non extendat.
gendai ; A° utrum aliquis possit cx charitate Sed contra est quod dicitur I Joan., iv,
seipsura 5" utruni corpus pro-
diligcrc ; 21 : Uoc mandatum hahcmus a Deo, ut qui
prium; utrura peccatores sint ex cha-
(1° diligit Deum, diligat ct fratrem suum.
ritatc diligendi; 7" utrum pcccatores scipsos Respondeo diceudum, quod, sicut supra

{<i] Per unum poccaluin mortalo amiltitur cliari- Rospondolur : 1. hic non essc quftslionem de eo
las. Est de Jido conlra Calvinum. (luod possiliile esl de potentia alisolula Dei, id csl
« Assercndum non modo
infulelilalo, per
(>sl , de poleulia qua Deus nun^iuam ulitur; i. hancopi-
(lunm cl ipsa tides amillitur,
sed eliani (luocimique nionem seiisui communi adversari, quia si tfuis per
iilio mortali peccalo, (luamvis non amillatur lidos, peccalum tlt Dei inimicus, et per graliam Dei ami-
accoplam jiislilicalionis graliam aniilli. » Concil. cus, ut indubiimi est, sensus communis dicit eum-
fridenl., sess. vi, cap. xv. dem hominom non posse etiam do polentia Dei
Quomodo res aliler se haborct cum corlum sil absohila fieri siraul Doi inimicum et amicum, quia
pcccalum el gratiam qtiam conse^iuitur charitas iiltribulioues illie se invicom el essentialiter oxclu-
non posso osso simul in oodom sul)jocto. dunl.
Si dicas Scolislas cl Suarem adraitlore quod do (/)) Ihvc (nm>slio in disl. xxvi, part. iii lib. I ,

potonlia Dei absoluta poccalum el gralia iiossint SpecuU moralis Iraclalur, et ibi in docem arliculis
osso simul in eodcm sui)jeclo, et idem admittoro ul)soh ilur. Nam in ununi compilator Speculi coegil
Lorcam do poccalo actuali et grutia, licet non do lum arliculos quartum et quintum , tura arliculos
))occato liaJ)iluaii. docimum et undecimum Summm Ihfologic».
 Qr.EST. \\\ AHT. I. 5tO

dirtiim est, haltitus non (livorsilitaiitiir ni>i rum, ct amatur proptcr justitiam ; ct talis

ex hoc qmxl variaiit speciom artus. Oiniiis timor hominis noii (listin^aiitiir a tiinoro
euim aotus unius spociei ail eumtlem habi- Dei, sicut nec amor.
tum pertiiiet. Cum auteni species actus ex .\(l secuiKhiin (liceiuhim, (piod amor rcs-
ot)jecto sumatur, socumlum formalem ra- picit Itonuin iii coimmini; i^Vi\ lioiior lespicit

tionem ipsius neoessc est quod idem specio

; proprium bonum honorati dcfertur cnini ;

sit actus qui fertur iii rationem ohjecti, et teslimoirmm pntprla' virlulis. V.t
aliciii in

qui fertur in objectum suli tali ratione; sicut idott amor iKtn (Hversificalnr spocic pntptor
eadom est spocie visio qua videtur himen, divor.sam (juantitatem bonitatis divorsorum,
et qua videtur color secundum himinis ra- (hnnmodo referatnrad aH(juo(l nnnin bomim
tioucm. c(tinimine; sod honor (liversi(l(^atur .socun-
Uatio autem dihf;endi proximum Dcus diim propria bona singulorum. Indocodom
esl ; hoc eniin dchemus in proximo dili^erc, ainore charitatis diligimus omncs proximos,
ul in Deo sit. riule maiiifestum est qiiod iiKluantum rcforuntur ad unum bonum
idem specic actus est (juo diii^^itur Dous coinnumc, (jnod ost Dous; scd divcrsos
el quo diligitur proxinuis, Kt propter hoc honoros divcrsis doforimus, .socundnm pro-
habitus charitatis non Siilum se extendit ad priam virtutem singuh^rum; ct similitcr
dilectionem Dei, sod etiam ad dilectiouem Deo singiilaroin bonorom latriai oxhibemus
proximi. propter ejus singularem virtutcm.
Ad primum crgo diccndum, quotl proxi- Ad tertium diccndum, quod vituperantur
mus timeri potest (hipiicitcr, sicut et amari : qui spcrant in hominc sicnt principali auc-
uno modo propter id quod cst proprium tore salutis, noii aiitcm qui sperant iii
sibi puta cum ali^juis timct tyrannum
,
hominc sicut adjuvante ministerialiter sub
proptcr ejus cnidclitatem, vcl cum aiuat Deo; ct similitcr rcprchensibilc esset, si quis
ipsum proptcr cupiditatem acquirendi ali- proximum diligeret tanquam principalcm
co; et talis timor humanus distiii-
(juid al> llnem, noii autein si quis proximum diligat
puitur a timorc Dei, ct similitor amor. AHo proptor Dcum; quod pcrtiiiet ad cliaritatem.
raodo timctur homo, et amatur propter id CoNCLUSio. —
Cuin ralio diHgcudi proximi sit
(jutKl est Doi in ipso; sicut cum sa'<ularis ipst' nous; charitiis non solum ad Dei, sed etiam
potestas timetur propter ministorium divi- proxiiui dilectiouem sesc exteudit (a).

num, quod habet ad vindictam malefacto-

a) Distinguendum est inter objectum matcriale, lis motiva charilalis est bonitas increata, ul est
et objoctum formalc <iuo. in se, ct propter se amabilis, lumiiie supernaturali
Objectum materiale est res amala a charitale. et cognoscibilis.
duplex est, materiale scilicet principale el prima- Dico -2" objecluTTi formale quo charilalis non est
rinm quotl alio nomine vocatur formale <iuod, et sola bonilas essenlife divinee ut distinctse virluali-
materialc aecundarium. ter ab attributis; sed est bonitas diviiia ut invol-
Objfctum raateriale est etiam ada?([ua(um aul vit essentiani, atlributa et per.sonas seu bonitas ,

inada-quatuni. Objectum materiale adaHiuahim ros divina transcondens oinnem Dei perfectioncim.
omnes a chnritate amatas comprehcndif. Scolus, III, disl. XXVII, num. 3, brevius idein di-
Objectum material»* inadivquatum est vel objec- cit Objectuin formale seu motivuni clinrilalis est
:

luni materiale principale et primarium, vel objec- Dei bonilas alisoluta, qua in .so inllniti! bonus est in
tum maleriale secimdarium, seorsim sumptum. onini (-'cnere entis ct perfeclionis. Sod solutionem
Ccrlum est objectum maleriale priucipale cl pri- illaiu iion omnes theologi jtaritor admittunt. Esl
marium, .seu objeclum formalo quod charilalis e.s.sc lamen communior, et, ut videtur, verior.
Deum, objectum aulem secundarium esse res aUas Prseter rationem a D. Thoina allatnm, Scotus
omnes post Deum a charitate amatas. suam allert (lufe pulclierrima est : Per charilatom
Undc cerlum f»st objpclum ninloriahj charitalis volumus Doo honum osl; sed Deus
ut ipsi bonum
ada;quatum osse Donm. nosipsos el proximum; , per s(iam bonilatem ab.solutam osl sibi bonus, sibi
inadiequatum aiilom aut Deum solum, aut nos- beatus, ol in oinni genere entis perfectus; ergo
ipsos et proximum. Qufpcumque res amata sub bonilus absoliila Dei esl motivum charitatis.
objeclo .socundario materiali charilatis contenta, si Aliam IV Ilenno ralionem addiicit qute forsitan
worsim nominotur, osl objeclum maleriale qiiorl- juxta regulas logices non concluderot ot procedere
dam inadmqunlum chnritatis. videtur per qunmdam petitionem principii :

Setl quirslio est

de objocto formali quo, aeu de '< Carilas est omnium virlutum thcologicarum
nitlone formali moliva rharilalis. Objeclum
illud perfectissinia; ergo motivum habol porf(?ctissimum;
vocatnr « formnlo ab.squc iillo arhlito a Scotistis.
>>
nUiui non polesl dari perfecliiis quam perfecta
Bllhinrt duas hnbet conclusiones :
bonitas; ergo. »
Dico I obiprltim fonnale quo, seu ratio forraa-
Concedo charitatem esse omnium virtutum theo-
2S0 SFMMA TIIE()L<K;ir.\.

VIII l)e Trinit., cap. vin, r>ol. 0.->8, t. « :

ARTICULUS Qui diligit proximurn, ronscquens est ut

'(
H.
ctiam ipsam (lilorlioncm diligat'. » Sed
Utrum charitas sH ex charitate dilif/enda. proximus diligitur ex charitate. Ergo con-
soquons cst ut ctiam charitas ex charitate
Ad sccundum sio proccditnr. Vi<lotur 1 .
diligatur.
quod charitas non sit ex charitatodiligonda. Respondeo diccndum, quod charitas amor
Ea enim qua> sunt ex charitato diligonda, quidam est. Amor autom cx natura poten-

duohus pra>ccptis charitatis conchiduntur, tia' cujus est actus, hahct quod possit supra

ut patot Mattli., xxn. Scd suh ncutrooorum scipsum rcflocti cjuia onim vohnitatis ohjec-
;

charitas continotur; quia nec diaritas cst tum ost honum univorsale, qui(Jquid sub
Deus, nec cst proximus. Ergo charitas non ratione boni continetur, potost radcre sub
cstcx charitato diligcnda. actu voluritatis et quia ipsum velle est
;

2. Praitcrea, charitas fundatur super com- quoddam honum, potest vellc sc velle ; sicut
municationem beatitudinis, ut supra dictum ct intolloctus, cujus ohjectum est verum,
cst. Scd non potcst cssc particcps
cliaritas intelligit se intelligerc, quia hoc ctiam est
heatitu(Unis. Ergo charitas non cst cx cha- quoddam vcrum. Scd amor etiara ex ratione
ritate diligcnda. quod supra se reflecta-
propriee specioi hahet
.'J. l*ra.'tcrea, charitas ost amicitia qua3- tur, quia ost spontanous motus amantis in
dam, supra dictum est. Sed nuUus
ut amatum unde ex hoc ipso quod amat ali-
;

potcst hal)orc amiritiam ad charitatem, vol quis, amat se amarc.

ad aliquod accidons, quia hujusmodi rea-
' Sed charitas non cst simpliciter amor,
mare^ non possunt quod est de ratione ,
sed habet rationem amicitiap, ut supra dic-
amicitia;, ut dicitur in VI fl Ethic, cap. n. tum cst. Per amicitiam autcm amatiir aliquid
Ergo charitas non est cx charitatc diligcnda. duplicitcr uno modo sicut ipse amicus, ad
:

Sed contra est quod Augustinus dicit, quem amicitiam habemus, et cujus* bona

logicarum perfoclissimam coiiccdo cam habere ; pere non potest, et amare supernaturaliter Deum
consequenler motivum perfeclissimum motivorum ignotum quo ad cognoscibilia ejus lumine super-
quae virtutes tlieologicse liabent sed si nulla virtus ; naturali, et notum solummodo quo ad cognoscibi-
Iheologica motivum habet Dei bonitatem absolu- lia ejus lumiue naturali? Deum quidam superna-

tam, nonne cliaritas adhuc habere poterit molivum turaliter cognoscunt ot naturaliter lanlum amant,
perfectissimum motivorum qujE virtutos theologicic ut haeretici qui diligunt eum ut aulhorem gratia*
habent? Supponitur hic igitur quod virlus qufedam et gloriae; cur alii eumdem naturaliter tantum
tlioologica Dei l)onitalcm absolulam pro motivo cognitum non possent supernaturalilor dilipere ?
habet; ot argumontum cx hac suppositionc confic- « Quando lendimus in Deum propter infinitam
lum pcr i)elitionom principii procedit. ipsius bonitatem, inquit P. Honno, abstrahimus an
Hilluarl addidit « lumine supernaturali cognos-
: sit i)rincipium rerum naturalium, aut supornatu-

cibilis » quia, ul ait, « diligcro Deum propter ojus ralium, cum esset aeque amabilis. si per possibile
bonilalem naturali himino cognoscibilom, esset aut impossibile, non essot talo principium. Et
nmor natiualis, non supernaluralis qualis esl cha- hinc patot non esse necesse ut statuatur pro mo-
ritas. » Sic cvadit objectionem ilhim « Objectum : tivo charitatis Dei l)onitas ul pertinens ad ordinem
oharitalis dobel osse supornalurale, cum charitas rerum suporiiatuialium. »
thoologica sil supernaluralis sed Dei bonitas ; Si dicas aniarc Doiiin propter boneficia ab oo
:

absohda esl ol)jeclum naturale, cum sub illa ra- accopta ost aotiis chnritatis atqui ibi ralio amandi ;

liono Deus sit principium rorum rtHturahum. » non ost bonilas increata, sod croata, scilicet bone-
Sed alii, otsam% ul nobis videlur, inulilitor adjici ticium respondoo actum quo diligimus Doum
:

volunt « luniino supornatiu'ali cognosoibilis » ot

: ; proplor boneficia nou osso actum imperntum a
si iiHitililor, minus recto. Nam non ost in causa charitato sod a gratitudine. Elicitur a charitate;
modus quo atlingilur objootum, sod objootum ip- imporatur a gralitudinc.
sum. Actus charilalis supornaturalis ost; sod actus Eadom charilato diligitur Deus ot proximus.
supernaluralis isto pro objoclo haboro iiolost ros Proximus quidom polost amari amorc nnfurali
natinali lumino cognilns. Doum ul nalnni> aucto- sino rospoctu nd Deum
quidni ctiam nmore SMper-;

rem nattn-nli lumino atlingimus; nuniq)iid chari- naturali? Quin non datur amor supornaturalis qui
tns pro objoclo haboro non polost (et ^U^ charitalo non sit virtus thoologica charitatis. Si dnrotur iste
supornalurali loquimur), Deum ul nalunu auolo- anior alius a virluto Ihoologica, ipso proximus
rem? Nuni([uid iutidolos natus, do Doo nil
iiiler aiuari posset.
cognoscens oa (luiv nnlurali rationo atlingi
nisi Parm. onjitlil « ad. »— • Edilio Nicolai hnbet
' :

possunt, ut ejus oxistonliam, (\ius porfectionom in- « romnnsro. » Erronoo, ut puto. ' « Diloctionera —
finilam, ojus privilogium quo oinnium principium necesse est ut diligat, qui diligit fratrom. » Migne.
"t finis ost, numquid islo lionio grntinm inlus arci- — * Sic cod. Parm. « cui. ; :
»>
 :

Or.KST. XXV, ART. II I-.T III. m

volumus; alio modo sicut bonuin ijuod quantum habot similitudinem imaginis, ita

amico volumu.s ot hoc uiodo rharitas per

: etiam croafura irrationalis, iiKiuaufum lia-

charitatem amatur, et uou priuio, quia cha- bot similitudinoiii vesligii. Krgo charitas
ritus est illud Ix)num ([uotl optamus omui- otiam so extendit ad creaturas irrationalcs.
hus (juos ex charitate dilijriiuus. Kt eailciu Piwtorea, sicuf charifatis objoctum cst
:}.

ratio est de iieatitudiuo, of aliis viituti- Deus, ifa et fldoi. Scd fidos so exfondit ad
bus (a). creaturas irrationales, in quaiitum cnvlimus
Ad primuiu er^^o dicfiidiiin, ijuod Dous et c.Tlum ct torram csse croata a Dco, ct pisces
proxiiiuis siiut illi ad (juos amiciliam liahe- ot avos esse productos ex aquis, ct grcssibi-
mus; sed in illorum dilectitmo iiuluditur iia animalia ot planfas cx torra. Ergo cha-
dilectio charitatis; dilitriiuus ouim pn^xi- ritas ctiam sc oxtcndit ad crcaturas irratio-
mum et Deum, iiKpiautuiu hoc aiuamus, nales.
ut uos ot proxiiuus Deuiu diUgamus' quod ; Sed contra cst quod dilcctio charitatis
est chai'itatem haboro'. solum .sc extcndit ad Dcum, ctad proximum.
.\d se<Miudum diceudum, quod charitas Sed uouiiue proximi non potcst intcUigi
est ipsa commuuicatio spiritualis vit.o, per croatura irrationalis, (piia uon comiiiimicat
quaui ad boatitudiuem pervouitur, et ideo cum hominc iu vita ratioiiali. Ergo charilas
auiatur sicut bonum desideratum omnibus non se extcndit ad crcaturas irrationalcs.
quos ox charitato dilii^iiuus. Respoiideo dicendum, quod charitas, sc-
Ad tertium diteudum, quod ratio illa pro- cundiim pr.Tdicta, est amicitia quaidam. Pcr
cedit, secundum quod pcr amicUiam amau- amicitiam autem amatur aliquid duplicitcr :

lur illi ad quos amicitiam habemus. uno ([uidem modo amicus ad qucm amicitia
(2oxcLi"sio. —
Diligitur charitas iioii quidciu habctur; et alio modo boua quae amico
sicutamoris objoctum, se(i tanquarn bonuni (juo^i optantur. Primo ergo modo nulla creatura
volumus tiis qnos ex charitate diligimus. irratioualis potest cx charitatc amari ; et

hoc triplici rationc.duae pertinent Quarum

communitcr ad amicitiam, quae ad crcaturas
AHTICULUS III.
irrationalcs habcri nou potcst. Primo qui-
Hrum etiam creaturx irrationales sint ex dcm quia amicitia ad cum habetur cui vo-
charitate diligendx. luniusbonum; scd non proprio possumus
bonuin vcllc creaturcC irrationali, quia iion
Ad lorfiiiii) sic proceditur. i. Vidotur est ejus proprie habere bonum, sed sohim
«luod etiam croatura* irratioiial(;s siiit o.v croatin\T rafionalis, quae cst domina utendi
charitato diligcnd.T. Per charitatem eiiiiu boiio quod liabet, pcr libcrum arbitriuni. Et
maxiino conformamur Deo. Sed Deus diligit idco Philosophus dicit In II Phys., text. 58

creaturas irrationalcs ex charitatc dilii/it ;

of nn, (piod (( hujus modi rebus noii dicimus
enim omuia f/ux sunt, ut habctur Sap., ii, aliquid malc contingcre, nisi sc-
bcii(! vel
io, et onme (piod diligit, seipso diligit, (pii cundum similitudincm. » Sccundo ([uia
est charitas. Ergo et nos dcbcmus crcaturas oinnis amicitia fundatur supcr aliqua com-
irrationales ex charitatc diligcre. municationc vita; nihil cnim ita proprium;

•2. lY.otorwi, charitas priucipalitor lortur cst ainicilia.% sicut bona vita, ut [latct [)or
in Deiim; ad alia autom sc exteudit, .secuu- IMriloso[)hura, VIII Ethic.,Qx\\}. iiiet iv. Crea-
dum qu<Ml ad Deum pertincnt. Sed sicut tura?autem irratioualcs nou possunt coin-
crcalura ratioualis pcrtinet ad Dcum, iii- municationem habere in vita liumaua, quai

• Fluncce locum slc expllcat Nicolal in margino :

fidem, vel speni; charitas aulem non slat cum pec-
«• Ifl Rst, nmamu.H pl a nobis et a proximo Ueum di- cato, nec est prsi-sens in statu peccati, nec infor-
ligi, qnod (>st (liligi charitatem. » mis csso polest : ergo diligi polcst.
* Ita cod. ; Iheologi, Nicolal et recentiores editi Instns : si charilas (lilifrcrelur ex charitale, eadem
M diligere. » ratione illa charilas diligenjlnr ox alia, et sic in
(o) Si dicn.s : sicut %v habet fides nd rredendum, infiniluni.
et spes adsperandum, ita se hnbct rhnrilas ad di- Re.spondeo : charitas non diligitur alia charilalo,
ligendum; sed nullu.s por fidem credit fidcm suam, sed seipsa.
vel por spem spfrnt snam; ergo iiullns per
'^pem r.iuii I). Thoina sentiunl pro charilalc, pro bea-
charilalcm j chnritatem 'iunni. Res-
:o — tiludinr, pri) virtulibiis, S. Honavcnlura, Richar-
pondoo Fi(|. : _.•<;, snnt etiam in peccatorc dus, Scolorcllus et Ciuillcrmus.
priBsenles. ul informos; Ideo scit homo se habere
2fi2 ST^MMA TllKOLO(;ir,.\

estsecundiim rationem. Tlnde niilla amicitia

potcst liahcri ad crcatiiras irrationalcs, nisi AUTICULUS IV.
forto serundum mctaphoram. Tcrtia ratio
estpropria charitati, qiiia charitas fundatur Vtrwn homo deheat scipmm ex charitaie
supcr conimunicationc licatitndinis a-tcrna;, dilir/ere.
cujus creatura irrationalis capax non cst.
Unde amicitia charitatis non potest hahcri Ad quartum sic proceditur. I. Yidetur
ad crcaturnm irrationalcm. quod homo non diliprat scipsum cx charitate.
Possunt tamcn cx charilate diligi creatura^. Dicit cnim lireg-orius in Homilla xvn m
irrationalcs, .sicut hona qua^ aliis volumus, Evanfj., § 1, col. 1 130, t. 2, quod « rharitas
inquantum scilicct cx charitatc vohunus cas minus quam intcr duos liahcri non potest. »
conscrvari ad lionorcm Dci, ct utihtatcm Ergo ad seipsum nullus hahct charitatcm.
hominum ct sic ctiam cx charitate Deus
: 2. Praitcrca, amicitia de sui ratione im-
cas diligit. portat rcdamationcm et a?quaHtatem, ut
Undo patct responsio ad primum {a). patet in VIII Ethic, cap. u et vni, quae qui-
Ad sccundum diccndum, quod similitudo dem non possunt esse homini ad seipsum.
vestigii non dat capacitatem vita^ a'ternae, Scd charitas amicitia qua;dam est, ut supra
sed similitudo imaginis; unde non est simi- dictum est. Ergo ad seipsum aUquis charita-
lis ratio. tem haberc non potest.
Ad tertium dicendum, quod fides se potest 3. Pra>terea, illud quod ad charitatem
extenderc ad onmia qua^ sunt quocumque pertinet, non potcst esse vituperahile, quia
modo vcra; sed amicitia charitatis se cxtcn- charitas non acjit perperam, ut diritur 1 ad
dit ad illa sola quai nata sunt hahcre honum Corinth., xm, \. Sed amare seipsum vitupe-
vitae «eternse; unde non est simile. rabile esl; dicitur cnim II ad Timoth., ni, I :

—
Ad irialionalos croaturas cliaritatis In novisslmls diebiis instafjunl tempora pe-
CoNCLUsio.
riculosa, et erunt ho7nines seipsos amantes.
amor iioii cxloiulilui', ul ad id, cui bonum velinius,
sod ut ad bonuni ([uod honiinibus a nobis ex cha- Ergo homo non potest seipsum diligere ex
ritate diioctis vohnuus (/»). charitate.
Sed contra est quod dicitur Levit., xix,
18 :Dilif/es amicujn tuum sicut telpsum.

(o) Quidam, amorem amicitige cum amore concu- alis collisque protensis suo modo mirabililer

piscenlia? confundentes, dixerunt ea sola ex chari- goslionles, sanctum Dei lalia proponentem intue-
late esso dihgonda qua* sociclate quadam nobiscum banlur, et verbis diligenter intendere videbantur.
in Dcum roforunlur undo ox charitato irrationaha
: Tunc ccppit se maguse negligenlise incusare eo
diligenda non osscnl. quod haclonns omiseral avibus preedicare. Igitur

[b) Charilas csl vcra amicilia ind(> soquitur croa-

;
ab lemporo vir Dei cnjus ori semper laus
islo

turas irralionales non posse diligi ox charitale di- aHuil Salvaloris non solnm homines ut laudarent
recle, sicul dilifrinnis oum ad qucm habenms ipso laudans adnKmuit, sed et aves et beslias et
amicitiam, seu cui vohnnus bonmn ffilernre boali- qnaslibel alias crealuras fralrum vel sororuni
ludinis cujus sunl incapaoos. Possunl lamen dilifri nominibns nuncnpans, ad oranium conditoris lau-
ox charilalo indirecte, sicut dilitiiinHis l)ona quie dom sollicitavil ot mvilavit. Tanla ejus mentem
vohunus amicis, qualenus volumus croaUn-as irra- divini amoris dulcodo reploverat, ul in omnibus
opera Croaloris miranda considorans maxinie
lionales conscrvari in frloriam Doi ol uliUlalem
.

proximi. lu hoc amoro oxcelhiil stMiclns Francis- otiam (M>ra oimclas affluerel pietalis teneritudine
cus do Assisio. «Vir cohHnhina simidicitato ])lonus rroaluras Inlor alias tamen i)rn'Cipue diligebal.
dum quadam vico i)(>r valloni spoh'lanam Iransitum (|uas. uli)uta aviculas, simplicioris el mansnelioris

facerot, accidit ut mafrnam midtiludinom divorsi naUu\T vidobat, quarum eliam in omnibus Chris-
freneris avium vidoret;; ot (|uoniam ob prau-ipuum lum ob aliquam similitudinem tlgurari Scripluris

creatoris amorcm miro oliam in omnos creaturas audieral.Do Salvatoro legitur ifgo ."?»»» vfrmis:
:

ducebalur ath^ctu, nsquo ad illas accossil, ol his vormicnlos no conlerentnr mullolies de via lege-
similia simplicitor ois inter aliqua phna proposuil ; bat. Sed ol apihus ne deficoront vinum vel mel in

Fratres mei voluoros, niultinn vos momini nostrum hiomo minislrabal. El (piidquid admiralionis, de-
laudaro ol diligero Croatorom, k\\\\ plumis vos in- lootamonli, sive cujuscumquo valoris in vita qua-
qiio porpendore potoral id lolum in onmium
duil, qui ponnis vos a lorra subvohil, qni vobis .

intor croaluras in purioro mansiones aoro Iribuil, factoris gloriam gerobat. Projiler hn^c omnia frn-

qui nec seronlos, noc motenles, nec in horrea con- lorno nomine nuncnpabnt, omnin nd unius condi-
pregantes abscpm voslra sollicitudine vos enutril. loris lau(U>m, continuus ipso in laudibus, invita-

ol abundantor iu onHiibus qua^ vobis sunl oppor- )»al. S][)eruhim historiah. lib. XXX. ex c«p. cui,
V.

luna providil. Ipsn- voro aviculff, roslris aporlis. rv ot cvi.

 :,

QV/FST. \\V. AUT. IV KT V. <m

Sed amiciim ex charitate (lili,i;imiis. lirgo et tionis ; et hoc modo prwcipuo ad charitatem
nos ipsos del)emus ex charilate (iilipere. [)ertinet diligere seipsum.
Hcs[M>iiiico (liteiuliim, (juod. cuui cluiritas roNci.isio. — iiitcr oa «jiuc e.\ charilate dili-
sit (juaHlaui amicitia, sicut (lictum cst, du- fiiiuus, quasi ad neum iiertinentia, seipsuui honio
pliciter pos.sumus de charitate lo([ui. Uno diiiijfrc dobet 'a\
modo sut» commuiu ratioue amicitia'; et
secuudum hoc diceiulum est (juod aiuicitia
ARTICULUS V.
proprie uou hahetur ad seiiisiuu, .sed ali^iuid

majus amicitia. Quia amicitia uuionem ftrum homo debeat corpus stium ex cha-
quanulam iiu[>ortat. hicit euim Diouysius, ritate diligere.
cap. IV I)c div. nom., ^ \'l, col. "lu, t. l,

quod «amore.st virtusuuitiva'. » Unieuique Ad quintum sic proceditur. 1. Videtur

autem ad seipsum cst uuitas, ([ua' est [»otior (piod homo non deheaf cor[tus suum cx
unione'. Uude sicut uuitas est princi[iium cliarilatc diligere. Nou ouim diligiimis illuiu
unionis, ita amor quo quis diligit seip.sum cui convivere non volumus. Sed homines
est fonna et radix amiciticp. In hoc enini charitatcm haheutes rcfugiunt corporis con-
amicitiam haliemus ad alios, ([uod ad eos victum, .s(.'cuu(liim illud Uom., vii, ^1\ Quis :

nos hal)emus sicut ad nos ipsos; dicitur tnc lil)cral)it de corporc mortis Jiujus? et
enim in 1\ Ethic, c. iv et vui, circa priuc, Philipp., i, 23 : Desiderium habens dissolvi
quixl amicahilia qu« sunt ad alterum,
(( et esse cum Christo. Ergo corpus uostrum
veuiuut ex his qux* sunt ad seipsum » sicut ; non est ex charitate diligcudum.
etiani de principiis non hahetur scicntia, sed 2. Pricterca, amicitia charitatis fuiidatiir
aliquid inajus, scilicet intellectus. super commuuicationc divinaj fruitionis.
.\lio inod<» [Mjssumus lo([ui de charitale Scd hujusiuodi fruitionis corpus particeps
secundum pn»priaiu rati<Miem ipsius, [jiout essc uon [jotest. Krgo corpus uoii cst ex
homiuis ad Deuin priiici-
acilicet e.st auiicitia charitate diligeudum.
paliter, et cx consequenti ad ea qua? sunt :{. Praetcrea, charitas, cum sit amicitia
Dei; inter qua; ctiam est ipse hoiuo, ([ui (]ua'dam, ad eos habetur qui rcdamare
charitatem hahet et sic inter ca'teia (|ua',
; [)o.'^siint. Scd corpus iio.struni iion potest nos

ex charitate diligit quasi ad Deum pertiucu- ex charitate diligere. Ergo non est ex cha-
lia, etiain seipsum ex charitate diligit. ritate diligcudum.
.\d primuiu ergo diceudum, ([iiod (irego- Sed coiitra est quod Augustinus, in De I

rius loquitur de charitate secundum com- doctr. christ., cap. xxiii, col. 27, t. 3, ponit
muncm amicitia,' rati^mem. quatuor ex charitate diligciida; inter quae
Et secundum hoc etiam procedit ratio uuiim est corpus propriuin.
secunda. licspondeo dicendum, ([uod corpus nos-
Ad lertium dicendum, quod amantes se- trum secundum duo potest considerari :

ipsos vilu[M;rautur,iuquautum amant se uno modo secuudum ejus naturaiu alio ;

secundum natuiam sensihilem, cui ohtem- luodo seciindum corruptioncm cul[)a3 et

perant (juod iion est vere amare seipsum
; pfrnae.
seoun(Jum naturam rationalcm, ut sihi vcliut Natura aiitcm corporis iiostri uon est a
ea liona qua; perlincnt ad pericclionem ra- malo priuci[»io creata, ut >hiiiich£ei fabulaii-

• Corder. « E.slque hoc » nomen amoris, « vir-

;
Ifjne fecit nos; el plasmnvit nos; nos autem sumus
tutis cujusdam unitlca- ac colleclivif, elr. » > Sic — ores pascux cjus. El nobis ipsis velle
populiis ejus, et
cod. Parm. incautc addit « ad aliuni. «
; :
Ijonnm possumus sicul l)onum voluinus ainicis, et
'a, Diximus charitnlem esse verani amicitiain
supcr omnia J)ona bonum bcaliludinis (cteruie cu-
et inde eruimus crealuras irrationales non posse jussumus capaccs; idem cst amans et aniatuin in
directti ex charilate diligi. Sed numquid liomo seip- re ,sed non sub codeni rcspeclu consideratur
fum ex cbarilato diligere i)Olest,
charitas cst
si quando accipitur quando accipitur ut
ut anians, ct
amicitia ? Amicitia est inler duos; atqui homo uuus amiitiim, ct cst isltj amor hominis ad seipsuiu plus-
estquando ««ipsum diligit. p'atemur hominem non ({uaiii amicilia quic diios siipponil , cl diios in
posse amare seipsuni ^x charitatc considcrata suh iinuni pcr union(nn colli({it; non (>nini est hic unio
communi ralione amicilia'. .sed potfst nniaro seip- honiinis ad .scipsum, scd cst ])lus({uam unio, priii-
»um ex cbaritatc ut ost amicitiii principaliter homi- unionis, forma et radix amicitia»,
cii»iuin .scilicet
nisad Deum. Nam qui amal aliqueni cx amicilia ncmpe unita.4.
omnia qu» sunt ejus amat, homo autem Dei esl
2f)i SIJM.MA TllKOLOdlCA,

tur, sed est u IJco. IJnde possumus eo iili ad inrcctioncm el poina? cormptionem attinet, non
servitiiim Dci, sccundiiin illiid lloni., vi, l.i :
ijtsuinaniare sed ad istorum maloiiim remo-
,

ExhiOele... meinhra veslra arma jiislilix lionem anhelare debenms (Uj.

Deo.
Et idco ex dilcclionc charitatis, qiia dili-
ARTICULUS VI.
ginius Dcuni, debcmus
corpus nos- ctiuni
trum diligcre; sed iuiectioncm culpa^ et Utrum peccatores siiit ex charitate
corruptionem po^na} in corporc nostro dili- dilif/endi.
gerc non debcnuis scd potius ad ejus
,

rcniotioncin anhelarc desidcrio charitatis. Ad sextum sic proccditur. 1. Videtur

Ad primum crgo diccndum, quod Apos- quod pcccatores non sint cx charitate dili-
tohis non refugiebat corporis communio- gendi. Dicitur enim in psal. cxvui, 113 Ini- :

nem quantum ad corporis naturam imo ; quos odio habui. Sed David charitatem ha- '

secunduni hoc nolcbat ab eo spohari, secun- bcbat. Ergo ex charitate magis sunt udiendi
dum illud II ad Corinth., v, 4 Nolumus :
peccatores quam dihgendi.
expoliari, sed supervestiri. Sed volebat ca- 2. Praiterea, « probatio dilectionis cxhibi-
rere irdectione concupisccntia^, quae rcmanet tio est operis, » ut Gregorius dicit in Hom.
in corpore, et corruptione ipsius, qute ag- Pent., XXX in Evanrj., § i, col. 1220, t. 2.
gravat animam, ne possit IJeum videre. Sed peccatoribus justi non exhibent opera
Unde signanter dixit De corpore mortis : dilectionis, sed magis opera quaB videntur
liujus. esse odii, secundum illud psalm. c, 8 In :

Ad secundum dicendum, quod quamvis matutino interficiebam omnes peccatores

corpus nostrum Deo frui non possit cognos- terrse; et DominuspraecepitExod., xxu, 18 :

cendo et amando ipsiim, tamen per opera Maleficos non patieris vivere. Ergo peccato-
quai pcr corpus agimus ad perfectam Dci res noii sunt ex charitate diligendi.
fruitionem possumus venire. Unde ex frui- 3. Frceterea, adamicitiam pertinct ut ami-

tione animaj redundat qua^dam beatitudo ad cis optemus et velimus boiia. Sed siiucti ex
cori)US, scilicet « sanitatis et incorruptionis charitate optant peccatoribus mala, secun-
vigor, » ut Augustinus dicit in Ep. cxvni ad dum illud psal. ix, 18 : Convertantur pecca-
Diosc., cap. § 14, col. i39, t. 2. Etidco,
III, tores in infernum. Ergo peccatorcs non sunt
quia corpus aliquo modo est particeps beati- ex charitate diligendi.
tudinis, potcst dilcctione charitatis aniari. 4. Pra'terea, propriuni cst amicorum de
Ad tcrtium diccndum, quod rcdamatio eisdem gaudcre, ct idcm vcUe. Scd. charitas
habet locum in amicitia qua^estad alterum, non quod peccatores volunt, ueque
facit velle

non autcm in amicitia qiue est ad seipsum, facit gaudere de hoc dc quo peccatores gau-
vel secundum animam, vcl sccundum cor- dciit scd magis facit contrarium. Ergo
;

pus. peccatores non sunt ex charitate diligendi.

CoNcujsio. — Corpiis
nostnnn, cuin sit a Doo,
."). Pra^terea, proprium est amicorum si-
ipsum quoqxio cx charitale, qua Deuni dili^innis, mul coiivivcre, ut dicitur in VIII Ethic,
aniare ilebeums (juantum vero ad culpa! ejus
: cap. V, ante med. Sed cum peccatoribus nou

^ Parm. n(hlil jwrfectam. »

: <( iniiniciti;r, contentiones, xmulationes, irm, rixx, dis-
(a) Corpus quod corruiupitur nijqraval auimam. scnsioncs. sectx, invidix, homicidia , ebrietates, co-
Luclus hoviiuutn iu corpore ipsorum. Duiu sumus messationes. — Hi ot similes lextus non mililant
in corporc perajriudmur n Domiuo. ()i)ortot ul dcs- contrn \uiionem subslanlialem animte et corporis,
truatur corpus peccati. —
Castitjo corpus meuin nec conlra resurrectionem corporuni, nec contra
et iil sorvitutem rcdigo. (Juis me libcrabit dc cor- sanclornm corporum jcloriticutionem. Ex his se-
pore viortis hujus ? Seuipnr tnorlilicatioiicm Jesu quitur lexlibus utilitasjejuniorum. abstinentiarum,
in corpore uoslro circuiufcreutes. Aou pennane- onuiiunuiuo oxorcitationum qua? corpus concupis-
bil Spiritus tucus in homiiic quin caro esl. Quid ne- centiis pleinun doniant, spiritui, Deoque subduut,
quius quam quod c.vcoijitavit caroy Oiunis caro fe- el sic ad boatituihnem leternam ipsum pm'parant.
num, et omnis ijloria ejiis quasi flos iujri. Caro not% Sed corpori nostro charitatem sui^ernaluralem de-
prodcst quidqiiatn. Caro el sanqtiis rcqnum l)ci pos- bonuis non sohim eodom modo ac creaturis irra-
sidcrc iwn possunt. Cnro concupiscit adverstts spiri- tionaHl)us(iua> suut beatitudinis ivlernip incapaces.
lutu. Prudcnlia carnis, inors. Si facla carnis mortifi- Sunl enim corpora nostra boalitudinis ivternBB
caveritis vivetis. Ao» qui jilii carnis, hi filii Dei. accidontalis, lioet uou essenlialis, capacia, et ideo
Manifcsta sunl opera carnis, foruicalio, immunditia, hoc bonum illis velle possumus ac debemus.
vnpudicUia, lu.vuria, idoloruin servitus, vcneficia.
 ,
;

\V, AMT. \l. 'ifSt

estconvivcndum, socundimi illud II ad (or., ^is pra'sumitur nocumontuin alioruin ipiam

VI, 17 Exile de medio eonun. Krp> luHta-
: eorum emeiidatio, secuiidum le^^ein diviuam
torosuon suut i-x fliaritale diligondi. el luimauam priecipiunlur occidi. Lll taiueii
Sed contra ost quotl .\uj4:ustinus dicit in I lioo facit judex nou ox odio oorum, sod ox

be doctr. rhrist., cap. xxx, § >2, col. ;JI , t. IJ, ainore charitatis, (pio bonuin publicum prio-
quixl <icinn dicitur :timm, l)ili/jcsj)roj:itNitm fertur vita- siujL,nilaris persoiuo. [Li t;imen
nianifustuiu est oinnem hnminem proxiiuum niors per jiidicein iufHeta peceatori prodost,
csso deputanduin. » Sed peccatores non desi- sive convertatur, ad culpa; oxpiatioiiem;
nunt csse homines, ijuia peccalum non tollit sive non convertatur, ad culp;e termiuatio-
naturam. fcj'go peecatoros sunt ex charitate iiciu -*, quia per hoc tollitur ei poteslas
diligondi. amplius [teccaiRli.
Hcspondeo dicendum, (juod in pcccatori- Ad tcrtiuin diccndum, quod hujusmodi in-
lius du<^> possunt considerari, s^-ilicet natura crepatioucs qua* ^
iii sacra Scriptura iuveuiuu-
et cul[)a. Secuiulum naturam (piidem (luam tur, tripliciter possunt iuteUigi uno modo :

a Doo habent, ciiitaces sunt boatitudinis, su- por inodum prujuuutiatiouis, non per mo-
I)er cujus ci»mmunicatione charitas fuiida- dum optatiouis, ut sit sensus CoJivertanlur :

tur, ut supra dictum ost et ideo sccundnm ; jjeccatores in infernum, id est, convertentur.
iiaturam suain sunt cx charitato diligcndi. Alio modo per moduiu optationis; ut tamen
Sod culpa eorum Meo conlrariatur, et est desiderium optantis nou rcferatur ad poenam
beatitmliuis im|)edimentinu. rnde secuinlum homiuum, sed ad Justiliam puiiieiitis secun-
culp;im, (lua Deo adversantur, sunt odieiidi' duui illud psal. lvii, 11 : Lxtahitur justus
quicumipie peccatores, cliani pater, et mater, cum viderit vindictam
quia nec ipse Dcus ;
et propin(|ui, ut habetur Luc, xiv. Debemus puuiens Ixtatur in perditione impiorum*, * Fji;o-
eniin iu peccatoribus odire (juod peccalores ut dicitur Sap., i, i;], sed in sua justitia rum.
:

sunt etdiliyerc (ju^jd homiucs sunt, beatitu- i\\\\dL justus Dominus, et justitias dilifjit*, Dilexit,
dinis capaces; et hoc cst oos vero ex chari- desiderium referatur ad
psal. X, 8. Tertio nt
tato (hligere [iropter Deuui. remotionem culpa3, non ad ipsain painam,
Ad primum ergo dicendum , (piod iiii- iit scilicct peccata destruantur, et homines
quos I*rophota odio habuit, imiuantum remaneant.
iniqui sunt, habeiis odio iui(piitatem ipso- Ad quartum diccndum, quod ex charitate
rum, quod cst ip.sorum maluiu; et hoc cst dili^^imus peccalores, noii quidem ut velimus
perfectum txlium , de (juo ipse dicit quaj ipsi voiuut, vel gaudeamus do his de
psal. txxxviii, 'H Pcrfecto odio oderam
: quibus ipsi g-audont; sed ut faciamus eos
iilos. Ejusdem autcin ratiouis est odire lua- vcllequod volumus, et gaudere de his de
lum alicujus, et dili^^ere b(jnum cjus. Unde quibus gaudemus. Undc dicitur Jerem., xv,
etiam illud odium perfectum ad charitatem i\) : Ipsi converte?itur ad te, et tu non con-
pertinet. verteris ad eos.
Ad S4.'cundiim (liceridum, riiiud amicis pcc- Ad quiulum dicendum, quod convivere
cautibus, sicul 1'hilosophus dicitiu IX Et/tic, peccatoribus, iufirmis quidem est vitan-
cap. III, circa nied., non sunt subtrahenda dum, propter periculum qinjd eis imminet
amicitia; beueficia, (luou.sque habetur- .spcs nc ab eis subvertautur; pcrfectis autem de
saiiatioiii.s eoruui, .sed inaj^ns est ei auxiliuin quorum corruptioue uou timctur, laudabilo
dandum ad rccuperationem virtutis, (luam cst quod cum pcccatoribus convcrsentur, ut
ad rccup^irationcm pecuuicT, si eam aiuisis- eos Cduverlaut. Sic eiiiai Domiiius cum pec-
sent, (juanto virlus est ma^MS amiciliie affi- catoribus mauducabat et bibebat, ut dicitur
nis (juam pecuuia. Sed (juando in maximam Malth., IX. Convictus taiucn peccatorum
uialitiam iiicidunt, ct iusanabilcs tiuut, tiiuc quautumad consortium peccati vitandus est
non cst eis amicitiae familiaritas exhibenda. oiuuilnis; et sic dicilur II ad Uor., vi, 17 :

Et idco tiujusmodi peccantos, do quibus ma- Exite de medio eorum, ct invmmdwn ne

• Sic cod.; Parm. « odio habendi.

: » tetiiunationem.» Rom. edit. : « sive convortalur, ad
• Iln ni89. et e«llli velore.H passiiii cmn NicolaT culpi»? oxpiationcni, sive ctiam convertatur ad culpie
ol. : • qaoindiu habelur; u Garcia : « (iuiiu3(^ue non lormiiiuliunuiii. >i Parm. « si convcrlntur..., si vero
:

habet. »
noii. »
• Ita cod.; cod. Alcan. « sea convcrtatur, ad
:
Ita cod. el odll. Rom. cum cod. Aican.; iu
culp» expiatlonem, scu nou converlatur, ad culpsc l'arm. ; « imprecaliones. n
 ;

m'* SU.MMA THKOLOr.ICA.

leiigeritis, scilicet secundum peccati consen- non tollit naturam.
2. 1'ra^terea, pecc^itum
sum. Scd unicuique convenit ex sua natura
jioc

CoNf.LUsio — Quanivis lospicieiKio culpani dili-

quod diligat .seipsum; unde etiam creaturai
gcndi ex charitate peccatorcs non sint, secundum irrationales naturaliter appetunt proprium
tunicn naturam suani, nt divina^ licatitudinis ijtsi bonum, j)u(a conservationem sui esse, et
sunt capaccs, ipsos quoque diliyeic del^emus (a). alia liujusinodi. Ergo peccatores diligunt
seipsos.

AUTICULUS VII.
3. Prffiterea, omnibus est diligibile bohum,
ut Dionysius dicit in iv cap. De div. nom.
Utrum peccatorcs diligant seipsos. Sed multi peccatores reputant se bonos.
Ergo multi pecccatores seipsos diUgunt.
Ad septimum sic proccditur. 1. Videtur Sed contra est quod dicitur in ps, x, (i :

quod peccatores seipsos diligant. Illud enira Qui dilifjit iniqnitatem, odit nnimam siiam.
qiiod est principium pcccati, maxiine iii [)ec- Hespondeo dicendum, quod amare seip-
catoribus invenitur. Sed amor sui est prin- suinuno modo commune est omnibus, alio
cipium peccati dicit enim Aug-ustinus, XIV
; modo proprium est bonorum, terlio modo
De clmtate Dei, cap. xxvni, col. 430, t. 7, proprium est malorum. Quod eniin aliquis
(piod u facit civitatem Dabylonis. » Ergo amet id quod seipsum esse aistiraat, hoc
peccatores maxime amant seipsos. commune est omnibus.

(a) Ex plurimis Scriplurse sacrse textibus aliquis quantum iniqui, ut scilicet odio habeamus in eis
eruere posset viiiculum cbarilalis esse solulum vitia, et amemus naturam. » Hugo a S. Charo.
inter juslos et peecalores. Sed textus isti omnes Sup. psal. cxvm.
explicantur. Noninillos refcrre licebit. Cseteium Chrislus cum publicanis el peccalori-
Si communicnbit lupus agno aliqtutndo, sic pecca- bus conversabalur, el hoc superbi et corde duri
lor justo; fjuse comrnunicalio sancto homini ad exprobabant Judsei Ecce homo... publicanorum et
:

carnem. Eccli., xiii, '2\. Sensus est sicut incon- : peccatorum amicus, Malth., xi, 19: bibens rinum,
veniens est, et periculosa lupi el agni societas, sic amicus publicanorum et peccatorum, Luc, vii, 34;
peccaloris et justi. Nam sicut lupus agnum, sic Quare cum publicanis et peccatoribug manducat
peccator juslum devorat. Magisler lesler? hic peccatores recipit et mntiducat
Conlere brachiuni peccaloris et maligni, Ps. x, 15, cum illis, Luc , XV, 2. Immo dixit ipse : -Vo/i veni
id est conleres vel si imperativo sensu contere
: ; : vocare justos sed peccatores, Mallh., ix, 13; Marc,
potentiam peccatoris, non ipsum hominem, ut non II, 17; Luc, V, 32; et de ipso Paulus scribil :

possit nocere. Christus venit peccatores salvos facere, I Timoth., i.

Convertanlur peccatores in infernum, omnes gentes Unde fugienda sunl semper consortia viliorum
quai obliviscuntur Deum, Ps. ix, 18. fugienda? sunt societales et vise peccatorum,
« Ad litteram praedicit boc, non optat. Pecca- ([uando hoc tieri possibile esl ralionabiliter. Sed
tores qui dantur in reprobum sensum, converlen- numquid mulier uxorata virum deserere debet,
tur in infernum, id esl in mortiferam delectalio- quia peccalor esl ? Numquid pater lilium, vel
uem. Vel de poena fulura legilur. Dixit supra In : filius palrem ? Numquid frater aut soror fralrem?
opcribus manuum .^uarum comprehcnsus est pecca- imo numquid ainicilia conjunclus longo ex tem-
tor; » Hugo a S. Cbaro, Sup. psal. ix. pore sempcr amicum derelinquere debet? In hoc
Sicut dclicit fumus deficiant, sicul fluit cera a facie ullimo casu respondendum esl alfirmative, si
,

ignis sic pereant peccatores a facie Dei, Ps. lxvii, poriculum sit corruptionis, quod periculmu etiam
;{. Ut scilicct jain non sinl peccalores; sed pceni- supponi potesl iuler fralres. Sed. secluso periculo
tentes. Verte impios, et non crunt, Prov., xii. Ilic tali, prudenler Iraclandi sunt peccatoresut redeant
est bonus defeclus. Et in eodem sensu legilur in ad cor, nou deserendi. Etsi, quando nullo alio
Ps. ciii, 35 : vinculo quam amicilia poriculosa quis juugilur
Deficiant peccatores a tcrra, ct iniqui ita ut non ipsis, aliquando doserendi sunt exlorius, nunquam
sint. tamcn cum adhuc salus eorum sperari polest, sive
manducarf cum peccalnribus. Tob., iv, 18.
Noli in vilu. sive post morlom, suut interius ot coram
Texlus lial)cl Pancm tuum et rinum tuum super
: Doo dcroliiiquondi. Chrislus dilexil eos el tradidit
.sepulturam jusli consliluc, cl noli c.r eo manducarc. sometipsum pro nalura onim omnos eramus
cis,
ct cum pe<caloribus. Vol forte ad consolalio-
bibere lilii ira>. ol vila Exomplo Chrisli Eccle-
poccaloros.
ncni parenlum jjosI scpulturam jul)cl iieri convivia, sia Iradil quolidie sometipsam pro poccatoribus,
quod opus esl misericoidia» vel forle, .supcr lu- ; ul converlanlur cl vivant; et quod facit cominunio
mulo inorlui, jubel liori oleemo.svnas, el addil nc : sanctorum nolumus facoro, si porsonam peocato-
convivcris cum i^eccaloribus, quia cx conviclu rum odio habounis. quia pro pecoatoribus commu-
morcs formanlur. Scd boc non csl i)orsonam i)cc- nio sanctorum oral. Nunujuid non sunl hodie
calorum odi.ssc. Chrisli vioos gororo dobontes, cl forsitaii ox ofticio,
Iniquos odio liabui, Ps. cxviii, 113. qui sunt immomoros hujus oirali CaUimum quas- :

« Diligcnler aniinadvcrlendum esl , ul scilicet satum non conterel. el linum fumigaus non cxtin^
odio hubeautur, nou iuquanlum homiuos, sed in- guct.
 QII.^IST. XXV, ART. VII FT VIII. 2r;7

Homo autem dicitur essc aliqirul duplici- servari intepritatcm '

intcrioris hominis ne- ;

It-r. I serundiuu suaui substaiitiaiu

i)<> iuihIo ([110 a[)|)etiint ei s|)iritualia boiia nequo ad
;

rt u.ituiaiu; t't secuuilmu lnw oiuiies ;»'sti- ' hoc opciaiitur; iicque delectabile est eis so-
mant se esse id quoil sunt, seilicot ex anima cuiu convivere, rcdcundo ad cor, quia inve-
el corpore couipositos; ct sic etiaui omnes iiiiint ibi luala, ct pra^sentia, et pra-terita,
lndiiiues Im)iu «'t iiiali (liliLruut scipsos, iii- ct rntura; (piai abliorrent ; ue([uo etiain sibi-
(luaiituiu dlliKiint suiipsoruni conservatio- ipsis concordant [iroptcr couscieiiliaiu ro-
nem. mordentem, secunduiu illud psaliu. xux,
AJio niodo dicitur liomo esso alitpiid so- !2t : Arguam te, et statiiain rontra facieni
cuniluiu priucipalilateiu , sicut i»rinceps tiiain.
civitalis diritur essecivitas; uiide ipiod priii- Kt per cadcm probari potest quoil mali
cipes faciunt, dicitur civitas facere. Sic au- amant sccundum corruptionem exte-
scipsos
leiii iiou oiuues a'stiiuaiit se esse id qucxl rioris hominis; sic autem boni non ainaut
suut. i'riucipale eiiini in lioiuinc est mciis seipsos.
raU«)nalis; socundarium autem est natura Ad primum ergo dicendum, quod ille

sensitiva et corporalis, (pioruiu primum amor sui, qui cst principiuin pcccati, est ille

.V[)osti>lus hoininon,uoiuiuat interioron ((iii est [)ro[)rius lualortim, perveiiieiis usque

secundum exteriorem, ut patet II ad C.or., ad (\)iitemptum Dei, ut ibidem dicitur, quia
IV. Hoiii autcm a'stimaut principale in seip- mali etiam sic cupiunt exteriora boiia, quod
sis rationalem iiaturam, sive interiorem ho- spiritualia coutcmuuiit.
miiiem uiide seruuiliim hor a^stimaiit se
; Ad secimdum (licciidum, ([uod naturalis
esse quod sunt. .Mali auteiu a^stimaiit priu- amor, etsi nou totaliter tollatur a malis,
cipale in seipsis naturam sensitivam et cor- tamen in eis pervertitur per modum jam
poralem, scilicet exteriorem homiuem. Uude dictum.
non recte cognosieiites scipsos, uou verc Ad tertium dicendum, (piod mali, in([uau-
dili^int seipsos sed tlilifi^nt id quod seip- ; tum sestimant se bonos, sic in" aliquid par-
80S cssc reputant. Houi autem vere cognos- ticipant de amore sui. Nec tamen ista cst
centes sci[)sos, verc seii)Sos dilijruut, vera sui dilectio, sed a[)ijarens; (pia» etiam
Et hoc probat l'hilosophus iu l\ Ethic, non est possibilis iu his qiii valde suut mali.
cap. IV, [)er ipiiuque, quai suiit amicitiai
r.oxcr,usio — Diligiinl niiili sei[)sos seciintldni
propria. rnusipiisipic eniiu amicus primo extoriorislioniinis oumii)tionem, sicut boni aniaiit
quideiu viilt suuiii amicuni csse ct viverc; seipsos secuncluni interioris lioniiiiis integritatem
sccuudu vult ei bona tertio operatur bona ; et perfectiouem.
ad ipsum quarto convivit ei dclectabiliter
; ;

quinto coiicordat cuiu ipso, ipiasi iutMsdem*

ARTICULUS VIII.
dclectatus et (oiitristatus, Et sccuiidniu hoc
Ixjui dilij^Mint seipsos, quantum ad intcrio- Utrum sit de necessitate charitatis ut
rem hominem, quia voluut ipsum servari in inimici dilifjantur.
in sua iutcf,'ritate; et ei boua, riUi^e
optant
snnt lK)n.i spiritualia, etiam ad ca asse- et Ad octavum sic proceditur. I. Videtur
quciKJa ' o[)eiain impcnduut, et delectabili- quod non sit de nccessitato charitatis ut ini-
tcr ad cor [)io[)riiuu redeiiut, quia ibi iuve- mici diligautur. Dicit enim Augiistiuus iu
niiiiit et boiias co^^itatioues iii praiseuti, et Knchir., c. lxxiii, coI. 2()(), t. G, quod « hoc
mcmoriam prictcritoruiii bonorum, et s[»cin tain mafjnum bonum, » scilicot diligere ini-
etiam ex ([uibiis delectatio causatur. Siiuili- micos,((non esttantie mullitudinis, ([uantam
ter futnnjrum lM)iioruiii etiaiii', iion [latiiui- cniilimus exaudiri, ciim iii oratioiie dicilur :

tur iii sci[)sis vohiiilatis dissensioucm, (jnia l)iiuitte nobis debita nostra. » Sed uulli di-
tota aniina eorum temht in unum. mittitur peccatum sino charitate; quia, ut
E contrario autem mali iion voliiiit cou- dicitiir Proverb., x, i:{, universadelictaope-

Ka (nim Garcta postcriores omnos cdiliones;

•
codd. Tarrac. et Alcan. « ad nssequendi. » :
—
edit.Kom. cuni plurimis codicibus « Oinncs aistl- : Sic codd.; in Pann. « et spem etiaiii ex quibus
:

maiit boniim esse coinmune se esso id (^uod sunt. " deleclatio causalur. Simililer rulurorum uon pa-
— • Ila cum codd. Tarrac. et Alcan. et Paris.,Ni- tiuntur. » — ' Parui. : « in integrilale. >< — • Parni.
colal ; al. : « tpiasl eisdem; » edit. Rom. : quasl
« oniittit : « in. »
cum eodem delectatu^, » etc— '
Ita edit. passim;

III. 17
2S8 SUMMA TIIEOLOGICA.
rit charitas. Ergo non est do ncccssitato cha- ojus amaret, etiam inimicos sibi. Et
filios

ritatis diligcrc inimicos. sccundum hunc raoduni loquitur Augus-

2. Pra;tcrca, charitas non toliit naturam. tinus loc. cit.

Scd unaquajquc rcs ctiam irrationalis natu- Ilnde patet rcsponsio ad primuin.
ralitcr odit suum contrarium, sicut ovis Ad sccundum di<cndum, qtiod unaquae-
hipum, ct aqua igncra. Ergo charitas non quae rcs naturaliter odio habct id quod est
facit quod inimici diligantur. sibi contrarium, inr|uantum cst sibi contra-
3. Praitcrca, charitas non acjit perperain, rium. Inimici autcm sunt nobis contrarii,
I Cor., xni, 4\ Scd hoc vidctur essc pcrvcr- inquantum sunt inimici : unde hoc dcbemus
sum quod aliquis diligat inimicos, sicut ct in eis odio habcrc ; dcbct cnim nobis
quod aliquis odio lialjcat amicos undc II ;
displiccrequod nobis iniinici sunt. Non au-
Rcg., XIX, G, cxproijrando dicit Joab ad tem nobis sunt contrarii, inquantum homi-
Divid : Diligis odientes te, et odio habes nes sunt, et beatitudinis capaccs; et sccun-
dilif/entes te. Ergo charitas non facit ut dum hoc dcbemus eos diligerc.
inimici diligantnr. Ad
tertium diccndum, quod diligcre ini-
Scd contra cst quod Dominus dicit Matth., micos, inquantum sunt inimici hoc est ,

V, 44 Dilifjite inimicos vestros.

: vituperabilc ; et hoc non facit charitas, ut
Rcspondco diccndum, quod dilcctio ini- dictum est.
micorum triphcitcr potcst censidcrari uno :
CoNCLLsio — Non sunt inimici ut inimici ex cha-
quidcm modo, ut inimici diligantur, in- ritate diligendi, sed potius odio hahendi seoun- :

quantum sunt inimici ct hoc cst pcrvcr- ; duiu suam auteni naturam excipiendi non snnt a
suni, ot charitati rcpugnans, quia lioc cst dilectioiiis generalitate, et noimisi in neoessitatis

malum altcrius.
diligcrc arliculo in |)articulaii tenemur illis dileolioneiii

modo potcst accipi dilcctio inimico-

Alio exhibere; licet jjeireclionis esset, etuuii extra iie-

rum quantum ad naturam, scd in univcr- cessitatis tempus ilhs dilectionis otlicium impen-
dere.
sali"; ct sic dilcctio inimicorum cst dc nc-
ccssitatc charitatis, ut scilicct aliquis diligcns
Dcum ct proximum ab illa gcneralitatc di-
ARTICULUS IX.

lcctionis proximi inimicos suos non cxcludat. Ulriim sit de necessitate salutis quod aliquis
Tcrtio modo potcst considcrari dilcctio sifjna et effectus dilectionis inimico exhi-
inimicorum in spcciali, ut scilicct aliquis iii beat.
spcciali movcatur motu dilcctiouis ad inimi-
cura ; ct istud non cst dc neccssitate chari- Ad nonum sic proceditur. 1. Videtur qnod
tatis absolutc, quia ncc etiam movcri motu de nccessitate charitatis sit (juod alitpiis
dilcctionis in speciali ad quoslibct homincs hoino signa vcl ctlcctus dilectionis inimico
singularitcr est de nccessitate charitatis, cnim I Joan., iii, 18 Non
exhibeat. Dicitur :

quia Iioc essct impossibilc. diliqamm verbo ncquc linr/ua, scd o/)ere ct
tamcn dc ncccssitatc charitatis secun-
Est veritate. Sed opcre diligit alitjuis oxhibeudo
dum pra^parationcm animi, ut scilicot homo ad eum qucm diligit, signa et effectus di-
habcal aninunn paratum ad hoc quod in lectionis. Ergo dc necossitatc charitatis est
singulari inimicum dihgcrct, si necessitas ut aliquis hujusmodi signa et ellectus ini-
occurrcrct. micis exhibcat.
Scd quod absque articulo necessitiitis homo 2. Pra'tcrea, Matth., v, li, Dominus .sinml
Otiam hoc actu implcat ut diligat' inimicum dicit : Dilif/ite inimicos vcstros, et : Bencfa-
proi)ter Deum, lioc pertinct ad pcrfcctioncm cite his qui odcrunf vos. Scd diligero ini-
cbaritatis. (Inni onini cx charitiitc diligatnr micos ost do neccssitate charitatis. Ergo
proxinnis proptc-r Dcum quanto aliquis
; etiam bencfacere iuimicis.
magis tbligit ilcuni, tanto ctiam inagis ad ;{. 1'ra'toroa. charitato amatur non solum

proxinmm dilectioncm ostendit, mdla ini- hous, st\l otiam pntximus. Sed (Ircgorius
micitia imi>cdiontc; sicul si idiipiis nniHuin ditit in Ilomil. Pcntec, xxx in Evang., § 2,
diligerct aUquem iioinincm, amorc ipsius col. 1221, t. 2, quotl " aiuor Dei non ix>tesl

* Id osl porvorse, vol injuslo, ut explicat oliam — ' Itu passim; cod. Alcau. lioc impleat ut dili-
ibi S. Thonias, locl. 2. —
* Ita cum codd.
vUcau. gal. »
ot Tarrac, odit. passim : «sciHcot in univorsali. «
 QUiEST. XXV, AUT. IX. 259
.'s.scotinsus; opcratiir ctenim ma^iui, si est; hcro ost do nccGssitate prcpcepti. Si onim
-i oporari ron\iit, aiuornun est. u Ergooliari- non cxhiherentur inimicis, hoc pcrtineret
tas (juie halK-tur aii proximuui, nou potest ad livorcm vindicta^ contra id quod dicitur
is>t' siue operati(»iiis edeetu. Setl de ne- Lov., XIX, IS : Xoii qucVres ultionem, et
I .'ssitato eliaritatis est onmis pro.ximus ut fion eris nienior' injuria.^ civiuni tuorum. • Qiiseras
nec
•iiligatur. etiam iuimicus. Ergo de necossi- Alia vero sunt honcncia vel dilectionis ...

memor
t.ifi' charitatisest ut ctiamail inimieos signa signa tpia' qnis cxhihct parficularifer ali- eris.

«.t efTeetus tliloelionis ostendamus '. quihus personis ot talia honefitia vcl diloc-
;

SeU contra est quoil MattU., v, .supor illud : tionis sigua inimicis exhihere nou est de
l'ntrf,:r!tr odentnt vos, dieit (ilossa
fiia r/ua' neccssitato salutis, nisi secundum pra^para-
.;•)'.! liiji. lacere inimicis est cunuilus pcr- tionem animi, ut scilicct .suhveniatur eis in
ii.inis. » Sed id (pKwl pcrtinot ad pertec- arficulo neccssitatis, sccundum illud I'rov.,
li..ut'm charilalis, non cst do nceessitate XXV, :21 : Si esurierit ini))ucus tuus, ciba
i{)sius. Ergo non ost de neccssitato chiu^itatis Hlum ; si sitit, da illi potum\ * Si sitie-

tpi.xi alitpiis signa ct eircetus dilectionis ini- Sed qutid praeter articulum neccssitatis rit, da
ei aquam
niicis e.\hil)oat. hujusmodi hencficia aliijuis ininiicis cxlii- bibere.

Kesi)ondoo dicondum, (juod ofToctus ct heat, pertinet ad

perfoctioncm charilatis,
siuiia charifatis ex interiori dilccfione pro- per tpiam aliquis non solum cavct vinci a
. filunl, ef ei proportionantur. Dilecfio au- malo, qut)d nccessitafis cst; sed etiam vult
tem interior ad inimicum in communi qui- in hono vincere malum, quod est perfec-
•iem esf dc neccssifate pra^ccpti ahsolutc in ; tionis;dum scilicet non solum cavct propter
{K' iali aufom ost non ahsolute, sed secun- injuriam sihi illatam dctrahi* ad odiuni, sod
duui pra>paratioucm animi, ut supra dicfum etiam propfer sua hencficia intcndit inimi-
est. cum pertrahere ad suum amorem.
Sic ergo dicendum cst de eirectu et signo Et per hoc patet responsio ad ohjecta.
dilt^ttionis extcrius cxhihendo. Sunt enim
ipia^dam signa vel heneticia dilerfionis quai
CoNCLUsio. —
Ejus cliaritatis indicia et signa
iuiiuicis exlubere honiiuos tenentur, quu ne-
exhilicntur proximis in communi puta cum ;
cessario illos tiiiigere coguntur, videlicet signa
."i.piis orat prt) onmihus fideiihus, velpro oiuiiiuuiler aliis non autem qua;
i e.\.liibit;i ; in
i
I '
populo, aut cum alitpiod heneficium Iiarticulari aiuicis nostris atteudere consuevimus,
impendit ali(|uis toti communitati; ot talia nisi in necessitatis articulo , et secundum auimi
Itcncficia vcl dilccfit^nis si^na inimicis exhi- pra?parationem (a).

• In quodam cofl. : " eitendamu». » — * AJ. : denogatione illorum signorum speretur inimicus
« perlrahi. » emendandus el non scandalizandus; si tiraeas ne

!ai Sifma dilectiODis sunl alia communia, et alia ex aspectu aut colloquio cuin inimico, injuriarum
specialia. recordalio, major commotio, aut novse rixee insur-
Cominunia communiter omnibus exhibentur, gant, duminodo innolescat in hoc casu signa com-
cliristiano aquovis cbristiano, concivi a quovis munia cbaiilatis nou donegari ex odio; si parentes
concivo, cofmato a quovis cognato, etc. aut superiores in punitionem justam et corroclio-
Qtiiedam sunl enim signa communia in sua nem filii aut subdili, v. g. ob crimen infaine, coii-

claM*?, quas speciaUa sunt respective ad oinnes tractum indignum matrimoniuin, dene^renl nbsqpie
bominos. interno odio signa communia charitalis, modo heec
Specialia exbibentur determinatis personis, aut poena uon excodat modum dolicli, noc sit porpetua.
.1: familiaribus. Per accidens ex alia parle quis tenori polost ad
lo inimico signa communia dilectionis, exhibenda inimico signa non soluin communia,
•^iiam fla.Hsem, si coram scienti-
id tiat sod etiam spocialia charilalis, scilicel quando ini-
I - illi et abis scandalo, quod virtus cha- micus veniam jjetit, et quaiido id exigil inimici
riuu.s Seciis esl de signis spocialibus.
prtjhil)»;!. necessilas sallem gravis, corpornlis vel spirilualis.
fntl" illirilum o<» ppr se loquendt) excludere Non tenelur lamen hfec sigiia dare paler lilio
i' ralionibus, conunuiiihus slatim ac filius veniam postulat.
'
prnndio quod
'fticio, V. g. Do inatriintjnio indigno contraclo parcntes judi-
'
.'> vol communitati cujus ini- care non dfhonl juxla passionom suam, sod juxta
vorilatem. Omneotenim matrimonium conlractum
lUtciluiii t.'3l merces exposilas inimico
le. u.sare invilia paronlibus mmest indignum. Jusordimirium
vcrHorp. ipsi nlloquenli non reapondere, ipsum habtmt consilii non prohiljilionis vel pnecepti
,

ilnre, omncs pluribus occur- parcntos in liliorum matiimoniis. Prohibero pos-

'
. ipsum. sunt juste soluminodo quando matrimoniiim cat
quis polesl iu.n loinTi ad danda
i'tir at;ci.it!ns vere indignum.
Inimlco bimia etiam communla charitatis, ut sl ex QuBBrilur utmm ofTensns leneatur omnia con-
m) SUMMA T1IE0L0(JICA.
citur ; manifestum est praecepto quo jubemur
diligere proximum, etiam sanctos angelos
ARTICULUS X.
contincri, a quibus multa nobis misericordia?
Utrum debeamus anr/elos ex charitate impcndnntur officia. >»

dilifjere. Ilcspondeo dicendum, quod amicitia cha-

ritatis, sicut supra dictum est, fundatur

Ad decimum sic proccditur. \. Vidctur super communicationc bcatitudinis a^tcrncE,

quod angelos ex charitatc non debcamus in cujus participalionc communicant cum

diligcrc. Ut cnini Aug-ustinus dicit in lib. I angelis homines; dicitur cniin Matth., xxu,
Be doctr. clirist., cap. xxvi, col. 29, t. 3, .30, quod in resurreclione crunt honiines
(( gcmina cst dilcctio charitatis, scilicet Dci sicut amjeli in cxlo. Et idco manifestum est

et proximi. » Sed dilectio angelorum non quod amicitia charitatis etiam ad angelos se
coiilinctur sub dilectionc Dci cum sint , extendit.
substantiai creatai; ncc etiam vidctur con- Ad primum ergo dicendum, quod proxi-
tineri sub dilectione proximi, cum non com- mus noii solum dicitur comraunicatione
municent nobiscum in specie. Ergo angeU speciei, sed etiam communicati<jne benefi-
non sunt ex charitatc diUgendi. ciorum pertinentium ad vitam aetemam,
2. Prffiterea, magis ('onvcniunt nobiscum super qua communicatione amicitia chari-
bruta animalia quam angcU; nam nos et tatis fundatur.
bruta animaUa sumus in eodem genere pro- Ad secundum dicendum, quod bruta
pinquo. Sed ad brula aniinaUa non habemus animalia conveniunt nobiscum in genere
cliaritatcin, ut supra dictum est. Ergo eUam propinquo rationc natura3 sensitiva?, sccun-
neque ad angclos. duin (piam non sumus participes a?ternaB
3. Praiterca, nihii est ita proprium ami- bcatitudinis, scd secundum inentem ratio-
corum, sicut convivere, ut dicitur- iii VIII nalcin qua convenimus cum angelis.
iii '

Ethic, cap. v, aiitc mcd. Sed angeli non Ad tertium diccndum, quod angeli non
convivunt nobiscum, ncc etiam eos videre convivunt nobis exteriori conversatione,
possumus. Ergo ad eos charitatis amicitiam quae nobis estsecundum sensitivam natu-
haberc noii valemus. ram convivimus tamen angelis secundum
;

Sed contra est quod Augustinus dicit in I mentem, impcrfectc quidem iii Iiac vita,
De doctr. christ., cap. xxx, § 33, col. 31, perfecte autem in patria, sicut et supra
t. 3 Jam vero si vel cui praibendum a
: (( dictum est.
nobis est, vcl a quo nobis praibcndum cst CoNCLLsio. — Non iiiodo proxiinus nobis, sed
officium misericordise, recte proximus di- angelos etiam ex cliaritate diligei-e debemus (o).

donare. — Triplex (jsl ofTcnsa, simplex, injuriosa, Alioquin sufficiunt animi prspparatio et cordis
danniosa. Simplex esl lajsio vohmlalis altcrius atleclus. Agitur prajteroa de fratre qui habet ali-
absque damno proximi, noc lajsione juris. hijuriosa quid adrersum te quia in aliquo ipsum otTendisli,
damno. Danmosa
esl violalio slricli juris alieni sine non de fratre qui ipse te oUendit.
est iiesio proximi cum damno. * Ab
« communicamus. »
:

Excmj)lum primai amico denegas officium quod

: Certum est angelos ad nos liabere cbarita-
(a)
pelit el pncstaro potes. tem. Ergo cl nos ad ipsos cbaritatem habere debe-
Exempliim socundaj : alterius uxorem cognoscis, mus.
non sociita proio. Gaudcnl ile boiiis nostris, et de nostra conver-
Excmplum lerliiB : noccs alicui in bonis animas, sione, ut dicit Scriplura : Gaudium est angelissuper
vita?, famaj aut lortunic. uno pcccalore pirnitentiam agenle. Luc. xv. « Gau-
Primam oiroiisus condonare tenelur. dent angeh in conversione peccatorum, salutem
Pro .secunda el lcrlia satisfaclionem cxigero potest, omnium siliontos. Lacrynnv enim pa?nitentium
sed rationabiii-m, ita ut rem non d(>fornt ad judi- sunt vinum eorum, » Beriiard, Sup. Cantic. Nobis
cem, si aliler rieri pcssibile est. Pa>nani autom per totuin annum singuhs diebus serviunt, el nos
capitis urgere non debot, si nuUum sibi indo obve- cusloiiiuiit AHgclis suis mandat^il de le ut cuslo-
:

nil emohimentum. diant le in viis tuis. Perfecte dihgunt nos,

omnibus
Ex verbis Christi : Si offers munus tuum od al- el mullo sincerius quam pater, vel mater. soror,
lare etrecordatus fueris quia fratcr tuus habel
ibi vi'1 fraler, et nunquam aliquis intantum desi«le-
aliquid adversum te, elc, ortus est antiiiuus Ec- ravit bonum cognati sui, sicut ipsi desiderant bo-
cl(^sia' usus dandi inviccni anlo (•omiuuiiioiiom mun nostrum et .salutem nostram. Et serviunt
osculum sanctum, vol ut nunc lil, labellam pacis. pocoatoribus, pcpuitenlibus et perfectis, iu vita, ia
Cosloriiiii iiitolligcnda .sunt vorba Cbristi i|Uundo : morto ot post morlem. Serviunt peccaloribus pri-
ralio prudoutiie, locus el lempus id pormillunl. mo iu boo quod uou possiul omuiuo Ubeuler iu
 OIT.EST. \XV, ART. Xl. 2(il

incol.Ti, et mortis procuratoros. charitatom

ARTICmS \l. liaboro non debemus.
Itrum deheitmtts d.vmottes ex charitnlo Rosiioudoo dicondum, (iihmI. siciit supra
dUifjere. dictum ost. in poccatoribus cx cbaritat»! do-
bomiis dili{^'oro iiatiiram poccatum autcm ;

undtH innim sic prooeditur.

\(l Vitlotur I . odiro. In' nomino autom dannouis signift-
qutxl ilcvmones ox charitato dol»oamus dili- eatur natura poccato deformata; ot ideo
g»'r«». Au-roli onim suut noliis proximi, in- da^monos ox charitato noii suut diligoiidi.
quantum rommunicamus cum ois in ratio- Kt si iion fiat vis in nomiiio, ot quiostio
iiali mente. Sed ctiam daemones sic nobis- reforatur ad illos spiritus qui daemones di-
.11111 <oriiniiiiiicaiit. qiiia data naturalia in cuiitur. iifruin siiit ex charifalo dilig-cudi,
ci^ maiicut intotrra, s«ilicot osso, vivoro ot respoiKJciulmii ost secuudum pra^missa,
intelligere, ut dicit Dionysius in iv cap. De quod aliqiiid ex charitate diUgitur dupli-
div. tioni., § i:\, col. 7-2r., t. I. V.rp;o dcbe- citcr : modo
sicut ad qiiom amicitia
iiho
miis da'monos ox charitato diliproro. habetur; ot .sic ad illos spiritus charifatis
i. Pra'toroa. da-inoiios dilForunt a beatis amicitiam habero noii possumus; pertinet
angolis diirorentia poccati. sicut et pecca- enim ad rafiouem amicitia? ut amicis nostris
tores hominos a justis. Sod jiisti homines bonuin velimus; illud autcm bouum vitae
e\ charitato «liliLrunt poccatoros. Erpro etiam a^toriKT (piod respicif charitas, spiritibus
ox charitate debont dilig^ere da^moncs. illis a Dco damnatis ex charitate
aifcrnaliter
3. I*rn'terea, illi a quibus beneflcia nobis velle non possumus; hoc enim repuguaret
iinp«Miduiitiir, debent a nobis ex charitato charitati Dci, per quara ejus justitiam ap-
rlilitri tanquam pmximi , sicut patet ex probamus.
auctoritate .\ugiistini snpra inducta. Sed Alio raodo diligitur aliquid sicut quod
da*monos nobis in multis .sunt utiles, dum volumus pcrmaiicrc ut bonura alferius; per
« nos tontauilo iiobis coronas fabri(?ant, » qucm modum ex clKiritafc diligimus irra-
\I f)e riv. Dei. Ergo
sicut Aiipnistiiius dicit ', tioiialcs crcatiiras, inquanfum volumus eas
d.emonos sunt ex charitate diligendi. pormanerc ad gloriam Dei et utilitatem
Sed contra est quod dicitur Isa., xxviii, homimim, ut supra dictum est, ef per hunc
IK : litfpfiitur fnvlua vestruni ruiii ninrte, nKjdum nafuram da^momim ctiam cx cha-
et pfirtuin vestruni cuni inferno non stahit. rifafc diligcrc possumus, iuquantura scilicet
Sed perfivlio pacis et fcederis est per chari- volumus illos spiritus in suis naturalibus
lalom. Ergo ad daemones, (lui sunt inferni couservari ad gloriam Doi («).

fio«malilias suas oxercere dsemones; secundo in seterna.

hoc quod eos frequenler reprehendunt, et admo- ' Locus quem affert Parm., licet XI De civ. Dei,
ncnl ut s.itisfaciant tertio in hoc quod saepe eos
;
c. XVII, nil habet prfeter ista ; « Prosunt lentatio-
r»'lrahunl. cuin desistere a poccalis nolunt, ut ne tiones ejus sanctis, quibus eas obcsse desiderat, »
peccent luntum quantum volunt. El nunquam de- col. 332, t. 7. —
E.xpressius quidem ln ps. lx, i^ 3,
r»>linqnunt m usque ad horam morlis,
• col. 724. t. i : « Profeclus noster per lentationem
etiamqiiaii' • malus sit, quin sit aliquis nostram fit, nec quisque potest coronari nisi vicerit,
ii v('i a malo retrahendo. vel ad
.
nec potest vincerc nisi cerlaverit, iiec potest cer-
1 io. ut dicit S. Tiiomas.— Serviunt lare nisi inimicum et tentaliones habuerit. » Ple-
I ^. ijuid faciendum sit soUicito eos in- nius autem in D. liernardo, Serm. xvii in Cantic,
quo modo se rcfrerc debeanl in verbis
'
^ 6, col. 210, t. 4 cdit. Vivfes « Jucundum judi- :

nt, ol Dcura denuo olTendant.

• cium, ut superbus ille humilium mallcator, eisdem
1'
in finjti'! cxemplum. Ser- — ipsis nesciens fabricet coroiias perpetuas, impu-
^
:ido eos ut in bono gnando omiies ct omnibus succumbendo. »
1
- fiant. — agono In • Sic codd. Parm. « odio habere. Sub. »
; :

iiiortis iii^.iiii dttijioiicri, el cum omnes amici ho- (a) Niliil ex charitate diligendum est quod a Deo.
mlnfm mnri>^iitcm relinquunt tunc an^reli ei in. et curia crelesti porpetuo separatur; sed hujuaraodi
' tveniunt. —
Post morlem duciint sunt dfEmonos. Quod si qmcratur aii .saltom iiatura
n n rriliirn. — Insupor an(:eli ha- in dsemonibus sil ex cliarilale diligonda? Kespon-
l
: "jatorom qunm
nos. sunt doo negative; ideoquo nonnisi impropric ot a
' '• haroditalis n;lomro, et longc potost dici quod deemonum natura, inqiian-
'
13 noslor Jcsu Christus, qul tum bona , sit horaini cliarilativo diligibilis, cjuia
• H ramonto, est otiam cibiis an- fiiit bcne condita a Deo.
in principio — Idem de
Koionim m rcrlo. — llis omnibu» titulis morentur damnatis patet. Undo nec oraudum pro eis. — llsec
a nobis ex rharilate prsecipua diligi. Hos diligit secuDdum Guillermunu
D^u» «»t Dobiscuin fnnl In communione sanctomm
 ,

262 SUMMA THEOLOGICA.

Ad prinium orgo dicciKlum, quod mons mus, corpus nostrum ct nosipsi. l.t cniui
angelorum Jion habot impos.sibilitatom ad Augustinus Sup. Joan., tract. i.xxxin,
dicit,
ailernam l)eatitudincm habcndam, sicut col. 18i(), t. qui non diligit Deuni, nec
.'{, '(

habet mcns daeuionum; ct ideo amicitia scipsuin diligit. » In Diii crgo dilectione
charitatis, quae fundatur super communi- includitur dilectio suiipsius. Non ergo est
cationo vita? ajtornai magis quam supcr alia dilcctio suiipsius ot alia dilectio Dei.
comniunicatioue natura^, habctur ad an- 2. Praitorca, pars non dcbct dividi contra
gelos, non autem ad d.'emones. totum. Sed corpus nostrum cst quaidam
Ad secundum diccndum, quod homincs pars nostri. Non crgo debet dividi, quasL
poccatorcs in hac vita habcnt possibilitatcm aliud diligibilc, corpus noslium a nobis
perveniendi ad bcatitudincm aitcrnam : ipsis.
quod non habent iUi qui sunt in inferno Praitcrea, sicut nos habcmus corpus,
3.
damnati, de quibus quantum ad hoc est ita etiam proximus. Sicut ergo dilectio qua
eadem ratio sicut ot de daimonibus. quis diligit proximum, distinguitur a dilec-
Ad tertium diccndum, quod utilitas qua3 tioiio qua quis diligit seipsum, ita dilcclio
nobis ex dajmonibus provenit, non est ex qua quis diligit corpus proximi, dcbet disliii-
corum intontione, scd cx ordinatione divinae gui a dilcctione qua quis diligitcorpussuum.
providentiae ot idco cx hoc non inducimur
; Non crgo convcnicntcr distinguuntur qua-
ad hal)cndam amicitiara corum, sed ad hoc tuor cx charitatc diligcnda.
quod simus Deo araici, qui coruni perver- Sed contra est quod Augusliuus dicit in 1

sam intentionem convertit in nostram utili- De doctr. christ., cap. xxni, § 22, col, 27,

tatem. t. 3 : « Quatuor sunt diligonda : uiiuin quod

CoNCLUsio. — Possunt dicmones ex charitalc alj supra nos ost, » scilicet Dcus, alteruni (luod ((

lioniinibus diligi quantum ad suam naturam, non nos sumus; tertium quod juxta nos est, »
autem quantum ad culpam, quatenus, videlicet, scilicct proximus quarluiu quod infra uos
; ((

illos conservari in suis naturaiibus desideraums ad ost, » scilicct propriuni corpus.

gloriam divinte majestatis (a). Kespondco dicendum, quod, sicut di<tuiu
est, amicitia charitatis super communica-
ARTICULUS XII. tione boatitudinis fundatur. In (jua quidcni
communicatione unum est quod considcra-
Utrum enumerentur quatuor
convetiienter tur ut principium iuducns beatitudinem,
ex charitate dUirjcnda, scilicet Deus scilicet Deus aliud est beatitudinem directe
;

proximus, corpus nostrum et nosipsi. homo et angelus ter-

participans, scilicot ;

tium autcin est id ad quod pcr quamdaiu

Ad duodocimum sic proccditur. 1. Vidctur rcdundantiam beatitudo derivatur, scilicet
quod inconvcnicntcr enumerentur quatuor corpus huraanum.
ex charitato diligouda, scilicot Dous, proxi- Id quidcm quod est beatituduiem influcns,

(a) Ex commenlario Hugonis a S. Cliaro, in Episl. tes, ad illaquendum animas. ad deraerpendum illas
nd liontanos, cap. xni « Ilanc qua^slionem movet
: in inferni profundum. Uiide nmltum erranl spiri-
Augustinus, dicons Utrum ad illa duo prrecepla
: ta>, sectarii liodierui, qui transliguratione malorum
(charitatisscilicct) porlineat dileclio anprelorum non imgclorum iu spiritus charilativos exlra fidei lirini-
irralionabililer (iua?rilnr. El solvil dicens : Jam voro tatem miseralnliter inducuntur. Quod servilium
si, vol cui prajbenduni, vel aquo nobis prseben- iisdcm diemonibus pra;stare nosipsi possuraus? vo-
dum est onicium misoricordite, rocte proximus di- luntns oorum semper intcnta in mahnn esl. ol iUis
ciliu", manifeslum est lioc ])rcecepto quo jnbcmur serviendo malorum compliccs essemus; damnali
proxinuun diligero, cl anpolos sanctos contincri, a sunl in perpeluum, nulhsque oralionil)Us. bonis
quibus nobis tol impenduntur oflicia quanta nuiUis operibus, sutlragiis nostris uon modo salvari. sed
divinarum Scripturnrum locis aslrui facilo esl. Sed etiam pauiarum suarum relaxatione quanlumvis
iteruni quia dicit sanctos anpelos, manifesluni est minima ndjuvari possunt. Erranl erpo muKuiu el in
quod mali angoli non simt diligondi ox charitnte. hoc spirita" iidem credentes omncs. sive homines,
— Siniiliter nnc aliquis proescilus, id est damnatus, sivo (Uwinones, linaliler telernam asseculuros esse
scitus esse prrt>scitus. » iK^aliludinem. Nunquam in illa bealiludino cum
Et do facto, quod sorvitium nobis exhibent da'- daunonibus communicabimus. Sicut Inmen crea-
raonos? Morlios aiiquos curaro possunt, honoros turas irrationalos ex chnritate diligere possumiis,
vel divitiasprocuraro, ot sic beneficoset in hominos iuquanlum voUiraus eas permanerend gloriam Dei,
benovolos nppnrere, sod in omnibus respice tinem. cl utiUtalera horainum, sic ex charilale diUgere
Ad quem lincm sic agunl dffimones? .\d decipien- liossumusnaluram dflBmonura, inquanlum volumus
dum incaulos Ecch'sia>ipn^ mandatis iiiol>0(iicn- iUos conservari in suis nalur.iUbu? ad gloriam Dei.
 ; ;

QUJEST. XXY, ART. \II, ET UU^ST. XXVI, ART. I. 263

est ea rationo diligibilo, (iiiia ost beatitndi- trem quain patrom ;

10" utrum plus uxoreni
iiis caiisu : itl uuttMii qiKHl •>st lifatitinliiuMii qiiain patreiii vel inatnMii; 1-2" nfnim nia-
pcirticijwns, pt»tost esso (luplifi lationo diliLri- f^is ItencfactonMn (luain bcncliciatnm'
bile; vel quia est unuui nobiscuin, vel quia 13" utrumordocharitatis maneat in patria.
esl nobis c»>ns«Mi.ituin in boatitudinls parti-
cipatiouc : et stHMindtiin hoo suinuntur duo
AIITICULLS 1'KIMUS.
ox charitato diligibilia, prout scilicot homo
diligit ot soipsuin et pntximum. Utrum in charitate sit ordo.
Ail priiuuin er^'o dieeiuluin, quod diversa
hatutudo diligentis ad diversii diliLribilia Ad primum sic proccditnr. I . Vidctiir
facit diversiiui rationein dili.Lribilitatis. tt so- (pu)d in charitato lutn sit aliquis ordo. Uha-
cuuduui habiludo hoininis
tuK', ((uia est alia ritas enim cst (pia?dam virtus. Scd in alii^>

«lili^tiutis ad IkMim et atl seipsuin, propter virtiitibus noii assif,Miatur aliiiuis ordo.
hiH- [kjuuntur diio dilij^'ibilia, cuin dilectio Krgo ncciuc in charitato aliquis ordo assi-
unius sit causa diloctionisaltorius; undo ea gnari debet.
reninta, alia r»Miiovetur. :2. l'ra'tcrea, sicnt fidei objcctum cst prima
.\d .socunduin dicondum, (piod subjectuin voritas, ita charitatis objcctum cst summa
obarilatis est meus rationalis, qua* p<3tost ossc bonitiis. Sod iii hde non ponitur aliipiis ordo,
ad ({uam corpus dirocto
bo^ititiKlinis caiKi.v, sed omnia .'Oijualitcr crcdunlur. Ergo nec iu
uoii attiiiH^it, sod soluni per quamdaiii rc- charitatc dobct [toni aliquis ordo.
duiidiUitiaiu ot idoo honio socuudum ratio-
; 3. l'raetcrca, charitas in voluntato cst.
ualein inontoin, quaj est priucipalis iii ho- Urdinarc autcm non est voluntatis, .scd ra-
miuo, alio iiuhIo se diligit socundum chari- tionis. Ergo ordo non debet attribui chari-
tatem, et alio nuxlo cor[tiis proprium. tati.

Ad lortium dicondiim, quod homo diligit Sed contra cst quod dicitur Cant., ii, -4 :
proxinium et secuudum animam ot secun- Introduxit ?7ie rcx in cellam vinariam, ordi-
dip rationocujusdamconsociationis
-, nacit in me charitatem.
in VA idou o.\ parto proximi est
iiie. Uespondco dicondum, quod, sicut Philoso-
liiia tautuni ratio diloetiouis; undo corpus phus dicit in V Metaph., text. IG, « prius et
proximi non ponitur spcciale diligibilo. p<tsterius » dicitur sccundum relationcm ad
linMi.i .«lo — (Ju.ituiir suiit e.v ehaiitalo diligibi- aliquod principium. Urdo autcm includil iu
lia : Huus, pruxiuius, corpus nostruiii uc uosipsi. so aliqucm modum prioris et posterioris.
Undc oportct quod ubicumque cst ali(]uod
principium, sit etiam ali^iuis* ordo. Dictiuu
QU/ESTIO XXVI. autcm cst supra, (^uod dilcctio charitatis tcn-
Dh ORDINK CIIARITATIS. dit ui Dcuin sicut iu principium bcatitudinis,
in cujus communicatiouc amicitia charitatis
(Et Irodecim quaTuntur,'.
fundatur.
heindo coiisiderandum cst dc ordhic cha- Et idco oportct quod in his quae ex chari-
ritatis; ol Rrca hoc quaTuutur trcdecim : tatc diliguntur, attcudatur aliquis ordo sc-

i" iilnim sit aliquis ordo in charitatc (undiiin relationcm ad primum principium
i" ulruin homo doljoiit Deum diUgcrc pliis Iiujus diicctionis, (juctd cst i)ous.

(luaui proxiinum ;
3* utrum plus quam scip- Ad primum crgo diccndum, (]Uod chari-
Mum; r ntrnm so plus (jiiain proximiim tas tondit in ultimum fiiicm sub rationc
r»" utruin hoiiio debeat plus diligcrc proxi- liiiis ullimi ;
quod non convcnit alicui alii
iiiuiu quam (U>rpus proprium; G" utrum virtuti, ul supra chctum cst. Finis autcui

uiium projiimiim plus quam altcrum; habct rationcm principii in appctibilibus ot

7" utrinii plns proximum mcrujrcm, vol sibi in agcndis, ut ex supra dictis patct. Et ideo
m.iKi"^ conjnnctnm ; H" ulriiin plus conjunc- charitas iiiaxiiiic importat comparationcm ad
lum .sibi .so<undum carnis ariiiiitiitcm, vcl primuiu principiiim; ct idco in ca maxiino
secundum alias iier.OvSsitudines •)" utrum ex ;
consideratur ordo socundum rclationem ad
charitalo pliis deboat diliprero riliiim qnam primum principium.
patrcm ; iO" ntrum plus dcbcat diliycre ma- .\d sccundum diccndum, quod fides perti-

in i'ann. : « bCDoficium, > iod crroncc— • Pann. oBaitUt : « aliqiii». >»

2«4 SUMiMA TUEOLUGICA.
iiet ad vim cognoscitivam cujus operatio ,

est sccundinn quod ros cognita; sunt in co- AHTICULUS II.

gnoscente. (Iharitas autcm cst in vi aHectiva,

(Jirnm Dcus sit pbis dtlif/endu', quam
cujus operatio consistit in hoc quod anima
proximus.
tendit in ipsas ros. Ordo autem principalius
invcnitur in ipsis rejjus, et cx eis dcrivatur Ad sccundum sic proceditur. I . Videtur
ad cognitioncm nostram ct ideo ordo magis ; quod Dcus non ma^Hs diiigcndus quam
sit
appropriatur charitati quam tidci, Ucctctiam proximus. Diciturenim Joan., iv, 20 QuiI :

in fide sit aliquis ordo, secundum quod est non dilifjit fratrem suiim f/uem vifJet, Deum
principalitcr dc Dco, sccundario autcra de fjuon non viflet, fiuomodo potest dilifjere?
aliis qua:; rercruntin' ad Dcum. Ex quo vidctur quod ilhid sit mag-is diligi-
Ad tcrlium dicendum, quod ordo pertinet Ijilc quod est magis visibile; nam et visio est

ad rationcm sicut ad ordinantem , scd ad prineipium amoris, ut dicltnr in IX Ethir.,

vim appetitivam pertinet sicut ad ordina- cap. ult. Scd Deus cst minus visijjiiis quani
tam; et hoc modo ordo in charitate ponitur. proximus. Ergo etiam est minus ex chari-
CoNCLUSio. — Charitatis aliquoni opoitcl ordi- tate dihgibilis.
Tiem esse, cuni ea sc cxtcndat in Deuni tanquam 2. Praiterea, similitudo est causa dilectio-
beaiitudinis principium, in cujus communicatiouc nis, secundum ilhid Kccli., xui, 19 Omne :

cliaritalis amicitia fundatur («). animal diligit si/nile sihi. Sed major est si-
militudo hominis ad proximum suum quam
ad Deum. Ergo homo ex charitate magis di-
ligit proximum quam Deum.

(n) Diligenda simt a nobis quinque, scilicet Deus, diligentis comprehendit dileclionem majorem ap-
anima propria, proximus. corpus proprium et res preliative et dilectioncm majorem intensive. Ut
temporales quibus suslineamur. Sed, ul dicil Au- bene intelligant omnes distinclionem quae duos
guslinus in lib. De doclrina chrialiana, qualuor tan- ultimos modos separal, ponantur in exemplum Deus
tum sunt ex charitale diligenda unum quod supra : et filius ex una parte, et ex allera jjarte maler.
nos cst, altcrum quod nos sumus. terlium quod Pra^cordia materna afTectu magis sensibili de lege
juxta nos est, quartum quod infra nos est. Porro ordinaria et naturaliter feninlur in filium quam in
cbarilas pro objeclo bonum babet, et certum est Deum; mallet nihilominus mater perdere filium
atque evidens Deum esse bonum per essentiam, quam Deum. Undc majori dileclione Deum appre-
cajtcraque esse bonum diversimode parlicipatum, tiative, filiummajori inlensive (iibgit.
non ajqualitcr ab omnilius; unde ordinnta debet Quidam, sicut et ipsc D. Thomas, duos tantuni
esse cliaritas. Ordo autem ille non dicit phis ct mi- modos in ordine charilalis cnunliant unum penes
:

iius de iis qui consorlium ajtcnifE beatitudinis ha- aneclum, el alterum pencs eireclum. ct dicunt or-
bero possunt pcr conqniratioucm in clongalione a diucm charilatis inler nos et Deuiu altendi penes
fictione, sed per comparationem in eleclione, si si- allcctum, el inler nos et proximum pcnes etTectum.
mul omnibus proficcrc non possil. Duplex csl pcr- Quid sibi vult divisio Nou apparet de facili.
ilin ?
feclio charitatis : uua sufficicnlife ,
quic dicitur Significatne hominem posse pro Deo qui nul-
nil
perfectio universilalis, quando quis diligit omnia lius iioni indiget, et multa posse pro semelipso
el
diligenda, el liajc sufiicil ad salulcm allera inlcu- ; pro aliis quia multis indigeiuus omnes-.' Hoc verum
tionis, quse est lantum in cliaritale personata om- est; scd inde non scquitur atleclu sol» non
effectu
iiibus. Pari diloctionc vila ailcrna optanda ost, cl conslilui charitntem hominis erga Deum. Charilas
secundum hoc lanlum diligendus est uuus quam cnim sine operihus viortua est. Et agitur etiam de
alius, et ita uon debes plus diligcre palrem quam charitale erga Doum. .\niniam suam quis pro
extrnncum vel cliam inimicum. llis i)olissimum Cliristo ponerc potest, ct id fccerunt.
quolidieque
consulendum csl qui nobis sunl conjunctiorcs, et faciunt marlyres. Viam mandatorum Dei
sequi
in boc consisfit ordo charilalis, Deo lamcn supcr nciuo i)olcst absquc opcribus qua? dubio prociU
omnia scmpcr posilo. sunt quidam cllcclus. Ergo. Melius ergo dicetur
Obsorvanl ("oinmunitcr llicologi unum ailcro ordinem cliaritntis atlcndi sccundum alleclum ra-
possc plus diligi triplicilor : ol)jective, npprctialivc. tionabilcm qui scmelipsum pro temporum opjwr-
inlcnsivo. — Objcclive, quando volumus ci ninjus tunitato et neccssitatc congruis operibus prodit.
bonum quam nllcri ; qunudo unus pln-
apprclialivc, Grnlia namque non destruil sed pcrlicit naturnm.
ris irsliinalur quam allcr, cl amans iln illi aflicilur, PoiTO naturalisamorordinnlur sccundum aflectum,
iit mngis relugiat cjus quani allcrius nuiiciliain pcr- ila ul unusquisque naluralitcr. saltem
appretia-
clcre; inlcnsivo quando uuus diligitur intcusiori tive, scii)sum mngis diligal quam
proximum, et
conalu. nllVclu fcrvonliori ct pcrfoctiori secundum domcsticum magis quam cxtrancum: crgo idem
grndus intcntionaics quam allcr. ngcic dcl>ct charitns, scu nuior supcrnnturalis. Qui-
S. Thomas duos tanlum modos in hnc qunaslione cumquc igitur facil oppositum poccat. Hoc inlel-
agnoscere vidclur unum ex parle olijccti, ct nllc-
:
ligc posilis quibuscumquc poncndis.
rum ex parle diligoulis. Sod moitus qui osl ex parto
 ;

01L€ST. XXVl. AIIT. II. 26»

^. Pr.Tterea, illud qiiod in proximo chari- ad a(^quirondum dilectionem ; et hoc modo

tas ililiu'it I)oiis esf, ut patot per Auf^riisli- visio cst cau.sa diloclionis, non (piid(Mn ifa
luim ia De doctr. r/trist., »-. xxn, »'ol, -IVt,
I (piod (>a rationc sit aii^piid diligibilo, (piia
t. Sod Dous nou est major in seipso quani
3. ost visibilo, sed (piia por visioncm pcrduci-
in proximo. Flrcro non ost inairis <lili,trcu(lus mni" ad dilocfioncm. Non or^o
quod oporf(!f
in soipso (piam in [iroximo. Krgo non dobot illiul magis dili-
ipiod ost mai^is visibilo, sit
ma^Ms dili,i,'i Deus (piain proximus. pribilo, sed (puxi prius occurrat nobis ad dili-

Stnl (•(•ntra, illud mai,'-is ost dilicrondum g-cndiim. Kt hoc inodo argnmontalnr .Vpos-
proptor (piod ali(pia odio sunt lialKMida. Sod toliis. Proximus cniin ((nia ost nobis iimj^ms

proxinii sunt iHlio hahendi i^roptor Dcum, si visibilis, primo occurrit nobis diligendus;

scilioet a Deo abdnount, sooundum illud Luc, « ox his cnim fpia? novit animus, discit in-

XIV, m : Si fj/ifis venit ad me, et non odit cognifa ainaro, » nt (irogorins dicit in Ilom.
pntrem et matrem, et UTorem et filios, et XI /// Iiva)tf/., ^ I, col. II I.S, t.i>. rnde, si

fratres et sorores, non potest meus esse d/s- aliipiis proximum non diligif, argui potcst
cipulus. Erfzro Deus est inag-is ex charitate quod n6c Deum diligat, non propter hoc
dilicrendns quaju proxinuis. (piod proxiinus sit magis diligibilis, scd
Hos[M»ndoo dioondnm, (piod uiKKpiaMjuo (piia prius diligendns oceurrit; Dcus autcm
amicitia respioit principalitor id in qno prin- est magis diligibilis proptor majorem boni-
cipalifcr invonitur lionum supor cujus
illihl tatem.
conumniicationo fundatur sicnt anucifia : Ad sccnndum dicondum, quod similitudo
politica principalius rospicit principem civi- quam habcmus ad Deum, cst prior, etcausa
tatis, quo t(^tum bonum commnnc civitatis
a similitudinis quam habomus ad proximum.
dep<^ndel; undo ot oi maximo dobctur fidos Kx hoc cniin qiiod participamus a Dco id
etolMMliontia acivibns. Amicitia autem clia- quod ab ipso etiam proximus liabct, similcs
ritalis fundatur super commuuicationc bea- proximo cfficimur. Et idco rationc similitu-
titutliuis, quiT consi.stit in Deo essentialifer dinis magis dcbemus Dcum (luam proximum
sicut in primo quo dorivatur in
principio, a diligcrc.
oiuncs (pii sunt bcatitudinis capaccs. Ad tcrtium dicendum, quod Dons sccun-
El ideo principaliter et maxime Dcus est dnm substantiam suam consideratus, iu
cx charitato diliirondus ipse enim diliirifur : qiiocunuiiio sit, aMpialis est,quia nonminni-

sicut Ifoatitndinis causa; proximus anfcm tiir por boc (piod cst iu aliquo. Scd tamcn
sicut beatitudinera ab eo simul iiobiscum non aequalitcr habet proximus bonitatem
participans. Dci sicnt habct ipsam Dous; nam Dcus habct
Ad priinum ergo dicendum, qucxl duplici- ip.sam esscntialitcr, proximus autem parlici-
tcr est aliquid caiisa dileclionis : uno modo pativo.
sicut id (piod est ralio dili;^:on(Ii ; et hoc — ruin ncus
Co.Nti.usio. sit prinuim |tiincipiuiiT
inrHlo iMiuum quia unum-
est cau.sii dili^^endi,
hoatituiiiuis, proxiinus veio si( liuitiun uosler so-
qnod^iiif dilif,'itnr inquantnm habot ratio- cius jn tieatitudinis participalione , hinc liquet
niiii iM.rii. \iio modo quia est via qnaHlam Deum niagis cpiam proximuni diiif^^enduni esse(a).

•^ndus esl siiper omnia, el prce om- videtur, rationabilius.

et appretiative. Uude Deo iiiajus En ralioiies Daelmau ;.

boniim volle dchemus quam proximo, el Deiiin I. hl quod magis esl nobis
inlensiiis diligimus
pltiris fac«TO debemus quam omnes, potiusquc ali coiijunclum; at(|iii D<!us esl niaximo nobis con-
onuiibuH qiiam nb ipso separari eiigere. junctus; in ipso enim vivimus, movemur, et sumus.
{tui otnitl pnlrem aul matrem plusquam me non Eigo.
i/ nie dignus, Mallh., x; si quis non oilil pattem II. Prfecoplum est diligere Deum ex toto corde,
*itutn, et tttatrem, et uxorem, el filios, et fratres, el ex tota anima, et ox totis viribus; ergo inlensins
^ororex. nnn potest itteus csse discipulus. quaiii quodvis aliud.
F'prrnvil contra pr»ceptum illud Adnm Dei III. Iiiordiiialum i^st i{uod voluntns pliis afti-
pra-UTkTtvJiens mandalum, ne sua contristaretur cialur erga bonum crealum qunm crga Deum
u.ior. l'«'ccant hodie mulli similiter noii (juidom
ergo.
propter patrem aut matrem, aut lilios, aiit fralres IV. Amor appretiativus supponil intensivum,
nut sorores, aut amicos, sed proptor amorem mu-
quod cnim iinum omnibus aliis niit<>ponamus,
lieriirii et voliiptatum.
venit ex hoc quod iiingis iiiteii.se dilignniiis; al(|iii
Sod quieritur ulrum Dnus diliKeiidus sit pne t<'nomur Deum diligere appi<!liativo su|)('r omnia;
•mnihus inleiiflive. Id afflrmant quidam, inter quos crgo tenemiir Deum diligere inloasive super omnia.
< ludilissUnus DacUnan, id uvaaul aln, el, ul nobis V. Tuuc magis apprclialivo aiiquid eligilur
 ;

'2m SUMMA TllEOL(KilCA.

diligerc quam seipsum. Dicit enim Philoso-

phus Ethic, cap. vni, a princ, quod
in I.\
ARTICULUS III.
« amicabilia quai sunt ad altcrum, veniunt

Vlrum homo debeat ex c.harilate plus Deum ex amicahilijjus quaesuntad seipsum. » Sed
dUif/ere quam seipsum. causa cst potior eirectu. Ergo major est
amicitia hominis ad scipsum (juam ad quem-
Ad tertiiim sic proceditur. 1 Videtur quod. cimiquc aUum. Ergo magis .sc debet dihgere
liorao noii dcbeat cx charitato plus Dcuui quam Dcum.

quando vohiiitas ei mafris adlia;rfil; atqui non vi- fit« quod intensius diligamus Deum quam creatu-
dotur voluntas magis adiui3rcre, nisi quia magis ram dum hanc diligimus propter Deum, adeoque
conatur et intensiorem aclum habet circa illud tollitur anxietas et sufficit quod cognoscamus pri-
ergo. mum, » scilicet nos dihgere creaturani proi^ler
VI. 1'roximus charitate diligitur projjter Deum Deum, ut sciamus an inl(insius diligamus Deum
alqui projjler quod unuraquodque tale ct illud quani proximum. Nonne diligere crealuram piop-
mafris, ut fert commune axioma; ergo. ter Deum, est Deum magis diligere appretiative '.'

VII. Ilabitus cliaritatis magis inclinat ad diUgen- Certum est minimam

charitatem juslificare, et
dum Deum, qui est objectum ejus formale, quam queiiilibet actum charilatis etiam remissum me-
proximum, qui est tantum objeclum (!jus materiale : reri vitam seternam.
ergo Deus non ])Otest ex charitate minus intenso Cerluin est Deum essc dignum qui amorc omni-
diligi quam proximus. niodis majori amelur; nam major csl omni laude
VIII. Oranis intensio ab habilu charifafis dima- et amabilior omni amore.
nans est a Spiritu sancto atqui Spiritus sanclus
; est aliquem non posse absqpie peccato
Certum
non potcst inlonsius inclinare ad creaturam quam judicare creaturam esse majus bonum, el magis
ad Dcuni. Ergo. appretiative amandum hoc enim falsum est ct
;

En rationes aliorum : inordinatum.

I. Intensio voluntatis provenit ex vehementia Certum est aliquem non po.sse absque peccalo
objocti movenlis illam ; atqui objectum sensil)i]e, eligere amare creaUiram intensius quam Deum.
ut est proximus, vehcmenlius movet voluntatem Nam in hac electione ducitur, vel quia judicat
([uam Deus; ergo.
.spiritualo, ut est erealuram esse majus bonum quam Deum, et hoc
II. Qiio ol)jectum esl propinquius voluntati, eo peccatum est; vel quia, licet creatura sit miniis
vohemeutius illam movet; atqui objectum scnsibilc bonum quam Deus, vult deliberate amare magis
pro statu prresenti est propinquius voluntati quam minus bonum et talis voluntas peccaminosa est,
;

spirituale, nam voluntas sequitur cognitionem in- utpole manifeste deordinata.

tellectus qui pro hoc stalu desumit cognilionem a Sed agitur non de electione tali, sed de aclu ii^so
sensibus; ergo objectum sensibilo pro hoc stalu amoris, qui de faclo, et absque eleclione tali pra?-
vehomonlius voluntalcm movet ergo. ; via, sive naturaliter, sive su])ernaluraliler intensior
III. Voluntas intensius fertur in rainus bonum est erga proxiinum quam erga Deum. Petrus Solo,
pra;scns quam in majus bonum absens, et inten- Daelmaii, et quidam Lovanienses conteudunt ac-
sius refugil minus maluni pra;sens quam majus tum istum osse peccalum, vel veniale tantum juxla
malum absens; id experientia constat; atqui bo- aliquos, vel mortale juxta nonnullos. Iliec assertio
num sensibile in hoc statu j)r8csens est, et Deus communius rejicilur, et in praxi onuiino rejicionda
ali(fuo sensu absens, secundum vorba Pauli Dum :
est. Quid enim a me exigere potest Deus, si para-
sinniin in rorpore, pcreijrinamur a Doynino; crgo. tus sim omuia, etiam' intensius amala, iiropter
IV. Omncs conveniunt neminem per so lo- il)sum liordere, et si. pluris i])sum (luam alia cffitera
quendo teneri ad corlum gradum charitatis, ul facieus, ejus refugiam magis amicitia quam alio-
satisfiat prtecepto; ergo actus charilatis crga rum Iloc tamen non obstante, aliqucm
i^rivari ?
Deum ad ([uatuor gradus bonus esl et meritorius; diligere possum intensius quam Deum.
atqtii noii ])otesl lieri nialus si postea elicio actum Quivrilur utrum homo debeat ex charitalo plus
etiam amoris naturali.s ])ioximi honestum ad (juin- diligere Deum (luam seipsum. Nola « ex chari-
que gradus; nam Iransiit, nec ost am])lius muta- lale. x>

lioui obnoxius; cx alia i)arlo actus illo ainoris Nam Petrum Hicremiam invcnilur qua-
juxla H.
proxiini honeslus non est inalus; ergo non pecral (Iruplex dilVerenlia amoris priraus est nmor oon-
;

contra i^rioceptum charilatis liomo intensiori amoro cui)i,scentia', secundus esl amor naturse, tertius est
diligens i^roximum quam Deuin. unior amicitia\ quarlus est amor gralia'. l'rimus
V. Non lenelur homo ad id ex (juo soquorelur est inalus, seeundus bonus, terlius mohor, quarlus
])orpelua conscienti:e anxielas; durius enim hoc optiinus; ol hic ngilur de quarlo.
osset ul a Dco bono procodnl. Alqui cx obliga- Amor concupiscentia» est qunndo aliquid amalur
tioup amoris intonsioris erga Dcum ([uam orga nou inluilu et amorc rei (iiloclie sed diligentis.
l^roximum i)eri)etua se^iuerelur conscieiiliiB nnxie- Sie avarus nmat aurum, suj^erbus dignitalcs, luxu-
tas iinpo.ssibilo (^st enim iliscornere inler gradiis
;
riosus luulierem. Talis sa>po esl amor inter nmicos
inlensionis el scire an inleusius diligninus Deum imiiidi : Esl nmicus secundum tcmpus suum. ct non
((uam proximuin ergo. ; pcrmanet in die Iribulationis. Eccl., VI.
Daolman, ut nobis vidolur, confundit amorcm Tciii|)<ir(t fclioi multi numvr.-uiUir ninici,
inlonsivum cuin amore approliativo, vol non satis Cum fvirtunn pcril, Dullut ikiuii.-ui «nt.
discoruit unum ab alloro. Dicit (>niui infuUibiliter :
Tnli amoro quidam amant Deiuu. Vadunt ad
 ;

OU.f:sT. XXVI, AiiT. II r/i iii. '^«v

i. rra-torea, iinuiTniuociiiiio dilij.'itur, iu- est ratio diligondi, inapis diliK>tur quain i«l

|uantuni ost proprium bonuin. Setl id quotl qucnl proptor lumc nitionem diligitur; sicut

misaas, audiant sermones, faciunt eleemosynas ut InloUige eo sonsu quod non poccet homo qiii in
Deus dot eis bona forlunfr vel naturse, ft sic fa- nctu dileclioiiis inlonsius 8o niiiat([uain Dcum, sod
ciun» f!e mptlio finoiu, et do lin»' nioiliuni, quia p*>ccet qui objoclive ot approlinlivo iioii diligit
fiii t tiivitias t't commoda propria, non Deiim iiliisquam soipsum. Si quis non oilit..., ad-
jjru :.ii, qui tamen ost omnium principium huc et animam suam, non poUst mcus esse discipulus,
el liiiis. Luc, XIV.
Secundus araor est araor naturte. Tnli amoro Sed nonne inconveniens quoddamgrave sequitnr
paler diligit tilium, et o converso, frator fmlrem, ot ex oblif.'ntiono diligondi Deum mngis nppretiative
converso et bi«- amor bonus e.st, ul putn natu-
: quam proxiraiim ot seipsuiu? Id onini difficile
ralis ab oplimo Deo inslilutus; sod non esl mori- cognosci potest.
lorius quin in natumliiius noquo mororaur, nequo El respondelur quod hoc sciro possumus niulli-
pliciler por pifosumplioiieiii conjocluralen) Ipse
demeremur. Et communis est omnibus animanli- :

bus Omne animal diligit sibi simile, Eccl., xiii.

: enim spirilus testimonium reddit spiritui nostro qund
Hoc amore unaquwque creatura ainal ipsum simu.<i tilii Dei. Uom., viii. Sunl niilem oclo signa

Deum creatorom naluraliter suo modu et plus- hujuspnesumptionis ahinloileclu cogilaliones, a

:

quam seipsum; insensibilia quidem naturaliter, memoria rocordationos, a volunlalo oporalionos,

brula animalia sensilive, creatura voro rntionnlis a concupiscibili deloclationes, ab irascihili t<Me-

per intelloctualom amorem qui dicitur proprio di- rationes, ab audilu auditiones, a lingua loculiones,
lectio. Et ratio hujus ost, quia unaquaHpie pars a manu largitiones.
natiirali quadnm inclinaliono operalur ad (Uloclio- i. Ab intelleclu oogilationes; nam sempcr homo
nem tolius, etiam cum periculo aut delriinonto pliis cogilntdo eis quos plus amat Ubi esl the- :

propriu, iit palet cimi alicpiis exponit manum gla- saurus tuus ibi est et cor luum, Mallh., vi. Unde si
dio ad «lefonsionem capitis, ox quo dopendot salus homo libenler cogitat de Deo plus(^uain dc aliis re-
lotius corporis. Unde naturnle osl ul quffilibet biis, si plus deiectnlur logere ot inteliigore libros

pars siio modo

amol loluin qiiam soipsam et
pliis ; sanclos qui de Doo loquunlur, signuiu ost chari-
.secundum hnnc naturalem ralionein Ixmus civis tatis orga Deum. E contra de illo qui deleclatur
morlis v • exponoro dohet pro l)ono com- magis sludoro in libris paganorum el poetaruiu.
muni. M aulem quo<I Deus esl honum
. esl 2. A momoria rocordalioiics, quia somper homo
commuuc universi, el omnium partium
loliui recordatur illius rei quam diligit; ot quanto magis
ejus; et ideo nalurali dilectione maf:is diligit quse- eam diligit. ejus tanto saspius recordalur cum do-
lll)elcrealum Deum quam seipsam. Sod osl alia leclalionc Jlemor fui Dei et deleclatus sum, I's.
:

hujus veritalis ratio pro homine. Lxxvi, l. Sic invilat nos Chrisliis dicous aniuiie :

Homo ex puris naluralii)iis diiigil pliis Doum Recordnre paupcrlatis me,v, et ubsinthii, et fellis. ot
quaiii seipsum et omnia, quia nnluialis inclinntio respondot diligons Deuni Memoria memor ero, et :

inditn esl naturte a Deo; ol ideo non polosl esse tabescet in me anima mea, Threu. iii. Ilodio cou-
pcrversa ; osset aulem pciversa si nalurnli dilec- qucri posset Deus Oblivioni datus sum tanquam
:

tione homo plus diligeret se quam Deum, quia mortuus a corde, Ps. xxx, 13.
fruorulur so et non Deo. Frui aulem est amoro 3. A volunlato operationes; nam quando tjuis
adliuToio aliciii rei projiler seipsam, per oppositio- invenit se promplam habere voluiitalcm ad ohe-
nem nd uli quod ost referro ad id quod amas ob- dieniluin divinis mandalis, hoc manifesluiii ost
linonduni id quod in usum veneril unde Deo ;
signum divini amoris. Indo cst quod Philosopiuis
debemns frui et aliis uti. dicil signum generati habitus promplo ol dclecla-
Tcrtius amor dicitur amicili», et est quando biliter operari.
homo diligit aliquem non propter ipsum diligen- A conciipiscibili deleclationos sensitivie, quas
4.
lera, sed propter rem diloclam, el jiropter bonum si qnis roprimore conalur ut prtescrvet se a pcc-
ipsius habilum vel habendum. Et isla est vera anii- calis fuluris el de commissis dolol, signuiu osl di-
citla, et melior est quam ainor secundus, quia pro- vini amoris.
ccdlt ex electione. Potest tamen esse sine gralia 5. Ab irascihili toleraliones passionum ot ndvor-
nam et in paganis et infidolibus reporilur, sicut sitatum, quia si homo lihenlor patitur advorsa jiro
palet per TuIIium, lib. De amicitia, el por Valerium, Deo. signum divini amoris est. Nam, iit ait Gre-
lib. IV, cap. « De araicilin « el ideo iion osl siini- ;
goriiis inI Moral. : « Pa'ua inlerrogal si quis vcra-
clens ad snlutom. Pasnni nnlurali rntione dncli coii- ciler amat. )>

sidomnles Deiim esso sunime pol«'nlem, sum- et C. Ah aiiditu; quia si quislibenler audit do Doo,
me snpit>nlem, ct summe bonum, ipsum umiuo sigiium est chnritatis; alias secus Qui e.r Deo esl :

eligunl, qui.1 boniim cogniluni ost ol)jectum volun- verba Dei nudit, Jonii., viii.
Inlis qiiffi ferliir in bonum amnndo
ipsiiin. Si eigo 7. A lingua, (|uin lihciitor homo lofiuitur do lo
nnturnli vja ex crealuris n.scendit ad
intellectiis r[uaiu diligil.
8. A
C'i Crenloris, lla naturali viu voluntns iiiaiiu, qiiia si liomo lihoiitor dal propt<'r
f''; lorem ipsius Dei. Doum signiim manifesliim esl ditini amoris. .S'i
,

(^uartiis amor dicitiir j/rnti«e, qni vocnlur proprio dederit homo nmnem suhslanlinm domus sux pro di-
chnriln^, ol e»! merilorius, et ex hoc tonemur lerlione, quoiii nihil despiciel eam, Cant. (Jui ha- —
fl' '' im propter se, ot- plusqu.jin nosipsos; huerit sulistantiam mundi hujus, el viderit fratrcm
•'^'
i
M.im ex pnris naluralibus, ul diximus, suum ncccssiUtleni habere el clauserit visccra sua nb
homo Deitm amnt {dusqnam soipsnm. ^o, qmmodo charitas Dei manet illo'.'' m
 ;

268 SUMMA THEOLOGICA.

principia, quae sunt ratio cognoscendi, ma- prffidictum invcnitur secundum rationem
gis cognoscuntur. Ergo lioino diligit magis totius.

soipsum quam quodcumquo aliudhonum di- Ad .secundum dicendum , fpiod bomim

lcctum. Non orgo magis diligit Deum (paam totius diligit quidcm secundum
pars, (pi(xl

scipsum. ost sibi convonicns; non autcm ita f}uod

;{.Pra;terca,quantum aliquisdiligit Dcum, boiium totius ad se rcferat, .sed potius ita

tantum diligit frui co.Sod quantum aiiquis quod seip.sam refert in bonum totius.
dili^it frui Deo, taidnm diligit scipsum x\d tertiinn diccndnm, quod boc qnod ali-

quia lioc est summum Ijoimm quod arKpiis ad amorcm quo

(juis vclit frni Doo, portinct

siljivello potest. Ergo homo non plus debet Deus amatur amore concupisccntiic. Magis
ox charitafo Jloum diligcre quam scipsum. autem amamus Deum amore amicitia^ quam
Sed contra est quod dicit Augustiims in amorc concui)isc(Mitia», quia majus cst in se
I De doct. christ., cap. xxu, col. 27, t. 3 : boiium Dci (piam bonum quod participare
« Si toipsum non propter te delics diligere, possumus frueiido i[)so. Et idco smipliciter
sed proptcr illum, uhi dilectionis tua; rec- liomo magis diligit Deum ex charitate quam
tissimus finisnon succenseat alius
est; seipsum.
homo, si etiam ipsum propter Deum dili- CoNCLUsio. — Cum beatitudo sit in Deo lanquam
gis. » Sed « propter quod unumquodque et iii couimuni bono el fonlali principio omnium,
ilhid magis. » Ergo magis debet homo dih- qui bcatiludin(.'n) i^arlicipure possunt, illum magis

gere Deum quam seipsum. quam seipsum bomo diligere debet.

Respondeo dicendum, quod a Deo duplex
bonum accipere possumus, scihcet l)onum ARTICULUS IV.
natui\T. ct l)onum gratia^. Super communi-
catione autcm bonorum naturahum iiobis a Utrum homo cx clmritate mnf/is (lel)eat di-

Dco facta fundatur amor naturahs, quo non li(/ere seipsicm (junjn proximum.
solum homo iii sua^ intogritate naturae super
omiiia (hhgit Dcum, et phis quam scipsum, Ad quartum sic proceditur. 1. Videtur
quod homo ex non magis debeat
charitate
sed ctiam qua^libet creatura suo modo, id
diligere seipsum quam proximum. Princi-
cst, vel intellectuali, vel rationah, vel ani-
pale enim objectum charitatis est Deus, ut
inah, vcl saltom naturali amore; sicut la-
pides et aha quai cognitione carent quia ;
supra dictum est. Sed quandoque homo
habct proximum magis Deo conjunctum
una(iuaequc pars naturaliter plus amat com-
munc bonum totius quam particularc bo- quam sit ipse. Ergo magis debet aliquis ta-
num proprium quod manifestatur cx opere; lem diligerc quam scipsum.
;

2. Pra'terea, dctrimentum illius (picin

qmchbct eniin pars habct inclinationcm
priiu-ipalem ad actionem communcm ulili-
magis diligimus, magis vitamns. Sed homo
tati totius. Apparct ctiam hoc in politicis
cx cliaritate susfinct dctrimcntum pro
virtutibus, scoundum (juas civcs pro bono
proximo, secundum illud Proverb., xii, 26 :

communi dispcudia et propriarum rcrum Qui negligit damnum propfer amivum,

justus est. Ergo homo dcbct cx charitalo
et personarum interdum sustinent. UikIo
multo magis boc vcrificatur iii amicitia inagis alium diligcre (]uara scipsum.

cbaritatis (jua! fuudatur supcr communica- 3. Pra'tcrea, I ad Cor., xiii, r>, dicitur
(piod clnirilas n(m (/u<rrit qu,v sua sunl. Sod
tiono donoruin gralia'.
magis dcbcl boino ilhid maxiinc amamuscujus bonuin inaximc
Et ideo ox charitate
diligero Deum, qui ost bonum commune qua^rimus. Ergo per charitatem ali(piis iion
omniiim, (piam s(Mpsnm ;
(|uia bcaliludo csl amal .seipsum magis quam proximum.
commimi ot fontali princijao Scd contra cst qund dicitur Lcvit., xix, et
in Dc().sicut in
Matth., XXII, 3U I)ili(/es proximtim tuum
omniuin qui beatitudinom participare pos-
:

sicut teipsum. Ex (pio videtur quod dilectio

sunt.
bonhnis ad scipsum csl sicut. excmplar di-
Ad primum crgo dicendum, (piod IMiilo-
sunt lcctionis i\\\iv liabclur ad altcrum. Sed
sophus loquitur do amicabilibus (lua'
cst objcc- cxcniplar, polius cst (piam cxcmplatum.
ad allcrum, in (luo bonum, (luod
tnm amicilia', invcnilnr sccundnm aliquom Ergo homo ex charilate magis debet diligere
particularcm m(»dnm non anlcm dc amica-
:
scipsum (piam proximum.
Itcspondci» diccnduu). (juod iu homiue
bilibus (puT sunt ad altcrum in (pio bomun
 ;, ,

OFF.ST. \XV 1. AIIT. IV m

(liio siml, soilioot naturaspiritiialis rt iiatura diliLToiitis , (iiii ost ipse liomo charifatciu
corp«jralis. lV»r lnw auteiu honu» «litilur dili- habous sicul et (|uaiititas cujuslibot acfio-
;

gere seipsum, quod dillgit se secundum iiis dopendet (]iiodammodo ex ipso subjficto.

naluram spiritualem. ut supra diituiu ost. Kt ido(> Ucv.l proximus mclior, sit Deo pro-
Kt sofuudum hoo dobot homo uiafjris se piiKpiior; (iiiia laiuoii uoii ost ita [iropiii-

diligere post Deum , ipiam nuemoumquo (piuscharifatom habenti, siciit ipse sibi, non
alium. so(|uitur (juod magis dobcat arKpiis proxi-
Kt ex ipsa ratioue diligendi
hoc piitet miim qiiam .soipsuni diligorc.
nam, siout supra diotum est, Deus ilili;^ntur Ad .socuiiduiu diccuduiu, ([uod dotriuKMifa
ut priucipium boni sui^er quo fuudatur , corporalia debet liomo sustiiiorc proptcr
diloctio charitatis; homo autem sei[)sum amicum ; et in hoc ipso seipsum magis
diligit ex charitato socuudum rationoiu (jua diligit s(^cuiiduin s|iiritualoiu luciitcm, (|uia
esl |Ku1iceps pruHlicti boni; proximus autem lioc [)ortiiict ;id [icrroctioucm virtutis, ([uaj
diligitur secundum ratitmem societatis iu esthonum mentis. Sed in spiritualibus nou
isto hono. C.onsociatio autoiu ost ratio diloc- dobot homo [)ati dcfrimcutiiiii poccaudo, ut
tiouis.socundum quamdam uuiouom in or- proximuiu libcrct a pcccato, sicut dictuiu
diue ad Deum. Uudo sicut unitas potior est est.

quam unio; ifa qiHMl homo ipso participot .\d terliiim dicciulum, quod, sicut Augiis-
bonum iliviuum, est p<,»tior ratio diligontli tiniis dicit iii Rcrjula, § 8, col. 138^2, t. I,
quam cpiod aliiis associetur ipsi in liac par- cuiu dicitur : <( (lliaritas uoii qiuiTit qua' siui

ticipiitione. Kt ideo homo ex charitate debot .suiit, sic intclligitur quod commuiiia propriis
niagis .soipsum diligore quam proxinuim et ; aiiteponit. » Sempcr autem commune bo-
hiijus signuin ost (piod hoiiio nou debct nuni cst iuagis amabilc uniciiiquc quam
subire aliqiiod uialuiu peccali, quod coiitra- [)ro[)rium boiiiim ; siciit ctiain ipsi parti cst
riatur participationi beutitudinis, ut proxi- magis amabile boniim totius quam bonum
miim a pecoato.
liborot partiale sui ipsius, utdictiim est.
.\d primum orgo diceudum, quod dilectio C.oNXi.LSio. — IIoiuo stMpsum magis cx cli.irifale

charitatis uon soIudi liabet (piantitatem ex diligeiv tenetur, qiiam proximum (a).

parte objecti, (piod est Deus, sed ox [tarte

(a, lloc aut»tn scito (jiiin in novissiinis diebus mala, ut dicit Glossa « Cupidi, clali, supcrbi :

tiutabunl temporu jiericutosa, el erunt homines seip- blaspbemi parentibus non obedientes, iiigrali,
,

totamantes, etc, II ad Timotb., c. iii. sCelesli sine affectione, sine pace

, criminalores ,
,

Hjbc esl cuusu periculi quam subdil Et, id est, : inconlinentes, immiles, sine benignilate, prodiloros,
^UKi erunt homines seipsos amnntes. Incipit a radice, protervi, timiili, cteci, voluplatuin amatores ma-
id est ab atnore sui. Omnes qu:e sutt sunl quserunt, gis quam Dei, habentes quidem speciein pietatis,
Philip., II. Et hoc provenit ex boc quod refrigoscit virlutem autom ejus abneganles. Ex his sunt qui
cburiLas multorum. Quaudo ergo refrigescit cbaritas penetrant domos, et captivas ducunt mulierculas
ab amore Dei, et pro.ximi, converlilur ad amorem oneratas peccatis quaj ducuntur variis desideriis,
sui. Sicut solet dici de ribaldo, qui quando magnum semper di.scenles, et nunquam ad scientiain veri-
frigus edt, umpleclitur se bracbiis, ut sic calefaciat tatis perveuientes. El hi resistunt veritati, homines
se quoquo modo, el dicitur derisorie isle ribaldus : corrupti mente, reprobi circa fidem. Sed ultra noii
multum diligit se, qui se sic amplectitur. Ita est in I)roticient. Insipienlia enim illorum manifosla erit
nobis. Ex boc enim quod itu amplcctimur nos, fo- omnibus. » Unde Chrysost. « Quodlibot horum :

vemus nos, vel eu qu» pertinent ad nos; v. g. nascilur ab altero. Amorem latum exisleutem con-
verba el opera nostra ilefendimus et excusamus, et Irahit phylargyria, id ost amor siii, ab hacavarilia,
opinioneset sententias nostras sustinemus. Lxtutur al) avaritia elatio, ab elalione superbla, a siiporhia
mim homo in sentenlin oris sui, ul dicitur Prov., xv. blaspliomia, a blasphomia dosj^oratio, a despora-
Ex hoc patet quod nos diligimus nos nimis. Cbry- tione inobodientia. Qui onim adversus hominos
sost. : « Omnium malorum causa cst biec, scilicet elevantur, facilo advorsus Deum, et qui adhominos
omorsui, et radix,ct fous, cumhomoquiu sua sunt elevatur, facile pioruit ad conlompluin ad Doum. »
solum cogitat, non qu(B alterius. Si enim invicem Et infra « Conteinpsit fratrom Cain, illico o( Deum.
:

Bumus mi-mbra, Uom., xii, I Cor., xii, Epb., iv Gen., IV NumquiU custos fratris mei sitm eijo.' IIo-
:

salus proximi saliis tua est, dolor unius membri noromus nos invicem, ut discamus et Doum liuno-
universis tendit doloribus. Si a:ditlcatio Deisumus, rare. » Hugo a Sanclo Charo, Super Lpisl. ii ad
qusBcumque pars purs reliqua iiuditur. Ideo
patitiir Timoth.
dicilur 1 Cor., x : Semo quod suum
esl quxral, sed Unde non debcnl homines essn .scipsos amantes.
quod alteriua: et Galat. vi Altcr nltenus onera , : Sed indo non soi|uitiir ijiiod iion doboant ergu
portate, el I'hil., ii iVun quas su<i sunl sinyuli con~
: seip.soa charitatem habere. Nam ille ainor sui ma-
aiderante», $ed qua aliorum. lus qui ex rofrigesrontia charitalis procodil tolo
Ab amore autein sui iiiiualur omuia sequentia ceelo a chuiitutc uJjerrat. Ordo aulom oliariliiliii
 :

b>70 STIMMA TnEOLOfllCA.

muni (|uam corpus proprium. In proximo
AUTICULUS V. enim intelligitur corpus nostri proximi. Si
Utrum hnmo mafjis debeat dilirjere proxi- ergo dehet honio diligere proximum plus
mum quam corpus proprium. quam corpus jtroprium, .scquitur quod plus
debeat diligere corpus proximi (juam corpus
Ad quiutum sic proceditur. i. Videtur proprium.
quod lionio non magis debeat diligere proxi- 2. Praiterea, homo jjIus debet diligere

requirit ut quilibet primo se diligat ; nam quomodo posset Deus fine meo me bene merentem in aeter-
alteri bonus esl qui sibi nequam esl? Eccl., xiv. Et num destiluere absque ulla crudelilate el injustitia,
Chrislus dixil ad mulieres ((use plamiebanl et la- forsitan oplare possem pro salule aliorum carere
menlabnnlur eum : super vos ipsas \\ete, Luc, xxiii. gloria, salva tamen amicilia Dei. Sed hoc fieri non
Multi sunl sirailos istis inulieribus quai alios plo- polosl; et insuper renunliando beatitudini mese
rant, et se magis miseros non ploranl, peccalis perpeluse legem naturae meae violarem nam ipsa ;

aliorum compaliuntur et de suis non curant,

, natura mea bealitudinem appelil perpeluam; et licet
sicut dicit Augusl. in lib. Confessionum, de seipso : non appelat illam ex se secundum modum super-
« Flebam rfuondam Didonem morituram, et meip- naluralem et ut supernaturalem imponit nihilo- ,

sum mortuum non fl(!l)am. » Et lioc provenit ex eo minus mihi obligationem volendi ipsam bealiludi-
quod curiosius perscrutantur facla aliorum ({uam nein supernaturalem primo pro meipso, quando
sua, quod ost omnino contrarium charitati. Cbari- scio me ad beatitudinem illam esse a Deo ordina-
las enim incipil a sc. Unde Eccl., xxx Miserere : tuin.
nnimx luie pluccns iJeo, el contine, el congrecja cor Quod si non mihi licet velle gloria privari pro
tuum in sanctitale ejus; Jerem., li, 6, io : Satcet salute aliorum, nec mihi licet velle carere gratia
unusquisquc animam S(ia»i; Mattb., xvi, 26: Quid Dei, modo carentia ha;c ex peccalo non proveniat
prodesl homini si mundum universum lucrelur, ani- quia vel carenlia illa me conslituit exlra ordinem
ntx vero sux detrimentum patiatur; Luc., iv, :23 : supernaluralem, in ordine sciiicel mere naturali,
Medice, c.ura teipsum. El Judaii contra Cliristum di- et hoc est qiiod volo vel me in ordine supernalu- ;

ce))ant Alios salros fecit, seipsum non potesl salvum

:
rali relinquit ad finem supeinaturalera semper
Marc, xv, 31.— Ilomo
facere. Mattb., xxvii, 42, ct deslinalum, et hoc est solummodo quod opto. Si
cbaritatem babet erga seipsum quando vult sibi primum, non mihi licet velle privari fine meo
vilam a;lernam, et ad bunc finem operatur. Porro quem beatitudinem supernaturalem, el
scio esse
sibi primum' vitam illam velle debet. hoc fine volo privari si absque fictiono volo extra
Sunt tamen duo textus (jui conlra doctrinam ordinem supernaturalem constitui si secundum. ;

istam militare videnlur, priinus Exod., xxii, et non mibi licet velle in ordino supernaturali esse
alter Ejnst. ad Kom ix. M(jyses etenim sic Deum
,
deordinalum nam tunc deordinatio illa esset vo-
;

deprecatur Aul dimitte eis hanc noxam, aut, sinon

:
luntaria ac libera; alqui omnis deordinatio Tolun-
facis, dele me de libro luo quem scripsisti, et Apos- taria ac libera iu deordinato illicita est, et pecca-

tolus dicit Oplabam esse anathema a Chrislo pro

:
minosa in ipso. Carere lamen gralia in homine qui
fratribus meis. ad finein supernaturalcm remanel ordinatus deor-
Ex bis texlibus quidam inferunt licitum esse dinatio quajdam est, siquidem nemo bunc finom
pro salule aliorum, non solum volle perpetuo ca- sine gratia attingere polest ergo non mihi licet ;

rere gloria, salva tamen amicitia Dei, sed eliam hanc gratiae carentiam oplare, quia peccaminosa
velle carerc gratia Dei, modo hujus carentin non est 00 ipso quod esl voluntaria et Ubera.
provenial ex peccato. —
Carerc gralia Doi nibil CtBterum de Moysis oratione Ilugo a S. Charo
« Hoc de impelu aninii, non de ratfone dio-
aliud esl (juam carero amicilia Doi. Porro dicunt dicit :

licitum esso ox charitate vollo carero gralia Dei. tum quidain intoUigunl. Vel forl« ex magna con-
Cerle lales non admiltunt idem osso charitatem et fidentia boc dixil, ut innuit Inlerlin., loquens per
gratiam. Charitas tamon graliam conse(juilur impossibilo. (lunsi dicat : Sicul impossibile ost
ctiam in doctrina eorum qui distinctionom ponunt ([uod mo dolens, sic oro quin di- non jiosse fiori

inler cliaritatem ot graliam. Quomodo quis babcro miltas. Auguslinus disjunclivam dici ponit pro
posset cbaritalem abs([ue gratia Uilhiart soril)it
i condilionali sic aut delo mo, aut dimitte eis, id
:

opiniomMu illam non esso improl^abilom, ipiamvis osl si non deles me, dimitte eis. Omnis enim
:

Opposita sit pi'()babilior. Hilluarl, ([uem tam rigi- disjunclivn transformari potosl in condilionalem.
dum psso diotitant mulli, nimis lalam, ut nol)is all(»ra [^arte nogala, vol etiam in argumenlationom

vidclur, oi)inionum lil)ertali in hac quresliono linedicto inodo. »

pandit viam. Sil in dubiis libortas, in omnibus Do Paulo aulem idem habet Oplabam ana- :

charitas, sed sit oliain ralionis sann> ol opinionis thcma Vidotur quod male optarot. quia plus
ficri.

liberiB concordia, non vero inanifosla discordia. so diligerot quom ipsos. Solulio. Optabam, id osl
Posaem porpeluo carere gloria, salva amioilia Dei. v< oplarom. » ut ponatur prtetorilum imporfoctum
Gloria lamen meus linis osl a-lornus. (^)no juro indicativi i)ro futuro subjunctivi, qui ex nalura
Deus exlra flnom moum (Klornuin ine collooarol, suM impelrat condilionom. l tido dicondum opla- :

si nullo i^eccafo pordidissem amicitiam ipsins? rem. id (>sl , si essot possibilo. Sic (.ial., iv : Si
Quo juro ego ipse roalilor ol al)S(pio ulla liotione ficri poluisset, oculos veslros cruissclis . ct dcdisselis

oplaro possom quod Dous sil crudells el injuslus mihi. \'ol optabam lioii auatboma, id est divisus,

orga qualomcumcpie, oUam erga meipsum? Si id ost tribulalionibus expositus : hoc est eQim
 Or^RST. WVI, AUT. V. 271

animain propriam quam animam proxiini. \i\ [uiiniini orcro dicondnni, quod secun-
ut irutiun ost. Sotl corpus pri»priiHn pro- diiiii Philo-so[>liuin, iii IX Ethic, cap. viii,

[tiiiipiius est aniiiKL' nostraMpiaiu i>roxiiuus; circa iiiod., (( uiiuin([uo(l([iio vidotiir os.so id
oFKo pliis delK.Mniis diligere corpus pro[)riuiu (juod cst [>ra'cipuuni in ipso. d 1'iido cum
(|uain proximuin. dicitnr [)roxiinus mapis cssc diligcndiis
:\. I*ra'ten»a, unus<[uis([uo ox[>onit iii ([ikkI ([uain C(>r[)iis proprium iiitelliiritur
, hdc
minusamat, [)ro eo ([iiod magis aniat. Soil ([uaiituiu ad aiiiniani, qua- ost [totior [)ars
non omnis homo touetur oxponoro corpus cjns.
propriiim pnt saluto proxiini; S(\l hoc ost .\(1 socundiim dicondiiin, ([iiod corpus
perl^erloruni, secuiuluiu iliuilJoan., xv, 13 : iiostrum ost propiii([uius aiiini;o iiostra',
'
ajo- Majorem charitatem nemo habet qwnn ut ([uain proximus, quantum ad constitutio-
1 hac aniiiuim suam poiiat quis pro amiris suis. nom S(.'d ([uantum ad [xirli-
[iropria' natiira' ;
ttin-
Kr^-o homo noii tontHur ox (iiaritato plus cipafionoin hoalitudiiiis. niajor ost con.socia-
mo •Uligore proximnin ([iiam corpus proprium. tio aiiima? proximi ad animani nostrara
!t, Ut.
Sed Augustinns dicit De
coiilra osl ([uod quam otiam corporis proprii.
doct. christ., lib. I, cap. xxvn, col. :2l), t. 3, Ad tertiuin dicondum, quod cuilibet ho-
quotl u phis dobemus diMj^^ere proximum miiii iinininot cura proprii corporis; non
quam cor[)us proprium. » autcm imniinet cuilihcl homini cura do
Respondeo dicendum, quod iUud magis ost siilute proximi, nisi forte in casu necessita-
ex charitato dili^'oii(him ([uod iiahet [ilonio- tis; ot idoo non est de necessitatc charitatis

rem rati(jncin diiigibilis ox cliaritato, iit ([uod homo proprium corpus cxponat [jro
dictum cst. Cons^x^iatio autcm in plena par- salute proximi, nisi in casu qno tenetur ejus
ti('i[)ationc hcatitudinis, qua3 cst ratio dili- saluti providere ; sed ([uod aliquis .s[)oiite ad
geiidi [truxinium, est majijr ratio (lili^^ondi hoc .so oHcrat, pcrtinct ad perrcctionoiu cha-
qiiam [>artici[)atio l)oatitudinis [)er rodun- ritatis.
dantiam, qiue cst ratio diligondi pro[)rium C.oN^iAsio. — quod ad aniiiuc
l'i'()xiimini inagis,
corpus. l''t ideo proximum quantum ad salii- salutein altinet, quaai torpus jjio^uiuui e.v clia-
loin aninia' niaj^-is dcbemus diligere qiiam ritute diligero homiiies teueutur(^).
proprium corpus (a).

quodainmodo dlvidi. Unde super illud Deus meint, : « Tencmur, per se loquondo, magis noslrum quam
ut quid dereliquisti me dicil Glossa " Clamiit caro
'*
: proxiiiii corpus diligere » et addit « Est
; : com-
in sopurjlione n divinilalc, id esl
ab auxilio divi- niunis. » Dicendum autem quodeliam ex licet
nitads. Meo Paulus pro salule superna analhema molivo naluralis compassionis vel amoris cujus-
esM oplavil, iniilari volens Dominum suuni, quia dam honesti. Virtus enim supernaluralis non red-
el ipse rum nou esget maledictum, farlus est pro dit licilos actus naturalium virlutum qui essent
nobix maledirtum, ut dicitur Galat., iii. » illiciti.
Notnndmn quod unusquisquo teneatur diligere ih] Tres scholfE sunt philosophicae prinia corpus :

non solum quoad saluteni ifternain ipsi supcr onmia extollit, quia nil nisi corpora in re-
1 im, spd Ptiam in cerlis casibus (luond ipsi ruiii universilate agnoscit; secunda corpus omnino
vilaot 4.u; lemporalein. Sic ((uando in
1
contemnit el despicit; lortia luedium leiiens corpus
oxlriMna -
corporali proximus constitui- suo loco infra aniniain ponil sed et corpus et ,

*'"". '
i.s bona forlunjB non absolulo sii)i- animani honore quamvis impari prosequitur. Hsec
inetii iiia «sxponere ul vitani temporalwm ultima schola vere calholica est.
proximi iiberet a lacpieo niortis imminentis. Nil Primi sic ratiocinanlur omne quod video corpo-
:

enim sunl res|)ectu vita- proximi etiiuii teniporalis rale est, et intolligentiaipsa corporale quoddam
bona fortunti' qualiacumque. <Jni hahucrit xuhstan- exercitium est; ergode solo corpore curandum est,
liain hujug mundi.et viderit fratrem guum ncrcssila- non de aiiima spirituali, nec de Deo iinmateriali,
ICTH hnhcre. el claugerit visrera gua ah eo, quomodo qiiia tales sunt mera figmenla, sicul el ipsa mela-
charita.^ Det manel ir» iUu/ I Joan., lu. Perde
pecu- physica quie de eis tractat. Nulla metaphysica
niam prnpier fratrem et amirum, Ecclc., xxix; adinittenda est, nulla oninia spiiitualis, nullus
immo proplor inimicurn qui sub nominc fnitris hic Deus, nisi matoria. Doctrina ista in se monstrum
inloliiKilur. .Sed de his in quasl. De eleemosyna. » '(
est horr(5nduni, et con.sectaria monstruosa habel; a
(a) Licetne homini propriam cxponere vilam miiUis tamen hodie ajiud nostros concives iil sola
pro vita corporali proximif —
Uilluart respondet : verissima praKiicnlur. Sunlne do ijisius veritato
Non licet, .si aKatur d.; vila corporali alterius intime securi? Interrogel unus.iuisciue horum in-
Kquaiis secuudum se pneclse considoratn proba-
; feliciuiii con.scientiam suain et respondeal. Quid-
blliu» aulem licet ex molivo virtutis
christiante. quid sil, visiiscorporalis uon esl iii liomine unicuin
— Hanc ullimam partcm conclusionis cum Bil- instruiiiontum visionis. Nec mathemalicas luiras
luart tenent Vicloria, Solo, liannez, Kslius,
Hyl- nec .sciontin! inoralis principia, nec ideas visu corpo
vius, Sorra. Id alil nogant, el
Heuuo dicil : rali percipiuut. Uude falsum est hoo effatum nil :
272 SUMMA TIIEOLOGICA.
(juani alius. Dicit cnlm Augnistinus in I De
AKTICULUS VI. docliiiia clirisl., cap. xxvni, col. .'iO, t. A :

Utrum unus proximus sit magis dilif/endus

« Omncs
honiincs a;quc diiigcndi sunt. Sed
quam alius.
cuni (jmniijus pr(jdcs.sc non possis, liis po-
tis.simum consiilcndum cst qui pro l(jcorum
A(l scxtiim sic profcdiliir. I . Vidctiir quofl (;t tciiiporum, vcl quarumliiict n.-rum oppor-
uiius proxiinus non sit magis diligcndus timitatibus, constrictius tibi quasi quadam

percipio nisi quod sub sensibus corporalibus cadit. ciamores prodibant penetravit, invenit(|ue mulie-
NuUo sensu talia percipiunlur ut talia. Expressio lem peste morientem qua; mox paitu iilium edi-
quidera horum inter liomines sub sensibus cadit, (lerat, ipsumqpie regeneratiouis aqua abluere non
sed nou biec ipsa. potuerat nec polerat; sese devovit adolescens, el
Non tamen in Scyllam incidendum est ut viletur vitam puerulo praebens a;ternam ipse lethalem mor-
Cliarybdis, el in Scyllani eo modo incideret qui bum morcedem accepit in terris. Non tenebalur
nil admilteret nisi .spirilum et suljstantias spiritua- (juidem ad penetrandum interiora domus, quia con-
les. De corporibus nullam curara babere, esset dilionem gementis ignorabat infantis; sed hujus
etiam in Scyllam iucidere. Spiritus existit, et exis- conditionis cerlior effectus, tenebatur propriam sui
lentia existentia! corporis, sccundum viam saltem corporis mortis discrimini derelincjuere vitam pro
logicam, anleriori. Nam spiritus solus, utpote solus salute proximi seterna.
ex natura sua aclivus, rerum lormas materialium In necessitale gravi lenentur solum ii quibus in-
primo conciporc potuit, easque postea concretas cumbit ox oflicio cura animarum. Sic tempore pes-
in materia i)roducere. Sed existit et materia, sua- tis mediolanensis, S. Carolus Borromseus, mediola-
que dignilale politur. nensisarchiepiscopus, et temporepeslismassiliensis
llomo igilur justus corpori suo debitum cultum de (jua supra R. U. de Bolzunce, massiliensis epis-
Iribuit, illudque prseparat ad redundautiam beali- copus, ut sacramentumpa'nilentiae suis dioecesanis
ludinis ieternam animfL- sancla) ad ipsum. administrarent, quolidie proprium exposuere vi-
In ordine ad Silernaui i)ealiludinem, licet anima tam et ad id tenebantur.
:

proximi dilectione majori digna sit, ulpole melius Teneljanturne pariter ad administrandam pesle
ac perleclius l)eatiludine friiens a-lerna, corpus ta- laboranlibus sacramenta Eucharislise et extremae
men suum cirective mugis quis diligere debet quam unclionis? Dislinguendum est de Eucharistia vel :

animarn proximi, quia corpus uniuscujusque in bea- icgri confessione indigebant, vel erant confessi. Si
tiludine aiterna animam uniuscujusque scquitur; priuuim, cuiu tenebanturpastores eorum confessio-
et ideo corporis proprii beatitudinem seternam pro ncs audiro, nec novum aliquod notabile periculum
salute icterna proximi exponere , nil aliud esset ox administrationo sacramenti Eucharistiaj incurre-
quam animaj propriae salutem pro salute animai banl, poterant et debebant hoc sacramentum admi-
proximi deserere : ot hoc onmino illicilum est. nistrare. llaec tamen sontentia non ab omnibus
Mortificate ergo membra veslra qua; sunt super admitlitur, el esl solummodo probabilior, ul aiunt.
terram, et ea variis, si ita vobis non displicueril, Nain ijuis dicere possot eos non fuisse obligatos
pro Christo et anima vestra, pcEnitenliiE afllictioni- iiisiad admiuislrationem sacramenti p(£nitentiie,
bus non ex pra;cepto imposilis castigale, ut expe- ot non ad audilionem inlegram confessionum ?
ditior sit spiritus contra (juom caro concupiscit, unde adminislrando sacrameulum Eucharistiae,
destruclo corpore pecciili sed ad salvandas aliorum
; lunc novum aliquod uotabile periculum iucurris-
animas proprium corpus operalioni Satauaj nou sent, ad quod pro sacrameuto illo in lali casu non
ipsum non maculelis.
tradatis, id est iniquilalibus tenel)antur.
Si lamen agalur solummodo de vita illius mere Quod si segri eranl confessi, quidam, inter quos
physica et de proximorum salute, anteponalur Sylvius, Marchanlius, Suarez, Chapeauville etalii,
proximorum salus. Uoc est cliaritatis prajceptum. volunt pastores ad Eucharistian illis adminislraa-
Prajceplum nihilominus islud, cum sit aflirma- dam alii, inter quos Diaua, Ga-
fuisso obligatos;
tivuni, obligat (luidem semper, sed non proscmpor. briol, Dicaslillus, otc, conlrarium docent, et hanc
Proindc Iriplex distingueuda est necessitas spiri- ultimam sonlenliam teslatur Diana fulsse a Gre-
lualis proximi, extrema, gravis, et communis. gorio XIII, iu (juadam epislola ad S. Carolum Bor-
Exlrenia necessilas esl (juando proximus osl in ronupum, approbatam. Ciotorum primiv sentenliie
selernum periturus nisi adjuvelur, ut si infans est palioni coucodunt oxcusari pastorem si ex una
sine baplismo morilurus. Gravis necossilas ost parlo ivgiulus paulo aute communicavit aul ex ,

quando proximus potest absoluto salvnri, (]uamvis regulari vita ipsius, el ex coufossiono logitima mo-
valdo diflicilo, ul si (juis morli proximus el in ralitor ul cortum conjici potest ipsum esse in statu
peccato mortali existens, petat confessionem sine , gratire, ot si ox altera parte cuui prima conjun-
qua i)Olosl absolule salvari sola contritiono, sed gonda magnum periculum vitas jiro pastore.
instet
longo diflicilius (|uani sacramonto. Conunuuis ne- lloui, siox morle pastoris gravis iu populo Jacturu
cessilas osl in (lua comnuinilor vorsanlur poccalo- so(juorotur, cum aller nec cito. nec do facili pos-
res qui comnuuu>s poccandi occasionos incurrunt. sol haberi.
In oxlrema nocessilale (luilibot tonolur proprii Insupor utraquo sontontin admiltit EuoharisUnm
corporis expouoro vitam pro salulo letormi proxi- adminislrnripos.><e in lali casu cum aliquo iuslru-
mi, si sit spos (juod juvari possil. Sic cum poslis nionto, modo poriculum lajjsus absil.
luos immanis apud Massiliam sieviret, adoloscons De sacramcuto oxtrema> uncliouis distingueu-
quidam vagioulem iufuutemaudiuus dumum ex qua dum est pariter.
 ;

UUi£ST. WVI. ART. VI. 273

>orte jiinpriintiir. » Erpro proximorum uiiii luiuus est inordinatus affcctus charitatis,
uon est majLris ililip-niius quiuu alius. (pii est iucliiiatio gralia', quam appetitus
5. I*i*a'terea, ubi una et eatlem est ratio naturalis, (pii est inclinatio natura*; utra^pie
ilili^MMuli (livers«>s, non debet es.M' inaMjualis ex diviiia sapieiitia proceclit.
eiiiui iiiclinatii)

dilectio. Se«l unael eatlem esl ratio ililigendi Vidciuus auleiu in naturalibus quod iuclina-
omnes proximos, scilieot Deus, ut patet per tio naturalis proportionatur actui vel motui

.\uKnstinum in I I)p dorl. c/irisf., e. xxvu, qiii convenil nalura' uniuscujiisque sicut ;

eol. i\), t. ;{. Kr^'o oiunes proximos a^quali- terra habet majorcm incliiiationcin gravi-
ter diligero (iehcnuis. tatis quam aijua, quia compctit ci cssc sub
.{. I'ra'terea. amare est velle honum alicui, a(jua. Oportct ergo quod ctiam inclinatio
iit pafrt iH-r IMiilosophuiu iii II H/tct., c. iv, gratin», (jua' cstaircctus' cbaritatis, proj)or-
in Sed onuiiiius proximis a-qualc
princ. tionetur liis quai sunt exterins agenda ; ita

iKinum volumus, .scilicet vitain a^ternam. scilicct ut ad eos intcnsiorcm charitatis

Kr^o omnes i»niximos aeciualiter debcmus aflectum habcamus, quibus conveiiit nos
dilifrere. magis beneficos cssc.
Sed contra est (juoil tauto unusquisquc Kt idco dicendum cst, quod etiam secuii-
inagis deltet diligi, quanto gravius peccat dum afTectum oportet magis unum proxi-
qui contra ejus dilectionem operatur. Scd morum (jiiain alium diligerc. Et ratio est,
irravius [Kiccat qui agit contra dilectionem quia cuiu principiuni dilcctionis sit Dcus, et
iliquorum proximorum quam qui agit ,
ipsa diligens; necesse est quod secundum
•ontra dilectionem aliorum undc Levit., '
; propinipiitatcm majorcm ad altcrum isto-
XX, 0, pra'cipitur ipiod qui malcdixerit pa- ruiii priucijiionuii major sit dilcctionis alfco
tri aut tnatri, morte moriatur ; quod non tus. Sicut enim .sujira dicttmi est, in omni-
pra'cipitur de his (pii alios homines malcdi- bus in quibus invenitur aliquod principium,
cimt. Kr^o (pio.sdain iiroximorum debcmus ordo attenditur sccundum comparatioiiem
ma^'is (liligere (piaiu alios. ad illud principium.
Hespondeo dicondum, quod duplex opinio Ad primum ergo dicenduiu, quod dilectio
circa hoc fuit qdidam cnim dixerunt quod
: potest cssc inaiqualis duplicitcr : uno modo
omiKjs proximi sunt a'(pialiter ex charitate cx j)arte ejus boni (juod amico optamus ; et
diligendi quanlum ad airectum, .scd non quantum ad hoc omnes homincs cecjuc dili-
quantum ad exteriorera effectum ponentes ;
gimus es charitatc, quia omnibus optamus
urdinem dilectionis csso intellij^-endum sc- honuin idcm in gencrc, scilicct bcatitudinem
cundum cxterioria bencficia (piai magis , ajtcrnam. Alio niodo dicitur inajor dilectio
deljcmus impenderc proximis quam alicnis pnjpter intensiorcm actuni dilectionis ct sic ;

non aiitem sccundum interiorcm aircctum, non oportct oinncs a^quc diligere.
(pieiu a'(jualiter dcbcuius impcndcrc oiiiui- Vcl aliter diccndum, quod dilectio inaetjua-
bus, etiaiii iuiinii-is. litcr potest ad alitjuos haberi dupliciter : uno
S«'d lioc irratiouabilitcr dicilur : non cniin modo cx eo (juod quidam diliguntur, et alii

\ supponilur accepisse absolulionem

:i.:.jtu3 sunt qui bellum injuslum ingrodiuntur, [duellum
i<iii:i.. lunc juxta commuuiorem sententiani
i( suscipiunt el similes qui possunt ex seipsis a peri-
pi>l»i non lcnelur ad ministrandum ipsi cum pro- ciilo recedere. Pace tantorum viiorum, hiec opiuio
priic vilje periculo sacraraentum extremEe uiic- quoad bellum mihi displicel. Nam lumultus sedi-
Uonis. tionis, in civilate bella civilia moveule, evidenter
V«>1 fle absolutione segroto dala, quia hanc v. g. ut injuslus apparere potest soeiJius pastoribus ani-
1 ^ibus privatus sine confessione formaii marum, et ab omnibus honestis judicari. Pas-
sic
'
1, aliam absolutionem ijisi
dutiitatur, et tores non ad sequendas lunc ubique
obligari
>r non potest, quia v. g. remanet segro- turbas, seque in medio concitalionis assidue et ex
' itus a sensibus; et tunc videtur teneri officio morti exponendum concedo libenter; sed si
p.istor ad minislrandum sacramentum extremae morjens quidam seditiosus illoruni pi-tit ministe-
tinctionis, qula jegrotus forte atlritus est et perhoc rium, et id sciant, nec absqun propriie giavi discri-
sacranientum salvaliilur, sine cpio damnabitur. mine vita5 animse fraternje succurrere possint,
Quando vero proximus in nncessitalo solummodo (|ui<l pastores agere debcrcnt? Licitumnc esset
loiiiiiiuni consliliiitur, nemoprosalute a-terna ejus eis in hoc mundo animas suas salvas facere, ani-
pmt.rii forporis tenelurexponere vilam. masquc ovium suarum damnalioni seternfe ob-
A l\.:i>iidum non censeri in extrema neceasi-
est noxias et mi.sericor<liam implorantes dcrelinquere?
laltj po.Tilos, secundum opinionem quoruindam • In Pami. « aliquorum. »
: —
• Sic omucs cod.;

thcologorum magni nominis, eos qui »«x propria uon ut iu Parm. et contra sensus exigontiam :

tiuilitio se iu periculum damnaliouis injiciual, ut « etluctus. •>

III. 18
 . ;

27^ SUMMA TIlEOLOGirA.

iion dilig-iintnr' ; ct lianc infpqniilitatom :{. secundum iinamqunmqiu'
1'nr'tcrea ,

opoiict scrvarc in bencliccntia, quia non araicitiara araandum (piod

illud cst niagis
possumns omniljus prodcsso; scd in benevo- magis pertinet ad id supra quod amicitia
lcntiadilectionis talis ina^qualitashaberi non fundatiH*; amicitia cnira naturali magis di-
debet. Alia vero est inaiqualitas dilectionis cx ligiinus eos (pii sunt nobis raagis .secundum
hoc quod quidam plus aliis dilif^untur. Au- naturam conjuncti, puta parcntcs vcl filios.

gustinus ergo non intcndit hanc exchiderc Scd amicitia charitatis fundatur super com-
inajquaUtatcm, sed priniam, ut patet ex his raunicatione beatitudinis, ad (juara raagis
quai de l)cncficentia dicit. pertincnt racliores quam nobisconjunctiores.
Ad secundum dicendum, quod non omnes Ergo ex charitate magis debenms diligere
proximi a^quahter se habcnt ad Deum, sed mcliores quam
nobis conjuncti(jres.
quidam sunt ci propinquiorcs pcr majorera Sed contra est (piod dicitur I ad Timoth.,
bonitatcm qui sunt magis diHgendi ex cha-
;
V, 8 Si quis suoruin, et maxime dumesti-
:

ritate, quam ahi qui sunt minus eis' pro- corum, curam non habet, fidem negavit, et
pinqui. est infideli deterior.Sed interior charitatis
Adtertium dicendum, quod ratio illa pro- aircctio dcbetrcspondcrc exteriori alfcctui.
cedit de quantitatc (hlcctionis ex parte boni Ergo charitas raagis debct habori ad propin-
quod amicis optamus. quiorcs quam ad meliores.

CoNCLusio. —
Non a?qualiter proximi sunt a Respondeo dicendura, quod omnis actus
nobis ex charilale diligendi, sed niagis vel niinus, oportet qnod proportionctur ct objecto et
secundum quod illos contingit nobis, seu Deo agcnti. Sed ex objecto habet speciem, ex
pro})inquiores esse (a). virtute autem agentis habet modum* suae
intensionis; sicut motus habet speciem ex
ARTICIILUS VII.
tcrmino ad quera est, sed intensionera velo-
citatishabet ex dispositione niobilis, et vir-
Utrum moQis dcbeamiis diligere meliores tute moventis. Sic crgo dilectio speciem ha-
quam nobis conjuyictiores bct cx objecto, sed iutensionera habet ex
partc ipsius diligentis.
Ad septimum sic proccditur. I. Videtur Objcctum auteni charitativai dilectionis
quod magis debearaus diligcre raeliorcs, Deus est homo autem diligens est. Diversi-
;

quam nobis conjunctiorcs. Illud enim vide- tas ergo dilectionis qua3 cst secundum cha-
tur esso magis diUgcndum quod nulla ritatcra, quantura ad spcciera, est attendenda
rationc dcbct odio habcri, quam illud quod in proxiniis dihgendis .secundum compara-
ali(iua ratione est odiendum ' ; sicut et albius tioncm ad Dciun, ut scilicet ei (]ui cst Deo
est quod
nigro impcrmixtius. Scd perso-
cst propinquior, raajus bonuni cx charitate ve-
na3 nobis conjunctai, sunt sccundum aliciuam liinus; quia licct bonuni qiKxl omnibus vult
rationem odicnda^, secundura illud Luc, charitas, scilicct bealiliuio a-tcrna, sit unuiu
XIV, 2G Si quis venit ad me, et non odit
: secundmn se, habet tanien diversos gradus
patrem, ctc. Iloraincs autcra boni nuUa ra- secunduin diversas beatitudinis participatio-
tionc sunt odiendi. Krgo vidctur quod me- nes et hoc ad charitatein portinet ut velit
:

hores sunt magis amandi quam conjunctio- justitiani Dei servari, secundum quam me-
rcs. lioros pcrfectius boatitudinem participant.
2. Praitcrea, per charitatem homo maxime Et hoc perlinet ad spocioin diloctioiiis ; siint
conrorraatur ''
Deo. Sed Dcus diligit niagis onim diversa^ diloctionis spocios secundura
mcliorora. Ergo ct honio per charitateni divorsa bona qua' optaraus his quos diligi-
raagis dcbet racliorera dihgerc (juam sibi mus.
conjunctiorora. Sed intensio diloctionis est attendenda per
<
'Ita cum cod. Tnrrac. el Alcan. odit. passim ost in charilato aliquis ordo : Ordinavit in me cha-
edit. Rom. aliajquo; « otaliquom dili(.'uut. » - rittiteui, Caut., ii, 3.
* Parm. : « oi miuus. » —
» Parm. « odio habeu-
: Charitatis priucipia suut Dous ot persona dili-
duui. » — * Sic coil.; iu Parm. « Doo assimilatur. »
:
gons, quia omnia charitas iu Doo dilipit, ot quiu
— ' Ita cum codd. Tarrac. Alcan., aliisquo passim; illo (jui diligit manifoslo sui actus jnincipium esl,
nl. : « molum. » Uos autom ordinativ sunl socundum relationea
(d)Charitatis objcctum multiplox osl. lu mulli- suas ad principia. Undo nttondi ilobot ordo chari-
plicitato ordo inveniri dobot, quando res a Doo tatis penes roUitiouos dilectorum ad Deum et ad
regulanlur. Porro cliaritaa a Deo regulata est. Ergo diligentis porsQQam. '
 (}V.¥.Sy. XXVI, AUT. VII. J75
cf>mparationeni ad ipsum hominem qui jusmodi aliud licitum ordinahile in finem
dilitrit; ot s«.MMnidurn hoc illos (|ui sunt sihi charitatis, [M>test a charitate im[)orari ; et ita
[)n»[»in([uioro.s, intfnsiori allWtu dili,i,'it honio ex charitate tam olicionto quain im[)orante
ad illud Imniun ad (juod eos' dili^it, ((uani plurihiis luodis diligimus magis nobis con-
nieliores ud majus honum. junclos.
Kst otiam ihi alia ditVtMcntia attendonda : Ad primnm ergo dicendum, ([uod in pro-
nam ali(|ui [troximi sinit [)ro[)in([ui uohis pin([uis iiostris non [)ra'ci[)imur odire ([uod
scmudum naturalem ori{,Mnem, a ([ua dis- pro[)in([ui nostri sunt, sed hoc solum ([iiod
cedero non |K)ssunt, quia seounihim eam im[)e(liunt nos a Deo ; et in hoc nou sunt
suut id ([U(^l sunt. Sed honitas virtutis, se- propin([ui , sed inimici, secundum illud
oundum appn»piu([uant Deo,
([uain aliijni -MiclKoa'. VII, (i : hiimicl ho/ninis do))iestiri
[)otesl accedero et recetlere, augeri et minui, ejus.
nt ex snpra dictis [)atet et ideo possum ex ; Ad sccuiuliim dicendiim, quod charitas
charitato vollo ([Uod isle qni est mihi con- facit homiiioin (•onforinari Deo secundum
jnnctns, sit molior alio, et sic ad raajorem proportionem, ut scilicet ita se habeat homo
beatituihnis {,'radum [xrvenirc possit. ad id ([uod suum est, sicut Deus ad id qnod
Kst autom ot alius molus ([iio [ilus diligi- suumcst. Qua'(lam onim [jossumus ex cha-
mus ex charitato ma,t,'is nohis conjunctos, ritate velle, quia sunt nohis conveiiicntia;
qnia plurihus modis eos diligimns. Ad eos qua; tamen Deus non vult, quia non convenit
enim qni non sunt nohis conjuncti, non ha- ei ut ea velit; sicutsupra hahilum est, cum
homus nisi amicitiam charitatis; ad eos de honitate voluntatis ageretur.
voro ([ui suiit nohis conjuncti, hahemus ali- Ad tertiuin dicendum, quod charitas non
(fuas aUas amicitias secundum modum con- solum elicit actum dilectionis secundum ra-
junctioniseorum ad nos. (liim autem honum tioncm ohjecti, sed ctiam secundum rationem
su[M'r ([11(^1 fundatiir ([luolihol alia amicitia diHgeiitis, ut dictum est. Ex qiio contingit
honesta, ordinetur sicut ad hnem ad honum qu(xl magis conjunctus magis amatur.
su|M'r([uo(l fiindatur charitaSjConsequens est CoNxi.csio. —
PropiiKiuioros nobis, servalu Dtn
iit charitas imperot aclui cujnslihot alterius justitia, sunt inagis diligeiKJi ex charitate, quain
amicilia'; sicut ars ([ua' ost circa fineni, im- meiiores («).

perat arti qni ost circa ea qua* sunt ad finem.

Et sic h(jc ipsum ([uod est diHgere aliquem,
quia coiisanguineus vel o^njunctus est, vel
quia concivis, vel propter quodcumque hu-

.' Ita codd. Alcan. el Tnrrac, oplime; Al. . trus meliorsit in se qpiam Linus, non tamen melior
« omnes. » estLino quam Linus sibi. El ideo, cum melior sit
(a) Comparantur in hoc articulo res dilectae se- unicuique bonitas sua quam bonitas I^etri, plus
cundum suam od Deum ex nna parte,
relalionem debel se diligere qnam Petrum et phis patrem
et ex altera parte sccundum rclationem suani ad bonum quani extraneum, licet aliquantulum me-
personam diligenlis. Secundum relalionein suam liorem.Sed tanta potest esse bonitas extranei quod
ad Deum alii aliis sunt meliores. Secundum ratio- non peccarem plus diligendo ipsum quam patrein,
neni suam ad diliKeritis personam alii aliis sunt per- ut si Pelrum, vel Nicolaum, vel anquera sanc-
sonte huic conjinictiores et qiiffirilur utrum magis
; tum. » Su\}. Epist. ad liom., cap. viii. Per acci- —
diligendi sunl nobis coiijunctiores, vol meliores. Sic dens contingere potest quod mehores sinl magis
raliocinatur Ilujfo a S. Cliaro : " Deum summe di- diligendi quam conjuncliores secundum carneni,
ligiams quia omnil>us melior est Deus; secunduiii V. g. si quis te a morle sive corporali, sive spiri-
hor fTvn videtur qiiod magis bonus, magis dili- tuali, quam libi volebant inferre pareiites, eripuit ;

g' ergo tencor mapis diligere Petriim si te a fralribus in gravi necessilale derelictum
qi' 'Um, vel extraneum phjsquam palrem, suscepit et curavil; si agalur de reniotioril)us con-
si sil iu»!iior patre. iKilur si hoc non facio, pecco. sanguineis, ul in tertio, quarlo vel quinto gradu,
— Contrn Naturaliler pius mc diligo quani Pe-
;
et 01 alia parte do melioribus quibus arclissima
trum, el palrtun plusquarn extraneurn sed gralia ; neccssituthne conjiinctus es.
*^n est conlraria nalura', imo pertlcit eam ergo ; Objici potcst exem|)lum Christi cognatioiiem

S lu'"'* •''•'Kere Potrum leneor quoin mo. — spirilualcm cognationi carnnli cxprcsse piwferentis.
r\iu.~
^'a'-'''* bonus, magis diliKondiis esl, aliis Sed prajfort eam in ajstirnationo et dignitale, iion

'J
,
,,'»'1'^ i'.iril)us. Ncc est simiit' do i'elro ad iu dilectione uirecliva et eirectiva; el sic sanclitas
P"'""*
">elior est in inlinitum in se, et pra-fiTii debel cogiialioni mere naturali dum illi ;
oliaiu ii)si

homo l"" '•'""" '^«mo sibi. Et ideo plus soli cognationi attondilur.
dobel
•ere Deum quam se. Sod XWM Pe-
 27G STJMMA TnEOLOGICA.
tur miigis in eo quod pertinct ad illam con-
junctionem secuiidum (juain diUgitur. Et
ARTICULUS VIII.
comparauda est dilectio dilectioui
ulterius
Utrum sit 7na(/is dilif/cndus ille f/ui nobis secundum comparatiouem coujunctiouis ad
est maf/is conjunctus secu?iduni carnfilem coiijunctionem.
orifjinern. Sic ergo dicendum est, quod amicitia con-
sanguiiieorum fundatur iii conjunctione na-
Ad octavum sic proceditur. 1. Videtur turatis (jriginis, amicilia autein concivium
quod non sit magis diligendus ille qui cst in cominunicatione civili, et amicitia com-
magis nobis conjunctus secundum carnalem militantium in comumiuc^ti(jne beUica. Et
originem. Dic/itur cnim Prov., xvni, 2i Vir : ideo in his qua3 pertiiicut ad naturam, plus
•
Amabi- amicohilis * ad societatem maf/is amicus erit debemus diligere consanguincos in his au- ;

''* quam frater. Et Valerius Maximus dicit, tcm quai pertinent ad civUem conversatio-
lib. IV, c. vn, in princ, quod « amicitise vin- nem, plus debemus diligere concives, -et iu
culum prajvalidum ex parte
cst, ncque ulla bclUcis j)]us cominilitones. Unde et Philoso-
sangiiinis viribus inferius. IIoc ctiam certius, phus dicit in IX Ethic, cap. ii, a med., quod
et exploratius, quod illud nascendi sors for- (( singulis propriaet congruentia suut attri-
tuitum opus dcdit; hoc uniuscujusque solido bucnda. Sic autem et facere videntur; ad
judi(;io incoacta voluntas contrahit. » Ergo nuptias enim vocant cognatos videbitur ;

illi qui sunt conjuncti sanguine, non sunt utique et nutrimenta' parentibus oportere
magis diligendi quam aUi. maxime sufficere et houorem jKiternum*. »
2. Prffiterea, Ambrosius, in De offic,
I Et simile est etiam in aliis.
cap. vn, col. \\\, t. 3 : « Non minus vos di- Si autem comjjaremus etiam conjunctiu-
ligo, quos in Evangelio genui, (juam si con- nem ad conjunctioiiem, coustat quod con-
jugio suscepissem non enim vehementior
: junctio naturalis originis est prior et immo-
est natura ad diligendum quam gratia. bilior, quia cst sccundum id tjuod pcrtinet
Plus certe diligere debemus quos perpctuo ad substantiam; aliie autem conjuiictiones
nobiscum putamus futuros, quam quos tan- sunt supervenientes, et removeri possunt,
tum in hoc saeculo.» Non ergo consanguinei Et ideo amicitia consanguineorum est stahi-
sunt magis diUgendi his qui sunt aUter nobis lior sed aliae amiciticB possunt esse potiores
;

conjuncti, secundum illud quod est proprium unicui-

3. Pra3terea, (( probatio dilectionis exhibi- que amicitia?.
tio est operis, » ut Gregorius dicit in Uom. Ad primum ergo dicendum, quod quia
XXX in Evtmf/., § I, col. 1220, t. 2. Sed qui- amicitia sociorum jiropria eleclione contra-
busdam magis debenms impcndcrc dilcctio- hitur inIiis quic sub nostra clectionc caduut,

nis opera quam

eliam consanguincis; sicut puta iu agendis; prwponderat haec dilectro
magis est obcdien(him in exercitu duci quam dilcctioni consanguineorum, ut soilicet ma-
patri. Ergo ilU(piisunl sanguiiie juncti, noii gis cuui conscntiainus iu agendis. Aini-
illis

sunt maximc diUgciidi. citia tamen consaiiguiucoruin est stabilior,

Sed contra est quod spcciaUtcr in pra?cep- utpote naturalior cxistens; ct pranalet in
tisdecalogi mandatur de honoratione pa- his qua^ ad naturam spectaut unde magis ;

rcntum, ut patct Exod., xx. Ergo iUi qui eis tcuciuur in provisioiie iicccssariorum.
sunt nobis coiijuucti sccundum cariiis origi- Ad sccundum dicouduiu, quod Ambrosius
nem, sunt a nobis specialius diUgendi. loquitur de dilectione quantum ad benelicia
Respondco dic(Mi(him, (luod, sicuf (Uclum qiKi' jjcrtincnt ad comuiuiiicationem gratia'.
ost, iUi (jui suiit ii()i)is magis coujuncti, siint scilicct dc iustructiouc luoruiu. In hoc cuim
ex cliaritatc luagis (UligciuU tum quia iii- ; magis dcbct homo subvcuirc liliis sj)iritiiaU-
teiisius diUguutur, tum etiain (piia pluril)us bus, (juos spiritualitcr gcnuit, quam liliis
rationibus diliguntur, Intcnsio autcm dilec- corj)oralil)us, (juibus tcnclur magis provi-
tioiiis cst ex coujuuctionc dilccti ad dili- dcrc in corporalibus siibsidiis.
gciitcin, Et idco (li\crsorum dilcctio ost Ad tcrtiuui lUcciuluiu. (juod cx iioc (ir'*
mcnsuranda sccundum divorsam rationcm *"
diici exercitus magis obeditur in l)cIlo '

conjuuctionis, ut scilicct unusquisquo diliga- j)atri, iiou probatur (juod simplioilr P^'^r

' Al. : « ot nutrimento. » — • Pnrm. omitlil : paternum »

 ,; ;

Or.T^ST. XXVI, ART. VIII ET IX. 277

niimis (lilij^'atur, sod q\UM\ niinus dilipritur ratioiieni magis diligendum, et
boni, est
SiTunduin (juiil, id est seoundiini ililcrtio- quod est et sic pater cst magis
Deo similius;
neni bellica; communicationis. diligendus quam filius; quia scilicet patrem
ToNi 1 1 jio. — O'!! iitiliis sooiinduin carnis ori^i- diligimus siib rafione principii, (iiiod habot
noin niaKi.s coiyuncti -iunl, ci.^ljcnt a nobis majori rationcin eminentioris Ixjiii, ct Deo simi-
liaritate diligi (a). Uoris.
Alio modo gradus dilcctionis
(^oinpiitahir

.VRTICULUS IX.
ex parte magis dili-
ipsiiis diligeutis; et sic
gitur qu(xl est conjunctiiis ot secunduni :

Ltrum fionw ex chnritnte vinQts dehent hoc lllius est magis diligendus qnam pater,
(tiliijere filium (/unni patrem. nt 1'liilosophus dicit iu Vlll Elhic, cap. xii.
Drimo quidem, (|uia parentes diligiint filios
.\d minum sic pn^editur. i. Videtur ut ali(|uid sui cxislentes : pater autem non
'iu«>d homo ex cliaritate majjis dobeat dili- est aliquid filii; et ideo dilectio secundum
gere niiuui ijuani patreni. Illuiu enini inagis quam pater dilii,'it filiuin, similior est dilec-
del>emus dili;«'ere cui maffis debemus bene- tioiii qua seipsum. Secundo, quia
(juis diligit
facere. Sed niagis demus benefacere filiis parentos magis sciunt aliquos esso suos
qnam parentibus; dicit enim .Vpostolus II ad filios quam e converso. Tertio, quia filius est

(lorintb., .\n. i \(jn' de/icnt filii parenti-

t : magis propinquiis parenti, utpoto pars exis-
ints t/iesanriznre, sed parentes filiis. Ergo tens, quam pater filio, ad quera habet habi-
magis sunt diligendi filii quam parentes. tudinem principii. Quarto quia parcntes
•2. Pra'terea, gratia perficit naturam. Sed diutius amavcrunt nam statira pater incipit
:

naturaliter parentes plus diligunt filios diligere filium; filius autem tempore proce-
quam ab eis dili;^'antur , ut l*hilosophus dente iiicipit diligere patrera. Dilectio autem
dicit in VIII Ethic., cap. xn, piirum a princ. quanto est diuturnior, tanto est fortior, se-
Kr-rn magis debemus diligere filios quam cundura illud Kccli., ix, i-i Non derelinquas :

[larentes. amicum antir/uum, 7iovus enim ymn erit

3. Pra'terea, per charitatem afTectus ho- similis illi.

minis Deo conformatur. Sed Deus magis Ad priinura ergo dicenduin, (juod prin-
diligit filios quaiu diligatur ab eis. Ergo cipio debetur .subjectio revcrcniiffi' et honor
etiam et nos magis debemus diligere fihos effectui autem proportionaliter competit re-
(|uam parentes. cipere infiucntiam principii, ct provisionem
Sed contra est qnod .\mbrosius dicit in '
ipsius : et propter lioc parentibus a filiis

«ilossii ord., Sup. illud Cnnt., ii Ordinnvit : magis dcbctur honor, filiis autcm magis
in mc rhnritatcnt, cxA. 1137, t. 1 : (( Primo debetur cura provisionis.
Deus diligendus est, .secundo parentes Ad secundum dicendura, quod pater na-
deinde filii, [Kist domestici. » turalifer plus diligit filiura secundura ratio-
Respondco dicendum, quod, sicut supra nera conjunctionis ad seipsura sed secun-
;

dictum est, gradus dilectionis ex duobus dum rationcm eminentioris boni, filius
pens<iri uno modo ex parte objecti
[H)test : naturaliter plus diligit patrcm (/;).

et secundum Ikjc id quod habet majorem Ad tertium dicciidura, quod, sicut Au-

• Non occurril apud Ambrosium; Parm. afTert nius, et ideo bonum patrise bono conjunctorum
' )rigeneni, llnmtl. iii in Cant. carnaliter anteponendum cst, et quando res id
* SicParm. « subjcctio, reverentia. »
co<l.; : oxigil, V. g., in re bellica, miles tenctur duci
{a]hoc arliculo comparantur conjuncti ad in-
In magis obedire quam patri et sic potius eligere ;

vicem: sunt etenim varii conjunctionis modi. Alia debet adimplero voluntatem cujusdam non con-
conjunclio est secunduin carnem, alia .secundurn juncti carnaiitcr, scilicet ducis iilius, quain vo-
9ocielat«'m politicam, altera secunduin communem luntatem illius liominis a cfuo corporalcm Iraxit
vivendi modum in eadem religione. et altera .se- originem. Scd boc non est propric charitatis aclus;
cundum rationfm sive spiritualis, sivoolisecpiii el conjunclus carnaiitcr rcnianel magis diieclus
lemporalis. Sunt parentos, consanguinei, concives, quam conjunctus politice, scilicet palor quam dux.
los, fralres ejusdcm ri-ligiosi ordinis, [b) Paulo niitor Guiilermus <!t Scotoreiius. Dilec-
I
'ju.sdem socictatis sive spirilunlis, sive tio etenim juxta illos duobus modis accipitur :

. amici. Quferitur si conjuncti nobis secundum allectum sensualitatis et secundum ,

-inl antcponcndi scinper •onini>)Us. Res- atrectuin charilalis primo modo, homines jilus
:

l.uuilclur .ifflrmalivp. Sed inteliige cxtra nccessita- filios dliigunt quam parcnlcs; secundo modo, pius
'••in. Nam bonum commune est bono privato divi- tenetur homo diligere parentes quam fllios.
278 SrMMA TIIEOLOiJlCA.

{^ustimis I Dedoct. christ,, c. xxxii,

flicit in cap. vii^ ct hb. VIII, cap.xii, quod « matrcs

col. 32, Dcns fliligit nos ad utilila-

t. \i : « magis sunt amantcs filiorum. Laboriosior
tem nostram, et suum honorom'. » Et idco cnim cst gcncratio matrum, et magissciunt
quia pater comparatur ad nos in hahiludine qui ipsaruni sint (ilii, quam palrcs. » Ergo
principii, sicut et J)cus; ad patrem proprio matcr cst niagis (hligenda (juain pater.
pcrtinet ut ci a filiis honor impcndalur ad ;
3. Pra'terca, ci deJjetur major dilectionis
fiUinn autcm ut cjus utihtati a parcntibus afHictus, (pii pro noliis plus lahoravit, se-
providcatur. Quamvis in articulo ncccssi- cnufhim ilhid Rom., ult., Salutale Ma- :

tatis filius ohhgatus sit ex bcneficiis sus- riam, qux multum hiboravit in vobis. Sed
«•optis ut parcntibus maxime provideat. matcr plus laborat in gencratione et educa-
— Quanquam cx parle tionc quam patcr unde dicitur Eccli., vii,
;
CoNci,L-sio. (lilif,^il)ilis pa-
29 : Geuiitus matris tuse nc oldiviscaris.
rentes sint a nobis niagis diligendi quani filii,

tanquam cxcellentiores ac Deo siniiliores , filii

Ergo plus debet hoino dihgere matrem
taniun ex parte diligenlis magis sunl ex charilate quam patrem.
diligendi, quam parentes («). Sed contra est (juod dicit Ilieronymus,
Super Ezech., cap. xliv, v. 2."), col. 442,
ARTICULUS
t. 5, quod « post Deum omnium patrem
X.
diUgendus est pater; » et postea addit de
Utrum fiomo magis debeat diligere matrem matre.
quam patrem. Respondeo diccndum, quod in istis com-
parationibus id quod dicitur est inteUigen-
Ad decimum sic proceditur. \. Videtur dnm per se, ut videhcet inteUigatur esse
quod homo magis debeat dihgerc matrcm quaisitum de patre, iiKiuaiitum est pater
quam patrem. Ut enim Philosophus dicit in an sit plus diligendus quam mater, inquan-
I De gcnerat. animalium, cap. xix, et hh. II, tum est mater. Potest cnim in omnibus
cap. IV, a med., « fcmina in gencrationc Inijusmodi tanta esse distantia virtutis ct
dat corpus. » Scd homo non habct aiiimam maUtia% ut amicitia solvatur vel minuatur,
a patre, scd por creationcm a Dco, ut in I ut Philosophus dicit in YIII Ethic, cap. vii;
dictum est. Ergo homo plus habet a matre ct ideo, ut Ambrosins dicit- in (ilossa ord.,
quam a patro. IMus ergo debet diligere ma- col. t. i, snpcr iliud
1137, Ordinavit in :

trcm quani patrcm. me charitatem : » Roiii domestici sunt ma-

2. Pra^tcrca, magis amantem debet magis Us filiis praponendi. »
dihgere. Sed mater plus dihgit fihum quam Sed, per se loquendo, patcr magis est
patcr dicit enim Philosophus in IX EtJdc,
; amandus quam matcr. Amantur enim pater

^ IUe ipritur usus qui dicitur Dei, quo nobis uli-

« Deo ordinatus patris, non vero pater finis quidam
lur, non ad ejus sed ad noslram ulililatem refertur, a Deo ordinalus filii non claro video quoil filius
,

ad ejus aulem lantummodo l)onitatem. » Migne. efTectus patris magis obligetur causie ipsius palri,
' Apud Ambrosium non occurril. ([uam causa filii pater, ad filium ut ad tinom quem-
(a) S. Tliomas, in III SeH?., docct patrem, absoluto dam a Doo ordinalus, filio oui ordinatur, el qui ip-
loquendo, in neccssitate constitutum praefercndum sius osletrectus. Naluraliter, ni fallor, amoremajori
esso filio, quia pater diligilur ut causa, filius \it parontes tilios favent quam tilii parenles. Res ea
eBTeclus; major est aulem obligatio eircctus ad mensura disposuit Auclor ipse naturae, quia voluil
causam qunm causee ad elTectupi, disf. xxix, a. 7. nos futurum inquiroro. Fulurumcum aspicimuspa-
Hanc doclrinam tradimus, ol nodomus ullam con- rentes nobis iu via non occurrunl sed nos tilii pa- :

Ira oam olijcclionem allorro. Sed objoclio doclri- rentibus occurrimus in via. cum oculis et desideriis
nam non lollil, nisi sil insolul)ilisai)solute. Forsitan futurum amploxari conantur. Alitor nihilominus lo-
igitur opponi j^ossct cpiod distinclio necessaria est quondum de parontibus anto nos in teterna felici-
intor cau.sam ijriiiiam ol causas socundas, sou inlor tale localis: lios onimfulurum amploxando in Doo
Doum et alios do Doo agatur, licot ordo
pnlros. Si amjiloclimur. —
Cfeteruiu si obligalio mutua super
])rovidontiiB illiu.s oxigal ut croaturam suam non pnvslita benolicia fnndatur omiiia lilii ])aronlibus
deslilual auxiliis, uil lamon oroahuie suio dobol; (iobent:ot indo major osl obligalio liliorum absquo
crealm'a autom omuia dobol illi. Undo vorilioalur ulla comparatione. — Tlioologi in hac qua^stione
optimo in boc casu principium noslri docloris : idom sentiunt ac D. Thomas, et licol durior sit
«Major ost obligatio olloclus ad causam quam oausiii oloolio (juando in naufragio. v. g., vol palri vol tilio
ad onoctmn. » Sod si agalur k\<> patro terrono quem suocurrore oporloal . noo duobus sucourri possit
Deus primo pro soipso ot socumlo pro lilio suo focil, oilioacilor, ratio lainon dictat j^otius salvaadum
ita ut aliquo soiisu polius sinl patres tiliorum, quam i^sso palroin.
filii parentum. siquidem fllius sit linis quidam a
 Ur.KST. XXVl, ART. X ET XI. i70
H inat»'r ul principia qu.Tdam naturalis
nrij.,'iiiis. I'ater auteui liabet excolleutioreni
AUTICULUS XI.
ratiouem priiiciiiii quani niater quia pater
;

est priufipiuuj p«'r ukhIuui aireutis, uiater / Irum honti) j)/i/s dfhvnt diliqere 7fxorem

auteui uiaLris i»er ukkIuui patieutis et lua- qunni /jdtrcnt ct niatrem.

teria?. Kt iiieo, |)or se kK]iien(lo, pator magris
est (iilitrondus. Ad uudecimum sic procoditur. 1. Vidotur
priiuum erpo diconduni, quod in pe-
Atl (juod homo plus dehoat dilip:ero uxoreni
noratione iioniiiiis mater miuistrat mate- (luam i^atrem et matrcin. Nullus eniiii di-

riaiii eorjK)ris infonuem ; foriiiatur autem luittit rem ali(]uam uisi pro re maf,ns dilecta.'
|)ervirtulem lormativam, qua-csl iu semiuo Sod Geii., II, 24, dicitur (luod propter uxo-
patris. Kt ipiamvis hujusiuodi virtus uon rem re/i/tf/uet livino /mfrcni ct matreni.
possit crearo auimaiu rationaleni, (lispouit Krgo magis dehot diligere uxorem quam
tamen matoriam corporalem ad hujiisuiodi patrein et matrom.
fornia* susceptiouem. "2. Pra-ten^a, Apostolus dicit Ephes., v,"

.\d secuuduiu dicondum, qu(xi hoc por- :28, quod i/>/ dcbcnt dilirjcre
uxorcs sicut
tiuet ad aliam ratiouem diloctionis. Alia seipsos*. Sed homo dehet magis dihgere 'Ut
ouim est spocies amiritia^ qua diliprimus scipsum (luam parciitcs. Krgo etiam magis ^^f^'^^^
ainautnu, et (|ua dili.Lrimus ^'euerautem. dehet diligere uxorem (iiiaui pareutes.
i\unc autom lo<juimur do amicitia quio de- 3. Pra^terea, ubi suut plurcs rationcs
bolur [Mitri ot luatri secuiidum peueratiouis dilectiouis, ihi dehot essc major dilectio.
ratioiieui. Sed in amicitia quae est ad uxorem, suut
Et per hoc patet responsio ad tertium'. plures ratioues dilcctionis; dicit eiiim Philo-
CoNCLCsio. — IHiter uiapis est pcr sc dilipendus sophus in VIII Etliic, cap. xu, ad lin.,'
qiiain inater, cum sit activuni ^enerationis priu- (luocl « in hac amicitia videtur esse utilo;
cipiuui, mater vei-u passivum (o). et dolectahile, et propter virtutem, si vir-
tuosi siiit coujuges. » Krgo major dehet
esse diloctio ad uxorem quam ad parcntes,
Sed quod vir dehet dilif/ere
coiitra cst
uxorem suam sicut caniem suam, ut (licitur

Sic unus
* (xxl.; in aliis hsec verba etiam desi- ipsfe matres, sicut et patres, et aliquandoplus etiam
derantur. quam patres ad sustenlationcm familia) et domus?
[a) Sensus communis, ut mihi videlur, optime de Quis autcm pondus filii pcr novem menses sub corda
hac qua-stione judicium ferresolel. Nam quis iguo- suslinct? Quis sangulne suo (iliuui nutrif ? Quis
rat parentes, cum filiolis ha-c inlerrogatio propo- unam moralem, et fere unam physicam vilam cuiu
nitur qucm plus diligis patrem, vel matrem tuam?
:
filio habet? Quis iu dolore paril, ot aliquando noa

il<";;^ sugKerero responsionem sequentem am))OS : sine propriai discrimino vit»? C(^rle matres, non
i - tiide inquisitio praesens convenirc polest
1 patres htec benoncia conferunt, his afficiuntur pro
- quidem, aul thcologis extra practicam filio pccnis. Servetur palribus honor capiti debitus.

...uus; sed practice panim valet. Veteros Vir enim caput esl mulieris. Et ideo, cffteris pari-
quidam pr»dic.Ttores rationes plurimas assignabant bus, si non potest simul quis succurrere patri suo
buju.s facti (piod, soilicet, plus matres quam patrtis el matri su£E in gravi poriculo conslitutis eligat suc-
ftUos umaut. Et ex istis rationibus uua in sc cxcul- currore patri. Scd si elegerit potius succurrero ma-
lons (»t, licel nalura miitrum potius ipsam sequa- Iri nemo ipsum audcal condemnare, nisi ex evi-

tur quam earum intclligentia ipsam perpendat ad denti ingraliludino et malevolentia erga patrem id
nmnndum. Mnlres, aiebant, plu.squam patres certi- actum fuerit. Unde P. Henno ol)jectionem istam :
tudinem tiabent prolom amandam essu verc suam. potest fieri quod erga proles major sit providentia
(^uidquid sil, si mntres plus diligant, cur non plus matris, quam palris; ergo lunc maler polest prsB-
diligerenlur? Palres sunt (^ausai activte, mutrcs ferri patri,sic solvit conc(;do tolum, si i^rovidonliju
;

caus(P simpliciler palientes in actu generationis; excessussit maximus,quia conclusio nostra intelligi
et ideo, si considerelur fons ipsc vitte, propter vilie debel por so loquendo, seu cieleris parilms quod :

1
•
ordine naturali umnium
1, (|uod «•st in bene notandum est pro similibus casibiis. Nos —
!
un prinmm, magis tcneri vidcnlur filii vero non necessarium osso contondimus «juod pro-
ail patKjs quom ad mnlres. Sed num(|uid soli j)a- videntin' malris oxcessus sit maxinius, ut cxcusetur
tres al)squo matribiis filios generarenl? Numcfuid ub onmi culpa filius primo motu potius malris quani
aclu generalionis ex parte sun completo, palres patris siii, (lum ulerquo grave periculum incurrit,
aliud tn vilje exordiis faciunt pro filiis (|uam lllud salutem procurans. Cor in tnli casu judex est Ihoo-
quod ad regimen domus et providenliam familite logo melior. Thcologus tamon principia custodit
corporalem sp«clal? Nonne laboranl ssepius ot inlegra cxlra praxim et hocdignum ol aequum est.
:
 ;

2«0 SUMMA THKOLO(;iCA.

ad Ephcs., v, 28. Sed corpus suum minus copula* et cohabitationis, relictis omnibus
homo dcl)et diligerc quam proximum, ut parcntijjus, homo adba^ret uxori.
supra dictum est. Intor proximos autcm Ad sccundum diccnduin, quod in verbis
magis dcbcmus parcntcs diligcrc. Ergo Apostoli noii cst intclligcndum quod homo
magis debemus diligcrc parcntcs quam dcbcat diiigerc uxorcm suam a,*qualiter sibi-
uxorem. ipsi sed quia dilectio quam aliquis habet
;

Ilespondeo diccndum, quod, sicut dictum ad scipsum, est ratio dilectionis quam habet
cst, gradus dilcctionis attcndi potcst et sc- ad uxorcm sibi con.junctam.
cmidum rationem boni, et sccundum con- Ad tcrtium dicendum, quod etiam in
junctioncrn ad diligentcm. Secundum crgo amicitia paterna invcniuntur multai rationes
rationcm boni, f[uod cst objcctum dilec- dilcctionis; et quantum ad alirpiid pra^pon-
tionis, magis sunt diligendi parcntcs quam derant rationi dilcctionis qua; habctur ad
uxor, quia diliguntur sub ralionc principii uxorem, secundum scilicet rationcm boni
ct cmincntioris cujusdam l)oni. quamvis illa; praeponderent secundum con-
Sccundum autcm rationem conjunctionis junctionis rationcm.
magis diligcnda quia uxor con- est uxor : Ad argumcntum «Sed contra, » dicenduu),
jungitur viro ut una caro existens, secun- quod etiam non est sic intelligendum,
illud
dum illud Matth., xix, Itaque jam non : quod ly « sicut » importet aHjualitatem, sed
swit duo, sed una caro. Et idco intensius rationem diiectionis. Diligit enim liomo
diligitur uxor , scd major revercntia est uxorcm suam principaliter ratione carnalis
parentibus exhibcnda ((7). conjunctionis.
Ad primum crgo diccndum, quod non CoNci.rsio. — Quanquam intonsius uxor sit ex
quantum ad omnia doscritur patcr ct matcr charitate (liligenda, tanquaiu nciltis magis con-
proptcr uxorcm in quibusdam enim magis;
juncta , luajijr tameii est parentibus cx ctiaritate
debct homo assisterc parcntibus quam reverenlia exhibenda {h).

uxori : scd quantum ad unionem carnalis

(o) Non sic Richardus; dicit enim : « Omnibus concederem illum

tionis ipsius et mulieris, libenter
pensatis, majori affectn dcbet vir diligero patrem I)osse regulariter ac ordinale morti derelinquere
et maliem quam uxorem, quia fortior est con- filiuiu unum, ac propter indigentiam aliorum po-
junctio fundata super propinquissimum naturae tius salv^are matrem sed modo absOluto nil in hac
;

gradum; concedit tamen Richardus quod vir plus quaeslione statuere vellem nisi jus uxoris ad dilec-
afficiatur ad uxorem. tionem objective majorem. In praxi non infrequen-
(b) qmeri posset etiam utrum uxor pkis a viro
Ilic ter accidit ut viri credanl se habere reipsa electio-
diligi deboat quam tilii. Poiiamus idem scmper nem inler vitam uxoris et vitam filii faciendam.
exemplum naufragium facil omuis familia quae-
: Parturiens enim uxor esl, nec beno i)Otesl propler
dam, etsunt ullra palrem qui semolipsum el alium impedimenla naluralia vel casualia qualiacumque :

natando salvare potesf uxor, et filius unus. Eligere-

, medicus aul chirurgus vocalur. el hic aliquando
ne debot vir uxorem suam ad salvandum ilhim po- pravis materialismi doginalibus infoclus, (xui di- —
tius quam suum filium? P. Ilenno generaliter di- cit si non occidalur infans in ulero, morte morie-
:

cit « Ubi non polcs omnibus indigentibus subve-

: tur maler dubio procul et forsilan ipse puer. Quid
nire, obligaris i" palri 2" malri; 3° uxori
: i" pro-
; ; faciet vir, pr£eci])ue si siut i])si lilii alii cura ma-
libus. » Aliler Billuarl « In gravi vel extrenia : terna adhuc indigenles? Plerique uxorem praeco-
necessitate corporali, por se loquendo, magis esse gnilain ignolie proli adveuienli prioferunl, ol hanc
succurrendum ])arenlibus, filiis, uxori. » Unde miseram nondum baptizalam iu utero matris occidi
socundum unum insignium illorum theologorum et per frusta d(>cidi permillunt hoc est verum ;

uxor antoponitur filiis et secundum allorum filu , el nbhorrenduiu homicidiuin. Mors lemiiore belli
auteponuntur uxori. Certum esl uxoroni habero iu hostibus inlVrliir pro salule palriaj cur non, ;

famiiia ralionein principii, id ost ralioiuun eminon- aiunl, simili modo direcle proli lempore parlus in-
tioris boni el similioris Deo. Sed ox alia parle cor- ferri iiossel ]iro salule malris? Nonne leges ipsae
tum ost patrem carnaliler conjuncliorom esse fiho malricidam liliuin capilali seulenlia mulclant? Kl
quam uxori. Et ideo conforiniter ad D. Thonur (Iiiis nou piohiberel jusle filium, eliain occidendo

principia uxor i)lus essel diligonda ol)jectivo ([uaiu ilisum si aliler fiori non possel, si vellel ipse, vel
filius filius auteiu plus intensive quaiu uxor.
, amentia rabida, vel criiuino ductus, suam occidero
Sod csl, ut jam nnlea nolavimus, linis na-
lilius malreiu? Cur non i>ari sentenlia jusle condemnare-
luralis conjuuctionis viri ac mulioris, malrimo- tur infans in ulero malerno matrom in discrimine
nialisquo copulfo. Nonno debemus in omnibus morlis consliluons? Resjiondeo primo non osse
respioore fiuem? Si pluros e.ssenl tilii qui exlra ])0- cnsus siniiles. Infans eleuiin ille infelix miscram
riculum pnesons consliluli indigorout oura ol nuxi- nuUo modo vuU occidere malreiu, nullo ducitur
lio matris, cuin pater sesi> deboal omnibus suis (Miniine, nulla amonlia rabida (lua; eum coram Deo
filiis, omuesque sinl finis eodem inodo coiijunc- pnosorvarot a peccalo, sod uon n morle sibi legitime
 OU.tST. X.WI, ART. \ll. 281

benefactor esi magis diligendus (juia cum :

sit principium boni in benollciato liabet ,

VRTICrLUS XII.
exccllenti(»ris boni rationem, sicut ot do
Utritm homo deheat dilifjpre nwf/is bene- patrc dictum est.
fnctorem (juam heneficiatum. Secnndo antcm modo magis diligiinus
bcncliciatos, ut IMiilosophus [)robat in IX
\(l (liKHlccinmm sir proceililnr. I . Vidotiir Kthic, cap. vn, pcr ([nalnor rationes.
qu(Ml homo magis deheat (lili;-'erc bene- Primo (|uidcm qnia i)eneflciatus est (juasi
factorem (juam boneficiatum. Dicit enim (juoddam opus bcnefactoris ; undo c(jnsuovit
Amrnstinns in lil». De caterliiznndis rudihus, (iici dc aliipio : (i Istc cst factnra illius. »

oap. IV, col. 311, t. (» : « Nulla major cst Natnralc cst autcm cnilibet nt diligat opus
provt)calio ad amandum quara praRveniro suum : sicut videmus quod poeta» diligunt
amando; nimis cniin diirus cst animns qni pocmata sua ; ct hoc idco qniannnnKpiodipio
dilectioncm, etsi non vnlt iinpen^Uuc. utdit suum esse, et snnm viverc, (puxl
diligit
rependero*. » Sed henefactores pra^veninut maxime manifestatur in suo agere. So-
nos in hcnericiocharitatis. Ergobenefactores cundo quia unus(piisi|ue naturaliter diligit

maximc debcnms diligerc. illnd in (juo inspicit snnm boimm. Ilabet

•2. Praitcrea, tanto ali(juis cst magis dili- (jnidem ct bcnefactor in beneficiato aliquod
gendns, (juanto gravius horao peccat, si ab bonum, et e converso; sed bcnefactor in-
ejus dilectione euni
desistat, vel contra spicit in bencflciato snnm bonum honestum,
agat. Sed gravius j^eccat qni bcnefactorcm ct beneficiatus in bencfactore suum bonum
non diligit, vel conlra cum agit, quani si utile. Honum autcm honestum dclectabilius
diligere desinat eum cui hacteuus benefecit. consideratur quam bonum utile tum quia :

Eriro matris snnt amandi beuefactores quam cst diuturnins; utilitas enim cito transit, et
hi (jnibus benefacinuis. delectatio meraoriai non cst sicut delectatio
3. I*ra'terea, inter omnia diligenda maxi- rei praesentis : tum etiam
quia bona honesta
me diligendus est Dcus, et post eum pater, magis cum delectatione recolimus, quam
nt llicronymus dicit, Super Ezech., c.xuv, utilitates (juai nobis ab aliis provencrunt.
V. 2o, col. Wi, t. r>. Sed isti sunt maximo Tertio, quia ad amantcm pertinet agere;
benefactores. Ergo benefactor est maximc vult cnim et operatnr bonum amato ad ;

diligendns. amatum antem pertinet bonum j)ati el ideo ;

Sed contra est quod IMiilosophus dicit in cxcellcntioris est amarc et proptcr hoc ad ;

I.X Ethic, cap. vn, in princ, quod « benc- benefactorcm pcrtinet ut plns. Quarto quia
factores magis videntur amaro beneficiatos difficilius est bcneficia impendere quam ro-
qnam e convcr.so. n cijjcrc. Ka vcro in quibus laboramns, magis
Kespondeo dicendum, (juod, sicut snjmi diligimus'; (jme vero uobis dc facili provc-
dictum e.st, aliquid diligitur magis dupli- niunt, quodammodo coutcmnimus.
citer uno modo qnia habet rationcm
: Ad primum ergo diccndnm, qnod in be-
excellentioris boni ; alio modo ralione ma- ncfactorc (!st ut bcncficiatns jjrovocctnr ad
joris conjunctionis. Primo quidem modo ipsum amanduni. Benefactor autem diligit

inflicta nb hominihus si inater ipsa ah iisdcni alitcr mulier pravida iisquc ad morteni iuclusive ex offi-
sjilvari non possel. Nil contra matrem direcle at- cio debel pro parturicndo lilio sese devovere, quia
lenlat iste innocens.Non est proprie injpngnator, et talis esl status et conditionis suic lex. Addo qua?-
llcel sit cnm matre
moraliter et fere physice ununi dam attenlari posse chirurgica ul ahsque opera- ,

corpus, non videtur nihilominus lcfritimum el rcc- tioiie ista nefanda quam cniliryolomiam appel-
lum quod a corpore malerno, ut istud lolum sal- lant, saluti matris nc infanlis providealur, ((uamvis
vetur corpus, quasi membrum noxium rescindatur. non sinc magno periculo matris. Ca;sar in exeni-
Nam, etiam oniissa considcralione vila- suiiernatu- pluin longo ex lcniporc haheliir. Quod si h;ec ma-
ralis cui ordinatur pner, vita naturuli gaudtit qua> tersuUerro renuat, non pia;ceplo ad id coinpclliinda
comparari non potcst vitje qualiscuint|ue corporjilis est .sed lunceventuni (iirsiii reriim iinlurali Iradnl,
;

memhri nhsque detriniento vitii" totius corporis re- (>l homicidii scelus abhorreat idein abliorrcal. ;

sfcari a corpore habilis. Undo non cst, iit dlximus, prohilieatquc pater.
parilas. Mntcr insuper dch<;t pan^re tilios; et hoc ' « iiiajor ad amorcm invilatio... (|iii
Niilla est
esl ofttrium Ipsius, ot ad id grnvidn muller tcnelur. dilectionem nolclmt impcndere. » Mignc.
si
Eodfin inodo ac milcs us«(uo n<\ mort»Mii inchisivi; • Sic cod.; in Parm. « excelleDtius csl amare...,
:

ex oftlcio debet pro patrin siia pugnnrc, quia talis ul plus amut..., plus diligimus. »
o|^ obli({atio stalus el couditiouis suu: eodem modo ;
 SUMMA TIlEOLOfilCA.

beneficiatuni non quasi provocatus ah illo, num habet; alioquin voluntas ejus non per
sed ox seipso inolus. Qnod autern ex se est, omnia divina* voluntati conformaretur ibi :

potius est 00 (piod est [)or aliud. autem [ilus bonum habct ([ui melior est.
Ad secunduni dicendum, quod amor be- Ergo iii [)atria ([uilibct niagis diliget ineUo-
neficiatiad l)cnefactorem estmagis debitus; reni et ita magis alium ([uam sei[>sum, et
;

et ideo contrarium lialiot rationcm majoris extrancum quam propinquum.

peccati. Sed amor bencfacloris ad l)cneficia-
.'{. PrcTterca, tota ratiodilectionis in patria

tum cst magis spontaneus; et idco habet Dcus erit tunc enim iniplebitur ([uod dici-
:

majorcm promptitudinem. tur ad Cor., xv, 28

I Vt sit Deus omuia in :

Ad tertium dicondum, quod Deus etiam omnihus. Ergo magis diligctur qui est Deo
phis nos diligit (piani nos eum diligumiis; propin([uior; et ita ali([uis magis diliget
et parentes plus diligunt fllios quam ab cis ineliorcm quam seipsum, et itaextraneum
diligantur. quam conjunctum.
Nec tamen oportet quod quoslibet bene- Sed contra est quod natura non tollitur

ficiatos phis (hligannis (piibuslibet bcnefac- per gloriam , sed perficitur. Ordo autera
toribus, IJenefactores enim a quibus maxima cx ipsa natura pro
charitatis supra positus,

beneficia recepimus, sciUcct Deum ef paren- cedit. Omnia cnim naturaliter plus se quain

les, [)ncf(;rinnis his ([uibus ali([ua niinora alia amant. Ergo iste ordo charitatis rema-

beneficia impendimus. iiebit iii patria.

— Benefactor quadam ratione magis,

Hespondco dicendum, quod, necesse est
CoNCLUSio
el f[xi;uiiiiii liitione minus quam beneficii receptor,
ordinem charitatis remanere in patria quau-
esl diligendiis («). tuin ad hoc quod Dcus est super omuia diU-
gendus. Iloc enim simpliciter erit tunc
ARTICULUS XIII. quando hoino perfecte eo fruetur.
Sed de ordine suupsius ad alios distin-
Utrum ordo charitatis remaneat in patria.
gucndura videtur quia, sicut supra dictura :

Ad tertiura decimum sic proceditur. 1. Vi- est, dUectionis gradus dislingui iiotcst, vel

detur quod ordo charitatis non remaneat in secundum difTerentiam boni quod quis aUi
[latria. Dicit cnim Augustinus in lib. De vera exoptat, vel secundum intensionein dilectio
rcWi., cap. XLViii, col. lOi, t. 3 Perfecta : (( iiis. Primo quidem raodo plus diligct raelio-

charitas est ut plus potiora bona, et miiius res quara seipsum, minus vero ininus bonos.
minora dihgamus'. » Sed in patria erit Volet cnira quilibet beatus ununiqueraque
perfecta charitas. Ergo plus diliget aliquis habere quod ipsi debetur secunduin divinain
nicliorein quam vel scipsum, vel sibi con- justitiam, proptcr pcrfectara conforniitateiu
juuctum. vokinlalis huinana' ad divinara. .Nec luuc
2. Praiterca, ille magis amatur cui majus erit terapus proficiendi per raeritum ad
boniiin vohiinus. Scd quilibet in patria inajus praiiniuni; sicutnunc accidit, ([uaiido
existcns vult majus bouum ei qui plus bo- potest hoiuo nieUoris' ct virtutera et pra^-

' « Ilrec est iKirfocla juslilia, qua polius potiora, ribus quam cuivis benefaclori quantumvis in-

el minus miuora diiigiuius. » Mi|j:uo. signi ; » crgo benefioialis carnalilor junctis. Hoc
' Ita Nicolai, edil. Palav. cuui niss.; al. : « uic- lauiou discroto iuloUigendum est, si agatur, ut
liorom. » jam auloa monuimus, do cousanguineis romotio-
(u) Distinguondum csl inter beueticialos ; alii ribus. Por acoidons oliam aliquis bonofaolor magis

puim suut bonelicioli cx lego nalurre; alii ex olec- diligoiulus ossol bonoliciato otiam proximiori car-

lioue lil)eia bouefactoris. Sic tilii sunl respeclu ualilor juuclo : v. g. si to a morle eripuil quam
l^aronlum ox loge naluraj bouoliciali, non voro lilius inforro volobal : hoc nihilomiuus sub dubio
aliquo tradoro libot. Billuart dicit ^ Poracoidens,
r«spoclu mei quicumquo por mo bouis ao diviliis :

lomporalibus augorolur, si mihi nullius carualis (luando oselora non sunt paria, potest conliugere
ooujunctionis viuoulo ligarolur. Dc illis ultimis (juod molioros sint magis diligondi quam conjunc-
tioros sccundum carnom, ut si quis te a morte
l^ouoficialis hic agitur; ol salis ovidons osl homiuom
:

doboro magis beuofacloros quam lalos bouorioialos sivo corporali, sivo spirituali quam iuforre vole-
diligoro. Dobol oiiim bouofacloribus gralitudiuom, baut paronlos, eripuit. " Sod parontos illi suntnc,
uilquo debot bonolioialis lalibus. Socus si agcrotur in moulo Uilluart, palros rospectu rdiorum, et e

do ijouoficialis carualilor junclis. Nam, ail Hilluarl, convorso? vol solummodo alii parentos minus
« oxlroma iiooossilalo oorporali, por
in gravi vol propinqui? Non satis litiuol, ot pnvterea ha5C opi-
so lo(pioudo, magis succurrendum osl paronlibus, uio pm'clari theologi forlo disculienda essol, si de
liliis, uxori, ol probabilius oliam fralnbus ol soro- carualilor coujuuctioribus loqui \oluit.
 :;

QUiEST. XXVl . AHT. \lll. ^3

miiim (losiflcrare ; scd tunc vohuitas unius- nilms ' diligel ; non cnim ccssahunt ab
rujus4|iii' iufra hoo sistet quod est ileleruii- animo heati honesta^ dilectionis causa*. Ta-
natum diviuitus. men omnihus istis rationibus pra*fertur
Se«'uudo viTo modo aliiiuis phis soipsuui inconii)arahililer ratio dilectionis qua* sumi-
dih^et (juam pruximuui «'tiam mehorum tiir ex [)iopiii(piitate ad Deum (ti).

quia inlensio actus dileotiouis provenit e.K Ad [)rinuuu ergo dicondum, qu(3d quaii-
parte sultjorti (Uliireutis. ut supra (hilum cst. tumad conjnnctos sihi ratio illa concedenda
Kt ad li(>c etiam douum charitatis uiiiiMii^pio est ; sed quantiim ad seipsuni, 0[H)rtet (juod
conferlur a Deo, ut primo (luidam menlein aliiiuis plus so quam alios diligat, laiito
suam in heum ordinet , ipiod pertiiiet ad niagis ([iiauto [lerfeclior csl charitas; ([uia
(iilectioiiem siiii[>sius; s(MMiiidario vero or- perlectio charitatis - ordiiiat lioniiiiein per-
dinoin aliorum Deuin velit, vel etiam
iu fecte in Deum, ([uod pertinet ad dileclionem
operetur si^cuudum siium modiim. suiipsius \ ut dictiim cst.
Sttl (piautiim ad ordiuem proxiinoruni Ad secuudum dicendiim, quod ratio illa
ad invicem, simpliciter (iiiis lua^^is (iilif^-^ct [)rocedit de ordiiie dilectionis secuudum
meliorcm secuudum charitatis aiuorem. gradum boni qiiod aliquis vult amato.
Tola eniin vita l)eata consistit inordiiiatioiio Ad tertium dicendum, quod uiiicuique
meiitis ad l)eum; uiide tolus ordo dilectioiiis (.•rit Deus tota ratio diligendi, eo ([uod Deus
comparaliouem
Iteatoriim i»l)servaliitur per cst totiim honiinis hoiium. Dato enim pcr
ad Deum ut .scilicet illo magis dihgatur, et
; impossihile quod Deus non esset hominis
propiiKpiior sihi haheatiir ah uuoipio^pio, hoiium, non csset ei ratio diligcudi. Kt ideo
qui est Deo propimpiior. (lessahit enim tuuc in ordine dilectionis oportet quod post Deum
provi.sio, (jua' est in pra-senti vita nccessaria, liomo maxime diligat scipsum.
(pia necesse est ut unusquisipie magis sihi
coiijuiicto secuiuhim (piamcumque necessi-
Co.\-cLCsio — Ordo Deus super
charitatis ,
qiio
oninia dilif^endus manet in patria;
est, necessario
ludiiiem provideat luagis quam alieno :
ibi tanieii ({uilibet honio l)catus, ex parte quidem
ralioue ciijus in hac vita ox ipsa incliuationo
iioni qiiod alteri o|itatur, proxiinuni melioiem
charitatis homo plus diligit magis sihi con-
ma^'is (piam scipsum dilif,'et, ex parte autcm dili-
jiinctum, ciii magis dehet impendcre chari-
fientis, seipsum intcnsius quam proxinmm ama-
tiilis tllectum. Continget tamen in patria l)it ih).

quod aliquis sibi conjunctum pluribus ratio-

' Sic cod. ;' mwiis.

edit. » Al. •> — « perlectior i)us spirilualibus qufe non sunt in eis; sicut oculiis
—
: :

cbaritas. >' mss. et editi passim

' Ita ; cod. Cam. lippus videt quasi circulura circa candelam, cum
« ad perfeclionem suiipsius. » ibi non sit, sed est quidam humor in ipso ociilo.
(rt)()pinio quorumdam dicentiuni quod quilibet .llia causa est quia quod videt iutellectus noster,
in cselu tantum proximuiu ([uanlum se, et
diligit noii valel videre in lumine sed in teneliris. Omnis
laulum paudebit de bonis proxirai qiiantum de enim crealura in se est tenel)ra, ct ideo cum videt
proprio, lU dicit Anselmus, non est satis prolta- Deum crealuia, imperfocle cognoscit eum; sed
in
bilis, nec lenenda. Nec ibi inlendit Anselmus ne- videl)it omnia in veritale sua et tunc perfecte co-
,

garc gradum, scilicet, (piin in caelo posl Deura gnoscet Doum in Deo, et omnia alia ineo. Sed modo
qiiis pnpaliis seipsum praidiligat; sed solummodo omnis creai.ura vanitati subjecta est , Rom., viii.
exprimorc intendit cliaritntis perfectiomnii iii j^a- Probat per (piod imperfeclio quaj modo
exeiii])liiiii
Iria; ([uis(|uc enim tunc non minus diligit ;inum est in pra-dictis evacuabilur adveiiienle perfecliono.
qnam .seipsum, id est non minus perfecte quam de- Sicut enim cognitio parvuli iraperfecta est in com-
bel, licpl poslDeumseipsum intensive praidiligiil. jiaratione ejusdem in stalu viri, et evaciiatiir timc :
Chnritnt nunqnam e.rridit »ire proplietix evu-
(6) similiter esl de nostra cognilione qua' iiiodo est
cnahunlur, sive lintjux cesxahunt, nive scienlin des- quasi parvuli. » Hugo a S. Charo : '< Eadem ratione
Irnetnr. Ex pnrle enim cotjnoscimus, ct cx parle d(d)el dici quod cvacuabitur charitas, quia niodo
prophetnmus. Cum nutem veneril (/uod pcrfeclum esl, cx pnrte est, id esl, imperfecte diligimus Deum res-
ernrunbilur quod >'x parle est, I Cor., xm. Glossa : pectu fulune diloctionis, sicut dicit Ghjssa inferius :

• Nunqniim exridil neque in hoc sfeciilo, neque in dicit enim charitas modo ex parle
: est, id est iniper-
futuro. Ei parte enim; ostendit quod cvacuabi- feclo respectu futuri statiis; orgo evacuabilur sicul
lur propbetia, donuiu lingiiarum, et sciontia, et tides ol spes; et iteriim ex i>artodici debet. Soiiitio.
simililer fides el spes, quin haltent nUquid vaniln- Quajdnm virliites ex propria natiira imperfedio-
tatis el imperfectionis. El hoc esl cum dicit
sive : nem hnii(mt: ul fides ex proprin nnlura sun hnliet
linguM, olc. Ex pnrte, id est imperfecle. Cujus sunt (luofl sil de co (|uod iion videliir, cl spes similiter,
dutP causjp. Una esl imperfectio nostri inlcllcctus, qiiia qiiod vidct (juis spernl ? et iiico evacuabiiiitiir,
qui mo«lo ml ad spiritualin quasi ociilus noctua; ad ot ex pnrte dicuntur. Chorilas autem est tum de co
solem. propler quem mulla nobis apparent in re- qiiofl vidct. Iiim de co qiiod non videl. el ci accidit
 ; »
;

284 SUMMA TIlEOLOGfCA.

amarc, et per consequens magis convenien»
charitati.
QUiESTIO XXVII. .'J. Prffiterea, ((propter quod unumquodque
m PHINOIPAM ACTIJ CIIAHITATIS, QUl EST niLF.CTIO. magis, » I Poster., tcxt. 5. Sed
talc, ct illud

(Et octo quaeruntur.) homincs proptcr hoc quod amantur, amant

dicit enim Augustinus in hb. De catechi-
Dcindc considcrandwm cst do actu chari- znmlis rudihus, cap. iv, col. .'51 i, t. 0, (fuod
tatis ct primo dc prinripali actii charitatis,
: '( nulla est major provocatio ad amandum
qui cst dilcctio; secundo de ahis actijjus, vel quam amando. » Ergo charitas
pra'venirc
etfcctihus consequcntibus. magis amari f|uam in amarc.
consistit in
Circa primum qua^runtur octo :
1" quid Scd contra est quod Philo.sophus dioit in
sil magis proprium charitatis, utrum amare, VIII Kthic, cap. vni, in princ, quod ma- ((

vcl amari; utrum amarc, prout est actus

2" gis cxistit amicitia in amare quam in
charitatis sit idem quod benevolentia
, amari. » Sed charitas est amicitia quadam.
'3° utrum Deus sit proptcr seipsum aman- Ergo charifas magis consistit in amaro
dus; A" ulrum possit in hac vita immcdiate quam in amari.
amari; 5" utrum possit amari totalitcr Respondeo dicendum, quod amare conve-
6" utrum ejus dilectio haheat modum nit charitati, inquantum est charitas. Cha-
7" (juid sit mclius, utrum dilig-crc amicum, ritas cnim, cum sit virtus quffidam, secun-
vcl diligcrc inimicum; 8" quid sit melius, dum suam csscntiam habet inclinationem
ulrum diligere Deum vel proximum, ad proprium actum. Amari autem non ost
actus charitatis ipsius qui araatur, sed actus
charitatis ejus est amare amari autem com-
ARTICULUS PRIMUS. ;

pctit ei secundum communcm rationem

Utrum charitatis sit magis proprium amari boni, prout scihcet ad ejus honum alius per
fjuam amare. actum charitatis movctur. Undc manifestum
est, quod charitati magis convenit amare
Ad primum sic proccditur. 1. Videtur quam amari.
quod magis proprium amari
charitatis sit Magis enim convenit unicuique quod con-
quam amare. Charitas enim in mchorihus venit ei per se et substantialiter, (juam quod
mclior invenitur. Scd mehorcs dcbcnt ma- convcnit ei pcr ahud. Et hujus duplex est
gis amari. Ergo charitatis magis est pro- signum primum quidcm, quia amici magis
:

prium amari. laudantur ex hoc quod araant, quara ex hoc

2. Pra^tcrea, illud quod in phirihus in- quod amantur; quinimo, si non amant et
venitur, vidctur essc magis convcniens amcntur, vituperaiitur. Sccundo, quia ma-
natura', ct pcr conscqucns mchus. Sed, sicut trcs, qua^ maxime amant, plus qua?runt
dicil Philosophus in Vlil Efhir., cap. vin, amarc quam amari. Oua^dam enira, ut Phi-
in princ, multi magis volunt amari quam
(( lo.sophus dicit iii eod. lih., loco cit., « filios

amarc, sempcrquc amatoresadulationis sunt suos (lant nutrici, ct aniant quidcm, reda-
multi. » Ergo mclius est amari quam mari autcmuon qua^runt, si nou contingat.

quotl oo ((uod non videl, quod habut a fide;

sit (le quod meipsum de cujus damnatione uon sum
,

el ideo licct (juanluni ad hoc sit ovacuanda, quia la- cortus luuc autem quando certus ero de damna-
:

nien illud ci accidit, non dobet dici evacuari, noc tiono multorum, non tenoor illos diliirere ad id ad
(^x parto. Item vidotiu" ([luid charitas dostruonda sit quod moipsum; noc otiam modo tonerer, si cerlus
ouuiino socunduni hoc, (juia ojus niodus substan- essem de aliquibus. Ad id quod dico dilitro istum :

lialior ost illo ([ui dotorniinatur in illo praicepto : sicul me, sio notatur desidoriiun quod ost in dilec-
Diliijcs proximum tuuni sirui teiijsum, id esl ad id lione; cum autom diligo islum in oo in (juo me, sic
ad (|uod toipsum; sod sic non diligemus dnmnatos: notalur fruilio. Utrumquo autem ibi eril et fruitio
orpo modus isto ovacuabitur, et osl substantialis et dosidoriuni; undo illud fruimlur nec faslidiunt
:

charilali ergo charitas simplicilor deslruetur.

;
([uo frui magis sitiunl. » Sod non solum romanebit
Praeleroa lunc diligemus in oo in quo, el iste mo- charilas in uMerna hoatitudine; imo cum eodem
dus est alius ab eo niodo dilipencli (|uo diligimus ordino romanobit sic cclernalitor magis diliget
;

ad id ([uod nos; videlur ergo (juod illo non sil ibi. quis jiatrem, niatrem, lilios, uxorem, frntres et
Solulio. Uovora ossenlialis inodus oharitalis dili- sororcs, conjunclos cnrnalitor vel spiritualilor. be-
gendi altonditur pon(>s illud (puxl dolerminatur in nofactores. concives, commilitones, olc. El umicitia
hoc prnH-oplo: Diliges pro.vimum tuum sicnt tcipsum; in lorris hic incboaln por omnia sn?cuIorum ssecula
cl modo lonoor diligero oninoni proximum ad id nd durnbit.
 .

OU.flST. XXVII, AKT. I KT II. ^85

A(l prinium crgodiceniluni, quod meliores cap. IV, ponit (iiiiiKiuc ad amicitiam perti-
ex »!oqumi moliores suut, sunt ma^ns ania- neutia : (|uoriiiu primuiii esl (piod homo
biles; setl ex eo t|uoil iu eis rst iieirectinr Nolit amico lioiiiiiu ; .seciiudum est (iiiod
eharitns, sunt ma^^^is amanlrs; secunduni vclit ei csso et vivero ; tertium est quod ei
tamen proiKirtionem amati; non enim me- delectahiliter convivat ;
quartum est (iiiod
lior minus amat id ijuoil infra ipsum est, eadein eligat ;
quintum e.st qiiod eicondoleat
quam amaliile sit; sicut ilK> (|ui est niiinis el Cdiiuaiidcat. Sed piiiua diio ad heiievo-
bonus, non attin^'it ad amandum meliorem, lentiam pertiueiit. Krgo priiuus actus cha-
quantum amabilis est. ritatis est bcucvolentia.
.\d serundum dicenduin, qiiod, sicut Plii- Sed c(jiitra esl quod Philosophus dicit iu
loso[)hus dicithoinines voluiit
iliidem , «i eodeiii lihro, cap. v, quod « hei'ievoleiifia
amari, inquantum volunt honorari. » Sicut iieiiuo est amatio, scd cst amiciti* princi-
«?nim lionor exhilietur aliciii ut quo<ldam piiim. 11 Sed charitas est amicitia, ut supra
testimonium honi in ipso qui hoiioratur; ila dictiuu est. Krgo heuevoleuUa iiou est idem
per hoe quod iUiquis amatur, ostenditur in (luod dilectio, qua? cst charitatis actiis.
ipso essc ali(|uo<l t)onum (piia soluiu lionuiu ;
Kespoiideo dicendum, quod heuevolentia
amahile esl. Sic ergo amari et hoiioiari proprie, dicitur actus vohiiitafis, (luo aiteri
quaTunt hoiuines propter aliiid, scilicet ad lioiium voliiiuus. llic auteiii voliiutatis actus
manifestationem honi iu amato existeiitis. dillert ah actuali amoie, tam secundum
Amare autem qua'runt charitatem hahentcs quod est in appetitu seusitivo, quaiii etiam
secunduin se, (luasi iiisinii sit lioiium cluiri- secuudum quod est iii appetitu iiitellectivo,
tatis; sicut et quilihet actus virtutis est qiii est Amor cuiui qui est iii appe-
voluutas.
t)onum virtutis illius. Unde magis pertinet titu (jua^dam passio est. Omnis
sensitivo,
ad charitatem velle amare, (luaiu velle aiitciu passio cuiu quodam impetu iiiclinat
amari iii siiuui ohjectum. Passio autem auKjris
Ad tertium diccndum,quod proptcramari hahet quod non suhito exoritur; sed per
ali(iui amant noii ita ciuod amari sit finis
; ali(iuam assiduam inspectionem rci amatai;
ejiis {\\um\ est amare, sed eo (piod est via et itleo IMiilosophus. iu W Ethic, cap. v,
({uaidam ad h(jc iiiducens qiiod homo amet. ostendeus diirereutiaiu inter heiievoleiitiam
et amorcm qui cst passio, dicit quod heno-
CoNCLCsio — r.uin aniare pnijiriiis sit actus clui-
volentia nou hahet distinctionem et appe-
((
ritatis, iit miu conveuiat
ipsa est virtus, aoiari vero
cbaritati, nisi secunduni comniunem quamdaui titum, I) id est, aliqueiu impetum iucliiiatio-

Loni rationem; perspicuum inde est, chaiitati nis; scd cx solo jiidicio ratiouis homo vult
magis proprium esse ainare quani auiari. honum alicui. Similiter etiam talis anior
est ex quadam cousuetudine ; henevolcntia
AKTICrLUS II.
autem iuterdum oritur ex repentiuo; sicut
accidit uohis de pugiUbus, qui pugnaut,
/ ino/i aiiifive, serunduin ({uod cst actus quoruin allerum vellemus viucere. Sed
rhurittilis, sit idcni quod bcnecolenliu. auKjr qui est iu appetitu iulellectivo, ctiam
diHcrt a hencvolcntia importat enim quara- ;

Ad sccundum sic proccditur. 1. Videtur daiii uniouem seciiiidum aHeclum aiuautis

qutjd aiuare secunduiu (|iiod cst actus cha- ad auiatiiiii; iiKiuaulum scilicet aiiiaus a'sfi-
ritatis, nihil sit aliiid (iiiain henevolentia. niat amatuiu (luodammodo ut uiiitum sibi,
Dicil enim 1'hilosoplius, in II Hlietor., c. iv, vel ad se pcrtiiicus, et sic luovetur iu ijisum.
in priuc, quod « amarc est velle aliciii ho- Sed heucvoleutia est simplex actiis voluufa-
num. >i Sed hoc est heiievolentia. Kr^ni iiiiiil (luo volumiis
tis, alicui hoiiiim, etiam ikju
aliud(3stactus charitatis quam henevoleutia. pravsupposita pra'dicta uirKJiie anectus ad
2.PrjBterea, cujus est hahitiis, ejus est ip.siim.
actus. Sed hahitus charitatis est iii poteiifia Sic (M'go iii dileclioue, si^ciiiidiiui (|iio(l est
voluntatis, ut siipra dicliuu est. Krgo etiaiii acfus charitatis, includilur (iiiidem heiievo-
actus charitatiscst actus voluntatis. Sed uon lentia sed dilectio, sive anior, addit unio-
;

est nisi in lioniim tendeiis, (piod csl heiicvo- iKuii afrcctus et propfcr hoc Pliilosophiis
:

lentia. Krgo actus charilatis nihil aiiiid est dicit iliid., (luod (( heiiev<jleiitia est priiici-
quam henevolentia. piuni amicitice. »
3. l'rietorea, Phiicjsophus lu 1\ Etliic., Ad priiuum crgo diceudum, quud Philuso-
280 siiMMA tiieouu;i(:a.
phus ilji (lcfinit amarc, noii poncns totam soipsiim. » Sed « Deo fruendum est, u ul in
ratioiHsm ip.siiis, scd ali(juid ad rationem codcin lii)ro, cap. v, dicitur. Ergo Deus dili-
cjus pcrtincns, in (|uo maxime manircstatiir gcndus cst [)roptcr .^ci|)suin.
dilcctionis actiis. Kesp(jndco dicendiim, quod ly « propter »

Ad sccundum dicendum, (juod dilcctio est imjjortat hal)itii<lincm alicujus causae. Est
actus voluntatis in bonuin tendcns, scd cuin aut(Mn (juadruplcx genus causae ; scilicet
(piadam unioiie ad amatuin; (juae quidem finalis, Jonnaiis, cfnciens ad et materialis,
in benevolentia non importatur. quain rcducitur etiam matcrialis dispositio,
Ad tertium diccndum, quod intantum ilia quae non est causa simphciter, sed secundum
quai Pliilosophus ihi ponit, ad amicitiam quid. Et .secundum ha;c quatuor genera
pertinent, iiiquautum proveniunt cx amore caiisarum dicitur aliquid « proptcr alterum »
quem quis habet ad seipsum, ut ibidem di- dihgendum. Secundum
quidem genus
citur ; ut scilicet ha;c omnia aliquis erga causffi dihgimus mcdicinam
linalis, sicut
amicura agat sicut ad scipsum quod pcr- ;
propter sanitatem secundum autem genus ;

tinetad prsedictam unionemadectus. causa; formalis, sicut dihgimus iiominem

CoNCi.usio. — QuaiKjuani in dilectionc ,

prout
propter virtutem, quia sciiicct virtute for-

esl cliavitalis actus, includatur bcMicvolcntia; addit

malitcr est bonus et per con.sequens diligi-
tunicn dilectio licncvolciitia' unioncni affectus biHs; sccundum autem causam efhcientem,
ainantis ad aniatuni, quain non includit beiievo- sicut diligimus aliquos , inquantiim sunt
lentia, quse est simplex volnntatis actus, quo ah- filii talis patris ; secundum autem dispositio-
cui bonuin voUimus. nem, quai reducitur ad genus causa» mate-
rialis, dicimur aHquid diiigcrc proptcr id
AUTICULUS 111. quod nos disposuit ad ejus dilectionem, puta
Vtrum Deus sit propler scipsiim ex chnri- proptcr ali(|ua benelicia suscepta quamvis ;

tate dilifjcndxs. postquam jam amare inco'pimus, non prop-

tcr illa bencficia amamus amicum, sed proj)-
Ad tertium sic proccditur. I. Vidctur tcr cjus virtutcm.
quod Deusnon proptcr scipsum, sed propter Primis ergo tribus modis Deum uon dili-
aUud diligatur cx charitate. Dicit enim (ire- gimus jiropter aliud, sed proptor scipsum.
gorius in quadani hom., xi in Eva7ifj.,% i, Non enim ordinatur ad aliud sicut ad linem,
col. 1115, t. 2 « Ex Iiis qua? novit animus,
: scd ipse est finis ultimus omnium neque ;

discit incognita amare. » Vocat autcm « inco- ctiam informatur aliquo alioad hoc quod sit
gnita » inteUigibilia et divina, cognita » (( boiius, scd cjus substantia est ejus bonitas,
autcnisensibiHa. Ergo Deusest propteraUud secundum quam exemplariter omnia bona
diiigendus. sunt; neque iterum ei ab altero bouitas
2. Praitcrea,amor sequitur cognitionem. inest, sed ab ij)so omnibus aliis.
Sed Dcus per aliud cognoscitur, secundum Scd quarto modo potest diligi propter
illud Hom., i, 20 Invisibilia Dci })cr ca qmv
: aliud quia scilicet cx aliquibus aliis dispo-
,

facta sunt, intellecta co7ispiciuntur Ergo . nimur ad hoc quod in Dei diloctiono pro-
otiam propter aliud amatur, et non propter ficiamus puta j)cr bcnclicia ab co suscepta,
;

6e. vcl j)cr j)ra'inia sj)crata voi etiam per ,

3. Pr^terca, « spes gcnerat charitatcm, » j)a'nas, (juas j)cr ij)suni vitarc intcndimus.
ul dicitur in (ilossa interhn., super illud : Ad priinuin ergo dicendum, quod « ex his
Abraham fjenuit Isaac, .Matth,, i. « Timor (jiKi' animusnovit. discit incognilaamiU'o; »

ctiain (haritatcm iiilroducit, » ut .\ugusli- non ([iiod cop:nita sint ratio diligcndi ijisa

uus dicit Super I (Janon. Joan., tracl. ix, incognita j)cr modiim caus;c formalis, vel
§ 4, col. 20iS, t. 3. Sed spes expectut aliquid linalis, vel cfficiontis, sed quia perhochomo
adipisci a Deo; tinior autcin rcfiigil ali^piid disj)oiiitur ad aniandiim incognita.
quod a Dco iiilligi i)olcsl. Ergo videtur (juod .\(1 sccuiuluin diccndum, qiiod cognitio
Deus j)ropter aliquod bonuin sjjcratum, vcl Dci acquiritur quidom j)or alia; sed jK»st-
propter ab^juod mahiui tinicndum sil aman- quain Jam cognoscitur, non j)cr alia cognos-
dus. Noncrgoesl aniandus j^roptcr scijtsuin. citiir. sed j)cr scijisum . scciindiim iUud
Sed contra est (jiiod, sicut Augustiiius Joan., IV, 12 : Jam non proptcr tuam ioque-
dicit in 1 Dc doct. christ., cap. iv, § 20, t. 3, lani credimus; ipsi cnim audivimus , et

y frui est umore alicui roi inhairorc proptcr scimus quia hic est vere Salvator mwidi.
 ,

Qr.F.ST. wvn. .\RT. in it iv. 281

tcrtium tlioondum. quo*! s|m's ««t tinior

.\(1 rntn vestrn' diviscnmt mter vn^ et Dennt 'Iniqui-

duruiit lul charitiitiMn por nittilum disposi- vestrum. Sed iioccalum niagis est in voiun- ^Jj^lr^,
tionis cujusduni, ut cx suprii (licti-s palet. tato (piain in intelloctu. Ergo minus potest

CoNCLUslo, — Cum Deus sit ipsa e.ssontia hoiii-

liomo Douiu dili^'cre immediate quam Deum
tatis \\CT se, et ultinnis linis oniniinu; proiitor immodiat»; cogiio.scere.
seipsum cjuofpie dili^endus ost, qiuuiquani dispo- Scd contra est, quotl cognitio Doi, ijuia
sitive ipM> |iri)pt«'r;iliipiiil aiiobisdili^i possit, *pio cst modiata, diiitiir ct ova-aMii,!.!:marK'a ;

iiidurimurad ipsuiu aniandum (<i). cuatiir iii ad (ioriuth., xiii.

i>alria, ut patol I

Sed charitas viae non evacuatur, ut ihidem

ARTICULrS IV. dicitur. Ergo charitas via' iuuncdiato Deo

f/n/ni adha,'rot,
/)>'//> in fuic Vlta puS^n/ nnn.oirintt'
nmari. Kosjtondeo diceiidum, quod, sicut supra
dictum est, actus cognoscitiva; virtutis per-

A(i ipiartum sic proceditur. I . Vidolur ficitur por hoc quod cognitum est in cogiios-
quod heus iii Iiaf vita iiou possit immcdiate ccnto; actiis auteiii ap[)otitiva3 virtntis por-
amari. « lucofrnita onim amnri noii pds- licitur per hoc qiiod appotiliis inchnatur ad
snnt, » ut .Vugu.stinus dicit, .\ /> Trinit., rem ip.sam, Et ideo oportet quod motus
cap. I, col. «>7I, t. 8. Sod Mt'nm inm coirnos- appotilivio virtiitis sit iii res ' secundum
cimus immrdiate in hac vila (piia vidcnins
; conditioiieiu * ipsarum rerum ; actus autoin
nunc per speculum in xnir/mate, ut dicitur cognoscitiva3 virtutis est secundum modum
I ad (lorinth., xm. 1-2. Krgo lu^ijue etiam cognoscentis.
eum immediate amamiis. Est autom ipse ordo rerum talis secundum
i. Praeterea, qui non potest quod mimis sc, quod Deus est propter seipsum cognos-
est, non potest quod majus est. Sed majus cibilis et diligil)ilis , utpotc esscntialiter
est amare Meuni quam cognosccre ipsum ;
existens ipsa voritas et bouitas, per quani
niHo. 7'/' enim ndlui'ret /)eo' per amorem, unus alia cognoscuntur ot amaiitur. Sed quoad
spiritus cum illu lit, ut dicitur I al (!or., nos, nostra cognilio a seusu ortum
(|uia
VI, 17. Sed homo non potest Deum cofnms- habet, prius sunt cognoscibilia, quai sunt
cero immediato. Kr^'»» niulto miiius amare, sensui propiiiquiura, ot ullimus^ teruiinus
3. Prajteroa, homo a Deo disjungitur per cognitionis est in eo quod est maxime a
peccatum, secundum iliud Is., lix, 2 : Pec- sensu remotum.

' Al. : « in re. » — * Al. : « cognitionefn. » -- finem liabeat Deus meam relributionem, tuno
* AJ. : « ulterius. » peccarem; Deus eiiim uullum finem habet cum
(aj Certum est licere aliquo modo et aliquo sensu sit linis omnium, et ad nullum linem ordinari de-
servire Deo, Deumque dilijfere propter relributio- bet. Insuper tinis plus amatur quain ea quse
neni. et hoc esl de tide in concilio tridentino sunt ad tinem; et ideo Deus minus amaretur quam
detinitum, sess. vi, cap. xi, et caii. xxxi: « Si quis ipsa retributio: porro amare retribulionem vel qua-
dixerit justiticatum peccare, dum inluitu a;temfe lecumque objectuin plusquam Deum illicilumest.
mercetlis bene operatur, analhenia sit. » Unde Deus semper reinanere debet id quod do
Inclinavi cor meum ad fnriendax justifiraliones jure est, id est tluis ultimus.
tuax propter retributionem , Ps. cxviii. Abraliam Sod diligi potest sub hac conditione propter re-
tanquam in alieno demoratus est, quia expeclabat tribulioneui. Dequa auleui lelributioue agatur, de
fundamenln hahcntem cicilnlcm cujus arllfcx et , ajlerna solum. vel etiam do leuq)0iali. Agilur certe
condtlor Dcus, nd Hel)r., xj. Moy.sos magis olcjrjt de {elerua, ut de line ullerius onliuabili ad Doum;
offligi rum populo Dei quam lemporalis peccali ha- nam beatitudo noslra a!lerna cst quid creatum, et
bere jucundilntem, quin aspiriebat in remuueralin- omne rrentum ad Crealorem ullimo referendura est.
nem, nd Il.-br., xi. Apostoli dicunt Ecce nos — : Agitur ctiam de rolribulione teinporali, dummodo
Tfliquimns omnin d scculi sumus le qnid erjo erit , retributio illa nou consideretur el accipialur ut fiuis
nohis f Kt respondet eis Christus Sedibitis el vos : operum virlulis ((uaj suut prtEstontiora bonis leui-
supcr sedes duodecim, judicnules dnodecim tribus poralibus, ut palet. Ecclesia pelit a Deo iii praxi
Isrncl, Malth.,xix. Gnudele el e.vullnte, quin merces seronitalem, pluviam, fruges, elc et Christus ipse ,

veslrn copiosn est in cselis, Maltli., v. jubet iios polero in orntiono domiuica paneiu nos-
Vide Cyprianum,
Epist. xvi; Chrysostomum trum quolidianuni. Atqui oraliones siiiit opura
Hom. Matlh.Tum; Ami)rosiuni, lib. V In
Lxiii in bona ; ergolicet iiiluilu morcedis temporalis Jjo-
cap. VI Luc; Ilieronyinum, lib. I ContraJovininnum, num opus oducere.
cap. XIII Augustinum, In psalm. cxxxiv, Tract. i.i
; Quaiiluin ad sanclus Patros tpii po.ssunt ojiponi,
in Jonnnem, etc. inloliiK«!iidi siiiit de amore Dci proptor inercedem
Si tampn diiigerem Denrn rpija ordin»«lur ad re- temporalein, vel ctiam proptcr mercodem Eeternam
Iributiouem mcttm, ei ad id exisUil, ila ut juxla niu priucipaliler inlontam, et tanquam tinein ultimum.
2S8 SUMMA TTTEOLOGICA.
Scciindtim hoc ergo dicendiim est, qnod aiirjuis alius diligit Dcum tantura, quantum
dilcctio, (|ua^ csl uppclitiva! virtutis actus, ipse sc diligit. Ihjc aulcm cst iiiconvcniens.
etiam in statu via? tcndit in Deum primo, et Ergo Deus non potcst totaUter diligi ab
ex ipso dcrivatur ad alia; ct sccundum hoc ali(jua creatura.
charitas Dcum iiiinicdiatc diiigit, alia vero Scd contra est quod dicitur Deut., vi, 5 :

Dco mcdiantc. In cognitione vcro est c con- Dilif/cs Dominum Deuin tuurn cx toto corde
vcrso, quia scilicct pcr aUa Dcum cogncsci- tuo.
mus; sicut causam per eircctus, vel per mo- Hespondeo dicendum, quod cum dilectio
dinn cmincntia; aut ncj^ationis, ut patct per intcUigatur quasi mcdiuin iiitcr amantem
Dionysium in lih. De div. nom., cap. i, §§ 3 ct amatum, cum qua-ritur an Dcus possit
et5, col. r>90, t.1. totaliter diligi, tripUciter potcst intclUgi :

Ad primum crgo diccndum, quod quam- uno modo ut modus totalitatis rcferatur ad
vis incognila nou possint amari, tamcu non rcm dilcctam; et sic Dcus cst totalitcr dili-
oportet quod sit idem ordo cognitionis et gcndus, quia totum quod ad Deum pertinet
dilectionis ; nam dilectio est cognitionis tcr- hoiuo diligere dchct.
minus ; et idco ubi dcsinit cognitio, scilicct Alio modo potest intcUigi ita quod totali-
in ipsa rc, qua? pcr aliam cognoscitur, ihi tas rcfcratur ad diligentcm; et sic etiam
statim dilcctio incipcre potcst. Dcus totaUtcr diUgi debct, quia ex toto pusse
Ad secundum diccndum, quod dilcctio Dei suo homo dehet diligere Deum, et quidquid
est majus aH^juid quam cjus cognitio, habet, ad Dci amorem ordinare, secundum
maximo secundum statum via, ideo pra^,- illud Dcut., VI, 5 : Dilifjes Dominum Deum
supponit ipsam et quia cognitio non quics-
; tuum ex toto corde tuo.
cit in rcbus crcatis, sed pcr eas in ahud Tertio modo potest inteliigi sccundum
tcndit, in illo dilcctio incipit, ct per hoc ad comparationcm diligentis ad rem dilcctam,
alia derivatur pcr modum cujusdam circu- ut sciJicetuKjdus diUgcntis ada^quet modum
lationis; dum cognitio a crcaturis incipicns, rci dilccta'; ct hoc non potcst cssc; cum
tendit in Dcium ; a Deo incipicns,
ct dilectio cnim unumquodque iutantum diligibiie sit,
sicut ah ultimo fitic, ad crcaturasderivatur. inquantum est honum, Deus, cujus bonitas
Ad tcrtium diccndum, quod per oharita- csl inlinita, cst iuliuite diligihilis. NuUa
tcm tolUtur aversio a Deo, quse est per autem creatura potest Deum infinite dili-

peccatum, non autcm pcr solam cognitio- gcrc quia omnis virtus creaturae
;
, sive
nem; ct idco charitas cst qua" diUgcndo naturalis, sivc infusa, cst finita.
animam inuucdiate Deo conjungit spirituaUs Et per hoc patet responsio ad oljjccta :

vinculo unionis. nam prima; trcs objectiones procedunt se-

CoNCLUsio — Uuaiujuain mediale Deuni in via cundum hunc tcrtium seiisuin ultimaautem ;

cognoscanius , ipsuui tanien cliaiitatis dilectione ratio procedit in sensu secuudo.

innnediale diUginius. CoNCLUsio — Quamvis liomo possit Deuin tola-
liter, id est, onmia quie ad ii>siun sj»uctant, diligere,
ARTICULUS Y. vel (juaH-unKfue liominis sunl, in ojus dilectionera
refeiTO ; non potost tainon iiisum lunno diligere
Utrum Deus possil totaliler amari.
totaliler, id est, quanlum ijtse diligiLilis est.

Ad quiutum sic proceditur. 1 . Vidctur

quod Dcus non possit tittalitcr amari. Amor ARTICULUS VI.
onim Sed Dcus nou
scijuitur cognitioucm.
Utrum diviuce dilectionis sit aliquis modus
potest tolalilcr a nuiiis coguosci, quia hoc
habendus.
csset cum comprciicndcrc. Ergo non potcst
a noitis tolalilor auiari. Ad scxtum sic piwcditur. I. Vidctur qutxl
2. IVa-tcrea, anior cst unio quaHlam, ut divina' dilcclionis sit aliquis modus iiahcn-
patct pcr Diouysium, iv cap. De div. 7iom., dus. llatio cnim boni consistit in motlo, spo-

§ IT), col. 714, 1. I. Scd cor liomiuis non cic ct ordinc, ut j)alct j>cr Augustinum in lil).

potcst totaliter Dco uniri, (juia itidjor cst Dc nat. honi, cap. ui, col. r»r»3, t. 8. Sed
Deus corde nostro, ul dicilur Joan., iii, -20. I dilcctio Doi est optimum in homine, sctHin-
Ergo Deus nou potcst totalilcr amari. (him illud ad Coloss., iii, II : Supcr omnia
3. Prailcr(3a, Dcus scijisum lolaliler amat. cliaritatem habete. Ergo dilcclio Dei dcbet
Si ergo ah aliquu ali(t lolalilor amalur, moduin haliere.
 Ur.€ST. XXVII, ART. \l.

•2. Pra'ten\i, Aujfustinus dicit iu lih, l)e iieui nd snnitatoiu (piam quidem proporlio-
nioribus Eccles., oap. vui, col. i;jU;, t. l : nem si medicina cxcederet, vel ab oa defice-

« I>ic milii, qUiTso te, quis sit dilij^^endi mo- ret, esset inuiioderata.
dus. Vereor enim no plus minusve quam Finis autem omiiium actionum humana-
oiM>rtt't. innanuuer de^iderio, ct auiore Do- ruiu et aircctioniuu est dilcftio Dei, per
iiuni niei. " Frustra autem qua-reret modum, (luam maxiinc attingimus ultimum finem,
nisi ossct aliquis divinaR dilectionis modus. ut supra dictuin est; et ideo in dilectiono Dei
Krijo t'st alitjuis modns divina^ tlilectionis. non p(»test accipi modus, sicut in re mensu-
:{. I*ra;terea, sicut Augustinus diril, IV rata, ut sit inea acci[)ere plus et minus; scd
Sup. Gen. ad lilt., c. ui, col. 2'.K), t. 3, « mo- sicut invenitur raodus in racnsura, in qua
dus est quem uuicuiquc propria mcnsiira non potest esse cxcessus, sed quanto plus
pra'tlpit. » Se«l inensura voluntatis humana? attingitur regula. tanto mclius cst ct ita ;

sicut et artionis exterioris, est ratio. Ergo quaiito Deus plus diligitur, tanto est dilec-
sicut in exteriori eHectu charitatis oportet tio melior.
hahere mcHlum a rationc pra-dxum, .secun- .\d priinum ergo dlcendum, qiiod illud
dum illud Kom.. xii, Witiunabile obse- I : quod eo quod cst per
est pt^r sc, potius est
(/uiitf/t vestru/u;\la etiam interior dilectio aliud ct ideo honitas mensurae quce per se
;

lk)i dehet modum habero. hahet modum, potior est quam bonitas men-
Sed rontra esf ipiod Hernardus dicit in surati, (juae habet modum per aliud; et sic
lih. De (iilitjetido l)euin,cii\}. i, § 1, col. .JTI, etiam charitas, qua' liabet modum sicut
t. i, edit. Vives, quod « causa diligendi mensura, prceeminet aliis virtutibus, quae.
Deiim I>eus est, raodus sinc modo diligere. » habent modum sicut mensuratse.
Hespoiuleo dicendum, (juod sicut patet cx Ad secuiuluin diceiidum, quod, sicut Au-
inducta auctoritate Augustini, mo«liis im- gustinus ibidem subjungit, « modus dili-
p4jrtat quamdam mensurae determinatio- geudi Deum est ut ex toto corde diligatur, »
nem. IKtc auteiu determinatio invenitur et id est, ut diligatur quantunicumquc potest
in mensura et in mensurato; aliter tainen, diligi hoc pertinct ad modum qui convo-
; et
et aliter iu mensura enim invenitur csseii-
: nit mensura?.
tialiter,quia mensura secundum seipsam est Ad tertium dicendum, quod afTcetio illa
det».'rininativa ct mudificativa aliorum; in cujus objectum subjacet judicio rationis, est
mensuratis autem invenitur mensura .se- ' ratione mensuranda. Sed objectum divinae
cundum aliud', id est inquantum attingunt dilcctionis, quod cst Dous, oxcedit judicium
mensuram. Kt idco in mensura nihil potest rationis : ct idco non mcnsuratur ratione
acci[»i immodificatum; sed res meiisurata scd rationcm exccdit. Nec est simile dc inte-
est imnnxlificata, nisi mensuram attingat, riori actu charitatis, et cxterioribus actibus.
sivedeficiat, siveexcedat. Nam interior actus charitatis liabet rationem
omnihus autem appetibilihus et agihi-
In finis, quia ultimum boiium hominis coiisis-
lihus mensura cst finis; quia corum quse ap- tit in hoc quod anima Deo inha.'reat, secun-
petimus ct agimus o[)ortct [^ropriam ratio- dum illud psalm. lxxii, :28 Mihi adlixrere :

nem ex fine accipere, ut patet per IMiiloso- Deo bouum est; exteriorcs autom actus
phum in II Pln/sic., text. «0. Et ideo finis sunt sicut ad fiiiein et ideo sunt ; commcn-
secundum seipsum habct modum ca vero ;
surandi et secuiuUiiu churitutem ct sccun-
qua^ sunt ad finem, hahent modum cx eo dum rationem.
quo<l sunt fini proportionata. Kt ideo, sicut
Philosophus dicit in Polit.,ca\). vi,a med.,
roNCLCsio. — Cum omniiun buraanaiaim actio-
I
uum atque afTectionuui ultimus linis sil ipsa Dei
« appetitus finis in omnihus artihus est ahs- dilfctio, nuilus ei est modus, vel termiims impo-
que tine et termino; » eorum autem quai nendus, sed (juanto plus diligitur, tanto melior est
sunt ad finem, est aliquis tcrminus; noii dilectio.
enim medicus imponit aliquem terminura
sanitati, sed facit eam pcrfeclain, quantum-
cumque potest sed mediciiue iiiqjonit tcr-
:

minum; non enim dat tantiim ilc medicina,

quantum potest, sed secuudum proportio-

' Pann. omitu» " mensura. >• — » lia mss. et editl passlm ; al. : « secundum allquld. »>

lli. 19
 ;

2'.K) SIIMMA THEOLOCICA.

1'rimo quidcm nuxlo dile<tio amici pra*-
(Mninct dili^ctioiii iiiiinici; ipiia amiciis et
ARTICULUS VII.
melior est, ct mag-is conjunclus, unde est
Utrum sit mar/is meritorium dilifjere inimi- materia magis cfjiiveniens dilectioni et ;

cum f/uam amicum. proptcr hoc actus dilcctionis super hanc

matcriam transiens mclior est unde et ejus ;

Ad septimum sic profcditur. 1. Vidctur oppositum est dctcrius, jic.jus cniraestodire

quod magis mcritorium sit diligcrc inimi- amicuni quam odire ininiicum. '

cum quam amicum. Dicitur cnim Mattli., v, Secundo autem modo dilectio inimici
40 Si flilif/itis eos f/ui vos flilif/unt, f/uam
: praieniinct propter duo. 1'rimo quidem, cpiia
merceflem iiahehilis ? Diligcrc crgo amicum dilectionis amici potest esse alia ratio quam
non meretur mercedera. Sed diligcre iuimi- Deus; sed dilectionis inimici .solus Deus est
cum meretur merccdcm, ut ibidcm ostendi- ratio. Sccundo quia pra^supposito quod
,

tur. Ergo magis cst mcritoriuni diligere utcrque propter Deum diligatur, fortior os-
inimicos quam amicos. tcnditur esse Dei dilectio (juaj animuni ho-
2. Praetcrca, tanto aliquid est magis meri- rainis ad remotiora extcndit, scilicet, usqiie
torium, quanto cx majori charitate proccdit, ad dilectionem inimicorum; sicut virtiis

Sed diligcrc ininiicum est perfeclorum filio- ignis tanto ostenditur esse fortior, quanto
rum Dei, ut Augustinus dicit in Enchir., ad remotiora dilfundit suum calorem. Tanto
c.Lxxni, coL 266, t. 6, diligere autem ami- ctiam' ostenditur divina dilectio csse fortior.
cum est etiam charitatis imperfcctai. Ergo quanto proptcr ipsam difficiliora implcmiis
majoris meriti est diligerc inimicum, quara sicut et virtus ignis tanto est fortior, quanto
amicum. comburere potest materiam minus comhus-
3. Praeterea, ubi est major conatus ad bo- tibilem.
num, ibi videtur csse majus meritum quia ;
Sed idem ignis in propinquiora for-
sicut
unusf/idsf/ue propriam merccflem accipiet tius agit quara in rcmotiora ita ctiara cha- ;

secundum suum laborcm, ut dicitur I Cor., ritas fcrventius diligit conjunctos quam
in, 8. Sed majori conatu indiget homo ad remotos; et quantuin ad hoc dilectio amico-
hoc quod diligat inimicum quam ad hoc rura sccunduin se considerata est ferventior
quod diligat amicura, quia difficilius est. et melior quam dilectio inimicorum {a).
Ergo videtur quod diligcre inimicum, sit Ad prinmm ergo diccndum, quod verbuni
magis racritorium quara diligcre aniicura. Doraini est pcr sc intelligendum; tunc enim
\. Scd contra cst, (]uia ilhid quod est nie- dilectio ainicorum apud Deum mercedcm
lius, cst magis mcritorium. Scd raclius est non habet, quando propter hoc soliim aman-
diligcre araicura, quia nielius cst dihgere tur, quia aiuici; ct lioc vidctur accidere
moliorem amicus autcm, qui amat, est me-
; quando sic amantur amici, quodinimici non
lior quam iniraicus, qui odit. Ergo dihgero diliguntur. Est tamen nicritoria amicorum
amicuin est magis meritoriuni quaraddigcro dilectio, si propter licum diligautur, el nou
ininiicum. solum quia amici sunt.
Respondeo dicendum, quod ratio diligendi Ad alia patct responsio per ea qua» dicta
proxiraum ex cliaritatc Deus est, sicut supra sunt. iNam dua» rationcssequcutes pr^x^edunt
dictura est. Cum ergo qua?ritur quid sit ex parle rationis diligcndi uitima vero ex :

nichus vcl magis racritoriuni utrura diligero parte corumqua.* diliguntur.

araicura, vcl iniraicuni, duplicilcr istai dilec-
CoNci.isio — 0'i;inquaiii diligore nmicuni sit
tioniis c()ra[)arari possunt : uno niodo cx rriu luplioreiu dili^ere : scdiiKiuiu tameu rotio-
partc proxinii qui diligitur; aho niodo ex uoiu (iiligeiidi qua; Deus est magis meritoriuiu est
parto rationis propter quam diligitur. iniuiicos quam amicos diligere (6).

' Parm. omiltit : « odiro. » — * Sic cod.; uon u( ai)solute melior et raapis mcritoria secundum so.
in edil. : « ergo. » ca^loris paribus, dileclio amici. vel dileclio iniraici.
(a) Licet opposilum sentiro videalur Magister, Diligo. V. g. amicum meuin ad duo, de inimico
simpliciter tainen tonenduni ost ([uod dilcclio ini- lueo nou cogilaudo; jiostea diligo ad duo inimi-
micorum ost ct perfoclior et melior, tum (luia dif- oum ineum, de ainico meo n^m cogitaudu : quw
lum (fuia liberalior et purior. tuin quia do
licilior, haruin duarum dileclionum sil melior-?
suporaddilis i-sl in Evaiigolio. — llicc Guillormus. S. Thoinas inuuere videlur quod secundum se,
[h] Sublilitor Liieologi iuquiruut qua.' dileclio sit cseleris paribus, diiectio aiuicl sit melior quam
 , ;
;

Oiii*:sT. wvi I, ADT. VIII. '2'.M

lirgo ililcctio Dci cv<t magis meritoria (piain

dilcctio proximi.
ARTiriUS VII 1.
Hespondeo diccndum, quodcom{)aratio ista

Itrum sit magis meritorium dilifjere potest intelligi duprn-itcr : uiio moilo ut .seor-

proximum quam dHirjere Deum. sum considerctur utraipic dilectio, et tune

non dubiuin (piiii dilectio Dei sit magis
est
Ad o«'taviim sie prorcditiir. t. Vidotur meritoria debotur enim ci mcrccs propter
;

qiuxl inairis sit mpritorinin diliLrtMV proxi- seipsam, qnia nllima merces esf frui Deo, in
muiu iiuam diligere Deuin. Illud eniui vide- (piem tcndil divin.e dileclioiiis niotus; unde
tur osse magis meritorium «juotl Apostolus et diligcnti Deum mcrccs promittitur, Joan.,
magis Sed .Xitostolus pra-eletrit dilec-
eligit. XIV, '21 : Si f/uis *
ditigitme, dilif/elur a Pa- *Qui.

tionem proximi dileetioni Oei, seeundum tre /ueo , et mnnifestnho ci meipsu))).

iUutl ad Rom., ix, 3 Optabam anathema :

Alio modo potcst attcndi ipsa comparatio,
ease a Cfiristo prn fratrihus mcis. F.rgr) ma- ut dilectio Dei accipiatur, sccundum quod
gis est meritorium diliLrerc proxitnum quam solus diligitur : dileclio autem proximi acci-
diligere Deum. piatur, secnndnm (piod proximus diligitur

i. PrrptenM, minus vidctur esse merito- propter Deum; et sicdilectioproximiincludit

rium aliqu») mo<Io diliijrerc amicum, ut die- dilectioncm Dei sed dilcctio Dci iion inclu- ;

tum est. vSed Deus maxime cst amicus, qui dit dilectionem proximi. Undc erit compara-

prior dilexit nos, ut dioitur I Joan., iv, 10. lio dilectionis Dei perfectai, qua^ extcndit se
Krgo diligcre Deum vidctur csse minus me- ctiara ad proximum, ad dilectionem Dei in-
ritorium. sufficienlem et imperfectam quia hoc man- :

;{. I'ra'terea, ilUuI (piod est difficilius, vi- dalimi hnhe))ius a Deo. ut qui dilifjit Dcw)i,
detur essG ^irtuosius et magis mcritorium dilifjfit el fratrem suum, I Joan., iv, 21. Et

quia virtus est ciroa diflicile et bonum, »

(I in hoc scnsu dilcctio proximi pra^eminct.
ut dicitur in II Ethir., cap. ni, circa (in. Sed Ad primum ergo dicendum, quod sccuu-
farilius est diligcre Deum
rjuam proximum, dum unam (ilossai ordiu. expositionem
tum onmia Deiim diliguiit,
(piia natnraliter col. ilM), t. 2, hoc Apostolus tuuc non opta-

tuni i|uia in Deo niliil occurrit quod non sit bat quaiido crat in statu gratia?, ut scilicct
diligendum; (piod circa proximo noii cou- separaretur a (Ihristo pro fratrihus suis sed ;

tingit. Krgo magis cst meritorium diligerc hoc optaverat quando crat iii statu iiifidcli-
proximuin quam diligere Deum. latis; unde in hoc non est imitiuidus.
S(j<I ojutraest, quia n propter quod unum- Vel potest dici, sicut dicit Chrysostomus
(piCHhiue tale, illud magis. » Sed dilcctio in lil). I De compunctionc , (.'ap. vui, circa
pnjximi non est meritoria, nisi i)ropter hoc priuc,, et llomil. xvi i)i Epist. ad Ro)n., a
(piod proximus diligitur jtropter Deum. princ, quod per hoc noii ostenditur quod

dileclio inimici. « DilecUoamicoruni secundum se dicit : « Tu habuisti majorem, Domine, ponens

cunsiderata esl fervenlior el melior cpiam dileclio etiam pro inimicis. »
inimicoruni. » Et Quxal. disputat. de charitate, Ad hos et sirailes texlus dupliciter responderi
art. 8, ad 17, dicit « Si consideremus islos duos
: potest 1. dicendo quod SS. Patres loquuntur de
:

actus ;il)solute melius esl diligere amicum quam amore inimicorum amori amicorum sujjeraddilo
inimicum. » melius est eniin dilifrere non modo amicos, verum
S«<nsus ipse communis apprehendit esse nbso- etiam inimicos, quain amicos tanlum diligcre
ItT " '
cujns oppositum est peju.s, et osse
"~
2. dicendo quod loquunlur de cosu illo in quo
^i; ns odisae amicuni quam inimicuni. propter (lifficultatom intensior 111 diloctio iniinico-
i'iur.'-;, i.itemur, objici possunl lexlus Palruni. rum qiiam diloclio amicorum; v. g. diligo amicum
Chrysostonius, Hom. de crure et Introne, sub finem, nd duo, non cogitando do inimico, ct diligo iniiiii-
dicil : « Melius est pro inimicis (|uani pro ami(;is cum ad tres, non cogitando dc amico corlum :

oriir*, nec onim tantum nobis prsestat pro amicis dilectionem ad tres osso ineliorem dilectione ad
oratio, <iuanlnm pro inimicis deprccatio. » •luo.
Et Aiifnistinus, Enchirid., cap. xxxvii « Minus : Sed lis est de dilectione ainici et inimiri ad
ma^num est ergn eum •'s.so benevolum, seu eliam euindeni (/radiini, v. g., ut diximus, do diiectione
bcneficum, qxii tibi niliil mali ft?cerit illiid multo : ainici nd diio ol do dilectiono ininiici ad duo inter
grandius, el magnificentis.siTdte bonitatis est, ut se coiiiparalis, et scire voliint qiiii' eoruni nielior
tuiim quoque inimirum dilivriis. » sit. Jiixta S. Tliomam rnelior ost amici dilecfio.
El S. Ht!rnardiis, Serm. ffiria: (/unrde hcbdomadw Nil auloiii inferri potest contra doctrinam islam
ptrnoim, nd hsBC yerba Majorem charitatem nemo
: ex allegalis SS. Patrum textibus, vel cx similibus.
habcl ut aniinam «ikifft ponat (/u«< pro nmiri$ tuis,
 ; ;;.

292 SUMMA THEOLO(WCA.

Apostolus plus diligeret proximum quam
Dcuin scd quod plus diligcrct i)cum quam
;
ARTICULUS PHLMUS.
scipsum. Volcbat cuim ad tcmpus privari
fruitione divina, quod pertinet ad dilectio- Uirum f/audium in nobis sit effectm
nem ad hoc quod honor Dei procurare-
sui, charitatis.
tur in proximis, quod pcrtinct ad dilcctio-
nem Dei. Ad primum sic proccditur. 1. Videtur
Ad secundum dicendum, quod dilectio quod gaudium non sit cffcctus charitatis in
amici pro tanto est quaiidoque ininus meri- nobis. Ex absentia enim rei amatae magis
toria, quia amicus dilif^atur proptcr seipsum gaudium. Sed Deus,
se^iuitur tristitia quaiii
et ita deficit a vcra ratione ainicitiaj charita- qucm per charitatem dihgiinus, est nobis
tis, quae est Deus. Et ideo quod Deus diliga- absens, quamdiu in hac vita vivimus ;

tur propter scipsum, non diminuit meritum Quamdiu* enim sumus in corpore, pere- •
Dm
sed hocconstituit totain mcriti rationcm. (jrinanair a Domino, ut dicitur II ad Cor.,
Ad tertium dicendum, quod plus facit ad V, 0. Ergo charitas in nobis magis causat
rationem meriti et virtutis bonum quam tristitiam quam gaudium.
difficile. Unde non oportet quod oinne diffi- per charitatem maxime me-
2. Praiterea,
cihus sit magis meritorium, sed quod sic est remur beatitudinem. Sed inter ea per quae
difficihus, ut etiam sit melius. beatitudinem meremur, ponitur luctus, qui
CoNCLOSio. —
Proximum ex charitate diligere, et ad tristitiam pertinet, secundum iUud Matth .

propter Deum, magis meritorium est quam Deum V, 5 Beati qui lufjent, quoniam ipsi cun-
:

solum apaare iion amando pioximum. aolabuntur. Ergo magis est effectus chari-
tatis tristitia quam gaudium.
3. Praiterea, charitas est virtus distincta
QUJESTIO XXVIII. a spe; ut ex supra dictis patet. Sed gaudium
DE GAUDIO (a). causatur ex spe, secundum illud Rom., iv :

(Et quatuor quseruntur.) Spe gaudentes. Non ergo causatur ex chari-

tate.

Deinde considerandum est de effectibus Sed contra est quod dicitur Rom., v, 5 :

consequentibus charitatis actum principa- Charitas Dei dijfusa est in cordibus nostris
lem, qui est dilectio et primo de effectibus
: per Spiriliim sanctum, qui datus est nobis.
intcrioribus; secundo de extcrioribus. Sed gaudium in nobis causatur ex Spiritu
Circa primuin tria considcrauda sunt :
sancti), secuuduin illud Roni., xiv, 17 ^on :

primo de gaudio; secuudo do pace; tertio est reqnu/7i Dei esca, et potus, sedjustitia,
de misericordia. et pax, et qaudium in Spiritu sancto. Ergo
Circa primum qu*runtur (juatuor :
charitas est causa gaudii.
1" utrum gaudium sil cffcctus cliaritatis; Respondeo diceudum, quod, sicut supra
2" utrum hujusmodi gaudium compatiatur dictum est, cum de passiouibus ageretur,
secum tristitiam; 3° utrum illud gaudium ex amorc procedit et gaudium, et tristitia
possit esse plenum ;
4° utrum sit virtus. sed contrario modo. Gaudium eniiu ex
amore (ausatur vel propter pra?seiitiam
boui amati, vel etiam propter hoc quod ipsi

(o) Gaudium est diffusio auimi in apprehensione est, sed parum blando; heec autem quibus delecta-
convenieutis sibi deleclabilis. Calo « Interpone : lur vulgus, tenuem habent ac perfunctoriam vo-
luis inlordum gaudia curis. » Slalius, in Achillvide : hiptatein,quodcumque gaudium est fundamento ,

« Dant gaudia viros. » Seneca, Epist. lix « Om- : caret. » El in Epist. lxxx « Compara inler se
:

nes londunt ad gaudiuni, sod unde stabilo ma- pauperum el divilum vuUum; stepius pauper et
gnumquo consequaulur, ignorant. Et sapiens qui- lidoHus ridct, quia nuUa cis sollioitudo in alto est
dom nunquani sino gaudio esl gaudiuui hoc non : otiani si incidit oura, vohil uubcs levis tran-
qua
nascitur, nisi ex virlutuni conscientia, uoc inler- sit : horum
auloin qui felices vocanlur hilarilas
rumpilur, noc dcsinil. Quod oniui non dodil for- licta esl, aut grnvis et supputata Irislitia. » Gau-
luna non Et Epist. xxiii ad Lucillum :
eripit. » dium osl inlriusoca luenlis Iretilia, et dilfert a risu
« Mihi crcde verum gnudiuin
ros sovera osl an tu ; qui osl prwconcepla) intorius hetiliiv qutvdam pro-
exisliinas aliquom soluto vullu, hihiri oculo nior- (litio exlerius facta. ol interduin siuo inodestia.
loni conliMnuoro, paupiMlali donuun aperire, vo- Esl gaudium corporale et gaudiuiu spirituale,
luplatos touoro sub fnono, luodilari dolorum pa- gaudiuui umndauum ot gaudium civlesle, gaudium
lioulium ? Uujo qui upud so vorsal iu mmjuo tjuudio viluj pimstiuliii cl tjuudimu wl<imw Yilw.
 ,

OI'.FST. WVIII. ART. I 20.1

bono amato proprium Ix^mim inost et con- tiluis' otiam in hac vita per j^ratiffi inhabi-
serviitiir et Ium- s«'(Uii(iiiin maxiino
; portiiiel talioiioni.
a(\ amorem benovolentia», per quem alitjiiis .\d secundum dicendum, qnod Inctns qui
gaiulet habonte
«lo amioo prospere sc beatitudinom morotiir, esl de his t\\\cn sunt
etiamsi sit absens. K oontrario antom ox boatitiidini contraria. riideojiisdom rationis
amore sequitur tristitia, vel propter absen- est (juod talis luctns ox charitate cansetnr,
tiani amati, vel pro[)tor h«^ qnod amatum et' ^Mudium spiritnale de Dco; (juia ejus-
rtii volumns l>oiium, suo Ih^uo privatur, aut dein ralionis ost ^'andere de aliquo bono, et
aruinn malo (loprimitur. (Iharifas autom est tristari (1(> his (jua» oi ropnprnant.
amor Dei cujns iHinum immutabile cst, , Ad torfium dicendum, (jnod d(! Deo potest
quia ipse est sna bonitas, et ex hoc ipso esse spirituale gaudium dupliciter uno :

qmxl amatur, ost in amante por iiobilissi- modo secundnm quod gaudemns de bono
mum sui oiroctum, soenmlum ilhul I .loan., diviuo in se considerato alio modo secun- ;

IV, 10 : Qm' manet in chnritate, iti Deo dum quod gaudemns de bono divino, prout
mnnet, et Deu<! in en. a nohis particij^atur. Primum gaudinm mo-
Kt idoo spiritualo pandinm qnod de Deo lius ost, et Ikk- procodit priiicipalifcr cx
hal»otnr, ex rharitate cansatur. charitate ; sed secundnm gaudium procedit
.Vd primnm orpo dicendum, qnod qnam- otiainex spe, pcr quam cxpoctamiis divini
diu sumus in corporo, dicimnr » porcpri- boni frnitioiiem; qnamvis etiara ipsa fruitio
nari a noruiiio iu comparatione ad illam > vel [H^rfecta vol imporfecta secundum men-
prapsentiam ijua qnihnsdam ost pra^sens per suram charitatis obtineatur.
speciei visionom ; unde et Aj)ostolus subdit Co.NXLCsio. — Spiritale gaudium, cjuod de Deo
ibidem Per fidein enim amhulamuF; et non
: habetiu*, cx charitatis dilectione nascitur (a).
ppr speri^^m. Kst autom pra'sens se aman-

'
1; [1 liiis co<l. : " sominantibus. » — • Parni. morimur, Eccli., viii. Alii etiam, quod deterius esl,
•|.!;f '
r.i.>. i> de iniquilalibus suis gaudent Laetantur cum ma- :

im et delectatio ditTerunt secundum lefccerint, et exuUant in rebus pessimis, Prov., ii.

ii iine et minus commune. Delectalio Alii inique agentibus congaudenl adulando; quod
•.nnibus quae concupiscimus, sive est contra Deum et charitateni, quia sicul ait
1, sive secundum ralionem; gau- Apostolus Charitas non yaudet iniquitate, con-
:

• I. II est nisi de his qute secundum gnudet nutem veritati. Hsec omnia praedicta gaudia
rr uus. Unita animalia dclectantur, malo fine concluduntur.
II . iiabentes rationem de omnibus qui- Gaudiuni justorum mulliplex est. Provenit (.>nim
d'- iri, sed non de omnibus gauderc pos- ex dolore conlritionis et fervore dileclionis ex ,

moerore compassionis, cx puritale conscientisc et

Est ^adium respucndum,
et gaudium conser- bonorum oporum executione, cx amore justilife et
^ ri appetendum primum mun-
lira, et f^audiuin ; malorum punitione, ex tentationum et tribulatio-
'!i!i riim est sccundum justorum et terlium , , num passione. Est gaudium proveniens ex dolorc
benlorum. Gaudiuin mundanorum evanescit Gau- : contritionis de quo dicitur Cor qiiod novit amari-
:

flium hypotrilsp atl instar punrti, Job,

babet xx , tudinem animn' suse, in gaudio ejus non miscebitur
nnxietatem ndmixtam cnnfusum est rjtiudium a : e.Ttraneus, Prov., xiv, id est diabolus. El est
filiia hominum, Joel, i plus enim est il)i de Inbore, ; gaudium proveniens ex fervore dilcctionis Si :

solliciladinc et tsedio quam de bono; unde non est patitur unum membrum compatiuntur omnifi mcm-
p,,,-,i„, /..i'!ium, sed multis contrariis
sociatum; bra, sive glorialur unum membrum congaudent
h enim fiunt in istis
i fntuitatem : .sfppe omnia membrfi I Cor., xii. Item est gaudium pro-
,

g<iii.iii-> non fierent, et

iiMiila' faluitales. ({use alias veniens cx nicprore coinpa.ssionis id ost cx moerore ;

quando redit homo ad conscientiam suam, non dominicse passionis cum amaritudine recordatac
invenit ibi nisi fntuitatem Stultitia gaudium : oritur gaudium devotionis Ilaurielis aquas de :

atullo, Prov., xv. Item frofiuentpr bai)et secum fontibus salvatoris, Isa., xii. Est gaudium prove-
iii fraudfnt eniin aliqui
dt> simplicium iiicns ex purilate conscienliii' ct l)Oiiorum operum
r>; (inudium magnorum panrua gregum, cxecutionc \on est census supir censum snlutis
:

1.^-1., \\;:, id esl, gaudenl superbi divilps se ra- rorporis, et non est oblectamenliim siiper rordis gau-
pere hona do quibiiH pasci deberent simplices; tale dium, Eccli., xxx. Religiosilas ruslodiet et jHstilirn-
fn M Jiidjporum qui de tradilionc Chrisli bit cor, jurumHtatcm et giiudium diibil, Eccl., i. Item

i! el pnctl sunl pecuniam se daluros,

. ost gaiidium provcnicns cx ainore jii.stitiffi et puni-
Matlh., S.1". ffaiidpnt alii de niina vcl inforlunio tlonc m;iloriim (inudnim cst juslo fnrerr judirium.
:

proximomm, contrn quos Cum ceridirit inimicus : Prov., XXI. Lsetftbitur justiis, rum viderit rindirtam.
/«11.1. ne gnudenn, et in rtiinfi ejun ne eruHel cor Psalin. i.vii. Iloin ost gaiidiuin provonicns ex lole-
liium, ne forte rirlrnt Dominun, et displirent ei, Prov., ranlia passionum Omne gaudium e.Ti.<dimate, cum
:

XXIV. Alii dn morle alioruni frniidenl, conlrn qiios : in tenlatinnes vnrias incideritis, scienles quod probn-
Soti de mnrluo tntmico luo gfiudere, guoniam omnex tin fiftei nostrx patientinm operatiir; paticntia nulcm
 ^O! SIJMMA TllKOLULilCA.
[)ia rJiclum est. rnum quideni principalu,
quud est propriuui cliaritatis, quo scilicet
AIVTICULUS II

gaudcinus de bono divino secundum se cou-

Utrum gaudium spirituak cjuod cx chari- siderato; ct tale gaudium charilatis, per-
tate causatur, recipiat admixtionem tris- mixtioncm tri.stitiai non patitur, sicut nec
titix. illudbonum dc (pio gaudctur, potest ali-
(luam mali admixtionem habere et ideo ;

Ad secuiidum sic proccditur. 1. Videtur Apostolus dicit ad Phihp., iv, 4 Gaudete in :

quod gaudium spirituale quod ex charitato Domiiuj scrnper.

causatur, rcci|)iat admixtiouom tristilia!. Aliud autein est gaudium charitatis, quo
Congaudere enim lionis proximi ad charita- gaudet aliquis de bono divino, secundum
tem pcrtinct, sccundum iliud I ad Cor., xui, quod participatur a nobis. Ilfficautem parti-
C Charitas non (jaudet supcr iniquitate,
: cipatio potcst impcdiri pcr aliquod contra-
conrjaudet auteni veritati. Scd hoc gaudium rium ; ex hac parte gaudium chari-
et ideo
recipit permixtioncm tristiliai, secuudum tatis potest habere permixtionem trislitiaj,
* Gau- illud Rom., xu, 15 Gaudete* cum cjauden-
: prout sciUcet aliquis tristatur de eo quod
'
ti/jus, flcte cum flcnti/ms. Ergo gaudium repugnat participationi divini boni vel in
^^H^
spiritualo charitatis, admixtionem tristitiai iiobis, vel in proximis, quos tanquam nos-
patitur. ipsos diligimus.
2. Praeterea, pocnitentia, sicut dicit Gre- Ad primum ergo dicendum, quod flctus
gorius, Homil. xxxiv //*Evanfjcl., § 15, proximi non de aliquo malo. Omne
est nisi
col. 12^)0, t. 2, cst « anteacta mala flere, et autem malum importat defcctum participa-
nciida itcrum noii committcre. » Sed vera tionis summi boni; et ideo intantum facit
pcenitentia non est sine charitate. Ergo gau- charitas condolere proximo, inquantum par-
dium charitatis habet tristitiai a<hnixtionem. ticipatio diviui boni in eu impcdifur.
.3. Pra^terea, cx cliaritate coiitingit quod Ad secundum dicendum, quod peccata
aliquis desiderat esse cuin Christo, secundum dividunt inter nos ct Deum, ut dicitur
illud Philip., I, 23 Desidcriurn ha/)ens dis-
: Isaiffi, Lix ; et ideo ha^c est ratio dolendi de
solvi ct esse cuni CJiristo. Scd ex isto desi- peccatis praeteritis nostris, vel etiam alio-
derio scquitur in homine qua^dam tristitia, rum, inquantum per ea impedimur a par-
secundum illud psal. cxix, ri : Ileu niihi, ticipatione divini boni.
quia incolatus mcus prolomjatus estl Ergo Ad tertium dicendum, quod quamvis iu
gaudium charitatis recipit admixtionem tris- incolatu hujus miseria' aIi(|uo inodo partici-
titia?. pcmus divinum bonum pcr cognitionem et
Sed contra quod gaudium charitatis
est, amorem tamen hujus vitae miseria impedit
;

cst gaudium de divina sapientia. Scd hujiis- a perfccta participalione divini boui, qualis
inodi gaudium non luibot perniixtioncm tris- erit in patria ; ct ideu lia'C cliaiu trislitia,
litia;, secuiidum illud Sap., vui, 10 : J^on qua quis luget de diiatione gloriie, pertiuet
lia/jct amaritudinon conversatio illius; ergo adimpedimeutnm parlicipationisdivini boni.
gaudium charitatis noii patitur pcrmixlio-
('oNCLisio. — GaiKliuin, qiiodex diviua cbaritate
nem tristitia;.
iu HoMs procedit, etsi uiillaui per se admivtaui
Respondeo (licendum, (juod ex charitate tristiliam h;U)eat, per accidens tamen coutiuijit
causatur duplox gaudium dc Deo, sicul su- spiiituidi gaudio Iristiliam admisceri [a).

opus pcrlccHm fiiibet, Jacol)., i. Hiuidcu m ixissm- (a) Ilic agilur do trislitia spiriluali. Pimto rortiim
nihtis, Coloss., ii. ost justos qui ex fervore charilatis de Dco gaudium
purisshimm, sinc, coulra-
GaiKliuiii ))ealoruui esl habeul scpius cl Irisliliam cx charilale habere, quia
rii pcrniixliono i)lciiissiinum oiiuiimoda perfec-
,
Deus non amnlur ul amari dobcrcl.
lionc, el (luralionc pcrrcclissiniiim. Cnudiuvi cl Sic C.hrislus Irisliliam habuil de Jerusalem iu-
l.vlitiam ol)tinel>unl,ct (uijicl iloliir cl ijemitiis, Isa., ii. prala, prophclismorlem inferente, reuueutequo sub
Eccc creo Jerusalcm e.vultntioncm cl populiim cjus umbra ahu-um sui salvatoris protcgi. Sic Petrus
gaudium, Isa., lxv. Vidcho vos. cl ijaudehit cor convcrsus llovit amare. Sic Magdalena lacrvmis
vcstrum, el ijaudium vcstrum ncmo tollct a vohis, Domiui pedes Mouica flovit
rigare civpil. Sic S.
Joan., XVI. Augusliuiuu, meruitquc illud Ambrosii verbum
S.
liic aulcm agiliu- de jraudio juslonim iiuod do aiuiirc quo lacrvmarum tantarum tilium non posso
Doo liabotur, ol dicitur quod {jraudium illud ex cha- l)crire certior otrecla esl.
rilalo causalur.
 20:;
QU.EST. WVIII, AUT. III.

patet. Scd (luandojamad bcatitudincm por-

fectain pervenfniii fuerif, niliil dcsideran-
\RTICULLS III
dum rostabif, ipiia iiii orit plona Doi fruitio

Ltiniii sjinttwiic gatidiiini quod vj- chaii- iii (jua hoino obtincbit quidquid etiam circa
tate nuisatur, possit in nohis implcii. alia boua desideraverit, secundum illud

psiil. cii : Qui rep/et in bonis desidcrium

Ail tertiuin sic prooeditur. i. Videtur tuum. Et ideo quiescit desideriuin, iion

(juij^l spiritualo gauiliuni ([Uixl ex charitato soluni quo desideramus Deum, sed etiam
inipleri. Ouanfo orit omiiium dosidoriorum <iuios. Inde gau-
rausatur, nun pDSsit in noliis
eniui uiajus gautliuui <lo Doo iialionuis, diiiiii boatorum ost perfocte plouum. Et
tanto Kauiliuui ojus iu nobis niagis imple- etiam superplonum, quia plus oiitinebunt
tur. Sod nuiKjuani possuinus tantum do eo quam dosideraro sullecerint. A'ov< enim in
guutiere, •luantuin (liguuin est ut de eo
'
vor hominis ascendit, qux prxparavit Deus
semper liouitas ejus, (jua' di/if/cntihus se' ad Corinth.,
, ut dicitur I '^
gaudeatur; (luia 'JJ^
e,st inlinila, ••xnMlit trauiliuin creatura*, (juod 11, U. l'>t hoc est quod dicitur
vi, 38 Luc, : ,,« qui

nuiKiuaiu Mensuram honam et superelJ/uentem da-

e.sl linituin. Kri,''» Kiiuili»»» ^l^' l**''*^ '^f^^'^^^
hiini in tamen nuUa
sinum vestrum. (Juia
potest iinplfri.
•2. Pra^terea, illud (luod est inipletuin, creatura est capax gaudii de Deo ei con-
non jxttest esse Scd gaudium etiani
inajus. digni, inde est quod istud gaudium omniuo

beatoruni {^ofcst esse niajus, (piia ^'audium plonuiu noii capitur in homiue, sed potius
homo iutrat ipsum, secundum illud
unius est majus (luaiu aitcrius. Krgo gau-
iii

Matth., XXV, ^21 In/ra ingaudium Domini

dium de Deo uon potest in creatura impleri.
:

:{. Pra^tcrea, iiiliil aliud vidctur esse com- tui.

pi'eliensio (luam (Ognitionis plenitudo. Sed Ad primum ergo diceudum, quod ratio

illa procedit de plenitudine gaudii ex parto

sicul vis cognosciliva creaturae est fiuita, ita
et apiKitiliva ejusdem. Cum crgo Deus non rei do qua gaudetur.
rrcatura comprehciidi, vi- Ad secundumdiceiidum, quod cum per-
p(issif al» ali(iua
delur (iu(xl non possit alicujus creaturaj voiitum fuerit ad licatitudinem, unusquis-
(luc altinget tcrmiuum sibi praifixum
ex
gaucHum do Deo impleri.
Sed coiitra est (juod Dominus discipulis pra'destinatione divina, nec restabit ultcrius
dicit, Juan., .w, it ffniidiuin ineum in
11 :
ali(iuid (luo tondatur; (luamvis iii illa tcrmi-

vobissit, rt tjaudium veslrum iinpleatur. unus perveniat ad majorem propiu-

iiationo

Respondoo dicendum , ciuod plenitudo quitatom Dei, alius ad minorem. Et ideo

gaudii i»4jte>t intclligi dupliciter : uuo modo uuiuscujusquc gaudiumcrit plenumcx parte
o.\ gaudetur, ut scilicet
parte rei de (pia gaiidontis, (luia uniuscuiusquc dcsidcrium
plenc (luictabitur crit tamcu gaudium
tantum gaudeatur de ea quantum est di- ;

gniim de ea gaiideri et .sic solum Dei gau- ;

uiiius majus (luain altcrius, proptor plcuio-

diuiu est plcnum de seipso (juia gaudium ;

rcm participationcm divinai bcatitiidinis.
Dci cst inllnitum; et hoc est condignum Ad tcrfium dicendum, quod comproheusio
inflnita' l)onifati Dei, cujuslibet autem crca- importat plenitudiiiom cognitiouis cx parte
fura.' gaiidiiim oportet es.se flnitum. rei coguitae, ut scilicet tantum cognoscatur

Alio iuckIo iM)tcst intclligi pleniludo gaudii ros qiiantuin cognosci potost. Ihibct taincu

ex iwrte gaiidentis. (iaudium auteni com- etiam c-(jgnitio aliquam plouitudiuem cx

paratur ad desideriiim, sicut (luies ad mo- parte cognoscentis, sicut et dc gaudio dic-
tiim, ut supra dictum cst, cum dc pa.ssioui- tuui ost. Und(! ot Apostolus dicit ad Coloss.,
bus ageretur. fc!st aufeni (|uies plena, cuiii 1,0 Imp/camini af/ii/tione vo/untatis ejus
:

nihil restat de motu. Unde tunc gaudiuiu in omni sapicntia, et inteliectu spiritaii.
est pleiiiiiii, (juaiido jani iiihil desideraiiduiu (.o.Na.csio — Siiirifualo g;iurliiiiii, (inod iii iiohis

restat. (Jiianidiu autcin iii hoc mundo su- cx tharilat(i causiliir, qiiaiiiiuaui iu via iuiphni

mus, non ccssat in nobis desiderii motus, iioii possit, iii i»at-ria lauKMi sii; iuiplcliilur, ut in

oiune iioslruui ilesidcrimn tuiii|uiijscal {a).

quia adhuc rcstat (luod Deo magis appro- ijo

piiKiueiuus per gratiain, ut ex supra dictis

* Parm. : de Deo. "

« do Inraina cl de qualibct ejus parto potcsl dici quod
(a) 'N Sicul lamina ferri iii iucIim loriincis arden- uon tantuni sed ignis, uec tameu lamina
cst ignila,

lissimc tota cl totalitcr penclratiir al> igm>, itu <|uo(l conlinot iu sc, nec coujprchondit tolum ardorora
 29ft 8UMMA TUE0L(MJ1CA.
ex qua sequitur et desiderium, et
jiotentiai,

AHTICULUS IV. gaudiuni, Et ideo habitus virlutis idem est

qui inclinat ad diligendum et desiderandum
Ltrwn f/audium sit virlus. b(jnum dilectum, et ad gaudendum de
eo. Sed quia diU^ctio iuter hos actus ost
A(l qiiartiiin sic [)roceditiir. 1 Vidcliir jtrior; iude cst qu(jd virtus non denomina-
quod gaudiuin Vitium enirn con-
sit virlus. tur a gaudio, nec a desiderio, sed a dilec-
trariatur virtuti. Sed tristitia ponitur vi- tioue; et dicitur charitas.
tiuni, ut patet de acedia et de invidia. Ergo Sic ergo gaudium non est abqua virtus a
eliani gaudiuni debet poni virlus. charitate distincta, sed est qiiidam charitatis
2. Praiterea, sicut anior et spes sunt pas- actus sive eirectus; et propler hoc connume-
sionos quuidani, quaruin objectum est bo- ratur inter fructus, ut j)atet Galat., v.
num, gaudium. Sed amor et spes
ita et Ad primum ergo dicendum, quod tristitia
ponuntur virtutes. Ergo et gaudium debet (juai cst vitium, causatur ex inordinato
poni virtus. amore sui quod non
; est alicjuod speciale vi-
3. Praiterea, praecepta legis dantur de lium, sed qua?dam generabs radix vitiorum,
actibus virtutuni ; sed pra^cipitur nobis quod ut supra dictum est; et ideo oportuit tristi-
in ])eo gaudeanius, secunduni illud ad IMii- tias quasdam particulares ponere speciaHa
lip., IV, 4 Gaadete in Domino semper.
:
vitia, quia non derivantur ab aliquo speciaii
Ergo gaudium est virtus. vitio, sed a generaU. Sed amor Dei ponitur
Sed contra quod neque connumeratur
est, specialis virtus, quai est charitas, ad quam
inter virtutes tbeologicas, neque inter virtu- reducitur gaudium, ut dictum est, sicut pro-
tes morales, neque inter virtutes intellectua- jjrius actus ejus.
les, ut ex supra dictis patet. Ad secundum dicendum, quod spes conse-
Respondeo dicendum, quod virtus, sicut quitur ex amore, sicut et gaudium sed spes ;

supra dictuni est, est babitus quidaui opera- addit ex jDarte objecti quamdam specialem
tivus; et ideo secundum propriam rationem rationem, sciUcet arduum et possibile adi-
habet inclinationem ad aUqucm actum; est pisci : ponitur sjieciaUs virtus. Sed
et ideo
autem contingens ex uno bal)itu plures gaudium ex oi)jecti nuUam specialem
parte
actus ejusdem rationis ordiuatos provenire, ratiouem addit supra amorem, quae possit
quorum unus sequatur ex altero. Et quia causare specialem virtutem.
posteriores aclus non procedunt ab liabitu Ad tertium dicendum, quod intantum
virtutis nisi por actum priorem, inde est datur pricceptum legis de gaudio, inquan-
quod virtus non definitur, nec denominatur tum est actus charitatis, Ucet non sit primus
nisi ab actu priori quamvis eliam alii actus
; actus ejus.
ab ea cousecjuantur. Mauifestum est autem
ex his quiu suprade passionibus (Ucta sunt,
CoNCLisio. —
iJaudiuiii uon ost virtus a charitate
distiucla, sod cjuidam est chantatis actus seu
atlec-
quod amor est prima affectio appetitivci^ tus (a).

foruacis; sic quselibel anima l^oata sic nndique lola primo meus hominis in .soq)ba ordinelur, secundo
et lolalilerpenetralur a gloria vel gaudio, qnod vere vero ordinetur ad ea qure snnt supra vel
juxta.
polest dici quaililjet aninui non lanluin gloriosa, tertio voro ad ea qnse sunt infra. Tunc
aulom bene
sed gloria, non tantum gaudiosa, sed ipsum gau- mens hoininis disponitur in seipsa, quando nieus
dinm; nec tamen cst aliqua anima adeo gloriosa hominis bene se babet el in bouis el iu inalis. Pri-
qna$ totain gloriam coinprehendal, sluiil signanter ma autem disposilio meulis humanae ad bonum esl
designat Domiuus Inlra in (jaudiam Domini tiii,
:
per ainorem, qui est prima atToctio. et omnium
Mallh., XXV, quasi dical Non in te inlral)it gau-
:
allectiouuin radix. Et idoo inlcr fructus
Spiritus
diiun, quia tu non posses illud conipreliendere, primo ponilur charitas, iu qua
specialiler Spiritus
sed tii inlrabis in illud sicul iu al)yssnui imi^ene- sanclus dalur. sicnt in propria simililudine, cura et
Irabilem el immensum. » Spcctil. nioniL, lib. I. ipso sil amor. Unde dicitur nuirilas Dei diffiisn:

parl. I, dist. xxiv. esl in cordihiis nostris per Spiriliim

sanctiim qii,
((»)Gaudinin poliiis esl frucliis ijuain virtus. VI dalus cst nobis, Rom., v. Ad amorem autom ohari-
virlus, non dislingnilur a charilale, bone autom. ut lalisex neoessitato sequitur gaudium. Oranis onim
fruclus. Fruclus dicitiir qiiod ex aliqno i)riiicii)io amans gaudel ox conjunolione amali. Charitas au-
prooedil, sicut ox semino, vol radioo, ol allondondn tom sompor pnrsonlom hnbol Doum iiuein aiunt,
est dislinctio fructnnm Spirilus sancli seoundum
sociindum illud : Qtii mantt in charitnte in Deo ma-
divei-sum i)roco.ssum Spirilus saiicti iii nobis; qui nel, cl Deiis in eo, I Joan.. iv. Indo soquela chari-
«luidom procossus allondilur socuudum hoc, ul lalis ost gaudium.
 ;

(.HL^ST. \\|\. AUT. 2fl7

QU.ESTIO XXIX AHTICrLrS IMUMrs.

ffnoN pnx sit idem (/iwd concordia.
DE PACE (rt).

Et quatuor qiiaBruntur.) •Vd |»iiuniiii sic procedilur. I. Vidotiir

(juod pax sit idein (]uod coiicordia. Dicit
Postea coiisideraiuliim cst de pare, et cina eiiim .Vugusliims, De civitale Dei, lib. XIX,
hoc (juaMiiiitur i|uatiior i" utruiii pax sil cap. XIII, col. «iiO,
:
t. 7 : « Pax hoiiiimiiii est
idem quod coiu-ordia; -2"*iitruni uiiiiiia appe- ordiiialaconcordia. Scd iioii locpiiiiuir niiiic
taiit paceiu; ;r ulniiii pax sit ellectus clia- nisi do paco iiominuin. Ergo pax est idem
ritulis; l" utium pa\ sit virlus. ijuod coucordia.
;2. Pr.Tterea, concordia est quaedam unio
vohintaliiin. Sed ratio pacis in taU nnione
consislil; dicit eiiim Dionysins, xi cap. I)e

{a, Pax esl elTectus charitatis, et

sub virtute cha- latem. Adepla etiiun dignitate. quiotudo
vel pax
ritalis, ulvirtus esl, coinpreheuaitur. Esl ot fruc- non soquilur, sed magis ac niagis crescit ambilio.
lus, el beatitudo. Secundo qua'dnm est pax sophislica, puta in
Qusedam pax est mala culpabilis, qusedam
et vulgaribus aniiciliis el mundanis quoniani inter
bona et laudabilis. Nisi esset aliqua pax mala, n^n amicissimos vidonuis quandoquo graves inimicilias
,

diceret Dominus : Xolite putare quoniam veni pacem suboriri, qua? prislinani dulcodinem abolentes
in-
mitterc in terram: non veni pacem mitlere sed gln- expressibilom amariludinem pariunl i/o»io pacis .

dium, Matth., x. meee m quo spernbam muynificabit

super mc supplan-
Pax autera mahi multiplex ost ; quaedam enini talioncm, Psalm.
psl pax phantastica, quivdam sophistica, qujedam Tertio pax quaedam est diabolica quam so
dicunt
liabolica. habere peccatoros, quando possunt voluptates
suas
Pax phantaslica. non vera, est quam credunt et admiplere; sed non est paj- impiis, Isa.
xlvii. ,
dicunl homines mundani se habere in terrenis Quomodo pacem polest habere qui gladium portat
divitiis, iu niundanis fastigiis et in carnis deliciis m cordo, qui jacet in spinis, qui latronos hgbet
in
sed vere non est pax in istis. Quod enim non sit domo, qui pacis actori rosislit Qids cnim ci resislit
:

pax in terronis divitiis satis patet licet enim divi- ct pacem habuit ? Job,
;
m.
tes videantur dominari populis, et in mundo non
Boqa pax interna, fraterna, suporna, cum
est
c»se quod timeant, ac per hoc pacem putantur ha- seipso, cum
proxhnis, cum Deo. Deus esl pacis
bere, profecto pax ista seniper cum conscientia li- lator, i)acis dator, aemulator,
propugnalor, prae-
ligat et rixatur interius, et, si non haheat hostem
exlerius, secum ipsa decortat. Divitiffi namquo ma-
miator, princeps et Dous. —
Pax interna est affec-
tuose qujerenda, ot studiose servanda, et
custoditur
leriam litium administrant licet sentire non vi-
, in puritate conscionlise, in fcrvore
dilectionis, in
deantur laLorantes hoc morbo, quia non conside-
rant circa divitias quantus ardor est in acquirendo,
claritate sapientiae, in dulcoro devotionis.
Pax —
fraterna ost pax houjinis ad Iiominem,
labor in discurrendo. timor in possidendo, doh)r in
de qua :

Pacem habele inter vos, Marc, ix. Debenms servarc

amittendo, anxietas in relinquendo. Tiniet avarus uiiitatom in conveniendo, sanclitalem in
potentem ne rapiat, pauperem ne furetur, vermes oxom-
plando, palientiam in tolorando. ot prudentiam
in
no corrodant, incendium ne consumat, etc, et cuni declinando, quia si sunt aliqui sic protorvi, ralio-
pax sit, semper insidias suspicatur. C*terum desi- nis expertes, et omnis justiliH" inimici,
dfrium si compleatur, delectat, ergo si non com- quod uon
possint ad i)acem adduci, nec rationem
pleatur, non deh'clat, sed pacem tollit.
reddoiido,
cruciat et nex oxhorlando, noc corripiondo, nec otiam pa-
faligat. Sedavarus sccimdumsenlentiam
Sapienlis, tiendo, tunc, si vis habore pacem, necesso
Iiabes
Eccl.. V, nunquamimplehitur pecunia. Ergo conti- talium con.sorlium, conviclum, coinmercia
ct collo-
nue desidf-rans, continue cruciatur. Item non quia doclinaro. Fraterna pax est duplox,
est
pax vern in deliciis, nisi judicio illorum qui domostica
esse Pacem domeslicam debot patorfamilias
ot polilica.
9ub senlibus delicias conipulant. Nam, sicul ait
procurare et fovero in domo sibi commissa. Pax
quidnm. habot hoc omnis voluptas quod slimulis vero polilica est i^ax roipublicie, quaj summo
ngit frufntes lU'-
aculeus sub melle lalitat. In appetitu
:
.siderari
debol, ot lanto voliomenlius dobot optari.
viget anxietas. et poDnitudinem liabel
salielas; ibi diligonlius ob.se rva ri quaiilo plura boiia ox ipsa
nulla requies, nulla jurunditas. More ,

brulorum'vo- provoniant ot pluribus, ol qiiauto ox ojus coiilrario

luptuosi la.sciviunl, sed cum diaerint : pa.v et
securi- plura uiala procodunt. .\d lioc auloin ut in
tas, rcpcntinuseissupervcnict interitus, roii)U-
I Thoss., v, .i. blica sil pax, refiuiruutur ad Doum rovoronfia
— Itom non est pnx vora in fastigiis. Semi^or cum
onim tiiiiore, in principo providonlin cuiii aiuore,
in sub-
ul cancer sorpil ambitio, qua crescenlo,
longius homo a pace reperit, quanlo magis in
Innto se dilis obedientia cum Iionori!. —
Pax suporna duplox
mun- ost, inchoata v[ consuiiimala. Prinia osl
quaiu
danis honoribus desiderium ponit suuni. Ad hono- habemus ad Deum in Ecclcsia mililanto; socunda
rem verum facilius illo pertingit et pacem, qui pst (iiiam speramus iios huliiluros in Deo, et cum
sponiit omnia. quam qul imfrncluo-*n vin circuiens Dco, in Ecclesia triumphante.
mendicat suirragia ul ad optutam perveniat digni-
 : : ,

208 SMM.MA THEOLO(;FrA.

(lio. )io/n., § 1, col, \)'rt, t. I, (juod u pax cst borc non potost. Il.fc autcm unio non est dc
oiniiiiiiri uiiitiva, ot coii.sensus operativa '. » ralionc concordia;. Unde coucordia importat
Ergo pax est idem quod concordia. unionem appetituum diversorum appetea-
:{. Praitorca, (juorum ost idoiii opjtositum, tiuiii jtax autoin supra Iianc unionom im-
;

ot ipsa suiit idoin. S(3d idcm opponitur oon- porlat otiam appotituum unius appetentis
cordiaj ot paci, sciiicct dissensio; unde dici- uni(jncm.
tur I ad Cor., xiv, ;{:j Non est dissensionh
: Ad primum crgo dicendura, quod Augus-
Deus, sed pacis. Ergo [)ax est idein (juod tinus lo(jiiitur ibi do paco (jua' ost unius ho-
concordia. miiiis ad alium et hanc paccm dicit esse
;

Sed contra cst, (jufjd conoordia j)otcst esse conoordiam, non quamlibct, scd ordinatam,
ali(]uoruin impiorum in malo. Sed non esl ex eo scilicct quod uuus homo concordat
pax irnpiis, ut dioitur [sa., xlviii, 22. Ergo cuin alio socundum illud quod utrique c(jn-
pax non est idcin (juod concordia. vciiit. Si cnim homo concordat cum alio non
Rcsfjondeo dicendum, quod pax includit spontanea voluntate, sed quasi coactus ti-
concordiam, et ali(|uid adtlit. Undc ubicum- morc iilicujiis mali' immincntis, talis con-
(jue est pax, ibi cst concordia ; non tamen cordia non cst vcrc pax quia non scrvatur ;

ubicumque est conoordia, ibi est pax, si no- ordo utriusque concordantis, sed perturba-
men pacis proprie sumatur. tur ab aliquo timorem inferente. Et propter
Concordia oiiim propric sumpta est ad al- hoc submittit, quod pax est tranquillitas <(

tcrum, inquantum scilicct divcrsorum cor- ordiuis; » qua3 quidem tranquillitas consistit
(lium voluntatcs siinul in unuin conscnsum in Iioc quod omnes motus appetitivi iu uno
conveniunt. Contingit autem unius hominis Iiomine conquiescunt.
cor lciidcro in diversa, ct hoc duplicitcr. Uno Ad sccundum dicendum, quod si homo
quidein modo secundum divcrsas potentias siinul cum
homiiie in idcm consentiat,
alio
appctitivas; sicut appetitus sensitivus ple- 11011 tamen consensus ejus est omnino * uni-

rumquctendit in contrarium ratioiialis appe- tus, nisi etiam sibi invicem omnes motus
titus, sccundum iUud ad (ial., v, 17: Caro appolitivi cjus sint conscntieutes.
concupiscit adversus spiritum. Alio modo Ad tertium dicciidum, quod paci opponi-
inquautuin uiia et cadcm vis appetitiva in tur duplcx disscnsio; scilicet disscnisio homi-
diversa appetibilia tcndit, quse simul assequi iiis ad seipsum, et dissensio hominis ad alte-
non jjotcst. Undc noccsseest csse rcpugnan- rum. Coucordia? autem opponitur haec sola
liam motuum appctitus. Unio autem horum socunda dissciisio.
motuum est (juidem de ratione pacis; uon CoNci.i sro. — Pax noii modo uiiiouem multonim
cnim liomo liabot quamdiu",
pacatum cor, iijipctituuiu (livor.-<orum ajijjetentiiim imporlat
etsi habcat ali(juid (juod vult, tamcn adliuc (juod coucordia; ('tiuvonit, sed etiam divei"sorum
restat oi aliquid volendum, quod siinul ha- ai)j)etituum unius appetentis uuionem addit (a).

^ Ex vorsiono Joannis Sarrasini. Corderius «IIa'C : gerinius, sed jjacem moribus, non viribus confir-
enini os( quie cuncla conjungit cl universorum , mainus. Sola forluna est adversus quam saepe pu-
concordiam ac connexionem gignil erficilque. » fmamus, et scmpor vincimus. TuUius, De officiis. ^>

" codicos; in Parni. et edil.

Ila « quamdiu non : lib. I « Quare suscipienda sunt bella, ut sine in-
:

habot id ([uod vult, elsi.» —

^ Parm. addit :«sibi.» juria in paoo vivalur. Itai|uo paci quod nihil ,

— Parm. addit « sibi. »

* : habitura sil insidiarum, semper ost consulendum ;

(rt) Concordia ost aniniorum indisrupla (luaidani bellum ila suscipiatur, ut nihil aliud nisi pax quw-
ct unita coiiii)loxio. Pax est aniinoruui in boiio sita videalur. » Idem, in Philippica : « Nnllum est
concordantiiuu ordinata comploxio. Varro in Scn\. : arinatoruiii praesidium; charilate et beuevolenlia
« Alit roncordiam nioros ad cotial)itaiiliuni animos civiuin oporlet osse septum, non armis. Nomen
formare. » Ex Prorcrbiis sapientium : « Principium corto pacis diilce ost. ot ipsa res salutaris, noc est
discordias osl aliquid ox conimuni siumi facoro. aliud (puun tranquilla libertas. » Hsec ex Spectilo
()uietis.simo namquo
vivoronl liomino.s si duo , doclrinitli^inceutii, lib. IV. c, XLiv, de concordia
verba do iiiodio lolleronliir, mouiii scilicot et luiiiu. ol paco, secuudum philosophos, et nddit. c. XLV :

Ab alio ilaquo sompor incipiat dissonsio, a lo de oodem sccundum poetas.

vero reconcilialio. » Sallustius, iii Ucllo juijurthini> Prosper
« Concordia parva^ res croscunl, discordia maxi-
I Conlibus iu sauclis pulclira cst concordit p*«:i$
mre dilabunlur. » Sonoca, I)c moribus : « Pacom
.

Spwnunliir niunJi prwlin ^.«rc !)»!. •

habeto cuin liominibus, ouiu vitiis bellnm. » Vu\-
gonlius, in libro MilHoginrum : « Sapioiites viri ma- Lucanus. in lib. II
jorciu cum viliis (|uani cuin inimicis puf:nain la^- MiiiiMi^^ rriniii msioiMi i imi'.(i .

luut. » Didymus, Ad Ale.vnndrum : " Nos bella uon Piiceni summa lODonl. i
 . »

QLLIiST. XXIX, AliT. II. 299

sicut supra diclum est. Et idco nece.sse est

([uod omiie ap[)etens a|)pctat [)acom, inqiian-
ARTICULrS II.
tuin scilicet oinuea[)[)et('iisa|)[)etil tran([uillc
itnun omnia appetant pacem. ct siiie iin[)(Hliineiito [)ervenire ad id ([uod
ap[)etit, iii ([uo consistit ralio |)acis, quaiu
.\d sccumlum sic prcKcditiir. I. Vitlcliir .\.iigustiiius, lih. .XIX De civit. Dei, c. xiii,
quixl non oinnia ap[)etant paceni. Pax eniin, col. ()lo, t. 7, delliiit <( ti'aii([uillitatcin ordi-
seeunilnin lUonysiuin, rap. xi l)e div. nom., nis. I)

§ I, fol. 917, t. I, est « uuitiva conscusus. -Vd priinum ergo diccudum, qiiod pax
Sctl in his qu.T cognitione tarent, non [wte.st iinportat unioncin non soiuin a[)petitus in-
uniri consensns. 1-J'go hujusinotli [*acein tollectualis, soii ralionalis, aut aniinalis, ad
appetere iiou possunt. ([iios [)otest [)ertincro cousensus, sed etiani
2. I*ra'lerca, ap[)etitus non fertnr siinul ad ap[)(Mitus iialuralis ; ct ideo Dioiiysius dicit
coulraria. Sed inulli sunt ap[)etentos hella et ([uod u [)ax est o[)eraliva et coiisensus ct
dissensioues. Ergo uon omnes appetunt connaturalitatis; » ut iu coiiscnsu importe-
piicciii tur iinio appelituum ex cogiiilione pro-
solum honum est appetihile.
3. Prajterca, ccdontium, [)er counaturalitatcin autcin iin-
Swl (jiKedani pax videtur esse inala alio- : [)ortetur uuio a[)[)etituuiii iiaturaliuni.
guiu Doniinus non diceret Matth., x, '.H : Ad secunduin diccndum, quod illi ctiam
Non veni pacem mittere. Ergo nou oniiiia qui hella qua^runt et dissensiones, noii desi-
pacein a[)petnnt. deraiit iiisi pacem, quam se liahere noii
\. 1'neterea, illiid quod oiniiia appelunt, existimaut. Ut enim dictum est, non est pax
videtur csse summum bonum, quod' est si quis cum alio coucordct coutra id quod
ultimus finis. Sed pax non cst hujiisniodi, magis vcllet. Et ideo homines quaTiiiit
ipsc
quia etiani iii statu via; hahetur; aHoquiu haiicconcordiam rumpere hellaiido, taii-
frustra Doniinus mandaret, .Marc, ix, 49 : quam defcctum pacis hahcntcm, ut ad pa-
Paccm ha/jftc inter vos. Ergo iioii omnia cem pcrveniant, in qua iiihil corum volun-
pacem appetnnt. tati repugiiet. Et propter iioc oinnes hellantes
Scd contra est ([uod Augustiuus dicit, XIX ([Uierunt per hella ad paccm ahquam per-
f)e civitatc Dei, cap. xii, col. G37, quod veiiire perfcctiorein qnam
t. 7, prius hahereiit-.
" omnia pacem ap[jctunt. » Et idcin etiam Ad tertium diceiiduiii, ([uod [jax consistit
dicit liionysius, cap. xi De divin. non., § 3, in quietatioiie et unione appetitus. Sicut
••(d. M.M, t. i. autem a[)petitus [)otest csse simpUciter honi,
Iles[)ondco diccndum, quod cx hoc ipso vcl honi apparentis; ita ctiam et pax potest
([uod hoino aliquid appetit, C(jnsequens est esse et vera, et apparens. Vera quitlem pax
ipsnin a[)pctere ejus, quod appetit, assecu- iion potcst csse uisi circa a[)petitum veri
tioneui; ct per cousequcns remotioiicni co- hoiii; quia^ omne malum,
secuiidum ctsi
riiin ([uai as.sccutionem impedire possunt. ali([uid ap[)areat hoiiuiu, niide cx aUqua
Pntcstaiitein im[>ediri a.ss(jciiti<j hoiii desidc- [)arte appelitum ([uietat hahet tameu inul- ;

i-ati per (^)iitrariuni ap[)etitum vel suiipsius tos defectus, ex quihus a[j[jetitus remanet
vel alterius; et utrumquc tollitur perpaccm, iu([uietus ct pcrtiu-hatus. I.ndc [)ax vera iiou

I'rudcatius :
lianc uuionem, cliam iinius appclenlis uuionem.
• Pai iilenuin *ir(utU opu», pux •uinnia laboruin, Scd, juxta pricallagala philusophoriim dicta, con-
P»x b«lli •iirti, [>rcliiim<|uo poricll.
cordia est animorum indisrupta qiiicdani ot unila
Nil placidam «t «100 paco Deo ; ntc munui ad araiii
connexio, pax aiitcm cst aninioriiin in hono con-
Cum cupia» ufTcrro prohat, li (urbida fcrrcin.
Meritonim clausala pax cordantium ordinata tramiuiliitas; non iniportat
c»t , non ionua lumet:
Non in%jdet •mula fiKii. igilur pax ilia pliilosopiiica supra unioncm coiicor-
Omnia jierpeliiur patieiw atque omnia credit.
diieunioncm ctiam miiiis a]ipctciitis; scd solaiu in
Nunquani laiea <lolet, cuncta ofTentacula donal. hono concordiiim aiiiinoruni notioni concordisB
Occaaam lucis venia pnpcurrero gestii. > philosoiihi illi adduiit, ut pax conslittiatur.
Calo :
' l*arm. : « (lui. »

« Ira odiom genemt, concordia nulrit anioiem. »

' Iliuc Augustinus, lib. XIX De rinit. Dci, c. xiii,
postcjuaui prujmisit nuliuiu csso qui pacem nolit,
Ex his conclude non eodem modo philosoi^hos sul)dil '< yuandoquidciii ct ipsi qiii bclia voluiit,
concordiam a pnce dislinclani habtiissc ac I). Tho- nihil nliiid qiiatii vinci-rc vohiiit : ad gloriosam ergo
mns. Nnm pnx. juxla D. Thomam, importaf et iinio-
pacem hellnndo ciipitinl pervenire. »
ncm appetiluum diversorum appelenlium, et, supcr Sic cud. non ut in l*iirin.
'
; : « pula.
 ;

no(» SUMMA THEOLOr.ICA.

I»i)tcst osse nisi iii l)onis ot bonoriiin. Pax so(;ijndum unionom appetitus proprii cum
autem, quai malorum est, ost pax apparens, appotitu ot utramquo unionom
altorius;
et non vera unde dicitur Sap., xiv, 22 hi
; : oflicit cliaritas. Primam quidem unionom
mnrpio vimntes imcienti;n beUo, tot et lam s(3cuiiduiii (juod Dousdiligitiir ox toto corde,
maf/na mala pacem appcllant. ut .scilicot oinnia roforamiis in ipsum ; et sic
Ad quartum dicendum, quod cuni vera omnos unum.
appotitus nostri feruntur in
pax non sit nisi do l)ono; sicut dupliciter Aliain voro, prout diligimus proximum sicut
hahetur vorum boiiiim, scilicot porfocto ot nosipsos ox quo contingit quod homo vult
;

imporfocto, ita est duplox pax vera. Una qui- im[)lcro voluntatem proximi, sicut et sui-
doin porfocta, qua^ consistit in porfocta frui- ipsiiis ; ot propter hoc intor amicabilia unum
tione summi boni porquam omnosappotitus ponitur <( idontitas oloctionis, » ut patot in
uniuntur quiotati in uno; et hic cst ultimus 1,\ Etliic, cap. IV, a princ. ; ot Tullius dicit
finis creaturffi rationalis, socundum illud in lib. De amicitia, antc mcd., quod « ami-
psal. cxLVii,ii Qui posuit fines tuos pa-
: corum est idem velle et nolle. )>

cem. Alia vero est pax impcrfocta, quae ha- Ad primum orgo dicondum, rjuod a gratia
betur in hoc mundo; quia, otsi principalis gratum nuUus deficit nisi propter
faciente
animae motus quiescat in Deo, sunt tamen peccatum ex quo contingit quod homo sit
;

aliqua ropugnantia et intus, ot oxtra, quffi avorsus a fine debito in aliquo indebito fi-
perturbant hanc pacom. nom constituons ot sccundum hoc appetitus
;

CoNCLUsio. — Cum pax iii tranqiiillitale ordinis

cjus non inhaeret principalitcr vero finali
omnia pacom appelerc necesse est, qua-
consistat, bono, sod apparonti. Et proptor hoc sine gra-
tenus tranquille ct ahsque impedimento perve- tia gratum facientenon potost osse vera pax,
)ii)'e flesiderunt ad id quod api^etunt. sed solum aj»parcns.
Ad sccun(]um dicendum, quod, sicut Phi-
losophusdicit in IX Ethic, cap. vi, in princ,
ARTICULUS in.
ad amicitiam non pertinet concordia in opi-
IJtrum pax sit proprius effectus charitatis. nionibus, sed concordia in bonis coiiferenti-
bus ad vitam, praecipue in magnis; quia
Ad tortium sic procoditur. Vidotur quod I . dissontire in ahquibus parvis quasi videtur
pax non sit proprius offectus ciiaritatis. Cha- non esse disscnsus. Et proptor hoc nihil pro-
ritas enim iion habctur siiie g-ratia gratum hibct aliquos charitatom habontes iu opi-
facientc. Sed pax a quibusdam habetur qui nionibiis disseiitire. Nec hoc repugnat paci
noii habent gratiam gratum facientom, sicut quia opiniones perlinent ad intellectiim, qui
ct goiitilos ali([uando liabont pacom. Ergo pra'co(lit appotitum, qui per jiacera iinitur.
pax non ost cdoctuscharitatis. Similitor otiaui oxistcnto concordia in princi-
2. Praiteroa, illud non est efieetus chari- palibus bonis, dissensio in aliquibus pai-vis
tatis cujus contrarium cum charitate csso iion ost contra charitatem ;
proccdit enim
potost. Sed disscnsio, qua> contrariatur paci, lalis (lissonsio cx divorsitato opiniouum,
potcst esso cum charitatc; vidcmus cnim (lum unus a;stimat hoc dc quo cst dissensio,
(luod otiam sacri doctoros, ut llioronymus j)ortinero ad illud boiiuin in quo convoniunt,
ot Auguslinus, in alicpiibus opinionibus dis- ot aliusavstiinat nou jjortincre. Et secunduin
scnsoruiit. Paulus otiam ct Harnabas dissoii- hoc talis dissousio do miuimis ot de opiiiio-
sisso loguutur, Act., xv. Krgo vidotur quod nibusiv[iuguat (juidom paci j)orfecta>, in qua
pax non sit otrcctus charitalis. plcne vorilas cognoscetur, et omnis appeti-
Pra'lcroa, idcun non ost proprius clVoc-
."{. tiis complobilur; non tamoii ropugnat paci

tusdivorsorum. SimI pax ost ciroctus justi- imj)orf('cla', (jualis babotur iu via.
liaj; secundum illiid Isa., xxxii, 17 Eterit : Ad tortium dicendum, quod pax cst opus
opits jifsfiti.v pnx. Krgo uoii cst ciroctiis /usfitia' indirecto, iiKjuantum scilicet rcmo-
cliaritatis. vol prohibous; sod ost opus charilatisdiroote
Scd coiitra ost (juod (licilur in psal. c.xviu, (juia socuiiduiu j^ropriam rationom charitas
!<).% : Pax multa dili(jcntil)iis /ef/em tuani. j)acoiu causat. Est onim amor u vis unitiva, «>

Hespondoo dicondum, ([uod duplox unio ut Uionysiusdicit, iv cap. Dedirin. twmin.,

ost (1(5 ralioiio [»acis, siciil dicluiii csl. (^)iia- J;
1.'», col. 71 i, l. i. Pax auteni est imio appo-

riim una ost socundum ordinatioiiom pro- titivaruiu inclinatiouum.

|)riorum appctituuin iii uuuin ; ulia voro est (loNCLL.^io. — l'ax luiiprius esl cliaritatis etrectus.
 ' ;:

QU/EST. XXIX, AUT. IV, KT (\V.¥.^T. \\\. .{(11

ul ipsa charitiitis dilectio se a«l Deuiii «^t pri)\inmiii ignis per uuam suam virtutemcalefactivain.
extendit. (um
crgo pax causetur ex charitate se-
cuudum ipsam rationem dilectionis Dei et
AKTICULUS IV. proximi, ut ostcu.sum est; nou estalia virtus
cujus i)ax sit actus proprius, uisi charitas;
Vtrum pax sit virtus.
de gaudio dictum est.
siciit ctiain

Ad quartum sic prooeditiir. I. Viilrtur i^rimum ergo dicendum, (juod ideo

\il

qucKl pax sil virtus. PraMfpta oiiiui iiou pra'ci'ptum datiir de pace habeuda, ([uia
dantur uisi de ailil)U.s virlutuui. Seddautur est actus charitatis et propter hoc etiam
;

pra^cepta de habeuda pace, ut iuitrt Marci, est actus meritorius. Et ideo pouitur inter
IX, -l') Parem hahele inter vos. V.Vf^o pax
: btDatiludines, qua» sunt actus virtutis per-
est virtus. fecta', ut supra dictum est. Ponitur etiam
•i. Ih'a'terea, uou uierenuir uisi per actus iiiter fructus iuiiuantum est quoddam
,

virtutuni. Sed facere paceni esl meritoriuui, iiuale bonum, spirtualem dulcediuem ha-
secuuduin illud Mattli., v, (J : Jieati pacifiri, bens.
quoniam filii Dei vocabuntur. Ergo pax est Et per iioc palct solutio ad sccundum.
virlus. Ad tertium dicendum, quod uni virtuti
3. I>ra?terea, vitia virtutibus opponuntur. multa vitia opponuntur secundum diversos
Sed disseusioues, ([ua' oppommtur paci, uu- actusejus; ct sccundum hoc charitati uou
merautur inter vitia, ut patet ad (ialat., v. sohim opponitur odium rationc actus diiec-
Ergo pax est virtus. tiouis, sed etiam accdia vel iuvidia ratione
Sed contra, ^ irtus uou esl finis ultimus, gaudii, ct dis.sensio ratione pacis.
sed via in ipsum. Sed pax est (luodammodo (J0NC1.US10, — Pax, uoii quideiii virlus, sed virtu-
fiuis ultimus, ut Augustinus dicit, XIX De tis charitatis, sicut eliam gaudiuni, eifectus est(a).
civ. Dei, c. xi, col. (337, t. 7. Ergo pax nou
est virtus.
QUiESTIO XXX.
Hes[Mjndeo dicendum, quod, sicut supra
dictum est, cum omnes actus se invicem DE MISEHICORDIA (6).

consequautur, secundum eamdem rationem (Et quatuor quseruntur.)

ab agento procedentes, omnes hujusmodi
actus ab una virtute procedunt nec hal>eut ; Postca considcrandum est de misericordia;
singuli singulas virtutesa quibusproccdant, et circahoc qua?runtur quatuor ° utrum : 1

ut [kitet in rebus corporalibus. Quia enim mahim causa misericordiae ex parte cjus
sit

ignis calefaciendo liquefacit et rarefacit, iiou cujus miseremur "2° quoruin sit miscreri
;

est igue alia virtus llquefactiva, et aUa

iu 3° utrum miscricordia sit virtus ; i" utrum
rarefactiva; sed orancs actus hos operatur sit maxima virtutum.

(a) Ut jam anlea diximus, pax effeclus quidam est sis.w Lib. IV « Misericordia esl a;gritudo cordis,
:

charitalis, et eadem cum charitale virtus in ordine ex miseria alterius injuria laborantis. » Pro Liqario
supemalurali. Sed distinguitur a charilate ut fruc- « Nulla de virlutibus plurimis adininistrabilior nec
tus. Nam sequela charitatis inter fruclus est gau- gratior inisericordia honiiiies eniin nulla re pro-
;

dium, el perfectio gaudii esl pax quantum ad duo. prius ad Deum accedunt quam hominibus dando.
Priuio quidem quantum ad quietem ab exterioribus Nihil hal)et fortuna majus, quain ul possit, nec
conlurbantibus. Non enim potest perfecte gaudore natura nielius, quam ul velit servare quam pluri-
de bono amato, qui in ejus fniilione ab aliis per- mos. » QuintiUanus, Causa V : « Voluit nos ille
turbalur. Secundo quantum ad sedationcm desi- mortalitatis arlifex Deus in commune succurrere,
derii Non enim perfecle gaudet de
flucluanlis. et per inuluas auxilioruin vices, queuique iii ulle-
aliquo cui uou sufficit id de quo gaudet. Ha;c au- rum quod pro se tiinoret. In alieua fanie sui quisque
lem duo importal pax, scilicet ut ab exterioribus niiscrelur. > Seneca, in llcrcule furente : « Quom-
non prtrturl)€uiur, ot ut desideria nostra conquies- cuinque iniseruin videris, hoininem scias. » Cassio-
canl in uno. Unde in enumeratione fructuum post dorus, in Epist. ixxviii « Proclivior seinper ad
:

c'' 1'lium tertio ponilur pnx. mi.sericordiain via bonis iiientii)us patet. « Ex Pro-
cst clemens et (cqualis in omnes
. I
vcrbi in sapientum : «Boiia pricsidia comparat miso-
digualiu ul ut aiHictos animi compossibiHs incHna- ricordia. Ab alio expectes alteri ciuod feceris habet :

tlo. Compas.siu est virtus, vel iiirectiu per quam ex in ndversis auxilia qul in secuiidis cominodat.
proximi dolorc, condolenti aniino qua-daiii atTectiu llonio qiii in homiiie calamitoso misericoni est,
generatur. TuUius. in Tu$culan., hb. III « Miseri- : meminit suii qui succurrero perituro potest, cum
curdiu t;»i («({riludu curdia e& ailuriuti r«hud adver- uou !iU(;curril, uccidit. v Luclaulius, D9 vfro cuUu ;
 :

302 SIIMMA TIIEOLOGICA.

culpa non est provocativum ad miserifor-
dian), sed magis ad indignationem. Ergo
ARTICULUS PRIMUS.
malum non provocativum.
est misericordia'
Utrum malum proprie moiivum ad
sit 2. ea quai sunt crudelia, seu
I'ra;terea,
misericordiam. dira, videntur quemdani e.xcessuni mali ha-
bere. Sed Philosopims dicit in II Rhetor.,
Ad primum sic proceditur. 1, Vidctur quod « dirum est aliud a
cap. vin, a med.,
quod Tnalum non proprie sit motivum ad miserabili, expulsivum miserationis. »
et
misericordiam. Ut enini supraostonsum est, Ergo maium, inquantum Imjusmodi, non
culpa est magis malum quara poena. Sed est motivum ad miscricordiam.

«NuUius opera indigere se pulal qui suam alleri veniae desolato consolationem immittit : Mxrenles
donegal. Qui poriluro succurrere potesl el non , spiritu crigil, Job, v, 7. Amissa restituit : liestituam
succurril, occidil. » Ovidius, De Ponto : vos sicut u principio , bonisque dotabo majoribus
I Regia crcdc mihi rcs cst guccurrerc lapsis. • quam habuistis ante, Ezech., xxxvi. Reddam roUis
nnnos quos comedit locusta, bruchus, el eruca, et
Gallherus, in Alexandreide :
rubigo, Joel, ii.— Pocnitente et flente Ezechia, vila
t Lcviler vcniunt, lcvitcrque rcccdunl
solasquc propinqui
ei ])roIongalur, sanitas datur, et sol revertitur.
Blandiri docilcs lacrym:!' ,

Inipnndunt lacrynias, raisoris arentibus illis,

Manasse pcunilenle, de vinculis et carcere babylo-
C.am hicrymis arcscit amor pietasquc luorum. nico Deus eum liberal, el in Jerusalem reducit, et
Yerus amor miscrum qui non fastidit aniicum. eis ablata reslituit. Cum Nahuchodonosor propter
Despcrarc solcnt alios in temporc duro peccala sua mutalus in besliam ejectus esset a
Esse miserturos aliis qui ipsi niiscreri rogno et por septennium exul, olevavit oculos suos
Non vellcnt, si fata darcnt conlraria fila. •
ad caelum, ad Domiuum, et sensus ei redditus est,
lisec de misericordia Speciilum doctrinale Vin- <'t revocatus est ad regnum, et recuperavit amissa

cenlii, lib. IV, cap. i.xvii. boiia sua. 8. Conversis providet necessaria ad
Misericordia non solum virlus osl, sod est beati- ulililatom, til alimenlum, vestimentum, documen-
ludo quinta Beati misericordes
: (juoniam ipsi , tum, medicamenlum, sicut fecit filiis Israel in
misericordiam consequentur. deserto, post transitum maris Rubri manna el :

Deus summe misericors est et nos ad misericor- aquam de petra dedit eis pro alimenlo, dedit dura-
diam invitans semetipsum proponil in exemplimi : bilitatem eorum vestimento et calceamoulo per qua-
Eslole misericordcs, .'iicut el Pater vester miscricors draginla aiinos, pro documeulo dedil legem pro ,

est, Luc, VI. Quamvis autem efiectus divina? mise- modicamenlo ajneum serpentem. 9. Pugnanti, vel
ricordise sint innumerabilos, duodecim tamen nu- inipugnato subvenit cuslodiens et eripiens eum, si
raerari possunt Peccatorem ad poenitentiam
: i. in lentatione vel tribulatione coufidenler ad ipsum
longanimitcr expectat ]Jissimula7is peccata homi- : confugiat, sicut Ezechiam ab obsidione Sennache-
nttm propter pa>nitenliam, Sap., xi. Propterea e.rpec- rib et suos oripuit et protexil. Asa clamante ad
lat Dominus ut misereatur nostri, Isa. xxx. An , Dominum, praeterruit Dominus .Egyptios el Ethyo-
ignoras quod bcniqnitas Dci ad pa-nitentiam te addu- pes, qui coulrili sunt et prostrati sunl. Orante Jo-
cU, Rom., II. 2. Peccalorem multipliciler revocaro semelipsos vorsi mutuis se conci-
sapliat, hosles in
conatur, videlicot corripiendo flagello, Jjlaiuliondo doro vulueribus. 10. In jjonum promovet et nulrit
promisso , vocando jjnodicalionis vol loculionis Oculi Domini super juslos. Di.iit Dominus ad Jacob :
verbo, incitando, roclamando ol inspirando interno Ero custos tuus in omnibus riis tuis. li. Couvei-sum
consilio, increpando aliquo tcrribili signo. 3. Pec- ad se frequeiilor ad magua provohit adeo quod ,

catorem volentem rodire ab impodimontis explicat ubi abundavit deliclum, superabundet et gratia,
et liberal, ut Israel de orgastulo ^gypti et do manu ul palef de Maria Magdalona, Pelro e( Paulo.
Pharaonis Reverlonles benigno
ot cxercilu ojus. \. 1:2. Introducil in gloriam et suprn condignum re-
,

recipit, pro redilu oorum gaudet, ut dicilur

et uiunoral. Pcnedic anima mea Domino , qui coronat
Luc, XV, do filio prodigo gaudenler roceplo a miscricordia et miscrationibus, Vsahu. Dominus
le in

palre; el probat boc ibi Dominu;' per Iriplicis pa- Dcus tuus inlroducel te in lcrrnm bonnm, Deul., viu.
rabolrti oxompla, sciHcot ovis pordila^ qua* rojjcrla Sod miiximum ac inaudilum misericordijp Dei
ad ovilo oum gaudio roduc-ilur, draclinup qufu , Dei incarnalio. Deus
iiobis exhil)ila? ost ij^sa Kilii
omissa ol diligentor qua>sila ot roperla cum gaudio Palor misorioordiarum Filium suum misil, el ipse
erigitur el cuslodilur, ol lilii ipsius prodigi. 5. Vo- Filius soipsum dodit nobis in solalium nostrfP pe-
nium petonli clomcnlor indulgol. Dclco iniquitatcs rogrinalionis, in consilinm nostnv dii-ectionis, iu
luas proptcr mc. pcccatorum tuoruni non rcrorda-
ct romodium nosliw curationis. in subsidium noslrw
bor, Isa., xi.iv. Uujus oxompla
nuilla bai)omus in rocDncilialionis, in pra»sidiuin nostm» dofcnsionis,
Novo et in Velori Toslamoiilo. Dnvid dioil Pec- : in oonvivium uoslnv rofoclionis, in pretium nostrte
cnvi, cul Nalhan Dominus Iranstulil a tc peccatmn
: rodomptionis. in pninnium hosIitc gloriticationis.
luum, II Rog. XII. Dominus dicit puralylico He-
, : Undo bono dicoro possumus cum Psalmisla ilise- :

niittunlur lilii peccatn: Chananoa" olanianli : Misc- ricordins Domini in .vlernum canlnbo quoniam in .

rere mci, dicil : Fiat tibi siciil pctisli: Mngdalena' : .Tlcrnum misericordin «"dilicnbilur in c.tUs.
Dimissa multa: adulloru! ^ec vgo
siinl ci pcccnUi : Sed htec nos ad misericordiam crga proximum
te condcmnnbo : vndc jam amptius noli peccare; vehomenlor provocanl. Facere misericordiam magis
latroni Hodie mecum ens lu paradiso. 6. Pro spe
: plncel Deo quam viclimx, Prov., xxa. Misericordiatn
 »

01I.1=:ST. \\X. AUT. I 303

;i. Pra'ten»a, sigim inaloniin iion vcr»' ralilcr a[>[)(?tunt ; nnde Philosophus dioif in
smit inala. Sotl siuMui inulonun '
provocaiit II Hlietor., oa[). viii, in [»rinc., ([iiod (( niise-
ail inis«'ricordiani, iit patet \m- IMiilos«>[ilniin ricordia est tristifia ([iKcdam siqicr ajipa-
m II Hlietor., \oc.. lit. Vsf^o maliiin non esl rcnfi inalo oorrupfivo vel oontristafivo. » Se-
s«}oniuInin* [iroprinin provocafivnin niiscri- cniido , hnjiismodi magis efliciuntnr ad
conlia'. miscricordiam provooantia, si siiit oontra
Scil contra e.st qiUHl nainas«'iMnis dicit in voliiiitafcin cl(^cti(»iiis ; undo et Plii!oso[)hiis

II lib. Orth. fid., cap. xiv, col. MiU, t. i, (JIUmI ibidem dicit ([iiod « illa inala siiiif ini.serabi-
« miserioordia est speoies tristitia'. » Sed lia qnornm f(»rtuna cst c^iusa,» nt piita cum
inotivnin ad tristitiain cst inalnin. Vs^o m(v- ali([uo(l nialnm cvciiit, iiii(l(? sperabatnr lio-

tivnin ad inisericordiam cst inalnm. nnin. Tertio antem snnt adliiic magis mise-
Uospondoo dioendum, quod, siout Augns- rabilia, si sunt contra totam volnntatem ;

liuus dioit, I\ Derivit. />e/, oap. v, col.2(il, pnla si ali(]uis som|)(7r S(^ctatns o.st bona, ct
t. 7, « iniseric«»rdia est aliena! iniseria' in eveninnt ci mala. Kt id(30 Philosoi)hiis dicit
noslro oordc «•ompassio, (ina uliqne, si pos- in codcin libro, ibid., qnod « misericordia
.sumus, subvenirc oompeilimnr. » Micitur ost maxime snpor nialis ejiis ([iii indignns
enim iniserio(»rdia ex co ([iiol ali([nis liabet [)atitur. ))

misernin cor siqx^r miseria altcrins. Miseria Ad primiim ergo dicendum, ([uod de ra-
autem felicitati o|»[Kjnitiir. f^st antem de ra- fionccnlpa^ est (juod sit voluntaria ; et(juan-
tiono bciititndiiiis sive fclioitatis nt ali(|iiis tum ad hoc habet rationcm miserabilis,
noii
potiatnr co ([iiod vnlt '. Nam, sicnt .Vnjfiisti- sed magis rationcni puniendi. Scd qiiia ciilpa
nus dicit, XIII Ue Tiinit., cap. v, ool. 10:20, potest essc aliqno modo pojna, inquantura
l. 8, beatus est qui habet omnia qua3 vult,
(( scilicct habet alif|nid annexum quod est con-
ct nihil male vnlf. Kt ideo e oontrario ad
> tra v(3lniitatem peccantis, secundnm hoc
mi.seriam pertinet uthoino patiatur quie iion potest habere rationem niiserabilis; et secnn-
vult. dum hoc mi.scrcmnr ct compatimur peocanti-
Triplioiter autein aliquis vult aliqnid : nno bus; sicnt (Iregoriusdicit in qnadamhomil.,
quidein modo a[»i>cfitii natnrali, siciit omiies xxxiv in Evanfj., § fJ, col. 1-2 i(», t. ^l, qiiod
homines volnnt essc ct vivero alio modo ; « vcra jnstitia iion habet dedignationem^ »
hoino vnlt aliqnid per electionem cx aliqua .S(Mlicet ad [)eccat(jrcs, «.scd compassionem ;

prajincditalione; tertio inodo homo Milt ali- ct Matth., IX, 30, dicitur Vidcns Jcsus tiir- :

quid non seonndiim se, sed in caiisa sna; lias miscrtus cst eis, quia erant vcxati, et
puta qni vnlt oomedere nociva, quodammodo jarentes, sirut oves non hahcntcs pastorem.
dicimuscum vello inflrmari. Ad secundum dicendum, quod qnia mise-
Sic ergo m(»tivnm misericordia^ est tan- ricordia est conipas.sio miseria' alterius,
quam ad miscriam pertiiiens. Primo ([uidem proprie misericordia est ad altcrum, non au-
illud qu(xl conlrariatur appctitui natnrali tem ad seipsum, nisi secundum quamdam
volnntatis, s«"ilicet mala c(»rrnptiva et con- siniilitudincm ; sicnt et Justitia, .secundiim
tristautia; quorum contraria iKjmines natu- (juod in h(»mine oonsidcrantur diversa^ par-

ro/o non mrrifirium. Ose., vi. Judicium sinc vii-

el Tob. Qui pronus esl ad miscricordiain benedicetur,
acricijrdia fiet illi ifui nnn feceril mixericordiam, Prov., xxH.
Jac, Mi. Homo homini nennl inim, el n Deo quwril His porl(?ctis. qui.s nunc credore possel clirlstia-
medelnm. In homincm similem sibi non hnhet miseri- nos nomiue raisericordia^ fuisse abusos ad dosi-
cordiam ct pro dcliclin xuis dfprecnhilur , Eccl..
, gnaudum pugionem vel culfelluni breveui, quo
xxviii. Serre neqnnm. omne debitum dimisi libi qno- nccingebantur mililes ad dextrum latus? « Manus
niam rogasti me. uonne oportnit et te misereri cnn- iu eum injocerunt, et, cxtraclis misericordiis, im-
$«rvi tui, $icut ct ego tui miscrtus sum, Matlh., xviii. misericordissimi oum immisericorditor jugulave-
S$tote inricem miserirordet, I Pelr., iii. Induite vos runt. » Lamberlus Ardensis.
$icut sancti Dei et dilecli viscern miserirordix, Col., Ita cod. Camor. et Alcan. et alii Parm. ({iiideni
' ;

III. yu/s horum trium

ridetur lihi proximus fuissc dicit do cod. Camer. et Alcan. quod optime omit-
UU qui inridit in latrones ? Qiti fecit misericordinm lunt « magis » ot niliilominus oadem oditio ad-
: ;

in illum, Lnc, x. Ilonornt Dominum gui miseretur dit « mngis. »

:
• Parm. " propric. » —
Ila codi- :
— '

pnuperis, Prov., xiv. Misericordin et veritatc redi- cos. Editi ouinus : " Quod vull, et (|Uod pertinet ud
milur iniquitas, Prov., xvi. F.vnrnitur Dnmino qui justilinm. - — * " Bealiis igiliir non vsl nisi qui et
minerrtur pniiperi, Prov.. xix. IJnnmodo polueris ita lifibcl (iiiinia quic vull, (!t niiiil vult malc. » MiKiio.
«slo mtsericors; ai mHltum tibi fuerit abundanter tri- — « «' Vcro jnstitia compassionem habet, falsa jus-
bue. Si autem eTiguum, illud libenter imparliri atude, litia dedignationem. » NUgne.
 ;

:u)i SUMMA TIIROLOdlCA.

tes, (licitiir V Ethic, cap. ult. Et secuu-
ut dicetur. Ergo ratio miserendi est defeotus
dum hoc (licitur Eccli,, xxx, 24 Miserere : miscrentis.
aiiimx tux placens l)eo. Sicut ergo miseri- Ucspondeo dicendum, quod cum miseri-
cordia non est propric ad seipsum, scd dolor, cordia compassio .super miseria alicna, ut
sit

puta cum patimur aliquid crudcle in nojjis ;

dictum est, ex hoc contingit quod aliquis .

ita etiam, si sinl aliijuai personae ita nobis miscrcatur, ex qiio contingit quod de mise-
conjuncta», ut sintcjuasi alirpiid nostri, puta ria aliena dolcat. Qiiia autcm tristitia seu
filii,aut parcntcs, in eorum malis non rai- d(jlor estde proprio malo, intantum ahquis
seremur, sed dolemus, sicut in vulneribus de iniseria aliena tristatur aut dolet, inquan-
propriis et secundum hoc
: Philosophus tum miseriam aiienam apprehendit ut'
dicit quud dirum est expulsivum miscra-
<( suam.
tionis. » IIoc autem contingit duphciter. Uno modo
Ad tertium dicendum, quod sicut ex spe secundum unionem affectus quod fit per :

et memoria malorum scquiturdclectatio, ita amorem. (Juia enim amans reputat amicum
ex spe' et mcmoria maloriim secpiitur tris- tanquam seipsum, malum ipsius reputat
titia non tamen tam vchemens, sicut ex
; laiiquam suum malum; ct ideo dolet de
sensu praesentium*. Et ideo signa malorum, malo amici sicut de suo. Et inde est quod
inquantum repraisentant noljis mala misera- Philosophus in IX Ethic, c. iv, circa princ,
bilia sicut praisentia, commovent ad mise- intcr alia amicabiha ponit hoc quod est con-
randum. dolere amico; et Apostolus dicit ad Rom.,
CoNCLUsio. — Maluni, praicipue quod quis iu- xn, iri Gaudere cum r/audentihus, flere
:

jusle patitur, luotivum csl ad iuiscricordiani. cum flentibus. Alio modo contingit secun-
dum unionem realcm, utpote cum malum
ali(iuorum propinquum est, ut ab eis ad nos
ARTICULUS II.
transcat; ct ideo Philosophusdicitin II Rhet.,
Utrum defectus sit ratio miserendi ex parle cap. VIII, quod homincs miscrentur super
miserentis. illos qui sunt eis conjuncti, et similes; quia

per hoc fit eis aestimatio quod ipsi etiam

Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur possint similia pati. Et inde est etiam quod
quod defectus non sit ratio miserendi ex sencs et sapientes qui considerant se posse in
parte miserentis. Proprium enim i)ei est mala incidcre, et debiles et formidolosi, sunt
misereri, unde dicitur in psahn. cxliv, 9 : magis miscricordcs, E contrario autem illi,

Miserationes ejus sujtcr omnia opera ejus. (jui reputaiit se esse felices, et inlantum po-
Sed in Dco nullus cst defcctus. Ergo defectus tentcs quod iiiliil mali putaiit sc posse pati,
non potest esse ratio miserendi. non ita commiscrcntiir.
2. Prffiterea, si defectus est ratio mise- Sic ergo semper defectus est ratio mise-
rendi, oportct quod illi qui sunt maxime rendi , vcl inquantum ali^juis defectum"^
cum defcctu, maximc misercautur. Scd lioc alicujusreputat suum propter unionem
enim Philosoplms in IViet.,
est falsum ; dicit 1 1 amoris, vel propter possibilitatem similia
cap. vui, circa princ, quod « (|ui ex toto pc- paticndi.
rierunt, non miscrentur. » Ergo vidctur Ad primum crgo dicendum, quod Deus
quod dcfcctus non sit ratio miscrcndi ex non miscrctur nisi propter amorcm, in-
parte miserentis. quantum ainat nos tanquam aliquid sui.
3. Pra^terea, sustinere aliquam contume- Ad secundum dicendum, iiuod illi qui
liam ad dcfectum' pcrlinct. Scd Philosophus jam suiit iii iiifinitis malis, non timent se
dicit, ibidcni, (juod « ilh (jui simt in contu- ultcrius pati aliquid ; ct ideo non miseren-
meliativa dispositiono, non miserenlur. » tur; simililer etiam nec illi (jui valde tinienl
Ergo defcctus cx parto miscrcntis non cst (juia tantum intciulunt propria^ passioni,
ratio misercndi. (juod iittn iiitciulunt miscria' alicna?.
Sed contra cst (]uod miscric(^rdia cst tris- Ad tcrtium dicciulum. quod illi qui sunt
titia qua'dain. Scd dcfcctus cst ratio tristitia"; in contumcliativa disjjositione, sive quia sint
undc inlirmi facihus contristantur, ut infra contiimcliam j)assi, sive quia veliut contu-

» Scilicet ex melu. — ' Sic cod. in Parm.

; : « ex Pnrm. : « ad. » — ' Sic cod.; Parm. : « perfectum. »»

pnesentin. » — • Nicola'i : <r porfpctnm. >^ — * In

 {)VJES'\\ X.W, AKT. II KT III. 305

incliiim iiiferro, proviK-autiir ad irain ct ail charitatc, ut supra dicluni cst. Scd cliam
andaciain ; (]na> sunt (}UiL'dani passioncs miscricordia coiiscquitur ox charitate; sic
virilit.itis, extollentcs aniinnin liominis ad cniiii cx charitato llcmiis cnni ncntibus,

anlunin; undc inrcrunt lioniini a'stiinatio- sicut gaudcmus cum gaudcntibus. Ergo
ncin (|Uod sit ali(]uid' in futuruin passurus. misericordia non cst specialis virtus.
rndf talcs, diiin sunt in liac dispositionc, t. Pra^tcrca, cnm misoricordia ad vim
noii inistMcntnr, sccunduin illud J'rovcrb., ap])ctitivam ])crtincat, iion cst virtns intol-
XVII, l :Jra non habel misericordiam, ne- lectualis, nec ost virtus thcologica, cum non
ei\ (/ue '
erumpens furor. Kt cx siinili rationc haboat Dcuin pro objecto similiter etiam ;

suj^erbi lutu iniscrcntnr, (]uia contcinnunt iioii est virtus moralis, (juia ncc cst circa

alios, et reputant cos inalos ; unde rcputant o])orationes, hoc enini j)crtinct ad jnstitiam,
(jmxl dignc ])atiantur (iuid(juid ])atiuntur. iicc ost circa passionos, non enim rcducitur

Cudo et (Jregoiius dicit, Honi. xxxiv iti ad aliqnam duodccim medictatum, quas
Ennuj., § -2, col. l-2Hi, t, 2, (jnod « falsii IMiiloso|ihns ponit iii II Etluc, c. vii vol viii.

Justitia, scilicct snperborum, » non habet

1) Ergo misoricordia iion ost virtus.
compassionem, sed (iediguationcm. » Sed contra est quod Augustinus dicit in
IX De civ. Dei, c. v, col. 200, t. 7 Longe
CoNCLCSio. — Seniper aliquis defectus potest
: ((

mclius, et humanius, et priorum sensibus

alicui osse ratio iniserendi, vel (jiiatenus quis alte-
rius uuluui ut siimu reputiit jiropter uuioneni
accommodatius Cicero in Caesaris laude lo-
auiuris, vel quia possiLile est ipsuni quoque siuii- cutus est, ubi ait Nulla dc virtutibus tuls
:

lia pati. nec admirabilior, nec gratior misericordia

est. Ergo miscricordia ost virtus.
))

ARTICULUS III.
Respondeo dicendum, quod misericordia
importat dolorcm de miseria aliena. Iste
Utrum misericordia sit virtus. autcni dolor potest nominare uno (juidcni
modo motum appotitus sensitivi et sccun- ,

Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur dum hoc misericordia passio est, et non
i]U»Hi misericordia non sit virtus. l'rincii)ale virtus; alio vero modo potcst nominaro
eniin iii virtutc est clcctio, ut patet pcr motum appetitus intellcctivi, sccunduin
Philosophum in II Ethic, cap. iv, vel v, a quod alicui displicet malum alterius. Ilic
med. tlectio autcm cst « appetitus pra^con- autem motus potcst esse secundum ratio-
siliati, » ut in eodem lib. dicitur. Id ergo nem rogulatus; et potost socundum hunc
quod im])edit consiliuiu, non potcst dici motum rationc rcgulatum regulari motus
virtus. Sed misericordia impedit coiisilium, inforioris apj)etitus. Undc Augustinus dicit
secuudum illud Sallustii, in Catil., in princ. in IX De civit. Dei, cap. v, col. 2Gi, t. 7,
Orat. Cxsar. : « Uinncs hoinines (jni dc quod isto iiiotus animi, » scilicct miscri-
<(

rebus dubiis consultant, ab ua et miseri- cordia, scrvit rationi, quando ita pra-botur
((

cordia vacuos esse decet non enim animus ; misericordia, ut justitia conservctur, sive
facile verum providct, ubi ista ofliciunt. » cum indigcnti tribuitnr, sivo cuni ignoscitur
Krgo miscricordia non cst virtus. poinitonti. )> Et qnia ratio virtutis huniana,'
2. l*r*terea, nihil (juod est contrariuin consistit in hoc quod motus animi rationo
virtuti, cst laudabilc. Scd ncmcsis' contra- rogulotur, ut cx superioribus patet, consc-
riatnr iniscricordia', ut I'hilo.S(jplius dicit in (juons ost misoricordiani csso virtutcm.
II Hhet., cap. IX, in princ. Nemcsis autcm Ad primum orgo diccndnm, quod aucto-
est passio laudabilis, ut dicitur in II Hhet., ritas illa Sallustii intolligiturdoniisoricordia
ibid. Krgo miscricordia iion est virtus. secundum (jnod ost passio rationo non rogu-
3. I*ra'terca, gaudium pax non sunt
ct lata ; sic cnim impodit consilium rationis,
specialcs virtutes, quia consequuntur (^x dum facit a Justilia discodoro.

' Ita mas. ut edili passini. Theologi negantem felemitalc Iradunt oinnia despoctare terronu, » ait
particulam omissam a acriliis putant; undc habet Aniniianus Marcellinus, lib. XIV, cap. ii. Nomeu
edilio Palav. ITIi : « Non sit aliciuid, » ctc. vcro Iraxit «7:6 rvj ixdTzo-j Otavtpi^Tj'.*;, id eal « u
Nemesis, qua: etiam Khamnusia et Adrastia
'
dislributiono qua? unicuique flt, » ait Aristol., lib.
dicla habita fuil dea
, ultrix faciuonim impio-
<<
De muwlu. Vide Ciregor. Gyralduin, Ilistor. deorum,
rum, bouorumquQ prasmialhx, quam theologi ve- lib. I, rtjnluguiate xvi.
lerea flugenles ju3titi(e flliam, px ahdiln qundam

Ui. ao
 ;

SUMMA TnEOLOGICA.
Ad sccnndiim dicendum, quod Philoso- summa totius virtutis in misericordia con-
phus loquitur ibi de miscricordia ct ncmesi, sistit.

secundum qnod ufrumque cst passio; et :{. Pra^tcrca, virliis est qu.K bonum facit

habunt (luidoiii coiitiurifslatcm cx parte habcntcm, ut Pbilosopbus Ergo tanto

dicit.

aistimationis qnam babcnt

dc malis alicnis; ahqna virtus cst mcbor, quaiito facit homi-
de quil)us inquaiitum
miscricors dolct , iicm Dco .simihfjrem ; (piia pcr hoc melior
aestimat aliqucm indig^na pati ncmcsiticus ; cst homo qnod Deo est similior. Sed hoc
autcm gaudct, iiKjnaiitum ;jL'stimat abquos maxiinc misericordia; quia de Deo
facit
dignc pati, ct trislatiir, si indignis Ijciie dicitur in psal. cxuv, 9 qiKjd miserationes :

accidat utrumque est laudabile, et « ab

; et ejus sunt super omnia opera ejus ; unde et
eodcm more dcsccndcns, » ut ibidcm dicitur. Lucai, VI, .3G, Dominus (licit Estote mise-
:

Scd propric miscricordiai opponitur invidia, ricordes, sicut et Pater vester misericors
ut iiilra dicctur. est. Misericordia igitur est maxima virtu-
Ad
tcrtium diccndum, quod gaudium et tum.
pax nihil adjiciunt super rationcm boni, Sed contra est quod Apostolus, ad Col., ni,
quod cst objcctum charitatis; et idco non 14, cum Induite vos, sicut dilecti'
dixissct :

rcquirunt alias virtutcs quam cbaritatem. Dei, viscera misericordix , etc, postca sub-
Scd miscricordia respicit quamdam specia- dit Snper omnia charitatem hahete. Ergo
:

lem rationem, scilicct miscriam cjus cujus misericordia non est maxima virtutum.
miscrctur. Rcspondco diccndum, quod aliqua virtus
Ad quartum diccndum, quod misericordia, potcst cssemaxima dupHciter uuo modo :

secundum quod est virtus, cst virtus mo- sccundum alio modo per comparationem
se ;

ralis circa passiones existeus ; et reducitur ad habcntem. Secundum se quidem miseri-

ad illam mcdietatem qua^ dicitur uemcsis cordia maxima cst pcrtinct cnim ad mise-
;

fpiia ab eodcin more proccdunt, » ut in II

<( ricordiam quod ahis clfundat, et, quod phis
Bhetor., princ, dicitur. Ilas
rap. ix, in cst, quod defectus aliorum sublevel; et hoc
autcm medictates Philosopbus non ponit maxime superioris est. Unde et misereri
virtutes, sed passioncs (juia etiam sccun- ; pouitur proprium Deo ; et in h(x* maxime
dum quod sunt passiones, laudabiles sunt. dicitur cjus omuipotcutia manifestari. Sed
Nihil tamcn prohibet quin ab aliquo habitu qiioad habeutem misericordia nou est maxi-
clectivo proveniant et secundum hoc assu- ; ma, nisi illc qui habet, sit maximus, qui
munt rationem virtutis. nullum supra se liabeat, sed onmes sub se.
CoNCLUsio. — Misericordia, nou quw motus est
Ei ciiim qiii supra se aliquem habet, majus
sensilivi appctilus s(3d iiitcUectivi, a i-ationc direc- est et meiiiis conjungi superiori quam sup-
tus, ct diiif,M!us iufcrioris appctitus luotuui, virlus plcro dcfcctum iufcrioris. Et idco quantum
neccssario cst. ad homiucm, qui habct Dcum supcriorcm,
charilas, per quam Deo niiitur, est polior
ARTICULUS IV. (piam miscricordia, pcr (piam defectus proxi-
Utriim misericordia sit maxima virtutum. moriim supplct. Scd intcr omues virtutes
qiKT ad proximum i)erlincut, potissima est
Ad quartum sic proccditiir. I. Yidctur misericordia sicut cliam cst polioris actiis
; :

quod misericordia sit maxima virtutum. nam supplcre defectum alterius, iuquantum
Maxime enim ad virtutcm pcrtincrc vidctiu- cst hiijusmodi^ cst supcrioris ct mciioris.
cullus divinus. Scd miscric(jrdia cuUui di- Ad priinum crgo diccndum. (juod Deiim
viiio pra'1'crtur, sccuiidiun ilhid Osea3, vi, nou colimus pcr exteriora sacrilicia aut
Volo. do Maltli., XII, 7 : Misericordiam vohii*, et muncra proptcr ipsum, scd proj^ter nos ct
tion sacrificiw)) . l^>go misericordia cst Non euim iudiget sacri-
proptcr pr(»xiinos.
inaxima virliis. liciis nostris; scd vult sibi ca ollcrri proptcr
2. Pra'tcr(3a, supcr iUiid 1 ad Tiin., iv : nostram dcvotioucm ct proxiiuoriim iitilita-
Pietas ad omnia ulilis est, dicit (llossa : teiu. Et ideo miscricordia, qua subveuitur
(( Omuis summa (MscipHiia' chrisllaii.T in dcfcctibus alioruiii, esl sacriricium ci magis
miscricordia ct pictatc csl '. » Scd disci[>lina acccptuni, utpotc pritpiiKjuius utilitatem
chrisliaua coutiuet omiieni virlutom. Ertro j)roxiinorum induceus, secunduiu iliud

' 1' Mm. :

« Glossa Ambrosii. » Vide col. 300, I. 4 Opcr. Ambrosii, inter spuria.
 .

QVJEST. \\\, ART. IV, F.T QVJEST. XXXI. 307

ll»'l»r., ult., \i* : Re/iP/irentix et rommiinio- r^NCLUsio. — iMisoricordia, quanivis socunduni

sc iua\iiiiu sit, rcspcctu faiufn liahfiitis, suluni in
nis tioiite oblivisri; talibus enim hostiis pro-
n»'i> luaxiiiia cst; in cjptcris autoin charitns major
meretur Deiis.
csf (|uaiii niisrricordia.
A<1 stviindnin dioenduni, quod summa
religionis christian.T in misericordia con-
.sistit, quantnm a»! extcriora opera; tamen
QU-ESTIO XXXI.
atFectio charitatis, qua oonjunf,Mmur Deo,
pra'{x>ntlerat et dilectioni, ct ujisericordia' i) i<: BEN Kr I c: knt a i ("

iiiproximos. (Et quatuor quserunlur.]

\d tertium dicendum, quotl per charita-
lein assiinilainur l>co, taiu}uam ei per af- Koinde considerandum cst (lo cxteriorihus
fectum uniti et ideo potior cst «luam mi-
;
actihus, vel aflectilms charitatis et primo
:

sericordia per quam a.ssimilaumr Deo

,
de henelicentia; .secundo de eleemosyna,
secundum similitudinem opcrationis. qua^ est quaedam pars heneficentiaB; tertio

hi ^ obaritalis sunt vel interiores, vel ox- quam semini pacliim sacerdotii sempilernum,
illius

it'i\ i. - ctus intoriores sunt juxla Spcrulum quiii zclatiis pro Dco suo. Ifom Holias occidit
esl

morak nuniero qiiatuor, ^audium, pax, misericor- prophetas Baal, et dixil Zrlo zelnliis siim pro Do-:

Unde qufestio zeli locum babere debe-

dia eJ zelus. inino Deo, qnia derelinqueninl Deum filii Isruel,
ret, juxta idum Speculum post qutestionem de mi- IV Reg., XIX.
ftericordia. Ex prajmissis adverte quod ex zelo debent corripi
Et sciondum quod zelus multiplicilor accipitur poccatores quasi flagello de funiculis, id esl, le-
in Scriptura. Uno modo idem est quod invidia Cum : viori poena. si speratur eorum correctio si autem ;

$int inter vos zelus et cvntentio, nonne carnaleft estis. non possit qnis eos corripere, quia forfe potentes
et Mcundum ftominem amiulatis? l Cor., iii. Aiio sunt, vel quia multitudo estin crimine, vel non spe-
modo zelus ideni est iiuod iiuitatio, ct zelare idem ratur ooruni correctio, non reslat nisi dolere ef
est quod imilari Noli xmulari in malignautibus,
: lugoro. Si aufein imminet subvorsio fidei vel scan-
neque zelareris facientes iniquitalem, Psalni. Item (lalum plurimorum, ne fotum corpus Ecclesiffi cor-
zelus idem est quod amor Nolite zelnre mortem in : rumpatur, durius apatur confra impios, si fieri
trrore rilx restra-. neque acqniratis eam in operihua potest.Cavondum est aufem ne zclo sancfo miscea-
manuum restrnrum , Sap., i. — Item zelus dicitur tur iracundiio vel odii aiiiariludo Si zeUim ama- :

inlensu.s anior viriad uxorem qui sustinere non rum habrlis ct conlentiones sunt in cordibus restris,
ptjtest alium ad ipsam accedere. Inde vir dicilur uolile (jlnriari, Jacob., iii.

zeloUpus vel zelotos, et mulior otiam dicitur zelo- Deus zelare dicitur et zelotes, quia facit animse
llpa Dolor nirdis et lurtus mulier zelotipn, Eccl.,
: spiritualiter quae solet homo zelotipus facere circa
XXVI. —
Item zelus idem est quod lemulatio cum uxoroiii, circuiuspicit et considerat vias ejus, au-
quis ea qute bona sunt nilitur teinulari unde ; diro vult verba, videro facla, inquirere atlectiones,
quando vidot alium moliorom so non dolet de bo- sciro intentionos, hanc excifat negligentem, corri-
nitate illius, sed quia ipse non ost ita bonus. et pit (lelinquenfem, suscipit revertentem, et deserit
ideo quadam Kmnlatione sancta illum nitilur imi- confemnentem.
tari, vol etinm excedere '/.elntus siim bonum el non : EtTectus exferioros charitatis sunl numero tres,
eonfundar, Eccl., li. A similitudino anioris in- — videlicet, heneficenfia, eleemosyna et correclio
lensi qui esl inter viriim et uxorem, dicuntur viri fratcrna. Porro voce « beneficenfiie » semel fantum
sancti zelaro pro salute animarum ot pro honoro utilur Scri])fura sacra : Beneficenlise autem et com-
divino. Uiido zehis diritur veheniens motus animi munionis nolile oblivisci, ad Hebr., xni, 16; quod
qno quis sahitem animarum ferventer desideral, et sic interpretatur Hugo a so-S. Charo : « Non
procnrHl, et coiilra peccatoros movetur, pro eo quod lum Deo oflerre debefis laudes hosliis, sed efiani
contra aniuias suas et bunorem divinum faciunt, proximis largaui elecinosynani ; el hoc est benefi-
Tol salutfm impodiunt alioniiii ot hoc modo zelus : cenlix aulem, id est largitafis in alios quaiitum ad
est eJr<"<»"- Isto zolo motus Christus
'
' Htati.s. censum, sivc quantuin ad efrecfum. Beneficus
ejecit vr omentes de templo, et nummula- enim dicitur largus, ef elecmosynfe dedifiis iiide :

riorum iii.i.in . ot mensas subvertit, Joan., ii.

.-., — beneficentia dicifur largifas eleemosynarum; » ot
Rodem zelo Doi Moysfs motus filios Israel qiii fo- infra : « licnefircnliw nolite oblirisri qiiin bona
cemnt adoravoranl vitiilum conflatilem occidit
ol faciatis pauperihus. » Unde jiixfa Hugonem a
px eis Exod., xxxii.
vifrinti tria millia, Item cum — S. Charo voci
illfe respondorof vox nostra « bioii- :

Iratos esset Dominus conlra filios Israel, quia for- faisanco, « qua; nondiim orat in iisu anno 173:2,
nicati erant cum fihabus Moab, 1'hinoos iram ejus apud nos, licet fuerit in usu « bienfaisant. » Non
placavit, quia occidit illum iuipudonfirtsinium (jui, vidofiir autom ((uod in oodein soiisu ac Hiigo a
vid»'nte Moyso el omni turba nhoniin Isrnol, intra- S. Charo voconi hanc « bonoficontia » S. Thomas
vit ad srorlum Mndyaniten iinde di.xit Dominus ; usuri^arit hic do bfnoficonlia Iraclando. Num la-
ad Moyson Phineas arerlit irnm meam n filiis Is-
:
tiorem vocabnlo signiticationom pra-bet, ut perfi-
ra$l, quia zelo meo commotus est n)nlra ipsos, ut non ncfit boneficonfiu ad charitafom « In actu diloc- :

ipse delerem filios Israel in zelo. Idcirco loquere ad benevoluntia, per quam aliquis
tionia includilur
9um tcce do ei parem frrderis mei, et erit inm ilU vnlf honiim amlco vohintas autem est efifecliva
;
 ;

308 SfiMMA tiikoL()(;i(;a,

dc corrcctiono fr.itcrna, qmc cst quaidam nem rationcm i)oni ; ct hoc pertinct ad
elcemosyna. commuiiem rationem Ijcneficentwj ; et ho;
primum quoTuntur quatuor
Circa : est actus amicitia', ct pcr con.sequcus chari-
i" utrum IjouGficeutia sit actus charitatis; tatis : nam in actu dilcctiouis includitur be-
2° utrum sit ouuiittus bencfacicndum ncvolcntia, per quam vult aliquis bonuui
3° utrum magis cfnijunctis sit ma|:^is hcnc- amico, ut supra habitum est. Voluntas au-
faciendum; 4" utrum Ijcneficentia sit virtus tcm cst cffcctiva eorum (juai vult, si facultas
specialis. adsit; et idco ex conscfpienti bencfacere
amico ex actu dilectiouis consequitur. Et
ARTICULUS PRIMUS. propter hoc beneficentia sccundum commu-
Utriim beneficentia sit actus charitatis. nem rationem est amicUiai vel charitatis
actus.
Ad primum sic proceditur. \ . Videtur Si autem bonum quod quis facit alteri,
quod bencficentia non sit actus charitatis. accipiatur sub aliqua speciali ratione boni,
Charitas cnim maximc liabetur ad Dcum. sic Ijcncficcntia accipiet specialem rationem,
Scd ad J)eum non possumus esse benefici, et pertincbit ad aliquam specialem virtutem.
* Dono- secundum illud Job, xxxv, 7 Quid daOis * : Ad primum ergo diceudum, quod, sicut
*•
ei? aut (juid de manu tua accipict? Ergu Dionysius dicit, iv cap. De div. nom., § 12,

bcneficentia non est actus charitatis. col. 710, t. 1, amor movet coordinata ad
((

2. Praiterca, benelicentia maxime con- mutuam habitudinem et inferiora convertit ;

sistit donorum. Sed hoc perti-

in collatione in superiora, ut db eis perflciantur ; et su-

nct ad liberahtatcm. Ergo bcncficcntia non periora movet ad inferiorum provisiouem * ; »

est actus charitatis, scd libcraUtatis. et quantum ad hoc bcneficcntia est elfectus
3. Pra3terea, quod quis dat, vel dat sicut dilcctionis. Et ideo nostrum non est Deo
dcbitum, vel dat sicut non debitum. Sed benefaccre, sed eum honorare, nos ei subji-
bcncficium quod impcnditur tanquam de- cicndo; ejus autem est ex sua dllectione
bitum, pertiuet ad justitiam; quod autcm nobis benefacere.
inipcnditur tanquam non dcbitum, gratis Ad secundum dicendum, quod iu colla-
datur, et sccundum hoc pcrtinet ad miseri- tione donorum duo sunt attendenda quo- :

cordiam. Ergo omnis bcneficcntia vcl est rum unum est extcrius datum ; aliud autem
actus justitia', vel cst actus misericordia^ est interior passio, quaiu habet (juis ad di-

Non est ergo actus cliaritatis. vitias, in eis delcctatus. Ad libcralitatem

Sed contra, charitas est amicitia qua^- autem pertinet moderari interiorem passio-
dam, ut dictum est. Scd Philosophus, in IX ncm, ut scilicet aliquis iion supercxcedat
Ethic, cap. IV, iuter alios amicitiai actus concupisccudo ct ainaiulo divitias : ex hoc
ponit hoc unum quod est « operari bouum enim homo facile cmissivus divitia-
eflicitur
ad amicos. » quod est amicis bcnefacere'. rum^ Uude si homo det aliquod donum
Ergo bcncficeutia cst actus cliaritalis. magnuni, et tamen cum (piadain concupis-
Rcspondco diccndum, (juod bcneficcutia ceutia retiucudi, datio uou est liberalis. Sed
nihil aliud importat quam facero bonum ex parte extcrioris dati, collatio beuehcii
aHcui. Potest autem hoc bonum considerari portinct in gcnerali ad amicitiam vel chari-
dupliciter : uno modo secundum commu- tateiu. lude iioc non derogat amiciliie, si

eonun mui^ vult, si facullas ailsit, ot ideo ox con- tutes diversiticantur secundum rationes objecti:
soquouti bouofacoro aniico ox actu diloctionis cou- eadem a\ilem ost ratio formalis objecti cbarilalis,
sociuilur, ol jtroplor hoc bouoficontia socuuilum et benolicoutiie : uam utraquo respicil communem
coniniuuoni ralionom osl auiiciliie, vol charitatis ralionom boni.
aclus. Si auloui Ixmum ([uod quis facil allori '
Hiuc amicus defmitur, " qui boua vult et facit
ncoipiatur sul) ali(|ua si)ooiali rationo boni, sic ojus causa quem amat. »
bouoticonlin accipiol spooialom ratiouom ol porti- * Corderius « Amor continel quidem ffqualia
:

nol)il ad aliiiuam spocialom virtulom. » luio dioit por mutuam connexionem, suporiora vero ad iufe-
sauclus doctor ijuod v< bonoticoulia dobol so oxton- riorum movot providentiam, iuforiora porio per
doro ad omnos, pro loco tauiou ot temporo. » Pos- conversionem (luamdam superioribus iuseril. v.

soui igitur orga suporiorom meum. (lui socundum Notat Arislot. hauc es.*;e cnusam cur liberalis
*

aliciuidmihi ossot iuforior, projjtor hanc ipsius passim uon sil divos, quia noc studiose divilias ac-
iuforiorilatom .seouudum ali^iuid, bonolioontiaui quirit, el facile dillundit aciiui-^it^is. Hli. IV Elhic,
cxorccre. Et uota bone quod pro S. Thoma beue- cap. 11.

tlcuntia nou ost alia virlus a (.-liarilalo, quia vir-

 OU/EST. \\\I, . \l\T. I, II F:T III. .300

aliquis rcm quam concupiscit retinere, «lat Ad primum ergo diccndum, cfiiod sim-
altori [iropter ainor»Mn; st»(l inaj-'is ex hoc plitit<>r lo(|nendo, non possnmns omnihus
osteniiitnr amicitia' perfeotio. lienefacere in spcciali nullns tamen est de
;

Atltertium (lioendnm, (piod, sicut amici- (juo non possit occnrrere casus in (pio opor-
tia son cliaritas respicit in beneticio collato teat ei benefacere etiam in speciali; ef ideo
communem rationem boni, ita Jnstifia res{)i- charitas reipiirit ut honio, etiamsi non acfu
cit ilii rationem debiti; misericonlia vero ali(iuibns bcnefaciat, habcat fanion hoc in
respicit' il)i ralionem relevautis miseriam animi sui pra'paratione ut henefaciat cni-
vol defectum. cumque, si tempus adesset. Aliqnod tamcn
(;oNci,L'sio. — Benoiicpntia, socun(iuni suam heneficium esf ([uod pussunnis oiniiibus ini-
cuniiuunPDi rationeni, aniicitia? sou charitatis actus pendens si non in spcciali, salfcm in geiie-
est : secuuduui specialoui auteiu Ixtni rationoni, rali, sicut cum oramus pro omnihus fideli-
|Kissibile est esse alici^jus alteiius virlutis actuui. hus ct infldclibus.
Ad secnndum diceiidum, (juod in pecca-
tore duo sunt, scilicet culpa et natura. Est
.\RTIC:ULIS II.
ergo snbveniendnm pcccatori (luantum ad
Vtrum sit omnilms benefacienditm. snstentationein iiafura', non est aiifem ci ;

subvciiieiKlum ad fomentum culpa;; hoc

A(l secundum sic prtk-editur. 1. Videtur enim noii csset heiiefacero, sed polius male-
(IUCkI non sit omnihus henefaeiendum. Dicit facere.
cuim Dc doctrina christ.,
An,t,nistinns in I Ad tertium dicendum, quod excommuni-
cap. .\.\vni, col. 30, t. 3, quod « omnihus catis et reipublicai hostihus sunt heneficia
priKlesso non possumus. » Sed virtus non suhtrahenda, inquantum per hoc arcentur
iuclinat ad impo.ssibile. Ergo non oportet a culpa. Si tamen imminerct necessitas, nc'
onmihns henefacere. nafura deliceret, esset eis subveniendum,
•2. Praiterea, Kccli., xn, 5, dicitur : Da debito tamcn modo, puta ne famc aut siti
bono, et non reripias * peccatorem Sed raulti . niorercntur, auf aliquod huJusuKjdi dispen-
homincs sunt pcccatores. .Non ergo omnibus dium, nisi secundum ordinem Jusfifiie, pa-
est benefaciendum. terentur.
3. 1'rajterea, charitus non arjit perperam, floNci.usio. — Benefacienidum ost omuiJnis, se-
ut dicitur ad Cor., xni, \. Sed henefacero
I cuiiiium tamen debitiis loci et tcmporis circuui-
qnibn.^^dam est agere perperam puta si , stautias.

aiiqnis iMMiefaciat inimicis reipuhlica.', vcl si

benefaciat excommunicalo, quia per hoc ci ARTICULUS III.
communitat. Ergo cum henefacere sit actus
charitatis, non est omnibus henefaciendum. itrum sit maf/is benefaciendum his qui
Sed contra est quod Apostolus dicit ad sunt nobis magis conjuncti.
(lalat., ult., 10 Ditm tempiis habemus,
:

operemur bnnum ad omnes. xVd tcrtium sic proccdifur. 1. Videtur

Il(.'spondeo di(^endum, quod, sicut siij)ra qnod non magis hencfaciendiiin his (jui
sit

dictum est, heneficcntia conse^piitur anio- sunt nohis magis conjuncti. Dicifur cnim
rem ex ea [^arte qua movet supcriora ad Luc, XIV, 12 Cutn facis prandium aut:

provisioncm inferiorum. caniam, noli vocare amicos tuos, neque fra-

<lradus anlem in hominihus non sunt tres, neque cofjnatos. Sed isti sunt maxime''
immutahiles, sicut in angelis, quia homines conjuncti. Ergo nou est magis benefacien-
possnnt pati mnltiplices d(;f(-'ctus; unde (jui diim conjunctis, sed potius cxtraneis et
est supcrior secundum aliiiuid, vel est, vel indigenfibus sc^iuifur cnim Sed cum
: :

potest essc infcrior secundnm aliud. facis convivium voca pauperes et debi- ,

Et ideo cum dilectio charitatis se extcndat les, etc.

ad omnes, eliam benenccntia se debet ex- 2. Praitcrca, maximum hcnoflcium est

tcnderc ad ouincs, pro loco tamen et tcm- qiiod hoUK^ aliquem in bello adjuv(3f. S(^d
pore. Umncs enim actus virtutum sunt sc- miles in bello magis dcbct Juvare exf rancum
cnndum dehitas circumstantias limitandi. commilitonem (juam consanguineum hos-

'
Sic c<"l i'> l'»rni •ipil » In Panu. : - noc >- — '
In i'<lit. : « uiiigis. »
310 SIJMMA THE()LO(iICA.
tera. Ergo beneflcia non sunt magis oxhi- ctiam palri non tantam necessitatcm [w-
bcnda niagis conjiinctis. ticnti.

.i. Praitcrca, prius suntdebitarcstituenda \(\ primura ergo dicendum, quwl Domi-

quam gratuita beneficia impcndcnda. Sed nus non proliibct simpliciter vocare amicos
del)itnm cst quod aliquis impcndat bcnc- aut consanguincos ad convivium, sed vo-
ficium ci a quo acccpit. Ergo bcncfadoribus care eos ea intcntionc quod teipsi reinvi-
magis cst bcncfacienduni qnam j^ropinquis. tent; hoc enim non crit cbaritatis, sed cu-
-i. Pra^terea, mngis sunt diligendi parcn- piditatis. Potest taraen contingere quod
tes quam filii, ut supra dictum est. Sed extranei sint rnagis invitandi in aliquo ca.su
magis est benefacicndiim filiis, quia ?io}i propter majorera indigcntiani. Intelligen-
debenl filii parentibus thesfiurizare, sed e duin cst enim quod niagis conjunctis magis
converso, ut dicitur 11 ad Cor., xn, 14. Non cst, caeteris paribus, benefaciendum. Si au-
est ergo magis benefaciendum magis con- tcm duonmi unus cst raagis conjunctus, et
junctis. altcr magis indigens, non potcst universali
Sed contra est quod Augustinus dicit in regula dcterrainari ciii sit iiiagis subvenicn-
1 De doct. christ., cap. xxvni, col. :{0, t. 3 : dura, quia sunt diversi gradus ct indigentiai
« Cum omnil)us prodesse non possis, his et propinquitatis sed hoc requirit prudentis
;

potissimum consulendum cst qui pro loco- judiciuni.

rum et temporuui, vel quarumlibet rerum Ad secundum dicendum, quod l>onura
opportunitatibus, constrictius tibi quasi qua- raultorum comraune divinius est quam bo-
dam sorte junguntur. » num unius'. Undo pro bono conmiuni rci-
Rcspondeo dicendum, quod gratia et vir- publicai vcl spirituali, vel lcraporali, virtuo-
tus imitantur natura3 ordincm, qui est ex sum cst quod alitpiis etiam propriam vitam

divina sapientia institutus. Est autem talis exponat periculo. Et ideo cum comraunicatio
ordo natura" ut unumquodque agens natu- in bcllicis actibus ordinetur ad conservatio-
rale prius ct magis difrundat suain actioncra ncni rcipublicse, in hoc railcs inipcndens
ad ea quaj sunt sibi propinquiora sicut '
; corarailitoni auxiliura, non irapendit ei tan-
ignis raagis calefacit rem sibi magis propin- quam privatae personae , sed sicut totam
quara. Et sirailiter Deus in substantias sibi rempublicam juvans ; et ideo non est mirum,
propinquiores pcr prius et copiosius dona si hoc praefertur cxtraneus conjuncto se-
in
suae bonitatis diffundit, ut patet per Diony- cundura carnera.
sium, vn cap. Cxl. hier., § 2, col. 207, ctc, Ad tertiura diccnduin (|uod duplex c>t ,

t. i . Exbibitio autcm bcncficiorura est quse- debitum. Unura (]uidcm quod non est nu-
dani actio cbaritalis ia alios. Et idco oportet racranduni iii bonis cjus (pii dcbel, sed po-
quod ad raagis propinquos sinms raagis tius in bonis cjus cui debctur; puta si
benefici. aliquis habet pecuniam aut rem aliam alte-
Sed propinquitas nnius honiinis ad aliuni rius, vel furlo sublatain, vcl inutuo accep-
potest attcndi sccunduni divcrsa, in (piibus tara, sive depositani, vel aliquo alio simili
sibiad inviccm homines coraraunicant ut ; mcjdo et quantum ad hoc debethoino plus'
:

consanguinei in naturali coramunicationo, reddcrc dcbituin (|uara cx eo benefacere

concivcs in civili, fidclcs in spirituali, ct sic ccmjunctis, nisi fortc esset tanta* neccssitatis
dc aliis, Et sccundura divcrsas conjunctioncs articulus, in (juo ctiam liccrct ' rcm alicnam
sunt diversiraode divcrsa bencficia dispen- accipere ad subvcniendura necessilateiu pa-
sanda; nara unicuique est raagis exhibcn- tienti; nisi forto et ille cui res dcbetur, in
diun bcncficiura pcrtincns ad illain j'oin sc- siraili neccssitatc csset ; in (pio tamcn casu
cuiKhim (|uani cst niagis nohis conjunctus, IJcnsanda csset utriusqucconditio secunduni
simpliciter loquendo. Tanicn hoc potest alias conditiones ' prudcntis judicio, qiiia
variari sccunduni divcrsitalcra hicoruin, ct in talibusnon potcst univcrsalis rcgula dari
lcnqioruni, cl ucgotioruin. Nain in ali(pio propter variclatcm singnlariuni casunm, ut
casu est magis snbvcnicnduin cxtranco, Philosophus (lioit in I\ Kt/iic, oap. u, in
puta si sit in cxtreina nccessitate, (juani l)rinc. Aliud autcui csl dcbitura quod com-

'
Iii pHnu. : « inagis luopimjua. » ' —
lloc i>st, ^ Parm. iuutililcr adilit « lequisitas; » nou enim
:

« divinius csl ilhui acquiroiv. vol oousorvaro, » ail hic agilur do oonditiouihus judicio prudenti requi-
Aristot., Elhic, lib. 1, c. i. — ' Sic cod.; in Parni. : sitis, scd dc condilionibus roruui.
« prius. » — * In 1'arui. : « ipsi liccrct. » —
 ;

OrflST. XXXI, ART. III KT IV, ET Qr.-EST. XXXII. .111

putattii- iii luinis ojus qui doliot, et non ojus vorsas bonoticionim spocies. Ergo beno-
cui (iol>otur; puta si ilol>oatiir nou ox justi- licontia est alia n irtus a charitato.
tiae necessitate, sed ex qiiadam niorali ;o(iui- Scd contra est qu(Kl actus interior et
tatc, ut ooiitinu'it iii honoficiis f.Tatis susoo|i- oxtorior iioii roiiuinint divorsiis virtiitos.
tis. .Nullius aufoiu l»onofaott»ris lionoticiuin Sod bonolicoiitia ol lionovolentia noii (liHo-
est tantuni, sirut i>arentuni ; et ideo paren- runf nisi sicut actus exterior et interior,
tes in roc(»n)|)onsan(lis lionoticiis sunt oinni- (luia boneficontia ost exocutio boncvolentia'.
hus aliis pra-foroiidi, nisi nocossitas ox alia lJ>ro sicut l)(nievoloiitia non ost alia virtus
jxirto pra'p4»n(loraret, vol alia conditio, puta a cliaritato, ita iioc boiieficontia.

coninjunis Jitilitas Kcclosiip, vol roiiuihlicio. Ilos[)ondoo dic(;nduin,(iiio(l virtiitos diver-

In aliis autem ost aestiniatio habenda et siticantur secundum divorsas rationes ob-
coiijiinctionis, ot l)enolicii suscopti ;
qxnv si- jocfi. Kadoni autcin ost ratio forinalis objocti
inilitor in-ii inttof coiinniiiii rogula detenni- cliaritatis ot boiioficentiie; nani utratiuo ros-
nari. picit rationem communein boni, ut ex pra;-
Ad (jiiartuin dn oiuiiini , (JirmI parontos dictis i)atet. Undo beneficentia iion est alia
sunl sicut sii|R'rioros; et ideo aiuor paien- virlus a cliaritate, sod iioiniuat quemdam
tum ad l)enefaciendum
est amor autem , charitatis actuni.
fUiorum ad honorandnin parontes et tanien ;
Ad [iriinum crgo dicendum, (luod pra?cepta
in noccssitatis oxtroiiKo articulo niagis lico- non daiitur do habitibus virtutuin, sed de
ret desororo
tilios (jiiain parontos, (juos actibus; et idoo divorsitas prieceptoruiii non
nullo modo
deserere licot propter oblif^a- sig-nilicat divcrsos habitus virtutum, scd
tionem iHjueficlorum susceptorum, ut patet diversosactus.
per IMiilosophuni, in VIII Ethic, cap. ult., Ad sccuiidum diccnduin, quodsicutorania
circa fin. bcneficia proximo exhibita, inquantum con-
Cnsn isio. —
Quaiupiani conjunctis niagis l»e-
siderantur sub communi rationeboni, redu-
'tun <it ([u.im fxtraneis, in casu taini-u cuntur ad ainoroin; ita oinnia nocumenta,
I- nnnnunquaiii fxtraneis inagis l>eue- inqiiantuin coiisiderantur secundum coni-
tacienduni cst. nuiiiem rationem mali rcdiicuntur ad ,

odiuin; prout autem considerantiir secun-

ARTICULUS IV. dum aliiiuas specialcs rationes vel boiii vel
inali, rodiicnntur ad ali^iuas specialos virtu-
IJtrum benefirentia sit virtus specialis.
tes vol vitia et secuiidum lioc etiam sunt
;

kd quartum sic proceditur. I. Yidetur diversai beneficiorum species.

(piiHl liciioficontia sit specialis virtus. Pra-- Unde patet rosponsio ad tertium.
copta eniin ad virtutes ordinantur ,
quia CoNT.Lcsio. — Benelicentia nou est virtus a clia-
legislatores intendunt facerc homines vir- ritato distincta, sed est illius cimdam specialis actus
tuoS4>s, sicut dicilur inII Kthic, cap. i, circa vel etrectus.

mcd.,el lib. I, cap. i.\ et xiii. Sod seorsum

datur pra,'ceptum do bcneficentia et de di-
loctione ; dicitur enim Matth., v, 4i : Diliffite
QUJESTIO XXXII.
ininticos vestros, ot hencfacile his qui ode- DE ELEEMOSYNA (a).

runt vos. Ergo bencficentia est virtus dis- (El decem quaeruntur.)
tincta a charitate.
2. I'ra'terea, vitia virtutibus opponuntur. Deinde considcrandum est de elecmosyna
Sod bouofi<onlia' (»[)[)oiiuiitiir ali(iua S[)ocia- ot ciira hoc (puoniiiliir doccin I" utruiii :

lia vitia ,
por ([ua; noruniciituin proxiino elooinosyna; largilio sitactus cliaritatis; 2°de
iiif(;rtur, piita rapiiia, furtum, et alia hiijus- distinctione eleemosynarum ; 3° quai sint
moili. Krpo bonelicontia ost spocialis virtiis. [jotiorosoloomosyna', utrum s[)irituales vel
\\. 1'ratoroa, charitas non distinguitur in corporalos .4° utruiu corporalos oloemosy-
;

multas specios. Sed beneficentia videlur habeant eirectum spiritualom

110} ; Ti" utrum
dislingui in niultas spccies, socundum di- darc oleemosynas sit in pra.'cc|)to; (»" utrum
(a) Speciiium mora\e eleomosynaj (iiia'»lionein in clet;ino»yna S. Thoiiias disserit, el auctori Speculi
lib. III,parl. x, «li.st. xvni, xix, xx, xxi, xxii, morfi/i> coiuparelur.
xxiu, XXIV et XXV, absolvit, cani linbet agere do En arliculonim series in Speculo :

partibus. Undc compendiosiuji dc

satisfactiuais >< Coasideranda sunt xviii.
312 SIJM.MA THEOLOGICA.
corporalis clccmosyna sit danda do ncccssa- et viderit fratrem suum necessitnlem palien-
rio; 1" utrum sitdanda dc injustc acquisito; tern *, sua ah eo, quomodo
et cUiuserit viscera Hahere
.. »n eo.
8" quorum sit darc clecmosynam; 9° quibus charitas Dei ma7iet i7i illo ?
sit danda; 10** dc modo dandi cleemosynas. Rcspondco diccndura, quod cxteriores
actus ad illani virtutcm rcfcruntur ad quam
pertinct id quod cst motivum ad agendum
ARTICULUS PRIMUS.
hujusraodi actus.
Utrum dare eleemosyiiam sit actus Motivum autem ad dandum eleemosynas
charitatis. est ut subvcniatur ncfcssitiitcm patienti.
Undc quidara definicntes elecraosynam, di-
Ad primum sic proccditur. Vidctur
1. cunt quod eleemosyna est « opus quo datur
quod darc clccmosynam non sit actus cliari- aliquid indigenti ex compassionc propter
tatis.Actus cnini charitatis non potcst csso Dcuin («); » qiiod quidera raotivuni pertinet
sine charitatc. Scd largilio clccmosynarura ad raiscricordiam, ut supra dictum est. Undo
potest esse sine charitatc, secundum illud manifcstura cst quod darc clecinosynam pro-
I ad Corinth., xin, 3 : Si distrihnero in pric est actus miscricordiae. Et hoc apparet
cihos paupermn omnes facultales meas..., cx ipso noraine nara in graeco, « eleemo-
;

charitatem autem non hahuero, nihil mihi syna » a misericordia derivatur, sicut in
prodest. Ergo daro cleemosynam non est latino (( miscratio. »

actus charitatis. Et quia miscricordia est effcctus charitatis,

2. Prajterca, eleemosyna computatur inter ut supra ostensum cst ex consequenti dare ;

opera satisfactionis, sccundum illud Dan., clceraosynam est actus charitatis, misericor-
IV, 2i Peccata tua eleemosynis redime.
: dia mcdiante.
Scd satisfactio est actus justitiaj. Ergo daro Ad priraura ergo dicendum, quod aliquid
clcemosynam non ost actus charitatis, sed dicitur essc actus virtutis dupUcitcr : uno
justitiae. modo materialiter, sicut actus justitiae est
hostiam Deo est actus
3. Praeterea, offerre facere justa ; et taUs actus virtutis potest esse
latria^. Sed dare elecmosynam cst offcrre sinc virtutc ; multi cniin non habentes habi-
hosliam Dco, sccundum illud ad Ilcbr., ult., tura justitia?, justa opcrantur cx naturali
16 Beneficeiitiee et communiojiis fiolite
: ratione vel ex timore, sive ex spe aliquid
oblivisci; talihus enim hostiis promeretur adipisccndi. Alio modo dicitur esse aUquid
Deus. Ergo non est actus charitatis dare actus virtutis formalitcr, sicut actus justitiae
cleemosynam, sed magis latrise. estactio' justa, co luodo quo justus facit,

4. Prajterea, Philosophus dicit in IV scilicet prorapte et dclectabiUter ; et hoc

Ethic, cap. i, quod dare aUquid propter bo- modo actus virtutis iion est sine virtute. Sc-
num cst actus liberalitatis. Scd hoc raaximo cundura hoc ergo darc elecraosyiias niate-
fit in largitiono clecraosynarum. Ergo daro riaUtcr potcst cssc sinc cliaritatc; forniali-
cleemosynam non est actus charitatis. terautem eleemosynas dare, id est propter
Scd contra est quod dicitur I Joan., iii, Deum, delcctabiliter, ct proinptc, ct omui
17 : Qui hahuerit suhstantiam hujus 77iu)uli, 00 modo quo dcbct, noii cst sinc charitate.

1. Utrum cleemosyna sit actus virtutis. 13. Qualis debet esse, ut Deo grata sit, ol saluti-
2. Do distinctiono olocmosynarum quse est quod fora pationli.
quffidam sunt corporales, quaidam spirituales. 14. Dc bospitalitate spocialiter.
3. Quic sint poliorcs; utrum, scilicot, corporales 15. De visitatione infirmorum.
sinl spiritualiljus praiforendii'. 16. Dc visilatione incarcoratorum.
I. Utrum olocmosyna3 corporalos haboanl qucm- 17. Do sopultura mortuorum.
dam spiritualcm circctum. 18. Dc piolale parcnlum. »
5. Utruni daro oloomosynam cadat sub prrecepto. Dislinctio xvui quatuor primos articulos expli-
0. Dc ([uo dobot dari olocmosyna. cat dislinctio xix sex sequentos, distinctio xx
,

7. Ulrum quilil)ol possit daro oloomosynam. undecimum, distinctio xxi duodecimum, dislinctio
8. Quihus dandaj sunt oleemosyneB. xxu decimum lorlium, distinclio xxiii docimum
!). Ulrum abundanlcr. quartum, distinclio xxiv tres sequoutes, dislinclio
10. Utrum homo possit darc eloemosynam sibi- XXV ultimum.
ipsi. ' Sic cod. in Parm. « npere. »
; :

II. Do his quro movero dobcnt ad olcemosynas (n) Secundum Guillermum « pcr compassio- :

faciendas. ncni. v^ —
.Vlbcitus Magnus dicit « communiter ex :

12. Do mulliplici elToctu elcomosynw. magistris. »

 ;

Qr.-KST. \\\ II. AUT. I I T II. .11.1

\tl soiuiulum diceiuliiiu, qiiod tiiiiil prohi- (hcif Matth., x, :i>H : Solite timere eos r/ui
lM.'t artus (jui est proprie uuius virfutis, elec- nrvidiint rorpus, ot post hoc non habent am-
live' attrihui alleri virluti sicut imperauti pliustpiid faciant; unde
Dominus, Mafth,, el
et onliuauti ad suuiu liiieiu; et Iioc modo -xxv, coiumeinoraiis mi.sericordia^ opcra, do
(laro eiecmosyuam [muitur inter oikmvi siitis- sepultura mortuorum meutionem iion facif.
facloria,inquaufuiu uiiseratio defectum pa- Ergo videtur (]uod inconvenienfer hujusmodi
tieutis oniinafur ad satisfacienduin pro eleemosyiue distingiiaufur.
culpa; secunduin auteiu quod ordinatur ad •2. 1'rieferea, cl(!eino.syiia datiir ad subve-
placandum Deum, hahet rationem Siicrificii; uiendum nccessitatibus proximi, sicut dic-
et sir im[MMatur a latria. tuin esf. Scd multaB alia'; sunt ncccssifafcs
Unde iKitet ad tertium.
resjionsio huiuana' vifa» quam pra-dicfa', sicut (juod
.\d qiiartum diceutlum, quod dare eleomo- ca^cus indigef ducforc, claudus sustcntationc,
synain pertinet ad liberalitatein, in^piantuiu paupcr divitiis. Krgo inconvcnicutcr pra3-
lil>eralitas ;uifert iinpediinentuin luijus actus dicfa> eleeiuosyiKe enumeraiilur.
(pj<xl esse [wsset e.K superfluo amore divitia- .{. Prieferea, dare elecmosynam cst actus
rum, propter quem aliquis efficitur uimis mi.scricordiai. Scd corrigcre dcliuqucnfem
retentivus earuin. magis videtur ad soveritafem pertinere
4k)NCLCsio. — Eleemosynani darc actus charitatis quam ad misericordiain. Ergo nou dcbet
^l, ifltoneniente uusoricordiic aUectu. computari infer spiritualeseleemosynas.
4. Praitcrca elecmosyna ordinatur ad ,

subveniendum defectui. Scd uullus cst

ARTICULUS 11.
homo qui defectum ignorantia) non patiatur
ftnun convenienter eleemosynarujyi fjenera in aliquibus. Ergo vidctur (|uod quilibct de-

distinguantur. bcat (locerc quemlibot, si ignoret id quod

ipso scit.
.\d seoundum sic proceditur. I . Videtur Sed contra cst (luod Jrogorius dicit in qiia- (

quod inconvenienter eleemosynarum gcncra dam homil., ix in Evanrj., § 7, col. tlOU,

dislinfjruautur. Ponuntur enim scpfem elec- t. :2 : <( Ilabcns intellectum ciirct omuino iie
mosyuit' corporales, .scilicef pascerc csuricii- faceat hal)cns reruiu afriuciitiam vigilct, no
;

tein, pofare sitienfem, vestire nudum, recol- a misoricordiai largit;ife torpescat; habons
li^'ere hospifeiu, visitare infirmum, redimcre artcm, qua rcgitur, maguoperc studeat ut
captivum, cf .se[)elire mortuum; quie in hoc usuin af(|uc utilifatom illiiis cum proximo
versu contiuentur. partiatur; habons loqucndi locum apud divi-
tcm, damnationom pro rctento talcnto fi-
Visito, poto, cibo, redimo, tego, coUigo, condo.
meaf, si, cum valeat, iion apud Deuni pro
Poiuintur ctiam alia» septem cleemosyuie pauperibus intcrcedat. » Ergo pra^dictaj
spirituales, .scilicet docere ignorantcm, con- elcomosynse conveniontcr distinguuntur so-
sulcrc dubitanti, cousolari frisfoin, corri- cundum ca in quibus homincs abundant ot
gere i^iccantem, remiftcre ofreudenfi, por- dcficiunt.
tare onerosos, et graves, et pro omnibus Rcspondeo diccndum, quod praidicta elec-
orarc; qua3 ctiam in hoc versu contiiieii- mo.syiiarum disfincfio convenicnter suinitur
tur. secundum diversos defecfus proximorum
CoDsule, castiga', solare, remilte, fer, ora.
quorum (piidam sunt ex partc aiiima', ad
quos ordinaiitur spirituales clcomo.syiKe
Ita tamcn quod .sub codcm intcUigatur quidam vero cx partc corporis, ad quos ordi-
consiliuin et d(Mtriua. Videfur aufem (piod uautur elecmosyna' corporales.
iucunvenienfer hujusmodi clcemusyiKe dis- Defectus euim corporalis aut osf in vila,
tinguantur. Elcemosyua enira ordinatur ad aut est post vitain. Si (piidem est in vita, aut
subvciiiendum proximo. Sed pcr hoc qntjd est comiininis d(;f(_;rfus r(!specfu eonim ([ui-
luortuus .sepclitur, in niillo ei siibvcnitur; biis oiniies iiidigcnt, aiil estspecialis pro[)tor
alio^piin non esset vcnim (juod DuiuiuMs aliijuod accidcns supcrvcnicns. Si priiuo

' Sic cod. ; tamen cujusdam cod. ma-

in marfrine ' Ita mss. ct edlti; edit. Patav. ox Nicolai liahet
nu.H allera scripsll : quod et Parm. ha-
« elicilive » ad niargincm. : « Plenius sic. '
brl. Sfd i.sto quiscripsil voluit cxjilicitc darc vocem C.oniiilc, rarpo, d.>cc, soUrr, roniilto, for, ora.

«luam male lcgoral. Uuus cod. hahcl « clcctionc. » :

 : ;

Tli SUMMA TWEOLOrACA

iiiodo, iiiif, (lorectus cst iiiterior, aiit exterior. secundum illud fialat., vi, 2 : Alter alterius
Iiitcrjor (iiiid(3rn cst diiplex : uniis (juidera oncra portate.
cui sui)venitur per aliinentum si('(!um, scili- Ad priinum ergo dicendum, quod sepul-
cet faines; etsecundum hoc ponilur « pas- liira mortiii non confcrt ci (luaiitum ad sen-
cere esurienteni. » Aliusautcm est cui sub- sum, qucin corpus post mortern habeat, ct
venitur per alimentum humidum, scilicct secundum hoc Dominus dicit, quod interfi-
sitis; et secundum hoc dicitnr « potare si- cicntcs corpus non iiabent amplius quid fa-
ticntcm. » Defcctiis antein communis res- ciant et propter lioc ctiain Dominus nou
;

pcctu cxterioris auxilii est dnplex unus : commemorat sepulturam inter alia miseri-
rcspcctu tcg-umcnti et ; quantum ad hoc po- cordia? opcra scd cnumerat sf»liim illa qnrE
;

nitur « vestire nudum. » Alius autem res- sunt cvidcntioris ricccssitalis. Pertinct tamen
pectu h;il)itacnli; et qiiantumad hoc ponitur ad dcfuiictum, qnid de ejiis corporc agatur
« suscipere hospitcm. » Similiter autcm si tum quantum ad hoc quod vivit in memoriis
sit defectus aliquis specialis, aut est ex causa hominnm, cujus honor delionestatnr, si insc-
intrinscca, sicut infirmitas; et quantnm ad [)ultiis rcmancat ; tum ctiain qnantura ad
h(Dc ponitiir (( visitaro infirmum ; » aut cst atlectum, quem vivcns hahebat de
adliuc
ex causa extrinseca; etquantum ad hoc po- suo corpore cui piorum affectus cenformari
;

nitur « rcdemplio captivorum. » Post vitam dchet post inortcm ipsius; et secundum hoc
autem exhihctiir mortuis « scpultura.» coinmendantur aliqui de inortuorum .sepul-
Siinilitcr autoin spiritualihus dcfectihus tura, ut Tobias, et illi qui Dominum sepe-
spiritualihus actihussuhvenitur dnpliciter *
licrunt, ut patct pcr Augustinum, in lib.
uno modo poscendo auxilium a Dco; et De cura pro niortuis acjenda, cap. ni.
(luantum ad hoc ponituroratio, quaqiiispro col. 595, t. ().
aliis orat. Alio modo iinpendendohuinanum Ad sccundum diccnduiu, (iu(jd omnes alic'P
auxilium, et lioc triplicitcr.Uno modo contra necessitates ad has reducuntur : nam caci-
defectum intcllectus ; et si quidem sit dcfcc- tas et claudicatio siint innrniitates qua?dam ;

tus speciilativi inlcUoctus, adhihetur ci rcmc- iindc dirigere ca?cum, et sustcntareclaudum

dium per doctrinam; si autem practici intel- reducuntur ad visitationem infirmorum. Si-
adhihetur ci remedium per consilium.
lectus, militer etiam subvenire homini contra quam-
Alio modo cst defectus ex passione appetiti- cumquc oppressionem illatam extrinsecus,
vai virfutis ; intcr quos maxinuis cst tristitia, reducitur ad redemptioncm captivoruiu.
cui suhvcnitur pcr consolationem. Tcrtio Divitia? autem quibus paupertati subvenitur
modoex parte inordinati actus; qui quidcm noii qua'ruiitur nisi ad subvenicndum pra?-
tripliciter considcrari potcst. Uno modo ex dictis defcclibus; ct ideo non fuit specialis
parU,' ipsins pcccantis, inquantum proccdit mentio de hoc defcctu facienda.
ah ejus inordinata voluntate ; et sic adhihe- Ad tertimn dicendum, quod correotio
iur remedium pcr corrcctioncm. Alio modo pcccantium, i|uantum ad ipsam exccutio-
ox parte ejus in qiicin pcccatur; et sic- si ncin actus, scvcritalcm justilia? continere
(luidom sit pcccatum in nos, remedium ad- vidctur; scd quaiitum ad intentionem cor-
hihemus rcmittendo olfensam si autem sit ; ripientis, (lui viilt hominem a malo culpae
in Deum vcl in |)roxiinuiii, non est nostri lihcrarc, pertinct ad misericordiam et di-
arhitrii nMnitlcro, nt Hicronymusdicit, Sup. lcctionis alfcctum, sccundum illiid Prov.,
iWnd Mat(/i., xvni Si pcccavcrit in tc, ctc, : xxvii, () Mcliora sunt vulncrn diligcntis
:

col. 131, t. 7. Tcrtio modo cx parto seiiuclai quam fraudulenta oscula odientis.
ipsius actus inordiiiati, cx (pio aL,'i,'ravantiir Ad (Hiartum diccndum. quod non qua'li-
ei convivent(>s, (sliaiii praMcr peccantis iiilcn- bet nosciciilia pcrtinet ad hominisdcfoctum,
tionem et sic rcincdium adhibctur snppor-
; scd solum ea qua (]uis nescit ea qu» con-
lando, maxiinc iii his (luicx innrmilalc pec- veiiit euin scire; cui defoctui por doctrinam
canl, seciindiiin iilud Uoin.,xv, Dchcmus I : siihvoniro ad oloomosyiKiin portinot. hi qiio
'
Imhrnl- 7I0S firniiorcs infirniitatcs* nlioruni susfi- tainon observanda» sunt dobiUe circiunslan-
litdlcs
iulirmo-
nerc : et non solum secundum quod inflrmi lia* pcrsona», loci et tomporis, sicut ot iu
rtim. sunt graves ^ ox inordiiialis actihiis, sivl ctiain aliis actibus virtuosis.
quaicumquo eorum ouera sunt supporlanda, CoNCLLSio. — Soptoiu smit uiisciicordia; opora,

' Sic cod.-, iii i>dit. : » jxt .siiiriUuikv* ncUis. » — » 1'nnu. omiltil >< sio. — '
l'arin. addil « sivo-
 QVJfJSl. XWIl, AllT. II tT III. 3I.S

•k«!U rornui-ales eicoiuosyua; m corponilibus drfof- Kcs|X)ndeo ditciKliiiu, ([ihmI cttuiparatio

tibus pn>vimLs cxlubeutUi', «'l lolidem spirilalis istarum eleeiuosyuarum [totcst attendi du-
cleemosvuu' geuon, iii spiiilaliLus dcloctibus
[)lititer : uut) uutdo, .sim[)liciler l<x[ueudo; et
exhibenda (a).
.secuudiim lioc eleciuosyua' spirituahjs [)riK-

emiiieiit, triitlici ratioiie : primo ([uidoiu

AUTICULUS III.
quia id quoil exhibetur, uobilius cst, sciliccL

Utrum eleemosyiue corporaks sint /totiores (iouum s[)irituale, ([uod priecmiuct cor[)orali
quam spiritunles. .'^ecuuduiu illud Provorb., iv, 2 : Ikmum
honuin trihuain vohis, lctjcm nteani iie dere-
Ail terliuuj sio prtM-edilur. I. Videtur Unquatis. Secundo ratione ejus cui subve-
(]uixl eleeuiosyua? et>r[»orales siul potiores iiittir (piia spiritus uobilior est corporc
:
:

quaui spirituales. Laudabilius eiiiui est uiule sicut lntuio sibiipsi magis dobot prti-
magis iudigcuti eleeuiosyuaui facere ex ; videro (iiiautum ad s[)iritum, quam qtiaii-

hoc eiiini eleemosyua laudeui habet quod tumad proximo, quoiu dobct
corpus; ita et

iudigeuti subveuit. Sed oorpus, rui subve- sicut sei[)sum diligcre. Tortio ([uautum ad
uitur per eleeuiosyuas corporales, est iudi- i[)Sos aotus quibus stibvouitiir piitxiiiio;
geuli«)ris uatura*, (juaui spiritus cui subvc- qui;i spiritualos aclus suut uobiliorcs c(jr[)o-
nitur per eleeuiosyuas spirituales. Ergo ralibus, qui suut quodammodo servilcs.

eleemosyna* coriMirales suut potiorcs. .Vlio inotlo possuiit comparari secuudum

2. I'ra'terea, recompeusatfo beueticii lau- ali([uein particularein casuiu, iu quo ([uai-

dem et meritum eleemosyuai miuuit uudo ; dam corporalis eleemosyna alicui spirituali

et Douiiuus dicit, Luca", xiv, 1:2 Cumfacis : [irailertur ;

[^uta magis est pasccndus fame
prandiitin aut cn-fiam, noli vocare vidnos moricus, (luam docendus; sicutct iudigoiiti,
divites; ne forte te et ipsi reinvilent. 8ed in sccuudum 1'hilosophum, lib. III Top., c. ii,
eleemo.synis spiritualibus scmper cst rccom- loco -iO Melius cst ditari (juam philoso-
: t(

peusiitio; quia qui orat proalio, sibi proticit. phari » quaiuvis lioc sit simplicitor melius.
;

stx'uuduui illud psal. xxxiv, 13 Oratio : Ad primum ergo dicendum, quod darc
mea in sinu nieo convertetur; f[ui etiam magis iudigenti luelius cst, cajtcris pari-

alium docet, i[)se iu soieutia proliiit : quod bus; scd si niiuus indigeus sit melior, et
non coutiugit iu eleemosyuis corixjralibus. melioribus iiidigeat, dare ci inelius est ;
ct

Eriaro eleemosyuai cor[X)raIes suut poliores sic est iu proposito.

quaiu spirituales. Ad secuudum dicendum, quod recoiupeu-
3. rra.'terea, ad laiidem elecmosyuae per- satio uou minuit meritiim ct laudom elco-
tiiiet i[uod pau[)er e.\ clcemosyna data cou- luosyuai, si nou sit iutouta sicut el humaua ;

soletur : uudc Job, xxxi, 20, dicitur : Si gloria, si non sit iutenta, uon minuit ratio-
non hcncdixerunt ntihi lalcra ejus; et ad nem virtutis; sicut et dc Catouc Sallustius
Phileuiouem, vu, dicil Aposlolus Viscera :
dicit'quod ([uo iniiuis gloriam petebat,
((

sanctorum requieverunt per te, frater. Sed eo magis illain assequebatur. » Et itii coii-
quaudotjtie magis cst grata [jauperi elceuio- tiiigit iii elcomosyuis spiritiialibus.
syna cor[)oralis ([uaiu spiritualis. Lrgo elec- Et tainou iutoutio boiiorum spiritualium
mosyua corporalis [Mjtior est quam spiri- nou miiiuit meritum, sicut iuteutio bonorum
tualis. cor[)oraliuiu.
Sed coutra est quod Augustinus, iii lib. I A(i tortium diceudum, quod m»3rituin
Ue sernt. iJoin. in iitonte , cap. x.x, § <i7, dautis ek'oiuosyiiaiu attouditur socnudum
col. I20i, t. 3, su[)er illud : Qai petit a te, id iii (pio dcbct ratiouabilitcr requicscorc
da ei, dicit : «Dandum est quod uec tibi, voluntas accipicntis, uon in eo iu quo re-
n(,'c altcri iioceat, et cum uegaveris quod ([uicscit, si sit inordinata.
I^etit, iiidicaiida est justitia, iit uou cuui — Qimiii simpliciltjr spiritualos elcc-
(]oNci.L.sio.
inanem dimittas; et aliquaudo melius ali-
iiiosvii.T siut roipor.ililtus |»ru'ft'reud!P, alitpia ta-
([uid dabis, cum injusto [)elciitciu correxc- iiu'u roipttralis clcciiutsyna iii casii, csl sitirilnali
ris. » C.orrectio autem est eleemosyua .spi- cmiuculior ac prucstautior.
ritualis. Mrgo s[tirittial»3S clcemo.syuai sunt
corporalibus pra-iereuda'.
'
In CnU\., in comparat. M. Catou. ct C Ctesar. • Vicllo, polo, i'ibo, mliino, lcgo, colligo, condn
<.ontulo, CMlign, •olaro, r<>iniUe, fcr, ur». i
(a) Notuto versos :
 . . .

:i\(\ SUMMA TUEOLO(;iCA.

Ad sccundum diccndum, quod ille qui
ARTICIJLTJS IV. dat elccmo.synam, non intcndit craere aliquid

Vtrum cleemosynce corporalefi hahecmt spirituale per corporalc, quia scit spiritualia

effectftm fipiritualem in infinitum corporalibus praierainere sed ;

int(!n(lit pcr charitalis allectum .spiritualem

Ad qnartum ^\c. proccditiir. 1 . Videtur fructum pivjmercri.
fiuod elecmosynae corporales non habeant Ad tcrlium dicendum, quod vidua, quae
cfrcctum spiritualcm. Etrectus enim non est minus dcdit secundum quantitatem, plus
potior sua causa, Sed bona spiritualia sunt dedit s(3cuiidum suam ])ro[)ortioncin ex ;

potiora corporaIil)us. Non ergo elcemosyn.'e quo pcnsatur in ipsa major charitatis aircc-
corporales habcnt spiritualcs cfrectus. tus, ex quo corporalis elecmosyna spiritua-
2. Prffiterea, dare corporale pro spirituali lem cfficaciam habet.
vitium est simonifc. Scd hoc vitium est
omnino vitandum. Non ergo sunt danda;
CoNci.usio. — Quanquam corporaliiuu cleeQio-
syiiai'um sfTundum suam naturam, non sit spi-
clecmosynse ad consequendum spirituales ritalis aliquis, sed corporalis etrectus, ex parte ti-
ctrcctus. mcn motivi ad corporalcs clcomosjTias, quod est
;j. multipHcata causa, multipU-
Prffiterea, cliarilas Dei ctproximi, ali(jua ex ipsis est expec-
catur efrectus. Si ergo elcemosyna corpo- tauda spiritualis utilitas.
ralis causaret spiritualcm etrcctum, seque-
rcstur quod major elecmosyna magis spiri- ARTICULUS V.
tualitcr proficcret quod cst contra
;
illud
quod legilur Luc, xxi, de vidua mittente Utrum dare eleemosynam sit in prsecepto.
duo aera rainuta in gazophylacium quse ,

secundum sentcntiam Domini plus omni- Ad (juintum sic proccditur. 1. Videtur

htfs* 7nisit. Non ergo clccmosyna corporahs quod dare cleemos}'nam non sit in prae-
habct si)iritualcm cfrectum. cepto. Consilia enim a praeccptis distin-
Sed contra est quod dicitur Eccli,, xvu, guuntur. Scd dare elcemosynam est con-
18 : Eleemosyna viri... yratiam homiiiis silium, sccundum illud Dan., iv, 2i Con- :

qiiasi pjipillam conservahit silium meum regi placeat peccata tua

:

Hespondco dicendum, quod elcemosyna eleemosynis redime. Ergo dare eleemo-

corporalis tripliciter potest considerari. Uno synam non cst in praeccpto.
modo secundum suam substantiam et sc- : 2. PraHcrca, cuilibct licet sua re uti, ct
cundum hoc non habet nisi corporalem eam retinerc. Sed retinendo rem suain
efrectum, inquantum scilicet supplct corpo- aliquiselccmosynam non dabit. Ergo lici-
rales dcfcclus proximorum. tum nou dare. Non ergo
est cleeraosyiiain
Alio modo potcsf considcrari cx parte dare elecmosynam cst iu pra^cepto.
causai ejus, inquantum scilicct aliquis elce- 3. Prajterea, omnc quod cadit sub prcP-
mosynam corporalem dat proptcr dilectio- ccpto aliijuo tcmpore obligat transgrcssorcs
ncin Dei ct proximi; cl quantum ad hoc ad pcccatum mortjdo; quia pra'cepta affir-
atrcrt fructum spiritualcm, secundum illud mativa obligant pro tomporo determinato,
Eccli., XXIX, 13 Pcrdc pecuniam propter
: Ergo si dare elccmosynam caderet sub pra?-
fratrem..., pone tJiesaurum in pnjeceptis cepto, esset dctcrminare aliquod tcmpus in
Altissimi; et proderit tihi mtifjis quam (juo hoino peccarct mortaliter, uisi olcemo-
aurunt synam darct. Scd hoc non vidctur (juia :

Tertio modo ox parte oirectus; ct sic semper probabilitcr a'stimari potest quod
ctiam habcl spiritualcm fructum, iiujuan- jiaupcri aliter subveniri j^ossit, ct quod id
lum .scilicct proximus, cui [H'r corpDralem (|U(»(l est iii clecinosynas orogaiulum. jtossot
el(;cmosynam sul)V(Miitur, movetur ad oran- ci cssc noccssarium vol in pra'sonti, vol iii

dum pro i^cncfacton;. Ilndo ct ibidein sub- futuro. Ergo vidotur quod oleomosynam
ditur Conclude eleenfosy/uim in sinu*
: dare non sit in priTcoj>to.
paujicris; ct /t.vr pro te exorahit ah onuti i. Pra'toroa, omnia pra-copta ad j>ravoj)ta

malo. docalogi rodiicuiitur. Sod infor illa pra^copta

Ad primum ergo dicendum, quod ratio nihil continetui" do datione eleemosynarum.
ill.i proccdit dc corporali clccmo.syna sccuii- Ergo ihiro oloomosynas iioii ost in j)i'a'cej)to.
duin suani substanliaiii. Sed coiilia, uullus puniliu" ixcua iulorua
 UlTyFST. \\\ll. AUT. V ;n

pro omiSvsione alicujus qno<l non ojulil sul» tutis nutritiva» superfluum aulem ero,L,Mt
;

prspcepto. S(xl aliqui puuiuutur ptvua a>ter- ad generationem alterius per virtutem ge-
ua pro omis.siouo eleeuiosyuarum, ut patet nerativam.
Mattli., .\xv. Kr^o daro eloeunisyiiani, est Kx parte autem recipicntis requiritur
iu pra^cepto. quod necessitatem uou liabcat , alioquin
Hesimudeo (lieenduni, quod rum dilectio csset ratio cleemosyna ei daretur.
ipiare
proximi sit iu prarepto, ueces.se est onuiia Sed cum nou possit ab aiiijuo nuo omnibus
illacadere sub [^rarepto siin' quihui dilectio necessitatem liabentibiis siibvcniri nou ;

proximi uou ciniservatur. Ad dilectiouem onuiis nece.ssitas oblij^Mt ad [iraiceptum, sed

autem proximi pertiuet ut proximo uou illa sola siue qua is qui nece.ssitatem [^atitur,

s*>lum vrlimus ltouum,.sed eliam opeiemur, sustciitari iion potesf. In illo eiiim casu
secuudum illud 1 Joau.. lu, 18 : \on dilifja- Ambrosius dicit « Pasce
l(3cuiu liabet ipiod :

mus verho neqiie linrjua, sed opere et veri- fame morieutem; si nou paveris, occidisti*. »
tute. .\d autrm (juod velimiis et opere-
liiK- Sic erpi dare eleemosynam dc siiperfluo cst
niur Imiuuui aliciijus, requiritiir quod t\jus in et dare eleemosyiiam ei qui
pra'cepto,
necessilati subveuiamus; quod
lit per elee- est extrema neccssitate; alias autem
in
m»»syuariim lari,Mtioiiem et ideo eleemosy- ;
clecmosynas darc est in consilio, sicut et
uariim lar^ntio est iii prarepto. de (luolibet meliori bono dautur cousilia (a).
Sed quia praecepta daulur de actibus Ad primiim ertro diceiidum, quod Daiiiel
virtutum uecesse est quofl lioc modo
,
loquebatur regi qui uou crat legi IJei sub-
donum eleemo.syna' cadat sub [)ra»cepto, jectus et ideo ea qua3 pertincnt ad praeccp-
;

seiMindiim qu(^d actiis est de ne^rssitate tum lcgis, quam uou prolitebatur, erant ei
virtutis; scilicet secundum (piod recla ratio propouciida per modum cousilii.
sccunduni quani est aliquid consi-
re^piirit, Vel potest dici quod loquebatur in casu
derandum ex parte dantis, et aliquid ex illo iu quo dare cleemosyuam nou est in
imrte ejus cui est eleemo.syna dauda. Ex prarcpto.
[Mirte quidera dantis considerandum est ut Ad sccundum diccndum, quod bona tem-
id quod e.st in eleemo.synas erofj^iudum, sit poralia , (\uai homini divinitus conferuntur,
ei siiperlluum, seruiKliim illud Luc, xi, 41 : cjus (juidem suiit tiuaiituiu ad proprieta-
(Juud superest, date eleetnosynatn. tem; sed quantum ad usum non solum de-
Kt dico « supertluiim » non solum respectu bcnt es.sc ejus, sed etiam aliorum, qui ex cis
suiipsius, quod
est ne- est .supra id (]uod sustentari possunt cx eo quod ci superiluit.
etiam respectu
ces.sariiim iiatura? ejus', sed Undc Ilasilius dicit, Ifoni. super illud Luc,
aliorum quorum cura ei iucuuibit; quia xii, bestnia liorrea mea, §7 « Sifateris ea :

prius oportot qucxl unusquis(}ue sibi provi- tibi divinitus provenisse, » scilicet tempora-
deat, et liis (juorum cura ei incumbit, et lia bona, « an injustus cst Deus inaviualiter
posteade residuoalioriim nercssitatibiissub- res nobis distribueus ? (lur tu abuudas, ille
veuiat ', respectu quorum dicitur « necessa- vero mendicat, uisi ut tu bonse dispensatio-
rium persf)na', 1) .sccuudum qinod "per.sona)) nis merita couseiiuaris, ille vero palientia^
di^'iiitatem importat ; sicut et natiira priiiio braviis decorelur ? est paiiis famelici, quem
accipit sibi ad susteutiitionem pro[)rii cor- tu teues nudi tunica, qiiam in conclavi
;

poris, quod est neces.sariiiiu ministerio vir- conservas, discalceati calceus qui pcncs te

In Parni.
'
« individuo. » :
munibus paupcrura nccessitalibus ; Toumely ot
Slc co«l. iu Parui. hsec poriodus '< quia prius
'
; :
Sanchez vohiiit diviles tenori sub gravi ; Medina
oportet, » etc, transp<niitur post verbum « iiiipor- sub lcvi, si nulla sit jusla causa negandi, aiias uullo
tat. » Seilsensus esl iste : necessarium « nnliiru; v modo; sic eliam iii sua Theologin tno-
S. Ligorius,
eat qiiod individuo el his quorum cura ei iucumhit rali , Ilomine apostolico lciieat divi-
ijuainvis in
esl necessariiim; eorum Tilaj; «;t tunc rcsiduum tciii ol)ligari suh gravi. —
Idem S. Ligorius docel
est neces.>*arium iKsrsona-, seu dignitali. noii ades.sc obligatioii(;m totum supcrnuuin dandi,
Sic refertur in
'
Decreto , dislinct. lxxxvii, sed .solummodoquiiKjuagcsimam rediluuni pnrtem,
cap. f Pa.sce, « sub nomino Amhrosji, De offifiis. si sll Obligationem gravcm dandi in
siiporniia.
Sed non l«".'itur in libro fJeofficiin. nec jnm hnbetur commiiuihus cx siipcrnuis .statui iieganl
i>tiam
*'' '
'is paiiperibux, de quo ulh-rt liunc lo- S. Antoniniis, Laymaii, Solus Sylvius, llalen- .

^'' 'Uiajus Urhinas in .VilleliMjuio ambru- sis, ctc. atllrmant Cajclamis, Conlcnson, Touriic-
;

Sianu. ly, S. Ligorius, ctc. S. LiKoriiis pro sua sciileiilia

Suarez, Bellanninus et veleres. Negal
u) Ita
S. Thomam allegat; invocalque S. Thomte quem-
Va.sqiicz homiDeTn Ipneri ad «leemosynani in com- dam textum qni nil in quaestiono probare videtur,
:M8 SFMMA TIIROLOfilCA.
marcescit; indigcntisargcntum, qnofl possi- 2. Prsterea, quicumque largitur de his
dcs inhunialuin. Quoeirca tol injurias, quot (pia; sunt ncccssaria sibi, cst propri(i snbslan-
<]arc vuicns cs. » Kt lioc idcin dicit And)ro- tiai dissi[)ator, ([uod [)crtinct ad prodigum,
.sius, Ser?7i. lxiv de femp.*, ut habctur in ut patct pcr Philosophum in IV Etliic, c. i,
Decret., c. « Sicut ii, » dist. xlvii, col. 217. a princ. Scd nullum opus vitiosum cst facien-
Ad icrtium diccndum, quod cst aliquod duin. Krgo non cst danda clcemosyna de
tcrn[>us in quo mortaHtcr pcccat, si clccmo- ncccssario.
synam darc quidem « reci-
omittat; cx j)arte .'i. ad Timoth.,
Praiterea, Apostolus dicit 1

picntis, » cum apparct evidcns et urgens ne- v, 8 Si quis suorum, et maxime domesti-
:

r(;ssitas, ncc apparct in promptu qui ei corvm curam non ha/jct,fidcm neqacit, etest
sui)vcniat cx partc vcro dantis, cum habet
; infidcti deterior. Scd quod aliquis dct dc his
superfhia, quaisecundum statum prsesentem ([iiajsunt sibi necessaria, vel suis, videtur
non sunt sihi nccessaria, prout prol)al)ilitcr derogare cura? quam quis dcbct habere de
a^stimari potcst. Ncc oportcl quod considcrct sc ct dc suis. Ergo vidctur quod quicumque
omnes casus qui possunt contingcre in futu- dc necessariis elecmosynam dat, graviter
rum^; hoc enim essct dc crastino cogitare, peccct.
quod Dominus prohihet, Matth., vi. Sed de- Scd contra est qiiod Dominusdicit Matth.,
l)cnl dijudi<'ari « supcrduum » et « neccssa- XIX, 21 Si vis pcrfectus essc, vade, et
:

rium » sccundum ca qua3 probabiliter, et ut vcnde orania qu3e lia/jes, et da pauperi/ms.

iu pluribus occurrunt. Sed ille qui dat omnia qua habet pauperibus
Ad quartum diccndum, quod omnis sub- non solum dat supcrflua, scd ctiam necessa-
ventio proxinii rcducitur ad pra^ccptum dc ria. Ergodc ncccssariispotest hoino elecmo-

honorationc parcntum. Sic ejiim Apostolus synam darc.

intcrpretatur I ad Timoth., iv, 8, dicens : Rcspondco diccndum, quod necessarium
Pietas ad omnia utilis est, promissionem duplicitcr dicitur uno modo, sine quo ali-
:

li(i/)cns vitx, qux nwic est, et futurai ; quod quid cssc iion potesl, ct de tali nccessario
dicit, quia in pra?ccpto de honoratione pa- omniiio clccmosyna dari nou dcbet puta si :

rentum additur promissio, Exod., xx, 12 : aliquis in articulo necessitatis constitutus

Ut sis longcBvus supcr terram. Snb piclate habcret soliim undc posscnt sustentari et filii

autcm comprclicndilur omiiis eleemosyua- sui vcl alii ad eum pertincntcs; de hoc
rum largitio. enim ueccssario elccmosynam dare, est sibi

— ct siiis vitam subtrahcrc. Scd hoc dico nisi

CoNCLUSio. Eloeiiiosynam de snportluo (lare,
fortc talis casus iinmincrct, ubi subtrahendo
p\ uecessilaloiu patic^uli, esl ki praicci^lo : tseteris
autem largiri eleemosynas cousilii potius, t]uam sibi darct alicui magna^ pcrson.'c, pcr quam
prflecepti est. Ecclcsia vcl rcspnblica sustcutarctur ;
quia
pro talis persona? liberatione seipsum et suos
ARTICULUS VI. laudabilitcr pcriculo mortis cx[)oncrct ; cum
Utrum quis de/teat darc eleemosynam de
bonum communc sit proprio pra»fcrendum.
Alio modo dicitur ali([uid esse necessa-
necessario.
rium, sinc quo non [>otcst convcnienter vita
Ad sextum sic i)roceditur. I. Vidctur transigi sccundiim conditioncm et statum
quod non dcbeat elccmos}nam darc
alifjuis propri;e [»crson;« ct aliarum [)crsonarum
(lc ncccssario. Ordo cnini charitatis non mi- ([uaruin cura ci iiicumbit. nujusinodi iieces-
nus att(Mi(litur pcncs cllVHHuin bcnclicii (luain sarii t(>rminus iion est iii indivisibili constitu-
pcncs inlcriorcin aircclnin. Pcccal antcin ((ui tus, scd nnillis additis, non [)otcst dijudioari

praipostcrc agit iii ordine charitatis; (juia cssc ullra talc ncccssariiim; ct niultis sub-
ordo charitatis cst iu pra'Ccpto. Cum crgo tractis, adhuc rcmauct iiudo possit eonve-
cx ordinc charilatis plns dcb(^at ali(piis s(» nicntcr arKjuis vilain Iransigcrc sccunduni
qiiam proxiinuin diligcrc, vidctur (piod [iropriuin slatuiii. Dc hnjiisinodi crg») clcc-
peccct, si subtrahat sibi ucccssaria, ut altcri niosynam dare est bonuni ; ct non cadit sub
largiatur. [iricccpto, scd sub consilio. Inordiiiatiim csset

<Sertno lxiv de (einpore nou reforlur in odilione (aiuou aul additis aut recisis. De quo vide, t. IV,
Migno, cum uil aliud sil quaui houi. S. Basilii in Opor. S. Auibrosii. ool. 607.
iUud T.Tiofp. xit Des/n(afn hnrrea mca. nonnullis
:
• Nicolai *< in inliuilum. »
:
 QU.EST. XWII. .\in. VI KT VII. .110

iiiteui, si aliquis lautuni silii «ie bouis pio- ritui .siincto in jiiriam lacit. Kt taiueu de hiijiis-
[.riis sublraheret, ut aliis lai>rtretur, (1u»kI luodi ('leemosyua lieri [M>test. Krf,'o de iiiale
ile resiiluo uou possot vitaui trausi|,aTe vtni- aciiiiisitis [xitest aliiiuisel«.'emosyuam facore.
\«.'uieuter secuuduui propriuui statuui et .1. I'raiterea, luajora mala suiit ma^is vi-
II 'tia orcurreutia. Nullus euiui iucouve- taiida ([iiaiu miiiora. Sed miuiis [)«>c«-atuiu
iii. iilcr vivere ilebct. est dclciitio rei alieua' «luaiu hoiuicidium,
Sed ab hoi; tria suiit e.\cipieuila quoruui : i|U(^d ali([uis iucurrit, uisi alii iu ultiiua ne-
priuunu est, quaiulo ali([uis .statuiu luutat, ccssitate siibveuiat, ut patet \nn' .Vmbrosiiim
puta per religi»juis iuKressuiu luuc euiiu ; diceulem, loco cit., arl. .">
hiijiis ([luest. :

sua propler lihristuiu largieus opus

oiuiiiu <(Pasce faiue uiorieuleiu ;
quouiam si uou
•licliouis facit, se iu alio statu poueuilo. [javeris occidisti. » Vs^o ali([uis pt)t«!sl eleo-
^ uiilo, qiiaiulo ea ({ua; sibi subtrahit, etsi uiosyiiam facere iu aliiiuo casu de male ac-
>uitiieivssaria ailcouveuieutiaiu vita*, taiueu ([iiisitis.

ile facili resarciri po.ssuut, ut uou se(|uatur Sed coutra quud dicit .\ugustiuus iu
est
lua.xiiuuiu iucouveuieus. Tertio, quaiulo oc- lib. De Domini, scrm. cxiu, cap. ii,
verbis
( urreret extreiua uecessitasalicujus privata* col. ()t*.>, t. De justis laboribus fucite elee-
.'>
: ((

[»i'rsoua*, vel etiaiu ali(jua luagua ueiossitas mosyuas. .\ou euiiu corrupluri estis judicem
leipubhcsp. In his euini casibus laiiiJabiliter Christum, ut nou vos audiat cum pauperi-
[ua-lcriuittei^et alic[uis id «juod ad dcccutiam bus, qiiibus toUitis. Nolile velle eleemosyuas
sui status pertiuere videretur, ut luajori facere de feuore, et usuris; lidelibus dico,
necessitati subveuiret. quibus corpus Christi erogamus. »
Kt per lujc patet de facili respousio ad Uespoudeo diceudum, quod tripliciter po-
objecta. tcst aliquid esse illicite acquisitum uno :

CoNCLCsio. — De eo quutl sinipliciter ad vitiuii,

enim modo id illicite ab aliquo acquiritur
Vi'l ail persoiia.' statuiu iiecess;iriuni est, '1»h,miu)- quod debetur ei a quo est ac^iuisitum, uec
ivnn ilari non drbet, nisi in casu, (lUn l>on<i iM>m- potest ab eo retiueri qiii acciuisivit sicut ;

II tur : ({uauquain laiulaMlc csset, coutiugit iu rapiiia, et fiirto, et usuris; etde

ii II ad status f?t pfi-sonic conditionem, talibiis cum homo teueatur ad restitutionem,
laricin indigenlibus. eleemosyua non fieri potcst.
Alio vcro modo cst ahciiiid illicite acquisi-
.\UTICLLUS VII. tum quia illequidem qui acquisivit retinere
;

Ltrum possit fieri eleemosyna de injuste non potest, nec tamcn debetur ei a quo ac-
acquisitis. quisivit; quia scilicct contra Justitiam acce-
coutra justitiam dedit; sicut con-
pit, et alter
Ad se[>tinium sic proceditiir. 1 . Videtur simouia, iu (jua dans et accipiens
tiiigit iu

eleemosyna (ieri de illicitc ac«]ui-

«[UOfl [M>ssit coutra justitiam Icgis divin^e agit unde nou ;

sitis. euim Luc, xvi, 9 Facite vobis

Dicitur : debet qui dcdit, sed debet
lleri rcstitutio ei
'imicin de innimnonn inifjuilfitiK. .Mamiuoua hi eleemosyuas crogari. Et eadeiu ratio est
aiiteiu si^uilicat divitias. Lr;,'o de divitiis iu similibu.s, iu «luibus scilicet et datio et
iui(|ueacquisitis pi^e.st sibi aliquis spiritiia- acceptio est coutra legem.
l«'S amii-os faciTc elceiuosyuas lar^'ieudo. Tcrlio modo estaliijiiid illiciteacquisitura,
•2. Pra't(.'rca, omue lurpe liicrum videtur '
noii (luidem quia ipsa acquisitio sit illicita^
esse iiliciteac«iuisituin. Sed turpe lucrum sed quia id ex quo aciiuiritur, est illicitum ;

«!st «[uoil de merctricio acquiritur; uiide et siciit [latet de eo «[iiod miili«!r acquirit [ler
(le hiijusiiKkli sii«-rilicium, vcl oblatio Mco iu«!retriciiiin et hoc proprie vocatiir
; (( turpe
oirerri iion debet, sccuudum illud Deuter., hicruiu ; » quod cuim mulier mcretricium
.\.\iii, IH : Son offcrcs incrccdcin prfjsli/juli e.xerceat, tur|)iter agit, ct conlra leg^iui Dei;
in dinno Dei tui. Similiter etiam tiiriiiter sed iu eo ([iioil acci[)it, iiou iiijiiste agit, uec
('••luiritiir ([iiuil ac([niritiir p«T alcas : ([uia, c«iiitra l('g(!iii. liude ([iiod sic illicite ac([uisi-
ul 1'lulosophus dicit iu IV Ethif ., c. i, [inipe tiiiii est, retiiieri [Mjtest, et de eo eleemosyna
lln., « tales ab auiicis lucrautur, «[uibus flcri.
it«'tdare. •. Tur[)issiiue «,'liam ac(|iiiritur Ad [irimiim ergo (lic«!i!iluiu, «[iiod sicut
1
iid [M;r simouiam. [M-r (|iiain arhinis Spi- \iiLMislimis iliril in lili. I)i- nr/). Doin.,\\h\

' lU cuui lUeoiot£u Nicoluii ui. . ' Ouiuo luipe iucium u«il quoU videlui, » ele.
 :

:m SIIMMA TilKOLO(;iCA.
supra : « lllud vcrbum Doniini quidani malo tu nescias, » ut Basilius di(;it, lioni, cit.

intclligendo, rapiunt rcs alienas, et aliquid art. ."j. Vel (jinnes divitise dicuntur « iui(jui-

indc paupcribus larg-iuntur, ct putant sc fa- tatis*, )) id est « inaiqualitatis, )> quia non
ccrc quoii pra-ccptum cst. Intcllcftus i.ste a^quaiiter^ sunt onmiijus distributa*, uno
corrigcndus cst. » Scd onuies divitia^ iniqui- eJ5'cntc ct alio supcraljundantc.

tatisdicuntur, ut dicitur in iib. II De quies- Ad sccundum diccndum, quod de acqui-

tionihus evanf/el., quaist. xxxiv, col. 1349, sito per meretricium jam dictum est, quali-
t, ,{, non sunt ini(iua* divitia^ nisiini-
quia « ter eleemosyna fieri possit. Non autem fit de
quis qui in cis spcm constitunt. » Vcl se- eo sacrificium vel olilatio ad altare, tum
cundum Ambrosium, supcr illud Luc. xvi ,
propter scandalum, tum propter sacrorum
luicile vobis (tmicos , Serm. lxiv de tem- revcrentiam. De eo etiam quod est per simo-
pore, « iniquum mammona dixit, (juia variis niam acquisitum, potest fieri cleemosyna,
divitiarum illecebris nostnjs tentat affcc- quia non est debitum ei qui dedit, sed me-
tus'. Vcl (juia
)) in pluribus praidecessori- <( retur illud amitterc, Circa illa vero quae per
bus quibus patrimonio succcdis, aliquis repe- aleas [a) acquiruntur, videtur esse aliquid
ritur, qui injuste usurpavit aliena, quamvis iliicitum ex divino jure, scilicet quod aliquis

^
Dc loco Ambrosii vide nolam ad art. 5 ejusdem solutionis beneficium nolenti hoc facere quia ,

quftist., ad 2. — * Al. : « intcquitalis. » — ' Non ut forsan non credit hoc sibi esse ad salutem neces-
in Parm. « non insequaliler. »
:
sarium, eo quod adhaeret secundse opinioui tau-
(a) « Per aleam intelligitur omnis ludus innitens qiiam probabili. » —
Idem tenent Ricliardus de
fortunse, seu liazardo, aul sorti. » Sic Guillel- — Mediavilla, Joannes Andree, S. Raymundus, Petrus
mus Pippinus. —
Utraquc lex positiva ludum aleae de Palude, etc.

prohibuit lex civilis quam male allegat S. Ligo-

:
Commune et cerlum erat apud doctores, tempore
rius in sua Theologia morali, lib. IV, tract. v, cap. S. Ligorii, ludum aleae uon esse laicis sub gravi ve-
III, n" 884, el quffi invenitur in Diy. vel., lib. XI, tilum. — Quidam probabilissimum judicabanl le-

cap. « Dc alleae lusu el alealoribus, » tit. v; et — gem cauouicam esse consuetudine abrogatam quoad
lex canonica quse invenitur in P parte Decreti, non obhgare nisi ad pae-
laicos, leges vero civiles

dist. XXXV, cap. i « Episcopus. » nam. Sed respectu ad leges relatas peccanlne ve-
Quid dicit S. Thomas? nialiter laici ludentes principaliter propter lucrum.*

Jure divino videlur illicitum per aleas acqui-

I.
Negant aftirmant cum Concina.
alii, alii

rere, scilicel lucrari ab his qui rem suam alienare S. Ligorius affirmativam ut probabiliorem habel.
non possunl, ut sunt minores, furiosi, et hujus- Quoad clericos in sacris, aut bonoficiatos, si ludant
modi. aleis frequenter et in magna quantitate, omnino

II. Illicilum est pariter alium ex cupiditate lu-

diceudum esl, inquit S. Ligorius, cum communi
crandi Irahere ad luduiu, et fraudulenler ab eo lu- senteutia, ipsos poccare mortalifer. Salmauticeuses

crari. —
In his casibus tenotur aleator ad restitu- contrarium docout. socluso scandalo, (juia legos
tionem. relatai vel ab initio non obligaruut nisi ad poenam,

Ullerius illicitum est acquirere per aleas ex

ill.
vel ex consuetudine sunt abrogatit. S. Ligorius —
jure positivo civili, quod tale i)rohibet lucrum uni- ipso concedit canouos prohibonles non esse in tola
versaliler. Sed quia jus civile eos obligat solos qui sua obsorvantia. Cajtorum idom sanctus tam gra-
sunt his legibus subjecli, el quia ilerum idom jus viler daniuat solummodo cloricos publice el fro-

abrogari potesl; ideo apud illos qui sunt hujusmodi quenter aleis ludoutos.
legibus adstricli, tenenlur universaliter ad restitu- Sed quid do clericis frequenler ludeutibus ludo
lionem ([ui lucranlur, nisi forte contraria consue- alearum, etsi in parva quantitate ? Peccautuo gra-
ludo praivaleat, aut uisi iucratus sil aliquis ab eo viter? Negaut Sylvius Navarrus, olc, quia fre-
,

qui traxil oum ad luduin, in quo casu non tonetur quontia ludi non facit de veuiali mortale. Affir- —
ad rcslilulionem : unde debet dc hoc eleemosyuam mal seutontia communissima, cum hac additione
facere in hoc casu. Utruin autein act|uisitum in — quorumdam « Si non solum frequontor, sed otiam
:

aU>a sit nocossario restiluenihiin? S. liouaveutura per longum tompus Iudanl.))Bordon ^eralne Iheolo-
gus".'j assorere non erubuit ludero semol iu hobdo-
dicit (juod sic do nocossitalo salulis, aut in pios
usus orogandum. S. .\iitoniuus dicit (luod hulore uiada esso froquontiam mortalom. Alii seutiunl —
quid niodioum, ut puori faoiunt, vcl ob recrealio- noii damnandos esse de morlali olericos ludeutes

iicm, ol luodorato, noc vidolur osso morfale, noc ad nd brovo lonipus, etsi crobro, reoreationis causa,
rostitutionom obligat. Halensis dicil quod ox quo nisi propria stalula dia^cesis, vol ordinis id prohi-

paclum utriquo placens intervenit, simililor

parli heant. Nos voro dicimus nec eliaiu de vouinli hos
ot obligalio condicli, qui hicrantur siue fraudo, ot in tali casu esso damuaudos, et h;ec nostra senteu-

aliis prius posilis, non lononlur rostituoro. tia probabilis ost juxla ipsuui S. Ligorium. Idom
Gabriel dicit quod pro socuriori taU^s sunt adnio- saiiolus optiine advertil senlonlins qua» damnant
ncudi, ut rosliluant, vel in pios usus distribuaut, do morlali clericos aleis ludoules nou procedere in
De lali erogaliono Pipi)inus dicit « Esl soourior, :
omnibus ludis ohartarum quidaui enim ludi char-
;

el idoo polius consulonda. Non est tumon do ueces- tarum uou sunl meriE sortis sou fortuua>, sed eliam
Sitalo impont^ndn, ila ut propler hoc douegolur iib- iugouii ludoulium. —
Nota Barlh(jlomajum de
 QUiEST. .X.XXIi. AI\T. \il. 321

liicreturab his qui rem suani alienarc non uiido dohet dii hoo elecniosynam facere in
possunt, sicut sunt minores, et furiosi. et hoc casu.
huJMsimxli ot ijuod ali(|uis traiiat aliinu ox
;
\d tertium dicendum, quod in casu oxtre-
cii[)i<lit.ito lui-raii)li nd Uiihini, ct <[U0(l frau- iua' nocessitatis oinnia sunt coinmiinia.
ilulenter ah eo lucretur et in his casihus : rndo licet oi ([iii taloiu neccssitatom [tatitiir,
tenetur ad restitutioneni. Kt sic dc e») non acciporo de alieiio ad siii siistontationoin, j>i

|M)test eleemosynam facer»'. .Miquid autem noii invoniat (|ui sihi darc velit; ct eadem
viilotur esse ulterius illicitum ox jure posi- rationc licot hahoiiti' arK[uid dc alionodc hoc
livo civili, hiuhI prohihet universaliter tale elooiuosynam daro, qiiiniino et accii^cro, si
lucrum. Se«l (luia jus civilo non ohligat om- alitor suhveuire uon possit uecessitatem pa-

nes, sed eos solt»s i|ui siint his loLrihiis suh-* tionti. Si taiiieu tleri pote.st sine periculo,
je«ti, et iteriim por dissuetudinom ahro-^^ari dohot, requisita domini voluntate, [iauperi
potesl; ideo apiid illos «lui sunt hujiismodi providero extreinam nccessitatcm patienti.
loirihns ohstricti, tonontur universaliter ail
reslitutionem (jiii lucrautur nisi forte con- ;
CoNCLUsio. — Ex injuste ac»{uisitis, per lurluui
vel i-apinani, iiou p(jtest tieri cleemosyna, sed res-
traria «onsuetiido [)ranaleat, aut nisi ali([iiis
titulio lieri debet ; injuste vero acquisita, qute
luoratiis sil ah eo ([iii traxit euin ad liidiim; quis per sinioiiiani aut subversi»niom justiliai ac-
in ([iio casu non tenotur restituere; quia illc cepit, iu cl'?eiuosyiias elargiri tenetur turpe lu- :

(iui amisit, uon est di^Mius rooipere, noc po- cruni vero, et juste retiueri, et recte in elecuio-
tfst licif.' rttinere, tali jurepositivo duranto; syuam impeudi potest («].

s lau^to -'nasse circa bullam quamdam S. Pii cii unde qui furtum fecit, aut aliquid rapuit, non
:

inlerdicenlom sub pcena excomniunicationis cleri- compellilur in foro poenitentiali solvere duplum
cis et religiosis nssistentiam agitationibus tauro- vel quadruplum »iuoti slalulum est pro poena, sed
rum, non vero ludis alearum, ut memoralus auctor tanlum simplum. Si aulem casus esset in quo nou
afBrmat. Iransfertur dominium in accipientein, sed ipso jure
In Parm.
' " habere aliquid de alieuo, et potest
: acquirilur dominium fisco, vel glii, illis facienda
de hoc. " esset restitutio otiam in foro pa^nilentiali, et idem
'n Haymutidu^ —
Qu»rilur utrum de illicite ac- quando cxj^ressum est in foro pa;iiitentiali quod
modo fieri eleemosyna. Ad
'
facienda est restitutio alicui certa' personae, vel
! ••r quidani quod non, nec de Ecclesite, sicut cautuin est de pecunia symoniace
usuru, nec de rapiiiu, vel furto, nec de sj-monia, acquisita, quod sit restituenda Ecclesite. Quod
nec de histrionatu, nec de meretricio, nec de aiea, cum dixi de usura et symonin, idem videlur in
vel de alio simili. Fundant isli opinionem suam pecunia acquisita ex merelricio, vel histrionatu,
super illa auctoritat»- tlonora Dominutn de tiiis
:
vel ex improbilate ofticialis, qui inlerdum extor-
laborihiix. Ilem in Deuteronoiiiio \on accipics :
quet a subditis aliqua. In primo membro, cum
mfrcedem prostihnli. Ilem Snlomon Qui offerl sacri- :
scilicet non trausfertur dominium, et in secundo,
/iciiim ex subxtantia pauperum, qiiaxi qui rictimat scilicet cum transfertur dominium, sed competit
/i/iHi» in ronxpectu pntris. Item Gregorius « Non :
repelitio, non potest fieri elcemosyna, sed debet
eat putanda eleemosyna, etiumsi paupcribus dis- reslitui juxta formain posilam iii titulis specialibus.
j,.. ,,..!.., .jnod ex illicitis rebus nccjuiritur. » Alii, In terlio casti, scilicet cum transfertur doniinium,
ij rilio, ponuntdistinctioneni trimembrem, et non competit repetitio, licite potest et debet fieri
s^'1-.i. '. .iiioil in iliicite acquisitis aliqunndo noii eleemosyna. Gratianus, Causa .\IV, q. v. Quod
traiisfertur dominium in accipientein, ut in rapina vero eleemosynii' non sint faciendte ex fanore,
et furtu; aliquando transfertur, sed illi qui dedit vel usuris, vel ex quolibct male acquisilo Augus-
compelit repetitio, ut in usura el symonia. Guil- tinus teslalur in lib. De reri/.s Domini. tract. xxv :

lemius lainen notavil quod in his non transfertur « eleemosynas volle facere de fa^nore et
Nolite
dununium. Quid si non ilii a quo dntum est com- usuris. » Item Ambrosius, in libro De ofticiis :

I
ejus ijuod turpiler dedit, sed fisco,
'ilio « Deniquo si non pptesl alteri subveniri, nisi alter
! jt^st fieri de his el»>emo8yna ab illo qui laMlatur, commoditis est neulrum juvari, quam
r<.c'Ji)i!. lul reslituero debet lisco? Kespondeo in : gravari alterum. » Augustinus scribit e conlia :

lalibus in quil)us non transfertur doininium in « Qtii habetis ad nlicjuid de malo fucite inde bo-
;• 11, agatur in fornia judicii, facienda
st
num; qui non hnbetis do mnlo, iiolile acfpurero
• -.lilutio, vel alii, si
competit. ut qtiando de laaUi. » S»;d hoc multipliciter intelligiltir. Facit
aUquia ilal pecuniam alii proptcr inovendam ca- enim do malo bontiin qui re»l»Iit quod illicite
lumnifim tfrlio, c(jmpetil rcstitutio illi tcrtio. in abslttlit. Nomine eliam mali cura et sollicitudo
im dnla esl. In foro atitein pccni- mortalium exprimitur. De mnlo ergo boiiuin facit
[UO<l talin turpiter hatiil.i possunt qui pauperibiis dispensnt. <pio»l labore et sollicitu-
; tulia enim quse extorquenlur a dine nr(|uisivil, jtixtn illud Kvnngelii Facite vobis
:

ntihii^ p.T ri->( iiiii. pcr alias

vel amicnn dc mammona iniquitatis. Vel ex lualo nc-
acripiontium, quiritur »juod ox turpi i:au>n possidetur, veluti
1
i
.. _ jtTunt lcnontur cnm malhematicua (genethliacus) ex arte quam
solvere, nisi cum agitur circa eos in fonua Judi- docet, vel ex flcturis quas prwnuncial, uoimulla
ill.
 322 SHMMA THEOLOGICA.
facicndae de alieno; sed de justis laboribus
ARTICULUS VIII. propriis uimsquisque eleemosynam facere
Utrum ille qiii est in potestate aliciijus debet, ut Augustinus dicit in hb. De verbis

constitufus possit eleemosijnayn facere. Domini, serm. cxiii, cap. ii, col. 049, t. 5.
Sed si sultjecti aliis elccmosynam facerent,
Ad octavum sic proccditur. 1. Yidetur hoc esset de alieno. Ergo illi qni sunt sub
quod ille qui est in potestate alterius consti- potestate constituti aliorum, non possunt
tutus, possit eleemosynain facere. Religiosi eleemosynam facere.
enim sunt suorum pra'latorum,
in potestate Respondeo diccndum, quod ilie qui est
quibus obedientiam voverunt. Sed si eis non sub pofestate alterius constitutus, inquan-
liceret eleemosynam facere, damnum repor- ^um hnjusmodi, secundnm superioris po-
tarent ex statn religionis; quia, sicut Am- tcstatom rcgnlari debet. Ilic cst enim ordo
brosius dicit, super illud I ad Timoth., iv : naturalis, ut infcriora secundum superiora
Pietas ad omnia utilis est, col. riOO, t. 4 : rcgulcntur. Et ideo oportet quod ea in qui-
(( Summa christiana? religionis in pietate bus infcrior superiori subjicitur, dispenset
consistit', » qua? maxime per elecmosyntE non aliter quam ei sit a superiore permis-
largitionem commendatur. Ergo ilU qui sunt sum.
in potestate alterius constituti, possunt elee- Sic ergo ille qui est sub potestate consti-
mosynam facere. tutus, re secundum quam superiori
de
2. Prailerea, uxor cst sub potestate viri, subjicitur,elcemosynam faccre non debet,
ut dicitur Genes., ni. Sed uxor potest elee- nisi quatcnus ei a snpcriore fuerit commis-

mosynam facere, cum assnmatur in viri sum. Si quis vero habeat aliquid secundum
societatem : unde
dc beata Lucia diritur
et quod potestati superioris non subsit, jam
quod ignorante sponso elccmosynas facie- secundum hoc non cst potestati subjectus,
bat. Ergo per hoc quod aliquis est in potes- qnantum ad hoc proprii juris existens et ;

tate alterius constitutus, non impeditur de hoc potest eleemosynam facere.

quin possit eleemosynas facerc. Ad primum crgo dicendum, quod mo-
3. Pra^terca, naturalis qua^dam subjectio nachus, si habct dispcnsatioucm a prailato
est filiorum ad parentcs ; unde Apostokis ad commissam, potcst elccmosjnas facere de
Ephes., VI, 1, dicit Filii, obedite parenti- : rebus monasterii, secundum quod sibi est
bus in Domino. Scd filii, ut videtiir, possunt commissum; si vero non habet dispensa-
de rebus parcntum cleemosynam facere, tioncm, quia iiiliil proprium habet, tunc
quia sunt quodammodo ipsorum, cum sint non potest facere elccmosynam sine licentia
heredes et ideo cum possint cis uti ad usum
; abbatis vel expresse habita, vel probabiliter
corporis, multo magis videtur qiiod possint praesumpta ; nisi forfe in articulo extremae
eis elcemosynas dando ad remcdium
uti nccessitafis («), in quo licitum csset ei fu-
anima3 susb. Ergo illi qui sunt in potestatc rari, ut cleeniosynam daret. Nec propter
alterius conslituti possunt clccmosynas ,
hoc efficitur pejoris conditionis : quia, sicut
dare. dicitur in lib. I)e ecclcs. docjm., c. xxxviii,
4. Praetcrea, servi sunt sub potestate col. 1219, t. 8, (( bonnm cst facultates cum
dominorum, secundum ilhid ad Tit., ii, 9 : dispensationc paupcribus crogare; sed me-
Servos dominis suis siibditos esse. Licet lius estpro intcnfione set|uendi dominum
autem eis alitinid in utilifatpin domini fa- insimul onuiia donarc. ct absolutum sollici-
cere; quod maxiino fit, si pro cis eleemo- tudiuc cgcre cum (".hristo. »
synas largiantur. Ergo ilh qui sunt in po- Ad sccundum diccndum, quod si uxor
testafe ahena constituti, possunt cleemosy- habct alias rcs pra*tcr dotcin. (iiuc ordinatur
nas facere. ad sustcutanda oncra malrimonii, vcl cx
Sed contra cst quod olecmosynae non sunt proprio lucro vcl quocumqne alio Hcito

lucralnr. Qnas vero sic de malo acquirunlnr, in niino involvatur. »

boDum converli possunl. Do poccalo etiani non- '
-> Omnis simima disciplinie noslr» in miseri-
nunquam nliqun acqnirnnlur, <[nn' paupi>ribns cordia ol pielalo osl. »
jusle eroganlur. —
Exlrav. lie uxtiris, Aloxand. III : (I Inloilijre slricle de oxtrema necossitato. natn
« Cum
sacra Scripturu proliiboat pro altorius vila Innooontius XI hanc damnavit propositiouem :
mentiri, multo ningis prohibendus esl quis, ne « IVruiissum est furari, non solum in extrema ne-
otiain |)r() rodinnMida vila caplivi. nsuronim cri- C(issitate, sed oliam in gravi >
 OU^ST. X\X1I, AKT. VIII. 3-23

inodo, potest ilare oleeinosynas otiani inro- Ad tertium dicondum, quod oa quai sunt
quisito asseusu viri, ni(H.Ioratas tanieii, iie tilii familias, sunt et ideo non piitris; et

c.\ earuin supernuitate vir liepauperetur. potest eleemosynam facere, nisi forte ali-
Alias auteni iioii dehet ilare eleemosynas (luaiu modicam do (jua pf)test pra*sumore
>ine rous4'nsu viri vel expresso vol pra'- (liiod patri i»laceat; nisi forte alicnjus rei

«iuiuptt), nisi in articulo necessitatis, sicut esset sibi a patre disiieusatio (Ntimuissa.

ile inonaclio «lictuni est. Ouaiuvis eniin niu- Kt idoin dicendumde sorvis.
ost

lit-r sit aniualis viro in actu luatrimonii, liide patet solutio ad quartum.
tainen iii liis quce ad dispositioiiem domus (ioMLLsio. — Sul» alforius potcst.ite constitutus
pertinent, caput est mulieris vir, seeundum {\o liis tautuiu quoruiii ipse douiimis est eleemo-
ad ("or., .\i, 3. Reata aiitem
\li"^toluiu I >\ iiaiii licite lacere potest, uon auteni de liis quae
Lii' siK)nsum habeluit, non viruiu, uude
i.i iloiuiui sui sunt, nisi Ibrte in casu extrenia? neces-
de consensu matris poterat eleemosynam sitatis (a).

facere.

t Rarmundus : « Queeritur utrum monacbus, « Quaecumque uxor non subjicitur viro, id est ca-
v»M alia eleemosj-
religiosa persona possil facere piti suo, ejusdem criniinis rea est cujus el vir, si
nam. Videlur quod non, quia nihil habet, nec non suo capiti subjicialur, id est, Christo. » Ray-
ftiam voluntalom. Nec papa posset facere quod mundus : « Ad hoc
dico quod si uxor habet res
mouaohus haberet propiiuui. Distingue tanien paraphernales, id est proprias prseter dolem, sic
qriia nutudministralioneiu aut non. In
habet dictas a para qiiod est juxta, ct pherna quod est
primo casii potest et debet facere; immo quidquid dos, quasi juxla dotem, potesl de illis, etiam invilo
siiperesl in necessitalibus, in causis piis est ero- viro, facere eleemosynani. » Guilhcrmus « Hoc :

gauiium, domino et magistro dicente omnLbus : intelligas tenendum esse in illis regionibus in qui-
Qtuxi superest, daU' eletmosynam. Guilhermus >> : bus hujusmodi paraphernalia de cousuetudine lo-
«I IIoc iutellige nisi aduiinislratio de qua
sit talis cum habent. In quibusdara aulem locum non ha-
statutum sit, quidquid superest in necessilaliljus bent, sed eo ipso quod vir duxit uxorem, omnia
refundatur in usus i-ommunes, vel in aliquem quie habet uxor accipit in dolem. Et licet forle om-
usum specialem. » Raynmndus « Credo quod : nia mobilia qua? habent inspecta veritale sint
,

nionarhds non possit facere eleemosynam nisi de communia, quidquid sit de fictione juris, vir tamen
-ielati. Monachus enim nou polest trac- hubet omnium adminislrationem solus, nisi quan-
monasterii sui, nisi de prse-
utilitat(>s tum de consueludine, aul expressa, aut tacita vo-
iti-s. Sed quid si videat aliquem indigere luntale virl-concedilur uxori. Unde si illa, tempore
? In hoc casu si non habet prjelalum
1 conlracti nialrinionii vel poslinodum, clam el mala
riteni a quo petat liccntiain, credo quod fide ali(juid relinel de bonis qufe anle habuerat vel
it
:
dare. Nam in tali casu omnia sunt coin- postmodum lucrata est cum viro, peccat, nisi de
munia. Quid si petit licentiam ab abbate, el ubbas expressa volunlale viri hoc facial, qui quantum ad
exDt.-^.' i)n)hibfat Videtur quod non possit dare,".'
hoc potest sibi prfBJudiciare, et juri consuetudina-
a bono debet cessare propter bonum
.
rio renunciare. » Raymundus « De rebus autem :

(j: !•. Credo tamen conlrarium, quia in tali viri, ul de paue, vino el aliis quae bono et appro-
prtecepto quod directe est contra pra-ceptum mm balo more solenl ad dispensationem uxorum per-
bomini, vel quod esset inditrerens, debent absli- linere, potest et debet facere eleemosynas, mode-
iienj propler bonum obedientiae. Unde Giegorius :
rate tamen, secundum facullales viri, et majorem
-'•t»'ndum quod propter obedientiani malum
est et minorem mullitudinem et necessilatem paupe-
I iuam debel fieri, allquando autem det)et, rum. » (iuilhermus « Intellige de rebus viri quas
:

I
iior obedientiam, bonum quod ngitur inter- habel vir separatas a paraphernalibus, ubi locum
I
" Quid si monachus de prwcepto abbatis vadit habent, vel de rebus communibus viro et nxori,
Ho.iiam, vel est in scholis, numquid ibi potest ubi locuni nonhabent purai)hernalia. » Raymundus :

facero eleemosynam Credo quod sic, nam eo ipso "f « Ilem di'b<?l semper forinare sibi conscienliam,
ledil ei licontiam standi in scholis, quod non displiceat marilo in corde, licet forte
.in. intelligitur ei concessissu licen- ali(piando prohibuerit ore. Solent enim marili fa-
i!i >'a quffi honeHti scholares et Romi- cere lalem prohii)ilionem uxoribus absolule, ut sic
,
tineranlPssol(!nt facere, pntserlim etiain tempcrenl eas non a tolo, sed ab excessu quem
quia (l.lu-l .se conformare illis inter qiios vivit. » suspicanlur. Potest eliam sibi formare ronscien-
Qiiid de uxore, niimquid potcsl fucere eleemo- tiam t'x (lualilale et miseria panperis, cogilans quod
«ynam sino mandato vcl iicentia viri? Videtur si maritus illum videret, omniiio i^lacerel, (luod
qnod non, cpila expres.se dicit canon quod ciim sibi tieret eleemosyna. Si nulein oniniiio el pr«'cise
•candnto viri non dfbet facere. dictat isli uxori conscientia, quod viro displiccat
(Miilhermus « Dicit .\ugustinus cuidam cooju-
:
el srandalizetur Inde. deponat con.scionlinm illam
galie « Nll dc tua veste, nil de luo nuro, vel do
:
si i)otest; sin nutem, non det, et doleat quod non
arg(>nto, vel quacumqut; pecunin, vfl rehus allis polesi dnre. v Giiilherinus « Nondi>t, inqnam, cum
:

terrenis tiil», »ine arbitrio viri tiii far.T." (i.-buisti. » scandalo marili, aut contra exprcssam ejus prohi-
Item .\ugustinus « Viris fccminos subditas, et;
bitionem. » Raymundus : « Hoc autem pllimum
pene famulns lox volnlt axorcs. » Hieronvmus : rtico, nisi vlderol paiiporcm indigero nd morteiu ;
 324 SUMMA TUEOLOGICA.
tabernacula, nisi Dei ? et qui sunt qui
.sancti

ab ipsis accipiendi sunt in tabernacula aiter-

ARTICULUS IX.
na, ni.si (pii eoruni indigentiai serviunt? u
(Jtrum propiiiquioribus sit maf/is eleemo- Ergo magis sunt eleemosyna; daudai sanc-
syna danda. tioribus (}uam propin(|uioribus.
3. Praiterea, rnaxime liomo est sibi pro-

Ad nonura sic proceditur. 1 . Videtur quod pinquus. Sed sibi non potest homo eleemo-
nou sit magis [^ropintiuioribus elecmosyna synani fucere. Ergo videtur quod non sit
faciendu. Dicitur enini Kccli., xn, 4 : Ua niagis facienda eleemosyna personai magis
misericordi, etnon suscipias peccatorem...; conjunctai.
*Dedehs. bencfac liumili et non des* impio. Sed
, quod Apostohis dicit I ud
Sed contra est
quandoque contin^nt quod nostri propinqui Tinioth., v, 8Si quis suorum, et maxime
:

sunt peccatores et inq/ii. Ergo non suut eis domesticorum curam iwn Iiabet, fidem ne-
magis eleemosyna3 facienda;. (jacit, et est infideli deterior.

2. Pra^terea, eleemosynai sunt faciendai Ilespondeo dicendum, quod, sicut Augus-

propter retrihutionem mercedis ajterna^, tinus dicit in I De doctr. clirist., c. xxviii,
secundum illud Mattli., vi, 18 : Et pater cul. 30, t. 3, « ilH qui sunt nobis magis
tuus, cjui videt in abscondito,re ddet tibi. conjuncti, quasi quadam sorte nobis obveuit
Sed retributio ffiterna maxime acquiritur ut eis magis providere debeamus '. »
ex eleemosynis, qua3 sanctis erogantur, Est tanien circa hoc discretionis ratio
secundum illud Luc, xvi, D : Facite vobis adhibenda, secunduni diirerentiam conjunc-
amicos de mammona iniquitatis, ut, cum tioiiis, et .sanctitatis, et utilitatis. Nam multo

defeceritis, recipiant vos in asterna taber- sauctiori magis indigentiam patienti, ct ma-
nacula ; quod exponens Augustinus in libro gis utih ad cominune bonum est magis
De verbis Domini, serin. cxin, cul. 048, t. o, eleemosyna danda quum personae propin-
dicit : Qui sunt qui habebunt aiternu
(i quiori maximo si nou sit muitum conjuncta,
;

tunc enim deberet dare intrepide; alias peccaret. illud intelligitur de jurisdictione, quia scilicet spe-
Et quod dixi de rebus
viri, inlelligas etiam de rebus )alur futurus dominus, et quia alitur ex illis bonis.
dolalibus. Nam illarum dominium penes virum Dicimus ergo quod potest de peculio castrensi
est. » Guilhermus « Numquid uxor polest lalen-
: vel quasi, nam quautum ad illud palerfamilias
ter eleemosynas dare, licet credat quod displiceret censetur. Porro de peculio profectitio el advenlitio
viro, si scirel? Respondeo : non peccat, quamvis potest, ita deinde si credat hoc patrem permissu-

credat quod viro displiceret, si sciret, si modoratas rum, et aliis modis, ut dixi, scilicel de uxore et ,

det eleemosynas pro se, et pro viro suo, utililer hoc ideo quia profectitium est, et quidquid ex eo
gerendo commune negolium. Et sufficil in boc casu acquirilur patris est. Adventitium vero patris est
quod non veniat conlra prolubilionem marili, et quoad ususfruclum. Si tainen esset in scholis de
quod non scandalizet eum ex hujusmodi erogalio- licontia palris, vel in poregrinatione, vel in itinere,
nibus. — Quid de uxore qxnv habet legilimos filios lunc posset oliam do peculio et advontitio et profec-
de aiio viro, numquid i)olesl eis providere de rebus lilio. » Guilhermus : <» autem magister hoc
Licet
comnuuiibus sibi, el marilo secundo, cum et ipso dicat de filio, sicut de uxore, credo tamen quod
de eisdem bonis provideal liliis, quos haboal ex uxor pinguius jus habol in rebus communibus sibi
aha uxore Respondeo si illi lilii habenl aclionem
'? : ot viro, in parlibus galiioanis, quam tiliusfamilias in
conlra malrem pro alimenlis sibi i)rieslandis, vel hujusn)odi peculio. El ideo teneas quod notatum
quia tenelur eos alero, eo quod impuberes .sunl, osl sup)a do uxore scilicet. quod sufticit quod ma-
vel quia ipsa el maritus suus habenl bona eorum, rilus non pjoliibeat, el quod eum non scaudalizel,
vel ex alia jusla causa, tenelur marilus eos alore, dummodo ipsa discrote el moderato erogel. » Ex
quia mator eum suis onoribus Iransil ad niarilum : his sequitur attendendum esse juribus patria?, vel
sed quia marilus i)al)ol adniinistralionon) l)onorum, Eoclosiie, pro tunc vigonlibus, ul solvantur dubia
non uxor, non dobel illa conlra proliibiliouom ma- do uxoribus, liliis, et eliam famulis aut famulabus,

rili eos alere, nisi in oxlrema aul u)axiu)a nocos- tilrum liooal ipsis ex bonis domus facere eleemo-
sitale. Polest lai))on procuraie quod conipeilalur synam sod el jurium noinine jus cousueludina-
:

marilus per judicom alere eos. Si aulem lilii rium quoque inlelligimus ; el insuper uniuscujus-
nullani habenl actio)iom conlra malion), non to- (|iio domus oonsuetudines, ultra jura, consulondaa
netur marilus; nec illa debel conlia luohibilionem suiil. He monachis vide ordinum et conventuum
ejus eis aliquid dare forinaro tamon polost sibi
; rcgulas, constiluliones, inslitulionesque ouines.
largam consciontiam. » Rayniundus « Quid de : ' « llis polissimum consuloudum est, qui pro lo-
filiofainilias, nuuuiuid et ipso polost fucore eloo- ooniii) ol lomporum vol quarumlibot rorum oppor-
mosynam ? Viilelur quod sio qiiia, eliam vivo . tunilatibus, constrictius tibi quasi quadam sortQ
lialre,vidolur (luodammodo dominus rorum paler- junguulur. » Migne.
)rirum, InsUi. dc luvred.qualU. t( i/(/., § Jjcd lui. bod
 ,

QVJFST. \\\\\. ART W V.T X. 32?^

rnjns cnra spccialis nobis nnn imininoat, ot Ad tortinm dicondnm, quod cnm eloomo-
si niaernam ntnrssitatom non patiatnr. syna sit opns niisoriconruo; siciit miseri-
\i\ primnni crLro (lictMKlnm, (ino»! pocca- cordia ikmi ost pntprio ad soi[)sum. sod per
tori non o>t suhvonioiulnm, iiKiiiantnm ost (lu.imdam simililudinom, iit siipra dictiim
peccator, iil por lioc in peioato fovea-
est, ot ost; ita etiam, proprio loqnendo, nullns sihi
tur; seti inqnantniu liomo esl, id est, ut eloemosynam facit, nisi forte ex persona
natnni snstiMitotnr. altorins ;
piita cum ali(piis (listrihut(tr po-
Ad secuiulnm dicendnm, ([inxl opus eleo- nitiir oloomosyuarum, potost v\. ipso sibi
mosynae ad mercedeni rotril)utionis «ternai accipere, si iudigcat, eo tenoro quo et aliis
dnpruitor valol niio (piidom nKnlo ex ra-
: ministrat.
dico charitatis; et socniKhim huc oloomosyna
C.oNCLcsio. —
Multo sanotiori ae niajorein pa-
est mcritoria, prout in ea scrvatur ordo tionli neccssitatem, et magis ad commuue bomim
charitatis. socniKhim qiiom propiiKinioribns utiii, nwgis cst eletMiKJsyna dauda, quam per-
maifis pntvidoro doliomiis, ca'toris parihiis. soiun propinquiori, uisi propinquilatis valde ma-
Unde Amlirosins dicit in I)e ofjiciis, I gnum esset vinculum (o).

eap. XXX. § t.'10, col. 7-2, t. 3 Esl illa pro- : ((

banda lihoralitas ut proximos sanprninis ,

ARTICULUS X.
tiii non despicias, si oiirore cognoscas mo- ;

lins est enim nt ipsc snhvonias tuis, qnibus Itrum eleemosyna sit ahundanter
pudor est ah aliis sumptnm deposcore. » facienda {b).
Alio modo valot eloomosyna ad retrihutio-
nom vita* a-terna' ex merito ejus cui do- Ad decimum sic proceditur. 1. Videtur
natur, qui orat pro eo qni eleemosynam quod elecmosyna uon sit abundanter fa-
dedit : et sccuudum hoc ioquitur ihi Augus- cieiida. Eleemosyna cnim maxime debet
tinns. fieri conjunctioribus. Sed illis non debet

a) Ad r -lem erga pnrentes nos monent eorum occasione nobis advenerunt, et etiam mala
sflTa Scr .uclus propriaj naturae. exem- ipifB pro nobis suslinuerunl. Qiiasi dominis servient
uaiir, cr.Mliir?e, sanctorum exempla et his (/»1 se (jemierunt, Eccl., iii. Ilonora patrem tuum
a, utilitas propria, el Dei beneficia, ipsa et mnlrem tuam , et memento quod nisi per eos non

quw pro nobis ipsi pnrentes pertulerunt incom- fuisses, et retribuc illis quomodo et illi tibi. Gemitus
modn. ct ip-a i[ii:r nobis conlulerunt. vel ab ijjsis, malris tux ne obliviscaris, Eccl., vii. Filt, memor
'n nobis obvenerunt comnioda esse ilebcs qux et qiianta passa cst muler lua propter
I.
.
1 impiorura flliorum inulliplex te, Tob.. IV.

pcena. VI. Ulilitas propria, quia filios parentibus com-

I. Scriplura sacra Honom pntrem tinim et ma-
: palientes Deus. summns paler, cumulat donis.
trem tuam, Exod., xx, etc. VII. Impiorum liliorum mulliplex pcena. Qui
II. Propria natura. Basilius « Parentes nostros : aflliijit patrem el matrem ignominiosus el itifelix erit,

ul pro|>ria viscera diligamus, liujus supervacuum Prov., XXX. Cham semen maledicitur, et in servi-
est in iiiiiii rif.« impelli por quod imus in amorem, tulem reducitur. Subita morlo extinguuntur Qui :

et C" Mi eorum naturaliter. » mnledicit pntri suo vel matri cxtinguelur in mediis
III ...1 irrationalis creatune. Dicit Isidorus tenebris lucerna ejiis, Prov., xx. lloniicidfe similes
in lib. De creaturin, quod cyconiorum talis esl na- efficiuntur Qui sublrahil aliquid patri , vel matri
:

'••' 'i cum ipse .se arfligant et cibum suum dicens : hoc non cst peccatum, particeps cst homicidse,
.-nnt, ut pullis suis provideant; poslqunm Prov. XVIII. Iram Dei super se accumulant. De hoc
t! possunt
rapere, compatien-
et prffidam lege in lib. De civit. Dri, quod refert Augustinus
elparonlum compellunt eos
aftlictioni inter niiracula \i. Slepliani.
tinM iri III nido, usquc(|uo bene convalueriut el ipsi (b) Ad eleemosynas faciendas nos invilanl na-
ad pnedns volaul quasi eis vicem rependendo de- tiirtB conformitas omne animal diligil sibi simile,
:

porlant Eccl., XIII, divina benignitas nos, si misericordes

IV. Sanctorum monita et exempla : Audi, fili fuerimus, suos esse filios asserens, prjpcepti ne-
eutn Deiin arceperit animam meam , tepeli corpus cessilas, multiplex uUlilas; pielas enim ad omnia
meum, et honorem haheUtn matri tuse, Tob., iv. Fili, valet.
nucipe xenertam pntri» lui, etc, Eccl., lu. Eleeino- Elccmosyna impctrat gratiam, delet mnculam,
iyna pntris non erit in ohlirionem. Qui honornt Rolvitemcndam. Comclius pcr elcemosyiins venit
palrem jiintndahitiir in filiin. Jo.s«?ph d« terra Cha- ad grntiam Dci. Similitcr B. Euslnchius. Eleemo-
nnan palrnm suuni in A^lfty^tUim ut fMini lompore , synn Creatorem paciftcnt, vcstit homincm oma-
fniiiis ihl reUrerel tam sollicite el devotn vocavit
. mento grutia; et virtutum, protegit tnnqunm po-
ul eiim rum lola fnmilin jinvit, et circa oum omnia tentissiinum muninicntum, thesnurns niultiplicat,
pielatis f>l hon' i
»«xerouit. in futurum fedificat et in ciplis gloriflcat.
V. Bona quii , ,-i fecerunt, vel ab eis vel Debct cssc pura in puritato atTectioQis in cbari*
.•^26 ST^MMA THEOLOGirA,
sic (lari, ut ditioros indc fieri vclint', sicut rum ad cfriisionem pcrtinct. Ergo cleemo-
Amtjrosins dicit in 1 De officiis., cap. xxx, syna non debct fieri abundanter.
§ 150, col. 72, t. 3. Ergo ncc aliis debet .'{. l'roetereii, II ad Corinth., vni, i:3, dicit
abundant(!r dari. Apostolus : Non ut aliis si( remissio, id est,
2. Praiterca, Ambrosius dicit ibidcni, ut de vestris otiose vivant, vohis autem
alii

§ 149 : « Non debent simul cfTuudi opes, sed s\i id est paupertas, Sed hoc
trihulalio
,

dispensari. » Sed abundantia eleemosyna- contingeret, si eleemosyna daretur abuu-

tate et ex charitate, pia ex oompassione et pietate de Hylcrda lethaliter sociatum visitavit in nocte.
movente, larga ad exemplvim Domini qui cum et plenc sanitati restiluit. Sic merilum augetur
dedisset sua petcntibus, et adhuc petere non ((uia hoc est contra peccata remedium, contra
cessarent, projecit so inter mauus potentium, lenlalioncs j^riesidium, nostrai fragilitatis specu-
dans se cis ut non liaherent ultra quid iil) eo petere luni et verse religionis excmpluni. Tandem Chrls-
possent, discrcta ut potius det bonis quam malis, tus judex dicet : Venite, benedicti..., infirmus fui el
et non uni tantuni sed diversis, ct primo se Dco me, Matth., xxv.
visitastis
quam sua aliis, humilis ct devota, ut proximimi Ad visitationem incarceratorum invitant nos
proptcr paupcrtalcm non vilipcndas, nec te propter Scripturae sacrae monila, exempla Chrisli, ange-
opulcntiam ei prtcferrc prajsumas, scd velul indi- lorum, testibus Danielis, Pctri, Agnetis, Vincentii.
genti subvenias, et Dcum in ipso paupere re- Calharinse, et aliorum historiis sanctorum. B. Do-
cognoscas, et ut holocauslum pingue fiat. minicus, v. g., cum esset Romae, fere quotidie im-
Quoad hospitalitatcm, fieri dcbet quia multa hona muratos visitahat, et eis sahitis monita dabat.
conscqucntur ex ea. Per lianc Deus cognoscitur :
Scriptura sacra, naturalis pietas, ipsa natura
exemplum de duobus discipulis eunlihus in Em- rerura sensibilium, exempla angelorum, ut patet
maus, et dc Tohia a Rapliaelc illuminato gratia ; de Lazaro et li. Catharina, exempla patrum anti-
infunditur exemplum de Zachseo et de Rahah
:
quorum, et prfecipue Tohiae multiplex utilitas ,

meretrice; adaugetur Dci dilectio Qiti vos re- :

hujus opcris quod a peccato revocat aliquando, a
cipil, mc recipit, Mattli. x; Qui suscipii unum tulcm malo conservat, benedictionem Domini et sancto-
parviilum in notnine meo, vie suscipil, Matth. xxvui; rum et laudem impelrat ah angehs specialiter ,

Hospes eram, et collegitis me, Mallh. xxv fempo- ;

Domino praesentatur, hsec omnia nos monent ut
ralia multipHcantur : cxemphim de farinula et sepeliendis mortuis diligentiam impendamus, et
lechyto olei, III Reg., xvir, de oleo vidupe, IV eorum sepuHurae personaliter intcrsimus.
Reg., IV palatium in csehs comparatur
;
Egenos :
Notandum quod olim et nunc etiam in episco-
vagosque induc in domum luam el gloria Domini ,
porum palatiis, Christi pauperes ad accipiendum
colliget 1e, Isa., lviii. —
Porro debet fieri huinililer elcemosynam pasclialem annue occurrere sole-
exemplo Abrahse et Loth. Quidem frater dicebat l)ant. —
Ex bonis intcstatorum qusedam seques-
quod advenienlibus fratribus hospilibus, fratres trabanlur ad pias causas. et hoc vocabatur « elee-
deberent occurrere eis reverenter, cum constet mosyna rationabilis. »
Christum advenire. Sccundo debct fieri celeriter, Vocabatur medio sevo « eleemosyna » domus
ut non vcndatur tarditalc, vel diflicultate reci- monasterio vel ecclesiis adjuncla, in qiia eleemo-
piendi. Tertio dehct fieri liilariter Zachseus :
synae pauperibus erogabnntur ab eleemosynario.
festinans suscepit eum gatidens in domo sua. Eadcm appeUabatur « eleemosynaria » quo ,

Luc, XIX. Quarto debet fieri pure et misericordi- nomine donabantur et arcula uhi reponebantur
ter. Hoc opus misericordiic vix exercetur nunc in eleemosyna;, et marsupium ex quo promi sole-
Francia, et malc, nainmos crat sanctus, ct nuiltum baut.
sive in pra^senti sivo in futuro saeculo proficiens. lu monasteriis erant eleemosynarji, et legitur in
Rurales tamen adhuc pauperes dc noctc Hhcnler lihro ordinis S. Victoris parisiensis : « Ad eleemo-
recipiunt pr?ecipue in provinciis Christo Doniino synam facicndam debet unus de fratribus
eligi
addiclioril)us, ul Rritannia. pius el mansuelus. ut i)cr pictatcm compati sciat
Quoad infirmoruni visilalionem, huic operi de- indigcnlil)us, et per mansucludinem possil etiam
bemus vacarc proplcr vincuhun nalurah\ proplcr imporlunilatcm pctentuin tolerarc. Oporlet in
speculum exenipharc, propter mcrili incrcmfntuin, elccmo.syna dislril)uenda magna uli discrelione,
proptcr pra-mii coniplemcntum. iWumquid non unus ul intirmioribus quibusquc tcneriora et delicatiora
pater est omnium nostrum, Mah, i. Omnes unum rcscrvft, ct ut cos forte, qui ex consorlio aliorum
cnrpus sumus in Chrislo, singuli autem alter nltcrius erubescere poluissent, si qui talcsadvonerint. seor-
mflml)ra, I Cor. xii; .si patitur unum membrum sim scdcrc faciat, ut secrclius (pmd cis impcrtien'
contpatiunlur omnia mcmbra. llabemus cxcmphnn dum cst sniucre possint. » « Elcemosynarius aul —
Chrisli qui venil in nnindum ad intirmos visi- pcr sc pcrquiral, nut per veraccs cl fidclcs homines
tandos Circuichnt Jesus totam Galil.vnm, sanans
:
cum mulla sollicitudinc pcrquiri faciat, uhi BPgri
omnem languorem et ni/irmi7a<t'm Mntlh. iv an- , ; cl dchilcs jaceaut, qui non hnhcnt unde sc susU-
golorum, ut patct Tob., xi ct xii. ct pcr angeluni ncrc vnlcant, el ingrossus domum hlnndc conso-
qui visilavit ol conforlavit Christum in agonia lctur a^gruni, et otrcrat ci quod melius hnl>el. et
SU80 passionis, Luc, xx snnclonun sivc viatoruni,
; , sibi intdligit ossc neccssarium. v Lanfrancus, In
sivc bcalorum In[irmas curate, Malth., x. Potrus
:
Decrctis pro ord. S. Benedicli, cap. viii. scct. H.
visilavil .\galhnm in carccrc, el de doUire maramil- Summi pontiliccs olccmosynarios hahcnl qui
larum suarum cnravll onni. H. Frnnciscus loprosis eorum deemosynns diutim paupcrihus distribuunt.
humillioic serviebal. cl posl inorlom suain .loannciu ' Sic cod. ; in Parm. : « valeant. >»
 Or.^lST. XXXll, ART. \, ET QU^ST. WXIII, ART. I. 327

daDtor. Erjfo non ost abiiiKlanter eleenio- cx divitiis in e}.;restutem cecidit sino vitio suo.
gvna lurf^iendu. t^iuaiilum vero ad id ([iiod siibditiir, vobis
Sod ronlru est (jnod dicitnr Tol)., iv, 'J : autein tribulalio, lo(|uitMr de abiinilantia ex
Si inuUuin tibi fueiit, abundantfr trihue. parte dunlis. Scd, sicut (liossa intoil. ibidem
Ues(K>udco diocndnni, qnod abunduntia dicit, « uon hoc ideo dicit ,
quin melius
eloeinosyna* potest tonsidcrari et ex purte esset, )) scilicet ubuiulantcr dare, « sed de

dantis, et ex parte recipientis. Ex puilo iulirmis tiinet, quos sic dure mouet ut eges-
quitleni duutis, euiu scilicet ulii{uis aliquid tatom non patiautur. »
dat quod est innltuni secunduin pro[)ortio- —
CoNCLUsio. Abundanter eleemos}Tiam facere,
nem propriu' fu<'ultutis et sic laudabile :
ut iiulipentiam suppleat recipientis, et sit secun-
est abundanter dare ; uude et Uoiuiuus, duni propriai facultatis proportionem facta, lau-
Luc, ex eo quod
XXI, luuduvit viiluuni, qiue dabile est. Sed vitiuiii »'st sic abuudanter dai*e, ut
deerat illi,qnein bubuit,
onniein victuin recipiens superlluum liabeal.
misil; observutis tuuien bis (juu' supru dicta
sunt do eleeiuosynu fuciendu de necessuriis.
Ex purle verotgus cui dutur, est ubunduns QU.ESTIO XXXIII.
eleeiuosynu dupliciter : uno modo «luod
suppleut suflicienter ejus iudigentiaiu ; et
DE CORRECTIONE FRATERNA.
sic luudubile est ubuudunter eleeuiosynam (Et octo quseruntur.)
Iribncre. niodo ut superal)niidet ud
Alio
superlluitatom; ct boc non est laiidabile; Deinde considorandum est de correctione
sed melius est pluribus indigentibus elar- fraterna et circa hoc quseruntur octo
; :

giri unde et Apostolns dicit I ad Cor., xm,

;
1° utrum fraterna correctio sit actus chari-
3 : Si distrifjuero in t i/jos piiupcruni : ubi tatis 2° utrum sit sub pra^cepto 3° utrum
; ;

Glossa interl. dicit « I*er hoc cautela elce- :

hoc prceceptum cxtcndat sc ad omnes, vel
mosyiue docetnr, nt non uui, sed multis solum in prailatis'; i" utrura subditi le-
dctur, ut pluribus prosit. » ncantur ex hoc praeccpto pra'latos corri-
Ad priinum dicendum, quod ratio
ei^ro gerc; 5° utrum peccator possit corrigere;
illa procedit de abuiulantia superexcedente G° utrum ali(juis dcbeat corrigi qui ex
nccessitutem recipieutis eleemosyuain. correclione fit deterior; 7° utriim secreta
Ad scrMnduin diciMjdiim, qiiod uuctoritus corrcctio debeat pra'cedere denuntiatioiiem;
iUa loquitur de ubiiiidautiu eleemosynai ex 8" utrum teslium iiiductio dcbeat prajcedere

parte daatis; scd intelli^^endum cst quod denuntiationcm.

Dciis uon vult simul ellundi omnes opes,
nisi in nmtatione status. Lnde subdit ibi- ARTICULUS PRIMUS.
dem : « Nisi forto, ut Elisieus boves suos
Utrum fraterna correctio sit actus
occidit, et pavit paupcrcs ex eo quod habuit,
charitatis.
ut uuUa cura doiiieslica teneretiir. >»

Ad lertium dicendum, quod aiictoritas Ad primum sic pmceditur. i. Videtur

iuducta, quautum ad hoc quod dicit, non ut quod ftaterna corrcctio non sit actus chari-
aliis sit reniissio vcl refrifjerium, loquitur tatis. Dicit enim (ilossa ordin., Matth., xviii,

dc abundaiitia eleemosyna*, qua; superexce- super illud Si pcccaverit in tc frater tuus,

:

dit necessitutem recipienlis; cui uon est col. I i7, t. 2, quod fraler est argucndus ex
danda clecinosyna, ut inde luxurictur, sed zelo jiistitiai. Sed justitia est virtus distincta
ut iiidc sustfjutetur. Circa (juod tameu est a cliarifate. Ergo correctio fraterna non est
discretio adbibeuda, [iropler diversas coiidi- actus cbaritatis, sed justitiffi.

tioucs bominum, (]uoruiu quidaiu delccta- 2. Prajterea, correctio fraterna fit pcr se-
tionibus ' nutrili indifj^ent inagis delicatis crctam admonitioncm. Sed admouitio cst
cibis aut vestibus. Lnde .\mbrosius dicit in consiliiiiii ([iioddam, (]uod pcrtiiiet ad pru-

lib. I Ue ofjic, cap. xxx, § 1.')«, col. 74, t. 3 : dcutiam [)riideutis enim cst csso bone con-
;

« Considerunda est in lar(^Mcndo a.'tas atquc siliativum, ut dicitur in VI Ethic, cap. v.

debilitas; nonnunfinam etiam verccuudia, Ergo fraterna correctio uon cst actus chari-
quoi ingenuos prodit natalcs; aut si quis tatis, scd prudcntia;.

' Slc cod.; in Parm. : « dolicalluH. -> — • Slc cod.; in Parm. : « ad prwlalos. »
 ;

r)28 SU.MMA TIIEOLOGICA.

actus nori pertinont
3. Praeterca, contrarii Alia vcro correctio cst (juae adhibet reme-

ad canKlem virtutcm. Scd supportarc pcc- dium pcccato dclinqucntis, sccundum quod
cantcm cst actus cliaritatis, secundum illud malum aliorum, ct pr*cipue
cst in in nocu-
ad flalat., vi, 2 : Alter alterius onera por- mentum communis boni; et talis correctio

late, et sic adimple/jitis lefjem Chrisli, (piai est actus justilia^ ; cujuscstconservarerecti-
est lex charitatis. Ergo videtur quod corri- tudinem justitia; unius ad allcrum.
gere fratrcm peccantem, quod est contra- Ad primum ergo dicondum, quod Glossa
rium supportationi, non sit actus charitatis. illa lo(iuitur de secunda correctione, quae est

Scd contra, corrigcre delinqucntcm cst actus justitiac.

qua^dam elecmosyna spiritualis. Scd cleemo- Vcl lo(|uatur etiam de prima, tunc jus-
si

syna est actus charitatis, ut supra dictum titia ibisumitur secundum qu(jd est univer-
est. Ergo correctio fraterna est actus chari- salis virtus, ut infra dicetur, prout ctiam

tatis. omne peccatwn est iniquitas, ut dicitur

Respondeo dicendum, quod correctio de- I Joan., ni, i, quasi contra justitiam exis-
linqucntis cstquoddam rcmedium quod de- tens.
bct adhiberi contra pcccatum ahcujus. Pcc- Ad secundum dicendum, quod, sicut Phi-

catum autem ahcujus dupUcitcr considcrari losophus dicit in YI EtJtic, cap. v et vii,
potest uno (|uidcm modo, inquantum est
:
prudcntia facit rectitudiuem in his quae sunt
nocivum ei qui pcccat; aho modo inquan- ad finem, de quibus est consilium et electio;
tum vergitin nocumentum aliorum, qui cx tamcn cum per prudcntiain ah(piid recte
ejus peccato la.^duntur, vel scandahzantur, agimus ad flncm alicujus virtutis moraiis,
et etiam inquantum est in nocumcntum puta tcmperantiae, vcl fortitudinis, actusille
boni communis, cujus justitia per peccatum cst principalitcr ilhus virtutis ad cujus finem

hominis perturbatur. (jrdinatur. (Juia ergo admonitio quae fit in

Duplex crgo cst correctio dchnqucntis una : corrcctione fratcrna, ordinatur ad amoven-
quidcm quae adhibct rcmedium pecccato, dum fratris pcccatum, quod pertinet ad cha-
inquantum est quoddam mahim ipsius pec- ritatcm, manifcstum estquod talis admoni-
cantis; ct ista cst proprie fraterna correctio, tio principalitcr cst actus charitatis quasi
quffi ordinatur ad emcndationcm dchnqucn- impcrantis, prudcntiai vcro sccundario quasi
tis. Removere autem malum ahcujus, ejus- excquentis et dirigcntis actum.
dem rationis est sicut bonum ejus pro- Ad tertium dicendum, quod correclio fra-
curare; procurare autcm fratris bonum tcrna non opponitur supportationi infirmo-
pertinet ad charitatcm, per quam vohmius rum, scd magis cx ca consequitur. Intantum
et operamur bonum amico. Undc ctiam cor- cnim aliquis supportat peccantem inquan- ,

rectio fratcrna cst actus charitatis, quia per tum contra eum iion turbatur, sed benovo-
eam rcpclhmus mahini fratris, scihcct pcc- lentiam ad eum scrvat; et cx boc contingit
catum; cujus remotio magis pcrtinct ad quod cum satagit emendaro.
charitatem quam
etiam remotio exterioris
— fVatris uialiun et
C0NCI.US10. Correctio, (j\ia
damni ctiam
vcl corporahs nocumenti,
poccatuin rcpellimus, actus niiserioordi(P ac cha-
quanto contrarium bonum virtutis ^nagis ritatis est, ut iuiperantis, et niagis quaui inlirmi-
est affine charitati, quam l)onum corporis tatis at correctio, qua re-
curatio, vcl subventio ;

vel cxtcriorum rcrum. Unde correctio fra- niedium adhibetur malo, quod vergit in alioium,
terna cst actus charitatis, potius quam cura- et cunuuuuis boui uociuuentum, victus potius jus-

tio infirmitatis corporalis, vcl subventio, litiie est (a).

qua excluditur exterior egestas.

(o) Vi vciborura diflerunt corroptio el corroctio Noquo quod peccatum sil simpliciter volun-
roferl
nani correpUo csl ad enioiulalioucm fratris reprc- tnrium, objeclum autem misoricordin? sit malum
honsio; corroclio auteni est ipsa emondatio. Usu involuntarium. ^Sufticit enim ad objectum miseri-
tamen rccepto apud Ihoologos, corroptio et corroc- cordiiB ut sit uliquomodo invohuilarium. Porro
tio pro uno el eodem sumuntur. poccatum, licet sit simphoitor vohuitarium quia
Alia corroclio ost judicialis, nlia fratorna. Judi- uomo pocoat nisi volens. pluribus tamou modis est
cialis adliibot remodium peccato sooundum quod involiMilarium, sivo ratione causa». sive ratione
ost in malum aliorum, ol pra'cii)UO in nocumontum etloctus, siveetiam eo sensu quod est contra incU-
boni communis. nntionom rationalem voluntntis. Est involuntarium
Fraterna, cum sit eleemosyna spirilunHs esl actus ritiono caus«> si ost ex iguorantia qua tit ut non
,

olicilus a misoricordia ot imporatus a charitale. opprehondalur maUtia peccati. Est involuntarium

 OU.«ST. XXXIII. ART. II. 32(>

habet rationem debiti. Si erpocorrectio fra-

tcrna caderet sub pricccpto, hoc fratribus
ARTICrLlS 11.
del)eroinus ut eos pcccantes corrigeremus.
Vtrtim eorrectio fratenui sit in prarepfo. Sed ille (|ui dcbet alicui debitum corporalo,
puta peciiniam, iioii debet esse contentiis, ut
Ad secunduni Vidctur
sic proceditnr. 1. eioccnrrat creditor; scd debet eum quaerere,
qucxl corrocfjo fraterna non iii prnrcpto. .«^it ut debitiun reddat. Oporteret erf,'o quod
Nihil «»nim quod «'.^1 inipnssibile cadit sub hoino (iiuereret correclioiie iiidigeiites, ad
pntcepto, secuuduni illud liieronynii (iMa- : hoc qnod eos corrigeret quod videtur iii- ;

lcilirtns qui dicit Deuni aliquid inqiossihile convenicns, tum propter multiludinem pcc-
prarepisse'. Sed F.ocli., vii,» 1, dicitur 1 : cantium, ad (luoriim correctionem unus
Considera opern Dei, quod ne/tto possil cor- homo non tum etiam qiiia
po.sset sufficere;

rigere queni ille dcspexerit. Krgo correctio oporlcret quod do claiistris suis cxi-
religiosi
fraterna non est in pra?cei)to. rcnt ad corrigeudos hoinincs; quod est in-
i. PiiTtcrea, oinnia prietepta iejjris divinai conveniens. Non crgo fraterna correctio est
ad pra't'epta decalogi reducuntur. Sod cor- iii praMcpto.

reclio fraterna nou cadit sub aliquo prai- Scd contra est quod Augustinus dicit in
ceptoruin decalogi. Ergo non cadit sub prae- libro De verhis Domitii, scrm. i.xxxii, c. iv,
cepto. col. .'iOS, t. .% Si ncglcxcris corrigere, po-
: ((

3. Prjptorea, omissio prajcepti divini est jor co factus es qui peccavit '. » Sed hoc
porcatuin inortale, (|uoiI in sanctis viris noii noii cssct, nisi per hujiismodi ncgligcntiam
invenitur. Sed oinissio fraterme ciirrectionis aliijiiis praiccptum omitleret. Ergo correctio
invenitur in sanctis et in spiritualibus viris; frat(ii'na est in pr*cepto.
dicil eniin Angustinns, 1 I)e civit. Dei, c. ix, Uespondco dicendum, quod correctio fra-
§2, col. -2-2, t. 7, (piod (( non solnm inferio- tcriui cadit sub pra^ce[)to.
res, veruni etiain lii (lui superiorem vitap Scd considcraiidiim est, (jiiod, sicut prae-
graduin tenent, ab aliornni reprehensione se ce[)tanegativa lcgis prohibent actus pccca-
abstinent. propler quaindam (nipiditatis ina- torum, ita preeceptiva affirmativa inducunt
rulam.non pnq^ter oflicia charitatis', » Ergo ad actus virtutum. Actus autein peccatorum
non est
correctio fraterna in pra'cepto. suiit socundum sc inaU ; et nullo modo boni
4. Prajterea, illud (juod est in praecepto fieri possunt, nec alicjuo tempore, aut loco;

ralione etfectas, quia homo non \u\i eeternaliter misericordia procedit. —

« Facla a privato, » quia
damnari, quod tamen est eQectiis peccati mortalis, ilistinguitur sic a correplione judiciali, in qua
de quo solo rejfulariter correctio fralerna ex prH-- primo priiuario punitio jnlenditur. « Aut quasi—
cepto fieri debet. Est irisuper peccatum semper privato, » ut inlelligalur superiorem esse debere,
conlra rationalem inclinationem voluntatis; nam quando fraterne corripit inferiorem, quasi privatus
rationalis inclinatio voluntatis est seniper ad bo- privato, fraler fratri, par pari loquens. « Ad —
num non ad peccatum; et boc modo peccalum emendandum vel impediendum peccalum proxi-
semper est miseria qutedam. mi, » quia lieri potest et debet aliquando antequam
Definiri potest correctio fraterna : actus charita- peccet proximus, si neiiipe ex signis et praianibulis
ll.s et misericordife, quo per convenientem sermo- moraliter colligitur peccatum esse in procinclu. —
nem, vel aliquid eequivalens, proximum a mah^ « Procedens ex ipsius dilectione, » quia diabolica
peccali ad bonum virtutis convertere nilimur. — est, non fraterna, si ex odio, ira, passione, aut ex
Dicilur actus rhnritatis el misericordise, quia im- inordinato liii amore procedat. « Quare illum corri-
p»T.itur a charitiito, et elicitiir a misericordia. — pis? quia lu doh^s quod peccaverit in le? Si amore
convcnientem sermonem, » quia magna
Per tui id facis, nihil facis; si amore iilius facis, ai)time
iinidentia opus est ad corripiendum fraterne proxi- facis. » August., Serm. xvi de rerhis Domini. « Et —
miim. —
Vel aliquid aerfuivalens » quia potest
»< , Dei, >> quia ut correclio tua sit actus cliarilatis
,

otiam neri sifmis, vel nlio quocumqiie mocio utili theologictp, oportet ledolere quod Deus ofrendatur.
ad removcndum proxinuim a peccato. « A malo — Aliis modis eliam definiri potest et re ipsa detini-
p«ccati. qiiia nnn solum de peccato commisso
.>
tur correctio fraterna sed omnes definitiones, ut
;

i
futuro irominenti nfritur, el
'•') sint boniB ct validai in idem rodeant hic exposi-
,

', .sive monitio, slve instruclio, tum necesse est.

,

>ivc coUaiUum, puiuide est. Non est Ilieronymi, scd Pelagii hseretici, in
'

pofiniliir nlio modo correclio fratcrna charita- : Edpoxitione s\jml>oli nd Dumasum.

'
Mo facta a privato, aut qunsi privnto, ad * Plenius in toxtu D. Augiistini.

.um vel impediendum peccaluin proximl, « Si neglexeris, pcjor es... Pejor es lacendo,
'

proctsleiiH ex ipsius et Dei dilectionc. qitam ille convitiando. » Migne.

Dlcitur charilalivn, > quia ox charitale el
'<
.•^30 SmiMA TnEOLOGlCA,
quia socnndnm sc sunt conjuncti malo lini, tuuius tcinpus in(juirit, vel eisdem ipsis me-
ut (licitur in 11 Elhic, c. vi, a nicd,, ct ideo tnit, nc ex hoc efficiantur, vel ad
dct(;ri(jres
praicepta negativa obligaut semper, ct ad bonam vitam et piarn erudiendos impediant
semper. Sed actiis virtutinu non (piolil)et alios inllrmos, et premant, at(jue avertant a
modo lieri dcjjent, scd oljservalis dcjjilis cir- fi(l(; ; non videtur c-^se cupiditatis occasio,
cumstantiis, quae recjuirnntur ad lioc qiiod sed consilium charitatis. » Aliomodo prae-
sit actus virtuosus; ut scilicet fiat ulji dehet, tcrmittitur fraterna corrcctio cum peccato
ot quando dcljcl, et secundnni qiiod dehet. niorlali, <( (juando scilicet formidatur, ut ibi

Et qnia disposilio eoruiu qna^sunt ad flneui, dicitur,judicium vulgi, et carnis excruciatio

attenditur secnndum rationeni finis; in istis vcl pcremptio » dum tamen ha;c ita domi-
;

circumstantiis virtuosi actus pra-cipue atten- ncntur in animo quod fralcrnae cliaritati
denda cst ralio (inis, quai est honuni virtu- pra'j)onantur et hoc videtur contingere,
;

tis. Si ergo sit aliqua talis omissio alicujus quando aliquis prohahiliter praesumit de ali-
circumstantiae circa virtuosum actum qu* quo delinquente quod posset eum a peccato
totaiiler tollat boinun virtutis, lioc' contra- retrahcre; et tamen propter timorem vel
riatur praicepto. Si auteni sit dcfectus alicu- cupiditatcm pra;tcrmittit. Tertio modohujus-
jus circumstantiae quae uon totaliter tollat modi omissio est peccatum veniale, quando
virtutcm, non pcrfccte attingat ad ho-
licct timor vel cupiditas tardiorcra faciunt homi-
num virtntis, non est contra praeccptum. nem ad corrigendum delicta fratris; uon
Unde et Philosophus dicit iu II Elhic, cap. tamcn ita (juod si ci constarct (juod fratrem
ult., circa fin., quod si parum disccdatur a possct a peccato rctrahere, propter tiraorem
medio, non est contra virtutera sed si mul- ; vel cupiditatem omitteret, quibus in animo
tum discedatur, corrumpitur virtiis iu suo suo pra^ponit charitatcm fraternara. Et hoc
actu. Correctio aulcm fratcrna ordinatur ad modo quandoque viri sancti negligunt cor-
fratris emendationem. Et ideo hoc modo rigere delinquentes.
cadit suh praeccpto secundum rjuod est neccs- Ad quartum dicendum, quod illud quod
saria ad istum fineni, non anteni ita quod dcbetiu' alicni dctcrminata? et certa^ perso-
quolihct loco, vel tempore frater delinquens naj, sive sit bonum corporale, sive spirituale,
corrigatur. oportet quod ei impcndamus, non expectan-
Ad primum ergo dicendum, quod in om- tes quod nobis occurrat, sed dchitam solli-
nihus honis agcndis opcratio hominis non citudincm hahcntes, ut eum intjuiramus.
est cflicax, nisi adsit auxilium divinum et ; Unde sicut ille qui dcbet pccuniam creditori,
tamcn homo debet facere quod in se est. debet eum reqnirere, cum tempus fuerit, ut
Unde Augustinusdicit in lih. De correptione ei dcbituin reddat ita (jui habct specialiter
;

et (jralia, cap. xv, col. Dii, t. 10 « Xcs- : curani alicujus, dcbct cum quivrcre ad hoc
cientcs quis pertiueat ad pra^destinatorum quod eum corrigat de peccato. Sed illa beae-
numernm, ct quis non pertineat, sic aftici ficia qua? non debentur certa' persona', sed
debenuis charitatis atlcctu, ut onmcs vcli- connuuniter onmihus proximis, sive sint
mus salvos ficri. » Kt idco omnihus dcheiuus corporalia, sive spiritualia, non oportct nos
fraternai corrcctionis oflicium impendcrc quajrerc quihus impendanms; sed sufficit
sub spe divini auxilii. quod imjjcndamus eis qui nobis occurrunt.
Ad secundum diccudum, quod, sicut snjira IIoc cnim (juasi pro quadam sorle haben-
<(

dictum cst, onniia pra'ccpta qua' pertincnt dimi cst, ut .\ugustinus dicit in
)) De I

ad impendenduni aliquod beneficium proxi- dortrina christiana, c. xxvni, col. 30, t. 3.

mo, rcducuntur ad i)ra'cciituni dc honora- Et j)ropter hoc dicit in lib. De verb. Domini,
fione parcutum. serm. i.xxxii, col. rsOG, t. o, quod « admouet
Ad tcrtiiim (iiceiidum, (juod corrcctio fra- nos Doininus nostcr non negligere iuvicem
terna tripiicitcr omilti potcst uno (juidoin : pcccata uostra, non quan*cndo quid rcpre-
modo quando ex charitate ali(juis
mcritorie, hcudas, sed videndo quid corrigas; alio- )>

correctioncm oinittit. Dicit (mim Augiistinus quiii efriccreinur oxploratores vila^ aliorum,
m I l)e civilalc Dci, cap. ix, col. t>:>, t. 7 : contra id (juod dicitur Prov., xxiv, I.N : Se
*
(i quisque ohjurgandis ct corri^
Si propterea qiurras impietatem in domo justi, et non .N>fll«-

piendis male agentihus j)arcit, (juia oppor- vastes requiem ejus. Unde patet (juod nec

' Sic cod. ; iii l'arm. : «. liic acliis. »

 ,

Qr.EST. \\\lll. \i;i. II 11 III 331

religios«:>s op«irtt't o.viro claustrum ad corri- ccrthdos studeant illud Kvaiif^^plii implerc :

genduui delini^ueutes. Si pcnavvrit i/i te fratcr taiis, » etc. Sed

CoNcc.rsio. — r.iiiu fraterna conwtio ad Iratris nomiue sacordfdum consuevcrunt signiticari
emendationeiu onlinetur, tunc est iii pituceplii, pradati (jui hahent curam aliorum. Krgo
«juaudo evideu'. esl fjus rx coiTcplionc fiuotus rt .
viilctur quod ad solos pra-latos perlineat
frateriia corroctio.
•1. I'ra.*terea, fraterna correctio est (pia'-
\UTICULUS III.
dani eleemosyna spiritualis. Sed corporalcm
Inuti (orrectin fratcru" pertincat snlum
/
cleemosyuam facero portiiict ad cos qui sunt
ad prxhttos.
superiores in temporalihus, scilicet ad ditio-

Vidt.dur res. Ergo et fraterna correctio pertinet ad

Ad tertiuin sic procedilur. I.

quod correctio fratcrna non i^crlineat nisi eos ipiismit superiores in spiritualibus, sci-

ad pradatos. Dicit eniui llieronymus' : « Sa- licet ad priclatos.

'
Collipitur ex pleniori contexlu apud Orifrenem, cessaria est propter coiitnffionom orrorum, quibus
Homilia vii in Jos.,
§ 6, col. 861, l. 2. — Letrilur In inticiuntur ac inllcorc volunt i)opulum, manifes-
inipressisOperibns D. Thoinw, loco Origenis, Hie- tam. Sed vix, in Gallia pnesorlim, moueri vel re-
ronymus Sed nil simile in bujus Oporibus, prai-
:
prehendi possunl privalim, nisi ipsi de rebus istis
ter hrec " Sacerdos et doclor tiducialiter debenl
:
disi)Utalionem moveant, et sit verilatis defensor,
corripere i^eccantes, ot nulli adulari, sed audacler positis omnibus ponendis, idoneus ad illam vindi-
omnes increpnre. » Dialog. adc. PeUtgiitHOs, lib. I. candam ab impugnalionibus iniquis ot sopliisma-
?{ 36, col. 519, t. i. tum inexlricabili ac consulto inordinata sublililate.
[a) Elxi prvoccupiitus fueril homo in aliquo delicto, Si quis libros eliam conscribere polesl sapienter ol
vos, qui .'tpirHunles eslis, hujusmodi instruile in spi- erudite salis, ut breviler ac dilucide tantum avertal
ritu lcnildtis, considerinis teipsum, ne ct lu tenleris; onus etfacinus inlelligenliarum hodiernarum
aller alterius onera pnrtate , et sic adimplebitis leyem bonum opus opernbitur. bellum pseudoprophetis
Christi, Gal., VI. Solite quasi inimicum existintare istis dinboli immisericorditer indicondo.

(peccalorem], sed corripite ut fratrem, II Thess., ui. Sed, quia ad Scripluree sncrse lextus suprn alle-
5i peccarerit in te frater luus, vade et corripe eum gatos iterum acce<lero debemus quairitur quid ,

inter te et ipsum sohtm ; si te audierit, lucratus eris signiticenl hsec verba : Si peccaverit in te frater
frnlrrm tuum. Mntlh., .VVIU. « Tu vuliius fratris tui tuus? Et S. Thomns, cum
Augustino, sic ea in-
S.
c Tu eum vides perire, et negligis? Pejor
'
torprelatur : in le, id est.scicnte; » nam qui
« te
t^ i[unm ille couvitiando. » .\ugustinus.
, peccat coram nobis, aut nobis scientibus, nos quasi
Serm. xvi de verbis Dumini '< Si neglexeris corri- testes aut approbalores sui peccati facit, el quan-
gere, pejor eofactus es (jui i)eccavil. » Augustinus, tum est ex conditiouo actus, scandalum nobis prse-
Scrm. XVI de verbis Domini. bet; unde hunc corripere jubemur. Vide S. Tho-
Vide insuper Ambrosium, lib. VIII In Lucam; mam, Qnodlib. xr, art. l-2. Alii sensu magis litterali
Chrysostomum . In Matthxum; Ilieronymum , iii inlerpretantur in tc, id est, « conlra te. » Sic
:

eumdem evangelistam Bnsilium in Hequlis bre- ; , S. Thoinas ipse qusesl. « De correptionc fraterna,»
:

viorihua, ad interrogationem XLVii, et alios Patres. art. 2, ad I, et hic, art. 7. Sic ctiam Augustinus,
Bx his et similibus l»>xtibus evincilur correctio- et Chrysostomus et Hieronymus
, et Ambrosius. ,

nem fraternam esse in prieceplo. Quod si objiciatur Nec sequilur indc sola peccata conlra nos commissa
Scripturam sacram loqui de fratre, huncque se- sub priEcepto corroction;s fraternce cadere. Cor-
cernere ab elhnico et publicano resi)oiidetur , rectio fraterna otenim quid est, nisi beneficium
Christum expresse tantum loqui de Chrislianis, sed misericordisv et charitatis? Hoc beneflcium inimico
non excludere alios, siquidem de lucrando fratre meo, id est, illi qui contra me peccavit, impendere
loquitur. Bthnici sunt fratres noslri. Ordo tamen debeo; ergo a fortiori illi qui me nullo modo offen-
correctionla fraterna; exigere videtur ut Christia- dit.
nu3 primo Christianum alium corripiat. Rnrius in- Dices forsitan prfecepluin dnri non posse a Deo
super ethnicus est sic dispositus ut prudeiilcr ac dereinutili; at(iui correctio fraterna est inutilis:
ulililer ipsi correctio
fraterna fieri possit et ideo ; ergo de ea dari non potest prsecoptum. El probas
rarius erga ethnicum in prwcepto correclio
esl hanc esse inulileni. Nam absquo gralia Dei nemo
fralerna. Elhnicis aulem assimilari debenl noslri converti potest nt^iui graliam Doi non dat correc-
;

temporis inipii elhnicis nc publicnnis deteriores;

, lio frnternn. Ergo. Hespondeo primo in omnibus :

quin qui illuminat onuiem hominem, et toslimo- hoino quod in se esl facero debel, nil tamen super-
ninm perhil)el veritati venit in eos tnnqunm in uaturah' moritorium absque gralia agore polest;
prnjirios, ot sui eum non receperunt, vcl ruceptum ergo quaujvis corroctio fraterna hominem ex soipsa
al>j>M erunl. Quid frnlerne corripiens, privaliiii, uli- converlero noquont, facienda tninen est ul homo
Uter, ac Sfcpius prndt^nter, dicero posses uni cft'co- pro snlute fralrum agat (luod in s»; esl. Hespondeo
rtim hujus sieculi a ctrcis aliis pcr vias tonebrarum secundo correclionem fralernnm esso raciendam de
diiclo, qui iiiaterinlisnuim, posilivisiimm, nthols- peccatis fuluris immineiilibus Ht(|ui cortum est
:

mimi, scepticismum universalem prolilentur? Pas- et ('xpericiitiaconstnl iuullos propter mouiliouem

ior>'-* ot roncionalores llloa el corripi-rf dobent el l)rn'vinm a porrolis rohiboro «oipaos, ex molivo sal-
'oi ipinui publico, certis in locis uhi correptio ne- l*-m nnturaii ac humano. l'orro sic vitalur scanda-
 »

nri^ SUMMA TIIEOLOGICA.

3. Pratcrca, ille f|iii corripit alium, niovet simplicem admonitionenl et talis correctio ;

eiim admonilionc ad mclius. Scd iii rc-

siia ad (picmlihct charitatcm hahentem,
pcrtiiKit
biis natiiralii)iis infcriora movcntiir a siipc- sive sit sulxlilus, sivc pra-latus.
rioril)iis. Ergo cliam sccnndnm ordincm Est autcm alia oornjctio qua' est actus
virtutis, qui scquitur ordincm naturifi, ad ju.stitia*, pcr iiitcnditur honum com-
quam
solos pra'.latos pertinct inferiores corri- munc, non solum procuratur per ad-
(piod
gere. moiiitioncm fratris, scd ctiam intcrdum per
Sed contra cst quod dicitur XXIV, q. iii, pniiitioiKjm, ut alii a pcccato timcntcs desis-
c. XIV, col. 1302 « Tam sacerdotes, : quam tant; et talis correctio pertinet ad solos
reliqni fidclcsomncs summam curam hal)cre prailatos, qiii non soliim hahent admonere
dcl)ciit dc liis <]ui pcrciint; (inatcnus corum scd etiam corrigcre punicndo.
rcdargutioiic aut corrigantur a pcccatis, aut, Ad primum crgo-diccndum, quod etiam
si incorrigibilcs apparcant, ah Ecclcsia sc- omnes per-
in corrcctione fraterna, (lua* ad
parcntur. tinct, gravior est cura pra^latorum, ut dicit
Ucspondco dicendum, quod, si(;ul dictuni Angustinus De civit. Dei, cap. ix, § 3,
in I

est, duplox est correctio uiia qnidcm quai : col. 23, t. 7. Sicut cnim tcmporalia heneficia
est actus charitatis,
quae spccialitcr tendit potius debet aliquis exhibere illis quorum
ad craendationem fratris delinquentis pcr curam tcmporalem hahet ita etiam hene- ;

lum quod ex peccato cominisso forte consequere- liler, cum anlea peccarel tantum materiaiiter : hoc
tur, et vitalur etiam aggravatio mali quod ex actu dico, quando peccat vel peccaturus est ex igno-
externo provenil, si jaiu sit peccatum interne com- ranlia invincibili juris naturse et divini positivi,
missum. Correctio ifritur fraternanon est inutilis. aut ex eadem ignoranlia facti contra ista jura.
« Nescientes qiiis ad priedestinaloriim numerum, Sed spes emendationis exigitur etiam pro aliis
et quis non pertinent, sic affici debemus cliarilalis peccatis, quia gravius peccat correplus non resi-
aflectu, ut omnes velimus Augus- salvos fieri. » piscens, el ideo correctio obest hoc ipso quo non
tinus, lib. De corrcplione el gratia, c. xv. prodest. Non tamen requiritur spes certa emenda-
Qua3 contra peccantium corn^ptionem ex Veteri tionis; sufficit sjies probabilis, modo certura sit

Testainento objicerentur, intelligenda sunt de pec- etiam probabiliter correptionem non esse obfutu-
catoribus in quibus non erat spes enienda?. ram. Nota quod si ageretur de correptione qua
Ul autcm obliget prieceptum correctionis frater- impcdilur dnmnum tertii, vel reipublicfe, aut
nae, requirilur : \.quod peccatum coramissum, vel dehonoratio Dci per blas])hemias, vel seduclio ])0-
committendum sit 2. quod
per se loqueiido mortale ;
I)uli per hsereticos, etiarasi nulla sit spes emendse

sit ipsius certa nolitia; 3. quod sit spes emenda- in peccante, si sit spes impediondi malum aut
tionis ; i. quod correptio
sit necessaria. damnum ex ejus peccato consequens, potest et
« Si to ille in quem
pcccasti corripuerit, et au- debet adhiberi correplio ef redargutio.
diens illuin, hicralns est te Quid est lucratus est :
Correclio autem est necessaria, si nullus sit qui
te, nisi quia perieras. si non hicraretur te? Nam corripial delinquentem. et ipse non possit nisi per
si non perieras, quomodo te lucrotus est? » Au- tuam correj^tionem liberari. De peccato prjpterito,
guslinus, Serm. xvi de rcrhix Domini, c. iii. Nemo nullo n^Iiclo complacentia; vestigio, nec damni
autem perit quoad vitain s])irituak'm nisi per pec- aut relapsus periculo, inquirunt auftores utrum
catum mortaio. Aiiundo sa]iiens s('])ties in die ca- sit delinquens corripiendus. Alii id afnrmant. alii

dit, el peccata venialia sunt frequentissima onus ;

negant. Prol)abiIiler nflirinandum osl, si ipse reus
correctionis fraternaj esset omnino sive corri])ien- conjicifur non sese emendandus tempore dehito ;

libus, sive corro])tis iiilolernbile, si quis regulariter secus, negandum.

ad correclionem venialium teneretur. Quis tamen De dilatioiie correcfionis, an liceat eam differre
ad linnc j^er accidons lenelur, si ex ipsis limenda ut jieccans erficacins corrigatur? nliqui id affir-

sil porturl)atio discipiiuir regularis, vel tranquil- mant ex infentione mnjoris boni, si agatur de
lilatis cominunis, aut si se^iueretur ex iisdem peri- proximo ssepius et prnvius peccaufe nlii id ne- ;

cnlum proxinium poccnndi mortaliler, vel scan- ganf, si supponatur spes fundala pnvseutis emen-
dalum. dnlionis: et hoc ullimum in praxi mellus et
Non suriicit dubiuin, suspicio, timor, scru])ulus, securius ost.

ant rumor do pecci\lo ])r()xiini ut fiat sub prse- , Quando j^eccalor est in extrema necessitate spi-
cppto necessnria corroclio ])roximi. Nam correjjtio ritunli, quilibef fenelur cum periculo vita' ndhibere
naturalitor i>udoroin ingeril el esl odiosa, unde correctionem. — Exfremn talis necessifas spiri-
justo conquereretur correplus de peccnto quod non tualis illa est a qua absolute peccator liberari non
conslat undo n correclionis pra'ce])lo eximi i)0s-
: potest nisi per correptionem, ct hic cnsus est ra-
sunt practico scrupulosi qui in onmil)US liment. rissimus el forte unicus, ut si quis ex ignornntia
suspicanlur([uo peccntiun. vincibili peccet ef qun^rnf docforem, ego nufem
Uoquirilur spos emiMidnlionis; nam si non ndsit solus docere, nioncre. corripere illum,
possira
tnIiss])os, non soluin cossal tinis correclionis, sod ulioiiuin in i^eccato morielur. Extra huuc casum,
insnpor grnvissimum sequilur inconvonions, nompe non fcnefur quis nd corroctionem frnlernnm cura
quod is (luoni corripis aut mones. ])occubit fonua- gruvi dnmuo suo.
 ;

QU.«ST. XXXlll. AIIT. III KT IV. 333

(lcia spiritualia, puta coiTCcliononi, doctri- '2. Pra'tcroa, (ialat.. n, II, super illud :

nani et alia huju.sniodi nuigis dol)ct exlii- In facivm ei restiti , dicit (ilossa ordin.,
bcre illis «jui sunt sua' s[iirituali cui;»' col. .'>7i, t. '2, ut par. » Krgo ciim subditus
((

coniniissi. Non ergo intendit Origcnes di- non sit par priclato, iion debet eiiiii corri-
cere, ijuod ad solos .saccrdotes pertineat gcrc.
prtTceptuin de c(MTcctione fratcrna , sed '.\. ria'terca, (iregorius dicit : (i Sancto-
qutKl ad hos spccialiter pertiiiet. nim vitam corrigero iion priesiimat, iiisi

Ad secundum dicenduni, quod, sicut illc qui dc sc meliora scntit'. » Scd aliijuis
qui habet uude corporaliler subvenirc pos- non dcbet de sc meliora scutirc quam de
sit, (|uantuni ad ho<- dives est, ita ille qui pra'lato suo. Ergo pra?lati iion suiit corri-
haliet siinuni rationis judiciuni, ex ((uo geiidi.
posiiit alterius dclictuni corrigcre, quantum Sed contra cst quod Augustinus dicit iu
ad h(jc est su[)erior habendus. Rcf/ula, ^ 11, col. l.Wi, t. 1 : <( Non .soliiin

Ad tertiuni diceiiduni, (piod etiain in vestri, sed etiaiii i[)sius, » id cst piielati,
rebus naturalibus quicdam mutuo in so (( niisercmini, (lui intcr vos quanto in loco
agunt, quia (|uantum ad arupiid sunt se superiori, tanto in periculo majori versa-
invicem superiora, prout scilicet utniiiKiue tur. 1) Sed correctio fratenia cst o[)us mise-
est (|uodanimodo iii potenlia, et (|iiodam- ricordia*. Ergo et pivelati siiiit corrigeiitli.
m(Jilo iu actu respectu alterius; et similiter Ues[)oiideo diceiiduui, quod correctio illa

aJi(|uis iiupianlum habet sanum rationis quai cst aclus justitia», per cocrcitioiiem
judicium, in Imc iii (juo alter (leliiKiuit, [)(eiia% iioii compclit siib(lito respectu pra3-

potest euin corrigcre, licct nou sit simpliciter lati; sed correctio fratenia, qua.' est actiis
superior. charitatis, pertiuet ad unumquemque res-

Cojf(n.rsio. — Correptio qute actus cst chavitalis,

peclu cnjiislibet persoiiae, ad qiiam cliari-
tateiii debet liabere, si iii ca aliquid corrigi-
uon modc) ad piwlatos, s«'d ctiam ad (pioscumqut!
cbarilalcni tiabentes spectat : sed correptio qua' bilc inveniatur.
est actus justitia* , ad solos pralatos et judices Actus cnim cx aliquo habitu vel potentia
attiuet ui. proccdeiis sc exteiidit ad oiiiiiia quaj coiiti-
neiitur sub objecto illius potcntiai, vel habi-
ARTICLLLS IV. tus siciit visio ad omnia ([u.tb contiiientur
;

Ltrum quis tmealur corrifjere pr^rlfijinit sub objecto visus. Sed (jiiia actus virtiiosus
suum. debet csse modcratus debitis circiimstaiitiis,
ideo iii correctione qua subditi corrigunt
Ad quartum sic proceditur. Videtur l. pra^latos, debet modus congruus adliiberi,
quod ali(piis iioii teiieatur corrigere pi^e- iit scilicet iion cuiii protcrvia et (hiritia, sed

latum suum. Dicitiir enim Kxod., .\ix, \i : ciim mansueludiiiG et rcverentia corrigaii-
mi4 Destia fjux tetifjerit montem laj)idahitur' tiir. Unde Apostolus dicit, I ad Timoth,, v,
'•••
et II Ucgiim, VI, dicitiir (piod (
iza ixtciissiis I Scnioreni ne increpaveris, scd ohsecra
:

-le- f^st a I)omiiio, quia tetigit arcaiii, Sed per ut patrcni. VX ideo Uioiiysius rcilarguit
'•
monlem ct arcam signiflcatur pra*latus. Dcmo[)liiliim monachum (/>), Epist. vni,
Ergo praslati noii sunt corrigciidi a subditis. col. lOHT, t. I, ([iiia saccrdotem irrevcrciiter

' Non invenilur expresse diclum a Gregorio. ut paler spirilualis, praelalus debet snl)diti.s sui3
Affert quidem Nicolai quosdam locos, scilicol : eleemosynam spirilualem dare.
XXXI Moral.,
c. xni, g^ 2i el i>, col. j80, et Epiat. Cielcrum cavendum est pralato, inquit Caje-
xxxvii, X, t. 3; alios eliam locos adducero
lib. tanus, ne ex una parte nimia suspicione fiat
licerel, nec melius ad rem conferenles, videlicet prajceps et odiosus, et ex allera ne sua incuria
XXVI MoraL, c. vi. t$ II, col. ,m, t. 2, et VII Mo- invalescant deiicta occulla. Neque debet nimis
rai, c. xxxvi, § m, col. 79», l. 1. parliculariler in unum aliquem absquc suflicien-
(u) Omncs ffeneraliter ad correclioneiii fraternam tibus indiciis inquin;re, ne eum apud ali(;s reddat
tenenlur, sed pneluli alriclius quam alii iiam el ; suspeiluin el infamem. A forliori hoc facere non
i..i,..i,ti,. .1 ,,,,,,, ,...p,.
vilam subdilorum ad linein
jjj d<;bet ex quadam inalevoU;nlia secrela quulaborare
'e, quia quilibut lem>lur maln pos.sunt etiam superiores erga subililos uliquos
«"'" " i'i<i\iiiio depeUere, eo modo quo hive ex insliiictu nalurali pravo, sivi; (>x involun-
iibsque inconvenicntibuH pole»l; po.ssuiil aulem Uirio vindiclu: desiderio : nam el superiores nil
prffilali abnque Inconvenientibus quii- p.ileronlur siiul in se quum bomines.
privali inquirere in vitam subdilorum quorum [bi P. Nicolui negarc vidclur quod Dcmophilus
cura ipsia ex ofticio el auclorilule iucumbil; quiu, ^tucerdolcm percusseril ul D. Thomas afnriuat}
,
 : ;

334 SU.MMA THEOLO(;iCA,

correxcrat, eiira percutiens, et de Ecclesia satur, )) ut .Vngustinus dicit in Refjula,
ejiciens (''if). col. V.m, t. 1.

Ad priiiiuni crgo dicenduni, quod tunc (JoxcLLsio. — .Nou t(ii)tjntur subditi serun(ium
praelatus inordinate videtur tangi, quando (;orreptioneiu justitia', pra-latos suos con'igere,sed
irrevercnler objurgatur, vel cliam quando .secunduni cliuritatis correptionera illos cum reve-
ei detrahitur; et lioc significatur per con- rcutia ct liojiore , ac inansucludiue admonere (6).

tactum montis et arca» damnatum a J)co.

Ad secundum dicendum, quod in faciem ARTICULUS V.
resistere coram oumibus, excedit modum Utrum peccator debeat corripere delin-
fraterna* ('orrectionis ; et ideo sic Paulus
quentem.
Petrum nou repreliendisset, nisi aliquo modo
paresset quantum ad
defensionem. Sed fidei Ad quintum sic proceditur. 1. Videtur
in occulto admoncre, et rcverenter, hoc po- qu(jd peccator corrigere debcat delinquen-
test etiam ille qui nou est par. llnde Apos- tem. Nullus enim propter peccatum quod
tolus ad Colos., ult., 17, scribit de subditis, commisit a praecepto observando excusatur.
ut prailatum suum admoneant, cum dicit : Sed correctio fraterna cadit sub pracepto,
Dicite Ardiippo episcopo Ministerium : ut dictum est. Ergo vidctur quod propter
'
Viile Inimi iniple*. Scicudum tamen est, quod peccatum quod quis commisit, non debeat
minisiC' ^|,j imminerct periculum fidci, etiam pu- pra^termittere hujusmodi correclionem.
ViHTil
tuum. iii blice esscnt prailali a subditis argucndi. eleemosyna .spiritualis potior
±. Pra'terea,
illud
Undc ct Paulus, ciui crat suljditus Pclro, est quam eleemosyna. Sed ille
corporalis
imnienn. , . .
^ . , ....
proptcr inmuneus pcricuium scaudali cu'ca qui est iu pcccato, non debet abstinere quin
fidem, Petruni publice arguit; et sicut eleemosynam corporalem faciat. Ergo multo
(ilossa Auguslini', dicit ad (ial., u : « Ipse minus dcbet abstiuero a correctioue deliu-
Petrus cxem|)lum majoribus pra^buit, ut peccatum praicedens.
(jucutis propter
sicubi forte rcctum tramitcm reliquissent, J. Pnelerea, I Joan., i, 8, dicitur Si :

iion dedigneutur etiam a posterioribus cor- dixerimus, quia* peccatum non habemus, •
quo-
ripi. » uos ipsos seducimus. Si ergo propter pecca- .«'?'''••

Ad terlium diccndum, (juod pra\sumcre tum aliquis impeditur a correctioue fratcrna,

se esse simplicitcr meliorcm (juam sit prae- uuUus erit qui possit corrigere delinquen-
latus suus, vidctur esse praisumptuosse su- tem. Uoc autem est inconveniens. Ergo et
perbiffi sed a^stimare se meliorem quautum
; primum.
ad aliquid, non cst pra;sumptionis, quia Sed coutra est quod Isidorus dicit in libro
uullus est in hac vita qui non habeat aliquem III De summo bono, sive Sententiarum,
defcctum. Et ctiam considerandum est, quod cap. xxxu, § 1, col. TtU, t. (» : « Non debet
cum aii(iuis pra'latum cliaritative monct, vilam aliorum corrigere tiui est vitiis sub-
uon propter hoc so majorem existimat sed ; jectus^; » et Rom., u, 1, dicitur In quo :

auxilium inqKirtitur ei, (]ui « quanto in aliumjudicas*, tcipsum comlemnas; eadem 'Judica
alterum
loco superiori, tauto in periculo majori ver- cnim agis qux judicas.

Pachymeras inlelligil sacerdotem a Domophilo 3. Quod non sit alius fequaliler aptus, vel eliam
gradu dejeclum fuisso, t6v Sk K^ctxiTioo'* iHwOjjai, aptiorad corripiendum;
quod vix abs((uo p(>rcussione quadam lieri polosl 4. Spcs probabilisdo correptioue:
' Ex Episl. i.xx.xii Au;;., Jj ±2, col. :28(>. t. -i, dc- 5. Quod i)cccalnm sit morlale
sumpla csl lia^c (Hos.sa. l>. (Jiiod non sporolur ad corripiendum major
' « Nam iicl)ot vilia alion.i coiTiporo, quia adhuc lemporis opporluuitas.
vitiorum conUifrionibus sorvil. " Mijtno. Alii alitor rom explicant.
[a) Juxla quamdam opinion(Mii inadali soli, vel in (4, Subditi possunt corripero fralerno suos supe-
mngislralu conslitiili ad correclioncm fralornam ta- riores, ol tilii suos parenlos; inio ad id aliquando
ciendam lonpronlur, ([uia consliluoro omnos hoc lononlur. Sed notandum quod ad correplionem
pra^copto ligali)s osl consliluoi(> omnos pra>cep(i superiorum. ut plurimum. sunt minus idonei
Irans^Tcs.sores ([uod durum vidctur. Guallorus
:
hominos do vulgo, condilione et nioribus viles
rospondcl hoc pi-iccojilum noii ohligaro nisi leni- osl cnim perioulum ne id suporiores ducant con-
poro nocossilatis lunc autom osl necossitas quaudo
;
tomptui, et inde niagis oxasporontur unde con- ;

simul concurnml scx condiliones :

vonil quod inferiores, suos suporiores corripere
l. Corta poccali coguilio;
volentes, iustruant et adhibeaut correptores diguio-
i. Mansuolu'!o iu cuiriiiiciulo; lu uu ncuio tlebel:
 :;

QV.¥ST. XXXIII, ART. V. m

Rcspondeo (licpndiini, (inod, sicuf dictiiin [)occata parvi pendens, soipsum proximo
est, oorreotio doliniiuontis pertiuot ;ul ali- praTort iu cordc suo, peccata ojus anstcra
qnem, iuqnantnni vip:et in eo reitum judi- sovoritate dijndicans, ac si ipsc essct justus.
oinm rationis. l'ofc'alum aulein, ut sii[ira rndo .Vut,'uslinns dioit in lih. II I)e sfrnione
diotum est, non tollit iK^num natnra\ (luiu Dttinini in tnonte, cap. xix, § «Ji, co\. t-2*.)8,
remaneat in poccanle aliqnid do rccto ju- '
t. 3 Aocusarc vitia offioium est honorum
: <i

dicio rationis; et secundum ho<^ potest ei virornm ot h(Miovolorum ; (|uod cum mali
competere in snbditis* delirtum ar;,Miore. faoiunt. alionas partos aguiit. » Kt idoo siout
Sed tamen pcr peccatnm pra^cedens im- .\npustinus dicit in codcm lihro, ibid : (( Co-
pedimoutum (piodd.im huii" corr(?otioni af- p:itemus, cum ali([uem reprohendorc nos
fertnr pro[>tor tria : priiun (piiilom ([uia ex nocossitas cogit, ulriim talo sit vitium qnod

pccratiA pnecedenti inditrnns rodditur ut nun([uam hahuimus et tiino cogitemns nos ;

alium corrif^at et pra'ci[)ne si majus pecca-

; homines esse, ct hahorc potuissc; vol talo
tum commisit, non est dignus ut aliuin ([uod aliquando hahuiiniis, ot jam non hahe-
corripat do minori poccato. rude Su/iC}' mus; (!t tuiic fanijat moinoriam communis
iUud Mutth, vn Quid vitles festucam? otc,: fraf,'ilifas, ut illam corroclionem non odium,

col. 4C, t. 7, dicit Ilieronymns » I)e his : sed miscrioordia praicedat. Si autcm inve-
lotinitur (^ni cum mortali (Timiiio doliiioan- norimus nos iii eodom vitio essc, uon oh-
tur ohiiuxii, miunra potcata rratiiluis non juryomus, sod congomiscainus, ct nou illuin
coacednnt. ad ohterapcrandum nohis, sed ad pariter
Secnudo redditur Indohita correctio [)rop- cavciiduiu invitemus'. » Kx his ergo patet
ter scandalum quod so^iuitur cx (•orrocliouo, (piod si poocator cuiu luimilitate corripiat
si pectMtum corripientis sit manirostum deliiKiuentom, non pcccat, ncc sibi novam
quia vidctur qnod ille qui corrigit non condomnatiouem acquirit; licct per hoc vel
oorrigat ex charitate, sod ma{.ris ad osten- in conscientia fratris vol salfoui sua pro
tationom. Lndo Super illud Malth., vu : poooato praiterito oondcmnahilcm se esse
Qutmiodo dicis fratri tuo? etc, exponit ostcndat.
Chrysostomus hom. x\\\ Oper. i/nperf.^
, Unde patet responsio ad ohjecta.
Id ost. (pio proposito piitas cx charitato, ut
'

>alves proxinunu tuum? .\od, quia toipsum

CoNCLUsio. — Cum pecratum non tollat totum
rationis judicinni, polesl pecciitor absqne incursu
ante salvarcs. Vis crgo non alios salvare, peccali, (leiin(Xiu-ntoni corriixere : quanquam in
sed pcr honam doctrinam malos aotiis cc- talicasu cunipientis peccatum correctioni delin-
larc, et sciontia* laudom ah homiuihus qua"- quentis non i)aruni allerat inipedimentum (a).
rerc. »
Tcrtio modo proptor snporhiam corri-
pientis, irifiuantum scilicct ali(|uis propria

Al. : « i)-'cx;itor<'. »— • Parm. «

: in aliis. » alii ; et huic sentenlise S. Thomas favere videtur :
• Opus imperfeclum in ilatlh. non e^l Clirysos- « Peccalor uon est peri)lexns, nec absolvitur a
tomi. prtecepto corripiendi polest euim peccatum di-
;

Sic in lexlu Auguslini apud Migne, paucis in- miltere, aut ctiam humiliter j^eccatum suum re-
lerjeclis vel mutatis.
cofinoscens alium adnionero rogando, et tunc non
superior sit qui peccalorem corripil,
(a Si
peccal. » IV Scnlcnl., disl. xix, qua'st. ii, art. 2,
tynelur seipsuni emendarfj ut aliuni corripiat, quia
l.n.iiir procurare ea qua; sunt
ad 2. — Quod dicas
qui posset acquirere unde
si :

necessaria ad sublevet gravem necossitaloui

proximi, ad id
:'im rito obeundum, inter quae est ipsius obligaretur, ergo simililer obligatur peccator proxi-
mum corripiens ad emendandum se ut proximo
Iiom It^nelur seipsum emendare corripiena, si
succurrat in gravi necessitate spirituali constiluto,
aliis .scandalo esl ipse, quia tenenlur
omnes absti- respondet Serra « Sicut non tenetur quis rccupe-
:

nere a scandolo.
rare perditam pecuniam ad sui)venieudiim j^aupe-
Tenetur tandem corripiens emendare se, si ribus, quainvis posset, nisi forto in extrenia neces-
proximus, nisi corripiens seipsum emendel, In silate; ita nec lenetur resipiscero a peccato, ut ea
percafo uiortaJi morilurus est, quia videtur
lunc ralione adinipleal piiEceptiim correptiouis. sicut
»•
ssiios cai cum alicpio incommodo sub-
noc tenetur procurare scienliam qiiaj recjuiritur ad
corripiendum, nisi forte proxiuius esset in extrema
Exlra hos casus non tonelur corripiens
eroen- neco.ssitale spiriluali. Poito ne sis immemor
>

dare »e ut alios corripiot. no Dominiciis Soto,

eorum quji- siipra nolavimus de exlroma necessi-
lib. D0 tegendo tecreto, membr. ii, qucBst. m, talu spirituoii.
"• '"^ 'I. Bonnes, Wifrgers. Sjlvius,
Serra et
 ;

336 SUMMA THEOLOGICA.

propter turbationem ejus qui corripitur :

AIITICULUS VI.
tum (juia, si propria spontc emendari non
velit, cogcndus cst pcr po^nas, ut pcccare
Utrum quis debeal a correctione ressare desistat* : tuin etiam (]uia si incorrigibilis*
propter timorem ne ille fiat deterior. sit, pcr h(jc providetur bono communi dura ;

scrvaturordo justitia;, et unius exeraplo alii

sextum sic proccflilur. 1. Videtur (juod

A(l dctcrrentiii'. I'n(le Judcx non pra*tcrmittit
ali(]uis nou deljeat a correctioue cessare fcrre scntentiam condeinnationis in peccan-
propter timorem ne ille fiat deterior. Pecca- tem, propter timorem turbationis ipsius, vel
tuni enini est quaidam iufirmitas aniraae, etiam ami(.'orum ejus.
secunduni illud 1'saluiista!, psalm. vi, 3 : Alia vero est correctio fraterna; cujus
Miserere mei Domine, quoniam infirmus finis est emendatio delinqucntis, non habens
suut. Sed ille cui imminct cura infirmi, coactioncm, sed simplicein adinonitionem
otiam propter ejus coutradictionem vel con- et ideo ubi probabiliter aestimatur (juod pec-
leni[)tuni non dchet ccssarc, (]uia tunc ma- cator adinonitioncm non recipiat, scd ad
jus imminct pcriculum, sicut patet circa pejora labatur, est ab hujusmodi correctione
furiosos. Ergo multo magis debet homo dcsistendum; quia ea quae sunt ad finem
pcccantem corrigcre, (]uantumcumque gra- dcbent regulari secuudum quod exigit ratio
vitcr fcrat. iinis.
2. secundum llieronymum',
Praiterea, Ad primum ergo dicendura, quod medicus
veritas vitae non est dimittenda propter quadam coactione utitur in phreneticum,
scandalum. Pra*ccpta autcm Dci pcrtincnt qui curain cjus reciperc non vult; et huic
ad veritatem vita^ Cum ergo correctio fra- assimilatur correctio pra'latorum, qus ha-
terna cadat sub pra^cepto, ut dictuiu est, bet vini coactivam, non autein simplex cor-
vidctur quod non sit dimittenda propter rectio fraterna.
scandalum cjus qui corripitur. Ad scciindum dicendum, quod de correc-
3. Praiterea, secundum Apostolum ad tione fratcrna datur praeceptum, secundum
Rom., ui, non suntfaciendamalautveniant quod est actus virtutis ; hoc autem est se-
bona. Ergo pari rationc non sunt praiter- cundum quod proportionatur fini ct ideo ;

niittenda bona nc vcniant niala. Scd cor- quaiido cst impeditiva finis, puta cum elTi-

rectio fraterna est quoddam bonum. Ergo citur homo deterior, jam non i)crtinet ad
non est pra'tcrniiftcnda proptcr timorem, veritatem vitae, ncc cadit sub pra?cepto.
ne illc qui corripilur liat dctcrior. Ad tcrlium diccudum, quod ea quae ordi-
Sed contra cst quod dicitur Prov., ix, 8 : naiitur ad fincm, habciit rationcm boni cx
Noli arfjucre dcrisorem, ne oderit te; ubi ordiiie ad fincm. Et idco correctio fraterua,
dicit (ilossa ordin., col. 101)2, t. 1 : (( Non quando est ira])editiva finis, scilicet emenda-
est tiiucndum ik; tibi dcris(jr, cum arguitur, tioiiis fratris, Jam non bai»ct rationem boni;
contumclias inlcrat scd hoc potius provi-
; et idco cum prictcriiiittitiir talis correctio,

dendum nc tractus ad odium indc liat

, non pra'tcrmittitur bonum, ne eveniat
p(!Jor-. » Ergo ccssauihnii cst a correctione malum.
fratcrna, quando timctur ne fiat illc inde — Quanquani niuiqiiam
Co.Nci.i sio. jiistitia? cor-
deterior. ad i^rivlatos spoi-tal. diuiittonda
reptio, (jua' sil
Uespondco diccndum, quod, sicut dictum propttT turliatiuiHMn cjusqui conipitur; correptio
cst, duplcx cst corrcclio dcliu(]ucntis : una taiucn charitatis iratcnm'. ubi probabiliter «sli-
(]ui(lcm i)crtincMs ad pra-latos, quic ordiua- niatur (juod peccator, aduioiiitione conteuipta, iii

tur ad bouuiu communc, et habct vim coac- pejora sit lapsnrus, laudabiliter oniittitur {a\.

tivain;ct talis corrcctio non cst dimittenda

'
Non oceunit apud llioronynnun. Parm. aHort '
Al. : « ut i)0ccata diniittat. «
(.jlossam Lyrani iu xv Mallli., iV/s (/ukj Phmisxi; * Ita inss. passim, ol oditi plurimi; Garcia el edit.

ex qua lainen D. Thoinas pru-dicla non desuinpsit, Patav. 171:2: « corriiiibilis. »

cuni posl hujns inorloin scripsoril Lvianus. Addit (d) Si agatur do corroctione pnecise fraterna,

quidoin Parin. « ttroj^oriniu, Ilom. vn in Eztxh., »

: oiuittondn est. si rntionabililor timonlur peccato-
de quo priediclu colli^i possunt, J? u, col. H1:J, t. i. rein ox oa lieri detoriorem item si sit wqunlitas ;

' Ex (jroj;orio desniuitur Nlll Mornl., c. xlu. ox oa boni sperandi ol niali timoudi: quia prte-
§ G7, col. 81:2,1. 1. copluni no.Mlivum non uocendi proximo magia
 .

QUiEST. WXllI. ART. VII. 337

(piod oa (phc sunt in conimnni consuolndiuo
reli,L,Mosoruui, siut coutra pra'cepla C.bristi.
AiniClLLS VII.
Sed cousuelum est iu religiouibus, (juod iu
Ltnun in debcat ex
correctione fraternn capitulis ali(iui proclameutur doculpis, uulla
necessitate prxcepti ad/nonitio secreta secreta adm(»uitioue praMuissa. Ergo videlur
prxcedere denuntiationeni (piod hoc uou sit d(; uecessilato pra'coi)ti.
.'). i'ra;terea, religosi teueutur suis praila-
Ad scptimum sic proooditiir. I. Videtur tisobodiro. Sed quando^iuo pra^lati pra3ci-
qutHl iu (••.•nvitioue fratcrua uou debeat ex piuut vel couuuuuiter ouiuibus, vol alicui
uecessitate pravepti admouitiu .«^ecreta pne- corrigeudum, eis
specialiter, ut si (juid scit
cedere deiiuntiatiouem. In opcribus euiui dicatur. Ergo vidotur quod
ois tonoantur
charitatis praripue debemus Deum iuiitari, (licere etiam ante secrctam admonitionom.
socuudum illud Kphes,, v, l Kstote iniita- : Nou ergo cst de uece.ssitate praicepti ut so-
tores Dei, sicut filii amOulate
charissinii, et creta admonitio prsecedat publicam donuu-
in dilertione. Deus autem iutenhmi publice tiatiouom.
puuit hiiuiiueiu pro poccato, uuUa secrcta Sed contra cst quod Augustinus dicit in
a(huouitioue pra'cedeute. Kr;.^o videtur (juod lib.De verb. Dom., expouens illud Corripe :

uou sit uecessiiriuui a(hiiouitioueui secretam ipsum inter te etipsum solum, serm. lxxxu,
pra"ccdere deuuuliatioueni. cap. IV, col. 509, t. 5 Studeas correctioni,
: c(

Augrustiuus dicit iu lib,

i. Pra'terea, sicut parccus pudori forte euim pra; verecundia
;

De mendacio, cap. xv, § iJG, col. .'>()(;, t. (i, iucipit defendero peccatum suum; ot quoui
« ex gestis simctonmi intellig-i potest quah- vis facere meliorem, facis pojorcm. » Sod
tcr suut pr.Tcepta sacrep, Scriptune iutelli- ad hoc teueniur per pricceptum charitatis
genda. » Sed iu {,'estis sauctorum iuveuitur ut caveamus ne frater deterior officiatur.
facta pubUca denuutiatio peccati occulti, Ergo ordo correctionis fraternse cadit sub
nulla sccrcta mouitioue pra-cedeute ; sicut pra'cepto.
le;,Mtur (ieu., .xxxvu, -2, (juod Joseph accusa- Uespondeo dicendum, quod circa publi-
vit fratres suos apud patrem crimine pes- cani denuutiationeui peccatorum distinguen-
simo; v, dicitur quod Petrus Ana-
el .\cl., dum est. Aut euim peccata suut publica, aut
niam ct Saphiram occulte defraudautes do sunt occulta. Si quidem siut publica, uon
prctioagri publico deuuutiavit, uullasecreta est tautuui adhibeudum remediurn ei qui
admonitioue prajmissa ipse etiam Douiiuus ; peccavit, ut melior fiat, sed otiam aliis, in
non logitur sccreto admonuisse Judarrt, an- ([uorum notitiara dovenit, ut non scandali-
tcquam cum denuutiaret. Xon ergo est do zeutur. Et ideo talia poccata sunt publico
necessitate pra-cepti ut secreta admouitio arguenda, secunduiu illud Apostoli I ad
praecedat publicam dcnuntiationem. Tiuioth., V, 20 Peccantes coram omnibus
:

U. Pnctcrea, accusiitio est gravior quara ar(/iie, ut et cxteri timorem habeant; quod
dcnuntiatio. Sed ad publicam accusati<jneni iulelligitur do pcccatis publicis, ut Augusti-
potest aiiquis procedere, uulla admijuitiono nus dicit iii lib. De verbis Dom., ubi supra,
sccreta pra*cedento detcrmiuatur euim iu
; cap. vu, col. 510, t. .5.

Derretali, cap, ((Qualiter, » xxiv, do Accusa- Si voro sint peccata occulta, sic vidotur
tiotiibus, quod <( accu.sationem debct pricce- habere locura quod Dominus dicit, Matth.,
dero sola inscriptio. » Ergo videtur quod x\iu Si iteccaverit in te frater tuus.
:

non sit de neccssitatc pra*cepti quod secrota (Juaudo onini te olVeudit publice corara ahis,
admonitio prajcodat pubhciim denuntiatio- jam uou .solum iu te peccat, etiam iii
.sed
nem. iu alios, quos turbat. Sod (juia etiam iu oc-
4. Prajtcrea, non vidotur esse probabilo cultis peccatis potest parari proximorum
obllgat qxiam prtEceplum afflrmatlviim ipsi bene- convcnienlia ex monilione seculura cum malis ex
ftBCiendl. Hinc, dum qiii.t invincii>iliter ignorat se matrimonio invalido sequi nalis, ct malum ([uod
0Me invalide matrimonio junctum, »i non .sit spes minus vidcbitur cligendum csl, moncndo vel tu-
({uod mooitus recedct ub uxoru putaliva, aut si ex ccndo.
Ipsius disccsau soqui dcbeant j.'ravia inconvcniontia Hcgulariter tamen tunc monitio flcri debet, quia
aut scanclala, odia, rixa; diuluruic, incontincntia, rcgularittT minora mala scquunlurdo aclu fuluro,
honesta- faniiliffi et prolium ditramatio, rchn(juen- rc adhuc intcgra mancnte, si quis mouealur quum
dus cst maritus in bona fidc sua. Qu(jd si agatur sl non moneatur.
de matrimonio controbendo, confereuda sunt in-

ill.
n
 338 STIMMA TnEOLOGTCA.
oircnsa, iflco arlhuc vifTctnr dislinc^ucndnm nuntialioncni a pcccato libcretur. TJnde patet
c.ssc.Quajdani cniin pcccata Offulta sunt, (Jc ncctj.ssitate pra-ccpti cssc quod sccrcta
quae sunt in nocumcntura proximorum vel adraonitio publicani (ienuntiatiouem praece-
corporalc, vcl spiritualc puta si aliquis oc- ;
dat.
cultc tractet, (piomodo civitas tradatur lios- Ad priraum ergo dicenduni, quod orania
tihus, vel si Tiajreticus privatim homines a occulta sunt TJeo nota «;t ideo hoc modo se
:

fide avertat. Et quia ille qui sic occultc pcc- habent occulta pcccata ad judicium divi-
cat, non solum in tc pcccat, .sed ctiam in nuin, sicut publica ad humanum et tamen :

alios, oportet statim proccdcrc ad denuntia- plcrumquc IJeus peccatorcs quasi secreta
tionem, ut liujusmodi nocumentum impc- admonitione arguit, interius inspirando vel
diatur; nisi forte aliquis firmitcr aistimarct vigilanti, vel dorraicnti, .secundum illud
quod statim pcr secrctam admonitioncm .h)b, xxxiii, iri Per somniiun in visione noc-
:

possct hujusmodi mala impedire. lurna, cjuando irruit sopor super homines,
Quaedam vero peccata sunt quae solum tunc aperit aures virorum, et erudiens eos
sunt in mahim peccantis, ct ejus in quem instruit disciplina, ut avertat hominem ab
peccatur, vel (juia a peccante solum la^ditur his quxfacit.
vel saltem ex sola notitia; et, tunc ad lioc Ad secundura dicendum, quod Dominus
solum tendendum cst ut fratri peccanti sub- peccatum .ludae tauquain Deus sicut publi-
vcniatur; ct sicut medicus corporalis .sani- cuni habebat; unde statira poterat ad publi-
tatcm ajgroto dcbct infcrrc*, si potcst, sinc candum procedere; tanicn ipse non publica-
alicujus nicmbri abscissione si autem non ; vit, sed obscuris verbis euni de peccato suo
potest, abscindit raembrum minus necessa- adinonuit. I^etrus autera publicavit pecca-
rium, ut vita totius conscrvctur; ita etiam tura occultum Ananiae ct Saphirae, tanquam
lllcqui studct cracndationi fratris, debct si execiitor cujus revelatione peccatura
iJci,

potest, sic eraendare fratrem quantum ad cognovit. De Joseph autem crecffendum est
conscientiara, ut fama cjus conservetur; quod fratres suos quandoque adraonuerit,
qu£c quidem cst utiiis prirao quidera ipsi hcetnon sit scriptuin.
non solum in temporahbus, in qui-
peccanti, Vcl potest dici quod pcccatuin publicuni
bus quantum ad multa honio patitur dctri- erat intcr fratres; unde dicit pluralitcr : Ac-
mentura, araissa faraa sed etiara quantura ; cusavit fratres suos.
adspiritualia, quia praj tiraore infaniiie raulti Ad tcrtiuin diccndura, quod quando im-
a peccato rctrahuntur, unde quando se infa- raiiict pcriculura nmltitudinis, non habent
matos conspiciunt, irrefrenate peccant. Unde ibi locura liaec verba Domini quia tunc ;
fra-
Hieronyrans dicit Super illud Mattli., xvni, ter peccans non pcccat in te tantum.
Si peccavetit in te, col. 131, t. 7 : « Corri- Ad quartuni diccnduni, qiiod hujusiuodi
piendus cst seorsum frater, ne si semel pu- proclaraationcsquce in capitulis religiosoruni
dorcra ac verccundiani aniiserit, reinancat liuiit,sunt dc aliquibus levibus, qua» faraa»
iii peccato. » Sccundo debet conservari fania iion derogant unde sunt quasi quaedam
;

fratris pcccantis : tuin quia, nno infainato, commcinorationcs potius obhtarum cnlpa-
alii infamantur, secuudum illnd Aiigusthii rura, quain acousationcs, vcl denuntiationes.
in Epist. Lxxviii ad pkl)eni hipponensem, Si cssent tameii talia, de quibus frater infa-
§ 0, col. 271, t. 2 : « Cuin dc ali(|iiihus (jui niarctur, contra pra^ccptuin Doraini ageret
sanctum noincn prolltentur *, ahqiiid oriini- qiii pcr hunc inoduin pcccatuin fratris pu-
nis vel falsi sonucrit, vcl veri patuerit^, blicarct.
instant, satag-unt, ainbiunt, ut dc oiunibus Ad (luintura diccndiira, quod praMato non
hoc crcdatur; » tuin ctiam quia cx peccato cst oltciliciuhnn contra pra'ccptuni divinuin,
unius publicato alii provocantur ad peccan- sccnnduin illud Act., v, 20 : Obedire oportet
dum. Dco muf/is quani hotninibus.El idcoquando
Sed quia conscientia prajferenda est faina', pia'lalus prajccpit ut sibi dicatur i]uod quis
vohiit Doininus ut sallcin ciiin dispendio .^civcrit corrigcndum , intclligcndum cst
faiiKc fratris conscientia pcr publicaiu dc- pra'ccptura sanc, salvo ordinc fraternae

' Sic cod. ; in Parm. : « confort. v>

ut loquar cum Cbrysostomo, lib. De comparat. re-
" Scilicel inlolligit cpiscopos, cloricos, nionachos, yis ct nwnachi.
monialos, paucis, omnes, « qui tolam vilam suam ' Sic cod. in Parm. deest « patuerjt. »
; :

Dei cultui mauciparuat, seque totoa Deo dederunt,»

 UU.EST. XXXIII, AUT. Yll, .130

rorrortionis; sive praeoeptum liat coniinu- buscasibus potost pra'latuspra»ripero eodem

nifer atl oninos. sive ad alitiuoni spci-ialitcr. mod»), sicut et judo.\ sa'cularis vol ocdesias-
Se<l si (»ra'latus e.vpresse prau'ii)orel contra ticus potest exigere juramenlum do veritate
hun*' ordinem a Domino institutuin; et dicenda.
i{).se peccaret praTipicns, et ei obeiUens,
(piasi contra pra*ceptuni Domini aj^rens :
CoNCLUsio. —
Oportet sooretom adnit»nilionem
publicam pra>cedcro delinquentis deiiuntiatiuDem,
uutie uoii •*ssot ei obedicntlum ; quia pra'la-
iilti peccata ocoultii siint, el non runtra corannine
tus noii est judex occuUorum ', sed solus
pcccata suul, vel ucculta
litinuiii : ulii veru jiulilica
Deus; unde non habet potestatcm prseci- ctintiM Ixiiiuni ctiuiuiunc cuinmi.<sa, non est semper
piendi aliipiid super 04'cuUis nisi inquantum iu-fesse pra^cedere secrelam adnitiiiitioiieni, sed
per aliqua judicia manifostantur, pula por iiiterdum sccreta admoniliune uinissa. pruceden-
iufamiaiu, vel per alitiuus suspiciones in qui- ; duia cst ad denuntiationem (a).

* Ita codd. Alcan. et Camer. quibus accedit Gar- standum est regiilJE quaj admonilionem secretam
cia; al. : « juilicioruni occultorum. » prffiviam exigit. — Si dicatur quod Deus interdum
(o, Si poccalum sil occultum, sed vergens in no- publice punit hominom pro
peccato, nuUa admo-
cumentuiu alienum sive corporale, sive s{iirituale, niliouo priocedente
secrela lespondetur primo ,

ad donuntiatioDem, uon
'tlere Deum esse famse iiostra' et omnium nostrorum
i
;ie secreta, partim quia locum Dominum, logiquo suporiorem; ot secundo Deum
uvii tuiliful \>j:ba Doiuini Si peccavcrit in te frater
: saepius por iuspirationes, consciontia) remorsus,
luus , frater enini tuuc peccans uon peccat in le exleriorem prajdicationem, et alia media monere
solum portiiu quia uiagis curare debeuius ui^
;
peccaloros secreto antequam eos publice puniat.
proxinms innocens in corpore vel anima la?dalur, — Si objiciantur exonipla Joscph qui, nulla praevia
quam ne fama peccatoris perdatur. E.xcipe si quis admonitione fratres suos apud palrem accusavil
,

firmiter exisliniet se stalim posse per monilioueia criniine pessimo Petri qui peccatum occullum
;

sfcrotam impeiliro maiuni. Dantur autem iu oxem- AnanijB et SaphirsE non solum manifeslavit, sed
plum peccalorum occullorum vorgenlium iu nocu- morte punivit; Christi qui non legilur secreto
mentimi aliorum, tractatio occulta de proditionc admonuisse Judam antequam eum denuntiaret;
palria', proselytismus bserelici cujusdani occullus. — respondotur Joseph foi-silan admonuisse suos
actio perniciosa occulla magi aut sortiarii, occul- fratres, vol admonitionem omisisse quia non erat
tuiu comniorcium per pharmacopolaui pharinaco- spes emendatiunis ex ejus correptione privata;
rum porniciosorum, otc. — Vix sperandum est insuper prseceptum posilivura ijuod ordinem cor-
moDitioDom privutam posse impedire malum, cum rectiouis fralernaj detenninat, nondum tempore
agilur de beerelicis .qui Ecclesiam ipsam audire Joseph erat laluin. — Quoad Pelrum, ex revela-
nolunt, vel de magis el sorliariis propter eorum tione el inspiratione Dei, qui non tenetur lege or-
obstioatam voluDtatem in malu. Et notandum est dinis correctionis fratern», egit. Cbrislus aulem —
quod levius bodie multi, etiam sacras litteras similiter huic ordiui non tcnebatur; sed aliunde
edocli, de magis ac sorliariis .sentiunt ac aliquando poccatum JudsB non aperte publicavit, obscure
loquuDtur, vix illorum existentiam admittentes, tantum illud indicans, ita ut ba^c mauifestatio pos-
dicentesque sortiarios esse nun est credendum.
: sit aliquo modo pro monitione fraterna ot prajvia

Non negant tamen extitisse magos et ariolos de haberi. Chrisfus insuper erat prrelatus, et judiciali-
quibus Scriplura; sed nullos nostris lemporibus ter agere poterat in hoc casu. Sciebat pra;terea
apud nos osse sortiarius diclitant. Tales discursus Judam non emcndandum, sed detoriorem futurum.
vanam esse indicant talium scientiam. Caveudum De stalulis socielatis Jesu virlule quorum omiios
iiibus, et magis adhuc al) accu- defectus, etiam graves, ad superiorem deferuntur,
is in hac parle, nec populis iion pnemissa admunitionc secreta, P. Henno di-
luquiiidiuii udt superstitiuni proclivibus de magia cit : « Ubi quis cessit ordini evangelico, ut ilicun-
et «orliHrioruni arte; ast credondum esl de facili tur cessisse Patres societatis, perinilteutes ut sua
sua rotinuisso, etiam nunc apud uos, poccata occulta statim aporiantur superioribus,
- mysloria , sua pacta sua sacramon-
, permittentes non .sunt condemnandi cum sinl fa-
lii.aud maleticia. Quod si lex civilis hsec bodio mic sute domiiii, » nec consequentor deferentes
non judicot, nec pc£Dis cuerceat, judicat nihiloini- statim ad suporiorem oiunes defectus fratrum suo-
Dus et pccnis coorcet adbuc crimina quorum ruin. Exislimal laiiien Sylvius quod si raoraliter
aucton-s modo sibi incognito, et, ut videlur, pra*- ccrtum sit, aut voldo probabile, fratrem e.sse foquo
lern.Tluraii, facinus suum coiuplevore. bene aut molius privata correptione (juain dcnun-
Si poccatum uccultum ac suli peccanti ac oi
sit tiatiune omendandum, denunlians ipsum supcriori
in quuin puccalur noxium, necessario prteiuitlenda ab.squo corroplione prasvia peccare posset non con-
e»l adiiiunilio
socreta, exceplis certis ca3ibu.s :
tra justiliam, sed contra cbaritatom. « Civterum,
I. fuudatu pr»iiumatur non profutura
«i sic : ut ail Hilluart, dicoro quod corroplio fraterna sem-
S. Thoma.s, {juodlibet.. ii, art. ii, i. si currepturas — por molius fiat per iirajlalum quom per sociura,
sit minu.s idoueus ad corripiondum ot melius ; videlur orroueum ot iujurio.sum doctrina; Christi.
pr»'l8tus, ul persoDa privala, corripero poasit sed ; Itoiu dicoro quod nulla commuiiitas possit alio
rarms, propler indules el condilione.s prujlatorum modo beue gubomari, videlur pariter Injuriosum
diversaa, bac exceplione uleudum ©sl; generaliter Cbristo cl coDtra jus naturalo. »
 3i(i SIJMMA TIIEOLOGICA.
transiturper medium. In correctione autem
ARTICULUS VIII.
fraterna Doniiniis voliiit rjuod principium es-
set occultuni, dum frater corripcret fratrem
Utrum testium inductio dchcat prxcedere inter se et ipsum solum, nnem autem voluit
publicam denuntiationem. osse publicum, ut scilicet Ecclesi.'e denuntia-
retur. Et ideo convenienter in inedio poni-
Ad octavum sic proceditur. 1. Videtur tur testium inductio, ut iii priino paucis indi-
quod testium non debeat pra^cedero
iiiductio cetur peccatum fratris (jui possint prodesse,
publicam denuntiationem. Peccata enim oc- et non obesse ; ut saltem sic sine multitudi-
culta non sunt aliis manifestanda, ([uia sic nis infamia eraendetur (<?).

« magis bomo esset prodit<jr criminis quam Ad primum ergo dicendum, ({uod quidam
corrector fratris ', » ut Augustinus dicit in ordinem fraterua; correctio-
lib. De vcrO. Dom., serm. Lxxxn, cap. vii,
sic intellexerunt
^
~
nis esse servandum, ut primo frater sit in
col. 510, t. 5. Sed ille qui inducit testes, secreto corripiendus; et si audierit, bene
peccatum fratris aliis manifestat. Ergo in quidem si autem non audierit, si peccatum
;

peccatis occultis non debet testium inductio sit omnino occultum, dicebant non esse
praicederc publicam denuntiationem. ulterius procedendum si autem incipit jam;

2. Praeterea, homo
debet diligere proxi- ad notitiam plurium devenire aUquibus in-
mum sicut seipsum. Sed nullus ad suum diciis, debet ulterius procedi, secundum
peccatum occultum inducit testes. Ergo ne- quod Dominus mandat. Sed hoc est contra
que ad peccatum occultum fratris debet in- id quod Augustinus dicit in Regula, \\h\
ducere. supra, quod « peccatum fratris non debet
3. Praiterea, testes inducuntur ad aliquid occultari, iie putrescat in corde. » Et ideo
probandum. Sed in occultis non potest lieri aliter dicendum est, quod post admonitio-
probatio per testes. Ergo frustra hujusraodi iiem secretam semel vel pluries factam,
testes inducuntur. quamdiu spes probabiUter habetur de cor-
4. Praiterea, Augustinus dicit in Regula, rectione, per secretamadmonitionem pr(x:e-
§ 7, col. 1381, t. 1, qiiod « prius pra^posito deiidum est ex quo autem probabiUter jam
;

debet ostendi quam testibus. » Sed ostendere cognoscerc possumus quod secreta admoiii-
pra;posito, vel pra^lato, est dicero Ecclesice. tio noii valct, procedendum est ulterius,
Non ergo testium inductio debet praecedere quantumcumque sit peccatum occiiUum ad
publicam denuntiationem. testium inductionem nisi forte probabUiter
;

Sed contra est quod Dominus dicit Matth., a?stimaretur quod hoc ad emendationem
XVIII, 10 Adhibe tecum unum, velduos, ut
:
fratris iion proficeret, sed exinde deterior
in oreduorum, etc. redderetur; quia propter lioc est totaliter a
Rcspondeo dicendum, quod de uno ex- correctioue cessaudum, ut supra dictum
tremo ad aliud extremum convenienter est {b).

Gorte res est admodum

llobilis ut in collegiis ditor. » Migne.
quibusdam, juvonumque vel adoloscenlium ^^vm- (a)Peccatum fralribus occultum potest dici post
nasiis, suporiores libonter subditos suos monilionom secretam loco trium leslium prfelato,
audianf,
dum hi absquo pnuvia monitione, et absquo neces- non ut pra;lalo, sod ut viro gravi, mansueto, aplio-
silato ulla, ordinem corroclionis fratornaj pnuter- riquo ad corrigoudum dolinquontom absquo infa-
milloutos, consodaios suos qui juri suo non maliono nec alionocumento. Si voro pnelatus iram
renun-
tiavorunt, contra juslitiam ot cliaritatom
occulto vol rancorem in deliuquonlos minus coerceat ex
donimtiant. Sic Dominl proiceplum do
correctiono indolo smi, correclionis ordo omnino servelur.
fratorna, scionlibus acvolentibus suj)orioribus,
non [b) Ordo evangelicus correclionis frateruw sub
solum podo conculcatur a subdilis, sod etiam oxlra gravi sorvandus ost.
moros oorum procul rojicitur, el forto ab ipsis igno- Excipc :

ralur. Nonne dobont sui^oriores onmia

prajcopta 1. Si do peccato publico agalur;
Christi suis incuicaro subdilis. oorumdenuiue ob- :2. Vel de peccalo pornicioso roipublicfiB out Kc-
servantiam repelilis actibus familiarom ipsis rod- closiie, cum poriculo in mora v. g., de proditione
;

dero? Sul) quo priDloxlu aclus pr!i'coi)lo

charilalis civitalis, aul crimino hivreseos ha»c duo citont :
fraterna) pritciso oppositos in socundam naluram auclores; lu voro do istis ad alia miuora cave ue
Buorum subdilorum Iransiro pormiltunt. prodilioni-
concludas;
que animos docibilos cur» suio i)alornio commissos
3. Si quis ordini ovangolico pro so cessit, ut ces-
assuofaciunt ?
sisse dicunlur patros sociotalis permitlentos sua
' « Si soius nosti
([uia poccavil in lo. ot oum vis
l)oocala occulla suis superioribus statim revelari.
corum ymuUius urguoro; uou cs corroplor, sod pro-
iiis ti^ccpLis,
 OU.^ST. XXXIII, ART. VIII, ET QIT.I^ST. XXXIV. '^11

A«I secundiim fliccndum, qiiod homo non testihus, secundura quod prsplatus ost quae-
indigrt tostilms ad omendationem sui pec- dam sinprularis pcrsona, ((iia' mafris potost
cati; (|uod tanjen potcst csso ncccss;irium prodcsso (juam alii ; non autem qu(xl dicatur
ad emcndationem peccati fratris. Undo non ci tanquam Ecdesia?, id est, sicut in loco
est siinilis ratio. judicis rcsidenti.
Ad tertium dicendum, (iuckI testes possunt C.oxcLrsio. — Tostiuni influclio publicam prce-
induci propter tria uno m(xlo ad ostendon- : cedere clebet in correctione dcnuntiationem (a).

dum cpiod hoc sit pccj^atum, de quo aliquis

art:uitur , ut Hieronymus dicit, XVIIl In
Matth.y col. 131, t. 7; sccundo ra<»do ad QU/ESTIO XXXIV.
convincendum de actu, si actus iteratur, ut DE ODIO [b).

Auprustinus dicit in Her/uhi, loco sup. cit.;

(Ef sex ffuceruntur.
tertio nuxlo ad testiticanchuu qu(xl frater
admonens fccit quod in so fuit, ut Chrysosto- Deindo considcrandum est dc vitiis oppo-
rausdicit, Hom. lxi in Mntlh. sitis charitati ct primo dc odio, fjuod oppo-
:

Ad ipiarfum dicendum, quod Auprustinus nitiu' ipsi dilcctioni sccuiido de accdia ot

;

intcllJLrit i\\uh\ |iriiis dicatur pra.'lato (juam invidia, fjua? opponuntur gaudio charitatis;

Nemo, an!e moDitionem secretam praeviam ct juris naturalis, quia lex naturalis dictat ut subve-
prndenter ac charitalivo possibilem, suporioribus niamus proximo vellomus no-
in nccessitate, sicut
crimon occultum fratris revelare debet, superiori- bis subveniri, id cst modo suaviori, et cum minori
bus eliam boc prtecipientibus, quia, secundum detrimento atcfui talis est ordo correctionis frater-
;

S. Thomam, oporlet Deo mapis obedire (juam ho- nae; ergo lex correctionis, etc.
minibus, pra;latus vero pra;cipiens, ordine correc- {b} Ira invelerata verlitur in odium. Est enim
lionis fratt^rntenon salvo, peccaret, cpiia non ipse, odium rancor animi confra aliqucm induratus et
sed solus Deus, judex esl occultorum. Hoc dico, roboratus. Ilem odium est vitium quod irati mo-
nisi per alicjua indicia,. v. g., infamiam (intoUige tum animi spemquc vindictfe tenacius abscondit.
tamon rectissime banc vocem infamiani), vel prse- : « Odium est ira inveterata; ininiicitia ost ira
sumptiones alicujus monienli, pcccala manifesta- ulciscendi tcnipus ohscrvans. » Cicero, in Tuscul.j
renluc: tunc onim. sicut ot judex, pra?latus praeci- lib. IV. « Ira' et pdii atrectus magnos in pccto-
pere potest. Si autem ex signis valde probabiliori- ribus humanis excifanf fluctus ille procursu, hic ;

bus. V. g., ox nolitia indolis prselati, crederotur nocendi cupidine pcrfinacior, uterque consterna-
legitime quod pnidatus ex illa correctione subditum tionis plenus, ac nuuquam sine sui tormento vio-
infamare vellet, tunc crimen occullum denunciari lentus, quia dolorem cum inferre vult, patitur
non doberet ante monitionom secretam, otiam
, amara soUicitudine, ne ulfio non contingal anxius.
pnelato slanto ut judice ex indiciis peccati, quia Sed proprietatis eorum iinagines ccrtissima; sunt
correctio fraterna fieri non dobet nnimo nocendi. quas dii ipsi in claris personis aut dictu aliquo aut
El qui sic deIib»»rafo notabiliter noceret, peccaret facto vehemcntiore conspici volunt. Sylla dum
mortaliter. Si prseiatus in corripiendo excederet, irae vitio obtompcravil, nonne multum alieno san-
Hubditiis, otiam vir religiosus, potest appellare. guinc profuso, ad ulfimum et suum erogavil?
Extra. Ue nppfltal., c. « Roprehcnsibilis. » Ne pr$esu- Igitur in dubium est Sylla ne prior, an iracundia
mns in hac
do facili dclinquentem malc correc-
re Syllaj sit exfiiK-la. Quani vchemens advcrsus ro-
tionom es.se acceplurum; pjurimi pra-suniptione manum populum Hnmilcaris odium? Quatuor
ista peccant, ol seepius. Cieterum, nisi suporiores enim puerilis (etatis intuens filios, quatuor leun-
.simus, non debemus « (juffirere quibus impcnda- culos in porniciem imperii romaui alere se piaj-
mus corroclionom scilicet. « sod sufficit quod im-
.. dicabat, digna nutrinienla quse in oxitium pafrise
pendamus eis qui nobis occurrunt. » S. Thomas, sua> (ut evenit) convertcrct. E cpiibus Hannibal
11» II*, q. XXXIII, a. i, ad 3. maturo adeo patris vesfigia subsecutus
est ut
,1 <i .ii .,..., emendntionis ex iterata tcncns altaria, novcm annorum natu, juraret se
plurics
' '1, pluries iterari debet, nec slafim populi romani futurum hostem acerrimum, cum
u ,,. . ..w... i..i, .sunt.
., primum per selatcm poluisset. Ideni significare
Similiter, si ex iterata plnries adhibitionc tes- cupiens quanto intcr so odio Carthago et Roma
tinm, spos sit emendationis, pluries adhibendi sunt dissidorent inflicto in tcrram pcdc suscitntoque
, ,

nntequnm rcs deforalur Ecclosise. — I'orro tcstes pulvere, tunc inler eas finom boUi foro dixit, cum
inducuntur 1. ut si reus dubilet, aut ncgcl esse
: altcnUra pars in habitum pulvcris^esset redacta, in
peccutum do quo corripilur, a tcstibus j)0.ssit con- puerili pccfore tanfum vis odii potuit. » Valerius
vlnci; i. ul si factum negot, tcstos cum ot)3crvent, Maximus, lib. IX. « Multorum odin sub occulto
ol postca, sl relabatur, convincnnt; ut cum fa- .'). Intcnt, omnia taincn pandenlur, non dico si ccci-
cienda erlt denuntiatio apud prtelatum, denimtlans doris, scd si titubaveris. 1'ejora sunt tecta quam
posait probaro se »ervas.so ordincm corrcclionis; aporta; proptcrea minus to lorpiax inimicus ((iiam
*•»'' il cum corripicnle eftlcaciua fratrem tacitunms ofb^ndit. Memoria benoficiorum fragilis
nd en, ;a exhortenlur. cst, injurio: vero tenax. » —
Ex Provcrbiis sapien-
Colligiiur t-i dictis correcUonem fratemam osse lum.
 »;

342 SIIM.MA THEOLOGICA.

de discordia et scliismate, quai oppo-

terlio pra (Uctis patet, odium est quidam motus
nuntur paci «piarto dc ofTcnsiono et scan-
;
appctitiva* potentia!, qua* non movetur ni.si

dalo, qua^. opponunlur beneficentiai et cor- ab aU(iuo apprehenso. Deus autem duplici-
rectioni fratcrna!. ter ab homine a[)prehendi potest uno modo :

(!irca primuni qua?runtur sex : Putrum secundum seipsum, j^uta cum peressentiara
Dcus possit odio liaberi ; "l" utrum odium videtur; aUo m(xlo jjer el^ctus suos, cum
Dei sit maximum peccatorum; :r utrum .scilicet invisibilia Deiperea quse fncta simt

odium proximi semper sit peccatum intellecta conspiciimtvr Deus autem per .

A" utrum sit maximum inter peccata qua^ essentiam siiam cst ip.sa bonitas quara ,

sunt in proximum Ti" utrum sit vitium;

nuUus habere odio potest, quia dc ratione
capitale O" ex quo capitali vitio oriatur.
;
Ijoni estut ametur; et ideo impossibile est
quod aliquis videns Deum per essentiam,
cum odio habeat.
ARTICULUS PRLMUS.
Sed efrectus ejus aUqui sunt qui nuUo
Utrum quis possit Deum odio habere. raodo possunt esse contrarii voluntati hu-
mana^ quia esse, vivere et iniellif/ere est et
;

Ad primum sic proceditur. \. Videtur appctil)ile ct amabile omnibus; quse sunt

quod Deum nuUus odio habere possit. Dicit quidam cffectus Dei. Unde etiam secundum
enim Dionysius, iv cap. De div. nom., § 10, quod Deus apprchenditur ut auctor h(jrum
coL 707, t. t, quod « omnibus amabile et effcctuum, noii potcst odio habcri. Sunt au-
diligibile cst primum bonum et pulcbrum '. tem quidam efTcctus Dei qui repugnant
Sed Deus est ipsa bonitas et pulchritudo. inordinatae voluntati, sicut inflictio pcenae,
Ergo a nuUo odio habctur. et etiam cohibitio peccatonim per legem
2. Praitcrca, in Apocryphis Esdra3, lii). III, divinam; quae repugnant voluntati depra-
cap. IV, 30 et 39, dicitur quod omnia invo- vatae per pcccatum et secuudum ^ conside- ;

*Omnis cant veritatem, et* benifjnantur in operibiis rationem talium effcctuum, ab aUquibus
terra Deus odio haberi potest, inquantum sciUcet
ejus. Sed Deus est ipsa veritas, ut dicitur
verila-
tem Joan., XIV. Ergo omnes diligunt Deum, ct apprehenditur peccatorum prohibitor et ,

invocat, poenarum
et omnes.
nullus cum
odio haberc potcst. inflictor.

3. Praeterea, odium est aversio qucedam. Ad primum ergo dicendum, quod ratio
Sed, sicut Dionysius dicit in cap. iv De div. illa procedit quantum ad illos qui vident Dei
nom., § -4, col. 09*.>, t. 1, « Deus oinnia ad essentiam, quaeest ipsa essentia bonitatis.
seipsum convertit'. » Ergo iiullus eum odio Ad secundum dicendum, qu(id ratio illa
habere potest. procedit quantum ad hoc quod apprehendi-
Sed coiitra est (jiiod dicitur in psaL iaxui, tur Deus ut causa illorum effectuum qui
23 Superbia eorrim qui te oderunt, asccn-
:
naturaliter ab omnibus amantur ; inter quos
ditsemper; et.Ioan., xv, 24 Nunc autem : sunt opera veritatis praebentis suam cogui-
et viderunt, et odcrunt me, et Patrcni tionem hominibus.
meum. Ad tertium dicendum, quod Deus eonver-
Respoiideo dicendum, quod, sicut ex su- tit omiiia ad seipsum, inquautum est es-

Odium priimun (;st viliorum qua) sunl oi^posita prosecutio alicujus quod apprehendimus ut nobis
charilali, el sunl ista vitia numcro decom : scili- bonum ol aUori mahmi.
cet odiuni, accdia, invidin, discordia, contentio, Odium abominationis opponitur amori concu-
schisma, bollum, rixa, seditio cl scaudalum. Ipsi piscenliit, el odium inimicitit^ amori amicitiae, ut
diloxlioni opponitur odium, gaudio de bono diviuo patol.
acedia gaudio do bono proximi invidia
,
j^aci ,
Odium abominalionis proximi esl duplex : sci-
discordia, pnci ([uantum ad locutionem contentio, licol odium abominationis ipsius personie secun-
paci (luantuni ad opus schisma, bollum, rixa ot dum so, quantum ad naturam vol frraliam. et esl
scditio, charitati quantum ad b(<noliconliam scan- semper mahun; ot odium abominalionis quahtatis
dahim. proximi ot istud esl ahquando bonum, aliquando
:

Odium in communi
actus sou molus volun-ost mahim si sit de bonis quahtatibus ost malum. si
:

tatis quo quis malevolo forlur in ali\id. Et csl sil de mahs est bonum.

duplox odium abominationis ol odimn inimiciliav

: Corderius « Universis ifrilur pulchnmi el bo-
'
:

Odium abominationis t\sl (juo avcrsamur aliquid num desidernbilo el amabile esl , ot ab universis
iit nobis malum el disconvonions. Odium inimi- dihgitur. »
cititB ost quo vohnnus alicui mahini ul ilh malo ' « Atque ul omnia bonilas ad se convertil, etc. »
sil : undo islud odium non tam est avorsio quam '
In Parin. : « et quanlum ad. »
 ;,

OIL^ST. XXXIV, ART. I KT 11. JiJ

M'H(li prinripinm; qnia omnia, inqiiantnui ratioue suorum eirectuum (jui jepugnant
sunt, tendunt in Dei similitudinem, qui est volnnlati; iiit(M' quos pia'cipuus est pcena.
ipsum es6e. Sed otlire poMiani nou est luaximum pecca-
— Ouanqiiam Deus secundum os-
toruiu. Ergo odium Dei non est maximum
CoNri.i'sio.
[RMcatortuu.
sentiam suam a nulJo possit odio hahori, seounduin
quosdani tamen justitise sute elfeclus, potest ab Scd (ontra est quod u optimo opponitur
iliquLbus Oilio haberi {(i). pessimum, » ut patet per Philosopluuu, iii
VIII Etliic, cap. X, circa princ. Sed odium
Dei opponilur dileclioni Dci, iii qua consistit
ARTICULUS 11.
opliinum hominis. Krgo odiuin Dei est pessi-
Vtntm odium Dei sit maximum peccato- niuni peccatum hominis.
rum, Despondeo (Ucendum, quod defectus pec-
cati consislil in avcrsioiie a J)eo, ut dictnm

\d secnndnm sic proceditnr. 1. Videtur est. Ilnjusmodi auteni aversio rationem

qnotl oilium Mei nou sit maximum peecato- culpx' uon haberet, nisi vohintaria esset.
rum. (Iravissinumi enim peooatum est pec- rnde ratio culpa; consistit iii voluntaria
tatnm in Spiritum Siiiutum, quod est irre- aversioiK! a Deo.

missibile, nt dicitur Matth., xn. Sed odium autem voluntaria aversio a Deo per
IIa?c

h»'i non coniput.ifur inter species peccati in

se quidem importatur iii odio Dei, in ahis
Spiritnm sanctnm, ut ex supra dictis patet. autem peccatis (juasi participative et sccuri-
Krpo odium Dei non est gravissimum pecca- dum aliud. Sicut enim voluntas per se
inJiaeret ei quod amat, ita secundum se
tornm.
Pra'terea, iMJccatum consistit in elon- relugit id quod odit. Unde quaudo aliquis
i.
tratione a Deo. Sed magis videtur esse eloii- odit Deum, voluntas ejus secundum se ab

>:atus a Deo inlidelis, rini uec Dei cognitio- eo avertitur ; sed in aUis peccatis, puta cum
luMu liahet. (inaiu fidciis, qui saltem quamvis ali(iuis forniciitur, noii avcrtitur a Deo se-
Deura ckHo habeat, ipsum tamen cognoscit. cundum se, sed secuiidnni aliud, iii(|uaiitum
Krpi) vidctnr (juod trravius sit peccatum scilicet appetit iiiordiiiataiu delectatiouem

inlidehtatis (juam peccatiun (xlii in Deum. quae Jiabet annexam aversionem a Deo.
:t. Trajterea, Deus habetur odio solum Semper autem id quod est per se, est potius

(ai Odlam hnberi non potest nisi de eo qiiod vellemus, auribus noslris audire possemus blasphe-
accipitur et accipi potest sub ratione mali. Porro mias ingratorum ac insensatoruni hominum qui
({uisquis Deum per «'ssenliam videt, Deum sub iiil de Deo pojus dicerent si ipsuni odio baborent.

ratione mali uullo uiodu accipere potest, quia Ipsum odio liabent, menlemque suam omnibus
essentia Dei est ipsa bonitas; ergo Deum odisse modis manifestam faciunt. Deus, juxla illos, in-
nequeimt beati ipsum intuitive videntes, nec ab ventum est ignorantise, vel lyrannidis, vel sacer-
»o srparari possunt, sed inebriantur ab ubertate dotum cupiditatis et ambitionis. Deus non exislit,
is, et in ipsum magis ac magis prospi- et, si Deus exisleret, interficiendus csset. Idoa Dei
i''rant. nocet progrossui humano; ol Dous vere hostis est
Viatores autem non Deum ipsum vident, sod quidam publicus. Estne hoc odium Dei? Heu
bene Dei etrectus, legem Dei, actionem Dei corri- ni fallor, est odium Dei nullo modo donandum
pientis scelera, minas Dei futuri judicis unicuiquo alio nomine. Hominem ipsum j)roptor ipsius de-
secundum opera sua reddituri, vias Dei investiga- fcctus odio hal)eraus, sic Deum ipsum propter
bileset inscrulnbiliajudicia ejus quibus aliquaudo ollectus ipsius nobis disconvenientes. Qui dicunt
sinit innoct^ntes plngis aftici durissimis, et uoccntes neminem hal)ere odio ipsum Deum, sed solum-
vltam transi^fero la,'tam, divitiis et deliciis ac ho- modo ellectus Dei nobis disconvenienles, el prse-
nortbu.s refertam. Inde concipere possunl aliquod cipue p(i;nas a Doo infliclas, non recte perpendunt
Dei odium, quia libertati nimis arctas aperit
.Hive pcenas a niultis non aiiiari, licet odio non habeatur
seroitas, sive quia nimis stiicto passiones Immanas auctor ipso pccnarum. Saiuti nnliiraliter, iit cseteri
reprimit, slve quia nou vidctur «'s.sc juslitiaj dis- honiiiies, iioenas refuginiil ; Dciira taineii tolo
IributiTo; In pra>miis aul in pajnis fidelis execu- corde diligiint, (M proptcr Deum pcrnas de manu
lor; el ideo Scriptura suppouit cvidentc^r Deum ejiisreverenter ac obediciitor rccipiuiil, immo oas
suos inimicos hnbcre Sitrge, Domine, el dissipentur
: divlna charitate nioti spunte susci|)iiint et nm-
inimici tui, el fugianl qui odcrunt te a faiie lua, plectuntur, sivo ut adiiiipleant quiu desunt Christi
Num., X. //».« f/iii oderunt me rctnbuam Deuter., , passiouibus sive ut Chrislum pa.ssuni imitonlur,
,

xxxii. Superbia eorum qui te oderunt asccndit sem- sive ut cor])US suum domoiit, sive ut peccata sua
per, Psalm. Lxxiil. Oderunt me et patrcm m«um. el alicnn expient, sive aliis ox motivis. Datur —
Joac., XV. orgo verum odium Dei.
Do facto, hisco niisoris lciuporibus, quoUdio, si
M SUMMA TllEOLOGICA.

00, quod est secundum aliud. Ilnde odiura dicit, XXV MoraL, loc. cit. ad 1 : « Sicut
I)ei intcr alia peccata est gravius. nonnunquam gravius est peccatum diligere
Ad prinium erf^o dicendum, (juod, sicut (juam j)crpctrarc; ita nequius est odisse
Gregorius dicit XXV Moral., c. xi, col. 330, justitiam (juam non fecLsse. »

t. 2, « aliud est Ijona non facere, et aliud est CoNCLUsio. — Cum per Dei odiuni, per se honio
bonorum odisse datorem'; sicut aliud est ipsum Dei odium inter peccata
;iveitalur a Deo,

ex praicipitationc, aliud ex dcliberatione gravissimum essc consequilur ^z;.

peccarc.Ex quo datur intclligi (}uod odiro
»

Deum omnium bonorum datorcm, sit ex AHTICULUS IJI.

dclibcrationc peccare quod cst pcccatum in ; Utrum omne odium proximi sit peccatum.
Spirilum sanctum. Fndc manifcstum est,
([U(xl odium Dci maximc cst pcccatum in Ad tcrtium sic proceditur. 1. Videtur
Spiritum sanctum, secundum quod pecca- quod non omne odium proximi sit pecca-
tum in Spiritum sanctum nomiuat alitjuod tum. Nullum enim jicccatum invenitur in
gcnus spcciale pcccati idco tamcn non ; praiccptis vcl consiliis lcgis divinae, secun-
computatur intcr spccics pcccati in Spiritum dum illud i'rovcrb., vni, 8 : Justi swit om-
sanctum, quia gcncralitcr invcnitur in omni nes sermones mei ; non est in eis pravum
specic peccati in Spiritum sanctum. quid., neque perversum. Sed Luc, xiv, 20,
Ad secundum diccndum, (|uod ipsa infidc- dicitur Si quis venit ad me, et non odit
:

litas non babet rationem culpai, nisi in- patrem et matrem, non potest 7neus esse
quantum est vohintaria ; et ideo tanto est discipidus. Ergo non omne odium proximi
gravi(^r, quanlo magis voluntaria. Quod
cst est peccatum.
autcm sit voluntarin, provenit cx hoc quod 2. Pra^terca, nihil potest esse peccatum,
ahquis odio babct vcritatem qua3 proponitur. irl quo Deum imitamur. Sed imitando
Undc patct quod ratio pcccati iu inhdehtato Dcum, quosdam odio habemus dicitur enim ;

sit ex odio Jjci, circa cujus vcritatcm cst lloiu., I, 30 Detractores Deoodihiles. Ergo
:

lidcs; ct idco sicut causa cst potior cflcctu, possumus aliquos odio liabere absque pec-
ita odium Doi est majus pcccatum quam cato.
infidchtas. 3. Praeterea, nihil naturahum est pecca-
Ad
tertium dicendum, quod non quicum- tum ;
quia peccatum est <( recessus al) eo

que odit pcenas, odit Dcum pcenarum auc- quod cst secundum naturam, » ut Damasce-
torom. Nam multi odiunt pa?nas, qui tamen nus dicit in II lib. Orth. fid., c. iv, col. 875,
cas paticntcr fcrunt cx rcvcrentia diviuse t. i. unicuique rei quod
Scd naturalc est
jiistitiai. Undc Augustinus dicit, X Confess., odiat iliud quod est sibi contrarium, et quod
cap. xxvni, col. mala pccna-
70.%, t. I, (juod nitatur ad cjus corruptionem. Ergo videtur
ha Dcus tolcrarc jubct, non amari. Scd pro- non csse j)eccatuni (juod aliquis haboiit odio
rumpero in odium Dci punientis, hoc cst inimicum suum.
liabere odio ipsam J)ei justitiam, (piod cst Scd (^ontra est quod dicitur Joau.. n, I :

gravissimum pcccatum. Undc (ircgorius Qui fratrem suum odit, in tenebris est.

^ « Doclorcm. » Migne. .sanclum, quia dioi dohet speciale peccatum in

((«) Nota voces istas « odiiim Doi
olini » iuisso Spiritum sanctum illud quod quis volens ol scieus
assuniplas ad dosignanduin iniprocationcs ol malc- ox contomptu committit, et por quod abjicil ea
diclionos. « Si qnis antoni socio opprol)rium, anl quihns poccatum potest iinpodiri vol tolli; hnpc
convitia, aul odiuin Doi injoooril, qnot vicibus autom roi)oriuntur iu odio Dei non lamon nu- ;

cioonvilialus fnoril, lol luicias argenti oi dot. » moratnr odium Dei inlor poccata in Spiritum sanc-
Churta Hichanti, reijia Amjtioa, apud Rymer., tom. I. Inm, quia rospectu istorum peccalorum ost Telnl
p. 05. aliquod transcendeus, siquidom iu omnibus islis
Nota insui)or odiationum »
votores dixisso « mnlitia ejus roperitur et participalur.
oodom sonsu ac « odium.« Mngis » Exomi)lnm : Ilinc odium Doi gravissimum poccaluni csl.
liomo dohol snstinoro oinnia mala, (jnnm pocoatum Inimo ox genero suo mnximnm ost omnium peccn-
comniittoro, rationo infatuationis, odialionis, et lornm, et rjuando formale est et exprossum. esl in
assimilationis. Pono hanc conclusionem , (|uod confossiono specialiter exprimendum boc dicimtis ;

poccalor odit Doum

ah ipso odio hahotur. »
ot sivo do odio al)omiualiouis, sive de odio inimicitite.
tiahriol Uarololla, Sermun. in fer. iv hctxiomad. ni Cnin aulom odium Doi nihil nliud est quaui
(jHadraijenimw. « Proxiini uostri odiatio , otc. » circumslantia qun^dam generalis omnis peccali
Id(M)i, Si'nn. dc paucitate rlcctorum. mortalis. non ost specialitor in confessione oxpri-
UdiujLu Doi cst spocialo pcccalum in 3piritmu UCuduui.
 , ;

gUiEST. XXXIV, ART. III. 34.S

Scd teiiobnL' spirituulos suiit pcccata. Erp> Ad priinum er^o diceiulum, (juod paron-
(.Mlium i^roximi non potcst cssc sinc pcccato. tes, (luantum ad naturam ct aflinitatcm (]ua

Ucs|R)ndco liioenduni, quod odium aniori nobis coiijun^Mintur, siint a nol)is sccundiim
opponitur, ut supra diotuin est. Lndc tan- pra'Coptum Doi honorandi, ut patot Exod.,
lum luibct odiuni dc ratioiie mali, ([uantum XX. Odiondi autem sunt (luantum ad hoc
amor hal)et dc rationc boni. Amor autem quod impodimonfum prie.stant nobis accc-
dcl»ctur proximo sccunduin id quod a Dco doiidi ad [)orro»lioncni divina' Justitiio.
hubet, id est, sccundum naturam ct 'fXiw- Ad socundum dicciidum, (luod Dcus in
liam uon autcm dcbctur ei amor secundum
; dctractorihus odio habot culpam, non ua-
id (piod liabet a seipso et diabolo, scilicct tnrani; ot sic sine culpa possumus odio
socundum peccatum et justitiic defcctum. dotractores haboro.
Et ideo Hcet habero odio i)eccatum in Ad tertium diccndum, ([uod hominos so-
fralre, et onnie ilhid cpiod pertinct ad defoc- cundum bona (juj^ habont a Dco, non siint
tum sod ipsiun natuiam
divina' justitico '
; nobis contrarii undo (luantuin ad hoc siint
;

et pratiam uou potest aUciuis habere

fratris aiuandi. Contrariantur autom nobis sccun-
(xlio sine pcccato. Hoc autcm ipsum quod in iluin quod contra nos inimicitias exerccnl
fratre (^limus culpamct dofoctuni honi, pcr- quod ail coruni culpaiii pertinet ct quan- ;

tiiict amorcm ojusdcm cniin ra-

ad fratris ; tiiin ad lioc suiit odio habendi hoc enini ;

lionis est (juod volimus bonum aUcujus, ct in cis dcbcmus haberc odio (luod nobis suirt
quod (xliamus malum ipsius. iiiiraici.

Indc simphciter accipiendo odium fratris, CoNCLUsio. — Fratris odiimi, ut fratris, semper
sempcr est cum peccato. peccatum est (a).

' Ita mss. veteres libri; Garcia et eflit.

et edit. Potest tamen
fieri veniale et ex indeliberafiono

1'atav. deleat vocem

« divina; » velut otiosani. actus, ex levitate materia; odium inimicitia',
et
(o) Veteres appellabant odlum vetus, v-o/./i-J^iov
<
si levo malum optetur proximo. Odium aulem
•X^^> crimen quod quis sciens, et ex inveterato
*' abominalionis raro est mortale, qnia simplox dis-
odio contra aliqui.-m perapit. « Omnia forisfacta jjlicentia porsonae croaliB multis dcfectibus sub-
exreplis infractione urbis, ct veteri odio, quincjue jectEB,propter illos defectus displicentis, sine mali
solidis emendabuDtur.
Charln comtnuiiix suesao-
» improcationc contra eam, non videtur esse tanta
niensis, ann. 1181, art. 2. « Nullus aliquom de — inordinalio essef tamen si quis pclenti veniam
;

communia propter vetus odiimi extra villam sequa- recusaret, vel communia oflicia charitalis, vel si
tur, nec anle eum exeat ut illi insidietur, aut tale odium esset causa gravis scandali, vel
si dura-
quidqiiam mali faciat quod qui fecerit, ultio ca-
; ret dum
urget ])ra?ceplum diligendi proximuni.
pielur de ilio et de ejus pecunia sino aliqno judi- Chrislus oquidom dixit Si quis venit ad me et
:

cio. »> Charta comviuniae hamensis. « Si qua vilis — non odil piitrem et matrem , non potesl mcus csse
aut inhonesta persona alif^uom probum virum aut iliscipulus . Luc, XIV. Intollige vol dc parenlilms
mulicrem lurpibus conviciis inlioneslaverit, liceat qnatonus prseslant impodiinentum accodendi ad
alicui probo viro de pace, si supervenerit, illum Deum, vel do odio oorum sumpto pro charilalo
objurpare , et uno aul duobus colaphis eum sine illis tributa minori quam Dco, socuudum ordinem
forisfacto ab importunitato sua composcere. Sed charitatis. Oportot enim parentes postponere ac de-
si pro veteri odio eum percussissc tcrminalus fue- rolinquero propter Deum.
rit, si percussus inde clamorem fecerit, percussor Cffilerum mmquam licitum est odio habere pa-
super sanctas reliquias jurabit quod non j^ro ve- rentes.
leri odio eum percusserit, sed tantum pro oo ab Nunquam licilum cst optarc proximo niahim
imporlunitate sua compescendo. » Churta commu- sub ratione mah, socus sub raliono boni, si bonum
niw royensis. Vide insuper Chartnm communise r,il- sj)oratum ijrteponderet malo ojjtalo. Sic licel op-
liari, ann. 1187, tom. XIII Spirilegii acfieriani laro morlem sicariis, pra-donibus, hJErclicis, nc
pag. .Til. Undo, ut mihi videtur, communiaj amplius noceant bono communi vel religioni; licet
Galllarum nonnullre Ickcs spcciales tuU^rant ad ro- oplare intirmilalcm, paupertatem, etc, poccatori
frenandum crimen istud charitati fratema- oppo- ut convertatur. Sod cavondum est ne in his casibus
silum, quod etiam nunc in insula Corsica viget idiqua passio humana sub iiallio molioris boni la-
»ub hoc nomine « la vendetla. » Itah omnes sunt
:
teal. Nunc dissidia civiiia froquonlcr insurgunl, ot
sed Corsi plusquam Itali, et prover-
ultioni!» avidi, de facili adversariis nostns nialum oplaromus in-
Torbium dicit Corso a t« offenso ne fidas , nec
:
justo, si prfeceptum charilatis, ipsiini(juo Deum
Ipso vivcnte, nec oUam ipso rlefuncto : ctenim
fllii lam mirc palientom ut scandalo sit hominibus ter-
nc ncpotes ipsius ociusve seriusve de te vindictam semper j^rai spiritus et cordis
ronis ipsius pnticntia,
sument. oculisnon haberemus.
Odium proximi slve abominationis, sive inimi- Juro damnattu stmt ab Innocentio XI sequentca
citiffi est ex genero suo peccatum mortale, quia propositiones :

directo contrnrialur charitati, <iu«? est vita super- "Si cum dobita moderatiouc facias, potes nbsque
naturnlis nQimn;. puccalu mortoli trislari de vita alicujus, (^t de illius
34«) SUMMA TliEOLU(ilCA.

Sed contra, « malum dicitur, quia nooet, »

ARTICULUS IV.
secuudnm Augustinum, in Enchir., c. xii,

col. 2.'n, Sed plnsaliquis nocet proximo

t. (i.

Utrum odium proximi sit (jravissimum per alia peccata quam per odium, puta per
peccatorum qux in proximum comniit- furtuin, et homicidium, et adulterium. Ergo
tuntur. odiuin ii(»n est gravis.simum peccatum.
Pra;terea, Chrysostomus
."]. exponens ,

Ad qiiurtum sic proccditiir. 1. Videtur ilhid Matth., v Qui solverit unum de rruin-
:

quod odium proximi sit gravissimum pcc- datis istis rninimis, dicit, hom. x Oper.
catorum eoriim quai in proximuin commit- imperf. \ versus fin. Maudata Moysi : (( :

tuutur. i)icitur cnim 1 Joan., ni, Omnis l."") : Non non adulterabis, in remu-
occides;
qui odit fratrem suum, homicida est. Sed neratione modica sunt, in peccata autem
homicidium est gravissimum peccatornm magna. Mandata autem Christi, scilicet :

iiiter ea qua; committuiitur in proximum. Xon irascaris; non concupiscas, iu remu-

Krgo et odium. neratione magna sunt, in peccato autem .

"i. pessimum opponitur optimo.

Praiterea, niinima. » Odium autem pertinet ad interio-
Sed optimum eorum (juai proximo exhi- rcm motum, sicut ct ira et concupiscentia.
bemus, est anior omnia enim alia ad dilec-
; iugo odium proximi est minus peccatum
tionem rcferuntur. Ergo et pessimuin est quain lioinicidium.
odium. Respondeo dicendum, quod peccatum

morlo naturali gaudere, illam inefficaci aDfeclu pe- a morte salvari potost, ipsi, ut cilius ab agone libe-
tere et desiderare, non quidem ex ilisplicentia \nn- rolur, mortem promptissimam optarel? Hajc, fa-
sona;, sed ob temporale ali(iuod emolumentum; teor, nuporrime morienti cuidam in hac extremi-
» Licilum cst ai^soluto desiderio cupere morlem talo posilo ego ipse oplavi.
palris, non quidem ul malum patris, sed ut bouum Legendi sunl de odio medii aevi praedicatores.
cupientis; quia nirairum obvenlura est pinguis Audi Michaelem Menolum, Serm. dominicse in Pas-
hsereditas ;
aione, Parisiis declamato « Veniet ad me aliqua :

» Licitum est filio gaudere de parricidio parentis bona domina et dicet mihi: O pater, talis dominus
a se in ebrietate perpetrato, propter ingentes divi- duxit processum « a lort » conlra maritum raeum,
tiasinde ex hairedilate consecutas. » ol focit ei expendere omnia bona nostra. An debeo
Hje propositiones sunt tertia decima, decima oura diligere? Dominus faciet de me quod ei pla-
quarta el decima ((uinta propositionum ab Inno- cebit sed nunquam possem venire « jusques la de
;

centio papa XI damuatarum, die martii 1679. :2 le pouvoir regarder dung bon cueur. » Dicit mihi
Unusquisque licite sibimetij^si et similiter proxi- alia O pater, talis me ditTamavil in pluribus locis,
:

mo i)otest optare morteni, ut Iruatur Deo, et am- el in tali socielate, « en tout plam de bonnes com-
plius Deum non ollendat. Sed quid dc illo qui sibi paignies » ita quod oranes nunc me derident, etc.
vel proximo optaret mortem ut liberaretur a mise- Dico vobis quod cor meum non polesl pati quod
riis hujus vita!? Distinguendum esl. Vel id optatur diligam ipsum, « ne se peult tourner vers lui pour
ex defectu fortitudinis et absoluto, vol ex amore laymer. » Pro primo dico libi quod licel fecissel
sui bene ordinalo el sul) conditione quod sic erit libi majora dol>es oum amare, el quamdiu habes
Dei volunlas. Secluso defoctu fortitudinis, si quis rancorom contra aliquem, non es in stalu salutis,
sibimetipsi mortcm optal, quia vult a miseriis ur- sed damnalionis •.elerna'. In tali slalu ire ad pnra-
gentibus ac nimis cruciantibus liberari, (hmimodo disura esl impossibilo. Distinct. lx, cap. « Si quis » :

lalis sil Dei voluntas, non videtur il)i esse aliqua « Si quis contrislatus noluerit reconciliari frntri
deordinatio charihitis erga se; nam ([ui rem volun- suo, 00 salisfacienle quom contrislavil, acerrirais
tali diviniB linaliter commillil, vult liualiter csse macerelur inediis usque dum gralanti animo satis-
cum Deo, el certo nielius est esse cum Deo quam faclionom rocipial. » Imo. ipso non salisfacienle,
peregriuari ab eo. Unde (juamvis vohnitas esse cum lonotur rancorom dimillore sub pcena daranationis
Deo non .sit in lali houuno expliciln. sed solum- telerna'. list oliam privandus coramunione, ut dici-
modo inq)licila, sufticil (juod illam imj^licite reli- lur oadom distinctiono, (luia non licot nobis odio
nent ut jjossit mortem explicito ojjlare proijtor libo- haboro ali([uem. « Falsa est po-nitoutia cura pceni-
rationem a misoriis hujus vitie expresse i)otitam. lons odiuui in corde gesseril, aut si olTondonli of-
— dislinguondum esl inlor miserias «lias
1'rfElorea fonsus non indulgoal. » Cap. ultira. « De pcrnilent.,»
hujus vilic et misoriam illam ([Ujo consislil iu ox- disl. V. —
Uoui iu cap. «Homicidiorum,» De ptrnil..
trcmo agoue mortis vol in cortiludino alia morlis dist. I, cap. « Qui odit » « (^ui odit fratrem .suum ho-
:

imminenlis do propin([uissimo nec vitari jjossibi- micida osl. » Ideo iu cap. «Pnvlatum. disl. xc, x>

lis. Quis, v. g., coudemnaro audoret aliquom morli dicilur (luod sacerdolos dobonl nvisore sacramen-
addictum ot pelentem occidi citius ? Quis condem- tum Eucharislia' suscopturos, no sinl in odio, sed
nare audorct sacerdotem vol (|uemcuuu]ue homi- siout vadiuit ad mensam dileclionis ot amoris, ita
nem qui i)ost pradiuui invouiondo vulnornluni
,
sint in amoro muluo. »
lolhaliler humo jacentcm audiondoquo medicos
,
'
Non est Chrvsostomi.
ussercules ipsum osso desercndum quiu uullo modo
 QU^ST. XXXIV, AHT. IV ET V. ;U7

qiiod roinmiltitur iii pruxiimim. \v\hc\ ra- S(?d contra est (iiiod (Iregorius, WXI
tioneni ex «liiobus uiio (luideiii inodo
iiiali : Moral., cap. xi.v, § 87, (^ol. «)"i>l, t. 2, non
ex (lcordiiiationo ejus qui {H?ccat alio modo ; enumeraf odiuin infer septem vitia capitalia.
ex no«*umento quod infeifur ei contra (luem lU^spondeo dicenduin, (luod, sicut supra
peccatur. Primo erp:o modo (Hlium est majus dictum est, vifium (^apifale est ex (iiio iit
peccatum ciuam exleriores actus qui sunt freiiuenfius alia vifia oriuntur. Vitium au-
iu proximi nocumontuin (piia scilicet per ; fein esf cnntra naturani lioininis, inf|naiitnni
odium deordinatur voluiitas hominis, quae est animal rationale. In his autem (jua; cuii-
est potissimum in homine, et ex qua ost tra naturam fiunt, paulatim id quod est
radix peccati ; unde etiain si exteriores actus nafur;e, cornmipifiir.
iQordinati es.sent alis^iue inordinatione vo- rnde oporfct qiiud primo recedatur ah
huitatis, non essent peccata ;
puta cuni ali- eo quod est minus secundum naturam et ;

quis ignoranter vel zelo justitiae hominem nlfimo ah eo (piod est maxime s(?cuiidnm
o<'cidit; et si (juid culpte est in exlerioiilius iiafiiiani quia id (luud est primiini in
:

peccatis (juai contra proximum cominittuu- construcfione, est ulfimum in resulufione.

tur. totuin estex interiori (xlio. Id aufem fpiod cst maximo et primo iiatu-
Sed quantum ad nocumentum (juod rale humini, esf (juod diligat honum, et pra?-
proximo inferlur, pejora sunt exteriora cipue homiin divimim et honuin proximi; et
peccata quam interius odium. ideo odium, quod dilectioni huic opponitur,
Et per hoc patet responsio ad oLjecfa. non est primum in destructione virtutis,

— ([11» fit per vitia, sed ultimum; et ideo

Coxci.rsio. Oii.iiiqiiam si spectfmus nocu-
mentniii qiioii hoinini infertiir, pejnra sint exte- odium uon est vitium capitale.
riora peocata ,
quain odiuni intorius; si tanicn Ad primum ergo dicendum, quod, sicut
spectemus interiorem voluntatis (ieordinationem dicitur iii VII Plnjsic, text. 18, « virtus
odium proximi cieleris gravius est (a). uniuscujiisquc rei consistit in hoc, quod sit

beue disposita secundum suam naturam. »

AHTICULUS V.
Et ideo in virtufihus oportet e.sse primum
et principale quod est primum ef princi[»ale
Utrnm odium sit vitium capitale. in ordine uaturali; et propter hoc charitas
ponitur principalissima virtutum; ct eadcm
Ad quintum sic proceditur. i. Videtur ratione odiiim uon potest csse primuni iii

(juod odiiiin sit vitium capitale. odium vitiis, ut dicfum est.

enim direcfo opponitur charitafi. Sed cha- Ad secundum dicendum, ([uod odiuni
ritas est principalissima virtutum, et mater mali, quod contrariatur naturali hoiio, esf
aliarum. Ergo odiiim est iiiaxiiniim vitium [nimum iiifer passiones animcC, sicut et
capitale, et principium omniuin aliorum. aniur naturaiis hoiii. Scd odium hoiii con-
2. Prajterea, peccata oriuntur in nobis naturalis non primum, sed habet
potest esse
secunduin inclinationem passionum, secun- rali(jneni iilfimi ([uia tale odium attcstatur
;

dum illud ad Uom., vii, ") Passiones pecro- :

corrupfiuni nafiira' jaiii facfie, sicut et amor
torum operahantur in inemdris iiostris, ut extranei boni.
frurtificnrent mnrti. Sed iii passionibus Ad tfirfium diccudum, quod diiplcx est
anima* ex amore et odio videnfur oinnes inalum (inuddain veruin, (luod .scilicet re-
:

alia) sequi, uf ex su[)ra dictis jjatef. Kr^^o pugnat naturali bono; et hujusmodi mali
odium debct poni inter vitia capitalia. odium pofcst haberc rationcm prioritafis
W. I*rwt(3rea, vitium est malum morale. intor passioiics est autem aliud maliim
:

Sed odium principalius respicit maliim non verum, sed apparcns, quod scilicet
quain alia passio. Ergo videtur ({uud odiuni est veruin bonum et cunnatiualc, sed a^sfi-
debet poni vitium capitale. matur ut nialum propter corruptioncm na-

(o) Distingucnrlum est dtjorriinationem pec-

iiiter me forsitan occidcret sed cuslodiu ligalur mala
;

cantis, «t nocumcntum proximo

illatum. Gravissi- volunlns ejus contra me. Ex parte deordinntionis
mum est odium proximi ei parte deordinalionis gravissimum cst ifisius odium inter peccaln in
peccantis, .sed ex parte nocumcnti proximo illati proximum commissa sod ex pnrlo nociiraenli
;

non gravissimum omnium poccalonim qpia' in

ost gravius essct homicidium; imo gravius cssot ex
proiimum committuntur. Odio mo hatiot Implaca- hnr p«rlo rurluni aliquod quam simplox ct inler-
hili aliquis in corcere peq»rtuo <lctenlus. Si pos^et num odium.
 ;

3AH SU.MMA TIIEOLOGICA

tiirse; ct odium oportot
hnjusniodi mali hoc ipso accipiuntur sub ratlone mali. Undc
quod sit autcm odium cst
in ultimo. IIoc cum invidia sit tristitia de bono proximi,
vitiosum, non autcm primum. scquilur quod bonum proximi reddatur
CoNCLUSio. — Odiuiri, ciiiii gravissinmiii sil ol)
noljis odiosum ct inde cst quod « ex invidia
;

idque in poccalis tcrinini polius quani princi^iii oritur odium. »

rationeni habeat, intor vitia capitalia minime Ad primum crgo dicendum, quod quia
annumeratur. vis appetitiva, sicut ct apprchcnsiva, re-
flcctitur supcr suos actus; scqnitur quod in
ARTICULUS VI. motibus appctitiva^ virtutis sit qua^dam cir-
culatio. Secundum crgo primum processum
Utrum odium oriatur ex invidia.
appctitivi motus ex amore consequitur desi-
Ad sextum sic proccditur. 1. Vidctur dcrium ex quo consequitur delectatio, cum
;

quod odium non oriatur cx invidia. Invidia quis consecutus fuerit quod desidcrabat.
cnim cst tristitia quaidam dc alienis bonis. Et quia hoc ipsum quod est delcctari in bono
Odium autem non oritur cx tristitia, scd amato, habet quamdam rationcm boni se- ;

potius c convcrso tristamur cnim dc prai-

; quitur quod dclectatio causet amorem. Et
scntia malorum, qua^. odimus. Ergo odium secundum eamdem rationem sequitur quod
non oritur cx invidia. Iristitia causet odium.
2. Praetcrca, odium dilectioni opponitur. Ad sccundum dicendum, quod alia ratio
Sod dilectio proximi refertur ad dilcctio- est de dilectione et odio nam dilcctionis ;

ncm Dei, ut supra haljitum cst. Ergo et objcctum est bonum, quod a Deo in crea-
odium proximi refcrtur ad odium Dei. Sed turas dcrivatur; ct idco dilcctio per prius
odium Dei non causatur ex invidia; non est Dei, et per poslerius cst proximi. Sed
enim invidcmus his qui maxime a nol)is odium cst mali, quod non habet locum in
dislant, scd his qui propinqui videntur, ut ipso Dco, scd in cjus cfrcctibus; undc ctiam
patct pcr Philosophum in II Rhet., cap. x. supra dictum cst, quod Dcus non habetiu*
Ergo odium non causatur cx invidia. odio, nisi inquantum apprehenditur secun-
unius cffcctus una est causa.
3. Praetcrca, dum suos cffcctus ct idco per prius est
:

Scd odium rausatui' cx ira; dicit cnim Au- odium proximi quam odium Dci. Unde cimi
gustimis, in Ref/ula, § 10, col. 1383, t. 1, invidia ad proximum sil mater odii quod
quod « ira crcscit in odium. » Non ergo est ad proximum, fit per consequens causa
causatur odium ex invidia. odii quod cst in Dcum.
Sed contra cst quod Grcgorius dicit, XXXI Ad lcrtium diccndum, quod niliil prohibct,
MoraL, cap. xlv, § 88, col. 621, t. 2, quod secundum diversas rationes alirpiid oriri ex
« de invidia oritur odium. » diversis causis; ct sccundum hoc odium
Ucspondco diccn(hun, quod, sicut dictum potcst oriri ct ex ira, et ex invidia ; (hrcctius
est, odium proximi cst ultinumi in progrcssu tamcn oritur ex invidia, pcr quain ipsum
peccali, co quod opponitur dilcctioni. qua bonum proximi rcdditur contristabile, et
naturaliter proximus diligilur. Quod aulcni per conscqucns odibiie, sed ex ira oritur
alicpiisrcccdat ah oo ([uod cst naturalc, odiiim sccundum (juoddam augmcntum;
contingit ox hocfjuod intcndit vitarcaiiquid nam primo pcr iram appclimus malum
quod est naturalilcr fugicndum. Naturaliter proximi, sccuudum quauKJam mensuram,
autcin omnc animal fugit tristitiam, sicut jirout scilicet habet rationem vindicta?;
ct appctit dclcclalioncm , sicul patct pcr postca aulcm pcr contimiitatcni ira^ per-
Philosophum, VII Ethic, cap. xui ct xiv, ct vcnitur ad hoc quod homo malum proximi
in X, c^q). xi. absdlutc dcsiderct, quod pcrtinct ad ratio-
Et idco sicut cx delcctationo causatur ncin (^(hi. Undc patct (piod odium cx invidia
amor, ita cx causalur 0(hum. Sicut
Irislilia caiisatiir fornialitcr sccundum rationcm ob-
cnim movcmur ad chhgcndum ca (jua' nos jccli, cx iru aiitcm dispositive.
deloctant, inquanlum ox hoc ipso accipiun- CoNCLDsio. — rt cx dolectitione giguitur amor,
tur suh ralionchoni; ila movcniur ad (^(licn- ila cx invidia, (pio' intenor tristitia cst do bcmo
dum (^a (^ua} nos contrislant, in(]uanlum cx proxinii, gignilur odiuni [a\.

(n) Odium Dci ot odium proximi spccio diffornnt idoo commissa contra Doum ot poccnta commissa
ijuia Dous ol proxiuuis iiou sunt idom i^occala ; ooiilra proximum objecla diversa habent, ratione-
 QUJEST. XXXIV. A1\T. VI. I<yr QVTST. XXXV. 310

iHHid iliviiK), cui gaiidio opponitiir aoodia ;

et tlo hono proxinii, cui

opponitur ^.--auilio
gU.ESTlO XXXV invidia. Undo priuio ronsideranduni est de

DE ACEDIA (u). acedia sccundo do invidia.

;

(Et iiuatuor quajrunlur.)

Circa priuunu (lua^ruutur (juatuor :

1° utrum acedia sit peccatum ;

"2° utrum
Deindc considorandum est de vitiis oppo- sit speciale vitium; 3" utruui sit niortalo
sitisgaudio chai'itatis, qu(xl (luidem est de peccalum ; -i" uti'um sit vitium capitale.

que diversorum objectorum specie ditlerunt. Plu- actionem injurise, et petero reparationom, et reci-
ribus modis contingit a bono dotlccro. Spei oppo- pero corpus Christi, et mori in illo statu salubriter,
Duntur pnvsumptio per excessuui et dosporatio per dummodo corde non sit rancor.
in Iste rancor, —
defectum; tidei opponuntur intldelilas, bioresis, capiatis hodie omnia peccata lerra', non invenielis
ita persoverans peccalum. Si os superba, inlirmilas
apostasia, otc. Et licot odiuni Dei ol odium proximi
te humiliabit, et auforet suporbiam, si luxuriosa,
uni charitalis virluli oppouantur, uon lamon no-
cessario eadem spocio sunt. senoctus sed odium otiam in inferno porsevorat,
;

Sed nec ejusdem speciei sunt etiam omnia odia diconte David Superbia eoruni qui lc oderunt
:

proximi, quia divorsiticantur specidce sive ex parte ascendit semper. » Menulus, Serm. Turon. sabbat.—
motivi, sive ex parte diversorum malorum in quie post doininicam in Passione.
feruntur. Sic odisse proximum quia esl creatura {a) Accidia ost dosidiosus animi torpor, a bono
•<

Dej, et oumdem odisse quia damnum intulit, sunt inccepto facions aliquando resiliro. Ilem accidia est
duo odia specie distincta propler distinctum mo- animi torpor, quo quis bona negligil inchoare, vel
tivum. Similiter voUe ox odio occidere ct vello ex inchoala faslidit perlicere. Accidia est ex nimia
odio furari sunt duo odia specio distiucta proptor confusioue animi nata tristitia, sivo tsedium vel
distinctas specie difTormilates qaas iucluduut et amaritudo auimi nimia, qua jucundilas spiritualis
imperant. extinguitur et quodam desperalionis principio
,

« Dicit Bonavenlura: « In materia odii duoconsi- mens in seipsa subvertilur. » Speculum doctrinule,
derare debemus primum est quod tangit salulom
:
lib. IV, cap. cxLiii. — « Acodia, accidia, laedium, »
animffi quam Cbristus in cruce redemit, et debes Glossarium mss. — « Accidia, Iristitia, moleslia,
te prius oxponero morti (juam ponere animam anxietas, vel tajdium. » Ugulio. — « Accidia dici-
proximi in poriculo damnationis et perditionis. lur indurala menlis trlstitia, qufc, dum quis labo-
Nam tria debomus ex charitate diligere, prirao rat, verlitur in taedium. » Breviloquium.— « "Ay.rtSioc,

Deum secundo saUitom animx uoslra^ ; terlio

;
r, rj^xfjjuiu, a./(jr,S<Mj, Est Ijcdium '/.our,. » Suidas. — «

animee proximi salulom diligore debomus, taliter et anxietas cordis qua3 infestat anachoretas et va-
(juod animam pagani plus dobeo diligerc quam gos iu solitudine monachos. » Cassianus, De canob.
salutem mei corporis, sic quod si hodie est una instil., lib. X, cap. i. « Sunt qui humore cella- —
anima quam non possum lucrari nisi ponendo mc rum, immoderatisque jejuniis, laedio soliludinis, ac
ad mortem, debeo potius subire mortem, quia, ut nimia loctiono, dum diebus ac noctibus auribus
dicit Bornardus totus mundus non est iKstima-
: suis personant, vertuntur in mclancholiam, et llip-
tionis unius animee. Socundo in materia odii de- pocratis magis fomentis quam uostris monilis indi-
betis considerare « le grand tort que on vous a gent. » S. Hieronym., Epist. iv.
fait. » Sed quomodo debemus in hoc procedere. < llinc aciem scxtam torpens accidia ducit,
Quolies cogito injuriam quam
mihi, cor fecit somnot captabit incrtes,
Olia quae fovet, ct

meum non potest emolliri. Vcllem illum esse ita Importuna simul vcrborum frivola aontuni,
loDge (juod non cogitarem de eo, cfuia dum ego Instabilis mentis gestus, ct corporis actus;
luquietudo simul stipatur milite dcnso.
cogito eum non possum. Durandus in se-
diligore •

cunda part« Summse dicit cjuod rancor est inimi- S. Althelmus, episcop., De octo principalibus vi-
cttia in corde, expressio rancoris in ore, et consc- tiis, n. 6.
quenter actio injurite in judicio. Est primo « une « Acedia cst ex confusione mentis nata tristitia;
iuimiti^ )- quw Don solum Isedit cor, id est animam, sive tsedium, et amaritudo animi immoderala, qua
sed eliam coqius, ((uia facios pallida efficitnr, et jucunditas spiritualis exlinguitur, et quodam dos-
membra tromentia, et sic sahiti animte et coq)(>ris I)erationis prcecipilio semetipsa subvorti- mens in
est damniticativus isto rancor; et sub j)cena dam- tur : dicitur autem
eo quod acedia, quasi acida,
nalionis illum debos auferro. Secundo est expressio opera spirifualia nobis acida roddat et insipicla. »
rancoris per demonstrationes exterioros. Si est ibi Caisarius, lib. IV, cap. xxvii. « Noviter conversi —
una talis, non vocetis me ad sociotatem talem ubi de sfBCuio, quantalibet devotiono polloant, acodiaj
erit, quia si veniat huc, ego recedam el si viderem ; tamen vitio .sa'po lnl)orant. » Adani, nhbas 1'erso-
ponere terram super caput ejus, non dolerom. niffi, Episl. I.

Contendebas cum aliquo in judicio, el (juia res « Accidiam linque, qusB dat mala tadia vita;. »
non vcncrunl uti intelligebas, dicis Taiis mortuus : Lib. Faceti.
est est damnatus, quin erat fur et usurarius, Li quars pochio de pereche, con apole en clcr-
; etc. '<

Ecce (luolies l^onis natupie, fortunse, \kI gratite kois, accido. » Le Miroir. « Ajiprehendit tc mul- —
Rlterius dotrimeutum desideras, es in stnlu ffiternaj totiens, cum
solus in cella os, inorlin qufBdnm. lan-
damnalionis. —
Ordine justiliie sine fractiono vin- guor spiritus, tsedium cordis, quoddam et ([uidom
culi rharitati» potes prosequi processura, et facere valdc grave fastidium seulis in toipso tu tibi oneri :
 :m SUiMMA THEOLOfllCA,
jusujodi dicitur enim Eccli., vi, 26
: Suh- :

jice huiiierum luum, et porta illam, scilicet

ARTICULUS PRIMUS.
spiritualem sapientiam, et ne acedieris vin-
IJtrum acedia sit peccatum . culis cjiis. Ergo acedia est pcccatum.
Respoiideo dicendum, qu<jd acedia .secun-
Ad primum sic proccdltur. \ . Videtur dum Damascenum, loco sup. cit., est quae-
quod acedia non sit pcccatum. Passionihus dam tristitia aggravans ;
qua; scilicet ita
enim non laudanmr neijue vituperamur, df^priniit auimum hominis, ut nihil ei agere
secundum Philosophum in II Ethic, cap. v. libeat; siculi ca quai sunt acida, infrigida'
Sed acedia est quiedam passio est enim spe- ; sunt. Et ideo acedia importat quoddam ta;-

cies tristitia^.', ut Damascenus dicit, Hb. II dium operandi, ut patet per Ikjc quod dicitur
Ort/i. fid., cap. xiv, col. *.).'M, t. i, et supra in (ilossa ord.', coL 1020, t. 1, super illud
habitum est. Ergo acedia non est peccatum. psal. cvi : Omnem
escam ahominata est
2. Praeterea, nullus defectus corporalis anima eorum , et a quibusdara dicitur quod
qui statutis horis accidit, habet rationem acedia est « torpor mentis bona negligentis
peccati. Sed acedia est hujusmodi ; dicit inchoare. »

enim Cassianus, in X lib. De institutis mo- llujusmodi autem tristitia semper est
nasterionmi, cap. i, col. 363, t. 1 : « Maxime mala quandoque quidem etiam secundum
:

acedia circa horam sextam monachum in- seipsam, quandoque vero secundum ellec-
(juietat, ut quaidam lcbris ingruens tem- tuui. Tristitia enim secundum sc mala est,
pore praestituto, ardcntissimos aistus accen- quae est de eo quod est apparens malum, et
sionum suarum solitis ac statutis horis vere bonum sicut e contrario mala deiecta-
;

animae inferens aigrotanti. » Ergo acedia tio est qua* est dc eo quod est apparens bo-

non est peccatum. num, et vcre malum. Cum ergo spirituale

3. quod ex radice bona
Praeterea, illud bonum sit vere bonum, tristitia quae est de
procedit,non videtur esse peccatum. Sed spirituali bono est secundum se mala. Sed
acedia ex bona radicc procedit; dicit enim etiain tristitia quffi est de vere malo, mala
Cassanius, in eodeni lib., cap. n, col. 3(50, est secundum etrectum, si sic aggravet ho-
1.1, quod « acedia provenit ex lioc quod ali- inincm, ut eum totaliter a bono opere retra-
(juis ingemiscit sc fructum spiritualem non hat. Uiide et Apostolus, II ad Cor., ii, non
habere; etabsentia longeque posita magni- vult ut poenitens majori tristitia de peccato
flcat monasteria; » quod videtur ad humili- absorbeatur.
tatem pertinore. Ergo accdia non est pecca- Quia crgo acedia, secundum quod hic su-
tum. initur, nominat tristitiam spiritualisboni, est
4. Praiterea, onnie peccatum est fugien- dupliciter inala, et secundum se, et secun-
dum, secundum illud Eccli., xxi, 2 : Quasi dum efTectum. Et ideo acedia est peccatum;
*Peccala. a facic colubri fu(/e peccatum* Sed Cassia- . malum cnim iu motibus appetitivis chcimus
luisdicit in eodem lib., cap. ult., coi. 35)8, esse pcccatum, ut ex supra dictis patct.
t. 1« Experimcnto probatum est, acediie
: Ad primum ergo dicendum, quod passio-
impugnationem non declinando fiigiendam, nes sccundum se iion siiiit pcccata sed se- ;

sed resistendo supcrandam. » Ergo acedia cunduui qudd applicantur ad aliquod malum
iion estpcccatum. vitupciaiitur sicut ct laudaulur ex hoc quod
:

Scd contra, illud quod intcrdicitur in sacra applicautur ad aliquod boiiuin. Unde tristi-

Scriptura, poccatum est. Sed acedia est hu- tia sccundum se iioii nominat nec aliquid

os; iiUerna illa. qua tam foliciler uli volobas, sua- ot xin; S. Maximum, Dc charitate, n. 67; S. .\utio-
vitas jam delecil libi ; (lulcodo qua" libi inorat heri chum, Ilomilia i.vii; Potruni Blosensera, Ep. xcvii;
et nudius torlius, jam in magnam amaritudinem Potrum Damianum. lib. IV, Epist. xi; Tbeoduinim
versa esl. Ex loto aruil ille quo abundanlissime in Capit., oap. xxxi Alcuinum, lib. De virlutibus ;

porfundi solcbas lacrynuirum binnor; spiritualis et ritii.>i. cap. xxxii ; Alanum de Insulis. in ^Mmnui
in te emarcuil viror, inloriit decor; dilaniatani ol (/(' (irte prwdicatoria. cap. vil, elc.
dibicoralam confusam el discissam Iristom ot
, , '
Vorsio Miob. Loquien. npud Mijrne roimpressa.
amarioatum porlas animam tuam. el ubi oam ad loco « acedia* » « molestiam babel. qna» delinittir >^

quietom oonii)onas non hal)es. Non jam sapit tibi « tristitia prouions. «
lectiu, orulio non dulcescit, » oto. Guigo, prior Car- ' Sic cod. ; Parm. :« etiam frig)da. »
Ihusioe, lib. De quadriperlito exercHio celUv, c. x\i\. ' E\ Augustino, Enarrut. in psahn. cvi, § 11,
"Vide insupcr Nilum mouacbum, Dc viliis, c. iv col. Ui4, t. 4.
 . ;

Ql/EST. XXXV, AUT. I KT II. 3SI

liin(lal)il»% noc vitnperaltilo; sc»! trislilia ilc continna cogilalio angcl i>cccati inrcntivuui,
iiialo inoilciata iionnnat aliqnitl lanilaMlo ;
sicnt cst in Inxuria undo dicitur ;ad tli^-., 1

tristitia aiiteDi de bono, et iteruni tristitia VI. IS Fuf/ite fornirationem : resistendo

:

innnoderata do malo nominat ali(jiii(l vitn- antoin, (inando cogitiitio porseverans toUit
porabile. tt secuudnm liuc acedia ponitnr inconlivnin p^Mrati, quod provonit ox aliqua
peccatum. levi approhensiono. Et hoc (^ontingit iii acc-

.Vd secundum dicendnm, (piod i)as.siones dia; (piia (pianto magis cogitamus do bonis
appetitns seusitivi et in so po.ssunt csso pec- spiritualibus, magis uobis placentia
tanto
cata veuialia, et inclinant aniniam ad pecca- redduntur ; ex quo ce.ssat acedia.
tum mortale. Et iinia appotitns sensitivus r.oNci.rsio. — Ac»?dia, cuni tristitia sil (1(^ hono
habet orpamuu corporale, se<iuitnr ciuod divino, quod seoimdum cliaritalem diligendum est,
per arupiam corporaloin transinutalionom (\un s<?nipcr pec<»tum esse necessarium est (a).
homo sit habilior ad aliiiuod peccatum; et
ideo potest coutingere quod secuudum aU-
ARTICULUS II.
quas transmutationes corporales tem-
certis
poribns iiroveuiontes, ali^iua peccata uos Utrum acedia sit speciale vitium.
magis impugneut. Omnis autem corporaiis
dofectusdose ad tristitiam disponit ot idco : Ad .secundum sic proceditur. 1 . Videtur
jejnnantes circa moridioni quando jain inci- quod acedia non sit speciale vitium. IUud
piunt sentire defectum cibi, et urgori ab enim quod convenit omni vitio, non consti-
aestibus solis, magis ab acedia impngnantnr. tuit specialis vitii rationem. Sed quodlibet
Ad tertiuni dicendum, quod ad hnniilita- vitinm facit homincm tristari dc bono spiri-
tem iKjrtinct ut homo defectus proprios con- tuali opposito nam luxuriosus tristatur de
;

sideraus, seipsum non extollat ; sed hoc uou bono continentiai, et gulosus dc bouo absti-
pertiuet ad humilitatem, sed potius ad in- uentise. Cum ergo acedia sit tristitia de bono
gratitudinom, qnod hona (jure (piis a Deo spirituali, .sicut dictum cst, videtur quod
possidot, contemnat
ot ex tali coutom[)tu
: acedia non sit speciale peccatum.
sequitur acedia de his enim tristamur qu«e
; 2. Praiterea, acedia, cum sit tristitia quae-
quasi mala vel vilia reputamus. Sic ergo ne- dam, gaudio oppoiiitur. Sed gaudium uon
cesse est ut aliquis aliorum bona extoUat, ponitur una specialis virtus. Ergo neque
quod tameu bona sibi divinitus provisa non acedia debet poni speciale vitium.
contemnat; quia sic ei tristitia rodderontur. 13. Pra'terea, spirituale bonum, cum sit
Ad quartum dicondum, quod peccatnui quoddam commune objectum, quod virtus
semper est fugiendum sed inqnignatio pec- ; appetit, et vitium refugit, non constituit
cati quandoque est vincenda fngiendo, quan- spccialcm rationem virtutis aut vitii, nisi
doque resistendo; fugiendo quidem, quando per ali^juid additum coutraliatur. Sed nihil

(aj (juccritur utruni la;dium boiii sit peccalum. conlrarialur charifati, fum efiam quia tale fa^dium
Pro (fuo sciondum quod secvmdum Herinanuni di3 redundat in omissionem eorum qujE necessaria
boni polesl considerari tripiiciter
Scltilditz livdiuin : sunt salufi, scilicet dilij^ere veium bonum, el de-
uno modo prout motus naturalis ex lassiludinc
est clinare a malo. Si aulem ftediuni illud ex omissione
corporis post excrcitium spirituale proveniens, t?l boni et difficuUafe aggrediendi bonum ducit in des-
sic non p«:I peccatum ; secundo modo secundum perafionem, tunc jam accedif ad peccafum in Spi-
qu" !ippetilussensitivicontri8tatideoper(* ritum sancfum; et sic la;dium ifa crescit quod
»pit rioso, ut sic polesl esse peccatum ve- etiam ducil in fajdium vifte, intantum quod injiciat
niule, qudinvis utiom ille appetitus sit deliberatus, sibi manus. Tuncjam similis erit Juda; qui laqueo
quia consensus in veniale non «st nisiveniale; v. p., se suspendil. Ergo magna mala oriri possunt ex
ti canto, vel oro niiqualiter cum tsedio, tamcn Isedio ef accidia nisi ei resisfatur. —
Hsec ex Serm.
proplerea dimitlere nolo; et sic solum est venialc CXI, disripuli.
tertio modo, cum hoc tsedium redundat in omis- I'orro corporis lorpor, et virium naturalitim lie-
sionpm illonim qua- sunt necessaria saluli ad quic befudo in ordine ad laborem suscipiciidum noii
bomo necessarlo tenetur, el slc est morlale, v. g., 8(;mper posf exercitium spirifualo eveniunl. sed
•lcul non nudire missam In die dominica, vcl poe- accidere solel gravedo quiedam circa meridiem,
nit^^nllam injtmctam non complere. Cum autem vel i)b solis ardorem, vel ob sumptani refeclionem.
tcedium redundat in conaensum rntionis vel volun- Acodia prout sumitur pro tori)ore corporis non esf
lalis bonum divlnum non amantis vel cum faslidio secundum m peccatum, nec etiam prout sumitur
recogitanlls, rtc est pcccatum mortule, tum ex eo pro passiono appetitus sensifivi, operis laborem ot
quod ratio et voluntas cum tristitia feruntur iu difdcultatom refugientis.
bonuiu de quo (jaudendum esael, quod direclo
3">2 ST^MMA TnEOLOGICA,
videtiir fjiiod contrahat ipsum ad accdiam, noii pcitinet ad aliquod vitium spcciale, scd
si sit viliuui spccialc, cx lioc iiisi lahor ; adfjinnia vitia; sed tri.stari de bono divino,

enira aliqui rcfugiunt spiritualia bona, quia de quo charitas gaudet, pertinet ad speciale
sunt lajjoriosa unde ct accdia taHliuin (juod-
; vitiuin, quod acedia vocatur («).
dain cst rcfugcrc autcin lajjorcs, ct (|use-
: Et per hoc patct responsio ad objecta.
rere quietcm corporalem, ad idem pertincre CoNCLusio. — Acedia, qiue tristitia est de bono
vidctur, scilicct ad pigritiam. Ergo accdia divino, ex charitatc diiif,'endo, specialf vitium est
nihil aliud cst quam pigritia quod videtur ; f haritati contrarium : at acedia, qua tristamur de
esse falsum ; nam pigritia soUicitudini oppo- bono ciijuslibet virtutis, generale vitiuni est(6).

nitur, accdiae autcm gaudium. Non ergo

acedia cst speciale vitiuin.
ARTICULUS III.
Sed contra est quod Gregorius, XXXI
MoraL, cap. xlv, § 87, col. 021, t. 2, distin- Utrum acedia sit peccatum mortale.
guit acediam' ah aliis vitiis. Ergo est spe-
ciale vitium. Ad tcrtium sic proceditur. 1 . Vidctur
Ucspondco dicendum, quod cum acedia quod accdia non sit peccatum mortiiic. (Jmne
sit tristitia de spirituaU bono, si accipiatur eniin peccatum mortale contrariatur pree-
spiritualc i)onuin communiter, non habebit ccpto legis Dci. Sed acedia nulli pra^ccpto vi-
acedia rationcin specialis vitii : quia, sicut dctur contrariari, ut patet discurrenti pcr
dictum cst, omnc vitium rcfugit spirituale singula pra^ccpta decalogi. Ergo acedia non
bonum virtutis oppositas. etiam
Similiter est peccatum mortale.

non quod sit

potcst dici specialc vitium ace- 2. Praeterea, peccatum operis in eodem

dia, inquantum rcfugit spirituale bonum, genere noii est minus (juam peccatum cordis.
prout est laboriosum, vcl molcstum cor- Sed reccdcre opcre ab aliquo .spirituali bono
pori, aut dclectationis ejus iinpeditivum : in Deum ducente, non estpeccatum mortaio;

quia hoc etiain non scpararct accdiam a alioquiii mortaUter peccarct quicumquc con-

vitiis carnahbus, quibus aUquis quictcm et non obscrvarct. Ergo recederc cordc per
silia

delcctationem corporis quaerit. tristitiam ab hujusmodi spiritualibus operi-

Et idco diccndum est quod in spirituaU- bus, non cst peccatum mortale. iNon ergo
,

l)usbonisest quidem ordo nam oinnia spiri- ;

acedia est peccatum mortalc.
tualia bona qua^ sunt in actibus siugularum 3. PraBterea, nulluin peccatum mortale in

virtutum, ordinantur ad unum spirituale viris perfectis invenitur. Scd acedia inveni-
l)onuin, quod cst bonum cUvinum; circa tur in viris perfectis enim Cassianus,
; dicit

quod est spccialis virtus, (juse est charitas. in Ub. X De camobiorum, cap. i,
institittis

Unde ad quainlibet virtutcm pertinet gau- col. 303, t. i, quod « accdia cst solitariis ma-

dere do proprio spirituali bono, quod consis- gis experta, et iu eremo cominorautibus in-
tit in proprio actu ; sed ad charitatcui pcrti- festior hostis, ac frc^iucns. » Ergo acedia

nct specialiter illud gaudium spirituale quo non cst semper pcccatuin mortale.
quis gaudet de bono divino. Et similiter illa Sed contra est quod dicitur II ad Cor., vii,
dc bono spirituali
Iristitia (jua (juis tristatur 10 Sxculi tristitia mortem operatur. Sed
:

(luod cst iu actibus singularuin virlutum, hujusinodi est acedia non enim est tristitia
;

^ Sub nomino trislitise.

si indo soqualur alicujus prsecepti graviter obli-
(o) Zwinkfilli-gli, in Libcllo suo de origine cl des- gantis transgressio; veniale, si pnecepta quidem
vriftionc vitiorum, dicit quod accidia est qiiredam adimpleantur, sed cum displicenlia et Iristitia.
trislitiado bono, non do quolibet bono inditreren- Secunda acedia prout sumitur pro torpore menlis
ter, sed de bono divino.
bona spiritualia fastidientis est tajdium seu tristitia
{b) Dnplox est acodia prout sumitur pro torporo
do bonis divinis ut ad nos pertinentibus ul si quis
mentis bona spiritualia inchoare al)horr(Miti.s et doleat quod Dous sit linis nosler, bealitudo nostra,

inchoata perficore fa.stidiGntis una genoralis, ot :

salus nostra, quod simus ejus tilii adoplivi, amici,
altera specialis. Prima est quocMam fastidium de hivredes, etc, eo quod ad boatitudinem obtiuen-
dam, dura et diflicilia Bunl prncticanda, ut pne-
liono spirituali communiler accepto, seu ut con-
vonil cuilibol virluli, el sic non ost spociale vitium, copta Dei et Ecclesia% delectabilin autom fugieuda,
sod vitium illi virluti oppositum de cujus bono et sacramenta quoque recipienda.
oxeroitio tristalur qnis. ita ut sit gulosilas si tristo- Kt sic acedia est peccatum siwciale.
tur de bono lemporanlitv, ignavia si tristetur do Nola quod si quis Iristarelur de bonis divinis ut
bono forliludinis, el sic dc aliis. lloc peccatum Doi suul, hoc esset odium Dei, non acedia.
aliquando morlale est, aliquando voniale : mortalo,
 ' :

QU.EST. XXXV, ART. III FT IV. 3S3

socnnilum Deum, qniT contra tristiliani sa^- nem bonidivini, carnc ("ontra spiritum om-
ruli (iividilur, et siiiutem uperatur. Krgo est niiio pra^valente et tnnc manifestum cst
;

IH3<tatinn mortale. quod acedia est peccatum mortale.

Uespi)iKleo ilicendum. (ino<l, sicnt snpra Ad [)iimnm ergo dicendiim, ([uod acedia
dictum peecatum mortale dicitnr (pitid
ost, contrariatnr pra'ceplo de sanctilicatione sab-
spiritualem vitam tollit, «pia? ost per chari- bati ; in ([uo secuiidnm ([uod est praeccptum
tat(Mn, socundum (piani Deus nos iidialiitat. morale, [)ra.'ci[>iliir ([uics iiKMitis in Deo;
l iide illnd peccatnm e.\ suo genere est pec- cni ctiam conLi'aiiatur tristitia meiitis dc
catum morliiie, quod do so socundum [)ro- bono divino.
priam ralionem contrariatur ciiaritati. Ilu- .\d .socundum dicondnm, ([nod accdia non
jnsinodi autem est acedia; iiam pro^irins est recessus nientalis a ([iiocnm([nc spiritnali
ciroetus cliaiitatis estgandium de Deo, ut boiio, sed a bono divino, cni oportct mentem
supra dictiim est accdia antcm est tristitia
; inha'rcro ex neccssitate. Undc si qnis con-
de boiio spiritnali, iiKpiantum est i)onuni enm im-
tristetnr dc lioc ([uod aliqnis cogit
divinnm. Unde sfcundnm suum genus aco- plere opera virtiitis qnajfaccrenon tcnetnr,
dia est peccatum mortale. non est peccatum accdia^; sed qnando con-
est in onmihus pecca-
Sod consideraiidum tristatur in his qu£B ei imminent facienda
tis socnndum snnin genns inor-
(pue sunt proptcr Donm.
talia, quod non sunt mortalia, nisi qnando Ad lortium dicendum, ([uod in viris sanc-
suam perfectionem consequuntnr. E.st enim tis inveniuntiir ahqui imperfecti motus ace-

«•oiisnnnnalio [)occati in consensn ratioiiis. dia3; qni tamcn non pertingunt usque ad
Lo(piiinur enim nunc de peccato humano, consensum rationis.
quod in actu humano consistit, cujusprinci-
CoNCLUSio. — Acedia, quoe tristitia est perfecta
pium est ratio. Unde si sit inchoatio pcccati dc spiriliiali bono divino, [)cccatuni mortale ex suo
in sola sensualitate, et non [lertingat nsqne genere est, cuni cliaritati adversetur at acediam :

ad consensum rationis, propter imperfeclio- iinperfectimi, secundum sensualitatis motum sine

uem actus est peccatum veniale ; sicnt in rationis conscnsu, venialc peccatum csse constat(a).
genere adnlterii concnpiscentia,' qua> sistit
in sola sensualitate, est peccatnm vcnialc si ;
ARTICULUS IV.
tameupervenitnr u.sqne ad consensum ratio-
nis, cst peccatnm mortalc. Ita etiam et mo- Utrum acedia debeat poni vitium capitale.
tusacedia' in SiAii .sensualitate qnandoquc est
propter repngnantiam carnis ad spiritnm, Ad quartum sic proceditur. 1. Vidctm'
el tunc est peccatum veniale; quandoqne quod acedia non debeat poni vitium capi-
vero perlingit usqne ad ralionem, qua^ con- tale. Vitium cnim capitale dicitur qnod mo-
scntit in fugam, ut liorrorem, et detestatio- vct ad actus peccatorum, ut supra habitum

' Ita optime codices, et exempl. passim; al. facli sint sacerdoles aut religiosi modo famen ;

« coDsistit. » obligalionibus suis satisfaciant. Possunt enim de

(a, Acidia specialis est peccalum ex genere suo vocatione assumpta fristari, et tamen sine Iristitia
uiortalc. Sic communiter. suo munere fungi. lla.'c fanien tristitia de voca-
Hujus iiciMliaj reus est qui etsi ad lillcram quoe- tione assumpta parat viam ad acediam generalem,
dam pra-ci-pta observel, vix tamen sustinet lo- imo ad specialem, et ideo compescenda est.
quentes de D»'0, de salute, de cselo, de virtutibus, S. Bonaventura, in Diela salulis, cap. vii, ace-
de sacramenlis frcquentandis, totamrfue ponit diain coinparat salicibus, febri hcclicfE, cani fa-
consolatioiiem in voluptatibus, cibo, potu, somno, melico, ferro, terrje, aquse ct vesti. Salices infruc-
inTfin, <;onino, conversationibus, quia inter- — tuosaj sunf et tantum faciunl umbrain franscunti-
•onsetur, neglecto bono divino, saluleni bus sic acedia. Fobris hectica orilur ex defectu
:

K', cl bonum quod ex

facil crcdibile est humoris naturalis, et vix un^juam curatur; sic
frigida consuetudine, el timore mere servili pro- acedia ex defeclu dilectionis Dei, cf vix corrigitur.
cedere. Acediosi fainein paliuiilur ul canes os eoriim ;

Acediam venialem tantum incurnml qui tristati esurit cibarin delicaln, lingua verba vaiia mnnus ,

de missa audienda eo quOd tempore frigido dt;- vilia, cor honores, auris rumoros, et oculi vani-
beanl lecto surgcre, illam lanieii audiunt, licel lates. Ferriiin qiiod non tractatiir, cifo riibiginatur
ciiin aliqua displicentia. Ili enim aiiimi remi.ssi lerra qme non colifur, iiialas herbas genorat; aqua
l.in>fuorein habenl qui non charilati sed potius qme n(m movetur brcvi corrumpitur; vestis quBB
fervori advcrsalur. non portalur, fncilo a tinea corroditur applicatio :

Non sunt acidiosi sacerdotes vel religlosi qui, ob ad accdiosos patet.

annexas suo slatui difHcuItates, trislantur ({uod

111. 23
 ;;

354 SUMMA TnEOLOGICA.

est. Sed acedia non movet ad agendum, sed multa operantur, vel ut ipsam evitent, vel
magis rotrahit ab agendo. Ergo non debet ejus pondere iu aliqua ageuda proruen-
porii vitium capitalc. tcs' (a).
2. Praetcrea, vitium capitalc habet filias TJnde, cum acedia sit tristitia quajdam, ut
sibi dcputatas. Assignat aulem (jrcgorius, sjipra dictum cst, coiivenieuter ponitur vi-
XXXI Moral., cap. xlv, col. (»2t, t. 2, sex tium capitale.
filias accdiaj, quae sunt « malitia, rancor, Ad primum ergo dicendum, qnod acedia,
pusillanimitas, dcspcratio, torpor circa prae- aggravando animuin, hoinincm impcdit ab
cepta, cvagatio mcutis circa illicita; » \juae aliisopcribus qua; trj.slitiaiu causant sed ;

non vidcutur convcnicnter oriri ex acedia : taincn inducit animuin ad aliqua agenda,
nam rancor idem csse videtur quod odium, vel quae sunt tristilia^ consona, sicut ad plo-
quod oritur ex invidia, ut supra dictum est randura, vel etiam ad aliqua pcr (^uai tristitia
malitia autem est genus ad omnia vitia et ; evitatur.
similiter evagatio mcntis circa illicita in Ad secundum dicendum, ({uod (iregorius
omnibus invenitur; torpor autem circa
vitiis convenienter assignat filias acedi*. Quia
pra^ccpta idem videtur essc quod acedia; enim, ut Philosophus dicit in YIII Ethic,
pusillanimitas autcm ct desperatio ex qui- cap. V et VI, « nullus diu absque delcctatione
buscumquc peccatis oriri possunt. Non ergo potest manere cum tristitia, » necesse est
convenienter ponitur acedia esse vitium qiiod ex tristitia aliquid dupliciter oriatur :

capitalc. uno modo iit homo recedat a contristiuiti-

3. Praeterea, Isidorus', in lib. II Desummo biis; alio modo ut ad alia transeat, iu quibiis
hono sivc Scntcnt., cap. xxxvu, col. 038, delectatur : qui non possunt gau-
sicut illi

t. G, distinguit vitium acediae a vitio tristi- dere in spiritualibus (Jelectationibus, trans-

tia^, dicens, « inquautum
tristitiam csse, fcrunt se ad ccjrporalcs, sccundiim Philoso-
recedit a graviori ad quod
et laborioso, phum iii X Ethic, cap. vi, circa med. In fuga
tcnetur ; acediam autem inquantum se con- autem tristitiae talis processus attenditur :

vcrtit ad quietem indebitam ; » et, Quxst. quia primo homo fugit contristantia se- ;

in Deuter., cap. xvi, col. 3G6, t. Ti, dicit de ciiudo ctiam impugnat ea qii» tristitiam
tristitia oriri «rancorem, pusillanimitatem, ingcrnnt. Spiritualia autcin bona, de quibus
amaritudincm, dcspcrationcui » de accdia ; tristatur acedia, sunt et finis et id quod est
vero dicit oriri septem, » quae sunt « otio-
((
ad finem. Fuga autem fmis fit per despera-
sitas, somnolcnlia, importunitas mcntis, tionem. Fuga autcm bonorum qua? sunt ad
inquictudo corporis, instabilitas, verbositas, fincm, quantum ad ardua, quae subsuut
curiositas. » Ergo videtur quod vel a Gre- consiliis, fit per pusillanimitatem quantum
;

gorio, vcl ab Isidoro male assignetur acedia autcin ad ca qua? pcrtinent ad cominu-
vitium capitalc cum suis lilialibus. iicm justitiam, fit per torporcm cin^a prie-
Sed contra cst quod idcin Jrcgorius dicit, (
ccpta. Impugnatio autcin coutristantium
XXXI MoraL, ac^cdiam csse vilium
loc. cit., bonorum spiritualium quandoque quidem
capitale, ct habero pr«dictas lilias. est ad bona spiritualia
circa Iiomines qui
Rcspondeo diocnduni, (juod, sicut supra inducunt', hoc cst rancor; quando(jue
ct '

dictum cst, vitiuni capitalc dicitur essc cx vcro sc extcndit ad ipsa spiritualia boua, in
quo promptum est ut alia vitia oriantur quorum detestatiouem aliquis adducitur ; et
sccundum rationem caubffi flnaHs. Sicut hoc pn^pric est nialitia. IiKjuaulum autem
aulcin homincs niiilta opcrantur proptcr proj^lcr tristitiam a spiritualibus aliquis
(l(;lcctatiou(Mn, tiim ul ipsam conscquantur, transrcrt se ad dclectabilia exteriora, poni-
tuni cliani cx cjus impctu ad aliquid agcn- tur lilia accdia^ cvagatio circa illicita. Per
duni pcrmoti, ita ctiain propter tristitiam quod patcl rcsponsio ad ca qua^ circa sin-

* liixjc tantuin leguntiir in loco cil. : « trislitias ]msillauiniitas, rancor, torpor el evafralio mentis.
jcaudiuni, acodiiu forlitudo oppoucnda ost. » soxta dosidoratur. sou desporatio. Quoad torpo- —
* Sic cod.; in edit. « prorunii^ontos. »
:
roni, S. Ligorius dobuisset addoro »\ circa pr;vcep- :

^ Ita codd. Tarrac. ot Alcau. cum oditis passim ta. » Ad dosperatiouom reduci possunt menlis tris-
al. :« inducuntur. » litia, et tiudium vitiv; ad torporom circa privcepta
* In Parni. « liic. »:
reducuutur somuolentui. otiositas, dilatio, uegli-
(o) lusuflicionlor apud S. Ligoriuni, lib. II, c. m, geutia, indevotio, iDCoasummatio, remissio.
n 84, niin! acodii.u onumorautur malilia scilicel,
 QUtEST. XXXY, ART. IV. nr>s

pulas filia.«; objicicbantur naiii nKilitia non ; t(»rporem circa pravepta; circa qua^ cst ali-
aaipitur hic seonniluin (luod est ji^onns vi- qnis otiosus, omnino ea pra'tcrmittcns, et
tionnn, .sed .sicnt (iictum c.st. Rancor ctiam sonmolentns, ca negligentcr implens. Onmia
ut»n arcijdtnr hic connnnnilcr pnMMlio, scd antem alia qniniine qua' p(»nit i-x acedia
pni (jnadam indignatione, sicnt dictnni esl. t»riri, [lertinenl ad eva^jMtioiiem njentiscirca

Et idem dicendum est de aliis. illicita qua} qnidem secundum qnod in ipsa
;

.\d lertinm dicenthnn. quod ctiam C.assia- arcc mentis residet volentis imp»»rlnne ad
nu.s, in lili. \ De insttf. iwnoh., cap. r, et diver.sa .se diirundere, vocalnr importnnitas
Hb. I.X, cap. I, col. 3.')3, di.stingnit tristitiam meidis; secundum antein quod pertinet ad
ab accdia. Scd convenicntins (iret;;-<>rins, cof,Miitionem , dicitur cnriositas; qnantum
1«H-. cit., acediam trisliliam nominat (piia, : antein ad locntioncm, dicilur verbositas;
sicut snpra dictnm est, tristitia non est vi- quantuni autein ad corpns in eodeni loco
tium at» aliis distinctnm, sccnmhun (juod nuii manens, dicitur inqnietudo corporis,
aliquis reccdit a gravi et laborioso opcre, quando .scilicct aliquis per inordinatos mo-
vel sccnnilnm (piascnmqnc alias cansas aU- tus membrornm vaj^ntatem' indicat mentis;
(juis tristetnr; sed solnm secundnm qnod (|uaiitnm autem ad diversa ioca dicitur
tristatnr de b(»no divino, qu(xl pcrtinet ad instabilitas; vcl potest aceipi instabihtas se-
rationem acedia» (ina* in tantnm se con- : cundum mutabihtatem propositi.
vertit ad (luietem indebitam, incjuantnm
CoNCLCSio. — Cuni acedia, tristitia sit de spi-
a.spernatur l)oimm divinum. Illa autem qna^ bonu diviiio, vitium capitale nccessario est;
rituali
Isidorns ponit oriri ex accdia ct tristitia, cujus liliu' smit nialilia, rancor, pusillaniniitas,
redncnntnr ail ea qna» (ircgorius ponit :
desperatio, torpor cijca praicepta ac meutis eva-
namamaritudo, quam lsid(irus ponit oriri ex gatio (a).

(juidam efrectus rancoris. Otio-

tristitia, est

sitas autem et somnolentia reducuntur ad

• Sic cod. : in Parm. vacracilalem. » Sed neque

: '< pulsans. Vox dilecti mei pulsantis : aperi mihi,
'< vagitas, » neque « vapacitas » in Glossariis inve- Cant., V. En ipse stat post parietem nostrum respi-
niuDtur. Glotnarium medise ct injimx latinitatis ba- ciens pcr fenestram, Cant., iii. Ego slo ad ostium et
bet « vagositas.
:
>'
pulso, .\poc III. Qui si diu extra dimiftatur irasci-
,

a) Acedia specialis sola est vilium capitale, et tur, ot minatur, gladium vibrando, ostium fran-
babet juxla S. Gregorium, XWl.Morai, cap. xvn, gendo, adulteram occidendo. Ne tardes converti ad
sex fllias,- nempe malitiain. rancorem, pusillanimi- Dominum; subito enitn supervenit ira illius, et in
tatem, desperationem, torporem circa prjecepta, et tempore vindictx disperdet tc, Eccl., v. Irascilur
montis evagationem circo illicita. Evagalio mentis conlra excusationem dicentium : Mandn, remanda,
reapeclive ad ip.sam mentem sese ad diversa dif- expectfi, reexpecta, Isa., xxviii. Talis erat Augus-
fundere volenlem dicitur mcnlis importuiiitas, res- tinus ante conversionem, ut ipse ait:« Non habe-
peclivo ad cognitionem curiositas, respeclive ad bam quid tibi dicenfi Surge qui dormis, respon-
:

locutionem verbosilas, respeclive ad potentiam dere nisi verba soinnolenta ef lenfa sine modo, :

loco-molivam corporis inquietudo, respective ad sine paululum et illud modo non liabebat modum,
;

proposilum instabilitas. et illud paululum prolendebalur in longum. »

Aliter Sperulum morale, lib. III, part. vi, disl. ii : Similes sunt illis qui invifati ad coenam patris-
« Circa (piarlum de tiliabus acidife, sciendum faniilias omnes diversimode se oxcusabant, et ve-
quod mullee sunt, quia inultis modia per acidiani nire nolebanf, Luc, xiv. DeumofTendunt maxime,
peccnt bomo. Ejus autem filiae sunt hte Dilatio, : non solum eum qui sjionsus est exlra diiniftendo,
segnities sive pigrilia, ti^pidilas, pusillanimitas, sed adulterum et adulferam infor amplexus te-
inconstnntia sive impenteveranlia. inquieludo cor- nendo, sponso conteniplo, qnando diaboli delecta-
poris, i;vngatii> meiitis, ignoranlia, otiosilas, vor- f iones niomenfaneas et ros caducas eis proponunt.

bositas sive multiloquium, vaniloquium, murmur, Ifcin difForens converfi Deum oirendit, disponona
tacitumitas mala, indiscrclio, gravedo, somnolen- pro voluntate sua do tempore quod Pater posuif in
tia. negliKentia, omi.ssio, ingralitudo, indevotio, sua pofestalo, cujus disposilionom non concossit
languor, taedium, jmpedilio bonorum, impceni- apo.stolis,aut alicui i>ur8e croaturfp. Hoc faciunt
tenlia, desperatio. cpu dicunt (piando fecero lisec ot illa, lunc inlrabo
:

I»rima igilur filia ncidia; est dilatio bonorum roligionein, vol primo faciam hoc, posl illud, vel
agendorum, puta converslonis ail Deum, ingressus primo colligam me.ssem, post vondemiam, sicut
religionis, peregrinationis, pcpnilenlia!, ronfc-.ssio- dicobat ille do(pio Luc.,xii. Rospondil oi Dominus:
nis, inlutloni^» voti. vel impletionis alicujus boni Stulte, hac norte rcpetcnt animnm tuam a tc. —
pr' I»ti. Siinl autcm .s»'ptnm causte Sociindum iiroptor quod accolerandn esl conver-
qi»' li sil periculosa dilali'». sio, osl mortis motus incerliludo. Nescit homo (inem
Priuia cuusa oal Doi qui exclusus primo
ira stium, ne<iue lempus, nequo locum, nequc modum,
bluxditur, ul ei aperialur, slans od o.Htium et neque slatum mortis sugd. Sed sicut piaces cuptun»
 ; ;

336 SUMMA TUEOLOGICA.

invidia ; 2" utrum sit peccatum ; 3° utrum
poccatuni niortale; ^" utrum vitium
QUiESTIO XXXVI. sit sit

capitale, el de lilialijjus ejus.

DE INVIDIA.
(Et quatuor quserunlur.) ARTICULUS PRIMUS.
Utrum invidia sit tristitia.
Deinde conslderaiuliim cst dc invidia, et
circa hoc qua^runtur quatuor 1° quid sit : Ad primum sic proceditur. \. Videtur

tur hatno, el aves comprehcndunlur laqueo subito tionis decem : 1. Via cseleslis est difficilis, tempus
et improvise, sic capiunlur homines in tempore breve, impedimenta mulla, janua cito claudenda
malo, scilicet morlis. Seneca « Juvenes mortem : 2. periculum est praescriptionis, nam diabolus
habent a tergo, senes ante oculos. » Tertium — difticuller dimittit quos diutius possedit ; 3. homo
propler quod acceicranda est conversio, est diffi- cecidil in loco profundo, scilicel in vitiis; 4. ditTert
cullas exeundi malam consuetudinem quanto : accipere manum
magni Dei, sine quo non potest
diuturnior csl, tanto fortior est, et vehemenlius sublevari 5. nescit qua hora necessaria erunt
;

ligat, et forlius tenet, el impedil ne liomo conver- prseparanda, resque necessarias non statim prae-
latur, vel facit ut difficilius convertatur. Bernar- parat; (i. tempus et opporlunitas transeunt; 7. con-
dus « Voluptas habitu libenter repetitur, repetita
: tinue deperit anima succurreuda 8. est in periculo ;

blandilur, consuetudo ligat, ralio consopitur. Dif- morlis, nec vult eripi; 9. non eligit quse absque
ficilior est auteni conversio propter duodecim cau- mora eligenda sunt ne amitlanlur; 10. hominem
sas 1. proi)ter mala? consuctudinis indurationem;
: sequitur a tergo mors, et hostes infernales.
2. propler nialitise occupationem quaj esl tinctura Segnities, ignavia, vel pigritia reddit hominem
mala, in qua cum j)anuus diu mansit, non potest impolentem ad operandum el ne se vertat vel ,

de facili alium contrarium colorem;

recipere moveat a malo stalu, reddil eum velut immobilem.
3. propler bonorum naluralium consumplioncm Similis est Adonibezeth de quo legitur Jud., i, quod
4. propler vasis cordis longam infectionem 5. prop- ; reges quos capiebal, manuum et pedum summila-
ter peccatorum longam et assiduam onerationeni; tibus amputatis, inuliles reddebat et imj)Otentes.
6. propter elongationem a Deo qui diflicilius audit Quidam pbilosojjhus ail cuidam pigro indignaveris :

clamantem propter maxiraam diflicultatem

; 7. si quis oplarel ut inutiles manus aul pedes haberes,
curiE circa mortem quia tunc insurgunt sollicitu- nunc cum integra sunt tibi, tu non vis eis uti.
dines de rerum et domus dispositione; 8. propter Cato :

juslitiam quse vult ul a Deo coudemnelur in line t Scgaitiem fugito, qua? vita- ignavia ferlur;
qui Deum contempsit quamdiu vixit; 9. propter Nam, cum animus languel, coDSumit incrlia corpus. >

insidias et tentauienta diaboli niajora circa morien- Distich. VI , lib. III.

tos 10. propler aniaritudinem diuturniB infirmita-

;
Scgnitiem « qufe perhibetur facere vitam igna-
tis scilicet veteris peccali, quaj facit bona desi- vam; qua3 corpus in partes trahit, et ad negotia in
pere; 11. propler amariludinem memoriai morlis via humana obeunda facit inhabilc. » Daumius. —
qujE separat a pricsenlibus bonis; 12. propter « Segnilies jjroprie refertur ad auimum ignavia ,

nialorum diversorum occursionem, quic concur- vero adcorjms. Hinc segnis quandoque dicilur qui
runt el occurrunt circa morlem. Quarlum prop- — ingenio caret. Vide Serv. ad Virg., lib. I ^Eneid.,
ter quod esl acceleranda convorsio est periculosus y 423 segnem, id est sine igne, carentem ingenio
:

Stalus ])eccaloruni, qui gladium iriB Dei habent dicimus. Iguaviam autem de corpore dici, eamque
sup&r caput suum, qui iclu lapidis salis parvi vitam ignavam reddere ex multis adjjaret, ut ex
possunt alteri, (jui etiam in cubili secum habent adjectivo « ignavus. » Vide Marcell.,n. 142; Ovid.,
plures hosles capilales spiriluales, qui usque ad lib. I, ex Pont., El. v, > 3 :

portas inferi deducti non dislant ab eo, uisi per t Cernis ut ipiavum corrumpant otia corpus.
Iransitum corporis Iransversum. Quinlum prop- — Arntzenius.
ler quod est acceleranda conversio esl cura Nou
soluni consumit corpus, sed ipsas res tem-
lucrandi bona jjlura qua3 proveniuut ex accelera- porales. —
Sognities seu pigritia esl roceplaculum
liono conversionis, qua3 sunl decem 1. Boni :
omnium viliorum, quia pigri tenlalionos omnes
l)rofundilas et teuiicilns: 2. bonilalis jucundilas reci])iuut,uou rejiciunt, sed nutriunt, ex quo mala
acquisila ex consueludine longa 3. vivcndi secu- ; omuia generanlur; el breviter sogiuties facit homi-
ritas 4. vitaj bona' diulurnitas; 5. servitii gralio-
; nem inopem bonis fortuniB, gratia) et glorije, el est
silas; 0. sj^ei consolalio ex lougiori poDnitentia; similis lilargiae, quuj facil hominem mori dor-
7. ignis purgalorii liberalio; 8. Ecclesiie communi- miouilo, ot non senlire intirmitalom suam.
calio; majoris nierili accumulalio; 10. Uiiijor
U. Tepidilas esl recessus a fervoro debito charilalis,
romuneralio. —
Sexlo periculosa est dilalio cou- el facit hominem Deo oxosum et abominabilem
versionis, quia qui converti dillerl iniiiiius esl in ut cibuiu corruplum. « Cavondum ost uobis a fri-
Deum, sei])sum, in luigolum, in j)roxinmm. In
in goro iiquilouis qui monlis Injisus
si somel iu siniim
Deum In angelum quia prival
ol in .seij)sum palet. montis ox-
fuorit, defervoscit novilius fervor, livor
cum gaudio ijuod haberet de conversiono ojus. In tinguitur, ot boua intima moriontur. » Bornardus.
proxiuium quia ei in bollo sj)irituali adjulorium non Pusillaniiuilas esl nimia sui dojoclo. Pusillani-
hnj^endit, sese ei inutilom reddil, ol forsilan oum mos sunl ad modum molancholiconim qui solas
lualo suo exeniplo corrumpil. Soxlo nialum ost — imaginatas phantasias troj)idaut, o( vana croduul
(^'Terro convcr.sioncm proplor faluitates Iiujusdila- vera, cl dojiciunlur ab his qu«B non suul, aec fuo-
 OUjEST. XXXVI. ART. l .1.'i7

qiiod invidia nou .sit trislilia. Objootum fiiiiii videhuut talcs, (juibus suiit quoad aliquiJ
trislilitT »'sl maluiu. Sed ol»j»vtum iuvidiii; similes aut secuiidum ^'eiius, aiit seruiidimi
ost ktuuui liifit fuiiu (iroj;<»iiiis iu
; V (•oi;uiti()uem, aut seruiidiim staturam, aut
Moral., cap. xlvi, § 85, col. 7-2S. t. I, do seouuduiu Iial)itum, aut scounduiu opinio
invido lo^iueus « Tabes^^entem lueutom
: ueiu. » Krgo iiividia iiou est trislitia.
sua poMia sauciat, quaiu relicitas torquet ;i. l*ra'terea, trisfitia (,'x ali^juo defeotii
aliena. » Krgo invidia iiou est tristitia. oausatiir; uiide illi qiii suut iii ma^no
i. I*netcrea , similitudo iiou est oausa defectu, suut ad tristitiam i)roui, ut supra
tristitio», .sotl mau'is d»'Ie<tatioius. Sed siuii- diotuiu est, cum de passioiiihus aji^eretur.
litudt) est causii iuvidia*; dioit ciiim riiiloso- Sed illi ([uibus modicum delicit, (it (jui siiut

phus in II Rhetor., oap. x, in princ. : lu- amatores houoris, ct qui reputautur sa-

ni: -iunt eqiiisumbraticis, lor omnium vitiorum, noverca virtutum, et occasio

qu. urabram suam vel ar- ,
tontationura. Oliosus landom jjordil tompus suuni,
boruiu vi.l.-ul.s, tit iji[uaiu se projiciunt et submer- bona sua toniporalia, spiritualia et fetorna.
gunt. " Illuil tibi pnecipuo cavendum est ne sis Vorbositas sotjuitur eliam ex accidia; sed qui
raiser anle tempus, cum illa qu;e velul imminentia muUis rerbin utilur Ixdit animam suam, Eccl., xx.
exparisti, forsitan nunquam ventura sunt. » Se- Doinde vaniloquium quod vorba profert otiosa.
neca. Porro verbum otiosuui, illud est qiiod aut rationo
Inconstnntia et impersevcrantia ditTerunt siciit justajnecessilalis, aut intontione pitB utilitatis
constantia el persoverantia. Constauti.i et perseve- caret.
rantia convt?niunt in liue, quia ad ulramque i^erti- Murmur quoque ad accidiam pertinet, quia pro-
net persistere finniter in aliqno bono difticili. venit ox inlerna! unctionis, et exterioris consola-
Ditrenuit autem secundum ea quse fnciunt difllcul- tionis doloclu. Et potest dici inurmur obloculio :

tatem ad persistendum in bono. Nam virtus perse- indebita conlra Deum vel alium; hoc aulem gene-
veranlio) proprio facit hominem persistere in bono rat siepe accidia el vita; laedium.
contra dirticultalem qua; provenit ex ipsa difticul- Taciturnitas nimia vitiosa est ut nimia loquaci-
tale actus, et virtus constantife contra diftlcultatem tas; esl enin% tempus taccndi, et tempus loquendi,
quie provenit ex ntiquibus aliis impedimentis Eccl., m. « Servanda est linpua, non indissolubililer
exterioribus. Inconstantia ost mobilitas vel insta- allifrnnda. » Isidorus. AIi((uaudo ex acedia gignilur
bilitjis animi qua n^itnntur accidiosi, qui circum- tacituruitas viliosa.
feruntur omni vento tentationum, non volontes Indiscrolio aliquando acediam generat, et ali-
persistere in bono difficili, sive oratione, sive alio qunndo ab acedia generatur, aliquando autem ex
bono open'. Ad eamdom speciora pertinere vidotur nimia fostinantia vel nimio fervore nascitur
molliliea. Convenit enim mollilios cum prajmissis Est gravedo quando quidquid ad servitium Dei
in flno. qui est dosisloro ab aliquo bono difficili. vel ad salutem propriam pertinet quis reputat one-
Sed dilFert ab ois, (piia iaus persoverantiie et con- rosuin, cum dicat Salvator Jugum meum suave est :

stnnli»' ronsistit in hoc cpiod homo non recedat a et onus meum leve, Malth., xi.
bono projitor diuturiiam tolorantiam difficilium et Somnolcntia quse generat egeslatem, csecitatem,
lab. Cui dirocto videtur opponi quod ali-
I
et tollit facultatom oi)erandi, generatur ab acedia :
qu; letici.nt a bono proptor aliqun difficilia Piqredo immillit soporem, Prov., xix.
qu:. non potest, ethoc portinet ad ratio- Negligenlia importat defectura debitsD sollicitu-
noii. .. Nam molle dicitur aliquid, quia fa- dinis circa actum proprium cxhibendae.
cih- ce.lil laiigonti. Omissio solet esse elloctus negligentiiB.
Inquioludo corporis qusdam est ex afTeclus fla- Ingratitudo saipius quoquc provenit ex oblivione
fn^ntia, id est ex forventi desiderio veniendi ad boneflcii qu£e procedit ex negligentia, stepius a tc-
Deum. « Domine, inquietum est cor nostrum donec pore quo redditio boneficii sustineri non potest.
requiescat in tc. » Au^nistinus in lib. Confesaionum. Indevotio ost defoclus i)romi)litudinis voluntatis
Et Gst inquiotudo ex accidia, quia accidiosus iicc tolum tradendi se ad ea ((ua; portinont ad Dei fa-
cortle nec corpore requiescit. Non in bonis possunt mulatum.
quiescere accidiosi, cum sint eis amara, nec in nia- Languor spirilualis ost gravis et periculosa infir-
lis. cum mordeat eos conscicntia. Ambutant inquiele mitas qune aufort omnem saporcm diviuie dulcodi-
nihtl agentes, II Tbossal., iii. nis, et omnium spiritualium et inficit palalum ,

Bvagalionem mentis sentiunt accidiosi quia non cordis ita ut omnia videantur amara.
si.^tunt in .seipsis, ideo. evagntur cor corum circa Impeditio bonorum acediam consoquitur, nam ox
lllicita. Abiit vagu.n in via cordin sui, Isa., i.vii. eo quod acodioso bona sunt insipi(ia vel niiinia,
Ifrnornntia eoritm qu»
portinent nd .salutem la- displicct ei in aliis videro quod ipsn facere nogligit
borant nccidiosi, quia nolunt inquiroro quomodo vel contomnit, ot id«;o ne flnnt nititur impodiro.
soienl se el alia qum slbi sunt necessaria ad snlu- Tredium vitaj provenit ex longa tabefaclioue tris-
tom, cum posseut, et nofflifmnt proptor studium. seu acedite.
titiic
(}'•"•- :t etiom accidifp Hlin; homo tnmen na- Impcrnitentiam parit acedia, quia acediosus poB-
lur !
n vitare tlobot, sicut bonti Spiritus, nitontiam ditfort et nogligit.
corpoi.i .
animalin, plnnlrR, otc. In sudoro
;»i<«»lia, Consoquonler ox eadcm accdia nascitur despc-
vultus sul debet vosci pane. Deus Ipso operalur ratio.
usque adbuc. Oliosilas est, ut ait liernardus « Ma-
358 SUMMA TUEOLOGICA.
pioiites, sunt iiividi, ut patct pcr Philoso- sui, timcns ne cum la-dat ; ct talis tristitia

phum in II Wietor., loc. cit. \Lv{^o invidia non est invidia, sed magis timoris ctrectus,

nou cst tristitia. ut Phiiosophus dicit in II lihetor., cap. ix,

4. PriBtcrca, tristitia dclectationi oppo- paulo a princ.

nitur. Oppositoruni autcm non cst cadcm Alio modo bonum alterius sestimatur ut
causa. Ergo cum memoria bonorum hunia- malum proprium, inquantum est diminuti-

norum ' sit causa dclcctationis, ut supra vnm jiropriai gloria^ vcl cxccllcntia,* ; et hoc
dictum cst, non crit causa tristitia;. Est modo dc bono altcrius tristatur iuvidia; et

autem causa invicUac; dicit cnim Philoso- idco pra^cipuc dc ilMs bonis liomines invi-
phus in II n/ietor., loc. cit., quod « his dcnt in quibus cst gloria, ct in quibus homi-
ali(piiinvidcnt qui hohent, aut posscderunt ucs amant lionorari et in opinioue esse, ut
qua; ipsis convcnicl)ant, aut ipsi quando^pio Philosophus dicit in II Rhetor., cap. x,
possidehant. » Ergo invidia non est tristitia. parum a princ.
Sed contra est quod Damascenus in II lib. Ad primum ergo dicendum, fpiod uihil

Orth. ftd., cap. xiv, col. 931, t. 1, ponit prohibet id quod cst i)onum uni, apprchendi
invidiam spccicm tristitiai, ct dicit, quod ut malum aUcri et secundum lioc tristitia
;

« invidia est tristitla dc^ alicnis i)onis'' («). » aliqua potcst csse de boiio, ut dictum est.
Respondeo diccndum, quod objectum tris- Ad sccundum diccndum, quod quia in-
titiae est malum proprium. Contingit autem vidia est de gloria alterius, iii(|uantum di-
id ([uod cst ahcnum bonum, apprehcndi ut minuit gloriam quam (piis ai^pctit, coiise-
malum proprium; et secundum hoc dc bono qucns est ut dc iUis tantuui iuvidia habeatur,
aUcno potest esse tristitia. Sed hoc contingit quibus homo vult se aiquare vel praeferre iu
duplicitcr uno modo quando quis tristatur
:
gloria. IIoc autem non cst rcspcctu multum
de bono alicujus, inquantum inuuinet sibi a se distantium. NuUus cnim, nisi insanus,
ex hoc pcriculum alicujus nocumenti, sicut studct se a.'quare vcl pra^fcrre iii gloria his
cum Iiomo tristatur dc exaltatione inimici qui sunt muUo eo majores; putii plcbeius

^ Non ut in Parm. : <\ liabituum. » In uno cod. rem dignitatis infringere. » TuUius, in Oratione
et forsan molius : « habitorum. » pro Cornelio Balbo : « Quemadmodum misericordia
' Cod. habent : « in alienis. » ost segritudo ex alterius rebus adversis, sic invi-
' « Invidentia est tristitia ob alterius bona. » Vers. dentia est a^gritudo ex alterius rebus secundis. »
Lequlen. TuUius, in Tusculanis, lib. III « Invidentia est :

Invidia esl dolor vel {egritudo animi ex aliena

(a) aegritudo suscepta propler alterius res secundas
felicitato nascens et animum torqucns. Sic dicfa, quEC nihil noceant invidenti. Malitia esl voluptas
quoniani invidus aliena bona videre non polesl. ex malo alterius sine emolumeuto suo. » Tullius,
Item invidla est in actorcm suum reciprocus ex in Tusculanis, lib. IV « Malum alienum tuum ue
:

alterius J)ono tabcscentis animi crucialus. Hujus feceris gaudium. » Socrates.

itaque vitii partes sunt tres, afflictio scilicet in € Keriilinr scges csl alicnis scmper iu npris,

prosperis proximi, et exultatio in adversis, et ma- Vicinumque )>ecu8 giMiulius utwr h»bct. »

lignitas sive malitia. Afllictio quidcm in ])rosperis Ovidius, Dc arte, ILb. I.

est animi cruciatus ex profoclu minus silii placen- t Sumnia pelit livor. >

tis doscendens. Exultatio vero in advorsis est (luiu- > Uuiiipcre livor cdax. >

dam ex alterius casu conccpti odii nel)ulosa con- Ovidius, lib. De remediis, 1.

solalio. Porro malitia cst alieni danmi avidu) I.H>dcrc vivos

nequissimajquovoluptatisodiosusexcursus. «Post — Livor ct injuslo rarpore dcnto so!et. >

gloriam momini'ris invidinm soqui. Intor mortales Ovidius, lib. De Ponto.

itaquo dinicillinHun ost gloria invidiam vincere. » I U»bicm livoris accrbi niillaquics pbcare poleit. >

Salliistius in Jmjurlhino : « Virtutis comes est invi- Claudianus, in ilinori.

dia Africano siquidom industria virtutem, virtus
;
f Invidus nllcrius marccsrit rebus opimis,
gloriam ot gloria annulos coiiiparavit. » Tullius, in Kl vidct illius prospera cuni laiTymis.
llhclorica, II « Pravum al(|ue malignum ost non
:
Invidia Siculi non invcner.^ tyranui
iidmirari hominem admirationo dipnissimum. » Majiis lurmciilum. >

Plinius, Ad Corncliiiiu Licianutn. « Si nulli invido- Iloratius, iu lib. Epistol.

ris, major eris. Qui onim invidet minor osl. Invidia • Itunipiliir nuidiii ijiiod liirba supor in omni
siqiiidom ost unimi dolor ox alionis commodis; Monslranuir digilo, nimpilur inMdia.
nulli orgo invidot vir l)onilalo i^ra^ditus. Scias oum Rumpilur invidin qwH) »uus jucundus anucis,
mullis abundare virtulibus in so qui aliouas amat. » Quod coDvivn Ircquons, rumpiUir invidia.
Ex Proverbiis sapicntum « Malo porlinax deus • lUimpilur invidia qiiod aiOBiiiiir qnodqur probamur.
Utimpnlur quisqui*, runipilur iiiMdia >
llvoris do loco glorira fomitem obloqiuuidi quif-
rit. » Ennodius « Est hivc soculi malitia qussdam
: lIiBc ex Speculo doclrinali Vincentii , lib. IV,
atquo lubos, virluti vollo invidero, ipsumquo flo- cap. cxxx e( gx.\xi.
 :

OU^EST. XXXVl, AllT. 1. 3.%9

homo rej^i, vel oliam rex plebeio, (jiifiu ct .iolt, v, -2, (licitur : Parvuluni orcidlt
umltiim excedit. Et iileo his qiii miiltiim ittvidia; et (iregorius (hcit in V Moral.,
{listant vel loco, vel tem|Hjre, vel statii, ca[). XLVi, § 81, col. 7:27, t. 1, (piod « iiivi-

homo noa invitlet ; setl his qiii siint pn»i)iii- derc noii possumus nisi eis quos nobis iu
qiii, quibus so nititur a'quare, vel pra-forrc. arK]uo meliores piitamus. »

Nam oiim illi e.\ce<lnnt in f.rli>ria, acciilit luxj .\(l (piartuiii inemoria
(licciidnm. (piod
contra nostram utilitatem'; et inde (ausiitur fueruut
pra-fcritoriiiii Ijoiiorum, iiiquaiituiii
tri.stitia. Similitudo autem delectatiouem habita, delectationem causat; scd iuquan-
(Musat, iii([uaiitiim coiicordat voluntati. tum sunt ami.ssa. causat tristitiani; ct iii-

Ad tertium diccndum, (iiiod iiullus coiia- ah aliis halieiitur, causat iuvidiaiu,

(luaiitiiiii

tur nd ea in quiliu.s cst multum deflciens : quia hoc maxinic videtur ploria^ propriai
et ideo cum ali(iiiis in h(X' eum excedat, (lcrogare. Et ideo dicit IMiilosophus in II
non sed si mcHlicum deficiat, vi-
iuviilet ; lihctor., cap. X, a mcd., quod senes invi-
detur ad hoc pertingere possit, et sic
(pioil deiit Jiinioribus, ct illi ([ui luulta expende-

ad h«x' conatur; unde si frustraretur ejus runt ad ali([uid conscqucudum, invident his
conatns propter excessum ploria* alterius, qui parvis cxpensis illud suut consccuti;
tristatur. Kt iiide est (juod aniatorcs honoris doleut eiiiin dc amissioue suoriim bonorum,
sunt magis invidi; et simiUter etiam pusilla- et de hoc quod alii cousecuti suut boua.
niiues sunt invidi; quia omnia reputaut CoNCLUsio. — Invidia esl tristitia de bono proxi-
magiia ; et quid([uid hoiii alicui accidat, mi, prout proprium maluin {estimatur, et dimi-
reputant se in magno superatos esse. Unde nutivum proprii boni (n).

* Sic cod. et recte; nam, v. g. «nocet » scholari malignitate et iniquitate, quando displicet absque
quod suus conciiscipulus excedat in gloria, omnia- proprio commodo vel iucommodo cruod alii habcant
que prtemiu obtineat hoc accidit contra semulo-
; bonum. Et hoc ul pluriiuum evenire solet ex inani
ram utilitalem. In voluntatem. »
Parm. : « gloria. Undo Gregorius, XI Moral., ait « Prima :

(a) « Invidia est de alienis bonis. »

tristitia soboles superbise inanis gloria est quai duni op-
Damascenus, lib. II suarum Senlenlinrum. Dolor pressam mentem corrumpit, invidiam mox gignit:
de alterius bono potcst tripliciter provenire I. ex : ([uia dum vani nominis potentiam appelit, ne quis
timore proprio, cum quis dolet de bono alicujus, hanc adipisci valeat, labescit, ef ex hoc est quod
quia verisimililer timet slbi vel aliis nocumentum invidia solet esse inter pares, quia unusquisque
inferri, et Inmc dolorem Aristoteles, in II Rhelor., appclit alios in gloria secundum suum stalum aut
dicil non osse invidiam, sed effectum tiraoris; do gradum superare. Undo nunquam rusticus aut
quo Gregorius, lib. XXII Moral., ait « Eveniro : agricola invidebit doctori de scientia, nec mulier
plerumque solet. ul, non amissa charilate, et ini- invidebit militi de strenuitate vel fortitudine, nec
mici nos ruina Istilicet, et rursus ejus bonum sine mercator vel civis religioso de fama sanctitatis, et
invidiffi culpa contristet, cum ruente eo, quosdam sic de aliis. Sed unusquisque invidet alteri de his
bene erifri credimus, et proficiente illo quosdara bonis qusB vel ipse habel, vel habere intendit. Et
jnjust»» opprimi formidamus. Rationabiliter namquo tamen si hoc fiat animo deliberato, cum sit conlra
unu.squisque mapis diligere debet seipsum quam charitalem, peccatum est, et ex genere suo pccca-
alios, et commune bonum et multorum quam tum mortale. Charitas non xmnlalur, I Cor., xnr.
particulare unius. Sic Isetabanlur de malo
vel Tristitia de bono alicno inquanlum creditur
Pharaonis filii Israel qui Exod.. xv, dicebant : proximus tali hono indignus, non est invidia sed
Canlemm Domino. gloriose enim honorifxrnlus est indignali<i, juslissinia quideui, si fiat propter Di^um
fquum et ai^rensorem mare. Et dum
projecit in vel bonum commune quod credilur ab indigno
eranl in caplivitate in manu ejus dulebanl do Isedendum.
prospcritata illius. Idipsum fecerunt de prosperi- Tristitia de bono proximi ox ipsius proximi
tate et advtTsitate Holophernis, aliorumquc qui displicentia non est invidia, sed odium, quod est
populum Dei vexare prtesumpserunt. 2. Polest — peccatum gravius invidia.
provenire dolor de alterius bono ex defectu, cum Mercator tristalus quod vicinus vendal, non
sclUret quis dolet non quod proximus bonum illud ipse semulator esl, non invidus, rpiia Irislitia cjus
habeat, s(>d quia illiid sibi dolicit et si quis doiet ex ; versatur circa malum proprium, quod est carcntia
defeclu boni quod non esl rere bonum, mnlc o^it vcnditionis ;et hoc est tantum veniale juxta doc-
sic dolendo, ul si quis doleat quia non fornicatur, tores communiler.
sicut multl faciunt cl similia. Si vero dolcal quod Supromum peccatum est invidin frn-
invidia^
non bonum habeat quod est vere bonum ct hones- ternn; charitntis, qua quis invidiH frnlri virtutes,
tum, reclo faclt. El cum dolor lalis circa honesta grntiam, donn Spiritiis sancli; quia (juo majus est
venatur, secundum Ari.stolelom, III Rhetor. vocnlur , bonum proximi ile quo Irislatur invidus, eo grnvior
selus; dc hoc dicebat Paulus A-.mulamini rhnrii- : est illius invidia imdo dicitur poccntum in Spi-
:

mata metiora, et Ilieronymus, AdLsetam.de inatitu- ritum snnctum, fjuia qui sic invidct, ctiam Spiritui
tion» fiHm « Haboat socias cum ({uibus addiscat,
: bancto invidol, qui in donis suis ol oporibus glori-
quibus invideal, quarum laudibus mordcalur. *> — licatur.
3. Potest provenire dolur cx bono altorius, ex
 .

3C0 SUMMA TnEOLOGICA.

eo quosdam licne origi crcdimus, et pro-
ARTICIJLUS II. flcicnte illo plerosquc injustc opprimi formi-

Utrum imidia sitpeccatum.

damus. » Alio modo potcst aliquis tristari
dc bono altcrius, non ex eo rjuod ipsc habet

Ad sccnntlum sic proccditur. \. Videtur l)onum, sed ex eo (juod nobis deest bonum
quod invidia non sit peccatum. Dicit enim illud quod ipse habet et lioc proprie est ;

Hicronymns, Ad Lxlam,, de instrurUone zelus, ut Philosophus dicit in II Rhet., c. xi,

filix, epist. cvn, § 4, col. 871. t. 1 : « llalicat circa princ. Et si iste zelus sit circa bona
socias cum (|uibus discat, quibus invidcat, honesta, laudabilis est, secundiim illud I
quarum lau(lilius mordcatur. » Sed nuUus Corinth., xiv, \ : yEmulnrnini spiritnalia.
cst sollicitaudus ad pcccandum. Ergo in- Si autcm sit de bonis tomporalibus, potest
vidia non cst peccatum. esse cum peccato et sine pcccato. Tertio
2. Praitcrca, invidia cst tristitia de alicnis modo aliquis tristatur de bono alterius, in-
bonis, ut Damascenus dicit, lib. 11 Orth.fid., quantum ille cui accidit bonum, est eo indi-
cap. XIV, col, Scd hoc quamloquo
0.'J2, t. 1. gnus; qua^ quidem tristitia nou potest oriri
laudabilitcr cnim Prov., xxix, 2
fit ; dicitur : cx bonis honestis, cx quibus aliquis justus
Cum impii sumpscrint principatum, gemet cfficitur, sed sicut Philosophus dicit in II

populus. Ergo invidia non cst sempcr pcc- Rlietor., cap. ix, est dc divitiis, et de talibus
catum. quffi possunt provcnirc dignis ct indignis;
3. Prffitcrea, invidia no- zclum qucmdam ct haec tristitia sccundum ipsum vocatur
minat. Sed zclus quidam cst bonus, sccun- ncmcsis, et pertinct ad bonos mores. Sed
dum illud psalm. lxvui, 10 ; Zelus dojnus hoc ideo dicit, quia considerabat ipsa bona
iUcC comedit me. Ergo invidia non scmpcr tcmporalia secundum se, prout possunt
cst peccatum magna videri non respicicntibus ad aetcrna.
h. Pra'terca, pai^na dividitur contra cul- Scd sccundum doctrinam fidei, tomporalia
pam. Sed iuvidia est quaidam poena ; dicit l)ona qua? indignis provcniunt, ex justa Dei
enim Gregorius, V MoraL, cap. xlvi, ordinatione disponuntur, vcl ad corum cor-
§ 85, col. 728, t. 1 : « Cum dcvictum cor rectionem, vel ad corum damnationem et :

livorisputrcdo corruperit, ipsa quoque exte- hujusmodi bona quasi nihil sunt in compa-
riora indicant, quam graviter animum vc- rationo ad bona futiira qu.T servantur ,

sania iustigct. Colorquippc pallorc afficitur, l)oiiis(r/). Et ideo hujusmodi tristitia prohi-

oculi deprimuntur, mcns acccnditur, mcm- betur in Scriptura sacra, secundum illud
bra frigescunt, fit in cogitationc rabies, in psal. XXVI, Noli <vmufari in tnalir/nan-
I :

dentibus stridor. » Ergo invidia non cst tibus, neque zelaverisfacicntes iniquitatem;
peccatum. et alibi psal. lxxii, 3 : Pxne cffusi sunt gres-
Scd contra est quod dicitur ad dalat., v, sus mei, quia zelavi super iniquos, pacem
26 fson efficinmur inanis fjlorix cupidi,
: peccntoru}7i vidcns. Quarto modo aliquis
invicem provocuntcs, invicem invidentcs. tristatur (]c bonis alicujus, impiantum alter
Respondco dicendum, quod, sicut dictum cxccdit ipsum in bonis : ot hoc propric est
est, invidia est tristitia qua^dam dc alicnis iuvidia; et istud somper cst pravum, ut
bouis. Scd luTc tristilia potest contiugcro ctiam Philosophus dicil in II Jihetor., c. x,
quatuor modis uno quideiu modo, ciun
: quia (lolet do oo do (]iio ost gaudendum,
aliquis dolet de bono alicujus, inquantum ex scilicet do bono proximi.
eo timetur nocumeutum vel ?ibi ipsi, vcl Ad i)rimum crgo dicondum, qiiod ibi su-
etiam aliis I)onis; ct talis trislitia iion cst niitur invidia pro zolo, (lu») (luis dobot inci-
invidia, ut dictum cst, ct polest esse sine tari ad i)roliciondum cum molioribus.
pcccato. rnde(iregoriiis, Wll Mornl., c. xi, Ad sccundum dicondum. (luod ratio illa
§ 23, col. 22(5, t. 2, ait : « Evcniro ploruiu- procodit do tristitia alionoruin bonorum se-
quc solct ul uon amissa charifatc, ot iiiimlci ciindum primiim inodnm.
nos riiina Kotiliccl, ct rursum ojus gloria Ad lortium diceudum, qu(xl invidia difTert
sine invidiw cnlpa contristet; cnm et ruonto a zelo, sicut dictum est. Uude zelus aliquis

(a) IIoc loco abiisus eat infelicitor quidnm uioralis morlale. Sedsi attentius introspoxisset. vnlissot po-
scriptor, utex co probarot invidiam tcmporalium tiiis coutrarium conclutlero S. Thomani, ut ex ad-
vol nulliuu cssc peccatum, vol saltcm non esso junctis liquido patet.
 QU.^EST. XXXVI, ART. II FT III. 3()I

potest csso lionus; sctl invidia seniper ost mus de morte ad vitam, quoniam dilif/imus
mala. fratres. Ufrinsrpio aufcm objorlnm, ot cha-
qiiartum diccmlum, qm^l nihil prohi-
A(l bonum proxiini; sod
rifatis, of inviiruo, osf

bct alicpifKl peorntum ratione alicujus ad- sccundum contrarium motum nam chari- ;

juiuli [xpnalo esso. ut supra dictum ost, fas gand(^tde bono pmximi invidia autom ;

cum ilo poccatis agcretur. do oodcm frisfafnr, ut ex supra dictis patot.

CoNCLCsio. — Tristari, qui»d pit>xinius in aliquo Undc manifosfum o.st quod iiividia cx suo
btmo cxcellat, cst iliroclt» contr.i proximi <lilfc- gonero est poccafnm morfalo.
tioncm unde sequitur, invidiain, ijikt ejusinutli
:
Sod, sicut supra dicfuiu osf, in quolibot
trisUlia est, scmper esse peccatuni. gonoro poc(\iti inorfalis inveninntnr ali(pii

imporfecti motus in son.sualitate existentes,

qui sunt pcccata venialia; sicut in genere
ARTICULUS 111.
adulforii primns niofns concnj)iscentia^, ct
itrum invidia sit peccaUmi mortalc. in generc homicidii prinms motus irai;
ita etiain in gcnerc invidiae invcuiuntur
Ad torlium sic proceditur. t. Vidotur aliqui prinii motus, qnandtMfne efiam iu
qu«id invidia non •>\{ poccatum niortalc; viris perfocfis, qui sunt peccala venialia.
invidla enim, cum sit trislitia, est passio Ad primum ergo dicendum, quod motus
appelitus sonsitivi. Sod iii sensualitate non invidia^, secundnm quod
est passio sensua-
ost poccatum inorfalo, sed solum in ratione, quiddain imperfoctum in gcnero
lifatis, esf

ut pafet por Auprustiuum, XII De Tritiit., actnnm humanorum (luorum principium

cap. xii, col. KMM, t. >^. Ergo invidia non cst ratio unde talis invidia non cst pccca-
; '

i^st poccatum mortalo. tnm mortale. Et similis cst ratio dc iiividia

•2. PraMoroa, in infantibus non potcst ossc parvnlorum, in qnibus non cst nsus rationis.
poccatuin luortale. Sed in eis potest e.sso Unde pafet rcsponsio ad secundum.
invidia; dicit enim Augustinus in I Conf.f Ad tcrtium dicendum, quod invidia sc-
cap. vii, col. <•«>(», t. 1 : (( Vidi ogo, (.'t o.\per- cnndnm Philosophnm, in II Rhctor., c. ix,
tus sum zelantem puerum; nondum loque- oppoiiifnr et nemesi, et inisericordiae, scd
batur et intuebatur pallidus amaro aspectu .secundum divcrsa; nam miscricordia? oppo-
cdUacfaneum siium. » Ergo invidia non est nifnr directe , socundum confrariefatem
petvatum niortale. principalis objecti; invidiis enini tristatnr
3. Prajferea, omnc pcccatum mortalc de bono proximi misericors autem tristatur
;

alicui virtiifi contrariatur. Scd invidia non de malo proximi unde invidi non .sunt
;

confrariafnr alicui virtnfi, sod noniosi, quic mi.sericordes, sicut ibidcm dicitur, ncc e
ost qua'(lam passio, ut patct pcr Philo.so- converso. Ex parte vcro cjus de cnjus boiio
phum, II lihetor., cap. ix, circa princ. Ergo tristatur invidus, opponitur invidia nemcsi;
invidia non est peccafnm mortale. ncmesicus enim frisfatur de bono indigne
Sod coritra ostquod dirjtnr .lol), v, 2 : agcntium, sccundum illnd psal. lxxii, 3 :

Parvnlum occidit invidia. Nihil anfem occi- Zclavi supcr inirjuos, paccm peccatorum
dit spiritualiter nisi pcccatum morfale. Ergo videns; invidus autem tristatur de bono
invidia ost peocatniu morfale. eornin (lui snnf digni. Unde pafet (juod
Ucspondeo diccndnm, quod invidia e.v l)riina contrarietas est inagis directa (inam
genere suo est pcccatum mortalc. Gcnus secunda. Miscricordia autem qua^dam virtus
cnim pcocati ex objocto consid(;ratnr invi- : ost, ct charitafis proprins efrecfns. Unde
dia anftMU .secundnin rationcm sni obj(Jcti invidia misericordia' opjKuiitur et charitafi.
contrariatiir charitati ,
per quam est vita CoNci.rsio. — Invitli.t, (Mun rlmrif.ifi pioxiiiii
anima.' .spirifnalis, secnndum illnd I .Joan., pcrfectc advci^setur, poccatum morlalc est («).
ni, 14 : \os srimus f/uoniom tmnslati su-

' Ila oplimo m.ss. ol cdili passim; nl. tlecst «non.» vidia mnlonini princlpiiim, morlis malor, prima
(a) Invidin osl peccaliim ox pcnoro siio mortalo. porcali jnnun, viliorum radix, tloloris inilium, ca-
Ponitnr intor npera cami.H a rcgno Dci cxcludentia, iamitalis pnrons, inotiedicnlia^ cnusa
ignominice ,

in Epislola ad (ialalas, v. principium, mortifer miicro reconiiiliis,

sliniuliis,
Contra eam sancti Patrcs mirum in modum In- nalurte mort)us, Ijilis venonosa, lal)es sponle atlhi-
vchunt. bila, (olum nmnrum, figons animam clavus, flninma
Audi Grcgorinm Nicrenum, De viltt Moyai» : « In- cordis, intestinorum ignis. » Sed plus materio; re-
 , :

:m SUMMA TIJEOLOGICA.
(juod i)erp(^tratur , humano fx»rdi ariti(jui

hostis virus inlundatur; hac taraen ne- in

ARTICULUS IV.
quitia tota sua viscera serpens concutit, et
Utrum invidia sit vitium capitale. imprinicndie maHtiiT postcm vomit. » Ergo
invidia non est vitiuni capitale.
Ad qimrtnm sio proceditur. 1 . Videtur Praderea, videtur quod inconvenienter
.'{.

quod invidia iion sit vitiuni capitale. Vitia cjus filiai assignentur a Gregorio, XXXI
enira capitalia distin^uuntur contra filias Moral., cap. xlv, § 88, coi. 021, t. 2, ubi
capitalium vitiorum. Sed invidia est filia dicit quod ex invidia oritur 'i odium, susur-
inanis gloria^; dicit enira Philosophus, in ratio, detractio, exultatio in adversis proxi-
II Rhetor., cap. x, circa princ, quod « ama- mi et afflictio in prosperis. » Exultatio enim
tores honoris et f^loria; magis invident. » in adversis proximi et afflicfio in prosperis
Ergo invidia non cst vitium (apitale. idcm vidctur esse quod invidia, ut e.\ prae-
videntur esse
2. Praeterea, vitia capitalia missis patet.Non ergo ista debent poni ut
leviora quam alia qua* ex eis oriuntur; dicit fllia* invidia^
enini Gregorius, XXXI Moi^aL, cap. xlv, Sed contra est auctoritas Gregorii, XXXI
§ 90, col. 022, t. 2 : « Prima vitia deceptce Moral., loco cit., § 87, qui ponit invidiam
menti quasi sub quadam ratione sc inse- vitium capitale, et ei pradictas filias assi-
runt sed quae sequuntur, dum mentem ad
; gnat.
onmem insaniam pertrahunt, quasi bestiaU Respondeo dicendum, quod, sicut acedia
clamore mentem confundunt. » Sed invidia est tristitia de bono spiriluali divino, ita

videtur esse gravissimum peccatum; dicit invidia est tristitia de bono proximi. Dictum
enim (iregorius, V Moral., cap. xlvi, § So, est autem supra, acediam esse vitium capi-
col. 728, t. 1 Ouamvis per onmc vitium
: (( talc ea ratione quia cx acedia homo impelii-

({uiritur ad peccatuin moi'tal(i in invidia (juam iu putum de pecuniffi (juantitate, tanc[uam indignatus
nocendi proximo, cujus ratio est
desidei'i(j eflicaci tale fertur dedisse responsum : Cum fraler meus
quod invidia importet solummodo dolorem et dis- lotam vobis subjugavit Asiam, et ego totam Afri-
plicentiam, absque voluntate quidquam exef[uendi. cam, uec opes asianae fralrem meum, nec africanse
In paradiso serpens fuit cujus invidia mors in- me divilem fecerunt, sed invidia fecit utrumque
travit in orl)em terrarum. Ex invidia Gain fratrem glorio.sum. — El, ut scribit Livius, tanta fuit invidia
suiun Abcl inlerfecit. Ex invidia Esaii ad per- civium contra Scipionem quod cum accusarelur a
seculionem Jacob exarsit. Ex invidia fratres Josepli Iribunis plebis, nil aliud ad objecta respondil. Tan-
eum interficei-e tenlaverunt, et tandem vcndide- dem cum poslea videret necesse esse aul succum-
runt Ismaelitis, dicentes patri quod fera pessima bero amulis, aut ulcisci neutrum decrevit, sed
devorasset eum. Ex invidia Saul odio gravi coni- polius voluntarium sibi elegit cxilium. O igitur iu-
molus fuit conlra David, tenlans ssepius illum vidia, virtutum jemula, pestilentissima omnium vir-
inlcrimere, quod el fecissel, nisi Jonathas praemo- luosorum inimica.
nuisset euin. Quid dici possel de anliquis Romanis? Ipse quoque Dominus noster Jesus Christus in-
Nonne eoruiii clarissimi, et siia; reipublicae zelalores vidia osl crucilixus. Sciebat Pilalus quod per invi-
prsecipui invidisp morsibus laniati exlilere? Palet diatn tradidissent enm, Mallh., xxvii.
hoc in Furio Camillo de quo scribil Oiosius et Advertant spirituales considorent hi qui [ler
,

Titus Livius ([uod cum romanus exercilus per de- [)OPnitontiain so aflligunl, cogitont religiosi qui ste-
cein conlinuos annos inagnas clades accepissel ciilum derelinquunl ut Doo serviant ,
quantum
creatus dictalor, cum Capanetibus el Ealiscis maxi- malum sil invidia, ([uce cura charilale stare non
ma cuni ))iosi)erilale conllixil, et viclis duol)US po- [)olost. Ipsa equidom sola vonenum cujuscum-
osl
pulis, i^riedam iuter mililes jjarlitus ost. Doinde quo altorius boni, quia ut dioil Augustinus, Super
\'ohiontium civilalein obs(^dit, quaia landem ctvpit. Joaniifin : <• Diloclio sola discernit inler filios Dei
Isla vicloria fuil cum tnnla ploria Homanorum et lllios dinboli. Signent se omnes signo crucis,
quod dirtator sublatis ad Cii-lum manibus precalus ba[)tizoiilur,cantent omnes AUeluia, intrent eccle-
osl ([uod si cui deorum roinana felicilas niinia vi- sias, imploant parieles basilicarum: non discer-
derolur, ejus iiividia sub ali^iuo suo incomniodo nuulur lilii Dei a liliis diaboli nisi charilale. .\lias
saliarelur. El [^oslquam ad urbi>m triuin[)lians ro- virlulos si non habes, hanc habe ot legom implesti. >

diil, tiibuni multiquo civos diirainabanl gloriam Invidia homines malignis spiritibus assimilnt
ejus conlondenles bosliloni priodam non ii"quo juro iiam quid ost allorius iuvidoro folicitati t[uaiu dia-
fuisse divisain, el, isla i)ondoiilo invidia, Ealscorum boli oflicium exercoro? Idoo Chrislus invidis Pha-
civilaleni romano su))ogil iiii[)orio. l'ost ([uod a risois dixil Vos e.r patrc diabolo estis, Joaw., viii.
:

L. .\puloio Iribuiio plobis accilus, in oxiliuiu i)olli- llujus peccali gravitalcm S. nonavontura osten-
tur dauinalus quindooim millibus ii?ris. dit iu Dicta salutis. lil. i , cap. iv. [)or varias com-
Do Scipiono Africano Valerius Maxiinus,
dicil paralionos. Invidiam ouim ibi comparat vormi in
lib. 111 l)e Ihliicia sui ca[). vii, quod ouui pqst
, ligno, rubigini in forro, linoa» in voslinionlo, «Ua-
itluriinos Iriuiuiihos vocarolur ad reddeudunt com- bolo, oculo menstruata;, el dracoui.
 ;

gUiEST. XXXVI. AUT. IV. 363

tiir ad aliqua faciouda, vel ut fupiat tristi- uitur poccatuin iu Spiritum sanctum, quia
tiauj, vol ut tristiti.x' .satisfaciat. pcr haiic iuvidciitiam homo ([uodammodo
Inde eadem ratioue iuvidia pouitiu' vitiuiu iuvidcl Spiritui saiKlo, iiiii iii suis opcribiis
capitalo (a). glorilicatur.
Ad primuui er^'o diccuduui, quod, sicut Ad fcrtiiim dicciuhim ,
qiioii miiucriis
Gregorius dicit iu XWI Mnral., cap. xi.v, riliaruui iuvidia' quia iii
sic potcst sumi,
§ 89, col. Gil, t. >2 : « Capitalia vitia tauta conatu iuvidia} cst aliquid tauqiiam princi-
sibi cofiruatiouc juutruutur. uf uouuisi uuum piuui, ct ali(juid tau([uam mcdiuui, et ali-
de allcro proliMatur. supcr- l*riuKi uauiiiut! ([uid taii(|uaiu tcrmiuus'. l*riu(ipium (jui-
bia? soboles iuauis est gloria, qua* duui op- dem est ut ali^juis ihmiiiuat gloriam alterius
pressam menteui corrumpit, mox iuvidiaui vel iu 0(XUilto, et sic cst susurratio, vel
{,'ij:uit (juia duui vaui nouiiuis potcutiam
; mauifcste, ct sic cst dctractio. Mcdium au-
appetit, hauc alius adipisci valeat,
ue c|uis teiu cst, (juia ariiiuis iutciidcus dimiiiucio
tabescit. » Nou esl ergo coutra ratioueui gloriam altcrius, aut potcst, et sic est cxiil-
ntii capitalis quod ipsum ox alio oriatur, tatio iu adversis; aut non potest, ot sic
sihI quod uou balieat aliipiaui [(riucipali-ui affiictio in prospcris. Tcrmiiius aiitcm cst

ratioueui prt>duceudi ex se multa gcuera iu ipso odio; quia sicut bouum dclcctaus
peccatorum. Forto tameu propter hoc quod causat amorem, ita tristitia cau.sat odium,
iuvidia uiauifeste ex iuaui gloria uascitur, ut supra dictiim cst. Afflictio autem iii pros-
uou pouitur vitium capitale ueque ab Isi- [tcris proximi, uuo luudo cst ipsa iuvidia

doro, Quxst. in Deut€i'on.\ cap. xvi, § t, iiKjuautum scilicet aliquis tristatiir de pros-
col. .'U»G, t. neque a Cassiano, iu lib. V l)e
.'), pcris alicujus secuudum quod habeut glo-
instit. cwnoh., cap. i, col. 203, t. I. riaiu quamdam alio vero modo est filia
:

Ad secuudiuu dicendum, (piod ex verbis iuvidite, sccuudum quod prospcra proximi

illis uou habetur quod iuvidiii sit maximum cvcuiuut coutra couatum iuvideutis, qui
pcccatorum sed (|Uod (juando
; diai)olus uititur impcdirc. Exultatio autcm iii adver-
iuvidiam suggcrit, ad hoc iiomiiicui iuducit sis uon est directc idcm quod iuvidia, scd
quod ipse principaliter iu corde liabet quia, ;
cx ea sequituf : iiam ex trislitia de bono
sicut ibi in(hicitur conscquenter invidia , ])roximi, qucc est iuvidia, sequitur cxultatio
diaholi ntors introivit in orbent terraruni, de malo ejusdem.
Sap., 11, "2i. fc!st tameu qua-dam iuvidia quai
CoNcixsio. — Invidi.T; pfdiliiiii vitiuni capital»^
inter gravissinia peccata computatur, «cili- est : cujus tilia? simt odiiini, susiirratio, dctraclio,
cct invidcutia fratcrna' gratiie, .secinidum oxultatio in advcrsis proximi, et in prosperis
qmxl aliquis dolet de ipso augmeuto gratiiu aniiclio [h^.

Dei, non solum de bono proximi. Uiide po-

' Olim legebalur « in lib. Ue summo bono. » Secl invidia odiuin, susurratio, detraclio, exultatio in
Isirlorus in hoc opere non expressain capitaliuni adversis proximi, affliclio aulem in prosperis ejus
viliorum ennumiTationera facil, iino invidiam iiiler jiropagatur, o mala progenies quaj si aniino in- 1

raetera vilia nominat, dicens « Adversus invidiam : tromissa doininari cceperit, omnem sanctitatis so-
pneparetur charitas, » II Senlentiarum , c. xxxvii, bolcin extinguit. »
JH 6, col.
63H, t. 6. —
In enumeratione octo princi- Juxta P. Ilenno, filise invidisB sunt odium, de-
palium peccatorum, quam ponit II Dilferenliarum, Iractio, contumelia, susurratio, judicium temera-
c. XL, g 161, col. 90, t. "j, invidiam sijdulo nolat. riiini, suspi(.-io infundala, caliimnia, conviciuni,
Nullus alius locus, pneter citatum in littera, invc- impioperiniii, exultalio in advcrsis, trislitia iii
nilur, in quo jnvidia non seplem capitalibus vilii.s prosperis, elc.
sed superbiiB fillis annumeretur. Jiixta Siteculum moralc, lib. III, part. m, dist. ii,
• Ha cod. Tarrac, Alcan. et Paris.,
et edili recen- lilite invidini siiut octo cxultnlio in adversis
:

liores; al. Ali^iuid tanquam principium, ct ali-

: '<
proxinii, tristitia de prosperisejus, delractio, susur-
quid tanquam lerminus, » iiitermediis onjissis. ralio, derisio, lemerarium judiciuin vol falsa
(a) S. LlKorius immerilo non numorat afniclio- suspicio, falsiiiii lesliiuoniiiin et odium. « Ilarum
nem in proximi prosperis inler iiividiie (ilias, lib. II, autem nmnerus .sic poltvst .sumi, ipiia in conalu
C. III, n. 7i. —
Ilenno vero addit coiilmnrliain, ju- invidiiT! ali(|uid est Iniiqiiaui principiiiiii , ali(iuid
dicium lemerarium, suspicionem infundalam, cou- turKpiain iiicdium, el ulii|uid lanqiiam terminus.
vitiiim et iuipro|H!riuin. Priiicipium quidem esl ut ali(|uis diminuat in
,6) juxta S. Tliomam, odium,
Filise invidiaj sunt, ofciillo gloriaiii nlterius, el sio est siisurratio; vel
susurralio, delracUo, exuUalio in ndversis proximi, inauifestc, «fl sic est delractio. Medium auleni esl,
et nfriiclio in prosporia, el sic eas a».Hi(.'iiaverat i|iua nli([uis inlendens diiiiinu(.'rc gloriuiii altcrius
S. Ambro»iu3, Prccalione ii« anlc mi$aam : « Do aul polest, el slc osl exullatio in adversis, aul non
 ; .

:)6i SUMMA TIIEOLOGICA.

resurrectione mortuorum cfjo judicor. Et
cum luvc dixisset, facta est dissensio inter
QU^ESTIO XXXVII. Pharisxos et Sadducxos. Ergo discordia
DE DISCORDIA QU^ OPPONITUR PACI. non est peccatum.

(Et duo fiuseruntur.) 3. Praetcrea, pcccatum, pra^cipue mortalc,

in sanctis viris non inveuitur. Sed etiam in
Deinde considcrandum est de peccatis in .sanctis viris invcnitur di.scordia; dicitur
quse opponuntur paci : et primo de discor- cnim Act., xv, 30 Facta esl dissensio inter
:

dia, (fua; cst in cordc ; secundo dc contcn- Paulum et Rarnabam, ita ut discederent ah
tione qufe est in orc; tertio de liis quai per- invicem. Ergo discordia non est pcccatum,
tinent ad opus; scilicct de sclii.smate, rixa et maximc mortale.
ct bello, ac seditione. Sed contra est quod ad Galat., v, 20,
Circa primum qua^runtur duo : t° utrum dissensiones, id est ponuntur
discordi»,
discordia sit peccatum; 2° utrum sit filia inter opera carnis, dc quibus subditur Qui :

inanis glorise. talia arjunt, rerpium Dei non conserjuentur

Nihil autcm cxcludit a regno Dei nisi pec-
ARTICULUS PRIMUS. catum mortale. Ergo discordia est peccatum
Utrnm discordia sit peccatum. mortale.
Rcspondeo dicendum, quod discordia con-
Ad primum sic Videtur
proceditur. 1. cordia; opponitur. Concordiaautem, ut supra
quod discordia non sit pcccatum. Discordare dictum est, ex charitatc causatur; inciuan-
enim ab ali^iuo cst rccedcrc ab alterius vo- tum scihcet charitas multorum corda cun-
luntatc. Sednon videtur
lioc esse pcccatum jungit in aliquid unum, quod est principali-
quia voluntas proximi non cst reg-ula vo- ter (juidem bonum divinum, secundario
luntatis nostra?, scd sola voluntas diviua. autcm bonum proximi di.scordia igitur ea
:

Ergo discordia non cst peccatum. rationc est pcccatum, inquantum hujusmodi
2. Prffitcrea, quicumque inducit aliqucm concordiai contrariatur.
ad peccandum, et ipsc peccat. Sed inducere Sed sciendum, quod hagc concordia per
inter aliquos discordiam, non videtur esse discordiam tollitur dupliciter uno (juidem:

peccatum dicitur cnim Act., xxni, G, quod

: modo per se, alio vero modo per accidens.
sciens Paulus quia una pars esset Saddu- Per se quidem in humanis actibus et moti-
cxorum, et altera PJiarisseoruni , exrhnna- bus, dicituressc id quod estsecundum inten-
vit in concilio : Viri fratres, efjo PhariSiVus tionem. Undc per sc discordat ali(|uis a
sum, filius Pharisxorum; de spe , ct de proximo, quando scienter et ex intenlioue

polosl, ol sic esl afflictio in prosporis. Torminus Susurralio de sono loculionis ai)pellatur, quia
anlem cst in ipso odio, quia sicutbonum deioclans non in facie alicujus, sed in auro susurro locjuilur.
causat amorem, ila tristitia causat odium. Aflliclio Susurratio et delraclio convonmnt in materia et in
aulcm in honis proximi uno modo esl ipsa invidia, fornia, id ost in modo lo^iuondi. et propler hanc
inquantum aliquis trislatur de prosperis alicujus convoniontiam unum pro alio quandoque poni-
socundum i[Uod lial)ont aliquam gloriam. Alio tur. Diirorunt aulem in fine, quia delraclor iulendit
modo est filia invidife socundum quod prospora famam proximi donigrare, sod susurro intendit
proximi evoniuiit contra conatum invidontis qui amioiliam soparare. Susurro vocatur eliam bilin-
ea nitilur impodiro. Exullatio aatem in advcrsis guis, ([uia dum amiciliam intor duos rumpere
non osl direcle idom (piod invidia, sed ex ea se- nililur, dicil uni de alio imde possit ejus auimum
((uilur, ([uia cx trislilia do bonis proximi, (|ua) ost ad odium concitare, et e convei-so.
iUvidia, so(|uilur oxullatio do malis ejusdoni. Dorisio Ht jocoso, et irridendo intendit deriso
Exultatio in aliono malo esl contra naluram quia vorocundiam sou erubosconliam genorare. Deri-—
ohjoctimi fraudii ost honum. ol ohjoclum tristitinj .soros Dous ludibrio cxponit. Sic JudaM qui irride-
nialum; onnio onim malum naluralilor habot ra- hanl proiihotas capli sunt et omni ludihrio Chal-
lionom Iristahilis, ot idco conlra naluram csl pui- (liiM)rum tradili. Ilom irriseruut Salvalorem, cl ab
dcre dc malo. Dolor vol Irislilia do honis proximi oninihus gentibus ooufusionem accoperunt.
polesl oriri multiplicilor, ut jam dixinnis. Quando Toinorarium judicium csl quo quis nlium sibi
orilur ox lioc quod ille cui acoidil honum cst in- non suhditum, vel ad suam jurisdiclionem uoa
dignus, porlinol ad bonos moros, cl vocalur nc- [)ortinontom tomoro judioaro pra^sumil.
mosis juxta Philosophum. Falsum leslimonium aliquando profertur cx ma-
Dotraclio ost donigralio alienop fama' por occnlta litia ol invidin, ul patol in falso tostimouio quod
verba, eoscilicol do (juo dicunlur ahsonlo ol igno- JudaM conlra Jesum tulorunl.
rnule. Do odio mullu Jam aut<>a uolavimus.
 ;

0U.4?.ST. XXXVII, ART. I. 365

dissontit a bono divino, et proximi l)ono, in cordaro a taU voluntate cst peccatum, quia
(juo (lol»«'t fDMsentire ; ol litu' esl pectalum per JKtc discordatur a regula divina.
niortiilo ex suo genero, propter eontrarirla- Ad seciiiidum diceudum, (piod sicut vo-
tem ad charitatciu licot primi raotus hujus
; luntas horainis adhairens Deo est qua'dam
dis<'ordia? propter imporfectionem aotus sint regula recla, a (pia peccatum cstdiscoidaro;
po«'rata vonialia. ita etiaiii vitluiitas honiinis Deo contraria e.st

l'or autem in luimanis arlilius

accidens (HhTdaui perversa regula, a (jua bouum cst
considoratur ex htH- quod aliipiid ost piioter disc(tnlare. Facore ergo discordiam, per
intentioiiem. riulo cum iutentio aiitpiorum (luam titllitur l)ona concordia, quain chari-
cst ad ali(iU(Hl houum (piod pertiuet ad iio- las facit, est grave pcccatum undo dicitur ;

iiorem l>ei vol utilitatem proximi, sed unus l*rov., VI, it) Scjc sunt qiue odit Uonunus,
:

ffistimat hoc esse bonum, aliiis autom hahet et septimum detestatur anima ejus; et hoc
contrariam opinionem discordia tiiuc est ; septimum p(^iiit eum qui seminat inter fra-
per accidoiis coiitra lionum divinuiii, vel trcs discurdias; sod causarc (liscordiam, per
proximi. Et talis di.scordia non est peccaliim quam tollitur niala concorciia, scilicet in
nec re[)ugiians diaritati iiisi hujusuKjdi ; mala volunlato, cst laudabile. Et hoc modo
di><N)rdia sit velcum erroro circa ea tjuaj laudabile fuit quod raulus posuit dissensio-
sunt de nocessitato sidutis, vol pertinacia in- nera inter eos qui crant concordes iu malo
debite adhil)eatur cum etiara supra dictum
; nam et Dominus do sc dicit Matth., x, 34 :

sit, (pitxi cttucordia, qua» est charitatis eirec- Non veni pacem mitterc, sed gladium.
tus, est uuio voluntatum, nou unio opiuio- Ad tcrtium dicendum, (piod discordia quae
nura. fuit inler Paulura et Dariiabam, fuit per ac-
Ex quo patet, quotl discordia quaiidoque cideiis, et noii per se uterque enim inten- ;

est ex p(jccato iiiiiiis tantum, puta cum debat bonum; sed uui videbatur hocessebo-
uiius vult l)oiiuin, cui aliiis scientor resistit : num, alii aliud qiiod ad defectum humanum
;

quandoque autem est cum peccato utrius- pcrtincbat nou enim erat talis controversia
:

quo puta cuni utenpio disseulit a Itoiio

: in Iiis (luaisuntdc nccessitatcsalutis. Quam-
altorius, et utenjuediligit boiiuni pro[)rium. vis Iioc ipsum fucrit ex divina providcntia
.\d primum ergo dicondum, quod volun- ordinatum propter utilitatcm inde conse-
tasunius hominis secuudiim sc considerata qucntem.
non est regula voluutatis allerius, sod iu- CoNcLLsio. — Discordia, quai per se concoriiiae
quantum volunlas proximi inha^ret volun- adversatur, peccatuin mortale est, nisi ex imper-
tati I)ei, lit per conso(iueiis reguia rcgulata fectionc actus cxcusctur (a).

secundura primam rogulam. Et ideo dis- '

• Sic cod. ; non ut in Parm. : " propriam. » considerant, formant sibi conscientiam, dicunt(^ie
(a)I)istinguitur Iriplex discordia damnabilis et pe- zelo charitatis odire et discordarel Taceo quod
riculosa, prima est schismatica; pravitatis, secunda scio quod vidi, quodve quotidie de muUis qui
,

civilis partialitatis, lertia importabilis societatis. sancti reputanlur experior. rnum dico quod ubi
De prinia el secunda seorsim disserendum est concordia iion est non liabilat ipse Christus; dixit
inferius. enim : Ubi fuerinl duo vel tres coiuirecjali in nomine
« Tertia discordia csl importabilis societatis meo , ibi sum in medio eorum, Mnttli. xvii et , ;

eorum qui insimul conveniunt, aut in una domo, Sapiens dixit : M tribua bcneplacitum est Spiritui
aut in viciniu, aiit in religione, aut in aula prin- meo quse sunt probata coram Deo et hominibus :
cipis, aut in quocumqiie coUegio, qui discordant, concordia fratruin, amor proximorum, et vir et
nec unus ulium recto oculo respicere valcnt-eo uxor bene sibi consentientcs, Eccl., xxv.
quod nesclunt servarc regulam Pauii dicentis ad Olfendit discordia tria bona desideranda bonum :

Ephes., IV Cum omni humilitate et mansuetudinc,

: spirituale, bonuiii corporale, et bonum teinporale.
Cum pntientin xupportnntrii inricem in charilate, xol- Priino oltendit spirilualo bonum, scilicet bonum
liciti Hcrvnre unitatem $piritus in rinculo pacix. O anima!. Nain nullum est peccaliiiii adeo grave ({iiod
infelix condilio hiijus temporis, in qua ad raodicum discordantibus non fiat facile. Ex iila siciuidem
tolerare socius nescil socium, frater frnlrcm, proxi- provoiiorunt ine, rixa-, odia, inimicitia; et lilos, et
mas proximum suuni. Vix domus reperilur in qua conlenliones, mendacia, porjuria, l)iasphemi{B,
non regnel dinboliis discordire vix etiam, ut .sic ; liomioidia obstinationes el contemptus sacra-
,

dicam, nliqua congrcgatio oonini qiii vocantur moiitorum Ecclesiie. 1'ropter illam itlericiiie per
Ubiquo s«;clfn, ubiquc dis.sensifiiies ubiquo
jusli. , annos ot annos noc contlleri, iiec commuiiicaro
voluntalum et aniiuorum conlrarietas. O quantos curant. Propleron ligunila ost discordia per bos-
decipit prsesumptio propria et suiipsius clata , tiam do (jua Joan., Apoc, XJii, ait Vidi de mari, :

opinio, qui dum suas discordias, imo et odia ignita id ost do aniaro cordo discordantinm, bestiam
 ,

300 SUMMA TIIEOLOGICA.

trart. xxxn, § 8, col. lCiO, t. .3, oxponens
AHTICULUS II. iiiud quod haJjetur Joan., vi : Nondunt erat
Spiritus datusy dicit « Livor separat, cha-
:

iltnmi discordia sil filia inanis (/Jorix. ritas juiigit'. »Sed discordia nihii est aUud
quain qua-dam .separatio voluntatum. Krgo
Ad seciindnin sic proceditnr. 1 . Vidctur discordia proccdit ex iivorc, id est, iuvidia,
quod discordia non sit filia inanis gloria^ magis (juam ex inani gloria.
Ira enim est alind vitium ab inani gloria. .'{.Pra-terea, illud ex quo rnuita maia
Sed discordia videtnr cssc fdia ira^, secnn- oriuntur, videtur csse vitium capitale. Sed
duni illud Proverb., xv, 18 Vir iracundus : discordia est hujusmodi quia Super illud
:

provocat rixas. Ergo non est filia inanis Matth., xn, Omne regnwn contra se divi-
gloria;. sum desolahitur^, coi. 79, t. 7, dicit Hiero-
2. Praeterea, Augustinus, Sitper Joan., uymus Quo modo concordia parva; res
: ((

ascendentem, id est discordiam, habenlem capita et alii diabolicse fraudis quam « Reformationem »
septem, id est septem capitulia vitia, et cornua vocanl invenlores, nil forsitan atlentare ausi fuis-
decem, id est transgressionem decem prseceptorum, sent, si non invenissent prsetextum cfuemdam in
el snper cornua ejus diademnta decem, id est glo- statu Ecclesipe sui temporis. Porro inter mala qui-
riam de malo; qiioniam discordanles et parliales bus decimo sexlo sseculo affligebalur ovile Christi,
luRtanturin malis suis. —
Secundum bonum quod quibusconsequenter non paululumadjuta fuit hae-
ollendit discordia dicitur corporale. Facit namque resis protestantium propagatio, discordia eminef.
discordia cor discordantium tristo Animus gaudens : « Omne regnum in se divisum desolabitur. Jam
wAalem floridam facit; spirilus tristis exsiccat ossa non opoitct plus clamare contra divisiones regum
Prov., XVII. Jucunditas cordis haec est vitn hominis, et principum. Suut bene nunc aliae quam illae. Quid
Eccl., XXX. —
T<!rlium bonum quod oiTendit dis- nunc in claustris et abbatiis nisi murmurationes,
cordia dicitur temporale. « Concordia parvse res rixse, altercaliones? Nonne est horribile videre iu
crescunt, discordia maximre dilabuntur. » Sallus- sepulchris c(!meterii vestri duo corpora mortua
lius, in Bello jugurthino. « Quae domus tam stabilis, vagari per campos, et simul mutuo pugnare et col-
qwji civitas tam firma, qua3 non odiis et dissidiis lidere ? Quid ergo isli religiosi et reddituati, et
,

funditus possit everti? » Tullius, De amicitia. mendicantes per villas, et civitates, el per campos ?
« Seminatores discordise Cliristum plus pertur- Discurrunt per aulam palatii parisiensis; quasi
bant quain illc qui lancea latus ejus aperuit, vel « de quatro lung obviabitis uni monacho, vel de
quam qui ipsum cruci clavis affixit; cujus ralio sancto Benedicto, vel de sancto Bernardo, vel alle-
est, secundum Ilenricum de Urimaria, quia tales rius ordinis immo eliam visi sunt ibi bissacculi
:

sanguinem ejus evacuant per quem omnia pacili- sancli Francisci et aliorum Meudicantium qui non
cavit, sive quai in cselis, sive quae in lerris sunt. habent aliquid quod perdanl. Quid ergo ibi tol
Ideo venit Dous de cselo ul pacem faceret inter clerici faciunt et monachi, cum per canones eis
Deum patremet humanam naturam, ct quando praecipiatur quod non sint causidici? Respondebit
cxivit de mimdo pacem suis discipulis reliquit ; et unus clericus capitulum nosfrum est divisum
:

post resurreclionem apparens discipulis suis iterum conlra decanum, coutra episcopum, contra alios
dixil : Pax vobis, ct oslendit eis manus et ptdes, ofliciarios. Et tu, magisler monacho, quid facis hic?
quasi diceret atteudite quam charc pacem emi;
: Ego perquiro uuam abbaliam octingentarum libra-
ergo eam diligenler sorvalc, ut fdii Dei esse rum. Et tu, monache albe? Ego altercor imam
possitis. « Quisquis seminando jurgia dilectionem parvam prioritafem pro me, et jam tribus mensibus
proximorum i)crimit hosli Dci familiarius servit. » steli Parisius cuin magnis expensis et sumplibus
Gregorius. — Haic ex Senn. xcvi Joannis Heroll. pro habonda oxpeditione casus moi. Vos, Meudi-
« More solito fundavi quaistionem moralom, cantes, qui non liabetis pedom terrie, quid hic cal-
vidclicet ulrum discordia
sit peccalum mortalo. calis pavimontum ? Rox dodit nobis sal lignum, etc,
Quitdam ost discordia
quas cst varialio amoris, et oflioiarii ojus nobis negant hic sumus pro expe-
:

illa polesl capi in bono ct in maiu. Magisler, iu II, diliono ; —

vol curalus N., per suam avaritiam vel
dist. ,\i, dicit quod angelus Michael custos syna- invidiam, vult impodire uobis unius defuncti sc-
gogai habuit angelum cuslodcm Pcrsarum adver- pulturani, ot suam ultimam voluutalom, sic quod
sarium xxi diebus. —
Est alia discordia quro vcnit ad curiam venire necesse esl, et quia osf de magna
ud dandum contrarielalcm cliarilalis, et ista dis- domo non possumus haboro expeditionem. O vere
crepat u Deo. Ubi non est cliaritas ibi non ost Deus, vos qui sponlo omnia reliquistis. vultis modo
Dous. Quoticns inter duas personas esl contra- trahoro por violenliam? No.soio quod majus malum
riolas volunlulum sic quod non polest esse auior sit vol iu vobis, vel in illis qui istorum danf vobis

et charitas, cstpoccatum multum Deo displicens, oooasionom. In sana oonscientia nescio quid modo
ot conscieutine danuiosum. » Monolus, Serm. pro sit do luundo. Hodie videlis ad oculum lifos inter

duminic. lu (Juadragcsim.v. patrom ef lilium , malrom ef filiam frafrem et so- .

Ul autom melius percipialur quanlum mabim sit rorem , virum ot uxorem. Ubi ergo orit pax et
discordia lcgondus est idoni Monolus
, in Serm. concordia? »
paris. pro cadcmdom.; nam sermo ipsius mox alle- < AI. « Sauitas juugit. »
: —
* Seu supor illud,

gatus Turouis declamalus fuit. Lutherus, Calvinus, Si SatatMS Satanam ejicit.

 :

QllMST. XXXVIl, ART. II 367

crescunt, sic disconlia maxima? (lilaimntur. »> dia consideratur (piidein ut terminus a (]Uo,
Erf,'o ips^i discorilia dobet poni vitiuui »ai»i- reces.sus a voluntate alterius; ct (luantuiu

tale niagis quam filia inanis {^'loria\ ad lux* causatur ex invidia ; ut terminus
Se<l contra est auctoritas (ireprorii, \\\I autem ad (luem, accossus ad id quod est sibi

}foml., i-ap. xi.v, § S8, .oi. i\-2\, t. '2. proprium ', et (|uaiifuiu ad lioc causatur ex
llcs|X)ndeo dicenduni, quoil «iisi'ordia iui- iiiaui gloria. Kt (]uia iii i|uolil)et luotu ter-
portat «piamdam disgregationem volunta- miuus ad quom est potior termiuo a iiuo,
tuu». iiupiantum s^-ilirft voluntas uuius stat (Inis euim est potior priucipio, polius poni-
in uuo, et voluutas alterius stat in altcro. tur di.scordia filia iuauis gloriaj (luam iuvi-
Quotl autem voluntas alicujus in proprio dia^, licet ex utraque oriri possit secundum
sistat, provenit cx Iioc tiuoil alitpiis ai qua» diversas ratioues, ut dictuiu est.
sunt sua, pra*fort iis iiua' suut aliorum : .\d t(?rtiuiu diceudum, quod ideo concor-
quod cum inordiuatc lit, pertinet ad super- dia i)arva' res crescuut, et per discordiaiu
biam et inanem gloriam. maximai dilabuntur, quia virtus quanto <(

Et ideo dis4'ordia, per tjuam unusquisque est magis uuita tiuito cst fortior, et per se-
sequitur ijuod suum est, et recedit ah eo paratioiiem diiuiiiuitur, » ut dicitur iu lib.

qu<Ki est alterius, ponitur lilia inauis L'-io- /)e causis, propos. 17. Lude patet iiuod iioc
riaj, pertinet ad proprium eirectum discordise,
\d primum ergo diceudum, t]uod rixa noii qua^ divisio voluntatum
est non autem ;

est idem quod discordia nam rixa consistit ; pertinct ad originem diversorum vitiorum
in exteriori opere, unde convenienter causa- a discordia, per quod habeat rationem vitii
tur al) ira, (luaf movet animura ad noceu- capitalis.
dum proxiiuo ; scd discordia consistit iu dis-
CoNCLLSio. — Discordia, pcr quain quisque quod
juuctione motuuin voluntatis, quam facit siiuui est iuoi'dmate setjuitur, ai» eo recedens,
su|>erbia, vel inanis gloria, ratioue jam quod alterius est, inanis gloria? vel superbise liiia

dicta. est iaj.

Ad secundum dicendum, qucxl iu discor-

' Sic cod.; in Parm. « hoc est recessus..., cou-

: barro » duos advocalos; unus vellel eradicare
sideratur eliam quid ut..., hoc est accessus. » oculos a suo socio. Ecce non invenitur hodie per-
(<ij « Discordia nascitur ex qtialuor malis radici- sona quie bene dicat do socio suo. Unde hoc?
bus quffisunt in mundo, scilicet ex superbia, ava- Procedit de magna superbia. Sicut dicilur in Bi-
rilia, luxuria et invi<lia. blia quod in creationo nmndi erat pax in para-
I. Inter superbos jurpia semper sunt, duo corpora diso, sed superbia posuit dissensionem et boUum
Talde spherica se lantum tangunt in puncto, quia inter Doum et angelos, sic quod angelos posuit
Buperbi volunt omnibus doininari, nil ab aliis pos- contra Dei volunlatem. Dicit Magisler senten-
Bunt pati sic oriunlur jurfria. Sic prinium bellum
: tiarum quod iiostquain superbia posuit in paradiso
in cwlo ortum
e^il per superbiam angelorum. Ab.sa- dissonsionom, etiam posnit hic in mundo isto.
lon superbia et falua ambitione motus incoepit Inimicitiain ponam iiiler te et mulierem, Gen., ni.
pagnam contra suum patrem, fugavit ipsum extra Et II Ueg., XVII, dicilur qnod Absalon voluit
civitatem, ctc. usurpare regimen regni Israel, palre vivenle, et
II. Secunda radix avarilia. Nunquam legi nec levavil vexillum contra patiem suuin, faciens se
reperi quod sit licitum facere guerram palri nec proclamari rogein Isracl. Unde hoc nisi ex su-
matri. O domini
ndvucati qui ducilis causas talium, peibia IIoc idem invenietis in una commniiilate,
'?

legibus vestris quod hsec licile possinl

legi.slis in quando sunt aliqni qui volunt tenero stalus ita
fleri? Tam«'n per avaritiam sunm ot veslram susli- altos.
nelia pessiiinim filium in processu contra malrem Secunda radix est avarilia. Si qunpralis unde pro-
Id suo errore el malilia. venit divisio doniiniornm, dico qnod processit ex
III. Tertia radix liixuria. Sinl vir et uxor copu- avaritia... Abraham dixit ad Loth : Ne qureso sit
lati in bono amore ; nuni{uniii dix«.'runl sibi ununi jurgium inter me et te ; fratres onim sumus. Per-
erbum mahim aiit durum; non oportel nisi qno«I cipis tiiiomodo paslores mei litigant cum tnis;
illa dial)olica luxuria intret de uno laloro vel de oportet dividi el separari ab invicoin. Et ibi funda-
alio, vol vir alinm nb nxore manntcneat. v«»l iixor tur divisio dominiorum. Et, si beno vclloinus par-
butatnr ^nr^-o v«'l nlio; nunquam ex illa hora pax licularisare, iindo hodio veniunt discordia' ot pro-
'
Mt in illa douio, sud quolidie cessuH, invenirotis tani in matcriis occlesiasticis
Experiniur ad oculum.
I
qnamcivilibiis quod fundantur superavaritiaomnes
IV. (Juaita radix iiividia.
Exemiilum habos Saul islffi nialcrifc, etc. »
et David. Menotus, .Serm. Parisicn*. (hmin. iii
» Robortns do Litio, Serm. xxxix i« domin. Oculi
Qundrngenun». '<Videndtim est ([xivr sunt discordite originalea
Idem latiud inSermonibuM turonen»ibus : causse, ct assignari possunt tres causee :

« 1'riuio radix ost superbia. Invenietis hodle « a la Prima dicitur vana gloria ;
308 SUMMA TUEOLOGICA.

QU^STIO XXXVIII. ARTICULUS PRIMUS.

DE CONTENTIOXE («). Utrum contentio sit peccatum mortale.
(Et duo qiiajruntur.)
Ad primuin sic proceditur. 1. Videtur
Dciiide coiisideraiiduiii est de coiiteiitione, (piod coiileiitio iion sit peccatum mortale.
et circa hoc quairuntur duo : 1" utruni con- 1'eccatuin enim mortale in viris .spirituali-
tentio sit peccatum mortale; "2" utrum sit Ijus nou inveuitur iu quibus tamen iuve-
;

lilia iuanis gloriai. nitur contentio, secuudum illud Luca», xxn.

Secunda dicitur avarilia; Hostieusis quod quando sunt diversa jura et opi-
Tcrtia dicitur stultilia. niones nec contra Deum nec conlra bonos mores,
Priuia causa discordiae dicitur vana gloria. Se- humaniorsententia esl praeferenda, caileris paribus.
cunduni enim Grogoriuiu, XXXII Moral., discordia Secunda causa discordia; dicitur avaritia: « Quie-
ost vana3 gloriaj filia. Nam, ut dicit Thomas, 11» IL»;, tissime vivereut homines super terram, si hsec duo
quajst. xxxvn, discordia importat quamdam dis- pronomina toUerenlur meum et luum. » Seueca,
:

gregationem voluntaluni, inquantum volunlas unius hb. De qualuor virlulibus. « Propter pecuniarum
slat in uuo, elc. Quod cum inordinate lit, i)ertinet possessionem universa bella nobis fiunl. » Plalo
ad inanem gloriam, ct ad superbiam. Sed aliquis in Ph(f;done. « Certamen movistis, opes. » Lucanus,
arguere possel quod discordia non est peccatum; in lib. III. Videmus lioc per experientiam omni
nam Paulus posuil discordiam inter PharisaBos et die, quando propter avariliam filius discordat a pa-
Sadducffios, ({uod non lecisset, si fuisset peccatum, tre, fraler a fratre et amicus ab amico.
Acl., xxin. Item dicitur Acluum xv Factu csl dis- : Terlia causa est slultitia. Sunt namque mulli
sensio intcr Paulurii el Barnabaiii. Sod Tliomas res- slulti et leves qui credunt omnia quae a susurro-
jjoudet ad utrumque. Scd liic orifur uuum duhium: nibuseis dicuutur. Susurralio siquidem aptissimum
ulrum audilores diversorum magistrorum tenen- esl inslrumenlum ad discordias seminandas. Quis-
tium diversas opiniones excusentur a peccato si nam sulficeret euumerare discordias quae exorta;
o])iniones suorum magistroruni tenent quando non sunl inter cives, inter vicinos, inler dominos, inter
sunt bonae. Et respondet Thomas in Quodlibetis, populos, inter uxorem et virum, inter fratrem et
(piod si diversae opiniones doclorum sacra3 Scrip- fratrem propter susurrantes. Sed culpabiles adhuc
lura; non sunl contra fidem vel bonos mores, abs- sunt illi qui a susurronibus sibi cavere aut nes-
que periculo auditores utramque opinionem sequi ciunt aut nolunt.
possunt. Sicut varia fuit opinio inler Augustinum (a) Non loquimur de contentione quae est oratio

et llieronymum de observalione legalium anle di- ad confutandum vel confirmandum accommodata,

vulgationem Evangelii. In illis vero (lufe pertinent qui esl color rhetoricus, ut dicit TuUius in Rheto-
ad lidem vel bonos mores, nullus excusatur si se- rica; sed loquiuiur de contentione proul cst vitium,
(juatur opinionem erroneam alicujus magistri; in et defiuitur secundum Alexandrum Alensem, in
lalibus enim ignorantia non excusat. AUoquin im- II Summ., hoc modo Conleutio est impugnatio
: «
munes a peccato fuissenl ciui secuti sunt opinio- verilatis cum coufidentia clamoris. » Est ergo con-
ncm aliorum haeresiarcharum. Nec
Arii, Nestorii et tendere, verbis contra aliquem lendere. IIoc autem
possunl excusationem habi;re propter simplicita- fieri polesl tripliciler, ralione aMuulationis, ratione
lem, si in talibus opinionem erroneam sequaulur. disinilationis, ralione liligationis.
In talibus enim dubiis non est de facili pra'stau- Primo potest aliquis coulondere cum alio ratione
dus assensus, sed potius, ut dicit Augustiuus in a^mulalionis el invidia'. Nam aliqui sunt qui ila
III De doctrina c/irisliana, consulere quis debet re- diligunt suos et gloriam eorum, ul non possint sine
pulam lidei quain de Scriptunii locis et Ecclesia; displiconlia famam el virtulos aliorum audire, et
auctoritate perceperil. Qui ergo assenserit opinioni dicentibus atque narranlibus obstant et contradi-
alicujus magistri contra manifestum Scriplurai tes- cunl. Talis fuil coutenlio qua' fuit iu Coriulhiis
tiinoniuui, sive coulra iilud (ju^^d i)ublice tonetur convorsis ad lidem. quos Paulus repreheudit. I Co-
secundum Ecclesiie auclorilalem, uon posset a vilio rinth., i, dicens Obsecro ros, fratres, per nomen
:

erroris excusari. Goncordaul Monaldus et Iloslien- Domini nostri Jcsu Christi, ut idipsum dicatis om-
sis. Ali(iua tamen sunt (luo) aliquando fuerunt in nes, ct non sint in cobis schismata : sitis autem per-
vuria opiniono doctorum anlo^iuam lieret ])er Ec- fecli in codem sensu, et in cadcm scicntia. Significa-
clesiam delermiuatio. Et j^ro illo kMupore i)otue- tum enim mihi do robis, fratrcs mci, ab his qui
cst
runl excusari qui unaiu vel aliam tonuerunl sen- sunt Clocs. quia contentioncs sunt inter vos. Hoc au-
lenliam. Sed poslquam determiiiatum est per tem dico quod unusquisquc vcstrum dicit : Ego sum
Ecclosium, et firmala altera earum, luerelicum es- Pauli, cgo vero Cephx, cgo autem Christi. Dirisus esl
set conlrarium senliro; sicul esl oxemplum do Chri.stus? Et cap. iii Cum enim sit inter vos zclus
:

paupertalo Chrisli do quu aulo Joannom xxii, ct conlcntio, nonnc carnales eslis, et secundum homi-
erant variii; el contraria* opiuiones, ulrum Chris- nem ambulatis? Cum cnim quis dicat Ego quidem :

lus cum apostolis habuit ali(jiiid in coinmuni, sed sum Pauli alii autem Ego .ipollo : nonnc homines
: :

doleruuiialuiu osl per ipsum Joaunom xxii, immo cstis Qiiid crgo est Apollo? Quid vcro Pauhts / Mi~
.'

por Eoclosiaiu, (piod habuil. Qui orgo ooutrariuni nistri cjus cui crcdidislis. Et unicuique sicut Dominus
assereret perlinacilor hterelicus haboretur. .Vddit dcdil. Eyo pluntavt, Jpolh nyavit ; sed Dcus tn<re'
 OD.«ST. XXXVIII, ART. I. 369

21 Facta: est contenth inter discipulos Jestt, \. Pra>torea, Job videtur cum Deo con-
ere- quis eorum esset ' inajor. Ergo coiitentio noii secundum illud Job, xxxix, 32
tendisse, :

^^' est peccatum niortale. yiumquid qui contondit cum Dco, tam facile
i. Prseterea. nuUi beno disposito dcbet conquiescit ? Et tiimen Job non peccavit
phuvre pcoiMtum inortale iii i^roxiino. Sctl mortalitcr quia Dominus de eo dicit
: Non :

dicit .\p<»stolus ad Pliilipp., i, 17 : Quidam estis loiuti coram mc rcrtum, sirut servus
ex contentione Chrislum annuntiant ; et tfieus Job, ut habetur Job, ult., 7. Ergo
I
'
-iibdit Et in hoc (jaudeo scd et
: , contentio non sempcr est pcccatum mortalo.
Ergrt) contcntio non est peccatum
. Scd conlra est (piod contrariatur pra'ccpto
Diortale. Apostoh, qui dicit II ad Timotli., ii, li :

W. Prajtcrea, contincrit quod aiiqui vel in Noli verhis contendere ; et ad lialat., v, coii-
judicio, vel in disputatione contcnilunt, non tentio numeratur inter opera carnis, quoe
aliijuo animo maliLrnandi, sed pi»lius intcn- qui' aqunt, rcqnum Dci )wn possidchunt, iit
dentes bonuin, sicutilli qui coiitra lia?reticos ibidcm dicitur. Scd omne quod excludit a
disputando contendunt uudo Super illud ; regno Dei, et quod contrariatur pra^ccpto, est queniur.
/ Rey.y XIV Accidit quadam die, etc, dicit
: peccatum morlale. Ergo contentio est pecca-
Glossa ordin., col. r>.\l, t. i : « Catholici con- tum mortale.
tra haereticoscoutentionem non commovent, Kespondco dicendum, quod contendere est
nisi prius ad certamen provocenlur. » Ergo contra aiiqucm tendere. IJnde sicut discordia
conteutio non est peccatum mortale. contrariotatem quamdam importat in vo-

mentum neque qui plantal est aliquid,

dedit. Itaque est enim omnes enim peccaverimt et egent
distinctio;
nt<ine qui rigat, sed qui incrementum dat Deus. Exis- gloria, alias yratia Dei, Rom., iii. Num idem Domi-
tiniabant enim illi Corinlbii quod qui a meliore et nus omnium dives in omnes qui invocant illum. Om-
majore esset baptizatus, ille majorem graliamasse- nis qui credit in illum non confundetur. Non est dis-
querelur, quasi homincs darent gratiam. Similiter tinclio Judici et Grxci, Rom., x. Sic el discipuli
etiam conlendebant Homani et Jud»>i conversi ad Joannis Baptisla^ forte contendebant do illo et
fidem. Dicit enim llieronymus in Prologo in Epis- Christo. Sic et quotidie conlendunt aliqui de prae-
tolam ad Homanos : « Romani qui ex Juda'is et dicatoribus, de doctoribus, do fundatoribus religio-
: rediderunt. hi superba contenlione vole-
'
num et de sanclis.
! '"'rutrum superponero. » Nam Juda>i dice- Secundo potest quis conlendere contra alium
bant >ios sumus populus Dei quos ab initio dilexit
: ratione disputalionis, qua?, secundum Alexandrum,
et fovil. Nos circumcisi ex genere Abraham, sancta si fieret pro declarationo mentis, et servato modo
descendimus ex stirpe. Nos de iEgypto signis Dei debito, uulluni esset peccalum. Sed, si fieret ex
et virtutibus liberati, mare sicco pertransivimus quadam titillatione honoris et gloria', veniale pec-
pede; nos per quadraginta annos experli sumus calum esset, sicut fnit in apostolis de quibus dici-
magnalia Dei. Nos soli digni sumus accipere legem tur : Facta est conlentio inter cos quis eorum videre-
et vocem Dei loquentis audire. Nobis promissus est tur esse major , Luc, erant
xxii. Nondum enim
Chrislus, ad quos ipse venisse lestatur. Dicit enim spirituales , sicul Ideo Doniiuus
dicit ibi Glossa.
l^tth., XV Son suin missus nisi ad oves qux perie-
: compescuit eos. Sed numquid licitum est dispulare
runt domn^ Ixrael, cum vos canes potius quam cum haerelicis? Jamjam solutionem hujus dubii
-iverit. Non est ergo fequum ul vos atlulimus. Sed ad hoc respondel Alexander, in II,
1 -jreutes coraparemini nobis. Ecoutra quod hsereticus aut est ab Ecclesia prfficisus prop-
gentiles dicebant Quanto majora circa vos Dei
: ler pertinaciam suam, aut non. Si primo modo,
beneflcia narraveritis, tanto majoris criminis reos tunc non est cum eo habendum consiliuni, juxta
09 esse monstrabitis : semper enim his omnibus in- illud : Non sedi cum consilio vanilatis, ps. xxv.
grnU fuistis. Nam ipsis pedibus quibus perlransislis Ilxrcticum hominem post primam et secundam cor-
mare, poslea ante idola ludebatis. Manna vobis fas- reptionem devita, ad Tit., cap. iii. Undo haretici
lldio fuit, el scmper in deserto contra Deum mur- post damnationem non vocantur ad consilium, si-
murastis. Sa*pe Deum ad irara provocastis, el ad cul palet XXIV, q. i, c. « Majores. » Si vero ha;re-
ultimura Christum in lege ct prophelis promissum tici adhuc sunt corrigibilos, licitum est contendere
occidistis. Nos itaque vobis digniores sumus, qui et disputare cum eis ut ad fidem revocenlur, vel
ut de Christo audivimus, mox in eum credidimus. ut falsitas eorum aliis manifostetur. iloc autem in-
Ideo per prophetam de nobis Dominus ail Populus : telligendum est de probatis in doctrina, quia peri-
quem non cognovi nervivil mihi, psalm. xvii. Undo culosum es.set simplicibus cuni hfercticis disputare.
constat nos non ex industria, sed ex ignorantia de- Tcrlio potest quis contendere contra alium ra-
liquisse. His crgo altercanlibus, apostolus racdius tione litigalionis, sicut faciunt mulli qui omnem
Inter eos omnes, eorum contentiones liirimens, ad sententiam proximi qua.'runt infringero, et clamo-
unam concordiam eos adduxit, ostendens nullos rosis vocibus multiplicalione((ue verborum volunt
eorum mnriii<»ftui«»esse salvatos, quia omnes Juda-i vincere, et si contentio flat propter notabilem im-
et f) ib peccalo lenebantur, sed per pugnationem vcritatis, aul injurinm vel damnum
Dei . sunt. Ideo dicitur A'on enim
i : proximi, sicut facere solent procuralores el advo-
$$t p«rtonai uin acceplio apud Deum, Hom., n. Non cali, peccalum est mortale.

lil. 21
 »

370 SUMMA TimoLoCICA.

luntate, ita contentio contrarictatcm quam- quc defendehat quod sihi verum videhatnr;
daui importat in looutionc; (;t [)i'opt<!r hoc erat tamen in eonim contentione inordina-
etiarn cum
oratio alicujus per contraria sc tio, (juia conten(l(;l)ant dc quo non erat
(lifrundit, voratur contentio; quae ponilur contendendum, scilicet de primatu honoris ;

urnis color rhctoricus a Tullio, qui dicit, nondum eiiim eraiit spirituales, sicut (ilossa
lih. \N Wiet.,ad fleren., interpriuc. etmcd.: ordiu. ihidcm dicit, col. :J3S, t. 2; unde Do-
(( (lontcntio estcum c\ (;ontrariis rehus ora- miuiis consequcnter cos coinpescuit.
tio ellicitur lioc pacto : llahet assentatio, » Ad sccundiim diccndum, rjuod illi qui ex
id est, adulatio, jucnnda principia, eadem
(( contentione Christum praidicahant, repre-
exitus amarissimos airert. » hcnsihilcs crant qiiia, (|iiamvis non impu-
:

(lontrarictas autem locutionis potest at- gnareut veritatem tidci, scd eam pr*di-
tendi duplicitcr uno modo quantum ad : carent, impugnahant tamen vcritatem
intcntionem contratendcntis alio modo ' ; quantum ad h(jc quod putahaiit sc suscitare
quantum ad modum. Iu intentione quidem prcssiiram Apostolo veritatcm fide pnedi-
considerandum est utrum ali(piis contrarie- canti. Unde Apostolus non gaudehat de eo-
tur veritati, quod est vituperahile; velfalsi- rum conteutione, .sed de fructii qui ex hoc
tati, quod est laudal)ile. In modo autem proveniehat, scilicet quod Christus annuntia-
considerandum est utrum talis m(3dus con- hatiir,quia ex malis etiam (X^sionaliter
trariandi couveuiat et personis et neg-otiis, suh.scquuntur hona.
quia hoc est laudahile; unde Tullius dicit ia Ad tertium dicendura, quod secundum
111 Rhet., ad lleren., a mcd., (|uod couten- (( completam rationem coutcntionis, prout est
tio est oratio acris* ad conlirmaudum et peccatum mortale, illc in jiidicio contendit
confutandiim accommodala; » vel excedat qui impugnat veritatcm justitiae; et iu dis-
convenientiam personarum et iiegotiorum; putatioue contendit, qiii inteudit impugnare
et sic couteutio est vituperahilis. vcritatcm doctrina^. Et secundum hoc ca-
Si ergo accipiatur contcntio sccundum tholici iion conteiidunt contra haercticos,
quod importat impuguationein veritatis et sed potiiis e converso. Si autein accipiatur
inordinatum modura sic est peccatum
. ; contentio in judicio vel disputatione secun-
mortale et hoc modo dennit Amhrosius con-
; diim imperfcctam rationem, scilicet secun-
tenlionem. diceus, (ilossa ordin.^ ad Rom.,- dum quod importat quamdam acrimouiam
1, v. 29, col. Mh, t. 2 : (( (',ontcutio est impu- locutionis, sic noii sempcr est peccatum
gnatio vcritatis per conQdcntiam clamoris. mortale.
Si autcmcontcutio dicatur impugnatio falsi- Ad qiiartum dicendum, quod contentio
tatis cum dchito modo acrimoniap, sic con- ihi commuuiter pro disputatione.
sumitiir
tentio est laiidahilis. Si autem accipiatur Uixcrat enim Joh, cap. xiii, i Ad omnipo- :

contentiosecundum quod importatimpugna- tenteni loquar, et disputare cum Deo cupio,

tionem falsitatis ciim inordiuato modo, sic nou tamen iutcudcns ncipic veritatcm iifi-
potcstesscpeccatiim vcnialc; nisi forte tauta pugnare, sed iiKjiiircrc ; nciiue circa haiic
iuordiuatio fiat in coutendcndo, (juod ex lioc iuquisitioncm aliqua inordiuatione vel animi
gcueretur scandaliiiii aliorum. Iludc ct Apos- vel vocis uti.
toliis, cum dixissct II ad Timotli., ^oli
contendere verhis , suhdit : Ad
ii

nihil enini
:

CoNCMsio. — Confentio, qua impuLrnatur voritas

inordiiiato modo, et intontiono prava, pocoatum
utile est, )iisi ad suhversionpni ondientium.
morlalo ost : al contontio, qua doliito ordine ac
Adprimiim ergo dicendiim, quod in dis- modo impuicnatur fabitiis, laudabilis exislil : ea
cipiilisChrisli iiou crat (•oiitculio ciim iufcii-
vero qua lalsitas, sed inordiuute, impuguatur,
tionc impugnaiuli vcritatcm, qiiia unusquis- veniale poccatum esse potest [u).

' Sic coil. ; iii iHlil. : « coiittMidcntis. » tria.

* lla codd. Tarrac, Alcan. el Paris., cum Propter confusionem; contentio
editis I. namqne facil
passiin; al. : « oralio aiicujns. » ipsos contentiosos abomiiinbiles ol exosos borai-
' Codicesodili habonl Ainbrosium
et nil au- : nibus. Quisuam non vitupornbit hominem semper
lem Anibrosio lot^ntur; in Ayinono, vel
siinilo in
clamantera, contondoitlom, pnratum ad onima con-
in Ansoiino, cujus nomiiii, ex erroro Amanuon-
tradicoro, sentiMitiam suam voram vol falsam su-
sis, forto Ainbrosius fuil substitulus, ad
sunl si- porl)e ot perlinacitor (lofondontom?Idoo .VuuMislinus
milom sensura redolenlia, sod uon sub iisdem ait : Nihil est ita similo actibus daMuonum sicut
verbis. litigare. El Prov. xvi Homo pervcrstts suscitiU
:

(u) Vilium contentionia est abomiuabile proptor htes; cl xvm Labia stulti miscent se rixis, et os
:
 QVJEST. X.XXVIII, ART. II. 371

auteni discordanles aliipii sunt ox hoc quod

stant corde in propriis, ita contoiidentes sunt
AUTICrLUS 11.
aliqui ex hoc (juod unusquisque verbo id
Vtntm contentio sit filia inanis glorix. quod silii vidotur dofcMidit.
Kt iiioo oadoui ratiouo pouitur contentio
Ail seciiinlum sir prooeclitiir. I. Viilcfur filia iuauis gk>ria^, sicut ot di.scordia'.
qiKxl coiitentio non sit fllia inanis gloria». Ad primuni ergo dicendum, quod conten-
Coiitentii» eniin aninitatom haliot ad zelum ;
tio, sicul ot discordia, habot af(iultatem cum
umlo iliritur I a<l Cor., in, ;) : Cum sit inter iuvidia quautum ad recessum ojus a (]uo
vos zelus et contentio, nonne cnrnnles estis, aliipiis discordat, vol cum quo ccmtendit;
et seriinr/ufn homineni nmhulntis ? Zelus sed quantum ad id in quo sistit ille qui con-
autem ail invidiam pertinct. Ert^o rontentio teudit, cuuvouioutiam cuiu superbia
haliot
ex invidia mapris oritur. et iuani gloria,iu(|uautum scilicctin proprio
2. Pra^terea, oontentio cum clamore quo- sensu statur, ut supra dictuin est.
dam est. Setl clamor ox ira oritur, ut patet .\d secundum dicoudum, quod clamor as-
per (iregorium, XXXI MornL, cap. xlv, sumitiir in couteutiouom, dc (pia loquimur,
§ 88, col. 0-21, t. -2. Ergo etiam contentio ad nuem impugnauda^ veritatis; uude non
oriturcx ira. est principalo in contentione. Et ideo non
3. Pra^terea. intor alia scientia videtur oportet qiiod contentio ex eodem derivetur
esse materia superbia» ot inanis glori», se- ex quo (lerivatur clamor.
eundum illud I ad Cor., viii, 1 : Scientia Ad tertium dicendum, quod superbia et
inflnt. Sed contentio plerumque provenit ex inanis gloria occasionem sumunt prsecipue
defeclu scientia', perquam' veritas cognos- a bouis ctiam sibi contrariis, puta cum de
citur, non impugnatur. Ergo contentio non humilitatc aliquis superbit; est enim hujus-
cst lilia inanis gloria?. modi (lorivatio non por se, sed pcr accidens;
Sod contra est auctoritas Gregorii, XXXI sccuudum quem modum nihil prohibet con-
Mornl., l(M-. cit. trariuui a contrario oriri. Et idco nihil pro-
Uespondeo dicendum, (juod, si(>ut supra hibct ca qiiai ex superbia vel inaiii gloria
dictum est, discordia cst fllia inanis gloria^, per se et directe oriuntur, causari ex contra-
eo quod discordantium uterqne in sensu riis corum ex quibus occasioualiter superbia
proprio stat, et uniis alteri non acquiescit. oritur.
Proprium autera superbia; est, et inanis glo- CoNCLcsio. — Contentio inanis glorioe filia est,

ri«, propriara excellentiam quaerere. Sicut sicut et ipsa discordia (a).

ejiu jurgia provornt : et xvi : Vir imipiens fodil III. Tertio est abominanda contenlio propter
malum, et in lahii.^ ejus ignis ardescit; et xvii : derivationem ab illa sicjuidem saipe derivantur
:

Semper juryin quxril malus; angelus autem cru- plurima scandala, odia, dissensiones, rixae quan- ,

delis mittetur contra eum. doque post verba venitur ad verbera. Ab una
II. Secundo abominanda esl contenlio propfer scintilla uugetur ignis, et ah hiw doloso augetur
honorem. Est quidem homo qui contenliones fugit snnguis, Eccli., xi. Lis feslinuns etJundit sunguinem,
dignus honore. Ilonor est homini qui sepnral se Eccli., XXVIII.
a contentionibus; omnes autem stulti miscenl se con- ' Parm. addit : « prpecipue, » quiE vox in cod. non
tumcliis, Prov., xx. Stultas autem et sine disciplina invonitur, nec est ulilis.
quxstiones devita sciens quod generant lites. Ser-
, ' Ita codices passim; edili nonnulli, « et discor-
rum autem Domini non oportet litignre, sed tnan- dise. »
tuetum esse ad omnes, docihilem, patienlem, cum (ri) Licet non sit cum aliquo conlendendum,
modestia corripientem cos qui resislunt veritati, II sapiens tainen ciiumerat tria genera hominum
Timolh. n.
,
—
Qiianti autom mcrili sit apud cum quibus prsecipue non conlcndendum est, sci-
Deum non conlendere, clarum esse polesl per iiiud licet potentes, locupletcs et liiigualos.
quod legitur in Vitis patrum, quod, oranle sancto A'on litigcs cum homine polcnte, nc fortc incidns in
Machario, vo.x insonuit ad eum dicens Nondum :
manus illius, Eccli., viii. Polcntes autem dicunlur
ad monauratn duarum mulienun venisti qiue hahi- omnes superbi, vel superiores, domini, prffilati,
tanl in proxima civitale. Cumque quffisivisset et parentos, cum quibus non est conlendeinliuu.
llacharius et invenissot eas, conversationom earum Secundi sunt locupleles et diviles. Non contendas
Interrogavil. Ipaie vero dixerunl quod erant mu- cum viro locuplete. ne forte e contrn constilHut tibi
liore» duorum fralnim et per , quirique annos litem, Eccli., viii. Multos perdidit ourum et argen-
aimul fiuTant, nec verbum contenliosum fecerant, tum, et usque ad cor rogum so exlondit el con-
nec unquain aliqua eanim diclo vel facto aiiam vertit. Et licet cum talibus periculosuin sit con-
coDtristavcrat. Quod audiens Macbarius bene »di- tendoro verbis tamen periculosius est litigaro
,

ficotus recessit. factis. Quot pauperes voiuerunt cum divitibus iu

31^ SUM.MA THEOLOGICA.
quatuor :
1" utrum schismasit speciale pec-
catum; 2° utrum sit f,^ravius infidelitate;
QUiESTIO XXXIX. 3° de potestate schismatiajrnm ;
4» de poena
DE SCHISMATE (a). eorum.
(Et quatuor quaeruntur).
ARTICULUS PRIMUS.
Deinde considcrandnm est de vitiis oppo- Ulrum schisma sit peccatum speciale.
sitis paci, pcrtineiitibus ad opus, quae sunt

scliisnia, rixa, scditio ct i)clluni. Ad primum sic proceditur. 1 . Videtur quod

Primo ergo circa schisma quaeruntur schisma noa sit peccatum speciale. Schisma

judicio contendere sive pro possessionibus ab eis quia lu es Petrus, el super hanc pelram aedificabo
occupatis, sive pro pecuniis el aliis rebus usur- Ecdesiam meam. Super unum aedificat Ecclesiam,
palis, et tandem divites pra3valuerunt. Divilix et quamvis aposlolis omnibus post resurrectionem
addiinl amicos plurimos, a paupere aulem cl hi suam parem potestatem tribuat, et dicat : Sicut
quos hahuit separanlur, Prov., xix. « Pauper, dum me Pater, et cgo mitto vos
misit ; accipite spirilum
non habet quid olferat, non solum audiri coutem- sanctum, lamen ut unitatem manifestaret, unilatis
nitur, sed eliam contra verilatcm opprimitur. Cito ejusdem originem ab uno incipientem sua aucto-
violalur auro juslitia, nullamque reus pertimescit rilale disposuit. » Ad idem est cap. « Alienus, « cap.
culpam quam redimere nummis existimat. » Isid., « Omnibus, » cap. « Quoniam velus, » prasfata causa
XI, q. ni, c. « Pauper. » Nec tantum pauperibus, et quajstione.
verum etiam et divilibus hujusmodi liligia sunt Sed hic oritur unum dubium. Quid cum duo vel
damnosissima « Longa qusestio litigantium non
: plures sunt in Ecclesia gerentes se pro papa, et
tam auget palrimonium quam evertit. » Chrysosto- quilibet eorum habet suam sequeIam'/Quis eorum
mus, lib. III Epislolarum. videlur schismaticus cum suis sequacibus? Res-
Tertii cum quibus non est contendendum sunt pondeo aut conslat, aut communiter tenetur
:

homines linguali et sine ratione loquentes. Non quod quilibet eorum intrusus est, id est, non
litiijcs cum homine tingualo, el no7i slruas in ignem canonice eleclus. Aut constat unum eorum rite et
illius ligna, Eccli., viii. Sunt de hujusmodi genere canonice electum esse, videlicet a duobus parlibus
mnlieres garrulse, loquaces ct litigiosa;. Contendit cardinalium et sine violentia, et postea alium
mulier nunc cum uno, nunc cum alio, nunc cum superinductum. Aut dubitatur quis eorum sit
viro, nunc cum socru, nunc cum nuru, nunc cum canonice vel rite eleclus, unus vel alter. In
vicina, estque contentio illi velut cibus. Tccla primo casu nullus eorum est papa, sed quilibet
jugiler slillanlia litigiosa mutier, Prov., xix, quasi eorum est schismaticus cum his qui scienter
diceret ([uod qui habilat in domo perstillante quando sequunlur ipsum; et excommunicati sunt ipso
vult declinare slillicidium in uno loco invenit in faclo. Extrav. « De elect., » cap. « Licet. »Et de hoc
alio, ila quod non invenit requiem. Sic et ille qui loquitur cap. « Si duo, » LXXIX dist., ubi dicitur :

mulierem habet liligiosam in domo. Quisnam « Si duo forte contra fas temeritate concertanlium
valet exprimere quot odia aul scandala exorla fuerint ordinali in summos pontilices, nullum ex
suiit, in dies oriri videntur inter palrem et
et eis futurum sacerdotem, id est summum ponti-
lilium, inter fratrem et fratrem, inter vicinum et ficem permiltimus. Sed illum solum in sede
vicinum, propter contenliones mulierum. Justum — apostolica perinansurum censenius quem ex nu-
est invicein supportare, et non omni verbo con- mero clericoruin, id est cardinalium, nova ordi-
trarium referre sermonem. Olsecro vos ego vinctus natione diviuum judicium et universilatis con-
in Domino ul digne amliuletis vociUioue qua vocati sensus elegerinl. » Nec obstat quod hoc staluit
estis rum omni hitmilitate et mansuctudine cutn pa- , Honorius .\uguslus, et ad imperalorem non spectat
tientia supportantcs invicem in chnritale, sollicili staluere aliquid de electionibus Ecclesite, sicut
servare unitatem spiritus in vinculo pacis. Eph., iv. nec de rebus aliis ecclesiasticis, ut XCVI disl.cap.
(a) Est schisma vilium quo quis sumino ponlifici « Bene, » quia, ut dicilur in Glossa, iu pnefato cap.
subesse metnbris Ecclesiiu subjectis
recusat, et « Si duosIlonorius fecit illud rogatu Ecclesise,
» :

cominunicare non vult. Schisma siquidem noinen et Ecclesia approbavit ideo ralione approbatio-
;

esl griecum quod latino scissuram sonat. Est aulem nis, statulum illud habel quasi fecisset Ecclesia.
peccatum morlalo quia contrarialur charitati
, Quando orgo conslat nullum eorum canouice
ecclosiasliciL' unilalis. Est autem diHerenlia inter electum, ul qui non a cardinalibus sed ab aliis
ha>resiin et schisina, (juia hivresis oi)ponilur di- in quocasu loquilur cap. « Si quis ox episcopis, »et
recte et por se fidei, el schisma per se opponitur cap. « Si quis pecunia » LXXIX dist., vol si a cardi-
ecclesiasliciD unitatis charilali. « Inter haMcsim et nalil»us, non lamen a duabus partibus cardinalium,
schisma arbitror inli>iesse quod hauesis perversum ut in c. « Licet, » Extrar. De eleclione, qui tali
dogma habel, schisina aulein ab Ecclesia soparat. » adhasret vere schismaticus est et por coucilium ,

Hieronymus, XXIV, q. iv, cap. « Inler luvresim. » provideudum esset cum cardinales hujusmodi es-
Contra schismalicos dicilur « Una est lidelium
:
sent.
universalis Ecclesia extra quain nullus onmino In socundo casu, scilicot cum constal unum
salvalur. » Extrar., cau. « Do summa Trinilato et canonice electuin, ol alius so inlendit, sicul Cor-
lido. » Et XXIV, (]. I, cap. « Loquilur, » Cyprianus nolius papa, qui Eabiano successit, ot post eum
ftit : « Loquilur Domiuus ud Pelrum : Ego dico tibi cauouice creatum Novatianus c[uidam papam t9
 QVJEST. XXXIX, ART. I. r.i

enim, ut Pela^MUspapa, Ep. ad Viat. et Pati- :i. Pra'terea, h.TiTsis ctiam dlvidit homi-
crat., dirit, Dtcret., X\IV, q. i, cap. « Scliis- nem ah unitale hdei. Si ergo seiiismatis
ma, » M scissuram » soiiat. Sed omne pecca- iiomen divisioncm imporlat, videtur quod
tum scissuram (|uam(latu facit, secundum non dilVerat a peccato inlidelitatis, quasispe-
illud Isii., Lix, i : Peccata veslra' ciicise- ciale peccaluni.
rttnt inter vos et Deum
vestrum Ergo sciiis- . Sed contra est quod .Vugustinus, Contra
ma uou pecoatum.
est sp<^Male -Faustum, lih. XX, cap. iii, col. 309, t. 8,
•2. l'ra*terea, illi videnhir essc schismatici distinguit inter schisiua et haTcsiin, di-
qui Ecclesia? non obediunt. Sed per omno cens, quod « schisma est eadein opinantem,
pecratum fit homo inohediens pnTceptis Kc- at(pie eodem ritu colentem, (pio ca-teri, solo
quia peocatuiu, seoundum Anihro-
clesi.-p; con,L,'re;:fationis delectari ' dissidio : ha^resis
sium, lih. De paradiso, cap. viii, col. 300, vero diversa opinatur ah his cpue catholica
t. I,est (i cajlestium inohedientia prtPcepto- credit Ecclesia. » Ergo schisma uou cst ge-
rum. » Elrgo omiie peccatum est schisma. ralc peccatum.

fecit. Tunc pnmus

osl vorus papa, et secundus cis tunc prsBsentibus, c£Eteri scire non poterant si
schismaticus cum sequacibus ejus.
<i[K>staticus et talia sic processerunt vel aliter, cum diversi diver-
Sic sub Eu^enio IV, factum cst schisma lemporo simodo referrent et parlira- etiam ex .ignorantia
;

beati Bornardi. Nam, ipso Eujrenio rito electo, juris, quia dubiuni erat apud peritissimos utrum
alius intrusus est sed meritis et labore sancti
; fuerit talis metus qui cadere possel in conslantem
Bernardi schisma illud nblatum fuit, remanente virum vel non, vel etiam quia post eleclionem ha-
Eupenio in apostolica sede. Deinde sub Joanne buerunt teinpus ad recedendum, et non fecerunt,
XXII factum est aliud schisma. Nam cum ipso immo jier signa expressa ostenderunl voluntario et
declararet fore haerelicos qui assererent Chrislum libere factam electionem; in illo ergo schismale
nihil habuisse in communi, eliam mobile, quidam, illi proprie erant schismalici qui scientes faclum,

Fralicelli nuncupati. de opinione dixerunl ipsum contra jura vel contra conscienliam faciebant ducti
papam Joannem haereticum cum successoribus et amore, vel odio, vel cupidilate, vel ambilione. Alii
sequacibus ejus, et fecerunt alium papam Pisis. vero excusabantur cliam adhaerendo ei qui noa
Grteci autem circa nnnum Domini nongentesimum erat verus papa, quem tamon ipsi credebanl ve-
schisma facientes in ha?resim inciderunt de Spi- rum. Et quamvis una pars excommunicaret alte-
ritu sancto damnatam, sed reducti fuere ad Eccle- ram, tamen qui simpliciter inhserebant excusari
sia* unitatem toinpore Eiif:enii IV, undo poslea ite- videbantur. Durante vero illo schismale, post Urba-
rum divisi sunt. retinentes de Spiritu sancto verba num successit ex altera parte Bonifacius IX, Bo-
hseresim redolentia, licet forsilan doctrinam sanam nifacio successit Innocentius VI, et Innocentio
do processione Spiritus sancti non rejiciant inli- Gregorius XII ex alia parle Clementi successit
;

me, saltem omnes. Benedictus XII. Sub his aulem, scilicel Gregorio XII
In tertio casu, cum dubium est quis horum duo- ex una parte, et Benedicto XII ex altera, factum est
rum sit canonice electus, quia electio primi dicitur aliud schisma ann. Domini 1410. Nara recedenli-
facta per metum qui cadit in constanlem virum, bus cardinalibus ab utroque el convenientibus,
quamvis a duobus partibus cardinalium, et post- Pisis concilio celebrato, depositis illis duobus,
modum ab eis fil electio sine violentia et melu scilicet Gregorio et Benedicto, sub eadom ra-
quocuraque sicut accidit casus circa ann. 1380; tione, videlicet quia dicebantur scandalizare facto
nam, mortuo Greporio XI, cardinales debentes suo publico lotam Ecclesiam cum non vellent ,

procedere ad eleclionera successoris fuerunt a Ro- convenire insimul in uno aliquo loco ut promise-
manis comniinati quod occiderenlur si non elige- rant et juraverant, demum creatus est Pisis Alexan-
rent Italicum aliquem. Elegerunt igitur archiepis- der papa, qui fuit Petrus do Candia, ordinis Mino-
copum narensem, qui tunc erat RomaB,exprimenles rum, cui successit Joannes XXIII, Bononia; clectus.
el quod eli^'obant oum, ct fingebant eligere, ad Et cum peno omnes reges et principes chrisliani-
Titandum periculum. Electo ergo illo qui Urba- tatis obedientiara dedissent Alexandro ot ejus suc-
nus VI dictus est, ille, ut fertur, dixit quod si vo- cessori, tamen adhuc maximum dubium erat utrum
lebant eura eligere voluntarie eligerent, quia inten- causa depositionis Gregorii el Bonedicti esset vera.
debat csse papa. Publicato igitur Urbano papa, et Nihilominus ex (luacumquo triumparlium quicum-
n cardinalibus ipsis adorato et consecrato de con- que simpliciter credebat suum papam esse vcrum,
«en'<M «^onim, ac principibus christianitatis per eos excusatus creditur a vitio schisniatis et sententiis
s [uod erat canonice electus, indo ad ali- ejus. Sub Urbano et Bonifacio fuerunl S. Brigida
qi ^
ipsi recesserunt ab co, et fugicntes et S. Catharina de Senis; sub Clemonlo et Bene-
nd mvitalein Fundonsem ibi elogerunt aliura qui dicto S. Vincentius Ferrerius. Tandem, congregato
dictus esl Clemens VI, qui transtulit curiara suam concilio Constantiio, Gregorius sponto ronunliavit,
.Vvenionem, illumfjuo venerata est pro papa tola Joannes XXIII et Benedictus XII depositi fuore, ot
Francia, el Hispania et Cathalaunia. Alteri vero, crealus est papa Odo de Columna cardinalis, qul
scilic»'l Urbano, ndhseserunt Ilalia, .\lemannia et fuit Mnrtinus V.
Ungaria. porneveravitque hoc pessimum schisma ' « Doloctari dissidio. Socta vero est longo alia
ultra XXX annos. Cum ergo hic esset dubium ex o])inantcm quara coiteri, alio eliam sibi ac longo
ignoranlia facli, qula, exceptis cardinalibus ct pau- dissimili ritu diviuitatis iuslituisso culturam. » Uas
 374 SUMMA THEOLOGICA.
Rcspondoo (liccndiim, quod, sicut Isidonis Ad tcrtiiim dicendura, quod hseresis et

dicit in lil). Vlil Elymolofj., c. in, col. 207, schisina distinguuntur sccundura ea quibus
t. 3, « nomen schismatis a scissura anirao- utruraque per se et directe opponitur. Nam
rum vocatum est, » scissio autcm uriitati ha^rcsis pcr se opponitur fidci schisma au- ;

opponitur; undc pcccatum scliismatis dici- tem pcr se opponitur unitati ecclesiastica

tur quod directe et pcr se opponitur unitati. charitatis. Et ideo sicut fidcsct charitassuut
Sicut enim in rebus naturalihus id quod divcrsai virtutcs, quamvis quicumque caret
est pcr accidcns, non constituit spccicm, ita fidc, careat charitate ; ita etiam schisma et
ctiam noc iu rchus moralibus; in quibus id Iia?resis sunt diversa vitia, quamvis quicum-
quod cst intcntum, cst pcr sc quod autem ;
que est haercticus, sit ctiain schismaticus;
scquitur pnctcr intcntioncm, ost quasi per sed non convjertitur. Et hoc est quod llie-
accidcns. Et idco pcccatum scliismatis pro- ronymus dicit in Epist. ad Tit., sup. illud

prio cst spccialo pcccatum, cx oo quod in- cap. iii, Hxreticum hominem, col. 598,
tondit se ab unitate separare, quara charitas t. 7 : « Inter haeresira et schisma et hoc iuter-
facit; quai non solura alteram personam esse arbitror ,
quod hairesis perversum
altcri unit spirituali dilcctionis vinculo; dogma habeat, schisma ab Ecclesia sepa-
scd ctiam totam Ecclesiam in unitate spiri- ret. » Et taracn sicut ainissio charitatis est
tus. via ad araittendam fidem, secundum illud I
Et ideo proprie schismatici dicuntur qui Timoth., \, G A quibus quidam aberran-
\

propria sponte et intcntione se ab unitate tes, scilicet a charitate ct aliis hujusraodi,

Ecclosiae separant, qucc cst unitas principa- conversi sunt in vaniloquium; ita etiaiu
lis; nam unitas particularis aliquorum ad schisma cst via ad haeresim. Unde Hierony-
invicem, ordinatur ad unitatcm Ecclcsia}, mus ibidera subdit quod « schisraa a priiici-
sicut compositio singulorura racmbrorum pio aliqua in parte potest intelligi divcrsum
in corporc naturali ordinatur ad totius cor- ab haej"esi ; caeteruni nullum schisraa uon
poris unitatom. Ecclcsiffi autem unitas in sibi aliquara confingit haeresim, ut recte ab
duobus attenditur; scilicct in connexione Ecclesia rcccssisse videatur. »

mcmbrorura Ecclcsia3 ad inviccra, seu cora- CoNcr.usio. — Schismatis peccatum speciale vi-
municatione; et iteruni inordine omnium tium est charitati oppositum, per quod quidam
membrorum Ecclesiae ad unum caput, se- Christo, ac ejus vicario suhessc renuunt, et niem-
cundura illud ad Coloss., n, 18 Inflatus : bris Ecclesia; ei suhjectis communicare recusant.
sensu carnis sux, et non tenens caput, ex
quo toturn corpus per nexus et conjunctiones
ARTICULUS II.
suhministratum et constructum, crescit in
au(jmcntum Dei. lloc autcra caput est ipse Ut}'um schisma sit gravius peccaium
Christus, cujus viccm in Ecclesia gcrit sura- infidelitate.
mus pontifex. Et idco schismatici dicuntur
qui subesse renuunt summo pontifici, et qui Ad secuudum sic proceditur. 1. Videtur
membris Ecclesiae ei subjectis communicare quod schisina gravius pccoatiira sit quam
recusant. infidclitas. Majus eiiim pecoatura graviori
Ad primum orgo dicendura, quod divisio poina punitur, secuiidiiin illud Deut., xxv,
horainis a Doo pcr poccatura non cst iutonta 2 Pro mensura peccati erit et plaqarum
:

a pcccauto :scd praitor intcutioncra ojus modus. Scd pccoatuin scbisinatis gravius in-
accidit cx inordiuata convcrsiono ipsius venifur punitura (juain ctiam pecoatuin iuli.
ad comniutabilo bonum ct idco non est
; dclitatis , sivc idololatriiu : legitur enim
schisma, pcr se loqucndo. Exod., XXXII, quod proptcr idololatriam siint
Ad socuuduin diccudum, (juod iion obc- arKjiii huniaua inauii gladio iiitorfooti ; de
diro pra!cc[)tis cuui rcbcllioiu', quadaincous- poccato autcni sobismatis legitur Num., xvi,
tituit schismatis rationem. Dico autcm « ouin 30 Si ?iovam rem fecerit Dominus, ut ape-
:

roljcllionc, » ciim ct perlinacitcr pravopta ricns terra os suunf dcqhitiat eos, et omnia
Ecclcsia; contoinnit, etjudiciuin ojus subirc qux ad i/los pcrfinent, descenderintque vi-
recusat. Mocautcra iion faoit quilibol pcooa- vcntes in infernum, scietis, quod bUisphe-
tor, uiido non omno pccoatura cst schisina. mavcrint Dominion : deccin ctiaui tribus,

duas dofiniliouos schismalis ol scctJO a Fausto Ma- niolia?o datas refert nec improbal D. Auguslinus.
 QHJEST. \\\IX, ART. II. 375
qiia» vitio ^:»hisiiiatis a iv^riio Davitl rofossc- (jiiaiii (luidaui iiiOdrlis, vel propter inajorem
iiint, suiil gravissi/iie puiiila', ut lial)etur couleiDptum, vel piopter iiiajus poricuiuiu
IV Reg., XVII. Ergo peocatum sthisuuilis ost (luod iuducit, vol projitor aliquid hujusmodi.
gravius fHjfcato iiifitlolitatis. .\(I [)riuiuiii erL,'o diceiidiiiu, (puHl [lopulo
•2. l'ra'tt'rea, u boiiuui uiultitiuliiiis est illi maniresluiii erat Jaiii per le,i,'-('iii siiscop-
majus et diviuius (luaiii lioiiuui uuius, » iit taiii (juod erat iinus Dous, ot (piod uon erant
pafet per Philosopliiiiu iu 1 Ethir., c. ii. Seil alii dii colendi ; et hoc erat apiul eos por
schisma est loiitia hoiiuui uiiiltituiliiiis, id niulti[ilicia sijrua couliruuituin ; et ideo iioa
est, ctmtra ecelesiasticaui uuitateui; iiilidoli- oporlelial (|uod peccaiites coiitra Iiauc fldem
tiis auteiii est coiitra liouuiii particulaio per idololatriam puiiireutur iiinsitata ali^iua
uuius, ijuod est fldes iiuiiis homiiiis siiigula- pdMia, sed soluin communi. Sod noii erat
ris. ErjJTo videtiir qiiod schisiua sit gravius sic apud eos qiiod Moyses deberot
noluiii
peccatuiu quam iulidelitas. essc somper eoruin priiiceps; et idoo ro-
3. Pra*terea, majori malo majus bouum bellautes ejus priucipatui oportebat miracu-
oppouitur, ut per IMiilosophuui, iu VIII
[Kilef losii et iiicousueta pteiia piiuiri.
Ethic, cap. X, circa priuc. Sed sihisiua op- Vel polest dici (piod peccalum schismatis
ponitur charitati, (]ua? est major virtus quaui quaiidoqiie gravius est puuitum in populo
fides, cui oppoiiitur iulldelitas, ut ex pr.e- illo (pii erat ad scditioues ct schismata
missis |);itet. Eri,'o s<hisuia cst gravius pec- proiiiplus. Dicitur cuiin Esdr., I, c. iv, 15 :

catuiii (juam iuiidelitas. Civitas illa^ a dielnis anlinuis adversum

Sed coiitra, ijuod so habet ex additiouo retjes rebellat; et sediliones, et prcelia con-
ad alteruiu, potius est vol iu boiio vol in citantur in ea. Pcena autcm major quando-
malo. Sed luerosis .se habet per addltioiieiii (lue iiiflif^itur pro peccato majj^is coiisiicto,
ad schisuia addit oiiiiu ijorvorsuin dogiiia,
; ut supra liabilum cst; nam pceiiai sunt mc-
ut patetex auctoritato llioronymi supra iu- dicinai quajdam ad arcendum homincs a
ducta. Kr^'o schisma ost miuus poccatum jDCccato; undc ubi est major pronitas ad
quam iuiidelitas. poccanduui, dobot sovorior paMui adhibcri.
Respoudeo dicendum, qnod gravitas pec- Doccm autem tribus non solum fuerunt
cati dupliciter potest coiisiderari uno inodo : puuita' pro pcccato schisuiatis, scd ctiam pro
secuuduiii suaiii sjieciom ;
alio inodo socun- pcccato idololalria', ut ibideiu dicitur.
duin circuuistautias. VA (juia circunislautiio Ad secuiuliiin diccudum, quod, siciit bo-
particulares suut iuflnitaj, ita et iniiiiilis iiw nuin multitudinis ost niajus quam bouum
dis variari jjossunt undo cum qiiairitur in
; uuius qui cst de mullitudine, ita est minus
couimuui de duobus poccatis (juid sit gra- quam bonum cxtriiisccuni, ad quod multi-
vius, intelligcuda est (jua^stiu do gravilatc tudo ordinatur', sicut bouum ordiiiis cxer-
qua; attenditur secundum ^'•enus poccati. citiis cst miiius quam bonum ducis; et
(ieniis auteiii soii species peccali attoMilitiir similiter boiium ccclesiaslica! unitatis, cui
ex objecto, sicutex sujjradiclis patet. Elideo oppouitiir schisma, est miuus quam bouum
illud peccatum quod majori bono contraria- veritatis divina^, cui oppouitur infldclitas.
tur, ex suo gonere est gravius, sicut jiecca- Ad tcrtium diccndum, quod charitas ha-
tiiin in I)euiu (juaiu peccatuin in proxiiiiuin. bct diio objecta : uniiui priucipalc, scilicct
Maiiirestum est autem quod infidelitas est bouitatcm divinam et aliud secundariiim,
;

peccatum contra ipsiiin Doum, sccuiulurn sciiicet boimui proximi. Schisma autem ct
(jiKjd in se est veritas jiriina, cui iidos iniii- alia pcccata i\nni iiunt in proximum, oppo-
litur; Sfthisma autem est contra ecclesiasli- nuutur charilati quantum ad sccuiulariiim
cam unitatem, qua' est (juoddam boiiiiin boiium, quod cst niiuus quam objcctum
I)arli(i[)atuui, et iniiius qiiain sit ipse Dciis. lidei quod cst ipsc Dcus; et idco ista pcccata

Eiido manifestuiu ost quod jieccaluin iiiiido- suut iiiiuoia (luaiu iiiiidelilas. Sed odiuin
ex suo genero est gravius quam
litalis Dei, (piod op[)Oiiitur charitali, qiiaiitmu ad
peccatum schisiiiatis licct po.ssit contingero
; priucipalc objcctum, non est miuus. Tamoa
(juod aliquis schismaticus gravius peccet inter peccata qua; suut iii proximum, pccca-

Sciliret Jcrusnlcm. Viilgnln hnbct

' Vrb% illn, : thoologi, Nicolai, et edit. Palav. edit. Uom. « I(a; :

urh» rebclli» mI et noccn» regibux ct provinciis, et

. etiam bonum nmltitudinis, ad tiuod unus ordina-
bella conritnntur in ea ex diebus antiquis. tur, eat minus quam booum exlrinsecum, » clc.
» Ita ciim codicibus Tarrac, Alcan. ol Paris.,
 ;;

376 SUMMA THEOLOGICA.

schlsmatis vidctnr csso m.iximiim, quia quidem potestas est quae per aliquam conse-
tum
est contra spirituale bonum muititudinis. cralioncm confertur. Omnes autem conse-
crationes Ecclesiae sunt immobiles, manente
CoNCLusro. — Cum infidelitalis pcccatum Deo
re quae consccratur; sicut etiam patet in
et primoc veritati, cui fidcs iimitilur, adversclur,
rcbus inanimatis nam altare semel conse-
:

scllisma vero unitati quac tantum divinum est

cratum, non consccratur itcrum, nisi fucrit
bonum, repugnet, palam est infidelitatem ex suo
genere scliismate gravius esse pcccatum. dissipatum. Et idco tahs potestas secundum
suam essentiam remanct in homine qui per
consccrationcm cam est adcptus, quamdiu
ARTICULUS IIL
sive in hajresim la-
vivit, sive in .schisma,

Utrum schismatici habeant aliquam batur; quod patet cx hoc quod rediens ad
potestatem. Ecclcsiam, non itcrum consccratur. Scd quia
potestas inferior non del)ct exirc in actum,
Ad tcrtium sic proccditur. 4. Vidctur nisi secundum quod movetur a potestate
quod schismatici habcant ahquam potcsta- superiori , ut etiam in rebus naturalibus
tem. Dicit enim Augustinus in lil). I I)e Ixip- patct; inde cst quod tales usum potestatis

tismo contra Donatlstas, cap. i, coL 109, amittunt, ita scilicet (piod non liceat eis sua
t. 9 « Sicut rcdcunlcs ad Ecclcsiam, qui
:
potestate uti. Si tamcn usi fuerint, eorum
priusquam reccdcrcnt, non liaptizati sunt, potestas effectum habet in sacramentalibus
rcbaptizantur itarcdcuntcs, qui priusquam
;
quia in his homo non operatur nisi sicut
reccdercnt ordinati sunt, non uti(|ue rursus instrumentum Dei undc cffcctus sacramen-
;

ordinantur. » Sed ordo est potestas quadam. tales non excluduntur propter culpam quam-

Ergo schismatici habcnt ahquam potcsta- cumque confcrcntis sacramentum.

tem, quia retinent ordinem. Potestas autcm jurisdictionis est quae ex
2. Praeterea, Augustinus dicit in lil). De simplicL injunctione hominis confertur; et
unico baptismo *, cap. v, § 7, col. 200, t. 9 : talispotestas non immol)iliter adhaeret;
(( Potcst sacramcntum tradcrc separatus, si- unde in schismaticis et haereticis non manet
cut potcst liabcre scparatus. » Scd potcstas unde non possunt ncc absolvere, nec excom-
tradendi sacramcntum est maxima potcstas. municare, nec indulgentias facere, aut ali-
Ergo schismatici, qui sunt ab Ecclesia sepa- quid hujusmodi quod si fecerint, nihil est
;

rati, habcnt potcstatem spiritualem. actum.

3. Pra^tcrca, Urbanus II papa, cap. (( Or- Cum ergo dicitur tales non habere potes-
dinationcs, » IX, quajst. i, dicit : « Ab epis- tatem spiritualcm, intelligendum est vcl do
copis (luondam cathoUce ordinatis, scd in potcstatc sccuuda, vcl si referaturad primam
schismatc a romana Ecclcsia scparatis, qui potcstatem, non est refcrendum ad ipsam
consccrati sunt, cos, cum ad Ecclcsia^ unita- essentiam potestatis, sed ad legitimum usum
tem redierint, servatis propriis ordinibus, ejus {a).

misericorditer suscipi jubemus; si tamcn Et per hoc patet responsio ad objecta.

vita ct scicntia eos commcndat. » Sed hoc CoNCLUSio. —
Quanquam sclusmatici habere
non esset, nisi spiritualis potcstas apud ordinis potestatom possint, jurisdictionis tamen
schismaticos rcmancrct. Ergo schismatici auctoritato privantur.

habent spiritualcm potestatcm,

Scd contra cst quod Cyprianus dicit in ARTICULUS IV.
quadam Kpist., ct hal)ctur vn, (jua»st. i, cap.
« Novatiaiuis, » col. 7it) :« {^\\i ncc unita- itruin sit convenicns pwna schisnwticonim
tom, » inquit, « spiritus, nec conjunctioncm ut excommunicentur.
pacis obscrvat, cl se ab Ecclcsiic vinculo et
saccrdotum coilegio separat episcopi nec , Ad quartum sic proccditur. L Videtur
potestatem polesl hal)ere, nec honorem. » quod pania schismaticorum non sit conve-
Ucspondeo diccndum, quod duplcx est niens ut excommuniccntur. Exrommunica-
spiritualis potcstas iina quidcni sacramcn- : tio eniin maximc separat hominem a oom-

talis , alia Jurisdictioiialis. SacramciitaHs nuinioiio sacrameutorum. Sed .\ugustinus

< Seu libro VI De baptismo conlrn Donatistas. diclionis relinere.

(a) Nota schismaticos occullos poleslulem juris-
 OU.^ST. \XX1X, ART. IV, ET OU.EST. XL. .177

dicit, in lib. VI De hnptismo rotitra Donfitis- Ad priinuin orf.'0 dicendum, quod baptis-
tas, cap. V, qiiod buptisma pi>test recipi a mum a schismaticis rocipere nou licet uisi

schismatico. Ergo videtur qiiotl e.xcommii- iii articulo necessitatisquia mclius est de
;

nicatio non est conveuiens pa'ua schisma- hac vita ciim signo (Ihristi exire, a (juocum-
ticis». quo dotiir, oliamsi sit jiukous, vol paganus,
•2. PrnDterea, ad fideles Christi pcrtinet ut qiiam sine hoc signo, quod per baptismum
eos qui sunt dispersi, n*du«Miif ; uudo contra confortur [a).

quostlaiu dicitur Kzech., xxxiv, i : Quod Ad sociiiulum dicendum quod pcr ex- ,

abjectum est, non reduxistis; quod perie- comnmnicationem non intcrdiciliir illa com-
raty uon quxsistis. Sed schismatici conve- muuicatio per (luam aliquis salubribiis mo-
uicntius reducuntur per aliquos qui eis nitis divisos retlucit ad Ecdesia; unitatem ;

commuuicent. Krgo videtur quoil non sint ciiiu otiam ipsa soparafio qiKHlammodo eos
oxcommunicaudi. rediicat, dum do sua soparatione confusi,
3. I'ra>lerea, pro eodem peccato non infli- quandoque ad paMiitoutiam rcdiicuntur.
gitur duplex pcena. sccundum ilhid Nahum, Ad tortiiiin dicondiim, qiiod poMuo prae-
on I, : \on judicahit Dcus dis in idipsu/n '. sentis vifa* sunt modicinalos; ot ideo (juando
^*"' uiia pcena non sufficit ad coercendum ho-
Sed pro peccato schismatis ahqui piTua tem-
lex poraii pmiiuntur, ut liabetur \\lll, q. v, minem, suporadditur alfera sicut et medici ;

^^- Cfip. « 0"''»1' 'K'-^, " col. I:2.J.], ubi dicitur : divcrsas medicinas corporales apponuiit,
humaua^ leges statuerunt ut ab
Divina? et quaiido una non est efficax. Et ita Ecclesia
pacem por-
Ecclesia' unitate divisi, et ejus quando aliqui pcr cxcommunicationem suf-
turbantos, a sipcularibus potestatibus com- licionter noii reprimuntur, adhibet coerci-
primantur*. » Non ergo sunt puniendi per tioiiom brachii sa^cularis sed si una p(Bna
;

exconmiunicationem. sit sufficious, non debetalia adhiberi.

Sed contra est quod Num., xvi, 26, dici- CoNCLUSio. — Cum schismatici voluntarie se ab
tiir Recedite a tahernaculis hominum im-
:
Ecclesiie unitate separent, et nolint per spiritualem
piorum, qui scilicet schisma feceruut, et potestateni coerceri, conveniens est, eos non modo
nolite tanrjere ea quw ad eos pertinent, ne excummunicationis sententia puniri, sed etiam
involcamini in peccatis corum. per temporalem potestatem coerceri.
Respondeo dicendum, quod per qux pec-
»<• cat quis, per ea debet puniri ' , ut dicitur
^"*' Sap., XI, 17. Schismaticus autem, ut ex
QU/ESTIO XL.
diclis patet, in duobus peccat. In iino qui- DE BELLO (6).

dem, quia separat se a communione mem- (Et quatuor quseruntur.)

brorum Ecclesia; et quantum ad hoc ;

conveniens pcena schismaticoruin ost ut ex- Deinde considerandum est de bello et ;

eommunicentur. In alio vero, quia subdi circa hoc quaTiintur quatuor 1° utrum :

recusant capiti Ecclesia' et ideo quia coer- ; ali(jiiod bcllum sit licitum 2° utrum clericis
;

ceri noluut por spiritualem potestatem Ecde- sit licitiiiii boUare; W" utrum liceat bellanti-

sia', justum est ut potestate temporali coer- bus uti iiisidiis; i" utrum liceat in diebus
ceantur. festivis bellare.

• Nicolal babent : « schismatis. » vaslare, liboros populos aut trucidare aut subjicere
* Ex
Pelagio pnpa, in Ep. nd \nr$etem. capil, univorsamquc; Asiam usque ad Libite fines
[a] MuUipliciter olim scbismatici puniebantur : nova sorvilute perdomuit. Ilinc (iliam sluduit orhis
1. pcr pxcommunicationeni ct deposilionem qnoarl in muluo sanguinc; altcrna csede grassari. Quatuor
clericos; i. pecuniahler; 3. in casu necessitatis, aulem sunt bellorum genera, juslum, injustum, ci-
manu miiitari sivc armata. vile ct plus ((uam civile. Juslum bellum cst ([uod
(6) BcUum dicilur per antiphrasim, quia cst mi- ex cdiclo gtjrilur, de rebus repclilis, aut propul-
nime bctium, vt-l a belluis, quia t»ellanlf>3 srepi; saudorum hoslium cau.sa. Injustum bollum est quod
feritatem belluanim imitantur. Definiri polrst con- : df furoro, non de legitima ralione, initur. Civilo
gressio vi et armis inter duos exercitus contrarios. bellum ost intor cives orla sedilio, ot concilatio
Duplcx esl in genere, defensivum ct otrcnsivum; tumiillus, sicut inlcr Syllam et Marium. Plusquam
priraum injuriam propulsal, alterum satisfactionem civilo bollum non solunj civcs certanl, sed
est uhi
pro mjuria illata rull obtinere. et cognali, (piale actum est inter Ctvsarom et Pom-
Primus bella intulit Ninus Assyriorum rex. Ipse
« peium, quando gcner et socer invicem dimicavo-
enim flnibus suis ncquaquam conl«>nlnM buman»* runt. Bella ita^pie dlcuntur intema, exlcrna, ser-
socielalis firdus irrumpeus, cxercilu.s<luccr<>, nliona vilia. socinlia, i>yrali<'a. Sudilioesl dissonsiocivium,
 .

378 SUMMA THEOLOGICA.

Rcspoiidco dicendum, quod ad hoc quod
ARTICULUS PRIMUS. aliquod bclliim
sit justiiin, tria requiruntur.

Prinio quidcra auctoritas principis, cujus

Utnim bellare sit semper peccntum mandato bellum est gerendum. >'on enim
pcitinct ad personam privatam belhira
A(l primura sic proceditiir. Vidctiir I . movcrc, quia potcst jns suum in judicio
qiiod sempcr sit pcccatum. Pcena
boiiare supcrioris prose(|ui; similiter etiam quia'
enira non inili^Mtur nisi pro peccato. Sed convocare quod in bellis
multitudinein,
bellantil)us a Doinino inducitur poBna, se- oportet non pertinct ad privatam per-
fieri,
cundum illud Matlh., xxvi, r)2 : (Jmiiis qui sonam. Cum autein rura rei[)ubli(ai com-
*Omnes acceperit fjJadium, rjladio peribit*. Ergo missa sit principibus, ad eos pertinet rem-
VerinL.'.
0'""^ bcilum est iilicitum. publicam civitatis, vel regni, seu provinciae
'peribunt. 2. Praitorca, quidquid contrariatur divino sibi subdita^ tueri. Et sicut hcite dcfcndunt
pra?cepto est peccatum. Scd bcllare contra- eam materiali gladio contra interiorcs per-
riatur divino pra^cepto; dicitur enim Matth., turbatores *, dum malefactores puniunt, se-
V, 39 : Ego autem dico vobis, non resistere cuiidum illud Apostoh ad Rom., xiii, 4 Non :

'

Vosmel- malo. Et Rom,, xu, 10, dicitur : Non vos* sine causa (jladium portat ; Dei ejiim 7ni-
ipsos.
defendentes , charissind , sed date locum yiister est, vindex in iram ei qui malum
irae. Ergo bellarc semper est peccatum. afjit; ita etiam gladio bellico ad eos pertinet
3. Pra^terea, nibil contrariatur actui vir- rempublicam tueri ab exterioribus hostibns.
tutis nisi pcccatum. Sed belkim contrariatur Unde et principibus dicitur in psal. lxxxi,
paci. Ergo bellum seniper est peccatum. 4 Eripite pauperem, et egenum de manu
:

4. Praiterea, omne exercitium ad rem lici- peccntoris liberate. Unde Augustinus dicit,
tam licitum est, sicut patet in exercitiis Contrfi Faustum, lib. XXII, cap. lxxv,
scientiarum. Sed exercitia bellorum, quaj col. 448, t. 8 « Ordo naturalis mortalium
:

fiunt in torneameiitis, prohibentur ab Eccle- paci accommodatus hocposcit, ut suscipiendi

sia ;
quia morientes in hujusmodi tyrociniis belli auctoritas atque consilium penes prin-
ecclesiastica scpultura privantur. Ergo bel- cipem sit. » Secundo rc(juiritur causa justa :

lum videtur esse simpliciter peccatum. ut scilicet illi qui impugnaiitur, propter
Sed contra est quod Augustinus dicit in aliquam culpara impugnationem mereantur.
Sermone depucro centurionis^ « Si chris- : Unde Augustinus dicit in lib. VI Quxstion.
tiauadisciplina omiiia bclla culparet, hoc po- in Penlat., q. x, col. 781, t. 3 : « Justa bella
tius consilium salutis pctentibus iii Evan- definiri soleiit quffi ulciscuutur injurias, si
gelio diccrctur ut abjicercnt arma , seque gens, vel civitas qua3 bello petenda est, vel
militia^ omniuo subtraherent. Dictum est au- vindicare neglexerit quod a suis improbe
tcm eis : Ncminem concusseritis ; sufficiat factiim est, vel reddere (juod pcr injurias
vol)isstipendium vestruin. Qiiibus proprium ablatum est. » Tertio requiritur uti sit iii-

stipeiidium sufficcre prsecepit, miUtare uon tentio bellantium recta ;

qua scilicet iuteudi-
prohibuit. » tur vel ut bouum proraoveatur, vel ut ma-

dicla quod seorsum alii ad alios eant. Bellum igi- deliter occisa, cujus mors optabalur ei qui a pace
Inr est lolum, pugna unius dioi, i)r<T,^liuni pars pufrna; resilisset. Virg. :

est. Uollum antoa duclluni vocatum, co (luod duiu < F.l cAsa jungehanl fiidera porca. •

siuit parlcsdimicanlium, vol <|uuvl allcrum faciat Fopderis partes induciR', quasi in dios ocia. Tul-
victoicm, alium viclum. Poslea, detracla liltora d, lius, De offxc, lib. I « Bellum quidem ita susci-
:

et niutata u in b, dictum est bcUum. Alii per anti- pialur, ut nil aliud nisi pax quivsita videatur. »
l)lirasim putant dictum eo quod sit horiidum.
, llicc ex Speculo doctrinnli. lib. XI, cap. X.XXVI.
Prailia dicuntur a prcmendo hostis hoslem, unde '
In edil. ct in cod. habetur : « Auguslinus dicit

ot prada ligna qiiil)us uva premitur. Pugna vocata in sermono « De puero centurionis, » el sub eo-
eo quod usus fuisset inilio pu}:uis contendore, vel dem titulo referuntur Augustini verba in DecretOt
quia primo hellum pugnis incipiebant. Qualuor XXIII, Paratus, » unde forte a D. Tho-
q. I, c. «

aulom in bello afruntur, pu^'na, fuj^a, vicloria, pax. ma collecta sunt. —

Sed editor Decrcti el Nicolal
Pacis vocabulum vidclur a pacto sumptvun. Poste- in sua Sitmmo! editione parisina optime notnnt non
vius aiitcm pax accipitiir, fcpdus primum initur. legi praMlicta nisi in Epist. ad Marcellinum, quani
Fu^dus cst paxquii' tit inter dimicantes, vel a lido, ^ideas, cap. u, >? iH. col. i>;M. t. :2.

vel a ficcialihus. id est sacerdotibus dictum; per Sic cod.

» ; Parm. : « prosequi. Similiter etiam
ipsosonim liebant foodera, sicut persa^culares belln. convocare. »
Alii firdera dicta esse putaut a porca foede el cru- '
In Pnrm. : « perturbationes. »
 QUiEST. XL, ART. I 370

liim vitetur. rntlo dicit Aiipustinus in libro fuerit '. Sed (juando^iuo ost alitor agendimi
De verhis Domini '
; « Aputl veros Dei cul- propter conunune bonum, vel etiam illorum
tores etiani illa belki pacata suut, (juce n(Mi cum (juilius pugualur. rrule Augusliuus
cupitlitate, aut crudeiitate, sed pacis stiidio dicit in ad Marcellinum,
Epist. c.xxxvm
geruntiu', ut mali coerceautur, et boui sub- ciip. u, § II, col. r;;n, t. 2 « Agenda suut :

leventur. » multa etiam cum iuvitis benigna quudam

Potost autem continorere ut si sit letritima asiK'rit;it(! j^lcclendis, Nam cui liceutia iui-
auctoritas iudicentis bellum, ct cansa justa, quitatis eripitur, utiliter vicitur : ([uouiani
nibiiominus propter pravam inteutionem poccantium, (jua
nihil est iufelicins folicitato
iK-Hnm reddatur illicitum. Kicit cnim Ajigus- jveualis nutritur iiupuuitas, et mala voluu-
tinus in iib. XXII ContraFauslum, c. lxxiv, tas velut hoslis interior, roboralur. »
col.447, t. 8 : « Nocendi cupiditas, ulcis- Ad tertium dicendum, quod otiam illi qui
cendi crudelitas, impacatns al^jut^ implaca- juste bella gcrunt, jiacem intendunt; et ita
bilis aninuis, feritas rebellandi, libidodomi- j)aci non coutrariautur, uisi maiie, quam
nandi, et si (jua similia, hxc sunt ({uai iu Domiims nou vouit mittoro in terram, ut
bellis jure culpantur. » dicitur Matth., x. Undo Augustiuus dicit,
Ad primum erpro dicendum, ijuod sicut Ad liotufacium, clxxxlx, §(5, col. ^riO,
epist.
.Xugustinusdicit, lib. XXII Contrn Vamtum, t. 2 Xon (jua'ritur
: (( pax, ut bclium excitc-
cap. Lxx, col. tl l, t. 8, (( ille utitur gladio tur, sed bellum geritur, ut pax acquiratur.
qui nuJlasuperiore ac legitima potestate, vel Esto ergo hellaudo pacificus, ut oos quos
Jnbente. vel concedentc, in sanguinem ali- expugnas, ad pacis utihtatom vincondo por-
cujus armatur. » Qui vero ex auctoritato ducas. »

principis vel judicis, pcrsona privata,

si sit Ad quartum dicoudum, quod exorcitia
vel ex zelojustitia,'. quasiex auctoritate Dei, homiiuim adros bellicas spectautia noii sunt
si sit persona publica, gladio utitur, non ipso uuiversaliter prohibita ; sed iuordinata oxor-
accipit gladium, sed ab alio sibi commisso citia, ot periculosa, ox quibus occasiones ot
utitnr; undo ci p<pna non dobetur. Nec tamen depraidationes proveniunt. Apud antiquos
illi etiam qui cnm poccato gladio utuntur, autem cxercitatioucs ad hella siue hujus-
scnqx;r gladioocciduutur sed ipso* suo gla- ; modi pcriculis oraiit, et ideo vocahautur
dio semper percunt, quia pro poccato gladii (tmeditationes armorum, » vol bolla sino <(

aeternaliter puniuntur, nisi poiniteant. sanguine, » ut pcr llierouymum jjatet iu

Ad secundum dicendum,(juod hujusmodi quadam opist. \
praicepta, sicut Augustinus (Jicit in lib. I De
CoNci.usio. — Bellum prn defensione reipubliccc,
serm. Domini in monte, cap. xl\, coI. i2i)8,
et pro houo communi ab eo cui regiouis admiuis-
t. rj, sempor sjuit scrvanda in pra^paraliono
tratio commissa est, indiclum, si recta intentioue
animi, ut scilicet semper homo sit paratus geratur, uulluni peccatum estj secus aulem bel-
non resistere, vel se non defendero, si opus lare iilicilum est (a).

Habetur in Decrcto, c^usa xxui, qufest. i, cap.

'
tum est positis ponendis.
« Apud, col. 116.'i; apud Auguslinum aulem non
->
In lege nalurae Abrabam bellum gessil, illiquo
occurriL Docretum prsedicla referl sub istiiis modi revertenti a ciede quatuor regum benedixit Melchi-
rubrica « Ilem ejusdem, » scilicet Augustiiii De
:
sedech sacerdos Dei summi.
diversis Ecclesix obsenationibux : quein libruni in- Deus in leg<! scripla .saepe jussit aut probavit bel-
ter Opora D. Aug. non exlare optime notant Dc- lum. Vido Exod., xvii Num., xxi et xxv; Deut.,
;

creti correctores. vii, 1; Reg., XV, 2; Reg., viu; Josue, i, 0, 8, 10,

• Sic cod.; in Parm. : <f ipsi. » ot alibi.
' Ila cum codd. Camer., Alcan. et Paris., editi In lege nova, Joannes Baptista militibus non jus-
plerif(ue ; al. : « opus non fuerit. » sit bollum deserere, scd mililia bcno uti. Luc, iii.
Non occurrit. '< Si chrisliana disciplina omnino bella ciilparot,
{a. ManichiBi ex .Vugustino,
lib. XII Contrn Faus- hoc potius militibus consilium salutis ])etentibus in
tum, cap. I.XXIV, ol Wiclcfitii', lesle Waldeiisi, bel- Evangelio dicorclur ut abjicerfut arma, scquo mi-
lum olim dogmatizarunt semper e.sso peccatum. litifc oinnino subtraherent dictum ost aulcm ois
; :

Lutiierus cxislim.ivit pugnaro contra Turcos esse Neininem conculiatis, estole conlenti sHpcndiis vestris;
contradlcere Deo volenti per illos pcccala nostra quihiis proprium slipeudiiim suflicore prrecepit,
punire. Erasmus contendit omne bellum esse Cliris- mililare non prohibuit. » Augustinus, Epist. v nd
tlanis intordictum. UUnam de facto nulia belln fo- Mnrrelliniim.
rout! Scd bcllarc non cst per sc maliun; imo lici- Chrislus ndora cenlurionis qui habebat sub so
380 SUM.MA THEOLOGIGA.
dictum est, inrpiantum tuentur pauperes et
ARTICULUS II,
totam rempuljlicam ab hostiutn injuriis.
Sed hoc maxime videtur ad praelatos perti-
Utriim clericis el episcopis sil licitum nere dicit enim Gref,'orius in quadam hom.,
;

purjnare. XIV in Ecatuj., § 2, col. 11 28, t. 2 « Lupus :

super oves venit; cum quilibet injustus, et

Ad SGCiindum sic proccditur. 1. Videtur raptor fulelcs quosque atquc humilcs oppri-
quod clericis et episcopis liceat pugnare. niit. Scd is qui pastor esse videbatur, et non
Bella euim intantum sunt licita et justa, ut erat, relinquit oves, et fugit ;
quia dum sibi

militeslaudavit, nec ipsum jussit deserere militiam. causas indicendi bellum. « Hoc qnid aliud quam
Matth., VIII. Cornelius, centurio cohortis quee di- grande lalrocinium nominandum. » Augustinus,
citur Ilalica, laudatur in Act., X. lib. IV De civit., cap. vi.
Paulus laudat Gedeonem, Barac, Samsonem et Requirilur ergo gravis injuria, et quse praepon-
alios, qui "per fidem vicerunl regna, fortes facli sunt deret malis ex bello secuturis. Injuria tamen
in bello, caslra verterunt exlcrorum. secundum se levis potest, atlentis circumstanliis,
Vide Ambrosiura, lib. I De offic, cap. xl; Au- fieri gravis, ut si prsevideatur quod non repressa
gustinum, ubi supra, et Episl. l ad Bonifacium co- slatim agenda sit in gravem, graviorem et gravis-

milem; Gregorium, lib. I Epist., lxxii ;

Bernardum, simam.
Sermone ad mililes Templi, cap. iii. Si reparalaest, cessat ratio vindictae. Si alio

Ecclesla in phiribus concihis decrevit belhim pro modo quam bello possit reparari, abstinendum est
recuperatione Terrae sanclaj, ahaque bella appro- a bello. Ubi enim bellum desinit esse necessa-
bavit. Bellum suscepit nostris eliam temporibus. rium, desinit esse licitum.
Unde bellum Ucilum esse potest. Etid verum est etiam post bellum inchoatum,

Sed sunt conditiones, scihcct legitima aucto- :

el quando aliqui jam ceciderunt ex parle illius qui
ritas, causa jusla, recta intentio. justum bellum geril, si offeralur satisfactio con-
Auctoritas requisita debet esse suprema impe- :
digna pro injuria illata et pro belli expensis.
ratores, reges, quidam duces, respubUcaj inde- Caetcrum in hoc casu satisfactio difficilis est.

pendentes, ul veneta, helvetica, elc; unaqutcque Plerumque nihilhominus saltem ex charitate of-
palria suas lcges ad hoc habet. fensus satisfaclionem oblatam acceplare debet;
Si tamen agerelur de beUo defensivo, auctoritas nam lex charilatis postulat ut supremus princeps
suprema, instanle periculo, non requirerelur, quia aliquid de summo jure remittat.
cuique, etiam privato, Ucet vim vi repeUere. In dubio de juslitia belli, si agatur de reparatione
lusuper, si princeps supremus sit negUgens in iujuriae, princeps non potest bellum indicere; si

vindicanda injuria, possct princeps inferior aut agatur de possessione recuperanda, contra possi-
respublica dependens beUnm aggressivum indicare denlem non potest moveri bellum sed si neuter ;

ad vindicandain iUam injuriam, per accidens, cum rem possideat, licet bellum inferre ei qui non
ex impunitate, verbi gralia, hoslis audacior Uerel, vull rem dividere pro rata dubii.

et inde immineret novum damnum, quia tunc Subdili in dubio de juslitia belli, possunt et
censerelur aUquo modo J)eUum dcfensivum. debent inscribi militiaj, et bellare, formando tamen
GeneraUler loqucndo, causa justa indicendi bel- sibi conscicntiam de justitia belli, et de obligatione

lum olfensivum est unica, nempe injuria gravis ipsis imposita obediendi suis superioribus qui jus

illata, et non rcparata, aut alio modo non repa- imporandi ob dubium subditorum non perdunt,
randa. Sed plures alijje causoe parlicularcs sub hac el proptor iuconvenieutia qu£E ex inobedienlia
unica generali continenlur 1. gravis injuria illata
:
sequunlur.
principi aut cjus legatis; 2. recuperatio provinciiu Qui vero non sunt subditi principi bellum ge-
renli, in dubio de justilia belli abstinere debent, et
aul civilatis, alteriusvc gravis debili; 3. auxilium
simililer qui sua volunlate militant.
delatum hosti injusto, II Reg., viii; 4. si qui iinpe-
diant ne nocentcs jusle punianlur, Jud., x; 5. vio- Porro causic belli sajpe sunt quoad juslitiam
laUo pacti gravis momenti G. dcncgatio jusli tri-
;
obscurte oliam jurisperitis et thoologis; et idoo non
buti; 7. auxilium priBslandum conhrdoralis juslum sunl culpaudi qui mililanl in dubio negativo tan-
bellum gerontibus, aut innoconlibus injuslo ve\a- lum; possunl onim sibi porsuadere quod principes
ot oonsiliarii prohi ac prudeutes bella non move-
tis; 8. hseresis aul idololalria i)ropriorum subdito-
non subdili impcdiant
inlidclos etiam ronl, nisi jusla essent.
rum; 9. si

fidei prfcdicalionem;doncgalio Iransilus innoxii.

10. Qui sunl parali bollare, sive justum, sive injus-
si! l)olluni, sunt certo in slatu damnntioDis.
« Nolandum est qucmndmoduin jusla boUa gore- luni

banlur; innoxius enim Iransilus negabatur, tiui Por se et ex natura rei bollum non polest esse
jure humanoa socielalis requissimo i)alore dobe- justum ex utrnquo parte; per accidens et ex
bat, » Auguslinus, In Num. xxi. Si tamon gravia ignorantia potosl.
damnn ex armalis militibus Iransountibus fundato Gori non debet nisi ox intontione justilise el boni
timorenlur, posset denogari Iransitus, nequo illa comnuinis Bellum peritur ut pax acquiratur, »
: v^

denegalio causa jusla essot bellum indicendl. Auguslinus, Epist. ccv. " Nocendi cupidilas, —
Erranl perniciosissime ol damnabililcr qui exis- ulciscondi crudelitas, impacatus el implacabilis
limant nmplilicalionom imporii, gloriam ot cole- nnimus, foritas robcUnndi, libido dominandi, et si
britnlom nominis, et jus convenieuUw csso juslas qua similia Iwc sunt quse iu beUis jure culpan-
:
 ; ;

OU^ST. \L, ART. I I-T II. HRI

ab eo periculum metuit, resistere ejus iu- tur, » col. 1248, Loo papa (V scribit « Cura
:

uon pra'sumit. » Ergo pra-Uitis et

justitia' sa>pc adversa a Saraccuorum partihus pcr-
clericis licitum ost pujjruare. veuianl uuntia, (piidam iu romanum i)or-
2. Pneterea, XAllI, quaist. vni, cap.«Igi- tum Saraceuos clam furtivequo vouturos

lur, » Augusl., lib. XXII Cont. Faust., cap. lxxiv. gentium et consuetudine ex illo jure introducta.
Si desinl auctorilas, vel justa causa, obligatio est Quantuni ad servilutoin, inler christianos, bello
rostitueudi. Si desit recta iutentio, adsiutque aliSB capti, ex usu recepto, non tiunt sorvi.
caum>, non est obligatio restitueudi. liona iminobilia in bello justo capla sunt princi-
Qui puguaut sine logitima auctoritate non tenen- inquantum necessarium est ad juslam
pis suprerai,
tur ad reslitutionem, nisi quatenus damna infe- coniponsalionem. et pacem alque securitalem sta-
runl. Unde privati milites peccant et ad restitulio- biliendam idque lam juro natura} quam jure gen-
;

nem lenenlur, si sine consensu expresso, velsaltem tiuin etusu receplo.

prssumpto ducis, occidant incendant, pradas , Obtenla victoria, possunt slriclo jure occidi om-
agant; tuuc euiiu bellum geruut siue legitima auc- nes nocentes in pcenam peccati. Dicuiitur autem
torilate. nocentes non quia forliler reslilerunt, in hoc enim
In bpllo ju.sto nunquam licet per se el ex inten- sunt polius laudabiles, sedquia restilerunt conscii
ti. V innocent»»s, nisi facta sit a Deo spe- de sua injustilia, vel propter aliud crimen in bel-
01 .las. Licet tamen per accidens et prfiBter lantes aut eorum principem. Allamen ex charilate
iutcutiuiiom. mullitudini parcondum est.
Inuocentium nemine veniunt infantes, impuberes, Non occidore obsides; nec sunt obsides qui
licet
bello iuepti, foeminte, rustici, plebeii, mercatores violenler a victoribus rapli sunt. Obsides dantur
nihil ad bellum conferentes, peregrini, extranei, seque ipsos offerre solent post pactum initum, ne
et, expresse ex jure positivo, cap. « Innovamus, » frangalur pactum.
De pace, clerici ac religiosi; hi omnes juris prae- Priucipes et duces tenentur ex officio, inquantum
sumplione censentur innocentes, douec coutra- possunl, coercere mililes a rapinis, furtis, incen-
rium de illis probetur. sionibus, slupris; alioquin mortaliter peccant, et
Sed occidere innocenles per accidens et
licet ad restitutionem tenentur.
prtEter intentiouem aliler impossibile foret bellum
; Duces subordinati peccant mortaliter et tenentur
perficere, nec posset expugnari civitas, nec impeti ad restilulionem :

hosles qui innoceutes in fronte pnelii constitue- 1. Si nulla cogenle necessitale, milites exponant

rent, ul fecerunl in ultimo bello quod contra Fran- temere cerlae internecioni;
Ciam belluarum modo gesserunt, Alemanni, depre- 2. Si partem slipendii pro militibus concessi re-
dationes , incendia ex intentione innocentium
, tineant
homicidia, omniaque facinora a jure gentium et a 3. Si minorem numerum miiitum habeant et pro
jure naturaii prohibila commitlentes licet ali- , majori stipendia recipiant; quo eliam peccato im-
quando, ut hypocrita;, pietatem et mansuetudinem plicanlur commissarii qui id scienter adniitlunt
fingerent, invocarenlque sa;pius nomen Dei, ip- neque tanluni de furlo stipendii tenenlur, sed de
sumque asserere auderent talia per eos suae justi- damno quod provenire potesl roipublicEe ob insuf-
tisB ministros exercere. Erant forsitan justilise Dei ticientem mililum nunierum. Excipe nisi id fiat ex
minislri;sed et ipsi Judsei Duminum gloriai cru- consensu expresso vel tacito principis dummodo ,

ciOgenles; pccnasque luent, ut Juda:i, tantse crudeli- princeps jus habeat tales abusus tolerandi; nam si
talis el injuslitia;. Vidi enim impium supexaltaluvi, et ipse populo vel delegalis populi ralionem red-
transivi, el ecce non erat. dere debeat habeatque solummodo potestatem
,

Innocentes qui sunl pars reipublicre hostilis pos- executivam, ipse mortaliter peccal princeps et ad
sonl bonjs spoliari, inquanlum *requirit necessilas restitutionem lenetur, cum idscienler admittit, nou
Tel victorise, vel pacis, vel satisfactionis : et h£ec tantum do furto stipendii, sed eliam de damno
est consuetudo jure gentium introducta. quod reipublicaj provenit ex numero militum no-
Sed spoliari non possunt extranei el hospiles, tabiliter iiisufficienti relative ad numerum a legi-
quia non sunt pars reipublicse hostilis, nisi sint bus determinatum cuique ex lege corla slipendia
in culpa aut hostibus faveant. assignata sunt. Olim autem, dum lustrabanlur co-
Nec spoliari possunt ecciesiastici ecclesise et , pise, duces quidam eumdem bis aut ter piEesenta-
monasteria, quia non sunt vere pars populi hostilis, bant vel non mililos sub habitu militari, et hi
,

nisi forte eis hostes utantur ut propugnaculis. appellabanlur gallice « passe-volants, » et notari
Mobiiia in bello justo capta, jure gentium sunt debcbant flore lilii super genas per aduslionem ex
occupantis , etiamsi excedant juslam compensa- ordinationo quadam anni 1068.
tionem. « Ea qus ex hostibus capimus, jure gen- Mililos grogarii peccant mortaliter et tenentur
tium statim nostra flunt, adeo quidem ut ct liberi ad reslitutionom, si in terris non hostilibus pra;ter
homines in servitulem deduciintur, •» Lib. II Instit., toctum leclum, puleas, etc, ul forl consuoludo,
,

Ut. I, 8 17. — « Si quid bello captuiii est, in prseda pecunias extorqucant, spolionl, rapiant, alitervo
esl, non postliminio redit, » ff. lib. XLIX, lit. xv, damnificent etiaiii ex auctorilate aut dissimula-
,

« Do captivi», « leg. xxviii. — Quidani arbitrantur liono ducum, nisi forte dolicieiilo stipendio, sumo-
quod etiam bona injusto abluta quu- roperiuntur rent pncciso necessaria urgonti nocessitati.
apud hostes, post paciticani possessionem unius Tenontur quoque, et cuin corto vila; periculo,
noctis vel viginli quatuor horaruin circiter, sinl non deserere stationem, aut arcem, nisi plaue dc9~
capienlis; sed hoc non ex Jure naturs, ast ex jure porata victoria.
 »

382 SmiMA THEOLOfHCA.

essc (llccbant. Pro qiio nostrum rongrcgari larihns nef/otiis. Secundo propter specialem
praicipinms popiiluin,
maritimuin(}uc ad rationcm ; nam oiniics clericorum ordines
littus (lescendcre decrevimus. » Ergo epis- ordiiiaiitiir ad altaris ministcrium, in rpio
copis licetad bclla prrK^edcrc. sub sa(Tamentorci»ra'seiitatiir passio Christi,
3. Praitcrca, cjusdcm rationiscsse videtur sccuiidum illud ad Ccjrinth., xi, 20
I Quo- :

quod homo aliquid faciat, et quod facienti tiescumque manducabitis panem hunc, et
conscntiat, secundum illud Rom., i, 32 : calirem hihetis, mortcm Domini annuntia-
D/f/ni sunt morte nonsolum quifaciunt, sed hitis, rlrmec veniat. Et ideo non competit eis
etiam qui conscntiunt facientihus. Maxime occidcre vcl effundere sanguinem, sed ma-
autem consentit qui ad aHquid faciendum gis cssc paratos ad propriam sanguinis effu-
alios inducit. Licitum autcm cst episcopis ct pro Christo, ut imitcutiir opere quod
.sioiicin
clericis iiiduccre alios ad bcllandum; dicitur geriiiit miiiisterio.Et propter h(jc cst insti-
enimXXIli, q. vni, c. ((iiorlatu, » col. 12i9, tutum ut etrundentcs sanguiiicm eliam sine
quod hortatu et precibus Adriani romanai peccato sint irregulares. Nulli autem qui
urbis episcopi, Carobjs bcllum contra Lon- est dei»utatus ad aliquod officium licct id per
gobardos susccpit. Ergo ctiam cis licct pu- qu(3d suo officio incongruus rcdditur. Uude
gnare. clericis non licet omnino bella gerere, quae
4. Praitcrea, ilhid quod cst scciindum so ordinantur ad sanguinis efrusionem.
honcstum ct mcritorium, iion cst illicitum Ad primum crgo diccndum, quod praelati
Sed beliare cst quando-
pra?latis ct clcricis. debent rcsisterc non solum lupis, qui spiri-
que et honcstum et meritorium; dicitur tualitcr intcrficiunt grcgcin, scd ctiam rap-
enim XXIil, quaest. vui, c. ((Omni timorc, toribus et tyrannis, qui corporaliter vexant,
col. 1248, quod « si aliquis pro vcritatc fidci non autem matcrialibus armis in propria
et salvationc patriai, ac dcfcnsionc christia- pcrsoiia utcndo, sed spiritualibus, secuiidum
norum mortuus fuerit, a Deo caileste prae- illud Apostoli II ad Corinth., x, 4 Arma :

mium conscquetur. » Ergo licitum est epis- mililix nostrse non carnalia sunt, sed poten-
copis et clericis bellare. tia Deo ; qua3 quidem sunt salubres admoni-
Sed coiitra est quod Pctro in persona tiones, dcvotai orationes, contra pertinaces
episcoporum et clericorum dicitiir iMatth., excommunicationis sciitentia.
XXVI, 52 Converte (jladium tuum in varji-
: Ad secundum dicendum, quod praelati et
* Locim nam* Non ergo licct eis pugnarc.
. clerici ex auctoritatc superioris possunt in-
suum. Respondeo diccndum, quod ad bonum so- teresse bcUis, iion (|uidcm ut ipsi propria
cietatisliumana^ plura sunt neccssaria. Di- manu pugnent, sed ut juste pugnantibus
versa aiitcm a divcrsis mclius ct expcditius spiritualitcr subvcniaut suiscxhortationibus
aguntur quam ab uno, ut patct per Philo- et absolutioiiibus, ct aliis hujusmodi spiri-
sophura in sua Polit., lib. I, c. i, circa med., tualibus subventionibus sicut et in veteri
;

ct qu«dam ncgotia suiit adco sibi repugnaii- Icgc maiidabatur, .losiic, vi,quod sacerdotes
tia, iit conveiiicntcr simiil c.xcrceri noii pos- sacris bucciiiis in bcllis claiigcrcut. Et ad
sint; et ideo illis (jui majoribus dcputanfur, lioc priino fuit conccssum quod episcopi,
prohibciitur minora ; sicut sccundum leges vcl clerici ad bclla prr»ccdcrcnt quod autem ;

humaiias militibus, (jiii dcpiilaiitur ad cxer- ali(pii propria maiiu pugncnt abusiouis ,

citia bcllica, ncgotiatioiics iiiterdicunlur, in cst.

Syntaq. juris, lib. X\V, cap. \v, iiuin. K. Ad tertium diccndum, qu(Xl, sicut supra
Rcllica autem excrcitia maximc rcpiignant dictum est, omnis potciitia, vel ars, vel >ir-
illis olliciis quibiis cpiscopi ct cIcri^M (Ic[»u- tus ad (piam pcrtiiict riiiis, habct disponcre
tanliir, propler duo : priiiio quidcni gcnc- dc liis (puc suiit ad liiicm. Rclla autcm car-
rali rationc,quia bellica oxercitia maximas nalia in populo fidcli sunt refereuda, sicut
inquictudiiics liabciit undc miiltum impc- ; ad lliicm, ad boiiiim spiritualc divinum, cui
diunt aiiiiuum a coiit(Miiplatioiic diviiioniin cl(Mici dcputaiitur. Kt id(>o ad clcricos pcrti-

ctlaudc Dci, ct oratioiic pro populo; quavul nct disponcrc ct inducciv aliosad bcllaiidiim
oflicium pcrtineiit clcricoruin. El idco sicut bclla justa. Non cnim iiitcrdicitur cisbcllaro
ncgotiatioiics, proptcr hoc (jiu^d nimisim|ili- (luia iuH'catum sit, scd (piia talcexcrcitium
caiit aiiiimiiii, iiitcnliciiiitiir cl(>ricis; iia ot C(»ruiu pcrsoiKC ikmi coiigruit.
bcllica excrcilia, sccuiidum illiid 11 ad Tim., Ad (piartum diccndiim, quod licct cxcr-
11, 4- : Nemo miUtans Deo implicat se sxcu- cere bclla justa sit mcritorium, tamcn illicl-
 » ,

, ART. 11 1 m
tnm redilitur clericis, propter hoc quod suut ergo nullus sibi volit insidias, vol fraudes
a<l tnnTii ui;i;;is uiLTiloria ile[tutati ; sicut [wrari, vidotur qiiod iiuUusex insidiisdobeat
uiatriuiouialis actus potost esse uioritoiius, gororo bella.
et tauieu virgiuitateui voveutitms tlamualii- Sed coutra est quod Augustinus dicit in
lis mlditur pn)[)ter obligatioueiu eoruui ail VI hb. Qua'stion. in Pentaf., q. x, col. 7S1,
majus Ix^uum [a). t. 3 : (( Cum juslum boUum aliqiiis suscei^e-
rit, ulrum a[)orta pugua, utruui iusidiis viu-
ARTICULUS IH. cat, ad juslitiam iutorost; » et hoc pro-
iiiliil

bat auctoritate Domiui, (jui mandavit J(jsue

Vtrtun sit Ucitum in hellis uti insidiis.
iit iiisidias [)oiieret habitatoribus civitatis
Ail tertium sic pnveditur. I, Vidcfur llai, ut habotur Josuo, viii.

quod nou sit licituui iu bellis uti iusidiis. Hospoiideo diceudum, quod insidiac ordi-
Dii-itur ouiui I^outcr., xvi, -2*) : Juste qnod uautiir ad ralioiidiiui hostos. Diiplicitor au-
r»e~ justutn est ej:er/ueris'. Sod iusidia?, cuui siut tom ali([uis potost ex facto vol dicto
falli
*"*•
fraudes quo^dam, videntur ad iujustitiam alterius : uiio m(xio ex eo quod ei dicitur
p«'rtiu«'re. Krj^o uou cst uteudum iusidiis falsum vol iioii servatur promi.ssum ot istud ;

etiam iu L>ollis Justis. som[jer cst illicilum ; ot Ikjc modo uullus de-
i. I*ra»tereii, iusidio} et fraudes fidelitati bot hostes fallere : sunt eiiim qua^dam jura
videutur oj^fx^ui, siciit et meudacia. Sedqiiia bolloriim et fo:>dera etiam intor ipsos hostos
ad omuos liilom dobomus servare, uiilli ho- servanda, ut Ainbrosius dicit iii I De officiis,
miui ost moutioudum, ut patet per Augus- cap. xxix, (^ol. OH, t. 3.
tiuum Contra nie)idacium,c. xv, etc,
iu lib. Alio uiodo aliquis potest falli ex dicto, vel

col. a;j9, Cum orgo fidos hosti servauda

t. G. facto nostro, quia ei propositum aut iiitellcc-
sit, ut Augusliuus dicit Ad Bonifaciuni, tum iion aporimus. lloc autcm semper faccre
Epist. CLXXXix, § 0, col. 8.')G, t. i>, vidotur iiou tcuemiir, (|uia ctiam iu doctriua sacra
quod non sit contra hostes insidiis uteudum. multa sunt occultanda, maxime inlidelibus,
IX- 3. PriKlerea, Matth., vii, 1^2, dicitur: Qux" ne irridoaut, sccundum illud Matth., vii, G :

que.
ifiiii^ ut faciant vohis lioniines, et vos facite Nolite dare sanctum canibus. Uiidc multo
iiiis; et hoc est obscrvandum ad omues magis ea quae ad impugnaudum inimicos
proximos. luimici autem suut proximi.Cum paramus, sunt cis occultauda. Unde inter

(a) Omnibus clericis jure ecclesiastico prohibi- clericis sicut et aliis propriamanu pugnare, ut si
tum est propria manu bellare extra casum urgentis necessarium ad propriam vel proximi innocen-
sil
necessilatis. Quicumijue ex ciero es.se videiitur,
'< tis, pra-serlim palrise, civitatis aut religionis de-
aruja militaria non sumant, nec armati incedant, fensionem contra injustos invasores. Item si aliis ,

»ed professionis suje vocabulum religiosis moribus niilitihus delicientibus, necessariuiu esset clericos
et reliKioso habilu pr«ebcant, » cap. « Quicumquo, pugnare ad consequendam insigneiu victoriam, ex
cau. X.\.II1, q. VIII. Vide insupcr cap. < Quicumque qua salus Ecclesise vei reipubhcse multum depen-
clericu.s, « el cap. « Clerici, » etc. Clericos iiitellige det.
Mcris ordinibus initialos, aul tonsura vel ininori- Si dicas omnes sponto mililanles in bello juslo,
bus, si benelicium haboant; de simpliciter tonsu- sive otTensivo sive defensivo, si pcr seipsos muti-
raUs aut minonstis jura vel lacent, vel contraria lent aut occidanl, esse irregulares, ut habelur can.
consuetudine abrogantur. « Aliquantulos, » et cap. « Petitio tua, » xxiv, tit.
Nec jus autem divinum, nec jus nalurale id prohi- « De homic. » Extra. lib. V. Respondoo non —
beut clericis. Jonathas et Simon sacerdotes bcllum sponte militare.ilios qui necessitate dofendendi pa-
gesserunt, 1 Machab., x, xi, xii. Si quidam SS. Pa- triam compulsi mililant, nec videlur rationi con-
tres videantur dicere militiam ex se esse clericis sentaneum quod lox positiva irregularitalis obstel
prohibilain, intelligendi sunt eo sensu quod natiira adimpletioni prtecepli naturalis sic Joannes a :

offlciorum clericorum magnum prtebpt fundamen- S. Tlioma plures alios. Hequiritur tamen ino-
j^ost
tum ut ab Eccicsia pugnare proliibeaiitur. vilahilis necessitas ul clericus militare possit, et
Jua autem ecclesiasticum proiiibet maiiu propria fil irregularis etiam juboiido hiinc occidi, pnubeudo
bellare. Nam ponsunt clerici qui hahent jurisdic- arnia ad hunc occidonduiii, ut ('omiuuiiius teiietur.
ttonem lemjKiralpm .Huftlripntem indiccrf belluni Irrogularitntem pariter contrahunt omnos, cx de-
exercilum conscribcre, duces belli prtEncen!; cap. liclo, luilitanles «U quolibot modo cooperantcs in
« Episcopus, » lil. « Ne clerici et mouachi, » in VI. bello iiijuslo, in qiio ])atratn siiiit homicidia vel
Item clericl qulcumque possunl bello interesse et niulilaliones, elinni.si per seipsos non occidorint
hortan milites ad pugnandum forliter, non tamen vel mulilavorint. Est roiiimuiiis, et constat ox cap.
dicer« occide, macta!
:
« Sicut dignum, » ^ uUimo, lit. « De bomicidio. »
lu cosu nose«silaUs, Ipsum Ju« naluralo permitlll
38i SUMMA TnEOLOOICA.
caetcra dopumcnf.a rci militaris hoo pra^c.ipue bella maximam inquietudinem habent. Ergo
poriitiir (lc occultaiidi.s consiliis, nc ad liostcs nullo niodo cst in dicbus fcstis pugnandurn.
pervcniant, utpatct in lib. I Stratarjematum 2. Pivctcrea, Isa., lviii, rcprchcnduntur
Francorum Scxti .Iiil. Frontini, c. i, ct talis (jiiidam quod in dichiis jcjuiiii rcpctunt
occultatio pcrtiiict ad rationcm insidiarura, debita, et coinmittunt litcs, pugno percu-
quibus licitum cst uti in bellis justis. tientes. Ergo multo magis in diebus festis
Ncc proprie hujusmodi insidis vocantur illicitum cst bellare.
Iraudcs, nec justititf! rcpugnant, nec ordi- .3. I*ra'tcrea, nihil est inordinatc agen-
natffi voluntati. Esset enim inordinata vo- dum ad vitandum incommodum temporale.
lunlas, si aliquis vcllct nihil sibi ab ahis oc- Scd bellarc in dio festo hoc cst .secundum *

cuUari. sc inordinatum. Ergo pro nuUa necessitate

Et per hoc patet rcsponsio ad objecta. tcmporalis incommodi vitandi debet aliquis
CoNcr.usio. — Insidiae vp.l fraudes contra pro-
in dic festo bellare.
missam fidcm in bcliis illicitac sunt; al insidiis, Scd contra est quod I Machah., ii, \\,
qua? in occultandis consiliis sitae sunt, uti in bcUo dicitur : Cofjitaverunt laudabilitcr .Judai
licet (a). dicentes : Omnis homo quicumque venerit
ad nos iti bello die sabbatorum, pugnemus
adversus eum.
ARTICULUS IV.
Respondeo dicendum ,
quod observatio
Vtrum liceat diebus festis bellare. festorum non impedit ea quae ordinantur ad
hominis salutcm etiam corporalem. Unde
Ad quartumsic proccditur. 1. Vidctur Dominus arguit Juda_'os, dicens, .loan., vii,
quod dicbus fcstis non hceat bellare.
in 23 Milii indif/namini, quia totum homi-
:

Festa enim sunt ordinata ad vacandum nem sanum feci in sabbato? Et inde est
divinis; unde intclhguntur per observatio- quod medici licite possunt medicari homi-
ncm sabbati, quaj pra^cipitur Exod., xx. nes in die fcsto.
Sabbatum enim interpretatur requies. Sed Multo autem magis est conservanda salus

1 Al. : « videtur esse. » premii sed et caulelse caput est ut ea loca per
;

Licilum cst uli insidiis in bello, modo id fiat

(a) quae vel quibus itineribus sit provecturus exercilus
absque mendacio et violatione promissi. « Cum ignorenlur. Verura quia exploratores altrinsecus
juslum belluui quis susceperil, ulrum aperta missi profectionem suspicionibus vel oculis de-
pugna, utrum insidiis vincat, ad justitiae causara prehendunt, el inlerdum profugiv proditoresque non
non facit. » Augustinus, q. x Sup. Josue. Israelitae desunt dux lidelissiuios argutissimosque cum
,

instruunlur uti insidiis adversus civilatem Hai, equis probalissiniis raittat qui loca per quse iter
Jos., cap. vni. faciendum est in progressu et a tergo, dexlra ,

Unde licitum est uli vestibus et vexillis hostiura, Isevaque perlustrent, ne aliquas adversarii molian-
simulare fiigam, apgredi unam parlem, dum fin- tur insidias.
gitur aggressio alterius. Sed illicilum
simulare est Tutius operantur exploralores noctibus quam
redditionem et arma pra;bere quasi sese reddendo, diebus. Ne vero repentinus tumullus arapUus
ut facilius accedens hostis bona fide quasi victor noceat, aute coramonendi sunt mililes, ut parati
occidatur. Ha3 occisiones nefanda homicidia sunt. sint animo, ut arnia in manibus habeant. Prte-
De insidiis autera, audi Speculum doclrinale, terea noscere del)emus hostiuin consuetudinem, et
lib. XI, cap. Lvi. ulrum podibus an equilibus, ulrum nuraero homi-
« Qui rem militarera studiosius didicerunt asse- num vol armorum munitione pnscellant, et ordi-
runt plura in ilinoribus quam in ipsa acie pericula nare quod nobis utile, illis docelur adversum. »
solere conlingere; nara in confliclu armali sunt « Quis dubitot arlem bellicam rebus omnibus
oranes, et liosteiu coraniinus vidonl, el ad pugnan- esse poliorora, per quaiu liberlas relinetur. et
dura animo veiiiunt prwparati. In itinere niinus dignitas propagalur provincioB ,
conservanlur?
ariualus, minusquo altentus osl railos, et super- Nunquaiu luiles iu acie producendus esl cujus
veniente iinpetu vcl fraude ropente turbatur. Ideo anlea expcrimenta nou ca?peris. Nulla consilia
omni cura providere dux dobet ne profioiscens moliora sunl quam illa quae ignoravcrit adversarius
patialur incursum, vol facile ac sino darano re- anlequara facias. Consilium tuum cum cognoveris
pellal iilatura. Priiuum itinoraria omniura regio- adversariis prodiluin, disposilionem mutaro to
muu iu quibus bolluni gerilur, plonissime dobel convonil. Quid fiori dobeal Iraclalo cum multis,
habore porsoripla, ita ut locoruin iutorvalia, via- quid vero faclurus sis cura paucissirais ac lide-
rum qualitatos perdiscat, i)er compondia, divorli- lissiinis, vol polius ipse tocum. .Vraplius juvat

cula, nu)nles, fluraina ad tidora do.scripla consi- virlus quani fortiludo. Qui per dispersos suos
deret. Pnolorea sub periculo ehgenduiu viarum inconsullo sequitur, quaiu ipse acceperat hosU
duces idonoos , scientesquo capore , eosque cus- vull daro vicloriam. Magua dispositio esl hoslem
lodiaj raanciparc, addila pccuaj ostenlalione vel fame magis urgorc quum fcrro. »
 : ,

OUiEST. XL, ART. IV. ET QU.KST. XLI.

por rpiam impediniiliir

reipnhli«^iT, oori.sio- tfslivis pro tutcla reipublicffi licet : secus auteui
nes plurimornm, et iuunmera niiiiji et tem- iiciri lit i'l ii' .

poralia, et .«ipiritualia, qnam Siilus oorporalis

unius hoininis. Kt ideo pro tnitione rei[)u- QU.ESTIO XLI.
hhra; lldeHum iicitinn cst justa hella exer-
DE RIXA [b).
core in diebus resils, si tamen hoc nece.ssitas
(El duo quKruntur.)
exjKjscat h<">c eniui es.set tentare
; Deimi, si
quis iiuminente tah necessilate vellet a hello Deiiide considerandum est do rixa; et
al>stiuere. circa hoc qua."runtur dno : 1° utrum rixa
Sed. uecessitate cessante, non est licitum sit peccatnm '2" utrum sit ; fUia irae.
bcllaro in diehus festis propter rationes in-
ductas.
tt jxjr hoc patet respousio ad ohjecta.
CoNCLisio. — Si ad:^it uecesiitas, bellaie diebus

fa' Liritum est bellare diebus festts quando id riolasti, et proditionaliter ct insidiose
de quodam
-ariutn saluU reipublicte, eliam in bello cutello graviter enormiter eum percussisti. »
et
si occurrit occasio Iransiens reportandi
, LHterx remissoriie. ann. 1331, in reg. lxxxii ch. ,

vicloriam. Extra casum nccessitatis, pugnare ve- cccxcvii. —

Inde etiam adjectivum « riotosus. »
niale est diebus doniinicis et festis, licet, saltem « Homo brigosus et riotosus, in opprobriis et con-
nunc , exercitia bellica communia dominis ac tumeliis semper abundans. » Litlerae remissorix,
servis non reputonter opus servile. ann. 1333, in reg. lxxxii, ch. cxliv.
Illicitum cst vocare auxilium infideles aut
in Occasione rixae non omitlendum est quoque
,

hRreticos nisi rationabilis causa excuset. loqui de duello. — « Duellum esf singularis pugna
Reprssaliee dicunlur quando princeps vel respu- iuter aliquos ad probationem verilatis, ita videlicet,
blica subditis aut militibus suis damnum iojustum ut qui vicerit probasse intelligatur. Et dicitur
passis facit polestalem invadendi terram eorum duellum, quasi duorum bellum. Dicitur etiam vulgo
qui damnum intulerunt, et occupandi bona inco- in plerisque partibus judicium eo quod ibi Dei ,

larum etiain innocentium, donec damnum sit juste judicium expectatur. Dicitur etiam monomachia
compensatum. Secundum se sunt licitse cum ; quasi unica, vel singularis pugna. Monos enim
iisdem conditionibus ac justum bellum exerceri unus, niachia pugna. Non debet fieri etiam inter
debent, nec faciliter concedcudsB propler pericu- laicos; licet enim David duellum cum Goliath
lum abusus. Jure canonico, cap. « De injuriis, » commisit, non tamen illud est pro lege sumendum,
in VI, prohibelur sub pccna excommunicalionis quia privilegia paucorum conimunem legem nou
concedere aut apere reprsesalias contra personas faciunt,» ut ait Hieronymus. Item quia est contra
ecclesiasticas vel eoruni bona. ilhid praeceptum Domini Non tentabis Domitutm :

Breviloquitim : « RepriesaHa est potestas pigne- Deum luum. —

Expresse prohibelur in lege saecu-
randi conlra quemlibet de terra debitoris data lari, scilicet de gladiatoribus. Consuetudo tamen

creditori pro injuriis et damnis. » Idem « Reprai- : generaUs contra ista invaluit, fereque ubique terra-
salisB dicuntur quando aliquis oriundus de una rum; unde qureri solet an hujusmodi consuetudine
terra spoliatur vel damniticatur ab alio oriundo generali excusentur a morlali peccato. Et dicunt
ab atia terra, vel eliam si debituni non solverit quidam quod sic, inducentes pro se verbum,
ei; tunc enim datur potestas isti spoliato quod ei Ambros., XXXII, q. iv « Objiciuntur Jacob qua- :

satisfaciat conlra quemlibet de terra illa unde est tuor uxores, quod quando mos erat, crimen non
spoliator vel debitor. » Sed has reprsesalias conci- erat. » Alii distinguunt et aiunt eum qui duellum
liuni Paris. ann. i'Ml vocat « graves legibus et offert, et eum qui sponte suscipit peccare mortali-
fequitati naturali contrarias. » tcr; eum vero qui judice compellento non pec-
[b, De rixa disseril Speculum morale , lib. III, care, cum aliter non possit evadere periculum
part. V, dist. xiii. mortis, vel rcrum suarum. Quod enim quis facit ob
'< Decima Importat quamdam
tllia irte est rixa. defensionem suam, vel rerum suarum licitum ju-
contradictionem in Videtur esse quoddam
factis. dicatur, si sit ctiam sacerdos. Ego aulem, salvo
privatum bcUum quod inter personas privatas api- meliori judicio, dico cum aliis sine exceptione quod
tur, non vx aliqua publica aucloritate, sed magis nulla consuetudo, vel juris corruplela, potest in
ex inordinata voluntate, et ideo rixa semper impor- hoc aliquem excusare, eo quod diuturnilas tempo-
tat peccatum. » ris non minuit peccata, sed auget. Peccant ergo
Ad rixam pertinet riotta, qu» definitur : « Illici- onines mortaliter, sed differenter; graviter cnim
lum factum per tres ad minus perpetralum, ut est peccal qui suscij^it ctiam proplcr quantunicuni(iue
Terberalio alterius, violenla possessionis arrcplio, metuin. Attenuatur tanien peccntuin multum prop-
aut aUcpiid hujusmodi. » Cowellus. lib. IV, lit. xviu, ter jjcriculum jiersonffi, vel reruiii. IUo nutem qui
9 .'SO, Raslallus, Thomaa Blount, in Nomnlexico sponte suscipil, item qui oUert, item judox qui
vox : Hiot. defert voi pnestat auctoritatem, item assessorcs ot
Kiott», ut patet, verte rix» sunt. In<lo Terbum qui daiil ad hoc consilium, auxilium vel favorem,
« riotare, » rixari, conlendere, inlerdum pugnare itein sacerdotes qui dant benedictionem, isti homi-
« Plura obprobrla sibi dixisll, secum cerlasli seu nes peccant longe gravius. Ilem si contingeret
111. 25
386 SUMMA THEOLOGICA.
col. .30-2, § 230, t. 3, quod « rixosus est a
rictu canino dictus ; scmper enim ad contra-
ARTICULUS PRIMUS. jurgio delectatur,
dicendum paratus est, et

Utrum rixa sit semper peccatum. et provocatcontendentem. » Sed contontio

non scmper est pcccatum. Ergo nequc rixa.
Ad primum sic proccditur. Vidotur
\. 2. Praiterea, Genes., dicitur quod
xix,
quod rixa non semper sit pcccatum. Rixa servi Isaac foderunt alium puteum, et pro
enim vidctur cssc contcntio qua^dam dicit ; illo quoque rixati sunt. Sed non est creden-
enim Isidorus in lil). X Etymolofjiarum, dum quod familia Isaac rixaretur publice,

aliquem mori , omnibus imputaretur homici-

ibi Alexander III. —
« Henricus presbyter cam quem-
dium , omries fierent irregulares. Si ergo alicui
et dam laicum super furto saeculari placito convenis-
clerico oCTeratur duellum, nullo modo suscipiat vel set, quia lestes sui defecerunt, pugilem secundum
per sc, vel per aliquem quem ponat loco sui, quia pravam terra? consuetudinem introduxit, qui reum
de jure debet deponi. Poena pugnantium in duello usque adeo vulneravit quod coactus est expirare.
est depositio, si erant clerici. Sed si exinde nec Respondemus quod hujusmodi pugiles homicidsB
mors sit, nec rnembrorum diminutio subsecuta veri existunt; sacerdos quoque, licel non ipse, sed
fuerit, poterit erga eos suus episcopus dispensare, alius pro eo in duello pugnaverit, non debet in
si aliter necessitas vel utilitas hoc exposcat. Si sacris ordinibus ministrare. Homicidium enim tam
tamen sacerdos vel alius clericus in duello sponte facto quam prsecepto, sive consilio, vel defensione,
oblato vel suscepto ab ipso amisisset partem digiti, non est dubium perpetrari poterit tamen cumeo ;

sed non tantam quin sine scandalo posset celebrare circa habendum beneficium misericordiler dispen-
soleumiter, potcst, quantumcumque gravis sit ex- sari.»CjElestinus III. —
«Quid de episcopis, capella-
cessus, cpiscopus cum tali post peractam poeniten- nis, et abbalibus, qui in curia regis subire duellum
liam dispensare. » Ex Summn de casibus. « Ubi in- coguntur, aut res ecclesiasticas amillere? Quid de
nocens accusatur de crimine ad mortem, qui si clerico saeculari qui convenilur, vel convenit alium
duellum recusaverit oblatum, statim suspendelur, de feudo in foro sseculari? Quid de episcopis et
dururn videtur dicere quod talis teneatur potius abbatibus habentibus regalia et jurisdictionem tem-
sustinere se suspendi quam se defendere in duello. poralem sicut principes saeculares, in quorum cu-
Et forle distinguendum est inter suscipientem duel- riis judicantur hujusmodi duella? Respondeo in :

lum oblatum in criminali, et suscipienlem in causa omnibus his casibus, si episcopi, vel abbates offe-
civili, de rcbus temporalibus, ut dicatur quod in runt vel suscipiunt duella, vel per se, vel per alios
primo casu licitum sit suscipere duellum, non of- de speciali mandato eorum, aut judicant in curiis
ferre; in secundo casu nec olferre, nec suscipere inter subditos suos, aut prjeslant auctoritatem spe-
licet, cum in temporalibus debeat quis potius quod- cialem judicantibus, peccant mortaliler, et effi-
libct damnum pati, quam sic duellum suscipere. ciuntur irregulares, si sequatur mors. Si autem
Sed cum res suas liceat laico armis defendere, ot lalia fiant per oeconomos sseculares, et halivos. et
eas defendondo raptorem occidere, si aliter defen- prjepositos hujusmodi episcoporum, capellanorum,
dero non possit, quare non potest eas defendere in et abbatum, et clericorum sfpcularium administra-
duello, non quod ipse ofrerat, sed dum ei a judice tores, sine speciali mandato eorum, licet hujusmodi
oirertur, vel potius infertur? Propler hoc credo quod episcopi capellani et abbates peccent graviter, et
,

hajc opinio i)Olius sit tenenda, cum ratione non mortaliter, sicut credo, talia susfinendo fieri in
careat, el sit benignior, ne videamur damnaro balivorum suorum, el dissimulando
curiis suis, sive
omnesillos quisc dofenduntin duollis, vel res stias. cum non tamen incurrunt irregularitatem
sciant,
Vcrumlamen non credo de saccrdolc quod liceat ex hoc, quia non prfestant supor hoc specialem
ei ducllum suscipere, vel olTerre. Nec in causa auctorilatem licel prfecipiant balivis suis quod
,

criminali, noc in causa civili, nec consulere quod faciant justitiam in tali vellali causa, quia in tali
olleratur, vel suscipiatur. » Fraler Vinccntius Ro- generali mandalo, non intoUigilur aliquid mandare
don. — « Nola lamen quod et secuudum ipsam le- de duellis judicandis, oflerendis vel subeimdis. Et
gcm Lombardorum, duelli probalio judici
tidem in hujusmodi casibus, si rox vel alius princeps velit
facere non dobet, quia qui viaf^ilur non sponte personam ecclesiasticam compellere ad duellum,
conlilelur ergo condomnari non debet. Unde in
;
aut proplor recusatum duollum auCferre ei bona
ipsa Icgo dixis.se legitur imperalor niullos vidi-
:
eccIesiiB sua; vel sua, , debent invicem virililer
mus justam causam fovonlos uuo sub clypeo suam cpisoopi so irritaro.
justiliam amisisse. —
Ergo consuotudo judicera Credt> ctiam quod omnia mala potius debeat to-
oxcusaro non valot, cum sciat non esse probalum, lerare quam lali modo consonliro. Crodo eliam.
ot tamen niliilominuscondemnel. » Ex Summajuns. quod in publicis ]>r}edicalionilms polest hoc insi-
« Si cloricus sponlo dui-lhun obtuloril. vel obla- nuari siecularibus, rusliciset plebibus, dum tanion
tum suscoporit, sivo victor, sive victus fucrit, de mature et modoste, et quasi por modum compas-
rigoro juris ost merilo doponendus. Sod qviantum- sit)nis dicatur eis (juod qui hoc faciunt non sunl in
cunHiuo ojus in hoc gravis sil el enormis oxcessus, slatu salvandorvim. Et hoc piwsertim in his locis,
ovadero jjotost doposilionis sontentiam, si cuni ipso ubi supor hoc. orodunlur juris ignorantia laborare,
suus duxorit opiscopus niisoricorditor disponsnn- quti> ignorantia in opiscopis, ot abbatibus. ol c»-
dum, dummodo ex ipso duello liomicidium vel , toris occlosiasticis pei-sonis non est tolerabilis,
membrorum diminulio non fuoril subsocula. » quidquid sil de SRjcularibus. » Frator Viuc. Rodon.
 ; ; ;; ; ;

QUiEST. XLI, ART. I. 387

co non conlradirento, si hoc esset peccatum. non solum sunt peccata, sed etiam sunt
l>go rixa iu)ii rst j)0<Tatuni. poorata mortaiia.
.'J. I*ra»terea, rixa videtur esse quoddani Hospondoo dicondum, quod, sicut conten-
particulare bollum. Sed l»ellum non senipor tio im[K)rtat (piamdam contradictioneni ver-
est peocatum. Ergro rixa non semper cst borum, etiam rixa importat quamdam
ita

|H'rratum. contradictionom in fartis. Inde Super illud

Sod contra est quod ad (lalat., v. rixa» (kihit., V Itixa', dicit (ilossii interl., quod
:

[x^nuntur intor ojKjra caniis; qucT quiagwit, « rixa' suiit, quando ex ira invicem se por-
refjnum Dei non conseqitenttir. Ergo rixae cutiunt. » Kt ideo rixa videtur esse quoddam

Hsc transcriberc libuit ut bene intelligatur aliud lano et custumario, militi libemm eral equitem
duellum judiciarium
fuisse otsolcmne, et aliud esse pugnare. Ex Slatutis S. Ludovici, lib. I, cap. lxxx.
dnellum hodiemum. Quod si prius prohibitum esl Mias qua quis duellum inirc cogi poterat erat
et po' :n graviter, n fortiori socundum. viginti annorurn, juxta Slabilimenta S. Ludovici,
Pri;. lellum definiebatur Sinpularecer-
: : lib. I, cap. Lxxi et cxl.
tamen quo ainbipua» discoptationes dlrimcbantur, A duello ineundo oximebanfur mulleres, cpii
qute ordinario judicio lerminari non poterant. — annum retalis sexagesimum excesserant cegroti ,

Secundum vero detlniri potest Pupna corporalis : aut alicfua infirmitate delenti, sacerdotes, clerici,
doliberata hinc indo duorum ad purgationcm, glo- monachi, qui vicarios et campiones dare tene-
riam vel odii aggregationem.
, Illud autem ulti- — bantur, dnces landem, cjui et ipsi per vicarium et
mum duolhim olim ex principum consensu fiebat, campionem appellanti respondebant.
et vulgo appcllabalur « combat h outrancc » de quo Eranl insuper casus complures in quibus duel-
TJde Ulponum, lib. II De milHari offxc, cap. v et vi. lum locum non habebat. IIos recenset Bellomane-
Judicium duelli originem habet a septentrionali- rius, cap. lxiii :

bus populis, qui, ut ait Paterculus, « armis decer- 1. Si mulier sub viri polestate appellat sine illius
nere lites suas » solebant. Umbrici cum controver- consensu et anctoritate;
sias inter se habebant, pugnabant armati sicut in 2. Si appellans nullam parentelam vel affinitatem
bello, et qui snos adversarios interemerant, juslio- habet cum
eo pro quo appellat
rem causam habuisse videbantur. Stobseus, Serm. x, 3. Si appellatus jam pugnavit pro quo appella-
pag. 133. tur;
Sed id prJBsertim invaluit ex tit. xlv Legum i. Si mulier appellavit, nec suum advocatum
Gundebaldi , Burgundi.v regis, et tit. XLiv, tj I, retinuit; nam
mulier pugnare non potest;
LVi, § \, tit. Lxxxiv, Legis Alemannorum, et tit. ii, 5. Si appellans est servus, et appellat hominem
c. II , tit. IX , c. IV, Legis Bajwarorum. ingenuum ac liberum;
HiBc ralio dirimcndi lltes potissimum erat pro- 6. Si appellans est clericus, quia non potest se
pria Francorum, ul dicitur in r/7rt Ludovici Pii, obligare in curia laica, nisi de proprietate tempo-
ann. 831. Sed nccesse erat ut do duello subeundo rali;
judices decemerent. Decertaturi ex judicis decreto 7. Si appellalus est clericus; evenit alicpiando,
vadiiim apud eum deponebant, ut postmodum pro sed rarissime quod clerici ipsi sese defenderent,
damni aut jaclurae compensatione cederent. Inter- aul eliam aggredercntur duello;
dnm gagia duelli » ad doininuni spectabant.
« In- — 8. Si casus est de quo judicium datum est
terdum parti ipsi dabatur vadiuin. Dalis autem et 9. Si casus est notorie falsus
receptis vadiis, appellans et appellatus pacem inter 10. Si alias res est bene probata
80 inire non poterant, inconsulto et invito domino, 11. Si appellans est bastardus, seu nothus, ct
qui astringere eos poterat ad perliciendum duellum. appellatus homo ingcnuus et liber, cruia non licet
Domini vero ipsi poterant pacem inter se compo- homiui ingenuo cum notho pugnare sed inter ;

nere, et flrmatum duellum antiquare. Non modo duos nothos appellum valet
gagia a pugnaturis dabanlur sed obsides cfui, si is 12. Si pax facta est de faclo de cfuo fit appellum
cujus vadcs erant superaretur, indictam mulctam et confirmata a judice superiore, qua deficiente
persolvebant. Hinc provcrbium « Le battu paio : confirmationo valet appellum
ramonde. Gagiis reccptis ac obsidibus datis, dies
>• 13. Si quis appellatus est de homicidio, ct mor-
pugnfc ad ciuadragesimum indicebalnr a domino tuus, antequam morcrelur, nominavit suos infer-
vol judice. fectores, et appellatum a crimine innocentem
Sacmmenta in bis occasionibus de more fiebant dixit;
super sanctam crucem, sanctas reliquias, aut sancta U. Si appellans vel appcllatus est minor anno-
Evangelia coram sacerdotibns vel Ecclesia; mi- mm.
nistris, et sfepe post auditam missam. 15. Quando lcprosus homincni sanum appcllat
Arma duello deccrtantium, si pcditum, erant vcl si homo sanus loprosum ai)pcllat;
gladius et clypeus, si equitum, illa pluribus des- 10. Quando casus non cadit in vadium.
crihnnt Auisim hieroaohjmitanx, cap. xcv. Si — Adde quando res per testes aut alio quovis modo
docorlantes non erant ex ordino militum, clypeo et probari potcst.
»)aniln decertabant, ut palcl ex Cipttalario Ludo- Dominus nec patrls contra filium, ncc filii contra
vici Pil. Vetult Philippus Auguslurt. ann. 1215, no palrem, ncc fratris contra fratrem vadia rocipere
baculus trium pedum longiludincm exccderct. dcbcbat.
Si niilca de crimine capltali appellabatur a vil- Duello auccumbentium pcena fuit ultimum
 388 SmiMA THEOLOGICA.
privatum bellum, quod inter privatas per- cato, et quandoque cum peccato veniali, ct

sonas agitur, non ex aliqua puljlica auctori- quandofjue cuni peccalo mortali, secundum
tato, sed magis ex iuordinata voluntate. Et diversuni niotiun animi ejus, et diversum
ideo rixa semper imporlat peccatum. modum se defendendi. Nam si solo animo
Et in eo quidem qui alterum invadit in- repellendi injuriam iUatam, et cum debita
juste, est peccatum mortale inlerre enim ; moderatione se defendat, non est peccatum,
nocumentum proximo, eliam opere ma- nec proprie potest dici rixa ex parte ejus. Si
nuali, nou cst absque mortali peccato. Iri eo vero cum animo viudictai vel odii, vel cum
autem qui se deieudit, potest esse siuo pec- cxcessu debita; moderationis se defendat.

supplicium, suspendium, capitis minutio, vel cerli duella privata in quibus ceremoniae duellorum
membri dcbililatio, pro criminis qualitate. solemnium non adhibentur.
Do campionibus multa essenl dicenda quae causa Quod si provocans proponat duellum non hic et
brcvitatis prtttermitlimus. nunc, sed postea exequendum sub minilatione
Duelli consuetudiiiem abrogare saepe annixisunt mortis hic et nunc inferenda; provocato, si non
summi ponlilices, cpiscopi, concilia, et anathemate acceptet, nec habeat provocalus arma quo se hic
damnarunl, vel cerle improbarunt, imprimis con- et nunc defendat, graves theologi arbitrantur
cilium valentinum, ann. 8j5, can. xii; Nicolaus provocatum in hoc casu ad salvandam vitam
papa I, Episl. L ad Curolum Calcum; Agobardus, posse acceptare duellum, sed, transacto periculo,
lib. Adversus legcm (jundubadam, cap. xiv, et lib. uon debere huic acceptationi extortae stare. AJi-
Conlra judicium Dei ; G;«leslinus III, Ale.\ander III, qui excipiunt si cerlo prtevidet se injusle occiden-
denique synodus tridentina, sess. xxv, cap. xix. dum, nisi duello se defendat tunc enim accepta-
;

Reges et principes in domiuiis suis duellum tibni stare potest juxta illos sed in praxi, quamvis
:

abolere penitus conati sunt, prsesertim S. Ludo- id speculalive loquendo sit probaiile, vix patet
vicus, rex Francia:, qui duella in suis terris fieri locus huic casui.
omnino prohibuit, Statut.j lib. I, cap. ii. Sed hsec Duellum auctoritale publica est raro licitum.
prohibitio locum non habuit in terris suorum vas- Nou liceret principi duos malefaclores morli adju-
sallorum. dicatos cogere ad duellum, ut qui vincit patibulum
Mirum est S. Thomam non loqui de duello in evadat. Videtur tanien quod isti damnati possint
Summa sua theolog., nisi obiler, IP 11«, q. xcv, pugnare, ul executores justai sententiae.
a. 8, ad 3. Duellum est illicitum ad delegendum crimen
Prout autem duellum accipilur in jure et in vel innocentiam, et etiam ad finiendam litem vel
ordine ad censuras ecclesiasticas, definitur com- controversiam inler privatos. Nec licitum est ad
munitcr Periculosa duorum pugna ex composito
:
evitandum aut terminandum bellum inter supre-
seu condicto inita, cuin designalione temporis et mos principos; nam justilia et bonum commune
loci. —Si plures promiscue contra plures pugnent reipublicse, quod communibus lolius communitatis
erit simpliciter rixa, nisi singuli delerminate conlra viribus propugnari dobot, exponi non debet aleae
singulos delerminatos pugnent, ut lil in duello duelli; nec dicas pariter bouum commune exponi
solemni. Qua3 fiunl sinc periculo occisiouis, aut aleaj non enim potest princeps supremus
belli ;

gravis lajsionis, ut pugnis, lcvi baculo, avulsione inire bellum sive defensivum, sivo offeusivum,
criniuni, non sunt proprie duella. Qui sibi ex im- nisi major spes aflulgoat vincendi.
proviso occurrenles pugnant, vel in impetu irte Si tamen, bello inca?pto, qui juste bellum gerit
dicunt Iiic pugnemus, et pugnant, non pugnant
:
sentiat esse aut confligendum et succumbendum,
ex condicto; item si uuus alterum minalus fuerit, aut duellandum potest ot acceplare et offerre
,

vel quajsierit item si e duobus rixanlibus unus

;
duelluni. Itom si sit dubius de victoria, nec sit
vel ulerque currunt ad domum, et cum armis spes restaurandi exorcitum casu quo profligetur.
redcunl et pugnant. Tunc non ost proprie duellura Item si ducos utihus roputcnt reipublicae contro-
quia condiclum exigunt Gregorius XIII, constit. versiam duello quam bello dirimere, duellum
Ad lollendam, ann. 1582, et Glenions VIII, constit. licitum ost ox parte ejus qui bellum juste gerit,
Illius vices, ann. I5!):2. —
Si dosignalio loci deler- modo indo non fiat vicloria magis dubia quam in
minati, vel lemporis (loterniinali dosil, ex iisdora bello. Mulli quoque opinanlur duolluin acceplari
conslilulionibus non ost duollum proi)riq censuris posse, si ox non accoplaliono fiorol hostis audacior
obnoxium. Gteterum circa casus in quibus cst vel el polonlior, allor dojeclus ot timidior; et hic est
non ost duollum rationo condicti ot dosignalionis casus David cum Golialh, licel iusuper David ex
lemporis aut loci non paruin variant auctoros. Sod iuslinctu divino egeril.
proi)lor consuras polius roslringenda est maleria. P(jemc duellunlium sunt excommunicatio lata)
Sompor ost gravo i)occaluin pugnaro illicilc cum sontentiiv summo ponlifici reservata exlra mortis
armis, (juamvis non soinper sub censura cadat. arlioulum, susponsio, inlordictum in iis locis iu
Quibusdam vidobatur quod concilium tridouli- quibus, scienlibus ot permittentibus domiuis,
num, quia memiuit patrinorum, loouluiu fuerat duoUa fiunl, inhabilitas ad bouoficia occlesiastica,
lanlum (h; duollis solomnibus in quibus adhiben- privatio sepullune ooclosiaslici» si duollans mo-
lur cloctio patrinorum seu socundantium, assumi)-
rialur in ipso couUiclu, nou si post conflictum,
Uo lestium, libelli cilalorii; idoo paMias contrn porpotua infamia, ot paMuv corporales a quibus-
duollantos el quovis modo duoUo cooporaulea
dam logibus ssecularibus inflict«B.
(iregorius XIII cl Clotucus VIII oxtuudcruul ad
Excommunicatio, suspeusio, iulerdiclum el pri-
 :

Qr.T.ST. XLI, ART. I KT II. .^RO

''mpcr ost peocatum; sc<! venialo qiiidom,

motus o<lii vol viiuliota^
»|iiaiulo ali(iuis lovis
AUTICULUS II.
se immis4'ot, vel oum uou niultum exoedit
nuKloratam (lofensionem mortalo autem, ; Vtrum rixa sit filia irx.
(luando ol)fIrmato animo in impu^nantom
insurgil ad eum oociilonilum, vel cum gra- Ad secundiim sic proceditur. I . Vidctur
vitor laMlondum. quod rixa noii sit fllia ira\ Dicitur onim
Ad primum crgo dicendum, (juod rixa .lac, IV, 1 : itidc bcUa et IHcx in vobis?
non simpliciter nominat oontontionem sed ; nonne ex concitpiscentiis qux militant in
tria in pra*missis v»>rliis Isidori ponuntur f/iembris vestris? Sed ira non portinot ad
qua* iiuirdinalionom rixa' doclarant primo : coiiciipiscihilom. Ergo rixa non cst filia
(|uidem quod promptitudinem animi haltet ira^, sed magii» concuplscentia}.
ad contendendiim ' : ipiod signiticat, cum "2. Pripterca, Proverh., xxviii, 25, dicitur
dioit : " Sempor ad oontradicondum para- Qui se Jactat et dilatat, jurgia concitat.
tus, 1) scilicet sive aliiis hono. sive maledicat, Scd idom vidctiir cssc rixa (piod jnrgium.
aut Secundo (juia in ipsa contradic-
faciat. Ergo vidotur quod rixa sit (ilia supcrhiai vol
tione deleotatur; unde soquitur « Et in : inanis gloriae, ad quara pcrtinct se jactaro
jurfjio dolectatur. » Tortio (piia ipso alios ct (lilatarc.
provooat ad contradictionos; unde sequitur : 3. Pra^tcrca, Proverb., xvni, 0, dicitur :

« Et provooatoontendcntem. » Labia stulti immiscenf se rixis. Sed stulti- *Miscent.

Ad .secundum dicondum, fpiod ihi non tia differt ab ira non cnim opponitur man-
;

intolligitur rpiod servi Isaac sint rixati, sed suctudini, sed magis sapientiai vel pruden-
quod incola? terra» rixati sunt contra eos; tiae. Ergo rixa non est filia irae.
unde pcccaverunt
illi non autem servi , \. Praitcrea, Prov., x, 12, dicitur : Odium
Isiac, quicalumniam patiobantur. suscitat rixas. Scd odium oritur ex invidia,
Ad tcrtium dicoiuluin. quod ad hoc quod ut dicit (Jrogorius, XXXI Moral., cap. xlv,
justum sit hellum, roquiritur quod liat auc- § 88, col. G2i, t. 2. Ergo rixa non est filia
toritato puhru^^e potestatis, sicut supra dic- irae, sed invidiae.

tum est. Rixa autem fit ex privato affectu ."). Praetcrea, Proverb., xvii, iO, dicitur :

irap, vel odii. Si enim ministri principis aut Qui meditatur discordias, seminat* rixas. * Diligit.

judicis puhlica potestate alicpios invadant Scd discordia cst filia inanis gloriae, ut supra
(pii se dcfendant, non dicuntur ipsi rixari, dictura cst. Ergo ctiam rixa.
sed illi qui puhlica' potestati resistunt; et sic Sed contra est quod (iregorius dicit, XXXI
illi ipii invadiint, non rixaiitur ncquc pcc- MoraL, loc. cit., quod « ex ira oritur rixa; »
cant, sed illi qui se inordinate defendunt. et Prov., XV, 18, ct xxix, 22, dicitur Vir :

iracundus provocat rixas.

CoNXLCsio. — Rixa, cuni ex inordinata procedat Respondeo dicendum, qiiod, sicut dictum
voluntate , semper peccatum est , et in eo qui
alium injuste invasit, mortale, et
est, rixa importat quamdam contradictioncm
in eo qui se de-
fendit. quandoque veniale, quandofjue mortale, uscjuo ad facta pcrvcnientem, dum unus
««•cundum animi sui inordinatam dispositionem. altcrum Iffidero molitur. Duplicitcr autera
unus alium laedero iiitendit uno niodo :

quasi intendens absolute malura ipsius; et

talis laesio pcrtinct ad odium, cujus intentio
cst ad la^dcnduni iniinicum vcl iii manifesto,
vel in occulto. Alio modo aliquis intcndit

vaUo sepulturtB ecclesiosticsB , si in conflictn pugna. Hanc excommunicallonem incurnmt pug-

rluellans incumintur ante sententiam ju-
obierit nantes, principcs, mogislrnlus, duces railitite prre-
dicls, cfftera) pcBnre non nisi post jtidicis sonten- cipientes, aut permiUentes, aut tolcrantes duel-
tiara qu» expertanda cst, ctiam pro aliis pcenls, lum, vel duellantibus loctim conccdontes, qiiovis
si pastor duhitet nn fuerit verum ducllum. modo cooperantes nd ducllum, auxiiiando, consu-
Possnnt ohsoivero n casu duelli, qtiando esl lendo, favondo, suadendo, mandando, oporara
occullus, cpiscopl ita Honacina, Sanchez, Bil-
:
prtestando, se immiscendo in pra^missis vol in
luort, Leznna, proxis communis. aliquo duelli prffimi.ssorum.
Dubium est on excommunicationom incurrant ' Ito mss. ot editi omnes lihri; Garcia perpcrom
provocnnlps principnles et pro sc, non secuta corrigil, « ad contradiccndum. »
390 SUMMA THEOLOGICA.
allum laedcre, co scientc ct rcpugnantc,
quod importatur nomine rixa3 ct hoc pro- ;

prie pertinct ad iram, qua? est appetitus

QU.ESTIO XLII.
vindlctai; non cnim sufficit irato (luod la- DE SEDITIONE, QUM OPPONITUR PACI.
tcntcr noccat ci contra quem irascitur ; sed (Et duo quajruntur.)
vult quod ipso scntiat, et quod contra vo-
luntatcm suam aliquid patiatur in vindictam Dcindc considerandum cst de seditionc,
ejus quod fccit, ut patct pcr ca quai supra quae opponitur paci ct circa hoc qua^run-
;

dicta sunt do passione irse. Et ideo rixa pro- tur duo i° utrum sit spcciale peccatum;
:

prie oritur cx ira. 2° utrum sit mortalc peccatum.

Ad primum crgo dicendum, quod, sicut

supra dictum cst, omncs passioncs irascibilis ARTICULUS PRIMUS.
cx passionibus concupiscibilis oriuntur ct ;

secundum hoc, illud quod proxime oritur Utrum seditio sit speciale peccatum ah
ex ira, oritur ctiam ex concupisccntia sicut aliis distinctum.
cx prima radice.
Ad secundum dicendum, quod jactatio ct Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
dilatatio sui, quai fit per superbiam vcl ina- quod seditio non sit speciale peccatum ab
ncm gloriam, non dirccte concitat jurgium aliis distinctum. Quia, ut Isidorus dicit in
aut rixam, scd occasionaliter, inquantum lib. X Etymologiaritm, col. 39-4, § 250, t. 3 :

scilicct ox hoc concitatur ira, dum aliquis « Seditiosus est qui dissensionem animorum
sibi ad injuriam reputat quod alter ei scse facit, et discordias gignit. » Sed ex hoc
prseferat et sic ex ira scquuntur jurgia et
; quod aliquis aliquod peccatum procurat,
rixae. non peccat alio peccati gcnere, nisi illo quod
Ad dicendum, quod ira, sicut
tcrtium procurat. Ergo videtur quod seditio non sit
supra dictum est, impedit judicium rationis, speciale peccatum a discordia distinctum.
unde habct similitudincm cum stultitia ct ; divisioncm quamdam
2. Praeterea, seditio
ex hoc scquitur quod habcant communcm importat. Sed nomen etiam
schismatis su-
effectum ex defectu enim rationis contingit
; mitur a scissura, ut supra dictum est. Ergo
quod aliquis inordinate alium Isedere moli- peccatum seditionis nou videtur esse dis-
tur. tinctum a peccato schismatis.
Ad quartum diccndum, quod rixa, etsi 3. Praetcrea, omne spcciale peccatum ab
quandoque cx odio oriatur, non tamen cst distinctum, vel est vitium capitale, aut
aliis

proprius effcctus odii, quia prsetcr intcntio- ex aliquo vitio capitali oritur. Sed seditio
nem quod rixose et manifeste
odicntis cst nequc computatur inter vitia capitalia, ne-
inimicum la;dat; quandoquo cnim etiam quc intcr vitia qua3 cx capitalibus oriuntur,
occulte eum la;dcre quaerit. Sed quando ut patct in XXXI Moral.y cap. xlv, col. G20,
videt se praevalcrc, cum rixa ct jurgio laesio- t. 2, ubi utraque vitia numerantur. Ergo
ncra intcndit. Scd rixose aliquem la^dcre cst seditio non est speciale peccatum ab aliis
proprius effcctus irai, rationc jam dicta. distinctum.
Ad quintum diccndum, quod cx rixis sc- Scd contra est quod II ad Cor., xu, sedi-
quitur odium ct discordia in cordibus rixan- tioncs ab aliis pcccatis distinguuntur.
tium et idco illo qui mcditatur, id cst, qui
;
Rcspondco diccndum quod seditio est ,

iutcndit intcr aluiuos scmiiiaro discordias, quoddam spc(Malc pcccatum, (|U(h1 quantum
procurat quod nd inviccm rixcntm'; sicut ad aliqnid convcnit cum l)cllo ct rixa; quan-
quodlibct peccatum potost impcraro actum tum autem ad aliquid differt ab eis.
altorius pcccati, ordinando illum in suuni Convcnit quidom cum cis in hoc ipiod
nncm. Scd ox hoc non sc(|uilur (juod rixa importat (luanulam contradictioncm; ditlcrt
sit iilia inanis gloriai proprio et directo. autcm ab cis in duobus : primo quidcm
CoNCLUsio. — lUxam uiagis ex ira, (]uam odio quia bcllum ct rixa imporlant mutuam im-
oriri, manifcstum esl. pugnationcm in actu scd soditio potcst dici,
;

sive Iiat hujusmodi iniputrnatio in actu, sivo

sit pra'paratio ad talom impugnationem.
Undo Glossa interl., II ad Coriuth., xu, sup.
illud Scditiones, aiiimositaies, dicit quod
:
 ; :

QVMST. XLIl, ART. I ET II. 391

<i se<litiones snnt tnmnltns ;ul pnLriiam; » roLrni; socnndo, quia schisma non importat
cuni i>4.ilio««t aliijni so prii^parant ot inton- aliipiam pra'parationom ad i)nj^Miam corpo-
lant '
piignare. Socundo diirernnt, quia hel- ralom, sed solum importat dissensionom spi-
luni pr(»prio ostextranoos liostes
contra ritiialom; sodilio aiitom importat pnepara-
qnasi uuUtitndinis ad mnltitndinem; rixa tiitiiom ad iuiuMiam corporalom,
autem est unius ad unnm, vel paucornm ad Ad tertium dicendum, quod seditio, sicut
paucos seditio antem proprie est intor par-
; et schisma sub discordia continelur
,
:

tes nnins multitndinis intor se dissontiontos, nlrnnKjno onim cst disconlia (inavlam, non
pnta cnm una pars civitatis excitatur in uiiins ad unum, sed parlium multitudinisad
tunuiltum contra aliam. Kt itloo qnia soditio iuvicem.
hat)et speciale Itonum, cui opponitur, scili- CoNCLCsio. — Cum seditio speciali bono unitalis
cet imitafem et pacem multitudinis, esl spe- et paois nuiltitiulinis opposita sit, ipsa cpioque
ciale petcatum. speciale peccatuni est (a).
Ad primum ergo dicendum, quod seditio-
sus dicitur illo (pii seditionom oxcitat et ;
ARTICULUS II.
quia se«litio quamdam dis<^ordiam im[>ortat,
non
ideo seditiosus ust qui discordiam facit, Utrum seditio sit semper peccatum
qualemcumque, sed inter partos alicnjus mortale.
multitudinis. Poccatnm autom scditionis non
solum ost in eo qni discordiam sominat, sed Ad secundum sic proccditur. 1. Vidctur
etiam in cis qui inordinate ab iuvicem dis- quod non semper sit pcccatum mor-
seditio
sentiunt. tale. Seditio cnim importat tumultum ad
Ad secundum dicendnm, quod seditio dif- pujjrnara, ut patet pcr Glossam supra induc-
ferta schismate iu duubus; primo quidem tam. Scd pugna non scmpcr cst peccatum
quia schisma opponitur spirituali unitati mortalc, scd quandoque est justa et licita, ut
mnltitndinis, scilirot nnitati eCclesiastica^ supra habitum cst. Ergo multo magis scditio
seditio autom opponitur temporali vel sajcu- potest csse sinc pcccato mortali.
lari multitudiuis unitati, puta civitatis vel 2. Prajtcrea, seditio cst discordia quaedam,

' « intendunt.»
Sic cod.; in edit. : apud Athenienses magnae discordire ortse : hinc
Robertus de Litio, Scrmone quadragesimali
(a) non solum seditiones, sed etiam pestifera bella
xxxix, dicit " Secunda discordia est civilis par-
: civilia quai gravis et fortis civis in republica, di-
lialilatis, amore communis
quando cives relicto gnus principatu, fugiet aique oderit, tradetque se
boni, convertentesque omnia ad proprium com- tolum reipublicee, ncque opes aut potcntiani con-
modum discordant ad invicem. » Nam, ut inquit sectabitur, totamque eam sic tuebitur ut omnibus
Aristoleles, II Polit., civilitas qufedain communi- consulat, necnon criminibus falsis in odium aut in-
catio est. Et ihidem Polilica esl ordo quidam
: vidiam vocabit, omninoque ita juslitia; bonestali-
inhabitantium civitatem. Quando ergo cives non ((ue adhairoscet, ut ea conservet, morlemquepotius
regunlur secundum ordinem, nec sunt communi- appctat quam deserat illa. Antiqui Romani propter
catiri ad dissensiones veniunt. Tales sunt hodic rempublicam domesticas injurias dissimulabant.
quasi in omnibus civitatibus Italiee tyranni quidem Undc Valcrius Maximus, lil). IV Dc moderatione
de quibus dici potest quod Sapiens ait Homines : « Nagippus Teciates, hortantil)US amicis ul gravem
pestilenles dissipant civitatem, Prov., xxix. Et, ut in admiiiistratione reipublicse, et eemulum sibi
idem ait xi cap. Benedirtione justorum exaltabitur
: vehementer adversarium, sed alioquin probum et
civitas, el ore impiorum subvertelur. Impii cpiidam ornalum virum qualibel ratione vel tollcret, vel
et parliales non reipublicae Sed proprite utilitali submoveret, nogavil se facturum, ne quem in tute-
sempcr invigilant. Conlra quos ait Cassiodorus, lam patrise bonus civis locum obtineret, malus et
lib. III Epi.^tolarum : << Nobilissimi civis est patriae imi^robus occuparet, seque vehemenli adversario
»u«B augmenta cogitare. » Et Tullius, in I De offic. : urgeri ([uam patriam egregio advocato carere priEop-
« Omninoqui reipublic» prtBsunt servent duo prre- tavit. » .Cmilius Lepidus, bis consul cl ponlifex
copta Platonis unum ut utilitatem civium sic
: maximus, splendorequc horum par vitro gravilnto,

lueantur, ul ciueccumque agant ad eam referant diulinas inimicitias cum Fulvio Flacco cjusdem
obllti commodorum suorum; alterum ut corpus amplitudinis viro gessit, quas, simul ut censores
totum roipublicRj curent, ne dum partem ali({uam rrnuntiali sunl, in campo deposuit, oxistimans oos
luontur, reliquas desorant. » Ul enim tutela, sic non oportcre privatis inimicitiis dissidere qui pu-
procuratio reipublicee ad eorum utilitntem qiii com- blice summa juncti cssent potcstato. Sffipius ubi
missi sunt, non ad eorum quibus commi.ssa esl piirlialitatos abundant, ninne bonum publicum pc-
gorenda est. Qul autem parti civlum consulunt, nitus (lestruclum cst et evcrsum, omnisquo justilia
partem negligunt, rem perniciosisslmam In civlta- conculcata et evcrsa.
tcm inducunt, acdiUoncm alquu discordiam. Uinc
 ; »

392 SUMMA TilEOLOGICA.

utdictum ost. Sed discordia potest csse sino commune bonum multitudinis : undc sem-
peccato mortali, quaudoqiie etiani sine
ot per csl pecc^tuni morlalc.
omni peccato. Ergo etiam seditio. Ad secundum dicendum, quod discordia

3. Prajterca, laudantur qui multitudincm ab 00 quod non est nianifcsle bonum, potost

a potestate tyrannica liijerant. Sed lioc non esse sine peccato ; scd discordia ab co quodest
do faciji potest fieri sine aliqua dissensiono manifcste bonum, non potcst osse sino pec-
multitudinis, dum una pars multitudinis cato et tiilis discordia est seditio, qua; oppo-
;

nititur rctinerc tyrannum, alia vcro nititur nitur uuitati multitudinis, quae est manifeste
cum abjiccre. Ergo seditio potest fieri sino bonum.
peccato. Ad tertium dicendum, quod rcgimen
cst quod Apostolus II ad Cor.,
Sod contra tyrannicum non est justum, quia non ordi-
xn, prohibct scditiones intcr alia quae sunt uatur ad bonum commune, sed ad bonum
pcccata mortalia. Ergo scditio cst peccatum privatum regentis, ut patet per Philosophum
mortalo. in 111 Polit.,ca]). v, ct in VIII Et/tic, cap. x.

Respondco diccndum, quod, sicut dictum Et ideo perturbatio hujus rcgiminis non
est, seditio opponitur unitati multiludinis, habct rationem seditionis; nisi forte quando
id est, populi, civitatis vcl regni. Dicit autem sic inordinate pcrturbatur tyrannicum re-

Augustinus II De civitate Dei, cap. xxi, § 2, gnum', quod multitudo subjecta majus de-
col. quod « populum dctcrminant
67, t. 7, trimontum patitur ex perturi)ationc conse-
sapicntes,non omnem ccetum multitudinis, qucnti quara cx tyranui regimine. Magis
sed coetum juris conscnsu, et utilitatis com- autcm tyrannus scditiosus est, qui in populo
munionc sociatum. » Undc manifestum est, sibi subjccto discordias ct seditiones nutrit,
unitatem, cui opponitur seditio, cssc unita- ut tutius dominari possit hoc enim tjrau- :

tem juris et communis utilitatis. nicum ost, cum sit ordinatum ad bouum
Manifestum cst crgo, quod seditio oppo- proprium praesidentis, cum multitudinis no-
nitur et justitiaj et communi bono , ct idco cumento.
ex suo gcncre pcccatum mortale, ct
est CoNCLUsio. — Seditio, cam sit contra commune
tanto gravius quanto bonum communc, honum leipublicae injusta pugna, semper mortale
quod impugnatur pcr seditionem, est majus pcccatum ex suo genere est.

quam bonum privatum, quod impugnatur

per rixam.
QUiESTIO XLIII.
Peccatum autem scditionis primo quidem
et principaliter pertinet ad eos qui scditio- DE SCANDALO (6).

nem procurant, qui gravissimc pcccant sc- ;

(Et octo quseruntur.)
cundo auteni ad eos ([ui eos sequuntur, per-
turbantes bonum commune. llli vero qui Deindc considerandum restat de vitiis

bonum commune defcndunt, cis rcsistcntes, quai bcneficcntiffi opponuntur; intcr quae
non sunt dicendi scdiliosi; sicut ncc illi qui nlia quidein pcrtinent ad rationem justitia?,
se defendunt, dicuutur rixosi, ut supra dic- quibus aliquis injuste proximum
illa scilicet

tum est(a). laedit; contra charitatem specialiter

sed
Ad primum ergo diccndum, quod pugna scandalum essc videtur. Et ideo consideran-
quse est licita, fit pro communi utiiitatc, dum est hic dc scandalo circa quod quai- ;

sicut supra dictum est. Sed seditio fit contra runtur octo i " quid sit scaudalum 2° utrum
: ;

^ in Parm.
Sic cod. ; « (yranni regimen; » al.
: : magis autem tyrannus seditiosus est. Haberet —
« lyranni rcgnum. » lamen perlurbalio regiminis tyrannici rationem
(a) Nola diligoutissiuio D. Tbomse doclrinam : seditionis, si sic inordiuate perlurbarelur tyranni
1. Non omnis cojlus multitudinis vocari dobel regimen, quod multitudo subjecta majus dotrimen-
populus, sed solummodo cootus juris consensu, cl tuni patorotur ex porturbatiouo consequente quam
utilitalis comnumiono sociatus ox tyrnnni regimine.
2. Seditio opponilur unitati bujus populi, undo {(>] Ha3c tractantur in Specnlo morali, lib. I, part.

et juri, ol utilitati communi; ergo est cx suo ge- m, dist. xxxiv, et lib. HI, part. m, dist. xvu. Eadem
nero peccatum mortalo; loro dicit compilator Speculi in utroque Ubro, sed
3. Regimon tyrannicum non esl ipsi conforme, uoc in libro HI unum arliculuni addil Nono, quaa : <x

ad utilitntom connuunom ordiuatum; ergo pcrtur- movere possunl ad scandalum fugiendum vel de-
balio bujus rogimiuis nou bubol raliouem scdiliouis; lcslaudum.
 '; »

OU^ST. XLllI. AHT. I. 393

S4-aii<ialuin sit peccatum ;

3' utrnm sit pe<- mitatcm dicit eniin Apostolus ad Rom., xiv,
;

catum s{>eciale ; 1° ulnuu sit peocatum mor- '2t liunwn csl non manducarc carnem, et
:

tale ; r>' utruni perfectorum sit scaMdali/ari non bibere vinum, nec/ue in quo frater tuus
ti" utrum eorum sit siandaii/.are; 7" utrnm offcnditur, nut srnnditlizdtur, out infirma-
spiritualiaboua siut i.limiltenda propter tur. Ergo pnedicta dctinitio .^candali non est

scandalum;H° utrum siut propter scimdalum conveuieus.

tenipuralia dimitteiida. Sed conlracst (inod llicroM\ nuis, c.xponens
illnd (juod habcliu' .Malth., xv, Scis quia
Pharisxi audito hoc verbo, dicit, col. 107,
AHTICULUS PRIMUS.
t. 7 Quando legimus Quicumque scan-
: (( :

Ltrum scandahtm convenienter definiatiir dalizaverit, hoc intclligimns, qni dicto vel
quod est diclum, vei factum minus rec- facto occasioncm rnina; dcderit. »
tuni prxbens occasionem ruime. Hespondco dicendnm, quod, sicut Iliero-
nymns ibidem dicit, quod graeco scandalon
Ad primum sic proceditnr. 1. Vidctnr dicitur, nos, oircnsioncm, » vcl « ruinam,
((

quod scandiilum incouvenienter deliniatur vel « impactioucm pedis » possnmus dicero.

esse « diclum, vel factnm minus rectum, (lontiugit enim quod quaudoque aliquis
pra'bens o<'casionem ruinaj. '> Scandalum obcx ponitnr alicui in via corporali, cni ira-
euim peccatnm est, ut post dicetur. Sed se- pingens disponitur ad ruiuam et talis obex ;

cuudum Augustinum, XXII Contra Faust., dicitur scandalum.

cap. xxvu, col. 418, t. peccatnm est fac-
8, « Et similiter in processu viae spiritualis
tum vel dictum, vel coucnpitnm contra coutingit aliquem disponi ad ruinara spiri-
lef?em Dei. » Ergo pnedicta defmitio est in- tualcra per dictura vel factum alterius, in-
sufflciens, (luia pra;termittit « cogitatum, » quantum sciiicet aliquis sua admouitione
sive « concnpitum. » vol inductioue aut cxemplo alterum trahit
i. 1'neterea, cum inter actus virtuosos ad peccauduni ; et hoc proprie dicitur scan-
vel rectos uuus virtuosior vel rectior altero dalum.
sit; illud solnm videtur non esse minns rec- Niliil autem secundum propriam rationem
tum (pioil est rectissimum. Si ergo scanda- disponit ad spiritualem rninam, nisi quod
lum sit dictum vel factum miuus rectnm, habct aliquem dcfcctura rcctitudinis quia :

sequilur, quod omuis actus vii-tuosus praeter id quod est perfecte rectum, magis munit
optimum scandalum. sit homincra contra casum quara ad rui- ,

occasio nominat causam per

3. I'ra'terea, nain inducat. Et ideo couvonienter dicitur
accidens. Sed id quod est per accidens, non quod « dictum vel factura minus rectum,
debet poni in definitione, qnia non dat spe- prwbcns occasioncm ruina*, » sit scandalum.
ciem. Ergo inconvenienter in delinitionc .\(1 primuni ergo diccndura, qnod cogita-
scandali ponitur occasio. tio, vel concnpiscentia ullnra-' latet in corde.
•4. Pra^terea, ex quolibet facto altcrius Unde non proponitur alteri ut obex dispo-
potest ali(piis sumero occasionem rninae, nens ad ruinain ct proptcr hoc non potest ;

quia causiP per accidens snnt indcteniiiiiat.e. habcrc scandali rationeni.

Si ergo scandalum est (juod praibct alteri Ad secundura diccnduin, qnod minus rec-
occasionem ruina-, quodlibet factum, vcl tum non dicitur hoc quod ab aliquo alio su-
dictum poterit esse scandalum, quod videtur pcratur in rectitndinc, scd quod habet ali-
esse inconveniens. (luera rectitudinis dcfectuni, vel quia est
5. Prseterea, occasio niinae datur proximo, secundum so malum, sicut peccatum, vel
rpiando oirenditur aut infirraatnr. Sed scan- (jnia habct spccicra niali, sicut cnin alif|nis
dalum dividitur contra oireusiouem et iufir- rccumbit iu idolio ' (]uanivis enira hoc so- ;

• In Parm. « alii. » :
bitur ad manducandum idolothyta ? Ejusmodl au-
• Id esl « omDcs. « Sic cod. in Pann. « mali. »
: ; : toni cpula.s, utpolo sacras, in templo instrui soloro
' « In idolio, >> id e.st, templo, vel raensu idolia docet Hcrodotus in Clio, ot Virgilius, VIII .fncfd.,
consecrata nam ibi accumbebaut comesluri « Ido-
; in sacriflcio Evandri, ut epulo cuni Trojanis. Unde
lothyta, » sivo carnes idolis iuimolatas; ut patot sequilur idolothyta » ederc in id(jlio, non tantum
<<

ex Apostolo I Cor., vui, 10 Si enim quia rtdcrif : esso malum propler scandalum, sod otinm por so,
eum, qui hahet acienliam, in idolio recnmbcntem : «{uia csl professio idololatrio;. — Parm.
nonne conscicntia ejus , cum $il infirma , «difica-
394 SUMMA THEOLOGICA.
cuiulam sc non sit pcccatum, si aliquis hoc aUquis invidct bonis aliomra; ct tunc illc
non corrupta intcntiono faciat tamcn (juia ; qui facit hujusmodi actum rcctum non dat
habet quamdam spcciem', vcl similitudincm occasioncm, quantum in se est; sed alius
vcnerationis pnrbcrc oc-
idoli, potcst altcri sumitoccasioncm, sccuridum illud ad Rom.,
casionem ruina3. Et idco Apostolus monct I vn, H fJccasio/ie axdcin acdtjda peccatum
:

ad Thcssal., v, 22 Ah omni specie mala

: per mandatum operatum est in me omnem
abstinete vos. Et idco convenientcr dicitur concupiscentiam. Et ideo hoc est scandalura
minus rectum, ut comprchendantur tam illa pussivum sine activo quia ille (jui rccte
:

qua3 sunt secundum so peccata, quam illa agit, quantura est de se, n<jn dat occasionera
quai habent spcciem mali. ruinai, quam alter patitur. Quandoque ergo
Ad tertium dicendum, quod, sicut supra contingit quod etiara sit siraul scandalum
habitum est, nihil potcst csse liomini suffi- activum in uno, ct passivum in altero puta :

ciens causa peccati quod est spirituaUs cum ad inductionem unius alius peccat :

ruina, nisi propria voluntas. Et ideo dicta quandoque vero est scandalum activum sine
vel facta alterius hominis possunt esse solum passivo puta cum aliquis inducit verbo, vel
;

causa imperfecta, aliqualiter induccns ad facto alium ad peccandum, et ille non con-
ruinam. Et propter hoc non dicitur dans «. sentit :(juandoque vero est scandalum pas-
causam ruinae, » sed « dans occasionem; » sivum sine activo, sicut jam dictum est.
quod significat causam imperfectam, et non Ad quintum dicendum, quod infirmitas » ((

scmpcr causam pcr accidcns. Et tamcn nihil nominat promptitudincm ad scandalura of- ; ((

proliibet in quibusdam definitiouibus poni fensio » autcm numinat indignationera ali-

id quod est per accidens quia id quod est
;
cujus contra eura qui peccat quae potest ;

secundum accidens uni, potest pcr sc altcri essc quandoque sine ruina; scandalura »
((

convenire sicut in definitiono fortunae po-

: autem importat ipsam impactionem ad rui-
nitur « causa per accidens, » ut patet II nam.
P/iT/s., text. 52. CoNCLusio. —
Scandalum est dictum vel faclum
Ad quartum dicendum, quod dictum vel minus rectum, praebens aUeri occasionem ruinse (a).
factum alterius potest esse duphcitcr alteri
causa peccandi uno modo per se, aUo modo
:
ARTICULUS II.
per accidens. Per se quidem, quando ali-
quis suo raalo vcrbo vcl facto intendit ahum Utriim scandahim sit peccatum.
ad peccandum inducere vel etiamsi ipse hoc
;

non intendat, ipsum factum est tale quod do Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur
sui ratione habet quod sit inductivum ad quod scandalum non sit peccatum. Peccata
peccandum; puta cum aliquis pubUce facit cnini non cveniunt ex neccssitate quia ,

peccatum, vel quod lial)et similitudinem pec- omne peccatum cst voluntarium, ut supra
cati; et tunc illo qui hujusmodi actum facit, habitum est. Sed Matth., xvui, 7, dicitur :

proprie dat occasionem ruinffi, unde vocatur Necesse cst ntveniant scandola. Ergo scau-
((scandalum activum. » Pcr accidcns autcm dalum non cst pcccatum.
aliquod vcrbum vcl factum unius cst altcri 2. PivTterea, iiuUum pcccatum prix^edit
causa peccandi, quando et praeter intentio- ex pietatis afrectu, quia twn potest arbor
nora operantis, ct pra^ter condilioncm ope- hona nmlos fructus facere, ut dicitur Matth.,
ris, ali(juis malc dispositus ex iuijusmodi vii, IH. Scd alitjuod scandalum cst ex pieta-

opero inducitur ad peccaudum, puta cum tisaUectu: diciteniraDoraiuusPetro, Matth.,

In Parm.
* « mnli. »
: cunt so esse scandalizatos; scandalizari enim est
(n)Hayniimdus « Scandalum est diclum, vol fac-
: l)eccando pati ruinnm spiritualem: isli aulera non
lum, vi>i signnm, cujus occasiono Iraliilur quis iu poccanl, nisi forlo orumporonl in malodiclioues nut
conscnsuni morlalis pcccali. » Dicilur scandalum a judicia lemoraria. Poccalum coram aliis commis-
scandalon gnvc(?, qnod ost ollensio Inlino. Scanda- sum non habel maliliam scnndali nisi quando pne-
lizaro proximiun niliil aliud osl nisi ollondoro proxi- vidolur aul pnrvidori potost no debel poriculum no
mnm provocando oum in consonsum morlalis pec- alii coram quibus commillilur. per illud inducan-
cnli, occasiono dicti, vol facli, vel ciijuscumque tur ad peccandum. Sirpo onim contingit ut pec-
cxlorioris signi. canlos coram aliis lam raala fama laborent, ut nemo
Corrigenda est opinio plurium do vulgo, qui dum pravo poccantis oxemplo moveatur. Id vix ad-
vidontes aul rescientes aliorum pcccata, jusle com- mitli dobet in matoria luxuriiv.
movcnlur, pudore suffunduulur, indiguautur, di-
 ,

QVJEST. XLIII, ART. II. 395

x\i, 2.1 : Scandalum t7}ffii es; ubi dioit Ilio- tharitatem agit. Pi^tost tamcn csso scantla-
roiiymus, col. 110, t. 7, quod « orror apos- lum activum sine pt^ctwto alterius qui scan-
toli ilo pietatis afFectu venicus, nuu(iuaui in- dalizatur, sicut supra dictum est.
contivuni iliaboli videbitur. n Ergo uou Atl orgo dicondum, tiuod hoc
jirinuim
omne soandahnu esl peecatum. qu(xl dicitur Sccesse est ut veniant scan-
:

3. Praiterea , S4\iudalum impactionem (lala, non est intelligendum do necessitato

quamdain iin[M:>rtat. Sed uon quicumquo absoluta, sed do uecessitato (^onditionali, (jua
impinjj^it, cadit. Krgo scaudahun, (juod est scilicet necesse est pnoscita vel praMUudiata

spiritualis casus, potest esse sine peccato. a Deo eveniro, si tamen conjunctim accipia-
Sed contra ost (juod scaiuhihim est dic- <( tur, ut in I dictum ost. Vel necesso est eve-
tum, vel fattum miuus nHtum. » Kx h(3C au- nire scandala uocessitato finis, quia utilia
tem hal>et iUitjuid rationem peocati, quod a sunt ad hoc ut qui prohati sunt, manifesti
rectitudiuc delicit. Krgo scandalum semper fiant, I Cor., xi, 19. Yel nccessc est cvenire
est cuiu peccato. scandala sccundum condilioucm hominum,
Respondeo dicendum, q\iod, sicut jam qui sibi a j)Occatis iioii cavont sicut si ali- ;

supra dictum est, duplcx est scandaluin : quis medicus vidons aliqmjs indebita diceta
scilicet passivum iu eo qui scandaliz;ilur utentes, dicat : necesso ost talcs infirmari;
et acti\ um in eo qui scandalizat, dans occa- quod intolligendum ost sub hac conditiono,
sionem ruinae. Scandalum ergo passivum si diaitam iiou inutcut. Et similiter necesse
semper est peccatum iu eo qui scandahzatur; homincs conversa-
est evenire scandala, si
non enim scandalizatur, nisi iiupiantuni ali- tionem malam non mutent.
quaiiter ruit spirituali ruina, quce est pecca- Ad sccundum diccudum, quod scandalum
tum. Potest tamen esso scandalum passivum ibilargc ponitur pro quolibet impedimeiito.
siue peccato ejus ex cujus facto aliquis scaii- Volebat cnim Pctrus Christi passionem iin-
dalizatur; sicut cum ahquis scandalizatur pcdire quodam pietatis alTcctu ad Christum.
de his quae alius bene facit. Ad
tertium dicenduin, quod nullus iinpin-
Similiter etiam scandalum activum semper git spiritualitcr, nisi retardetur aliqualitcr
est peccatum iu eo (jui scandalizat quia vel : a proccssu in via Dci; quod fit saltem per
ipsum opus quod facit, est peccaturn; vel peccatum voniale.
etiamsi habeat speciem peccati, dimitteu- CoNCLusio. — Scandaliim tam activum quam
dum est semper propter proximi charitatem, passivum semper est peccatum : potest tamen et
ex qua unusquisqueconatur' saluti proximi acti\imi scandalum sine passivo esse, et passivum
providere et sic qui uon diraittit, coutra
: sine activo (a).

^ Sic cod. ; in Parm. : « tenelur. » quod sint mali. Duranto tamen conscientia hujus-
(a) Raymundus : « Non omne scandalum est pec- modi, scilicet quod alii scandalizentur ex illo bono,
catnm; unde ut plenius liqueat in quibus casibus debet istud dimiltere ex quo sine eo potest esse
scandalum est peccatum, in quibus non, nola dis- salus, ne faciens contra conscientiam pedificet ad
tinctiODem, quia aut ipsum factum, diclum vel gehennam. » — Raymundus : « Prsedicta notantur
signum, cujus occasione alii trahuntur ad pecca- his versibus :

tum est malum in sc, bonum, aul inditrerens.

aut Scandala pro vitu, doctrina, justitiaquo
In primo casu fugiendum est omnino scandalum. Tu non effugies; sunt in reliquis fugicnda.
In secundo, si tale bonum est, quo omisso, non es- « Pro vita, » quia pro nullo scandalo debet (juis
set salus omittenti, non debet dimittere illud prop- mortaliter peccare. « Doclrina, » quia doclor vel
ter scandalum; alias videtur ffuod sit omillendum. prsEdicator non debet falsum docere nec pra^dicaro
Undo Innocentius III, Exlr. : « Licet opera illa ([Uie pro aliquo scandalo. Tacere autem potest et debet
sino mortali peccalo omitli non possunt non sint siomnesobstinati sunt, ila quod deteriorcs effician-
pro vitando scandalo dimittenda, nec ea debeant tur ex doctrina. « Juslitia vero, » quia noc judex
pro vitando scandalo commilti quse sine mor- falsara sententiam, nec teslis falsum testimonium
lali peccato committi non possunt, pariter et omitti; debet forre pro aliquo scandalo. Et in istis casibus
de his tnmen qu;t> sine mortali peccalo commitli habet locum Decre. E.iir<iv. Do regulis juris Qui :

possunl, pariter et dimitti, est pro scandalo tollendo scandnlizdvcrit : « Utilius scandalum nasci permil-
ccssandum, et eis pro vitando scandalo insislen- tattir quani veritas deseratur, » veritas scilicet
dum. » —
Guilhermus Ut esl loqui aIi({uando,
: <» : vila-, doctrina.', justilia;. In tortio casu, scilicet
el non loqui, comedere carnes, vel abstinere ab quando factum, diclura vel signuni est indifferens,
eis. Crcdo tamen quod non dobet esso quis facilis videtur, secundum pra-dicta, omnino cessandum
ad credondum quod alii scandalizenlur de bono esso propter scandalum.
opere quod facit, nec facile proptor hujusmodi me- Estno semper peccatum scandali petere ab ali-
tum scandali debet cessaro a bono, cum debeot quo id quod non est facttirus sint) peccalo?
polius prrosumero do aliis quod sinl boni quam Si agatur de opere quod fleri non possit absquo
 ;:

3on SUMMA THEOLO^ilCA,

Scandalum autem artivum potest accipi
ARTICULUS III. duplicitcr pcr se scilicct, et per accidens
: :

Utrum scandalum sit speciale peccatum. per accidens quidem, qtiando est pra^ter in-
tentionem agcntis ut puta f^um aliquis facto
;

Ad tertium sic Videtur quod

proccditur. 1 . suo vel verbo iuordinato non intendit alleri
scandalum non sit speciale peccatum. Scan- dare occasionera ruinae, sed solum suae sa-
dalum cnim est « dictum vcl factum mlruis tisfacere voluntati : et sic etiam srandalum
rcctum. » Scd omnc pcccatum cst hujus- aclivum non est speciale peccatum quia ;

modi. Ergo omne peccatum est scandalum. quod est per accidens non constituit spe-
Non ergo scandalum est speciale peccatum. ciem.
2. Praitcrea, omne speciale peccatum, sivo Per se autem
est activum scandalum,
omnis spccialis injustitia, iuvonitur separa- quaiido suo iiiordinato dicto vel facto
ali([uis

tim ab aliis, ul dicitur in V Etliic, cap. ni intendit alium trahere ad peccandum et sic ;

et V. Sed scandalum non invenitur separa- ex intentione specialis fmis sortitur rationem
tim al) aliis peccatis. Ergo scandalum non specialis peccati finis enim dat speciem in
;

est speciale peccatum. moralibus, ut dictum est supra. Unde sicut

3. Praiterca, omne speciale peccatum furtum cst .speciale peccatura, aut horaici-
constituitur secundum aliquid quod dat spe- dium, propter speciale nocumentum proximi
ciem morali Sed ratio scandali consti-
actui. quod intenditur ita etiam scandalum est
;

tuitur pcr lioc quod coram aliis peccatur spccialc peccatum proptcr hoc quod intendi-
in manifesto autem peccare, etsi sit cir- tur speciale proximi nocumentum et oppo- ;

cumstantia aggravans, non videtur consti- nitur directe correctioni fraternaB; in qua
tuere peccati spcciem. Ergo scandalum non intenditur speciaHs nocumenti remotio.
pcccatum,
est speciale Ad primum ergo diccndum, quod orane
Sed contra, speciali virtuti speciale pccca- peccatura potest materiaUter se habere ad
tum opponitur. Sed scandalum opponitur scandalura activum sed forraalera rationem ;

speciali virtuti, scilicet cliaritati ; dicitur speciaHs peccati potest habcre ex intentione
enim Rom., Si propter cibum fra-
xiv, 15 : finis, ut dictum est.

ter tuus contristatur,jam non secundum Ad secundum dicendum, qnod scandalum

charitatem ambulas. Ergo scandalum est activura potest inveniri separatira ab aliis
speciale peccatum. peccatis, iit puta cum alicjuis proximum
Respondeo dicendum, quod, sicut supra scandalizat facto, quod de se non est pecca-
dictum est, duplex est scandalum, activum tum, sed habet speciera mali.
scilicet et passivum. Passivum quidem scan- Ad tcrtium dicendum, quod scandalum
dalum non potest esse speciale pcccatum; non habet rationem spcoiaUs peccati ex prae-
quia ex dicto vcl facto altcrius aliquem niere dicta circumstantia, sed ex intentione finis,
contingit secundum quodcumque genus ut dictum est.
peccati nec lioc ipsum quod est occasionem
:
CoNci.usio. —
Quanquam passivum scaiidalum,
peccandi sumero cx dicto vcl facto alterius, spcciale peccatum miniiuc sit, acti\iim tomen
specialcm rationeni peccati constituit ;
qiiia spociale peccatum cst, coiTeptioui fratei'ii8e oppo-
non importat specialem deformitatem spo- sjtmu (a).

ciali virtuti oppositam.

pGCcato, pelero aul consiiloro absoliile lalo opns est ficio, sod quom scis non ablaturum nisi per aliud
somper poccaliim scandali, quia osl dirocte indu- maleticium, quia omnis sociolas cum dfemone,
cere aliquom ad poccandum. Sed polore el consu- utpolo Doi inimico irreconciliabili, est jure natu-
lere idem condilionaliler, inccrtis casibus non est rali niicila, ol contra fidelitatom et reverontiam Deo

peccntum scandali v. g.. polo ot consulo ut ali-

: dobitam.
quis jam doterminatus ad majus malum perpolran- Cooporari materialiter peccato allerius por ac-
dumminusmalum, si vult malum ogero, perpetrel liouos socundum so indiirorontes non esl peccalum
hic non cst poccatum scandali. scaTidali. Sic non poccalo scandali labornbant cap-
Si quod petilur tlori possil absquo peccalo, licet livi cliristiani qui remigabanl olim npud Turcos

prnjvidcalur nllor non facturus obsquo poccato, conlra christianos. Necesse tamon est, ut scandali
subsislenlo justa causa, non ost poccalum scandali ]ioccatum absit, quod id fiat melu mortis aut pravis
illud ab 00 polero, v. g. mutuum in necossitalo ab damni.
usurario, sacramonta a malis minislris. (a\ Qnn^slio est do scnndahi aclivo.
Excipo casum ((uo quis polorot a malefico toUore S.Thomas, in art. 1 bujus qutrstionis, duplex
maloflcium, quod quidem potest tollore sine molo- scandalum activum distinxit per se, et per accl- :
 «

OU.I^.ST. XLlll. ART. IV. 397

tlictnm est, .scandalnm importat inipactioncm

(inaindam per (juain aii(piis di.sponitur ad
AKTiriiJ > IV.
ruiuam. Et ideo scandalum passivum quan-
Utrum scaudiilum sit peicatum mortale. (Kxpio quidem polest e.^i.se peccatum venialo,
quasi hal)ens impactionem tantuin ;
piita

Ad quarluiii sic profeditur. I. Viilelur cnm aliquis as. inordiuato dicto vel facto al-

qucMl sc-aniialum sit poccaluiu uiortale. tiniu' terins coininovetur inotn venialis pec(\iti :

euiu» j»ot»aluui quod contiariatiir cliaritati, (pian(io([ne vero est peccatnin inorlale, (juasi

est pecoatum mortalo, ut supra diotum est. habens cum impactionc ruiiiam puta cum ;

Setl .scaudalum t:ontrariatur rharilati, ut alitpiiscx inordinato dicto vei facto aiterins
dictum est. Krgo s^andaUuu ost peccatuin procedit us(}ne ad i)eccatum mortale.
mortale. Scandainm aiitein activum, si sit per ac-
2. Fra>terea, uulli pcccato del)etur pceua cidens, potest esso quando(juo quideiu pec-
damuationis ieterna' uisi mortiili. Sed scau- catum vcniale; puta cum aliquis vel actum
dalodehelur paMia damuatiouis a^teruai, se- vcnialis poccati committit vel actuin (jiii

cuuduui iliud Matth., xvui, G Qui scanda- : uou secunduni se peccatum, sed habet
est
iizacerit wium de pusii/is istis qui in me aliijuam speciem mali, cum aliqua lovi in-
credunt, expedit ei ut suspcndatur mola asi- di.scretione. Onaiulo(jue vero est peccatum
naria in coiio ejus, et demerfjatur in pro- mortaie sive quia coiuinittit actum peccati
;

fwidum maris; quia, ut dicit Hieronymus mortalis, sivo quia contemnit salutom proxi-
iu huuc loc, col. 1-20, t. 7, « multo mclins mi iit si i^ro ea conscrvanda uon priTeter-
;

est pro cnipa breveui reciperc pojuaui, quain inittat ali(inis facere quod sibi libuerit. Si
seteruis servari cruciatibus. » Ergo scauda- vero scandalura activum sc, puta cum sit per
lum peccatum mortale.
est intendit alium ad peccandum
diicere si ;

A. l*ra'terea, oinne peccatum (juod in (jnidein intendat induccre ad peccandnm

Doum coiumittitnr, est peccatnm mortale ; inortaliter, est peccatnm mortalo; et siini-
quia soluui peccalum mortale avertit liomi- liter si iutendat indncero proximuiu ad
nem a Deo. Sed scaudaium est peccatum iu peccaiidum venialitcr pcr actum peccati mor-
Deum; dicit enim Apostoius ad t.orintli., I talis; .si vero intendat indncere proxiniiiin

vui, 1-2: Percuticnles conscientiam fratrnm ad peccandum venialitcr per actuiu peccati
infirmam, in Christumpeccatis. Ergo scan- venialis, est peccatum veniale.
daluin semper est peccatnm mortale. Et per hoc patet rcsponsio ad objecta.
Sed contia, indncere aliquem ad peccaii-
CoNCLCSio. — Scandaluiii passivum veniale et
dum venialiter, potest esse peccatum ve- mortale contiugit csse pn» qualitatc criuiinis in
niaie. Sed hoc pertinet ad rationein scaii-
(lui)d quis dicto, vel facto alterius impingit; acti-
dali. Krgo scandaluiu polest csse pcccatum vum similitcr veniale, vcl murtale est, sccundum
veniale. dispositiojiem actus et intentionem scandalizan-
Hespoudeo dicciidum, quod, sicut supra tis (a).

dens; —
per se, cfuando quis expresse intendit suo Cajetanus, Bannes, Vasquez, Azorius, Sanchez,
faclo vel diclo inducero allerum ad peccalum, vel Becanus, et videtur esse expressa sententia D. Tho-
quando faclum vel diclum eslex se inductivuui ad ma;. Serra, cui Billuart assentit, dicit « Non esl :

peccalum; per accidens, quaudo aliquis male dis- speciale peccatum est tamen specialis circum-
,

positus inducilur ad peccandum ex faclo vel diclo stanlia aclus niulans speciem. »
prailer inlentioncm peccaulis et condilioneni operis. (a) Raymundus : « Utrnm omne scandalum sit
Uic, eadcm
distinctione ulendo, S. Doctur illam peccalum mortale vidcHidiun est. Et quidein plures
alio modo inlelligit per se, quando quis suo inor-
: auctoritates vidonlur expresse dicere quod sic. Tas
dinalo diclo vel faclo inlendit exprcsse traliere al- i7/i per quein scandalitm vcnit Matth., xvin 7. , ,

terum ad pcccaudum; —
peraccidens, (juando quis Qui srandali;arcril iinum dc pusillis istisqui in vie
facit aut dicit id ex quo pra-videt aul prievidere crcdunl, expedil ei ul susjicndnlnr mola asinaria in
potest ac dcbel quod altor scandalizabilur, ahsquo collo ejits, et demergatur in prnfitndum maris, Miiltli.,
exprcssa intcntione inducondi illum ad peccalum. xvm, 0. Satius est mori faine quaiu idulotico cmn
'<

Scandalum per se ol ex intontionu expressa est scaudalo vesci.» —

Augustiuus. Contra videturquod
specialo peccatum. ipso peccans dicitur scandalmn; unde Dominus ail
Controversia esl de scandalo pcr acciden», quod 1'etro Srandalum es mifii, Matth., xvi, 23. Ad hoc
:

datur pcr opus jam ex se malum, an sit specialo dicasquod noc omne peccatum mortale esl scan-
peccalum. Wiggers, Sylvius et raulli illud lenent dalum, quia nullum peccatum in se pure conside-
esse speciale peccalum. Uoc ueganl raludanus, rutum cst scundalum, sed per nccidens, id eat ex eo
398 SUMMA THEOLOGICA.
lis honitas; quia etsi inhaereant suis praelatis

ARTICULUS V. non iiiha.Tent eis, nisi inquantura ihi inhffi-

rcnt Christo, secundum illud I ad Corinth.,

Vtrum scandahtm passivum possit etiam in IV, iO : Imitalores mei estote, sicut et efjo
perfectos cadere. Cliristi. Unde quantumcumque vidcantalios
hahcre dictis vcl factis, ipsi a
inordinat<3 sc
Ad quintum sic proocditur. 4. Vidctur sua rcctitudine non reccdunt, secundum
quod scaiidalum passivum possit etiam in illud psal. cxxiv, 1 : Qui confidunt in Do-
pcrfcctos cadere. Christus cnim fuit maxime mino, sicut mons Sion, non commovebitur
perfectus. Scd ipse dixit Petro, Matth., xvi, in xternum qui Jiabitat in Jerusalem.
23 : es. Ergo multo magis
Scandalum mihi Et ideo in his qui perfecte Deo adhaerent
alii scandahmi pati.
pcrfccti possunt pcr amorem, scandalum iion invcnitur, se-
2. PraBtcrea, scandalum importat impedi- cundum illud psal. cxviii, 10.^ Pax multa :

mentum ahquod quod ahcui apponitur in dilifjentibus legem tuam, et non est illis
vita s])irituah. Scd etiam perfccti viri in pro- scandalum.
cessihus spiritualis vitse impediri possunt, Ad primum ergo dicendum, quod, sicut
secundum iUud I ad Tliessal., n, 18 Volui- : supra dictum est, scandalum large ponitur
mus venire ad vos
ego quideyn Paulus se-
, ihi pro quolihet impedimento. Unde Domi-

mel, et iterum; sed impedivit nos Satanas. nus Petro dixit Scandalum mihi es, quia
:

Ergo etiam perfecti viri possunt scandalum nitehatur ejus propositum impedire circa
pati'. passionem suheundam.
3. PraBterea, etiam in perfectis viris, pec- Ad secundum dicendum, quod in exterio-
cata vcniaha inveniri possunt, secundum ribus actihus perfecti viri possunt impediri.
illud I Joan., i, 8 Si dixerimus, quoniam
: Scd in intcriori voluntate per dicta vel facta
peccatum non habemus, ipsi nos seducimus. ahorum non impediuntur quominus tendant
Sed scandalum passivum non semper est in Deum, secundum illud Rom., vni, 38 :

peccatum mortale, scd quandoque veniale, Neque mors, neque vita poterit nos sepa-
ut dictum est. Ergo scandahim passivum po- rare a charitate Dei.
test in perfectis viris inveniri. Ad tcrtium dicendum, quod perfecti viri
Sed contra est quod Super illud Matth., ex *
infirmitate carnis incidunt intcrdum in
XVIII : Qui scandalizaverit unum de pusillis aliqua peccata venialia non autem ex alio- ;

istis, col. 129, llieronymus

t. 7, dicit : rum scandahzantur secun-
dictis, vel factis

((Nota quod qui scandahzatur, parvulus est, dum veram scandali rationem; sed potest
majorcs enim scandala non rccipiunt. » esse in eis quaedam appropinquatio ad scan-
Rcspondco dicendum, quod scandalum dalum, secundum illud psal. lxxu, 2 Mei :

passivum importat quamdam commotioncm pxne moti sunt pedes.

animi a hono in eo qui scandalum patitur. CoNCLusio. — Cuni viri pcrfecti finuiter, et
Nullus autem commovetur qui rei immohili qxiasi inmiobiliter Deo adhfpreant, scandalum pas-
firmitcr inhairet. Majorcs autcm sive pcr- sivum in eis locum non habet (a).
fecti soli Deo iiiha^rent, cujus est immutahi-

quod pcccatum manifestum est, et ideo datur aliis 1 Conclusio : « Ergo, » etc, deest in Parm. —
occasio peccandi; secus si occultum. » Giiillier- — * Parm. omittit « ex. » :

mus « Videtur mapislor sequi opiiiionem illorum

: (o) Raro scandalum passivnm in perfectos cadil,
qui dicunl quod scandalum noii osl peccatum, sed quia lirmiter inhivrent Doo ct otiam proximo per
circumstantia peccati, non enim quia foniicatur charilatem. Unde, quoad Doum, non de facili per
quis scandalizat, sed quia manifoste fornicatur. Sod aliorum facta vol dicla moveri possunt ad ipsum
nou oporlet hoc (Uci, quia sicut duo actus quando- dorelinquendum; ol, quoad proximum, sciunt Ec-
quo sunt unum i)cccalum formalilor, ut mala vo- closiam de internis non judicare, ot consequenler
luntas el actus soquens, ita e convorso unicus ac- noc ipsos do inlernis judicandi jus habere et ideo, ;

lus formaliter duo peocata, ut doHoralio virpinis do vidontes exlerna, noc do inlernis judicantes contra
qua morilur, quia iile actus ot ost stujirum, et esl proximum suum quom ox charitate diliirunl, cha-
homicidium; ita et fornicatio manifosla quiv non ritativosupponunt proximum non beno advertisso,
ost nisi unicus aclus esl poccatum liltidinis, et esl vol ox motivo alio egisse; facta vol dicla mala re-
Bcandalum. » Omne scandaium aolivum proprie probant; inquantum fieri polost proximum non
dictum est poccatum morlalo ox gonoro suo, sed damnant, et sic ex proximi faclis vel dictis malis
potost iieri veniale et ox indeliboratioue, et ex levi- ad peccatum non inducuntur. Signum est perfec-
tato matorieB. tionis non do facili dicei-e, ul begulta) vulgares di-
 ;

QUMST. XLITl. ART. VI. 309

•K» : Omnia honcste ef secundum ordinom

fiant vobis; ot pra'cipuo lianc cautolam
ARTICULUS VI \\\

adhihent in his in quibus non solum ipsi

Utnim sciuulalum activtim possit inveniri otr«'nderent sed etiam aliis ofrensionera
,

in viris perfcctis. pararoiit. Kt si (juidoiii in oorum niaiiifostis

dictis vol factis alicjuid al» hac modorationo
Ad sextnm sir procctlitur. I. Vidotur desit, hoc provenit ex infirmitate humana
quotl srandaluni activnm possit inveniri in sociindum quam a perfoclionc doficiunt
viris pcrfectis. Passio onim est oHectns actio- n(»n tamoii intantum doficiunt, ut nudtum
nis. Sed ex dictis vel factis perfecti)runi ali- al) ordine ralionis recedant sed modicum '
,

qui pa.ssivo si^andalizantur, .scoundum illud et leviter ;

qucxl non est tam magnum, ut ex
Matth., XV, i'^ Sria, quia Pharisxi audito
: hoc rationahiliter possit ah alio siiini pec-
hoc verho srandalizati siint? V.ry^o in per- candi occasio.
fectis viris potest inveniri scandalum acti- Ad primum ergo dicendum, quod scanda-
vum. lum passivum semper ah aliquo activo
i. Praeterea, Petnis post acceptum Spiri- causatur, sod non semjicr ah aliquo scan-
tum sanctum in statu perfectorum erat. Sed dalo activo alterius, sed ejusdem qui scan-
p«istea prentiles scandalizavit ; dicitur enim dalizatur, quia scilicet ipsc seipsum scanda-
ad «ialat., n, it : Cum vidissem quod non lizat.
recte amhularent ad veritateryi Evanqelii, Ad secundum dicendum, quod Petrus
dixi Cephx, id est, Petro, coram omnibus : peccavit quidem, et reprehensihilis fuit,
Si iti, cnm Judmts sis, gentilitcr vivis et secundum sententiam Augustini , Epist.
iion judaice, q^iomodo f/entes cofjis judai- xxvni, col. llt, t. 2, et ipsius Pauli, suhtra-
zare? Krgo scandalum activum potest csse hens se a gentilibus, ut vitarct scaiidalum
in viris perfectis. Juda^orum; quia hoc incaute aliqualiter
'.). Pra-terea, scandalum activum quando- facichat, ita quod ex lioc gentiles ad fidom
que est pe«catinn veniale. Sed peccata ve- conversi scandalizahantur non tamen fac- ;

nialia possunt etiam esse in viris perfectis. tum tam grave peccatum quod
Petri erat
P>^o scandalum activum potest essc in viris merito possent alii scandalizari unde patie- ;

perfectis. haiitur scandalum passivum; non autem

Sed contra, plus repug-nat perfectioni erat in Potro scandalum activum.
scandalum activum quam scandalum passi- Ad tertium diccndum, quod peccata ve-
vum. Sed scandaluin passivum non potost nialia perfectorum pra^cipue consistunt in
esse in viris perfoctis. Ergo multo minus subitis motibus, qui cum sint occulti, scan-
scandalum aclivum. dalizare non possunt. Si qua vero etiam in
Respfmdeo dicendum ,
quod scandalum exterioribus dictis vel factis venialia peccata
activum proprie est cum aliqiiis talo aliquid coniinittaiit, tam levia sunt, ut do se scan-
facit,quoddc se talc e^t, utaltcrum
dicit vj.j dalizandi virtutem non habcant.
natum sit inducere ad ruinam; quod qui-
dem CoNCLUsio. — Cum perfecti ea cpiai agunt, sccun-
quod inordinato fit vel
est sr.Iimi illud
diiin rfict^^ini ralioneni agant, Deo semper per cha-
dicilur. Ad perfoctos autem pertinef,
ea iilat(,'ni adliicrcntes, non potcst in eis scondalum
qua; agunt, .secundum regulam rationis or- activum csse nisi foiie leve aliquod et
;ili(juod ,

dinare, .secundum illud I ad Corinth., xiv, niodicum, ex ipsa camis infinnitatc proccdens (a).

cunt ego sum scandalizalus. Aliquando nihilomi-

: nolavimus, loqpiendo de scandalo passivo, viri pcr-
nus viri perfccli possunl cx diclis vol faclis aliorum fccli non sunl confirmali in gralia, et coiisequenter
moveri ad peccandum; non enirn sunl adhuc con- i]».si facere vel dicero possunl id ex quo alii moven-
firmali in prnlia. tur ad peccandum.
' Al. « recedalur. >»
:
Caulo ergo sibiinolipsis providere debont. Naui
(a) Licet absolule dical in hoc loco S. Thomas froquonler, el praecise proplcr sanclilaloni profos-
nec scandnlum pasaivum nec scandalurn aclivum sionis vel conversalionis sua;. <'x ips(jrum dictis, vel
inveniri posso in viris perfeclis, aliter dixerat factis, vei prudentia carenlibus. vcl veiiialiler pec-
in
IV Sentcniiarum. disl. xxviii. q. ii, arl. cominosis, minie spirilualis ct peccali mortalia
3, q. \ el i,
ubi agnoscil utnimque scnndalum, passivum scili- pruxinius occusionem siimit.
cet et eliam aclivum aliquando inveniri posse Uayinundus « Porie qiiod aliquis religiosus,
in :

viris perfeclis, non qualenus suni sed

porfucti, vel alius jn.slus habeat puraui et juslani conscien-
quatonus a porfecliooe deficiunt. L*l onim antea liam apud Deum, uiulti tamen suspicanlur malum
 400 SUMMA THEOLOGICA.
peccarent omnes qui pr.ietermittunt et ta- ;

ARTICULUS VII. men Iia*c, sunt ma.xima inter spiritualia

opera. Ergo spiritualia opera debeut pra;-
Utrum bona spirilualia sinl propter scan- termitti propter scandalum.
dalum dimittenda. .'>. Praiterea, vitatio cujuslibet peccati est
quoddam spirituale bonuin quia quodlibet ;

Ad septimum sic proceditur. 1. Videtur peccatum aHert peccanti aliquod spirituale

quod bona spiritualia sint propter scanda- detrimcntura. Sed videtur quod pro scan-
lum diniittenda. Auf,Mistinuscnira, in lib. III dalo proxinii vitando debeat aliquis quando-
- Contra cpisl. Parmcniani, cap. u, col. 93, que peccare venialiter puta cum peccando ;

t. 9, docet (juod « ui)i scliismatis periculum venialiter impedit peccatum mortale «Ite-
timetur, a punltione peccatorum cessandum rius ; debet enim horao impedire daranatio-
est. » Scd punitio peccatorum est quoddam nera proxirai quantum potest sine delri-
spirituale bonum, cum sit actus justitia*. raento propriae salutis, qua3 non tollitur per
Krgo l)onum spirituale est propter scanda- peccatuin veniale. Ergo aliquod bonura spi-
lum dimittendum. rituale debet homo praeterraittere propter
!2, Pra3terea, sacra doctrina maxime vide- scandalum vitandum.
tur esse spiritualis. Sed ab ca est cessandum Sed contra cst quod Gregorius dicit, Super
propter scandalum, secunduni illud Matth., Ezech., hora. vii, § 5, col. 842, t. 2 « Si de :

vu, G Nolite dare sanctum caniOus, neque

: veritate scandalura sumitur, utilius permit-
* Miiiatis marfjaritas * veslras spar(jatis ante porcos, titur nasci scandalura quaiu veritas relin-
mnrga- bonum
^^^ conversi disi^umpant vos. Ergo quatur. » Sed bona spiritualia maxime per-
spirituale est dimitlendum propler scanda- tinent ad veritatem. Ergo bona spiritualia
lura. non sunt propter scandalum dimittenda.
3. Praiterea, correctio fraterna, cum sit Respondeo dicendum, quod, cum duplex
actus charitatis, est quoddam spirituale bo- sit scandalura, activura scilicet et passivuin,
imm. Sed interdum ex cliaritate dirailtitur qusestio ista non habet locura de scandalo
ad vitandum scandalum aliorum, ut Augus- activo : quia cuin scandalura activura « sit
tinus dicit iu I De civit. Dei, cap. ix, § 2, dictum vel factum rainus rectura, » uihil
col. 22, Ergo bonum spirituale est
t. 7. cst cum scandalo activo faciendum.
proptcr scandalum dimittendura. Habet autem locura quaestio, si intelliga-
4. Prseterea, llieronynius dicit' quod tur de scandalo passivo. Considerandura est
« diraittenduin est propter scandaluni omne ergo quid sit diraittendura, ne alius* scan-
quod potest praitermitti saiva triplici veri- dalizetur. Est autera in spiritualibus bonis
tate, scilicet vitaj, justitiae ct doctrinae. » Sed distinguendura. Nara quaidara horum sunt
impletio consiliorum et largitio cleeraosyna- de' necessitate salutis, qua^ pivTterraitti nou

runi raultolies potest prailerinitti, salva tri- possunt sinc peccato niortali. Manifestura
plici veritate praidicta; alioquin semper est autera quod uullus debet mortaliter pec-

do ipso, et sic scandalizanlur, quid fiel? Videlur vident, sed quod putant. Proinde quisquis a crimi-
quod sufiicit ei conscienlia Gloria iiostra h.-vc est
: nibus flagitiorum alque facinorum vilam suam cus-
leslinionium conscientix nostrx. —
Kcce in ceelo lodit, sibi quidom bonefacil; quisquis autem etiam
lestis meus. « Senli de Auguslino quidquid libet, sola fama, in aliis misericors est nobis onim necessaria :

me lanien in oculis l)ei conscienlia non accuset. » est vita nostra, aliis fama nostra. » Raym. « El ut — :

— Auguslinus. Ad hoc tamcn di'"'»^ quod quantum super hoc daret exemplum Dominus, voluit solvere
est in se debcl niti salisfucere ostendondo eis tribulum, dicens Potro Ut non scaudalizemus eos,
:

Intentionem suam, et causam removeudo, etiam vade ad mare, el mitte hamum, ct eum piscem qui
si)eciem mali. Cau. xi, q. iii. Augustinus « Non : prius asccndcrit tollc, et, operlo orc ejus, invcnies
sunt nudiendi sivo viri sancli, sive fa?mina3 qui statercm : illum sumens, da cis pro me et te,
quando repreliomluntur in aliqua nepligeutia, p«?r Matlh., XVII, 2G. Si autom accipore nolunl salis-
quam lil ul in nialam veniant suspicionem, imdo faclionom, sod parali sunt repreheudere et non
suam vilam longe abesso sciunt, dicunt coram nmlari, lunc debol dolere quia illi peccant, et
Deo suflicero sibi conscioutiam lEstimationom , suHiciol ois couscientia bona; unde de Pharisaeis
homininn non solum impudenter, vorum ctiam rospoudil Doiuinus Sinitc eos, caxi sunt et duces
:

crudeliter conlemnontes cum occidant animas CTCorum. »

alioruni, sivo blnsphomanlium viam Doi, quibus '
Non occurrit apud Hieronymum; nec afferenda
secundum suam suspiciouem quasi lurpis, qutu vidotur, Parmensis inslar, auclorilas Glossae Nicol.
casta esl, despicilur vol displicet vita sanclorum, de Lj ra, qui post morlom D. Thomis scripsit.
vel etiam cum accusalioue imitanlium uou quod * Sic cod. ; ia edil. : ix aliquis. »
 ,

UUiEST. XLIII, ART. VII. 401

caro, ut alteriiis pcccatiim inipodiat; (juia miscricordia' operihus; do quibus postca

sorniKliiin ortlincin rluirilatis plus «lohol dicotur.
homo suam salutem spiritualcm diliLccro .\d tertium dicondum ,
quod correctio
quam altcrius. Et iilco ca ((ua' sunt do no- fratcrna, sicnt supra dictum est, ordinatur
ccssitato si\lntis, pra'tcrinitti non dehcnt ad emoiidationom fralris ; et idoo intantiini
pruptcr siandainm vitandnm. conipiitanda est inter spiritualia bona
In his autem spiritnaliltus lionis (pia' non iiuiiiantum hoc consequi potest; (luod non
sunt de necessitatc sidntis, videtur distin- contiiigit, si ex corrcctione fratcr scandali-
gucndum. (Juia scandalnm (pKHl o.\ eis «>ri- zotnr. Kt idoo, si pr<tptor scandaliiin correc-
tur, tiuand(Xiue ex malitia procedit, cnin tio dimittatur, iioii dimittitur spirituale bo-
scilicet aliqui volunt impcdire hujusmodi num.
spiritualia hona. scandala conoilando; et Ad quartum dicendum, quod in veritato
hoc soandalum IMiarisa-ornm, «pii de doc-
ost vitic, doctriiue et justitia", non soluin com-
trina Domini scandalizahantur; quod csso prehenditur id quod est do necessitato salu-
contemnondum I)«tminns «locct. Matth., xv. tis, sed ctiam id per quod porfcctius perve-

(^luan«l«uincvoro s«an«laluin procodit ox nitur ad salutom, socundum illud ad Cor., I

infirmitate vel ignorantia ot hnjusmotli ost ; xii, 31 .Kniulainini cluwismnta meliora.

:

scandalum pusillomm; proptcr quod snnt riide etiam consilia noii sunt simpliciter
spiritualia liona vel occultanda, vel ctiam pra'tcriiiittciida nec etiam misericordiai
,

intoniinn ditrorcnda, nhi pcriculum non opera proptor scandalum scd sunt iiiter- ;

imminet, (luousque reddita rati«)no hujus- dum occultanda vcl diflerenda propter scan-
modi scandalum cesset; si autem post reddi- dalum pusillorum, ut dictum est. Quando-
tam rationem hujnsmodi scandalum durot, quo tamcii consiliorum observatioet impletio
jam videtur ex malitia esse; et sic propter operum niisericordi» sunt de necessitate
ipsura non sunt hujusmodi spirituaha opera salutis; quod patet in his qui jam voverunt
dimittcnda. consilia, et in his quibus cx debito imminet
.\d priinum ergo dicendum, quod poena- defoctibus aliorum subvenire vel in tompo-
nim non est [^ropter se expetenda
inflictio ;
ralibus, puta pascendo esurientem, vel in
se«l po-na." infliguntur ut medicina; qutodam spiritualibus, puta docendo ignorantem,
ad cohibendum' peccata et idoo nitantiim ; sive hujusmodi fiant dcbita proptcr injunc-
hahent rationoin jnstitia', in«iiiantuni per tum officium, ut patet in praelatis , sive
eas peccata cohihontur. Si autem per inflic- propter necessitatem indigcntis; et tunc
tionem pa?narum manifestum sit plura et eadcm ratio est de hujusmodi, sicut de aliis
niaj<ira poccata seipii, tnnc po?narum inllic- quffi sunt (lc ncccssitate salutis.
tio non continebitiir sub justitia; ot in hoc Ad quintum dicendum, quod quidam
casu loquitur Augustimis, quando scilicet dixemnt peccatum veniale esso committen-
ex exconimnni«ati«jne aliquorum iinminet dum propter vitandum scandalum. Sed hoc
periculum s«liisniatis; tunc ciiim oxcommu- impli«'at contraria ; si eniin facicndum est,
nicationem ferre non pertinet ad veritatem jam non malum, nequo peccatum nam
est ;

justitia?. peccatum non potest essc cligibilc. Contingit

Ad .sccundum diccndum, quod circa doc- tamon alitjuid proptcr aliquam circumstan-
trinam dmisunt «onsi^leranda, scilicet veri- tiain non esse peccatum vcniale, quod illa
tas qua' do«-etur et ipse actus docendi; quo- circumstantia snblata pcccatum vcniale
nim priinum est de neccssitate salutis, ut esset; sicut verbum jocosum est peccatum
scilicct ciintrariiim vcritati iion doceat,
sed veniale, quando absquc utilitate «licitur; si
veritatem secnndum «ongruentiam temporis autem ex causa rationabili proferatur, non
et per.sonanim proponat illo cui incnmbit est otiosum, neque peccatum. Quamvis au-
docendi «ifficium; et idco proptor iMilliiin tcin pcr pcccatum vcniale gratia iion t«Mlatur
scandalum «iu«j«l seqni vidoatur, dobct lionio, per (luain cst hominis salns; iiKiuantiim
pra'ternn.s.sa veritalo, falsitatem docero. Sod tameii veniale disponit ad mortalo, vergit in
ipsc actus d«tccn«ri intor spiritnal(;s cleomo- dotrim(3ntum salutis.
synas rompiitatur, ut snpra di«-tiim cst; ct CoNr.i.usio. — Spiritualia bona ad salutem ne-
ideo cadein ratio est do doctriua, et de aliis ccssaria, iliiiiittcuda netiuaquani suut propter

^ Slc cod. ; ia Parin. : « proLibODila. »

Ui. 20
402 SUMMA TIlEOLOr.ICA,

scandalum; at alia bona vel occultanda, vel ad tiori modo conservare, aut recuperarc pos-
teinpus diflerenda sunt, propter scandalum pusil- sumus, quam per judicium. Sed judiciis uti
lormn (a). non licct, ct praecipuc cum scandalo; dicitur
cnim Mattli., v, 40 : Ei fpii vult tecum in
ARTICULUS VIH. judicio contendere, et tunicam tuam tollere,

diinitte ei et pallium; ad Cor., vi, 7

et I :

Utrum propter scandalum sint temporalia Jam quidem ornnino delictum est in vobis,
dimittenda. quod judicio Quare non
habetis inter vos.
non mafjis
mafjis injuriam accijntis? quare
Ad octavum sic proccditur. \. Videtur fraudem patimini? Ergo videtur quod tem-
quod tcmporalia siiit dimittcnda proptcr poralia sint propter scandalum dimittenda.
scandalum. Magis cnim dcijcnuis diiif^^cre ri. Praiterca, inter omnia tcmporalia mi-
spiritualcm salutcm proximi, quae impcdi- nus videntur dimittenda qua» sunt spiritua-
tur pcr scandalum, quam quaieunHiue tem- libus annexa. Sed ista sunt propter scan-
poralia bona. Scd id (]uod minus diligimus, dalum dimittenda. Apostolus enim seminans
dimittimus propter id quod magis diligi- spiritualia, tcmporaliastipcndia iion accepit,
mus. Ergo magis dcbcmus
temporalia ne offendiculum daret Evanfjelio Christi, ut
dimittere ad vitandum scandalum proximo- patet I ad Corinth., ix, 12 etex simili causa
;

rum. non cxigit deci-

Ecclesia in aliquibus tcrris
2. Praitcrea, secundum rcgulam Iliero- mas proptcr scandalum vitandum. Ergo
nymi, « omnia quai possunt praetermitti multo magis alia temporalia sunt propter
salva triplici veritatc, sunt propter scanda- scandalum dimittcnda.
lum dimittenda'. » Sed temporalia possunt Sed contra est quod beatus Thomas Can-
Ergo sunt
pra:;termitti salva triplici vcritate. tuarieusis repetiit res Ecclesiae ' cum scau-
propter scandalum dimittcnda. dalo regis.
3. Praiterea, in temporalibus bonis nihil Respondeo dicendum, quod circa tempo-
est magis necessarium quam Sed cibus. ralia bona distinguendnm est. Aut enim
cibus cst prffitermittendus proptcr scanda- sunt nostra, aut sunt nobis ad conservan-
lum. Sccundum illud Rom., xiv, 15 Noli : dum pro aliis commissa sicut bona Ecclesiae
;

cibo tuo illmn perdere pro quo Christus committuutur pradatis; et bona communia
mortuus est. Ergo multo magis omnia alia quibuscumque reipublic» rectoribns; et
temporalia sunt proptcr scandalum dimit- talium conservatio, sicut et depositoium,
tenda. imminet his quibus sunt commissa ex ne-
4. Pra^tcrea, temporalia nullo convenien- cessitate et ideo non sunt propter scandalum
;

^ Non occurrit apud Hieronymum, utdictum est. propfer ipsum non sunl hujusmodi opera spiritualia
— ' Sic cod.; in Parm. « ecclesiarum. »
: dimiltenda. » Et consullo, juxla Sylvium, S. Tho-
(a) Bona spirilualia qua sunl de necessitate mas dixil « videtur ex malitia esse, » quia non sic
:

salutis non sunt dimiltonda proptcr scandalum semper est. Pusilli enim possunt vei rationem
passivum vitandum. datam ex stupiditale non apprehendere, vel ra-
Illa aulcm bona ea sunt qucB proptermitti non tione aut consuotudine contraria magis duci, in
possunt absque jjcccalo. quo casu adliuc abstinendum est a diclis bonis
Uona spiritualia (juiB non sunl de necessitate spiritualibus, oaquo dilTerro, secundum Cajeta-
salulis non sunt dimiltenda propler scandalum num, si id absque noslra uolabili jactura fieri
pharisaicuin, si subsit aliqua causa ea non ditle- possil, donec scandalizati plenius infbrmentur.
rendi. (^Jiaritas dictal nobis ul oliaiu poccaluro ex Sed propler scandalum pusillorum possunl ne
nialilia occasionem peccandi non olleramus absque aut deboant prfetermitli opera legibus prtecepta
causa. vol prohibita?
Porro noli oblivisci scandalum pharisaicum illud Quidam alisolute et universaliter negant.
esso quo quis ex sola sua sinislra intorprelatione Alii commuuius aliter solvunt sic :

sumil occasionom poccandi ox diclo vol facto allc- Quando cum pra>copto naturali do vitando
rius priRlcr oninom ojus inlonlionom ol condilionem scandalo proximi occurrit incompossibile prte-
oporis, si id fiat proi)tcr solam maliliam. coplum negalivum divinum aut humanum non
Hona spirituaiia i\\m non sunt do Tiecessitato proliibens ros intrinsece malas, aut pnecoplum
salutis, si non immineat poriculum, sunt proplor nliquod aflirmativum, sive nalurale sive positi-
scnndalum i)Usiilorum occullanda aut diiroronda, vum, divinum vol lunnanum : perpendendum est
donec roddila raliono hnjusmodi scandalum ces- quodnam, omnibus atlentis, sit majus et magis
sot. « Si posl roddilam rationom scandalum duret, obligans, et illud est servaudum.
jam videlur ex malitia esse, ail S. Thomas, et sic
 ; ;

QUJIST. XLll I, ART. Vlll. 403

(limitteiida, siout nec alia (lua' sunt de nc- rapcrent, vergcret h(X' in detrimentum ve-
cessitate salutis. ct idco non oportet
ritatis, vita' ct Juslitia» ;

Tenip«tralia verobona qnorura nos sumus propter (luodounKiuc soandalum temporalia

domini, dimitterc, ea tribucndo, si penes dimitti.
nos ea halieanuis, vcl non repctendo, si Ad tcrtium dioendum,(piod non cst de
apud alios sint, propter scandaluni, (luan- intcntioue Apostoli monere (piod cibus tota-
dcHiuo (luidem debenuis, ciuando autem non. liter propter soandalum dimittatur, quia
Si enim scandahun ex hoc oriatur propter sumcre cibum cst de necessitate salutis; sed
ignorantiam, vel inlirmitatcm alierum, quod quod talis cibus cst proptcr scandalum di-
supra diximus esse scandahun pusillorum; mittendus, secundum illud I ad Cor., vni,
tuuc vel totaliler (hmiltenda sunt tempora- 13 \on mnnductiho carmnn in xternum,
:

ha, vel alitcr sedandum, sci-

scandalum est ne fratrem meum scandalizem.
hcct per aliiiuam adnionitioncm. rnde Au- Ad quartum dioendum, qiiod sccundum
gnstinus dicit in lib. l)e scrni. Dotn. in
I Augustinum, in lib. Dc scrmone Domini
I

monte, cap. xx, § t>7, col. 1'H'A, t. 3 Dau- : (c in monte, cap. xix, § '>0, ool. l^iJO, t. 3, illud
dum est qu<xi nec alteri noceat, quantum pra'ccptum Domini est intelligendum sccun-
ab homine credi potest; et cui negavcris dum pra'paratioiiem aiiimi, ut scilicet homo
qu(Hl petit, inilioanda cst ei justitia; et mc- sitparatus prius pati iiijuriam vel fraudcm,
lius ci aliquid dabis, cum peteutem injusta quain judicium subirc, si hoc expcdiat;
correxcris ' . » quandoquc tamcn non cxpcdit, ut dictum
Aliiiuando vero scandalum nascitur ex cst. Et simihter intelligeudum est verbum

malilia, quod est scandaluni rharisa^orum ApostoU.

et propter eos qui sic scandala concitant, Ad quintum dicendum, quod scandalum
non sunt temporalia dimitteuda quia hoc ;
quod vitabat Apostolus, ex ignorantia pro-
et noceret bono oommuni, daretur enim ccdebat gentilium, (lui hoc non consueve-
malis rapiendi occasio, et noceret ipsis rant. Et idco ad tempus abstincndum crat,
rapientibus, qui retinendo aliena, in peccato ut prius instrucrentur hoc cssc debitum et :

remanerent. nde (ire^'(jrius dicit in XXXI

l ex simili causa Ecclcsia abstinet a decimis
Moral., cap. xm, ^-J-i, col. :>H0, t. i> « (Jui- : exigendis in tcrris in (^uibus non est con-
dam, dum tcmporalia a nobis rapiunt, so- suetum decimas solvcrc.
lummodo t<jlerandi sunt quidam vero aequi-
tate servata- prohibendi, non sola oura nc
;
CoNCLUsio. — Temporalia bona Ecclesioe vel
reipublicae nobis commissa , non suut propter
nostra subtrahantur, sed ne rapientes nou
scaiidalum dimittcuda; boua vero uostra propter
sua semetipsos perdant. » scaudalum pusillorum, vel dimittenda suut, vel
Et per hoo patet solutio ad primum. est scaudalum jjrius sedaudum propter scaii-
;

Ad secundum dioendum, quod si passim daium autem ex malitia uou suut dimitteuda, sed
permitteretur maUs hominibus ut aUena repetenda (u).

' Plenias in texlu D. Augustini. — • « Conservata rapicntibus (jui vere quia pharisaice scandalizaban-
charitate. » Migne. tur aliena bona retinerent etiam postquam ipsis ad
[a] Bona temporalia quse non sunt nostra, sed vitandum tale scandalum concessa essent, et sic
nobis ad conservandum pro aliis commissa, sicut in peccato remanerent.
bona pupillorum tutoribus, bona communia recto- Atqui ex malitia scandalizantur et pharisaice illi
ribus reipublica?, et bona Ecclesise prselatis, non qui hodie dc dominio temporali sanclae sedis scan-
8unt propter scandalum dimiltenda, quia omnis dalizantur, et hoc ex corruptione quadam sive in-
dcpositum servare debet, non eslque depositi domi- telligenliarum sive cordium provenit in populis
nus utiliud more dominorum alienare possit. ergo, ctc.
Quoad bona Ecclesio!, si ex eorum defensionc Aliunde raajus malum sequeretur nunc ex di-
ingravescerit scandalum in populo, nec, ratione missione dominii temporalis quam ex scandalo
reddita, sedari posset, preelatus meliua faceret, si etiam pusillorum quorumdam, si quod esset. Nam
conscnsum Ecclesife procuret ut debitum condo- latrones rcgnorum el provinciarum noslris tempo-
netur, quam si exigat ita S. Antoninus, PaJuda-
:
ribus scelera sua perpetrantcs asserunt violentiani
nus, Cnjctanus, ct alii gravps auctores. es.so supra jus el juslitiam. Supremus in terris Dei
Si vcro scaiidalum esset ex malitia et pharisai- vicarius et vocem et exemplum convcrsationis suae
cum non pusillorum sed mfnlo et corde corrup-
, , contra .seditiosam nc facinorosam illum adsertio-
torum, quffi corruplio accidere potest etiam populo nem ex officio suo doctoris universnlis et veritatis
cuidam in communi sumpto, non esscnt dimittenda acjustitiiE testis inconojssi crigere debel justus ac
bona illa, qoia hoc nocerel bono communi, daret- lenax proposlti vir, ita ut, si fractus illabatur orbis
quQ maiia occasioaeiu rapiendl, ei nocerot ipsls dum sustinet jas esse supra violeutiam, impavidum
 ; ,

401 SUMMA THEOLOGICA.

ARTICULUS PRIMUS.
QUiESTIO XLIV.
Vtrum de charitatc debeat dari aliquod
DE PRiECEPTIS CIIARITATIS. prxceptum.
(Et octo quaeruntur.)
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
Deindo considGraiidum est de praeceptis quod dc charitate non dcheat dari aliquod
charitatis; ot circa hoc qua-runtur octo : prajccptum. Charitas cnim imponit modum
i" utrum do charitato sint danda praicepta; actibusomnium virtiitum, dc quibus dantur
2° utrum unum tantum, vel (hio; utrum '.i" praiccpta, cum sit forma virtutum, ut supra
duo siifficiant A° utrum convenicntcr pra^-
; dictum est. Sed modus non cst in pracepto,
cipiatur ut Dcus ex toto corde diligatur; ut communiter dicitur. Ergo de charitate
5° utrum convenienter addatur Et tota : non sunt danda praecepta.
mentc, ctc; 5° utrum pra'ceptum hoc possit 2. Prajterea, charitas, quae in cordibus
in vita ista impleri; 7° do hoc praecepto : nostris per Spiritum sanctum ditrunditur,
Bilirjes proximum tuum sicut teipsum; facit nos Ubcros ;
quia u/A Spiritus Domini,
8° utrum ordo charitatis cadat suh praicepto. ibi libertas ; II ad Corinth., ni, 17.
ut dicitur
Sed obligatio ex praeceptis nascitur,
qua?.
hbertati opponitur, quia necessitatem im-
ponit. Ergo de charitate non sunt danda
praecepta.

feriant ruinse. Pro pauculis, si qui sunt, scandalo debeo cessare a repetitione, cum sine periculo
pusillorum laborantibus quia rcgnum suum lem- possim rc illa carere. »
poralc a lalronibus papa cliam alj eo spolialus Circa nonum articulum Speculi moralis, scilicel
dcfcndit, innumeri, non solum pusilli sed ct fortes qua3 movere debent ad scandalum fugiendum,
scandalizarcntursi vimiuferentibus depositum quod considerandum est primo, de scandalo aclivo; et
custodirc tcnctur libenler concederel. secundo, dc scandalo passivo.
Quoad bona temporalia cujus sumus domini, Scandalum activum vitandum est propter blas-
jjroptcr scandalum pusillorum, vcl sunt totaliter phemiam divini nomiuis propter nocumentum
,

diniiltenda, ea trilmcndo, aut ca non repctcndo, si multiplex proximorum propter infamiam et aug-
,

penes alios sunt (intclligc si non sint gravis mo- mentum nefandi criminis, propter incrementum
mcnli] ; —
scandalum tamcn, ul non dimittanlur et cumulum tormentorum.
illa l)ona, sedari potest per instruclionem aut mo- Multi, visis vel auditis scandalis, vulnerantur in
nilionem. Quod si i)ost instructioncm duret, ordiua- moutibus, perverlunlur iu moribus.
ric lunc est cx malitia, ct pharisaicum, et propler De scandalo passivo « scieudum quod fatuitas
scandalum pharisaicum non sunt dimiltenda bona illorum qui malum exemplum accipiunt et mutan-
noslra temporalia. tur ab his quos male videnl agere, apparot in mul-
Guilhehnus « Quid si dictat mihi couscienlia
: tis videlicet et in male eligendo
, et iu malo ,

quod istescandalizabitur, nisi dedero ei librum agendo.

mcum, aul si repetiero al) eo sub judico res mihi In eligendo quidcm, quia bonos et boua visa
abhitas ab eo; numquid propter vitandum scanda- contomnunt, malos aulem eligunt imitari, qui pne-
lum ejus, tencor ei dare rcm mcam, aut ccssare a ponunt conversationcm malorum conversationi bo-
repelitionc, posito eliam quod niihi rcvclatum sit norum qui potius scquuntur eorum opera, vitia
,

ipsum scandalizandum cx hoc? Ucspondco : si sla- vel exempla quam virlules, magis volunl essc de-
lus meus vel familiie metc non est in luto, si careo generos (luam geuerosi, doformos quam formosi.
rc mea, cl cro in pcriculum incirlendi in impaticn- perniciosi quam fruclifori teuebrosi quam lucidi.
,

tiam aut nuirnnirationom contra Dcuni, nou tonoor Dilfxtiunt homines tencbras magis quam lucem
rem meaui daro aut a i^olilionc ccssaro, cum
, Joan., m. Eligunt lignum morlifcrum, et lignum
deljoam mc i)his diligcro ot nieos quam oxlrancum vitu- dimjtlunt, sicut Adam suic uxoris exemplo.
propler hoc onim excusalur qui indigens ost, ol ab Dimiltiuil mol, ol gustanl fel. Dimittunl panem, et
alio accipil ad usuram, et illo qui ab inlidch rcci- suuuint lapidom. Dimitlunl piscem. ot sumuntscor
pit juramcnlum pcr idohi, ut sil socurus ab oo. Si pionom. Eligunt malos in vasa sua, bonos aulem
nutom in tuto sil status nicus ct funiilioe mea), liccl foras dimilluul. Soquuulur lupum, cl dimittunl
liujusmodi ro caruoro, quod cx hoc nuUum
ita pium pastorcm. Soquunlur Judam proditorcm, ot
mihi voi familitu mcai immiuot poricuhim crcdo , dimiltunt Salvalorom. QuaMunl sibi oxempla cor-
quod lcnoor dare rem politam proptor cvilandum ruptionis, cum invcuiro possonl oxomphi voritatis.
ojus scan(Udum, si lamcu cro(hun eum oa ro essc Ealui sunt in agondo quia faciiuit oa qune dam-
bonc usurum; aiias non quia in hoc oasu daro ei
,
nant et damuando judicaut in aliis. » llivc com-
rom illam csset dare gladium iu manu furiosi.
, pendioso ox Spcculo morali, lib. III, parl. ui,
Undo credo quod proptor vilandum ojus scandalum dist. XVII, circa liu.
 :

OU.€ST. XLIV, AUr. I. Wi

3. Pr.Tterca, cliai-ilas cst praripua iiitor ad dili^^enduiii Dcuni. Nam cor impurum a
innes virtutes, ad quas ordinaiitur pra'- Dci dilccliono abstrahitur, propter passionera
1 i.'pta, nt ex supra dictis patcl. Si ergo do iiuiiuantcm ad tcrrcna conscientia vero ;

cliaritate darcntur alicjna itra-ccpta, debo- mala facit horrcrc divinam jusliliam propter
rcnt {Mtni intcr pra'cipna pravcpta, qua'. liniorcm p(cna'; ildcs autein licta trahit
sinit pra'ccpta dccaloj^M. Nou autcni [xtuuu- allectum in id quod de Deo (Ingitur, sepa-
tur. Krpo nulla pra'cepta sunt do chai*ilato ransa Dei veritate. In quolibetautem ^'cncro
• landa. id (piod est pcr sc, potius cst co (|U(»d est
Sed contra, illud quod Deus reciuirit a pntptcr aliud, et ideo maximum pra-ccptum

nobis cadit sub pra»cepto. Reqiiirit autem est de charitate, ut dicitur Matth., xxn.
M«'us al> lu»mine ut diliLrat cuin, ut dicitur Ad primum crLro diccudum, quod, sicut
Itrut., X. Krgo de dilcctione charitatis, quiu supra dictum cst, cum dc pra-ccptis agerc-
est dilcotio Dei, sunt danda pra?cepta. tur, modus dilectionis iion cadit sub illis
Iles[>ondeo diccnduin, ipiod, .sicut supra pra?ccptis (pia» dantur de aliis actibus virtu-
dictuiu csl, pra'ccptum iinp«»rtat rationcm tum; puta sub hoc pra'CCpto Ilonora pa- :

«iebili. Intantum cr^'o sub

alicinid cadit trcni tiiuni et jnatreni tuam, non cadit,
prjp<epto, in(]uantum habct rationem dcbiti. quod hoc ex charitate fiat ; cadit tamea
Kst autem alicpiid debitum dupliciter uno : actus dilectionis sub pra?ccptis spccialibus.
modo pcr se, aho modo pruptcr aliud. Pcr .so Ad .secuiidum dicendum, (juod obligatio
(|uidem debitum est in unoquoquc negotio praTcpti noii oppoiiitur libcrtati, iiisi iii co
id (juod cst finis, quia habet rationem per so cujus mens aversa est ab eo quod pracipi-
lioni. Proitter aliud autem cst debitum id tur; sicut patet in his qui cx solo timore
<IutHl (trdinatur ad iinem ; sicut mcdico per praecepta custodiunt. Scd pra'ccptum dilcc-
se debitum cst utsanct, propter aliud autem tionis non ex propria
potcst implcri nisi
ut mcdicinam dct ad sanandum. voliintatc ; uon rcpugiiat.
ct ideo libcrtati
Kinis autem si)iritualis vila' cst ut homo Ad tertium diccndum, quod omnia prse-
uniatur Dco, (juod lit pcr charitatcm; ct ad cepta decalogi ordinantur ad dilectionem
hcH" ordinantur, sicut ad finem, omnia quaj Dci ct proximi ; ct idco praicepta charitatis
IM^rtinent ad spiritnalcm vitam, Unde et non fucrunt connumcraiida inter praicepta
^ -tolus dicit, I ad Tini., i, Finis prx- .*>
: decalogi sed in omnibus iucluduntur.
;

^ est clunitas de corde pitro, et conscien-

CoNCLrPio. — Cum per cbarilatcm diiugatur
tia bontiy et fide non ficta. Omnes enim homo ultimum lincm ac ad ea disj)onatur,
in ,

virtutes, de quarum actibus dantur pne- quibus ipsum assequitur, conveniens fuit, de cha-
cepta, ordinantur vel ad purilicaiidum cor ritale aliqua dari pra^cepta (a).
a turbiuibus passionmii, sicut virtutes quaj
.sunt circa passioncs', vd .saltcm ad haben-
dam l>onam conscicntiam, sicut virtutcs
qnai sunt circa opcrati(jnes vcl ad habcn- ;

dain rcctam fidcm, sicut illa qua; pertincnt

ad divinum cultura ct haic tria requiruntur
;

* Sic omnes cod. in Pann. desunt hsec verba

; somel tantum in vila elicerel? Condemnaro non
« Sicul virlutes qucB siint circa passiones. » audemus. »
(o) Non pauci voluerunt nuUuni dari priEceptum « Probabilc est no singulis quidcm rigorose sep-
spcciale diliKcndi Deum actu intemo charilalis tenniis per se obligare praecepluiu charilalis erga
pxpliclto, -sed sufficero etlam sine ullo intenia) Deum. »
dili^ctionis afreclu observantiam cffitcrorum man- « Tunc solum obHgat quando tenemur justificari
dalorum. et non habemus aliam viam qua justificari possu-
Tahs doctrina oCTensiva cst aurium piarum. mus. »
Datur prteceplum speciale diligendi Deum actu Sunt quinta, scxta ot scptima intcr damnatas ob
intemo. Innoccntio XI, anu. 1079.
Undc domnatn; sunt propositionos serpicntcs : « I-^inem ultinumi hoino non tcnotur nmare
« Homo nuUo unquam vilii- sufR ti-mporo tenetur noquo in principio, nequo in docursu vilaj suaj
rlic-Te actum... charilatis ex vi praiccptomm divi- moralis. »
norum » nd «?om virtutem « pcrlin(;nlium. » Est damnata nb Alexandro VIII, ann. iGOO.
Est prima iater damnatas ab Alexaudro VII, PrtKCoptiim ilhid per so obllgat primo initio ra-
ann. 1665. tionis ad hoc surficicntis, et in tino vilie, ct sicpius
« An pcccct mortalitor qui actum dilccUonis Dci iB vita, at quoUes ot quaudo iucertum cst.
m SUMMA TIIEOLOGICA.
operabilibus autcm, in quibus praecepta
legis nos diriguiit, finis habet ralionem
ARTICULUS II.
principii, ut supra dirlum est. Dilectio
Utrum de charitate fuerint danda duo autem Dei flnis est ad quem dilectio proximi
prsecepta. ordinatur.
Et ideo non solum oportet dari praecepta
Ad secundum sic proccditur. \. Videtur de dilectione Dei, sed etiam de dilectioiie
quod de charitate iion fucrint danda duo proximi, propter minus fapaccs, qui non de
praicepta. Praecepta cnim legis ordinantur facili considerareut unum horum praecep-
'

ad virtutem, ut supra dictum. Sed charitas torum sub alio contineri.

est una virtus, ut ex supra dictis patet. Ad primum ergo dicendum, quod licet

Ergo de charitate non fuit dandum nisi charitas sit una habct tamen duos
virtiis,

unum praeceptum. actus, quorum unus ordinatur ad alium

2. Praeterea, sicut Augustinus dicit in I sicut ad finem. Praecepta autem dantur de
De doctr. clirist., cap. xxvn, col. 29, t. 3, actibus virtutiim et ideo oportuit esse plura
;

charitas in proximo non diligit nisi Deum. prsecepta charitatis.

Sed ad dihgendum Deum sufficienter ordi- Ad secundum dicendum, quod Deus dili-

namur per hoc praiceptum Dilifjes Domi- : gitur in proximo, sicut finis in eo quod est
num Deiim tuum. Ergo non oportuit addere ad finem ;tamen oportuit de utroque
et
ahud prseceptum de dilectione proximi. jam dicta.
exphcite dari praecepta, ratione
3. Prseterea, diversa peccata diversis prse- Ad tertium dicendum, (juod id quod est
ceptis opponuntur. Sed non peccat ahquis ad finem, habet rationem boni ex ordine
praetermittens dilectionem proximi, si non ad fincm et secundum hoc ctiam recedere
;

praetermittat dilectionem Dei quinimo dici- ;

ab eo habet rationem mali, et non aliter.
tur Luc, XIV, 26 Si quis venit ad me, et
: Ad quartum dicendum, quod in dilectione
non odit patrem suum et matrem, non proximi includitur dilectio Dei, sicut finis in
potest meus esse discipidus. Ergo non est eo quod est ad finem, et e converso et ta- ;

ahud praeceptum de dilectione Dei et de men oportuit utrumque praeceptum exphcite

dilectione proximi. dari ratione jam dicta.
4. Praeterea, Apostolus dicit ad Rom., CoNCLUsio. — Non modo de Dei dUectione fuit
xui, 8 Qui diligit proximum, lerjem im-
:
dandum prfEceptum, sed propter minus eruditos
plevit. Sed non impletur lex nisi per ohser- in legc divina, adjungi explicite oportuit et pne-
vantiam omnium praeceptorum. Ergo omnia ceptum de proximi dileclione.
includuntur in dilectione proximi.
prfficepta
ergo unum praeccptum de dilectione
Sufficit
ARTICULUS III.
proximi. Non ergo debent esse duo praecepta
charitatis. Utrum sufficiant duo prxcepta charitatis.
Sed contra quod dicitur I Joan., iv,
est
21 Uoc mandatum habcmus a Dco, ul qui
: Ad tertium sic proceditur, l. Videtur
diligit Dcum, diliqat et fratrcm suum. quod nou sufficiaiit diio pi\Tcepta charitatis.
Respondeo diccndum, quod, sicut supra Praeccpta ciiim (lantiir de actibiis virtiitum.
dictum cst cum do praeccptis agcrctur, hoc Actus autcm seciiiuliim objccfa distinguun-
modo se liabent praecepta in lege, sicut pro- tur. Ciim ergo homo quatuor debcat cx
positiones in scientiis speculativis ; in quibus charitate dihgero, sciHcet Deum, seipsum,
conclusiones virtute coiitincntur in priniis proxiimiin ct corpiis proprium, ut cx supra
principiis. Undo qui pcrfccte cogiioscoret diclis patcl, vitk^tiir iiiiod (piatuor debeant
principia sccuiKhim totam siiam virtutem, csse pra3ccpta charitatis ; et sic duo non suf-
noii opus habcrct ut ci conchisioncs scor- ficiunt.
sum proponcrentur. Sed quia noii omnes 2. Prffiterca, charitatis actus non solum
qiii cognoscuiit priiicipia, sufllciunt coiisi- cst diicctio, scd gaudiiim, pax, bcncticcntia.
(loraro quidqiiid in principiis virtuto conti- Sed de actibus virtutiini siint danda pra?-
netur, nccesso cst propter eos ut in scientiis cepta. Ergo duo pravopta charitatis non suf-
ex princlpiis conclusiones deducantur. In ficiunt.

Sic cod. ; in Parm. ; « considerant. »

 QU.EST. XLIV, AHT. III ET IV. -1(17

3. Prwterea, sicut ail virlutem perliiiet de singiilis beneficeutia* partibus inveniiin-

facere bonuiu, ita et dei'liiiaro a uialo. Srd tiir piiocepta tijulita in siicra Scrii^tura, ut
ad facieiidtnu bouuni iiulutiiuur por pra-- [)atot diligontor coiisidoranti'.
cepta afliriuativa, ad decliiiaiiduiu a lualo Ad tcrtiiiin (liconilnin, (luod plus est opo-
per prave|>ta uej^'ativa. Kv^o de cliarilato rari bnmiin, (iiiain vitaro inaluiu ; ot idoo in
fueruut dauda praecepta iiou soluiu aflir- praroptis aflirinativis virtute includuntur
mativa, sed etiam ue^Mliva; ol sic duo praropta uogativa. Kt tamen explicito iuve-
uou sufliciunt.
pravt>[)ta [ira'difta cliaritatis niuntiir i)ra'co[)ta dafacoiilra vitia charitati
Sed contraest quod Doiuinus dicit .Matth., oppusita nain ctnitra odiuin dicitur Lovit.,
;

««- xxu, 40 In his duobus mandatis tota* lex

: XIX, 17 : \e
odcris fratrem tuum in corde
/j/o;contra acodiain dicitur Ecdi., vi, 20 :

ii dicendum, quotl charitas, si-

' Se accdieris vifuulis cjus; contra invidiam
cul su[)ra dictumest, est amicitia qmedaui. tJalat., V, '20 : Non efficiamur inanis fjlorix
Aiuicitia autem ad alterum cst unde Gre- ;
cupidi, inviccm provocantes, invicem invi-
gorius dicit iu quadain houiil., xvii in dentes ; coiitra discordiain voro 1 ad Cor., i,

fvang.,^ l,col. li3U, t.-2: « Charitas habori 10 : Idipsum dicatis omnes , et non sint in
minusquaiu iuter duos uon potest '. » (jno- vobis schismata; contra scaudalura aiitem
modo autem ex charitato aliquis seipsum ad Rom., xiv, 13 Ae ponatis offcndiculum :

dilig-at. siipra dictnin ost. fratri, velscandalum.

Cum auteiu diiectio ct amor sit boui, bo- CoNCLcsio. — Cum bonnm quod est charitatis
num autem sit vel flnis, vel id quod est ad objcctum, vel sit linis, vcl id qiiod ad finem re-
finem conveniontcr do charitate duo prai-
; fcilur , duo tantum de cliaritate praecepta con-
cepta sufliciunt unnni quidoiu quo induci-
: venienter posita sunt : alterum de Dei, alterum de
murad Deum diligeudum sicut iinem; aliud proiinii dilecfione.
autom (luo iuduciinur ad diligenduni proxi-
muin pro[itor Douiu sicnt propter tinoiu. ARTICULUS IV.
Ad priiuum orgo dicenduiu, qiiod, sicut
.\ugu.stinus dicit iu 1 De doctr. christ., itrum convenicnter mandetur quod Deus
cap. xxiii, col. -27, t. 3, « cum quatuor sint dilifjatur ex toto corde.
ex charitate diligonda, do sccundo et quar-
to, » id est de diloctiono sui et corporis pro- Ad quartum sic proccditur. 1. Vidctur
prii, nuUa pra-cepta dauda eraut. Quan-
« quod inconvenientcr maiidctur quod Deus
tumcunH|no oniin homo excidat a voritate, diligatur cx toto cordc. Modus' cnim vir-
remanet illi diioctio sui, et dilectio corporis tuosi actus uon cst in praicepto, ut ex supra
8ui. » Modus autem
diligcndi praicipiendus dictis patet. Sed hoc quod dicitur, ex toto
est homini, ut srilicct so ordinatc diligat, ct corde, importat modum divina? dilectionis.
corpus proprinin; (juod quidom fit por hoc Ergo inconvcnicntcr prfficipitur quod Deus
qiiod homo diligit Deuiu et proximum. ex toto corde diligatur.
Ad s<;jcundum dicendum, quod alii actus "2. Praetcrea, « totum et perfcctum est cui
charitatis consoqnnntur ox actu diloclionis nihil deest, » ut Phys.,
dicitur iii III

sicut elloctus ex causa, ut ex suimi dictis toxt. 03. Si crgo in pra»ccpto cadit quod
patet. Indo iii pra'coptis dilectioMis virtnto Dcus ex toto corde diligatur, (luicumiiue fa-
iucluduntnr pra'ceptado aliis actibus. Et ta- quod iion pcrtinot ad Doi diloctio-
cit ali(iuid
meu proi)ter tarditjrcs invoniiintur dc siii- nom, agit contra pra;ccptuni, ct pcr con-
gulis oxplicite prajcepta tradita. De gaudio soqucns peccat mortalitcr. Scd pcccatum
quidem l*hilipp., iv, 4 : Gandete in Domino venialenou pcrtinetad Dei dilcctioncra. Ergo
de paco autem ad liebr., xii, li:
5<'//i;)er; peccatuin vcniale erit mortale quod est in- ;

Pacem sef/uiniini cum omnihus ; do bcuefi- couvoniens.

ceutia autem ad (ialat., ult., 10 Dum tem- : 3. Praitcrea, diligere Deum ox toto corde
pus habemus, operemur honum nd ormies ;
ost [)orfo(tionis; quia, socunduni IMiiloso-

'
Ibidcm oxplical S. GreKorius rur binos atl pr»- agitur Eccl., xii, i; et v. 0, quoad liumilem; Eccl.,
dicatiuuom iliscipulns miscril Christus, Luc, x : XIV, 13, quoad nmicum; Maltli., v, ii, quoad ini-
« Quia duo sunt pnecepla charitatis, Doi vldelicet inicum; Luc, vi, '.^, quond mutuo indigentem;
amor ot proximi. » Prov., III, 27, quoad oiiincs.
* Nom de benoflcontiip partibus, q\ioad Justum, *
Sic cod. ; non ul in Parm. « motus. » :
40« SUMMA TTIEOLOGICA.
phiim, lil). III Physic, toxt. 64, « totum et
perfoctiim idcm siint. » Sed ca quse sunt
ARTICULUS V.
pcrfcctionis, non cadunt sub praiccpto, scd
sul) consilio. Ergo non debet praecipi quod Utrum siiper hoc : Dilirjes Dominum Deum
Deus ex toto cordc diligatur. tuum ex toto corde tuo, convenienter ad-
Sed contra est quod dicitur Deut., vi, .">
: datur : Et ex tota anirna tua, et ex tota
Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde fortitudine tua.
tuo.
Respondeo dicendum, quod cum praecepta Ad quintum sic procoditur. 1. Videtur
dcntur de actii)us virtutum, hoc modo ali- quod inconvenientcr Dcut., vi, supcrhoc .^J,

quis actus cadit sub pra^cepto, sccundum quod dicitur Dilif/es Dominum Deum tuum
:

quod est actus virtutis. Requiritur autem ad ex toto corde tuo, addatur Et ex tota :

actum virtutis, non solura quod cadat supcr anima tua, et ex tota fortitudine tua. Non
del)itam materiam, scd etiam quod vestiatur cnim accipitur hic cor pro membro corpo-
debitis circumstantiis, quibus fit proportio- rali; quia diligerc Deum non est corporis
natus taU materiae. Deus autem est diligcn- actus. Oportct ergo quod cor accipiatur spi-
gus sicut fmis ultimus, ad quem omnia sunt ritualiter. Cor autem spiritualiter accoptum,
referenda. vel est ipsa anima vel aliquid animae. Super-
Et ideo totalitas quaidam fuit designanda, fluum ergo fuit utrumque ponere.
circa praeceptum de dilectione Dei. 2. Praeterca, fortitudo hominis priecipuo
Ad primum crgo diccndum, quod sub dependet ex corde, sive spiritualiter hoo
praecepto quod datur de actu alicujus virtu- Ergo postquam
accipiatur, sive corporaliter.
tis,non cadit modus qucm habct illc actus dixerat :Dilirjes Dominnm Deum tuum ex
ex aha superiori virtute cadit tamen sub ; toto corde tuo, superfluum fuit addere Ex :

praecepto modus ille qui pertinet ad ratio- tota fortitudine tua.

nem propriae virtutis ; et talis modus sigui- 3. Praeterea, Matth., xxii, 37, dicitur : In
ficatur, cum dicitur : Ex toto corde. tota mente tua; quod hic non ponitur. Ergo
Ad secundum dicendum, quod dupliciter videtur quod inconveniontor hoc praecoptum
contingit ex toto cordc Deum diUgcre uno :
dotur, Deut., vi.
quidem modo in actu, id est, ut totum cor Sed coiitra est auctoritas Scripturae.
hominis sompcr actualitcr in Dcum feratur, Respondeo dicendum, quod hoc praecep-
et ista est perfcctio patriae; aUo modo, ut habi- tum divcrsimode invenitur traditum in di-
tuaUtcr totum cor hominis in Deum feratur, vorsis locis; nam,
sicut dictum est Deut.,
ita sciiicct quod niliil contra Dci dilectioncm VI, ponuntur tria scilicct ex toto corde, et ex
cor hominis recipiat; ct haec est pcrfectio tota anima, ct ex tota fortitudine. Matth.,
viae cui non contrariatur peccatum veniale,
; XXII, ponuntur duo horum, scilicet ex toto
quia non toUit habitum charitatis, cum non cordc, ct in totaanima; ct omittitur extota
tendat in oppositum ol)jectum, sed solum fortitudine, sed additur in tota }nente; sed
impcdit charitatis usum. Marc, XII, ponuntur quatuor, scilicet ex toto
Ad tcrtium diccndum, quod perfectio corde, ot ex tota anima, et ex tota mente, et
charitatis ad quam ordinantur consilia, o.st ex tota virtufe, qua» estidem fortitudiui et ;

media inter duas pcrfcctioncs praedictas, ut ha.'cctiam qiiatuor tanguntur Luc, x; nam
scilicct homo, quantum possibilc cst, se abs- loco forlitiulinis scu virtutis, ponitur Ex :

trahat a rebus tcmporalibus etiam licitis, omnihus virihus tuis.

qua^ occupando animum impcdiuntaclualom Et idco liorum (juatuor cst ratio assi-
motumcordis in J)uum. gnanda; nain (jiiod unuin liorum
alicubi
CoNCLUSio. — Cum Deus ut ullimus finis sit di- omittitur, hoc est quia unum inlelligitur ex
lipcndus, ad quem omnia siuit roforonda, decuit aliis. Est ergo cousidcraudum (piod dileofio
iiobis uiauduri ut oum cx tolo corde diligeremus. cst actus* voluntalis, (lua' hic signiticatur
per cor; iiain sicut cor oorporale ost princi-
pium omniiim corpoialium motuum, ita
cliam voluntas, ct maxime (piantum ad iii-

tiMitionoin Hiiis ullimi. (jui t\^l objcclum cha-

ritalis, csl principium omnium spiritualium
motuum. Triu autem suut priucipia actuum
 ;

Or.^.ST. \L1V, AI\r. V KT VI. m

qiKT movontiir a voluntato : scilieot intelleo- trimur, sentimus, ot intolligimus, debemus
tus, qui significatur por montcra ; vis appo- ad Deum reforro.
titiva inferior, (\ux sipnin«\itnr por animam, Et por hoc patet rcsponsio ad objccta.
et vis exeoutiva exterior, iiu;»' sipriiirnatur CoNr.Lusio. — ('.nnvtMiiontor nobis pnpcipitiir, ut
per fortituilinem sou virtutom, sivo vires. ncum dilipamns p\ toto cor(ie, i(i est, ut tota

Pravipitur orjjo nobis ut tota nostra inten- nostra in n»>uni roforatur intontio ; et ex tota
tio foratur in jloum, (luod est ox tofo conle; montt\ iil i^st, ut noster intellfitus 0(^0 subdatur;
ol ipitKl intellootus nostor sulxlatur Doo, ot ox tuta aninia, vitleliiol ut omnis nostcr aj)pe-
titus (lirigatur secuuilum Doum ot ei tota lor- ;
q\io<l estex tota mento et quod appetitus ;

tiluiline, id est, ut ouinis noster exterior actus Ueo

noster repuletur sooundum Doum, (juckI ost
subdalur (a).
ex tota anima; et (piod oxtorior aotus noster
olKxiiat Oeo, qu»Hl est ex tota fortitudino,
ARTICULUS VI.
vel virtute, vel viribus Deuni diligero.
Chrys«)stomus tamon, Sup. Mntth., hom. Vtrwn hoc prxceptum de dilectione Dci
xi.n in Oper. imperf. \ a med., aooii)it e con- possit in via impleri.
trariocor ot animam, f[iiam dictum sit. Au-
gustinus vero, in I I)e dort. christ., c. xxu, .\d scxtum sic proccditur. Vidctur quod I .

col. -27, t. ;}, refort cor ad cogitationes, ct hoc pran^eptum de dilectiouo Dci possit scr-
animam atl vitam mentem ad intcilcctum.
; vari in via. Quia, sccundum IIioronymum%
Quidam autem dicunt ex toto rordc, id cst, : in Expositione catholicx fidei, « maledictus
intellectu anima, id ost, voluntatc
; mente, ; qui dicit Deum aliquid impossibilo prsece-
id estmomoria. Vel socundum Gre.iroriuni pissc. » Sed Dcus hoc praiceptum dedit, ut
Nvsscnum, lib. De hominis opific., cap. viii, patct Dcut., VI. Ergo hoc praeceptura potcst
col. 44(>, t. l^ por cor significat animam vo- in via impleri.
gotabilem ;
per animam sensitivam ;
pcr 2. rra»tcrea, quicumquc non implct prae-
montem, intellectivam : quia hoc quod nu- ceptum, pcccat mortalitcr quia, secuudum
:

' Nonest Chrysostomi. viribus (totius cordis), ex totis viribus totius (

* Vel potius Pelapium haereticum in (rundam pro- animai), ex totis viribus (totius mentis).
fessione lidei ad Damasum papam missa, ut jum Ex tolo corde, quia Domiuus, ex tola anima, quia
dictum ost. Deus, ex omni mente, quia tuus. Aliter exponitur :

fn) Xlultivolunt his particulis ex toto corde, : ex toto corde, id est ex toto intellectu, ut omnis
«T tota niente, ex tota animn, ex tota fortitudine. intollectus tuus subditus sit intellectui de Dco
unum idem significari, scilicot amorem Dei
et ex tota anima, id est ex tola voluntate, ut omnis
super omnia easque apponi solummodo ad
, voluntas tua subdita sit voluntati divinae; ex omni
majorem explicationom et energiam. Id colligunt mente, id est lola memoria. Quod aulom se([uitur
ex 60 quod Scriptura interdum tres particulas, ex omnibus viribus luis hoc modo impletur in via.
aliquando duas, aliquando quatuor ponit, quod- Vel sic sccundum Augustinum ex tolo corde, id :

que non seraper eadom, nec eodem ordine ponun- est, toto intellecUi, sine errore ex tota anima, id ;

lur nam Deuler., vi, cxprimilur cor, anima et

; est tota voluntate, sino contrarietate. ll)i volunlas
fortitudo, apud MaUh., for, anima et mens, apud se totam colligit, ubi nihil est ei contrarium ex ;

Marqum, cor, anima, mens et virtus, apud Lucam, tota mente, id est memoria, sine difficullate vel
eor, anima, rires et mens qua; varielas signum :
sino oblivione. Ilioc nori possunt impleri in via.
est non esse maf-mum myslerium in distinctionn — H. Bernardus toto corde, id est sapienter; tota
:

harum parlicularum, sod perinde esse sive istte, anima, id ost dulciter; tuta mente, fortiter. Chry- —
sivo illa' ponanlur. Ita Sylvius, post Hilarium, sostomus toto corde, ut cor tuum ad nullius roi
:

Hieronymum, Ambrosium et nliosplures Patres. diloctionem mngis sit inclinatum quam Dei tota ;

Augustinus tamon et Bemardus discrimen po- anima, iit certissimum nniinuin habcas in veritato,
nuiit intor has clau.sulas. et firmum in lide tota mcnte, ut omncs sensus tui
;

Nota Lucam ponero quatuor in modo dilec- Deo vacent, inlellectus, cogitatio, sapienlia, memo-
tionis Doi; lamen Moyses, Deuter., vi, ol Mallli., ria. —Quidam sic toto corde, ut oinnos cogilnlio-
:

X.XH, non ponunt nisi tria. Sod forle Lucas altendil ncs in Doum dirigas; tota anima, ut omnes afToc-
quatuor rntionoa, proplorquas diligpndus ost Dous, tionos nd Dcum rolorqiieas: tola niente, ut omncs
et propler quamlibet siiper omnia. Prima qiiia est oporationcs propler Dcum facias. Grcgorius ex — :

creator ad esse; secundn, quia conservalor in esse; toto rordc, ex lota auima, ex tota mcnte, id est super
lertin, quia recreator in beno esse quarta, quia ;
omnin, el ost inculcatio vorborum qufc significat
glorificator in optimo esse. Vel quatuor ad tria oxcoilontiam amoris. llugo do Snnclo Victoro cx :

reducuntur, ut istud membrum ex totis virihus tolo rorde, id ost devolione, (pioad virgincs ex ;

referalur ad quodlibet aliorum Irium qunsi modiis; tota anima, id est discretione, quoad confessores;
ut sit sensus : Ditigea Dominum Dcum tuum ex tolis ex tota menl0, id esl persevcrautia, quoad martyres.
ilO SUMMA THEOLOGICA.
Ambrosium, lib. Deparad., cap. viii, § 39, qui legitime pugnat, Hcet non vincat, non
col. 309, t. i, pecraturn iiihil cst aliud quaiii ind(! culpatur, nec pcRuam meretur, ita
« transgressio lcgis divina), et ca-leslium ctiam qui in via hoc praiceptum iion implet,
inobedientiamandatorum'. » Si ergo hoc nihil contra divinam dilectionem agens, uon
praireptum non potest in via servari, sequi- peccat mortaliter.
tur fjuod nulhis possit csse in vita ista sino Ad tertium dicendum, quod, sicut Augus-
peccato mortah; quod est contra id quod tinus dicit, in libro iJe pcrfcctione justitix,
Apostolus dicit, Confirmabit
I ad Cor., i, 8 : ubi supra, <( cur non praiciperetur homiui
vos usque in finem sine crimine ; et I ad ista perfectio, quamvis eam in hac vita nemo
Timoth., in, tO Ministrent, nullum crimen
: habeat ? Non enim recte curritur, si quo
hahenlcs. currendum est, nesciatur. Quomodo autem
3. Praeterea, praecepta dantur ad dirigen- sciretur, si nullis praeceptis ostenderetur ? »
dos homines in viam sahitis, secundum illud CoNXLCsio. — Quanqiiam in patria tantiim per-
psal. xviii, 9 : Prxceplum Domini lucidum, fecte dilectiouis praeceptvim impleatur , in via
illuminans oculos. Sed frustra dirigitur ali- tumeu imperfecte adimpleri potest, et magis vel
quis ad impossibile. Non ergo impossibile minus secundum diviua; bonitatis participalionem.
est hoc prfficeptum in vita ista servari.
Sed contra est quod Augustinus dicit in ARTICULUS Vn.
Hb. De perfectione J7istilix, c. viii, ool. 301,
t. 10, quod « in plenitudine charitatis patriae Utrum convenienter detur prxceptum de
prajceptum illud implebitur : Dilirjes Do- dilectione proximi.
mimim Deum tuum, etc. Nam cum est ad-
huc ahquid carnahs concupiscentia^, quod Ad septimum sic proccditur. 1. Videtur
continendo frenetur, non omnimodo ex tota quod inconvenienter detur praeceptum de
aniina diligitur Deus. » dilectione proximi. Dilectio enim charitatis
Respondco dicendum, quod praiceptum ad omnes homines exteiiditur, etiam ad ini-
ahquod duphciter potest impleri uno modo : micos, ut patet Matth., v. Sed nomen
perfecte, aho modo imperfecte perfecte qui- ;
proximi importat quamdam propinquita-
dem impletur pra^coptum, quando pervcni- tem, quae non vidctur haberi ad omnes ho-
tur ad finein queni inteiidit prajcipiens im- ; mines. Ergo videtur quod inconvenienter
pletur autem, sed imperfecte, quando etsi detur hoc praeceptum.
non pertingat ad finein praicipientis, non 2. Praiterea, secundum Philosophum in
tameii receditur al) ordino ad finem sicut : IX a princ, « amicabilia
Etliic., cap. viii,
si dux cxercitus praecipiat mihtibus ut pu- quae sunt ad alterum venerunt ex ainicabi-
gncnt, ille perfccte implet praeceptum qui libus quic sunt ad scipsum; » ex quo vide-
pugnando hostem vincit, quod diix intcndit, tur quod dilectio suiipsius sit priucipium
ihe autem implet, sed imperfecte, cujus dilcctioiiis proximi. Sed priiicipium potius
pugna ad victoriam iion pertingit, non ta- est co quod est ex priiicipio. Ergo non
men contra disciplinam miiitarcm agit. In- debet homo diligere proximum sicut seip-
teiidit autem Dcus pcr hoc pra',ccptum ut sum.
hoino sibi toialilcr uiiiatur ;
quod fict in pa- homo seipsum diligit natura-
3. Prffiterea,

tria, quando Deus omjiia in omnihus,

orit non autein proximum. Inconvenienter
liter,

ut dicitur I ad Cor., xv, 58. Et idco plene ct ergo maiulatur quod homo diligat proxi-
perfcctc iii patria iniplcl/itur Iioc pra'ccptum; mnin sicut sci[)suiii.
in via autem implctur, scd imperfccto; ct Scd contra cst quod dicitur Malth., xxii,
tamen in via tanto unus alio pcrfcctius 39 Scruudum piwccptum simile cst huic
: :

implct, quanto magis acccdit pcr quamdam Diligcs proximum tuum sicut teipsum.
similitudiiicm ad pafria' pcrrcctioncm. HcspoiukH) dicontliiin, (juod hoc pi\Tcep-
Ad primuni ergo diccndiim, quod ratio tuin (X)nvcnientcr traditur ; tangitur enim
illa probat quod aliquo modo potest impleri in eo et diligondi ratio, et dilectionis modus.
in via, licet non pcrfccte. Ratio quidcm diligciuli tangitur ex oo (jiiod

Ad secunduiu dicendum, quod sicut miles (( proximus » nomiuatur ;

propter hoc euim

« Quid cst onim pcccnlnni, nisi prirvnricatio rnra. » Migne.

legis divinee et c(elostium inobedientia maudato-
 QU.€ST. XLIV, AHT. VIl ET VIII m
ex charitato diligere debemiis alios, quia est, nusquam traditur nobis in sacra Scrip-
sunt nobis proxinii, ot secunJuni natura- tura. Ergo non cadit sub praicepto.
lom Dei iiuapinem, et sccunduui capacita- .i. I'raiterea, ordodistinctionem quamdam
teni gloriae. Noc rofert ulruui dicatur proxi- importat. Sed indistincte pra^cipitur dilcctio
mus vel frater, ut habetur Joau., iv, vel I proximi, cum dicitur : Dilitjcs pruxinnim
amicus, ut habetur Levit., xix, quia per tuuni sicut tcipsum. Ergo ordo charitatis
oiuiiia ha'c eadem aflinilas designatur. Mo- non cadit sub prajcepto.
dus autem dilectiouis tant^itur, cuin dicitur : Scd contra, ilUul ([nod Deus in nobis facit
^ictit tfipsum; quod uon cst intoUi;^'cndnin pcr graliam, instruit pcr lcgis pra^ccpta, se-
quautum ad hoc quod aliquis proximum sibi cuiidum illud Jerem., xxxi, 33 Dabo legem :

a'quaUter diligat, sod siiuilitor sibi, et hoc mram in cordibus* eoru/n. Sed Deus causat • Visceri-
sccundum bus.
tripliciter priuio quidein ex parte (inis, ut
: in nobis ordinein charitatis, illud

sciiicet aliquis diligat proximum propter Cantic, ii, l Ordinavit in me charitatem.

:

Doum, sicutseipsum propter Deum debet Ergo ordo charitatis sub praicepto legis
dihL,'ere, ut sic sit dilectio proximi sancta; cadit.
sccundo ex parte regulai dilectionis, ut scili- Respondeo dicendum, (juod, sicut dictum
cet aliquis non condescendat proximo iu ah- est,modus (jui pcrtinct ad rationcm virtuosi
quo malo, sed sohiin in bonis, sicut et suffi actus, cadit sub praiccpto quod datur de actu
vohintati satisfacere debet hoino soluin in virtutis. Ordo autcm charitatis pcrtinet ad
bonis; ut sic sit dilectio proximi justa. Tertio ipsam rationcm virtutis, cuin accipiatur so-
ex parto rationis dilectiouis, ut scilicet non cundum proportioucm dilectionis ad diligi-
dihgat ahquis proximum propter propriain bilc, ut cx supra dictis patct. Unde nianifes-
utiUtatem, vel delectationem, sed ea ratione tum cst quod ordo charitatis dcbet cadere
quod veUt proximo bonum, sicut vult bo- sub prajcepto.
num sibi ipsi, ut sic dileclio proximi sit vera; Ad primum ergo dicendum, quod homo
nam cum quis diUgit proximum propter plus satisfacit ei (jucm plus diUgit; et ita si
suam utiUtatem vel delectationem, non vere miiius diligeret ali(juis cum quem plus debet
diligit proximum, sed seipsum. diUgere, plus vcllet satisfacere illi cui minus
Et per hoc patet responsio ad objecta. .satisfacere debet ; et sic fierct injuria illi

Coifa.csio. — Prseter Dei dilectionem, conve- quem plus dcberct diligere.

aienter homini mandatum fuit, ut proximum suum Ad sccunduin diccndum, cjuod ordo qua-
sicut seipsum diligcrel , id est sancte ,
juste et tuor diUgendorum ex charitate in sacra
Teraciter(a]. Scriptura cxpriiuitur. Nam cum mandatur
quod Deum ex toto corde diligamus, datur
ARTICULUS VIII. intelligi quod Deum super omnia dcbemus
diligere. Cum autcm inandatur, quod aliquis
Utrum ordo charitatis cadat sub prxcepto. diligat proximum sicut scipsum, pra^fcrtur
dilectio suiipsius dilectioni proximi ; simili-
Ad octavuiu sic proccditur. I. Vidclur tcr ctiam cum mandatur, I Joan., iii, 16,
quod ordo charitatis non cadat suij propcepto. quod dchemus profratribus animas poncre,
Quicumque enim transgreditur pneceptum, id est, vitam corporalem, datur intelligi
injuriam facit. Sed aUquniu
si alitpiis diligat quod proxiinum plusdcbomusdiligcrcquam
quantum debet, et alteruin rpiemcunninc corpus proprium similitcr ctiain cum man-
;

phis(hUgat, nuHi facit injuriain. Ergo non datur ad (lal., ult., quod mnxime bonum
transgreditur pra^ccptnm. Ordo crgo chari- operemur ad domcstiros fidei ; et ad Tim., 1

tatis non cadit sub prajcepto. v,vitupcratur quinon hnbet curam suorum,
i. Pra;terea, eacpi.c cadimt sub prceccplo, et maxime do/ncstirorum, datur intclligi
sufticienter nobis traduntur in sacra Scrip- quod intcr proximos, melioreset inagis pro-
tura. Sed ordo charitatis, qui supra positus pinquos magis debemus diligere.

(o) QasB dicla sunt de prjeceplo speciali diligendi cl form.nli. »

interno Deum diconda sunl de pitecejito speciali Esl d(;cima.
diligendi interne proximum. « Pr«Bcei)lo proximura diligondi possumus satis-
Hinc sequentea proposiliones ab Innocentio XI facere pcr solos actus exlernos. »
damnatte aunt :
Esl undecima.
«t Non tenemur diligcre proximum actu intemo
 ; ; ;

412 SUMMA TlIEOLO(;iCA.

Ad tertium diccndura, quod cx lioc ipso sapientia debeat numerari inter dona Spiri-
quod dicitur : l)ilif/es proximum tuum, da- tus sancti ; T in quo sit sicut in subjccto;
tur conscqncritcr intclligi quod illi qui sunt .'i° utruMi sapicntia sit spcculativa tantum,
magis proximi, suut magis diligendi. vcl ctiam practica ; i" utrum sapicntia quae
CoNCLUSio. — Ordo ch.iritatis, cum pcrliiifal ad cstdonum, possit csse cum peccato mortaii
rationem virtulis, procul duLio suJj pry:'ce[)lum utrum sit in omnibus habentibus gratiam
."»°

cadit. gratum facientem; G° qua; Ijcatitudo ci res-

poudcat.

QUiESTIO XLV. ARTICULUS PRIMUS.

DE DONO SAPIENTI^ (a).
Utrum sapientia debeat inter dona Spiritus
(Et sex quserunlur.) sancti computari.

Deinde considerandum est de dono sapien- Ad primuni sic proccditur. Videtur I .

tia^,quod rcspondct charitati ct primo dc : quod sapientia non dcbcat iiitcr dona Spiri-
ipsa sapicntia; sccundo dc vitio opposito. tus sancti computari. Doiia cnim sunt per-
Circa primum quaeruntur scx 1° utrum : fcctiora virtutibus, ut supra dictum est. Sed

(o) Ilsec qufesllo tractatur in lib. I, part. iv, testatur B. Jacobus, scihcet terrena, animalis, dia-
dist. VI Spcculi moralis. bolica, et alia desursum descendens.
« Deinde considerandum est de septimo dono, Sapientia terrena consistit in aggregatione divi-
scilicet sapientise. tiarum temporalium. Uli dicuntur sapientes in hoc
Circa quod consideranda sunt soptem : mundo qui sciunt per quascumque vias, bonas
1. Utrum sapicntia sit donum Spirilus sancti; vel malas, divitias congregare.
2. In (luo sit tanquam in subjecto; Sapientia animalis est sapientia in custodia
3. Utrum sapientia sit speculativa tautum, vel carnis et corporis, et in degustatione delectatio-
etiam practica; num carnalium.
4. Utrum donum sapientise possit esse cum pec- Sapientia diabolica est in oppressione pauperum,
cato mortali in excogitatione malitiarum et vindicatione inju-
5. Quiuto ulrum sit in omnibus habentibus gra- riarum. Sapientia desursum descendens est sapien-
tiam gralum facientem; tia justorum, et, juxta Gregorium, « est nihil per
6. Do dignitate sapientiaj ostensionem fingere, sensum verbis aperire, vera
7. De efTectibus ejus. » diligere ut sunt, falsa devitare, bona gratis exhi-
Sapicnlia, sccundum philosophos, virlutem et bere, mala libentius tolerare quam facere, nullam
scientiam complectilur, et quasi ex ambabus con- injurifB ultionem quaerere, pro veritate conlume-
ficitur. Est enim sapientia divinarum et humana- liam suslinere et hoc lucrum putare. » Haec sa-
rum rerum aniore virlutuni condita notitia sive pientia primum quidom pudica esl, deinde pacifica,
cognilio. « Virtus cum scientia conjuncta sapientia modesta, suadibilis, bonis consentiens, plena mi-
est. Naturam etenim hominis Deus lianc esse vo- sericordia, non judicans, sine simulatione. Nihil
luit, ut duarum reruni cupidus ac appetens esset, protiosius. speciosius, deleclabilius, honorabilius,
religionis et sapienlias. Sed homines ideo falluntur frucluosius. Sapicntia preliosior est ciiuctis opibus
quoniam aut roligionem suscipiunt omissa sapien- omne dcsidcrabilc ei «oh potcst com-
prcliosissimis, cl
lia, <iut sapientiae soli sludent omissa religione, parari, Prov., viii. Clara esl et quse nunquam mar-
cum allerum sinc allero verum essc non ])ossit. ccscil sapicntia, Sap., vi. Non liabct amaritudinem
Maximum aulem argumcnlum est neque ad philo- convcr.^^dlio iltius, nec t.vdium conviclus illius. Sap.,
soi)liiam noquc ad sapientiam tendere, neriuc ipsam vui. Sapicns in populo hoercditabit honorem, Eccl.,
sapienliam esse quod myslerium ojus barba tanlura XXXVII.
cclebratur ot pallio. Ilnquo non vitia excidil, sed Acquiritur autom per doclrinam, diligenter et
abscondit. » Lactantius, lib. De falsa sapientia. humililer aiuliendo. Si dilexoris audirosapiens eris.
« Nogant (lucmquam esse virum bouum nisi sa- Audit>iis siipiens sapienlior erit. Audi tacons simul
picntom, sed illam sapientiam inlorprolanlur quam ot qua'rons. Invonlus ost Josus in medio doctorum,
nemo adhuc morlalis est asseculus. » Cicoro, De audiens iUos et iulerrogans.
amicitia. Ac(iuiritur oliam ot nugetur in lependo et subti-
Ait lioetius dixisse Platonem bealas fore rospu- liler medilando. Lil)ri suut pro memoriaj labili sup»-
blicas si aut cas sapienlcs regerenl, aut earum l)lemento. Parum essol audire et interrogaro siue
roctores sapientioe sludorent. Plnlonis quoque dicla nuMuoria ncc memoria sufticoret omnia rotinere
,

sunl hrec : si sapienliic fornia oculis vidori possel, siue studio. In libris iuveniuutur etiam quandoquo
niaximo ad amorem sui omnes exoilaret. quiv hoiuo alias non atidivit. Piwterea visus certio-
• Sormo (latur cunclis, aninii sapirnti» {itiuris. i
r(Mu rcddit homiuem quam auditus verbum enim ;

Distich. Catonis. audilum Iransit, litlora scripta manet.

Sed quid illa sapienlia comparala dono sapion- Snpieutia requiosoit in cordis hnbitalione. decla-
tiiv? r:ilur iu iDCulione, d(Mnousliatur iu conversatione,
Sciendum quod muUipIox ost sapieulia, sicut cl probatur in operatioue. In corde prudenlis requi<s-
 QVJFST. XI V, ART. I. 413

virtiis so lial)ot solum ad boniiin : umlo et altissimani, pcr quam ccrtis.simo do aliis ju-
Au{5'u>tinustlicit in lib. II Dc lihero arhit., dicatur, ot S(>cun(hiin (|Maiii oiunia ordinaro
cap. XIX, col. 1268, t. 1, quod « virtutibus oportot. »

nomo inalo ntitur. » Ertjromulto maLrisdouii CaiLsa autcin allissiina duplicitor accipi
Spiritus sancti so habent solnin atl bonuin. potcst; vol simplicitor vol in aliipio goiioro.
Sctl sapientia se habet etiain ad malum ; di- Ulo orgo qui cognoscit causam altissiniam
citur enim Jac, iii, 1."» : (^lnaMlam sapientia inaliipio gencro, et pcr oam potost do omni-
est terrena, ani/nalis, dia/ioUra. Krpj sa- bus genoris Judicaro ot ordi-
(pia' siint illius

pientia non debet poiii inter dona Spiritus naro, dicituresso sapions iii illo gonero, ut
saucti. in modicina vel architoctura, secundum
'i. Prcpterea, sicut .\uprustinus dicit , \ll illud Iad Cor., iii, 10 Ut sapiens architer-
:

l)e Trin.yC. xiv, col. HMh>, t. S, <> siipientia tus fundamentum posui. Illo autom (lui

esl divinarum rerum ('oynitio. » Sed cogni- coguoscit causam altissimam simpUcitor,
tio divinarum rcruin, (luam homo potest per quio cst Deus, dicitur sapions simplicitor in-
sua nafnralia babere, pertinet ad sapien- quantum per rcgulas divinas omnia potest
tiara, tpKi' est virtns intollectualis; cognitio judicaro ot ordinaro.
autem divinorum supcrnaturalis pertinet ad Ilujusmodi autem judicium consequitur
fiilem, (pue est virtiis th(^()l(»giea, nt ex snpra honio por Spiritum sanctum, secundum
diclis patet. Krp> sai»ioiitia magis dobet dici illiid I ad Cor., ii, 15 Spiritualis judicat :

virtus quam donum. omnia; quia, sicut ibidem dicitur Spiritus :

3. I*rieterea, Job, xxviii,2S, dicitur : Ecce omnia scrutatur, etiam profunda Dei. Undo
tinior Domini , ipsa est sapientia,etrccedere manifostum ost quod sapioulia est donum
a malo, intelUfjentia; ubi socundum lilto- Spiritus sancti.
ram Septuaginta ', qua utitur Augustiuus, Ad primum orgo dicendum, quod bonum
Ub. XII De Trin., c. xiv, § i>-2, col. iOiO, t. 8, dicitur dupliciter uno modo quod est vere
:

et lib. XIV, cap. i, col. i030, t. S, liabotnr : boiium, ot simplicitor porfoctum ; alio niodo
Ecce pietas ij)sa est sapientia. Sod taiu timor bonum, secundum quam-
dicitur ali([uid osso
quara pictas ponuntur doua Spiritus sancti. dam similitudinom, quod est in malitia per-
Ergo siipiontia non dobot nuinorari intor foctum ; sicut dicitur boiius latro, vol porfec-
doua Spiritus sancti, quasi donum ab aliis tus latro, ut patet per Philosophum in V
distinctum. Mctaph., text. 21. Et sicut circa ea qua3 sunt
Sed contra cst quod Isa., xi, 2, dicitur : verc boiia, invcnitur aliqua altissima causa,
Requiescet super eum Spiritus Domini, quaiost suminum bonum, quod ost ultimus
Spiritus sapienticV et intellectus. por cujus cognitionem dicitur homo
liiiis,

llespondeo dicondum, quod, sccundum vcre sapions; ita otiam in malis est inveniro
Philosophum, in princ. Metap/ujs., cap. ii, aliquid ad quod alia reforuulur, sicut ad ul-
« ad sapientem pertinet considerare causam timum {Inem, per cujus cognitionem homo

citsapientia et dirigil cogitationes, Prov., xiv. Sa- cum sapiente. Unde David habuit secum Nathan,
pientia docel oiiporldno tempore lo(jiii, qiiia tempus Sadoch, Chusi et Achilopel; et Salomon similiter
tacendi et tempus loquendi. Sapiens tnccbil usque ad viros experlissimos. Ulilis est in perferendis moles-
tempus. justi mcdilabitur sapienlinm.
()s Job — : tiis. Qui patiens est muUa gubernabilur sapicntia.
Numquid sapiens respundit f/i/n.si i» ventum loquena? Utilis esl in propellendis injuriis. Major est sa-
— Quis sapiens et disciplinatus inter vos ostendal pientia quam armn bellica; mclior estsupicntia quam
conversationem suam m
mansiietudine sapientix, Ja- vires oinnium potcntior cst sapientia.
cob. —
Scilis quod docuerim vos prxcepta atquejim- IJtilis in pra*cavendis insidiis diemonnm et
esl
titias. Si facietis et ea obsercabitit . el complebitis hominum; iinde in Apoc. dicunlur aniinalia sancla
opere, hxc eat enim vestra supientia ct intellectus co- plena oculis ante et retro. In Ezech. vero dicilur ([uod
ram pnpiitis : haec dicobat Mfjyses nd filios Israel. tolum corpus eoruin pienum eral oculis. Et ilGruin :

Frurtu.s sapienliffi mulliplex est el innuinerabilis. Omni- corpus eorum, et colla, et manus, ct pcnna:
Fructus ejus pretiosior est cunctis opibus, vt omnia plena erant oculis. Undc de Jacobdicitur In fraiide :

qusc desiderantur huic non valent comparari, Prov., circumienientium illi affiiit sapicntia, et honestum
vui. Ltilis est in ledilicanda domo consciontise : fccit illum, custodivit illum ab inimicis, et a seducto-
Sapientia tedificabitur domus , Prov., x.xi. (Jui — ribus tutavit illum.
audit rerba mea et ca facit assimilahitur viro sapienti Pcr sapicntiara cofrnoscimus rpiaj supra nos sunt,
qui mdificatit domum suam supra petram, Mattli., qua3 inlra nos sunt, (lum circn nos sunt, et quffi
VII. — Est utilia in conferendis consiliis Ego su- : infra nos sunt, el per consequens quid diligere,
pienlia habHo in consHio, Prov., viii. Quanto bomo quid vitaro debemus.
sni)ientior esl. tanto libonllus traclal consilia »ua ' Parm. addil : « inlerprelum. »
 ;

4U SUMMA THEOLOGICA.
dicitur essc sapiens ad malc agcndum , se- tum est. Ergo sapientia non cst in intellectu
cundiimiliud Jercm., iv, 22 Sapientes sunt : sicut in suijjccto.
ul faciant mala, benc autem facere nescie- 2. Pradcrca, Eccli., vi, 23, dicitur : Sa-
runt. (Juicuinquc autcm avertitur a fine de- pientia doctrinx, secundum nomcn cst ejus;

bito, necessc est quod alifjucm finem indel)i- dicitur eniin sapicntia quasi sapida scientia,
tum sihi pra^stituat quia omne agcns agit
,
qucjd vidctur ad afrcctuni pertinere, ad
proptcr (inem. Undc si pra^stituat sibi lincm qucin pertinet experiri spirituales delecta-
in bonis exterioribus terrenis, vocatur sa- tiones, sive dulcedincs. Ergo sapientia non
pieniia terrena ; si autem in bonis corpora- est in intellectu, sed magis in aHectu.
libus, vocatur sapientia animalis ; si autem W. i'raiterea, potentia intelloctivasufficien-
in aliqua exccUentia, vocatur sapientia dia- tcr perficitur per doiium intellectus. Sed ad
bolica, propler iniitationeni supcrjjiai diaboli id quod potcst ficri pcr uiium, supcrfluum
de quo dicilur Job, xli, 25 \lpse est rex su- essct plura ponere. Ergo non est in intel-

Univer- per omnes* filios superbisB. lectu.

sos.
Ad secundum dicendum, quod sapientia Sed contra est quod Gregorius dicit in 11

quai ponitur donum Spiritus sancti, diffcrt MoraL, cap. xlix, § 77, col. .V.)2, t. 1, quod
ab ca qua3 ponitur virtus intcUectualis ac- « sapientia contrariatur stultitiae. » Sed
quisita; nam illa acquiritur studio bumano; stultitia est in intellectu. Ergo et sapienlia.

haic autcm cst dc sursum dcsccndens, ut Respondeo dicendum, quod, sicut supra
dicilur Jacobi, ni, iri. Similiter etiam diifcrt dictum est, sapientia importat quamdam
a fidc; nam fides assentit veritati divinaj rectitudinem judicii secundum rationes di-
secundum scipsam; scd judiciura, quod est vinas. Rectitudo autem judichpotest contin-
sccundum vcritatcm divinam, pcrtinet ad gcre dupliciter uno modo secundum per-
:

donum sapientiae. Et ideo donum sapientiai fectum usum rationis; alio modo propter
praisupponit fidem, quia « unusquisque connaturalitatem quamdam ad ea dc quibus
benc judicat quae cognoscit, » ut dicitur iii jam est judicandum sicut de his quae ad;

I Ethic, cap. iii. castitatem pertinent, per rationis iiiquisitio-

Ad tcrtium dicendum, quod sicut pietas, ncm rccte judicat ille qui didicit scientiam
quae pertinet ad cultuni Dci, cst manifesta- moralcm scd per quamdam connaturahla-
;

tiva fidci, inquantum pcr cultuin Dei pro- tem ad ipsam, rectc judicat de eis ille qui
testamur fidem ita ctiain pictas manifcstat
;
habet liahitum castitatis.

sapientiam. Et propter hoc dicitur, quod Sic ergo circa res divinas ex rationis iu-
pietasest sapientia; etcadcm ratione limor. quisitione rectum judicium habere pcrtinet
Per hoc ciiim ostcnditur quod hoino liabct ad sapientiam qua3 cst virtus intellectualis
rectum judicium de divinis, quod Deum ti- sed rectum judicium habere de eis secun- '

met et colit. dum qamdam connaturalitatem ad ipsas,

— Sapienlia, qua secuudum regulas
pertinet ad sapicntiam' secundum quod
CoNCLUSio.
omnibus dijudicare doiium est Spiritus sancti ; sicut Dionysius
divinas liomo dc potest, est

in nobis cx Spiritus saucti gratia, dicit in ii cap. De div. nom., § 9, col. O-i",
t. quod « llicrotheus est pcrfectus in di-
1,
vinis, non solum discens, sed et patiens
ARTICULUS II.
divina^. »

Utrum sapientia sit in intellectu sicut in Ilujusmodi autem compassio, sive conna-
subjecto. turalitas ad rcs divinas, lit pcr charitatem,
qua' quidem uiiit nos Dco, sccundum illud
Ad secundum sic proceditur. 1. Vidctur I ad Corinth., vi, 17 Qui adhxret Deo", 'Domino.
:

quod sapientia non sit in intcllectu sicut in joius spiritus cst. Sic crgo sapientia, qu(e
subjecto. Dicit enim Augustinus in lil». De cst doiium, causam qiiidem habet in volun-
gratia Novi Tcstamcnti, epist. cxl, c. xviii, tatc, scilicctcharitatem; scd essentiam habet
col. 557, t. 2, quod « sapientia est charitas in intcllcctu, cujus actus est rccte judicarc,
Dei. » Sed charitas cst sicut in sul>jccto in ut supra habituiu cst.
voluntate, non in intellectu, ut supra habi- Ad primum ergo diccudum, quod Augus-
Sic cod.; iu Parm.
< ^< liabero et secundum. »
: « Isto non discendo tanlum, verum etiam dlTina
— Sic cod.; iu Parm. « sciculiam; » nec recte.
» :
patiendo, assecutus, » elc.
»~ • £x versioue Joanuis Sarrasini. Corderius ;
 ;

QVJEST. XLV. ART. II F.T III 41^

tiniis [loquihir dc sapientia quantuin ail ;i : In S(t/)icfitia anilntlate ad ros f/ui foris
suain ex (jno etiani sunutiir noinen
t-au.-Hini ; sunt. llocaiitein [lertinet ad actioncm. Krgo
sapientia', secuiiilum quod saporein quem- sapientia non est solum speculativa , sed
dani im[K)rtat. eliain practica.
l nde i^atet responsio ad seoundum. Si Uesi)oii(leo dicendum, quod, sicut Augus-
tameu iste sit intellectus illius auctoritatis : tinus dicit in .\ll De Trin., c. xiv, col. iOOO,
quoil non videtur ; (iiiia talis e.xpositio n(»n t. 8, superior [)ars rationis .saplcntia; depu-
convenit noinen (piod habet
nisi seeuiuliiin tatiir, inferior aiitcm scicnlia'. Supcrior
sapieutia in latiua lingua in gra>co autem ; autem ratio, ut ip.sc, in codcin lib., cap. vii,

lum coinpetit, et furle nec in aliis lingruis. § I^, col. IO(>*i, dicit, « inlcndit rationibus
I nde potiiis videliir noinen s;q)ieiitiie ibi a*tcrnis, » scilicct divinis, « ct (•onspiciendis,
aceipi pro ejus fama, qua a cunctis com- et consulendis; » conspicicndis quidcni, se-
niendatnr. cundum ([luxl divina in sei[)sis contcmpla-

.\d tertium diccndum ,

quod intellectus lur ; cousulcndis autcm, .sccundiim quod
hal)ct duos acliis, scilicet percipere et judi- [)er divina Judicat de huinanis actibus, per
ciu^e; ad quoruin primum ordinatur donum divinas rcgulas dirigcns actus humanos,
intellectus; ad secundum autem, secuudum Sic ergo sapientia, sccundum quod est
rationes divinas, donum sapientia'; sed se- donum, uon solum est speculativa, sed etiam
cuudum rationes humanas, donum scientiae. practica.

CoNCLCsio. —
Sapientia, causam quidem, nimi- Ad primum ergo dicendura, quod quanto
rum. chaiiUitom iii volunfate Jiabot, ipsa tamen aliqua virtus cst allior, tanto ad plura se
secundum essentiam in intcllectu existit, per extendit, ut hahctiir in lib. De causis, pro-
eamque intellectus de omnibus rectc judicat. posit. 10 et 17. Unde ex hoc ipso quod sa-
picntia qua? cst donura est cxccllentior ,

ARTICULUS 111.
quam sapicntia quae cst virtus intellectualis,
utpote magis dc propinquo Dcum attingens
itrum sapirntia sit specitlativn tantum, an per quaradam unionem aiiimae ad ipsum
etiam practica. habet quod uon solum dirigat in coiiteinpla-
tionc, scd ctiam in actionc.
.\d tertium sic proceditur. 1 . Videtur Ad secundum dicendum, quod diviiia iii

quod sapientia non sit practica, sed specu- sc quidcra sunt necessaria, et aeterna ; sunt
lativa tantuin. Doniun eiiim sapientia? est tamcn rcgula? contingcntium, quae huraanis
e.\cellentius (piam sa[)ientia secuiiduni quod actibus subsunt.
est intellectualis virtus. Sed sapientia, se- Ad tcrtium dicendura, quod prius est
cundum (juod est intelleclualis virlus, est considerare aliquid in scipso quani secun-
speculativa tanlum. Krgo multo magis sa- dura quod ipsura ad alterura comparatur.
pi(!ntia qua; est donum, est speculaliva, et Unde ad sapientiam prius pertinet contera-
non praclica. platio divinorura, qua^ cst visio principii; et
practicus intellectus est circa
t. l'ra'terea, posterius dirigcrc actus hiimanos sccundum
o[x.Tahiiia, qiue .sunt contingentia. Sed sa- rationes divinas. Nec tainen in actibus hu-
pientia est circa divina, quai suut ceterna ct manis cx dircctionc sapicntia! provcnit araa-
ncces.saria. Ergo sapicntia rion potest essc ritiulo, aut labor; .scd potius aiuaritudo
practica. I^roptcr sapientiara vertitur in dulcedinom,
3. l'ra'terea, Grcgorius dicit in VI Moral., et labor in requiem.
eap. xxxvii, § (il, col. 764, t. 1, quod « in CoNCLUsio. — Sapiontia, qu£e donum Spiritus
contemplationc primipiuni (puxl I)eus est, sancti est, non modo speculativa, sed etiam prac-
qua-ritiir; in oi»eralioiic autcm siib gravi tica est.
nccessitatiim fasce lahoratur. n Sed ad sa-
pientiani [)ertinet divinoruiu visio, ad quain ARTICULUS IV.
non [)ertinet .suh aliquofa.s<^c lalxjrare (piia,
:
Utrum sapientia possit esse sine gratia, et
ut (licitur Sap., vni, 16 Son liabet amari-
:
cum peccato mortali,
%. tndinem conversalio ejus' nec txdium con-
victus illius.Krgo .sapientia est contcinpla- Ad qiiartum sic proceditiir. i. Videtur
tiva tanlum, non autein practica, sive activa. quod sapicntia possit cssc sinc gratia et cum
Sod contra cst (puxl dicilur aJ Coloss., iv, pcccato inortaii. De his cnira quab cum pec-
 ;

410 SUM.MA TUEOLOfilCA.

cato mortali haberi non possunt, praicipue non autem illa sapientia de qua loquimur.
'

sancli gloriantur, secundum iilud II ad Co- Adtcrtium dicendum, quod sapientia, etsi
rintli., 1, 12 : Gloria nostra liiec cst, tcsti- diflert a churitate, tamen pra;supponit eam ;

monium conscicntix nostrx. Scd de sapien- et ex hoc ipso dividit inter fiUos perditionis
tia sua non debet aliquis gloriari, secundum et regni.
illud Jerem., ix, 23 'Non rjlorictur sapiens
:
CoNCLUsio. — Sapienlia qii.T pst donum Spiritus
in sapicntia sua. Ergo sapientia polest esse sancti, (juia prjEsupponit charitatem, cum peccato
sine gratia cum pcccato mortali. mortali esse non potest.
2. l^raiterea, sapientia importat cognitio-
ncm divinorum, ut dictum est. Scd aliqui
ARTICULUS V.
cura peccato mortali possunt habere cogni-
tioneni veritatis divina^ , secundum illud Utrum sapientia sit in omnibus haben-
Rom., I, 18 : Veritatem Dei in injustitia tibus gratiam.
detinent. Ergo sapientia potcst csse cum
peccato mortali. Ad quintum sic proceditur. 1. Videtur
3. Prseterca Augustinus dicit in XV De quod sapientia non sit in omnibus habenti-
Trinit., cap. xvm, col. 1082, t. 8, de chari- bus gratiam. Majus cnim est sapicntiara
tate loquens : « Nullum est isto Dei dono habere quam sapicntiam audire. Sed solum
cxccllcntius ; solum est quod dividit inter perfectorum est sapientiam audire, secun-
filiosregni icterni ct filios pcrditionis aetcr- dum illud I ad Cor., n, Sapientiam lo- :

nae. » Scd sapicntia diUert a charitate. Ergo quimur inter perfectos. Cum ergo non
non dividit inter fdios regni ct filios pcrdi- omncs habcntcs gratiara sint perfccti, vide-
tionis. Ergo potest esse cum peccato mor- tur quod raulto niinus oraues habentes.gra-
tali. tiam habeant sapicntiam.
Sed contra quod dicitur Sap., i, 4 In
est : 2. Pra^terea, « sapicntis est ordinare, »

malcvolam animam non introihit sapicntia, ut Philosophus Metaph., cap. u;

dicit in I

nec habitabit in corpore subdito peccatis. et Jac, ni, 17, dicitur, quod est judicans
Rcspondeo dicendum, quod sapientia quse sine simulatione. Scd non omnium haben-
cst donum Spiritus sancti, sicut dictum cst, tium gratiam est de aliis judicarc, aut alios
facit rcctitudincm judicii circa res divinas, ordinarc, sed solum prailatoruni. Ergo non
vel per regulas divinas dc aliis, ex quadam oranium habeutiura gratiam est habere sa-
connaturalitate, sive unione ad divina ;
quae picntiam.
quidcm dictum cst.
cst pcr charitatem, ut 3. Praeterea, (( sapientia datur contrastul-
Et idco sapientia dc qua loquimur praisuppo- titiara, » ut Gregorius dicit iu II Moral.,
nit charitatem. Charitas autem non potest cap. XLix, § 77, col. 592, t. 1. Sed raulti
esse cum peccato mortali, ut ex supra dictis habentes gratiara sunt naturaliter stulli, ut
patct. Unde rclinquitur quod sapicntia dc patet de amcntibus baptizatis, vel qui post-
qua loquimur, non potest esse cura peccato niodum sine pcccato iu amcntiam incidunt.
mortali. Ergo non in omnibus liabentibus gratiara
Ad primura ergo dicendum, quod illud cst sapicntia.
intclligcndum rcbus
cst dc sapientia in Sed contra est quod (]uicumquo est sine
mundanis, sive etiara in rcbus divinis pcr peccato mortiUi, diligitur a Deo, quia chari-
rationcs Imnianas; do qua sancti non glo- tatera habct, qua Deum diligit ; Deusautem
riantur, scd cam sc fatcntur non habero, di/if/cntes se dilir/it, ut dicitur Prov., vni.
secundum ilhid Provcrb., xxx, 2 : Sapicntia Scd Sap., vii, 28, dicitur quod netninem

hominwn non csl mccuni. (iloriantnr au- dili(/itDcus nisi cum qui cum sapientia
tcm dc sapientia divina, secundum illud I inhabitat. Ergo in oranibus habontibus gra-
ad Corinth., i, 30 factus cst nobis sapicn-
: tiani sino peccato mortali cxistentibus est

tia a Dco. sa[»ientia.

Ad socunduni dicondum, quod ratio illa Uespondco diconduiu, qiiod sapientia de

proccdit do cogniliouo divinorura qua> ha- qua loquimur, sicut dictura est, iraportat
betur pcr studium et inciuisilionem rationis, quamdam roctitiidinoni judicii ciica divina

quai potest haberi cum pcccato mortiUi ct conspiciouda, et consulonda ; et quimtum

< Parm. addit •

« do. »
 QUiEST. XLV, AIIT. V ET VI. 417
ad utrnmqiie ex iinione ad divina seouiuluMi
diversos j^^radus ali(|ui Siipientiani sortiuu-
AUTICLLLS VI.
tur. Quidam enim sortiuntur de tantuiu
recto judieio taui in conteiuplafioue di\ iuo- Itrum septinui hentitudo respondeat dono
ruuj, quaiu eliaiu in ordiiiatioue reruiu sapientiiv.
humaiianim secundum diviuas regulas,
(|uantuin est neoessarium ad siduteiu ; et Ad sextum sic j^rocediliir. I. Videtur
hcH- nulli deest sine peccato luortali existeuti (juod septima beatiludo iion resj)ondeat
per gratiam gratum faeientem ;
quia si na- dono sapientia?. Septima enim bealitudo
tura non detioit iu uecessariis, luulto minus est : licdti pacifici, quoniam filii Dei voca-
gratia. l nde dicitur 1 Joan., ii, :27 : Inclio hutttur. LtruuKjue autein horuin j)ertinetim-
docel vos de oinnitnK. inediato ad cliaritatem : uaiu de pace dicitur
(^uidam auteiu altiori gradu percipiunt in psid. c.xviii, Kio : Pax multa diiif/entiOus
sapicuti£L' donuiu, et quantuni aJ couteiu- /cf/cm tuam : ct ut Ajjostolus dicit Hom., v,
plationem diviuoruiu iiKiuantuiu scilicet , i> : Cluiritas Dei cordibus difjusa est in
altiora ijua-daiu mysleria et coj^uoscuut, et nostris pcr Spiritum sanctum,
datus cjui
aliis manifestare possuut et etiam quantum ; estnobis;i\\i\ quidem est s\}\v\{\is adoptionis
ad directiouem humanorum secundum re- fiUorum, in r/uo clamamus : Abba Pater, ut
gulas di\inas, inquantum possunt secun- dicilur Uoin., viii, 15. Ergo septiina beati-
dum eas uon sohim seipsos, scd etiam ahos tudo magis debet attribui charitati quam
ordinaro ct iste gradus sapientiai uou est
; sapientiiB.
communis omnibus habentibus gratiain !2. unumquodqno magis mani-
i*rieterea,
gratuiu facientem, sed inagis pertiuet ad festatur perproxinium eHectum quam per
gratias gratis datas, cpias Spiritus sauctus reinotum. Sed proximus effectus sapientiae
distribuit prout vult secuu(iuiu illud i ad , videtur cssc charitas, secuudum iliud Sap.,
Corinth., .\u, H .4/// datur per spiritum : vii, 27 Per nationes in animas sanctas
:

serj7to sapienlia.', etc. se transfert; amicos Dci et prophetas co?is-

Ad primum ergo dicendum, quod Apos- tituit. Pax autem et adoptio hliorum videu-
tolus lixpiitur ibi de sapientia, secundum tur esse remoti eirectns , cnm procedant
quod sc exlendit ad occulta mysteria divi- ex charitate, ut dlcluin est. Ergo l)eatitudo
norum, sicut et ibidem dicitur Loquimur : sapientia' respoudeus, deberet magis deter-
Dei sapientiam in mi/sterio, cjuw al/scondita minari sccundum dilectionem charitatis
€St\ quam secundum jmccm.
Ad sccundum dicendum, quod quamvis 3. Pricterea, Jacobi, iii, 17, dicitur : Qu3e
ordinare ali(js homines ct de eis judicarc desursum est sapientia primiim (luidem ,

pertin(.'at ad solos [inelattjs ; tamen ordinare pudica est, deinde autem pacifica, modesta,
proprios actus, et de eisjudicare pertinet ad suadibilis, bonis consentiens, plena niiseri-
unuuKpienKjue, ut patet per Dioiiysium, iu cordia et fructibus bonis, judicans* sine 'Non
Epist. ad iJemophilum, § 3 et i, col. lOlU, simulatione. Beatitudo ergo correspoudens ^"^«cans.
t. I. sapienlia', iion magis debuit accipi secuu-
Ad tertium dicenduiu, (juod amentes bap- duui pacem quam secuudum ahos eflcctus
tizati, sicut et pueri, habent quidem habi- cajlestis sapieutiaj.
tuiu sapientia*, (juod cst donuin sccundum Sed contra est quod Auguslinus dicit in
Spiritus uon iiabeut actunii
saucti ; scd lib. 1 De sermone Domini monle, cap. iv,
in
proptcr inq)ediiuentum corporaie, quo im- col. 1235, t. 3, quod « sapientia couvenit
peditur in eis usus rationis. pacificis, in quibus nullus motus cst re-
bellis, sed obteniperans rutioni'. »
toNi.t.Lsio. — Sapi)-iitia; duniuii, qiiod csl yr.itia
Kcspondco di(X'nduni, quod septima bea-
gralid data, ad aliuruiii s^iluti;iii onlinatitiii, non
nccessario est in ouinibus gratiani graliiin facit;ii-
litiido congrue adaptatnr douo sapientiaj et
tem babuntihu.i qua ad nostrani
; at s^ipiiMitia
(jnaiitinn ad merituin, et (juantuiu ad praj-
,

diriijunur siibiteni, oninibus ffi-atiani gratum fa- iiiiiiiii.

cienlfui babentibus est communiH. Ad iiieriluin (juidein |)erlinel quod dici-

tur : Ueatipacifici. l'acillci autem dicunlur

* Nicolai legit : '< in mysterio abaconditam. » — * Plcuius iii lcxlu D. Augubliui.

111. 27
 »

A\9, SUMMA TIIKOLOfilCA,

quasi p.ircm facicntos vcl in scipsis, vcl ad dcjjitnm ordincm rcdigantur; quod per-
ctiani in aliis; quorum utrumfjuo contiuf^^it tinet ad ralioncm pacis. Et idco convcnien-

per hoc quod ea iu quibus pax constituitur terJacobusdicit, quod sapienlia f/ux desur-
ad dcbitum ordincm rcdiguntur; nam « pax surn est, quse cst donum S[»iritus sancti,

est tranquillilas ordinis, » ut Augustinus prirnum estpudica, quasi vitaiis corniptelas

dicit, XIX De civit. Dci, cap. xui, col. (JiO, j)cccati deinde atitcm pacifica, quod est
;

t. Ordinarc autcm pcrtinct ad sapicu-

7. finaUs cflcctus sapicutia*, propter quod po-
tiam, ut patct pcr IMiilosophum in principio nitur beatitudo. Jam vero omnia quae se-
Metapli., cap. u. Kt idco cssc i^acificum con- quuntur, manifestaut ea per quce sapicntia
vcnicntcr attribuiLur sapicntia;. Ad pra^- ad paccm perducit, ct ordinc congruo. Nara
mium autcm pertinct quod dicitur : Filii homini per pudicitiam a corruptelis rece-
Dei vocahuntur. Dicuntur autcm aliqui fihi dcnti primo occurrit quod, quantum ex se
Dei, inquantum participant siniiUtudincm potcst, modum in omnibus teneat ; et quan-
Filii unigcniti, cl naturahs, sccuudum illud tum ad hoc dicitur modcsta. Secundo, ut in

Rom., vni, 21) : Quos prsescivit confonnes his in quibus ipse sibi non sufficit, aliorum
fieri imarjinis Filii sui; qui quidem est sa- monitis acquiescat et quantum ad hoc sub- ;

picntia gcnila. Kt idco participando donum dit, suadihilis. Et ha'c duo pcrtinent ad hoc

sapicntia3, ad Dci filiatioucm homo pcrtin- quod homo consequatur pacem in seipso.
git. Sed ulterius ad hoc quod homo sit pacificus
Ad primum ergo dicendum, quod chari- etiam aliis, primo rcquiritur ut bonis eorum
tatis cst habcrc paccm ; scd faccre paccm non repugnct; et hoc est quod dicit Bo- :

est sapicntia? ordinantis. Siniilitcr ctiam Spi- nis consentiens. Sccundo quod defectibus
ritus sanctus intantum dicilur spiritus adop- proximi compatiatur in aircctu, et subve-
et

tionis, inquantum pcr eum datur nobis si- niat in efTcctu et hoc est quod dicitur
; :

militudo Filii naturahs, qui est geuita sa- Plena misericordia ct fructihus honis. Tertio
pientia. rcquiritur ut charitative eiuendare peccata
Ad secundum diccndum, quod iUud est aliorum satagat et hoc est quod dicit,7Mrf/-
;

intclligcndum dc sapicntia incrcata, quae camus sine simulatione ; ue scihcet correc-

primo se nobis unit pcr donuni charitatis, tiouem praicedcus odiuin intcndat explere. '

et ex hoc revelat nobis mystcria, quorum CoNCLDSio. —

Septima beatitudo, qua in Evan-
cognitio est sapicntia infusa. Et idco sapicn- dono
gelio pacilici beati pronuntiantur, s;ipientise
tia infusa, quai est douum, non cst causa quantuni ad meiituui et quanlunx ad piwniium
magis cffcctus.
charitatis, scd respondet (a).

Ad tcrtium diccndum, quod, sicut jam

dictum est, ad sapientiam, secundum quod
QUJ]:STIO XLVI.
estdoiuim, pcrtiuct uou sohun contcmplari
divina, scd (itiain rcgularc humanos actus. DE STULTITU, QUiE SAPIENTIiE OPPOSITA EST (6).

In qua quidcm dircctione primo occnrrit (Et tria qureruntur.)

remotio a malis, qua; contrariantur sapien-
tia3; uiide ct timor dicitur essc initium sa- Deindo considcrandum est de stultitia,
pientiiv, inf(uaiitum facit rcccdcre a malis ;
qua^ opponitur sapicutia' ; hoc qua^-
ot circa
ultimum aulcm cst sicut finis, quo omnia runtur tria :
1" utrum stuUitia oppouatur
^ Sic cod. ol sensus esl
; « no 'nlendal explere
: commodorum componsatione leniunt stulli nec ,

odiuni iJiwcedens correclioncm. » In Parm. « ne : vitaro veniontia nec ferre pnvsentia possunt. »
,

corroclioncm prielendens odiuin, » elc. Cicero, De natura deorum. « Stoicorum sentenlia —

Seplima l)ealiUido oi)talur douo sapientiee.
(a) fuit onmos stultos insanire, omnesqito sapienles
« Cordi enim pacifico revoiat Doniinus sacra sua. esse liboros, et omnos stnltos sorvos. » Cioero, De
Guslale , cl vidole qitoniam suaris est Dominiis, paradoxis. —
« Stultiliaj proprium ost aliorum vitia
Ps. XXXIII. Sapicnlium srribx in tcmpore varuitatis. cornore, suorum oblivisci. " Cicero. in Tusculanis,
ct qui minoralur actu sai)icnliam pcrripict, Eccli., lib. III. — « A quibusdam dictum est slultos omnos
xxxviii, "21). » insanos ossc, sicut omno cu>num olere quod non
Ilujro a Sanclo Cliaro, Sup. cap. v Mallh. soinper, sod dum commoves sentias. » Auinistinus,
.
(b) Stultilia osl privalio sivc» dcfectus sapicntia\ lib. I Soliloquiorum. Cato tamen dixit — :

« Stullilia cst cuni inalum coguituni non vitalur. 1 liisipions csto i-um tcmpus |H)sluIal aul rc« ,

llugo. —
«Slullitia est in factis diclistiuo per igno- StuUiliam simulBre loco prutlcnlia sunima eet. >

rantiam rocti ac boni orralio. » Lactantius, De vcra Distich. xviu, lib. II.
juiliUa. — « Multaincommodaiu vilaquaj sapientes « Aliquando deponeudum supercilium , et remil-
 : ;

QU.flST. \LVl, ART. 1. .11)

sapiontiae; -2* iitrum stultitia sit pecoatum; Moral., cap. XLix, § 77, col. ri92, t. 1, quod
2" dil (luud vitiuui capitalo mlucatur'. u douum s;q)ienli;e datur contra stultitiam. »

Uespondoo dicoudum, quod iiomeu stul-

ARTICULUS PIlI.MrS. titia» a stuporo vidolur esso suuqitum uude ;

Utruin stuUitia opponatur sapientiie. Isidorus dicit in lib. X EtipnoL, ut supra :

« Stultus est proptor stuporem non

(pii

Ad priuium sic procoditiir. 1. Vidoliir movetur. » Et dHlort stultitia a latuitate,

q\UM\ stultitia uon op|>^uatur sapioutia'. dicitur, quia slultitia iuiportat
sicut iliidoui
Siipientia' euiui tiirecte videtur opi)oni iusi- liobotudiuom cordis et obtusiououi sousuuui
pieutia. Sed stultitia non videtur esse idem fatuitas autem importat totaliter spiritualis
quod iusipioutia; (|uia iusipioutia vidotur .sousus privatiouom. Et idco convenienter
essc .solum cina diviua, sicut ot siipioutia; stultitia sapieutiiooppouitur.
stultitia autem se hal>et et circa divina, et Sapiens enim, ut ibidem, § 2 10, Isidorus
circa humana. Krpo sapientia? nou opponi- dicit, « dictus est a sapore, quia sicut gustus

tur stultitia. aptus ost ad discrotiouom sa[)oris ciborum,

i. I*ra*terea, unum oppositorum non ost sic sapiens ad diguoscentiam rerum, atquo

via pervonioudi ad aliud. Sed stultitia est causarum. » Unde patet quod stultitia oppo-
via pervouiondi ad sapieutiam; dicitur enim nitur sapientiai sicut contrarium; fatuitas
I ad (!or., lu, 18 Si quis vidcfur inter vos
: autem sicut pura ucgatio nam fatuus ;

sapiens esse in hoc sxculo, stultus fiat ut sit caret sensu judicaudi; stultus autcm babct
sapiens. Ergo sapientiae non opponitur stul- sen.sum, hebetatum; sapiens autem
sed
titia. subtilom perspicacem.
et
;j. Praeterea, unum oppositorum non est Ad primum crgo dicendum, (juod sicut
cau.sii altcrius. Sapientia autem est causa Isidorus ibidem dicit, « insipiens contrarius
stultitia; : dicitur euim Jerem., x, \\ : est sapienti, quod sit sine sapore discretionis
StuUus factus est ontnis hnmo a scientia et sensus. » Unde idera videtur essc insi-
sua ; siipieutia autem qucedam scientia est, pientia cum stultitia. Pra^cipue autem vidc-
et Isa., XLVU, 10, dicitur : Sapientia tua, et tur aliquis esse stultus, quando patitur
scientia tua, hxc decepit te; decipi autem defectum in summa' judicii, quae attenditur
ad stultitiam [MMtiuet. Ergo sapientia? non secundum causam altissimam nam si dcfi- ;

opponitur stultitia. ciat in judicio circa aliquid modicum, uon

i. Pra?terea, Isidorusdicit in lib. X Etym., ex hoc vocatur aliquis stultus.
§ 2i<), col. .'{O.l, t. 3, quod <( stultus cst qui Ad secundum diccndum, quod, sicut est
per ig-nomiuiam non commovctur ad dolo- (luaedam .sapientia mala, ut supra dictum
rem, et qui non movetur injuria'. » Sed est, quae dicitur sapientia stultis\ quia
hoc pcrtinet ad sapiontiam spiritualcm, ut accipit pro causa altissima ct fiue ultirao
Gregorius dicit in X Moral., cap. xxvni et aIi(iuod terrcnum bonum ita etiam est ali- ;

XXIX, § 17, col. 'HT, t. 1. Ergo sapieutia; qua stultitia bona huic sapientiai raala^ op-
non opponitur stultitia. posita, per quam aliquis terrena contcmnit;
Sed contra est quod Gregorius dicit in II et dc hac stultitia loquitur Apostolus.

tenda severilas, ut in conviviis, in lusu, deponenda ut meraorat ex Iragicis vcteribus, nunc amissis,
persona sapicntis, sumonda pereona stulli, pneser- Cicero, lib. III Oflic.
tim inter stultos, at ita, ut stultum agas, non ut L. Junius lirutus, simulala menlis impotenlia,
stultus flas. Summa enim prudentia est servire tem- Tarquiniorum insidias eHugil. Tit. Liv., lib. I, c. lvi.
pori, « loco » Id ost cum est opportunum. » Eras- Alios qui loco slultitiam .simularint, Freisliemius
mussuper illud Diilich. Catonis. reconset Ad Flor., lib. I, cap. ix, § 1.
Horatius dixerat In aliis cod.
' « utrum sit fiiia luxurice. »
:

I Miice •tultiliam coosilii* brermn ;

• '( Slullus est qui per stuporom non movetur
Dulce ut deaipere in loco. • injuria, sioviliam enim pcrfort, ncc ullus ost, nec
Od. XII, lib. IV. ullo IgnominitE commovolur doloro. »
David coram rege Achis insaniam simulavit. J
Ita cum quinqtjo codicibus edit. Rom.; Nicolai
I H«frcap. XXI, 1.1.
. cum oxemplo Paris. ot Duacensi « in sapiontia :

Solon, un\is e septem GrfBCorum sapiontibus ,

judicii, >' mavult tamen, « in sapionliR' judicio, »
leslo Plularcbo, flnxit se delirum, ut Atlieniensi- quo<l habot cdit. Patav. 160H; I'alav. 1712 : « in
bus, quibus capitnle erat do oa re loqui, pcrsuade- sentontin Judicii ; » al. : « in sapienliis judicii. »
ret recuporaro Saiamina insulam. Cod. Paris. ut in lextu.
Ulysses simulationo insanin mililiam sublerfugit, Sic omne.'» cod.; Porm. : " sapientia steculi. v
 420 SmiMA TIIEOLOGICA,
Ad tertiiim dinendum ,
qnod sapicntia spiritus Dei; etiam homini habenti
sicut
SSRCuli (;st (jUM^ (l(!fipit, ct lacit csso stultuni gustuni hiimore non sapiunt
iiif(3ctum nialo
apud JJcura, ut putct pcr Apostolum I ud dulcia; ct talis stultitia cst pcccatum.
Cor,, ui. Et per hoc patet respon.sio ad primum.
Ad (juartum diccndum, quod non movcri Ad .sccundum diccndum, quod quamvis
injiiriis,quandoquc (|uidcm contingitcx hoc stultitiam nuUus vclit, viilt tamcn ea ad quK
quod homini non sapiunt tcrrcna, sed sola consequitur essc stultum, scilicetabstrahere
ca?lestia; undc hoc non pcrtinct ad stultitiam scnsum suum a spiritalibus et immergere
mundi, scd ad sapicntiam Dei, ut Gregorius tcrreiiis. Et idem etiain crjntingit in aliis

ihidcni dicit. Quandoquc autcm contingit ex pcccatis : nam luxuriosus vult delectatio-
hoc quod homo est simpliciter circa omnia nem, sine qua non est peccatum, quamvis
stupidus, ut patet in amentibus, qui non non simpliciter velit peccatum vcllet enim ;

disccrnunt quid sit injuria; et hoc pertinct frui delcctatione sine peccato.
ad stullitiam simpliciter. Ad tertium diccndum, quod stultitia oppo-
CoNCLUsio. — Stullitia, quae sensuum obtusio- nitur pra^ceptis qua; daiitur de contempla-
nem et coidis hebetudinem importat, sapientiai tione veritatis; de quibus supra habitum
dono contrarie opponitur ; fatuitas voro quai ,
est, cum de scientia et intellectu ageretur.
totalem spiritualis scnsus privationem significat, CoNCLUSio. — Stultitia, quae naturalis quaidam
eidem negative opponitur. amentia est, minime peccatum estj at stultitia
casualis,(jua quispiam ita sese rebus terrenis
ARTICULUS II. immergit, ut ad res divinas percipiendas ineptus
reddatur, peccato non vacat.
Utriim stuliitia sit peccatiim.

Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur ARTICULUS III.

quod stultitia non sit peccatum. NuUum Utrum stultitia sit filia luxurix.
enim pcccatum provcnit in nobis a natura.
Scd quidam sunt stulti naturaliter. Ergo Ad tertium sic proceditur. i. Videtur
stultitia non est peccatum. quod stultitia non sit filia luxurice. Grego-
2. Praitcrea, « omnc pcccatum est volun- rius cniin, XXXI MoraL, cap. xlv, § 88,
tarium, » ut Augustinus dicit lib. I)e vera col. cnumcrat luxuria' tilias, inter
021, t. 2,
reli(j., cap. xiv, col. i:J3, t. 3. Sed stultitia quas tamen non contiuctur stultitia. Ergo
non est voluntaria. Ergo non est peccatum. stultitianon proccdit cx luxuria.
3. Praeterea, omne peccatum opponitur Apostolus dicit I adCor., iii,
2. Praitcrea,
aUcui praicepto divino. Sed stultitia nulli 19 Sapicntia hujus mundi stultitia cst
:

pra3cepto opponitur. Ergo stultitia noii est apud Deum. Sed, sicut Gregorius dicit,
peccalum. X Moral., cap. xxix, § 48, col. 947, t. 1,
Sedcontra cst quod dicitur Prov., i, 32 : hiijus muudi sapicntia est, cor machinatio-
'11108. Prosperitas stultorum pcrdet eos\ Scd nul- iiibus tegcrc; » (piod pcrtinet ad duplicita-
lus pcrditur nisi pro peccato. Ergo stultitia tem. Ergo stiiltitia est magis filia duplicita-
est peccatum. tis quain luxuria^
Respondeo dicendum, quod stultitia, sicut 3. Pivcterca, ex ira aliqui prjecipue
dictuin cst, importat quemdani stuporcm vcrtiintur in furorcm ct insaniam qucP ,

scnsus iii judicando, cl pr.ecipuc circa altis- pcrtinent ad stultitiam. Ergo stultitia magis
'

simam causam, quitt est finis ullimus, et oritur ex ira quam ex luxuria.
suminum bonum. Circa (jiiod ali(|uis potcst Sed coiitra est (iiiod dicitur Provcrb., vii,
pati stuporcin iii Jiidicando, diipliciter : iino 22 Statim cani scquitur, scilicct meretri-
:

modo cx iiidisimsitionc iialurali, sicut patct cein, ignorans quod ad vincitla stultus tra-
in amentibus; et talis stullitia non cst \\(^c- hatur.
catum; alio modo iiKiuantum immcrgit Respoudco diccndum, quod , sicut jaiu
hoiuo scnsuin siiiim rcbus tcrrciiis, cx (luo dictuin est, sccundum quixl est
slultitia ,

rcddilur (;jus scnsus iii(>ptus ad percipien- pcccalum, provenit ex hoc quod .«^cnsus spi-
dum divina, secunduin illud ad (lor., n, li I : ritualis hcbctatus cst, ut non sit aptus ad
Animalis liomo uon pcrcipit ca qua' sunt spiritualia dijudicauda. Maxime autem seu-

' Sic coU.; in Parm. : « pertinet.

 ;; ;

OU.EST. XLVl, Ain. III, ET UU.EST. XLVIl, AI\T. L iil

siis hominis immerKitiii' ;itl ttTrenii per se extondat ;i(l rof^imon multitiidinis
liixuriam. (jiue est fircii maxim.is (lolerta- 1
1" utruiu [)rudeiiti;i ([ii;e est res[)eotu houi
lioiics, (iuil)USiiiiim;i ma.xiiiiealisorlietur ; et [)ro[(iii sit e;i(leiii s[)eoio oiiin ea ([u;e so
iileo stultitiu qua; est pecoatum, maximu extendit ad honum oommune; 12° utrum
iiasi'itur ex luxuria. [triidentia sit iii suhditis, ;in soliim in [)rin-
Ail primiim er^'o dioendum, quml ail stul- (-i[)ihiis; t:)" utriiiii iiiveiiiatiir iii m;ilis
titiam iiertiiiet iiuoil homo h;iheat fastidium 11" utriini iiiveiii;itiir in omnihus honis';
de I)eo t't tlf ilonis ipsius. Lude (ireptrius I.V' utrum iiisit nohis a luitura ;
10" utruin
diio iiumerat iiiter lilias luxuriie qu;e perti- perd;itur per ohlivionom.
uent ad stultitiam, siMlirct n (xlium Dei, et
tles[H'ratiouein futuri saruli, « iiuasi divideus
AHTICULUS PRIMUS.
-tultitiam in duas p;irtes.
Ad seoundum dieeiidum, »pio(l verhum itrum pnuientifi sit in vi cognoscitiva, an
illud .\jK>stoli iKtn est intelligeiidiim causii- in fippctitiva.
litcr, sed essentialiter, quia scilicet ipsa sa-
pientia mundi est stultilia apud Deiim. .\d [)rimum sio prooeditur. 1. Videtur
I nde non op*)rtet (puKl quieouuKpie perti- quod priuleiilia iioii sit iu vi cofjrnosciliva,
nent ad s;ipientiam muudi sint aiusa , sed in vi ap[)etitiva. Dioit eiiim Augustiiius
hujus stultitia?. iu lih. Z)(? jnorihus Ecclesix, c. xv, col. 1322,
Ad dicendum, quiid ira, ut supra
tertiuni t. 1 : (( Drudentia ost amor, ca quihus adju-
diotuin est, sua acuitate maxime imimitat vatiir, ah eis ([iiihus impeditiir, sagaeiter
("orporis uaturam; unde maximo oausat seligeus. » Sed amor noii est iu vi cognosci-
^lultitiam quaj proveuit ex impedimento tiva, sed in appetitiva. Ergo prudentia est
iiir[)urali. Sed stultitia ([ua; provenit ex im- in vi appetitiva.
[edimento .>^pirituali, scilicet ex immersiono 2. PraHerea, sicut ex praidicta definitione
mentis ad terrena, maxime provenit ex apparet, ad prudentiam pertinct eligere sa-
luxuria, ut dictum est. gaciter. Sed electio est actus appctitiva
Co.NCLLsio. — StiiltitiiP vitium ex ipsa luxuria virtutis, ut supra hahitum cst. Ergo pru-
niaxime uascitur, et iiiius lilia recte dicitur. doiitia iiou est ui vi cognoscitiva, sed in vi
appetitiva.
3. I^raiterea, Phllo.sophus dicit in VI Ethic,
QU.ESTiU XLVII. c. V, ([uod (( in arto ([uidem volens peccans
eligihilior cst, ciroa prudentiara autem mi-
DE PRUDENTLA. SEGUNDUM SE. nus, quemadmodum et circa virtutcs. » Sed
(Et sexdecim queeruntur.) virlutes morales de quihus ihi loquitur, sunt
iu parte appetitiva ; ars autem in rationo.
Consequenter post theologicas virtutes Ergo prudentia magis est in parte appetitiva
considerandum est circa virtutes cardina- quam iii ratione.
les : et priino de prudentia seoundum so Sed contra est quod Augustinus dicit in

secundo de partihus ejus; tertio de dono ei hh. LXX.VIII QucVstion., q. lxi, §4, col. ril,

corrcspondente quarto de vitiis oppositis;

;
t. () : « Drudentia est C(jgiiitio rorum appo-
(juintode pneoeptis ad lioc [)ertinentihus. tendarum ot fugicndarum. »

Lirca [^rimum ([ua-runtur .sexdccim :

Kes[)oii(leodioeiKluin, ([uod, sicut Isidorus
I" utrum [)rudentia ^it iii voluntato vel iii dicit in lih. X Etf/ni., § 202, col. 388, t. 3,

rationc; 2" si est iii ratione, utrum in [)rac- a prudeus dicitur, quasi porro videns per- ;

tica tantuni, vel etiain in s[)e(ulativa spicax onim ost, ct inocrtorum praividct
3" ulrum sit oo^MKj.soitiva singularium ;
casus. » Visio aiitem non cst virtutis appeti-
\" utrum sit virtus; '»• utruni sit virtus spo- tivae, sed cognoscitivai. Uiido manifestum
cialis;Ji" iitrum pra-stituat niiem virtutihiis cst ([uod prudentia dirccto pcrtinet ad viin
moralihus; 7" utriim oonstituat mcdium in oognos(;itiv;im, noii iiutein ad vim sensiti-
eis;H" utrum pra-oipero sit pro[)rius aotus vaiii ([uia [ler eain oognosoimus soluin ea
:

ejus; «.)• ntnim sollioitudo vd vigilaiiti;i [M.'r- ([lue prajsto suut, et qua; seusihus oUerun-
tiiieat nd prudentiiim ;
10" utrum [^rudeulia tur.

la olio cod. : « hal^enlibus gratiam. »

122 SUMMA THEOLOGICA.
Cognosccrc autcm futura ex pra^scutibus sicut finis est potissimus in unoquoque, ita

ct dcfcctiis (pii cst circa fincm pessimus. est

vcl praitcritis, quod pcrtinct ad prudciitiam,
proprie rationis cst, quia hoc por quamdam Undc ibidcm 1'liilosophus subdit quod «pni-
collationem agitur. Undc rclinquitur ([uod dciitia non cst solum cnm ratione, sicut

prudcntia proprio sit in rationc. ars; » cnim, ut (lictuin cst, applica-

liabct

Ad primum ergo dicendum, quod, sicut tionem ad opus, quod fit pcr voluntatem.
supra dictum cst, voluntas movct omncs CoNCLCsio. — Prudentiam, qua futura ei prse-
potcntias ad suos actus. l*rimus autcra actus teritis et priPsentibus judicamus, in parte cognos-
appctitivaB virtutis cst amor, ut supra dic- citiva ac rationali esse oportet [a).

tum est. Sic ergo prudcntia dicitur csse

amor, non quidem csscntialitcr, scd inquan-
ARTICULUS II.
tum amor movct ad actum prudcntiae. tJndc
et postca subdit Augustinus quod « pruden-
Utrum prudentia pertineat solitm ad ra-
tia est amor bene discerncns ea quibus ad-
tionem practicam, an etiam ad specula-
juvetur ad tendendum in Deum, al) iis qui-
impcdiri potcst. » Dicitur autcm amor tivam.
bus '

disccrnere, inquantum movet rationem ad

disccrnendum. Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur
Ad secundum dicendum, quod prudens quod prudcntia non solum pcrtineat ad ra-
considerat ea quai sunt procul, inquantum tionem practicam, sed ctiam ad speculati-
ordinantur ad adjuvandum vcl impedien- vam. Sapien-
Dicitur cnira Proverb., x, 23 :

dum ca qua3 sunt prsescntialitcr agenda. tia est viro prudentia. Sed sapientia prin-
Unde patct quod ca quaj considcrat pruden- cipalius consistit in contemplatione. Ergo et
tia, ordinantur ad alia sicut ad fmcm. Eorum prudentia.
autem quae sunt ad fmcm, est consilium in 2. Praeterea, Ambrosius dicit in I De
ratione, et clcctio in appctitu quorum duo- ; officiis, xxiv, § 115, col. 62, t. 3
cap. :

rum consilium magis proprie pertinet ad « Prudentia in veri investigatione versatur,

prudcntiam dicit cnim Philosophus in YI
; et scientise plenioris iiifundit cupiditatem. »

Ethic, cap. v, quod « prudens est bcne con- Scd ad rationem speculativam.
lioc pcrtinct
siliativus. » Sed quia clectio praesupponit Ergo prudentia consistit etiam in ratione
consilium, est enim « appetitus praeconsi- speculativa.
liati, »ut dicitur in III Ethic, cap. ni, circa 3. Praeterea, in eadem parte animae poni-
fin., ideo etiam eligero potest attribui pru- tur a Philosopho ars et prudentia, ut patet
dentia? conscqucntcr inquantum scihcet
, in YI Ethic, cap. i, ad fin. Sed ars non so-
electioncm per consilium dirigit. lum invenitur practica, sed etiam specula-
Ad
tcrtium diccnduin, quod laus pruden- tiva, iit patct in artibus liberalibus. Ergo

tiai non consistit in sola consideralionc, scd etiam prudcntia invenitur et praclica et
in applicationc ad opus, quod cst finis prac- speculativa.
ticac rationis. Et ideo si in hoc dcfcctus acci- Sed contra est (juod Philosophus dicit in
dat maxime cst coutrarium prudentiaj quia : YI Ethic, c. V, quod « prudentia est recta

^ In cod. : « iis; » deost : « prudentia. » Sed in est. Ergo.

Parm. « his quibns prudentia. »
: Respondetur objicienti lalia prndentiam non esso
(a) Prudonlia surai polest largijs pro qualibef cognoscitivam soUimmodo siugularium. sed et uni-
cognitiono vori ad mores perlincnte, sive sil specu- versalium, siquidom applicat ad singularia miiver-
laliva sivopractica, quo sonsu coniprchendil fidem salia principia rationis. Quod si intelk^ctus non sit

et Ihcohifriam,ac sncpe in Scripturis vocatur sapien- cognoscitivus singularium directo pro hoc statu
tia; sumitnr stricto pro notitia practica proxime conjunctionis ad corpus, quia species inteUigibilis
morum directrice, et de ea sic sumpta hic agitur. por (luam dirocte cognosoit inloUectus repm?senlat
Subjeclatur in intollectu praclico. dirocte uaturas duntaxat luiiversales, polest tamen
Prudontia debet p.sso copnosciliva singularium iudirecte et por quamdam refloxionem singularia
cum ad ipsam pertinoat applicatio ad operationem; cognoscere, quatonus, cognoscondo objectum suum
operationos cnim sunt in singularibus, ot nullus quod est natura aliqua univorsolis, redit in cogni-
possot recto applicaro nisi cognoscat id quod ap- tionom sui actus. ot ulterius in spociem quoe est
pHcat cl id cui applicat. Porro intolloctus non esl sui actus principium, ot ultorius in phantasma a
cognoscitivus singularium crgo prudontia non sub-
; quo spocios esl abstracta. et sic aliquam cognitio-
jectatur in intellectu. Sed subjoctari potest iu co- nem de singularibus accipit.
gitaliva, quia cogitaliva singularium cognoscitiva
 ;

QUiEST. \LVII, ART. II ET III. 423

ratio ag^iltilium. » Seil hcR' non pcrtinot nisi iii tjuibus nou sunt vi.X' detorminata'. porve-
ad ratiorteni pra<'ti«'iun. Krj,'0 prudcntia non nicutli atl fliioiu, ut dicitur iu III Kthicor.,
ost nisi in ratiouo prattica. cap. iii. cigo ratit> s[)oculali\a (|ua.'daiu
t^lnia

Ilespondeo dioomiuni, «luod, sicut Philoso- facit, puta syllogismum, proiX)sitionem ot

phus difit in VI Ethic, <a|). v, in princ, alia hujusmodi, in (juibus [)rocoditur secun-
u prudontis ost beno i)osso consiliari. » i..o\\- dum cortas ot dotoriuiualas vias, inde est
siliuin antoni ost do his qua' sunt por nos ([uod ros[)octu horum [^otost salvari ratio
agcnda ad (iuoni arK|uoin. Uatio
in ordine arlis, non antoui ratio prudontia'; ot idco
autoni corum qu;e sunt agonjla proptor fi- invonitur ali([ua spoculativa ars, non autem
uom, ost ratio practira uiido manirosluin ; aliqua prudentia.
cst qu«xi prinlontia non cousistit iii>i iu ra- C.oNcufJio. —
Cum honum consilium dare ad
tiouo pnictica. in-udoutem spcctet, uouuisi in raliouc i^i-dctica,
Ad primum orgo dicendum, »iuod, sicul lirudeulia cousisUt.
supra dittiim ost, sapicntia ct>nsidorat cau-
sam altissimam simpliciter unde considcra- :
ARTICULUS III.
tio causip altissima' in (luolibot gcncre pcr-
tinot ad siipiontiam in illo geuore. hi jjronere Ltrum prudentia sit cognoscitiva sin-
autein luunanorum aituuin tausa altissima fjularium.
est flnis communis toti vita; liuniaiue; et
hunc linoiu intondit prudontia ; dicit onim Ad tortium sic proccditur. 1. Videtur
Philosophiis in VI Ethii ., cap. v et ix, quod quod prudoutia nou sit cognoscitiva singu-
sicut iiie (lui ratiocinatur bene ad aiitiuem larium. rrudentia enim est in ratioue, ut
fineiu particularem, puta ad victoriam, dici- dictum est. Sed ratio est univorsalium, ut
lurcsst.' prudoiis, nt>n simplicitcr, sed in hoc dicitur in Pliys., text. iO. Ergo prudontia
1

gonoro, robus bollicis; ita illo qui

scilicot in iiou ost cognosciliva iiisi universalium.

bene ratiocinatur ad totum bone viverc, (U- 2. Pra^terca, siugularia sunt inUnita. Sed
citur prudons simplicitor. Undo manifostum infinita iion possuiit comprchcndi a rationc.
est (piod prudontia ost sapiontia iu robus Ergo prudoutia qua; est ratio rocta, non cst
humanis : non aulom sapiontia siinpliciter, singularium.
(juia non est circa cau.s;uu altissimam sim- :j. 1'raitcrea particularia por scnsum
,

plicitcr ; enim circa bonum humanum

est : coguoscuntur. Sed prudcntia uon est iii
homo '
autcm non ost optimum eorum qua^, sonsu; luulti cuim luiboiitos seiisus cxtcrio-
sunt. Etideo signanter tlicitur, (jiiod « pru- rcs pcrspicaces iion sunt prudentes. Ergo
dentia est sapiontia viro, » non autem .sa- prudcntia iion est singularium.
piontia sim[)licitor. Scd contra est quotl Philosophus dicit in
Ad secundum diconduni, (piod Ambrosius VI Ethic, cap. vii, circa Uu., quod « pru-
ot etiam Tullius, lib. II De invent., aliq. deutia non est univcrsalium solum , sed
anto fln.. nomon pnidentia' largius siimunt oportct ctiam singularia cognoscere. »
pro qualibot coKnitioiie humana tain spccu- Rcspondco dicoudum, quod, sicut supra
lativa, quam practi<a. (Juamvis dici possit dictum ost, ad [)ru(loutiam pcrtinet non so-
qu(xl ipse actus speculativa; rationis, secun- lum considoratio ralionis, .sod etiam applica.
dum (piod est voluntarius, cadit sub eloc- tio ad 0[)us, qua; est Unis practica; raUonis.

lione et ctnisilio (piantum ad suum cxorci- Nulliis autcm potost coiivonicntor alteri
lium, ot per consoquous catUt snb ordina- aliquid ap[)licare, nisi utruin([ue cognoscat
tiono prudentiaj; .sod quantum ad suam .scilicet et id quod applicandum est, et id cui
spccicm, comparaliir ad objectnm,
[)rout a[)plicaiidum est. ()[)orationcs autcm sunl
(pnxl est '1 vonim ntxossarium, » non cadit in siugularibus; ct idoo iiccessc cst quod
sub nec sub prudentia.
consilio, [)rudens et cognoscat univorsalia princi[)ia
.\d tertium dicendum, ([iiod omnis appli- rationis, ct cognoscat singularia, circa ([ua^
catiorationis rccta; ad aliijuid factibih; [)orti- suut opcrationos.
net ad artom; .sotl atl priidoiitiam non Ail [)riiuuiu orgo difoudiim, quod ratio
pcrtinel nisi a[)plit^itio rationis r(3cta' ad ea priiuo ([uidom et [)riucipaliler cst univcrsa-
de quibus est consilium et hujusmodi sunt ; liuin potest tamen universales rationes ad
;

' Sic omncs cod.; In edlt. : « lioc. ^

m STIMMA TIIEOLOGICA..
particularia applicare unde syllogismorum
; alioquin frustra diceretur Prov., xxiii, A :

concliisioncs non solum sunt univcrsalcs, Prudenticfi tu,v pone modum. Ergo prudcn-
sed ctiam particularcs quia intcllcclus per
;
tianon cst virtus.
quamdam reflexionem se ad materiam ex- Scd contra est quod (irejrorius in H
tendit, ut dicitur in nnima, tcxt. tO.
III I)e Moral., cap. XLix, § 70, col. .")02, t. 1, pru-
Ad sccundumdiccndum, quod quia infini- dcntiam, tcmpcrantiam, fortitndinemet jus-
tas singularium non potcst rationc luimana quatuor virtntcs.
titiain dicit essc

compretiendi, indc est quod sunt inccrtai Kcspondeo dicendum, quod, sicut supra
providentiae nostrse, ut dicitur Sap., ix, 14.. dictum est, cum de virtutibus in communi
Tamen per cxpcricntiam sinf^ularia in- agcrctur, virtus est « (\\\ip bonum facit ha-
fmita rcducuntur ad aliqua finita, qua^ ut bcntcm, et opus ejus bonuin rcddit. » Bo-
in pluribus accidunt ;
quorum cognitio suf- num autcin dici uno modo
potest dupUciter :

ad prudcntiam humanam.
ficit quod est bonum, aUo
matcrialitcr pro eo
Ad tertium dicendum, quod, sicut Philo- modo formaUter secundum rationem boni.
sophus dicit in VI Ethic, cap. vui, ad fin., Donum autem, inquantum hujusmodi, est
prudentia non consistit in sensu cxteriori, olijcctum appetitivae virtutis. Et ideo si qui
quo cognoscimus sensibilia propria, sed in habitus sunt qui faciant rectam considera-
sensu interiori, qui perficitur per memo- tioncm rationis non habito respectu ad
,

riam, et per cxpcrimcntum ad prompte rcctitudincm appetitus, minus habent de

judicandum de particularibus expertis non ; ratione virtutis, tanquam ordinantes ad
tamen ita quod prudcntia sit in sensu inte- l)onum materiaUter, id est, ad id quod est
riori sicut in subjccto principali ; scd prin- boniim, non sub ratione boni. Plus autem
cipaliter quidem cst in ratione, pcr quam- habent de rationc virtutis habitus iiU qui
dam autem applicationem perthigit ad respiciunt rectitudinem appctitus, quia re-
hujusmodi sensum. spiciunt bonum non sohim materialitet", sed
CoNCLUsio. — Ad prudentem portinct, non ctiam formaliter, id est, id quod est bonum
modo universalia rationis practicse principia co- sub ratione boni.
gnoscere, sed et singularia, circa quee operationes Ad prudentiam autem pertinet, sicut dic-
continguut. tum est, appUcatio recta» rationis ad opus
quod non fit sine appctitu recto. Et ideo
ARTICULUS IV. prudentia non sohim habct rationem virtu-
tis quam habent aUa2 virtutes inteUectuales,
Utrum prudentia sit virtus. sed etiam habet rationem virtutis quam
halient virtutes morales, quibus etiam con-
'

Ad quartum sic proceditur. 1. Vidctur numcratur.

quod prudcntia non sit virtus. Dicit cnim Ad primum ergo dicendum, quod Augus-
Augustinus in I Dc lib. arbitrio, cap. xiii, tinus ibi large accipit scientiain pro (juaiibet
col. 1235, t, 1, quod « prudentia est appe- recta ratione.
tendarum et vitandarum rcrum scientia. » Ad secundum quod Philoso-
(Ucciidiim,
Sed scientia contra virtutcm dividitur, ut phus dicit artis cssequia non
virtiitcm,
patet in Prxdicamentis, cap. « De qualit. » importat rectitudinem appetitus; et ideo ad
Ergo prudentia non cst virtus. lioc qiiod homo rcctc utatnr artc, rcquiritur
2. Pra;tcrea, virtutis non cst virtus. Sed qiiod liabcat virtutcm, (|iia> taciat recUtiidi-
artis est virtus, ut Pliilosophus dicit in VI nein appctitus. Prudcntia auteni non habet
Ethic, cap. v, circa fin. Ergo ars non est locuin in his qua^ sunt artis tuni quia ars :

virtus. Sed in arto est prudcntia dicitur : ordinatur ad aUiiucm particularcni fineiu,
enim II Paralip., n, li, do lliram, quod tuin (jiiia ais iialtct dctcnninata lucdia per
sciebat cxlarc omncm sculpturam, ct adi/i- qua' pcrvenitur ad lincni. Dicitur tameu
vcnire prudcnter quodcumquc in opere aliquis prudenter operari in his qua? sunt
necessarium cst. Ergo prudcntia noii cst arlis, jicr simiiitudincin (juamdam. In qui-
virtus. l)nsilam autcin artil)us j^roptcr inccrtitudi-
3. Prffiterea, nulla virtiis potcst essc im- ncm eorum quibus pcrvenitur ad finem,
moderata. Sed prudcntia est immoderala; ;icccssarium est consiliuin sicut in mcdi-;

Sic cod.; Parm. addit : « aliEe. »

 or.EST. xi.vii, AIIT. IV r.T V. t5fi

rinali o{ in navicratoria, nt (licitur iu 11! sub actii divorsoriim habituum, of etiam

Elhir., cap. ni vol vn. divorsarum potoiiliaruni, socuiiduinrafiones
Ail tjTlinm dioondnm, qiUMl illud diituin di\(M'sas. Major autom divorsitas objocti ro-

Sapiontis ni)n cst sio intellicondnm. ([uod ([uiritnr ad divorsifatom habitus, cum plu-
i[)sa [»ruil»Mitia sit nit^lrranda, sod ([uia so- ros habifiis inv(Miiaiifur in iina [lofenfia, ut
cundum prndonliinn fsf aliis imtdus iinpo- supra dictuin cst. Diversifas erjfo rafionis
noiidns. objocti, quae divcrsifioat potcntiam, multo
I . N. ! 1 <\o. — r.um ap|>lic.»lii> rfota' rationis ad niafris divorsificat habitiim.
[.ruilciitLiiii sp<Hrtet, ips.» neces<iario non modo in- Sic orgodicondum ost, ([uod (Miin prudcn-
t)>Ucrtualis, sed et momlis virtus est. fia sit in ratione, ut dictum cst, divcrsifica-
tur quidem ab aliis virtutibiis intellectua-
.VKTICLLLS V.
libus socundum matcrialem divorsifatem
objoctorum ; nam « sapicntia, scientia ct in-
itrum pmdentia sit virtus specia/is. tollocfus » sunt circa ncccssaria; « ars »

aufem ct <( i)rudcntia » circa conf^np^cntia;

Ad ([iiintum sic proooditur. l. Vidotur scd <( ars » circa facfibilia, (\ux scilicet in
(IIKhI prudcntia non sit specialis virtus. exteriori materia constituunfur, sicut do-
Nulla cnim speoialis virtus ponitur in com- mus, cultcllus ct hujusmodi; (( prudentia »
inuni dofinitiouc virtulis : (juia in II Ef/i/r., aiifcm cst circa agibilia qua^ scilicot in ipso
cap. VI, dofinitur virtus « Iiabilus clectivus operante consistunt, ut supra habifum cst.
in medictatcoxsistcns', dctcrminata ratione Sed a virtutibus moralibus distinguitur
(|iioad nos, prout sapicns detcrminabit. » prudcnfia sccunduni formalcm rationem
Kecta autoni ratio intelli,c:itur secuiidum potcntiarum disfincfivain, scilicet « intcllec-
prudentiam, ut di(Mtur in VI EtJiic., cap. v, tivi, » iii quo est prudcntia, et « appetitivi, »

a med., ot oap. ult., circa mcd. Krj^o pru- in qiio est virtusmorahs. Unde manifestum
dcntia non cst spccialis virtus. cst prudentiam esse specialem virtutem ab
2. Practcroa , Philosophus dicit in VI omnibus aliis virfufibus distinctam.
Ethic, oap. xii, quod « virtus moralis rccte Ad primum crgo diccudum, quod illa
facitoperari fincm, prudcntia autcin ea dcflnitio non datur de virtute in coinmuni,
qua' sunt ad finom. Sod in ([ualibot vir- '> sed de virtuto morali, in cujus definitione
tuto sunt aliiiua opcranda proptor (inom. conveiiienfer ponitur virtus iutellcctualis,
Krgo prudcntia cst in qu.ilibet virtute; non communicans in materia cum ipsa, scilicet
est cr;ro virtus specialis. prudentia; quia sicut virtutis moralis sub-
.1. habet spc-
Pra^toroa, specialis virtus jectum est ali(|uid participans rationem, ita
ciale objectum. Sed prudentia noii habet virfiis moralis habet rafionein virtutis in-
specialc objcctum; cst enim « rccta ratio quantum participat virtutem intellectualcm.
aj^ibilium, » ut dicitur in VI Et/iic., cap. v; .Vd sccundum dicoridum, quod ex illa ra-
aKibilia autcm sunt omnia opcra virtiituin. fione habcfiir ([uod prudeiitiaadjuvetomnes
Krgo prudentia non est spccialis virtus. virfufos, ot in omnibus opereliir ; scd hoc
Sed contra est quod condividilur et con- non sufficit ad ostendendum (]uod non sit

Mumoratur aliis virtutibus; dicitur oiiim \irtus spccialis; ([iiia nihil prohibct iu ali-
Sap., VIII, 7 Sohrictatem et prudcntiam: ([uogcncre esse aliquam spccicin ([ua? ali-
docet,justitiam et virtutem. operetur in onmibus spcciebus
(jiialitcr
Rospondeo dicenduin, quod, cum aclus ojusdom goneris, sicut sol aliqualiter innuit
ot habitus njcipiant si)Cciom ox oI)j(3ctis, ut in oinnia corpora.
ox su[)ra dictis patct, ncccsse est quod habi- .\d tcrtium diccndum, quod agibilia sunt
tiis cui ros[x»ndot spociale objoctum ab aliis quidoin niatoria prudeufia', scciinduiu (juod
distinctum, s[)ociaIis sit habitus; ct .si est siint olijocfuiu ralioiiis, scilicot sub ralione
bonus, ost sp(3cialis virtus. S[)cciale autcm vori; siinf aufem matoria moraliuiu virtii-
objoctum dicitur, non soluin S(!cundum ma- tuui socundiim ([uod sunt objcctuiu virtiifis
terialom considcrationcm ipsius, s(^(l magis a[)[»ctitiva', scilicet sub rationu boni.
s<'<undum nitionom fnrnialoin, ut ox supra (ioNci.rsio. — PnidiMili.i iii raliono ('xistcn.s,
di( tis [lalot. .Nain una ot oadom ros cadit matorialitcr ((iiidcin ;i virtutilms iuttjllectualiLus

' Parm. : <- modiochtatc consialena.

 ;

m SUMMA TIIKOLO(;iCA.
dislinf^iiitur, quia cst circa agibilia contingontia
ars circa factibilia, sapientia vero et scienlia cLrca
necessaria ; a moralibus autem virtutibus formali
Unde necesso est quod fines moralium vir-
tutum praicxistant in ratione.
Sicut autem in ratione .speculativa sunt
i
ratione prudentia distingiiitur.
quaidam ut naturaliter nota, quorum est
intellectus, et quaedam qme per illa innotes-

ARTICULUS VI. cunt , scilicet conclusiones ,

quarum est
scienlia; ita iu ratione praclica praeexistunt
Utrimi prudentia prsestituat finem virtu- quaedam ut principia naturaliter nota; et
tibus moralihus. hujusmodi sunt fines virtutum moraUum,
quia finis se habet in opcrabilibus, sicut
Ad sextum sic proceditur. \ . Videtur quod principium in speculativis, ut supra habi-
prudentia pr.Tstituat finein virtutiljus mo- tum est; et qua^dam sunt in ratione prac-
ralibus. Cum cnim prudcntia sit in ratione, tica, ut conclusioncs et hujusmodi sunt ea
;

virtus autem moralis in vi appctitiva, vide- quai sunt ad finem, in quae pervenimus ex
tur quod lioc modo se liabeat prudcntia ad ipsis finibus et horum est prudentia, ap-
:

virtutem moralem, sicut ratio ad vim appe- plicans universalia principia ad particulares
titivam. Sed ratio praistituit finem potentiai conclusioues operabilium. Et ideo ad pru-
appetitivee. Ergo prudentia praestituit finem dcnliam non pertinet praestituere finera
virtutibus moralibus. virtutibus nioralibus, sed solum disponere
2. Praetcrea, homo excedit res irrationa- de his quai sunt ad finem.
les secundum rationem ; sed secundum alia Ad priraum ergo dicendum, quod virtu-
cum eis communicat. Sic ergo se habent tibus moralibus praestituit finem ratio natu-
alicB partes liorainis ad rationcm, sicut se ralis, qua; dicitur synderesis, ut in habi- I

habet homo ad ' creaturas irrationales. Sed tum est ;non autem prudentia, ralione jam
homo est linis creaturarum irrationalium, dicta.
ut dicitur in I Polit., cap. v, et lib. II Phys., Et per hoc patet responsio ad secundum.
text. 24. Ergo omnes aliai partes liomiuis Ad tertium dicendum, quod fiuisnon pcr-
ordinantur ad rationem sicut ad fincm. Sed tinet ad virtutes morales, tanquam ipsae
prudentia est recta ratio agibilium, ut dic- pra^stituant finem, scd quia tcndunt in
tum est. Ergo omnia agibiiia ordinantur ad finem a ratione naturali pr.Tstitutum ad ;

prudentiam sicut ad fincm. Ipsa ergo pra3- quod juvantur per prudcntiam qua; eis viam
stituit finem omnibus virtutibus moralibus. parat, di.spouendo ea qua3 sunt ad finem.
3. Praeterea, proprium est virtutis, vel Unde relinquitur quod prudentia sit nobilior
artis, seu potentiae, ad quam pertinet finis, virtutibus moralibus, et moveat eas; scd
ut praecipiat aliis virtutibus, seu artibus, ad . syndcresis movet prudeutiara, sicut intellec-
quas pertinent ea quae sunt ad finem. Sed tus principiorum scientiam.
prudcntia disponit de aliis virtutibus mora- —
CoNXLUSio. Cum jtrudontia sit univorsalium
libus, et proecipit eis. Ergo pra?stituit eis
principiorum ad particularos i>porabiiium con-
finem. clusiones applicalio, non spectat ad ipsam prses-
Sed contra est quod Pliilosophus dicit in tituorc rationalibus virtutibus linom, sed solmn-
VI EtJiic, cap. xn, circa mcd., quod « vir- modo de bis, iiua» ad rmcm suut, dispouere.
tus nioralis intentioncm finis facit rcctam ;
prudcntia autem quaj ad hauc. » Ergo ad ARTICULUS VII.
prudenliam non pertinet praistituero finem
virtutibus moralil)us, sed solum disponere Vtrum ad prudcntiam pertincat invenire
de his qua^ sunt a.l linem. 7nedium in virtutibus moralibus.
Rcspondeodicendum, ijuod finis virlutum
moraliuni est bonum humanum. nonum Ad scplinuuu sic proccditur. I. Videtur
auteni humanai anima* cst « secundum ra- (piod ad prudenliam uon perlineat iuvenire
tionom esso% » ut patct pcr Dionysium, nicdinra in virlutil)us moralibus. (".onscipii

IV cap. I)c div. noni., % 32, ool. 73 i, t. l. cnira uicdiura cst linis uioraliura virtutum.

' Ita cum mss. odit. omnos; tlicologi logondum dicil onim : « animo mahun ost qiiod a rationc
putanl « Sic crgo so hnhot ratio ad alias partcs
: dofloxorit. « Undc concludi potost qtiod bonum
hominis, sicul so hahet homo, >> ctc. nnimi ost secundum rationom csso.
* Minus oxpresso, vel polius sub conlradictoria;
 11, AI\T. VI 1 I.T VIII. m
Se<!pnidentia non pra»stituit flnem niorali- attingnt mcdium rationis, pertinot ad dispo-
tms virtulihus, ut ostcnsuni est. Ergo non sitiidicm' prudciitia'. Licct eniin attingcre
invenil in eis mcdium. mcdium sit iiiiis virtutis moralis, taineu
Prsterea, illuil quocl est per se, non
•2. pcr rcctam dispositionem * corum (piai sunt
videtur rausain habero, sed ipsuni essc cst ad fincin, incdiiiin iiivcnitur.
suiipsius causa; ijuia ununiquodciue dicitur Et pcr lioc patct rcsponsiu ad priinuiii.
esse per causam suam. Sed existore in Ad secundum di("en(Jum, quod sicut agens
medio convenit virtuti nioraU, pcr sc, «luasi naturale facit ut forma matcria, non
sit iii

posituni in cjus dclinilionc , ut cx dictis taincii facit ut form.c coiivcniant ca qu;c pcr
patet. Non ergo prudentia causat medium in .sc ci insunt ; ita etiam prudentia mcdium
virtutiltus nioraUl)Us. constituit in passionihus et operationihus ;

:\. prudcntiaoperatursecundum
Pra'tcrea, non tamen facit quod nicdium qua.Tero
motum' rationis. Scd virtus nioraUs tcntUt conveniat virtuti.
ad mediuni pcr int>4hnn natura* (juia ut : Ad tertium diccndum, quod virtus mora-
TulUus dicit in II Hfietor., aUipiant. ante Us per mixlum uatura) inteudit pcrveniro
(In., « virtus cst hahitus jicr niuduin iiatura? ad mediuin. Sed (piia mcdium noii codcm '

rationi consentaneus. » Ergo prudontia non modo invcnitur in omiiihus; ideo iucUuatio
pra'stituit medium virtutihus moraUhus. natura', quae semper eodem modo operatur,
Sed contra est (jutxl in definitioiic virtutis ad hoc non sufficit, sed requiritur ratio pru-
moraUs supra posita, dicitur quod « est in dentiae.
medietate existens* determinata ratione,
CoNCLUsio. — Cum mcdium attingere moraUs
prout sapiens detcrminal)it. » huo medium non
viilutis sit linis, et attinpatur nisi
Kcspondeo diccndum, (juod hoc ipsum per convenientem eonim quae ad iiuem refe-
quod est conformari rationi recta;, est finis runtur dispositiont^m, quse dispositio prudentise
proprius cujusUhet virtulis moraUs. Tempe- est propria, liquet liinc medii in virtutibus mora-
rantia enim hoc intcndit, ne propter concu- libus iiiveutionem ad prudentiam perliuere (a).

pisccntias homo divertat a rationc, ct siini-

Utcr fortitudo, ne a recto judicio rationis
ARTICULUS VIIL
divertat proptcr timorem vel audaciam ; et
hic (inis pra-stitutus cst liomiiii secundum Utrum preecipere sit principalis actus
naturalem rationeni; naturaUs cniin ratio prudentice.
dictat unicuique ut secundum ratiouem ope-
retur. Ad octavum sic proceditur. l. Videtur
Sed qualiter et per quae homo in operando quod praecipero non sit principalis actus

• In Parm. « modum. »
: ' In Parm —
« consis- : sub diversa ralione formali. —
Unde dicendum est
lens. » —Cod.; in Parm.
' « ralionem. » : Ifa — prudentiam primo et essentialilcr respicere suum
msa. et edit. passim; Nicolal « peracla dispositione
: ol)jt'ctum sub rationc veri practici, et consequenter
eorum, » etc. —
Sic cod.; Parm. addil
'•
« secun- : ac secundario sub ratione boni in quo nulla est
dum cpiod medium. » implicantia. Aliud est verum speculalivum, aliud
(a, Virlutes morales qua; sunt in appetilu sufii- verum practicum. Speculativum allendilur per
cienter quidem incliDant hominem ad sua objecla couformitalem intellcctus ad rcm, practicum per
ut .sic, nimirum justitia ad reddendum cuique jus conformitatcm ad appctilum rectum. Intcllectus
BQum, fortiludo ad fortiter agcndum in periculis, concipit et enuntiat rem sicuti est hoc est verum :

(emperantia ad terapcrate vivendum; sed quia non spcculativum concipit et enuntiat id quod est
;

esl verw virtutis opus nisi .servel medium ratiouis, appetitui rccto conforme hoc est verum practi-
:

boc esl, nisi vestiatur omnibus debitis circum- cum.

stantiis, puta nisi Mal quando, ubi, quomodo, Prudentia primo altingil suum objectum sub
quantum, etc, necesse est ajiam esse
ficri del»et, ratione vcri practici, quia objectum ejus est agi-
Tirtutcm in intellcctu quae suo lumine virlutes bile ct conforme appelitui recto, adcoque practico
pitefatas dirigat in attingendo medium rationis, vcrura et sub liac ratione est virtus intollectualis
;

indicando scilicct media congrun, et circumslan- cui non subcst falsum.

lias dcbitns cum quil)U3 debeal fieri opus virlutis. Scd pnulcntin non cognoscit istud olijcctum ut
Et ea virtus est pnidcntia. in cjus cognitionc sistat, bcno aulem ut iliud quod
Sl qunratur sub qua rationo suum attingat est bonura pcr alias virlutcs moraics operctur, et
objeclum, an sub ratione veri; vcl sub ratione Idco secundario rcspicil simm ol)jcrtum sub ratione
boni? —
Utnimquc nd.strucrc videtur S. Thomn.s. l)oni sicquc ralione niaterite et finis esl virlus
,

primum a. v, ad3, secundum a. iv. Fiori autcni non moralis diroctiva mnriim, non clicitiva ut aliae
potcst ut eadom virtus respicial suum objeclum virtutcs, justitia, fortitudo el temperantia.
m SU.MMA THEOLOGICA.
priiflontisR. Praefipcrc cnim bona pcrtinct ;ul cap. v, circa fin,; imprudcntior cnim cst qui
quai sunt ficnda. Scd Auguslinus, XIV JJe volens pcccat quasi dcficicns in principali
Trin., c. ix, col. 1040, t. 8, ponit actum pru- actu prudcntiai, qui est praicipere, quam
dentiae « prfficavcrc insidias. » Krgo pra.'ci- qui pecrat nolcns.
perc non est principalis actus prudcntiai. Ad priinum ergo dicendum, quod actus
2. Praitcrca, Philosophus dicit in VI pra!cipiendi se extendit et ad hona prose-
Ethic, cap. v, in princ, quod « prudentis quciida et ad inala cavcnda et tamen ;

est hencconsiiiari. Scd alius actus vidctur » « pra'cavere insidias » non attrihuit Augus-
esse consiliari et pra^cipcre, ut ex supra tiiius prudcntite quasi principalem actum
dictis patct. Ergo prudentiai principalis actus ipsius, scd quia iste actus prudentiae non
non cst pra2cipcrc. manct in patria.
3. Pra^tcrca, pra^ciperc vcl impcrare vi- Ad .secundum dicendum, quod honitas
detur pertinere ad voluntatcm; cujus ohjec- consilii rcquiritur ut ca qua? sunt hcne in-
tum est finis, ct quai movet alias potcntias venta appUcentur ad opus et ideo praeci- ;

anima.'. Scd prudcntia non cst iii vohintate, pcrc pcrtinet ad prudentiam, quae est bene
sed in ratione. Ergo prudentiffi actus non consiliativa.
est praecipcrc. Ad tcrtium dicendum, quod movere abso-
Scd contraquod Philosoplius dicit in
est lutc pcrtinct ad voluntatcm ; scd praecipere
VI Etliic, cap. X, quod « prudcntia prffi- importat motioncm cum quadam ordiua-
ceptiva cst. » tione; ct ideo est actus rationis, ut supra
Respondco diccndum, quod prudcntia est dictum est.

« » ut supra dictum
rccta ratio agihiUum, CoNCLUsio. — Quanquani consiliari, judicare de
est. Undc oportct quod illc sit pra^cipuus iiiventis, el pra'cipere, actus sint rationis practica?,

actus prudcntia3, qui cst prajcipuus actus ex his tamen praecipere, proprius est pindentiae

rationis agihiHum ; cujus quiilem sunt tres actus (a).

actus. Quorum priraus est consiliari, quod

pertinet ad invcntionem ; nam consiHari est ARTICULUS IX.

quffircre, ut supra hahitum est. Secundus Utncm sollicitudo pertineat ad

actus cst « judicare de inventis; » et hic prudentiat7i.
stat' spcculativa ratio. Sed practica ratio,
quae ordinatur ad opus, pro(;cdit ulterius et ; Ad nonum sic proccditur. i. Vidctur quod

est tertius actus cjus « pra^cipcrc; » qui soUicitudo non pcrtineat ad prudciitiam.
quidem actus consistit in appUcatione consi- SolUcitudo enim inquietudinem quamdam
hatorum et judicatorum ad operanduin. Et importat; dicit cnim Isidorus in lih. X
quia istc actus est propinquior fini rafionis Elt/m.. § 244, col. 303, t. 3, quod « soUici-
practicai, inde est quod isto cst principalis tus dicitur qui est inquictus'. » Scd motio
actus rationis practicai ct pcr conscqucns maximc pcrtinet ad vim appctitivara. Ergo
prudentiaB. ct soUicitudo. Sed pnulciitia non est in \i
Et hujus signum est quod pcrfectio artis appetitiva, scd in rationc, iit supra hahitum

consistit in judicando, non autcm in pra*ci- csl. Ergo solUcitudo non pcrtiuet ad pru-
piendo. Ideo rcputatur melior artifcx qui dcntiam.
volcns peccat in artc, quasi liahcns rcctum 2. Pra^terea, soUicitudini vidctur opponi
judicium, quam qui pcccat uolcns, quod ccrlitudo vcrihitis; unde dicitur I Reg., ix,
vidctur esse ex defectu judicii. Sed in pru- 20, quod Samuel dixit ad Saul De asinis, :

dentia est e convcrso, ut dicitur iii VI Etliic, qi/as nudiustcriius perdidisti *, ne soilici-

^ Sic cod; non ut in Pnrm. : « ct lioc facil. » lium polcsl considorari duplicitor, in communi et
' « Soliicilus, quiii solors, ct cilus. alciuo irrc- in parliculari ii> communi ul ost temporate vi-
:

quietus. » Migno. vondum, juslo agondum forliter pntiondum: in

.

'
lla mss. ot eclili passim, cum Vulgala; al. omil- parliculari ol in corlo casu, ut quantum, ijuomodo,
titur : f/(/((.s nudiiistertius pcrdidisti. lofo ot lomporo sit agondum ad attingondum par-
Vidolur quod principalis aclus prudonlitB
(a) licularom linem virtutis moralis quod cst medium
non sit imporium. Nam virlus qua? ost circa linom ralionis, cl sic prudontia vorsatur circii media et
imporat illi qua) est circa modia. Porro aliac vir- finom. Dictat enim non solum media quibus attin-
lulos sunt circa fmom, et prudonlia circa media. galur hic finis, sed etiaiu dictat et jubet ut per iUa
Ergo alia3 virlutos imperanl prudontia?, non pru- in oum tendalur.
dontia nliis virtutibus. — Sed finis virtutum mora-
 QU-EST. XLVll, AiiT. IX i:t X. m
tus sis, quia inventx sunt. Sed certitudo nullo sit sollicitus, sed quia non cst supcrnuo
vtMitatis iMTtiiiot ad prudentiain cnm sit soHicitus do iMiillis, sed conlidit in his de
Krgo soUitituilo
virtiis intolltrtualis. (t[»po- (inil)us conlidfiidiini ost, et circa illa non
nitur prudentia» magis quam ad eam perti- suporflue sollicitatur ; supernuitas eiiiin

neat. tiinoris ot diriidentiie facit suporfhiitatom

3. PriPterea, Philo.«;ophns dicit iii iV .s(.»llicitiidinis, (luia tiinor facit consiliari nos,
Ethic, cap. ni. vers. lln., (inod « ad ma^Mui- ut supra dictum est, cum do passione timo-
nimum pertinct pi^^rum esso ot oti^osum. » ris ageretur.
Pigritia? autom opix)nitur sollicitudo. Cum CoNXLusio. — Sollicituiio proprie ad pmdentiaru
ergo prutlonlia nt»n t»itponatur inagnanimi- spectat.
tati, quia u lK»nuin n(»n est boiio coutra-
riura, •> ul dicitur in Pfwdicamentis, cap. ARTICULUS X.
« De (ippositis, » vitiotnr cpiod sollicitudo Utntm pntdentia sc cxtendat ad regimen
noii portineat ad prudontiam. multitudinis.
Sed contra est quixl dicitur I l*etri, iv, 7 :

Estote pnidentes, et vifjilate in orationibus. :\.(1 decimum sic proceditur. 1. Vidctur

Sed idem solliciludini. Ergo
vi;,'ilantia ost quod prudentia non regimcn
se extendat ad
soliicitudt) iK^rtinot ad prndentiam. multitudiiiis, sed soluin ad regimen sui-
Hospoiuleo dicondum, quod, sicut dicit ipsius. Uicit cnim iniilosophus, in V Ethic,
lsiil(jrus in lih. .\ Eti/rn., ut supra, <( sollici- c. I, ad fin., quod virtus relata ad honum
((

tus (licitnr, qnasi solors citus, » iiKiuantuin coinmunecst justitia. » Sed prudentia difrort
scilicet aliqnis ex quadam solertia animi a justitia. Ergo prudentia uoii rcfertur ad
velox est ad prosequendnm ea qua? suiit hoiiuni coramune.
agenda. Ihx* autem pertinet ad prudentiam, 2. rra^tcrca, illc videtur esse prndcns
cujus pra^cipuus actus cst circa agenda qui sibiipsi bonum qiKorit et opcratur. Sed
prapcipere de prapconsiliatis et judicatis. frequenter illi qui qua^runt bona communia
Unde 1'hilosophus dicit in VI Elltic, r<i\). ix, ncgligunt sua. Ergo non sunt priidcntes.
circa princ, quod
oportol operari (inidein<( 3. 1'noterea, prudentia dividitur contra
velociter consiliata, consiliare autein tarde. » teinperantiam ct fortitudinein. Sed tempe-
Et inde est qnod sollicitudo propric ad pru- rantia ct fortitndo videntur dici solum per'
dentiam pertinet; et proptor hoc Augusti- comparationcm ad honum proprium. Ergo
nus dicit, lih. De jnoriljus Ercl., cap. xxiv, etiam prudentia.
§ 1330, t. i, quod d prudenticT sunt
4'), col. Sed contra cst^juod Dominus dicit Mattli.,
excuhia.',atquc diligentissima vigilantia, ne XXIV,4.') Quis putas est fidelis servus et
:

suhroi)cntc paulatim mala suasione falla- prudcns qncni constituit dominus super fa-
mur. » iniliam swim ?
Ad priraum ergo dicendum, quod motus Uespondco dicendum, quod, sicut Philo-
qnidom pertinet ad vim appotitivam siciit sophiis dicit, in VI Ethic, cap. vii, qnidam
ad priiicipiuin inovens; tainen sccunduni posucrunt quod prudciitia ikjii sc cxtendit
prapceptum et directionem rationis, in quo ad honum commune, sed solum ad houum
consistit ratio sollicitudinis. propriiim; et hoc }<lco quia cxistiinabant
Ad secuiidum dicendum, quod secundum quod non oportet hoininem qua?rerc nisi bo-
rhil(js<tphnm, in I Ethic, cap. iii, circa num proprium.
princ, et cap. vii, circa fin., « certitudo . Scd ha*c existimatio rcpugnat charitati, '

non est sirnilitor qnaMenda in omnihiis, sed quffi non quxrit qux sua sunt, ut dicitur I
in nna(iua(ino iuatoria .sccundnin propriuin ad Cor., xiii, 5. Undo ct .Vpostolus dc seipso
modum. .. t^)uia voro materia prudontia! dicit ad Cor., x, 33
I No?i quxrens quod:

sunt singularia contingentia, circa qiia; sunt mihi utilc sit' , sed quod multis, ut salvi '
vtile
operationes Iinmana', intn potost c(;rtitiido /ia/it. Kcpngnat otiam rationi recta', (pia' lioc
^*'"

prndonfia» tanta esso, (|iiod onmiiiu sdllici- coinmunc sit melius

jiidiiat (iiiod boiiuin
tudo tollatur. quain bonum unius.
Ad tertium diceiidum, (inod iiia-iiaiiinuis Qnia orgo ad prudcntiam portinct rccte
dicitur esse piger et oti(jsns, non quia consiliari, judicare et priocipcre
do de his per

Sic cod.; in Pann : « SDaljinaljo. "

 .

430 SUMMA THEOLOfilCA.

quae pervcnittir ad debitum finem, manifes- dit ad honuin communc. Dicit enim Philo.so-
tum est quod pnulcntia non sohim se liabct phus in VI Ktliic, cap. vni, in princ, quod
ad Ijonum privatum unius hominis, scd « poUtica, et prudentia idem hahitus est;
ctiam ad honum rommunc multitudinis. essc autcni non idem ipsis. »
Ad primum er^o diccndum, (piod 1'iiilo- 2. Praitcrca, Philosophus dicit in III Polil.,
sophus ihi loquitur de virtute morah. Sicut cap. ui, quod « cadem est virtus viri honi, et
autem omnis virtus morahs relata ad honum hoiii jirincipis. » Sed politica maxime est in
commune dicitur legaUs justitia, ita pru- principe, in quo est sicut architectorica*.
dcntia rclata ad honum commune
vocatur Cum crgo prudcntia sit virtus boni viri, vi-
prudcntia pohtica haheat poU-
; ut sic se ' dctur quod sit idcm hahitus prudeutia et
tica ad justitiam legalem, sicut se hahet politica.
prudentia simpUciter dicta ad virtutem mo- 3. Prffiterea, ea quorum unum ordinatur
ralcm ad aUud, non diversificant speciemaut suh-
Ad sccundum diccndum, (}uod ille qui stautiam hahitus. Sed bonum proprium,
qua;rit honum communc multitudinis, cx quod pertinct ad prudentiam simpliciter
consequenti etiam qua^rit houum suum, dictam, ordinatur ad bonum commune,
proptcr duo primo quidcm quia honum
: quod pcrtinct ad politicam. Ergo politica et
proprium non potest esse sinc hono com- prudcntia neque difTerunt specie, ucque se-
muni vel famiUae, vel civitatis, aut regni. cundum habitus suhstantiam,
Unde ct Valcrius Maximus, Uh. IV, cap. iv, Sed contra est quod diversae scientiae siint
§ 0, dicit dc antiquis Romanis quod « male- « politica, » quae ordinatur ad bonum com-
bant csse pauperes in divitc impcrio, quam mune civitatis, et « oeconomica, » quae de his
divites in paupcre impcrio. » Sccundo, quia est qua3 pcrtinent ad bonum commune
do-
cum homo pars domus vcl civitatis, opor-
sit mus vel familiae monastica, » quae est
; et «
tet quod considcret quid sit sihi honum cx dc his quae pertinent ad honum unius per-
hoc quod est prudcns circa honum multitu- sonaj. Ergo pari ratione et prudentiae sunt
dinis. Bona enim dispositio partium accipi- species diversae, secundumhancdiversitatem
tur secundum hahitudinem ad totum quia, ; materiae.
ut Augustinus dicit inUh. Conf., c. vui,
III Rcspondeo dicendum, quod, sicut supra
col. 689, t. 1, « turpis omnis pars est suo dictum est, species hahituum diversificantur
univcrso iion congruens. » secundum diversitatcm objecti, quae attendi-
Ad tertium diccndum, quod etiamtempe- tur penes rationcm formalem ipsius. Ratio
rantia et fortitudo possunt referri ad bonum autcm formalis omnium quae sunt ad fmem
communc; undc de actihus earum dantur attenditur ex j»arte finis, sicut ex supra dic-
pra3ccpta lcgis, ut dicitur in V Ethic, cap. i, tis patct; ctideo necesse est qiiod ex rela-
a mcd. Magis tamcn prudcntia et justitia, tioncad divcrsosfincs divcrsificcntur species
qua; pertinent ad partcm rationalcm, ad hahitus. Diversi autcm liiics suut honum
quam directe pcrtincnt commuuia, sicut ad proprium unius, et bonura famiUae, et bo-
partcm sensitivam pcrtinent singularia. num civitatis et regiii.

CoNCLUsio. — Cum ad prudenlium speclet recle Undc neccsso cst quod prudentiae differant
consiliari, ac judicare, et ea praicipere qua? ad spccie sccundum dilferentiam horum fi-
debitum linem conducunt ; ea non niodo privatum nium ut scilicct una sit « prudentia » sim-
:

rcspicil bonum, sed etiam communc nmltitudinis pUcitcr dicta, (puT ordinatur ad bonum
bonum. proprium ; alia autcm « (cconomica » quae
ordinatur ad bonum commuue domus, vel
ARTICULUS XI.
familia^ ; et tertia « politica, » quae ordinatur
Vtnim prudentia qwc cst respectu boni ad honum commune civitatis, vcl regni.
proprii sit eadcni specie cum ea qux se Ad primum crgo dicendum, (juod Philoso-
cxtendit ad bonum commune. phus non intendit dicere quod politica sit
idem sccundum substantiam hahitus cuiUbet
Ad undccimum sic proccditur. 1 . Vidctur pnulcntia', scd pru(lcntia> (jua' ordinatur ad
quod prudcntia quai est respoctu boni pro- boiiuin cbinmune quai quidcm « prudeu-
;

prii, sit eadcin specie cum ea quw so exteu- tia » dicitur sccundum communcm ratio-

^ Slc cod.; in Parm : « nam slc so habet. » — * Sic cod.; in Parm. : « architeclonica. »
 QU.^ST. XLVII, AlVr. XI FT \il. 431

noni pnulentiaB, prout scilieet osl qua^dani Soil conlra est quod Philosophus dicit in
« ratio rcftii aurihilium : » tlicitur auteni VI Etliic, cap. viii, ciira priiu'., (luod pru-

« iKjlitiea » seoiiiicluui onlineni atl bonuiu dentia' politica' suut diia» species : uiia (luai

coininiine. cst legum positiva, qua' pertinet ad princi-

Ail se«un<iuni tiiconduni, quoti siout IMii- pales'; alia quaj retinot coiumuno iiomou
losophus ibitl. tlicit, « bouuni virum
ail quie ost circa singularia. lliijns-
I^olitica»,

I)ertinet pt>sse l)ene priucipari. el beue sul»- niodi aub-m siuLTularia perap-re, pertiucl
jici ; 1) et iileo in virtuto boni viri inclutlitur otiaiuad subdib)S. Krgo prudeutia noii est

etiam virtus boni principis. Setl virtus priu- solum principum, sed etiara subditorum.
cipis el subiliti tlillert specio, sicut etiaui Ilespoiideo diceiulum, qiiod prudoiitia iii

virtus viri et nuilieris, ut ibitlem dicitur. raliono est. Uegcro gubcruare pro-
aulem et

.\d tertium tlicondum, quod eliam diversi prie rationis cst; et ideo unusquisque in-
tinos quorum uuus ordinatur ad alium, di- quaiitum participat de regiminc et puberna-
versiticaut speciem liabitus; sicut oiiuostris, tioiie, iiilaiituiu coiiveiiit ei habore rationcm

ot militaris, et civilis ditleruut ^pocio, licot et prudontiam. Manirestum est autcm quod
liiiis uuius ad linem alterius et
tirdinetui' ; subditi, iiKiuantum cst siibditus, ct scrvi,
similitor licet ordiuetur ad
bonum uuius iiKIiiautiim est servus, iioii cst rcgerc ct gu-
l>onum multituiliuis, tamen hoc uon iuipedit bcrnare, scd magis rcgi ct gubcruari; ct
quiu tiiUs diversitas faciat habitus diilerre idco prudentia non cst virtus scrvi, iiiquan-
spo*^io sed ex lioo sequitur quod habitus
; tum cst servus, ncc subditi, inquantum cst
qui ordiuatur ad liuem ultimuin, sit princi- subditus.
pahor et imporot aliis habitibus. Scd quia quilibet homo, inqiiantum cst
de regiminc se-
rationalis, participat aliquid
CoNXLLsio. — Cuui pi-oprium bomun unius, et
cunduiu arbilrium ratiouis, intaiitum coii-
bonuui foiuilisc vel domus, civitatis vel regui,
venit ci prudentiam habere. Undc maniles-
diversi sinl fiues, alia est prudenlife species quae
proprium respicit .bouum, nb ea quse est circa tum estquod « prudcntia quidem in principe
bniiuiu familia', el al) ea ([ua; est circa coummue est ad modum artis architcctonica?, » ut dici-
buuuiu civitatis, vel regiii. tur in VI Ethic, cap. viii, circa priuc; « in
subditis autem ad modura artis manu ope-
raiitis. »
ARTICULUS XII.
Ad priraum ergo dicendum, quod verbum
Ltrum prudentia sit in subditis, an solum Philosophi est iiitenigcndum, pcr sc lo-
in principibus. qucndo quia scilicct prudcutia non cst vir-
:

tus subditi, infjuautum hujusmodi.

Adduodecimum sic proccditur. I. Videtur Ad sccuudiim diceudum, (piod scrvus iion
quod prudeutia non sit in subditis, sed so- habct consiliativum, iuqiuuitum cst scrvus,
''

lum in principibus. Dicit cniin 1'hilosophus sic enira est instrumcutum domini; cst
iu III Polit., ca[). III, qutKl <( pnidcntia sola tamcn consiliativus, inquantum cst animal
est proi»ria virtus principis, aliae autem vir- rationalc.
tutossunt ctiramunos subditorum ot princi- Ad tertium dicendum, (juod pcr pruden-
puin; subditi autom nun cst virtus prudcn- tiam homo non sfjliim pra'cipit aliis, sed
tia, S4jd opiiiio vera. » etiaiusijjiipsi, prout scilicct ratio dicilur
i. lYietorea, in I Polit., cap. ult., amed., pnecipcre infcrioribus viribus.
diiitur (piotl « scrvus omnino non habct CoNCLCsio. — Pnidenlia non modo in princi-
quid con.siliativum. » Sed prudeutia facit pibus, scd etiam in subditis cst.
beiie cousiliativos, ut dicilur in VI Etliic,
cap. V. Lrgo prudcntia non comiictit servis ARTICULUS XIII.
seu subditis.
;j. I'ra'terea, prudcnlia cst prwccpliva, ut Utrum prudentia possit esse in pecca-
supradictumcst. Sod prajcipcrc non pertinot toribus.
ad .servos vel subditt^s, sed solum ad princi-
pes. Krgo pruil.-ulia non est iii subditis, scd Ad (iecimiiiu tertiiiiu sic proccditur. 1. Vi-
sohim in priui ii^ibus. detiir (|iio(l prudeiilia possil csso in peccato-

' Sic cod.; ja Parui. : « principes. »> — ' Pnnn. oddil : < quid.
43-2 SUMMA THEOLOGICA.
rilnis. Dicit enim Dominus, Lnc, xvi, H : perfc<;ta, (\uui ad bonum fmem totius vitai
prudenliorcs /iUis lucis in
Filii Inijus soicidi rectc consiliatur, judicat ct pra:;cipit; et hac
fjeneratione sua sunt. Sed (ilii hujus saeculi sola dicitur prudeiitia simpliciter; qua; in
sunt pccccitorcs. Ergo in peccatoribus potcst pcccatoribus cssc non potest prima autem ;

essc prudcnLia. I)rudcntia cst in s(jlis pcccatoribus prudcn- ;

2. Pruitcrca, fidcs cst nobilior virtus quam tia autem impcrfficta cst communis bonis et
prudcntia. Scd (idcs potcst cssc iu pcccatori- malis,maximc illa quai est impcrfecta prop-
bus. Ergo et prudcntia. ter finem particularcm nam illa quae est :

3. Praiterca, « prudcntis hoc opus maximc impcrfccta proptcr dcfcctum principalis ac-
dicimus, benc consiiiari, » ut dicitur in YI tus, ctiani n(jn cst nisi in malis.
Ethic, cap. v, circa princ, et cap. vu, a Ad primum ergo dicendum, quod illud
mcd. Scd multi peccatorcs sunt boni con- verbum Domini intelligitur de prima pru-
silii. Ergo nmlti pcccatores habcnt pruden- dcntiu undc non dicitur simpliciter, quod
;

tiam. sint prudentes, sed « in generatione sua. »

Scd contra est quod Philosophus dicit in Ad secundum dicendum, quod fides in
VI Ethic, cap. xu, in finc « Impossibilc est : non importat aliquam conformi-
sui rationc
prudcntcm esse non cxistentem bonum. )> tatcm ad appctitum rectorum operum, sed
Sed nuUus peccator est bonus. Ergo uullus Sed
ratio fidei consistit in sola cognitionc.
peccator est prudens. prudentia importat ordinem ad appctitum
Respondeo diccndum, quod prudcntia rcctum; tum (]uia principia prudentiai sunt
dicitur triplicitcr : est enim quicdam pru- fmes opcrabilium, de quibus aliquis habet
dentia falsa, vel per similitudinem dicta. rectam existimationem pcr habitus virtu- '

Cum enim prudens sit qui benc disponit ea tum moralium, quic faciunt appctitum rec-
quai sunt agenda proptcr aliqucm bonum tum; undc i^rudcntia non potcst csse sine
lincm, ille qui propter malum iinem aliqua virtutibus moralibus, ut supra ostcnsum
disponit congruentia illi fini, habet falsam cst tum etiam quia prudeutia cst praicep-
;

prudcntiam, inquantum illud (]uod accipit tiva rectorum opcrum quod non contiugit,
;

pro finc, non cst vcre bonum, scd sccundum nisi cxistcntc appctitu rccto, Unde licet fides
similitudincm sicut dicitur aliquis « bonus
; sit nobilior quam prudcntia, proptcr objec-
latro; » hoc enim modo potest secundum tum, tamen prudentia secundum sui ratio-
similitudincm dici « prudcns iatro, » qui nem magis repugnat pcccato, quod prcicedit
convcnicntcs vias adinvcnit ad latrocinan- cx pcrvcrsitatc appctitus.
dum. Et hujusmodi est prudentia de qua Ad tcrtium dicendum, quod pcccatores
Aposlolus dicit ad Rom., vni, Prudentia : possunt quidcm cssc bcne consiliativi ad
carnis niors est, quuj scilicct fincm ultimum aliquem fincm malum, vcl ad aliquod par-
constituit in delcctationc curnis. ticulare bonum; ad fincm uutcm bonum
Sccunda autcm prudentia est quidem totius vita3 non sunt bcnc consiliativi per-
vcra, quia adinveiiit vias accommodatas ad fecte, quia consilium ad etrectum non per-

linem vcrc bonum, scd cst impcrfccta, du- ducunt. Uudc non cst in cis prudcntia, quai
plici uno modo quia illud bonum
rationc : se habct solum ad bouum sed sicut l*hilo- ;

(juod accipit pro fine, non cst communis sophus dicit, in Yl Ethic, cap. xii, circa
linis tolius humanu^ vita», scd alicujus spe- fin., cst in talibus « dinotica, » id cst, natu-
cialis ncgolii puta cuni ali(juis adinvcnit
: ralis industria, quic sc hubet ad bonum ct
vias acconuuodatas ad negotiandum vcl ad niuluin; vcl astutia, qua- sc habct solum ad
navigandum dicitur prudens negotiator
, nialum, quam su])ra diximus « fiUsam pru-
vcl nuula alio modo, quia dclicit in princi-
;
dcntiam, » vel « prudcntium carnis. »

pali uctu prudcntiu', putu cum uli^iuis rcctc — Pmdentia

CoNCLUSio. sinipliciter perfecta,
consiiiutur, cl bcnc judicut clium dc his iiitnnisi in justis htiminibiis osse j^otest ; pnidentia
quu' pcrlinent ad totam vitam, sed nou cffl- nuteni carnis in solis peccatoril>us est : at pruden-
cacilcr pra^cipit. tia vera, sed imperfecla, iu justis cl peccaloribus
Tcrlia autcui prudentia cst cl vcra, ct csse potest (u).

^
Sic cod.; in cdit. « fpslinialionem. »
: ribus; secunda communis est bonis et malis terlia :

(a)Pnulentia vel falsa est, vel vera sed imper- uon ost in peccatoribus quarta est in omnibus el
;

fecla, vel perfecla acquisita, vel iufusa. solis juslis quanlum ad ea quivi suulde uecessitate

Prima iu materia morali osl in solis peccato- saluUs.

 ,, ;

QUiEST. XLVII, ART. XIV ET XV. 433

digont regi consilio alieno, saltcm in hoc
sibi ipsis consulcrc sciunt, si gratiam ha-
ARTICULUS XIV.
bent, ut aliormn rc^iuirant consilia, ct dis-
Ulntm prudetitia sit in omnibus hahen- cernant consilia bona a malis.
tibus fjratiam. .\d tcrlium diceudum quod prudcntia ,

acquisita causalur ex cxcrcitio actuum

Ad (iiinrtiim (leciimim sic prooeditnr. undo indiget ad sui geneiationem cxpcri-
1.Videtur (juod prudentia non sit in omni- mento et temporc, ut dicilur in II Ethic,
bus habcntihus Kratiam. .\d prudentiam in princ, ct lib. VI, cap. viii, a med., unde
enim recjuiritur induslria (nuTdam per non potest cssc in juvenilnis nec sccundum
quam scianl l)ene providere (luai agenda habilum, nec sccundum actum. Sed pru-
sunt. Sed multi habentes gratiam carent dentia graluita causatur ex infusiono di-
tali industria. Krp> non omnes habcntes vina; uiide in pueris baptizatis nondum
l^ratiain habent prudentiam. habentilius usum ralionis cst prudcntia
prudens dicitnr ipii est beiie
2. Prapterca, secundum habitum, sed non secundum ac-
dictum est. Sed multi ha-
consiliativus, ut tum, siciit ct in amentibus; in his autem
bent pratiam qui non sunt bene oonsiliativi, qui jam habent usum rationis, est ctiam
sed ne("esse habent rcgri consilio alieno. secundum actum, quantum ad ea quai sunt
Ergo non omnes habentes gratiam habent de nccessitate salutis ; sed pcr cxcrcitium
pnidentiam. mcrclur augmcntum quousque perficiatur,
3. Philosophus dicit in III
Pra'terea , sicut et caetcrae virtutes. Unde et Apostolus
Topic, cap. II, quod
« juvenes constat non dicit ad Ilebr., v, ii, quod perfcctorum esi
esse prudentes. » Sed multi juveues habent solidus cibus, eorum qui pro consuetudine
gratiam. Ergo prudentia non invcnitur in exercitatos habent sensus ad discretionem
omnibus gratiam habentibus. boni ac mali.
Sed contra csl quod nullus habct gra- CoNCLCsio. —
Cum prudentia sit virtus, eam
tiam, nisi sit virtuosus. Scd nuUus polcst habere oportet eum, qui Dei gratiam habet.
esse virtuosus, nisi habeat prudentiam ; dicit
enim (ircf-'orius in II MoraL, cap. xlvi,
ARTICULUS XV.
col. 588, t. I, (juod (( ca'terK virtutes, nisi
ea quae appelunt, prudenter agant, virtutes Utrum prudentia insit nobis a natura.
esse nequaquam possunt. » Krgo omues
habentes gratiam habent prudentiam. Ad dccimum (|uintum sic proceditur.
Respondeo diccndum, quod necesse est 1. Vidclur quod prudentia insit nobis a na-
virtutcs esse connexas, ifa ut qui unam tura. Dicit enim Uhilosophus, iu VI Ethic,
habet, omncs habcat, sicut supra ostcnsum cap. XI, quod ea qua3 pcrtinent ad pruden-
est. tiam, naturalia vidcntur esse, scilicet syne-i
Quicumquc autem habct gratiam, hnbct sis, gnome, ct hujusmodi; non aulem ca
charitatem unde nccesse est quod habcat
; qiiaBpcrtincnt ad sapicntiam spcculativam.
omnes alias virtutes; ct ita, cum prudentia Scd eorum quai sunt unius generis, eadcm
sit virtus, ut ostcnsum cst, necesse est quod cst originis ratio. Ergo ctiam prudcntia
habcat prudentiam. incst nobis a natura.
.\d primum crgo diccndum, quod duplcx -2. Pra'tcrea, atatum variatio est secun-
est industria una quidein qua* est suffi-
:
diim naturam. Sed prudcntia conscquitur
ciens ad ea quai sunt de necessitate salutis aetates, sccundiim illud Job, xii, 12 In :

et talis industria datur omnibus habentibus f/fitiquis cst sfipientia, ct in ntulto tcmpore
graliam, (pios unctio docct de omnihus, ut prudentia. Krgo priidcntia est naturalis.
dicitur I .bjan., ii. Kst autem alia industria 3. Praeterea, prudentia magis convenit
plcnior, per quain aliquis sibi ct aliis potcst natnnr' huniana' quam natur.c brutorura
providero, non solum dc his qun- sunt no- aniinaliuni. Scd bruta animalia habcnt
cessaria ad saluti-m, scd ctiain dc (luibus- (jiiasdam naturales prudiMitias, ut patel per
cum^iue pcrtinenlibus ad humanam vitam Philo.soi)hnin, in VIII De histor. animal.,
et talis industria non est in omnibus haben- cap. I, et lib. IX, cap. v et vi. Krgo pruden-
tibus gratiam. tia cst naluralis.
Ad sccundum dicendum, quod ilii qui in- Sed coutra est quod Philosophus dicit in
III.
28
 '

/(Hi SUMMA. TnEOLOGICA.

|[ Ktliir., oap. I, quoJ « virtns iiitollectnali.s Ad primnm crgo dir-cndum, quod Philo-
ut plurinuuii cx doclrina genera- liuljet et sophus ibi loquitur de pertinentiljus ad
tionern et augmcntum ideo oxpcrimento
; prudcntiam, secundum quod ordinatur ad
indig-et, ct tempore. » Sed prudentia est iincs. rndc supra prymiserat, ibid., quod
virtus intellectualis, ut supra habitnni est. « principia sunt cjus quod estcujus gratia, »

Ergo prndentia non incst nojjis a natura, id cst, finis; et proptcr Iioc non facit inter

sed ex doctrina ct experimento. ea mentioncm dc cubulia, (luae est consilia-

Respondco diccndnm, quod sicut ex prae- tiva eorum quae sunt ad fincm.
missis patet, prudentiaincludit cognitionem Ad sccuufJum diccndunj, quod prudentia
et universalium, et sinf,'ularium operabi- magis est in scnibus, non solum propter
lium, ad quse prudens universalia principia naturalem dispositionem quietatis motibus
appiicat. passionum sensibilium, sed etiam propter
Quantum ergo ad universalem cognitio- expericntiam longi tcmporis.
nem, eadeni ratio est de prudcntia et scien- Ad tertium diccndum, quod etiam in bru-
tia speculativa : quia utriusque prima prin- tis animalibus sunt determinatae viae perve-

cipia universalia sunt naturaliter nota, ut nicndi ad finem unde videmus quod omnia
;

ex supra quod principia

dictis patet, nisi animalia ejusdem speciei similiter operan-
communia prudentiae sunt magis connatu- tur. Sed hoc non potest esse in homine
ralia homini. Ut enim Philosophus dicit in propter rationem ejus, quae cum sit cognos-
X Ethic, cap. vu et vui, « vita quseest se- citiva universalium, ad infinita singularia
cundum speculationem , est melior quam se extendit.
quse est secundum hominem. » Sed alia CoNCLUsio. — Prudentia, (oun non circa fines,
principia universalia posteriora , sive sint sed circa ca quai sunt ad tinem, versetiir, non
rationes speculativa3, sive practicie, non uatiu-a nobis inest.

hahentur pernaturam, scd pcr inventionem

secundum viam experimcnti vel per disci- ARTICULUS XVI.
plinam. Utrum prudentia possit arnitti per
Quantum autem ad particularem cognitio- oblivionem.
ncm eorum circa qua^ operatio consistit, cst
iterum distingucndum : quia operatio con- Ad decimum sextum sic proceditur.
sistit circa aliquid vel sicut circa linem, vel 1 Vidctur quod prudentia possit amitti per
.

sicut circa ca quai sunt ad fincm. Fines oblivionem. Scicntia cnim, cum sit ncccssa-
autem recti humana^ vita? sunt detcrminati; riorum, cst certior quam prudentia, quje est
et ideo potest esse naturalis inclinatio res- contingentium opcrabiUum. Scd scientiu
pectu horum finium; sicut supradictum est, amittitur per oblivionem. Ergo multo magis
quod quidam habent ex naturali disposi- prudentia.
tione (juasdam virtutcs, quil)us inclinantur 2. Pradtcrea, sicut Philosophus dicit in H
ad rectos lines; et per consequens etiam Ethic, cap. i et n, (( virtus ex eisdem ge-
hahcnt naturalitcr rectum judieium dc hu- ncratur et corrumpitur, contrario modo
jusmodi liuibus. factis. » Sed ad gcncrationem prudenti»

Sed ca qua^ sunt ad flnem in rchus hu- ncccssarium cst cxpcrimcntum, quod fit ex
manis non sunt determinata, sed mulliplici- nuillis mcmoriis, ut dicitur in princ. Mcta-

ter diversihcantur socundum divcrsitatcm phi/sic. Ergo cum oblivio memoriae oppo-
personarum et negotiorum. IJnde (juia in- nalur, vidctur quod prudcntia per oblivio-
chnalio nalunc scmpcr cst ad aliquid dclcr- ncm possit amitti.
mhiatum, talis cognitio nou potcst homini Prajterea, prudentia non est sine
3.
incsso naturalitcr cx naturali disposi-
; licct cognitione univcrsalinm. Scd univcrsalium
tione unus sit a[)tior ad hujusmodi disccr- cognilio potcst pcr oblivioncm amitti. Ergo
ncnda (luam alius, sicut eliam accidit circa cl prudcntia.
conclusionos spcculativarum scicntiarum. Scd conlra cst qnod i*hilosophus dicit iu
Quia ergo prudcnlia non cst circa lines, sod Vi Ethic, cap. v, in fin., qucxl « oblivio est
circa (!a (pia> sunl ad lincm, ut snpra habi- arlis, ct non prudcntia». ')

tuni est, idco prudcntia non est naluralis. Rcspoudoo diccndum, quod oblivio respi-

'
Sic omue!} cod., et roclej in Parin. : « quietan- tom molum. »
 QUiEST. XLVII, ART. XVI, ET QU.EST. XLVIII, ART. UNIC. 433

cit cognitioneni tantum ; ot iileo per oblivio-

neni potest artem aliiiuis totaliter pcrdero, ARTICULUS UNICUS.
et siniiliter Mirntiam fjua' in rati(Mie <onsis-
tunt. Sed prudentia non oonsistit iu sola itrum cotwenienter assigneiitur tres partes
cognitione, scd etiam in appetitu : qiiia, ut prudentix.
dictum est, priuripidis ejus actus est propoi-
pere, (}uoil est ajiplirare co^nitionem habi- Ad priraum sic proccditur. t. Videtur
tam ad appeteudum tt operandum. Kt ideo quod inconvenicnter assigiicntur tres partes
pnideutia uon direrte tollitur per oblivio- prudcntice. Tullius enim in 11 Rhct., aliquant.
nem, sed mapis corrunipitur per passiones; antc (in., ponit tres partes prudentia^, scili-

dicit enim Philosopluis iu VI Ethic, cap. v, cel memoriain, intelligentiam et provideii-

'(

a med., qutnl « drleclabile et triste perverlit tiam. » Macrobius autem, lib. in Somniuni I

estimationem prudeutia». » rude Dan., xni, Scip., c. viii, circa med., secundum senten-
ri6, diritur : Species decejtit te, et concupis- tiam Plotini attribiiit prudentiiE scx, scilicet
centia suhvertil cur tuum; et Exod., xxui, (( rationem intcUectum,
circumspectio-
,

8, dicitur : Ne accipias mwiera, qux etiam nom, providentiam, docilitatem et cautio-

excxcant prudentes. ncm. » Aristotelcs autem, iu VI Ethic, c. ix,

Ublivio tamen [Xitest irapedire pruden- x ct XI, dicit ad prudcntiam pcrtinere eu- ((

tiam, inquantum procedit ad pravipiendum buliaiu, synesim ct gnomeu. » Facit etiam

ex aliqua coguitiono, ({ua^ per obliviunem mentioncm circa prudentiam de eustochia ((

tolli potest. et solcrtia, sensu et intellectu. » Quidam au-

Ad primum ergo dicendum, quod scicntia tem alius philosophus gra^cus dicit quod ad '

est in .sola ratione ; unde de ea est alia ratio, prudeutiam deccm pcrtineut, scilicet eubu- <(

ut supra dictuni est. lia, solertia, providentia, regnativa, milita-

Ad secundum diccndum, quod expcrimen- ris, politica, ceconomica, dialectica, rhetorica
tum prudeutiai non acijuiritur ex sola me- et physica. » Ergo videtur quod vcl una as-
moria, sed ex exercitio recte praecipiendi. signatio sit superflua, vel alia diminuta.
Ad tertium dicendum, quod prudentia 2. Praeterea, prudentia dividitur contra
principalitcr consi.stit uon in cognitiono scientiam. Sed politica, ceconomica, dialec-
universalium, sed in applicatione ad opera, tica, rhetorica, physica sunt quajdam scien-
ut dictum est. Et ideo oblivio universalis tiai. Non ergo sunt partes prudentiae.
cognitionis non corrumpit id quod est prin- 3. Praiterea, partes non excedunt totum.
cipale in prudentia, sed aliquod impedimen- Sed memoria intcllectiva, vel intelligentia,
tuni ei aflert, ut dictum est. ratio,sonsus et docilitas non solum pcrti-
CoNCLUsio. — Cum prudentia non in sola cogni- neut ad pnidentiara, sed etiam ad omnes
tione, sed eliam in appetitu consistat ; non sula habitus cognoscitivos. Ergo non debent poni
oblivione, sicut artes, et scientia', scd niulto magis partes prudentiai.
vitiosa passione tollitur atquc amittitur. 4. PrfEterea, sicut consiliari et judicare et
praecipere sunt actus rationis practicffi; ita
etiam ct uti, sicut .supra habitum est. Sicut
QU.ESTIO XLVIII. ergo cubulia adjungitur prudcntia?, (piaj
pertinet ad consilium, et synesis et gnomo,
DE PARTIBUS PRUDENTIiE. qua? pertincntadjudicium; ita etiam debuit
poni aliquid pertinens ad usum.
Deinde considerandum est de partibus 1'raiterea, .sollicitudo ad prudentiam
.•».

prudentiae; et circa hoc quaBruntur qua- pertinet, sicut supra diclura est. Ergo etiam
tuor primo, rpia; sint partcs prudentia» se-
: ; intcr partcs pnideutiaj soUicitudo poni do-
cundo, de [Kirtibus (piasi integralibus ejus; buit.
tertio, de partibus subjectivis ejus; (juarto, Uespondeo dicendura, qnod triplex est
de partibus pot<>ntialibus. pars : ut parics, tcctum
scilirct intcgralis,

et fundamcntmn sunt parles domus; subjec-

tiva, sicut Ikjs et leo suut partes animalis;
ct poteutialis, sicut nutritivum et .seusitivum

* Andronictu.
'i3G SIJMMA TIIEOLOGICA.
sunt partes animae.Tribns ergo modis pos- multitudinem; quae difrerunt specie, ut dic-
siinl assignari partos aliciii virttili. Uno tnin csL Et iterum pnidentia, qns est mul-
mtxlo ad siMiililiidinoin paiiinin intc^Ta- titudinis regitiva, dividitiir in diversas spe-
linin ut scilicet illa dicantnr cssc parlcs vir-
; cics, secundum diversas.speciesmultitudinis.
tutis aliciijns, qnai ncccssccstconcnrrcread Est antcm ^ quaidam multitndo adunata ad
perfcctnm actum virtutis iUiiis. Et sic ex aliqnod specialc ncgotium; sicut cxercitus
omnibiis ennmeralis possunt accipi octo par- congrcgatur ad pugnandum; cujus regi-
tes prndentiai, scibcet sev quas enumerat tiva est « prudeutia militaris. » Quaedam
Macrobius; quibus addenda est septima, sci- vero multitudoest adunata ad totam vitam,
licet « mcmoria, » qnam ponit TiiUins, ct sicut mullitudo unius domus vcl familiae;
« cnstocbia, » sive « solcrtia » qnam ponit prudentia oeconomica; »
cujiis rcgitiva cst «
Aristoteles, locis cit.; nam sensiis prudcntiae ct etiainmultitudouniiis civitatis vcl regui,
etiam intellectns dicitur. Unde Pbilosopbus cujus quidein regula direcliva est in prin-
dicit in VI Ethic, cap. xi, circa mcd. « IIo- : cipe « regnativa, » in subditis autem « poli-
rumcrgo oportct babcrc sensnm; bicautcm tica » simpliciter dicta.
est intcUectus. » Quorum octo quinquc per- Si vero prudentia sumatur largc, secun-
tinent ad prudentiam, secnndum id quod est dum quod incbidit etiam scientiam specula-
cognoscitiva, scilicet « mcmoria, ratio, intcl- tivam, ut supra dictiim tunc etiam partes
est,
lectns, dociUtas et solertia ; » tria vcro aba cjus ponnntur « pby-
dialeclica, rbctorica ct
pertinent ad cam, sccundum quod est prae- sica, » secundum trcs modos procedendi in
ccptiva, appUcando cognitionem ad opus, scicntiis quoruin unns cst pcr demonstra-
;

scibcet « providentia, circumspcctio et cau- tioncm ad scientiam causandam, quod per-

tio. » Ouorum diversitatis ratio patet ex boc, tinct ad pbysicam, ut sub pbysica intelligan-
quod circa cognitionem tria sunt conside- tur omncs scientiae demonstrativae alius ;

randa primo quidcm ipsa cognitio, qua3 si

: modus est ex probabilibus ad opinionem
sit praitcritorum, cst « memoria, » si autem faciendam, quod pertinct ad dialcoticam;
pra'sentium, sivccontingentium, sive ncces- tertius modus est ex quibusdam conjecturis
sariorum, vocitur « iiitcllcctus, » sivc « in- ad suspiciunem induccndam, vcl ad aeqnali-
telHgentia. » Secundo ipsa cognitionis ac- tcr pcrsuadcudum, quod pertinct ad rbetori-
quisitio, quaj fit vel per discipUnam, ct ad cam. Potcst tamen dici quod lia^c tria perti-
hoc pcrtinct « dociiitas; » vel pcr invcntio- ncnt ad priidcntiain ctiain proprie dictam ;

nem, et ad lioc pcrlinct « eustocbia, » quai quae ratiocinatur intcrdum qiiidem cx ue-
est bona conjecturatio : bujus autem pars, cessariis, interdum ex probabilibus, iuter-
ut dicitur in VI Etltic., cap. ix, est « solcr- duni autem cx quibusdam conjecturis.
tia, » qiia' cst vclox conjecturatio medii, ut Partes autcni potentialcs alicujns virtutis
dicitur I Poster., text. ult. Tertio conside- dicuntur virtutcsadjunctae, quae ordinantur
randns est usus cognitionis, secnndum sciU- ad ali(]uos sccundarios actus, vel matcrias,
cet quod ex cognitis aUijnis procedit ad alia qnasi non babcntcs totam potcntiam princi-
cognosccnda vel jiidicanda ct boc pcrtinct ; [)alis virtntis. Et secnndum boc ponuntur

ad « rationem. » Hatio autcm ad boc quod partcs prudentiai « eubulia, » qna? est circa

recto praicipiat, tria debet babere. Priino concilium; « synesis, » quae cst circa judi-
quidein nt ordincl aliipiid acconimoduin ad ciuin ooriim qiue socuiulum rcgnlas com-
fincin «;t lioc p(>rlin(;t ad « providcntiam; »
; inniios liiint ct « gnoino, » qiia? est circa
;

secnndo nt attcndat circumstantias ucgotii; jndicinm eorum in quibus oportet quando-

quod pcrlinct ad circuins[)ectioiicm » tcr-
<(
; quoacommuni loge rocodorc prudontia » ; <i

lio ut vitct' iinpediincnta ;

quod pcrlinct ad voro ost circa principalom actum, qui est
« caulioncm. » [)ra'ci[)oro
Partcs autcm sul)jcctiva'. virtntis dicnntur Ad priiuum crgodiccndum, (]uod diversae
species ejus divcrsae, Et hoc modo parles sccundum quod di-
assignationes ditlcrunt,
prudcntia', sccuikIiiiu (piod pro[)iie suimiiu- Aorsa gonora partium [)onuiitnr, vol secun-
tur-, sunt prudentia [)cr (jiiain Jiiiijnis rcgit siil) iiiia parto uniiis assignaliouis
diiin (]UO(l
seipsum, et prudenlia pcr quani aliquis regit includunlur luulla' partcs allerius assigua-

< Sic cod.; in Parm. « ordinol ad uliquid acco-

: « sumilur. » — ' In Parm. : « enim. »

mndum... ut vidoal iuipedimtiulu. » - ' In Parm. :

 ;

QVJESl. XLVIII, ART. UNIC, ET Q\:JFST. XLIX. 437

tionis; siciit Tullius sub provitlentia includit CoNCLrsio. — Intoprnles prudpntiep partes sunt,
inoinoria, intelliiicntia. docilitas, sol.^rtia, ralio,
a caulioueni et oiroumspectiouem » sub iu- ;

jiniviilontia, ciiriiuisppitio et cautio; partes vcro

tcllijfentia auteni « rationem, dooilitatem et
<ul>jt'ctiva' sunt prudentia sui regiliva, et pru-
solertiam. »
dentia multitudinis dirtcliva; partes vero ejus
.\(1 secuntlum ilioendum.quod oTouomica
potentiales sunl, eubulia, synesis et prudenlia,
ct politica seouudum
non acoipiuutur hio
secundum quod est prwceptiva.
quod sunt scicntix', scd sccundum quod
sunt prudentia' quaHJam. Po aliis autem tri-
bus pafet res|X)iisio ex iliotis. QU.ESTIO XLIX.
Ad tcrtiuni dioendum, quod omnia illa

ponuntur partes prudeutia', non scouudum DE SINGULIS PRUDENTLE PARTIBUS

suam oomuuinitalem sed secuudum quod :
QUASI INTEORALIBUS (o).

se habcnt ad ea quae pertinent ad pruden- (El oclo quseruntur.)

tiam.
.\d quartum dicendum, qiiod recto pra^ri- Deindo considerandum est do singulis
pere et reote uti semper se oonoomilantur,
'
prudoutia» partibus (juasi iutc^ralibus ; ot
quia ad prtToeptum rationis secjuitur obc- ciroa hoo qua.'runlur ooto do inemoria : i" ;

dientia inferiorum virium, quae pertiuont ad 2° de intellectu vel intcliigeutia 3° de doci- ;

usum. litafe; A° de solcrlla oVlo rafionc G° do

; ;

Ad quintum dicendum, quod sollicitudo providentia ; 7° de circumspectione ;

8° de
includitur in ratione providentiae. cautione.

Sic omnes cod.; in Parm.

• « ratione. » : se familiariter applicant, sed omnia cursim et
« Deinde considerandum esl de partibus pru-
(a) properantes Iransmittunt. Non prodest cibus, nec
denlise quosi iatepralibus, et circa hoc conside- corpori accedit, qui slalim sumplus egeritur. Nihil
randa sunt undecim : seque sanitatem impedil sicut remediorum crebra
• I. De sludiositate; mulatio. Non venit vulnus ad cicatricem in quo
» 3. Do docilitate; medicamcnta tentantur. Non coalescit planta qua)
« 3. De consideratione; cito transfertur. Nihil tani ulile est ul in Iransitu
• 4. De memoria; prosit. Fastidientis stomachi est mulla deguslare
«> 5. De intellectu vel intelligentia; qua? ubi varia sunt et diversa inquinant ef non
» 6. De solertia; alunt. Cuni multa percurreris unura decerpe, quod
» 7. De ratione; illo die decoquas. Sunt autem sex sludia detes-
» 8. De providenlia ; tanda, summopere viro studioso cavenda, studera
» 9. De circumspectlone : volenti circa sapientiam salutarem. Primum est
» 10. De cautione ;
studium gulosorum. qui non inveniunt sapienliam,
» II. De solliciludine vel vigilantia. » sed amitlunt Cici vx? Xonnc his qui morantur in
:

Speciilum moriile, lib. I, part. iii, dist. xxxvii. vino,etsludenl calicibus epolnnrlis? Prov., xiii. Qui
Unde addil Specuhim sludiositalem, considera- volunt sapientiam voram acquirore dcbent absti-
tionem et solliciludinem seu vigilantiam. nentise et sobrietati studere, sicut Daniel et socii
De sludiosilate sciendum esl quod qui vult esse ejus, et Salomon, qui abslraxit a vino carnem suam
prudens, necesse est quod sit studiosus et diligens ut animam suam transferret ad sapienliam. Se- —
circa inquisilionem verilatis, et ad hoc vehementer cundum est sludium libidinosorum qui velul porci
debct animum suum upplicare. Est enim .studium sludcnt voluptalibus, et inusilatos luxufiae modos
ehemens opplicalio animl ad aliquid agendum. adinveniro nituntur, et eos experiri in se ac per eos
Undo qui desiderat essc prudens, debot orando, corrumpere cffileros et corrumpi. E conlra justi
legendo, studendo el audiendo inquirere vcrilatem. student munditia^ caslilatis. —
Tcrlium cst slu-
Sic Silomon invenit snpientiam. « Non semper in dium cupidorum ad hoc sludium confluunt multi
;

actu sis, sed inlerdum animo tuo requiem dato; studentes, sicut omnes qui concurrunl ad scionfias
el requies ipsa plena sit sludiis sapienlia-, et cogi- lucrativas, mercationes, et pliis modis innumeris
tationibus bonis. Prudens enim nunquam studio temporalia congreganda. —
Quarlum est studium
marcet. —
Illud qutcre quod potes invenire; id malignantium, qui studont nocero aliis in corporo,
disco quod potes scire. » Seneca, lib. De quatuor rcbus vel anima. —
Quintum osl sludium porvorso-
virlulibu». rum, qui difflcilo corriguntur, id est hrcreticorum,
Idem Seneca modum studendi docet Epist. ii ad qui niluntur Scripturas pervertere et homincs sub-
Lucillum : « Illud vide habeat aliquid
no lectio verlero. Tales sunt etinm illi de quibus II Tim., ii :

vogum et inslahile; certis ingeniis immorarl et Jn uovissimixdiebus discedent qnidnm n f\dc, ntten-
nulriri oportet, si volis oliqnid trahcro, quod in dcnles spiritihus erroris, rl dorlrinis d;evioniorum.
animo fldelitcr sedeal; nu.Hquom
qui uhiquo est — Sextum est sludium vanitalis, sicut in flgmontis,
est. » Vilom in peregrinolione ngentibus hoc eve- ct fobulispoetarum, in vanis et curiosis sciontiis
nit, ut multn hospilia halieonl, nullas amicitios phllosophorum, sicut multi, eprctis sacris liflcris,
idcm accidere neccsso est his qui nullius ingenio Btudent in lihris gcDtilium.
438 SUMMA THEOLOGICA.
ca quae sunt simplicitcr et cx necessitate
ARTICULUS PIIIMUS. vera, sed ex his quai ut in pluribus accidunt.
Oportet enim principia conclusionibus esse
Utrum memoria sitpars prudentise. proportionata, ct cx taliljus talia conclu-
<(

derc, » ut dicitur in VI Ethic, cap. i ct iii.

Ad primum sic proccdilur. 1. Vidctur Quid autcm in pluribus sit verum, oportet
quod mcmoria non sit pars prudentiai. Mc- per expcrimeutum considcrarc. Unde et in
moria eiiim, ut probat' Philosophus, hb. II Etliic, in princ, Philosophus dicit quod

De mem. et rerninisc., cap. i, cst iii partc (( virtus intellectualis habct gencrationem et
animai scnsitiva. Prudcntia autcm est in ra- augmcntum ex cxpcrimcnto et tempore. »
tiocinativa, ut patet in VI Ethic., cap. v. Expcrimentum autem est ex pluribus memo-
Ergo meinoria non est pars prudentia^. riis, ut patet in I Metaph., <iii\). i; undc con-

2. Praiterca, prudcntia pcr excrcitium ac- sequens est quod ad prudentiam requiritur
quiritur et pcrficitur. Sed mcmoria inest phirium memoriam habere.
nobis a natura. Ergo mcmoria non est pars Unde convenienter mcmoria ponitur pars
prudentiae. prudcntia;.
3. mcmoria est praitcritorum,
Praitcrea, Ad primum ergo diccndum, quod, sicut
prudcntia autcm est futurorum operabilium, dictum est, prudcntia appUcat univcrsalem
de quibus est consiUum, ut dicitur in VI cognitionem ad particularia, quorum est
Ethic, cap. ii. Ergo memoria non est pars sensus; unde muUa qurK pcrtinent ad partem
prudentiae. sensitivam, requiruutur ad prudentiam, in-
Sed contra est quod Tullius, in II Rhet., ter qua? estmemoria.
aliquant. ante finem, ponit mcmoriam intcr Ad secundum diccndum, quod, sicut pru-
partcs prudentise. dcntia aptitudincm quidcm habct ex natura,
Respondeo dicendum, cjuod prudcntia cst sed ejus complementum cst cx cxercitio vel
circa contingentia operabiha, sicut dictum gratia; ita etiam, ut TuUius dicit in sua
est. In his autem non potest homo dirigi per Rhet., lib.III ad Heren., aliquant. ante fin,.

Consideratio est pars prudenliae, et dici potest primus tibi, tu ultimus, ut quidquid non aliqnio
inlensa ad aliquid invesUgandum cogitalio, vel modo ad salutem tuam pertinet respuendum. In
vehcmens inlentio animi invcstigantis verum. consideratione autem tui debes quatuor altendere :

Debet prudens considerationem suam conver-

vir primo, quid es secundum corporis fragililatem et
tere ad Deum, scipsum et proximum. miseriam secundo quid es secundum animsB
;

In Deo considerare debet summam potentiam dignitatem et gratiam tertio quid es secundum
;

qufe patet in omni creatione, summam sapientiam Dei misericordiam quarto quid es secundum
;

in mundi gul)ernalione ctnuda omnium cognitione, culpa^ malitiam. —

Triplex consideratio debet
summam misericordiam in hominis redemptione, prsevenire omnem aclionem nostram. « Spirilualis
justificalione ct glorificatione, summam dulcedi- qui omnia judicat, et a nemine judicatur, omne
ncm in deguslatione el glorificalione, summam opus suum trina consideratione pravenit, an 11-
aequilalem in malorum punitione. Debet etiam ceal, an deccat, an expediat. Nam etsi constat in
considerare futurum judicium, inferni supplicia et chrisliana utique philosophia non decere nisi quod
gaudia beatorum. licel, non expedire nisi quod decol; licet non con-

Ilcm consideret homo prudens seipsum, ut post tinue, tamen omne quod licel decere aul expedire
Dei cognitionem veniat in cognilionem sui, quod conveniens oril. Aut quomodo non indeceus erit
orabat Augustinus dicens « Domine, noverim te,
: voluntate pro lege uti? Potoslatom exorcere, ne^
novcrim me, » quia cognitio sui post cognilionera gligere rationem, non osl lam electi quam dejecti
Dei maxime neccssaria ost homini, ^i est douum animi. » Hornardus, lib. III De consideratione.
Dei spccialo. Juxla Arislolelem, de cselo dcscen- Terlio debef vir prudens considorare qute sunt
dit cognitio sui. « Mulli multa sciunt, so aulem proximi, scilicet profectus et defectus. Profectus
ncsciunt, el quid valol alia sciro, et sc ignorare. » considorat vir prudens ul ex eis proficiat, et suos
Auctor Mcdilalionum sub nomine Bernardi. eus faciat eis congaudeudo, promovendo, fovendo,
A te tua inchool considoratio, ne fruslra in- tuondo, ot cxomplum in eis accipieudo. Nostra
tendas et extendaris in alia, to uoglecto. Nam quid dobonuis bona proximi facoro non solum ex dili-
prutlcit tibi si lotum munduui lucreris leipsum gondo sed nobis oorum exompla incorporando, ut
pcrdens? Nam licet omnia mystcria noveris, lata bona apis mel de floribus colligoudo, et favum sibl
tcrrai, profundum abyssi ct alta ca;li , si to ncs- conticiondo. Debemus eliam defeclus pceufB el
cioris, oris siniilis homini flcdificanti sinc funda- cul))ii' proximi oonsiderare subvoniendo, compa-

mento, ct quidquid oxlruxeris oxtra lo erit ad liondo, ot do miseriis el poccalis aliorum nostrum
instar congosti pulvoris venlis obnoxium a to : boniuu facere.
orgu incipiat, ot in to finiatur, do quocumquo '
In Parni. : « dioit. »
cvagatur ad to rovocabis oum cuni salulis fruclu,
 QU.EST. XLIX, ART. I ET II. 439

momoria non solum a natura porfioilur, scJ Philosophus dicit in lib. De mcmoria, loc.

etiani lialtft plurimum artis ol iutlustria' ot : sup. cit., (juod « moditationcs uKimoriam
sunt ijuatuitr per ijua' houio prolicit iu bouo s;ilvaut; » quia, ut in oodom lib. dicitur,
memorando. Quorum primum est ut eorum « consuetudo est (juasi uatura. » Undo quaB
tjua' vultmomorari, quastlam siiuilituiliuos niultotit!s iidtdli^^inms, cito reminiscimur,
assumat couvouiontos, noc tamou onuiino (juasi naturali (juijdam ordinc ab uno ad
consuotas; quia ea qua* sunt inconsueta, ma- aliud procedentes.
gis miramur. ot sic in ois aninuis maLris ct Ad tortium diccndiiin, ([iiod cx prajtcritis
voliomontius dotinrtur ; ox (juo lit (juod (}o- oportot ntjs (juasi arguinoutuiu sumorc do
runi qua' in puorilia vidinuis, magis memo- futuris; et idoo menioria pra^tcritorum
remur, Idoo autom necos.siiria est hujusmodi U(!fossaria est ad bcne consiliandum dc fu-
simihtudinum vel imafcinum atUnvontio ,
turis.
quia intentiones sinqilices et s[)iritualos fa- (".ONCLCsio. — Cum ad pniiJentiam requiratui-
cilius ox aniuio olabuntur, quibus- nisi expehmeiitum, neces&irio i[)sa memoiia pars
dam similitudinibus cor[)oralibus quasi alli- piudeutiu; est («).

gontur; ijuia iuuuaua co,u:nitio potontior ost

circasonsibilia; undoet memurativa [>ouitur ARTICULUS II.

io parte sensitiva. Secundo oportet ut homo Utrum intellectus sit pars prudentiee.
ea (jua' mcmoriter vult tonore, sua consido-
rationo ordinato dis[)onat, ut ox mio niomo- Ad secundum sic proccditur. 1. Videtur
rato facile ad aliud pnjcedatur. L'nde l'hUo- quod iutcllcctus non
pars prudcntia}. Eo-
sit

sophusdicit in lib. iJc menioria, cap. u, a runi cnim quai ex opjjosito dividuntur,
med. «A locisvidentur reminiscialiquando.
: unum uon est pars altcrius. Sed intcllectus
Causa autom est, quia velocitor ab alio in ponitur virtus intcllcctiialis condivisa pru-
aliud veuiunt. » Terlio oportet ut luano sol- dcntiai, ut [jatet in VI Ethic, cap. ni. Ergo
licitudinem appouat, ot afrectum adhibcat ad intellectus non debot poni pars prudeutiaj.
ea (jua' vult rememorari quia quo aliquid ;
' 2. Praiterea, intellectus ponitur inter dona
ma^is iinprossum animo eo niinus
fuorit Spiritus sancti, et corres[)oudet fidci, ut su-
elabitur. Unde et Tullius dicit in sua lihet., pra habituin est. Sed prudentia cst alia
lib. \\\ ad Heroi., versus fin., quod « sol- virtusa fide, ut pcr supra dicta patct. Ergo
licitudo conservat intc^ras siniulacrornni fi- iutcUoctus non pcrtinct ad prudentiaiu.
guras. » Quarto oportot quod ca frequonter 3. Uraiterea, prudcntia cst singularium
medilemur (JUK vulumus mcmorari. Undc 0[)crabilium, ut dicitur in VI Ethic, c. vu

• Sic cod.; in Parm. : « (juanto... tanlo. » cogifat vitam perdidit memoria est thesaurus
;

Memoria » in idiomate medii tevi « monu-

(o) « omnium cognoscibilium in quo verilas servatur.
mentum est quod morlui causa iediQcatum est, et Animus obliviosus esl quasi locus in quo quidquid
quidquid ob memoriam aliciijus faclum est. » Fes- reposilum fueril moritur. » Seneca. Laudabilis —
lus. — El est v Ecclesia, sacellum, altare, loculus est memoria quoruindam respectu Dci, et quorum-
in quo reliquia; alicujus sancti recoiiditfp, res dam respectu sui, ot quorumdam
rospoctu proximi.
quiclibet quie sancto alicui in usu fuit, v. g. bacu- Multuni laudabilis est mcmoria rcspectu Dei quan-
lus. » Et est » litis judicandee instructio et ordi- tum ad quutuor quantum ad benelicia ad regra-
:

natio. » tiandum, quantuin ad inandata ad exequciulum,

« « sunt in eodem idiomate « chris-
McmorisB quanlum ad judicia ad timendum, et quanlum ad
tianis prtesertim oratoria in quibus reconduntur clemonliam ad non dosporandum. Laudabilis —
sanctoruui corijora interdum ipsa reliquiurum
: est respectu sui memoria peccatorum item me- ;

conditoria, excquite, anuiversarii sanctorum dies, moria votorum omnino bonorum coiicoptuum
et
seu fosta. » Domino promi.ssorum. Itcm mcmoria eorum qme
Sod secundum phllosophos, et ut est pars pru- quis studuit vol audivit, vel cogitavit inspirante
dentitG memoria cst ad mentis intuitum imaginaria Deo. Itein memoria pra^toritaj prosperitalis in ad-
quicdam reprcsenlatio prsetont.irum seu potiii» ; : versitate, paupertatis iu abundantia, ot in tompore
virlus per quam nnimus rctractat prietcrita, ut ex afnictioiiis et dcsolationis memoria bonoruiu qu»
eis metiatur futura. Undo Proverbium « Disci- : facit liomo no cadat in desperationem. Item me-
pulu.H priori.s est poslerior dios. " Ex Proverbiis moria novissimorum. —
Laudabilis est quoque
xapirntutn. Duo quidcm prtecipuo retractaro debe- memoria multorum respoctu proximi, miserorum
inus, scilicet delicta perpetrata ad pojnitondum; ct nd miseroiKlum, dofuiictorum ad siiccurrondum,
lioiu-ticiaacceptn ad remctiendum. IUa para — virorum illuslrium ad imitandum, minarum spiri-
vitJB noslrw qutr prteterit memoria) manet sino ; tualium ad eas evitandas.
hnc quasi mortua ost. « Qui nihil de iirfcterito
4/tO SUMMA THEOLOGICA.
et VIII. Sed intellectns est universalium nobis cognita sunt non solum universalia
cognoscltivns ct immatcrialinm, ut patct in principia spcculativa, scd etiam practica,
III De anima, tcxt. .'J8 ct .'K). Ergo intcUcctus sicut <( nulU cssc malcfa^^-icndum, » ut ex
non cstpars prudcntifp. dictis patct. Aliusautcm intcUcctus est, qui,
Sed contra est quod Tullius, lijj. II De ut dicitur in VI Ethic, cap. xi, est cognos-
invent., aliquant. antc finem, ponit « intclli- citivus extremi, idcst, alicujus primi singu-
gcntiam » partcm prudcntiffi Macrobius, ; ct iaris, et* contingcntis opcrabilis propositio-
libro I in Somn. Scip., cap. vui, circa mcd., nis, scilicet minoris, quam oportet esso
« intellectum, » quod in idem redit. singularem in syllogismo prudentiae, ut dic-
Respondco diccndum, quod intcllectus tum cst. IIoc autcm * primum singulare est
non sumitur hic pro potcntia intcllcctiva, aliquis singularis finis, ut dicitur ibidcm.
sed prout importat quamdam rcctam aesti- UndeintcUectus, qui poniturpars prudcntise,
mationcm alicujus cxtrcmi principii, quod est qua^dam recta aestimatio dc aliquo parti-
accipitur iit per sc notum sicut ct prima de- ; culari fme.
monstrationum principia intelligcrc dici- Ad secundum diccndum, quod intellectus,
mur. Omnis autem deductio rationis ab ali- qui ponitur donnm Spiritus sancti, est quae-
quibus procedit, quse accipiuntur ut prima. dam acuta perspectio divinorum, ut ex supra
Unde oportet quod omnis processus ratio- dictis patet. Aliter autem ponitur inteliectus
nis ab aliquo intclicctu procedat. Quia pars prudentiaft, ut dictum est.

ergo prudentia est recta ratio agibilium, Ad tertium diccndum, quod ipsa recta
ideo necesse processus
est quod totius aestimatio de fine particulari, et <i intellec •

prudentiffi ab intellectu derivetur. Et prop- tus inquantum cst alicujus princi-

» dicitur,

ter hoc intcllcctus ponitur pars prudentia^. pii, et « sensus, » inquantum est particula-

Ad primum ergo diccndum, quod ratio ris. Et hoc est quod Philosophus dicit in VI

prudcntia? terminatur, sicut ad conclusio- Ethic., cap. xi, circa med. « Horum, » sci-
:

nem quamdam, ad particulare operabile, ad licct singiilarium, « oportct habere sensum;

quod applicat universalem cognitionem, ut liic autem est intellcctus. » Non autem hoc

ex dictis patet. Conchisio autem singularis est intclligendum de sensu particulari, quo
syllogizatur ex universali et singulari pro- cognoscimus propria sensibilia, sed de sensu
positione. Unde oportet quod ratio pruden- interiori, quo de particulari judicamus.
tiae ex duplici intellectu procedat. Quorum — Cum pnidentia
CoNCLUsio. sit agibilium recta
unus qui est cognoscitivus universa-
est ratio, intellectus, non ut potentia qua^dam, sed ut
lium; quod pertinet ad intellectum, qui po- qua^dam recta sestiaiatio est alicujus eilremi
nitur virtus intellectuaUs, quia naturahter ' principii, pmdentise pars est (a).

* Sic cod.; in Parm. « qua. » :

— * Sic cod.; in cherrimum corpus turpissimum videretur? » Aris-
Parm « seu principii conlingenlis. »
:
— ' Al. : « Hoc toteles. — «iEque divites speclare solemus ut equos
aulem principium singularo. » quos mercamur. Nequo enim in equis omendis
(a) Intellcclus seu inlelligentia hic non ponitur phaleras consideramus, ot baUliei polymiam inspi-
pro potentia intellectiva, sed pro virtute quse ra- cimus, sed equum ipsum nudum. el solum, ut sit ad
tionali vivacilate statum prfesentium pensat, et speciem honestus, ad cursum vegetus, ad veclu-
unumquodquo secundum valorem suum aestimat ram validus. » .\quiloius, De Deo Socralis. « Quo- —
atquo ponderal meliora deterioribus anteponens.
, modo slultus est qui equuni empturus non ipsum
Ad hanc itaquo pertinel profunda rerum inspectio inspicit, sed stratum ejus et frsenos; sic qui homi-
el intcgra ipsorum a^stimatio, quia uon eas in su- uem ex veste nut ex oonditione aestimat. » Seneca,
perficio laulum oculis intuolur, sed otiam intorio- Ad LitciUum. — « Nemo ox istis quos purpuratos vides
rem illarum substantiam, vcl essontiam, rationis felix est, non magis quam ex illis quibus sceptrum,
secundum quod sunt,
vivacitato proscquitur, ut oas et chlamydom in scena fabula? assignant cum ,

non secundum quod apparont meliatur. Verbi gra- pnesonti populo elati incosserint. ot cothurnali si-
tia si vinerit muliorem pulchram exterius, sinml
: mul oxiorint. excaloianlur, ot ad staturam suam
eliam cogitat quam vilis et fooda sit interius, rodeunl. Nomo istonmi quos divilia» et honores in
ipsaquo vohiptas quam lurpis sit, et quam im- fastigio ponunt, magnus osl quaro ergo magnus
:

munda, quam brevis oliam ct quam danniosa. Si- vidotur, cum bnsi sua illum melire. Hoc laboramus
miUtcr et si hominom divitom, ot ornatum oxterius errore quod neminem n\>5timamus po quod ost. sed
videal, simul otiam quid sit intcrius considorat, adjicimus illi et ea quibus ndornalus ost: nt, qui-
nec oum proptor ista feliciorem roputat. Undo intel- cumquo voles veram hominis a^slimationem inire,
ligentia dicilur ab intus logondo « Si lynoois oculis : inspice nudum;ponat palrunonium, ponat hono-
homines utorentur, ut oorum visus obstantia po- res ot nlia fortuna» mondacia, corpus etiam ipsum
nelraret, num, introspectis visceribus, eliam pul-« cxuat; animum intuere qualis sit et quantus, alieno
 »

Or.€ST. XLIX. ART. 111. 4U

rmni. Tndo Philo.sophus dicit in VI Ethic,
cap. XI, circa rmoin : « Oportot atfondcro
ARTICrLUS III.
cxportorum, soniorum, et prudcntiura
ot

Vtnim dociUtas debeat poni pars indomonslrabilibus cnuntialionibus, et opi-

prudentia'. nii>nibus, iion ininus «jiiam domonstratio-
nibus; pro[>tor oxporioiitiam oniin vident
Ad tertiura sic proceditur. I. Videtur principia. n Undc et Prov., ni, Ti, dicitur :

quod dorilitas non deboat poni pars prndon- \e innitnris priidenti.v tux ; ct Eccli., vi,

tiiTP. iihhl onim (luixl roquiiilur ad oinnom X^, dicitur : In niu/fididine prcsln/terorum,
virtutcni intollectualom, non dcbet appro- id est, ^cwxovnm, prudentium stn, ct sapicn-
priari alioui oarum. Sod dooilitas nerossaria ti{v illorum ex corde conjunr/ere. IIoc autem

est ad (puunlibot virtutom intoHectualom. portinot ad docilitatera ut aliquis sit bene

Ercro non dobet poni pars pnidonti;»'. disciplina' suscoptiviis, ct ideo convonienter
•2. Pia>lcroa. oa i\\\x ad virtutes humanas docilitas ponitur pars prudcntiaj.
pertinent, sunt in nobis; quia secundum ea Ad quod ctsi do-
prirauni crgo dicenduin,
qu.T in notiis sunt, laudainur vel vitnpera- ad quanilibct virlutom intel-
cilitas utilis sit

mur. Sed non est in^iotostale nostra ut do- loctualcm, pra^cipue tamcn ad prudcntiam
ciles simus; sed hoc ex naturali dispositiono portinet, ratione jara dicla.
quibiisdam contingil'. Erpo non est pars Ad secundura diccndura, quod docilitas,
pmdontia». sicut ct alia qua" ad prudentiam pcrlinent,
ad dis<ipulum perti-
3. Praeterea, dooilitas secundum aptitudinem quidcm cst a natura;
net. Sed pnidentia, cum sit praroptiva, vi- sed ad cjus consummationcni plurimura va-
detur magis ad maijristros perlincrc, qui let huraanum studium, dum scilicct homo

etiam pra»ceptores dicuntur. Ergo docilitas sollicite frequcnter ct rcvcrcntcr applicat

non cst pars prudeutia?. animuni suura docuracntis raajorum, non

Sed contra est quod Macrobius, lib. in I negligens ea proptcr ignaviara, nec contcm-
Somn. Srip.^ c. viii, socundum sentcntiam nens propter supcrbiam.
Pli>tini, pouit <i ilooilitatom » intcr parlcs Ad tcrlium diccndum, quod per pruden-
prndcntia*. tiam aiiquis pra?cipit non solum aliis, sed
Respondco diocndum, quod, sicut supra ctiam sibiipsi, ut dictumest. Undc ctiam in
diotum ost, prudentia consistit circa particu- subditis locum habct, ut supra dictum est,
laria opcrabilia; in quibus cum sint quasi ad quorura prudentiam pertinet docilitas;
inflnitx diversilatcs, non possunt ab uno quamvis etiam ipsos raajores oportcat doci-
homine sufflcicntor omnia considcrari, noc los qiiantum ad aliqua cssc, quia nullus iu
pcr modioum tcmpus, scd pcr tcmporis diu- his quae subsunt prudcntia3, sibi quantum ad
turnitiitcm. Undc in his qua? ad prudentiara omnia sufficit, ut dictum est.
portincnt, raaxirao indigct homo ab alio*
CoNCLcsio. — Cum prudentia consistat circa
erudiri, et praripuc ex scnibiis, qui sanum particularia operabilia contingentia, convenienter
intcUeotum adepti sunt circa fincs opcrai)i- ejus pars ponilur docilitas (a).

an suo tnagmus. » Seneca. —

« Si prudens esl ani- Lurillum, opist. XLix. — « Quid autem stullius est
mus luus, prrpsenlia ordina, futura prffivide, prre- quam quia non didiceris, non discere! Quamdiu
terita recordare. » Ex pnidenti rerum sesti-
Seneca. vivas tamdiu discendum est quemadmodum vivas.
miiione sequilur eorumdem justa ponderotio, qua, Seneca, Episl. lxxvi. —
« Sicul ofticiuin prrecepto-
scil.cel, potiora
deterioribusprseponuntur, ut aniina ruru esl docere, sic discipulorum dociles prajbere.
corpori. virtus sanitati, honestas voluptati. Porro Scientia enini coalescere nequit, nisi tradontis et
ex pmdenti rerum testimatione justaque pondera- accipiontis concordia sociata fuerit. » Quintilianus,
tione sequitur bonus ac reclus eanim usus. quo vir lib. II. —
« Sorratos diiin semper ad di.scen(lum se
prudens ad commodum suum cuncta relorquet. pnuperem credidit, ad docondum locuplolissimum
« Non esl lequum id haberi maluui quo bene uti fecit. S«(i Soion quanta industria flaKravorit eliam
licet. •>Quintiiianus, lib. II. vtTsibus complcxus est, quibus .sc quotidic aliquid
' Slc cod.; In Parm. « convenit. : » — * In Pann. : addiscontom sonoscero signiticavit. » Valerius,
« aliis. o 111). VIII. —
« Oportet credoro eum qiii discit. »
<a) Docilita.n est recla discendi vel docendl habl- Ari.sloleles, in lib. Elenrhorum.— « Olinierut Pj^tha-
litas, ut scilicet primum te, dehinc el alios Instruas. goricis in morem cum
quid a niugislro Pylhagora
ul
1 Dociles natura nos cdidlt, el rationrni dedit Im- dic<!rotur, hinc nullu.s rationom polore audebil, sed
perfectam, wd qiiaj pcrflcl pos-sot. •> Seneca, Ad ornl ratio ojus docentis auctoritas, idque flebat
 ; ,

m SUMMA TilEOLOGICA.
Tamcn illc philosophus qui ponit solertiam
ARTICULUS IV. partem prudentia;, accipit eam communiter
Utrum solertia sitpars prudentige. pro omni eustochia unde dicit a Solertia ; :

cst habitus qui provenit exrepcntino, inve-

Ad quartum sic prpceditur. l. Videtur niens quod convcnit*.
quod solertia non sit pars prudentiae. Soler- Ad primum ergo dicendum, (|uod solertia
tia enira so habot ad fucile invenienda mcdia non solum se habetcirca invcntionem medii
in domunstrationiiius, ut patet in 1 Posterio- in demonstrativis, sed ctiam in operativis;
rum, text. ult, Sed ratio prudentiai non est puta cum aliquis videns ali(iuos amicos*
demonstrativa cum sit contingentium. Ergo
; factos, conjectat eos esse inimicos ejusdem,
ud prudentiam non pertinet solertia. ut ibidem Philosophus dicit. Et hoc modo
2. Praiterea, ad prudcntiam portinet benc solertia pertinct ad prudcutiam.
consiliari, ut dicitur in Vi Elhic, c. v. Sed Ad sccundumdicendum, quod Philosophus
in bene consiliando non habet locum solertia, unam rationem inducit in VI Ethic, cap. ix,
quai est eustochia quajdam, id est, bona ad ostendendum quod eubulia, quae est bene
conjccturatio, qua3 est sino ratione et velox. consiliativa, non est eustocliia, cujus laus
Oportet autem consiiiari tarde, ut dicitur in est in veloci considerat^one cjus quod opor-
VI Ethic, cap. ix, circa princ. Ergo solcrtia tct. Potest autem aliquis esse bene cousilia-
non debet poni pars prudentiae. tivus, etsi diutius consilietur vel tardius;
3. Praeterea, solertia, ut dictum cst, cst nec tamen propter hoc excluditur quiii bona
quaidam bona conjecturatio. Sed conjecturis conjecturatio ad bene consiliaudum valeat,
uti est proprium rhetorum. Ergo solertia et quandoque necessaria est*, quando scilicet
magis pertinet ad rhetoricam quam ad pru- ex improviso occurrit aliquid agendum. Et
dentiam. ideo solcrtia convenieutcr pars prudeutiai
Sed contra est quod Isidorus dicit in libro ponitur.
X Etymolof/., § 24-i, col. 393, t. 3 : « Solhci- xVd tertium dicendum, quod rhetorica
tus dicitur, quasi solers et citus.
' » Sed sol- etiam ratiocinatur circa operabilia; unde
licitudo ad prudentiam pcrtinet, sicut supra nihil prohibct idem ad rhetoricam et pruden-
dictum est. Ergo et solertia. tiam pertinere.
Respondeo dicendum, quod prudentia est Et tamen conjecturatio hic non sumitur
rectam a3stimationem habere de openindis. soluui secundum quod pertinet ad conjectu-
Recta autem aistimatio sive opiuio acquiri- ras, quibus utuntur rhetores, sed secuudum
tur in operativis, sicut in speculativis, du- quod in quibuscumque conjicere dicitur
pliciter : uno quidem modo per so inve- homo veritatem.
nicndo alio modo ab addiscendo. Sicut
alio
autem
;

docilitas ad hoc pertinct ut homo beno

CoNCLUSio. — Sicut docilitas pars dicitiir pru-
dentiaj, qua liomo bene se liabet in suscipiendo
se habcat in acquirendo rcctam opinionem
ab de agendis reclani ;i?stiiuationem ita
alio ,

ab alio, ita solertia ad hoc pcrtinet ut homo solertia, qua bomo per seipsuiu bene se babet in
bene se hubeat in acquirendo rectam a?sti- inveuieudo tulem a-sliiuuLiouem, cjusdem pruden-
mationcm per seipsum; ita tamen ut solcr- tiie pars rccte dicitur.
tia accipiatur pro custochia, cujus est pars.
Nam custoohia est bene conjecturativa do
(luibuscuuKjue; solertia autcm cst « faciUs
et prouipta coujectui^atio circa invontioncui
medii, » ut dicitur in I Posterior,, tcxt. ult.

quanidiu discpntis animus nrmioro doctrina robo- « Disroro no ceMce, cura sapicnlia crcsrit :

Rara datur longo prudenlia lcmporis u*u. >

ratus, ipsc eoruuideui reruni ratiouem nullo ctiam
doccute reperircl. » Ex Mttsira, V\h. I. « Artium — Id., lib. IV DisUch.. xxvii.
maler osl inslantia, uovorca eruditionis esl nogli- • Nc pudcat qiia- ncscicri» te vollc doceri,
Scirc nliquid laus cst, culpa cst nil disccrc vcllc. >
genlia. » Ennodius.
Id., lib. IV Distich., xxx.
t luslnio prieeoplis nninuim, iio ditroro rosset
Nam 81110 (loclrina vila cst tiu;isi murtis im»f;o. • • Va» 05t ct ah hatle divcri. >

Calo, lib. lll Dislich., i. Ovid., Metamorph.

t Disce, Hod ik doctis ; iudoctos ipso docolo
' « Quia. » — * In Parm. : « congruit. » — ' Sic
Prupagnnda oteuim wl lerum du>'lriu:i bonanim. > cod.; in Pann. : » alicui amicos... coujecturaQdo
Id., lil). IV nislich.. XXIU. puliil cos fuisse. » — * lu Parm. : ^^ sit. »
 ;
;

QU.T.ST. XLIX, ART. V ET VI, 413

undo in pluribus conmi non cst consilium

proptcrcortitudinom, utdicitiir iii III Ethic,
ARTICULrS V.
cap. III. Kt idco quamvis in quibus^^lam aliis

Utrum ratio debeat poni pars prudentix. virtutibus intolloctiialibus sit ccrtior ratio
cpiam in prudcntia, tamcn ad prudentiam
Afl quinlum sio proce<litur. I. Vidrtiir maxime ro^iuiritur quod sit honio beno
quoil rationon ilebeat poui pars prudenti;»'. ratiociuativiis, ut possit bonc upplicaro uiii-

Sultjeotuni enini accideutis non est pars versalia priiitipia ad particularia, quai sunt
ejus. Sed prudentia est in rationc sicut in varia ot incerla.
suhjecto, ut dicitur in VI Kthic, cap. v, .\d tcrtium dicondum, ({uod ctsi iutellec-

circa llueui. Ergo ratin non deljct [)oni pars tus et ratio iion sint diversa; potcntiic, ta-
pnidenti». mon denominantur ex diversis actibus.
•2. Pra^terea, illud (juod est nuiltis coni- Intellectus cnim nomcn sumitur ab iutima
nnine, non del)et alicujus eoruin poni pars; noinon autoin ratio-
poiiotrati(jne veritatis;

vel si p<inatur, debot |K)ni pars ojus cui potis- uis ab iuquisitiono et discursu. VA idco
simo convenit. Hatio autem necessaria est in utrunKpio ponitur pars prudeutia;, ut ox
omnibus virtutibus intollectualibus, et prie- dictis patct.

cipue in sapientia et scientia, (pne utuntur CoNCLUsio. — Cum prudentis sit esse bene
ratione demonslrativa. Ergo ratio non debet cousiliativum , recte ipsa ratio, per qiiam bomo
poni pars prudentia?. bene rdtiocinatur, purs prudentiai ponitur.
3. {*ra'terea, ratio non
per esson-
differt
tiam potentia,' ab iutellectu, ut prius liabi- ARTICULUS VI.
tum est. Si igitur intellectus ponitur pars
prudentiaj, supcrfluum fuit addere ratio- Utnim providentia debeat poni pars
nem. prudentix.
Sed contra est quod Macrobius, lib. II iu

Somn. Scip., cap.vui, secundum scnten- Ad sextum sic proceditur. \. Videtur

tiam Plotini, rationem numcrat intor partes quod providentia non debeat poni pars
prudentia^. prudciitia\ Niliil enim est pars suiipsius.
Respondeo dicendum, quod opus prudeii- Sed providentia videtur idem cssc quod
tis est esse bene consiliativum, ut dicitur in prudentia, quia, ut Isidorus dicit in lib. X
VI Ethic, cap. v. Consilium autem est in- Etyni., § 20:>, col. 388, t. 3 « Prudcns di- :

(piisitio qusedam ex quibusdam ad alia citur quasi porro videiis; » et ex hoc ctiani
procedens hoc autem est opus rationis
; nomen providentiae sumitur, ut Boetius dicit
unde ad prudentiam nec(;ssarium cst quod in lib. V De consolat., prosa vi, col. 860,
homo sit bene ratiucinativus. Kt quia ea t. I. Ergo providoutia nou ost pars prudcn-
qu.TPexiguntiir ad perfoctioucm prudcntiae, tia;.
dicuntur quasi intcg^ralcs partos prudcutia', 2. Pra-tcrea, prudentia cst solum practica.
inde est (jutxl ratio inter partcs prudoiifia! Sed providciitia potcst etiam esse spccula-
connumerari dcbet. tiva, quia visio, ox qua sumitur iiomen
Ad [)rimum orgo dicondum, (juod ratio providcntia;, magis pertinctad speculativam
non sumitur hic pro ipsa potentia rationis. (piain ad opcrativam. Krgo providontia noii
sed pro cjus Imjikj usii. cst pars priidentia'.
.\d secundum dicoiiduiii, quud certitud(j 3. Pricterea, principalis actus prudcntia3
rationis est ex intellectu ; sed necessitas cst pra;ciporo; sccundarins autcm ost Judi-
rationiscst ex defoctu intclloctiis. Illa euim care ot cousiliari. S(.'(l iiihil horiini vidotur
in (jiiibus vis intollectiva plonarie vijL,'ot, ra- iniportari propric pcr nomoii providontia'.
tionc non indif^^ent, sed suo simplici intuitu Krgo providcntia non est pars prudcntia*.
veritatem coinprohendunt , sicnt l)ons et Scd coutra cst aiictoritas Tullii, lib. II
angeli. Particularia autem opcrabilia, in Dc invcnt., alirpiaiit. aiit(! nii,, ot Macrobii,
quiliiispnidentia diriKit, rccodunt pra-cipuo lib. I in Sonm. Sdp., cap. viii, qiii i)()niint
a «•onditione intelli^nbilium, et tiinlo magis, providontiam partem [)rii(lciitia', uf cx supra
quanto sunt minus certa, seu dcterminata. dictis iiatct.
Kaonim (pispsiint artis, licct sint singularia, Respoiideo dicrrKhini, (piod, sicnt supra
taiiiou sunl iiiagis dctcrminala ot corLi (lidiim cst, prudcntia proprio cst circa oa
 ; .

444 SUMMA TnEOLOr.ICA.

quae sunt ad fincm, et lioc ad njus orficium ct judicii , et prsecepti, sine quibus recta
proprie pcrtinct ut ad finem dchitc ordincn- ordinatio iii' fincm csse non potcst.
tur et quamvis aliqua neccssaria sint prop-
; CoNCLUsio. — Providentia est pars pru(ienti«(a).
ter finem, qua» suhjiciuntur divina' provi-
denlia;, liumana} tamcn providciitia' non
sul)jiciuntur
AIITICULUS YII.
nisi contingcntia opcral)ilia,
quse pcr homincm possunt ficri proptcr Utrum circumspeclio possit esse pars
finem. Pra^tcrita autcm ncrcssitatcm
in prudejitise
quamdam transcunt : quia impossihilc cst
non quod factum cst. Similiter ctiam
esse Ad septimum sic proceditur. 1. Videtur
pra^sentia, inquantum hujusmodi, necessi- quod circumspectio non possit esse pars
tatem quamdam hahcnt nccessc est enim : prudcnti.-p. Circumspectio ciiim videtur esse
Socratcm scdcrc, dum scdet. considcratioqua^dam eorum quae circura-
Unde conscquens cst quod contingcntia stant.Ilujusmodi autem sunt infinita, quae
futura, sccundum quod sunt per homincm non possunt comprchendi ratione, in qua
in finem humanai vita? ordinahilia, pcrti- est prudcntia. Ergo circumspcctio non debet
neant ad prudentiam. Utrumquc autcm poiii pars prudentiae.
horum importatur in nominc providentia} 2. ['raetcrea, circumstantiae magis viden-
importat enim providentia respectum qucm- tur pertinere ad virtutes morales quam ad
dam alicujus distaiitis, ad (|uod ca quac iii prudcntiam. Scd circumspectio nihil aliud
pra^scnti occurrunt, ordinanda sunt'. Unde esse vidctur quam respectus circumstantia-
providentia est pars prudentia\ rum. Ergo circumspeclio magis videtur ad
Ad primum ergo diccndum, quod quan- morales pcrtinere virtutcs quam ad pruden-
documque multa rcquiruntur ad unum, tiam.
necessc est unum eorum cssc principalc, ad qui potcst videre quae procul
3. Praeterea,
quod omnia alia ordinantur. Uiido in quo- sunt, multo magis
pwtest vidcre quae circa
Ubet toto necesse est esseunam formalcm se sunt. Sed per providentiam homo est
partem praedominantem
et a qua totum , potens prospicere quae procul sunt. Ergo
unitatem habct. Et sccuiidum hoc providen- considerandum ea quae cir-
ipsa sufficit ad
tia est principalior inter omnes partes pru- cumstant. Non ergo oportuit praeter provi-
dentiai quia omnia alia quse requiruntur
; dcntiam ponere circumspectionem partem
ad prudcntiam, ad hoc ncccssaria sunt iit prudentiic.
aliquid rccte ordinctur in fincm. Et idco Sed contra est auctoritas Macrobii, lib. I

nomcn sumitur a provi-

ipsius prudentiae in Somn. Scip., cap. viii, ut supra dictum
dentia sicut a principaliori sua parte. est.
Ad secundum dicciidnm, quod spcculatio Uespondco dicendum, quod ad pruden-
est circa univcrsalia ct circa nccessaria tiain, sicut dictum est, pra^cipue pcrtiuet
quae secundum se non sunt procul, cum sint recte ordinare aliquid in finem quod qui- ;

ubiquo ct scunper; etsi sint procul quoad dcm rectc non fit, nisi ct finis bonus sit, et
nos, inquantum ab eorum cognitionc dc- id quod ordinatur in fincm, sit ctiam bonum
ficimus. Uiide providcntia non proprie dici- et convenicns fini.
tur in spcculativis, scd solum in practicis. Scd quia prudentia, sicut dictum est, est
Ad tcrtium diccndum, qiiod in rccta ordi- circa siiigiilaria opcrabilia, in (juibus inulta
natioiic ad fmcm, (iiii iiiclndilur iii ratioiie coiicurninf, contingit aliiiuid sccundiim se
providentia', iinportatur rcctiludo cousilii, consideratum csse bonuin ct couveuiens fini,

'
Ita optima mss. passim.; edili quos vidimus : indura nemineni enini eo fortuna provexil, ul non
;

« Ad ea qua? in prresenli occurrunl, ot ordiuanda tantum illi minnretur quantum proroiserat. Noli
sunt. » — * In Parm. « ad. »
: Iniic tranquillilali confidero, momento mare con-
Providenlia osl virlus per quam snpnci subli-
(n) curritur. >^Sonecn .id Lucilliim, opist. iv.
,
—
lilalc futurorum oventus collipilur adversnquo , « Venit nliquis ad morlem irntus morti, venientem
prrevidel solerler animus praMuunilus. « Illud illam nemo hilaris excipit. nisi qui se nd illnm diu
magni ingenii est copilaliono percipero, el nnlo composuerit. » Seneca, Epist. xxx. « Dum vita —
constilucre quid evenire possit, et quid ngendum suppelil enilnmur. ul mors qunm pnucissiraa quas
sil, cum eveneril. TuUius, Dp ofpr.
>•• u Adver- — nlmlere possit inveninl. Pliniussecundus. in Epist.
v>

sus omnin quaj accidere possunl le adliortare et ad Navicuvi Ma.rimum.

 ;

(jL^-EST. XLIX, AllT. VII. U5

quod tamon ex concurrentibus aliquibiis Ad seciindiim diccndum, qiiod circum-
redditur vel nialuin. vel non optiiuuin'ad staiilia' pcitincnt ad prudentiani quidem,
flncm sicut ostendero si^Mia aiiuuis alicui
;
.sicut ad dftenninaniluni eas'; ad virtutes
secundum se consideratum videtur esso ,
uuteni morales, inijuantuni [jor circunistan-

conveniens ad allicienduiu ejus aniinum ad tiaruni dcterminationeni peiilciuntur.

amorem ; sed si coutini^at iu aiiiino illius Ad terliuin dicenduin, quod, sicut ad pro-

suporbia. vel suspicio adulationis, non eril videntiain id quod cst

iiertinet prosi)icere

hoc coovcnicns ad finem. tt ideo nccessaria per se conveniens ad circunispeclio-

lini, ita

est cin ums|)ertio ad piuilentiam, ut scilicct nem pertinet considerare, an sit convenieus
homo id (puHl ordinatur in linein, comparet fiiii .setunduin ca (|i:.t circuinstant. Itrnm-
etiam ciim his ({ua* circuinstant. que antcin lioruin liabet specialein diificul-

.\d primum erpo dicendum, quod, licet ea tatem ; et ideo utrumquo eorum seorsum
qua; possunt circumstare sint intinita, tameii l)onitur pars prudenliai.
ca qua* circumstant in actu non sunt in- CoNci.Lsio. — Cirounispoclio, qua homo id quod
fiuita ; scd pauca
sunt quae quxdam immu- ordiiiatur in tincm, cum his compai-at quae cir-
tautjudicium rationis iuageudis. cumstaut, jnudeutiic pars est (a).

'
unus codex babet « opera-
Sic plerique cod.; :
TranqullU* rebns (jiitB «unt adTcrva caTClo.

tivum ; Parm
opportunum. »
» in • Ita cum
: « — Rebus in adversis melius speraro memcnlo. >

Calo, Distich.
mss. edit. Rom.; al. eam. » : •<

(a) Prudentia; quoque species est cautela qua Undecima pars prudentiEB, juxla Spcculum mo-
maluni sagaciler et aslute cavetur. Circumspeclio rale, est soUicitudo. « Soilicilus dicilur quasi so-
autem est contrariorum viliorum caulela, qua si lercilus inquantum scilicet aiiquis ex quadam
unum fugimus, alterum declinamus. < Melius est solerliaanimi est velox ad prosequendum ea quse
cavere quam pavere. » Socrales. « Boiium est in — sunt agenda. » Isidorus, in lib. Etym. Solliciludo
alieno nialo fugiendo aspicere, citius eveuil pericu- propriead prudenliam perlinet. « Piudenliie sunt —
lum cum contenmitur. Ex alterius vitio sapiens excubise alque diligenlissiina vigilanlia, ne sur-
emendat suum. Inimicum quamvis huiuilem docti repti paulalim mala suasione fallamur. » Augus-
esl metuere. » Ex Proverbiis sapientum. « Vitam — tinus, De moribu.s Ecclcsix.
bominum qui tetatem in medio reruni agunt, ac Multiplex est sollicitudo. Est enim sollicitudo
sibi suisque usui esse volunt, ad cavcnda pericula quam inducit necessilas alia quain producil cu- ;

ex improviso assidua, et prope quotidiana, oportet piditas alia quam generat carnalilas; alia quam
;

esse animo prompto semper et intento, ut sunt imperat charilas. Prima est excusabilis, secunda
Atbelarum (qui Paucralii vocantur), ut sicut ilU ad damnabilis, terlia culpabilis, et quarla laudabilis.
Titandos ictuscauti, et ad faciendos suiit periti, ita Licet undecim solummodo partes quasi inte-
onimus ei mens viri prudentis adversus virus, et grales prudenlise assignaverit Speculum morale,
pelulantias iiijuriarum omnium, in loco atque lem- dicit tamen « Duodecima pars prudentiae est dis-
:

pore prospicicns debet esse recta, ardua, septa, ciplina. »

Dunquam connivens , nusquam aciem flectens, Disciplina tripliciter accipitur in Scriptura. Uno
consilia, cogitationcsque conlra fortunsB verbera modo dicitur disciplina idem realiter quod scien-
atque insidias inimicorum, quasi brachia et manus tia, dilTerens ratione. Dicitur enim scienlia secun-
prolendeDS, ne qua in re adversa repenlina incursio dum quod est habitus cognilionis firmalus in
imparatis, improtectisque nobis orialur. » Panc- anima', et dicitur a scieiido. Disciplina vero dicitur
lius. —« Dum inaxime hominum secunda; sunt per comparationem ad doclorem, et dicilur a
res, tunc maximc meditari eum oportet quo pacto discendo sicut doclrina dicilur per comparulio-
;

•dversam ffinimnam ferat, ne quid animo sit nem ad doclorem, et dicitur a docendo. Secundo
Dovum. Et sic quidquid prtBter spein eveniet in dicitur disciplina correctionis. Terlio modo dicitur
lucro deputare. » Terenlius, in Phormione. « Ma- — discipliua ordinala moium compositio; unde ali-
jor in consorvandis rebus quam in inveniendis quis disciplinalus dicilur homo undique bene
odhibenda est cautela. » Cassiodorus in libro moribus ordinatus. Ricliardus de Sanclo Victore
Epitl., xxxni. diflinit eam sic « Disciplina cst conversatio bona
:

et lionesta cui parum est maium non agcre, sed

• Syrvoe* exatnpUr b*ben« docearit in illi*
C*iibut in l»li« Minper p<-jura UTcre; studet eliam in his, quaj benefacit, per omuia irre-
Z»\o arpni, et ar;;allt ocuiin rircumipico ne tU prehensibilis apparere. »
Securut hodie tcI cm* morilorui. Qualuor sunl priecipue in quibus consideranda
lolot ti«n (orit «•( plurima caui* timori». est disciplina in habilu, in gcslu, in locutione et
:

CbikU* tit bori* Itomini* nieroor loteriurii. • comeslione. In habilu quinque modis disciplina
Gaufredui. cusloditur; in genero cl qualilat»?, in colore, in
• Ciim fuerit felix, qti» tnnt tHTerta ravrto
formatione et coaptationo; in genere ne sint ,

Proipice qui tcniuol hot catut este rcrondut. nimis pretiosa in qualilatc, ne sint nimis sublilia
;

N»r> l«Mui 1».!

•

,„, ,„„_ vel niollia; in coloro, ne nimis nilida, vel aliquo

Qood libi totpc. .^ui* qoid «H modo supra quod disciplina religiosas conversa-
NaiBqB« Kilaal (. ., , .* .»«. M^^ctia oowjf*. tionis expedit fucata iu formatione, ne sint nimia
;
m SIJMMA THEOLOGICA.
.'{. Praiterca, nulius prudens conatur ad
impo.ssibile. Sed nulliLS potest praicavere
ARTICULUS VIII.
onniia maia quai possunt coutiugere. Ergo
Vtrum cautio deheat poni pars prudentix. cantio non perlinet ad prudentiam.
Sed contra est quod Apostolus dicit ad
Ad octavum Videtur
sic proceditur. \. Eplies., V, 15 : Videte quornodo caute am-
quod cautio non debeat poni pars pruden- buletis.

tiai. In iis enini in quibus malum non potest Kespondeo dicendiun, quod ea circa quae
essc, non est necessaria cautio. Scd « virtu- est prudentia,sunt coutingentia operabilia ;
tibus nemo male utitur, » ut dicit Augusti- verum potest admisceri falso,
in quibus sicut
nus in lib. II De lib. arb., cap. xix, § .")0, ita et malum bono, propter muitiformitatem

col. t208, t. 1. Ergo cautio non pertinet ad hujusmodi operabilium in quibus Ijona ple-
prudentiam, qua? est directiva virtutum. rumque impediuutur a malis, et mala habent
2. Praeterea, ejusdem est providere bona speciem boni. Et ideo necessaria est cautio
et cavere mala, sicut ejusdem artis est facere ad prudentiam, ut sic accipiantur bona
sanitatem et curare «"Bgritudinem. Sed pro- quod viteutur mala.
videre bona pertinet ad providentiam Ergo ' . Ad primum ergo dicendum, quod cautio
etiam caverc mala. Non ergo cautio debet non est necessaria in moralibus actibus ut
poni pars alia prudentia^ a providentia. aliquis sibi caveat ab actibus virtutum, sed

aut dependentia, aul fluxa, aut nimis stricta, sive mulatione laterum, jacere sine dejectione membro-
quolibet alio modo secundum sseculi vanitatem rum. » Richardus de Sancto Victore.
delorta. Coaptatio ad modum portandi pcrtinct,. « In iocutione servanda est disciplina, ut attendat
et sunt mille modi quibus homines suavissimi de homo quid, cui, ubi, quomodo, quando, quare lo-
se intuentibus spectaculum faccre concupiscunt. quatur el quantum; quod verba vera et utilia et
« Vestimenla aijpetant servi Dei plus vilia quam nuuquam otiosa habeantur; otiosa autem sunt om-
pretiosa, plus crassa quam subtilia, plus aspera nia quaj sunt aut nociva aut inhonesta, aut inutilia;
quam mollia, plus fusca quam nilida, plus ne- iuutilia sunt quse nec audientibus, nec loquentibus
glecta quam composita accuratc. » Richardus de prosunt; inhoiiesta sunt quse vel iliius qui loquitur,
Sancto Victore. quo loquitur dignitati
vel illius cui loquitur, vel de
« liealus est gestus, et figuratio corporis et mem- non conveniunt nociva sunt quae suis suasionibus
;

brorum ad omnem agendi et habendi modum. Hic animos auditorum sive ad orrorem, sive ad pravi-
sex modis reprehensibile invenitur si est aut : tatem inducunt. Qualitas aulem personae cui lo-
mollis, aut dissolulus, aut tardus, aut cilalus, aut quondum est quatuor modis consideratur secun- :

procax, aut turbidus. Mollis signiticat lasciviam, dum setatem, secundum scientiam, secundum offi-
dissolutus negligentiam, tardus pigriliam, citalus cium, sccundum conditionem, quia aliter convenit
inconstantiam, procax superbiam, turbidus iracun- loqui senibus, aliter juvenibus, aliter sapientibus,
diam. Diligenler observandum cst ut singula mem- aliter simplicibus, aliter activis in negotiis ssecula-
bra snum retineant officium ut id agal horum
,
ribus, ahler contomplativis in spirituahbus, ahter
quodlibot ad quod factum est nec unum usurpet
, dominis, aliter servis, aliter prselatis, aliler suJj-
offlcium alterius ut uec loqualur manus, noc os
, ditis. » Richardus de Sancto Victore.
audiat, nec oculus lingua) officium assumat, el sic In meusa aulem debet esse duplex custodia dis-
de aliis. Sunt enim quidam qui audire vel auscultare cipliuiE prima in gestu suo, secunda in cibo suo.
:

nesciunt. nisi buccis palcntibus, quasi per os au- Tribus modis intor epulas in gestu suo debet homo
diant. AHi labia velut moiani circumdanl. Alii ut servare disciplinam in seiuetipso, videlicel ut lin-
canes sitienles linguam extraluinl. Alii loquendo guain a loquacitate restringat et oculos suos a
,

digilum extendunt, et superbia erigunt. AHi oculos circumspeclione coerceat, ot ut cajlera membra
in orbom rotant, et sic do aliis. Aiii nares rugant, cuiu modeslia et quiete contineat. Triplex etiam
alii lal)ia contorquonl, alii ore dlTnidio loquuntur; obsorvanlia debet osse in cibo. ut atlendat homo
alii brachiia navigando, alii pedibus per torram (juid sumat, quanlum ol quomodo sumat. Quid
ambidando, et lacertis in nere volitant mirabilo
: suinat. ut non nimis delicala, et pretiosa, aut uimis
monstruni qiUKl fiiigit in se honiinis incessum, rara ol insolila. aul uimis accurato el lauto pne-
navis renugiuin,Hvis volatum.»RirlKmlusd«^Saiicto parata concupiscat. In quantitate sumendi habenda
Victoro. — Unuinquodquo membrum id quod fucit osl custodia disciplina? ut ueque contra lionesta-
,

eo modo ac mensura quo faciondum osl facero tem noque supra nocossitatem sumalur cibus. In
debet « Hoc ost ridere sino aspeclione dontium,
: modo sumoudi habenda e^t disciplina, ul homo
videre sino delixione oculorum, loqui sino eiten- cibuiu mun<lo sumat et tomporate: muude ut in
siono nianuum ot intensiono digiloruni. sino oon- sumondo cavoal hoiuo ab onmi immundilia et
lorsiono labioruni incodero sino niodulatione
,
inliouostale; tomperalo ut cavoat a cibi ol potus
grossuuin, sine vonfilationo brachioruin, sine ges- superlluilate , ot sumendi nimis festinatioue , et
ticulatioiio scapuhirum, sedoro sino divariatione mora nimia in comodondo.
cruriuin, sino allorulra suporjectione pedum, sine *
Ita mss. cum Garcia el editi pas&im.; ediL Rom.
extonsiono vel agitaliono tibiarum, sine allera cu- cum cod. Alcan. : « ad prudenliam. »
 ;

QVJEST. XLIX, ART. VII KT OU.f.ST. L, ART. 1. ii-

ot sibi cavcat ab cis por qua; actus virtiitiiiii prudcnti». Rognativa eiiim ordinatur ad
impotliri {lossunt. justitiam consorvandam ; dicitur ciiim V
Atl .socunduin «licondum, quod opposita Etliic.y cap. VI, circa mcd., quod « priiiccps
mala cavere cjusdem rationis e.st, et prose- cst custos Justitia'. d Ergo rcgiiativa magis
qui bona; scd vitare ali(iua im{)cdimcnta |tcrtinct ad justitiam (juam ad pnidcntiam.
eitriiiscca, hoc pertiiict ad aliam rationom; 2. Pra'tcrea, .sccuiuhiin Philosopluini, in
et ideo rautio di.stin^uitur a providoiitia, III Po/if., cap. v, rognum cst iina .so.\ poli-
quamvis utrunujuc pcrtincat ad unam vir- tiarum'. Scd nulla .spccios priuhjutia! sumi-
tutcm prudontis. ttir .secundum alias quinque politias, quas

.\d tortium diccndum, quo«l malorum sunt aristocratia, politia, (jua' alio iiomiiio
((

quie Iiomini vitanda occurruiit, cjua^dam dicitur timocratia, t\ raniiis, oligarchia *,

suut qux ut in plurihus accidcre solcnt : et dcmocratia\ » Krgo nec secundum regnum
talia comprchendi ratione po.ssunt
ct con- ; dchet siimi regnativa.
tra ha'oonlinatur cautio, ut totalitor vitcn- 3. Pra.'toroa, non solum
lcgcs condere '

tur, vol ut minus noccant. (jua'dam vcro pertinot ad rcges, sed etiam ad quosdam
sunt qua* ut in pauciorihus et casualiter alios princij)atus, ct etiam ad populum, ut
accidunt; et Iktc, cum sint inlinita, rationo patct pcr Isidorum''' in hh. V Elym., c. x,
ciimprchcmli non po.ssunt iicc homo suf- ; col. 20(1, t. 3. Scd IMiilosophus, in VI Ethic,
ticitea pra^caverc. t^Juamvis per ofticium c. VIII, circa priiic, ponit « legis positivam »
prudcntiiE bomo contra omnes fortunae partcm prudcntia?. Inconvcnieiiter ergo loco
insultus se disponere possit, ut minus laeda- ejus ponitur reg^ativa.
tur. Scd contra est quod Philosophus dicit in

CoiTCLCSio. — Cum contingentia operabilia ma- III Polit., cap. ni, circa med., quod (( pru-
teria sint itrudentise, '78^110 convenienter pai-s dentia est propria virtus principis. » Ergo
prudentiie penitur. specialis prudentia dehet esso regnativa:
Rcspondeo diccnduui, quod, sicut ex supra
dictis patct, ad prudcntiam pertinct regero
QU^STIO L.
et praecipcre : et ideo uhi iiivenitur spccialis
DE P.\RTIBUS SUBJECTIVIS PRimENTI^. ratio rcgimiiiis ct pivoceptiiii humaiiisacti-

(El quatuor quffirunlur.) hus, ctiam invcnitur specialis ratio pru-

ihi

dontiac. Manifestum est autem, quod in eo

Postea considerandum csl de partibus qiii non solum seip.sum hahct regcre, sed
suhjectivis prudcnticc, Kt quia de prudontia etiara coramunitatcra perfectara civitatis vel
per quam jam dictura
alifjuis regit .seipsum, rog^ni, invonitur specialis ot perfecta ratio
est, restat nunc diccndum de spccichus pru- rcgiiniiiis tanto cnim regnura' perfectius
;

dcntia' quihus multitudo guhoriiatur, circa cst, (juaiito universalius cst, ad plura so
qiias quamntur cpiatuor 1° utnim lcgis : o.xtcndens, ct ultcriorcra fincra attingcns. Et
positiva' dchcat poni spccics prudentiae ideo regi, ad queni pertinet rcgere civitatem
•2' utriim politica; 3° utrum occonomica; vol regnum, prudcntia compctit secundura
1" utrum militaris. spccialcin et pcrfccti.ssiraara sui rationera ; et
proj)tcr hoc regnativa pouitur specics pru-
dentiae.
ARTICULUS PRIMUS.
Ad priranm ergo dicendura, quod oinnia
Llnun riqnativa dehoat poni species qua- suiit virtutuiu nioralium pertiiicnt ad
prudentiis. prudentiara sicut ad dirigontem; unde et
« ratio rccta pnuhjntiai » ponitiir in dchni-
Ad primum slc proccditur. I. Videtur tionc virtutis moialis, ut supra dicfum cst.
quod regnativa non dcbcat poni spccies Et ideo ctiam exocutio justiti*, prout ordi-

' Sic omnes cod.; in edit. : « regnallva. » — * In principatus paucorum; « democrali;i. >. pniliornalio
P«rni. :
i »pecierum poliliarum. » — '
Al. : « oli- popularis.
cralia; in Parm. » oligocralia. »
: ' In cdil. : « ponero. »
« Ari.stocralia
oplimaliim priiu.ipatus;
» csl " Kx clefinilionelegis « Lex est constitutio
:

« tlmocrnlia » principalus divitum tyrannis » ;

'< pfjpuli, qua majores nalu simul cum plebibus ali-
imperium siimmum unius ad utilitalem privalam quid .sanxorunl. »
ol non publicam, ut ail .\ristoteles «oligocratia,» ; In Parm. * regimen. »
'
:
 »

448 SUMMA THEOLOGICA.

natiir ad bonum communc, quod pcrtinct ad non oportct poni aliara speciem prudentiaB
officium rcgis, indi;^'ct (lircclioiic pnidentiie. qua! dicatur politica.
Unde istai dua; virtutcs sunt niaximc pro- Scd contra est qiiod Pbilosophus dicit in
priaj rcj^i, scilicct prudcntia et juslitia, se- VI Ethic, cap. viii, in princ. « Ejus autem
:

cundum illud Jerem,, xxni, 5 : Refjnabit quai circa civitatcm, hajc quidem ut archi-
rex, et sapiens erit, et faciet jmlicium et jus- tcctonicu prudcntia lcgis positiva haec au- ;

Quia tamcn dirigcrc magis

titiani in terra. tcin coininunc nomen habet politica, circa
pertinct ad regem, exequi autem ad subdi- singularia existens.
tos; idco rcgnativa magis ponitur spccies Respondeo dicendum, quod servus per
prudcntiai quaj est dirccliva, quani justitiae, impcriuin movetur a domino, et subditus a
quaj est cxccutiva. priiicipante, alitcr tamen quam irrationabi-
Ad sccundum dicendum, quod rcgnum lia et inanimata moveantur a suis motori-
inter alias politias cst oplimum regimen, ut bus. Nam inanimata et irrationabilia agun-
dicitur in Vlil Klliic, cap. x, circa princ. tur solum ab alio, non autcm ipsa agunt
Et ideo spccics prudentiae magis dcbuit de- seipsa, quia nonhabcnt dominium sui actus
nominari a regno; ita tamen quod sub per Uberum arbitrium; et ideo rectitudo
regnativa comprebendantur omnia alia re- reginiinis ipsorum non est in seipsis, sed so-
gimina rccta, non autcm pervcrsa, quae vir- lum in motoribus. Sed homines servi, vel
tuti opponuntur unde non pertinent ad
: quicumque subditi ita aguntur ab ahis per
prudcntiam. praeccptum, quod tamen agunj seipsos per
Ad tertium dicendum, quod Philosophus liberum arbitrium; et ideo requiritur in eis
denominat reguativam a principali actu qua'dam rectitudo rcgiminis, per quam seip-
regis, qui cst lcges ponere; quod, etsi con- sos dirigant in obediendo principantibus ; et

veniat aliis, non convenit eis, nisi secun- ad hoc pertinet species prudentiae quae poU-
dum quod participant aliquid de regimine tica vocatur.

regis. Ad primum ergo dicendum, quod, sicut

CoNCLUSio. —
Cum ad prudentiam spoclct re- dictum regnativa est perfectissima spe-
est,
cies prudentiae; ct ideo prudentia subdito-
gere ac prsecipere, convenienter pars prudentiai
specitica est ipsa regnativa, qua3 est ipsa regis rum, quae deficit a prudcntia regnativa, re-
prudentia, qua civitatem vel regnum regit. tinet sibi nomen communc, ut prudentia di-
catur ; sicut in logicisconvertibile, quod non
ARTICULUS II. significat cssentiam, retiuet sibi commune
ponatur pars nomcn proprii.
Virum politica cotivenienter
prudenlix.
Ad secuudum dicendum, quod diversa ra-
tio objecti divcrsificat habitum, secundum
Ad secundum sic proceditur.
Videtur 1. specicm, ut ex supra dictis patet. Eadem
quod politica inconvcnicntcr ponatur pars ' autem agcnda considerantur quidem a rege
prudcntiai. Uegnativa enim cst pars politicae secundum universaUorcm rationcm quam
prudcutiai, ut dictum est. Sed pars noii de- considcrentur a subdito, qui obedit; uui
bet dividi contra totum. Ergo politica non enim regi in diversisofficiis multi obeJiunt.
debet poni alia spccies prudcntia\ Et id(io rcgnativa comparatur ad hanc poli-
2. Praitcrca spccies liabituum distin-
, ticam dc qua loquiinur, sicut ars architccto-
guunlur secundum diversa objecta. Sed nica ad eam quae manu operatur.
eadem sunt qua' oportet rcfrnantcm praici- Ad tertium diccndum, qu(5d per prudcn-
pere, el sulxlitum cxequi. Ergo politica, sc- tiam coinmunitcrdictam rcgit homoseipsum
cuudum quod pcrtiuct ad subditos, non de- in ordinc ad proprium bonum pcr poUticain :

bet poni specics prudcntiie distincla a rcgna- autcm dc qua loquimur, in ordine ad bouum
tiva. conunune.
unus(]nisquc subditorum cst
3. Praitcrca,
CoNCLUSio. — l\)litica est pars specifioa pru-
singularis pcrsona. Scd qua-libct siuguJaris dontia»,per quam liomines scipsos regunt in
per.sona seipsam sufficienter dirigcrc potest obediendo prwfeclis iji ordine ad commune bo-
per prudentiam communiter dictam. Ergo num ((j).

< « Non convenienter » in odit. nura et consuetudinum voluntariarum, et de babi-

(a) « Scientia civilis inquiril do speciebus uctio- tibus, ol moribus ac geslibus, a quibus illa pro-
 Or^.ST. L, ART. Ilf. 419

Manifestum est autem quod domus medio

ARTICULIIS III modo so habet iuter unam siiigularem pcr-
Vtntm cpconomica deheat poni species sonam, ot civitatom vol reguum iiam sicut ;

prudentia.'.
uua siugularis porsona est pars doiuus, ita
una doiiuis ost [^ars civitatis vol rogui.
.\d tertiuiM sic provoditur. i. Viiletur Et ideo sicut prudoutia commuMitor dicta
quod a?t'ononnica noii debeat poui species quae est regnativa' unius distiiiguitur a
pnideiitia'. fjuia. ut Philosophus dirit iu VI polilica prudoutia; ita oportot (juod CECono-
Ethic, tap. V, circa priuc, u prudeutia or- mica distiiiguatur ab utra^iuc.
dinatur ad beno vivere totum. » Sed cecono- Ad primum ergo diceudum, quod divitiae
mica ordiualur ad alii|ueui particulareni fi- coini^araiitur ad (cconomicam, nou sicut fl-
nem, scilicet ad divitias, ut dicitur iu I iiis ultimus, sod sicut iiislrumouta qua-dam,

Ethic, cap. I. Ergo ffconomica non est spe- ut dicitur iu 1 Polit., cap. v et vii. Fiiiis
cies prudentia?. autem ultimus iocouomicae est « totum bene
i. Pra'tere;i, sicut supra habitum est, pru- vivere, » secuuduiu doiucsticam conversatio-
deutia i\o\\ est uisi bouorum. Sed tfcouomica nem. Philosopliiis autoui, iu Ethic, cap. i, 1

potest etiam esse maloruui multi euim pec-

; pouit exompliUcaudo divitias fiueMi cecono-
catores providi suut iu guberuatioue fami- micaB, secuudum studium plurimorum.
lia?. Ergo a'conomica non debet poni species Ad secuudum diceMdum, quod ad aliqua
prudeutia?. particularia qua? suut iii domo disponenda,
3. PraBterea, sicut regno invenitur
iu possunt aliqui peccatores provide se habere;
priuciikins et subditus, ita etiam iu domo. sed nou ad ipsum « totum bene vivero » do-
Si ergo o'couomica est species prudeutia?, mestica? conservatiouis, ad quod prsecipue
sicut et politica, deberet etiam paterna pru- requiritur vita virtuosa.
dentia poui, sicut et' regnativa. Xou autem Ad tertium dicendum,quod pater in domo
pouitur. Ergo uec uecouomica debet poui habet quamdam similitudinem regii princi-
species prutlontia'. patus, ut dicitur in VIII Ethic, cap. x, a
Sed coutra est quod I*hilosophus dicit in med.; nou tamcu habet pcrfoctam potesta-
VI Ethic, cap. vui, circa priuc., quod « illa- tatem regiminis, sicut rex et ideo non poni- ;

rum, S4"ilicot prudouliarum, qua? so habont

I) tur separatim paterna species prudentiae,
'

ad regimen multitudiuis, « hac quidem est sicut et ' regnativa.

CBConomica, haec autem legis positiva, hsec CoNCLCSio — OEconomica est species prudentiae,
autem politica. » media inter politicam et prudentiam, quse ad
Uespoudeo diceudum, quod ratio objecti unius regimen est ordinata.
diversificata secuudum universale et parti-
culare, vel sccundum totum et partom, di-
versificat artes ct virtutes; secuudum quam
diversitatem una est principalis respectu
alterius.

veniunt, et de finibus propter quos flunt, et ex dicinse speculativse, quse dicitur theorica, et per
quibus disliripuuntur, et docet qualiler, vel quo assiduilatem medendi ac medicinas circa segros
ordtne esso debeant, et qualiter comprehendanlur experiendi, quse dicitur practica, sic virtus regia
BC deponunlur. Declarat etiam qua? sit ex eis vera non sufficit actiones hominum disponere secundum
beatitudo, quse putanlur esse beatitudo cum non unumquodque accidens, unamquamquo civitalem,
»int, sicul victoria el gloria, et delectationes. De- unumquodque tempus, nisi per verilatem scientiae
cernil igitur inter actiones el consueludines qui- et assiduitatem cxperientia; coalcscat. » Alphora-
bus vera bealiludo acquiritur, et quibus ea qure bius Hb. De divis. scientiarum.
, Haec autem —
vera putatur, el ostendil quibus ulendum sit inler scientia tres habet partes quaiuni prima aKit de
cives, el quibus inler gentes, quibus prtElalus civitatibus et gentibus, secunda do civitatiun rec-
clrca subditos, el quibus subditus erga pnelatos, toribus, et tcrtia do legibus.
el quffi bonse oonsueludines subcfilorum prove- ' Edit. omiltit « el. » : — « Ita mss. ot editi pas-
nlunt ex justa dominatione pnelatorum el quod ; sim ; edil. I'atav. : « regitiva ; » idem significat.
vlrtug regia comprehendilur ex duobus una con- :
— '
In Parm. : « potestns paterna, »
sed incaute;
sistit in cognitione usuum uhiversalium, alia in non elcnim poteslas paterna, bene vero prudentia
usu vivendi, ct assiduitate agendi, el experiendl, piitorna, species esset prudentiw.— Pnrni. omittit:
et audiendi. Sicut enim non Ht perfoctus mcdicus « et. »
nisi per cognitionem regulanim universalium me-

III. 29
 ; ;

45)0 SUMMA TUEOLOr.irA.

qua; sunt saluti corum accommoda, sed ctiam
vim per quam animal resistit
irascibilem,
ARTICULUS IV.
inipugnantibns. Undc et in his quae sunt
Utrum mililaris debeat poni species secundnm rationem non solum oportct esse
prudenlix. prndentiam « puliticam, » per quam dispo-
nantur couvenieutcr ca qus pertinent ad
Ad qiifirtnm sic proccdFtur. 1 . Videtur bonum communc, scd ctiam « militarem, »

quod « militaris » noii debeat poni spccics per(jnam hostium insuitus rcpcllantur.
prndcntia?. Prudentia cnim contra artem di- A(i primum ergo diccnduni, quod « mili-

viditur, ut dicitnr in VI Efhic, cap. et v. m taris » potest esse ars, siicundum quod habet

Scd militaris vidctur esse qua^dam ars in quasdam regulas recte utendi quibusdam
rcbus beilicis, sicut patet per IMiilosophum exterioribus rcbus; pula armis ct equis
in III Elliic, cap. vm'. Erg^o militaris non sed secuudum quod ordinatur ad bonum
debet poni spccies prudenliaj. commune, habet magis rationem prudcn-
2. Pra^terea, sicut mililare ncgotium con- tiae.

tinetur sub politico, ita etiam et plura aUa Ad secundura dicendum, quod alia ncgo-
negotia, sicnt mercatorum artiticum et , tia quifi sunt in civitate, ordinantur ad ali-

aliorum hujusmodi. Sed secundum alia ne- quas parliculares utililatcs; sed militare ne-
gotia (jua.' snnt in civitate, non accipiuntur gotium ordinatur ad tuitionem tolius boni
ali(iua? species prudcntia^ Ergo etiam neque communis.
secundnm militare ncgotinm. Ad tertium dicendnm, quod executio mi-
3. Pra'terea, in rebus bellicis plurimum litia? pcrtinet ad fortitudinem, sed direclio
valet militmn fortiludo. Ergo « militaris » ad prudentiam, et praicipue secundum quod
magis pcrtinct ad fortitudinem (luani ad est in duce exercitus.
prndentiam. CoNci.Lsio. — Pra?ter politicam prudentiam, per
Sed contra est quod dicitur Proverb., quam ea quJE ad commune bonum spectant con-
XXIV, 6 Ciim disposilione inilur bcllum, et
: venienter (iisponuntur, est militahs species pm-
erit salus ubi mulla consilia sunt. Sed con- dentice, qua liostium nocumcnta repeiluntiir.

siliari pcrlinctad prndcntiam. Ergo in rebus

bellicis maxime necessaria est aliqua species

prndcnlia», qiia^ (( militaris » dicitur.
QU^STIO LL
Hespondeodicendum, quodea qua3 secun- DE VIRTUTIBUS ADJUNXTIS PRUDEXTLE (o).

dum artem et rationem aguntur, conformia (El qualuor quaerunlur.)

esse oportct his qua*. snnt secundum natu-
ram ;
qua' a ratione divina sunt insliluta. Poslca considerandum est dc virtutibus
Natnra autem ad dno tendit primo qui- : adjunclis prudcntiai, quae sunt quasi partes
dcm ad rcgendam unamquamquc rem in polcntiales ijisins; et circa hoc qujeruntur
seipsa; secnndo vero ad resistendnm exliin- quatuor : 1" ntrum cubulia sit virtus;
secis iinpngnantibus ct corrnptivis ; et prop- 2" ulruni sit spccialis virtus a prudcntia dis-
ter iioc non dedit solum aniuialibns vim tincta; 3° ulrnni syncsis sit spccialis virtus ;

concupiscibilem, per quani moveantur ad ea 4° utrnni gnome sit specialis virtus.

^ hoc loco; expressius aulem lib. I, c. i.

Iniiuilur tat et incerta expedit ac diffinit. Omni virluti ordi-
((/) tam synosis quani gnoiue important
(^)uia nem ponit. Est nonlam virtus quam virtutum quae-
rectuni judicium, rectnm autein judiciuni lil per dain inoderatrix el aunga, ordinatnxque affoctuum
virlntcin discretionis, ideo de discrelionu viden- et nioruin doctnx, el consummatio perfoclionis :

duni esl qnid sil discrctio, et ad quuj sil ulilis. Est tolie hanc, vitmin eril ipsa etiam atTeclio naturalis.
aulein discretio, sicnl dicit Papias, discussio qua- — Magiia discretio roquiritur iu loquendo si quis :

runilibel reruni, et consideratio ad quod lendant in ftrbo non offendil, hic pcrfecttis cst vir, Jac, iil.
vel csl in judicandisrenim causis provida iusano- — <» Pnmo viMiint scrmo ad limam quam ad lin-
runi inotuuin inoderatrix. Necessaria est in cou- guam. » Seueca. Nec solum in collocutione sociali
scienlds dnigendis in eloqniis proponendis, in
, vel singulari sed inuKo magis in pnedicalione
,

consilus tribuendis, in judiciis proterendis, el in verbi divmi in qua doctor vel pnedicalor debel at-
ni^sleriis coj^Mioscendis. Discernit veruin a lulso, tendero qujr. quibus, qualia ct qualiter sint pro-
bonuni a niaio, ulile a nou ulili, expediens a nou ponenda, nocessaria est discretio. .\llioribusaltiora,
expeilienli; inaluni respuit, bonum eligil el diliyit, uuijoribus majora, minoribus vero, id est simplici-
virtntes corda, extreuiu (euiperat,
dirij^il, et erij<it bus, plana el facilia el modo grossiori, debent pro-
modorata consorval, iynola discutit, cxcessus evi- poni, ul audila melius capere possint et relmere.
 QU.£ST. Ll, Ain. 1. m
bonum flncm, malas vias adiuvcniat; sicut
ARTICIXUS PRIMUS. ctiam in spcculativis non cst bona ratiocina-
tio, sivo aliiiuis falsuiu concliidal, sivc efiam
Utrum eubulia sii virtus.
concludat veriiiu ex falsis, quia noii utitur
Ail primnm sic proccditur. I. Videfiir convcnicnti mcdio. Et iileo utrumquo prie-
quoil cuhulia uou sit virlus. l^Miia, socuu- diclorum cst coulra rafiouem euhulia!, ut
(luui AuLTUstinuui, iii lil>. II l)e lil). arf)., Philosopluis dicit iu VI Elfiic, cap. ix.
cap. XIX, § TiO. ool. 1:20«. t. I, « virtutihus Ad sccuiidum diccndum, quod ct.si virtus
nemo malo utitur. » Seii cubulia. qua; est sitcssenlialilcr perfcclio quadam, nou ta-
bcno cousiliativa, aliipii uialo utuntur, vcl nicu oporlet quod omnc ilUid quod est ma-
quia astuta consilia oxcOi.'itaut ail flucs uia- feria virfufis, imporfet perfectiouem. Opor-
los consc«iucndos, aut quia ctiam ad l)Ouos tet cnim circa omuia humana perfici pcr
fines conscqucndos aliiiua pcccata ordinant, virtutcs, et non solum circa actus ralioiiis,
pnfa qtii furafur, uf clcemosynam dct. Ergo infcr (luos cst cousilium, sed cfiam circa
cubnli.i nou cst virtus. passiones appetitus scusifivi, quai adhuc
2. PraHcrca, virtus pcrfcctio qiia>dam cst, suut mullo impcrfectiorcs '.
ut dicitur iu VM rfvjs., text. IK. Sed euhu- Vel pofcst dici quod virfus huniana cst
iia circa con^ilium consistif, quod iuqxirfat pcrfectio socundum modiim homiiiis, qui
duliitationcm ct ininiisitioncm, qua* impcr- non pofcst per cerfitudiuem compreliendero
fcctionis sunt. Krpro cubulia non cst virfus. veritafem rerum simplicium intuitu sim-
3. l*ra'fcrca, virfufcs sunt conncxai ad plici, ct pra3cipuc iu agibilihus, quai sunt

inviccm, ut supra hahifum est. Sed cubnlia contiugciilia.

non est conncxa aliis virtufihus ; multi cniui Ad tcrfium diccndum, quod in nullo
pcccatorcs sunt hcnc consiliativi, ct mulfi pcccatore iuquantum hujusmodi, invcnitur
justi sunt iu consiliis tardi. Ergo cubulia euhulia. Omuc cuim pcccatum cst coutra
u<»n cst virtus. bonam consiliationcm. Rcquiritur cniin ad
Scd contra cst qnod eubulia cst recti-
« benc consiliandum non solum adinvcntio
tudo consilii, » ut !Mii!osophus dicif iu VI vcl cxcogitafio corum qua) sunt opporluna
Etfiic, cap. IX. Sed recfa ratio perlicit ratio- ad fincm scd etiam aliae circuinsfanfioe,
,

ncm virlulis. Ergo eubulia est virtus. scilicet tempus congruum, ut ncc nimis
Rcspondco diccndum, quod, sicuf supra tardus ncc nimis vclox sit inconsiliis; et
diflum est, do ratioue virfufis humana; est luodus consiliandi, ut scilicct sit firmus in
quod faciat actum liominis bonum. Intcr suoconsilio; et aliaj liujusmodi debitae cir-
caiteros autcm actus hominis proprium cst cumstantia', qua3 peccalorcs pcccando non
ci quia hoc importat quamdam
consiliari, ohservant. 0'i'liliGt autcm virtuosus est
rationis intinisilionem circa agcuda, iu qui- hcuc consiliativus in liis (lu» ordinautur ad
bus consislit vita humana; nam vita specu- fincm virtutis; licct forte in aliquihiis parti-
laliva csl supra homincm, ut dicitur in X cularihus ncgotiis non sit bcnc consiliaf ivus,
Elfiic, cap. VII, a med. Kubulia aufem im- piita iu incrcationihus, vel iii rebus bcUicis,
porlat bonitatcm consilii ; dicitur cuim ab vcl in aliquo hujusmodi.
eu quod esi « bonum, » ct liouly quod cst CoNcusio. —
Eubulia quum ad ejus munus
,

tt consilium, » quasi « houa cf)usiIiatio, »

poi-liiifat boiium consilium suggerere, homiuis
vel polius <t hene consilialiva. rnde mani- » pioculdubio virlus cst.

feslum est qutxl eubulia est virtus humana.

Ad primum crg^o diccndum, quod non est
bonuui cousiliimi, sivcali(iuis maliim fiiicm
iu consiiiaudo pra:stiluat, sivc etiuni ad

Aliquos niovcro debel per rationcs, aliquos per taminant, qu«i dcbent scrvaro sciliccl animas, ,

blnndas admoniliones, aliquos pcr duras increpa- exlcrniinanl, qu.-n dcbent diligcro ct cli^rorc con-
tiones, aliqiios per virUUum excmpla. teniniinl, quie debcnt cognosccro non inlellifrunt.
Il«-in discretio necossaria esl in consiliis tribuen- N(!ccssaria est tandera in judiciis j)roferoiidis cura
dis, prscipue in foro pconitenlice, el in bis qu(e ad tcquitatc, et in cognoscondis mysleriis revcialio-
salulcm pcrlincnt animarum; nam iiluminal ratio- num vcl illusionum.
nem ad discernendum do singulis. Sacerdolcs in- '
Sic omncs cod. ; non insulse, ut in Parm. :

discrell quo; debcnt mundaro el lanctitlcare con- « perfectiores. »

m SUMMA THEOLOdlCA.
Et sicut consiliari ordinatur ad pra^cipere
ARTICULUS II.
tanquam ad principalius, ita efiam euhulia
ordinatur ad prudciitiam tanquam ad prin-
Utrum eubulia sit virtus distincta a cipaliorem virtutcm, sine qua nec virtus
pimdentia. es.set, sicut nec morales virtutes sine pru-

dentia, nec ca^terai virtutes sine charitate.

Ad sccundum sic Vidclur
proccditur. \ . Ad priinum ergo dicendum, quod ad pru-
quod eubulia non sit virlus distincta a pru- dcntiam pcrtinet bene consiliari impeiative,
dentia. Quia, ut Philosophus dicit in VI ad eubuliam autem elicitive.
Ethic, cap, v, videlur pi'udentis esse bene Ad secundum dicendum, quod ad unum
.consiliari. Sed hoc pertinet ad eubuliam, ut fincm ultimum, quod est bene vivere <(

dictum est, Ergo eubulia non distinguitur a totum, » ordinantur diver.si actus secundum
prudentia. qucmdam gradum; nam praicedit consi-
2, Pra'terea, humani actus, ad quos ordi- lium, sequitur judicium, et ultimum est
nantur humana^ virtutes, pra»cipue speci- praiccplum quod immediate se liabet ad
,

ficantur ex fine, utsupra dictum est, Sed ad finem ultimum. Alii autem duo actus re-
eumdem finem ordinantur eubulia et pru- mote*; qui tamen habent quosdam proxi-
dentia, ut dicitur in VI Ethic, cap, xi non : mos fines; consilium quidem inventionem*
auteni ad quemdam particularem finem, sed corum qua^ sunt ageiida; judicium autem,
ad communem finem totius vitt^e, Ergo eu- certitudinem. Unde ex hoc non sequitur
buha non est virtus distincta a prudentia, quod eubulia et prudentia non sint diversaj
3, Pra'terea, in scicntiis spcculativis ad virtutes sed quod eubulia ordinetur ad
;

eamdem scientiam pcrtinet incpiirere et de- prudentiam, sicut virtus secundaria ad prin-
terminare. Ergo pari ratione in operativis cipalem.
hoc pertinet ad eamdem virtutem. Sed in- Ad tertium dicendum, quod etiam in spe-
quirere pertinet ad cubuliam, determinare culativis alia rationalis scientia est dialectica
autem ad prudenliam, Ergo eubuUa non est quai ordinatur ad inquisitionem inventivam,
alia virtus a prudentia. et alia scientia demonstrativa, quae est veri-
Sed contra cst quod prndentia est prae- tatis determinativa.
cepliva, ut dicitur in Vi Ethic, cap. ix. Hoc Co.NCLUsio, — Eubulia divei-sa est a prucientia,
autem non convenit cubuliae. Ergo eubulia quod ea est bene consiliativa et ad prudentiam
est alia virtus a prudentia, ordinatur, qua? praecipiendi virtus est,
Respondeo diccndum. quod, sicut dictum
estsupra, virtus proprie ordinatur ad ac- ARTICULUS III.

tum quem reddit boiuim; et idco oportet Utrum synesis sit virtus.
secundum diirerentiam actuum esse diver-
sas virtutes, ct maxinie quando non est Ad tertium sic proceditur. 1, Videtur
eadem ratio bonilatis iii actibus; si enim quod synesis non sit virtus, Virtutes enim
esset eadem ratio bonitatis in eis, tunc ad non insunt nobis a natura, ut dicitur in II
eamdem virtutcm pcrtincrent divcrsi actus; Ethic, cap, i, Scd synesis inest aliquihus a
sicut cx codem dcpcndct bonitas amoris, natura, ut dicit Philosophus in VI Ethic,
dcsidcrii et gaudii ct idco oumia ista per-
; cap, XI, a med, Ergo synesis non est virtus.
tincnt ad eamdem virtutein ciiaritatis, 2, Pra^tcrea, syuesis, ut in eodeni lib.

Actus autein rationis ordinati ad opus dicitur,. cap, x, est soluin judicativa. Sed
suiit diver.si, ncc hahent canulcm rationcm judicium tsoluin sine pra^copto potest esse
bonitalis. Ex aha eiiiin ellicitur hcnuo hcne
' ctiam iii malis. Cum crgo virtus sit solum
consiliativus, et bene jndicativus, et beno in honis, videtur quod syuesis non sit vir-
pr*cc[)tivus; (puid patct ex hoc (luod ista tus,
aiiquando ab in\iccin .scparaiitiir. Kt idco 3, Pra?terea, nunquam est defectus iu
'oportet aliain esse virtutcm eul)uliain, pcr praripiendo nisi sit ali(juis defectus in judi-

quam hoino est l)cne consiliativus, et aliani caiulo; saltein in particulari opcrabili, iu
pnidciitiam, per quain lioino est bene prai- quo omnis inalus ergo synesis
errat, Si

"ceptivus. ponitur virtus ad hene judicandum, videlur

'
Sic cod.; Parm. : « ex ali'>. llii Parm. « se habent. » — ' Al. : <v intentionem. »
 Ql\£ST. LI, A RT. lil ET IV. 453
qiiod non sit neoessaria alia virtus ad bcno est imbuta pravis conreptionibus, sed veris
priTcipieiuliini; et itiet» pni(leiiti;i erit siiper- et rectis; et hoc pertinel ad synesim, secun-
flua, (ju«Hi est inconveiiiens. Nnii ertro syiie- diim quod est specialis virtus. Alio modo
sis est virtus. indireclo ex bona dispositiono appetitivie
Sed contra, judicium est perlVctiiis qiiaiu virtutis; ex (pia se^iuitiir (piod hoino l>eno
consiliuin. Sed eultulia, (|ua' est Iteue cousi- jiidicet de appt!til»ilibus et sic l»t>nuni virtii-
;

liativa, est virtus. Ergo multo mapis syne- tis Judicium con.sequilur habitiis virtuliim

bene judicativa, esl virlus.

sis, (juap est nioralium, sed circa fincs; syncsis auteiu
Respondeo dicenduin, (juod syuesis im- cstmagis circa ca (lua* siint ad linem.
portat judicium rectum, uou (jui lein circa Ad secundiim dicendiim, (lutjd in nialis
spcculabilia, sed circa parlicularia operabi- potest quidem Judicium rcctum csse iii iini-

lia, circa qua* eliani est prudentia. Undo versali, sed in particulari agibili scmper
secundum syuesim dicuutur ali^iui in graro eoruin judicium corrumpilur, ut supra ha-
sunetoi, id est, <( sens;iti, » vel eusunetoi, id bitum est.
est, bomines (( boni sensus; » sicut e con- Ad tertiura dicendum, quod contingit
trario qui carent liac virlute, dicuntur asu- quandoque id qiiodbene judicatiiin est,
netoi, id est, u insensati. » (iiHeiTi, vel negligenter agi, aut inordinate;
Oportet autem quod secundum difTercn- et ideo post virtutem quae est bene judica-
tiam actuum (pii iiou reducuntur in eam- tiva, nccessaria est finalis virtus principalis,
dem causam, sit etiam diversitas virtutiini. qua? sit ' beneprwceptiva, sciliccl prudentia.
.Mauife.^tum est autem quod bouitas consiiii CoNCi.csio. — Prseter eubuliam, quse virtus est
et bonitas judicii nou reducuntur in eam- bene consiliativa, est synesis virtus, quae bene
dem causam multi enim sunt iiene consilia-
; judicaliva est de agcndis ab homine.
tivi, qui tamen noii sunt bene sensati, quasi

recte judicantes sicut etiam in speculativis

:
ARTICULUS IV.
aliqui sunt bene inquirentes, propter hoc Utnim gnome sit specialis virtus.
qu(xl ratio eorum prompta est ad discurren- .

dum per diversa; quod videtur provenire .\d quartum sic proceditur. t. Videtur
ex dispositione imaginativaB virtutis, quae quod gnome non sit specialis virtus a syncsi
do facili potest formare diversa phantas- distincta quia sccundum synesim dicitur
:

mata et tameu bujusuKTdi quandotiue non

; ali([uis bene jiidicativus. » Scd nuUus po-
((

sunt quod est propter defectura

t)oni judicii ;
test dici bene Judicativus, nisi in omnibus
intellectus;qui maxiine contingit cx maia bene judicct. Ergo synesis se extendit ad
dispositione coininunis sensus non bene omnia dijudicanda. Non est ergo aliqua
judicantis. Kt ideo oportet pra*ter eubuliam alia virlus bene judicativa, quae gnome » ((

esse aliam virtutem, qua; cst Ijcne judica- dicatur.

tiva ; et haec dicitur synesis. 2. Praeterea, Judicium medium est inter
Ad prirnum ergo dicendiim, quod rectura consilium et praeccptum. Scd una tantum
Judiciiim in lioc consislit quod vis cognosci- virtus est bcne conslliativa, scilicct cubulia ;
tiva apprehendat rem aliquam, secun(him et una tantum virtus est bene pra?ceptiva,
quod in se cst; (piod quidem provenit cx scilicet prudentia. Ergo etiam una tantum
recta disfxisitionc virtutis apprclicnsivce; cst virtus bcne Judicativa, scilicct synesis.

sicut in spcculo, bcne dispositum, si fucrit .'3. ea quae raro accidunt, iu

Praetcrea,
imprimuntur formre corporum, secun(him (piibus oportct aliquando a communibus lc-
qu(Ml sunt si vcro fucrit speculiim malo
; gihus disccdcre, videntur pra'cipue casualia
dispositum, apparcnt ibi imagines distorta*, essc; quorum non cst ratio, ut diritiir in II
el pravc sc habentes. Quod autcni virtus Physic, tcxt. i8 et .%". Omncs autem virtii-
cognoscitiva sit bcno disposita ad recipien- tes intcllcctuales pertincnt ad rationem rcc-
(him res secundiim fiiiod suiit, contingit tain. Ergo circa pr.edicUi non est aliqua
quideiu radicaliter c.\ natiira, consummativo virtus iiitellectiialis.

autem ex excrcitio, velex munere gratiae ;

Sed contra est quod Philosophus deter-
et hoo duplicitcr uno modo directe ex parto
: minat in VI Ethic, cap. xi, gnomen esse
ipsius cognoscitiva; virtutis, piita quia non specialem virtutcm.

In Parm. est.
 ;

454 SITMMA TnEOLOGICA.

Rospondco diccnflnm, qnod liabitus no- sitio autcm fit ctiam per commnnia. Unde

gnoscilivi distingimntur sccundum altiora ctiam in spcculativis dialcctica, quaj cst in-
vcl inferiora principia; sicut sapicntia in (juisitiva, proccdit ex communibus; demons-
spccnlativis alliora principia considcrat trativa autcm, qua* cst judicativa, proccdit
quam scicntia, ct idco alj ca distiii,i,niitur ex propriis. Et idco cubulia, ail quam pcrti-
ct ita ctiam oportct csse in activis. Manifcs- net inquisitio consilii, cst una de omnibus;
tum cst autcm, quod illa quaj sunt pra*tcr non autem syncsis, qua* est judicativa. Prae-
ordinem infeiioris principii sivc causai, re- ceptum autcm respicit in omnibus unam
ducuntur quandoquc in ordincm altioris rationcm boni et ideo etiam prudentia non
;

principii sicut monstruosi partus anima-

; est nisi una.
lium sunt praitcr ordinem virtutis activaj in Ad tcrtium dicendum, quod omnia illa
scminc; tamcn cadunt sub ordinc altioris qua; pratcr communcm cursum contingero
principii, scilicet cailcstis corporis, vcl ultc- possunt, considcrarc pertinet ad solam pro-
rius providcntia^ divinae ; undc ille qui con- videntiam divinam; sed intcr homines illo
sidcrarct virtutcm activam in scminc, non qui cst magis pcrspicax, potcst plura horura
possct ccrtum judicium fcrrc de bujusmodi sua rationc dijudicarc; et ad hoc pcrlinet
monstris; de quibus tamcn potest judicari gnome, quoe importat quamdam pcrspicaci-
sccundum considorationcm divinaj provi- tatcm judicii.
dentiai.
CoNCLUsio. —
Prsetcr syncsim virlutem bene
Contingit autcm quandoquc aliquid csso judicativam de agendis secundum quaedam imi-
facicndum praiter communes regulas agen- versalia principia, est gnome virtus judicativa de
dorum puta cum impugnatori patrise non
: agendis praeter communia principia.
est dcposilum reddendum, vel aliquid aliud
hujusmodi. Et idco oportct dc bujusmodi
judicare secundum aliqua altiora principia
QU^STIO LII.

quam sint regulai communes, secundum DE DONO CONSILII (a).

quas judicat syncsis et sccundum illa altiora

; (El qualuor quaeruntur.)
principia cxigitur altior virtus judicativa,
qua3 vocatur « gnome, » quaj importat Postea considerandum cst de dono consi-
quamdam perspicacitatem judicii. lii,quod respondet prudentiae; et circa hoc
Ad primum crgo diccndum, quod syncsis quaruntur quatuor : 1° utrum consilium
est vcro judicalivade omnibus qua) sccun- dcbcat poni scptcm dona Spiritus
intcr
dum communes regulas fiunt; sed praeter sancti; 2° utrum donuni consilii respondeat
communes regulas sunt qua^dam alia diju- virtuti prudentiaB ; 3" utrum donum consilii
dicanda, ut jam dictum est. maneat in patria; quinta bcati-
4° utrinii

Ad sccundum diccndum, quod judicium tudo, quae est : Deati misericordes , etc,
debet sumi ex principiis propriis rci, inqui- respondeat dono consilii.

(n) Tres primi articuli hujus qufestionis absol- divinilus illustrati et sine obhgatione voti sequi
vunUir in dist. iv, part. iv, lib. I Speculi monilis, volunt monita ot non sohim
pia vostigia Salvaloris,
ubi quarlus invenilur arliculus de excellentia hujus adimplendo pnvcopla qua" sunt de necessitate sa-
doni ct elToclibus ejus. lutis, voiuin otiani ejus consilia : et sic consilium
« Scienclum quod consilium duobus modis acci- dicitnr menlis iUuminatio, vel inspiratio divini be-
pitur. Uno modo larfro dicilur consiliiim dolibe- neplaciti. » De his qua? pertinont ad perfectionis
ralioeonun qiuB a nobis fieuda »unt valenlibus ad evangelica) complementuin, Bernardus, Ad fralres
finem corum (jua; intendimus; ut si quis velit ffidi- de Moiitc Dei : « .\ttendanius non sohmi qua? Deus
flcare domum, delibcrat ubi, quaudo, quoinodo, pra^cipiat. sed qua? sit vohintas ojus bona, benepla-
per quos, do qua niatoria et quomodo habobit cens et perfecta. » — « Si consiho uti vohieris ma-
oxpcnsas, otc. Alio modo stricte sumondo dicilur jus bonum non niah aliquid perpetra-
adipisceris,
consilium deliboratio do robus oxcollentibus adiiu- bis. » Auguslinus. Consiiium dat anima» peritiam
plendis, ad quai non tonoinur ox proeceplo, nisi ad eligondi, laMitiam congaudondi, constantiam persis-
eornm ol>scrvaiiliain obligavoriinus nos volo; talia ton(H fiduciam ohtinondi. Dat poritiam cHgendi
,

sunt consilia porfoctionis ovanpolicfr qua^ anpohis quid honum, quid moliiis, quid oplimum, quid
magni consilii, adinirabiiis, consiliarius, Doi FiHus oxpodiens, qnid fucile, quid cortum, quid securum;
attulil in hunc mundiim. Ad qua^ iinplcnda ([uidam ot cautuiu roddil. Dal anima; la-tiliam spiritualem.
66 obliganl voto ot iirofossiono soloinni, ut vivant I)al firmitatem in bono proposilo, ul non sil homo
conlinenler in obediontia, et sino proprio propter sicut arundo mobihs omni vento. Dat flduciam ob-
Deum, el ut alias rogulas evangoHca? perfoctionis tinendi ajlernum prtemium.
observent et staluta majorum suorum. AHi vero Donum cousilii unum est in essetitia, sed mul-
 QL\5:5T. LII, ART. I. 455

cap. XX, col. 388, t. 3. Est autcm propriura

.VRTICULUS rniMUS. rationali creatnr.Ti ipioil por iiKpiisifionem
rationis moveaf ur ad arupiid agCMdiim ;
qiioi

Utnim consilium debeat potii intcr donn (iwidem inquisitio « consilium » dicitur; et
Spirittis sancti. iileo Spiritus sanctus dicitnr per modara

consilii creafurain rafionalcm movcre et ;

Ad primnm sic proc»vHtiir. 1. Vidctur propfer hoc consilium ponitur inter dona
qiiod coiisilium iioii (lebo;»t poni inter iloiia Spiritns sancti.
Spiritus s;incti. Oona cniin Spiritus sancti in Ad priinum ergodiccndnm, quod pnidcn-
adjutorium virt^ituin dantnr, nt patct pcr lia, vcl cubnlia, sive sit acqiiisifa sive sit in-

Gregoriuni in II Moral., cap. xi.ix, § 77, fiisa, dirigit hominem in iiKiuisitionc consi-
col. 51>2, l. I. Sed ad consiliandnin homo lii.secunduin ea qua? ralio comprchendcre
sufflcienter perficitnr per virtntcin priulcn- pofest undc hoino pcr prudentiam vel eu-
:

tiae vel etiain ex diflis patet.

enl)nlia', nt bnliain fit beno consilians vel sibi, vel alii.
Ergo consilium uoa debct poni inter dona Scd (piia humana ratio non potest compro-
Spiritns sancti. hendere singularia et contiii^^cntia* qua; oc-
2. Pra»terea. hapc videlnr esse difrcrcntia currere possiiiit, fit quod cofjilaliones mor-
inter scplem dona Spirilns sancli et gratias talium sint timidce, ct incertx providentisB
pratis datas, qnod gratia» pratis data^ nou imshw, ut dicitiir Sap., ix, li. Et idco iiidi-
dantnr omnibiis, seil di.stribnuntiir diversis; gct homo in iiupiisitione consilii dirigi a Deo,
dona antem Spiiitus sariofi daiitiir omiiibiis qui omnia compreheiidit qiiod fit pcr do- ;

habenlibus Spiritum siiiictum.Sed consiliiim num consilii, per quod hoino dirigitur quasi
videtur esscde his qua» spccialiter aliquibiis Dco accepto sicut ctiam in rcbus
consilio a ;

a Spirilu sanclo dantiir, secundum ilhid I hunumis, qui sibi ipsi non sufficiunt iii in-
Machab., n, G5 Eccc Simon fratcr vcstcr
: quisitionc consilii, a sapieiitioribus cousilium
vir consilii est. Ergo consilium magis debet rcquirunt.
poni inter pratias gratis datas, quam intcr Ad secundum diccndum, quod hoc potest
scptein dona Spiritus sancti. pertinere ad grafiam gratis datam, quod ali-

3. Pr£eterea, Uom., viii, 11, dicitur Qui : quis boni consilii, quod aliis consilium
ita sit
Spiritn Dci ar/untiir, hi sunt /ilii Dni*. Sed pra^beat scd quod aliquis a Dco consilium
;

iiis qui ab alio agiintiir, non compctit consi- liabeat, quid (ieri oporteat in his qua3 sunt
lium. Cum crgo dona Spiritus sancti maxi- nccessaria ad salutem, hoc cst commune
nie competanl flliis Dei, qui acccpcrunt spi- omnium sanctorum.
ritum adoptionis filiorum, videtur quod Ad tcrtium diccndum, quod filii Dei
consilinm inter dona Spiritus sancti poni aguntur a Spiritu sancto sccundiim modiim
non debcat. corum, salvato* scilicet libcro arbitrio, quod
Sed contra est quod Isa., xi, 2, dicitur : est faculfas voluntatis ct ratiouis; et sic in-
ner/tdcscet super eum Spiritus consilii ct quantum ratioa Spiritu sancto movctur, vel
fortitudinis. instruiturde agendis, competit liliis Dei do-
Rcspondeo dicendnm, quod dona Spiritus num consilii.
sancti, nt supra dictiim cst, sunt qiuTdam
CoNci.usio. — Consiliuni ost Spiritus sancti do-
dispositiones, quibiis anima redditur bcno mirn, qiio rationalis creatura a divina bonitato
mobilis a Spiritu sancto. Dcus antem movct movetiir suflicienter ad rectum consilium dandum
unnmqnotlqncsccundiimmotum ejusquod '
de singulis agendis.
movctnr sicut creatnram corporalem movet
;

pcr tcmpns ct locum creaturam antem spi-

;

ritnalem per tempns ct non pcr locum, ut

Augustinusdicit, VIII Super Gcn. ad lilt.,

liplex in effectu, quia uno Dci consilio movolur et propriam voluntatcm; 4. adversa mundi Iretanter
excitatur anima ad mulla magniflce faclendum. suscipere conlemnendo omnimodam volunlatem.
Licet muUa sinl consilia perfectionis evangelicie, Isla consilia, quiB mundi judicio slullilia reputan-
tamen ad quatuor omnia reducuntur 1. terrena : tur. divino judicio summa sapiontia judicantur. »
cuncta desplcere ex amore pauperlatis; 2. oblecta- '
Sic cod.; in Pnrm. « modum. »
:
* Ita edit. —
menta camis abjicere pro candoro castitatis 3. seip- ; Rom. cum cod. Alcan. et Tarrac, aliisque; ai. :

Bum bomioi proptor Deum subjicero Bbncgando f singularia contingcnlia.» —

'In Parm. « salvo.» :
 4S6 SUMMA TnEOLOGICA.
ritu .sancto;quod pertinet ad donum consilii,
ARTICULUS II.
ut dictum est. Unde' donum ajn.silii respon-
det prudentiae, sicut ipsam adjuvans et per-
Utnim donum consilii respondeat virtuti ficiens.
prudentix. Ad priraura ergo dicendum, quodjudicare
et praeciperenon est raoti, sed moventis. Et
Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur quia in donis Spiritus sancti mens huraana
quod donum consilii non respondeat conve- non se habet ut raovens, sed raagis ut mota,
nienter virtuti prudentiae. « Inferius enim in ut supra dlctum est, inde est quod non fuit
suo supremo attingit id quod est superius, » conveniens quod donum correspondens pru-
ut patet per Dionysium, vu cap. De divin. dentiae a praeceptum » diceretur vel « judi-
nom., § .3, col. 871, t. sicut homo attin- J ; cium, » sed « consilium; » per quod potest
git angelum secundum intellectum. Sed vir- significari raotio raentis consiliatae ab alio
tus cardinalis est inferior dono, ut supra consiUante.
habitum est. Cum ergo consiliumsit primus Ad secimdura dicendura, quod scientiae do-
et infimus actus prudentiae, supremus autera num non directe respondet prudentiae, cum
actus ejus pra^cipere, medius autem judi- sitctiam speculativa *, sed per' quamdam
care, videtur quod donum respondens pru- extensionera eara adjuvat; donura autem
dentiae non sitconsilium, sed magis judi- consilii directe respondet prudentiae, sicut
cium, vel pra^ceptum. circa eadera existens.
2. Prseterea uni virtuti sufflcienter
, Ad tertiura dicendura, quod movens mo-
auxilium praebetur per unum donura; quia tum, ex hoc quod movetur movet. Unde
« quanto aliquid est superius, tanto est ma- mens huraana ex hoc ipso quod dirigitur a
gis unitum, » ut probatur in libro De causis, Spiritu sancto, fit potens dirigere se et alios.
propos. 4, 10 et 17. Sed prudentia? auxilium CoNCLusio. — Donum consilii ad ipsam pruden-
praebetur per donum scientiae, quae non so- tiam refertui', ut perticicns et adjuvans ipsam.
lum est speculativa, sed ctiara practica, ut
supra habitura est. Ergo donum consilii non
ARTICULUS III.
respondet virtuti prudentiae.
3. Praeterea, ad prudentiara proprie per- Utrum donum coiisilii maneat in patria.
tinet dirigere, ut supra habitum est. Sed ad
donum consilii pertinet quod homo dirigatur Ad tertiura sic proceditur. I . Videtur quod
a Deo, sicut dictum est. Ergo donum consilii donuni consilii non nianeat in patria. Consi-
non pertinet ad virtutem prudentiae. liura enim est eorum quae sunt agenda prop-
Sed contra est quod donum consilii est ter finem. Sed in patria nihil erit agendum
circa ea quaj sunt agenda propter finem. propter finem, quia ibi homines ultimo fine
Sed circa haec est etiam prudeutia. Ergo sibi potiuntur". Ergo in patria non est donum
invicem correspondent. consilii.
Rcspondeo diccndum, quod principium 2. Pra'terea, consilium dubitationera im-
molivum inferius pra3cipuo adjuvatur et portat : in hisonim qua^ manifesta simtridi-
perficitur pcr hoc quod movetur a superiori culum est consiliari, sicut patet per Philoso-
motivo principio, sicut corpus in hoc quod '
phum in 11! A'M/r.,cap. m. In patria autem
movetur a spiritu. tollctur omnis dubitatio. Ergo in patria nou
Manifestum est autem quod roclitudo ra- erit consilium.
tionis humanai comparulur ad rationem di- 3. Pra>torea, in patria sanofi maxirae Deo
vinam, sicut principium raotivura inferins* conformautur, secundura illud I .loan., ni,
ad superius ratio onim a»t(M'na ost su-
;
2 : Cum
(ippnrucrit, simi/cs ei crimus. Sed
prema regula omnis humana' rcctitudinis. 1)00non convonit oonsiliuni, socundura illud
Et idoo i^rudentia, qua' importat rationis Rom., n, 34 Quis consiliarius ejus fuit ?
:

roctiludinem, maximo perficitur et juvatur Ergo etiamnoque sanctis in patria compelit

secundum quod rcgulatur et movetur a Spi- donum consilii.

^Ila cod. Alcnn.; nl. deest « quod. » » Ila om- — sequentia usque Ad primum. » Habeut edit. om
<*

nes cod.; quidquid contrnrium nssorat editor Parm., nes rum aliis mss. Sic cod.; Parm. —
« in spe» :

qui hahol « infprius qnod niovolur ad suporius,

:
culntivis. " — ^ In Parm. : » secuudum. « — •
In
ct rolyrlur iu jpsum. » — >
lu cod. .^Ucuu. acsuut i'arm. : v< pglieulur. »
 OU^ST. Lll, ART. III ET IV. m
Sed contra est quod Greporius dicit, WII boiiis, inquantum in eis a Deo continuatur
Moral., cap. xii, § 17, col. iJO, t. 2 « Cum : coirnitio eorum qua» sciunt, et inciuantum
uniuscujiiS4jue ^'entis vel culpa vel Justitia illiiminantur de his (iiia? nesciuiit circa
ad supernw curia* consiliuui ducitur, ejus- agenda.
dem f,'entis pra^positus vel obtinuisso iu Ad primum ergo diceiidum, (iiu^d etiam
certamine, vel non obtinuisse porliibetur. » in beatis siiiit ali(|ui actus oidinati ad fiiiein
Responilci» ilii-eiulum, (luod, sicut (lii^um vel (luasi proceileiites ex consecutione finis,
est, dona Spiritus siuicti ad hoc pertinent sicut (piod Deum laudant, vel (piibus alios
quod creatura rationalis moveatur a Deo. pertrahuut ad finein, quem ipsi sunt conso-
Circa motionem autem luimana* mentis a cuti, sicutsunt ministeria augeiorum et ora-
Deo, duo considerari ()[>ortet: primo (luidem tiones .sanclorum et (luantiim ad hoc habet
:

quod alia est dispositio ejns quod movetur, in eis locum donum consilii.
dum movetur; et alia, dum est necessario' Ad secundum dicendnm, (piod dubitatio
motus. Kt (luidiun (luando movens est solum pertinet ad consilium, secundum statura
principium movendi, cessante motu, ccssat vitse pra^sentis, non autem pertinet secun-
actio moventis super mobile, quod jam por- dum quod est consilium in patria sicut ;

venit ad terminum sicut domus, post^piam

;
etiam virtutes cardinales non habent om-
a*dificata est, non a^dificatur ulterius ab a^di- niiioeosdem actus in patria et iii via.
ficat(^re. Sed quando movcns non solum est Ad
tertium dicendum, quod consilium
causa movendi, sed etiam est causa ipsius non est in Deo sicut iii recipiente, sed sicut
fornitT, ad (piam est motus, tunc non cessat in daiite. Hoc autem modo conformantur
actio moventis etiam post adeptionem for- Deo sancti in patria, sicut recipieus ia-
mae; sicut sol illuminat aerem, etiam post- fluenti.
quam est illuminatus. VA hoc modo Deus CoNCLUsio. —
Manet in patria donum consilii,
causiit in nobis et cognitionem,
virtutem et non qui(iem secmidum aliquam de agendis con-
non solum quando primo acfpiirimus, sed sultationem, sed inquantum in beatis a Deo con-
etiam quamdiu in eis perseveramus. Et sic tinuatur eorum cognitio, (fuai ipsi noverunt, et de
coj:^nitionem ap:endorum causat Deus in bea- his illuminautur, qua3 circa agenda nesciverunt.
tis, non quasi in ignorantibus, sed quasi
continuando in eis cognitionem eorum fiuse ARTICULUS IV.
agenda sunt. Tamen quaidara sunt quai
beati, vel angeli vel homines, non co^^nos- Utrttm quinta beatitudo, qux est de miseri-
cunt, qiise non sunt de essentia beatitudinis cordia, correspondeat dono consilii.
sed pertinent ad gubernationem rerum se-
cundum divinam providentiam et quantum ; .\d quartum sic proceditur. 1. Videtur
ad hoc est aliud considerandum scilicet ; quod quinta beatitudo, quai est de miseri-
quotl mens beatorum movetur aliter a Deo, cordia, non respondeat dono consilii. Omnes
et aliter mens viatorum nam mens viato- ; eiiim beatituduies suut quidam actus virtu-
rum movetur a Deo in agendis per hoc quod tum, ut siipra habitum est. Sed per consi-
sedatur an.xietas dubitationis in eis pnece- lium in omnibus virtutum actibus dirigi-
dens; in mente vero beatorum circa ea (pia! mur. Ergo coiisilio non respondet magis
non cognoscunt, est simple.v nescentia; a (luiiila beatitiido (luam alia.
quaetiam angeli purgantur, secundum Dio- Draiterea, pr.ecepta dantur de his quae
•1.

nysium, vucap. Cxlest. hier., § 3, C(jI. -210, suut do necessitate salutis consilium autom ;

t. 1. xNon autem praecedit iu eis inquisitio datur do his non suut de uecessitate sa-
(pia}
dubitationis, .se<l simple.x conversio ad lutis. Misericordia autem est de necessitato
Doum; et hoc est Deum consulere; sicut salutis, secundiMTi illud .lacobi, ii, 13 : Judi-
Augustinus dicit, V Super Gen. ad litt., ciuni sine misericordia illi qui non fecit mi-
cap. XIX, § .{7, col. .331, t. 3, (luod <(angeU sericordiani;\)\x\\[Mivli\A autem nou est de no-
de inferioribus Deum consulunt. » Unde et cessitate salutis, sed p(M'tiuel ad perfectio-
instructio (jua super hoc a Deo instruuntur, nem vita', ut patet Mattli., xix. Ergo dono
« consilium » dicitur. consilii magis respoiiilet beatitiido pauperta-
Et secundum hoc donum consilii est in tis quam beatitudo misericordiie.

Sic cod.; in l'arm. . •< isx leniuiio.

 ;

458 SUMMA TIIEOLOGICA.

3. Pr.-Rtcrea, fructus consequiintur ad
bcatitiKline.s' : iinportant criim flelcctatio-
ncm qiiani(lamspiritualem, quaiconseiiuitiir
QU^STIO LITI.

pcrfectos actus virtutum. Sed inter fructus DE VITIIS PRUDENTI^ OPPOSITIS.

non ponitur rcspondens dono con-
aliriuid ET PRIMO DE IMPRUDENTIA..
silii, ut patet Galat., v. Ergo etiam beati- fEt sex quaeruntur.)
tudo misoricordiai non respondet dono
consilii. Postca considerandum cst de vitiis oppo-
Scd contra est quod Augustinus dicit iu sitisprudcntia?. Dicit enim Aiigustiniisin IV
lib. I De sermone Domini in monte, cap. iv, Contra Julianum, cap. iii, § 20, col. 748,
col. 1234, t. 3 « Consiliuin convenit mise-
: t.10, quod « omnihus virtulibus non solum
ricordibus; quia unicum remedium cst do sunt vitia manifesta discretione contraria,
tantis malis erui, dimitterc aliis, ct dare'. » sicut prudenfiffi temcritas; vcrum etiam
Rcsporuleo dicendum, quod consilium pro- viciiia (juodammodo, nec veritate, .sed qua-
prio est de his quae sunt utilia ad fincm. dam specie fallente similia, sicut ipsi pru-
Unde ea quae maximo sunt utilia ad fincm, dciitiai non temeritas vel imprudentia, sed
maxime debent corrcsponderc dono consilii. astiitia. Primo ergo considcrandum est do
;>

Hoc autcm cst misericordia, secundum illud ^itiis qiia? maiiifestc coritrarietatcm habcnt
I ad Tim., iv, 8 Pietas adomnia uiilisest.
: ad prudeiitiam, quai scilicct vitia proveniunt
Et idco specialiter dono consilii respondet cx defectu prudentiae, vel eorum quae ad
beatitudo miscricordia}, non sicut clicicnti, prudeiiliam rcquinmtur; secundo de vitiis
scd sicut dirigenti. qiKC hahciit quamdam similitudiiicm falsam
Ad primum crgo diccndum, quod etsi con- cum prudentia, quae scilicet contingunt per
silium dirigatiu omiiihus actihus virtutum, abusuni eoruin quae ad prudentiam requi-
specialitcrtamen dirig-it in operibus miseri- runtur.
cordiae, rationeJam dicta. Quia vero sollicitudo ad prudentiam per-
Ad secundum diccndum, quod consilium, tinet, circa primum consideranda sunt duo :

secundum quod est donum Spiritus sancti, primo qiiideni dc imprudentia secundo do ;

dirigit nos in omnibus quaj ordinantur in ncgligcntia, quae sollicitudini opponitur.

finem vitae aHerna^; sivc sint de necessitatc Et circa primum quaeruntur sex 1' do :

salulis, sive noii ; ct tamen non omnc opus imprudentia, utrum sit peccatum 2" utrum ;

misericordiae est dc necessitate salutis. sit specialc pcccatum; 3° dc praecipitatioue,

Ad tertium dicendum, quod fructus ini- sive tcmcritate; 4° de inconsideralione
portatqniddam ultimum. In practicis autcm 5^ de incoustantia 6° de origiue horum vi-
;

non est ultimum in cognitione' sed iii ope- tiorum.

rationc, quai est finis. Et idco inter fructus
nihil ptmitur quod portincat ad cogiiitionera ARTICULUS PRIMUS.
practicam ; scd solum ca qtia' pertinent ad Utrum imprudentia sit peccatum.
ad operationcs, in quibus cognitio practica
dirigit; inter quaj ponitur « bonitas » et Ad primum sic pniccditur. 1. Vidctiir
« bcnignitas, » quai rcspondcnt miscricor- quoil impnulciitia pcccatum. Omno
nou sit

diae. enim pcccatum cst voluntarium, ut Augus-

CoNci.usio. — Beatitudo, qiia niiscricordes beati tiniis dicit in lih. De vcra rclif/., cap. xiv,

dicuntur, dono consilii spccialUer respondet, uon col. 133, t. 3. Imprudeutia autcm non cst
quasi clicienli, sed sicut dirigonli. arupiid voluiitarium ; nulliis cnim vult csso
imprudcns. Ergo imprudcutia non est pcc-
catum.
2. Pra^tcrca, nulluiu pcccatiim nascitur
cuin homiuc, nisi originaic. Scd imprudcn-
tia nascitur cum homino undc ; ct juvcnes

Non, nt in Parm. « nd boatitudinem. » Ilic

: dimittamus, sicut nobis dimitti rolumns; et adju-
enim ngilur de beatiludinibus, uon do beatitudino vcmus in quo possumus nlios. sicut nos in quo
£Bternn. nou possumus cupimus ndjuvari. »
' «Consilium congruit misericordibus : hoc onim Iu Parm.
'
« cogitatione.
:
^>

nnum romodium o.M do taulis malis ovadoudi, ut

 QU.EST. LIII, Ar\T. 1 ET 11. i59

impnidcntes siint nec est originale pocra-

; Ad sccundum dicondum, quod ratio illa
tiiin, <)uo(l opponitur oricrinali justitia^. Ergo prt»ccdit dc imprudcnfia scciiiidiim (juod su-
impruiiciitia non cst pccculum. mifur ncgativc. Scicudum tamcn (juod ca-
3. Pra'torca,omne pcccatum pcr iKfnifen- rcntia prudcntia^et cujiislibet virtutis inclu-
tiam tollitur. Scd impruilenlii nou tollitur ditur iu carciitia originalis jiistitia', quae
pcr paNiifcntiam. Ergo imprudculia non cst totain aniinam j)crlicicbat. Etsecuudum hoc
peccatum. omnes isti defectus virtutum possunt reduci

Sctl contra, spirifualis thcs;u>rus ^^ratia; ad originaic j^cccatum.

non pcr pccoatum. Tollitur aii-
t»»llitur nisi .Vd fcrtiiiin dicciKliiin, (jiiod pcr pceniten-
teni pcr imprudcntiam, socundum illud tiam rcstituitur prudcutia iiifusa; et sic ces-
Prov., x.\i, 20 T/iesnuriis dcsidcrahilis, ct
: sat carcntia hujus prudentia\ Non tamen
oleum in habitacido jasti , et i/npriidcfis rcstituiliir prudciitia acquisita quautum ad
hcmo dissipabit illud. \Lv'^o imprudcutia habitum; sed tollilur actus* coutrarius.
cst peccatum. iu (juo proprio consistit peccatum impru-
Hcspoudco dicendum, qu(xl imprudculia dcnticC.
uuo modo priva-
duplicifer accipi potcst :
CoNCLUsio. — Impi"U(ientia privativc peccatum
tive; alio modo contrarie. Negativc autcin est seciindum rationem negligentia; ; contrarie
non proprio dicitur, ila scilicet (juod '
im- vero accepta pcccatiim est : ct mortale quideni, si

portct sojam carcntiam prudenfia' : (pKc po- adsit contemptus eorum

prudentiam quae ad
test esse sinc peccato. Privativc (piidem im- requiruntur; v^.-niale vcro, si contcmptus absit et
prudcntia dicitur, iu^iuantum aii(iuis caret si sit ahsque detrimento eorum, quoe suut de

prudentia cjuam quis natus cst ct dcbet necessitate salutis.

habere et sccundum hoc imprudcntia est

:

pcccatum ratione ncgligentiuj qua quis ARTICULUS II.

,

non adhibct studium ad prudcntiam haben- Utrum imprudentia sit speciale peccatum.
dam.
Contrarie vero accipitur imprudentia, se- Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur
cundum quod ratioconfrario modo movetur quod imprudcnfia iiou sit speciale peccatum.
vel agit prudeutia'; pufa si recta ratio pru- duicumquc euim pcccat, agit contra ratio-
dentiai agit consiliando, imprudcns consi- ucm rcctain, (jiuc cst prudcntia. Sed im-
lium spcrnit et sic do aliis qua' iii actu pru-
; prudcutia consistit iu lioc quod aliquis agit
dentis conservanda* sunt. Et hoc modo contra prudcntiam, ut dictura est. Ergo ira-
imprudcntia est pcccatum sccundiim rafio- priidcutia iion est speciale pcccatum.
nem propriam prudentiaB non cuim potcst : 2. Prtbterea, prudcntia magis cst affmis
hoc contingere quod horao contra pruden- moralibus actibus quam scientia. Scd igno-
tiam agat, nisi divcrfens a rcgulis quibus raiitia,qua' oppouitur scicutia^,ponituriutcr
ratio prudcntiai rccfificatur. Unde si hoc gcncralcs causas pcccati. Ergo multomagis
contingat pcr aversionem a regulis diviuis imprudentia.
est peccafum morfalc puta cum (juis (juasi
;
3. Pra-terca, peccata contingunt ex hoc
contcmncns ct rcpudians divina documcnta, quod virtutum circumstanfiaicorrumpuutur;
prcpcipitanfcr agit. Si vero pra'tcr easagat undeet Dionysiusdicit, ivcap. De div.nom.,
absque contcmptu, et abs(juc dctrimento co- § 30, col. 730, t. I, qiiod « malum contingit
rum (jua'sunt de necessitatc salutis, est pec- e.v singularibus dcf(3ctibus\ » Sed multa rc-
catum vcnialc. finiruufur ad pradcntiam, siciit ratio, iiitel-

Ad priinum ergo diccndum, (juod dcformi- l(.'ctus, docilitas, ct cietcra qua? supra posita
tatem imprudcntia» nullus vult; sed actum Ergo mullse.sunt imprudcntiae
siint. species.
imprudcntia» vult temerarius, (jiii vult pra-- Ergo nou est specialc pcccalum.
cipilanter agerc. Unde ct IMiilosoi^hus dicit Scd contra, imprudeutia contraria est
in VI Ethic, cap. v, circa fln., (juod illo (( prudentiae, ut dictiim est. Sed prudcnfia est
qui circa prudcnfiam* pcccat volcns, minus una virfiis specialis. Ergoet imjM'udentia ost
ncccptatur. » unum vitium spcciale.

' Pann. addlt « proprie. »

: • Sic cod.; in — Camcr. cl Paris., NicolaT el posleriores cdiliones;
Porm. « prudenlijB consideranda. »
:
Al. mole — '
: nl. : « hnbitus. •> — • Conlcrius : a Malum cx mul-
« impnidenliam, — Ilo cura cod. Alc, Tarrnr
>
, lis partialtbusque derectibus. >
 ; ';

460 SUMMA THEOLUGICA.

Respondeo diccridum, qiiodali(|iiod vitium autcm ali([uis deficiat a docilitate, vel me-
vel pcccafum potost dici gencralc duplicitcr : moria, vcl ratione, pcrtinet ad « praecipi-
uno modo ahsolutc, quia scilicct cst ffcucralc tatioucm; » improvidctitia vcro et defectus
respectu omnium pcccatorum; alio modo, intcliigcutia; ct solcrtia* pertinct ad « ne-
quia estgencralc rcspcctu quorumdam vilio- gligcntiam ct inconslantiam. »

rum, quse sunt specics cjus. Ad primum ergo dicendum, quod ratio
Primo autcui modo potcst dici aliquod vi- illa proccdit dc generaiitate quae cst secun-
tium gcneralc duplicitcr : uno modo per dum participationcm.
essentiam, quia scilicet praidicatur de omni- Ad secundum dicendum, quod ,
quia
bus peccatis hoc modo imprndcntia non
; et magis remota a moralibus quara
scicntia est
est gencraic pcccatum, sicut ucc prudcntia prudcntia, sccuudum propriam rationera
gcneralis virtus; cuni sit circa actus specia- utriusque, inde est quod ignorantia non
les, scilicct circa ipsos actus rationis. Alio habet dc se rationera peccati morlalis, sed
modo pcr participationem; et hoc modo im- solumratione' negligcntiae praecedentis, vel
prudcntia cst gcncrale pcccatum sicut : cffcctus sequcntis; ct propter hoc ponitur
enim prudcutia participatur quodammodo in iutcr gcncrales causas pcccati. Sed impru-
omnibus virtutibus, inquantum est dircctiva dcntia sccundum propriara rationcra impor-
earum; ita et imprudentia in omnibus vitiis tat vitium morale'; et ideo magis potest
et pcccatis nullum cnim pcccatum potcst
: pcccatum.
dioi s[)ccialc
accidere, nisi sit defectus in ali(jiio actu ra- Ad tcrtium diccndura, quod quando cor-
tionis dirigcntis; quod pertinct ad impru- ruptio divcrsarum circumstantiarum habet
dentiam. idcm motivum, non divcrsificatur peccati
Si vero dicatur peccatum gcncralc non spccics; sicut ejusdcm spccici cst peccatum
simplicitcr, scd sccundum aliquod genus, ut aliquis accipiat non sua, et ubi non de-
quia scilicet continet sub se multas species, bet, et quando non debet. Sed si essent
sic imprudentia est generalcpcccatum. Con- divcrsa motiva, tunc essent diversa^ species
tinetenim sub se diversas specics tripliciter : puta si unus acciperet unde* non deberet,
uno quidem modo per oppositum ad diver- ut faceret injuriara loco sacro, quod faceret
sas partcs subjectivas prudcntiai sicut enim ; speciem sacrilcgii alius quando non debet,
;

distinguitur prudcntia in monasticam, quae propter solum superfluum appctitum ha-

est rcgitiva unius, etinalias species priiden- bcndi, quod esset simplcx avaritia. Et ideo
qua; sunt multitudinis regitiva^, ut su-
tiai, dcfcctus corura quai requiruntur ad pru-
pra habitum cst, ita etiam imprudentia. Alio dentiara , iion diversificant species , nisi
modo secundumpartesquasi potcntiales pru- quatenus ordinantur ad actus rationis, ut
dentia% quai sunt virtutes adjuncta3, ct acci- dictura est.
piuntur secundum diversos actus rationis :

CoNCLUsio. —
Irapmdentia gcnerale est pecca-
et hoc modo quantum ad defcctum consilii,
tum, socnndum partiripationom quideni rospectii
circa quod est eubulia, est « praicipitatio »
omnium peccatoruiu; socundum prffdicationem
sivo « temeritas » imprudcntiai species voro respectu certarum specierum prudentiae
f|uantuni voro ad dcfectum judicii, circa oppositarum.
([uod sunt synesis et gnomo, cst « inconsi-
(ieratio; » (piautuni vcro ad ipsum pra,'cep-
ARTICULUS III.
tum, quod est proprius actus prndcntiae, cst
(( inconstantia ot negligcutia. » Tertio modo Utrum prxcipitatio sit pcccatum sub im-
potest sumi pcr oppositum ad ca (jua^ re^iui- prudentia contentum.
runtur ad prudcntiam (lua' sunt (juasi par- ;

tes intcgralcs prudcutia'. Sca\ (juia omuia .\(l piwcditur.

tertium sic Videtur I .

illaordiuantur ad dirigcndos pravlictos tros quoil pravipitalio sit uon

[)occatum sub
rationis aclus, indo cst (juod ouuics dcfcctus iuq)ru(lontia contenlum. Imprudontia enim
oppositi rcducuutur ad ([uatuor [ira^dictas o[)[)ouitur \ irtuli prudoutia*. Sod pra^cipita-

partcs ; sicut incautcla ct iucircumspcclio tio oppouitur {\ono cousilii; dicit onim tire-
includuntur sub « inconsideratione ; » quod gorius in II Moral., c. xux, § 77, col. 592,

•
Non, ul iu Parm. ; « raliouem. » — ' Ila mss. il. » — * lu Parm. ; « ubi. »
el odili passim.) al. ; « moilalo. » — ' lu Parm. ;
 OraST. Llll. ART. 111 FT IV. m
t. I, qiiod (( donum consilii (latur ooiitra modi gradibus, erit jira^cipitatio. Cum ereo
pi^cipitationem. » trgo prarijjilatid iinii iiiordinalio consilii ad inqirudentiain jierti-
cst peccatuinsub iinprudentia CDiitentuin. ncat, maniiVstiini est (]uod vitiuni |)ra,*cipi-

4. pravipitatio viiletur ad lc-

l*ra*tcrea, sub inqjnidentia continetur.
tatioiiis

meritatcm pertinero. Temcritas autein pra*- Ad primum ergo diccndnm, quod consilii
sumptiouem importat qua» pcrtinet ad ,
rcclitudo i)crtinet ad donuin consilii et ad
superliiam. F.r^'o pra'(M[»ilatio nou est vi- virtntein itrndcntia' ; licet diversiinode, ut
tium sub iinprudentia (oiitentuiu. suj^ra dicluin est; ct ideo in'a.'cipitatio utri-
3. l*ra?lerca, pra^cipilatio vidctur iinpor- que contrariatur.
tare (piaindam iiiordinatam restinationem. Ad secundum dicendnni, (juod illa dicun-
Scd in (H>nsiliando non soluui eontiiigit essc tur lieri temere qiia' ratione iioii rcguntur;
peccatum per hoc quod ali(]uis est fcstinus, quod quidein i)Otest contingere dupliciter :

sed etiam si sit niinis tardus, ita quod pra*- uno modo cx impetu voluntatis, vel passio-
tereat opportunitas op«Mis et ctiani sccun- ; nis; alio modo cx contcinptii rcgula? diri-
duin inordinationes aliarum circumstantia- gcntis; et hoc proprie imi^ortat temeri-
ruin, ut dicitur iii VI Etliic, cap. Ergo
ix. tas ; undc vidctur ex ea radice superbiae
non inagis pra-cipitatio dehct poiii peccatum provenire, qua? refugit subcsse rcgulae
sub imprudentia contentum, quain tarditas, alicna^ i^ra^cipitatio autem se habct ad
aut aliqua aiia hujusinodi ad inordinatio- utrumquc. Unde temeritas sub pra^cipita-
nem consilii pertincntia. tione continetur; quamvis praecipitatio ma-
Sed contrfi est quod dicitur Prov., iv, 19 : gis rcspiciat primum.
Via itupiunmi tenebrusa, nesciunt u/n cor- Ad tertium dicendum, quod in inquisi-
ruant. TenebrosaB autem viae impietatis tione consilii multa particularia sunt consi-
pertinent ad iniprudentiam. Krgo corruere deranda; et ideo Philosophus dicit in VI
sive priecipitari ad inqjrudentiain [icrtinet. Ethic, cap. ix, a princ. Oportet con.siliari : ((

Hespondeo dicendum, quod pra^cipitatio tarde. » riide pra'cipitatio directius opponi-

in actibus aiiima; metaphorice dicitur, se- tur rectitudini consilii quam tarditas super-
cundum simiHtudinein a corporali motii flua, (juae habet quamdam similitudinem
arccptam. Dicitur antem pra?cipitari sccun- rccti consilii.
dum corporalein inotum tjuod a superiori iii
r.oNTi.rsio. — Propcipitatio vitium est sub im-
ima pervenit secunduin impetum quemdam pru(icntia contentiim, (pio (piis per impetum vo-
proprii motus vei alicujus iinpellentis, iion hintatis vel passionis gradLbus prudentise con-
,

ordinatc inccdcndo ' per gradus. Suinmum temptis, in ruinam labitur (a).

aulein animaB est ipsa ratio imum autem ;

est operatio per corpus exercita gradus ;

ARTICULUS IV.
autein mcdii, pcr quos oportct ordinate des-
cendere, sunt (( memoria » praeteritorum, Utrum inconsideratio sit speciale peccatum
<( intelligentia » pra.'sentium, (( solertia » in suh imprudentia contentum.
consideraiidis futuris eveiitibus, (( ratioci-
natio I) conferens unum alteri, <( docilitas » Ad quartum sic proceditur. 1 Videtur
per quam aliquis ac(piiescit .scntciitiis majo- quod incoiisideratio peccatum spe- non sit
rum; pcr quos (]uidem gradiis aliqnis ordi- cialc sub iniprudentia contcntum. Lex enim
nate desccndit recto consiliando. Si quis divina ad nnlluin peccatum nos inducit,
autem feratur ad agciidnm per impctum sccundum illud psal. xviii, 9 Leor Domini :

voluntatis vel passionis, pertransitis liujus- immnculala. Indiicit autem ad non consi-

'
Sic cod.; in Parm. : « (iescendendo. » ignoscat, cfuia non sua .sponte, sed vanis concitalus
Temerilas esl rationis expers, aniini procacis
(a) iniaginibus culpse so impiicat. » Valerius, lib. IX.
indisciplinatus excursus. Esl audacin prseceps qua — « Quando fieri non potcs id quod vis, id veiis
quis audet aliq\iid supra vires suas aUcntare. « Esl quod possis. » Teronlius, in Andrin. —« Ncc tentea
iDconsiderata dolorum perpen.sione frladiatoria po- quod effici non possil. » Ouinlilianus, De orat.
riculorum susceplio. Tulliu.s, in nhclorica, II.
•> — tnstil., lib. II.
« Temeritalis el subiti et vehenienles sunl im- • In audacct non eil audsria tiita. t

palsus quonim ictibus hominum menlfs concussce, Ovid., Metamorph., lib. X.

nec sua pericula respicere, noc aliena farla justa < Ouotl polei id tcnla ; nam litlut carpcro romii
examinalione prosequi valent. Tcmerilati proximua Tullut mt multo ijuam veluni tondere in alluni. >

error et ad Isedendum par, cui tameo facilius quia C«to, Distich.

A(Vi SUMMA THlilOLOGICA.

dcrandum, sernndiim illud Mattli., x, 10 : Ad secundum diccndum, quod tota' con-

Nolilc co(jitare qiiomodo aul quid loqua- corum quae in consilio attenduntur,
sideratio
mini. Ergo inconsideratio non cst pecca- ordinaturad recte judicandum; et ideo con-
tum. sidcralio in judicio pcrficitur. Unde etiam
2. Praeterea, qnicumquG consiliatur, opor- inconsideratio maxinie opponitur rectitudini
tct quod multa considcrct. Sed per dcfcctum judicii.

consilii est praecipitatio, et per consequcns .\d tcrtium dicendum, quod incon.sidcratio
cx defcctu considcrationis. Erf,'0 pra-cipitatio liic accipitur secundum detcrminatam mate-
sul) inconsidcrationc continctur. Non crgo riani, id est, sccundum agibilia bumana, in

inconsideratio est spcciale peccatum. qjiibus plura sunt altendcnda ad rccte judi-
3. Pradcrca, prudentia consistit in actibus candum quam etiam in speculativis, quia
ralionis practica^ (lui sunt « con.siliari, ju- operationes sunt in singularibus.
dicare de consiliatis et praicipere. » Sed CoNCLLsio. — Incunbideialio speciale peccatum
considerare pra^ccdit omnes istos actus, est sub imprudenlia contentuni, quo quis con-
quia pertinet ctiam ad intcllectum speculati- temnit vel negligit ea, ex quiLus rectum judicium
vum. Ergo inconsidcratio non cst spcciale procedit.
peccalum sub imprudentia contentum.
Sed contra est quod dicitur Proverb., iv,
ARTICULUS V.

25 Oculi tui rccta vidcant et palpebrse tux

: Utrum. inconstantia sit vitium sub impru-
prxcedant gressus tuos; (juod pertinet ad dentia contentum,
prudentiam. Sed contrarium bujtis agitur
per inconsiderationcm. Ergo inconsideratio Ad quintum sic proceditur. \. Videtur
est spcciale peccatum sub imprudentia con- quod inconstantia non sit vitium sub im-
tentum. prudentia contentura. Inconstantia enim
Respondeo diccndum, quod considcratio vidclur in boc consistcre, quod bomo non
importat actum intellcctus vcritatem rei persislat in aliquo difficili. Sed persistere in

intucntis. Sicut autem inquisitio pcrtinet ad difticilibus perlinet ad fortitudinem. Ergo

rationcm, ita Judiciuni pcrtinet ad intcUec- inconstantia magis opponitur fortitudini

tuni. Unde ct in spcculativis dcmonstrativa (luam prudentiai.
scicntia dicitur judicativa, inquantum per 2. Praeterea, Jacobi, m, 16, dicitur : Ubi
resolutioncm in prinia principia intcliigibilia zelus et contentio, ibi inconstantia et omne
de vcrilate inquisitorum dijudicatur. Et idco opus pravum. Sed zclus ad invidiani perti-
consideratio maximo perlinet ad judicium. net. Ergo inconstantia non pcrtinet ad im-

Unde ct defcctus recti judicii ad vilium in- prudentiam, sed magis ad invidiam.
considerationis pertinct, prout scilicet ali- 3. Praelerea, ille videlur esse inconstans,
quis in recte judicando dclicit ex boc quod (piinon pcrscvcrat in co quod proposucrat;
coutemnit vcl negligit attenderc ca ex qui- quod quidcm pcrtinet in dclcctatioriibus ad
bus rcctiun judicium proccdit. Unde mani- incontinentem, in tristitiis autem ad mollem,
festum csl quod inconsidcratio est pcccatuni. sive delicatum, ut dicitur in YJI Elhicor.,
Ad primum ergo dicendum, quod Domi- cap. vu. Krgo inconstantia non pcrtinct ad
nus non probibet considcrare ea quai sunt inq)rudentiam.
agenda vcl dicenda, (luando bomo babct Sed contra cstquod ad prudcntiam pcrti-
opportunitatem; sed dat liduciain discipulis nct pra^lcrre majus bonuni minus bono.
in verbis inductis, ut delicicntc sil)i oppor- Ergo dcsistcre a meliori pcrtinct ad impru-
lunitate, vcl proptcr impcritiam, vcl quia dentiam, Scd boc cst inconstantia. Ergo
subilo pra'occui)antur, in solo divino con- inconstantia pcrtinct ad imprudcnliam.
cum ifjuoramus quid
fidant consilio; quia Rcspondco dicciuluni, quod inconstantia
agere debcamus, hoc solum habcmus rcsi- inq)ortat rcccssum (]ucmdam a bono propo-
clui ut oculos nostros dirigamus ad Deum, sito delinito. llujusniodi autem rcccssus
sicut dicitur II Paral., xx, 12; alioipiin si princi[)ium (piidcni babct a vi appcliliva;
bomo pra-tcrmittat facere quod pt)tcst, so- non cnnn aliciuis rcccdit a [^riori bono pro-

lum divinum auxilium cxpectans, videtur posito, nisi propter aliquid quod sibi iuordi-
tcntaro Deum. natc placct. Scd islc rcccssus non coiisum-

' Ila cum pluribus mss. recenliores edili.; al. deest >< tota. »
 Or.EST. Llir. ART, V FT VI. 463

matur nisi per JcfeHmn rrtdouis, qn.T constantia cnim oritnr cx invidia, nt dictiim
faililur in h(X* iiuod rcpniliat iil iiuod ivcte est. Sed invidia cst vitium dislinclnm a

ucceptavoral. Et quia cuiu possit resislerc hixuria. Krgo pra*dicta vitia non oriuntur
iinpulsni passionum, si nou resistat, hoc est ex hixu.ria.
c.\ (Jebilitate ipsius, quai nou tenet se (inni- •2. l'ra-terea, Jacobi, i, 8, dicitnr : Vir du-
ter iu l>ono' coucepto; ideo inconstantia plex animo inconstans cst in omnibus viis
quantnm ad sui consunnnationem pertinet suis. Sed dnplicilas non vid(^tur ad luxuriam

ad dcfectnm rationis. Sicnt autein omnis perlinere, sed inagis ad dolositati-m, (juaB
rectitudo raliouis practica^ pertiuet aliquali- est filia avaritia^, sccundum (jregorium,
ter ad prudentiam, ita onuiis defectus ejus- XXXI Mora/., cap. xi.v, § 88, col. Oi>l, t. 2.

dem pertinet ad iuq^rudentiam. Kt ideo Ergo pra'(licta vitia nou oriuntnr cx luxu-
inconslantia secundum sui consummationem ria.

ad imprudentiam pertinet. Ktsicut praripi- 3. Pra^fcrea, pra^dicta vitia pcrtincnt ad

actum consihi, et
tatio est e.v defectu circa defectum rationis. Scd vitia spiritnalia pro-
iuconsideratio circa actum judicii; ita iu- pinipiiora sunt rationi qnaiu vitia carnalia.
constantia circa actum pra'cepti. E.v hoc Ergo pra'dicta vitia magis oriuntnr cx viliis
cnim dicitur aliquis esse inconstans, quod spiritualihus quam cx vitiis carnalihus.
ratio deficit in pra'cipiendo ea quai sunt Sed contra est quod Gregorius, XXXI
consiliata et judicata. MoraL, loc. cit., ponit pra'diela vitia ex
Ad piimum ergo dicendum, quod honum luxuria oriri.
prudeutia* participatur in omuibus virtuti- Uesp(indeo diccndum, quod, .sicut Philo-
bus moralibus et secunduni hoc persistere
: sophns dicit in VI Elhic, cap. v, ct lib. VJI,
ia bono pertinet ad omnes virtutes morales, cap. XI ,
(( delectatio maximc corrumpit
praicipne tamen ad fortitudincm, i[\\iii pa- a'stimalioncm prudcntia» ; » ct pra-cipuc
titur majorem impulsum ad coulrarium. delectatio ([ua' est in vcncrcis' qna; totam
Ad secuudum (Jicendum, qnod invidia et animam absorhet, et trahit ad seusihilem
ira (juai est contcntionis principium, faciuiit deleclationem.
hicoustantiam ex parte appetilivai virtulis, Perfectio autcm prudcntiae ct cujuslibet
ex qua est principium inconstautiaj, ut dic- intelleclualis virtutis consistit in ahstrac-
tum est. tione a sensibilibus. Unde cum pra'dicta
Ad tertium diccndum, quod conlincntia et vitia pcrtincant ad defectum prudentiae et
perscveraiitia non videntur csse in vi a[)pc- rationis practica', sicut liahitum cst, scqui-
tjtiva sed solum iu ratione. Conlinens eniui tur qiiod ex luxuria lua.xime oriantur.
patitur quidem perversa.s concupisceutias, Ad primum crgo diccndnm, quod invidia
et perseverans graves tristitias, qnod de- ct iracausant inconstantiam, pcrtrahcndo
signat defectum appetitivai virtnlis ; scd rationem ad aliud; sed luxnria cansat iu-
quidem
ralio liruiiter persistit, continentis constanliam, totaliter extinguendo jndicium
conlra concupiscentias, perseverantis antem rationis. Uude lMiiloso[)hus dicit iu VII
contra trislilias. Liide contiueutia et perse- Ethic, cap. VI, iii [)rinc., qiiod « inconti-
verantia videntur esse species constautia' ad nens iraj audit quidem rationcm, sed non
rationem pertinentis, atl quani etiain perti- perfecte ; incontinens antem concupiscentiae
uet incoubtantia. t(jtaliter eain noii aiidit. »

Co.NCi.Lsio. — Inconstantia, vitium est sub im-

Ad S(K;unilum dicendum, ([uod eliam du-
[jlicitas animi est qu(xldam conscquens ad
pnid»'ntia cunteiiliim, t|uo quis contcmnit praici-
peru ca quaj sccundum rectam rdtiouem ante iuxuriam, sicut ct inconstantia; prout du-
erant judicata et pruposita. plicitas aniini iin[)orlat vei libililatem animi
ad diversa. Lnde et Terentius, in Eunucho,
uct. 1, scena i, dicit quod in amoro cst ((
AUTICULUS VI.
belliiin, et riirsus [lax el indiicia\ »

Ltmm prxdicta vitia urianlur cx luxuria. Ad terlium (licendiim, ([iiod vilia carnalia
intantum niagis cxlingnuut jndicium ra-
Ad scxlum sic proccdilnr. 1 . Vidctnr (inod tioiiis, iu([uantum longius ahducunt a ra-

prajilicla vilia nou oriantnr e\ Inxuiia. In- tinne.

lu ParcD. : <. proposito. « — '

bjc cuU.; Parm. omiltit : « qTOffi esl lo rcnerei». »
 ; ;:

m StTMMA THEOLOGICA.
spc(i;.lia quia sunt cifca aliqTiam materiara
specialem, sicut lu.xuria est circa vcuerea
QU.ESTIO LIV.
quaidam autem sunt vitia speciaUa propter
DE NEGLIGENTIA (a). specialitatcm actus sc extendentis ad omnem
(Et Iria quaeruntur.) materiam; et hujusuKjdi sunt omnia vitia
(pia; sunt circaactum rationis; namquilibet

Postea considerandum est de negligenlia actus rationis se extendit ad quamliijct ma-

et circa hoc quairunlur tria i° utrum : teriam moralem. Et ideo cum soilicitudo sit
negligentia sit peccatum speciale; 2° cui quidam specialis actus rationis, ut supra
virtuti opponatur 3" utrum negligentia sit
; hai)itum est, consequens est quod negligen-
peccatum mortale. tia quae importat solhcitudinis defectum sit
speciale peccatum.

ARTICULUS PRIMUS. Ad primum ergo dicendum, quod dih-

gcntia videtur esse idem sollicitutJini quia :

Utrum negligentia sit peccatum speciale. in his qua! diligimus majorem .solUcitudi-
nem adhijjemus. Unde diligentia, sicut et
Ad primum sic proceditur. 1. Videtur soHicitudo, requiritur ad (luamlibet virtu-
quod negligentia non sit peccatum speciale. tcm, inquantum in quaUbet virtute re(jui-
Negligentia enim diligcntiffi opponitur. Sed runtur debiti actus rationis.
diligentia requiritur in qualihet virtute, Ad secuudum dicendum, quod in quoli-
sicut et eligentia'. Ergo negligentia^ non Ijct peccato necesse est esse defectum circa
est peccatum speciale. aliquem actum rationis, puta defectum con-
2. Prgeterea, illud quod invenitur in quo- silii et aliorum hujusmodi. Unde sicut prae-

libet peccato, non est speciale peccatum. Sed cipitatio est spcciale peccatum propter
negligentia invenitur in quolibet peccato; specialem actimi rationis, qui praetermitti-
quia omnis qui peccat, negligit ea per quap, tur, scilicct consilium, quamvis possit in-
a peccato retrahitur et qui in peccato per-
; veniri in (juolibet genere peccatorum, ita
severat, neghgit conteri de peccato. Ergo negligentia est speciale peccatum propter
negligentia non cst specialepeccatum. defectum specialis actus rationis, qui est
3. Praeterea, omne peccatum ha-
speciale solUcitudo, quamvis inveniatur aliqualiter
bet materiam determinatam. Sed negligen- in omnibus peccatis.
tia non videtur habere determinatam mate- Adtcrtimn diccndum, quod materia ne-
riam neque enim est circa mala, aut
; gligentiae proprie sunt bona qua? quis agere
indiirerentia, quia ea praetermittere nuHi ad del)et; non quod ipsa siut bona, cum negli-
negligentiam deputatur similiter etiara : genter aguntur ; sed quia per negligentiam
non est circa bona quia si ncgligcnter
,
accidit dcfectus Ijouitatis iu eis, sive pra^ter-
aguntur, jam non sunt bona. Ergo videtur mittatur totaliter actus dcbitus propter de-
quod negligentia non sit vitium speciale. fectum sollicitudinis, sive etiam aliqua debita

Sed contra est quod peccata qua» com- circumstantia actus.

mittuntur ex negligentia, distinguuntur CoNci.usio. — Pnrcipitatio , inconsideralio, in-
contra peccata quae committuntur ex con- coustautia ex ipso luxurife vitio oriuntur.
temptu.
Hespondeo diccndum, quud negUgentia
ARTICULUS II.
importat dcfcctum debita' sollioitudinis.
Onmis autem defcctus debiti actus iial)et ra- Utrum ncgligcntia opponatur prudentix.
tionem peccati. Unde manifestum ost (iiiod
ncgligcutia baitct rationcm i^eccati; et eo Ad secinidinn sic proocditm". I. Videtur
modo quo sollicitutio cst speciaiis virtutis quod ncgligentia non opponatiu' prudentiiv.
actus, necesse cst (piod negligentia sit spe- iNcgligcntia enini videtur esse idem quod
ciale peccatum. Sunt enim aliqua peccata pigritia vel torpor, qui pertinet ad acediam,

Sic cod.; odit. oniittunt « sicut el elipentin. »

' : dist. X, parl. vi. lib. III, ct quatuor ibi consideral
— Ila cum tlicologis ox codicibus pluribus editi
> I. utruni ncgligentiasit peooatumspeciale;2. utrum
omnes quos vidimus libri in cod. Alcau. additur;
; sit poccalum morlalo 3. quiv ot quanla maln facil
;

« sicut et eligontia. » in homine; 4. quibus niodis exoitatur ot expelii-

(a) Speculum morale de negligentia disserit in tur.
 :

QUJEST. LIV, ART. 11 ET 111. 468

ut patet per «ireporium, XWl Moralium, dehitus; et ideo opponitur justitiaR, et est
cap. XLV, § H8, a»l. G-il, t. '2. Accdia auteni eflcclus negligentia', sicut etiam executio
nou oppouitur pruJeulia?, sod niagis chari- justi o[)eris cst ellcctus rationis rectie.
tati, ut supra dictum est. Ergo uegligeulia .\d tertiumdicendum, (juod uegligentia
nou op[)onitur pruiieutia'. est circaactum [)ra'ci[)ien(li, ad (luem ctiam
;2. l*ra.'terea, ad uej,'ligeutiam videtur pertinet sollicitudo. Alitcr tamcu circa ac-
pertinere omno pcccatum omissionis. Sed tiun hunc deticit negligens, et aliter in-
peocatum omissiouis nou (tpponitur prudeu- constans; inconstans cnim deficit in prse-
tia», seil ujagis virtutibus nu>ralil)us execu- cipicndo, quasi ah aliquo impcditus; ne-
tivis. Ergo negligeutia uon oppouitur pru- gligens autem per defectum promptae
dentiae. voluntatis.
3. imprudentia est circa ali-
Pra-lcrea, Ad (juartum dicendum, quod timor Dei
quem aclnni ratiouis. Sed uegligentia nou operatur ad vitationem cujuslihct peccati :

importat defcctum neque circa cousilium, quia, ut dicitur Prov., xv, 27, per timorem
in quo deficit <( praripitatio; » neque circa Domini decliiuU omnis a malo. Et ideo
judiciuni iu (juo deiicit u incousideratio ; » tinior facit negligcntiam vitare, non tamen
ncqne circa pra*ceptuui, iu quo dcficit « in- ita quod directa ucgligcntia timori oppona-
constautia. » Ergo negligentia non pertiuet tur, sed inquantura timor excitat hominem
ad iuiprudentiam. ad actus rationis. Unde etiam supra habitum
4. Pra-terea, Eccle., vu, 19, dicitur : Qui est, cum de passionibus ageretur, quod
timet Deum, uihil uefjligit. Sed unumquod- « timor facit consiliativos. »
que peccatum praecipue excluditur per vir- CoNCLUsio. — Xegligentia vitium est sub impni-
tuleni oppositam. Ergo negiigontia magis dentia contentum; unde negligentiam prudentiae
opponitur timori (juam prndenlia?. oppoui consequitiu".
Sed coutra est quod dicitur Eccli., xx, 7 :

xa- Lascivus et imprudeus non observant' tem- ARTICULUS III.

"• pus. Sed hoc pertinct ad uegligentiam. Ergo
Utrum negli(j€niia possit esse peccatum
negligentia opponitur prudentiae.
mortale.
Hespondeo diceudum, quod negligenlia
directe o[)pouitur sollicitudini. Sollicitudo Ad tertium sic proceditur. 4. Videtur
autem perliuet ad raliouem, et rectitudo quod ncgligenlia non possit esse peccatum
soliicitudinis ad prudentiam. Unde per op- mortale. Quia super illud Job., ix : Verebar
posiliuu negligenlia ad imprudentiam per- omniamea,c\.c., dicit Glossa ord., ex Grego-
tinel. Et hoc ctiam ex ipso noniine ap[)arct rio,IX Moral., cap. xxxiv, § 53, col. 888,
quia, sicut Isidorus dicit in lih. X Etymol., t. quod « illam,
1, scilicet negligentiam,
t)

§ l'J3, col. 387, t. 3, « negligens dicitur « minor Dei amor exaggerat. » Sed uhi-
quasi uec eligeus'. » Elcctio autem recta cumque est pcccatum mortale totaliter ,

eornm qna? sunt ad finem, ad prudentiam tollitur amor Dei. Ergo neghgentia non est
pertinet. Unde neghgentia pertinet ad pru- peccatum mortale.
dentiam. 2. Praitcrea, super illud Eccli., vu, 34 :

Ad primum ergo diccndum, quod ncgli- De nefjliqentia tua purr/a te cum paucis,
geutia consistit iu defcctu iuterioris actns, Glossa
dicit « Qnamvis ohlatio parva sit,
:

ad quem pertinet etiam electio; pigritia nmltorum delictorum purgat uegligentias. »

autem et torpor magis [)ertincnt ad cxecu- Scd hoc uou essct, si ncgligcntia essct pec-
tioncuj, quod pigritia imporlat
ila taraen catum mortale. Ergo negligculia non est
tarditatem ad exequendum, torpor remissio- peccatum mortale.
nem (piamrjam im[xjrtat iu ipsa cxccutione. Praiterca, iu lcgc fuerunt statuta sa-
3.
Et idco convenienter tnr[)or ex accdia nasci- crificia pro pcccatis mortalibus sicut patet ;

tur, quia acedia est tristilia aggravans, id iu Levitico. Sed nullum fuit statulum sacri-
est, impcdiens animum ah operando. ficium pro negligentia. Ergo ncgligenlia
Ad secundiuu dicenduni, ([uod (jmissio n(jn est pcccatiuu mortalc.
pcrtinet ad exteri(jrcm actum est enim ; Sed conlra cst (juod hai)etur Prov., xix,
omissio, quando prattcrmittitur aliquis actus 10 : Quinef/lifjit viam suam, mortificabitur.

* « Nec legeas. »

111. 30
 ;

400 SUMMA TIIEOLO(iICA.

Rospondeo dicendum, quod, sicut dictum

ex qnadam rcmis-
est, Jie^^ligeiitia provcuiit
sionc voluntalis, per quam continf,Mt quod
QU^STIO LV.
ratio non sollicitatur ut praecipiat ca (juffi
PRUDENTI^
DE VITIIS OPPOSITIS
debet, vel eo modo quo debet. I*otest ergo
SECUNDUM SIMILITUDINEM,
dupliciter contingere ([uod ncgligentia sit
ET PRIMO DE PRUIiENTIA CARMS.
peccatum mortale uno modo ex parte ejus
:

quod pra'termittilur j^er negligentiam quod ;

(Et octo cjuseruntur.)

quidem si sit de necessitate salutis, sive sit

actus, sive circumstantia, erit peccatum Postea considerandum cst de vitiis opposi-
morlale. Aiio ni(jdo ex parte causai; si enim tis prudcntia3, quai liabcnt similitudinem

voluntas intantum sit remissa circa ea quaj cum ipsa; et circa hoc qua;runtur octo :

sunt J)ei, ut totaliter a Dei charitate deficiat, i" utrum prudentia carnis sit peccatum;
talis negligentia est pcccatum mortalc; et
2° utrum sit peccatum mortale 3° utrum ;

astutia sit peccatum speciale; 4° de dolo;

hoc pra*cipuo contingit quando negligentia
sequitur ex contemptu. b" de fraude 0° de sollicitudine temporalium
;

rerura 7° de soUicitudine f uturorum 8° de

Alioquinnegligentia consistat in prae-
si ; ;

termissione alicujus actus vel circumstantiae origine horum vitiorum.

quffi non sit de necessitate salutis, nec hoc
fiat ex contemptu sed ex aliquo defectu
, ARTICULUS PRIMUS.
fervoris, qui impeditur interdum per ali-
quod veniale peccatum; tunc ncgligentia Utrum prudentia carnis sit peccatum.
non est mortale peccatum, sed veniale.
Ad primum ergo dicendum. qupd minor Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
amor Dei potcst inteliigi dupliciter : uno quod prudentia carnis non sit peccatum.
modo per defectum fcrvoris charitatis, et sic Prudentia enim est nobilior virtns quam
causatur negligcntia quae est peccatum aUae virtutes morales, utpote omnium regi-
veniale ; modo per defectum ipsius cha-
alio tiva. Sed nulla justitia vel temperantia est
ritatis; sicut dicitur niinor amor Dci, quando peccatum. Ergo neque ahqua prudeutia est
aliquis diligit Deum solum amore naturali peccatum,
et tunc causatur negligentia quae cst pecca- 2. Pra'terea, prudenter operari ad finem

tum mortale. qui licite amatm-, non est peccatum. Sed caro
Ad sccundum dicendum, quod parva hciteamatur; ncnto enim unqiiam caniem
oblatio cum huniili mentc et pura dilectione suam odio habuit, ut habetur ad Ephes.,
facta, utibidem dicitur, non solum pui"gat V, 20. Ergo prudeutia carnis non cst pecca-
peccata venialia, sed etiam mortalia. tum.
Ad tertiuni (iicendum, quod (juandonegli- 3. Pra>terea, sicut homo tentatur a carne,
gentia consislit in pra^.tcrmissione eorum ita etiam tentatur a muudo et a diabolo. Sed
quae sunt de necessitate salutis, tunc tralii- non ponitur uiter peccata aliqua prudentia
tur ad aliud gcnus pcccati niagis manifcs- nunuli, vcl ctiam dialxtli. Ergo neque debet
tum. Pccoata enim (juic consistunt in inte- poni intcr pcccata aiiqua prudeutia carnis.
rioribus actibus, sunt magis occulta; et Sed contra, nnllus est inimicus Deo uisi
idco pro eis certa sacridcia non injunge- proptcr iniquitatem, secundum illud Sap.,
bantnr in lege, quia sacriliciornm oblalio XIV, y Similiter odio sunt Deo, impius et
:

erat (jnavlam jinl^lica pmtcstatio j^cccati, i/n/)ic't(is('jus. Sed siout dicitnr ad Rom., vni,

quae non cst facienda de peccato occullo. 7 Prudentia* carnis inimica cst Dco. Ergo
:.
• SaptVn-
ua.
prudcntia caruis est peccatum.
CoNCLCSio. —
iNogligcnlia, qiiof c\ remissa
Rcspoudeo dicendum, qU(Kl. sicnl siqira
voluntatc procedit circu ea agenda, qnce sunl de
dictnni est, prudcntia csl circa ca qua- sunt
necessilale salutis, itoui illa negligenlia, qute
ita remissa est circa oa qutn Dei sunt, ut penitns ad linem totius vita'. Et ideo prudcntia c:u'-
cliarilaleui toUat, peccaluni niortale esl : secus nis proprie dicitur, secundum qu»Hi aliquis
auleui veniale. boua carnis habet ut ultiunnu linem sujk
vila'. Manilcstum est aulcm qutxl hoc est
peccatum; per lioc cnim homo deordiuatur
cu'ca ultimum liuom, qui uon cousistit in
 Or-€ST. LV, AUT. I ET II. hiu

honis corporis, siont snpra hnbitnni est. IH

iiit!0 prudenHa carnis ost percatuni [a).
ARTICrLFS II.

A(l prinnim ergo dieendum, (luod justitia Itnnn prudentifi carnis sit pcccatwn
et temi^erantia in sui ratione important id tiiortalc.
unde virtus laudatur, s^^ilicet iEipialilatonj
et conoui^iscentiarum retVcnationem ; et ideo .\d secundimi sic proceditur. 1. Videtur
nunqnam accipiuntur in malo. Sed nomcn quod prudentiacarnis sit poccatum mortale.
prndentia.' sumitur a providondo, siout supra Robcllare onim divinai legi est poccatum
diftum est, (luod oliam ad mala oxtondi po- morlalc; quia pcr hoc Deus contcmnitur.
test. Et ideo licet pnidentia simpliciter dicta Sod prudoidia carnis... legi Dei non est sub-
in t)ono accipiatur, ali(juo tamen addito po- jecta, ut habetur Rom., viii, 7. Ergo pru-
test acripi in malo ; et socmidum hoc dicitur dontia carnis est pcccatum mortalc.
prudoutia carnis esse poccatnm. -2. Pra;tcrca, omnc peccatuin in Spiritum

s<.vnndum dicendum, qucxl caro est

.\d sanctuin est peccatum mortale. Sed pruden-
propter aiiimam, sicut materia propter for- tia cariiis videturesse peccatum in Spiritum
niam, et instrumentum proptor principale sanctuni non cniiu potcst essc sul)Jccta
;

agens. Et ideo sic iicitediUgitur caro, ut or- legi Dei, ut diciturRom., viii, et ita vidctur
dinetur ad bonuni animx sicnt ad finem. Si esse peccatum irrcmissibile quod est pro- ;

autom in ipso bono carnis conslituatur nlti- prium pcccati in Spiritum sanctum. Ergo
mus linis, erit inordinata et illicita dilectio ;
prudontia carnis cst pcccatum mortale.
et hoc modo ad amorem carnis ordinatur 3. Pra?terea, maximobono maximumma-
prudentia carnis. lum opponitur, ut patct in VIII Ethic, c. x,
Ad tortium dicendum, quod diabolus non circa prhic. Scd prudcnlia carnis opponitur
tentat nos por modnni appetibilis, scd per prudcntiffi quse est pracipua inter virtutes
modum suggerentis. Et ideo cum prudentia moralcs. Ergo prudentia carnis est praecipua
importet ordinem ad aliiiuem finera appeli- inter peccata mortalia et ita est pcccatum ;

bilom. nnn ita dicitur « prudcntia diai)oli, » mortale.

sicut prudcutia respectu alicujus raali fmis, Sed contra, illud quod diminuit pcccatura
sub cujus rationc tcntat nos mundus ot non iraportat de sc rationem peccati morta-
caro, iiuinanlinn scilicet proponuntnr nobis lis.Scd caute proscqui ea quaj pertiiicnt ad
ad appetondum bona mundi vel carnis. Et curam cariiis, quod videtur ad prudcntiam
ideo dicitnr « prudentia carnis, » et etiam carnis pertinere, diminuit peccatum. Ergo
« prudcntia mundi, » secundum illud Luca3, prudcntia carnis de sui ratione non importat
x\i, 8 /v/// /iifjits S(cculi prudentiores simt
: pcccatum inortalc.
m fjeneratioue sun, etc; Apostohis autem Rcspondco dicendum, quod, sicut supra
totum comprehendit sub « prudcnlia car- dictum est, prudcns dicitur aliquis duplici-
nis, » qnia clianl exteriores res mundi appe- tcr uno modo simplicitcr, scihcct in ordino
:

timus proptor carnem. ad rincm totius vitai; alio modo secundum

1'otest tamen dici qufxl quia pnidcntia quid, ordine ad finera aliqucm par-
scilicet in
(luodammcKlo dicitur « sapientia, » ut supra ticularcm, puta sicut dicitur ali^juis prudcns
dictuin est, ideo secundum
trcs tcntationes iii negotiatione, vcl in alicjno hujusinodi. Si

potest intelligi triple.\ prudentia. Ijiide Ja- ergo jjrudcntia carnis accipiatur sccundum
cobi, III, dicitur sapientia esso terreiia, ani- absolutam prudentis rationcm, ita scilicet
malis et diaholicu, nt supra expositum est, qnod in cnra cariiis constituatur nltimus
cum de sapientia ageretur. finis totiiis vita', sic est peccatuin mortale,
(^OKCLCsio. — Prudenlia camis, (jua homo in
quia per hoc homo avertitur a Dco, cum im-
carnalibus Guem constiluit, ultimum peccalmii po.ssibilc sit cs.so pliires fines iiltimos, ut
mx. siipra habitiini cst. Si vcro i)rudcntia carnis
accipiatnr sccundum rationem particularis
prndentia», sic prudentia carnis est jieccatuin
veniale. Contingit cnim (juandorjue (juod
aliquis inordinate afficitur ad aliquod delec-

(a; Venustianl dicebant quod libertali carnis pulluJant.

InduJgendum est, quia ex ea Impune flagitia omnia
/ifift STTMMA TnEOLOfllCA.
rarnis ahsrpio hoc qnofl nvortafiir a
tabilc; fincm bonum ant ad finem malum. Si ad fi-

Dco pcr poffahiin mortalc; unde non consti- nem bonum, non videtur essc pcccatum ; si

tnit fineni totins vita; in delcctationc oarnis; autem ad fincm malum, videtur pertinere
et sic adhibere stndium ad hanc delcctatio- ad prudentiam carnis, vel sa^cuh. Ergoaslu-
rcm consccpiendam, cst pcccatum venialc, tia non est speciale pcccatum a prudenlia
quod pcrlinct ad prndcntiam curnis. Si vcro carnis distinctum.
alicpiis actn curam carnis rcferat in iincm 3. Prffiterea, Gregorius, X Moral., c. xxix,
honestnm, puta cum ali(]uis slndct comcs- § 48, col. 947, t. 1, cxponens illud Job, xii :

tioni propter corporis sustentationem, non Deridetur justi simplicitas, dicit : « Hu-
vocatur prudcntia carnis, qnia sic utitur mundisapientia est cor machinationibus
jiis

homo cura carnis ut ad fmem. tcgcre, scnsnm verbis velare; quai falsa
Ad primum ergo dicendum, quod Apos- sunt, vera ostendere; quai vcra sunt, falsa
tolus loquitnr dc prudentia carnis, secun- dcmonstrare. » Et postea subdit « Haec :

dum quod finis totius vitae humanae consti- prudcntia usu a jnvcnibus scitur, a pueris
tuitur in bonis carnis', et sic cst peccatum » Sed ca qiiae prapdicta sunt,
pretio discitnr.
mortale. videntur ad astutiam pertinere. Ergo astutia
Ad sccundum diccndum, quod prudenlia non distinguitur a prudentia carnis vel
carnis non importat poccatum in Spiritum mundi et ita non videtur esse speciale pec-
;

sanctum. Qnod enim dicitur, quod non po- catum.

test esse subjecta legi Dei, non sic est intel- Sed contra est quod Apostolus dicit, II ad
hgcndum, quasi ille qni habet prudentiam Cor., IV, 2 : Abdicamus occulta dedecoris,
cariiis, non possitconvcrti ct subjici legi Dci; non ambulantes in astutia, neque adulte-
sed quia ipsa prndentia carnis legi Dci non ranfes verbum Dei. Ergo astutia est quod-
potest essc sul)jecta, sicut nec injuslilia dam peccatum.
potest esse justa, nec calor potest esse 1'rigi- Respondeo dicendum, quod prudentia est
dus, quamviscaiidum possit essc frigidum. « recta ratio agihilium, » sicut scientia est
Ad tcrtinm diccndum, quod omne pecca- « recta ratio scibilium. » Contingit autem
tum opponilur prudentiai, sicutet prudentia contra rectitudinem scienliae dupHciter pec-
parlicipatur in omni virtute. Scd non ideo cari in spcculativis : uno qnidem modo
oportct qiiod (piodlibct peccatum prudentiai quando ad aliquam conchi-
ratio inducitnr
oppositum sit gravissimum, sed solum sionem falsam, quai apparet vera; aUo modo
quando opponitur prudentiae in ahquo ex eo quod ratio procedit ex aliquibus falsis,
maximo. quae vidcntur esse vera, sive sint ad con-

CoNci.usio. — Prudentia carnis tunc mortale chisioncm veram, sive ad conchisionem fal-
vitium pst, quando in carnalibus ultimus iinis sam. Ita cliam aliquod pcccatum potest esse
simpliciter constituitur; veniale vero, quando non contra prudentiam, habens aliquam simili-
constituitur linis ullimus in carnis dcloctatione. tudincm ejiis duplicitcr :'nno modo, quia
studium rationis ordinatui ad fincm qui non
est verc l)onus, scd apparens, et hoc perti-
ARTICULUS III.
nct ad prudcntiam carnis alio modo inquao- ;

Utrum astutia sit speciale pcccatum. tum aliquis ad liiiem aliipiem conscqucn-
dum vel bonum, vcl malnm, iititur noa
Ad tertium Videtnr quod
sic
1 proceditur. . vcris viis, scd siinulatis et appareiitibns; et
astutia non peccatnm. Vcrba
sit spccialo hoc pertinet ad peccatnm astutiiE. Unde est
enim sacra? Scri[)turie non inducnnt ali- (]iu)ddain pccoatuin prudontiii» oppositum
qucm ad pcccaiiduui. Inducnnt anlcm ad ct a pniilcntia carnis distiiictuin (</).

astiitiam, scrundum illud i*roverl)., i, i : il Ad primum ergo dicendum, quod, sicut

detur parvulis as/uiia. Ergo astulia non cst Angustinus dicit in IV Cofitra Jul., cap. ni,
pcccatiim. § ^20, col. 748, t. 10, siciit prudontia abusivo
"2. Pra-tcrca, Prov., xin, 10, dicitur As-
: quandoqiie in malo accipitiir, ita ct aslutia
tiitus omnia agit cum cousilio. Aut orgo ad quandoquo in bono ; et hoc proptcr simiUlu-

^Ita cum Garcia omncs posteriores editioncs; (a) Aslutia oliquando proptor similitudinem. sed
codices el edit. Rom. « Fiuis coiislituitur in
: improprie, vocalur prudeulia u( dctur parvulii :

bonis caniis lolius viloe humaua.', » ordmo verJjo- astutiu, Prov., i.

rum inverso.
 ; .

OU-EST. LV, ART. 111 ET IV. ^GO

dincm unins ad altcrum. Propric lameu Ilcspondco diocndnm, quod, .sicut snpra
aslutia in nialo acoipitur, sicut et IMiiloso- dictnin est, ad astnliam perlinct assuincro
phus Ethic, cap. xu, ad lln.
dioit in VI vias uon veras, sod simulatas
et apparen-
sei'undum direiuluni, (juod aslutia
.\d tcs,ad aliqncm (incm proscqucndnin vcl
potest consiliari etad lincm boniun, ct ad li- bonum vcl maluin. Assiimptit) antciii hariini
ucm malum nec oportet ad tincm boimui
; viarum polcst dupliciter considcraii uno :

falsis viis pcrvcnire, et simulalis. scd vcris. qnidem modo in ipsa excogilatione viarnin
Uude etiam astulia, si crdinctur ad bouum hnjusinodi; ct lioc proprie pcrtinct ad astu-
fiucm, est pcccatum. tiain, siont cliam cxcogitatio icclarum via-
Ad tertium diceudum, quod Gregorius sub rum ad dcbitnm hiicin pcrlinct ad prudon-
t prudentia mundi o accepit omnia qua' pos- tiam. Alio modo potest considerari talinin
sunt ad falsam prudcntiam pcrtincrc. Uudc viarum assnniptio sccnndiim cxccnUoiiem
etiam sub hac comprchenditur astutia. opcris cl sccundiiin hoc i^crtinct ad doliim.
:

CoxcLcsio. —
Et ideo dolus importat quamdam exccutio-
.\5tutia,peccatum est pnidentiae
opposituiD, qtio quis non vcris viis, sed falsis et ncm astutia;; et sccundum hoc ad astutiam
simulatis utitur ad tiueui, sive bonum, sive ma- pcrtinet.
lum, coiisequendum. Ad primum ergo dicendum, quod, sicut
astutia proprio accipitur in nialo, abusive
autcm in bono; ita etiam et dolus, qui est
.\RTICULUS IV.
astutiie executio.
Ctrum dolus sit peccatum ad astutiam Ad sccundum diccndum, quod executio
pertinens. astutiae ad decipiendnm, priino quidera et
priiicipaliter lit pcr verba, qua^ pra'cipuum

.\d quartum sic proceditur. 1. Vidctur locnni lcncnt inter signa qnibus homo signi-
quod dolns non sit peccatum ad astutiam ficat aliqnid alteri, ut patet per Augustinum
pertinens. Peccatnm enim in perfcclis viris in I lib. De doctr. christ., cap. ii, col. 20,

non invenitur, et pra^cipuc mortale. Invcni- t. 3 ; et idco dolus maxime attribnitur locu-
tur aute.m in eis aliquis dolus, secundum tioni. Contingit tamcn esse dolum et in fac-

illud II ad Cor., xn, ir» : Cum essem astutus, tis, secundum 25 Et dohim
illud psal. civ, :

dolo vos cepi. Ergo dolus non est semper fecerwW in servos ejus. Est eliam dolus ia Face-
^^'*''
peccatum. corde, sccundum illud Eccli., xix, 23 Inte- :

•2. Praeterea, dolus maxime ad linguam riora ejus plena sunt dolo; sed hoc est, se-
pcrtinere videtur, secundum illud psal. v, cundum quod aliquis dolos excogitat, secun-
1 1 : Linr/uis suis dolose arjebant. Astutia duni illud ps. xxxvu, 13 Et dolos tota die :

autera, sicut et prudcntia, est in ipso actu medilabantur

rationis. Ergo dolus non pertinet ad aslu- Ad
terlium dicendum, quod quicumque
tiom. cogitant aliquod malum facere, uecesse est
3. Prseterea, Proverb., xii, 20, dicitur : quod excogitent aliqiias vias ad hoc qnod
Dolus in corde cogitantium mala. Sed non suum proposiluin impleant; et ut plurimum
omnis malorum cogitatio portincl ad aslu- excogitant vias dolosas, qnibus facilius pro-
tiam. Ergo dolus non videtur ad astutiam positum conscqnanlur; qnainvis conlingat
pertinere. quan<loquequod absque astutia etdolo aliciiii

Scd contra est quod astutia ad circumve- apcrto et per violcnliam malum opercnlur :

nicndum onlinatur, scrnndum illud .\pos- sed hoc, quia diflicilius iit, iu paucioribus
toli ad Ephcs., iv, 1-i In aslutia ad cir- : accidit.
atmventionem erroris, ad quod ctiam dolus CoNci.usio. — Dolus peccatum est, ad astutiae
ordinalur. Ergo dolus pertiuet ad aslutiam. execuliouem spectans (a).

[a) «Dohis eslcallidilas ad aliqiiem decipKnflum Quce dolo malo lacta essi" dicentiir, si do hisrebus
adhibila. Ptcna dolosi est ut de dolo condeiiinctur alia aclio non erit, el jusla causa esse videbilur,
Infamts. Item ut adversario coiidemnetur in expcn- judiciuin dabo. » Ex Diyesl., lib. 111. Dolum —
sis; sed qtil dolum objicit proban; debct. » Ex malum Servius sic diffinit .Machinalio esl qua-dam
:

—
Summa jurn. « Hoc ediclo prator ndversus varios alterius dccipiendi cnusa, cum aliud simulatur, et
et dolosos qui aliis obfuerunt calliditale quadam nliud agitur. Labeo autem ail posse elsiue siuiula-
subvenitur, ne vel illis mnlitin sua lncrosa sit, vel tione id ngi ut quis sibi ciMiveniatur, posso etiam
Uii;i simpliciltib doiuuoiui. Vorbu udicU Uiiu »uul iiujtu dvio uiiucl «i^i, ul ttiiud i>imuiuri, iiicul laciuut
 ;

^70 SU.MMA THEOLOGICA.

pertiiiere ad avaritiara, vel illiberalitatem.
ARTICULUS V. Ad dicendum, quod illi qui frau-
tertiura
des faciunt, ex eorura intentione non mo-
Utrum fraus ad astutiam pertineat.
liuntur aliquid contra seipsos, vel contra
Ad quintura slc proceditur. i. Videtur animas suas sed ex justo iJei judicio pro-
:

alios moliuntur,
quod conlra
quod fraus ad astutiam non pertineat. Non venit ut id
enim est laudabilc quod aliquis decipi sc pa- contra eos retorqueatur, secundum illud
tiatur; ad quod astutia tendit. Est autem psal. vn, 16 Incidit in foveam quam fecit.
:

laudabile quod aliquis patiatur fraudem, se- CoNCLUsio, — Sicut dolus, astutia; executio est,
cundum illud I ad Cor., vi, 7 Quare non: sccundum quod per Terba seu facta fit, ita fraus ad

magis fraudem patimini? Ergo fraus non astutiam spectat, prout astulio:: opus expletur per
pertinet ad astutiam. facta.

2. fraus pertinere videtur ad

Praeterea,
ARTICULUS VI.
illicitam acceptionem vel retentionem exte-
riorum rerum dicitur enim Act., v, 1, quod
: Utrum licitum sit sollicitudinem habere de
vir quidam nomine Ananias cum Saphira te^nporalibus rebus.
uxore sua vendidit agrum, et fraudavit de
pretio ar/ri. Sed illicite usurparo vel retinere Ad scxtum sic proccditur. 1. Videtur
res exteriores pertinet ad injustitiam vel illi- quod solUcitudinem habere de
licitum sit

beralitatem. Ergo fraus non pertinet ad astu- tcmporalibus rebus. Ad praesidentem enim
tiam, quae opponitur prudentiae. pertinet soUicitum esse de his quibus praeest,

3. Praeterea, nuUus astutia utitur contra

secundum Rom., xn, 8 Qui prseest in
illud :

seipsum. Sed aliquorura fraudes sunt contra sollicitudine. Sed horao praeest ex divina
seipsos dicitur enira Proverb., i, 18, de
:
ordinatione temporalibus rebus, secundum
quibusdam, quod moliuntur fraudes contra illud ps. VIII, 8 Omnia suhjecisti suh pedi-
:

animas suas. Ergo fraus non pertiuet ad bus ejus ; oves et boves, etc. Ergo homo debet
astutiam. habere sollicitudiuem de rebus teraporali-
Sed contra, fraus ad deceptionem ordina- bus.
tur, secundum illud Job, xui, 9 Numquid :
2. Praiterea, unusquisque soliicitus est de
decipietur, ut homo, vestris fraudulentiis ? fine propter quem operatur. Sed Ucitum est
Ad idera etiara ordinatur astutia. Ergo fraus homincm operaripropter temporalia, quibus
ad astutiara pertinet. vitam susteutet undc Apostolus dicit II ad :

Respondeo dicendura, quod, sicut dolus Thessal., Si quis non vult operari,
iii, 10 :

consistit in execulione astutiae, ita etiam et non manducet. Ergo licitum est sollicitari do
fraus. Sed iu hoc difTerrc videntur, quod do- rebus temporalibus.
lus pertinct univcrsalitcr ad executionem 3. Praeterea, solUcitudo de operibus mise-
astutiae, sivo fiat per verba, sivo per facta ricordiae laudabiUs est, secundum iUud il ad
fraus autem magis proprie pertinet ad exe- Timoth., I, 17 : Cum Romam venisset, sol-
cutionem astutiai, secundum quod fit per me quxsivit. Sed soUicitudo
licitc tempora-
facta. Uum rerum quandoque pertinet ad opera
Ad primum orgo dicendum, quod Apos- misericordia% puta cuin quis sollicitudinem
tolus non inducit fideles ad hoc quod deci- adhibct ad procuraiiduin negotia pupillorum
piantur in cognoscendo, sed ad hoc quod etpauperum. Ergo sollicitudo temporaliimi
etrectum' deccptionis paticnlor tolercnt in rerum iion ost UUcita.
sustinendis injuriis fraudulcnter illatis. Sod contia estquod Dominusdicit Matth.,
Ad secundum dicondum, quod executio VI, 31 Nolite soUiciti esse., dicentes : Quid
:

astutiae potest ficri por aliquod aliud vitium, manducahimus, aut quid hihcmus, aut quo
sicut et executio prudentia^ fit per viitutcs; opcricmur ? Quiu tamen suut maxime ne-
et hoc modo nihil prohibot defraudatiouem cessaria.

qui per suam dissimulalionem se et sua, vel alios cere, sed adjecit malum, quoniam veleres dolum
etaliena lucnlur. Ipso ilnquo sic diflinit Dolum : etiam honum dicobant, et pro solerlia hoc uomen
malum osse omnem callitlilalom, fallaciam, maclii- accipiehanl, mnximcsiadversushoslem,latrouemve
nalionom ad circumvoniendum, fallendum, deci- qnis machinetur.
piondum allorum adiiihilam. IIwc diffinilio est Ila cod. Alcan.
' el Tarrac, Nicolal, et posle-
"vera. Non fuil aulem pnvlor conloutus dolum di- riores cdili; ol. : « dofectum. w
 ;

Ou;est. lv, AI\T. VI KT VII. 471

Ilospoiuleo diciuuluni, quotl s^jllioitudo ini- temporalium iii oporibus miscricordia^ ordi-
portat studium (luodilani adliil>ituui ad ali- uatur ad fincni cliaritatis; et idco iiou est
(juid cons«M|uen'luni. Maiiifostuni ost auloin illicifa, nisisit supcrflua.
quod niajusstuiiiuinadliiltotur, ulii esl tiinor
Co>xLL«io. — Tenipnraliim» suHicitudo illicita
deflciendi ; et ideo ubi est securitas conso-
est, si ea ut ultiiuus linis quirrautur, aut
ad ea si
qiiondi. iiiinor inforvonit soUioitudo. Sic ergo procuiauda suju-jlluum studiuiu adhibealur, vel
solliiitudo toiiiiH)raliuni roruni trii)lioitor po- si niuiiuui tiuitMnius uc uoltis in uecessitate deli-
iest osse illicita : imo quidoin niodo ox parte ciaiit.

cjus do quo solliritaniur,si scilicot tompora-

lia taiuiuain flnoin (iiKvranius; uiido ot Au- ARTICULUS VII.

giistinus dicit in Dc oper.f/wu., c. xxvi,

lil).
Utrum quis debeat esse sollicitus
col. 573, t. t) : « Cuni Dominus dicit No- :
futurorum.
lite solliciti esse, etc, hoc dicit ut non ista
intuoantiir, et proptor ista faciant i|iiid{iiiid Ad sepfimum .sic proceditur. 1. Videtnr
iiiEvangolii pnodicatione facero jubontur. » quod aliquis debeat esso sollicitus iii fulu-
Alio modo potest esso temporaliuni sollici- rum*. Dicitur enim Provcrb., vi, G: Vade
tudo illicita [troptor supornuiiin sliidiiim, ad formicam, opirjcr, ct considera vias cjus,
quod apponitur ad tomporalia prociiranda, et disce sapientiam; quac cum non habcat
propter ifuod homo a spiritualibiis ijuibus ducem, nec prxceptorem, parat in xstate
principiilius insorvire dobot, rotraliitur ; et cibum sibi, et co)\rjrcqat in mcssc quod
ideo dicitur quod soUiriludo
.Maltli., xiii, -2-2, comcdat. Sed Iioc est iu fiiturura soUicitari.
sspcu/i suffornt verfjum. Tortio modo ex P>go laudabilis est sollicitudo futuroriim.
parte timoris superfliii, quando scilicet ali- :2. Pradorea, scjUicitudo ad prudentiam
quis tiinet no faciondo quod dobet, neces.sa- pcrtinct. Sed prudentia praicipiiecst futiiro-
ria silii denciaiit ; (piod Domiiius triplicitor rum : pra^cipua eiiim pars ejus cst providcn-
excludit : primo propter majora beueficia tiafuturorum, ut supra dictum est. Ergo
honiini praeslita divinitus pra?ter suam sol- virtuosum cst sollicitari dc futuris.
liciludiuom, scilicot corpus ot animani ; se- 3. Draiterea, quicuiiKiuc reponit aliquid
cundo proptor subveiitioiiem qua Dciisani- iiiposferum coiisorvaiidiim, soliicitus cst in
malibus et plantis subvenit absque opcro futurum. Scd ipseChristus logitur Joan., xii,
humano, secuudum proporfionem suiT iia- loculos habuissc ad aliquid conscrvanduni,
turae; tertio ex diviiia provideutia, i)roptor quos Judas doferebat; apostoli cfiam con-
cujus ignorantiam gentilescirca tcmporalia scrvabant prctiapra^diorum, quae antc pcdes
bona quajrenda priuripalius sollicitantur. eoruin poucbantur ut Ief,Mtiir Act., iv. Ergo
;

Et idoo concludit (piod principaliter uostra licituin cst in futuruni sollicitari.

soUicitudo esso (Jebet de spiritiialibus bonis, Scd coiitra est quod Domiiius dicit Matth.,
sperantes quixl ofiaiii temporalia iiobis pro- VI, 3i : Nolite soUicili esse in crastinum,
venient ad necessitatcm, si fecerimus quod Cras autem ibi ponitur pro futuro, sicut
debemus. dicit Hioroiiymiis iii hunc loc, col. 40, t. 7.
Ad primum ergo diccnduin, quod tcnipo- Uespoiideo diceiidum, quod nullum opus
ralia bona subjecta sunt homiiii ut ois , potest esse virtuosum, iiisi debitis circiim-
utatiir ad u«iccssitatom, non ut iii cis fiiioin staiif iis vesti;itur; iiitcr (pias uiia cst debitum
constituat, et suporfluo circa ca sollicitotur. tonipus, secuiidiiiii iiliid Ecclc, 6
viii, :

Ad secundum dicendum, qiiod sollicitudo Omni negotio tempus est, et opportunitas

ejus (jui corporali laborc panem aci]uirit, qiiod non solum iii cxterioribus opcribus,
non est superllua, sed iiKjderata'; ct idiv) sed etiani in iiitoriori sollicitudino lociim
Hieronymus dicit, Sup. illud Mafth.,\\, Ne habct. Unicui([uo cnim tempori compctit
sollicitis sitiSf col. 4'», t. 7, quod « labor propria sollicitudo; sicut tcmpori aistatis
exercendus est, .sollicifudo toUenda, » siipcr- ooin[)(!tit sollioitudo metendi tonipori au- ,

flua scilicet, aniinuni iiniuiotans. tuniiii soliioitiido vindomia! \ Si (jiiis crgo

Ad tortium diccudiiiii, (|iu.»d soUicitudo temporc aistatis dc viiidcmia jam cssct soUi-

' Itn edlt. passim cum

codd. Tarrac. ot Alcan.; in edit.« ipsi aulnmno autem,
: » vel^ « temporl
edit. Rom. cum sit modcrata. »
aliis : « si* Iq — autcm autumni competit. »
edlt. : « solllcllus esse futurontm. » • Sic
cod.; —
172 SUMMA TnEOLOGICA.
citus, siiperflue praeocciiparcl futuri tempo- ria ; » ot quod « ex insidiis agit incontinens
ris sollicitudinem. Unde hujusmodi sollici- concupiscenfiae. »

tudinem tanquam superHuam Dominus 2. Praiterea, pra;dicfa vifia habent qnara-

prohibet, dicens : Nolite solliciti esse in dam similitudinem prudcnfi*, ut dictum
crastinum; undo subdit : Crastimis enim est. Sed ad prudentiam, cum sit in ratione,
dies sollicitus erit sifjiipsi , id est , suam majorem propinfpiitafcm habere videntur
propriam sollicitudinem habebit, quae suffi- vitiamagis spiritiuilia; ut superbia et ina-
ciet ad animum affligendum. Et hoc est quod Ergo hujusmodi vitia magis vi-
nis gloria.
subdit : Siifficit diei malilia sua, id est, dentur ex superbia oriri (}uam cx avaritia.
afflictio solUcitudinis. 3. Praeterea, homo insidiis utitur non

Ad primum ergo dicendum, quod formica solum in diripiendis bonis alicnis, scd efiam
habet sollicitudinem congruam tcmpori et ; in aliorum caedes, quorum
machiiiando
hoc nobis imitandum proponitur. primum pertinet ad avaritiam, secundum
Ad sccundum dicendum, quod ad prudcn- ad iram. Sed insidiis uti pertinet ad asfu-
tiam pertinet providentia dcbita futurorum. tiam, dolumet fraudem. Krgo praedicfa vifia
Esset autem inordinata futurorum providen- non solum oriuntur ex avaritia, sed etiam
tia vel sollicitudo, si quis tcmporalia, in cx ira.
quibus dicitur praeteritum et futurum, tan- Sed contra est quod Gregorius, XXXI
quam fmes quaereret vel si superflua quae-
; Moral, cap. xlv, § 88, col. 621, t. 2, ponit
reret ultra praesentis vitae necessitatem ; vel fraudem filiam avaritiae.
si tempus soUicitudinis praeoccuparet. Respondeo dicendum, quod, sicut dictum
Ad
tertium dicendum, quod sicut Augus- est, prudenfia carnis cf astutia cum dolo et
tinus dicit iu Ub. II De serm. Domini in frau(le quamdam similitudinem habent cum
monte, cap. xvii, § 57, col. 1294, t. 3, « cura prudenfia in aliquali usu rationis. Praecipue
viderimus aUquem servum Dei providere, aufcm infer alias virfutes morales usus ra-
ne ista necessaria sibi desint, non judicemus tionis rectae apparet in jusfitia, quae est in
eum de crastino esse soUicitum nam et ipse ; appetifu rationali. Et ideo usus rationis
Dominus propter exemplum loculos habere indebitus etiam maxime apparet in vitiis
dignatus est; et in actibus apostolorum opposifis justitiae; opponitur autem ipsi
scriptum est, ea quae ad victum sunt ne- maxime avaritia. Et ideo praedicta vitia
cessaria procurata esse in futurum propter maxime ex avaritia oriuntur.
imminentem famem. Non ergo Dominus Ad primum ergo dicendum, quod luxuria
improbat, si quis humano more ista procu- propter vehemenfiam delecfationis et con-
ret, sed si quis propter ista mUitet Deo'. » cupiscentiae fofalifer opprimif rafionem, ne
CoNCLUsio. —
Oportct hominem tempore con- prodeat in actum. In praedictis autem vitiis
gruenti atque opportmio, non autem extra iUud aUquis usus rafionis est, licct inordinafus.
tempus, de futuris esse soUicitimi. Unde pra^dicfa vifia non oriunfur directe ex
luxuria. Quod autcm Philosophus « Vene-
ARTICULUS VIII. rcm dolosam » appcllat, hoc dioif sccundum
quamdam similifudinem, inquantum scilicet
Utrum hujusmodi vitia oriantur ex liominem sul)ifo surripif, sicut et in dolis
avaritia. agitur non taineii per astufias, sed magis
;

per violentiam concupiscentiae et delectatio-

Ad octavum sic proceditur. I. Videtur nis; unde ct subdit quod « Venus furatur
quod hujnsmodi vitianon oriantur cx ava- infcUecfum multuni sapicntis. »
ritia. Ouia, sicut diclum cst, pcr iuxuriam Ad secuiidum dicciulum, (juod ex insidiis
maximo ralio patitur (lefectum iii sua recti- agero, ad quamdam pusillanimifatcm porti-
tudiiie. Sed hujusmodi vitia non opponun- nere vidcfur. Magnanimus (Miim in omnibus
tur rationi rectie, scilicet prudonlia'. Krgo vult manifcstus esso, ut Philosophus dicit in
hujusmodi vitia maximo cx luxuria oriun- iV Ethic, cap. iii, a mod. Et idoo quia su-
tur, praesorlim cum Philosophus dicat in porbia quamdam similitudincm magnani-
VII Ethicor., cap. vi, circa nied., quod niilafis habot, vol lingif ; indo ost qu(x1 non
« Venus est dolosa, ct ejus corrigia est va- directe ox suporbia hujusmcKli vitia oriun-

Plenius in Aug. textn.

 QUJEST. LV. ART. VIII, FT UlL€ST. LVI, ART. I. 473

tiir, (in?p utiiiitnr frande ct dolis; niauris c/ inIlorch. Sed in aliis dooumentis Veteris
nutem hoo pertinot ad avaritiam, qna^ pro- Teslamcnti dantur pnroopta de prudentia,
priara utilitatera qiKTrit, parvipeudcns ex- siont Proverb., ni, .'»
: \e pruden-
innitaris
cellentiam. tix tux; et infra, iv, 25 :Palpebrx tux
Ad tcrtinm dioendnm qnod ira halict ,
prxcedant r/ressus tuos. Krgo et in lego
subitum motnm; unde pra'oipitanter airit, debnit pra'ccptum do prudentia
ali(piod
ct abs4iue consilio, qno utuntnr praMlicta dari, et pra'oipue inter pravepta deoalogi.
vitia, lioet inordinate. Qnod antem aliqni Sed C(Hitrarium patet cnumcranti prae-
insidiisutantnr ad oa-des aliornm, non pro- oopta deoalogi.
venit ex ira, sed magis ex odio quia ira- ; Respondeo dioendum, quod, sicut snpra
fundus appetit essc manifestns in nooendo, diotnm est cum do praeceptis ageretur,
ut dioit 1'hilosophns in II Rhetor., cap. iv, pra'oepta sionl dala snnt omni
d<?oalogi,
circa lln. popnlo, etiam oadunt in existimationem
ita

CoNCLCsio. —
Pmdentia camis, astutia, dolus omninm, quasi ad naturalem rationem per-
et fraus, ac nimia ttMnporaliuni sollicitudo, maxi- tinontia. Pin'oipne antem snnt dc dictamine
me ex avaritiae vitiu urigincm habent. ralionis iiatiiralis fiiies Immanae vitae; qui
se habent in agcndis, sicut principia natu-
raliter cognita in speculativis, ut cx supra
QU.ESTIO LVI. dictis patet. Priidentia autem non est circa

DE PR.ECEPnS PERTIXENTIBUS .\D PRCDENTIAM. finem, sed circa ea quae sunt ad finera, ut
(Et duo quffiruntur.) supra dictum est.
£t idco non fnit convenicns ut inter prae-
Deinde considerandum est de praeceptis cepta decalogi aliquod pra^oeptnm poneretur
pertinentibus ad prudentiam; et circa hoc ad prudentiam pertinens directe ad quam ;

quaTuntur duo : I" de pra?ceptis pertinenti- tamen omnia praecepta dcoalogi pertinent,
bus ad prudentiam; 2° de praeceptis perti- secundum quod ipsa est directiva onmium
nentibus ad vitia opposita. virtuosorum actiium.
Ad primum ergo dicendum, quod, licet
prndentia sit simplioiter principalior virtus
ARTICULUS PRIMUS.
omnibiis aliis virlutibus moralibus, jnstitia
Vtrum de prudeiUia fuerit dandum aliquod tamen principalius respicit rationem debiti,
prasceptum inter prxcepta decalogi. quod requiritur ad praeceptum, ut supra
dictum est. Et ideo principalia praecepta
Ad priraum sic proceditnr. 1. Videtur sunt praecepta decalogi, magis
legis, quae

quod de prndentia fuerit dandum aliqnod debuerunt ad justitiam quam ad prndentiam

prapceptum inter pra,'cepta deoalogi. I)c prin- pcrtincrc.
cipaliori enim virtntc prinoipaliora praecepla Ad secundum dicendum, quod doctrina
dari debent. Sed prinoipaliora pra3cepta le- cvangelica cst doctrina perfectionis; et ideo
gis snnt praeocpta decalogi. Cum ergo pru- oportuit quod in ipsa perfecte instrueretur
dentia sit prinoipalior inter virtutes niorales, homo do omnibus qua; pcrtinent ad rectitu-
videtnr (juod de prndentia fnerit dandum dinein vita^, sive sint lines, sivo' ea quae
aliquod praeocptnm intcr praeccpta decalogi. sunt ad finem, Et proptcr hoc oporluit in
2. Pra'terea, in do<trina cvangclioa conti- doctrina evangclica etiam de prudentia
nctur lex maximc iiuantnm ad prcecepta pra'cepta dari.
deoalogi. Sed in dfjotrina evangelioa datur Ad terlium dicendum, quod, sicut alia
pra'ocptnm do prudontia, ut .Matth., x, 1(1 :
dootrina Veteris Testamenti ordinatur ad
E^toto prudrntes sicut serpcntes. Lrgo inter prcToepta decalogi ut ad liiiem, ita etiam
pra'cepta decalogi debuit praecipi actus pru- conveniens fiiil iit in subsequciitibiis doou-
denliae. mentis Veteris Testamcnti bomines instrue-
3. Praptcrea, alia docnmenta Veteris Tes- rontiir de aotu prudentia", (pii est oiroa ea
tamenti ad pra'oc[)ta deoalogi ordinantur ;
qua' siint ad flnem.
nnde et Malach., ult., i, dioitur Memen- :
CoNCLUSio. — Quaiiquani rnnnia docalogi pron-
tote lerjis Moysi servi mei, r/uam mandavi cepla ad pinideutiam spcctent, cjuia ipsa est om-

Edit. addunt : " siat. »

 A74 SUMMA TIIEOLOGICA.
niiirnviituosoium .icluian directiva, do ca lamen darcntnr in lcgc dc (;xecutione astutiae,
non fuit aliquod speciale preecepluni dauduni. inquantuni ad injustiliam pertinet; sicut
cumdolovel* fraudc aliquis alicui calum-
ARTICULUS II. niam ingerit, vel cjus hona surripit.
Ad primum ergo dicendum quod illa ,

Utriim in veteri lege fuerint convenienter vitia quaj opponuntur prudentiae

directe
praicepta prohibitiva proposita de vitiis manifcsta contrarietatc, non ita pertineut
oppositis prudentix. ad injustitiam, sicut executio astutiae; et
ideo non ita prohibentur iri lege sicut fraus
Ad secundura sic proceditur. 1. Videtnr et dolus, quae ad injusliliam pertinent.
quod in vetcri lege fueriiit inconvenienter Ad secundum dicendum, quod omnis do-
prajcepta prohibiliva proposita de vitiis lus vel fraus commissa iu liis quae ad in-
oppositis prudentiai. Opponuntur enim pru- justitiam pertinent potest intelligi esse pro-
deutiai non minus illa qua'. lialjent directam hibita Lev., xix, in prohibitione calumnice.
oppositionem ad ipsam, sicut imprudentia Praicipue autem solet fraus cxerceri et dolus
et partes ejus, quam illa quse cum ipsa in emptione et venditione, secundum illud
similitudinem habent, sicut astutia, et quai Eccli., XXVI, 28 : Non justificabitur caupo
ad ipsam pertinenl. Sed ha;c vitia prohiben- apeccato* labiorum. Propter hoc specialiter^ 'Pecea-
tii.
tur in lege; dicitur cnim Levit., xxix, 13 : prfficeptum prohibitivum datur in lege de
'Non facies calumniam proximo tuo. Et fraude circa emptiones et vcnditiones com-
Deuteron., xxv, \'.\ : Non habebis in sacculo missa.
tuo diversa pondera, 7?t.ajus et minus. Ergo Ad tertium dicendum, quod omnia prae-
et de qua* directe opponuntur pru-
illis vitiis cepta de actibus Justitiae in lege data perti-
dentia! ahqua praecepta proliibitiva dari de- nent ad executionem prudentiae, sicut et
hucrunt. pra^ccpta prohibitiva data de furto, calum-
2. l'raiterea, in multis aUis rebus potest nia et fraudulcnta venditione, pertinent ad
fieri fraus quam in emptione et venditione. executionem astutiae.
Inconvcnienter ergo fraudem in sola emp-
tionc et vcndilionc lex prohibuit.
CoNCLUsio. — Cum prohibitiva prsecepta de ntiis
prudentia? oppositis in lege vetexi data, ad astutiae,
3. PraUerca, eadcm ratio est pra3cipiendi
quatenus ipsa astutia justitiee adversatur, extirpa-
actum virtutis, et prohibendi actum vitii tionem spectent, convenienter proculdubio tra(iita
oppositi. Scd actus prudcntia3 non invcniun- sunt.
tur in lego praiccpti. Ergo ncc aliqua oppo-
sita vitia dcbucrunt in lcgc prohibcri.
QUjESTIO lvii.
Sed contrarium patet per praicepta legis
inducta. DE JURE (a).

Respondeo dicendum quod, sicut supra , (Et quatuor quserunlur.)

dictum est, justitia maximc rcspicit ratio-
nem debiti, quod requiritur ad praH'cptum Consequenter post prudentiam conside-
quia Justitia est ad reddcndum dcbitum raudum cst dcjuslilia; circa quaiu quadru-
allcri, ul infra dicctur. Astutia autcm (|naii- plcx considcratio occiUTit prima est de :

tum ad cxccutionem niaximc commitlilur in Justitia sccunda dc parlibus ejus tertia de

; ;

his circa qua3 cstjuslitia, ut dictum est. Et doiio ad Iioc pcrlincnte quarta dc piVTceptis
;

ideo couveniens fuit ut pra*cepta prohibitiva ad Justitiam pertiuentihus.

* In Parm. : « et. » aul {^enlium , nut civiUbus. Jus uaturale quod

(o) « Jus {<onoralo nomcn Lex autom jiiris
ost. nalura oiunia auimaUa docuit. llinc descendit
spccies est, ol dicilur jus quia justum osl. Isido- >> maris ol faMuina' conjugalio quam nos malrimo-
rus. uium appoUamus, Uberorum procreatio et edu-
« Justilia est conslans ac perpotua volunlasjus calio. » Juslinianus.
suum miicuiquo trilnioiis. Jurisprudontin osl di- « Juris nomon a justitia descendit nam ut ek»- ;

vinarum alquc humaunrum rorum uotilia, justi ot panlor Colsus difliuit jus ost ars boui ol a>qui,
:

iujusli scienlia. Juris iJiivcopla suiil honosto vivero, oujus morilo quis nos sacerdotes appeUat. Jusli-
altcrum non lajdoro, sua cuiquo tril)uoro. Jus pu- liaui namque coUmus, ot boni ot a?qui notitinm
blicum osl (juod nd slatum roiituMiore spoctat. Jus lirotitomur, lequum ah iuiquo sepamntes. Ucitum
privatum quod ad siiifiulorum ulililalom. Jus pri- nl> illicilo discornonlo?;, honos nou solum molu
vntum coUoclum osl aut ox nalurahbus priBCOplis, pa»uarum, vorum etiam prajmiortmi exhortatioue
 QU^ST. LV II, AHT. 1. 475

r.ina justiliam vcro coiisidoramla suiit

quatuor priuio quideni cl«i jure; secuudo
:
AHTICULUS PHLMUS.
de ipsa justitia; tcrtio du injustitia; quarto Utrum jus sit objectum justitiae.
de judirio.
Circa primum qUtTruntur quatuor Ad primiHu sic pnx-editur. 1. Videtur
i" utrum jus sit objectum justitia' 2'' utrum ; qiiod Jus noii sit objectum ju.stiti.T. Dicit
jus ronveiuentcr dividatur iu jus naturalo euim C.clsus jurisconsultus, lib. I, ff. De just.
et posilivum A^ utnuu jus p^ntium sit
; et jure, (juod « jus est ars l)oui et apqui. »

itlem quod jus naturalo 1° utrum jus domi-

; Ars autem non est (ibjectum justitia;, sed
nativum et piiternum debeaut specialiter est pcr se virtus intellectualis. Ergo jus non
distiugui. est objectum justitice.

efHcere xiapientes, Teram (ni fallor) philosopbiam Lege jus est quod proprio jussu sanctum est.
affectantes. v Uipianus, lib. I Institutionum. Consuetudine jus ost quod sine lege seque ac si
Puhlicum jus et sacris in sacerdolibus ma-
et legilinmm sit usilatum est.
gistratibus consistit. Privatum jus est quo* ad Dignitate vero jus nalurale siniililor prrcvalet
singrulorum spectat quod tripartitum
utiiitatem, consuetudini et constitulioni. Quaecumque enim
est; collectum esl enim ex naturalibus prsBceptis, vel moribus recopta sunt vel scriplis comprehensa,
aut gentium, aut civilibus. si naturali juri sunt advorsa, vana et irrila hobenda
« Jus gentium est apud Deum religio ut paren- sunt.
tibus et patrioa paroamus, »
Pomponius, ut vim •< Jus autem naturale est aut civile, aut gentium.
atque injuriam propulsemus nam jure hoc evenit
; Jus nalurale est communo omnium nationum, et
at quod quisque ob tutelam sui corporis fecerit, C[uod ubique instinclu ualurEe, non constiluliono
jure fecisse existimetur. Et cum inter nos cogna- aliqua habetur, ut viri et fcEminaj conjunclio,
tionem quamdam natura constiluerit, consequeus liberorum susceptio et educatio, communis om-
bominem homini insidiari nefas esse. » Florenli- nium possessio, et omnium una libertas, acquisi-
nus, lib. I Institutionum. tio eorum qu£e cselo, terra, marique capiuntur.
« Jus prsetorium esl quod prsetores introduxerunt Itcm depositfe rei , vel commendalffi pecunise
adjuvandi, vel supplendi, vel corrigendi juris ci- reslitulio, violenliaj per vim repulsio.
vilis gratia, propter utililatom publicam, quod et Constitutio estjus humanum quod dicitur posi-
honorarium dicitur ab honore praelorum sic nomi- tivum, quasi posilum ab honiine, sive compositum.
natum. » Papinianus, lib. I Diffinitionum. Officium constilutionis, unico versiculo sic com-
« Jus pentium est sedium occupatio, sedificatio, prehenditur :

munitio, bella, captivitates, servitutes, poslliminia, Permiltit, punit, impcral, alquo vctat.

foedera pacis, inducite, legatorum non violandorum « Jus civile est quod quisque populus, vel civitas
religio. Et inde jus genlium quia eo jure onines sibi proprium humana (livinaque causa conslituil. »
fere gentes utuntur. Jus mililare est belli inferendi Isidorus. « Omnes autem populi qui lcgibus et
solemnitas, fcederis faciendi nexus, signo dato moribus reguntur, parlim suo proprio, parlim
egressio in hostem, vol commissio. Item signo dalo communi omnium jure utiintur; nam quod quis-
fecessio. Item flagitii niilitaris disciplina, si locus que populus ipse jus sibi conslituit, id ipsius pro-
deseratur. Item stipendiorum modus, dignitatum prium civilatis est, vocaturque jus civile, quasi
gradus, preemiorum honor. Item prfedae decisio, et jus proprium ipsius civilalis. Quod vero naturalis
pro personarum qualitatibus et laboris jusla divi- ralio iiiter omnes homines constiluit, id apud
sio. » Isidorus. omnes populos peraiquo cuslodilur, vocaturque
* Naturale jus inter omnia primatum obtinet et jus gentium, quasi quo jure omnes genles utunlur.
tempore et dignitate. Coepit enim ab exordio ra- Jus civilc conslat aut ex scripto, aut ex non
tionalis creaturip, nec variatur tempore, sed im- scripto. Scriptum jus est lex, plebiscila, senatus-
mutabile permanet. » Gratianus, V. dist. consulta, principum placita, magistraluum edicta,
DifT»^rt autem jus naturro a consuetudine et responsa prudeiilum. Lex est quod popiilus ro-
constitutione. Nam jure naturee omnia sunl com- manus, sonatorio magistratu inlerioganle, veluti
munia omnibus, quod non .solum servatum cre- consule conslituehal. 1'Iebi.scilum est qnod plebs
ditur inter eos de quiltus legitur Multitndinis : plebeio magistratu interrogante, veluli tribunitio
credentium erat cor unum et anima una, verum constituebat. Plebs a populo dillert, ut species a
etiam ex pnecedonti tempore a philosopliis tradi- gonore. Nam appellnliono populi universi civcs
tum invenilur. Unde apud Platonem illa civilas signilicanlur plehis aulein appellaliono sine pa-
;

justissime ordinata traditur, in qua qiiisque pro- triliis cl scnatoribus, cajteri civos significanlur.
prios nescit atFectus. Jure vero consueludinis vel Senalu.sconsultum est quod senatus jubel atque
conslitutionis hoc meum ost, illlud vcro alterius. conslituit. Quod et principi placuit logis habet
Unde Augustinus ait Super Joannem « Unde .
vigorem. Responsa prudontum sunl sontontia; et
quisque possidet quod possidot, nonne jure liu- 0|)iniones corum quibus pormissum erat jura con-
mano? Nam jure divino Domini est terra ct pleni- dore. Nam anfiquilus constilulum erat ul essoiit
tudo ejus. » qui jura i^ublice intcrpretarciitur, a qiiorum res-
Natur» jua est qaod cognllionis aut pietatis causa ponso judici recedore non licebat. » Juslinianu.s.
quo jure parente» a liberig coluntur, el o
scrvatur, Ju9 civiio a duabus civitatibus emanavit Alhe- ,

converso. ni» ot Lacedemonia". Laccdemunii oa quaj pro

 ; ;

476 SUMMA TIIEOLOGICA.

2. Prapicrea, « lex, » sicut Isidorus dicit in a^qualitas autcm ad alterum est. Aliae autem
lib. V Kh/moL, cap. iii, col. 199, t. 3, « juris virtutes pcificiunt homincm sobim in his
est spccics. » Lex auteni non est objeclum quae conveniunt, secundum seipsum. Sic
ei
jiistitia», .sed magis prudentiae; undc ct ergo iliud (juod cst rectum in opcribus aJia-
Philosophus legis positivam » partem pru-
(( rum virlutum, ad qiiod teiidit intentio vir-
dentia} ponit, lib VI Elhic, cap. viii, in proprium oljjectum, non acci-
tutis qiiasi in
princ. Ergo jus non est oijjectum justiliai. pitur nisi per comparationem ad agentem ;

3. Praiterca, jusfilia principalitcr subjicit rectum vero quod est in opere juslitiae,
hominem' Deo; dicit enim Augustinus in eliam praeter comparationem ad agentem,
lib. De moribns Ecdesix, cap. xv, col. 1322, consliluitur per comparationem ad alium.
t. 1, quod justilia est amor Deo tantum
(( IUud enim in opere nostro dicitur esse
serviens, et ob hoc ijcne imperans ca.'teris justum, quod respondet secundum aliquam
quaR homini suljjecta sunt. Sed jus non » a^qualitatcm alteri puta rccompensatio ,

pcrtinet ad divina, sed solum ad humana; mercedis debitae pro servitio impenso. Sic
dicit enim Isidorus in lib. V Etym., cap. ii, ergo Justum dicitur aliquid, quasi habens
col. 198, t. 3, quod (( fas lex divina est, jus rcclitudincm Justitiae, ad quod tcrminatur
autem lcx humana. » Ergo jus non est ob- actio Justitise, eliam non considerato quali-
jectum justitiae. ter ab agente fiat. Sed in aliis virtutibus
Sed contra est quod Isidorus dicit in eo- non determinatur aliquid rectum nisi se-
dem libro, cap. quod jus dictum est,
iii, <( cundum quod aliqualiter fit ab agente. Et
quia cst justum. » Sed justuin » est (( propter hoc specialiter Justitiae prae aliis
objectum justitise; dicit enim Philosophus virtutibus determinatur' secundum se ob-
in V Elhic, cap. i, circa princ, quod om- (( jectum, quod vocatur justum et hoc qui- ;

nes talem habitum volunt dicero justum, a dem cst Jus. Unde manifcstum est quod Jus
quo operativi justorum sunt. » Ergo jus est est oljjectum Justitia3.
objectum justitiae. Ad primum ergo dicendum, quod consue-
Respondeo dicendum, quod justitiae pro- tum est quod nomina a sui prima imposi-
prium est inter alias virtutes ut ordinet tione detorqueantur ad alia significanda
hominem in his qua? sunt ad alterum. Im- sicut nomeii medicinae impositum est primo
portatenim aequalitatem quamdam , ut ad significandum remedium quod pra^slatur
ipsum nomen demonstrat : dicuntur enim infirmo ad sanandum deinde tractum est :

vulgariter ea quai adaequantur, justari^; ad significandam artem qua hoc lit. Ita etiam

legibus observabant memorise mandabanl Athe- ; rerum, et quasi a saturilate.

nienses ea quae in legibus scripta erant cuslo(iie- Ecclesiastica conslilulio nomine canonis cen-
bant. selur. Canon enim gra;ce, latine regula nuncu-
Decem viri inter quos eminet Hermodorus,
, patur. Canonum alii sunt decrela pontificum, alii

lepes duodecim tabularura conscripserunt, et ex staluta concilioruiu. Conciliorum vero alia sunt
his fluere coepil jus civile, et legis acliones. Poslea universalia, alia provincialia. Omnes apostolicsB
cum Appius Claudius lias legis acliones in forniam sedis sanctiones accipiendo» sunt tanquam ipsius
redigisset, Gneus Flavius scriba ejus libtMiinus, divina voce Pelri lirmala^.
surrcplum librum populo Qui liber aclio-
Iradidit. « Ex non scriplo jus vonit quod usus comproba-
nes conlinens vocalur jus civile Flavianum. vil. Nam diulurni moros consensu ulentium com-

Prinuis juris civilis scientiam Tiberius Corun- probali legeni imitantur. » Justinianus.
canus publice professus est. Fuit aulom in primis '
In edit. : « bomines. »
peritus Pnpirius Pul)iius i)0.sl Appius Ciaudius
;
•Vox inusitala apud Latinos; sed quam nihilo-
post Appius Cenlumanus. Publius Mulius decem minus usurpandam pulavit S. Thomas ox necessi-
libellos reliquit, Hrulus, seplem, ^hmilius, tres. late, ad imilationem S. Augustini, qui cum « ossum
Post hos Quinlus Mulius Publii filius juris civilis pro osso » adhibuissel, priEclara illa senlenlia se
scienliam prinuis conslituit generatim, in libros excusavil, inquiens melius est ul nos reprehen-
:

XVllI redigendo. Oumes juriscousullorum libri danl grammatici, quam ut uon inielliganl populi.
digesli sunt ab A\itidio Nauuisa in cenlum sexa- Edil. Pariu. — Cui nolulre addendum cst quod
ginta libros. Servius roliquil prope cenlum oclo- D. Thouias ipse scribit « dicunlur vulgariter... :

ginla libros. Deinde noniiiuuilur Alheius consul, juslari. Porro vorbum « juslare » non eral inu-
>>

el Laboo (jui n;liquit (luadrafiinla voluuiina. silatum lompore D. Thomffi apud legisporitos, nec
Jus Quirituiu est proprie Honianoruui. QuaHlam oxchidilur a Glossario medire ot inlimsB lalini-
leges dicuntur ab his qui condidorunl, ut consu- tali.s.

lares, tribunitiiv, Julia', Cornelia\ Papia, Pom- ^

Ila mss. et editi passim; theologi legendum
peia, Fnlcidia, Aquilia. — Salyra
vero lox osl (|usb putant : « donomiuatur. »
do pluribus simul rebus, eloquilur, dicta u copia
 ;

QVJFST. LVII. ART. I FT II. 477

hoc nomen « jus » primo impositiini ost ail liinfate humana proccdit : alioquin voluntas
signitli-aiuhini ipsani roin Justain ;
poslino- hoininis injusta csse noii posset. Ergo ciiin
(luni antein ad arlcin cpia
est ilt>rivatnin «justum sit idcm (jnod « jus, » vidctur
I)

cognoscilnr quitl sit justum et ulterins ad ; quod nnllniM sit jns positivum.
signillcandnm locuin in ipio jns rodtlitur, 3. Proiterca, jiis diviiium non est jiis na-
sicut dicilur aliqnis u com[)arere in jiire; » turalc, cum cxcodat natiirain huinaiiam
et ulterins dicitnr etiain ipiod jus rodditur siinilifcr ctiam non cst jus positivum, quia
ab eo ad cujus oflicinin pertinet jnstiliam non innititnr auctoritatihiimana', scd aucto-
facere, licel ctiam id quod decernit sit ini- ritati divinai. Ergo iuconvcnicntcr dividitur
quum. jus pcr natnralc ct posilivnin.
Ad secundum dicendum, quod sicnt eo- Sed contra est quod Philosophiis dicit in
rum qua' per artem exterius liunt, qua-dam V Ethic, cap. vii, in princ, quod « politici
ratio in mente artilicis pra-cxislil, qUcT dici- juris Iwc quidem naturale cst, hoc autem
tur regula artis ; ita etiani illiiis operis jnsti legalc, » id est legc positum'.
quod ratio determinat, quaedam ratio prae- Respoudeo diccndum, quod, sicut dictum
existit in mente, (piasi (pia?dam prudentiaj cst, « jns » sivc « justum » est aliquod opus
regnia ; et hoc si in scriptuin redigatiir, vo- adaHpiatnm altcri secundum aliqncm ajqua-
catur (i lex ; » est euim lex secundum Isido- litafis inodum. Duplicitcr autcm potest alicui

rum, lib. V Etijm., cap. iii, col. 199, t. 3, homini cssc aliquid adajquatum uno qui- :

coustitutio scripta; » ct ideo lex noii est dcm modo cx ipsa natura rci, puta cum ali-
ipsum jus, propric loquendo, sed aliqualis quis taiitum dat, nt tantumdcm recipiat, ct
ratio juris. hoc vocatur « jus natnralc. » Alio modo ali-
Ad tertium dicendum, quod quia justitia quid est adajipiatum vcl commcnsuratiim
aeqnalitalem importat, Deo autem non pos- alteri cx condicto, sive ex comimini placito,
sumns a'quivalens recompensare, indc cst quando sciiicet aliquis reputat se contentum

quod juslum » secundum perfcctam ratio-

« si taiitum accipiat. (Juod quidcm potest fieri
nem non possumns rcddere Deo et propter ;
dupliciter : uiio modo per aliquod privatum
hoc non dicitur proprie « jus » lex divina; coiidictum, sicut quod lirmatur aliquo pacto
sed « fas, » quia videlicet suflicit Deo ut iiitcr privatas pcrsonas; alio modo ox con-
impleamus quod possumus. Justitia tamen dicto publico, puta cum totus populus con-
ad hoc tendit ut homo, quanlnin potest, scntit quod habcatur quasi ada?qua-
aliqiiid
Deo recompcnset, totaUtcr auimam ci subji- tum et commensuratum
altcri vel cum hoc ;

cieus. ordinat princcps, qui cnrani populi habet, ct

CoxcLcsio. — Ji!s sive qiiod justum est, ut ejus pcrsonam gcrit ct hoc dicitur « jus po- ,

speciale objectum viiluti jnstitiai attribuitur. sitivum. »

Ad primum crgo diccndum, quod ilhid

ARTICULUS II.
quod cst naturalc habenti naturam iimnuta-
bilcm, oportct quod sit scmper et ubiquo
Utrum jus convenienter dividatur in jus talc. iNatura autcin hominis cst mtitabilis,
naturaie et jus positivum. ct idco id quod naturale cst homini, polcst
aliipiando dcficcrc ; sicut iiaturalcm a^(piali-
Ad sccundum sic proceditur. 1. Vidctur tatcm habet ut dcponcnfi dcposifum rcdda-
quod jus non convenienter dividatur in jus tur; ct si ita essct qnod natiira huniana
natnrale et jus posilivnm. Illud cnim cpiod scmper csset rccta, hoc essct seinpcr scrvan-
cst naturalo est iminiitabile, ct idcm cst duiii; sed quia (luandoquc contingit qiiod
apud omnes. Non antcrn invenitnr in rebus volunlas hominis depravatur, cst arupiis
humanis aliiiuid talc, qiiia oinnes regnlac casus in quo dcpositum non est rcddcn-
juris hnmani in aliiiuibus casibns dcnciunt, duin, iic homo pcrvcrsam volunlatcm ha-
nec habent suam virtntcin ubi(iuo. Ergo b(Mis, inalc co ufatiir; piita si fnriosus vel
non est aliqnod jns natnrale. hostis reipublica'armadcposita rcposcat.
2. Praeterea, illud dicitur csse « posili- Ad sccundum diccndum, quod voluntas
vum qnod cx volnntatc hninana pnjcedit.
))
huinana cx cDininMni coiKlicto potcst aliipiid
Sed nou ideo ahquid est jiistuin, quia a vo- facere justuin in his quai secundum sc non

' Sic cod. ; ln Parm. : « posiliTum. »

m SmiMA TnEOLOGICA.
haliciitalirfuam rcpngnanfiam ad naliiraloni per Jus naturale ct positivum. Scd Jus gen-
ju.stiliam; et in hishabetlocuni « jus positi- tium non est Jus positivum non enim omnes ;

vum, » Undc Philosophus dicit in V Ethic, gentcs unquam convenerunt ut ex communi

cap. VII, in princ, quod « legalo Justinn est condicto ali(juid statuerent. Ergo jus gen-
quod ex principio quidem nihil diirert sic, tium est jus naturalc.
vel ahter quando autem ponitur difTert. »
;
Sed contra est quod Isidorus dicit, hb. V
Sed si aliquid dc se repugnantiam habct ad Etym., cap. iv, coL H>9, t. 3, quod « Jus
jus naturale, non potost voluntate humana aut nalurale est, aut civile, aut gentium, »
fieri justum puta si statuatur quod liccat
;
et ita jus gentium distinguitur a Jure na-
furari, vel adulterium committere. Unde di- turali.
citur Isa., x, \ : Vx qui condiint lcfjes ini- Respondeo dicendura, quod, sicut dictum
quas ! est, « Jus » sive « justum » natnralc est quod
Ad tertium dicendum, quod jus divinum ex sui natura cst adffiquatum vcl commen-
dicitur quod divinitus promulgatur; et hoc suratum alteri. Hocautem potest contingere
quidem partim est dc his qua? sunt natura- dupliciter : uno modo .sccundura absolutara
hter Justa, sed tamen corum Justitia homi- sui consideralioncra ; sicut masculus cx sui
neslatot; partiin autem de his quae fiunt ratione haijct comraen.surationem ad fcmi-
justa institutione divina. Unde ctiara jus nain, ut ex ca gcnerct ; et parens ad filium,
divinum pcr ha^c duo distingui potest, ut cum nutriat. Alio modo aliquid est natu-
sicut ct Jus hunianum. Sunt enim in legc raliter altcri coramensuratum, non secun-
divina quffidam praicepta, quia bona, et pro- dura absolutam sui rationera, sed secundura
hibita, quia mala ;
quaidam vcro bona quia aliquid quod ex ipso scquitur, puta proprie-
praeccpta, et mala quia prohibita. tas posscssionura ; si cniin consideretur iste
CoNCLusio. — Jus convenienter dividitur in ager absolute, non habct undc raagis sit
naturale et positivuin, hujus quam ilhus; sed si considerctur per
respectum ad opportunitatcm colendi, et ad
ARTICULUS III.
pacificum usura agri, secundum hoc liabet
quamdam comracnsurationcm ad hoc (juod
Utrum jus gentium sit idem cum jure sit uiiius, et non altcrius, ut patet per Philo-
naturali. sophum in II Polit., cap. ni. Absolute autem
apprehendere aliquid non sohim convenit
Ad tertium sic proceditur. 1. Yidctur homini, sed ctiam aliis animalibus, Et ideo
quod jus gcntium sit idcm cum jurc natu- jus quod dicitur naturale, secundum pri-
rali. Non cnim omnes homines convcniunt mum modum, commune est nobis et aiiis
nisi in co quod est eis naturalo. Sed in Jure animalibus, A Jurc autem naltu-aii sic dicto
gcntium omncs hoinincs convcniunt; dicit recedit jus gcntiiun, ut Jurisconsultus dicit,
enim jurisconsultus' quod « jus gentium lib,I, ir, Dc just. etjure, quia « illiid omni-

est quo gentes humana»,* utuntur. » Ergo Jus bus animaUbus, hoc solum hominibus inter
gentium cst Jus naturale. sc cominune cst. » Considerare autem ali-
2. Praeterca, servitus inter homincs cst quid, coinparando ad id quod ex ip.>^o sequi-
naturahs; quidam enim sunt naturalitcr tur, est proprium rationis; et ideo hoc idem
servi, ut Philosophus probat in I Polit., est naturale homini secun(hun rationem na-
cap. ni ct IV, Scd « servitutes pertinont ad turaleiu, (jiuc hoc dictat. El ideo dicil Cajus
jus gontium, » ut lsi(l(»rus dicit lib, Y juris(>onsullus, lib. IX, 11. eod. : « Quod na-
Eti/)n., cap, VI, t. 3. Ergojus gentiuiu est turalis ratio intcr omnes homines constituit,
jus naturale. id aj)iul oinnes gentes oustoditiu", vocatur-
3. Pra.'terea, jus, ut dictum est, dividitur quo jus gentium^ {a). »

* Ulpianus, lib. IX, tl". De jusl. et jnre. (n) BiUuart so aflirmat ox D. Thoma tenere qnod
* Sic cod.; in odil. « omnos gentos. »
:
jus ponlium non ost idom cum juro nalurali pro-
' Sic cod. Nicolal et edil. postoiiores habonl
; : l)rio ol slriclo sumpto, noc sub illo. sod sub jure
« apud onines peiiuquo; » cod. Aloan. « Quod na- : posilivo conlinotur. Ha^c S. Thomas non docet.
omnos hominos constituil id
turalis ratio intor , Juxta illum jus naturalo duplex est, unum priiuo
apud onmos bominos sivo gonles cuslodilur; » odit. modo absolute, allerum secundo modo secuudum
Rom. aliJBquG : « Quod nalurabs ratio inter onines quid jus gentium ad jus naturale secundum c[ufd
;

hominos constituit, id quod apud omncs gontes pertinet.

custoditur, vocaturque jus gentium. »
 Ql\¥ST. LVn, ART. III MT IV. m
hoc patcl responsio ad priiniiiii.
Kt pcr politico distin^uit « dominativum, » ct a pa-
soninilnm «liceudmn, (iiiod liunf lio-
A(i tcrniim, » et alia liuJusnitHli.

mineni osso serviini, ahsoliito (•onsiilorand»», Kcspondeo difenduiu, (jikhI «jus » sive
mairis quam nlinm, lum habet rationem na- (( Justum » di(Mtur pcr commcnsurationom
turalem, sed s<-)!iim sociintlnin ali(]iiain ntili- ad alterum. .\lteruni auteni potest dici (Ju-
tatem conso«jneiiteni, in<inantuni ntile esf plicifer : uno niodo, (|iiod siinpliciter est al-
hnii- (puHl repatnra s^ipicnliori, et illi (puHl teriiin, sic quod est omuino dislinctum,
ah hoc juvetur, ut (licitiir in Pnlit., cap. v, I sicut apparot iu duobiis honiinibus, quorum
tirca flu. Kt idoo servitus iiortineus ad jus unus iioii e.st .sub altero, sod ainbo sunt sub
ccntinni est naturalis socundo modo, sod iiut) principe civifatis ; ot iiiter talcs secun-
noii prinio mcxio. duin 1'liilosopbuin, iii V Etliii., cap. vi, cst
Ad tortium dicendnm, quod quia ea qujp sinipliciter Jusliim. Alio modo dicitur ali(]uid
sunt juris irontiiiin. natiiralis ratio dictat, alfornm, iion siniplicitcr, sod (juasi alitiiiid
piilaex pr(»[>inipio lial>entiaa'(|uitat(Mii, iudc ejus oxistens ; et lioc modo inrobus buiuanis
»'st (piod non iudigent ali(|ua speciali insti- (ilius est aliquid patris, quia quodanimodo
tutioue, sod ipsa natiiralis ratio ea instilnit, est pars ejus, iit dicitur in VIII Etliic,
ut dictum C6t in auotoritato iudiicta. cap. XI et servus ost ali^iuid domiui,
XII, et

CoNCLCsio. — rura jus naturalo omniuin ani- quia cst instrumcntiini cjus, iit dicifur iu I

malium sif comraimc, jus autcni eonti'im ad solos Polit., cap. III et iv. Et ideo patris ad lilium
homines spcctet liiiuct hinc ali^iuani esse
, juris iion est comparatio, sicut ad siiuplicifer alte-
naturalis et juris grentium dilferentiara. ruui ; ct propfer lioc nuii ost ibi simpliciter
justum, scd quoddani jiistum, scilicet pater-
ARTICULUS IV.
num ct eadem ratione nec intcr dominum
:

et sorvuni, sed est inter eos domiuativum

itrum debeat specialiter distingui jus justum. Uxor autem quamvis sit alitjuid
paternum et dominativum. viri, quia comparatur ad eum sicut ad pro-

prium corpus, ut patet per Apostolum, ad

.\d quartum sic proceditur. I. Videtur Ephos., V, tamen magis distinguitur a viro
quod iion debeat specialiter distiugui jus quam filius a patre, vel servus a domino ;

patornum ct dominafivum. Ad justitiam assumitur cnim in quamdain socialem vitam

enini ptjrfinct rcddero unicnitpio ipiod siiuni niafrinioiiii ; et idco, ut Pliilosophus dicit,
est, iit dicit .Vmhro.sius in I De officiis, hb. V Ethic, cxip. vi, in fin., inter virum et
cap. .XXIV. § 1 15, col. (>2, t. .3. Sed jus estob- uxoreni plus de ratione Justi quani inter
cst
jectum Jnstitia', sicut dictum cst. Ergo jus palrem ct filiuni, vel doniinum ct servura ;

ad unnmipiemfpio a.'qiialitor pertinet et sic ; qiiia cum uxor babeaiit imniodiatam

vir ot
iit)ii dcbot dislingui .specialitor jus patris et relafionom ad domesticam coinniunitatem,
doinini. ut patet in I Polit., cap. iii ot ult., idoo inter
2. I^r.-eterea, ratio « Justi » esf lex, ut dic- eos non est etiaui simpliciter politicum Jus-
tum ost. Sed lox respicit comniune bonura tuin, sed magis jnsfum o?conomicuni.
civitatis et rej^i, ut supra habitum est, non Ad primuni ergo dicendum, quod ad Jus-
antem rc^picit btniuiu privatum nniiis pcr- tifiam [)(!rfinet suuni unicuique,
reddere Jiis
sona», aut etiam nuius familiai. N(jn ergo supposifa lanien diversitato unius ad alte-
debet os.sc ali^piod
spccialc o Jus » vcl « Jus- rum; si quis eiiim sibi dot quod sibidebctiir

tiim dominativnni » vel « pat(;rnuni, » cuin nou proprio vocatur hoc Justuni. Et quia
(lt>minusol i>ator pertiiioant ad (loinuni, ut quod est lilii, ost patris, ef ([iiod ost servi,
diiitnr iii Polit., cap. iii, anto nied.
I est domiiii; idoo non cst propric Jusfitia
;]. 1'r.eferoa, niiiltaj aliic siint diirercntia' patris ad filium, vcl domini ad servum.
graduum in hominibus, ut puta qiKjd (pii- Ad secundum dicendiim, qiiod filius, in-
dam snnl milites, (pii(Jam .sacerdotcs, (piidam (luantum filiiis, est alit|uiil patris; ot siinili-
prini-ipos.Krgo ad (;os debot aliquod spo- ter sorviis, iu([uantuin servns, est ali([uid
cialo' ju&tum doterminari. domini ; uterque taracu, prout consideratur
Sed contra cst qnod IMiilosopliiis in V ut iiuiilain hoino, osl aliqiiiil ."^ecundum se
Etfiic, cap. M, rirca tln., spocialilcr a justo subsislens ab aliis distinclum. Et ideo iu-

Iq Parm. : « ju3 vqI juslum. »

 ,

480 SUMMA TIIEOLOGICA.

quantum utcrque csthomo, aliquo modo ad
eos cst justilia hoc ctiaui aliquai
; et propter
ARTICULUS PRIMUS.
leges danlur dc his quae sunt patris ad
filiiun, vcl domiui ad scrvum scd iufjuan- ;
Utnim coiivenienter definiatur justitia
tum utcrquc cst aliquid altcrius, sccundum quod cst perpctua ct constans voluntas
hoc dcficit ibi pcrfccta ratio justi vel juris. jus suum unicuique tribuendi.
Ad tertium diccndum, quod omnes aliae
diversitatcspcrsonarum quai sunt in civi- Ad primum sic proceditur. 1. Videtur
tate, immediatam relationem ad
habcnt quod inconvcnientcr definiatur a jurisperi-
communitatem eivitatis et ad principcm ip- tis, lib. X, ff. Dejust. et jure, quod justilia

sius; ct idco ad eos est justum secundum est « constans etperpetua voluntas jus suum
pcrfcctam ralioncm justitiae. Distinguitur ta- unicuiquc tribuens', » Justitia enim, secun-
men istud justum secundum diversa officia : dum Pfiilosophum, in V Ethic, cap. i, a
unde dicitur jus militare, vel jus magistra- princ, est « liabitus a quo sunt ahqui ope-
tuum aut saccrdotum, uon proptcr dcfcctum rativi justorum, et a' quo operantur et vo-
a simphciter justo sicut dicitur jus paternum lunt justa. Scd voluntas nominat poten-
))

et dominativum sed propter hoc quod

; tiam vel etiam actum. Ergo inconvenienter
unicuique conditioni personai secundum justitia dicitur esse voluntas.
proprium officium ahquid proprium dcbe- 2. Praeterca, rcctitudo voluntatis non est
tur. voluntas; aUoquin voluntas esset sua rec-
si

CoNCLUSio. — Convenienter distinguitur jus

titudo, sequeretur quod nuUa voluntas csset

quod non ad alterum simpliciler est, in jus pater- perversa. Sed secundum Ansehuum, in hb.
num et jus dominativum quorum paternum :
De veritate, c. xu, col. i80, t. 1, « justitia est
inter patrem et lilium, dominativum inter domi- rectitudo. » Ergo justilia non est voluntas.
num et servum est. 3. Praeterea, sola Dei voluntas est perpe-
tua. Si ergo justitia est perpetua voluntas,
in solo Deo erit justitia.
QUiESTIO LVIII. 4. Praeterea, omne perpetuum est con-
DE JUSTITIA. stans, quia cst immutabilc. Superflue ergo
(Et duodecim quseruntur.) utrumque ponitur in defiuitioue justitiae, et
perpctutnn etconstans.
Deinde considerandum est do justitia ;
5. Praetcrca, reddcrc jus unicuique perti-

circa quam quaeruntur duodecim 1° quid : net ad principem. Ergo si justitia sit uni-
sit justitia; 2° utrum justitia scmper sit ad cuique jus suum tribuens, scquitur quod
alterum; 3° utrum sit utrum sit
virtus; A° justilia non sit nisi in pruicipc, quod est

in voluntato sicut in subjecto; 5* utrum sit inconveniens.

virtus gcneraUs ; G° utrum secundum quod G. Praclcrea, Augustinus dicit in lib. De

est gcucralis , sit idcm in esscutia cum onuii moribus Ecclesix, Qi\^. xv, col. 1322, t. 1,
utrum sit aliqua juslitia particu-
virtutc; 7° quod « justitia est amor Deo tautum ser-
utrum justitia particularis habeat
laris; 8° viens. » Non ergo reddit unicuique quod
propriam materiam; 9" utrum sit circa suum est.

passiones vcl ciroa opcratioucs tautum; Rcspondco dicendum, quod praedicta jus-
10" utrum mcdium justitiai sit medium rci; titioi deliuitio couvcnicns est, si recte iutcl-

11° utruin actus justitiae sit rcddcro unicui- ligatiH'. Cura euim omnis virlus sit babitus

quc (luod suuni cst ; 12" utrum justitia sit qui cst priucipiinn i)oui aetiis, uccesse est
praccipuu intcr alias virtules moralcs. quod virtus dcruuatur per actum bouum
circa propriam materiam virtulis'. Est au-
tem justitia* circa ca qiuT ad alterum sunt,
sicut circa propriam materiam, ut infra pa-

In edit. « perpelua et constans... Iribuendi. »

* :
ea, » etc. Deest arpunicntum « Sed contra » in
— « A » deesl in edit.
« omnibus codicibus et editionibus. Theologi ia suis
' Ila cura mss. potioribus editi passimj al. : observationibus supplent « Sed coulra esl aucto-
:

« Definialur per aclum bonum qui est circa ea rilas jurisperitorum. »

quse ad alterum sunt, sicut circa propriam malo- * Edit. addunt : « proprie. »

riom virlulis. Est aulem juslilia preecipue circa

 QU.flST. LVTIl. AUT. I I.T II. 4R1

tcbit. Kt idoo artns jusfiticV per comparatin- j)arte ipsiiis actiis. qui perpetuo durat, etsic
iieiu uil pro(»riaui niateriaui et ol)jecluui solius Dei voluiitas est perj)etua; alio niodo
tau^'itur ruiu liicitur : u Jussuuui uuieuiquo ex parto ohjecti, quia sciUcot aii(juis vult
triliueus; » quia ut Isiilorus dicil iu lil». \ j)er|)etuo facere ali(juid, et hoc re((iiiritur
tJijin., § I-2.'), lol. 380, t. ;{. « justus dicitur ad ratiouem justitia'; iion euiiu sullicit ad
tjuia juscustodit. » ratiouem justitia; (juod aliijuis velit ad horani
.\d ho<' auteiu quod alicpiis actus circa in aliijuo negotio servare jiistitiam, quia
quaiucuiuiiue luateriani sit virtuosus, re- vix iuveuitur aliijuis (jui velit iii omnibus

quiritur quod sit voluutarius, et quoil sit injuste agere ; sed requiritur quud hurao
stal>ilis et quia i*hilosophus dicit iii
tlrinus : habeat voluntatein perpetuo et iii omnibus

11 Ethic, cap. quod ad virtu-

iv, aiite lued., justitiam conservandi.
lis actuiu requiritur priiuo quideiu cpiud A(l (juartiim diceudum, quod quia « per-
« operetur scieus » secuudo auleiii quod
; petuum » non accipitur secuiidum duratio-
« eligeus, et propter del)itum liiieai; » tertio nem perpetuara actus voluutatis, iion super-
quod « iiuuu)l)iliter operetur. » l'riiuo autera flue additur « coustans, » ut sicut per hoc
horuui iucluditur iu secuiido; quia « quod (juoJ dicilur « perpetua voluntas » designa-
per iguorautiani agitur est involuuta- , tiir tjuod aliquis gerat in proposito perpetuo
rium, » ut dicitur iu lil Ethic, cap. i, circa justitiam conscrvandi ; ita etiam per hoc
med. lit ideo iu deliuilioue justitia' primo quod dicitur « constans, » designetur quod
poiiitur « voluntas, » ad osteudeuduiu quod iii lioc proposito firmiter perseveret.
actus justitia; dehet esset voluularius; addi- Ad (juintum dicendum, qiiod jiidex red-
tur auteiu de coustantia et perpetuitate, ad dit quod suum est pcr modum imperantis et
designaiidam actus firmitatem. dirigentis, qiiia judex est « justum anima-
Et ideo pra.'dicta deliuitio est completa de- tum, » et princeps est « custos justi, » ut di-
hnitio justitiaj uisi quod aclus ponitur pro
; citur inV Ethic, cap. iv et vi sed subditi ;

hahilu, qui per actuni specificatur; habitus reddunt quod suum est unicuique per mo-
eiiim ad actuin dicilur. Et si quis vellet eam dum executionis.
in debitam formain delinitionis reducere, Ad sextum dicendum, quod sicut in dilec-
posset sic dicere quod « justitia est habitus tione Dci includitur dilectio proximi, ut su-
secuudum quem aliijuis coustanti et perpe- pra (lictum est, ila etiam in hoc quod liomo
tua voluntate jus suuin uiiicuique tribuit. » servit Deo, includitur quod unicuique reddat
Et quasi est eadem deiiuitio cum ea quam quod dehet.
l'hilosophus poiiit in V Ethicor., cap. v, a
med., diceusquod « justitia est habitus se-
CoNCLUsio. — Justitia, perpetua et constans vo-
luntas est, jus suuin unicuique tribuens : vel est
cuudum queiu aliijuis dicitur operativus se- habitus, secunduni quem aliquis constanti et per-
cundum electionem justi. » petua voluntate jus suuni unicui(pie tribuit; vel
Ad priinum er^^n) diceiulum, quod voluii- est halntus, secundum quem aliquis dicitur ope-
tas liic nominat actum, non poteutiam. Est rdtivus secundum eleclionem justi. (a)

autein consuetum quod apud auctores habi-

tus per actus deliuiantur sicut .Vugustiiius ;
ARTICULUS II.
dicit, Super Joan., tract. lxxix, col. 1837,
t. 3, quod « lides est credere quod non Utritm justitia semper sit ad alterum.
vides. »
Ad sccundum dicendum ,
quod neque Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur
etiam justitia est essentialiter rcctitudo, sed quod justitia non semper sit ad alterum.
causiiliter tantum est euim habitus secun-
: Dicit ciiim Apostolus ad Hom., iii, 22, quod
dum (juem aliquis recte operatur et vult. per fidcf/i Jesu Christi. Sed
jnslitia IJci est
.\d tertiiim (licendum, qiiod voluntas po- lldesnou dicitur jier comparationem uniiis
lest dici perpelua dupliciter : uno modo ex hominis ad alterum. Ergo neque justitia.

(a) JustiUa esl virtus unicuique jus suum Iri- omni virtuto, scilicet aut Deo, aut sibi, aut proximo
buens, utilitato cotnmuni scrvata. " Ju.slilia est quiB quod suum esl reddilur. » Aml)rosiu3. — « Jiistilia
9uum cuique rcddit, alienum non vindical, utilita- osl obtemperalio legibus, scriptis, inslilulisque
tempropriam negligit, ut (equitatem custodiat com- phiiosophorum. » Cicero, lib. I De le<jibus. « Jus- —
munem. Quie el rectissime cardinalis virtus dicitur, tilia est naturaj lacita conventio in adjulorium
quia circa illam omnes aii» versantur, dum in mulloruin invenla. » Seneca, De quatuor virlutibuM.
111. 31
 ;

AH2 SUMMA TIlEOLOdirA.

2. Pra^tcroa , seciindum Angustiiium in dicilur osse jiistitia secundum quod ratio

lil). iJe morihm Kcclesioi, cap. xv, col. Wii-l, imporat irascibili ot concuj)iscibiii, ct secun-
t. 1, ad justitiam pcrtiiiet, ob lioc quod
« dum quod ha^c oi)ediunt rationi , et uni-
servit Dco, benc imperare caetcris (piai ho- versaliter sccundum (juod uiiicuique parti
mini sunt subjccta'. » Sed appctitus scnsi- hominis attribuitur (|iiod oi convenit. Unde
tivus cst liomini sul)Jectns, ut patet (icn., 1'iiilosophus, in V Ethic, cap. ult,, hauc
Suh te. IV, 7, ubi dicitur : Sn/jte?' te" erit appetil^is justitiam appellat « secundum mctaphoram
ejus, scilicet peccati, et tu dorninaberis illius. dictam. »

Ergo ad justitiam pertinct dominari i^roprio Ad primum ergo dicendum, quod justitia

appetitui: ct sic crit justitia ad seipsum. qua^ pcr fidom in nobis, cst pcr quam
fit

3. Pra!tcrca, justitia Dei est aeterna. Sed justificatur impius; quac quidcm in ipsa de-
nihil abud fuit' Deo coaiternum. Ergo do bita ordinatione partium aniina; consistit,
rationc justitiai non cst quod sit ad altcrum. sicut supra dictum est, cum dc justificatione
4. I*ra3tcrea, sicut opcrationcs quai sunt impii agcrctur. IIoc autem portinet ad jus-
ad altcrum indigent rcctificari , ita etiam titiam metaphorice dictam, quae potcst iu-
operationcs quaj sunt ad seipsum. Sed per veniri etiam in aliquo solitariam vitam
justitiam rectificantur operationes, secun- agente.
duni ilbid Provcrb., xi, Ti : Justitia simpli- Et per hoc patet responsio ad secundum.
cis dirigit viam ejus. Ergo justitia non est Ad tertium dicendum, quod justitia Dei
solum circa ea quai sunt ad altcrum, sed cst ab aeterno sccundum voluntatem et pro-
etiam circa ea qua; sunt ad scipsum. positum ajternum; ct in Iioc praecipue justi-
Sed contra cst quod TuUius dicit in De 1 tia consistit, quamvis sccundum etrectum
offic., m Dc justitia, » quod « justitiai
tit. « iion sit ab a?tcrno, quia iiihil est Deo coaeter-
ea ratio est qua societas hominum inter num.
ipsos, et vitai communitas continetnr. » Scd Ad quartum diccndum, qiiod actiones
hoc importat rcgulam^ ad altcrum. Ergo quae sunt hominis ad scipsura, suflicicnter
justitia estsolum circa ea quae sunt ad alte- rcctificantur rectificatis passiouibus per
rum. alias virtutcs morales sed actioncs quae sunt
;

llespondeo dicendum, quod, sicut supra ad alterum indigent spcciali roctiticatione,

dictum est, cum nomen justiliic a^qualita- non solum pcr comparationcm ad agentem,
teni importet, cx sua ratione justitia habct sed ctiam pcr comparationem ad eum ad
quod sit ad alterum; nihil enim est sibi (juem sunt. Et ideo circa eas est specialis
aqualo, scd Et quia ad justitiam pcr-
altcri. virtus, quai est justitia.
tinct actus humanos rcctilicarc, ut dictum CoNCLCSio. — Cum justitia actiualitatemim-
est, necesse est quod alietas *
ista quam re- portet, semper ad altenim est, ex translatione
diversorum agcre poten-
quirit justitia, sit autom alicujus ad seipsum justitia esse potest.
tium. Actiones autem sunt suppositorum et
totorum, non autcni propric locpiondo par- ARTICULUS III.

tiuni ct formarum, scu potcnliaruni; nou

Utruni justitia sit virtus.
cnim proprie dicitur quod manus percutiat,
sed homo por manum ; nc(]uo proi)ric dici- Ad tcrtium sic proceditiir. I. Videtnr
tur (|uod calor calcfaciat, sed ignis pcr ca- quod justilia noii sit virtiis. Diciturcnim
lorcm; sccundum tamen similitudinem Luc, xvii, 10 : Cum feceritis omnia qux
(piamdam luoc dicuntur. Justitia ergo pro- prxcvptn snnt vohis, dicite : Servi inuliles
pric dicta ro(piirit (iivorsitatom siqiposilo- sumns ; (/uod dchui/nus fncerc focimus. Sed
ruin; ot idoo noii (!sl nisi uuius hominis ad noii cst inulilc facere opus virtutis; dicit
alium. Scd sccundum similitudincin acci- eiiim Ainbiosius in II I)e offic., cap. \i,
piuntur iu uuo ct codem homino divcrsa § 23, col. il(), t. 3 : « Utilitatom noii peou-
priiicipia aclionnm, (piasi divcrsa agciitia ;
niarii lucri a'slimalioiu>m dicimus . sed
sicut ralio, ol irascibilis, ct concupiscibilis ac(iiiisitionom piotatis\ n Ergo facoro quod
et ideo mctaphorice m mio ot eodem homiue qiiis debet facere, iiou est opus \ irtutis. Est

' « Quaro definire etiam sic licel, ul dicamus... • In Parm. : « est. » —

* Sic cod.; iu edit. « res- :

juslitiam, amorom Doo lanlum sorviontom, ot ab pooUun. » —Sic cod.; iu edit.

* " ffiqualilas. v : —
hoc bouo impcrantem cajloris cjua) liomiui subjocla " -Eslimatioue subducimus, sed acquisitioae
sunl. >»
pietatis. »
 '

OU.^IST. LVIII, .\nT. IIl KT IV. m

autom opus justiticT. Ergo justitia uon cst non oxcludit rationom moriti, inquantum
virtus. aliquis hoc (piod sic ost noco.s.sarium, volun-
•2. I'ra'terea, qu<xl fit e.\ ne<'e.ssitato non taric agit ; excludil taiuon gloriam supor-
est Sed reildere alicui (juod
uieritoriuiu. orogationis, socuiidum illud I ad Coriiilh.,
suum est, (juod pertinet ad justitiam, est IX, 1(>Si cvanr/clizavero, non est niihi
:

necessitatis. Ergo non est meritorium, .\cti- fjloria, neressitas enim mild incumbit.
l)us aiitem virtutum meremur. Krgo justitia Ad tortium dicoiidum, quod Justitia non
iion est virtus. consislit circa oxlorioros ros, (luaiitnm ad
{. I'ra'terea, omnis virtus moralis est facere quod pertinet ad artom, sed quan-
• irca af,'iliilia. Ka autoin (lua' oxlorius con.s- tum ad hoc qiiod utitur cis ad alterum.
tituuntur non siiiit aLrihilia, sod tactihilia, (".oxci.csio. — Cum juslitia liunianas operationes
ut iKitet yter Philo.sophum in l.\ Mctnpli., bonas et rectas elliciat, ipsa necessario est virtus.
loxt. I(». Cum ergo ad justitiam pertineat
exterius faccre aliquud opiis sccundum so
ARTICULUS IV.
justum, videtur quod justitia nou sit virtus
uioralis. Utrum justitia sit in voluntate sicut in
contra est quod (iregorius
Setl dicit iii II subjecto.
Mnrnl., cap. xi.ix, 5; 7(i, col. riOi>, t. I, (]U(xl

« in quatuur virtulibus, » scilicet tempe- Ad quartum sic proceditur. 1. Vidctur

lantia, prudentia, fortitudine et justitia, quod justitia non sit in voluntate sicut in
(( tiila bona operis structura consurgit. » subjocto; justitia onim quandoque vcritas
Kespondoo dicendum, quod virtus hu- dicitur. Scd vcritas non cst voluntatis, sed
maua est quie bonum reddit actum huma- intcllectus. Krgo justitia non est in volun-
num, et ipsuni homiiiom bonum facit; quod tate sicut in subjecto.
quidem coiivonit jnstitia^. .\ctus enim ho- ^l. Pra'torea, justitia est circa ea quae sunt

bonus redditur ex hoc quod attingit

Djinis ad alterum. Sed ordinare aliquid ad altcrum
regulam ratioiiis, .secuuduiu quam humani ost rationis. Justitia crgo non est in volun-
aetus roctilicantur. Unde cum ju.stitia ope- tate sicut in subjecto, scd magis iii rationo.
raliouos humaiias roclilicot, manifcstum est 3. Pra^tcrea, justitia non est virtus intel-
qu(xl opus hominis bonum roddit; et ut lectualis, cum non ordinetur ad cognitio-
Tullius dicit in I Dc offic.y in tit. « De justi- nem unde relinquitur quod sit virtus mo-
;

tia, )) circa princ, « ex justitia pra^cipue ralis. Scd subjoctum virtutis moralis est
viri boui noiiiinantur ; » uiidc, sicut ibidem « rationalo por participationem, » quod cst
dicit, « in ea virtutis splendor est maxi- irascibilis et concupiscibilis, ut patct pcr
mus. )) Philosophum in I Ethic, cap. ult. Krgo
.\d primum ergo dicendum, cjuod cum justitia non cst in voluntate sicut iu sub-
aliquis facit quod dcbet, nou atrcrt ulilitatem j(3cto, sed magis in irascibili et concupisci-
lucri ei cui facit quod debct, scd solum bih.
abstinet a damno ejus; sibi tamen facit Sed contra est quod Anselmus dicit, lib.
utiiitateni, inciuantum spontaneaet prompta De veritate, cap. xii, col. 482, t. 1, quod
voluntate facit illud qu(j<l debet; quod cst (( justitia est rcctitudo voluntatis propter so
virtuose agere. Undo dicitur Sap., vin, 7, servata. »

(luod sopietitin Dei sobrietnlon ct justitiam Respondco diccndum, quod illa potcntia
docet, prudcntiani ct cirtutcni, fjuibus in cst subjectum virtutis, ad cujus potentiiE
vita tiihil est ulilius hominibus, scilicet vir- actum rectiticandum virtus ordinatur. Justi-
tiiosis. tia autem noii ordinatur ad dirigendum
Ad secundum dicendum, qufxl duplcx est aliqucm actum cognoscitivum; non ciiiiu
necessitas una coactionis et haec, quia
: , dicimur justi ex hoc ciuod recto ali(piid
repugnat voluntati, lollit rationeni moriti. cognoscimus. Kt ideo snbjoctnm justili;e
.\lia aut«!in
nocossitas ex obligationo
ost nou (;st intclloctus, vel ratio, (|ua' ost poton-
pra;c*pli, sivo ex necessitate flnis, quando tia cognoscitiva.
.scilicel aliquis non potest consc^iui Ilncm Sod (piia justi in hoc diciinur (juod ali-
virlutis, uisi hoc faciat et tahs nocessilas ; quid recte agimus, proximum autom prin-

'
In edit. : " boc quod est. »
484 SUMMA THEOLOGICA.
cipium nclns cst vis appotitiva nccessc est tia ciiim condividifur aliis virtutibus, ut
quod jiislilia sit in aliqua vi appelitiva sicut patct Sap., VIII, 7 : Sohrictalein et pruden-
in subjccto. tiam docet,justitia?n etvirlutem. Sed gene-
Est autem duplex appclitus : scilicct vo- rale non condividitur scu connumeratur
luiitas, qua* cst in raliouc; ct appctitus sen- speciebus sub illo frcncrali contcntis. Ergo
sitivns conscqucns apprchensioncm sensus, justitia non est virtus gcneralis.
qui dividitur pcr irascijjilcm ct concupisci- 2. Prffiterea, sicut jiistitia ponitur virtiis
bilem, ut in habitum est. Reddere autem
I cardinalis, ita etiara teinperantia et forti-
unicuique quod suum cst, non potest proce- tudo. Sed temperantia vcl fortitudo non
dere ex appctitu sensitivo, quia apprehcnsio ponitur virtus generalis. Ergo neque jusli;
sensitiva non se extendit ad hoc quod con- tia debet aliquo modo poni virtus generalis.
sidcrare possit proportioncm uiiius ad alte- 3. semper ad alte-
Pra^tcrea, justitia cst
rum scd hoc cst propriuin rationis. Undc
; rum, ut supra dictum est. Sed peccatum
justitia non potest esse sicut in subjccto in quod est in proximura, non est peccatura '

irascibili vel sed solum in

concupiscibiH, generale, sed dividitur contra peccatum quo
vohintate. Et ideo Philosophus hb. V , peccat homo contra seipsura. Ergo etiam
Ethic, cap. i, a princ, dcfinit justitiam per neque justitia est virtus generalis.
actura vohmtatis, ut cx supra dictis patet. Scd contra est quod IHiiiosophus dicit in
Ad primum ergo dicendum, quod quia V Elhic, cap. i, a med., quod « justitia est
voluntas cst appetitus rationahs, idco recti- oranis virtus. »

tudo rationis, (pia^ vcritas dicitur, voluntati Respondeo dicendum, quod justitia, sicut
impressa, proptcr propinquitatcm ad ratio- dictum est, ordinat homincm in compara-
nem noracn retinct vcritalis; ct inde est tioiie ad alium quod quidem potest esse
;

quod quandoque justitia veritas vocatur. duplicitcr uno modo ad aliura singulariter
:

Ad secunduin diccndura, quod voluntas considcratura alio raodo ad aliuin in com-

;

fertur in suum objcctura consequenter ad muni, sccundura scilicct quod illc qui servit
apprchensionem rationis; et ideo quia ratio alicui communitati, servit omnibus homini-
ordinat in altcrum, voluntas potest vcllo bus qui sub communitatc illa contincntur.
ahquid in ordine ad aiterura, quod pertinet Ad utrumque ergo se potcst habcre justitia
ad justitiaiu. secundura propriara rationem. Manifestum
Ad tcrtiuin dicendum, quod « rationale est autcm, quod oranes qui sub communi-
per participationem » non sohim est irasci- tate aUqua contincntiir cumparantur ad ,

bilc ct concupiscil)ilc, scd omiiino « appeti- coramunitatcra sicut partes ad totum; pars
tivura, » ut dicitur in 1 Ethic, cap. ult.; autcra id quod est, tolius est unde et quod- ;

quia « omnis appetitus obedit rationi. » Sub libet bonura partis est ordinabile in bonum
appctilivo autcni coinprchcnditur voluntas ;
totius. Sccundura hoc ergo bonum cujusli-
et idco voluntas potcst csse subjcctum vir- bct virtutis, sive ordinantis ali(]ucra iiomi-
tutis moralis. neni ad seipsum, sive ordinanfis ipsum ad
CoNci.LSio. —
Justitia, cuni non ad aclum aliquas alias pcrsonas singulares, cst referi-
cognoscitivum diriponduin oidinetur, sed sit ope- bilcad lionuni cdmnuinc, ad quod ordinat
ris appetilus
inlellectivi directiva, ipsa non in justitia.Et secmulura hoc actus oninium
inteliectu, neque parle alicpia sensus, sed in virtutum possunt ad justitiam pertinere,
yoluutate est tanquam in proprio subjeclo (a).
sccundum quod ordinaf horainera ad l)onum
coniinune. Et quaiitmn ad hoc Justilia dici-
ARTICULUS V. tur N irtus generalis. Et quia ail lcgeni per-

Utriim Justitia sit virtus generalis. tinel ordinarein bonum commune, ut supra
habitum est , inde cst quod falis jusfifia
Ad quintum sic proceditur. 1. Videtur pra^dicto niodo gcneralis dicifur <> jusfitia
quod justitia uon sit virtus generalis. Jusli- legalis, » quia scilieet per eam homo coucor-

< Sic cod.; in Parm. « non potest esse. »

:
Sod virlus dicilur babilus cloctivus dispositive,
(a)Nopanl Scolislii; propriuin es.so jusli(ia> et vir- nou quatonus rcolilicando passiones ID
olicilivo.
luluin ipsi annexaruni subjoclari in voiuutalo, quia niipolilu sensilivo disiionit voluntalem ad roctam
virlus osl habitus eloclivus, el ipsius cst rcctaiu oioclionem. Undo virtus non nocessdrio, quiahabi-
laccro eleclionem. Dobet ergo subjoctari in ea po- tus oloclivus est, in voluutote subjectatur.
teulia cujus cst cligcro liojc uulcm csl voluutas.
:
 Or.^^ST. LVIII, ART. V FT VI. m
dat legi onlinanti arfii> nniniiim virtnfiini :{. PiiTtcrca, por hoc quod alirpia virtus
in bonuni cominnne. • «rdinat actum suum ad alliorem finem, non
A(l prinHun erp^ tlicentiuni, ijnod justitia divcrsific.ilnrsccunduin esscnfiam habifns;
comii\ iililnr sen connnmeratnr aliis virtnfi- sicut idem habitus tempc-
est esscnlialifer
bns, non inquanlnni cst generalis, sed in- ranti.T, etiamsi actus cjus ordinctnr ad bo-
qnantum est specialis virtus, ut infra dice- num divinum. Scd ad jnslitiam lcgalcm
tur. poilinct (|U(»d actus omninin virtutiiin ordi-
Ail sccundum dicendnni, qnod teniperan- ncntur ad altionMu nncm, id cst, ad bonnm
tia et furtitudo sunt in appeliln sensilivo, id communo multitudinis, qnod prffcminel
est in concupiscibili et irasciltili. Ilujusmodi bono unius singularis pcrsona?. Ergo vide-
antem vires snnt a[)petifisa* (piornmdam tur cpiod jn.stitia lcgalis esscntialiter sit
t)onornm particuiarinm, sicut et sensns est omnis virtus.
particuiarinm co^Mioscitivus. Sed jusfitia est i. Pra-tcrea, omnc bonum partis ordina-
sicut in snl)j(}cto in appetitu inlellectivo, bilc est ad bitnuin fotius; uiidc si non ordi-
qui potest esse universidis boni, cnjus in- netur iii illud, vidctur cssc vanum et frns-
telleclus est apprehensivus. Et ideo jnstitia tra. Scd illud quod est sccundum virtutcm,
niaijis polest esse virtus generalis quam non potcst esse hnjusmodi. Ergo videtur
temperantia vel f»»rtilndo. (piod nullus actus possit esso alicujus virtu-
Ad tertinm dicendum, quod illa qu:e sunt tis,qui non porfincat ad Justitiam gcncra-
ad seipsnm, stmt ordinabilia ad alterum, lem qua; ordinat in boiium commune :
,

pra^cipne (piantum' ad bonum communc. et sic videtur quod justitia generalis sit
Inde et justitia legalis, secundum qnod idem in essentia cum omiii virfutc.
ordinat ad bonum comraune, potest dici Sed contra cst quod dicit Philosophus in
virtus pencralis; et cadem ratione injnstitia V Elhicor., cap. i, paulo ante fin., quod
potest dici peccatum commune unde dici- ; multi in propriis quidem possunt virtuto
((

tur .loan.,
I ui, i, quod omno peccatum est uti, in his auteni qusp ad alterum sunt, non
iniquitas. possunt; » ct in 111 Polit., cap. iii, ante
Co.Ncnsio. — Cum per justitiam omnium vir- mod., dicit quod non est simpliciter eadem <(

tutum actus ad Itunuui commuue ordinentur, ipsa virtus boni viri ct boni civis. »
est virlus generalis. Sed virtus boni civis est justitia gcncralis,
per quam aliquis ordinatur ad bonum com-
ARTICULUS VI. mune. Ergo non cst eadem justitia gencralis
Utntm justitia, secundum quod est gene- cum virtute communi; sed una potest sino
alia haberi.
ralis, sit idem per essentiam cum omni
Rcspondco dicendum, quod gencralo di-
virtute.
citur aliijuid dupliciter : nno modo per
Ad s<3xtnm sic proceditur. 1. Vidctur pra'dicationem ; animal cst generalo
sicut
quod sccuncJum quod cst gcncralis,
justitia, ad homincm et equnm,
ct ad alia hujus-

sit idcm pcr cssenliam cum omni virtutc. modi et ; hoc modo goncrale oportct quod
Dicitcnim l'lnlt).s(»pbus in V Etfiic, cap. i, sitidom cssentialitor cum his ad qua^ est

in (In., quod <( virtus et justitia legalis est gcneralc, quia genus pcrtinet ad esscntiam
eadcm oinni virtuti, csse autem non est spocioi ot cadit in dofinitionc cjus. Alio modo
idem. » didernnt solum sccun-
Sed illa (\\iiv. dicitur aliquid gcnerale sccundum virtutom,
dum essc, vel secundnin rationcm, non dif- siciit causa universalis est gcnoralis ad
ferunt sccundum csscntiam. Ergo justitia onincs suos cffoctns, ut sol ad omnia cor-
est idem sijtundum es.sentiam cum onmi pora, qua^ illuminantur, vel immutantur
virtnt<\ por virtutom ipsius; ot hoc modo gcncralo
2. I'ra?tcrea, omnis virtus (lua'. ik^^u cst non oportct cpiod sit idom in cssenlia cum
idem pcr csscntiam cum omni virtutc, cst his ad (pia; est gencrale quia non cst oadem ;

pars virtutis. Scd justitia pra-dida, ut ibi- es.sentia caus.e ot oiroctus.

dcm Philosophns dicit, « non cst pars vir- Iloc aulom modo, secuiidum pr.Tdicta,

tutis sed tota virtus. n Ergo pra^dicta jnstitia ju.«titia lcgalis dicitur csso virtus generalis,

CvSt idem essentialiter cum onmi virtutc. iiKpiantum scilicct ordinat actus aliarum

AJ. deest « rpiantnm. »

480 SUMMA THE(JL(J(;iCA.

virtutum ad suum finem, quod cst movero causalifer tantum generalis appellatur. Si vero

pcr imperium omucs alias virtutos sicut ;

dicamus justitiaru lepralom, virtutem esse ciijus

enim charitas potcst dici virtus gciicralis, adus modo ad jjonum coinmune ordinatur,
alirpio
scrnnduin eam justitia- legabs acceptionem, po-
inquantum ordinat actus omnium virtutum
torit Justitia legalis etiam cssenlia, eadem esse
ad bonum divinum, ctiam justitia lcgalis,
ita
cum qualibet virtute (a).
inquantum ordinat actus omnium virtutum
ad bonum communc. Sicut crgo charitas,
quae respicit bonum divinum ut proprium
ARTICULUS Vn.
objcctum, cst quajdam spccialis virtus so- Utrum sit aliqua justitia particularis
cundum suam esscntiam, ita etiam justitia prxter justitiam f/eyieralem.
lcgalis cst quffidam spccialis virtus sccun-
dum suam cssentiam, secundum quod res- Ad septimum sic proceditur. 1. Videtur
picit commune bonum ut proprium objec- quod non sit aUqua Justitia particularis prae-
tum. Et sic cst in principc principalitcr ct tcr Justitiam gcncralcm. In virtutibus enim
quasi architectonice, in subditis autem se- nihil est superfluuiii, sicut nec in natura.
cundario et quasi ministrativc'. Scd Justitia gcncraUs suffiricnter ordinat
Potest tamcn quailibet virtus, secundum hominem circa omnia quae ad alterum sunt.
quod a pradicta virtutc, spcciali quidcm in Ergo non est necessaria aliqua Justitia par-
essentia, gcncrah autcm sccundum virtu- ticularis.
tem, ordinatur ad bonum communc, dici unum et multa non diversi-
2. Praeterea,
justitia lcgahs et hoc modo loqucndi justi-
; ficantspecicm virtutis. Sed Ju.stitia legaUs
tia lcgahs est idcm in esscntia cum omni ordinat homincm ad alterum, secundum ea
virtutc; diffcrt autcm rationc. Et hoc modo quae ad multitudincm pertinent, ut ex prse-
loquitur Philosophus. dictis patet. Ergo non est alia .species Justi-
Unde patet responsio ad primum et sc- tiai quae ordinct hominem ad aUerum in his
cundum. qua> pertinent ad unam singularem perso-
Ad tcrtium dicendum, quod etiam illa nara.
ratio secundum hunc modum procedit de 3. Praeterea, interunam singularem per-
justitia legali, sccundum quod virtus impo- sonam et muUitudinem civitatis media est
rata a Justitia legah, justitia lcgaUs dicitur. muUitudo domestica. Si crgo est Justilia
Ad quartum dicendum quod qua'Ubet , aUa particularis per comparatiouem ad
virtus sccundum propriam rationcm ordi- unam pcrsonam praeter justitiam genera-
nat actum suum ad proprium fincm iUius lcm, pari ratione debct esse alia Justitia
virtutis; quod autcm ordinetur ad ultcrio- oeconomica, qua^ ordinct hominem ad bo-
rem finem sive semper sive aliquando, hoc num commune unius familia' quod (piidem ;

non habetur ex propria ratione sed opor-

' ; non dicitur. Ergo nec aUqua particularis
tet esse aUam supcriorcm virtutem, a qua Justitia cst pra^ter Justitiam legalem.
in iUuni fincm ordinetur ; ct sic oportet csso Scd contra est quod (iiu-ysostomus, Super
unam virtutem supcriorcm, qua) ordinct illud Matth., v : Beati qui esuriunt et si-
omnes virtutcs in bonum communc, quaj tiuut jusdtinm, dicit, Hom. xv. § i, col. 186,
est Justitia legaUs, ct est alia pcr csscntiam t. 11 * .lustitiam aul(>m ilicit vel univer-
: ((

ab omni virtuto. salcm virlutem, vel particularem, avaritiae

CoNCLUsio. — Ka lepalis jiisUtia, qiin^ proprie contrariam. »
et per sp, boiuiin comimine respicit, esseiitia spe- Uespondeo dicendum, qiiod, sicut diclum
cialis virlus cst, a oa-teris virlulibus distiucla, et non
est, justitia legalis est esscntialiter om-

' hi Parm. : « adminislrativo. » — ' In Pann. : ralis esl specialis virtus a cfctoris virtutibus realiter
« babct. » — ' Edil. Vivos. distincla.
(a) Suul qui pulant jusliliam generalem non esso Si dicas banc justitiam generalem amplecti om-
specialem virtulem, setl rationem (luamdam omui nes virtulos, nec esse partem virtutis, sed tolam el
virtuticommnnoui, ila quod (luatonus fortitudo, inlegram virlutem juxta Philosopbum. V Elhic,
movel mililem ad slronue i)ugnandum prop-
V. g., cap. 1. —Rospondetur .sensuni Philosophi esse
ler boneslalcm proi)riam fortiludinis, sortialur (piod qufecumque virtus prout a justitia generali
nomeu fortiludiuis (lualouus voro movet ad sic
;
iinperatur, potest denominari justilia generalis, eo
dimicandum propter ijonum connuuno dicatur jus- sensu quo quaMibet virtus prout a charitate impe-
titia gonoralis. Simililor do teniporantia, justitia
ralur, polost dici quodanimodo cbaritas, el cbari-
parliculari ct aliis virlulibus. Scd juslilia geue- tatis pricceptuin tota lox.
 :

OU.^.ST. LVIII, ART. VII ET VIII. 4ft7

ni:* virttis; se«l oportet pra«ter justitiam riam specialem. Quia super illud fien., ii, li
leiralfni, qii.T onlinat hoininfni imniodiato 1'luvius r/Ufirtus ipse cst Kuphrntes, dicit
ail lM»nuin (-nnnnnno, es;;»' alias virlulos (ilossa ordiii., ox August., lih. II l)e Gcn.
([ua» immediate ordinant hominem circa cuiit. Manich., cap. x, col. 201, t.3 « Eu-
:

[tarticnlaria hona; iiua* qniih^n possunt (^sso [ihratos, fruf^ifcr, intor|)rct.ilur ; nec dicifur
\tA ad si'ipsum. vel ad altcram sinLMilarom coiifra quos vadat, ([uia jiisfifia ad omiics
p«>rsonam. Sicut erpro pra^tcr justitiam lofra- anima> partcs portinet. » Hoc aiitcm non
Icm o[M)rtet esso ali(|uas virtntos particula- essct, si hahcret matcriam spivialcm ([uia :

rcs, ijua' ordinent homincin in seipso, puta ([na*IiIiot matoria spj^cialis, ad ali([nam spc-
tiMn[H'rantiam et fortitudincm; ita etiam cialcm [)otentiam p(;rtinct. Erg-o justitia
[ira-tcr justitiam lc^vilcm (([lortet es.se parti- l^articularis non hahct matcriam spccia-
t nlarem quamdam juslitiam, quaj ordinet lcm.
hnmincm eirca ca (pia' sunt ad alteram sin- a. Pra'ferea, Augustinus dicit in lib.
i,'ulurem pers<^)nam. LXXXIIl Quivstion., q. lxi § 4, col. ol, ,

Ad priinum ergo dicendum, quod justitia t. 6, qu(3d quatuor sunt animai virtutes,
((

loLralis sufficicnlcr (|nidcin ordinat lioniinom quihiis iii hac vifa spiritualitcr vivitur, scili-

ad altorum; (jnantnni ad
in his (|ua' snnt cot toiiqtoraMlia, [irmlcntia, foiiitudo ct
communo quidom honum immediatc ([uan- ;
justitia ; » ot dicit quod ([uarta « cst justitia,
tum autcm ad honum unins sin^ularis por- quai pcr oinncs diflunditur. » Ergo justitia

sona', mediato. Kt idoo op(»rtot esso ali([uam [larficularis, qiuc cst una do quatuor virtu-
particnlarcm Jnsfiti;im, ([ua* immodiate or- fihus cardinalibus, iion habct specialcm
dinot homiuem ad honum altorius singularis matoriam.
persona'. 3. Prsptcrea, justitia dirigit hominem suf-
Ad secnndum diicndum, quod honum ficicntcr in his qna? sunt ad alterum. Sed
commune civilatis et honum siuirularc unius [)eromiiia qua; sunt hujus vita3, homo po-
persome non diirorunt solum secundum tcst ordinari ad alterum. Ergo materia
nniltum ct [lancum, sed secundum forina- justiticC cst prcneralis, ct iion spccialis.
lem difrcrontiam. Alia enim est ratio honi Scd contra cst quod Philosoplius in V
communis et honi sin«nilaris, sicut alia est Ethic, cap. II, a med., ponit justitiam par-
ratio totius et partis. Et ideo Philosophus iii ticularcm circa ea specialitcr quae pcrtincnt
I Polit., cap. I, circa priiic, dicit ([uod » iion ad communicationcm vita3.
hene dicunt qui dicunt civitatem et doinnm, Rcspondeo diceiidum, quod omnia quae-
et alia hujusmodi, dillorre solum multitu- ciim([ue rcctificari possunt pcr ratioiicm,'
non specie. »
dinc, et paniitafe, ot sunt inatcria virtutis moralis, qua^ dcfinitur
Ad tertium dicondum, quod domestica [)cr ratioiicm rcctam, iit patct pcr Philoso-

multitudo, sccundum riiilosoplium in I I)Iium in II Ethic, cap. ii et vi. Possunt

Poltt., cap. m, distinguitur socundum tres aiitem per ratioiiein rectificari et intcriorcs
ronjufrationcs : scilicot uxoris ct viri, pafris aiiima' [)assioncs, ct extcriorcs actioncs, ct
ct (ilii, doinini et servi; quaruin pcrsoiiarum rcs cxtcriorcs, quic in usuin hominis vc-
una est quasi ali([uid alterius. Et idco ad niunt. Sed tamen per exteriorcs actiones,
hujnsmodi [)ersonas • non est simplicifor cl pcr cxtcriorcs rcs qiiibus sil)i invicom
Justitia, s(.'d ([iKiMlam justitiai species, scilicct hominos c(jminunicarc possunt, atltjiiditur
(T?conomica, ut dicitur in V tltldc., cap. vi ordinatio unius hominis ad altcrum ; sccuii-
ot ult., in fin. dum autcm intcriorcs passioncs, considcra-

CoNci.usio. — Prfptcr legalcm juslitiara, neccs-

fur rcctificatio liomiiiis iii sci[)So.

-^arium est esse ali({uain aliam rirtutem, seu Et idco cuni Justitia ordinctur ad altcrum,'
inslitiarn, qiia liomo oniinelur in liis quii' aii non cst circa totam matcriam virtutis mo-
^mgularem personam altiiicnt. ralis, scd soluin circa cxtcriores actioncs et
rcs, sccundnm ([uamdam rationcm ohjccti
AUTi(:i;Lrs viii. s[iocialoin, proiit scilicct sccuudum cas unus

Vtnim jitstitia particularis habeat homo altori c(jordinatur.

materiam specialem. Ad [»riiiiiiin (jrgo dicciidiim, ([iiod Jiisfitia

[icrfinct ([uidom oss(;ntialitcr ad iinaiii [)ar-

Ad oclavum sic proceditnr. I. Videtur tcm anima* in ([iia est sicut in suhjccto,
quod juslitia parlicularis non hah('at mate- scilicct ad voluntatem, quae quidem movot
488 SUMMA THEOLOGICA.
per siium impcrium omncs' animsR partes; nisi passioncs sint rcctificataB ;
quia ex inor-
ct sic justitia non directc, scd quasi pcr dinationc pa.ssionum provenit inordinatio in
quamdam redundantiam ad omnes alias pra'dictis opcrationil)US propter concupis- :

animae partcs pcrtinet. centiain enim vencreorum proceditur ad

Ad secundum diccndum, quod, sicut su- adultcriuin, ct propter supcrfluum amorem
pra dictum est, virtutes cardinalcs dupliciter pecuniae proccdilur ad furtum. Ergo oportet
accipiuntur uno modo secundum quod
: quod justitia sit circa passiones.
sunt spccialcs virtutes habentes determina- .']. Praitcrca, sicut justitia particularis est
tas materias; alio modo secundum quod ad altcrum, ita etiam et ju.stitia Icgalis. Sed
significant quosdam generalcs modos virtu- justitia legalis est circa pa.s.siones; alioquin
tis hoc niodo loquitur ibi Augustiims
; et : non sc cxtenderet ad omnes virtutes, qua-
dicitenim quod « prudentia est cognitio rum qua^dam sunt manifeste circa passiones.
rerum appetendarum ct fugiendarum; tem- Ergo justitia est circa passiones.
perantia est refrcnatio cupiditatis ab iis quae Sed contra est quod Philosophus dicit in
temporalitcr dclectant; fortitudo cst firmitas V Etldc, cap. i et ii, quod est circa opera-
animi adversus ea quai tomporaliter molcsta tioncs.
sunt; justitia cst quae pcr caiteras dilTundi- Respondeo dicendum, quod hujus quaes-
tur, dilcctio Dei ct proximi, » qua? scilicct tioiiisveritas ex duobus apparct primo :

estcommunis radix totius ordinis ad alte- quidem ex ipso subjccto justitiae, quod est
rum. voluntas cujus motus vcl actus non sunt
;

Ad
tcrtium dicendum, quod passioncs in- passiones, ut supra habitum cst; sed solum
teriores quae sunt pars materiae moralis, motus appetitus sensitivi passiones dicun-
secundum se non ordinantur ad altcrum, tur et ideo justitia non est circa passiones,
;

quod pcrtinet ad spccialcm rationem justi- sicut temperantia et fortitudo, quae sunt
tiae; scd earum efTcctus sunt ad alterum irascibilis et concupiscibiUs, sunt circa pas-
ordinabilcs, scilicet operationes exteriores. siones. Alio modo ex parte materiai; quia
Undc non sequitur quod materia justitiae sit justitia est circa ea quae sunt ad alterum,
generalis. non autem per passiones interiores imme-
CoNCLusio. — Cum per justitiam particularem diatc ad altcrum ordinamur.
homo ad alterum ordinctur, nonnisi circa exte- Et ideo justitia circa passiones nonest(a).
riores hominis actioncs et res quibus unus homo Ad primum crgo dicendum, quod non
alteri coordinalur, ut circa propriam materiam, quaelibet virtus moralis cst circa voluptates
versatur. ct tristitias sicut circa matcriam ; nam for-
titudo cst circa timorcs
audacias sed et ;

ARTICULUS IX. omnis virtus moralis ordinatur ad delecta-

Utrum justitia sit circa passiones. tionem ct tristitiam, sicut ad quosdam fines
consequentcs quia, ut 1'hilosophus dicit in
:

Ad nonum sic proceditur. 1 . Videtur quod VII Ethic, cap. xi, in priiic, u delectatio et
justitia sit circa passiones. Dicit enim Philo- tristitia cst fiiiis priiicipnlis, ad (jncm respi-
sophus, in II Ethic, cap. ni, circa princ, cicntcs, unumquotl(]uo hoc quidem malura,
quod « circa voluptates et tristitias est mo- hoc. autem bouum dicimus; » et hoc modo
ralis virtus. » Voluptas autcm, id est, delec- pertinoiit etiam ad justitiam, quia « non est
tatio ct tristitia, sunt passioiius quaMlam, ut Justus (|ui 11011 gaudot Justis operationi-
supra liabitum cst cum dc passioiiibus
, bus, ut dicitur in
)) Ethic, cap. viii, a
I

agcretur. Ergo justitia, cum sit virtus mo- ined.

ralis, erit circa passioncs. Ad secundum dicendum, quod operatio-
2. per Jiistitiam rcctificaiitur
Pra*tcrca, nes exteriores mcdia^ suiit (luodammodo in-
opcrationcs quai suiit ad alterum. Sed ope- (er res exteriores, (jua» sunt earum maleria,
rationcs hujusmodi rectificari non possunt, et inter passiones interiores, quae suut ea-

* Parm. addit : « alias. » siones. Justus enim firmiter vull servare nequalita-
(a)Juxla Wichardum virlus potest osso circa ali- loni in oporationibus nd allerum; sed videl hanc
quid Iriplicitcr per so ol primo; pcr so ot uon
:
imi^ediri per inordinatiouom passionum, ideoque
primo; per accidens ot ox consequenli. Justitia est passionum moderationem imperat, et imperando
circa passiones lerlio niodo inquantum juvat , coadjuval.
(orlitudiuem et temperaQllam quee suut circa pos-
 Qr.^ST. LVIII, ART. I\ KT X. 4S9

rum priijcipia. Contiiigit autoin quaiuK><|uo quoad nos. » Krgo ot in justitia est medium
esso <U'fertuin iii tino eoruni, sine hue (luoil rationis noii rei.
sit defeetus in aiio; sicut si aru|uis surrii^iat •2. I'ra'terea, in his (|ua' simpliciler sunt
reni alterius non cupiditate habendi, sed hona non est accipero supcrnuum et dimi-
vi>Unjtate nocendi ; vel e converso, si ali(|uis iiutiim, et per con.se(|iiens nec mediuiii ,

alterius reni concupiscat, quani taineii sur- sicut patet de virtutihus, ut dicitur in II

ripero non velil. Rectillcatio crgo operatio- Etfiic., cap. vi, ad fin. Scd justitia est circa
nuin, secimdum (juod ad exterlora terinlna- simplicitcr bona, ut dicituriii V Ethic, c. i,

tur, pertinet ad justitiain sed rectilicutio ; paruin aiile lued. Krgo iii jiistitia non est
eanim, secundum quod a passionihus oriun- mediiiin rei.
tiir, pertinct ad alias virtutes niorales, iiuai 3. I'ra'torea. iiialiis virtutibus idco dicitur
suiit circa passiones. l lule surreptionem esse modiuin ratioiiis, ct noii roi, (luia diver-
alieniT rei justitia iinpedit in(iuantuni est simodeaccipitur pcr comparationem ad di-
contra aMjualitatem in cxteriorilius consti- vcrsas personas; quia « (juod uni cst mul-
tucndain; liheralilas vero iiuiuantum pro- tum, alteri est parum, » ut dicitiir in 11
ah iinuKxIerata conciipiscentia divilia-
cedit Etliic, cap. VI, aiitc mcd. Scd hoc ctiam
rum. Sed quia operationes exteriores non observatiir iii justitia; non cnim cadera
hahent speciem ab interiorihus passionibus, p(Bna punitur qui pcrcutit principcm, et qui
sed maj^is a rebiis cxtcriorihus sicut cx ob- pcrcutit privatam pcrsoiiam. Krgo etiam
jectis, ideo per se lo^iuendo operationes juslitia iioii liabet mcdium rei, sed medium
exterioresmagis sunt materia justiliae quam rationis.
aliarum virtiitum moralium. Sed contra est quod Philosophus, in 11
Ad tertium dicondum, quod honum com- Ethic, cap. vi et vn, ct lib. V, cap. iii et iv,
mune est finis singularum personarum assignat medium justitia! secundum propor-
in communitatc existcntium; sicut bonuni tionalitatcm arithmeticam, quod est medium
tntius, fiiiis cst cujuslibet partium. Honum rei.
autem iinius personae singularis non est Respondeo dicendum, quod, sicut supra
finis altcrius. Et ideo justitia legalis, (juae dictum cst, aliae virtutes morales i^rincipali-
ordinatur ad bonum communc, magis so ter consistunt circa passioncs ;
quarum rec-
potest extcndcre ad interiorcs passiones, tificationon attcnditur, nisi sccundumcom-
quibus homo aliqualitcr disponitur in scipso, parationem ad ipsura horaiiiem, cujus sunt
quam justitia particularis, quae ordinatur ad passiones, secundura scilicet quod irascitur
bonum alterius singiilaris pcrsonai quam- ; et concupiscit, prout d(3l)ct, .sccundum diver-
vis justitia legalis principalius se extendat sas circumstantias. Et idco medium talium
ad alias virtutes quanlum ad exteriores ope- virtutum non accipitur secundum propor-
rationcs earum, inquantum scijicct praecipit tionem iinius rci ad altcram, sed solum se-
k'X « fortis' opera faccre, el (lua.' tcmperati, cuiidiira comparatioiicm ad ipsum virtuo-
et quae mansueti, » ut dicitur in V Ethic, sura et proptcr hoc in ipsis est mcdium
;

cap. n, a princ. solum secundum rationcm quoad nos.

CoNci.isio, — ('Min homo per passiones intf- Scd matcriajustitiic cst cxterior opcratio,
riores non ordinetiir ininicdiate ad alterum, nou seciinTluin (piod ipsa vcl rcs cujus cst usus,
potest circa eas esse justilia, ([ua homo ordinatur debitam proportionem hahet ad aliam p(>rso-
ad alterum. nam : et idco m(,'dium justitia! consistit iu
quadain proportioiiis a^qualitato rci extcrio-
ARTICULUS X. ris ad personam cxtcriorem. .Equale autcm

Ctrtim medinm justitise sit mediiun rei. cst rcalitcr mcdium intcr majus et minus,
utdicitiirin \Mrlaph., tcxt. tO; uiide jus-
Ad decimum sic proceditur. Videtur I . titia habet mediuni rci.
qiiod medium justitiai non sit medium rei. Ad primum ergo dicendiiin, <|iiod hoc
Ratio enim generis siilvatur in omiiihus mcdiuin n^i est eliain mediiim ralioiiis, et
speciebus. Scd virtus moralis iii II Elhic, idco iu justitia salvatur ratio virtutis inora-
cap. VI. deflnitur esse « habitus elcctivus in lis.

inedietate exislcns ^detenuinata ratione Ad ^^secundum diceiuluin, qiiod boimm

lix Parm. ; « fortia, »

 .

400 SUMMA THEOLOdlCA.

simplinitcr duplicitcr dicitur : iiiio niodo Sed contra e.st quod Ambrosius dicit in I

quod o.stomniljusmodis bonum, sicut virtu- De offir., cii\). xxiv, § 11.">, col. C2, t. .3 :

tcs sunt bona;; et sic iu bis quai sunt bona (( .Inslilia cst (jua! .suuni cuiquc tribuit,

simpliciter, non est accipcre racdium et alicnum non viudicat; utilitatem propriam
cxtrcma; alio modo dicitur aliquid simplici- ncgligit, ut communem a:'quitatcm custo-
terbonum, quia cst ab.solutc bonum, scilicct diat. »

socundum suam naturam considcratuni, Ilcspondco dicendum, quod, sicut dictum

quamvis per abusum possit ficri malum, cst, matcria justitia.' est opcratio exterior,
sicut patct de divitiis ct honoribus; ct in ta- secundum quod ipsa, vel res qua per eam
libus potcst accipi u supornuum, ct diniinu- iitimur, proportionatur alteri pcrsona?, ad
tum, ct mcdiuni, » quantum ad homines, quam por justitiam ordinamur. IIoc autem
qui po.ssunt eis uti vel bene vel male ; et sic dicitur e.sse suum unicuique persona? quod
bona dicitur essc justitia.
circa simplicitcr ei sccundum proportionis a^qualitatcm de-
Ad tcrtium diccndum, quod injuria iliata bctur; ct idco proprius actus justitia; nihil
aliam proportioncm habct ad principcm, ct aliud cst (juam rcddere unieuique quod
aliam ad pcrsonam privatam ct idco opor- ; suum est.
ada^quarc utram(iuc injuriam per
tet alitcr Ad primum ergo dicendum, quod ju.stitiae,
virHhctam quod pcrtinct ad divcrsitatcm
;
cum sit virtus cardinalis, qua?dam alia^ vir-
rei, et uon solum ad diversitatcm rationis. tutcs sccundariai adjunguntur, sicut miscri-
hujusmodi virtutes,
CoxcLusio. — Cumjustitia ver.sctur circa cxte-
cordia, liberalitas etalia^

riores operationcs ot res, niedium in ca cst mc-

ut infra jiatcbit. Et idco subvcnire miseris,
dium rei consistens in quadam proportionis a;qua- quod pcrtinct ad miscricordiam sivo pieta-

litate rei exterioris ad exteriorem personam. tem, et libcralitcr bencfaccrc quod pcrti- ,

net ad liberalitatcm, pcr quamdam rcduc-

tionem attribuitur justitise sicut principali
ARTICULUS XI.
virtuti.

Utrum actus jiistiticV sit reddere iinicuique Et pcr hoc patct responsio ad secundum.
quod suum est. Ad
tertium dicendura, quod, sicut Philo-
sophus dicit in V Ethic, cap. iv, orane su-
Ad undccimum sic Vidctur
proccditur. 1. pcrlluum in his qua^ ad justitiam pertinent
quod actus justitice non sit rcddere unicui- lucrum extenso uomine vocatur sicut et ;

omne quod minus vocatur damuum ; et

quc quod suum est. Aug-ustinus enim, XIV cst,

De Trinit., cap. ix, col. lOU), t. 8, attribuit hoc idco quia justitia prius est cxercita, et
justitisR subveniro miscris. Sed in subve-
commnnius cxcrcctur iu voluntariis com-
nicndo miscris non tribuiinus cis ([ua^ sunt mutationibus rcrum, puta cmptionc et ven-
corum, scd magis qua>. snnt nostra. Krgo ditione, inquibus proprie hiec nomina di-
justitia3 actus non cst tribuere unicuiijuo cuntur ct oxindc dcrivantur Iutc nomina
;

quod suum cst. ad omnia circa qu;e potcst cssc Justitia. Et

2. Praetcrea, Tullius, in lib. De offic, tit. eadem ratio est de hoc quod est roddere uni-
((Dc princ, dicit quod
justitia, » circa l)e- <* cuique quod suum cst.

neliccntia, (piam bcnignitatcm vcl iilieraii- CoNCLusio. — l'ri>prius justilia; actus est luni-

tatem appcllaro licot, ad justitiam portinet. » cuiquc tjuod suuui est reddere.

Scd libcralilatis cst de proprio daro alicui,

non de co quod est ejus. Ergo justilitB ARTICULUS XII.
actus non cst rcddcro unicuique quod suum
ost.
Ltrumjustitia prxcmincat i)i/rrn))mc<!
3. Pra^teroa, ad justitiam pcrtinet non so- virtutcs moralcs.

\\m\ rcs dispcnsarc dol)ito niodo, sed oliaiii

injuriosas aclioncs cobibcrc, puta bomicidia, A(l (liKxhrinuun sic procoditur. I. Vido-

adultcria ot alia hujusmodi. Sed reddcro tnr (luod justitia non pravmineat inter
(piod .suuin cst, vidcliir soluin ad disp^Mi.sa- oiniics virlutcs moralcs. Ad justitiam cniin

tioncin rcruin pcrliiicrc. Eri;o noii suriicicn- pcrliuot rcddcrc allcri (piod suuin cst; ad li-

tor per hoc notillcatur actus justilia», quod iicralitatcm autcm pcrtinct dc proprio daiv,

dicitur actus (^jus osso rcddoro unicui^iuo (piod virtuosius csl. Ergolibcralilas esl ma-
.
quud suum csl jor vutus quum justilia.
 ;;

KT OU-F.ST. LIX. AP.T. iOl

OU.EST. LVIII. Aur. \11. I.

•2. Pra>lerea, iiihil ornatiir nisi per aliiiuiil liberalitas autein ad omnes so oxteiidere

dipriiiu.s so. Setl niajjnauiniilas osf oruaiuiMi- Wiwx potest; et iteriim liberalitas qua» de .suo

tuni ol juslitiiL' et ouuiiuui virtutuiu, ut dat, siqtiM Jiistitiaiii fiiudatur, pcr quam
dicitur in W Ethic, cap. ui, anto med. Ergo conservatur unicuiiiuc iiuod suuiu cst*.
niagnaniiuitas e.st nt)l»ilii>r »iuain Justitia. Ad secimdum diceuduiu, iiuod magnaui-
3. I*rieterea, virtus est circa difticilo et niitas, (luaudo superveuit Justitiic, augct

bonuin, ut dicitur in II Ethic, cap. ui. Scd ejus bouitatem qiiaj tamcii siuo Justitia uec
;

forlitudo est oirca nuiLris difticilia (|uam Jus- virtiitis rationom habcrct.
tilia, id cst, circa pericula luortis, ut dicilur Ad terlium diceudum, quod fortitudo, ctsi

in III Ethic, cap, vi. Ergo fortitudo est uo- consistat circa (lifticili(3ra, uou taiucu cst

bilior justitia. circa meliora, cum sit soluin iii bcllo ulilis,

Sed contra est quod TuUius dicit iii I Justitia autem ct in bello et in pace, sicut

0//iCy tit. <i iJe justilia. » in iiriuc: « lu Jus- dietum est.

titia virtutis spleudur est maximus, ex qua CoNci.rsio. — Cum jiistitia tam moralis qiiam
boni viri nomiuautur. » lepilis sit virlus oxistons in voluntatc et qua a(i
Uesi)4)iideo diceuduiu, (piod si lo^iuamur altfiuiii iionio onlinatur ea est omnium virtutum
de Justitia legali, mauifestum est quod ipsa moraiium exeellenlissima.
cst pr.TcIarior inter omnes virtutes morales
inquautuiu l>ouum commune pr.Teminet
bono siugulari unius pers(»n.T;et sccundum
QUyESTIO LIX.
hoc Philosophus, iu V Ethic, cap. i, aute DE INJUSTITIA.
fin., dicit quod u praeclarissima virtutum (El qualuor quaerunlur.)
Yidetur esse Justitia, et ueque est llesperus,
neque Lucifer ita admirabilis. » Sed etiam si Dcindc considcrandum cst dc injustitia ;

lo^piimur de Justitia particulari, prsBcellit ct circa hoc qu.Truutur quatuor 1° utrura :

iuter alias virtutes morales duplici rationc : iujustitia sit specialc vitium 2° utrum in- ;

quaruiu prima potest sumi ex parte subjecti, jiista agcre sit proprium injiisti utrura ;
.'{"

quia scilicet est iu nobiliori partc auimai, id aliquis possit iujustum pati volcus 4° utrura ;

est, in appetitu rationali, scihcet in volun- injustitia ex suo genere sit pcccatum mor-
tate, aliis virtutibus luoraliims existeutibus taie.
iu appetitu .seusilivo, ad quem pertiueut
passiones, quaj sunt materia aliarum virtu- ARTICULUS PRIMUS.
tum niuralium. Secunda ratio suiniturcx
Utrum injustitia sit vitium speciale.
partc objecti : uam aliaj virtutcs laudautur
solum secundum bouum ipsius virtiiosi Ad primum sic proceditur. 1 Videtur (piod
.

autem laudatur secundum qiiod vir-

Jiistitia iiijustitia non sit vitium spccialc. Dicitur
tuosiis ad alium bciic sc habct ct sic Juslilia ; cuim I Joan., iii, i Omnc percatum est
:

(luolammodo est bouum altcrius, ut dicitur iuir/uitas. Scd iniquifas vidctur idcm esso
in V Ethic, c. i, aii^iuant. antc (iu. Kt prup- quod injustitia; quia Juslitia cst aviualitas
lerhoc Philosophus dicit iu I lihct., cap. ix, qu.Tdam, undc iiijustitia idein vidctur csso
paulo a priuc. Ncccsse est maximas vir- : (( qiiod iuaMiiialitas, sivc iirKpiitas. Krgo iu-
tulesessc eas quic suut aliis utilissima,' : si- Justitia nou cst .spccialc peccalum.
quidem est virtus potentia benefactiva; 2. Pr.Tterca, uullum spcciale peccatiim
propter ho<: ct forles, el Justos maxiiuc lio- oppouihir omiiibus virtiitihus. Scd iiijiisfilia
norant; (luouiam fortiludoest utiiis iu bcllo, opponitur omuibus virtiitihiis; iiam (iiiau-
Justitia autem et in bello et in pace. » tum ad adultcrium opponitur c.istilati,
Ad primiim
crf,'o diccudum, (piod libcra- iliiautum ad liomicidiiim opponitur mausue-
dc suo det, tamcn hoc facit, iii(|uau-
litas ctsi tiidiui, ct sic dc aliis. I'!rgo iiijuslitia ikhi est
tum in hoc considerat propric virtutis bo- spccialc peccatum.
num Justitia aiitcm dat altcri (piod siiuiu
; :{. Pra.'terca, iujusfifia Justitia^ oppoiiifur,
esl, quasi con.sideraus bouum coiiimiiiic et ; (pKc iu voluntatc est. Sed omuc p(jccafimi
praelerea '
jiistitia obscrvatur ad omnes est iu voluntate, ut .Viigustinus dicil, lil».

* Ita cum codicihas edil. Rom., optime; al. edit. in cod.; in Parm. : « suum esl Iribuilur. »
ex Gdicia : « propleruu. » —
' Sic clariu:} et
reclius
 492 SUMMA TIIEOLOGICA.
De dnah. nmmab.\ cap. x, col. 103, t. K. d(!m spociale vitium est secundum intentionem
:

Ergo injiislilia nori estspcciale peccatuni. vero generale, quod per conleniptum commujm
Sed contra est qiiod injustilia Justitiae b(jni possit homo ad omnia peccala deduci (a).

opponitur. Sed justilia est specialis virtus.

Ergo injustilia est speciale vitium, AUTICULUS II.

Rcspondeo dicendum, quod injustitia cst Utrum aliquis dicatur injustus ex hoc
duplex unacpiidem illef,^alis, qua^ opponitur
:

quod facit injustum.

legali justitia;; (juidem secundum
ct lia^c
essentiam est speciale vitium, inquantum Ad secundum sic proceditur. I . Videtur
respicit speciale ohjectum, scilicet honum
quod aliquis dicatur injustus ex hoc quod
commune, quod contemnit; sed quanlum facit injuslum. Ilahilus cnim specificantur
ad intentionem est vitium generale, quia per ohjecta, ut ex supra dictis patet. Sed
per contemptum boni connnunis potest proprium ot)Jccttrm Justitiffi cst justum, et
homo ad omnia peccata dcduci sicut etiam ;
proprium objcctuin injustitiae cst injustum.
omnia vitia, inquantum rcpugnant hono Ergo ct Justus dicendus cst aliquis ex hoc
communi, injustitiui hahent rationem, quasi quod facit justum, et injustus ex hoc quod
ah injuslitia derivata, sicut ct supra de justi- facit injustum.
tia diclum modo dicitur injustitia
est. Alio 2. Praterea, Philosophus dicit in Y Eihic,
secundum inaiqualitalem quamdam ad alte- cap. IX, vcrs. fin., fal.sam esse opinionem
rum, prout scilicet homo vult hahere plus quorumdam qui aestimant in potestate ho-
de honis, puta diviliis et honorihus, et mi- minisesse ut statim faciat injustum, et quod
nus do malis, puta lahorihus et damnis et ;
Justus non possit minus facere injustum
sic injustiliahahet materiam specialem, et (piam injustus. IIoc aulcm non esset, nisi
cst parlicularo vitium juslitia; particulari facere injustum essct proprium injusti.
oppositum. Ergo aliquis judicandus est injustus ex hoc
Ad primum ergo dicendum, quod, sicut quod facit injustum.
justitia legalis dicitur per comparationem 3. Praeterea, eodem modo sc habet omnis
ad honum commune humarmm, ila juslitia virtus ad proprium actum, et eadem ratio
divina dicitur per comparationem ad honum est de viliis oppositis. Sed quicumque facit
divinum, cui repugnat omne pcccatum; et aliquid intemperatum dicittir intemperatus.
secimdum hoc omne pcccatum dicitur esse Ergo quicumque facit aliquid injustum di-
iniquitas. citur injustus.
Ad sccundum diccndum, quod injustitia Scd contra est quod Philosophus dicit in
ctiam parlicularis opponitur indirecte om- V Ethic, cap. vi, in princ, quod (( aliquis
nihus virtutihus, iiHjuantum scilicet exte- facitinjustum et injustus non est. »
riores etiam actus pertincnt ct ad justitiam Rcspondco diccndum, quod, sicut objec-
et ad alias virtutes morales, licet diversi- tum Jusliliffi est aliquid a^quale in rehus
modo, sicut supra dictum est. exleriorihus, ita etiam o])Jectum injustitiae
Ad terlium dicendum, (piod voluntas, si- est aliquid inaequale, prout scilicct alicui
cut et ralio, sc extendit ad nialcriam totani attrihuitur plus vol minus quam sibi* com-
moralem, id est, ad passiones et ad opcra- pctat. Ad hoc auUMU objeclum comparalur
lioncs exteriores, (pia' sunl ad allorum; scd habitus injuslilia» mcdiante proprio actu,
voUuilalem solum sccundum
juslilia perficit qui vocatur injuslilicalio. Polcst crgo con-
quod so cxtcndit ad operationes qua? sunt tingero quod qui facit injustum, non est
ad aiterum; et similitcr injuslitia. iiijuslus, (liiplioilcr : uno modo propter de-
CoNCi.usio. — Ill(>gaiis injustitiii cssiuitialittT (|ui- roclum comparationis' (^perationis ad pro-

' Vido (>tiam I liclnictal., cap. xv, t? 2, col. 608, .secunda virtus cardinalis; sic accepta sumitur vel
t. I. — Mn Parin. : « ipsi. » — ' Parm. addit in- nclualiter, et est juris alieni violatio; vol habitua-
sulso : « nd ipsius. » lilor. ot est prava dispositio inclinans volunlatom
Sicut juslitia suniitur dupliciter, lalo pro omni
(n) ad hujusmodi violationom.
virtuto, ot striclo pro spociaii virtute qua? est se- Injustitia illepalis est quidom speciale vitium
cunda inter cardinalos. sic injustitia qua* oj)ponilur secundum ossonliam, gonoralo voro secundum in-
justitiic sumilur ctiam dupliciter : prinio. late pro tonlionom, quia ox animo apontis potosl omnibus
omni transgrcssiono lopis, qufo alio noniino dicitur vitiis immisceri qualonus homo in omni poccato
,

iniquitas, quo sonsu omne poccalum ost injustitia; polest ogere ex contemplu boni communis.
seciuido, stricto prout opponitur justitia* quns ost
 gr.EST. i.i\. -Mvr. ii r.r iii. m
prium objectum qu»T qultlem retMiul spo-
;
parationcm operationis ad babitum, in om-
cieui ct uomcu <i pcr so oltjccto, uou autcui uihus sirailitor so habct.
nb oltjoflo por acciileus. lu liis autcui quio CoNf.LLsio. — Qiiidpi.im ox inteiitionc ac elec-
sunt propter lluem, per sc dicitur aliipiid aliquem injustum reddit
lione injustuni farero, :

qutxl est inteutum; pcr accideus aulcui non adtcni facere iujustuni prailer intentionem
quiKl est pra'tcr iutcutioucm. Et ideo si ali- vol e.\. passione (a).

quis faciat aliipiid quttd est iujustum, uou

inteudeus injustum facere, pula cum hoc ARTICULUS III.
facit pcr if^norautiam, nou existimaus se
injustum facerc, tuuc uou facit iuiustum, itrum aliquis possit pati injustum
per so et formalitcr lixiucudo. .scd solum per volens.
accideus , et quasi materialiter faciens id
qucxl «;st iujustum; uudo et talis operatio Ad tertium sic proccditur. 1. Vidctur
non douomiuatur iujustilicatio. .\lio modo quod aliquis possit pali injnstum voleus.
potest contingere propter dofoctum compa- Injustum onim ost iua'qualo, ut dictura est.
rationis ipsiiis opcratiouis ad habitum. Po- Scd aliipiis bTdendo scipsum recedit ab
te>t euim injustilicatit» procodoro (luaudoquo aHpuUitatc, siciit et la^dendo alium. Ergo
quidem e.\ alitpia passione, puta iraj vel aliquis potest sibi ipsi facoro iujustum, sicut
concupiscentia*; (piandoquo autem ex eloc- ot altcri. Scd quicumquo iacit ' injustum,
tiono, quaudo scilicot ipsa iujusliticatio per voleus facit. Ergo aliquis volens potest pati
se placot ot tuuc proprio [)roccdit ab lia-
; iujustum, maximo a soipso.
bitu quia unicuique habcuti ali(juom bubi-
;
2. Pra^toroa, nullus sccundura legem civi-
tum cst socundum se acceptum, quod con- lem punitur, nisi propter lioc quod facit
veuit illi habitui. Facere erjj^o injustum cx aliquam iujustitiam. Sed illi qui interimunt
intoutioue ot ox eloctiouo ost proprium iu- soipsos, puuiuntur secinidum legcs civita-
justi, secundum quod injustus dicitur qui tuui iu hoc quod privabantur autiquitus
habet itijustitia' habitum; sed facere iujus- houoro .sepultura', ut patet per iUiilosophura
tum iutoutioucm vel ex passiouo
pra-tcr iu V lUhic. Ergo ali(juis potost lacoro sibi
babitu iujustitia'.
potest alifjuis abs(pie ipsi injustura et ita contiugit quod aliquis
;

Ad primum orgo dicondura, quod objec- iujustura patiatur volens.

tum per se et formalitor accoptum spociticat 3. Praiterea, uullus facit iujustum, nisi
habitum. uon autem prout accipitur mate- alicui patienti iujustum, Sod coutingit quod
rialiter et por accidcus. ali(iuis faciat iujustum alicui hoc volonti,
Ad secuudum di("endum, quod non est puta si voudat ei rcra charius quam valeat.
facilecui^iuam facoro iujustum ox eloctiouc, Ergo contingit aliquem volcntera '
iujustum
quasi aliquid p«!r so placcus, ot nou propter pati.
aliud sed hoc proprium est habeutis habi-
; Sed contra est quod injustura pati est
tum, ut ibidom Pbilosopbus dicit. oppositum oi (piod ost injustum faccre. Sed
Ad tortiiuu dicoudum, quod objoctum nuUus facit iujustuui iiisi vulons. Ergo per
temperantia', non est aliquid extorius cons- oppositum nullus patitur injustura nisi no-
titntum, sicut objoctum justitiae; sed ot)jec- lous.
tum tompcrautia', id ost, tompcratum, acci- He.spondeo diccndum, quod actio de sui
pitur solum in comparatioue ad ipsum rationo procedit ab agcnte; passio autem
hominem. Kt ideo quod est per accideus ot .sccundum propriaui ratioucm est ab alio.
pra'ter iutentionem, non potest dici tempo- Vi\(\ii uou potost cssc id(!m socuudum idom
ratum, noc matcrialitcr, ucc formaliter; ct ageus ot i)aticus, ut dicitur iu III Phi/sic,
ne(pio iidomporatum; et quautum
si(uiliter tcxt. 8, ct iu VIII, tcxt. .40. Priucipiura au-
ad hoc est dissinule in justitia et in aUis tein proprium agendi in bominibus est
virtutibus moralibus; sed quantum ad com- voluntas : ct idoo illud proprie ot per se

• Pann. addil : « sibi. » — • Pann. addil : « ali- iir;in3 hahitum; juxta morem vulparem (licitur
({uid. » etiani injustus qui Tacit ali(jueni actuni iiijusluin,
(o) Distinguendum esl inler nion>in loqucndi vul- sivo agat ex habitu aul ex electioiie injusli, sivo
garem et morem loquendi pbilosophorum. Juxta non ; nam vocos signiflcativoe hibilus saspeex usu
morem pbiLosophorum « iujuslus» esl Doaien sigoi- Iransferuutur ad signiiicandum aclum.
 ;

m SUMMA TnEOLOGTCA.
hoino farit qiiorl volcns faclt; ot o coiitrario dicit I ("or., iit, 17 : Si r/uis ternplum Dei
illud proprio lioino putitur quod [)ra;tor violaveril, disperdel ' ipsion iJeus. '
IHtim.

voluntatem suam patitnr : quia inquantum Ad tertium ^dicendum, quod passio est

est volens, principiuni cst cx ipso '

; ct i<Jeo efrcctus actionis exterioris. In hoc autem
inquantum cst hujusniodi, magis est agens (piod est facere et pati injustum, id quod
quain patiens. materiale est attcnditur scfunduin id quod
Dicendum est ergo quod injustum, pcr se exterius agitur, prout in sc considcratur, ut
et formaliter loquendo, nuUus potest faccre dictum est, id autem quod cst ibi formale et

nccpali nisi nolens; pcraccidcns

nisi volciis, per se, attcnditur secundum voluutatem
autcm, et quasi materiahtcr loqucndo, po- agentis et paticntis, ut ex dictis patet. Di-
test ahquis id quod est de se injustum vcl cendum ergo quod ahquem facere in-
est

faccrc nolens, sicut cum quis pra^cr intcn- justum et ahum

pati injustum, matcrialiter
tionein opcratur, vel pati volens, sicut cum loquendo, sempcr se concomitantur. Scd s^
ahquis phis alteri dat sua voluntate quam formahtcr loquamur, facere ahquis potest
debeat. injustum, intendens injustum facere tamen ;

Ad primum ergo dicendum, quod cum ahus non patietur injustum, quia volens
ahquis sua voluntate dat alicui id quod ei patietur; et e converso potest ahquis pati
non debet , non
nec injustitiam nec
facit injustum, si nolens id quod est injustum,
ina^quahtatem. llomo enim per suam volun- patiatur et tamen iUe qui hoc facit igno-
;

tatem possidct rcs; et ita non cst prajtcr rans, non facict injustum formahter, sed
proportionem, si ei ahquid subtrahatur se- materiahter tantum.
cundum propriam' voluntatem, vel a seipso CoNCLCSio. — Injustum per se et formaUter
vel ab aho. nuUus per se facere potest nisi volens, nec pati
Ad sccundum diccndum, quod ahqua per- nisi nolens : potest tamen (piis per accidens el
sona singularis potest duphciter considc- quasi niatoiialitor, id quod de se injustum est, vel
rari uno modo sccundum se et sic si sibi
: ;
facere nolens, vel pati volens (o).

ahquod nocumentum inferat, potest quidcm

hal)ere rationem aUerius pcccati, puta in- ARTICULUS IV.
tcmperantia^, ^cl imprudcntiai, noii tamen Utrum quicumque facit injustum peccet
rationcm injustitia^ quia sicut justitia sem-
; mortaliter.
pcr cst ad aUerum, ita ct injustitia. Aho
modo potcst considerari ahquis homo, in- Ad quartimi sic proccditur. i. Videtur
quantum est ahquid civitatis, scilicet pars quod non quicumque facit injustum pecoet
vel inquantum est ahquid Dci, scihcct crea- mortahtcr. Dcccatum cnim veniale mortali
tura ct iinago; et sic qui scipsum occidit, opponitur. Sed quandoquc veniale pcccatiim
injuriam (iuidem facit, non sibi, scd civitati est quod ahquis faciat injustum dicit enim ;

et Dco; et ideo punitur tam secundum le- Philosophus in V Ethic, cap. vui, in fm.,
gcm divinam quam secundum legcm hu- de injustc agentibus lo(]uens « Qua^cum- :

manam, sicut ct de fornicatore Apostolus quc non solum iguorantes, sed et propter

' Parm. principinm et cx seipso. »

: « literloquondo, nisi volens.
' Alcan. oi)tiiuo; Garcia ex Tarac, Iheo-
Ita cod. Nullns polost pati injustum per so et formaliter
logi, Nicolai ct posltMioros edit. « Et ita non ost :
loquondo, nisi nolens.
prittor suam proportiononi, » clc. Edi|i. Rom. : Por accidons quasi materialiter potest quasi no-
« Et ila non cst praMor i)roporlioncm, vfl propo- lons facoro injustum ot pali volous.
silum, si ei aliquid sui)traiiatur, st'd socuudum Adstipnlalnr conclusioni rogula juris xxvii in VI :

propriam, » olc. « Scionli ot consonlienli non lit injuria noque do-

(a) Injuslum agore aul pati sumitur malorialiler lus. » Ca'lorum intolli,:.'0 volentem ot consontien-

vel formalitor. —
Mutorialitor sumitur abstrahondo tom tam in hac rognla quam in conclusioue sic ut
a voluntalo lam ngoulis (piain paliontis. Formalitor onmino liboro consontiat, noc ullo modo sit invo-
suniilur attondendo voluntali agonlis vol paliontis; lunlarius. Undo qui necossilale solvit usurns, aut
formale ouim in moralibus potilur a voluntato. So- motn morlis pocuuias orogat, vero patitur
lalroni
lum tormalilor injuslum solct dici injuria. Undo injuriam, quia lioot simpliciler velit, noUol lameu,
quamvis pali injustura sumalur malorialiler et for- el consensus prffisons conlra jus el per ii\juriam

malilcr; tamon pati injuriam solot lantum sumi exlorquotur.

formaUter. Marlyres et ipse Christus erant volentes respec-
NuUus polest faoere injustum per so et forma- livo ad Doum, non respeclive nd tyrannos.
 QU-^ST. UX. \RT. IV, F.T QI^F.ST. T.X, ART. I. 405

ignorantiani pcocant. venialia .-^11111. » lJ",-'»> Co.Nt i.tsut. — raiin inJM-;titi;\ in altorius Iwsione

niorla'itor ct nociiiiionto coiisistal. injustuin quidpiani ugorc,

iion .|uitniniinc facit injnslnni.
luortale peccatiun est.
iMvcat.
•2. Pra-terea, (ini in aliipM i>aivo injn.^ti-
parnni a niedio (ierlinat. Setl hoe
liani facil,
videtur esse tolerabile et inter niinirna nia-
QU/ESTIO LX.
lornni conjpntandum. nt patct per Philoso- DE JUDICIO.
phnni in 1! Ethic, ca\u nlt., circa tinem, (Et sex quaeruntur.)
Nou ergo quieumquo facit injustum, peccat
mortaliter. Postea, considorandum est dc jndicio; et
.{. l'r;eterea, charitas est mater omnium circa hoc qna'rnnlnr sex : utrum ,jndi-
1°

virtntmn, e.\ cnjns contrarietate aliqnoil cinm sit actns Jnsfitia»; -1" ntrum sit licitum
peecatnm dicitur mortale. Sed non omnia Jndicare ; .*J" utruin per suspiciones sit jndi-
peccata opposila aliis virtutil)us sunt morta- candnm ;
4° utrum dnhia sint in meliorcm
ha. Erj,'t» etiam ne^pie facere injn.stum som- partein interpretanda ; ri" iitrnm jndicium
porest peccatnm mortale. sempcr sit sccnndum lcgcs scriptas profc-
Sed contra, (juidiiuid est contra legem renilum; G° utmm judicium per usurpatio-
Dei esl peec^itnm mt^rtale. Sed qnicunique nem pervertatur.
faeit injnstnni facit contra pra^ceptum le;^is
Dei, qnia vel reducitur ad furtum, vel ad ARTICULUS PRIMUS.
adnlterinm, vel ad homicidinm, vel ad ah- Utrumjudicium sit actus justitise.
tjnitl hnjusm(^K.li, ut ex seqnentihns patehit.

Er?o (inicura^pie facit injustum peccat mor- Ad primnm sic proccditur. I. Vidctur
taliter. qiiod Jndicinm non sit actus justitiffi. Dicit
Hespondco dicendum, quod, sicut supra enini Philosophns, in I Ethic, cap. v, quod
dictnni est, cnm de difrerentia peccatornm « unusqnis(]nc henc Judicat qnff! cognos-
at,'eretur, peccatum mortalc cst (pioil con- cit, » ct sicJiidicinm ad vira cognoscitivara
trariatnrcharitati, pcr quamest anima3 vita. pcrtincre vidctur. Vis autcm cognoscitiva
«hnn»! antem nociHnenlnm alteri illatnrn, c.K per prndcntiain p(!rncitnr. Ergo Jndicium
se charitali icpuf^nat, (pKC intivet ad voieii- mag-is pertinet ad prndentiam fpiam ad Jus-
duin bonum alterius. Et ideo cum inju.stitia titiam, quce est in voluntatc, ut dictum c.st.
somper consistat in nocnmento altcrins, ^. Pr.Tterea, Apostolusdicit, I Corinth., 11,

manifestnin est (piod faccrc iiijnstnm, c.k 1.") : Spiritualis judicat o)nnia. Scd horao
genere suo, est pcccatum mortidc. ma.ximc cfficifur spiritnalis pcr virtutcm
.\(1 prinnnn erij:o dicendnm. quod illnd charitatis, qua^ difrnnditnr in(wdihus nos-
verhnin IMiilo.sophi intelli;;fitur de ip,'norantia tris per Spiritum .sanctum, qui datus cst no-
lacti, (jnani ipse vocat « ignorantiani parti- his, ut dicitnr Rom., v, Ti. Krj^^o jndicinra
cnlariuin circnmstantiarum, » (pia' mcrctur magis pertinct ad charitalem qiiam ad jus-
veuiam; non autem de ignorantia jnris, titiam.
tpia' non e.xcusat. Oni antcm ignorans facit ^. Pra'tcrca, ad nnanifinanKpic virtntem
injnstnni, non facit injn.stum ni.si per a(\i- pcrtinet rcctnm Jndicinm circa propriam
ileiis, ul .supra diclum ost. inatcriam, quia « virtnosus in .singnlis est
.\(1 .sccnndnm (licendnm, qnod illc qni in mensnra, » secundiim Philoso-
rej^^ula cf
parvis facit injnstitiani , dehcit a perfccta phnm III Kthic, cap. iv, circa fin.
in lih.
ratione ejiis quod est injnstum facere, in- Non ergo judicium magis pertirict ad Justi-
tiuantum potest reputari non es.sc omnino tiain (jiiam ad aiias virtnfcs moralcs.
contra volnnfattMn ejns (pii hoc patitin'; i. Pr.eferea, Jndicinm videfnr ad solos
pnta si anfer-af aliiiuis alicni unum pomnm, Jndices pertinere. .\ctns anfem Jusfifia! in-
vcl ali^piid talc,de (jno prohahile (!st qnod vcnilnr in omnihus Jnstis. Cnm erj4:o non
ille irid»! non la-dafnr, Wdc ei displic(;at. stdi Jndic(!S sinf Jnsti, vid(!fnr (piod Jndicium
.Vd tt;rtinni (lict!ntlnin, (pitMl ptjccafa (in.e non sit acfns proprins Jnsfifin'.
^unt cuntra alias virtntes, non semper sunt Si!(l contra est (piod in psal. .xcin, !.'), di-
in nocumentum alterius; sed important in- citnr : Quoadusf/uc justitia convertatur in
or(lination»'rn (inamdam circa passioncs hu- judtciutn.
manas. Lnde non est similis ratio. Kespoudeo dicondum, quod judicium pro-
m SUMMA TnEOLOGICA.
prio nominat actum jiulicis, inquantnm Ju- ad ipsum pcrtinent non aiitom cst dominus
;

dex cst; judcx autom dicitur, quasi « jus oorum quai ad alium pcrtincnt. Et ideo in
diccus; » jus autom ost objoctum justitia', ut his ipia; suut sciMiUflum alias virlutes, non

supra liai)itum cst. Kt idoo judicium impor- rcquiritur nisi Judicium virtuosi, cxtenso
tat, secundum primam nominis impositio- tamcn nomino judicii, ut dictum est. 8ed in
ncm, dofiuitionom vcl dotcrminationcm his quae pcrfincnt ad Justitiam, requiritur
ultorius Judicium alicujiis superioris, qui
justi, sivo juris. Quod autcm ali(piis hcuc
definiat aliquid in opcriluis virtuosis, pro-
UtruuKjuo valcat arguero, ot ponere nianum
prio procedit ex habitu virtutis, sicut castus
suam in amhohus. Kt propter hoc judicium
spocialius pertinot ad Justitiam quam ad ali-
recte determinat oa qua3 pcrtincnt ad casti-
tatom. quam aliani virtutem.
Et idoo judicium, quod importat rectam Ad quartum dicendum, quod justitia in

determinationem ojus quod est justura, pro- principe quidem est sicut virtus architecto-

prio pcrlinot ad justitiam. Propter quod

iiica, quasi imperans ot praecipiens quod
Philosophus, m\ Elhic, cap. iv, antc mod., Justumost; in suhditis aulcm ost tanquam
dicit homiiios ad judicem confugiunt
quod « virtus executiva et miuistrans. Et idco Judi-

sicutad quamdam justitiam animatam. » cium, quod importat dofinitionem Justi, per-
tinot ad Justitiam, secundum quod est prin-
Ad primuin orf,'0 (hcciidum, quod nomen
judicii, quod sccundum primain impositio- cipaliori modo in praesidente.

nem rectam doterminationoiu jus-

signilicat CoNCLUsio. — Cum judiciiim, ejus quodjustum
torum, amphatum est ad significandum rec- est, determinatio sit, consequitur hinc judicium
tani dctorminationom in quihuscumque esse justitise actum (a).

rehus, tam in spcculativis quaui in practicis.

In omnihus tamen ad rectum judicium duo ARTICULUS II.

requiruntur, quorum unum est ipsa virtus Utrum sit licitum judicare.
profcrcus judicium; ct sic judicium ost actus
rationis; dicorc euim vol doliuire aUquid, Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur
rationis est. Aliud aulom cst dispositio judi- quod non sit hcitum Judicare. Non enim
cantis, cx qua halict idoncitatem ad recte iiifligitur pcena nisi pro illicito. Sed Judican-

judicandum ot sic iu liis quai portiiiont ad

;
tihus imminet poeua, quam non Judicantes
justitiam, judiciuin procedit ox justitia; ollugiunt, socundum illud Matth., vn, 1 :

sicut ct in his quae ad fortitudinom perti- Nolile judicare, ut nou judicemini. Ergo
nent, ex forlitudino. 8ic ergo judicium ost judicare est illicitum.
quidom actus Juslitia3 sicut iucliuantis ad ±. Praiteroa, Kom., xiv, -4, dicitur : Tu
rocte Judicandum prudontiai autom sicut
;
quis qui judicas alienum servum? Do-
es,

judicium proforcutis; undc ot synosis ad 7nino suo stat aut cadit. Dominus autem
prudoiitiam portiiions dicitur « hone Judica- omnium Deus est. Ergo nulli homini Ucet Ju-
tiva, » utsupra liahitum ost. dicaro.
Ad socuiidum dicciidum, quod liomo spi- 3. i*ra3terca, nuilus homo estsine peccato,
ox
ritualis iiahitu charitalis liahot inclinatio- secundum iUud I Si dixerimus
Joan., i, 8 :

iiein ad rocto Judicauduiu dc oumihus quia" peccaluni non habcmus, nosipsos se-
secundum rogiilas diviiias, cx quihus judi- duci/nus. Scd pocoanti noii licot Judicare, se-
cium per donum sapienlia} pronuntiat; sicut cunduin illud Uom., ii, 1 Jnexcusabilis es, :

jusliis por virtutcm prudoiitia} proiiuiitiut o homu omnis qui judicas; in quo cnim al-
judicium ox rcijulis Juris. terumjudicas, teipsum condcnnujs ; cadcm
Ad tortium diccudum, quod aliiu virtules enitn aqis qux judicas. Ergo nulli cst Uci-

ordiuant homiiiom in soipso; scd justitia tuin Judicarc.

ordinat homiucm ad alium, ut cx dictis pa- Soil contra est quod dicitur Deuter., xvi,
tet. llomo autom ost dominus eorum qua3 18 : Judiccs et magistros constitues in omni-

(a) « Judicium aliquando vocaturjuris discreUo, in judicium, scilicet testis. Polest itaque supra-
aliquando couleslaUo, aliquaudo vero ferri
lilis dicla dilfinitio arbitri et ad judicium roduci. cx-
candonUs vel aqua) forventis piirjfatio, vel exami- ceplo quod aclus illarum personarum in arbitrio
natio. Juridice sii^pius uppollalur jiidicium trinus ost voluntarius, iu judicio vero uecessarius. » Ex
actus, scilicet trium porsonarum, acloris, rei et ju- Summa juris.

dicis; ubi negatur faclum quarla persona vocalur

 QLLEST. LX, AKT. II F.T 111. 497

Ifus portis tuis, ut juclicent popuhim justo Judicare.Undo .Vugustinus dicit in lib. II
judicio. De scrm. Domini in montc, cap. xix, § G4,
Ilespondeo dicoiKluui, (luod judioium in- col. 1-299, « Si invencrimus
t. .] : nos in eo-
tanluni cst licitum, inquantum cst Justitiiu dem congcmiscamus, etad pariter
vitio esse,
actus. Sicut autom ex praulictis patet ad , conaudum invitcmus*. » Ncc tamcn proptcr
hoc quoii judicium sit actus juslitia', tria rc- hoc hoino sic s(.'ipsumcoiulcmiiat, iit iiovum
quiruntur primo quidcm ut procedat ex
: meritum sibi acquirat; sed
condemiiati(^nus
inciinatione justitiic; sccundo quod procedat quia ctnulemuans alium, ostcndit se simili-
e.\ quod pro-
auctoritate priusidentis; tertio ter condcmnabilcm cssc proptcr idem pecca-
teratur secundum rectam rationem prudcn- tum vel simile.
tiie.
LoNci.Lsio. — Iujusto, pra>sninptuosc ac teraere
Quodcunique auteni Iiorum defuerit, judi- ([uiil|>iain judicaie, illiciluin senipcr ost : ici judi-
cium erit vitiosum ct illicitum uno (luidem :
tiuiii tamon quod est juslitiaj aclus, proculdubio
modo quando est contra rectitudinem justi- est licitiun.

tiaB;et sic dicitur judicium perversum vel

injuslum alio nKulo (piando homo Judicat
;
ARTICULUS III.

de liis in (piibus non Iiabet auctoritatem; et Utrum judicium ex suspicione procedens

sic dicitur judicium usurpatum; tertio sit illicitum.
modo (luando deest certitudo rationis puta :

cum ali(juis de his Judicat qua- sunt dubia Ad terlium sic proceditur. 1. Videtur
vcl occuitii, propter ali^juas levcs conjectu- quod Judicium ex suspicione procedens non
ras ct sic iWnAwY judiciuni sw^piciosum vel
; sit illicitum. Suspicio ciiim videtur esse opi-
tcmerarium. nio incerta dc aliipio malo ; undc ct Philoso-
Ad primum ergo dicendum, quod Domi- phus in Yl Kthic, cap. iii ponit quod ,

nus ibi prohibet Judicium temerarium, quod {( suspicio se habct et ad vcrum et ad fal-
est de intentiouc cordis, vcl de aliis inccrtis, sum. Scd dc singularibus contingcntibus
))

ut .Vu,t,'ustinus ditit iu lib. II Descrm. Dom. nou potcst habcri opiiiio nisi inccrta. Cum
in monte, cap. xvni, § (iO ct Gi, col. 1:297, crgo Judicium huiiiaiium sil circa humanos
t. prohibet ibi Judicium dc rcbus divi-
3, vcl actus, qui sunt iu singularibus ct contin-
nis; de quibus, cum sint supra nos, nou gentibus, videtur quod imllum Judicium
debemus Judicare, sed simpliciter ea crc- esset licitum, si ex suspiciono judicarc non
derc, ut Hilarius dicit, Super Matth., cap. v, liceret.
§ 11, col. 1)50, Judicium
t. 1, vcl prohibet 2. I*i\Ttcrea, per Judicium illicitum, fit

quod uon lit cx bcnevolentia, scd ex animi aliqua injuria proximo. Scd suspicio inala
amaritudiuo, ut Chrysostomus dicit, hom. ' in sola opinionc hominis consistit et sic ;

xvu Oper. imperf., circa princ. non vidctur ad injuriam altcrius pertinere.
Ad secunduin dicendum, (piod judex cons- Ergo suspicionis Judicium non est illicitum.
tituitur ut minister Dei unde dititur.Deut., ; 3. Praiterea, si sit illicitum, oportet quod
1 : Quodju.stum cst,judicatc; ct postca sub- ad injustitiam reducatur, quia Judicium cst
dit, f/uia Dei est judicium. actus Justitiai, ut dictum cst. Scd injustitia
.\(I tertium diceiidum, quod
illi qui sunt cx suo geiierc sempcr cst pcccatum mor-
in gravibus peccatis, non debcut Judicaro tale, ut supra habitum cst. Ergo suspicionis
cos qui sunt in cisdem pcccatis vel minori- Judicium cssct scmpcr peccatum mortalo, sl
bus, ut Chrysostomus dicit supra ilhul essct illicitum. Scd hoc cst falsum, quia
Malth., VII : Nolitc Judicare , homil. xxiv (( suspicioncs vitarc noii possumus, ut )>

Oper. imp. in Matth., parum a princ. Et dicit (jlossa Augustini' super illud I Cor.,
pia'(ipue hoc cst intellij^^ciidum, (juaiido illa IV Nolite nntc tcmpus Judicare. Ergo Jiidi-
:

quia ex hoc generatur

piM rata suiit publira, cium suspiciosumnon videtur cssc illicitiim.
sraiuialum in cordibus aliorum. Si autcm Scd contra cst (juod Clirysostoiiiiis, Super
sed ocrulta, et ncccssitas
noii suiit pul)lica, illud Mntth., vii : Nolitc Judicarc, hom.
Judicandi iuunineat [iropter ofhcium, potcst xvii Ojtcr. imperf.^, in princ, dicit : <( Do-
cum humiUtato et timore vel arguere vel minus hoc maudato nou prohibct, Christia-

' Non est Chrysostoml. — * Plenius in August. fej i, col. 1850, l. iJ. — * Non est Chrysostomi.
lexlu. — '
Desumpla e.\ Aug., Trwi. xc m Joan.,
lU. 32
 ; ;

/^08 SUMMA TIIEOLOGICA.

nos cx J)cncvolcntia alios roriijjcic, scd nc riiis a'sliinat cx leviiius iiidiciis; et hoc si

pcr jaclanliain jii.stilia! suai (Ihristiaiii Clnis- sitdc ali(juo gravi, cst pcccatum mortalc,
lianos dcspiciant, cx solis plcrumqiic suspi- iiiqiiantum non cst sine contcmptu proximi
cioiiibus odicnfcs ca'tcros ct coiidciniianles. » unde (Jlossa ibidcm subdit Si ergo suspi-
: ((

Rcspondco diccndum, qnod, sicut Tuilius cioncs vilare non possiimus, quia homines
dicit, liii. De invmt., suspicio importat opi- .sumus; judicia tanicn, id est, dcfinilivas
nioncm mali quando ex levibus indiciis firmasque sententias continerc debemus. »
proccdit, ct hoc contingit cx tribus : uno Tertius gradus cst cum aliquis judex ex
quidcra modo ex hoc quod ahquis in scipso suspicionc proccdit ad aliqiicm condemnan-
malus est; ct cx lioc ipso, quasi conscius diim et hoc directe ad injustitiam pertinet,
:

swai malitiffi, facilitcr dc aliis malum opina- unde est peccalum morlalc.
sccundum illud Eccle., x, 3
tiir, : In via Ad primum ergo diccndum, quod in hu-
stultusamhulans , cum ipse insipiens sit, manis actibus invenitur aliijna certitudo,
omnes stultos xstimat. AHo modo provenit non quidem sicut in dcmonstrativis, sed
ex hoc quod aliquis male afflcitur ad alte- sccundum quod convcnit tali materi<e, puta
rum; cum cnim aliquis contcmiiit vcl odit cum aliquid per idoiieos testcs probatur.
aliquem, aut irascitur vcl invidet ci, ex Ad secundum dicendum, quod ex hoc
levihus signis opinatur mala de ipso, quia ipso quod aliquis malam opinioncm habet
unusquisque faciliter crcdit quod appetit. de alio, sine causa sufficicnti, indebite con-
Tcrtio modo provcnit ex longa expericntia temnit ipsum ct ideo injuriatur ci.
;

unde Philosophus dicit in II lihetor., c. xiii, Ad tertium dicendum, quod quia justitia
parum a princ, quod « sencs sunt maxime et injustitia est circa exteriores operationes,
suspiciosi, quia multoties experti sunt aUo- ut dictum tunc judicium suspiciosum
est,
rum defcctus. » Priina? autcm dua; suspi- dirccte ad injustitiam pcrtinct,quando ad
cionis causa? manifesle pcrtinent ad pcrver- actum cxtcriorem proccdit; et tnnc est pex?-
sitatem aflcctus; tertia vero causa diminuit catum mortale, ut dictum est. Judicium
rationem snspicionis, inquantum expcrien- autem interius pcrtinet ad injustitiam, se-
tia ad ccrtitudincm prollcit, qua^ cst contra cundum quod comparatur ad extcrius ju-
rationcm suspicionis. Et ideo suspicio vi- dicium, ut actus intcrior ad extcriorem,
tium quoddani importat et quanto magis ; sicut concupiscentia ad fornicationem, et
procedit suspicio, tanlo magis est vitiosum. ira ad homicidium.
Est autcm triplcx gradus suspicionis pri-
mus quidcm gradus est ut homo ex
:

levilius
CoNcixsio. —
Jiuliciinn cx suspicione proce-
dens ad nlicujus condemnationcni, illicituni et
indiciis de bonitate alicujus dubitare inci-
mortalc pcccatum est; ex levibus tamen indiciis
piat; ct hoc est venialc et leve peccatum; de alterius probitate dubitarc leve est; pravatur
(( pcrtinct cniin ad tciifationcm humanam tamen scstimatio judicantis cx illius crimiuis gra-
siiio qua vita ista noii ducitur, » ut habetur vitate, quod quis de altero cx le\1bus suspicatur (a).
in Cilossa Aug., Super iUud / ad Cor., iv :

Nolite ante temjms judicare. Secuiidus gra-

dus cst cnm a!ii|uis pro ccrto malifiam allc-

Suspicio, dubilalio, opinio et judicium, ubi

[(i)
Sed Cojetanus, Navarrus, La Cruz, Lcdesma,
agitiirdo malo proximi, sajpe iuo uno cl eodem Lessius ct alii, quorum quidam suam asserlionem
sunuinlur, el sub noinino generali vol suspicionis intra solius speculationis limites i-eslringuut id ,

tcniernriie, vel judicii loniernrii coniprohcndunlur. nejrant.

Sic S. Tiiomas suspiciononi liic cuni judicio ot Dinicultas esl do mcnle S. Thomte. PorroS. Tho-
dubilationo confundit, dislinguons lrii)iicem gra- mas eodom modo loquilur de suspicione uc de ju-
dum suspicionis, in quorum primo rcpouit dnliila- dicio lemerario (luod ex generc suo est, secundum
tionem, in secundo lirmam scnlenfiam, in lorlio ipsum, poccalum morlalo. Erpo.
judicium oxlorius. No([uo id S. Thoma) proprium, Non sio lameu Sorra sauclum doctorem intellipil,
scd communc doclis ol iudoclis. otTliomisla' scinduntur. Quidquid autem Hilluart do
Probabilius est, juxla Biiluart, po.s» Bnnnom, Syl- monle S. Tlionne scntiat, Sorrn rationabilius dicere
vium, Salonium, Modina, Aragonium, Molunuui ct potuit, lU nobis videlur, S. Thomam cum idem,

alios suspicionem lomorariam do maio proximi,

,
osserit de judicio temororio ot de suspicione, loqui
prout couiproliondil dubitalionom ol opinionom,' do suspicionein seoundo gradu in quo pro judicio
csso ox genoro suo pcccalum mortalo, proindoque
corlo nccipitur. Suspicio et onim non judicans proxi-
csso sempor iu individuopeccutum morlalo quaudo mum deliuilivo nou damnat proximum quomodo
;
ei,l i.louc doliberata do gravi malo proximi. ox gouero suo poccalum uiortale essel ?
 OU/EST. L\, ART. IV. ^99
homino, quam quod rariiis ftUlatur habens
ARTICULUS IV. malam opiiiioiicin de aliquo homiiie bono;
(piiaex hoc lif iiijiiria aliciii, iioii aufcm cx
Vtrum dubia sint in meliorem partem primo.
interpretamla. .\d sccundiiindicendum, quod aliiid cst
jiidicare de lebiis, ef aliud de hominibus.
A(l (luartuin sic proceditur. 1. Videtur hi judicio enim in qiio de rebus judicamus,
qucKl <lul)ia iion sint iii nielioreni partem noii aftendifur bonum vcl maluin ex parfo
interpretamla. Judiciuni enim niaj^'is ilejjet ipsius rci, de qiia judicamus, ciii iiihil nocet
esse de eo quod in [)luriltus accidit. Sed in qualitcrcunKpie judicemiis dc ipsa; sed at-
pluribus airidit (juoil aliqui malo agant, teiKlitiir ibi solum bonum judicanfis si vero
quia stultoruni infinitus fst numerus, ut judicet ; vel malum, si falso ;
quia uverum »
dicitur hvle., i, lo pruni' enim sunt sensus
;
est bonum intcllccfus, (( falsum » aufem est
honunis ud malum ab adolcscentia sua, ut maluin Ethic, c. ii;
ipsius, uf dicitur in Vi
dicitur Genes., viii, ;2i. Ergo dubia magis ct idco unusquisque debet niti ad hoc quod

j
debemus interpretari in inalum quam in de rebus judicct, sccundum quod sunf. Scd
bonum. iii judicio quo judicamus de homiiiibus,
2. lYtPterea, .Vugustinus dicit, lib. I Dc praecipuo attenditur bonum et malum ex
doctr. c/irist., cap. xxvn, col. 20, t. .{, (juod parfc ejus de qiio judicafur qui in hoc ipso ;

<( ille juste et sancte vivit qui rerum intei^^er honorabilis habcfur, quod bonus judicatur;
aestimator est, » in neutram partem decli- ct contcmpfibilis, si judicefur malus. Et
nando. Sed ille qui interpretatur in mclius idco ad hoc potius fendcrc dcbcmus in tali
quod dubium est, declinat in alteram par- judicio, quod hominem judiccmus bonum,
tem. Ergo hoc non est faciendum. nisi manifesta ratio iu coiitrarium appareat.
3. debet diligere proxi-
I*raeterea, Ii«jmo Ipsi autem homiiii judicanfi falsum, judi-
mum seipsum. Sed circa seipsum
sicut cium (juo bene judicat de alio iion perfinet
homo debet dubia interpretari in pejorein ad inalum infellectus ipsius, sicut nec ad
partem, secundum illud Job, ix, :28 Vere- : cjus pcrfecfionein pcrfinct secundum so
bar omnia opera mea. Ergo videtur quod cognoscero veritatcm siugularium confin-
ea qua^ sunt diibia circa proximos, sint in gcntium; sed magis pertiuet ad bonum
pejorein partem interpretanda. afrectum.
Sed contra quod Rom., xiv, 3, super
est Ad tertium dicendum, quod interpretari
iilud Qui non fnanducat, rnanducantem
: aliquid in defcriorcm vel meliorcm partem,
nonjudicet, dicit (ilossa Aug. « Dubia in ' :
(Ontingit duplicifcr uno modo pcr (]uain-
:

meliorem partem sunt interpretanda. » dam supposifionem et sic cum debemus :

Respondeo dicendum, (juod, sicut dictum aliquibus malis adhibcrc remedium, sivo
est, ex hoc ipso qiiod aliqui^ habet malam nosfris sivc alienis, expcdit ad hoc ut secu-
opinionem de alio absque sufficicnti cansa, rius reincdiuin apponatur, quod supponatur
injuriatiir ei, et contemnit ipsuni. Xullus id quod quia rcmcdium quod
est defcrins;
autem debet alium contcmncrc, vel nocu- csf cfficax contra niajiis maluin, mulfo ma-
mcntum quodcuin^pic inferro absque causa gis cst efficax c(jntra minus malum, Alio
cogente. Kt idco ubi non apparent manl- modo intcrprefainur aliqiiid in bonum vel
festa indicia dc malitia alicujus, debemus malum, dcfiniendo, sive dcfcrminando et :

eum ut bonum haberc, iii mcliorcm partein sic in rerum judicio dcbef aliquis nifi ad
iiiterpretando qu(jd dubium cst. lioc unumquodquc, sccun-
ut infcrprefefur
Vd primum ergo dicendum, quod potest dum quod autem persoiia-
est; in judicio
contingcre, quod illc (pii in mcliorcm par- rum, ut inferprefctur in meUus, sicut dic-
tem interpretatiir, frcquenfius fallifur; sed tum est.
melior est quod aliquis frequenter fallatur, Co.NCLUsio. — Dubia judiria do malitia alt(^rius,
habcns bonam opinionein do aliipio mal(j scnipcr sunt in nicliorem partem intcrpretanda (o).

Desumpln ost cx lih. II De nermone Dotnini in

'
Bivo soli sivo terrcc quolilcrcumcfuo judicemos do
monte, cop. xviir, col. Ii96, t. li. iliis in isla qufrstiono. Ulnim ['olru.s liomicidium
(rt) Dubium cst vel do rebus, vcl* dc porsonis. ])i'r|)»'lraverit, hoc cst (iul)ium dc por.sona, ol mul-
Utrum sol moveatur circa terram, vel terra circa tum nocet Petro solutio ipi!! slionis si ipsuui ossorat
solem, hoc est dubiam de rebus, et nihil nocet esse nooenlem
m SU.MMA TIIEOLOrJICA.
dicto intcr homines, quod dicitur « jus posi-

AMTCULUS tivum, ut suprahabitum e.st. Lcgesautem

)>
V.
scrijjunlurad utriusquc Jurisdeclarationem,
Ulrum sit semper sccundum leges scriptas alitcr tamcn ct alitcr; nam lcgis .scriptura

judicandum. jus (]uidcni naturale continct, scd non insti-

tuit non cnini habct r<jbur ex lege, sed ex
:

Ad qnintum sic proccditur. 1, Vidctnr natnra; jus autcin positivum scripturam

quod non sit scmpcr sccundum leges scrip- lcgis ct continct ct iiistitnit. dans ei aucto-
tasjudicandnm. Scmpcr enim vitandum cst robur.
ritatis
injustum judicinm. Scd (|uandof]ue leges Et idco neces.se est (juod judicium fiat
scriptai continent injuslitiam , sccundum sccundum legis scripturam; aboquin judi-
iliud Isa., X, 1 : Vse rjui condunt lcfjes ini- cium dcficeret, vcl a justo naturali vel a
fjuas el scribetites injustitiam scripserunt. justo positivo.
Ergo non scmper est sccundum lcgcs scrip- Ad primum ergo dicendum , cpiod lex
tas judicandum. scripta sicnt non dat robur juri naturali,
2. Pra^terea, judicium oportct cssc dc ita ncc potest ejus robur minuere vel au-
singularibuseventijjus. Sednulla lex scripta fcrre, quia ncc voluntas hominis potest
potest omncs singularcs cvcntus compre- immulare naturam. Et ideo si scriptura le-
hendere, ut patct pci- Philosophum in V gis contincat aliquid contra jus naturale,
Ethic, cap. x. Ergo videtur quod non injusta est, nec iiabet vim oljligandi. ibi
scmpcr sit sccundum lcgcs scriptas judican- enim jus positivum locum liajjct, ubi quan-
dum. tuni ad jus naturalc niliil dillcrt utrum sic
3. Prffitcrca, lex ad hoc srribitur ut sen- vcl alitcr tiat, sicut supra habitum est. Et
tcnlia lcgislatoris manifcstetur. Scd quan- idco nec tales scripturai Icgcs dicuntur, sed
doquc contingit quod si ipse legislator potius legis corruptiones, ut supra dictum
praiscns esset, alitcr jndicaret, Krgo non cst. Et ideo secuudum eas nou est judican-
est scmper secundum leges scriptas judican- dum.
dum. Ad secundum dicendum, quod, sicut leges
Sed contra est quod Augustinus dicit in iniqua3 sccundum se contrariantur juri na-
hb. De vcra rclif/., cap. xxxi, col. 1 i8, t. 3 : turali vel scmpcr vcl ut in pluribus, ita
« In istis tcmporalibus lcgibus, quanquam ctiam legcs quaj sunt rccte posita?, in ali-
de his homincs judicent, cum cas instituunt, quibus casibus deliciuut in quibus si ser- ;

tamen cum fuerint institutae atque flrmata», varcntur, essent couti^a jus naturale. Et ideo
iion hccbit jndici dc ipsis judicare, sed se- in talibus non cst secundum littcram legis
cundum ipsas. » judicandum, sed recmTcndum ad a?quita-
Respondeo diccndum, quod, sicut dictum tem, quam intendit legislator. UudeJuris-
est, jndicium niliil aliud cst quam qna'dam pcritns dicit' : « >idla ratio juris aut iuqui-
dchnitio vel dctcrminatio cjus qnod justuni tatis benignitas palilur, ut
(juic salubhter
est. Fit autcm aliqnid justum dupliciter : pro utilitate homiuum iuti*oducuutur , ea
iino modo cx ipsa natura rci, (jnod dicitur nos duriore intcrprctatiouc contra ipsorum
« jus naturalc, » alio modo cx quodam con- connuodum producamus ad sevcritatcm. »

Undepelo an lalia dubia de i)orsonis sint scmpor eliciondus osl, el in cerlis nliis casibus, tunc in
in nioliorem partem inlerprelanda. Porro nolanduni uieliorem i^artem intelligere debeo dubia de per-
est dul)ia posse inter])relari in meliorem parlem sona proximi; socus, abstiuero possum. Ita Coje-
dupliciter primo noirative, non declinando in po-
:
taniis el auctores comnmniter contra Soto.
jorom; socundo posilive, doclinando in nu-liorem. Ex Ih-yula juris. in \l Semel malus somper : <*

Dubia do personis sunt inlerpretand» in luelio- pnesumilur malus. » Sed htvc regula nccipienda
rem ])arlom nejralivo. est iu ordiue ad cautclam et remedium maUs
Eadom dubia ex sui)i)osilione quod sil judican- adhibcndum, non in ordiuo ad judicium de
dum sunt inlerprelanda ])ositive in meliorem par- proximo.
lom; sed non lonoor judicaro sempor; el ideo non Oi)ortet scmper rectum do proximo judicium In
teneor inleri)rotare .sem])er dubia de iiersonis in nieulo retinero, uec ullra suflicieutiam indiciorum
meliorom partom; alios olonim actus habeo oxer- dul)ilare, suspicari aul judicare. el etinm per ni-
condos. Sic actus i])so dilectionis non obli^^at pro niiam cautelum proximum uou diiTamare aut cou-
sempor. tristari.
Quando urgcl tenlalio malo 0])inandi de pro.ximo, <
Modostinus iu Rcsp.. lib. VIII. ex quo refertur
C[uando ulinuis uctus do bonilate vel muliliapioximi
iu 11'. liii. l, til. 111, leg. XXV.
 \ ;

orr.sT. L\. ART. V i:t yi. )0I

Et in talilms etiam logislator alilt>r jutlica- .«jicuf Moyses occidiMido .Egyptium, ut habo-
rot ; et ;<i coiisiderassot, logo ilolormiiiassof. tur E.\od., u, ol IMiinoos lilius Eloazari,
El per hoc patet rcsponsio ad tertiuin. Zambri filium Salnnii, ut logifurNum., x.w,
(iONCi.ijio. — \fcc><arium ost, quotlvis jiulicium, of rc/iutatuf/i cst ci in jttstitiaui, ut dicitur
sompor sccumlum lc.:i-; -< riiitur.uu liori :« in psiilm. cv. Ergo usurpafio judicii non
pertinet ad injustifiam.

AiniCLLLS Vj. 3. l'ra'feroa, potosfas spirifualis distingui-

tur a tomi)orali, Sod (jiiando(]iio pnolati
Utnim judicium per usurpationem redda- habontos .spiritualom potosfafom intromit-
tur pcriersum. tunt sc dc liis qiue porlineut ad siocularcm
polostatem. Ergo usurpafum judicium non
-Vd sextum sic proccditur. 1. Vidctur cst illicitum.
quod judicium por usurpationem iiou rod- i. ad recfc judicandum
l'ra*ferea, sicut
datur perversum. Jnstilia euim est rectitudo requiritur auctoritas, ita ctiam et justitia
qua'dam iu airondis. Sod nihil doperil veri- judicaufis, ef .sciontia, ut cx suj)ra dictis
tali, a quocuuKjue dicatur; .sod a quocuni- Italot. Sod non dicitur judicium csso injus-

quo est accipienda. Ergo etiam nihil deperit tum, si aliquis judicct non habcns habifum
justitia», a (piocuuiiiuo Justum doterminctur, Jusfitia.', vol noii liabons scioufiam Juris.
quoil portinol ad rationom judicii. Ergo otiam noquc Judicium usurpatum,
2. Pra?torea, peccata punire ad judicium quod flt pcr dcfectum auctoritatis, sempcr
pertinet. Sod
laudabilitor legunfur
aliqui erit injustum.
peccafa punisse,qui tamon auctoritafom Sod coiifra est quod dicitur Rom,, xiv, 4 :

non habebaut super illos quos puniebant Tu quis es qui Judicas alienum servum?

(a) Quwstio illa celeberrima est, sed casus est fateri potest, imoSed si potest et debet
debet.
metapbysicus et huc usque inauditus, ut
forte fateri illam, nonno,
sentenliam ferat, cx eviden-
si

putat Billuart. Suppone judicem qui poteslato liii juridica judicare dobet? In hoc nil aliud cst
publica utitur absqtie propria sive ignorantia, sivo quam vox justilia^ clamantis. Non ipso sed justitia
iniprudentia sive ne^lipentia
, quique scit ex ,
clamans innocentem juridice probatum noceulem
scientia corta sod privata talein esso innocentem, occidit. Sed, hac evidenlia juridica cognila quaj
nec poluil ulio modo isti innocenti succurrere ut damnat el foi-sitan niorti tradit homincm quem scit
juridice suam innocenliam probet. Quid possit, ex corta scienlia privata essc innocentom, polest-
quid debeat judex judicare in tali casu? ne judex ferre sentcntiam? Nonne dcbot dimittere
("ivilia secernenda sunt a criminalibus. oflicium imo morlem subire potius quam con-
,

Tres sunt opiniones. demnare innocentom, ul primpc et secundaj opi-

I. Neque in civilibus, neque in criminalibus, nionis patroni affirmant?
judex potest condemnare eum quera scit certo Credimus judicera non tencri ad sui officii dimis-
innocentem sic Lyranus, Ilugo, Panormitanus,
: sionein, et dobore.si officium non dimiltal, judicare
Anpelus. secundum allegala. « Si probationes induclas non
II. In civilibus, judex eum quem scit certo inno- possil de jure repellerc, debet eas in judicando
centcm condemnare potesl, si sit juridice probatus scqui non peccat secundum allcgata scnlenliam
nocens non vero in criminalibus sic Adrianus,
; : forens. » Haec est ipsissima doctrina S. Thoma;. Scd
Wiggers, Sylvius, Lessius el communiler recen- credimus judicem posse quoque, licot ad id non
liores. teneatur, ofticium suum dimittere vel ab illo officio
III. In criminalibus etiam el in civilibus, judcx l)cr aliquod invenfum sese iu hoc casu oxpedire, et
et potest ot dobet condomnare eum quem certo nil contrarium S. Thomas docot. Dicit (juid possit
scit esse innocentem, juridice probatus iio-
si sit ct facere debeat judox si sententiam forat dicit ;

cens, et judicare socundum allcgata et prob.ita illum posse scntcnliam fcrre. Non ncgal illum
contra privalam scientiam, liccl inde continprat posse suum officium dirailtere. Cura oflicium suum
innocentom occidi : sic S. Thomas, S. Raymun- dimittit judex fortc slatum suum jjcrdit, ef ad hoc
dus dicens omnes fere doctores juris cauonici ila uon est obligatus. Sua libcrlate gaudet, dimillere
senlire, Antoniuus, Sylvestor asserons hauc
S. potcst et non dimittere : nil consulerem; sed, si
csse scntontiam communem antiquorum tlioologo- ni>n dimitlit officium, secundum allegata sentcn-
rum et canonistnrum. Turrecremata, 1'otrus do tinm fornl.
Tarentasia, Cajetanus, Soto Bannes, Thomislo; , Cffiterum Sylvius et Lessius, qui voliint judicem
communtter, Aluxander de Ilales, Abulensis, Co- posse condemnare innocentom juridico probatum
varmvia», Azorius, Valenlia, Dicaslillo, Steyaer- nocontom in civilibus, non in orimiualibus, conce-
tius et alii. dunt confiomnationom forri posso in minoribus
Judox cst personn pul>lica ex processiono cau- criminalibus, (juia id bonum commune exigit, no
sarum sententiam forons. Qunndo ox processiono furuia judiciorum publicorum cum scaudalo populi
causffi alicujus conslat evidcnlor talom osso no- pcrverlalur.
centom, judux baiic evidcntiaiu juridicam certo
 502 SUMMA THEOLOOICA.
HcspoiKlco (li('eii(ltiiii, qiiod ciuii jiulicium qiiam ilN; qui facit ; » ct inducit exemplum
sit fcrcndum sccuiiduni lcgcs scriplas, ut M(jysis. Vcl polest dici, sicut dicit Augus-
dictum est, ille qui judicium fert, lcgis dic- linus in Qusestionihus in Exodurn, quaest. n,
tum quodainmodo intcrprctatur, aj)plicando col. r>97, t. 3, et lib. XXII Contra Faustum,
ipsum ad parlicularc negotium. (luni autcm cap. Lxx, col. 44i, t. S, qiiod <( sicut terra

ejusdcm aucloritalis sit lcgem interprctari, aiitc utilia scmina licrbariiin inutilium fcr-
et lcgcm condcre; sicut lex condi non potcst tilitate laudatur, sic illud Moysi faclum vi-

nisi publica auctorilalo, ita ncc judicium tiosiim quidcm magnae fcrtilitatis
fuit, scd
fcrri potcst nisi publica auctoritatc; qu<'0 sigiium gcrcbat', » inquantum scilicet crat
quidcm communitati
sc extcndit ad eos qui signuin virlutis ejus (jua populum libera-
subduntur. Et ideo sicut injustum esset ut turus erat. l)e Phinees autein dicendum est
aliquis conslringcrct alium ad lcgcm scr- quod ex inspiralione divina zelo Dci com-
vandam, qua) non essct publica auctoritato motus lioc fecit, vel quia licct nondum cssct
sancita, ctiam injustum est, si aliquis
ita suinmus sacerdos, erat tamen filius summi
compellat aliquem fcrrc judicium quod pu- sacerdotis, et ad eum boc judicium pcrti-
blica auctoritatc non fcrtur. iiebat, sicut et ad alios judices, quibus hoc
Ad primum ergo dicendum, quod pro- erat praiccptum.
nuntiatio veritatis non importat compulsio- Ad tertium dicendum, quod potestas sae-
nem' ad quod suscipiatur; scd liberum
lioc cularis subditur spirituali sicut corpus ,

cst unicuique cam rccipcre, vcl non reci- auima^, ut (jregorius Nazianzenus dicit,

pcre, prout vult ; scd judicium importat Oi^at. xvii, § 8, col. 97ri, t. 1 ; ct idco non
quamdam impulsioncm ; et ideo injustum est usurpatum judicium, si spiritualis prse-
cst quod aliquis judicetur ab co qui publi- latus se intromittat dc tcmporalibus quan-
cam auctoritatcm non babet. tum ad ca in quibus subditur ci saecularis
Ad secundum diccndum, quod Moyscs potestas, vel qua3 ci a saiculari potestalc
videtur j^gyptium occidissc, quasi ex inspi- rclinquuntur.
ratione divina aucloritatcm adeptus, ut vi- Ad quartum dicendum quod habitus scien-
dctur pcr lioc quod dicitur Act., vii, 2i, tiae sunt pcrfcctiones singularis
et juslitia3
Existi- quod percusso JE(jiiptio xslimabat* Moyses pcrsona3 per eoruin defectum nou
: et ideo
mabal quoniam Dominus
intelligere fratres siios, dicitur usurpatum judicium, sicut per de-
Deus
per. per inanuni ipsius daret saluton Israel. Ycl fectum publicai auctoritatis, ex qua judi-
potcst dici quod Moyscs occidit .Egyptium, ciuin vim coactivam habet.
eum qui iiijuriam paticbatur,
dcfcndendo
CoNCi.usio. — Sicut cogens alifpicm ad aliquam
cum moderaminc inculpatffi tutelai. Undo non publica auctoritalo sancitam servandam
loiioiii
Ambrosius dicit in lib. I l)e ofpc., c.xxxvi, injustc facit, ita quis aliuni judioaus uon babeus
§ 178, col. 81, t. 3, quod <( qui non repcUit aucloritatem, vel usurpaudo sibi judicandi potes-
injuriam a socio, si potcst, tam cst in vitio taleni, graviter pcccat («).

^ Ita communitor. Cod. Alcan. ot tlicologi : tonino, III part., til. xxv, c. ii, et a Solo, iu IV,
« quamdani conipulsioneui; » al. : « impulsionom. » dist. xxii ([. I a. 4, et ab aliis.
, ,

* Ulroque citalo loco D. Tlionias mixlim utilur. Judox qui ob crimen ipso juro osl privalus suo
(a) Nullus polcst juilicare alium, nisi sit aliquo ofticio, ferendo senlenliam, non poccnt usurpalione
modo subdilus ojus. Sentontia a i\on suo judico
« judicii, uec acta ejus suut irrita. lla C.ajelauus,
lata nou tenot. » Aloxandor
III, t.ap. «Elsi clorici, » q. Lxii a. :?, Soto, lib. I De justit., q. vi, a. 7.
,

Do judioiis. « Nulium scntonlia a non suo jiulioo Adrianus, Covarmvias, Lessius ot alii.
Conslrinfj;at. » Zoi)luriuus, Causa III, q. vui. cap. Acta judicis vel allerius qui nou babel nisi litu-
« Accusaloros. » lum coloratum sunt valida, si tilulo coloi-ato con-
Judox oxcominuiucalus occullo non i^occal usur- juuctus sit ox parle pojjuli orror communis quod sil
pationo judicii foreudo seulouliam, ueo sententia suporior judex, ot si rospul)lica vel Ecclesia possit
ojus est irrila. E.st comuumis. supplero defoclum; nam Ecclesia, v. g., supplere
Judo.x pul)lioo oxcouunuuiontus, ex juro anli([Uo uou dofoctum non sacerdolis ul absolutiones
potest
poccarol usurpaliono judicii IVrondo sonteuliam, sinl valida»,sed beue possot supplere defectum sa-
biBcque ojus senloulia ac Civtora acla smit irrila; cordolis non parocbi, »[ui ex lilulo colorato el er-
at ex jure novo, ueque j^occat usurpalioue judicii, rore communi parocbus baberelur. Sentenliae ac
nequo ejus acta suul irrila, uisi sil nominatim logos lattc a tyranno usu regiminis, si sint josUB,
oxcommuuicatus aut notorius porcussor clerlci. obligant.
Prima pars probalur ex cap. « Ad probandum. « Item, si sint justjr, sentenliiv ac lepes latn* a ty-
Sccunda pars probatur ex buHa Ad evilamla scau- rnnno usurpatione, qui, uon resislente nmplius
dala rolalain actis coucilii basilecusis, ct a S. Au- ropublica, iuiperat, et hoc noa cx aucloritate
 ;

OL\EST. LXI, ART. I. .»503

esf. Sed in disfributiono non rcdditnr alicui

QL\ri:STIO LXL ([uod suum crat, sod do novo appropriatur
sibi ' id (jnod erat communo. Ergo lioc ad
DE PARTIBUS JUSTITI.E. jiisfitiaiu non [^ertinef.

(El quatuor quteruntur.; .J. I*ra'lerea, justitia non .soluin est in

principo, scd etiam in subjecfis, ut supra
Deindo oon.Mderandiiin est de partilms habifmu esf. St^d (!isfriliU(M"c semper ad
justitiie : et prinio de partihu.s subjertivis, priiniiiem iiertinct. Ergo distribufiva nou
quie sunt species justilia.», scilieet distribu- pertinel* ad justitiam.
tiva et commutativa ; seoundo dc partibns i. Pra-terea, <> dislribufivum jiistuiu ost
([uasi integralibus ; tertio de parfibus (piasi bonorum communinm, » uf diritur in III

potenlialibus, sciiicet do virlutibus adjunc- Etliic, cap. u, circa fin., et cap. ui. Sed
tis. Cina primum occurrit duplex couside- communia pcrtiuent ad justitiaiu legalcm.
ratio : prinia de ipsis justitia' partibus; Eri4:o jusfifia disfribufiva non cst spccics
secunda de vitiis opposifis. Et (juia rcstifntio jusfifia? parfieularis, scdjusfifia; legalis.
videtur essc actus commutativaj Juslifia', .'>. I*ra'fcrea, uuum ct uiulfa nou diversi-
primo considerandum est do distinctiono ficanf specicm virtutis. Sed justitia cominu-
justifiai commutativa^ ct distributiva»; se- tativa consisfit in Iioc quod aliquid rcdditur
cundo de restitutione. uui, Justitia vcro distributiva iu lioc quod
Circa primum fiuieruntur quatuor : aliquid datur multis. Ergo non sunt divcrsas
f utrum .sint dna,' spccies justitia?, scili- spccics justitia».
cet jnsfitia disfributiva et commutafiva Sed contra cst quod Philosophus, iu V
•2°utrum codem modo in eis medium acci- Ethic, cap. ii, circa fin., ponit duas partcs
piatur; T utrum sif earum uniformis, vcl Jusfifia^, ct dicit quod « una cst dircctiva iu
nndtiplc.v materia 1° ufrum secundum ; disfriliutionibus, alia iii commutafionibus. »
ali(iuam earum specierum juslum sit idcm Uespondco diccndum; quod, sicut dictum
quod coutra[>assum. cst, Jusfitia particularis ordinatur ad ali-
quaiu privatam porsonam, qua} comparatur
ad coiniiiuiiifatom sicut pars ad totum. Potcst
ARTICULUS PRIMUS.
autcm ad aliquam parlem duplcx ordo at-
Utrum convenienter ponantur dux species tcndi uuus quidcui parfis ad partcm cui
: :

justitix, scilicel commutativa el distribu- similis cst ordo unius privatic pcrsona? ad
ticn. aliam; ethuiic ordincm dirigit commulativa
Jusfitia, qiuc consistit in his quffi mutuo fiunt
Ad primum sic proccditnr. 1. Videtnr intor diias pcrsonas ad invicem. Alius ordo
quod inconvenientcr ponantur dua; specics atteiiditur tolius ad partcs, ct huic ordini
justitia distrii)utiva ct commuta-
justilia^, assimilatur ordo cjiis quod cst communo ad
tiva. Non onim potest cssc jusfifi;e specics singulas pcr.sonas : qucin quidcm ordincm
qnud nnilfitudini nocet, cum jusfilia ad bo- dirigit Jusfifia distribufiva, qua> cst disfri-
num conuuune ordinetur. Sed disfribuere butiva couuiiunium sccuudum pruportiona-
liona connnunia in mnltos, nocet bono com- litatem. Et idco duaj suiit Jiislifia3 species,
numi nmlfitndinis ;
tinu quia cxhanriiuitur scilicct distribufiva et commutativa.
opes comiunnes, fnm (;fiani ([uia niorcs Ad priiuum crgo dicendum, qiiod sicut iu
hominum corrumpunlur dicit enim TulliuvS ; largitionibus privatarnm jicrsouarum com-
in lib. II Deo/fic, in tit. I)ui)Iex liberalitafis mondatnr luodcrafio, cflusio vero culpatur,
^•'luis « Fit (leleri(»r (]ui arcipit, et ad idcm
: ifa cfiaiii iii disfribiitiono ccuiiininiiuu houo-
sciiqter expectandiuu paratior. » Ergodistri- ruiii est niodorafio servaiula; in (|uo dirigit
liiitio non pcrlinct ad aliquam justitia» spc- Ju.stitia distributiva.
cicm. Ad sociindiim dicondum, qnod sicut [)ars
2. Praiterca, justitiru actus cst rcddcrc et fofuiii qiiodaininodo sniif idoin, ita id
unicui(iue quod suum est, ut supra habitum ([iKjd cst totiiis, quodammodo cst partis ; et

tyrannt qiii ut talis nuilnm babct auctoritatcm, scd '

Parm. : « ei. » — • Parm. ineplo addit : c scm-
ox auotoritate reipiiblicie. Ita Victoria, Sylvius, pcr. f
Lessius, Serra, Uilluart, olc, contra Soto.
 SUMMA THEOLOOICA.
ita cum cx boiiis comiTiunil)ns aliquid in Pradcrca, in justitia distributiva acci-
:{.

singulos disfribuilur, quilil>ct ali(]iio modo pitur mcdium atlendcndo diversam dignita-
rccipitquod suum cst. tem pcr.sonarum. Sed dignitas personanim
Ad tcrtium diccndum, quod actus distri- .ittcndifnr ctiMm in commufativa justitia,
bulionis, qui cst conmnuiium honorum, pcr- sicut iu punitionibus; plus cnim punitur qui
tinet solum ad pra^sidcntem communibus percussit principem quam qui percussit*
bonis, scd tamcn justitia distrihutiva cst privatam pcr.sonam. Ergo codcm modo acci-
etiam in subditis quibus distribuitur; in- [)itur mcdium in utrafiue justitia.

quantum scilicet sunt contcnti justa distri- Scd contra quod IMiilosf)phus dicit in
e.st

butionc quamvis etiam distributio quando-

;
V quod « in justitia distri-
ElJiic, cap. lu,
quo fiatbonorum communium, non fiuidcin hutiva accipitur medijim .sccundum geome-
oivitati, scd uni familia' ;
quorum distributio tricam proportionalitatem, in commutativa
fieri potest auctoritate alicujus privala} per- autcm sccundum arithmelicam. »
sona". Rcspondco dicendum, quod, sicut dictum
Ad quartum diccndum, quod motus acci- est, in distributiva justifia datur aliquid
pit spcciem a termino ad qucm. Et ideo atl inquantum id quod
alicui privatffi persona',

justitiam legalem pertinet ordinare ea quae est totius, est debitum parti quod quidem
;

sunt privatarum pcrsonarum, in bonum tanto majus cst, quanto ipsa pars majorcm
communc; sed ordinare c contrario bonum principalitatcm habet in toto. Et ideo in
commune ad personas particulares per dis- distributiva justitia tanto plus alicui de ho-
tributionem, est justitia; particularis. nis communibus datur, quanto illa persona
Ad quintum diccudum quod ,
justitia majorem habet principalitatem in commu-
distributiva et commutativa nou solum nitate. Qu.nr* quidcm principalitas in aristo-
distinguuntur secundum unum et multa, cratica' communitatc attenditur sccundum
sed secundum divcrsam debiti rationcm. virtutcm, in oligarchica secundum divitias,
Alioenim modo debetur alicui id quod est in dcmocratica secundum libcrtatem, et in
commune, et alio modo id quod est pro- aliis alitcr. Et idco in justitia distributiva
prium. non accipitur mcdium secundum aequalita-
CoNCLUsio. — Dn.T' snnt justitifp speries : altcra
tem rei ad rem, scd secundum proporlionem
comnnUaliva, qna lionio in bis dirigilnr qn.T niulno rcrum ad personas, ut scilicct sicut una
inlcr dnas pcrsonas ad inviccm sunt altera :
pcr.sona cxccdit aliam, ita ctiam rcs quae
distribuliva, commnninm distributiva
qupc est datur uni persona?, exccdat rcm quae datur
secundum quamdam proportionalitalem. alii. Etidco dicit Philosophus, lib. V Ethic,

cap. lu, quod talc mcdium est secundum

ARTICULUS n. « gcometricam proportionalifatcm, » in qua
attenditur epquale non secundum quantita-
Utrmn meduim eodcm modo accipiatur in tcm, scd sccundum proportioncm sicut si ;

justitia distribiitiva ct commiitativa. dicamusquod sicut sc luibcnt scx ad quatuor,

ita se habcnt tria ad duo, quia utrobiquc est
Ad sccundum sic proccditur. I. Yidctur sequi altcra proportio, iu qua majus habet
quod medium eodem modo accipiatur in totuni minus, ct mcdiam partcm ejus; uon
justitia distribufiva ct coiumutativa ; utra- autcm (>st aHiualitas cxccssus socundum
quo euiui sub juslitia particulari coutiuctur, quanfitatcm, (piia sex exccdunt quatuor in
ut dictum est. Sed in omnibus temperantiai duobus, tria vero cxccdunt duo iu uno.
uno niodo
vcl fortiludinis partil)us accipifur Scd in commutationibus rcddilur aliquid
mcdiuni. Krgo(diaiu oodem niodo nicdium alicui singulari pcrsnua' proptcr rcm cjus
cst accipicndiuu iii justitia distriliutiva ct (pia^ acccpla cst, ul maximc patct iu cmp-
commulaliva. tionc et vendilionc, in quibus primo invc-
2. Pra^terca, forma virtutis moralis iu nitur ratio comnuitationis. El idco oporlct
mcdio consistit, qiiod secundum ralionem ad.'C(pi;irc rcm
ut (iiianto istc phis habct
rci,

dctcrmiuatur. C.um crgo unius virtutis sit (luam suum

dc co (piod cst altcrius,
sit,

una forma, videtur quod in utraquc sil tautumdcm rcstituat ci cujus est. Et sic ftt
eodem modo mcdium accii^iendum. a'qualitas sccundum arilhmeticam medie-
<(

' In Parm. : « porcnlit, » sictit ot snporius. — oratia..., oliparchia..., domocralia. »>

* It.T oodd. TniTac. Alcan. aliique; al. : « in arislo-

 QU/EST. LXI, ART. II ET III. 50.1

tateni, » qiuv atteuditur sccunduiii pareni firi possunt iuter cos qui civitato commuui-
quantitatis excessuni. Siout (luiuiiuc est canf, ') ut diiitnr iu V Etliic, cap. ii, circa
metliuni iuter sex et ciuatuor; iu uuitato lin., etiam cst commufafio iutcr
(pioruiu
cnim exceilit et cxceditur. Si ergo a priu- personas ad inviccm quaj pertinet ad com- ;

cipio utcniuc liabeliat (luiuque et luuis , ninfafivain jnsfifiam. Kri^o nun est divcrsa
coruui accepit uuuui dc eo (juud est alterius, inafcria distrihiifivju cf conunutativa} justi-
unus, scilicet accipicus, habebitrscx, et alii tia)'.

relinqueutur quatuor. F.rit ergo justitia, si .T. Pradcrea, si sit alia matcria distributi-
uterque rcducalurad uiediuui, ul accipiafur va» Jusfitia', et alia inafcria cuinmnfativa;
unum ab co qui habet sex, ct detur ci qui prupter hoc quod difTcrunt specic, ubi non
habet (piatuor sic euiui uterquc habebit
; crit diffcrcntia spcciei, iioii debcbit essc ma-
quin^pie, iiuod est niediuni. teriai divcrsifas. Sed IMiilosuphus, loc. cit.,

Ad prinuuu ergo diceudum, quod in aliis ponit unaiu spccicm (N>mmufafiva3 Jusfitice
virtutibus moralibus accipitur mcdium se- qiKT tamen habet multiplicem materiam.
cunduiu secunduin rcin;
ratioiieiu, et uuii Nun crg-o videfur esse mulfiplex materia
sed in juslilia actipitur mcdiuiu rei, et id(}o harum spccicrum.
.sccundiim diversitatem reruin diversimodc Scd in confrarium est quod dicitur in V
medium accipitur. Ethir., loc. cit., quod (( uua spccics justitiae
Ad S(vuiiduiii dicenduni, qiiod geiieralis cst dirccfiva iu distributiouibus, ct alia in
forma qua couvenit
justitia' esl a*qualitas, in commufafionibus. »
justitia distributiva cum commutativa in ; Rcspondco diccndum, quod, sicut supra
uiia tamcn invenitnr a^qualitas secundum dictum est, Justitia est circa quasdam opcra-
[iroportiunalitalcm gcuinctricam , in alia tioncs cxtcriores, scilicet distributionem et
^'.cundiim arithmeticam. commutationem ;
quidcm suut usus
quaj
Ad tertium diceudum, quod iu actionibus quorumdam extcriorum vel rcrum ,vel ,

et passionibus conditio per.sona3 facit ad pcrsonarum, vcl efiam upcrum rcruin qui- :

qiiantifatem rei major cuiin est injuria, si

;
dem, sicut cum aliquis vcl aufcrt vel resti-
percntiatur princeps quam si percutiatur tuit altcri suamrem; pcrsonarum autera,
privafa persoua. Kt ideu condilio personaj in sicut cuni aliquis in ipsam pcrsonam homi-
dislribiifiva jusfitia af ten litur sccuniliim sc, nis injnriani facit, puta percutiendo vcl
in conimutativa autem secuudum quod pcr conviciaiido, aut etiam cum rcvcrentiam
hoc divcrsificatur rcs. exhibet; operum aulcm, sicut cum aliquis
CoNCLLsio. —
Mediuni in juslilia dislributiva justc ab alio cxigit, vcl altcri rcddif aliquod
sumitur secuuduui geomctricaui propurtionoin; opus. Si crgo accipiamus ut materiam
;n coniniutativa vero secunduni proportionem utriusque Justitiae ea quorum operationos
iritlimeticam. sunt usns, cadcm est materia disfribnfivai
et commutafiva3 Justitia'; uain cf rcs distri-

ARTICULUS 111. bui possunt a communi in singulus, et com-

rautari de uiio in alium ctiam est quae- ; ct
Utrum materia utriusque justilix sit dam distributio laboriosorum opcrum et
diversa. recompcnsatio.
Si autem accipiamus ut raatcriam ntrius-
Ad tcrtium sic proceditnr. I. Vidctiir qne Justifia} actioncs ipsas principalcs, qni-
quod materia utrinscpie Justitia' iion sit di- bus ntimur pcrsonis, rebus et opcribus, sic
vcrsa. Diversitas enim materia' facit divcr- iuvcnifur ntrobiqiie aliamaferia; nam dis-
sitatem virtutis, ut patet in temperantia et tribntiva Jnstifia est dircctiva distribnfio-
furfifiidine, Si ergo disfributiva! Jusfifia; et nis-; cummnfafiva vcro Jusfifia est dirccfiva
cominuf itiva" sit diversa malcria, videtur commnfationum, (pia; affendi possunt iiifer
•piud non contineantur sub uua virtutc, sci- duas pcrsonas; qiiarum qua'dain siiut invo-
licet sul) Justitia. Iniifari.i', (inn-dam vero volunfaria' invo- :

2. Pnetcrca, distributiu qn.T pertiiict ad liinfari,e (piidciu (jnandu aliipiis utitur ro

Justitiain distributivain cst pecunicc, vcl alferius, vel persona, vcl operc, co invito;
houoris, vel ali«jrum, (( quaecumquc dispar- qiKjd quidcin cuutingit (pianduquc occulto

« Unus codex hic addil : « proptcr hoc quod dilTcrunl. » — » Al. : " dislributionum. »
 ;

306 SUM.MA TUEOLOGICA.

por fraudem, quaudoquc cti.iiu mauifestc usus gratis conccditur, vocatur « locatio »
pcr violcutiam. IJtruuKjuc autciu couliiigit ct (( conductio. » Tcrtio UKjdo aliquis tradit
nut iu rcm, aut iu pcrsouaiu [iropriaiu, aiit rem suam ut rccupt.Tandam, nou ratione
iupcrsouam conjuuctam in rcm quidcm, : usus, .scd vel ratioue conscrvationis, sicut iu
si occultc uuus rcm allcrius accipiat, ct vo- dcposito, vcl ratioue obiigationis, sicut cum
caturfurtum; si autcm mauifcste, vocatur qiiis rcm suam pignori obligat, seu cum
rapina. lu pcrsouam aulcm', vcl quautum pro aliori(l(^Jiibct. In omnibus autcm
ali((ius

ad ipsam consistcntiam pcrsona), vcl quaii- hiijusmodi actiouibus sivo voluntariis sive
tum ad dignitatcm ipsius si autem quan- ;
iuvoluntariis, est eadcm ratio accijiiendi
tum ad consistcnliam pcrsouce, sic la^ditur mcdiiim sccundum ajqualitatcm rccompen-
aliquis occultc pcr dolosam occisioncm, scu sationis. Et idco omncs istce actioues ad
pcrcussiouem, et per vencni exhibitionem unam .speciem justitiae pertiuent, sciUcet ad
manifcstc autcm pcr manifcstam occisioncm commulativam.
aut pcr iucarccralionem, aut vcrhcratio- Et pcr hoc patot responsio ad objecta.
ucm, scu memljri mutilationcm. Quautiim CoNci.usio. — Nou uua, sed diversa est nialeria
autcm ad diguitatcm pcrsouai, la^ditiir aii- dislriltulivai cl commutalivfe justitia?, cum illa iii

quis occultc quidcm pcr falsa tcstimonia, (iisUibutiouibus, liai-c iu comumtaliouiljus ver-
scu dcfractiones, quiiius aiiijuis aufcrt fa- selur.
mam suam-, et pcr alia luijusmodi mani- :

feste autcm pcr accusatiouem in judicio, seu ARTICULUS IV.

per convicii illationciu. (juantum autcm ad Utrum jiistum sit sirnpliciter idem quod
pcrsonam coujuuctam, lanlitur aliquis iu cojitrapassum,
uxore ut in pluribus occulte per adultcrium;
in servo auteiu, cum aliquis scrvum scducit Ad quartum sic proccditur. 1. Videtur
ut a domino discedat ct lucc ctiam mauifeste ; qiiod Justum idem quod con-
sit simj)licitcr
fieri possunl. Et eadcm ratio cst dc aliis pcr- trapassuin. .Judicium cnim divinum est sim-
souis coujuuctis, in quas ctiam possuut oin- j)Iiciter justum. Scd ha^c est forma diviui

uibus modis iujuria) committi, sicut et in Judicii ut secundum quod aliquis fecit patia-
personam princip;ilcm. Scd adiiltcrium ct tur, seciuidiim illud Matth., vu, 2 In quo :

scrvi scduclio suut propriaj injuria} circa judicio Judicaverifis, judicadimini ; et in

has pcrsonas tameu quia servus est pos-
; qua mensura mensi fueritis, remetietur vo-
sessio qua^dam domini, hoc refcrtur ad fur- bis. Ergojustum est simplicitor idem quod
tum. Voluutariai aulcm commutatioucs di- contrapassum.
cuutiir quando aliquis voluutarie trausfert 2. rra^torea, in utraque justitia? specie
rem suam in altcrum. Et si quidcm simpli- datur aliquid sccuudum quamdam
alicui
citcr iii allcriun trausfcrat rcm siiaiu al)squc aMjualitatcm. lu rcsjicctu quidcm ad digui-
dcbito, siciit iu donatiouc, uou est actiis tatcm pcrsonaMU Justilia distributiva; quae
justitia*, scd liberalitatis. Intantum autcm quidom j)orsona! dignitas luaxime vidotur
ad Justitiam voluutaria^ trauslatio pcrtinct, attoudisocuudiim opcra quibus aliquis^
iiuiuautum cst ibi alicpiid dc ralionc dcbiti. communitali scrvivit in rcsjj(^ctu autcm ad ;

(Juod (piidcm contiugit mulli[)licitcr : uno rciu, iii (jiia (jiiisdamuilicatus est in jiislitia
modo, quaudo quis trausfert simpliciter rem commutativa. Socuudum autom utramquo
suam in altcrum |)r() rccompcnsiitiouc altc- a.Mjualilatcm aliquis conf rapatitur. secuudum
riiis rci, siciil accidit iii vcndilionc ct ciup- (juod fccit Ergo vidctur (jiiod Justum sim-
'.

tiouo; alio modo, (juaudo ali(juis tradit rem plicitor sit idoui quod coufraj)assum.
.suam conccdcns ci usum rci cum
alteri, W. Pradcroa, uuiximc vidcfiu* quod nou

dcbito recuj)crau(li rcm. Et si quidcm gratis oj)orfoal ali(juom coutrapati, scciiudum quod
(•ouccdifusum r(>i, vocatiir usiis fructiis » <i fccil, pro[)fcr diircrcntiain voluntarii ct iu-
iii rcbus quaj aliquid fructilicant; vcl siiu- volunlarii : quicnim iuvoluularic fccit iuju-

plicilcr « mutuum » seu commodatum » iu (( riam, miiuis punitur. Sed voluutarium ot

rcbus (jiuc non friiclirKant, siciil siiut dciia- iuvoluutariiim. (jiia» accij)iuutur cx j^arle
rii, vasa ct hujusmodi. Si voro ucc ipso ut^sfra, uou divorsilicant modium justilia',

'
Parm. addil : « iiropriam. >^ — • Nicolai : « ojus. » sorviunl. » — ' Parm. : « facit. »
— ^ Al. : « voluularium. » — * Parm. : « aliqui...
 QMJESl. L\l, AIIT. 1 V, ET QU.EST. LXII. S07

qiiod ost mediiiin rei, ot non qiioad nos. .secundum quamdam proportionatam com-
EffJTt) jiisUiiii .simi)lioiter vidctiir csso idem monsurationcm ada^quarc [)as.sioncm actioni
quod oonliapassum. in cominutatioiiil)us ; ad (piod inv(Mita sunt
Sed contra ost quod IMiilosophus, iu V nuhiismata. Kt sic contrapassum cst commu-
Ethic, oap. V, circa priiic, probat uou talivum jiisfmn. (,hiod in distributiva justi-
quodlihet justum esso contrapassum. tia locum iion habct, quia in distributiva
Rospondeodicendum. (luod hoc (piod dici- juslitianon attcnditur a'(pialitas sccundum
tur « contrapassum » imporlat aNpialem re- proportioncm roi ad rem, vcl [)assionis ad
compensationem passionisad actionem pra;- acfioncm, undo dicitur contra[)a.ssum sed ;

cedcntem ([uod (|uid<Mn proi^riissimc dicitur

; sccundum proportioiialitatcm rerumad per-
in passit)nihu6 et aclionihus injuriosis, qui- sonas, ut supradictum cst.
bus aUquis personam proximi puta si lanUt, .\d primum ergo dicendum, quod illa

F.t hoc quidcm

pcnMitit, fpiod ro[>onMitiatur. forma diviiii Judicii attcnditur sc(Mindum
justum determinatur in lege, Kxod., xxi, rafioncm (^ommutativa! Jusfitia», prout scili-
23 Reddet animam pro anima, oculum pro
: cet recompcnsantur praiinia meritis, ct sup-
oculo, etc. Kt quia eliam auferre rcm altc- plicia pcccafis.
rius est «luoddam inju.^tum facere, ideo sc- Ad secundum dicondum, quod si alicui
cundario otiam in his dicitur contrapassum, qui communitati scrvissct, rotribueretur ali-
prout scihcct ahquis qui damnum intulit, in fpiid pro scrvitio impcnso, non esset hoc
re sua etiam ii)sc damnificatur. l]t Ikjc ([ui- disfribiitiva! Jusfitia', scd commutaliva;. In
dom justum danuuun continctur in lege, distributiva cniin Justitia non attenditur
Ex(xl., XXII, 1 5"/ fjuis furatus fuerit bo-
: sequalitas cjus quod quis accipit, ad id
vem, aut ovem, et occiderit vel vendiderit, quod ipsc impendit, scd ad id quod alius
quinriue hoves pro uno bove restituet, et accipit, sccuudum utriusquc personae rao-
quatuor oves pro una ove. Tortio vero dum.
transfertur nomen contrapassi ad volunla- Ad tortium dicondum, quod quaiido actio
rias i^ommutationcs, in quibus utrlus^iuc injuriosa cst voluntaria, exccdil iiijuria ; ct
ostactioct pas.sio; sod voluntariumdiminuit sic accipitur undc oportct ma-
ut major rcs ;

de rationc pa.ssionis, ut dictum ost. Jorcm poenam ei recompcnsari, non secun-

In omnn)US autem his dcbct ficri secun- dum difrcreiitiain quoad nos, sed secundum
dum rationem justitia' commutativ.e rccom- difrerciitiam rci.
pensatio socundura a?quaUtatom, ut sciUcet CoxcLusio. — Juslum in oommutativa justitia
passio rccompensata sit a?qualisactioni. Non idoin cst (]Uod contrapassum noii autcm in
,

autom sempcr cssct £pqualis, si idem specic distribuliva.

aUquis paterctur quod fecit : nam primo
quidem cum aliquis injurio.se la?dit alterius
pcrs<jnam majorem, major est actio quam
QUiESTIO LXII.
passio cjusdcm spcciei quam i|)se patcrctur; I)E RESTITUTIONE.
et ideo illo qui pcrcutit principcm, non so- (Et oclo quteruntur.)
lum ropercutitur, scdmultogravius punitur.
Similit(ir ctiain cum ([uis ali^iucm involiin- neiiide considcrandum cst dercstitiitione;
tarium in rc sua damnificat, major cst actio et circa hoc qua'ruiitur octo 1" cujus actus :

quam essct passio, si ei sola ros illa aufer- sit ;

2° utrum nocessc sit ad salutem omnc
retur : (juia i[>sc ([ui damnificavit alium in ablatum rcstitui ; T ulrum oportcat illud
ro sua, nihil dainni(i<arctiir ; et idco punitiir nnilfiplicatum rcstituere; i" utruni oportcat
in hoc quod multiplicius restituat; quia restitui qiiod quis non accepit'; ri° utrum
ctiam non solum damnincavit pcrsonam oporfcat rcsfitiii ci a quo acccptum cst;
privalam, s<jd r(!m[)iil)H<am, c.jus liittila! sc- {'>"
ufrmn o[)orf(iat rcsfifiicrc cum qui acci-
curitatem infringcndo. Siinilitcr etiam noc pit; 7" utrum aliiiuem aliuiu ; H" utrum sit

incommutationibus voluntariis cssct scmper statim restituendum.

a;quaUs passio, si quis darct rcin suam, ac-
cipicns rcm allcrius, (piia fortc rcs altorius
cst multo major quam sua. Et idco oportet

^ Parm. : « abstulil. "

508 SUMMA TIIEOLOGICA.
sito; vcl contra voluntatem ejus, sicut in
ARTICULUS PRIMUS. rapina vcl furto.
Utrum restitiitio sit actiis justitix comrnu- Ad i)rinnnn crgo diccndum, quod illud
tativx. quod altcri nou dcbetur, non cst, proprie
loqucndo, cjus, etsi aliquando ejus fuerit;
Ad primuni sic proccditur. 1. Videtur ct idco magis videtur esse nova donatio,
quod rcstitutio nou sit acfus Justitiai coni- (juani rcstitutio, cum (piis aUcri rcilditquod
mutativa3. Justitia enim respicit rationem einon debcf'. Ilabet tanieu aUquam simili-
debiti. Sed sicut donatio potcst csse ejus tudinem restitutionis, quia res materiaiiter
quod nou dcbctur, ita cliani ct rcstitutio. eadcm est non tamcn est cadem secundum
;

Ergo rcstitutio non cst actus aUcujus partis formjdcm rationcm, quam rcspicit Justitia,
justitiffi. quod est esse suum aUcuJus. Undc nec pro-
2. Pra3tcrea, illud quod jam transiit, et prie restitutio dicitur.
non est, rcstitui non Scd justitia
polcst. et Ad sccundum dicendum, quod nomen
injustitia sunt circa quasdani actioucs ct rcstitutionis, inquantum importat iteratio-
passiones, quai non m^ncnt, sed transeunt. ucni quamdam, supponit rei idcntitatem.
Ergo rcstitutio non videtur esso actus alicu- Et ideo sccundum primam impositionem
jus parlis justitia'. iiominis, rcstitutio videtur locum babere
3. Praitcrea, rcstitutio cst quasi quaedam prascipue in rebus extcrioribus, quse ma-
recompensatio ejus quod subtractuiu est. ncntes eaedem et secundum substantiam, ct
Sed aliciuid potcst liomini subtralii noii so- sccundum Jus dominii, ab uno possunt ad
lum in commutationc, scd etiam indistribu- alium devcnirc. Scd sicut ab bujusmodi
tione, pula cuni aliquis distribucns, minus rebus nomcn communicationis translatum
dat alicni quam debcat liaberc. Ergo rcstitu- est ad actiones vcl passiones qua^ pertinent
tio non magis est actus conimutativai justi- ad rcverentiam vel injuriam aUcuJus per-
liaB quam distributiva!. sona;, seu nocumentum vel profcctum ita ;

Sed contra, rcstitutio ablationi opponitur. eliam nomen restitutiunis dcrivatur ad haec,
Sed ablatio rei alienai est actus injustitia; quai licet reaUter non maneant, tamen ma-
circa commutationes. Ergo restitutio cjus ncnt in circclu vcl corporali, puta cum ex
est actus justitia', quai est iu commutationi- percussione ia^ditur corpus, vcl qui est in
bus directiva. opiuione homiuum, sicut cum aliquis verbo
Respondco diccndum, quod restitucrc opprobrioso remanet homo ' iufamatus, vel
nibil aliud csse vidctur quam itcrato aU- etiam niinoratus iu suo honore.
quem statuero in possessioneni vel donii- Ad tertium dicendum, quod recompcn-
nium rci sua',; et ita iu rcstitutione atten- satio quam facit distribuens ei cui dcdit
ditur a;quaUtas justitiai sccundum recom- minus quam pcr comparationem
dcbuit, lit

pcnsationcm rci ad rcni, qun3 pcrtinct ad ' rci' ad rcm, ut si quanto"' miiuis habuit

justitiani conunutativam. Et idco rcslitutio quam dcbuit, tauto plus ci dctur ct ideo ;

est aclus conmiutaliva3 justitiae, quando jam perUnet ad justitiam commutativam.

scilicet rcs unius ab alio liabctur vcl pcr CoNCLusio. — Hostitutio cst aclus couiumta-
voluntatem ejus, sicut in nuituo vcl depo- tiva' justitia" ('/:.

' Pann. « quod. » — * Paim. « dobelur. »

: :
— Reslitulioaulem uon postulal ut res qute resli-
' Pann. omillil « liomo. » : * Al. —
« sui. : '> — tuilnr divcrsa a re pro qua restituilur; quin po-
sit
' Al. « nl qnanlo minus; » sic in Parm.
: tius j)oslnlat ut sit oadem quantum tieri potest, aut
(a) Restilulio in lola sua latiludino d(>finiri po- sallom aniuivalens, ot consequonlor postukit quan-
tesl : « \\o\ accpplii! reddilio, vcl danmi iliati com- luni osl ox se ul jam fuorit in possessione illius
pensalio, » inlclligondo rom acoeplum sive por oni restiluilur. Hespicit ipitur rom qua^ debet reddi
volunlatom domini nl in muluo vol doposito, vol oadom vel a'quivalens, ot damnum illalum. Uude
contra volunlalom dondni in fnrto vol rapina. potost esse salisfaclio sine rosliluliono, vel cum
Diirorl roslilntio a solutiono ot satisfacliono. So- roslilutiono, vel rostitnlio sino salisfnclione.
lulio postulal ul ros qu;o solvitur sit divorsa a re Addo (piod rostitulio valorem roi attcndit. et so-
\)Y0 (pia solvilur, ot (piod nondum fuoril in j^osses- lutio non tam valorcm rci quam conventionom iui-
siono illius cui sulvitur. lam.
Satisfuclio proprio respioil personam cui lil salis, Hoslilulio est actus juslilice commutntivfe; et ideo
quamvis non oxhihoal a^qnivalons dohilo. Hespicit ohlicalio rosliluondi non orilur ox violatione chari-
injuriam illalamsou honorom violalum, otsi nullum latis, rolii^ionis aut altorius virtutis, nec ex Itesiono
aliud dumnum sil illalum. solius justitia; distrUjulivK.
 QIL^RST. L\l I, ART. n. »od

si ei restituatur, quia Justitia in a^qualitato

ARTICULLS IL consistit'. C.um ergo sorvaro justitiam sit '

de ncccssilatc salutis, consequcns est quod

Utrxim sit neressan'ut)i ad salutem quod fial
rcstituerc itl (|uod injustc ablatum est alicui,
restitutio ejus quod ablatuni cst.
sit dc luvc.vsitatc salutis.
A(l secundiim sic proceditur. I. Vidclur Ad primum ergo dicendum, quod in qui-

quod non sit necessaiiuni ad salutoiii (juod bus noii i>otost reconq)cnsari a'(juivalens,
liat restitiitio cjus (]uod al>latun» cst. ^uod suflicit (juod ibi reconq)Ciisclur quod possi-
enim non est de necessitate
est impossil)ile bile est, siciit patet de honorilms (jui sunt ad

salulis.Sed aliciuando iiu[)Ossiljili,' est resti- Deuin et ad [larentcs, ut riiiloso[)lius dicit

tuere id (^uod est ablatum; pula cum ali^juis in Vlll Ethic, cap. ult., ad hn. Et ideo
abstulit alicui membrum vel vitam. Ergo quando id quod cst ablatum, non est resti-
non videlur essc de necessitate salutis (juod tuibile pcr aliquid a'([uale, dchct fieri re-
ali^juis restituat (juod alteri absluiit. com[)cnsalio pufa cum
(jiialis possibilis est :

2. l*ra*terea, committere aliquod peccatum ali(juis alicui abstulit mcmhrum, dcbet ci

non est de necessitate salutis, quia sic liomo rccompcnsare vcl in pccunia vel in aliquo
esset i»erplexus. Sed quandoque iilud quod hoiiorc, considcrata («onditionc utriusque
aufertur, nou potest restilui siue pcccato, persona; secundum arbitrium hoiii viri.
puta cum aliquis alicui famam abstulit ve- Ad secundum diccndum, quod aliquis
rum dicendo. Ergo restituere ablalum non potest alicui famam Irijiliciter aufcrre uno :

est de necessitatc salutis. modo vcrum dicciido et Juste, puta ciim ali-
quod laclum est, uon potcsl
3. Pra'terea, quis crimcu alicujus j^rodit ordiuc debito
fieri non fuerit. Sed aliquando
ut factum servato, ct tunc non tenetur ad restitutio-
alicui aufertur honor suie i^ersonai ex lioc ncm fama? ; alio modo falsum dicendo ct

ipso quod passus est ab aliquo iiijustc vilii- injustc, et tunc tenctur rcstituere famam,
pcranto eum. Ergo uon potest ei rcstitui confitendo se falsum dixisse; tertio modo
quod ablatum est et ita non est de necessi-
; veruiu dicendo, scd injiiste, puta cum ali-
tale salutis reslitucre ablalum. (juis prodit crimen allcrius contra ordincm
qui impedit aliquem ab
4. i*ra'terea, illo (iebitum, et tunc tenetur ad restitutionem
aliquo bono cousequendo, videtur illud ei fama^ quantum potcst, sine mendacio ta-
aurerre, quia « quod modicum deest, quasi mcn, u(j)ofc (juod dicat se malc dixisse, vel
nibil deesse videtur, » ut 1'liilosophus dicit quo(l injiiste euni diiramaverit; vel si non
in 11 Pliysic, text. r»G. Sed cum aliquis possit famam rcstituere, debet ei aliter rc-
impedit aliquem ut non consequatur pra'- compensare, sicut et iii aliis dictum est.
bendam, vcl alicjuid hujusmodi, non vidclur Ad tcrtium dicendum, quod actio contu-
quod teneatur ci ad rcstitutioncm pra^- meliam iiifcrcntis iion potest ficri ut non
bcndse quia quandoque non posset. iNon
: fuerit : potcst taiuen fieri ut cjiis cfTectus,
ergo reslituero ablalum, est de necessilale dimimitio dignitatis pcrsoiu-e in opi-
scilicct
salutis. nionc hominum, reparelur per exhibitionera
Sed contra est quod Augustinus dicit in revcrentia;.
Epist. CLUi ad Macc.douiwii, § 20, col. (1(52, Ad (jnartum diccndum, ([uod aii^juis po-
t. 2' N(»n rcmitlilur peccatum, nisi rcs-
: <i test impcdirc idiquem nc habcat piicbcn-
tituatur ablatum*. dam, multipliciter uno modo Justc, puta si :

Uesj^ondeo dicendum, quod rcslilulio, intcndcns Iiouorcm Dci vcl utilitatcm Eccle-
sicut diilinn est, est actus justitiai commu- sin', dctur alicui [^(nsonai
[tnjcurct qiKjd
tativoi, quai in quadam a'(jualitate consistit. digniori tunc nullo modo tenctur ad
, et
Et idco rcstituerc inqjorlal rcdditioncm illius rcstitutionem, vel ad ali(juain recompcnsa-
rei quH' injusle ablata (.'st ; sic; eiiim [)cr ilera- tioiicm facicndam alio UKjdo injiistc puta
;
:

tam ejus exhibitionem .'oqualitas r('[)aratur. si intcndat ('Jiis nocumciifimi (jucm iiiij)cdlt

Si vcro juste ablatum sit, ina,'qualitas erit j)roptcr odium vel viiidictam, aut ali(piid

Ilabelur Cauia XIV, q. vi, cai». i, col. 9(>C.

' rcslilui iiolost.
' uddiduruiil « Si re.s alicna, {iropter ((uain
Eiiil. :
'
Sic cod.; »ed posl Nicolai, editi recenles ita
peccatum c^t, rcddi i>osait, et non rcdditur, pccni- depravarunl : " ii'(iualilas erit, et ideo non ncces-»
leuUa non agilur, sed simulalur. Si auleni vcra- sarium erit ut ei rcsliluuiur. »
citer agitur, » non reinlttitur... ablaluni, si, ul dixi, * I'arm. : « couaervare. »
510 SUMMA TIlEOLOfJlCA.
Iinjnsniodi; ct tnncsi impcdit nc pr.phcnda nostraui doctrinam scripta sunt, ut dicitur
dclnr digno, consnlcns qnod non dclnr, an- ad Uoin., xv, \. Scd Lucai, xix, 8, Zachaeus
tcqnam sil firmatum quod ci dctur, tcnctur dixit ad Dominum Si quem defraudavi,
:

qnidcm ad aliqnam rccompcnsationcni, pcn- reddo qnadrnplwn. Ergo homo dcbct resti-
sutis conditiuniljus pcrsonarum ct ncgotii tucrc ninltiplicatum id quod injuste accepit.
secundum arbitrium sapientis; non tamen .'i. Pra.'tcrea, nuUi p itcst Juste auferri id
tenctur ad a^qualc, quia illam nondum fue- quod dare non debet. Sed Judex Juste aufert
rat adcptus, ct potcrat multii)licitcr impc- ab eo qui furatus est, plus quam furatus est
diri. Si vero jam firmatnm sit quod alicui pro emenda. Ergo homo debct illud solvere,
dctur pra3l)cnda, ct aliquis proptcr indcbitam ct Ita non sufficit reddcre simplum.

causam ])rocurct (juod revocctur, idcm cst Scd contra cst quod rcstitntio reducit ad
ac si jam liabitam ei aufcrrct, ct idco tcnctur a^qnalitatcni quod inffiqualitcr ablatum est.
ad restitutioncm oBqualis, tamcn sccundum Sed alicpiis reddendo quod acccpit siinplum.
suam facultatcni. rcducit ad ffiqualitatcm. Ergo solum tcnelur
CoNCLUsio. — Id rcslitucre quod injuste ablatum restitucrc tantum quantum accepit.
est, est dc nccessilalc saiutis (a). quod cum aliquis
lle.spondeo dicendum,
injustc accipit rem alienam, duo sunt ibi

ARTICULUS III.
consideranda : quorum unum est inaequa-
litas cx partc qua? quandoque est sine
rei,
Utrum sufftciat restituere simplum quod injustitia, ut patet in mutuis; aliud autem
injusle ablatum est. est injustitice culpa, quai potest esse etiara
cum aiqualitate rci, puta cum aliquis inten-
Ad tcrtium sic proccditur. 1. Vidctur dit infcrre violentiam, scd non pra^valct.
quod non sninciat res*titucre simplum qnod Quantum ergo ad primum adliibctur ,

injuste ablatum cst. Dicitur enim Exod., remcdium per restitutionem inquantum ,

xxn, 1 Si rjuis furatus fuerit bovein aut

: per eam a^qualitas reparatur; ad quod snffi-
ovem, et occiderit vel vendiderit, quinque cit quod rcstituat tantum quantum habuerit
boves pro uno bove restiluet, et quatuor de alieno. Sed quanlum ad culpam adhi-
oves pro una ove. Scd qnilibet tenctur man- bctnr rcmcdium per poenam, cujus inflictio
data divina; legis observarc. Ergo illc qui pcrtinct ad Judiccm; ct idco antcquam sit
furatur, tenetur restituero quadruplum vcl condemnatus per judicem, nou tenetur resti-
quintuplum. tucro plus quam acccpit scd postquam con-
;

2. Pra^tcrca, ea* qux scripta sunt, ad demnatus cst teuctur pcenam solvere.

(o) Reslitulio in re, ubi possibilis csl, sin minus in ejus Laban.
volo nccessaria cst ad salutem. Qua aulem neces- De David et spoliis Gossur et Gersi, David non
sitate? Rcspondetur necessilatc prajccpti, non me- erat privalus, sed princeps mililife a Saule consti-
dii. Quidam Grajci oliiu nojjaverunl rcslitutionis lulus, nec rovocatus; mandaverat prjBterea Deus
necessilatem ad salutem. Simililer Erasmns, tjiu iu non solum spoliare, sod et occidore illas gentes.
quinla suornm Operum editiono sentenliam mu- De David ol Miphiboseth, Cajetanus et plerique
tavil. commentatores agnoscunt Davidem gi-avlter pec-
Luc, xi, non proeccpissc Plia-
Objicies Christum, cassc lum adjudicando Siba} omnia bona Miphi-
risfEis quos tamen rapina; arguobat.
restituere, boselh. parte inaudita, tum huio roddondo mediam
Consequentiam Sylvius negat, quia non onmia ne- partom tantuni, agnita ojus innoconlia. Quoad res-
cessaria ad salulem omnibus in locis dicuntur, sed titulionom, vol Miphibosoth modielalis suorum
quscdam in uno loco,quicdam in aiio. Cbristus igi- bonorum distractioni consensit, vel David prscce-
tur promittit salutcm eleemosyna3 , modo cadcra donlom rovocavil sentenliam, vel alias Miphibo-
ndsint. soth possossiones dodit.
Racbel fin-ata esl idola j^atris sui; David, cum Corrigondus ost error vulgi putantis animas de-
adhuc esset privalus, abstulit bovos ot ovos in Ges- funclorum tamdiu in purgatorio lorqueri. quamdiii
sur et Gersi, oinnia bona Miphibosetli dedil Sil)in : rostilulio ad quam tonobanlur non mandatur oxe-
nec restiluerunl. Miphiboseth tantum modiam par- oulioni. In purgatorio oxpiantur poccata propria,
lom bonorum siiorum David reslituoro focit, oogiula non aliona.
portidia ot injustilia Sibn?. Possunl lamon hperodes restiluoudo cilius anl-
Goneraliter fatondum ost non omnia gosta sanc- maiu dofuncti liberaro, inquanlum rostitulio est
lorum esso saucta, noc onmia oorum pocnitenlia) aolio moritoria, cl adoo impotraloria liborationis;
opora osse scripta. olidoo forlo cap. v « De raptoribus ^ moncntur hte-
Spocialitcr do Rachele, furluin porpotravit juxta rodos iuoondiarii condigue pro incendio satisfacere,
quosdam .secundum alios juro oomponsalionis
; \\\ liborelur incendiarius.
oxcusalur, quiu dolo suu fruuduverul oum pulor
 »

OU.€ST. lAII. MIT. III 11 IV. 511

Et por hoc patct responsio ad primmn; Krgo juslum est nl etiam rc.-^fifuat homini
qnia lex illa cletorminativa e.*^t pnpna' per aliijnidquod non aooepit.
jndiocin innigcnche'; cnin ad observantiam Sod oonfra est qnod recompcnsatio ad
jndieialis prarepli nnllns teneatnr p»ist jnstitiam iicrlinct, inquantum a?qnalifatem
(Ihristi adventnm, nt snpra hahitnin est. faoif. Sed si aliquis restifueret (|nod non
IVtfest tamen idein vel siinile statui in lege aooei)if, hoc non csset a^^jnalc. Krgo talis
humana. de (pia erit eadem ratio. rcsfifnfio iion esf jnsfnm (inod fiat.
Ad secundnm diccndum, quod Zaehanis riesjiondeo dioendiim, (jiiod (jnioumque
id dixit, quasi snpercropare volens; nnde ct damnilioat aliqucm, vidctnr ci anferre id in
praMuiserat Erce dimidium bommnn mco-
: (jiio ijisnin dainiinm eniin dioi-
dainnilioaf ;

iitm do ))aup€rihus. fnr ex eo (juod aliquis miiins hahet quam

Ad tcrtimn diccn(hnn, quod jndcx con- delief hahere, secundum Philosophnm, in V
dcmnando jnste polest acoipere ali(iuid Kthic, oap. IV, aiife med. Et idf;o homo
amplins Kko cinenda', (juod tamcn, antc- tenetnr ad rcstitutioiiem cjus in qno ali-
quam condemnaretur, non debehatnr. quem damnifioavit.

CoNri.i-iJio. — .Vntc jiidiiis condemiialii»nt^'m,

Scd aliqnis dainnifioafur diiplicifcr : nno
non plus quain quis accopit, restituere tenetur; niodo qnia anferlnr ei id (juod acfu habe-
sed ex culpa injusta» ablalionis, tenetur secun- liat ; et talc daninum
est semper restifucn-
Hum judicis senlontiam rostitutionem fjcerc. dnm scoundum rcoompcnsationcm aequalis :

pnta si ali(juis damnifioet aliqucm dirucns

ARTICULUS IV. donuim cjus tenctnr ad tantum qnantum
valct domus. Alio modo si damnificct ali-
Vtvum aliquis dcbeat restituere quod non qncm, impcdiendo ne adipisoatur qnod erat
abstulit. in via hahcndi; et talc damnum non oportet
recompcnsarc ex anjno, quia minus est ha-
Ad quartum sic proceditur. 1 . Videtur here aliquid virtute quam hahere actu qui ;

quod aliipiis deheat rcsfilnerc (piod non antem est in via adipisocndi ariqnid, liabet
ahstulit. Ille cnim (jui dainnum infert ali- illnd solum sccundnm virfutem vel poten-
cui, tenetur damnum
rcmovcrc. Sed quan- tiam, et ideo si retlderetur ei nt habcrct hoc
doquc ali(iuis damnifioat aliqncm nltra id in aotn, r(istitucrctur ci quod est ahlatum,
quod acccpif pufa oum ali(jnis efrodit se-
: non simj)!nin, sed mulfiplicatum; quod non
mina, dainnificat eum qui scminavit in tota est dc neoessitate restitutionis, ut dictum cst.
mc.sse futura; ct sic vidctnr qnod tcncatur Tenetnr tamcn aliquam rccompensationem
ad ejus resfitufioncm. Erj^'o aliquis tenetur faccre .scoundum conditionem pcrsonarura
ad resfifnfioiiem ejus quod non ahstulif. cl ncgotiornm.

2. Pra-tcrea, ille (pii definct pecuniam £t pcr hoc patct rcsponsio ad primnm ct
creditoris ultra tenuinum pra-fixnm, vidc- sccundum : nam ille qniscmcn sparsit in
tnr cum
damnilioarc in tofo co (jnod Inorari agro, nondum habct mcsscm in actu, scd
de pccunia posset, quod tamcn ipsc non solum in virtufe ct similitcr illc qui hahct
:

anfert. Ergo videtur quod aliquis teneatnr pcouniam, nondnm habct Incrum in actu,
rcsfituerc quod non ahstnlit. scd soliim in virfutc; ct utrumque potest
IJ. Pra-ferea, Jnsfifia humana dcrivatnr a multiplicifer imj)ediri [a).
jnstitia divina. Sed Deo dehet aliquis resli- Ad
tcrtinm dioendum, quod Deus nihil
tnere phis qnam aooepit ah co, sooundiim ab honiinc nisi bonnin (juod ij)se iu
ref|nirit
a illiid Matfh., xxv, ^H\ : Sciebf/s fptod niclo' nobis seininavif. El idco verbum illud vel
'•
\(bi non semino, et congrcfjo ubi non sparsi. inteiligitur secundum pravam cxisfimatio-

'Garcia iimtililcr snpplcvll Et etiam illud : <-<

ut Vasrpiez ; nlii diciuil : tenolur pro rationo
pncceptimi nunc non cst obscrvaiidum. » Nam culpa', ut Layman, Soto, ctc; alii dirunt non
:

Bensus cod. csl apcrtus x Lcx illa (lixodi, deter-

: tcnclur, ul Lessius, Liigo, etc. — Ki liac occasione
minntiva esl pccna* ])cr judicem infligciida;, » in S. Lifforius vocal Lugo iiiter tlieoloffos alios posl
alio tempore, non bodic, « cum ad obscrvantiam. S. Tliomam facilc principem. Non cral liic locus.
Porm. Rcquilur Garcin. MuUo meliii.s etenim rnliocinatur Killuarl, dicens
n, Si quis alii(uem damiiincat sine poccato Don impi^rfcclioncm pcccnli non lollcro omncm ratio-
tenelur ad reslitution)'m anlc senlenli:mi judicis; nem iiijusliliH', nec conscquonter omnem obliga-
— si cum peccato veniali, theologi scinduntur; tionem rcslitucndi, quu." ex justilia lanquam ex
alii dicunt lenelur, non explicantes an sub gravi,
: radico oritur.
 ;

«12 SUMMA TIIEOLOGICA.

nem scrvi pigri, qni cxistimavit se al) alio Ilcspdndco dicendum, quod pcr restitutio-
non acccpissc; vel intclligitur qnantum ad nein fit rcductio ad aiqualitatem cornmu-
hoc quod Deus rcquirit a nobis fructus do- tativaj quae consistit in rerura
justitiae,
norum, qni snnt et al) co, eta nobis; (juam- ada'quatione, sicut dictum cst. Ilujusmodi
vis ipsa dona a Deo sint sine nobis. autem rcrum adaquatio flcri non posset,
CoNCLUSio. — Non toiiclur qui;, illud reslituere nisi ci qui miniis habct quam quod suum
quod rion abstulit. esl, supplerctur quod deest. Et ad hanc
suppletioncm faciendam necesse est ut ei
ARTICULUS V. flat restitutio a quo acceptum est.
Ad primum crgo dicendum, quod quando
tJhnim oporteat semper restitutionem fa- res restitucnda apparct cssc gravitcr nociva
cere ei a quo acceptum est aliquid. ei cui rcslilutio facienda est, vcl alteri, non
ei dcbet tunc rcstitui, quia restitutio ordi-
Ad quintum sic proccditur. \. Videtur natur ad utilitatem ejus cui restituitur
quod non oportcat semper rcstitutioncm omnia enim qua3 possidentur, sub ratione
facere ei a quo acccptum est aliquid. xXulli utilis caduiit. Nec tamen debct ille qui deti-
enim debcmus nocerc. Sed aliquando esset net rem alienam, sibi appropriare, sed vel
innocumcntum hominis, si rcdderetur quod reservare, ut congruo tempore restituatur ',

ab co acccptum est, vcl etiam in nocumen- conservandam.

vcl ctiani alibi tradere tutius
tum aliorum; puta si aliquis gladium depo- Ad secundum dicendum, quod aliquis
situm rcddcrct furioso. Ergo non scmper dupliciter aliquid dat illicite : uno modo quia
cst restituendum el a quo acceptum cst. ipsa datio est illicita, ct contra lcgem, sicut
2. Praiterea, ille qui illicite aliqnid dcdit, patct in co qui simoniacc aliquid dcdit; et
non mcretur illud recuperarc. Scd quando- talis meretur amittere quod dedit ; undc
quc aliquis illicite dat, quod alius etiam non debet ei restitutio fieri de his et quia :

illicite accipit; sicut apparet in dante et rc- etiam ille qni acccpit, contra legem acccpit,
cipiente aliqnid simoniacc. Ergo non scmper non debet sibi retincre, sed debct in pios
restituendum est a quo acceptum est.
ci usus convertere. AUo modo aUquis ilUcite
3. Praitcrca, nuUus tcnetur ad impossibile. dat, quia propter rcm illicitam dat, licct
Sed quandoque cst impossibile rcstitucrc ei ipsa datio non sit illicita; sicut cum quis
a qno acccptum cst, vcl quia cst mortuus, dat meretrici proptcr fornicationem unde ;

vel quia nimis distat, vel quia est ignotus. et mulier potcst sibi rctinere quod ei dalum
Ergo non scmper facienda est restitutio ei a est; sed si superflue aliquid per fraudem vel
quo acceptum est. dolum cxtorsissct, tcnetur eidcni rcstituere.
4. Pra'tcrca, magis debet homo recompen- Ad tcrtium dicendum, quod si ille cui
sare ei a qno majus bcncficium accepit. Scd debet fieri restitutio, sit omnino ignotus,
ab aliis pcrsonishomo plus accepit bcneficii debet homo rcstitncre sccundum quoil po-
quam ab qni mutuavit, vcl dcposuit,
illo test, scilicct daiulo in clccmosynas pro salute
siciit a parentibus. Ergo magis subvcnien- ipsius, sivc sit mortuus, sive sit vivus, pra^-
dum est qnandoque alicui pcrsonaj altcri missa tamcn diligenti inquisitione de per-
qnain rcslitucndum ci a quo acccptum est. sona ejiis cni cst rcstitutio facicnda. Si vero
Pnctcrca, vanum cst rcslilucrc illnd
ri. sit mortiius illc cui cst rcslilutio facicnda,
quod ad manum rcstitucnlis pcr rcslilulio- dcbct rcslitui hcredi ejns, qui computatur
ncm pervenit. Sed si pra'lalns injuslc ali- quasi una pcrsona cum ipso. Si vero illc sit
quid Ecclcsia» subtraxit ct ci rcslitnat, ad nnillnm dislans, dcbct sibi transinitti quod
manus cjns dcvcnict quia ipse cst rcruin :
ci dcbclur, ct pra'ci[iiic si sit rcs magni
Ecclcsia' conscrvator. Ergo non dcbct rcsti- valoris, et possit conHnode transmitti : alio-
tuere Ecclcsia» a qua abslulil; et sic non (juin debet in aliquo looo tuto dcponi, ut
semper rcstitucndum cst ci a quo est abla- proco conscrvctur, ct doinino signiticari.
tum. Ad quartum dicendnm, (juod ali^juis de
Sctl contra cst qnod dicilur Hom., xni, 7 : hoc (|uod est sibi propriuin dcbct magis
Jieddite 0))milnis dchita; cui tributum, tri- salisfacere parenlibus vel his a quibiis acce-
butum ; cui vcctiqal, vcclit/al. pit niajora beueficia ; non autem debet ali-

' Pnrm. : « reslilunt... ulii (nulon

 ART. V ET VI. M3
qiiis recomponsaro benefaotori do alieno; pertinet. Ergo illo qui abstulit tonetur resti-
qufHl ci»ntin^'en't si quod debot uni, alteri tuere.
restitueret; nisi forte iu lasu extreuKe ne- Uespondco dicendum (piod circa illum ,

eessitatis, in quo posset et deberet arKjuis quirem alienam accepit, duo sunt consido-
etiani auferre aliena, ut patri subveniret. randa scilicet ipsa ros accepta ct ipsa
:

Ad quintuni dicenduni «piod pni'latus , acceptio. Ratione autem rei tenctur eam
potest rem EcclesitT surripere tripliciter : rcstituere, quamdiu eam apud so habet,
uno modt) si rem Ecdesiie udu sibi deputa- quia (piod habot nltra id (juod suum est,
tam sed alteri, sil)i nsurparet ; puta si cpis- dcbct ei snbtrahi, et dari ci cui decst, secun-
copus usurparet sibi rem cai^ituli et tunc dum formam commutalivai justitia^. Sed
planum est quod debet restituere ponendo ipsa acceptio rei aliena' potcst triplicitor se
in nianus eorum ad (juos de juro pertinet; babero : quandoque enim est injuriosa,
alio modo si rem Ecclesiai sna' custodiai scilicct contra voluntateni existcns ejus qui
deputatam in alterius dominium transferat, est rei dominus, ut patct in furto ct rapina,
puta consiinguinei vel amici, et tunc debet et tunc tenetur ad rcstitutionem non solum
restituere Ecclesia', et sub sua cura babere, ratione rei, sed etiam ratione iiijuriosae ac-
ut ad successorem perveuiat tertio modo ; apud ipsum non rema-
tionis, etiamsi res
potest pra.'Iatus surripere rem Ecclesiae solo neat. Sicutenim qui porcutit aliquem, te-
animo, dum scilioet incipit habero animum neturrecoinpensare injuriampasso, quamvis
possidendi eam ut suam, et non nomine apud ipsum nihil maneat; ita etiam qui
Ecclesiae; et tunc debet restituere, talem furatur, vel rapit, tenetur ad recompcnsa-
animum deponendo. tionem damni illati, etiarasi nibil inde ha-
CoNCLUsio. — Ei soniper facienda est restitulio beat; et nlterius pro injuria illata debot
a quo acceptum est; modo quod quis accepit sit pnniri. Alio modo aUquis accipit rcm alte-
illius. rius in ulilitatem suam absque injuria, cum
voluntato sciUcet ejus cujus est res, sicut
ARTICULUS VI. patot in mutuis; et tunc ille qui accopit

Ctrurn teneatur semper restituere illc qui tonetur ad restitutionem ejus quod accepit,

accepit.
non solum ratione rei, sed etiam ratione
acceptionis, etiamsi rem amiserit; tenetur
Ad sextum Videtur quod
sic proceditur. i . enim recompensare ei qui gratiam fecit;
non teneatur semper restituere illo qui quod non fiet', si per hoc damnum incurrat.
acccpit. Pcr restitutionem cnim reparatur Tcrtio modo ahquis accipit rem alterius
a*quaiitas justitice, qua3 consistit in lioc quod abs(pio injuria, non pro sua utilitato, sicut
subtrabatur ei qui plus habet, et detur ei patet in depositis ; et ideo illc qui sic accepit

qui minus habct. Sed contingit qnandoque in nullo tenetur ratione acceptionis ;
quin-
quod illo (pii rcni ali(piam subtrabit alicui, imo accipiendo impcndit obsequium tone- ;

non habet eam, sed devenit ad inanus alte- tur autem rationo roi. Et propter hoc si ei
rius. Ergo non tenetur illo restituero qui snbtrahatur rcs absque sua culpa, non te-
acccpit, sed alius qui rein habet. notur ad restitutionem sccus autem esset, ;

2. Praeterea, nulliis tenctur crimcn sunni si cum inagna sua culpa rem depositam
detegere. Sed aliquando aliquis restitutio- ainitteret.
nein faciendo, crimen suum detegit, ut Ad primum ergo dicendum, quod restitu-
patet in fnrto. Ergo non semper tenetur illo tio non ordinalur principaliter ad hoc quod
quiabstulit restituero. illc qui habct quain dcbet, haberc
plus
ejusdem rci non est multoties
3. Praeterea, desinat; sed ad hoc quod illi qui minus
rostitutio Scd (piandoquo multi
facienda. habct, supplcatur. Undo in his rcbus quas'
simul rem aliquam snrripinnt, et nnns eo- unus potcst ab alio accipcre sine cjus detri-
rum eam integre restitnit. Ergo non seinper nicnlo, non habct locuin reslitiitio; puta
illcqui accepit tonetur ad rcstituendum. cuin lumen a candolaaltorius.
ali(piis accipit

Sed contra, ille (pii pecc^avit tcnctur .sa- Et ideo quamvis illo qui abstulit non habeat
tisfacere. Sed reslitutio ad salisfactiouem id (piod accepit, sod in aliiun sit transla-

'
Ita mss.; editi quidam : « fleret. » habclur pro « quas ; » theologi et edit. posteriores :

* Ita mss. et editi vetcres, ubi n quee » lunlum " iu hls quse. »

111. 33
514 SUMMA XnEOLOGICA.
tum quia tamcn alter privatur ro sua, te- detinet; fjui verorem alienam accepit absque
;

nctur ci ad rcstilutioncm ct illc qui rcm

dantis injuria nonpro sua utilitate, eam siln al^la-
tam non culjia sua, rcstituerc ruiuime tcnetur (a).
abstulit rationo injuriosa; actionis', ct illo
qui rcm hai)ct, ratlonc ipsius rei.
Ad sccundum diccndum, quod liomo, ctsi ARTICULUS VII.
non teneatur crimcn suum dctcgcrc liomi-
nibus, tenctur tamcn (rimen suum detcgcrc Utrum illi qui non accepcrunt teneantur
Dco in confessionc; ct ita per sacerdotem restituere.

cui confitetur, potest rcstitutionem faccro

rei aliena3. Ad septimum sic proccditur. i. Vidctur
Ad
tcrtium diccndum, quod quia restitu- quod qui non acccpcrunt non tcneantur
illi

tio principalitcr ordinatur ad removendum restituere. Rcstitutio enim qua;dam poena

damnum quo est aliquid injustc abla-
ejus a cst accipicnlis. Sed nullus dcljct puniri, nisi

tum, ideo postquam ei rcstitutio sufficicns qui pcccavit. Ergo nuUus dcbct restitucre,
facta est per unum, alii non tenontur ei nisi qui accepit.
ultcrius restituerc, scd magis rcfusionem non obligat aliquem
2. Prajterca, justitia

facerc ei qui rcstituit qui tamen potest con-

;
ad hoc quod rcm altcrius augeat. Scd si ad
donare. restitutioncm teneretur non .solum ille qui

CoNCLUsio. — Is semper restituerc tenetur qui accepit, scd etiam illi qui qualitercumque
rcm alterius injuste accepit, vel, invito domiuo, cooperantur, augeretur ex hoc rcs illius cui

>
Al. : « acccptiouis. » prudentes adhibere in tali casu, in tali negotio.
(a) Duo communiter assignantur tituli obligalio- Levis est omissio diligentise quam prudentiores
nem rcstituendi inducentes res accepta et in-
: adhibere solent.
justa possessio. Levissima est omissio diligentiaj cpiam pruden-
Res accepta est depositum, commodalum, pignus, tissimi adhibent.
inventum, elc. Nemo, seclusocontractu, tenetur ad reslitutio-
Acceptio injusla comprehcndit res furto, rapina nem damni ante sententiam judicis, nisi in
illati

aut alia via injusta ablalas; item injustam damni- damno inferendo admiserit culpam theologicam
ficalionem absque illius rei acceptione. contra juslitiam commutativam. Est communis —
Intcr lios duos tilulos magnum inlercedil dis- contra Adrianum et quosdam antiquos.
crimen pro praxi nolandum. Ratione injusla? Secundum jura lam ecclesiastica (juam civilia,
acccptionis manet obligatio reslituendi, etiamsi rcs si aninial absque ulla culpa domini damnum causet,
debila sine culpa pereat; sed ralione rei acceptaj puta sata conculcando, sive hominem occidondo,
non tenetur quis reslitucre, si res absque ejus dominus lenetur ad damnum. Inslit., lib. IV, lit. ix.
culpa pereat, vel si agalur de fructibus qui sunt Exlra., lib. V, lit. xxxvi, cap. Im. « De injuriis. •>

consumpti absque eo quod accipiens factus sit Sed ha' leges respiciunt duntaxat forum extemum
ditior; nec etiam tenetur reslituere damna emer- et sunt pocnales. De casu fortuito nemo tenetur ita :

gcntia aut lucra cessantia. Petrus Navarrus, Angles, Azorius, Svlvius et alii.
Assignari posset lertins titulus obligationem res- Adrianus el Angelus, volentos obligalionem oriri
lituendi inducens scilicet contractus
, sed ex ; ex qualibot culpa, ad rostitutionom obligant homi-
conlratu videtur oriri obligatio solutionis potius nem ex culpa levi aul lovissima. Billuart vult
quam restitulionis. tenori sub veniali ad rcslitutionem eum qui plone
Ilem assignari posset quasi contractus; sed idem voluntario damnillcat injuste proximum in maleria
cst de eo ac de contractu dicendum. levi, nisi res esset admodum levis, qualis forel
Ilenno tcrlium titulum comi)onit ex rei accep- unuiu aul allorum pomum, aut quid simile. lianc
tione et injusla acceplione simul ct dat pro
, oblignlionem Ilonno negat in tali matoria, et ex
exemplo illum qui rem furto ablatam ajjud so tali culpa.
retinct. Non capio quomodo in hoc casu sit quid Coiumunior ot probabilior sententia asserit ne-
aliud quam lilulus iiijusl;v acceplionis. quidem ex culpa juridica lata oriri obligaUonem
Gulpa juridica disliiiguitur a culpa theologica. reslilutionis, ubi uulla prorsus iutorcodil culpa
Juridica osl quivdam incircumspectio seu ncpli- thoologica.
gcntia, cx qua daninum orilur proximo, sivo in- Ex ([ualibet culpa theologica formaliter damni-
torim Dous oHondatur, sive non culiia Iheologica ; llcaliva, sivo mortali, sivo veniali, orilur obligatio
est peccalum mortalo sivc vonialo. Culpa juridica rostilutionis sallem jiroportionatoad culpam.
ost latissima, lalior, hita, levis, levi.ssima. Minus probabilo videlur cinn qui ox culpa vo-
Latissima ost cum (piis omittil diligentiam ne- niali grave damnum intulit, teuori sub mortali ad
cessariani ex intcnlionc, »il indo seqiiatur damnum, roparalionom totius damni ost Sylvoslri, Soto,
:

ct ost dolus aportus. Sylvii, Steyart, contra Ilonricum a S. Iguatio el

Latior ost cum quis, sciens ot volons, omittit quosdam rocentioros. — Quidam thoologi volunl
diligenliam undo pnevidot socuturum damuum, tunc non esso restituondum, alii parlom esso res-
licol non intondat, ot dicilur dolus iira^sumplus. tituoudam. Communius et verius uon cst repa-
Lala cst omissio dillgoutiai (puiui solont hominos randum damnum intogrum.
 :

OUJST. LXII, ART. VII ;i3

cst aliipiid siibtrartnm ; tiim qiiia ipsi mul- tcnotur ad rostitucndum .<?ccundo conscn- ;

totics rcstitutio (ierot, tnui ctiam qnia quan- sus, in eo scilicct sinc quo rapina flcri non
doque idiqui opcram dant ad hoc tiuod potest; tertio recursus, (pKuulo scilicct ali-
aliqua rcs alicni anfcratnr, cpKc tamcn ei quis est rcceptator latntmnu, et cis patroci-
nou anfcrttir. Krgo non tencntur alii ad niinn pncstat ; (jnarto parlicipatio, quando
restitutionem. crimino latroci-
scilicet aliipiis parlicipat iu
;j. Pra'tcrca, nnllus tenctur sc pcricnlo nii ct in pnuda qninto tcnctur illo qui non
;

exiwncre, ad hoc qnod rcni alterius Sidvct. obstat, cum obstaro tonoatur sicut princi- ;

Sed ali(iuando raauifcstando latronem, vel pes, qui tencnlur custodire justitiam in
ei resistendo, aliqnis periculo morlis pcr- terra, si per cornm defectum latroncs in-
.sonic' se cxponerct. Nun erj^^o tcnctnr ali- crcscant, ad rcstitutionem tencutur; quia
(jnis ad rcstitutioncm propter hcK* quod non redditus quos habent, sunt quasi stipendia
manifcstat iatroncm, vel non ci resistit. ad hoc iustituta, ut justitiam conscrvcnt in
Sed contra cst quod dicitur Rom., i, 3-2 : terra.
Ditjni swit mortc non sohini r/ui fariunt, In aliis autem casibus enumcratis non
scd ctiam qui consentiunt facicntihus. Ergo sempcr obligatur aliquis ad restitucndum :

pari ratiouc etiam consenticntes debcnt rcs- non cnim semper consilium vel adulatio, vel
titncrc. aliquid huju.smodi, est cfficaxcausa rapinse.
Kespondco dicendum, quod, sicut dictum Undo tunc solum tenctur consiliator, aut
est, ad restitutionem tcnetur aliquis, non palpo, id est, adulator, ad restitutioncra,
solum ratione rci aliena? quam accepit, sed quando probabilitcr sestimari potest quod cx
etiam rationc injuriosa acceptionis. Kt ideo hujusmodi causis fuerit injusta acceptio
(|uicumque cst causa injustai acccptionis subsecuta.
tenetur ad restitutionem. Quodquidem con- Ad primum crgo dicendum, quod non so-
fingit duplicitcr : directc scilicct ct indirccte. lum peccat ille qui peccatum exequitur, sed
Dirccte quidem ,
quando inducit ali^iuis etiam qui quocumqnc modo peccati est
alium ad at^cipiendnm, et hoc quidem tri- causa, sive consiliando, sivo pra3cipiendo,
plicitcr primo quidem' movendo ad ipsam
: sive quovis alio modo.
acccptioncm, qu(^d qnidem fit prsecipiendo, Ad secundum dicendum, quod principali-
consulcndo, conscntiendo cxprcssc, ct lau- tcr tenetur rcstituerc illo qui est principahs
dando aliqucm quasi strenuum de hoc quod in facto; principalitcr quidcm praecipiens,
aliena accipit; alio modo cx parlc ipsius .secundario vero excquons, ct consequenter
accipicntis, quia scilicct eum receptat', vcl alii pcr ordinom : uno tamen restituento
qiiaiitercumquc ci auxilium fert; tcrtio illi qui passus cst damnum, eidem
alius
modo cx parte rei acccptce, quia scilicct rcstitucro non tcnctur. Scd illi qui sunt
particeps est furti, vcl rapina', quasi socius principalos iu facto, et ad quos res pervenit,
maleficii. Indirecte vero, quando aliquis non tenentur aliis restituere qui restitucrunt.
impcdit, cum possit et dcbcat impcdirc, vcl Quando autom aliquis pra'cipit injustam ac-
quia subtrabit prcEceptum, .sivc consilium ccptionem, qnai non subscquitur, non est
impedicns' furtum vel rapinam; vcl quia rcstitutio facienda; cuni rostitutio principa-
subtrahit sunm auxilium, quo posset ob- liter ordinotur ad rointograndam rem ojus

sisterc; vcl quia occultat post factum, occul- qui injusto est damnificatus.
tat primo paratum"'; (juaj his versibus com- Ad tcrtium diccndnm, quod non .scmper
prchenduntur illc qui nou manircstat latroncm, touetur ad

restitutionem, aut qui non obstat, vel qui

Jussio, coDsilium, codsoqsus, palpo, recursus,
Participans, mulus, Don obstans, non manifeslans.
non rcprohondit; .sod solnin (|uando incum-
bit alicui cx officio; sicnt principibns terrre,
Sciendum taracn quod quinquo pra^mis- quibus ex hoc non multum inmiinot poricu-
sr»rum scmper obli^^ant ad rcstitutionem : luin proptor hoc cnim potcstato publica po-
;

prinio jussio, quia scilicet ille qui jubct cst tiunlnr, ul sint jnstitia! cuslodcs.
principalitcr movens, uudo ipsc principalitcr CoNCLUsio. — Non iiiodo (lui aliena rapucrunl,

' Sic cod.; cdil. omittunt « pcrsonsc. » Scnsus

: f^ acccplat. >/ — * Parni. : « quod impedirot. » —
rst quodresistcns Introni se cxponcret pcriculo » Sic cod,; Parm. omiltil : primo pu-
« occultat
morlls slvo sute, sivo Ipsius latronis. • lidit. ad- — ratum. •

duDt : « modo, ex parto acceptionis. » — • Parm. :

 , :, ,

m SUMMA THEOLOr.ICA:
sed qui ctiam injustae accepiionis aliquo modo 3. Pr^terea, restitutio est quidam actus
causa fuerunt , rostitucre tenentur ,
quanquam virtutis, scilicet justitia^ Tempus autem est
ipsi non acceperint (a).
una dc circumstantiis quai requiruntur ad
actus virtutum. Cum ergo aliae circumstan-
ARTICULUS VIII. tia3 non sint detcrminatae in actibus virtu-
tum, sed determinabiles secundum rationem
Utrum quis teneatur statim restituere, an prudentiae, videtur quod nec in restitutione
vero possit restitutionem differre. sit tempus determinatum, ut scilicet aliquis

teneatur ad statim restituendum.

Ad octavum sic proceditur. 1. Videtur Sed contra est quod eadem ratio esse vi-
quod non teneatur aliquis restituere statim, detur in omnibus quae sunt restituenda. Sed
sed potius licite possit restitutionem difrcrrc. ille qui conducit opera mercenarii, non po-
Praecepta enim affirmativa non obligant ad test difFerre restitutionem, ut patet per illud

semper. Sed necessitas restituendi imminct quod habetur Levit., xix, 13 : \on raora-
ex prsecepto affirmativo. Ergo non obligatur bitur opus mercenarii tui apud te usque
homo ad statim restituendum. mane. Ergo neque in aliis restitutionibus
2. Praeterea, nullus tenetur ad impossibile. faciendis potest heri dilatio, sed statim resti-
Sed quandoque aliquis non potest statim tuere oportet.
restituere. Ergo nullus tenetur ad statim Respondeo dicendum, quod, sicut accipere
restituendum. rem alicnam est peccatum contra justitiam,

Quando contractus est in solam recipientis

(rt) domino non furi, licet pretium non sit recupera-
commodatum, recipiens tenetur de
ulilitatem, ut lurus sic Cajetanus, Soto, Joannes Medina, Major,
:

damno ex culpa juridica levissima, non laraen ex Sylvius perfector Tournely Daelman
,
Henno , ,

casu fortuito. Ethica amoris et alii communius, et juxta Billuart

Quando contraclus cedit in solam utilitatem probabilius contra Navarrum Sylvestrum, Ange- ,

communiter conlingit in deposito, reci-

dantis, ul lum, Lcssium et alios plures probabiliter.
piens non tenetur de damno, nisi ex culpa juridica Possessor malae fidei intantum restituere tenetur
lata. Excipe si teipsum deposito obtulisti, vel si inquantum damnificavit.
aliquid pro cuslodia recepisli. « Pacto, culpa vel Si res pereat apud possessorem malae fidei cerlo
mora praecedentibus, casus etiam fortuilus impu- eodem modo ot eodem tempore apud do-
peritura
tatur. » II Exlra, lib. III, til. xvi, « De deposito. » minum, possessor malee fidei non fenetur ad resfi-
Nautae, caupones et stabularii, ut communiter tulionem, juxta Lessium, de Lugo, Molina, Covar-
censent auctores lenentur ex culpa levissima de
, ruvias, Sylveslrum, Navarrum, Sporer, Henno,
damno rerum quorum custodiam, etsi gratis, susce- Pontas, verbo Restilution, cas. xi. Quidam ei illis
perunt. auctoribus excipiunt casum quo res ex culpa pos-
Quando contraclus cedit in utilitatem utriusque sessoris perierit. Billuart distinguit : vel res, inquit,
contrahentis, quis tenetur ex culpa levi. manifeste apparet certo brevi perifura, vel non
Hae leges tam ecclesiastica^ quam civiles viden- apparet manifesfe si primum non tenetur resti-
:

tur obligare in foro conscientiaj ante senfentiam tuere possessor male fidoi; si secundum, tenetur.
judicis. Ita cum D. Tlioma Navarrus, Layman Socunda pars hujus solutionis ost Paludani, Wig-
Billuart, et plures alii contra Soto, de Lugoct plu- gers EthiciB amoris, Daclman, etc, et maximo
,

res alios, qui non improbabiliter exislimant bas conlrovertitur.

loges esse poenales, aut fundari in prsesumptiono Qui dubilal an aliquem injusle damnificaverit
fraudis. non lenolur ad rcslilulionem juxla Solum, Navar-
Qui rem conductam, vcl commodatam,
vel depo- rum, Lossium, Salonium Maldorum, Sylvium, ,

silam remiltil pcr nunlium, Lonc culpa nuntii si Nalalom Aloxandrum Wiganl etc. , Tenelur , —
percal, tenelur roslitucro vel solvoro, juxla Sylviuni, juxta Docoq, Neesen, Henno, Ilonricum a S. Igna-
Bi nunlius non haboi)atur comniunitor fidoiis. tio, Molina Layman, llaborl, Daeliuan, continua-
,

Curatores, tutoros, advocali, consiliarii, pastoros, torcm Tournely, Billuart, etc; sod fenelur ad res-
confessarii, theologi, niodici , chirurgi pharmaco- tilulionom pro rata dubii, non tolius.
,

pola>, arliliccs, otc, ordinario loquondo, ad rosti- Qui modis licilis siue vi auf dolo impedit aliquem
lutionem non tencntur ox culpa lovi aut lovissima, a consecutiono boni ipsi ox juslitia non debiti
oliamsi mcrccdo conducli munus suum oboant. cliamsi id faciaf animo nocendi, ex odio. vin-
Est communis conlra Sylvium. dicta, etc,non tonolur ad roslilutionem; sic, confra
Qnilil)ot oflicialis tonctur ex dolo, aut culpa
lala, quosdam anliquosel Daolman. Solo, Sylvius, Serra,
etiamsi gratis inserviat. Lcssius, Layman, Navarrus, Biliuart, etc
Non lcnclur possossor bona; fidoi rosliluoro fruc- Qui aclionitlamnificalivte cooperanfur fenontur
tus nioro induslrialcs, oliamsi ox rc aliona
lanquam oliaiuad roslitulionom.
inslrumonto prodierint. Ilu oxpresse Scotus, IV, Nola voreus qui comprohondunf novom modos
disl. XV, q. n. quibus injusfa; damnilicationi quis cooperari pofest
Emptor bonna fidei qui rom furlivam oniif, ubi JuMio, condlium, cootcntus, palpo, r»t:ur*u»,
reporit cam non csso suam, dobel illum roddero raitici|<iuu, mutut, uon oL>it»u!, nou niaiiifMttni.
 a

QU-€ST. LXII, ART. VIII, ET QU.£ST. LXIII, ART. I. 517

ila ctiam detinero cam qiiia per hoo qiiod

;

ali(iuis cletinet lem alienain, invito domino, ARTICULUS PRI.MUS.

impetiit eum
usu rei sua% ot sic ci facit
al)
Utrum personarum acceptio sit peccatum.
injuriam. Manifestnm est autem quod ncc

per modicum tempns licet in pceeato morari; \d primnm sic proceditnr. 1. Vidctnr
sed quililiet tenctur pefcatum slatim desc- (piod personarum acceptio non sit pccca-
rcrc, sceundnm illud Eccli., xxi, -2 Quasi : tum. In nomino cnim pcrsona3 intcUigitur
facie coluhri fiujc peccata. Et ideo quiiibot personai dignilas. Sed considcrarc dignitates
tcnelur statim restituere, si polest, vel pc- pcr.^onarum pertinct ad distribntivam Jtisti-
tcre dilatiuuem ab eo (^ui potest usum rei tiam. Ergo persouarum acccptio non cst
coucedero. peccatum.
Ad primum ergo dicendum, quod pra^ccp- 2. Pra'tcrea, in rebus humanis personao
tumdc reslilutiunc faoienda quamvis secun- snnt principaliorcs quam res, quia ros sunt
dum formam sit aflirmativura, implicat propter personas, et non o convorso. Sod
tamcn iu so ncgativum pr«ceptum, quo rcrum acccptio non cst peccatum. Ergo
pruhibcmur rcm altcrius dctinere. multo nnnus acceptio personarum.
Ad secundum diccndum, quod quando 3. Praiterea, apud Deum nulla potest esse
aliqnis non p(jtest statim rcstitucre, ipsa im- ini([nitas vcl pcccatum. Sed Deus videtur
potentia absolvit eum ab instanti rcslitu- personas accipere, qnia interdum duorum
tionefacienda; sicutetiam totahter a rcstitu- hominum unius condilionis unum assumit
tione absolvitur, si omuino sit impotens; per gratiam, et alterum relinquit in pec-
debet tamen remissionom vcl dilationom cato, secundum illud Luc, xvn, 34 Erant :

petere ab eo cui debet, aut per se aut per duo in hcto : imus assumetur, et alius* re- *AUer.
ahum. linquetur. Ergo acceptio personarum non
Ad tertium dicondum, cjuod cujuscumquo cst peccatum.
circnmstaidiai omissio, quai contrariatur Scd contra, nihil prohibeturinlegedivina
virtnli, pro detcrminata est habenda, et nisi peccatnm. Scd personarum acceptio
oportet illam circumstantiam observare '
; et prohibetur Deut., i, 17, ubi dicitur : Non
quia per dilationem restitutionis committi- accipietis cujusquam personam. Ergo per-
tur pcccatnm injustic detcntionis quod justi- sonarum acceptio est peccatum.
tia* ctpponitur; ideo necessc est tempus esso Rcspondco dicendum, cjuod pcrsonarum
dcterminatum ut statim restitutio fiat. acceptio opponitur justitia^ distributivae.

CoNCLUsio. — Statim fiori reslitutio debet ab eo, Consistit onim aiquahtas distributivai justi-
potost, vel dilatio peti debet ab eu tiai in hoc quod diversis pcrsonis divcrsa tri-
qui accepit, si

qui usuni rei coucedf re potest. buuntur, secundum proportionem ad digni-

tates personarum. Si ergo aliquis consideret
illam proprietatcm pcrsonae propter quam
QU^STIO LXIII.
ahquid ' quod ei confertur cst ci debitum,
DE ACCEPTIONE PERSONARUM. non est acceptio persona;, sed causae ; undo
Glossa intcrl., super illud ad Ephes., vi :
(Et quatuor quaeruntur.)
Personarwn acceptio non est apud eum,
Deinde considerandum est de vitiis oppo- dicit quod « Dcusjudex justus causas discer-
sitis pra?dictis juslitia; partibus : et primo do nit, non personas. » Puta si ahquis promo-
acceptione pcrsonarum, qna> opponitnr jus- veat anquem ad magistcrium propter suf-
titiai distril)utiva» secundo de peccatis qua3
; ficicntiam scientia; , liic attenditur causa
'tpponuntur commutativa».
.justitia3 (lcbita, non persona ; si autcm aliquis consi-
Circa primum quseruntur quatuor : deret in co cui aliquid confcrt, non id prop-
l^ntrnm personarum a<ceplio sit pcccatum; tcr (piod id qnod ci datnr, essot ci proportio-
2" utrum h.iltcat locum in dispcnsati(jne spi- natum vei debitum, scd solum hoc qnod cst
ritualium; 3° utrum in exhibitiono hono- isto homo, puta Petrus vel Martinus, hic est
rum ; V utrum in judiciis. accoptio pcrsona), quia non attribuitur ei

Ila codd. Tarrac

'
Alcan., Paris., Iboolog. cl
, cujiisquc circumslantire omissio contrarialur vir-
rocontes edit.; aolum cod. Alcan. ad inarginem tuti; pro dotorminato ost liabendum, quod oporlel
addlt « ut « ad « pro, »> ul legalur, « prout deler-
: illaui circuraslantlam obscrvaro. »
uuQala. » Edil. vclcros passim « Quod quia : ' Sic cod.; ia cdit. : « id. »
S18 SUMMA TIIEOLOGICA.

aliquid proptcr aliquara causam quae faciat Ad secundura diccndum, quod personae
cum dignum, scd simplicitcr attribuitur proportionantur ct digna! redduntur aliqui-
pcrsonai. Ad pcrsonam autcm rcfcrlur qua*- busqua; cis distribuuntur, propter aliquas
cumquo conditio non facicns ad causam, res qua; pertincnt ad conditionem pcrsonai;
proptor quam sit dignus hoc dono puta si :
et ideo hujusraodi conditioncs sunt atten-

ali(juispromovcat aliquem ad pra^lationcm denda3, tauquam propriai causae. Cum au-

vcl magistcrium, quia cst divcs, vcl quia cst tcm considcrantur ipsa; persona;, attenditur
consanguincus suus, cst acccptio pcrsonaj. non causa ut causa; ct idco patct quod
Contingit tamcn aliquam conditioncm pcr- quamvis personae sint digniorcs simpliciter,
sonai faccrc cam dignam rcspectu unius rci, non tamcn sunt digniorcs quoad hoc.
ot non rcspcctu altorius; sicutconsanguini- Ad tertium diccndum, quod duplex cst
tas facit aliqucm dignum ad hoc quod insti- datio una quidem pertinens ad justitiam,
:

tuatur hcrcs patrimonii, non autem ad hoc qua scilicct aliquis dat alicui quod ei dcbe-
quod conferatur ci prailatio ecclcsiastica. Et tur ; et circa tales dationes altcnditur perso-
idco cadcm conditio persona? in uno negotio narum acceptio. Alia cst datio ad liberalita-

considerata facit acccptioncm persona',, in tcm pertinens; qua scilicet gratis datur
alio autem non facit. alicui quod ei non debetur, et taUs est coUalio
Sic crgo patet quod personarum acccptio muncrum gratis, per quam peccatores as-
opponilur justitia? distributiva^ in hoc quod sumuntur a Deo et in hac donatione non ;

prajter proportionem agitur. Nihil autem habet locum personarum acceptio, quia qui-
oppouitur virtuti nisi peccatum. Unde con- libet absquc injuslilia potcst dc suo dare
sequens est quod porsonarum acccptio sit quantum vult et cui vult, secundum illud

peccatum. Matth., XX, li et io : An non licet mihi

Ad primum crgo diccndum, quod in dis- quod volo facere ? Tolle qiiod tuum est, et

tributiva justitia considcrantur conditiones vade.

personarum qua3 faciunt ad dignitatis vel Co.NCLLSio. — Acceplio pcrsonarum, cum justi-
debiti causam; sed in acceptione persona- li;c adversetur distrUjutiva!, peccatum necessario
rum considerantur conditiones quaj non fa- cst («).

ciunt ad causam, ut dictum est.

(a) Acccptio personarum est injustitia qua in re- rum; nam acceptio personarum, ul sic, opponitur
bus communibus ex juslilia dislribuendis non at- justitiai dislributivse ; ct est ex genere suo pecca-
tendilur ad proporlionem meritorum, vel idouei- tum mortale.
talis oorum quil)us danlur, scd ad aliquam causam Sed quia contingit etiam in oneribus distribuen-
liuic roi imperlincntem. dis, pauca diccmus do oueribus frequentioribus,
Res sunt sive bona, ul beneficia, officia publlca, qufe sunt tributa, vecligalia, et alia hujusmodi.
honor, judicium; sivo mala, ul tribula, vectiyalia, Tribulum est generaliter omne id quod priacipi
oporarum coutril)ulioncs, pcenae. vel reipublicce solvi solet.
Bona communia sunl qua^dam primario et im- Innumera tributd a subditis olim exigebantur in
modiate ordinala ad bonum jjublicum, ct socun- Gallia, Iributum proprio dictum, vectigal, peda-
dario ad utilitatcm particularium qui ea occupant, gium ,
guidagium , collectas , tallitB , exactiones,
ul bonericia, oflicia publica, dignitatcs; quicdam pra^stantiiv! , angarifp, olc, etc. Innumora etiam
vcro primario ordinala ad ulilitatcm parlicularium, nunc sub aliorum nominum coloribus ab iisdem
l ajrarium publicuni, provcnlus communes, lega- subditis exigi debont.
tum pauperiljus distribuendum, sumnia pccuniaj a Tribulum proprie simiplum esl pensio qute supor
rogo Iradita dislribucnda militibus bonc mcrilis. elc. capita vcl facultates subditorum imponilur sol-
lu mala distributiono bonorum primi goneris venda i^rincipi vel reipublica' ul slalum suum luerl,
violalur juslilia commutativa crga rempublicam et conununibus necessilatibus ac ulilitalibus pros-
vel Ecclcsiam, qua) jusstrictum habcnl ul do opti- picero possit.
mis ministris providealur ipsis, et provisoribus id Est duplex unum quod
vocalur iu jure « capi-
:

incumbit ox oflicio; orgo per se loquendo rcipu- porsonis imponilur non speclata
latio, » ot siiigulis

bliciD vel Ecclesiiv reslilulio facienda est in hoc facullalum proporliono; aliud quod socunduni pro-
casu. priarum facultatum proportionom a subtlilis solvi-
lu ma'.a dislributione bonorum secundi generis lur, ot illud ilerum osl duplex, ordinarium cl ex-
violatur justiliacommutativa orga particularos qui Iraordinarium. Ordinarium quolaunis ex lege slala
haboiit jus slriclum ad illa bona, ox hoc quod sunt solvilur; extraordinnrium propter superveuienlem
ipsis primario destiuala; partioularibus igitur ros- lausam extraordinarie imponitur, et dici solet
tituore tcnolur malus dislribulor. " collecln, » vol « tnllia. »
Ulrorumiiiu' boncrum distribulio ninla opposila « Veclignl, '» a vohendo diotum. quod dicilur in
csl justitiicdislribuliviu, ct sic c»t accoptiopcrsouu- jure v> porlorium, quod pro rebus invohendis
» id cst

J
 ;

QUiEST. LXIII, AIIT. II. MO

Scd contra cst quod dicitur Jacobi, u, l :

ARTICULUS II. Nitlite inpersonaruni acceptionc hahcre /?-

Vtnim in dispensationc spiritualium dem Domini nostri Jesu Christi; ubi dicit
(ilos&i Augustiui « Quis ferat, si quisdivi-
iocum habeat personarum acceptio. :

tem oligat ad scdcm honoris Ecclesiae,'

Ad sccundum sic proocditur. 1. Vidotur contcmpto paupero instructioro ot sanc-
quod iu dispensationo siiiritualium locum tioro ? ))

nou halicat ptM'sonanim acceptio. Conferro Hcspondeo dicendura, quod, sicut dictura
cnim dignitatcm ecclesiasticam seu licnefi- cst,acccptio pcrsouaruni cst peccatum, in-
cium alicui proijterconsiinguinitatcm, vidc- quantum contrariatur justitia\ Quauto au-
tur ad acceptionem personarum pertincrc, tem in majoribus aii^iuis justitiam transgre-
quia consanguinitas nou est causa faciens ditur, tauto gravius peccat. Fndo cura
hominem tlignum ccdesiastico henelicio. spiritualia sint tcmporahbus potiora, gra-
Sed hoc non videtur esso pccccatura , cum vius pcccatum est personas accipero in dis-
hoc ex consuetudino pra^lati Ecclesia^ faciant. pensationo spirilualium (piam iu dispensa-
Krgo peccatum personarum acceptionis nou tionc temporalium. Et quia pcrsouarum
videtur hwura habero iu dispcusationo spi- acccptio cst cum
personai attribuitur
ali(|uid
ritualiiun. pra'ter proportionem dignitatis ipsius, cou-
H. Pnetcrea, pra^ferro divilcra pauperi vi- sidcraro oportct quod dignitas alicujus per-
dctur ad acccptioneni pcrsonarum pertinero, sona3 potest atteudi dupliciter uno modo :

ut patet Jacobi, u. Sed facilius dispensatur simpliciter et secundum so, et sic majoris
cum divitibus ct potcntibus, quod iu gradu di^^nitatis cst illo qui magis abuudat in spi-

proliibito contrabaut matrimonium, quam ritualibus gratia} douis alio modo per cora-
;

cum aliis. Ert,'o peccatum pcrsonarumacccp- paratioucm ad bonum communc contingit ;

tionis non vidctur locum haberc circa dis- enim quandoquc quod ille qui cst minus
pensatiouem spiritualium. sciens, potcst magis confcrrc ad bouum
3. Pneterca, secundum jura, sufficit cli- communo proptcr potcntiam vcl industriam
gere bonum, non autem requiritur quod propter aliquid hujusraodi.
sificularera, vel
aliquis oligat meliorcm. Sed cligere minus Et quia dispcnsationes spiritualium princi-
bouum ad aliquid altius, videtur ad acccp- palius ordinautur ad utilitatcm commuuera,
tionem personarum pertinere. Ergo perso- secundum illud I Cor., xn, 7 Unicuique :

uarum acceptio uon est peccatuni in spiri- datur mnnifestatio spiritus ad utilitatem,
tuabbus. ideo quandoquc absquc acccptionc pcrsona-
4. l'ra;tcrca, secundum Statuta Ecclesiie, rum in dispcusationo spiritualium illi qui
cap. (( Cum dilectus o de clcctione, ctc, suut simpliciter minus boni, melioribus
eligcndus est ali(iuis de gremio Ecclesiai. pra'fcruutur, sicut etiam et Dcus gratias
Sed hoc videtur ad acccptioncm pcrsonarum gratis datas quandoquc concedit minus
pcrtincre quia quandoiiuc sufficicntiores
,
bonis.
alibiinvenircntur. Ergopcrsonarumacccptio Ad primura ergo dicendura, quod circa
non est peccatum in spirituaUbus. cousanguiucos prselati distingueudura est

aut avehondis solvilur. Iluic affine est quod dalur commutativam, et obligat ad restitulionem.
principi ex rebus venditis, sive mobilibus, sivc im- Sed forsitan qufcdam logos tribulales sunt mero
mobillbus. pocnalcs, ot non oliligant ad restitulioncm, ncque
« Pedagium, » sou « guidagium » est id quod ad mulctara antc scnlentiam judicis; vol propor-
solvilur a transounUbus c(iuo, curru, navi, clc, tionom cxccdunt, ct tunc, ail Sylvius, q. lxvi, a. 8,
pro pontium et viarum consorvalione, custodia ct concl. 7 « Si quis fraudct dc illis el voctigalibus
:

securitatc. Antiquilus is cujus cratjus pedagii lc- quantum bona fido existimat sc plus tcquo gra-
uei>alur roddorn indemnom cum qui inler duos so- vari, nequc peccat, ncquo lenetur ad reslitulio-
les in via publica fuisset a latronibus spolialus. nem quod mcminisse
: oportot confessarios, quando
Tres condilioues communitcr rcquiruntur ul jiis- agilur do fraudalorum vecligalium restitulioue
tum sit tril)Utum : auctoritas lcgitima, justa causa injungcnda. » Olim, el ex jure civili ct ex jurc ca-
el dcbila proportio. iionico clcrici regulariter crant a tributis oxempli,
Defraudarc justa tributa, sive petantur sive non, ot Billuart diccbat « Infcres 1. banc imnumilatom
: :

cst, secundum Sylvestrum, Cajelanum, Soto, Ban- non posso contra clericos prjcscribi, sod omnoin
nem, Covarruvias Lessium S^lvium, Layman,
, , consuotudincm contrariam, quanlumvis antiiiuam
Cabassutiura, etc, ex genere suo peccalum mor- csso corruptclam, ucc ullo tomporo convalescoro;
talc contra justitiaui doq lantum legalcu), sod ctiam 2. clericos liuic immunilati nou posso ccderc. »
 »

820 SUMMA TIIEOLOGICA.

quandoqiio enim sunt mimis digni ct sim- Ad tcrtiura diccndum, quod quantum ad
pliciter, et per respeftiim ad honum com- hoc quod olectio impugiiari non possit in

mune ; et sic si dignioribus

pracferantur, cst foro judiciali, sufbcit eligerc bonum nec
peccatum pcrsonarum acceptionis in dispcn- oportct cligere mcliorcni omnis ;
quia sic

satione spiritualium ;
quorum prailatus cc- electio possct baberecalunmiam; sed quan-
clesiasticus non est dominus, ut possit ea tum ad conscicntiam eligentis, nccesse est

dare pro libito, sed dispensator, secundum cligcre meliorem vel simpliciter, vel in
illud I ad Corinth., iv, 1 Sic nos existimet : comparatione ad bonum commune quia si :

homo ut ministros Christi et dispensatores potest haberi aUquis magis idoneus erga
mysteriorum Dei. Quandoque vero consan- ali(iuam dignitatcm , et alius praiferatur,

guinei sunt aeque digni

pra;Iati ecclcsiastici oportct quod hoc sit proptcr aliquam cau-
ut alii et sic licitc
: potest absque persona- sani ;
quai quidem si perlineat ad negotium,

rum acccptionc consanguineos suos prai- quantum ad hoc qui cligitur magis
erit ille

ferrc quia saltcm in hoc praecminent quod idoneus ; si vero non pertineat ad nego-
;

de ipsis magis confidere potost, ut unanimi- tium, id quod considcratur ut causa, erit
tersccum negotia Ecclcsiaj tractcnt. Essct manifeste acccptio persona?.
tamen hoc proptcr scandalum dimittcndum, Ad quartum dicendum, quod ilie qui de
si ex hoc aliqui excmplum sumercnt, etiam grcmio Ecclcsiae assumitur, ut in phiribus
prsetcr dignitatcm, bona Ecclesia? consan- consuevit essc utilior quantum ad bonum
guineis dandi. communc, quia magis diligit Ecclesiam in
Ad secundum dicendum, quod dispensatio qua est nutritus ct propter hoc ctiam man-
:

matrimonii contrahcndi principalitcr ficri datur Deut., xvn, 15 Non poteris alterius :

consuevit propter fcedus pacis firmandum : gentis hominem rer/em facere, qui non sit
quod quidem magis cst nccessarium com- frater tuus.
muni utilitati circa pcrsonas cxcellentes; et CoNCLUsio. — Personarum acceptionem in spi-
ideo cum cis facilius dispcnsatur absque pec- rituali])us eo majus peccatum e?se certum est,

cato acccptionis personarum. quo spiritualia temporalibus preestant (a).

(o) Juxta Bannem, Serra et Billuart, peccat poc- aut ambientium suggestionibus, sed eorum
aflfectu,

calo acceptionis prfElatus qui licentias et dispensa- exigentibus meritis prjefici diligenter curaverint. »
tiones concedit suis amicis, eas denegando aliis non Conc. trident., sess. xxiv, cap. i, « De promofione
amicis. episcoporum. » —
« Ex bis episcopus eum eligat
Per spiritualia inlelliguntur potestas ecclesias- quem cseleris magis idoneum judicaverit. » Conc.
ticaordinis, polestas ecclesiastica jurisdictionis, trident., cap. xviii, « Do parochorum promotione. »

earum usus, ol prjEsertim beneficia ot officia cc- Pius V, bulla In confcrendis, ann. 1567, concedit
clesiastica. digniori jus conandi ad irritandam collalionem
Collatio spiritualium facla indigno, si reperian- faclam minus digno per appellationem coram me-
tur digni, est peccalum morlale imo in cerlis ca- ;
tropolitano, aut, si sit ipso coUalor, coram viciniore
sibus esl irrita, in omnibus irritanda. ordinario, pro novo examine.
Indignus liabelur qui ad officiuni propler quod Peccat mortaliter qui minus dignum pra?termisso
datur beneficium est inoplus, seu non speralur digniori qui baberi polosl promovet, proesentat aul
futurus uliiis, ratione sive pravae vitfe, sivo igno- oligit ad beneficium seu ofticium ecclesiasticum
rantiffi, impcdimenti canonici.
sive alicujus liabens annexam curam animarimi, aul ecclesias-
Si digni non reperiantur, aliquando licebit con- ticam gubornalionem qualia sunt cardinalatus.
,

fcrro indigno ad evitanda majora mala; sed ille, episcopatus, arcbidiaconatus, decanalus, pra?posi-
acccplo beneficio, debet se prii"«>laro dignum, et lura, abbatia. prioratus, etc. Hinc damnata est ab
officio satisfaccroper sc vel per alium, alioquin Iimooentio XI baic propositio « Cum dicit conci- :

obnoxiuscrit reslitutioni frucluum. lium tridenlinum eos alienis peccatis commuui-

cujuscumque beneticii aul oflicii eccle-
Collatio canlos mortalitor peccaro, qui nisi quos digniores
siastici minus digno, prailermisso digniore,
facta ct Eoclesiiu magis utilos judicaverint ad ecclesias
regulariter loquondo ost illicita, sod valida. Idcm promovoul; concilium vol primo videtur per hoc
dic de pra'Sentaliono et elootione. Est S. Tboma*, « digniores » nihil aliud signiticare velle nisi digni-
ct conununis po.sl ipsum. — « Non ex alToclu carnali, lalom eligendornm, sumplo comparativo pro posi-
sed discrelo judicio dobuisti occlosiaslicum ofliciura tivo; vol secuudo loculione minus propria pouit
etbenoficium in persona niagis idoneadispensare. « dignioros " ut excludat indignos. nou voro di-
Extrav., lib. III, tit. xu. —
« Omnes el singulos qui gnos; vol tandem loquitur torlio quaudo fit con-
ad promolionem praMioiondorum quodoumque jus cursus. »
babonl,aul alioquin oporam suam pnvslant, monct Peocal morlaliter qui minus dignum digniori
oos alionis peccalis conuuunicanlos morlaliter pec- piwfort in promoliono ad bonofioium simplex, sed
caro, nisi quos diguiores ct Ecolosiic nuigis uliles grnvis momenli. Erit venialo si ngntur de bouoficiis
ipsi judicavorint. non quidcm prccibus vol humauo miuoris momcutii modo tamca nou couferautur
 QU.EST. LXIII. ART. 111. »21

'1. l'ra.>terea, Levit., xix, 3-2, prtTcipitur :

ARTICrLLS III. Coram cano capile consurrje, et Jionora

Vtrum in exhibitione honoris et reverentix

personam senis. Sed hoc vidctur ad accop-
tii>ncm pcrsonarum pertincrc quia quan- :
locuni habeat peccatum acceptionis perso-
do(pie senes nou suut virtuosi, secundum
narum .

illud Dan., xui, .'»

: Efjrcssa cst iniquitas
Ad tertiiim sic proi-oilitur. 1. Vidotiir a scnioribus' populi : Ergo acceptio pcrso- '
Seniori-
bus judi-
quotl in exliiliitione honoris ct reverentioj uarum non est peccatum iu exhibitione ho- cibus.
non hal>eat locuni peciatuni aoceptionis per- uoris.
sonarum. lIt)nor onini nihil aiiud esso vidc- 3. l'raitcrea, sui)cr illud Jac, u : Xolite in
tur quam reverentia quiedani alicui exhihita personarum acceptione habere fidem, dicit
in testinionium virtutis, ut patet pcr Pliilo- Glossa Augustini: hoc (piod Jacobusdi-
« Si
sophum in Ethic, cap. v et xn. Sed pra}-
I cit Si introivril in convcntu vcstro vir ha-
:

lati et principes sunt honorandi, etiamsi bens annulum aureum, etc, intelligatur do
sint mali, sicut etiam parentes, de (piihus quolidiauis concessibus, quis hicnon peccat,
uiandalur Kxod., xx, i-2 : Uonora palreni si tameu peccat? » Sedluecest acceptio per-
tuum et matrem tuam; et etiam domini sonarum, divites propter divitias honorare;
sunt a servis honorandi, etiamsi sint mali, dicit cuim Grcgorius in (luadam hom., xxvni

secundum iliud I ad Timoth., vu, l Qid- :

in Evanfj., § -1, col. 1-211, t. 2 : « Supcrbia
cunir/ue sunt sub ju(jo servi dominos suos' uostra retunditur, quia in homiuibus non
honore dir/nos arbitrentur. Ergo videtur naturam, ([ua ad imagiucm Dci facti sunt,
quotl acceptio persona^ uou sit peccatum iu sed divitias vcneramur ; » et sic cum divitiae
exhibitione honoris. non siut debita causa honoris, pertinebit hoc

per concursum. Ila Azorius, Navarras, Lessius, illegitimo thoro conceplus aut natus, si sit procrea-
Sjlvius, Cobassutius, elc. tus ex personis habilibus ad matrimonium, seu
Sunt varii casus in quibuslicetpromoveredignos, nullo impedimento (lirimente irrelilis , fit legiti-
prvBtermissis dignioribus, ad beneficia etiam cu- mus per subscquens matrimonium quod, secun-
rata : dum jura habet in hoc casu vim quamdam retro-
1. Si promovendus debeat esse de gremio Eccle- aclivam o. tonsura clericalis collata a proprio
;

siee. opiscopo, vel ab altcro cum littoris ejus dimisso-

i. ipse fundator beneficii prjcsenlet dignuni.
Si rialibus; 6. ccclibatus; 7. iramunilas ab excommu-
.3. vacent duo beneficia, unum simplex pin-
Si nicatione majori, suspensione, inlerdicto et irre-
srue, aliud parochiale tenue, potest reservari tenue gularitate; 8. immunitas ab hteresi in se et in pa-
parochiale digniori, propter utililatem Ecclesiie. rentibus usque ad secundam generationera in linea
i. Si in electione votum meum non prodesset paterna, et usque ad primam in linea malerna;
digniori, prositque minus digno, ut indignus vel 9. delerminata intentio suscipiendi ofticium bene-
longe minus dignus non pligatur, lunc possum cli- ficio annoxum, seu, si nullum sit annexum, perse-
gere primum minus dignum. verandi in stalu clericali.
H. Si a patrono laico prsesentetur minus dignum. Pluralilas beneficiorum a jure positivo prohibe-
6. Si resignalur aut permutalur bcneficium, re- tur. Sed congregatio concilii 13januarii loOidecIa-
signans aul permutans non tenetur pra^forre dignio- ravit posse rclineri consuetudo permittens ut in
rem digno sic Cajotanus, Lessius, Serra, olc. Sod
: eadom Ecclesia dignitas cum canonicatu per eum-
Soto, Navarrus, Sylvius, Pontas et alii putant ta- dem obtincatur, v. g. cuui canonicatu decanatus,
iem rosignantem aiU permutantem peccaro morla- pra^positura, etc.
agatur de boneficio habente curam anima-
liler si Qua; diximus de collatione bonorum spiritualium,
rum, aut dignilatem magni momcnti. juxta .scntentiam probabiliorcm ct coramuuiorem
Promoto indigno, tam promovens quam promolus contra Cajetanum dicenda esso videntur do colla-
lenelur resliluere Eccle.sice omnia damna qute ipsi tionc officiorum sa'cularium. Sic BiUuarl. Scd iiajc
obvoniunt. sententia probal)ilior et communior nobis videtur
Qui promovel minus dignum, prfelermisso di- intcUigenda esso cum lcmpcramonto. Nonne dignior
gniore, lonotur per se loquoudo resliluere Eccic- in sajcularibus ofliciis aliijuando in so minus alio
sitB sed Ecclesia ad illani non obligat; tcnelur
:
dignus est ? Sed dignior cst coram principo vel gu-
restituoro digniori prffitermisso si sil manifoste , bcrnantc qualicumque, quia melius cum ipso con-
dignior, quando promotio fit per concursum, non corflat, cl faciliorem sic reddil rcipubiicuj adniinis-
vero exlra concursum. trationem ? Nonne insuper aliquo sensu ijrincipes
Minus autcm dignus promotus nec resignaro vol gubemantes sunl domini illorum ofliciorum,
dobel beneficium, nec restituere digniori tonelur, saltem ex consuetudine et consensu tacilo populo-
quando promotlo facta cst ex concursu. rum? Quod si vigeat contraria consuetudo, illa
Qualilates ad beneficia rlto obtinenda necessarias scilicotqujB vull oflicia ali^iua .sajcularia sempcr
sunl 1. probitas morum; i. scienlia compctens; dari dignioribus, inquantum ficri polcst
:
oplima ,

3. ffitas legilima; i. lUorus lcgilimus, cl fiiius cx cat talis consucludo cl huic slaudum csl.
322 SUMiMA TflEOLOGICA.
ttd pcrsonanim anccptioncm. Krgo pcrsona- rcntur, erit peccatum acccplionis persona-
rum acccpUo non cst pcccutum circa cxhi- runi.
bitioncm honoris. Et pcr hoc patct responsio ad objecta.
Scd contra cst quod dicitur in Glossa CoNCLi.sio. — Acccptiouis pcr.sonarum peccatum
supcr illud Nolite in personarwn acrep-
:
iii honoris exhiljilione conlingit, si non adsit
tione, .Jac, ii : « Quicumquc divitcm proptcr virlutis ralio, quaj causa est honoris.
divitias honorat, pcccat » ct pari rationc si
;

alicjnis lioiiorctur proptcr alias causas, quae

ARTICULUS IV.
non faciunt dignum honoro quod pcrlinct ;

ad acccptioncm pcrsonarum. Ergo acceptio Utrum injudiciis locum haheat peccatum

pcrsonarum in cxhil)itionc honoris cst pcc- acceptionis personarum.
catiim.
Ucspondco diccndum, quod honor est Ad quarlum sic proceditur. 1. Vidctur
quoddam tcstimonium dc virtutc cjus qui quod locum non habeat peccatum
in.judiciis
honoratur ct idco sola virlus cst dcbita
; acccptionis personarum. Acccplio enim pcr-
causa honoris. Scicndum tamcn quod aU- sonarum opponitur distributivai justitia?, ut
quis potest honorari non solum proptcr vir- dictum cst. Sed judicia maxime videntur ad
tutcm propriam, scd ctiam proptcr virtutcm justitiam commutativam pertinere. Ergo
altcrius; sicut principcs ct pra^lati honoran- pcrsonarum acccptio non habet locum in
tur, ctiamsi sint mali, inquantum gerunt judiciis.
pcrsonam l)ei ct communitatis cui prccfi- 2. Praitcrea, pffinai sccundum aliquod ju-
ciuntur, secundum illud l'roverb., xxvi, 8 : dicium infliguntur. Sed in pa?nis accipiun-
Sicut Qui imniitlit lapidem in acervum tur pcrsunai absque pcccato quia gravius ;

Mercurii, ita c/ui tribuit insipienti hono- puniuntur qui inferunt injuriam in pcrsonas
rem. Quia cnim gentiles rationcm attri- ' principum, quam qui in pcrsonas ahorum.
bucbant Mcrcurio, acervus Mercurii dicitur Ergo pcrsonarum acceptio non habet locum
cumulus ratiocinii, in quo nicrc^ator quan- in judiciis.
doquo mittit unum lapillum loco cciitum 3. Praeterea, Ecch., iv, 10, dicitur Inju- :

marcarum. Ita ctiam honoratur insipicns, dicando eslo pupillis jnisericors. Scd hoc
qui poiiitur loco Dei, et loco totius commu- vidctur cssc accipcre personam pauperis.
nitatis; et cadem ratione parcntes ct domini Ergo acccptio personarum in judicns uoa
sunt honorandi propter participationcm di- cst pcccatum.
vina3 dignitatis, qui estomiiium patcr ct Scd contra est quod dicitur Proverb.,
dominus. Sciics autcm sunt hoiioraiidi prop- xviii, 5 Accipere personam* injudicio non
:

tcrsignum virtutis, quod cst senectus, licct est bonum.

hoc signum quandoipic dcficiat. Unde, ut Hcspondco dicendum, quod, sicut dictum nonesi.
dicitur Sap., iv, 8 : Sctiectus venerabilis est, est, judieium cst actus justitia», prout
?ion diuturna, )>eque cmnorwn numero com- jiidex ad iTqualitatcm justitia? reducit ea
putata; cani autem sunt scnsus honiinis, qua3 iuicqualitatem oppositain facero pos-
ct ,vtas senectutis vita immaculata. Divilcs sunt. Pcrsonariiin autem acocptio iiKT(]uali-
aiilcm hoMorandi siint proptcr hoc quod tatcin (luamdam Iiabet, iu(iiiantum atlribui-
majorcm locum in communilalibiis oblincnt. tur alicui persona}- pra?tcr proportionom
Si autem solum intuitu divitiariim hono- suam, iii (jua cousistit aKiualitas justitiie.

'
Sic cod.; in edil. : « raliocinalioncm. » Edilio Mcrcitrium vocabanl clevabatur, et viator uuus-
tamon Nurrcmbergensis ann. 1I!)G balu>t
golliica : quisque, ut ncmincm lalcret Mercurius islo, la-
« ralioncm. » Eamdcm cxpositioncm luijus lcxlus l»idcs jacicbat ad pedcs simulacri,
transcundo
Iradit Nicoiaus do Lyra, qui tamcn aliam inlcrpre- unde mox accrvus qui vuigo appellabatur
iicbat
lalioncm non omillil, diccndo qui miltit lai)idcni : accrvus Mcrcurii. —
t'.a>lerum toxtus bebrajus hic
ad icdincandum lcuiplum Mcrcurio; ot scnsus cst : hubet sicut qui miltit lapidem in palma rundtB
:

Sicut qui Mcrcnrium cullu lionorat inani ita, gIc. id est in latiludine mcdia funda\ ut contra naturam
Porro, iil vidclur, niclius inlclligcrcnlur luvc vcrbo, suam projicialur sursum, ita qui contra rationem
si simplicilcr sumcrcnlur, diccndo Sicul qui im- : insipionti Iribuit honorem. —
Sepluaginla autem
niillil liipideiH in accrviim Mcrciirii, non ad luditi- iiilcrprctes vertuut qui alligat lapidcm in fuuda si-
:

candum Mcrcin-io tcmplum, scd ad o.xliibcndum milis est ci qiiidat imprudentigloriam.Lapisetenim

ipsi lionorem, ila, olc. —
Mcrcurius ctcnim viis fundn? nlligatus inutilis csl pariter ac gloria dala
apud anli([uos prn3crat, ct idoo juxla vias fioqucn- inipnidcnti.
lcr simulacrum quoddam cupili^ humuui quod * rarm. addit. : « aliquid. »
 OU.CST. LXllI, AUT. IV, ET QU.EST. LXIV, ART. L 823

Et idoo manifostum ost quol per persona- infertur contra ojus voluntatom ;
quod qui-
rum acceptiouem juilicium ((trrunipitur. dem potest fieri diipliciter, scilicot facto ct

Ail primum ergo diceudum, (luod judi- verbo : facto (luideiu, cuiu proxinnis hedi-

cium dupliciter potcst cousiderari : uno tur vel in persona propria, vol in porsona
uhmIo (lu.uitum ad ipsam rcm judicatam, ct <N»uJuncla, vel in propriis rebiis, Oe his ergo

sicjudicium sc liabet couuuuniter ad com- pcr ordiucm consideranduni est ot primo :

mutativam ct ad distributivam justitiam ;

de homicidio, per quod maximo nocotur
potest euim judi»io definiri (lualiter aliiiuid proximo ot cu-ca hoc qu;rruntiir octo :
;

1' ulruiii occidere animalia bruta, vel etiam

commune sit distribuendum iu multos, et
qualiter alteri unus restituat ciuod ab eo ac- plantas, sit pcc(^atum ; 2" utrum occidero
cepit. Alio modo potest considerari quantum peccatorcm sit licitum; 3° utruiu hoc liceat
ad ipsun foruiam judicii, prout scilicetjudex privata' persoua', vcl soluni publica^;

oliam in ipsa couuuutativa justitia ab uno l" utrum hoc liccat derico ;
.'1° utruiu liccat
accipit, et alteri dat et hoc pertinet ad dis-
;
alicui occidere scipsum ; G" utrum liccat oc-

tril)utivam Justitiam. Et secundum hoc in cidere liomiucra Justuin ; V utruin liccat ali-

(luolibet judicio kKum habero potcst perso- ciii occidcre homincm scipsum defendcndo;
narum acccptio. H'' utriim horaicidium casualc sit peccatum
Ad sccundum dicendum, quod cum puni- luortale.
tur aliciuis p:ravius propter injuriam in ma-
jorem persouam commissam, non est perso- ARTICULUS PRIMUS.
narum acceptio, quia ipsa diversitas persona) Utrum occidere quxcumque viventia sit
facit,(luantum ad hoc, divcrsitalem rel, ut illicitum.
supra dictum cst.
Ad tcrtium diceudum, quod horao injudi- Ad priraum sic proceditur. 1. Vidotur
cio debet paupcri subvcniro quantum fieri quod occidcro qua^cumquo viventia sit illici-
potest, tameu sinc kesione Justitiie : alioquin tuin. Dicit eiiim Apostolus ad Rora., xiii, 2 :

habet locum iUud quod dicitur Exod., xxui, Qid ordinationi Dei resistunt, ipsi sihi dam-
3 Pauperis quoque noji misereberis in ju-
: nationem acquirunt. Scd per ordinationem
dicio. divince providentice oninia vivcntia conscr-

CoNCLUsio. — Porsonarum acccptio in judicio vantur, sccundum illud psal. cxlvi, 8 Qui :

pcccatum cst, cimi ipsum jutlicium pcrvertat ct producit in montihus fenum et dat jumentis
corrumpat [n). escam ipsorum. Ergo mortificarc quaecum-
quc vivcnfia videtur essc illicitum.
2. Pneterea, horaicidiuni est pcccatuin cx
QU.ESTIO LXIV. eo quod horao privatur vita. Sod vita com-
DF. VITM5 OPPOSITIS COMMUTATIV.K JLSTITIJi, munis cst hominibus ', aniraalibus ct plantis,
ET rniMO DE IIOMICIMO. Ergo eadeui rationc videtur essc peccatura
(Et oclo quseruntur.) occidoro bruta aniraalia et plantas.
3, Prffiterea, iu lcge diviiia non dctcrini-
Postea, considcrandum est dc vitiis oppo- natur spccialis po^na nisi pro peccato, Sed
sitiscommntativ;e Justilia} ct primo consi- : occidcntibovem vcl ovcra altcrius statuitur
deran(him estde peccatis qu£e committuntur po^na determinata in legc divina, ut patct
circa involuntarias coinmutationes; s(3iundo E.xod., XXII. Ergo 0(.'cisio brutorum aniina-
depeccatis cumiuittuntur circa coiiuiiu-
(iii.i' liuin est pcccatuui,
tiiliones voluntarias. (lommittuntur aulem Sed coutra est quod Augustinus dicit iu I

pcccata circa involuntarias commutationcs De civit. Dei, cap. xx, col. 3.">, t. 7 : « Cum
per hoc quod aliquod nocumenlum proximo audimus : Non occidcs, uon accipimus hoc

' Sic cod., non ut in Parm. '< omnibus. »

: rogando uni prm alloro tompns probationis, sino
(a) In his quaj arbitrio judici.s rolinquuntur, non cau.sa ad rem pcrtincntc. Quando rationcs sunt
peccnt acceptione personaruin quando coinmit- ,
irquo probabiic» jiro ulraquc parlo, a judicio supor-
tunlur ei in sul commoditate; poccat quaiiflo com- sciloro dobot. Undo dainnata cst ab Alexuinlro VII
favorcm liligantium. Sic non peccat
raittuntiir cl in propositio sequcns « Qu.mdo liligantos linbont
:

si nudiat dic fcsto advocatum unius partis, nlterius pro sesc opinionos cecjuo probabilcs, jiotcst judcx
pnrlis ndvocato non audito, qula otium diei festi pccuniam acciperc pro foronda sonlcntia in favorcm
in ipsius favorem concossum esl. Scd pcccat pro- unius prco allo. »
 : .

ri2i SUMMA THEOLOGICA.

dictum essc flc fructctis, quia nullus cstcis impulsu; et hoc cst signum quod sunt natu-
Bcnsus; ncc dc aniniantibus irrationalihus, ralitcrscrva et aliorum usibus accomrao
quia nulla nobis rationc sociantur. Rcstat data.
ergo ut (Jo hoininc inlcUigamus quod dictura Ad tcrtium diccndum, quod illc qui occi-
ost : No7i occides. » dit bovcm altcrius, peccat quidcm, non quia
I{csi)ondco diccndum, quod nullus pcccat occidit bovcm, .scd quia damnificat homincm
ex hoc quod utitur rc aliqua ad lioc ad quod in rc sua; unde non continctur sub pcccato
est. Iii rerura autcra ordine irapcrfcctiora horaicidii, sed sub peccato furti vel rapinae.
sunt proptcr pcrfcctiora, sicut ctiam in go- CoNcixsio. —Kt plantas ad animalium usum, et
nerationis via natura ab impcrfcctis ad per- i])sa animalia ad homiuis sustcntalionem, vita
quod sicut in ge-
fecta procedit. Et inde est privare licet (a).

ncratione hominis prius cst vivum, dcinde

animal, ultinio autcm homo; ita ctiam ca ARTICULUS II.

quai tantum vivunt, ut planta3, sunt commu- Utrum sit licitum occidere peccatores.
nitcr proptcr animalia; omnia autcm ani-
malia sunt proptcr homincra. Et idco si Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur
homo utatur plantis ad utilitatcm anima- quod non sit licitum occidcrc homines pcc-
lium, ct animalibus ad utilitatcm hominum, catores. Dorainus cnim, Matth., xiii, in pa-
non est illicitura, ut cliam patct pcr Philo- rabola prohibuit extirparc zizania, qui sunt
sophum in I Polit., cap. v et vn. iicquam, ut ibidera dicitur in Glossa. Sed
filii

Intcr alios autcm usus maxirae necessa- omiie quod est prohibitum a Dco, cst pec-
rius esse videtur ut aniraalia plantis utautur catum. Ergo occidere peccatorem cst pecca-
in cibura, ct homincs animalibus, quod sine tum.
mortificationc corum ficri non potcst. Et 2 humana conformatur
PraBterea, justitia
idco licitum cst plantas mortificare in usura justitiae Sed secundum divinara
divinae.
animalium, et aniraalia in usum hominura, justitiam peccatores ad poenitcntiam reser-
cx ipsa ordinatione divina dicitur cnira ; vantur, secundum illud Ezcch., xxxiii, 11 :

Gencs., i, 29 Ecce dedi vobis omnem her-: Nolo mortem peccatoris sed ut converta-
",

bam et universa lifjna , ut sint vobis i)i tur et vivat. Ergo vidctur oinnino esse in-
escam, et cunctis animantibus terrse ; et justuin quod peccalores occidantur.
Geiics., IX, 3, dicitur : Omne quodmovetur 3. Pra^tcrca, illud quod cst sccundum se
et vivit, erit vobis in cibw?i. inalum, iiullo bono fine fieri licet, ut patet
Ad primum ergo dicendura, quod ex per Augustinum in lib. Contra mendac,
ordinationc divina conscrvatur vita aniraa- cap. vii, § 18, col. 528, t. 0, et pcr Philoso-
lium ct plantarum, non proptcr scipsa, sed pliura, in II Ethic, cap. vi, parum ante fin.
propter liomincm. Undc ut Augustinus dicit Scd occidcre hominem sccundum se malum
in I De civit. Dei, cap. xx, col. 35, t. 7 cst,quia ad omues hoinines dcberaus cha- '

<( Justissima ordinationc Crcatoris, et vita et ritatcra habere, araicos autem voluraus
inors coruni nostris usil)us subditur. » vivcre, et esse, ut dicilur iii IX Ethicor.,
Ad sccunduin diccndum, quod aniraalia cap. Ergo nuUo modo licct hominem
IV.

bruta et plantse non habent vitam rationa- peccatorem inlerficcrc'.

lera, pcr quam a scipsis agantur, scd scmpcr Scd contra cst quod dicitur Exod., xxii,
aguntur, quasi ab alio naturali (iuodaiu 18 Malcficos non j)aticris viverc; et iu
:

'
In Parm. : « touemur. » — ' In Parm. : « occi- suum, et suum excrcet dominium.
rtere. » Qui tamen crudelitor uccarel bestias et eorum
(o) Ex hoc iJriccoplo Exod., xx : Non occides, doloribus doloctarotur, nou excusarelur a vcniali
concliidobanl Manicliaji non esso licitum ocoidoro proplcr abusum dominii,
el periculum assuefac-
bruta animalia no(ino destruero liorbas, eo quod tionis ul sit talis inhomines.
anima.s liaboronl o( a bono principio, et particulas Nogant Chrvsoslomus, Hioronymus, Thoodoretus
divinilatis. Conlra quos Angustinus « Cum logi- : ot pluros alii Palres osum carniiuu fuisso licitum

mus Non occidcs, non accii)imus hoc csse diclum

: anto dihivium; fuisso o conlra lioitum ot vorosimi-
do frutctis, quia nnllus esl ois sonsus, nec do ani- lilor a phiribus usurpatum afllrmant Cajolanus,

malibus iri-alionalibus, quia nulla nobis ratioue Soto, Fianciscus a Vicloria, Nalalis AK^xander.
socianttir. » Lib. 1 Dc cicit. Dci , cap. xx. Propter Sylvius hoc concedons pulal roligiosioros ab illo
boc Philosophus dicit, III Polilic, quod vonatio osn lamen absliuuisso anlo dihivium, quia Deus
sylveslrium animalium esl justa ot naturaHs, quia nondum oxpresso tradiderat Uomiui omuia viveutia
por oam Uomo viadicat sibi quod esl uaturalilcr iu cibum.
 QVJPST. LXIV, AUT. 11 nss

psal. r, 8 : In maiuthxo interficiebam omnes Quando vero ex ocrisione malorum non im-
peccatores ten\r. luinot periculum bonis, sed magis tutela et
Respi>n(leo diccndum, quo<l, sicut diclum salus, tunc licifo pt)ssunf mali occidi.
est, licitum est widero auiiualia bruta iu- .secundum dicendum, quod Dcus se-
.\d
quautum ordiuantur naturalitor ad liouii- cundum ortHnom sua' sapionfiai (piaudoquo
num usum, sicut imporfoctum ordiuatur ad sfatim poccatorcs occidif ad libcrationom
pcrfoctum. Omnis autom pars ordiuatur ad bonorum, (piandoquo autem eis pcenitendi
totum ut imiHTfocluui ad porfo<tum; ot idoo lempus concodit, secundum (]uod ipse novit
umnis pars naluralitor ost proptor ti)tum. Et suis olecfis expedire. Kt hoc etiam humana
propter hoc videmus quod si saluti totius justitia imitatur pro posse; illos enim qui
corp»»ris humani oxpodiat pr.Tcisit) alicujus sunt pcrniciosi in alios occidit; eos vero (]ui

roendiri, puta cum

putridumot* corrup- ost ptH-cant aUis graviter nou noccntes, ad pui-
tiMim aliorum momlirorum, laudabilitor et iiitentiam reservat.
salubritor al)scinditur. l^iUiTlibot autcm pcr- .\d tertium dicendum, (]uod homo pec-
sona singularis com[)aratur ad lofam com- cando ab ordiue rafiouis rccedit; et ideo
munitatom, sicut pars ad totum. Et idoo, si dccidit a dignitato humana, prout sciUcet
alicuis homo sit pcriculosus communitati, et homo est naturaiiter libcr, et propter seip-
corniptivus ipsius propter ali(juod pcccatum, suin existens, et incidit quodammodo in
laudabilitorot salubritor occiilitur, iit bonum sorvifutom bcsfiarum, ut scilicet de ipso
commune conservetur. Mudicuni enim fer- ordinofur, sccundum quod cst utile aiiis,
mentum totam massam corrwnpit, ut dici- secundum illud psal. xlviii, 21 : Ilotno, cum
tur I ad Corinfh., v, (5. in honore esset, non intellexit ; comparatus
Ad primum ergo dicendum, quod Domi- est jumentis insipientibus, et similis factus
nus abstinendum mandavit ab eradicationc est illis; et Proverb., xi, 29, dicitur Qui
:

zizaniorum ut tritico parcerctur, id cst, stultus est, serviet sapienti. Et idco quamvis
bonis; quod quidom fit quando non possunt hominom in sua dijj;uitate manenfem occi-
occidi mali, quin simul occidantur et boni, deresit secundum se malura, tamen homi-

vel quia latent intcr bonos, vcl quia habent nem pcccatorcm occidere potest csse bonum,
raultos sequaccs, ita quod sinc bonorum sicut occiderc besfiam. Pejorenim est malus
periculo infcrfici non possunt, ut Augusti- homo quam bestia et plus nocet, ut Philoso-
nus dicit Contra Parmenianum, lib, III, phus dicit in I Polit., c. ii, et in VII Ethic,
cap. § 11, ctc, col. 92, t. 9. Unde Dominus
II, cap. VI, in fine.
docet magis cssc sinendum malos vivcrc, et CoNCLUsio. — Peccatores occidere non modo
ultionem rcservandam uscpic ad extromum licet, scd neccssarium est, si communitati perni-
judicium, quam quod boni simul occidantur. ciosi vel pcriculosi sint (a).

' In Parm. : <« vel. » locum ullimum, et vita primum; ergo injustilia est
(a)Scotus hsec habet in IV, dist. xv, q. iii : « Lex hanc pro illis auferre.
divina absolute prohibuit non permilfas hominem » Respond. Docfores subfilem et irrefragabi-
1.
occiiii, el nulli licet inferiori in lege suporioris lem id quia, ut docet Sofo, fomporo
susfinuisse,
dispensare ergo nulla lex posiliva, constiluens ho-
; D. ThomsB cui contemporaneus fuit noster Alensis
minem occidendum, jusla est, si in illis casibus sta- et fero Scolus, non occidebanfur furos simplices,
tuat quos Deus non excipil. Excipit autem mullos, et ideo invehit idom Soto in Baldum quom putat
ut patet in Exodo, scilicet l)lasphemum, homicidam, fuisse autliorem, ut pro furto simplici imponerelur
odulterum, »>t muUos alios. Constat quod Deus in poena morlis imo exprosse hanc Scoli sonfentiam
:

lege Moysi vel Evangclio non excipit pcccatum sustinet D. Thomas. Unde mirum est quosdam
furti ab illo prtecepto Non occides, ut scilicet prop-
: Tliomislas eo usquo Scofum lacerasse, uf ejus sen-
ter hoc peccatum liceal occidere; et ideo nisi re- tenliam dixerint esse iniquam, temerariam, peri-
vocaverit aliqua revocatione speciaii quce non habo- culosam.
tur ex Scriptura, nec do bulla supor hoc des- » Respond. 2. Scotum, sicut et D. Thomam locu-
cendentc de ccelo audivimus, non vitloo quod lex tum fui.sso .socundum jura antiqtia imporialia, qutB
aliqua justa possit statuere homiuom occidi posse pro fiirtosimplici imponebanl <(uiilem fusligaliones,
pro furto solo. » incarceralionos diuturnas, dnmnnlionem ad trire-
Henno hiec habet « diccs Scotus ncgat posso
: : mos, non tamon ixrnam mortis jura autem nova ;

occidi furem, quod et antc ip.sum negavit Alexan- i<l stntuerunt pro furlo cui annexa est gravis cir-
dor Alensis, hac ratione ductu.s, quod tit poDna cumstantia, non pro furto simplici. »
Judla sit, debcat 03.se crimini proportionata, pro Unde ex P. Ilenno nec nnliqua jura imporialid,
mensura etplagantm modus, Dout., xxv;
pcccalt erit nec nova jura morlom inforunt j)ro furto simplici.
atqul in rebus bujus vita; bona fortun» obtinent Quid ergo dicero habcl de Baldo quem Solua puta^
520 SUMMA THEOLOGICA.
nistrationo malcficum occiderit, velut homi-
cida jndicabitur; ct tanto amplius, quanto
ARTICULUS in.
sibi potcstatcm a Deo non concessam usur-
Utriim occidere homhiem peccatorem liceat parc non timuit. »
privatx personai. Ucspondco dicendum, quod, sicut dictum
cst, occiderc malcfactorcm licitum cst, in-

Ad tcrtium sic proccditur. 1. Videtur quantum ordinatur ad salutem totius com-

quod occidere Iiomiucni peccatorem liceat munitatis, ct ideo ad illum solum pcrtinet
privatac personai. In lcge enim divina nihil cui commitlitur cura comnmnitatis conser-
illicitum mandatur. Scd Exod., xxxn, 27, vandai; sicut ad medicum pcrtinct praeci-
praicipit Moyses Occidat imusquisque fra-
: dere membrum putridum, quando ei com-
trem, et amicum, et proximwn srami, pro missa fucrit cura salutis totius corporis.
peccato vituli condatilis. Ergo privalis pcr- Cura autcm communis boni commissa est

sonis licet peccatorem occidcre. principibus habcntibus publicam auctorita-

2. Pra^terca, Iiomo pcccatumpropter tem; et idco cis solum licct malefactores
comparatur bcstiis, ut dictum
Scd occi- est. occidcre, non autcm privatis pcrsonis.
dere bcstiam sylvestrcm, maxime noceutcm, Ad primum ergo diccndum, quod ille

cuilibct privatae pcrsonai licct, Ergo ct pari aliquid facit, cujus auctoritatc fit, ut patet
ratione occidcre hominem peccatorem. pcr Dionysium, cap. xui Csel. hierarch., § 3,
3. Pra^terea, quod homo
laudabile est col. 300,t. 1. Et ideo, ut Augustinus dicit

etiamsi sit privata persona, operetur quod in I De civit. Dei, cap. xxi, col. 35, t. 7,

est utile bono communi. Sed occisio male- « non ipse occidit qui ministcrium debet
factorum est utilis bono communi, ut dictum jubenti, scd sicut adminiculum gladius cst

est. Ergo laudabile cst, si ctiam privata^ utcnti. Unde illi qui occiderunt proximos
»

pcrsonse malcfactores occidant. ct amicos cx mandato Domini, non hoc fe-

Scd contra est quod Augustinus dicit in * cissc ipsi vidcntur, scd potius ille cujus auc-

Civit. Dei : « Qui sine aliqua pubhca admi- torjtate feccrunt; sicut ct miles interficit

fulsso aulliorcm ut pro furto simplici imponeretur tiam sufficientem, si nimium praecipilef, si reo ad-
pocna mortis ? vocalum deneget, si seipsum defcndentem delrectet
Audi Raymundum « Poona furli variatur secun-
:
audire.
dum quod varie agilur de ipso nam quandoque ;
Homicida est judex si jubeat occidi unum quem
ogilur criminalilcr, quandoque civiliter. In primo cerlo novit esse reum , si secundum allegata et
casu non est fur suspcndcndus, aut demembran- probala non probelur quia licet scienlia pu-
lalis,

dus aut exoculandus sed alias arbilrio judicis

, , blica non semper sufficiat ad occidendum aliquem,
puniendus, vidclicet ut fusligctur, vel exulot, vel semper tamcn requiritur.
alio modo, proul judici vidcalur, ct boc in siniplici Si quidam sceleratus ratione comitatus, aut
furc. Si enim ])his sit qnam fur, id est quia armis aliunde non posset capi, posset cilalus, licet nec
aggreditur in domibus, vel sepibus, vel in ilinere, prtcsens, nec audilus, ad morlom a quolibet infe-
vel in mari, ut jnrrhata', tunc acrius jjrocedilur rendam condcmnari prtemisso tamen processu.
,

contra eum. » Textus ille bcne concordat cum in- Sed peccaret qui occidorot illum extra lerritoriiim
lerpretatione Scoli a P. Ilenno aliala, si de furto principis vel roipubHoa; a quibus condomnalus est.
simplici loquatur Scotus. Non lamen concedendum Si quis justitiio minislrum in foro publico, aut in
est S. Thomam idem sensisse ac Scolus. Nam Sco- ipso tribunali occidal. sino alia forma potest occidi,
tu3 loqnitur « do furto solo; » porro plagiatum quia criminis csl scientia publica idem cxlendunt :

morlo posse puniri S. Thomas docbt, et plagialus, docloros ad iiuodlibet faclum ita publicum ot noto-
licot cadat in nomino spcciali, nihil (amen est rium, ul nulla lorgivorsalione possil colorari.
nliud quam « furtum solum; » dormilur enim : Si quis in flagrante doliolo roportus est, et expe-
« furtum hominisrum quis liborum hominem scien- dial stalim illum inlerticere ad aliorum terrorem,
ler vcndil, vel emit, doual, vol accipil, vol permu- ul lil (juandoquo in bollo, statim occidi j)Otest.
lat. » Suppono furom nil aliud lacero quam acoi- Ilis oxceplis, homicidium ost occidere etiam ma-
pero acienlcr liominom iil)oruui, lunc commidil lofaclorem, nisi servalo ordino juris.
« furlum solum. » Ergo diirort soutoulia S. Thoma3 Cod. et edit. sic habonl, ol ila refertur in De-
'

a sonlentia Scoli quaui mullis moniontis falsilatis orto; unde verba priedicta !>. Thomas collepit
iirguunl Cajelanus et Soto, lib. V Dejurc, q. i, a. i. Causd XMII, q. vui, c. « Quicumijuo, » col. l-Xi.
Non iiossunl ordinario oondemnari malefacloros Sod odilor Dccreli oplime nolat lm»o apud Augus-
ad morlem, nisi servalo ordino juris, nec jiossunt tinum non haberi, sod vidori auctoris longe recon-
occidi, nisi antea concosso tcmporo nccessario pro tioris, forte ipsius Gratiani. Loca quidem quffl
rocipiondis sacramonlis. atVorunlur a Nicolai ex hb. 1 Dt civit. Dci,, cap. xxi
Peccal judcx si iu oxamine rei, circumstnntia- cl XXVI, nonnisi maxima vi prcediclo loco assimi-
ruui, accusaloris et testium nou udhibcat diligen- laroutur.
 »
: ; ; ; :

OU.EST. LXIV, ART. III ET IV. 527

hostcm auctoritato principis, et niinistor

latronem auotorilato juiliois. ARTICULUS IV.
Ad sccundum diccndum, (juod liestia na-
turalitcr est distincta alt homino; undc supcr Utruni occidere malefactores liceat clericis.

hoc non rcquiritur aliipiod judioiiim au sit

occidenda, si sit syhestris; si vero sit do- -Vd (iiiartum sic procedilur. 1. Videtur
mcstica, retpiiritur judicium, non proptcr quod occidere malcfactores liccat clericis.
ips^iu), scd proptcr danuuim domini. Sed (ilerici enim pra'cipuo dcheut implerc ([uod

houio i>eccator non cst naturalitcr distinctus .\poslohis dicit I ad Coriuth., iv, 10 : Itnita-
ah hominihus justis et idco indigct judicio
; tores mci estote , sicut et cf/o Cliristi; pcr
puhhco, ut disccrnalur an sit occidcndus quod nohis indicitin* ut Dcum ct sanctos
proptcr siihilem conmumem. ejus iuiilenuH". Sed ipsc I)eus_, qucm coU-
.Vd tertium diccndum, quod facerc alicpiid mus, occidit malcfactorcs, sccundum iilud
ad utilitatem comuumcm quod nuili nocet, psal. (xx.xv, 10 : Qui percussit .Efjyplum
hoc cst Hcitum cuilibet privat.i! persona); cum primoijcnilis corum. Moyses ctiam a
scd si sit cum nocumento altcrius, iioc nou levitis fecit interdci ' viginti tria millia
dchct .secundum judicium ejus ad
licri, nisi hominum adorationcm vituli, ut
proptcr
qucm [jcrtinct astimarc quid sil suhtrahcn- hahctur E.xod., xxxu; et Phinccs sacerdos
dum partihus pro sahitc totius. interfecit Israelifam cum Madiauitidc coeuu-

Co.NCLCsro. — Principibus et judicibus tantuui, tcm, ut hahetur .Num., x.w; Sanniel ctiam
non auteui privatis persouis, peccatorc> occidere intcrfecit Agag rcgcm Amalec, I Reg., xv;
licet (a). ct Elias saccrdotes Raal, III Reg., xvui; ct
Mathathias cum qui ad sacrificaudum acces-
scrat, I Machab., u; ct in Novo Testamento
Pctrus Ananiam ct Saphiram, Act., v. Ergo

' Ita mss. et editi veteres ; edit. Patav. addunt proindeque per rempublicam tolli potest si in aper-
« quasi. » tam pernicieni vergat. Verum inde sitpc mala ty-
(a) Non licel palri filiam, aut marilo uxoreni iu rannide pejora ingruerc solent; quapropter potius
adulterio doprehensam occidere ; unde proscripta palienler toleranda est oppressio, et ad Deum re-
csl propositio sequens ab Alexandro VII : « Non currendum.
peccal maritus occidens propria authoritate uxorem Tyrannum usurpationis, in eum respu- quamdiu
in aduHerio deprehensam. » Leges civiles quidem blica non consentit occidere quilibet
,
potest
non puniunt ninritum ut bomicidam in tali casu, privatus, posilis cerlis conditionibus. Htec est sen-
sed, ut inquit D. Tbomas, IV, disl. xxxvii, q. ii, tentia S.Thomse el doctorum communitcr. Con-
art. 1 « Ecclcsia in hoc non est adslricta legibus
: ditionesautem ha; sunt
humanis, ut judicet eum sine reatu pa;nae ajlemaj. 1. Certum esse oportet quod tyrannus nullum jus

IltB leff*'s valent duntaxal in foro judiciali, et im- babeal ad regnum

probanda* sunt tum propter manifcstum periculum i. Quod non sit superior ad quem possit haberi

damnationis o^tcmsB illorum qui sic occiduntur, recursus

lum quia dant occasionem cuilibet qucm voluerit 3. Quod respublica occisioni illius tyranni non
domi sua; occidcndl, flngendo congressum fuisso contradicat
cum uxore aut fllia. A tempore Augusti lex civilis I. Quod ex ejus occisione bene sperelur tran-
concedebat marito licentiam occidere adulterum quillitas reipublicfe, et non polius inde timeantur
non vero uxorem adultcram, nisi forte apud quas- nuijora mala, ut saepe accidit. Quuproptcr raro
dam nationes intcr r{uas lex illa damnabilis adliuc consullum est tali remedio uli.

viffcbat lempore Nicolaf papa*, cap. « Inter hffic, » Hcnno exigit ut liceat cuilibet privato occidere
cau.sa xxxiti, q. ii. Haud dubium quin jus civile tv-rannum usurpalionis, quod id cuilibet permiso-
ffallicum reformandum sil, ut jusluni evadat, in rinl illi quorum interest rempublicam regero aut
miiitis qute circa mulicres statuit. defenderc. « Alias, inquit, censetur authoritato
Duplex distingui debet lyrannus, unus regiminis privata occidero quod inlrinsece malum est. Di-
:

tantum, alter usurpationis. cunt quidem adesso consensum reipublicic prcc-

Nemini privalo licet occidere primum tyrannum. suinpluiu; sed in materia tanli ponderis, cujus
Unde in concilio do hujusmodi damiiata est becc justitia aut iujusliliaiion a judicio cujuslibet jiri-
proposilio « Quilibet lyraunus potest ct debet
: vati, sed a publica aulhoritate dijudicanda est, nou
licilo et meritorio occidi per quemcumquo vassal- cst lam facile praisumendum. » Iluic doctriua) ge-
lum vel subditum. » Scd potesl respublica contra neraliter sumplie lilienter adhiiTeinus siepius ;

nimis iusolentem lyrannum procedere, ipsum depo- enim resjiublica tyrannum usurpalionis non modo
nero, aut occidcndum proscribere, si aliter occurri non condcmnavil, scd ctiam absolvit, sufTragiisquQ
&on possit, quia rex
habcl a republica auctoritatem suis maguillcavil.
regiam in trdificalionem non in dcstructloncm.
,
 ; ;

im SUMMA TIIEOLOGICA.
vidctur quod ctiam clcricis liccat occidcrc magis divinam scntcntiam dc eorum morte
malcfaclorcs. promulgavit. Saccrdotcs autcm vcl levitae
2. Praiterca, potestas spiritualis est major Vcteris Testamcnti crant ministri veteris
quam tcmporalis, ct Dco conjunclior. Scd legis , secundum quam pccnae corporalcs
potcstas tcmporalis licitc malcfactorcs occi- infligebantur; ct idco ctiam eis occidere
dit, tanquam Dci ministcr, ut dicitur Rom., propria manu congruebat.
xiii. Ergo multo magis clcrici, qui sunt Dei Ad sccundum diccndum, quod ministc-
ministri, spiritualcm potcstatcm habcntes, rium ciericorum est in melioribus ordina-
licitc possunt malcfactores occidcre. tum quam sint corporales occisiones, sciHcet
3. J*ra!terca, quicumque licite suscipit in bis quae pcrtincnt ad spiritualcm salutem
aliquod officium, licitc potcst ea quae ad ct idco non congruit cis quod minoribus se

officium illud pcrtinent, excrccre. Sed offi- ingerant.

cium principis tcrra3 cst malcfactorcs occi- Ad tertium diccndum, quod pra?lati Eccle-
dcre, ut dictum est. Ergo clerici, qui sunt siarum accipiunt ofticium principum tcrrae,
terrarum principcs, licite possunt occidere non ut ipsi judicium sanguinis cxcrceant
malcfactorcs. per seipsos, sed quod corum auctoritate per
Sed contra est quod dicitur I ad Tim., ui, alios cxerceatur.

*Irrepre- 2 Oportet episcopwn sine crimine* esse...,

: CoNCLCSio. — Clericis, cum sint ad altaris mi-
hensibi-
^^q^^ vinolentum, non percussorem. nisterium electi, ut Novi Testamenti ministri,

Rcspondco diccndum, quod non licct cle- nullatenus malefactores occidere licet (a).

ricis occiderc, duplici ratione primo qui- :

dem quia sunt elccti ad altaris ministcrium, ARTICULUS V.

in quo rcpraescntatur passio Christi occisi Utrum liceat alicui occidere seipsum.
*Cum qui cumpercuteretur, non percutiehat* , ut
patere-
jicitur Pctr.,
I n, 23. Et ideo non competit Ad quintum sic proceditur. 1. Videtur
iur,non ...
smt pcrcussores aut
. .

occisores. quod scipsum occidere. Homi-

alicui hccat
commi- ut clerici
nabaiur. suum Dominum cidium cnim cst pcccatum, inquantum jus-
Dgbent cnim ministri imi-
tari, secundum illud Eccli., x, 2 : Secundu7n titiae contrariatur. Sed nullus potcst sibi-

judicem populi, sic et ininistri cjus. Alia ipsi injustitiam faccrc, ut probatur in V

ratio est, quia clcricis committitur ministe- Ethic, cap. vi, ad fin., ct cap. ult. Ergo
rium novac lcgis, in qua non dcterminantur nuUus pcccat occidendo seipsum.
pa?iiae occisionis vel mutilatioiiis corporalis. 2. Pra^terca, occiderc malefactores licet

Et ideo ut sint idonei miiiistri Novi Testa- habeiiti pubUcam potcstatem. Sed quando-
mcnti debent a talibus abstinere. que ille qui habct pubhcam potestatem est

Ad primum ergo diccndum, quod Dcns malefactor. Ergo licet ei occidere seipsum.
univcrsaliter in omiiibus opcratur quai 3. licitum cst quod aliquis
Priuterca ,

rccta sunt ; in unoquoquc tamcn sccundum minus periculum subcat, ut ma-

spoiitaiicc
ejus congruentiam. Et ideo unusiiuisque jus pcriculum vitct sicut Ucitum cst quod
;

debct Deum imitari in hoc quod sibi spc- aliquis etiam sibiipsi amputct mcmbrum
ciabtcr congruit, Uiidc licct Dcus corpora- putriduin, ut totuin corpus salvetur. Sed
htcr etiam malefactorcs occidat, non tamcn quaiidoque aiiquis per occisionem suiipsius
oportet quod omncs in hoc eum imitentur. vitat majus malum, vcl' miseram vitam,
Petrus autcm non propria auctorilatc vcl vel tiirpitudiuem alicujus peccati. Ergo licet

manu Anaiiiam et Saphiram inlcrfecit, scd alicui occidcre scipsum.

* In Parm. : « scilicct. » nliisdelegare. » Sed non possunt qnidqnam dicere

(a) Nominc clericorum hic inlelligunlur omnes aut facore quo judices a se deputatos moveant ad
clcrici, cum hac lamen dilTcrcntia cjuod clorici ma- inlliLrondam mortom vol mutilationom, neque esso
jorum ordinum pccconl niortaliler, clcrioi aulom pra'sontos sententia; aut ojus exocutioni cap. « Ex :

minoruni ordinum poccont vonialilcr, quod oliam littoris; de excessu prwlatorum. » Et si adsint, in-

esl probabilo do prima tonsura iniliatis. currunl irrofiularitatom. Quantum ad alios clcricos
Clorici voro quibus jurisdiclio toniporalis com- qui non habent jurisdictionom in tali causa, non
potil possunt id quod ipsis ooncoditur in juro, cap. llunt irregularos, si adsint oxoculioui ex lovitate
« Episcopi, » tit. « No olorici ot monaolu, » in soxto: vol ouriositato, nullam auctoritatom vol nuxilium
« Licot cloricis causas sanguinis agitaro non licoal, privstantos; sod poccant vouialitor. Cap. « Senlen-
lamon, cum jurisdictiononi obtinont tomporalem, tiam, » tit. « Ne clorici vel monachi, » lib. III D«-
debent et possunt, metu irregularitatis cossanto, crelal.
 : ;

QVJEST. LXIV, ART. V. 8^9

i. Praeterea, Samson seipsum interfecit, trariatur charilati quam habero debot aliquis
ut hahrtur Jutlituin, xvi, (jui tanien cunnu- ad seipsum ; et ex hac jjarte occisio suiipsius
meratur intcr sanctos, ut patct Ilehr., xi. est peccatum j^er comi^arationem ad seip-
Ergo licitum estalicui mvidero seipsum. sum. P(}r comparationem autem ad com-
r>. Pra't»Mea, II Macliab., xiv, 1-2, ilicitur uuinilatem et ad Deum, habet rationom
«|U(hI Kazias (juiilam seipsum interrecit ;
pcvcali eliam pcr opiKjsitioiiem ad jiisfitiam.
elif/ens nohiliter mori potius quam subditns Ad sccundum dicendiim, (juod illc qui
fieri peccatorihus, et coutra natales suos in- habet jmblicam potestatem jiotest licitc ma-
dir/nis injuriis atji. Sed niliil (juod nobiliter lcfacforem occidere, per hoc quod potest do
llt et fortiter est illicitum. Ergo occidere ij)so judicare. Nullus autein est jiidex sui-

stMpsum non est illicitum. ij)sius. rude iion licet habcnti publicam po-

Scd contra est iiuod .Vugustinus dicit in testatom seipsum occiderc proplcr quodcum-
I De civ. Dei, cap. xx, col. 3.%, t. 7 : » Reslat qiie j)cccatiim ; licct tamen ei se committere
ut de homino intelligamus quod dictum est judicio aliorum.
Non occides : nec alterum , ergo nec te. Ad tcrtium diccndum, quod homo consti-
Neque enim cjui sc occidit, aliud quam lio- tuitur dominus suiipsius per liberum arbi-
minem occidit. » triuin : ct ideo licite potest homo de seipso
Hespondeo dicendura, quod seipsum occi- disponere quantum ad ca qua3 pcrtinent ad
dere est oinnino illicitum, triplici ralione. hanc vitam, qua? hominis libcro arbitrio
Primo (juidem quia naturaliter qua'libct res regitur. Sed transitus' de liac vita ad aliam
.seipsam amat et ad lioc pertiiict quod qua3-
; feliciorem non subjacet libero arbitrio homi-
libet res naturaliter conservat se in essc, et nis, sed potcstati divina}; et idco non licet
corrumpentibus resistit quantum potest. Et homini seipsum ad fcliciorem
interficere, ut
ideo quod aliquis sci[)sum occidat, est contra transeat vitam; similiter ctiam ncc ut quas-
iiidiuationem naturalem et contra charita- libet raiserias pra^sentis vita3 cvadat, quia
tem, qua qiiilibet debet scipsum diligere. ultimum malorum hujus vitai et maximo
Kt ideo suiipsius occisio sempcr est pecca- mors, ut patet per Philosophum
lerribilc est
tiiin mortale, utpote contra naturalem le- iii Ethic, cap. vi, a med. Et ideo inferre
III

gem ct contra charitatem cxistens. sibi mortem ad alias hujus vitce miserias
Secundo, quia qua'libct pars id quod cst, cvadcndas, cst majus maluui assumere ad
est totius. autem homo
Quilibet cst jiars' minoris vitationera. Similitcr etiam
raali
communitatis; et ita id quod est, '
est com- non seipsum interficerc propter aliquod
licet
munitatis; unde in hoc quod .scipsum I)cccatum commissum; tura quia in hoc sibi
interficit , iiijuriam c(jmmunitati facit, ut inaxirac nocet quod sibi adimit necessarium
patet per Philosophum in V Ethic, cap. ult. ptenitentiai terapus tuiu etiaui quia male-
;

a princ. factorem occidcre iion licet nisi pcr judicium

Tertio ,
quia vita est quoddam donum publica) potcstatis. Similiter efiam non licet
homini attribufum, et ejus potes-
divinitiis mulieri seipsara occidere, nc ab alio corrum-
lati subjectum qui occidit, et vivere facit. patur quia non debet iii se committere
;

Et ideo qui seipsum vita privat, in Dcum crimcn maximum, quod cst suiipsius occi-
peccat sicut qui alienum servum interficit,
; .'^io, ut vitet ininus criincn alienura; nou
[)ercat in dominum, cnjus est servus; ct cniin est crimcn nmlieris per violentiam
sicut peccat ille qui usurpat sibi judicium violata^, si consensus non adsit, quia non
de re sibi non coumii.ssa. Ad solum enim inquinatur corpus nisi dc con.sensu mentis,
Deuin perlinet judicium nitjrtis ct vita^, .se- ut Lucia dixit. ('.oiistat autcm raiiius esse
ruiidum illud Deut., xxxn, .30 Ef/o occi- : peccatum fornicationem vel adulterium,
dam, ct efjo vivere faciam {a). (juaiu homicidium ct i)ra*cipuc suiij^sius
Ad primum ergo dicendum, quod homi- quod est gravissinuim, (juia sibi ipsi nocot,
cidium est pcccatiim, non solum (juia cui uiaximam (lilectioiiem debet esf eliaiu :

contrariatur justitia*, sed etiam quia con- periculosissimum, quia non restat teinpus

' Porm. omillil

«pars. ^^— * Parm. omiltil :« id.»
: [a] Circumcclliones seu circuitorcs ex Donatista-
— ' cum
codicibus cditioncs vclercs. Recen-
Ita ruui grege dicebant occisioncm sui quoddam esse
liorcs ab onno 1000, habent hoc aclilitamenttim : ujarlyrii penus ((uod circuuieundo per domos,
,

« Non tamen quantum ad ea quse uoD subjacont omuibus prwdicobant.

suo arbitrio. Sed transitus, » etc.

III. 34
530 SUMMA TIIEOLOGICA.

ut per poenitentiam cxpietur. Similitcr ctiam

nulli licet scipsum occidcrc ob timorcm nc ARTICULUS VI,
conscntiat in pcccatum, quia non sunt fa-
cicnda mala ut vcniant jjona, vcl ut vitcntur Utrum liceal in aliquo casu interficere

mala, prascrtim minora ct minus ccrta; innocentem.

incertum cnim est an futurum
aliquis in
conscntiat in peccatum; potcns est enim Ad sextum sic proceditur. \. Vidctur
Deus homincm, quacumque lcntationc su- qiiod liceat in aliquo casu iiitcrficere inno-
pervenicntc, libcrare a pcccato. centcm. Divinus enim timor non manifesta-
Ad quarlum diccndum, quod, sicut Au- tur per pcccatum, quoniam magis timor
gustinusdicit in De civ. Dei,
I cap. xxi, Domini expellit peccatum, ut dicitur Eccli.,
col. 35, t. 7, « nec Samson aliter cxcusatur, I, 27. Scd Abraham conjincndatus est,
quod scipsum cum hostibus ruina domus quod tiinuit Dominum, quia voluit inter-
opprcssit, quia Spiritus latcnter hoc
nisi ficerc filium innocentem. Ergo potest aliquis

jusscrat, qui pcr illum miracula facicbat. » innocciitcm interficcre siiic peccato.

Et eamdcm rationem assignat de quibusdam 2. Pra'tcrea, pcccatorum quae

in gcnere

sanctis fcminis, quse tempore persecutionis contra proximum committuntur, tanto ma-
seipsas occidcrunt, quarum mcmoria in jus videtur aliquod esse peccatum, quanto
Ecclesia cclcbratur. majus nocumcntum infcrtur ei in quem
Ad quintum diccndum, quod ad fortitudi- peccatur. Sed occisio plus nocet pcccatori
nem pcrtinct quod aliquis ab alio mortem quam innoccnti, qui de miseria hujus vitae
pati non rcfugiat proptcr bonum virtutis, et ad cailestem gloriam transit per mortem.
ut vitct pcccatum sed quod aliquis sibiipsi
;
Cum ergo liceat iii aliquo casu pcccatorem
infcrat mortcm, ut vitet mala poEualia, occidcre, multo magis licet occidere inno-
habct quidcm quamdam speciem fortitudi- centcm vcl justum.
nis, proptcr quod quidam scipsos intcrfcce- 3. Prsetcrea, illud qiiod fit secundum or-

runt, aistimantcs se fortiter agerc, de quo- dinem justitia?, non cst peccatum. Sed
rum numero Razias fuit, non tamcn est quandoque cogitur aliquis secundum ordi-
vcra fortitudo, sed magis qua^dam mollities nem justitia? occidcre innocentcm : puta
animi non valcntis mala pcenalia sustinere, cum judex, sccundum allegata
qui debet
ut patct per Philosophum, in III Ethicor, judicarc, condcmnat ad mortem cum quein
cap. vni, ct pcr Augustinum in I Dc civil. scit innoccntcm, pcr falsos testcs convic-
Dei, cap. xxn, col. 35, t. 7. tum et simihter minister, qui injuste con-
;

CoNCLUSio. — Seipsuiu occiderc, cum sit contra demnatum occidit obediens judici. Ergo
,

Dei, et sui, ac proximi cliaritatem, nullo modo absque peccato potest aliquis occidere inno-
cuiquam licet. centcm.
Scd contra est quod dicitur Exod., xxin,
7 : Insontem et justum non occides.
Rcspondcodiccndum (^?), quodaliquishorao
duplicitcr considcrari
potest uno modo :

secundum se ;modo per comparationem

alio
ad aliud. Sccuudum so quidem couside-

(a) Nota sedulo D. Thomse doctrinam : donensis ot alii.

\. Judex, si scit aliqueni innocenlem esse, debet Cajlerum inler causas criminales causas ci- et
diligenlius examinare teslos; vilos Iheolofri dislingunt. judicem
In ulrisque
2. Si uon pofesl hoc orticiuni iraplcre, dobot posse innocoulom comdomnare ncgant Lyranus,
innocentom suporiori relinquore judicnndum ; llugo, Panormilanus, Angclus a Clavasio in civi- ;

3. Si hoc ipsi non est possil>ilo, non peccat secun- libus posse concedunt Adrianus, Wigpers, Syl-
duni allogala senlcnliam forens, quia innocculem vius, Lessius cl recontiores communiler; in utris-
occidit nou ipse, sed accusatores, qui inuocenlem que posso aftirmanl cum S. Thoma, S. Raymundus
nocoutem esse demonstrant. qui dicit omnes fore docloros juris canonici ila
Cum D. Thoma sonliuut Archidiaconus, Bcr- sonlire, S. Antoninus, Sylvesler, qui asserit hauc
nardus, llostiensis, Inuocenlius V, Alexander do sontenliam esso communom anliquorum Ihoolo-
llules, Hichardus ot alii, wstimantos quod judex gurum el canonislarum, Turrecremala, Cajelanus,
aliud facit ut judox, et aliud ut homo. Soto, Banncs, Thomistffi communilor, .\bulensis,
Contrarium volunt Nicolaus de Lyra, Hugo, Ro- Covarruvias, Azorius, Yaleutia, Dicastillo et olil.
 . ;

QVJEST. LXIV, ART. VI. Ml

ramlohominem, niiUum oocidcrc liccl, qiiia communitatem majori bono; cpiarto, quia
iii qiiolibol «'liam iKVoatore ciobeniiis ainaro niagis Deuni (Hnitemnit sccundum illud ,

naturam Deus fooit, quaj por occisio-

(luain Luca\ X, H) Qui vos spvrnit, mc sprrnit.
:

nem rorrumpitnr. Quod autcm justus occisus ad gloriam per-

Sed, sicut su^^ra dictum est, occisio pec- ducatur a Deo, por accidens so habet ad
ratt>ris lit licita per cumparationeni aJ occisioncin.
bonum cummune, tiuod per peccatuin cor- Ad terlinin dicendnin, (luod jiidex, si scit

rumpitur. Vita autem justorum est conser- aliquem innocentem esso, qui falsis testibus
vativa et proinntiva bi»ni conmiunis, (luia convincitur, debet diligcntius cxaminare
ipsisunt principalior i>ars multituiiinis. tt testes, ut invcniat occasionem liberandi
iileo nuUo modo licet occidero innocen- innoxium, sicut Daniel fecit. Si autcm hoc
tem iion potcst, debet cum ad supcriorem' re-
Ad primum ergo dicendum, quod Deus lin^iuero judicandum. Si autem nec hoc
habet dominium niortis ct vitie ejus enim ; potest, noii peccat sccundum allegata sen-
ordinatione moriunturct pcccatores et justi. tcnliam ferens, quia non ipsc- occidit inno-
Kt ideo mandato Dei occidit iiinwen-
ilie tjui ccntcm, scd illi qui cum asscrunt nocentem.
tem, non peccat; sicut ncc Deus. cujus
talis Minister autcni judicis condemnaiitis inno-
cst executor; et ostenditur Deuui timere, centem, si sentcntia intolerabilem errorem
ejus mandatis obcdiens. contincat, non debet obcdiro alias excusa- ;

Ad secundinn diceiulum, quod in pen- rentur carnificcs (^ui martyrcs occiderunt

sanda gravitate peccali magis est conside- si vero non contincat manifcstam injusti-
randum id quod est per se, quam id quod tiam, non peccat praeceptum oxequendo,
est per accidens. Unde ille qui occidit jus- (luia ipso non habet discutero superioris
tum gravius peccat quara ille qui occidit sententiam; nec ipso occidit innocentem,
poccatorem primo (luidem, quia nocet ei
: sod judox, cui ministorium adhibet*.
quom phis debet dilijjrere el ita magis contra CoNcLLSio. — Justos ct iniioceiitcs, cum eoiiun
charitatem agit secundo quia injuriam
;
,
vita bonnni couiinune conservot at(jue promoveat,
infert ei tjui est minus dignus, et ita magis nullo pacto occidere licet (a).

contra justitiam agit ; tertio, quia privat

Parm. : « superiori. » — * Parm. : « ipse non. » saluli reipublicae devovere.Respublica non habet
— ' Al. : " exhibet. » casu jus supra innocentem, nec consequenter
iu lali

(a) Nulli licet direcle et ex intenlione occidere innocens obligalioncm habet se Iradondi polest ;

innocenlem, nisi ex speciali Dei aucloritate. tamen, elsi ad hoc non lenealur, pro patria mori.
Unde (fuando tyrannus excidium urbis minatur Unde licet non possit respublica tradere innocen-
nisi interficial innocenlem quem prosequitur ad tem quia csset cooperari morli ejus, quod omnino
mortcm , ut oUm Constantius Athanasiimi , urbs falendum est, falsum csl dicere cuni Billuart quod
innocentem occidere non potest. innocens ipse non potest propter eamdem rationem
Sed ponitur alius casus. Quid faciendum si tyran- seipsum tradere.
nus i)Clat innocentem ul ipsum occidat, alioquin Nec admitlimus quod respublica possit ipsi prse-
urbem evertet? Licetne reipiiblica; iilum innocen- cipere tradere se, qiiia si possct hoc ipsi prsecipere
tom tradere ? Sylvius el alii respondent 1. respu- :
possot eiim quamvis innocentem addicero morti.
blica non potest in hoc casu tradero innocentem, Possumne praeciperc innocenli ut venenum sumal?
([uia esset cooperari fjus morli ; 2. polesl illi prte- Nec possum ipsi prajcipere ut tyranno qui abs(iUQ
cipere ut se Iradat; si renuit, desinit esse inno-
'.i. dubio eum occidet seipsum tradal.
ceiis, et tunc vel tradere, vel etiam occidere illum Omncs innocentem defendcre ac tucri dobcnt, et
respublica potest. ad id tenetur ipsa respublica cx officio. Mortem
Sed conscientia honesta solutionem illam res- innocentis procurare, ipsum tradcndo, committcre
puit nt rectitudine ac juslitia carenlem, et Billuart est peccatum homicidii, ct ego ipse potius mori
hanc rejicil, salva tantis viris debita reverenlia, dcbeo (junm liomicidium perpcfrare ilcm respu» :

(fuia, ul ail « non videtur

consoquenter lorjui.
satis blica.Infcrior sum respoctii roipublicfE; ilia taiiien,
Si enim non pnssit respiiblica Iradero innocentem, (piia mihi .supcrior ost, jus habcrc noii potcst, quod
quJa esset cooperari ejus morti, non potest ips»! in- cgo non habco, homicidam ficri. Suppono Jerusa-

nocens propter eamdeni ralionem seipsum tradere, lem ol)sossam Homanis proplcr Christum, cl Ro-
a
ma^is enim prohibclur suicidium quam siinplcx manos volentcs Christum vel occidi a Jiidneis, vel
homicidium. El e contra »i posset innoccns se tra- ob ipsis tradi occidendum, alioquin Jcnisnlem ever-
dero, quidni possit oliam eum tradere rcspublica. » tcnt. Nonne Jcnisalem possct vcl occidere vol oc-
Verum, pace BiUuart, nec ipse vidctiir satis con- cidcndum tradere Christum? Talis doctrina repu-
sequenter loqui. Nam respublica non potest tra- gnnt. Quid orgo dlceres de Pilato? commovebalur
dore innoconlem, sed bene potest innoccas scipsum populus, ct, ul suppono, timero poterat ne Romani,
 :

r;32 SUMMA TIIEOLOGICA.

rium. Sed nulli licet committere simplioem

ARTICULUS VII. fornicationcm, adulterium, vcl quod- vcl
cumque aliud peccatiim mortale, pro con-
Utrum liceat alicui occidere aliquem se scrvatione propriai vila?, quia vita spiritualis
defendendo. praeferenda est corporali. Ergo nulli licet,
defendendo seipsum, aliuin occiderc, ut pro-
Ad septimum sic 1. Vidctur
proceditur. priam vitam conservet.
quod nulli liccat occidere aliquem se de-
^
"
o. Praiterea, si arbor est mala, et fructus,
fendendo. Dicit enim Augustinus Ad Publi- ut habetur Matth., vii. Sed ip.sa defensio sui
colam\ epist. xlvii, § r;, col. 18G, t. 2De : « vidctur esse illicila, secundum illud Rom.,
occidendis hominibus ne ab eis quisquam XII, 19 : Nun
vos' defendentes, charissimi. 'Voimti-
occidatur, non mihi placct consilium, nisi Ergo et occisio hominis exindc procedens est 'P*°*-

forte sit miles, aut publica functionc tenea- illicita.

tur, ut non pro se hoc faciat, sed pro aliis, Sed contra est quod Exod., xxu, 2, dici-
accepta legilima potcstate, si ejus congruit tur Si effrbujens fur domum, sive suffo-
:

personse. » Sed ille qui se defendendo occidit diens ijiventus fuerit, et accepto vulnere
aliquem; ad hoc eum occidit ne ipse ab eo 7noriuus fuerit, percussor non crit reus
occidatur. Ergo hoc videtur esse illicitum. sanf/uinis. Sed multo magis licitum est
2. Praiterca, in I De lib. arbit., cap. v, defendere propriam vitam quam propriam
col. 4228, t. 1, dicitur « Quomodo apud :
domum. Ergo etiam si aliquis occidat ali-
divinam providentiam sunt isti peccato U- quem pro defensione vita3 suae non erit
beri qui pro iis rebus quas contemni oportet reus homicidii.
humana caide polluti sunt? » Eas autem res Respondeo dicendum, quod nihil prohibet
dicit esse contemiiendas « qiias homines
uiiius actus essc duos eirectus, quorum alter
inviti amittore possunt, » ut ex praemissis
solum sit iu intentionc, alius vcro sit praeter
patet. Ilorum autem' est vita corporaiis.
intentionem. Morales autem actus recipiunt
Ergo pro conservanda vita corporali nulli speciem secundum id quod intcnditur, nou
licitum est hominem occidere. autem ab eo quod est praeter intentionem,
3. Praeterea, Nicolaus I papa, in Decretis, cum sit per accidens, ut ex supra dictis patet.
tit. « De clericis, » dist. l, cap. vi, col. 2.'j7, Ex actu ergo alicujus seipsum defendentis
dicit : (( Dcpro quibus consuluisti,
clcricis,
duplex effectus sequi potest unus quidem :

scilicet qui se defcndendo paganum occide-

conservatio propriae vita? ; alius autem occi-
runt, si postea per pa^nitentiam cmendati sio invadentis. Actus ergo hujusmodi, ex
possint ad gradum pristinum redire, aut ad
hoc quod intcnditur conscrvatio proprioe
altiorem consccndero scito nos nullam oc-;
vitae, non habet rationem illiciti, cum hoc
casioncm dare, nec ullam eis tribuere hcen- sit cuilibot naturale quod se conscrvet ia
tiam quemlibet hominem quolibct modo
essc "quantum potest. Polest tamcn aliquis
occidendi. » Sed ad praecepta moralia ser- actus ex bona intcntioiie provcniens, illicitus
vanda tenentur communitcr derici et laici. reddi, si non sit proportionatus fini. Et ideo
Ergo ctiam laicis non est licitum occidcro si aliquis ad dcfendeudum propriam vitam
aUquem se defendendo.
utatur majori violcntia quain oportcat, erit
Pnetcrea, lioniicidium est gravius pcc-
4.
vero moderato violentiam re-
illicituin'. Si
catum quam simplox fornicatio vel adultc- pellat, erit licita defensio, nam secuudum
cujus erat procurator in Judnna pcr seditionem ,
tioncm ut pcream ; id non to latet; tyranno me
potentia sua suiicr Judaios privarentur, nisi Clwis-
Iradi.s; sod manus abluis, et dicis
inno- Ego sum
tum Juda-is ipsuni occidcre volcntibus tradcret. :

cons a saniruine justi hujus. Volui ipsum morti tra-

Poluitno prfEcipcro Christo ad taiilam averlendam
cladem ul scipsum Juda-is tradat? Potuilnc tra-
doro nolui tamen ipsum mori.
; Noli mentiri — :

voluisti me mori, si ita placeret lyranno cui me

derc Cbristum? Uosi)ond(>bis talcm non fuisse ca-
tradol)a3, ut liberaretur palria. Voluisliliberationem
Bum IMlati. Suj^pono ipsum fuissc talcm, quid di-
palrinj ut linom ot si nocossaria fuit ad linem,
,
ccrcs?
mortom innocentis ut medium.
Undo noc solutio a Billuarl allala nobis arridet
Ilabotur eliam in Decret., cap. xxiii, quopst. v,
'

« Probabiiius cum aliis rcspublicam posso in tali

cap. « De occidondis, » col. Iil8.
casu tradcro inuoccntcm, non ex inlcnlione ut oc-
' Parm. addit « pnecipuum. » :

cidatur, licct pra^vidoal occidondum, scd ex

inten- " In Parm. « oporlel, erit licitum. Si vero mo-
:

tiono ut liboretur patrla ab imminento

oxcidio. >> dorate violontiam repellat, erit
Hsec sublllia sunl. Tyrannus habol priuio illicita defensio. *
inleu- Quod ost aporte falsum.
 ,

QU-£ST. LXIV, ART. \11. 533

jura (( vim vi ropellero licet cum modera- dicit : (( Pro iis rebus, » in quo designatur
mino iiicuIiKite tuteliT. » Noc est necessa- inlentio.
rinni ad saluteni ut liomo actimi muilerata) Kt per hoc patet responsio ad secundum."
tutelie pra'termitlat ail evitamlum occisio- Ad tertium dicendum, quod irregularitas
uem alterius; quia pliis tenetur homo vita3 consequitiir actnin hoinicidii, cliamsi sit
sua' proviiiere (luam vila' aliena'. Sed quia absijne peccato, nt patet in judicc qui jiisto
occidero hominem non licot nisi publica aliiiuem condenmat ad mortein et propter ;

auctoritafe propter bonum commune, ut ex hnc clerinis, eliamsi se defendendo interfi-

supra diitis patet, illicituni est quod liomo ciat ali(iuem, irivgularis est, quamvis non
intendat iK'cidere hominem, ut seipsum de- intendat occidere', sed seipsum defendero'.
fendat, nisi ei (pii habet publicam auclorita- Ad quartum diccndum, quod actus forni-
tem, qui intendens honiinem occidere ad sui non ordinatur ad coii-
cationis vel adiilterii
defensionem, refert liocad publicum bonum, servationem propria» vitie ex necessitate,
ut i^atet in milite pugnanto contra hostes, et sicut actus ex quo quandoque sequitur ho-
in ministro judicis pugnante contra latro- micidium.
nes. (luamvis eliam et isti peccent, si privata Ad quinlum dicciidum, quod ibi prohibe-
libidinemoveantur. tiir dcfensio, quaj est cum hvorc vindictae.
Ad primum ergo dicendum, quod aucto- Undo Glossa intcrl. dicit : (( Non vos defen-
ritas Augustini iidelligenda est in eo casu dcnfcs, » id est, (( non sitis referientes
quo quis intendit ociidere hominem, ut advcrsarios. »
seipsum a mortc quo etiam casu
liberet ; in CoNCLusio. — Non licet quemquam occidere
inteliigitur auctoritas inducta in arg. \ cx se defondendo, nisi quis se defendere intendat
Ub. i De libero arbitrio. Uude siguantcr cum moderamiue inculpata; tutelae (a).

» Al. : « interficere. » III. Dominus vocat famulos ad te occidendum.

* Vlde tridentini concilii sessionis xiv cap. vii. In his et sirailis casibus, licet nc prtevenire? Alii
[a) Unicuiquc licitum est defendere propriara affirmant, alii negant.
vitam cum occislone injusti invasoris, servato mo- Soto, lib. V, qusest. i, art. 8, respondet :

deramine inculpatsB tutelae. « Ad haec aliud responderi non potest quam cum
Ut raoderamen inculpalJE lutelse servetur requi- aclus ille est agressio nullalenus est licilus; si la-
rilur : mcn defensio est, non est cur conderanetur utrum :

1. Juxta dictum Innocentii III, a cpio ista phrasis autera eorum sit ? Non est lege aut scienlia defi-
est desumpta, ut adhibealur defonsio non ad su- niondum sed arbitrio prudentis quocumque casu
,

mendam vindictara sed ad propalsandam inju-

, judicandura. Servit autera hoc ad pacandns con-
riam; scientias post factura. Ilaud tamen est iu publico
2. Ut invasus non utatur raajori violentia quam hsec licenlia prsedicanda, ne rude vulgus quod dis-
slt opus ad avertendara mortera intentatam; cernere uescit quando cst agressio, quando vero
3. Ut vera vis aclu inferalur; defensio, eam per abusum amplificet. »
4. Ut malum cjuod avertere volumus prrevaleat Nota propositiones damnatas :

aut saltem adeequet malum quod ex defensione « Non solum licitum esl defendere defensione
nostra sequitur; occisiva quae aclu possidemus, sed etiam ad quse
5. Quod iiivasus nou intendat morleui invasoris, jus inchoalum habemus el quie nos possessuros
sed solum suam defensionem. Hanc sentenliam speramus. »
rejiciunt Gerson
Richardus a Sancto Victore
, « Licitura est tara haeredi quara legatorio contra
Norisius, Piette et Henricus a Sancto Ignalio. injuste irapedientera, no vel haereditas adealur, vel
lllara tenent S. Thomas, S. Bonavenlura, S. An- legata solvautur, so taliter defenderc, sicul ct jus
toniuus, Sylvester, Cajetanus, Solo, Bannes, Eslius, habenti ad cathedrara vol priebendara coutra eorum
Wiggers, Sylvius, De Lugo, Serra, Natalis Alcxan- possessioncm injuste impedienlera. »
der, Decocq, Bondart, Pontas, Toumely et innu- « Regulariter pos.sum occidere fureni pro conser-
meri pene alii. vationc unius aurei.»
Alexander VII damnavit hanc propositionem : « I'"as est viro honorato occidere invasorem qui
« Licet interficere falsum accusalorem, falsos testes, nitilur caluuiuiara inferre, si aliter hajc ignorainia
ac etiam judicem a quo iniqua certo imminet sen- Mem quoquo dicendum si quis incu-
vilari nequit.
tenlia, si alia via non polest innoccns damnum tiatalapam vel fuslo pcrculiat ct post impaclam
evadere. » alapam vel iclum fuslis fugiat. »
Scquuntur casus dubii. « Est licitum religioso vel clorico, caluraniato-
I. Uxor deprehendit marilum haberc sub cervi- rem gravia crimina de so vel de sua religiouo spar-
cali latentera pugionem ut ipsam donnientem occi- gcre minitantera occidere, quando alius modus
dat, noc csl ulla via evadendi. dcfendendi non suppctit, uti supix-terc non videtur
II. Es in aliqua dorao undc nullum patet efTugium, si calumniator sit paralus vcl ipsi roligioso vol
sed nec^sse est ut incidas io uanus inimici te ejus religioni publico ct coram gravissimis viris
expeclaDtis ad nccem. pnvdicta impiugcro, nisi occidatur. »
:m SUMMA TUEOLOGICA.
Contingit tamen, id quod non est actu et
ARTICULUS VIII. per se volitiim vel intcntum, csse per acci-
homi- dens volitum et intcntiiin, sccundum quod
Utrum aliquis casualiter occide?is
causa per accidens dicitur rcmovcns prohi-
nem, incurrat homicidii reatum.
bens. Undc ille qui non removet ea ex qui-
A(l octavum sic proccditur. 1. Vidctur bus .sequitur homicidium, si debeat remo-
quod aliquis casualiter occidens hominein verc, incurrit quodam m(jdo homicidium
incurrat homicidii reatum. Lcgitur enim voluntarium. IIoc autem C(jntingit duplici-
Gen., IV, quod Lamech credens intcrficere ter :uno modo, quando dans operam rebus
illicitis, quas vitare debet, homicidium in-
bcstiam, intcrfecit hominem, et reputatum
ost ci ad homicidium. Ergo rcatum homi- modo quando nun adhibet debi-
currit; alio

cidii incurrit qui casualiter hominem occidit. tam soUicitudinem. Et idco secundum jura,
2. Praiterea, Exod., xxi, 22, dicitur : Si si aliquis det operara rei licitae debitam

percusserit quis mulierem prxrjnantem, et diligentiam adhibens, ct ex hoc homicidium

abortivum fecerit, si tnors ejus fuerit suhse- sequatur, iion incurrit homicidii reatum. Si
cuta, reddet animam pro anima. Sed hoc vero det operam rci illicitap, vcl etiam det
potest ficri al)sque intentione occisionis. opcram rei licitae, noii adhibens diligentiam

Ergo homicidium casuale habet homicidii debitam, iion evadit hoinicidii reatum, si ex
reatum. cjus operc mors hominis conscquatur.
:i. Prffiterea, in Decr., dist. l, col. 2.%, ctc, Ad primum crgo diccndum, quod Lamech
inducuntur pkircs canones quibus casualia non adhibuit sufficicntcm diligcntiam ad
homicidia puniuntur. Scd poenae non dcben- homicidium vitandum; et ideoreatumhomi-
tur nisi culpa3. Ergo ille qui casualiter homi- cidii non evasit.

nem occidit incurrit homicidii rcatum. Ad secundum dicendum, quod ille qui
Scd contra cst quod Augustinus dicit Ad percutit mulierem praegnantcm dat ope-
Publicolam, epist. xlvii, § 5, col. 187, t. 2 :
ram rci illicita^ ; et ideo si scquatur mors
« Absit ut ea quae propter bonum ac licitum vel mulicris, vel puerperii animati' non
facimus, si quid per haec praeter nostram efTugiet homicidii criinen praecipue cum ;

voluntatcm cuiquam mali occiderit, nobis cx percussione in promptu sit*, quod

tali

imputetur. » Sed contingit quandoquc ut mors scquatur.

propter bonum aliquod ' facicntibus homici- Ad tertiuin diccndum, quod sccundum
dium consc([uatur casualiter. Ergo non iin- canones imponitur poena his qui casualiter
putatur facicnti ad culpam. occidunt, dantcs operam rei illicitae, vel non
Respondco diccndum, quod, secundum adhibcntes diligentiam dcbitam.
Philosophuin in II Phijsic, text. 4^9 et 50, CoNCJ.usio. — Casu aliquem occidens homicidii
(( casus cst causa agcns praUcr intentio- realiun mininic incuriit, nisi rci illicita^ opei*am
nem. » Et ideo ca qiune casiialia sunt, simpli- dedcrit, vcl ad lioc evilandum minus diligens
citer loquendo, non sunt intenta nequc fuerit (a).

voluntaria. Et quia omne pcccatum cst vo-

luiitarium, sccimdum Augustiiium, lib. De
vera. relig., cap. xiv, col. VS^, t. 3, conse-
quons est quod casualia, inquantuin hujus-
modi, non sunt poccata.

« Licel procuraro abortum antc animationem inducliva morlis, vel illicila est propler alias ra-
fcotus no i)uolla gravida (leprohousa occidntur aul liones.
infaniclur. » In secundo casu non esl reus homicidii ila Co- :

< Ita voloros odit. o.x codicil)us, el Palav. amha!; varruvlas Dominicus Solo Navarrus Bannos
, , , .

Nicolai cum aliis : « Ul pcr houum aliquod quod Salon, .\ragon, Avila, Sylvius. Joanncsa S. Thoma.
facimus, » otc. lu primo casu, vel omui diligenlia adhihila, res iv-
• lla cum
codicihus Pnris.,Tarrac. ot Alcan., cdil. manot periculosa. el lunc rous esl homicidii vel :

Palav. oi)limo; al.: « puori animati. » non romauel poriculosa, ot lunc non esl roushomi-
Ila vctoros cdil. ex mss.; al.
'
« corlum sil. » : cidii, saltem in foro conscienliaB sic Soto, Cano, :

(o) Qui vacaudo rei ilUcila; ol prohihila;, adhi- lianncs, Sylvius, Serra, elc. Altamen in foro oxleriori
hcns lamondilif^cnlinm snnicioutcm ul nonoccidal, rcgulariler ropulahilur homicida ot irrogularis, quia
occidit honiiiicni, csliic l\omicidii rous? hoc ipso quod aclio est poriculosa, proesumitur ne-
W\ rcs illa pruhihila csl quia poiiculoga osl ol glii;'cus qui illam pouil , nisi coustet dc opposilo.
 ;

OUiEST. LXV, ART. I. S35

21 Oculum pro oculo, dentem pro
: dente,
0U.ESTIO LXV. ?nanum pro manu, pcdem pro pcde.
Respondeo tlicendum, (pitnl cum mcm-
DE MUTILATIONE MEMBRORUM. brum alitpitttl sil pars totius humani (wpo-
[Et qualuor qxiajrunlur.) ris, est piDpter totuin, sitnit ini[)erfectuin
prt)pter peiTectum. Unde disponendum est
neiiido ronsiileraiitlum est do pcccatis de inembro humani ctirporis .secundum
aliunun injuriarum qua» in personam coin- quod expedit toti. .Membrum autcm humani
mittuntur; et circa hoi* «luaTuntur (luatuor :
corporis per se quidem ulilo cst ad bonuin
1° do mutilatione ineinbrorum 2" de verbe- tolius cor[)oris; per accidens tamcn potest
;

ratione; 3° de iiicanerationc; t° utrum contiiigerequod sit iiocivum, puta cum

peecatum hujusmodi injuriarum aggrave- membrum putridum est totius corporis cor-
tur e.\ hoc quod committitur iu persoiiam rnplivum. Si ergo mcnibrum saiium fuerit,
coujunctam aliis. ct in siia naturali dispositiono consistens,
non potest pra^scindi abstjuc totius hominis'
detrimento. Sed quia ipse totus homo ordi-
ARTICULUS PRLMUS.
nalur, ut ad finein, ad tofam communitatem,
Vtnim inutilare aliquem membro suo in cujus est pars, ut supra dictum cst, potest
aliquo casu possit cssc licitum. contingerc quod abscissio raembri etsi ver-
gat in detrimontum totius corporis ordinetur
Ad prinmm sic proceditur. 1. Yidetur tamen ad boiium cominunitatis, inquantum
quod mutilarc aliijuem mcmbro suo in in pcenam ad cohibitionem
alicui infertur
nullo casu possit cs.se licitum. Damasccnus peccatorum. Et ideo sicut per publicam po-
eniin dicit in H libro Orth. fid., cap. iv, testatem aliquis licito privatur totaliter vita
coL K7.%, t. 1, quod H peccatum commillitur proptcr aliquas majorcs culpas, ita etiain
pcr hoc quod reccditur ab co quod est se- privatur mcmbro propter aliquas culpas
cundum naturam in id quod est contra na- minorcs. IIoc autcm non cst licitum alicui
turam'. Scd secundum naturam a Deo
>» privata^ pcrsoniP, ctiam volcnte illo cujus est
institutum est quod corpus hominis sit iute- meinbrum quia pcr hoc fit iujuria commu-
;

gruin membris contra naturam autcm cst ;

nitati, cujus est ip.se homo et omncs partcs
(juod sit membro diminutum. Krgo mulilaro ejus. Si vcro membrum propter putrediiicm
ali(iuein membro semper videtur esso pec- sit totius corporis corruptivum, tunc licitum
catum. cst de voluntato ejus cujus est mcmbrum,
2. Praeterea, sicut se habet tota anima ad putridum membrum prascindcrc proptcr
totum corpus, ita .se habent partes animcC salutem lotius corporis; quia unicuiquo
ad partes corporis, ut dicitiir in II Dc anima, commissa est cura propriaj salutis. Et eadcm
text. 9. Sed nou licetaliqucm privare anima, ratio est, si fiat voluntatc cjus ad qucm pcr-
ocridendtj ipsuin, nisi publica potestate. curarc de salute ejus qui habct mcm-
tiiiet

Lrgo etiam nun licet aliquein luutilarc brum corruptivum. Aliter autem aliquem
mcmbro, nisi forte secundum publicam po- nicmbro mutilare est omnino illicitum.
tcstalem. Ad primum ergo dicendum, quod nihil
3. Pralorea, auima? praefcrenda cst
.salus prohibet itl quod est contra particularem
saluti corporali.Sed non licct aliquem mu- naturam, cssc sccundum naturam univcr-
tilare .se inembro proptcr salutem anima; salem sicut inors et corruptio in rebiis
:

puniuntur eniin socuiidum .statuta nica-iii naturalibus est contra particularcm iiatu-
(oncilii, part. i, .scct. iv, can. i, qui .sc cas- ram ejiis qiiod corrumpitur, cum tamcn sit
traverunt propter castitatem scrvandam. secundum naturam univer.salcm ; et simi-
Ergo propter nullam causam aliam lieet liter luutilaro alitjucm incmbro, ctsi sit
aliiiMem membro nnitilare. coiilra naturam [tarticularem corporis ejiis
Sed roiitra est ([utid dicitur Lxod., xxi, qui mutilatur, est taincn secundum natura-

' Do lapso angolo dlcit « lihera volunlate ex eo scnlaneum est, in id cfuod naturoe ropugnat, de-
quoci naturte consenlanoum est, in id quod est flectionem. » Vcrs. Lequieu.
conlra naturam, immutatus ost. » Etlib. IV, c. xx, ' i'arm. « corporis. »
;

col. liOj « Malum csl... ab co quod Daturse cou-

:
 »

536 SUMMA TIIEOLOGICA.

lem rationom in comparationc ad bonum
communc. ARTICULUS II.
Ad sccundum dicendum, quod totius ho-
minis vita non ordinatur ad aliquid pro- Utrum liceat palrihus verberare filios, aut
prium ipsius hominis; scd ad ipsam potius dominis servos.
omnia qux sunt liominis ordinantur; et
ideo privarc aliqucm vita in nullo casu Ad sccundum sic proceditur. Videtur 1 .

pertinct ad aliqucm, ad publicam potcs-

nisi quod non liccat patribus verberarc filios,
tatem, cui committitur procuratioboni com- aut dominis servos. Dicit enim Apostolus ad
munis. Scd pnecisio mcmbri potcst ordinari Ephcs., VI, A : Vos patres, nolite ad iracun-
ad propriam salutcm unius hominis; ct diam provocare filios vestros ; ct infra sub-
ideo in aliquo casu potest ad ipsum perti- dit Et vos, domini, eadem
: facite servis
nere. remittentes mijias. Scd proptcr vcrbcra ali-
Ad
tcrtium dicendum, quod membrum qui ad iracundiam provocantur, et sunt
non prajscindcndum proptcr corporalcm
est etiam minis graviora. Ergo nequc patrcs
salutcm totius, nisi quando alitcr toli subvc- fiiios, ncquc domini servos dcbcnt vcrbe-

niri non potest. Saluti autcm spirituali sem- rare.

per potcst alitcr subvcniri quam pcr mcmbri 2. Praeterca', Philosophus dicit in X
praecisioncm, quiapeccatumsubjacet vohin- Ethic, cap. ult., ante mcd., quod « sermo
tati. Et ideo in nuUo casu hcet mcmbrum patcrnus habct solum admonitioncm, non
praescindcrc proptcr quodcuraque peccatum autcm coactioncm. » Scd qua^dam coactio
vitaudum. Undc Chrysostomus, hom. lxiu, est pcr vcrbera. Ergo parentibus non licet

circa mcd., cxponcns illud Mattli., xix Siint : fiUos vcrbcrarc.

cimuchi, qui scipsos castravenmt proptcr unicuiquc licct altcri discipli-
3. Pra3tcrca,

regnum cxlorum, dicit Non per mcm- : <( nam impendere hoc enim pcrtinet ad elee-
;

brorum abscissionem, sed malarum cogita- mosynas spirituales, ut supra dictum est.
tionum intcremptioncm ; malcdictioni enini Si crgo parcntibus licct proptcr disciplinam
est obnoxius qui membrum abscindit : ct- fdios verbcrarc, pari ratione cuilibct licebit
cnim homicida3 sunt qui talia praesumunt. qucmlibct vcrbcrarc, quod patct esse fal-

Et postca subdit « Ncque concupisccntia

: sum. Ergo ct primum.
mansuctior ita fit, scd molestior ahundc ; Scd contra cst quod dicitur Provcrb., xiii,
enim habct fontcs spcrma, quod in nobis 2i Qui parcitvirgx, odit filium suum ; et
:

a proposito incontincnti ct
cst; et pra^cipuc infra xxni, 13 Noli subtraherc a puero dis-
:

mentc ncgligcntc ncc ita abscissio mcmi)ri

; cipUnam. Si enim pcrcusscris eum virga,
comprimit tcntationes, ut cogitationis frc- non morietur; tu virrja percutics cum, et
num. » animam ejus de inferno liherabis; et Eccli.,
xxxiii, 28, dicitur Scrvo malcvolo tortura
CoNci.usio. — Non licel alitjucni quovis nicnibro
compedes.
:

et
mutilan', nisi publicis persouis; privalis aulciu,
non nisi dc liccntia cjus, cujus cst menibruiu, iu
Rcspondco diccndnm, qiiod per verbera-
casu quo incnibri pulrcdo lotius oorporis saluti tioneni nocumcnlum quoddam infertur cor-
advcrsalur («). pori cjiis qui vcrbcratur tamcn cjuam ; alitcr
iu miililationc; nain t(»llit (wpo- mutiiatio
ris iutcgritatem vcrbfiratio vero tantum- :

modo afficit sensum dolore unde multo ;

minus nocumentum est quam mutilatio

(o)0rig(3nes erravit evirando se. Juxta SS. Palros linguam cl expuil in faciom
h^clo qui sibi abscidil
Chrysostomum, Aupuslinum Basiliuin, Cyrillum
, mcrolricis ipsum ad turpia oxcilantis. vol ogerunt
et alios, cvirati facilius incalesounl, cl acrius libi- cx inspiratiouo Spirilus sancli aut ex ignorantia ,

dine titillantiu', et cum aliundc romedio conjugali invinoibili; vol nou sunt oxcusandi. Idem dicon-
uli non possint, in majori poriculo peccati et sahi- dum ost de Clarissis illis apud Wadding qune, ne
tis vorsantur. sluprarontur, faciom sibi enormiter dolurparunt, et
Quamvis praxis evirandi pueros conscnlionlos ut do Lucia quadam qua? juvoni misil in disco proprios
sorvenl sonoram voccm quibusdam thcologis pro- ooulos quos sibiujot orucrat, quia juvenis ille insano
belur, illioita cst. anioro caplus dixerat se oculorum ipsius pulchri-
Marous auachorcla, qui sibi poHiccm ampulavil ludiuo prrecipue allici.
no liorct saocrdos, ct ille juvcnis bgalus in molli
 Or.EST. LXV, ART. II ET III. 537

mcmbri Nocumcntum autcm

. inforro alicui
non licot, por raoilum paMiap, proptcr
nisi ARTICULUS III.

justitiam. Nullus autem justc punit ali(iuem, Clrum liccat nliqucm /lominem
iiisi sit ejus ditioni' subjcrtns. Kt idco vcr-
incarccrarc.
hcran» aliqucni nonlicct, nisi habcnti potcs-
tatcm alitiuam supcr illuni qui vcrberatur. Ad tcrliuiu sic proccdilur. I. Vidclur
Kt quia lilius sul»(litur potcstati patris, et quoil non aliquem homincm incarce-
liceat
^(^rvus polostati domini, lioitc potcst vcrbo- rarc. Actus cnim ost malus ex gcncrc qui
rarc patcr (ilium, et tl'.>miiuis servum causa cadit supra indcbitam malcriam, ut supra
correptionis ct disciplinie. dictum ost. Sed homo Iiabons naturalem ar-
A(l primnm crir^J (liccndum, quod cum ira bitrii libcrtatcm cst indcbita matcria incar-

sit ai)[)ctitus praripuc concitatur

viiulicla', ccrationis, qiuc libcrtati rcpugnat. Krgo illi-
ira cum aliquis se reputat K-esum injusto, ut citum est aliquem incarceraro.
patet pcr Philosophnm in II Rhetor., cap. n, 2. Pra^tcrca, humana jiistitia rcgulari
parum a princ. Kt idco pcr lioc «piod [)atri- debct cx diviiui. Scd, sicutdicitur Kccli., xv,
bus intcrdicitur nc liliosad iracundiam pro- i i : Deus re/ir/uit homincm in manu consilii
voccnt, non prohibctur quin ftlios ^crbc- sui. Krgo vidctur quod non est aliquis coer-
rcnt causa disciplina*, scd quod non inuno- ccndus vinculis vcl carccre.
dcratc cos afflif^ant verbcribus. Quod vcro 3. Praiterea, nullus est coercendus nisi ab
inducitur dominis, quod remittant scrvis opore malo, a quo quilibet potcst alium
minas, [)otest duplicitcr intcllip:i uno modo, : licito impediro. Si orgo incarcerare ali([uem
ut rcmisse minis utantur, quod perlinct ad essct licitum, ad hoc quod cohiboretur a
modcrationcm disciplina? ; alio modo, ut ali- malo, cuilibet essct licitum aliqucm incar-
quis non semper impleat quod comminatus corare quod patet esse falsum Ergo et pri-
: .

cst quod [)crtinct ad hoc (piod judicium

;
mum.
quoquis conuninatuscst ptenam, quandoquo Sed contra cst quod Lov., xxiv, legitur,
por romissionis misoricordiam tempcrotur. quemdam missum fuisse in carcerem prop-
Ad socundum dicendum, quod major po- ter peccatum blasphemia^.
tcstas majorcm dcbct haberc coactioncm. Rcspondco dicendum, quod in bonis cor-
Sirut autein civitas cst pcrfecta communitas, poris tria pcr ordinem considorantur. Primo
ita princeps civitatis habct [icrfcctam potes- quidem intcgritas corporahs substantiae; cul
tatem coercendi; et idco potest inflif^cro dctrimcntum affertur pcr occisioncm, vel
po^nas irrcparabilcs, scilicct occisionis vcl mutilati(tncm sccundo delcctatio, vcl quios
;

mutilationis. Pater autcni ct dominus, qui scnsus; cui opponitur vcrboratio, vcl quod-
praesunt familia; domestica;, qua? cst im- libct sensum dolorc afficicns^; tcrtio motus
perfecta communitas, habent iinporfcctam ctusus mcmbrorum; qui impcditur pcr li-
potostatem cocrcendi sccundum lcviorcs
, gationem, vcl incarcerationcm, seu quam-
poenas, quae non iuferunt irreparabilo nocu- cumque dctentionem.
racntum, ct hujiismodi ost verbcralio. Kt idco incarccrarc ali([uem, vcl quali-
Ad lcrtium diccndum, quod exhiberc dis- tcrcum([ue detincrc, cst illicitum, nisi liat
ciplinam volcnti, cuilibet licct. Scd discipli- sccundum ordincm justitiae, aut in poenam,
nam nolcnti adhibcrc, est solum cjus ciii aut adcautclamalicujus mali vitandi.
altcrins cura committitur; etad Ikjc [)ortinct Ad primuin crgo diccndum, ([uod Iioino
aliquem verberibus castigarc. qui abutitur potestate sibi data, meretur
C.ONCLUSio. — Ciini filius suhdilus sit |ii)tcstati cam amittcrc ; et ideohomo' qiii pcccando
patris, scn'us autt-m doiiiini, licet patrihus lilios, abusiis cst libcro usu suorum mcmbrorum,
dominis servos aliquando verberare (a). convenieus est iucarccrationis materia.

* Al. : « jurisdictioni. » incurrunt.

* Ua legit Nicolal cum Paris. cod.: rnccntiorcs Non potost nognri maritnm jus halipre vorhorandi
aliqiifE cditiones « scnsum doloris cfficicns. »
: uxorcm, si uxor gravltor dclinquons aiin via corrigi
' Ita cod. Paris. et Alcan. optimc al. « homini. » ; : non possit ot sporetur mediocri verheratione corri-
la) Parentos verherantes filios in sncris consti- penda. Sed extra liuiic casum gravis et rartB ne-
lutos, moderato et juxta usum communiter rccep- inhumanus ot barbarus est vir qui utcns
ccssitalis,
lum, probabilius juxta Sylvcslrum, Uannom, Solo, uxoro quasi mancipio, illam verbcrat sunt cuim :

Sylvium, etc., excommunicationcm couonis uon duo iu carnc uua.

538 SUMMA THEOLOGICA.
Ad secundiinidiccndum, quod Dciis qnan- persona; potest* ei aUquid essc volunta-
doquc SGCundum ordincm suai sapicnlicc rium' quod est contra voluntatem principa-
pcccatores cohijjct, nc possint pcccata im- lis personoi , ut patct in adultcrio quod pla-
plcrc, sccundum ilhul Joh, v, 12 : Quidissi- cct uxori, Sed hujusmodi
ct displicct viro.
pat cofjitationes malif/norum , ne possint injuria) habent rationcm peccati, prout con-
implere manus eorwn quod cosperant : sistunt in involuntaria* comrautatione.
quandoquo vero cos pcrmittit quod voluc- Ergo hujusniodi injnriai minus habent de
rint agcrc; ct simihtcr sccuudum Inimanam rationc peccati.
justitiam non pro quaUbot culpa homines Scd contra cst quod Dcut., xxvni, 32, ad
incarcerantur, scd proaUquibus. quamdam exaggcrationem dicitur: Filii tui
Ad tcrtium diccndum, quod dctincrc ho- etfdix tux tradantur alteri populo videnti-
mincm ad lioram ab aUquo opcrc iUicito sta- bus oculis tuis.
tim pcrpctrando, cuiUbct licct sicut cum ; Respondeo dicendum, quod quanto aUqua
aUquis detinet aUquem, ne sopraecipitet, vcl injuria in plurcs redundat, ca?teris paribus,
ne aUum feriat. Sed simpUciter aUquem in- tanto gravius est peccatum ; et inde est quod
cludcre, vel Ugare, ad cum soUhti pcrlinet gravius est peccatura, si aUquis percutiat
qui habet disponero universaUter de actibus principem, vel offendat, quam si personam
ct vita aUcrius quia per hoc impeditur
: privatam, quia redundat in injuriam totius
non solum a maUs ', sed etiam a bonis multitudinis, ut supra dictum cst. Cum au-
agendis. tem infertur injuria in aliquam personam
CoNcr.usio. — Homincm incarcerare, vel vi conjunctam qualitercumque, ilia inju-
alteri
aUqua detinere, secundum justitia; ordinem qni- ria pertinct ad duas personas ct ideo caeteris ;

dem Ucel, at contra illum ordinem est ilUcitum. paribus, cx hoc ipso aggravatur pcccatum.
Potcst tamcn contingere quod secundum

ARTICULUS IV.
aUquas circumstantias sit gravius peccatum
quod fit contra personam nuUi conjunclam,
Utrum peccatum agrjravetur ex hoc quod vcl propter dignitatem personae, vel propter
praBdictas injuriee inferuntur in personas magnitudincm nocumcnti.
aliis conjunctas. Ad primum crgo diccndum, quod injuria
iUata iu pcrsonam conjunctam minus est no-
Ad quartum sicVidctur
proccditur. 1. civa persona3 cui conjungitur, quam si in
quod peccatum non aggravctur ex hoc quod ipsam immcdiatc inferretur et ex hac parto ;

pra^dictaj injuriae inferuntur in personas est minus peccatum. Sed hoc totura quod
aUis conjunctas. Ilujusmodi enim injuriai pertinet ad injuriam personae cui conjnngi-
habent rationom pcccati, prout nocumen- tur, superadditur peccato quod aUquis in-
tum alicui infertur contra ejus voluntatem. currit ex co quod aliara personam secundum
Sed magis est contra hominis vohintatcm se laBdit.
maUnn quod in propriam personam infcrtur Ad secundum diccndum, quod injuriai
quam quod infertur in porsonam conjunc- illata? magis exagge-
in viduas ct pupillos
tam. Krg-o injuria iUata in personam con- rantur, tum quia magis opponuntur mise-
junctam cst minor. ricordia», tum quia idem nocumenlum hu-
2. Praitorea, in sacra Scriptura pra?cipuo Jusmodi pcrsonis inflictum cst eis gravius.
rcprehonduntur ([ui pupiUis et viduis inju- quia non habenl relevantcm.
rias infcrunt; undcdicitur Eccli., xxxv, 17 : Ad tortium dicendum. quod per hoc quotl
Non nec viduam,
dcspicict prcrcs pupilli, uxor voUuitario consentit in aduUerium,
si c/fundat /oque/am f/cmitus. Sed vidua minoratur (luidcm peccatum et injuria ex
et pupiUus non sunt persona) aiiis conjucta'. parle ipsius muUeris gravius onim essef. ;

Erpfo ox hoc quod infortur injuria pcrsonis si adulter violenter eam (^pprimcret; non

conjuuclis non ayp:rava(ur pcccahuu. tanien proptor hoc toUitnr injuria ox parte
;{. Praitcrca persona conjnncla habet
,
viri, quia uxor sui corporis potcstatcm non
propriam voluntatem, sicut ct principaUs habet, sed vir, ut dicitur I ad Cor., vu, 1. Et

*
Pnrm. addil : « facicndis. » — * Pnrm. nddil : — * Ita cod. ; qnam lecUoQem probanl Iheologi ; in
« proplorea. » — ' Ita cod. Camer. cl Alcan.; nl. : Parm. ; « voluularia. »
« potcsl cnim aliquid ei osso voluularium, » clc
 ; ;;

QU.£ST. LXV, ART. IV, K T UU^EST. LXVI, ART. I. 539

eadeni ratio est in similibus. Do adultorio hoino possidet naturaliter, potest aliquis
tanien, qiiiii non soluni Justitia», sod etiam convenienter dicero esso sua. Erpo homo
castitatiopponitur, crit lorus infra aqenili in non possidet naturaliter exteriora bona.
Tractatu de temperantia. 3. Pra'terea, sicut Ambrosius dicit in Ub.

— Qui alirpipm Inpdit multis con-

Dc Triniliitc \ cap. i, § 7, col. i\TuS, t. 3,
I
(x)Na.isio.
junrtum pravius peccat cn?teris paribus, quam «domiims nomen cst potestatis. » Sed homo
,

illo qui In^dit aliqueni nou tam nuiltis coujunc- non Iiabct polestatem super res exteriores
tum ; uisi fnrto talis sit iu ilii;uilato constitutus, iiihil eiiim potest circa earum naturam im-

vel ddmnum illalum iu magnitudiuc emiueat. mutare. Ergo posse.ssio exteriorum rcrum
non est homini naturalis.
Sed contra cst quod dicitur in psal. viii,
QLvESTIO LXVI. 8 : Omnia subjccisti sub pcdihus ejus, scili-
cet hominis.
DE PECCATIS JrSTITI.E OPPOSITIS Respondeo dicendum, quod res extcrior
QUJ! PIUXT IN REBUS,
potest dupliciter considerari uiio modo :

ET PRIMO DE FIRTO ET RAPI.NA. quaiiliun ad cjus naturam, qua^ iion .sub-

(Et novem qxiteruntur.) jacct humana; potcstali, sed solum divina3,
cui omnia ad nutum obcdiunt; alio modo
Deimle consideramlum est de peccatisjus- quantum ad usum ipsius rei et sic habct ;

titiie oppositis, per qua; infertur nocumen- hoino iiaturale dominium exteriorum re-
tuni proximo in rebus, scilicet do furto et rum, quia per rationcm et voluntatem po-
rapina. test uti rebus exterioribus ad suam utiiita-

Et circa hoc quaeruntur novem : 1° utrum tein, quasi propter se factis; sempcr enim
naturalis sit homini possessio exteriorura imperfectiora suiit propter perfectiora, ut
roruin ;
2" utnim licitum sit quod alicjuis supra habitum est. Et ex hac ratione Philo-
rem aUijuam possideat quasi propriam sophus probat iii I Polit., cap. v, quod
3° utruin furtum sit occulta acceptio rei possessio rerum exteriorum cst homini
alienai; -1° utrum rapina sit peccatura naturalis. lloc autera naturale dominium
specie differens a furto : 5° iitrura orane super cajtcras crcaturas, quod competit ho-
furtum sit peccatum; «)° utrum furtum sit niiiii secundum rationcm, in qua imago Dei

peccatuiu mortale; 7° utruiu liceat furari in consistit, manifustalur in ipsa homiiiis crea-
necessitato ;
8° utrum omnis rapina sit pec- tione, Gen., i, 20, ubi dicitur Faciamus :

catura mortale 0" utrumrapiua sit gravius

; hominem ad imorjinem ct similitudinem
pcccatum quam furlum. nostram; et prxsit piscibus tnaris, etc.
Ad priinum ergo diccudum, quod J)cus
ARTICULUS PRIMUS. habet principale dominium omnium rcrum
et ipsc sccundum suam providentiam ordi-
Vtrum naturalis homini possessio exte-
sit navit quasdam rcs ad corporalcm hominis
riorum rcrum. sustentationem et propter Iioc homo habet
:

naturale rerum doininium, quantura ad

Ad primum sic proceditur. i. Videtur potcstatem utendi ipsis.
quodnonsitnaturalis horaini po.ssessio exte- Ad secundum dicendum, quod dives illo

riorura reruiu. Nullus eniin debet sibi attri- reprehenditur ex hoc quod putabat exteriora
buere quod Dei est. Sed dorninium omnium bona esse principaliter sua, quasi non accc-
creaturarum est proprium iJci, secundum pisset ea ab alio, scilicet a Deo.
illud psal. xxiii, i : Domini est terra, etc. Ad tcrtiura dicenduin quod illa ratio ,

Ergo non est naturalis homini posscssio procedit de dominio exleriorura rerum (luair
rerum exteriorum. tuin ad naluras ipsarum; qiiod (piideni
2. IVffiterea, Rasilius cxponens verbum dominium .solo Deo convenit, ut dictum est.
divitis dicentis, Luc, xii Conf/rcf/rt//o otn- :
CoNCT.fPio. — Est lioinini reriiin extfiioruiii
nin qux nata sttnt milii, et hon<i mca, dicit non
aliqua natui-alis posscssio, qtii<l<>m <iuantuni
in Serm. sup. illud Dcstruam liorrea :
ad natui-am earura, sed qiiantum ad usuni, quo
tnea, § 7 Dic inihi, (jua; tua ? unde ca
: <(
ipsis secunduni r.itiitiiem et viilunlal<?m uti potest
suraens in vitam tuiisti? » Sed illa qua3 ad suum comniodum ct ulililalcm.
'
Scu De (ide ad Gradanum.
 ;

540 SUMMA THEOLOGICA.

unusquisquc ad procurandiim aliquid quod
ARTICULUS IL sibi soli competit, quam id quod cst com-

Utrum liceat alicui rem aliquam quasi mune omnium vel multorum quia unus- :

propriam possidere. quisquc laborcm fugicns, rclinquit alteri id

quod pcrtinct ad communc, sicut accidit in
Ad sccundum sic proccditur. i. Vidctur multitudine ministrorum alio modo, quia ;

quod non liocat alicui rcm aliquam quasi ordinatius rcshumanaR tractantiir, si .sin-
propriam possidcrc. Omnc cnim quod cst gulis immincat propria cura alicujus rei
contra jus naturalc, cst illicitum. Scd sccun- procuranda} csset autcm confusio, si quili-
;

dum jus naturalc omnia sunt communia bct indistinctc qua^libct procuraret ; tertio,

cui quidcm communilati contrariatur pro- quia per lioc magis pacificus status horai-
prictas posscssionum. Ergo illicitum cst num conscrvatur, dum unusquisquc rc sua
cuilibct homini appropriarc sibi aliquam contcntus cst. Unde videmus quod inter eos
rcm cxtcriorcm. qui communiter et ex indiviso aliquid possi-
2. Pra^tcrca, Ikisilius dicit cxponcns prai- dent, frequcntius jurgia oriuntur.
dictum vcrbum divitis, ubi supra, art. 1 : Aliud vcro quod compctit homini circa
« Sicut qui praeveniens ad spectacula prohi- res exteriores, est usus ipsarum et quan- ;

bcret advcnientcs, appropriando sibi quod tum ad hoc non dcbct homo habere res
ad communcm usum urdiuatur, similcs exteriorcs ut proprias, scd ut communes,
sunt divitcs, qui communia, quae pra^occu- ut scilicct dc facili aliquis eas communicet
pavcrunt, a^stimant sua esse. » Sed illici- in neccssitate aliorum. Unde Apostolus dicit

tum essct pra?cbidcrc viam aliis ad poticn- I ad Timoth., ultimo, 17 : Divilibus hujus
dum communibus bonis. Ergo illicilum cst sseculi prxcipe..., facile tribuere, commu-
appropriarc aliquam rem communcm.
sibi nicare de bonis, etc.
3. Praetcrea, Ambrosius dicit, Sen7i. lxiv Ad primum ergo dicendum, quod com-
de temp. ', ct habctur in Decretis, dist. xi.vu, munitas rerum atlribuitur juri naturali,
cap. « Sicut ii, » col. 247 « Proprium nemo : non quia jus naturale dictet omnia csse
dicat, quod cst commune. » Appellat aulcm possidenda communitcr et nihil esse quasi
« commune » rcs exteriores, sicut patct ex proprium possidendum sed quia secundum ;

his quaj prasmittit. Ergo vidctur illicitum jus naturale non est distinctio posscssionum,
essc quod alifpiis appropriet sibi aliquam sed magis sccundum humanum condictum,
rem exteriorem. quod pertinet ad jus positivum, ut supra
Sed contra est quod Augustinus dicit ia dictum est. Unde proprietas possessionum
Ub. De luvresibus, ha^resi xl, col. 32, t. 8 : non est contra jus naturale, scd juri natu-
« dicuntur qui sc isto nominc
Apostolici rali superadditur pcr adinvcntionem ratio-

arrogantissimc vocavcrunt eo quod in , nis huniana'.

suam communioncm non rccipercnt utcntcs Ad sccundum diccndum, quod illo qui
conjugibus ct res proprias possidcntcs praevenicns ad spcctacula pra^pararet aliis
qualcs habct catholica Ecclcsia et monachos, viam, non illicite agcrct sed ex hoc illicito ;

et clericos pkirimos. » Sed idco isti hfcrclioi agit, quod alios prohibct ; ct similiter divcs
sunt, quia se ab Ecclcsia scparantcs, nullam non illicitc agit, si pra^occupans possessio-
sp(MU pulant cos lial)cr(} (pii utunlur his ncm rci, (pia» a principio crat communis,
rcbus quibus ipsi carcut. Esl crgo crro- aliis ctiam communicct; pcccat autem, si
ncum dicero quod non liccat homini propria alios ab usu illius rei indiscrete prohibcat.
possidcrc. Undc nasilius ibidcni dicit : « Cur tu abun-
Ucspondco diccndum (iiiod circa rcm , das, vcro mcndirat, nisi ut tu bonae
illc

cxtcriorcm duo compctunt liomiui (|uoriim : disponsalionis mcrita conscquaris, ille vero
unum est procurandi ct dispcu-
potcstas paticntia' pijrmiis coronctur? »
sandi et quanlum ad hoc licitum cst (]U0(1
; .\d tcrlium diccndiim , (juod cum dicit
lioino propria possidcat. Est cliam ncccssa- Ambrosius : « Ncmo proprium dioat quod
rium ad humanam vitam proplcr tria : cst commune, » loquitur dc propriclato
primo ([uidcm, qiiia magis soilicitus ost (piantum ad usum ; unde subdit : « PIus

* Sormonom istiim intor Amltrosianos odcrc no- (lictum illud Luc;vDcsJruaoi horrca mfa, nccjaiu
:

luit Miguu ; idcm osl uuim ac hom. D. Dasilii ia D. Ambrosio, scd cuidam iguoto ascribitur.
 OUiEST. LXVl, ART. 111 ET IV. ,\\

fpiam sufficcret siiniptui, violentorobtenluni membrum, vel sicut porsona conjuncta, ut

esl. » si auferat filiam, vel uxuicm, non habet
CoNci-Csio. — Quanquam hominoui non docoat j)roj)rie ratiunem furti.

aliquid ut prupriuni huberc,quoad usum, impiuni Tertia difrerentia est qua; comj)let ratio-
tanifu est et errunoum asserere ipsum nun pusst; nem furti, ut scilicet uccuite usurpetur alie-
quidpiam proprium hahere, quoad poleslatem num; et secundum hoc proprio ratio furti
procuraudi et dispeusondi. est ut sit (i uinnilta acceplio rei aliena'. »
Ad priinum ergo dicendum, quod occul-
tatio quando(jiie quidem
causa peccati, est
ARTICULIS 111.
puta cum (juis utitur occultatiune ad pec-
Ctntm sit de ratione furti occulte accipere candum, sicut accidit in fraude et dulo; et
rem alienam. hoc modo non diminuit, sed constituit spe-
ciem peccati; et ita est in furto. Alio modo
Ad tertium sic proceditur. 1. Videtur occultatio est siinple.x circumstantia peccati;
ijuod non sit de ratione furti occulte acci- et sic diminuit peccatum, tum quia signum
pere rcni alienani. Illud enim rpiod dimiiuiil verecundice tum (juia tullit scandalum.
est,

peccatuni, nun videtur ad ratiuneni peccati Ad secundum dicendum, quod detinere id

perlinere. Sed inocculto peccaro pertinet ad quod alteri debctur, eamdem rationem no-
diniiimtionem peccati, sicut e cuntrario ad cumenli habet cum acccptione injusta; et
oxaggerandum peccatum quorumdam dici- ideo sub injusla acceptione intclligitur etiam
tiir Isa., ni, Pcccatum suum quasi So-
'.) : injusta dctcntio.
doma prxdicaverunt, nec abscondcrunt. Ad tertium diccndum, quod niliil prohi-
Ergo non est de rationo furti occulta accep- bet id quod est simpliciter unius, secundum
lio rei aliena?. quid essc altcrius; sicut res deposita est
2. Praterea, Ambrosius dicit, Serni. lxiv simpliciter (juidem deponentis, sed est ejus
de temp.\ et habetur in Decretis, distinct. apud quem deponitur, quantum ad custo-
XLVii, cap. (( Sicut ii, » col. 217 « Non miiius : diam et id quod est pcr rapinam ablatum,
;

est criminis habenti tollere, quam, cum est rapientis non simpliciter, sed quantum
possis et abundans sis, indigenlibus dene- ad detentionem.
^•are. » Ergo sicut furtum consistit in ac- CoNCLUsio. — Furtum, est alienee rei occulta
ceptione rei alienae, ita etiam in detenlione ablatio.
ipsius.
3. Praeterea, homo potest furtim ab alio ARTICULUS IV.
accipere etiam quod puta rem suum est, Utrum furtum et rapina sint peccata
quam apud alium deposuit, vel qua3 est ab differentia specie.
eu injuste abiata. Non est ergo de ratione
furti quod sit occulta acceptio rei alienai. Ad quartum sic proceditur. Videtur
i.

Sed contra est quod Isidorus dicit in lib. quod furtum et rapina non peccata
sint
X Etym., § 107, col. 378, t. 2 : « Fur a didcrentia sj)ecie. Furtum enim et rapina
furvo dictus est, id est, a fusco ; nam noctis secundum occultum et manifes-
diirerunt
ulitur tcmpure. » tum; furtumenim impurtat occultam accep-
Ucspundeu dicendum, quod ad raliuncm tiunein; rapina vero violentam et manifes-
furti tria concurrunt quorum primum : tam. Sed in aliis generibus peccatorum,
convenit ei secundum (juud cuntrarialur occultuin manifcstum nun divcrsificant
et
justitia», qua.' unicuiijue tribuit quud suuin sj)eciem. Ergu fiirtum et rapiiia non suiit
est, et e.\ iiuc cumpetit ei quod usurpet alie- peccata specie diversa.
num. Secuiidiim vcru pertinet ad ratiuncm 2. Pra-terca, moralia recipiunt specicm a
furti, pruut distinguitur a peccatis (|u.-je sunl fine, ut supra dictum est. Sed furtum et
cuntra j^er.sonam, sicut ab iKJinirldiu ct rapina urdinantur ad euni(iein finem, scili-
adulteriu, et secundum huc comjjctit furto cct ad haljcndum aliena. Ergu non diirerunt
quud sit circa rem jiosscssam si quis enim ; sj)ecie.
accipiat id qiiud cst allerius nun qiiasi j)os- 3. Pra-terea, sicnt rapitnr ali(juid ad pos-
gessio, sed quasi j)ars, sicut si amputet sidenduni, ita rapitur mulier ad delectan-

Vlde Dotam ad arliculuxn prsecedenlem, 3.

Bi^ StlMMA TnROLOGICA.
dnm; undo ct Isidorus dicit in lih. X Etym., vino; dicitur onim Eccli., xv, 2! : Nemini
§ 237, col, 31)2, t. 2, quod « raptor dicitur mandavil iinpic afjerc. Scd Deus invonitur
corruptor ct rapta dicitur corrupta'. Scd prcecopis.se fiirlum; dicitur enim Exod., xii,

raptus dicilur, sive mulicr aufcratur pul)licc, 3.J : Fcccrwit filii Isracl, sicut prxcepe-
sivc occultc. Krgo ct rcs posscssa rapi dici- rat Dominus Moysi..., et exspoliavcrunt' 'Moym
tur, sivc occulte, sive publice rapiatur. JEyyptios. Ergo furtum non semper est pec- spoiiave-
Ergo non furtum et rapina.
diffcrunt catuin. runl.

Scd contra cst quod IMiilosophus in V 2. Pratorea, illo qui invenit rem non
Ethic, cap. ii, in fin., distinguit furtum a suam, si eam accipiat, vidctur furtum com-
rapina, ponens furtum « occultum, » rapi- mittcrc, quia accipit rcm alienam. Sed hoc
nam vcro « violcntam. « videtur esse licitum secundum naturalera
Respondco (hccndum, quod furtum ct a^quitatem, ut juristae dicunt, § 18, 39 et 46,
rapina sunt vitia justitiaj opposita, inquan- Dc rcrum divis. Ergo vidctur quod fiirtum
tum aliquis alteri facit injustum. Nullus non sompor sit peccatum.
autcm patitur injustum volens, ut prohatnr 3. Praitorea, ille qui accipit rem suam non
in V Etliic, cap. ix, ante med. Et idco fur- videtur pcccarc, cum non agat contra justi-
tum et rapina ex hoc habent rationcm pcc- tiam, cujus eequalitatcm non tollit. Sed fur-
cati quod acceptio est involuntaria cx parte tuin cominittitur, etiamsi aliquis rem suam
cjus cui aliquid sul)trahitur. hivoluntarium occulte accipiat ab altoro dctentam, vel cus-
autcm duplicitcr dicitur; scilicct per igno- toditam. Ergo vidctur quod furtum non
rantiam et violcntiam, ut habetur in III sempor sitpeccatum.
Ethic, cap. i. Et ideo aliam rationcm pec- Sod contra ost quod dicitur Exod., xx, 45 :

cati hahet rapina, ct aliam furtum. Ergo Non furtum facies.

propter hoc diffcrunt spccio. Rospondeo dicendum, quod si aliquis con-
Ad primum ergo dicendum quod in aliis sidorot furti rationem, duas rationes poccati
generibus peccatorum non attcnditur ratio in 00 invcniet : primo quidem propter con-
peccati ex ali^juo involunlario, sicut altcndi- trarietatem ad justitiam quae rcddit unicui-
tur in pcccatis oppositis justitia3 ; et idco ubi quo quod suum est ct sic furtum justitiae ;

occurrit diversa ratio involuntarii, cst di- opponitur, inquantum furtum cst acceptio
versa specics peccati. rci alicnae ; secuudo, rationo doli, sou frau-
Ad sccundum diccndum, quod fmis remo- dis, quam fur committit, occulto et quasiex
tus rapina^ ct furti idcni est. Sed hoc non insidiis rem alicuam usurpando. Unde mani-
sufficitad idcntitatem speciei, quia est di- festum est quod omne furtumest peccatum.
versitas in finibus proximis raptor cnim ; Ad primuin ergo dicondum, quod acci-
vult pcr propriam potestatem obtincre, fur porc rem alienam vel occultc vcl manifeste,
vero per astutiam. auctoritate judicis hoc decernentis, non est
Ad tertium diccndum, quodraptus mulic- furtum, quia jam fit sibi debitum per hoc
ris non potest cssc occultus cx partc nuilieris quod sentcntiiilitcr sibi est adjudicatum.
qua3 rapitur et ideo ctiamsi sit occultus cx
: Undo multo minus furtum fuit (juod filii
parto aliorum a quihus rapitur, adhuc rc- Israel tulerunt spolia .Egyptiorum ex prae-
manet ratio rapina; ex parte mulieris, cui cepto Doinini hoc dccernentis pro afnictioni-
violentia infertur. bus quibus .Eiryplii cos sinc causa afflixe-
CoNCLUSio. — FurUim ol rapiiia non oailcni, sod
rant cl idco signantcr dicitur Sap., x, 19
; :

divorsm spooios sunt, (jimtl furlnin \\\ sna rutione Justi tulerunt spoliaimpiorum.
inchulat. if^norantiain ojns, cuilitinjuria; rapina Ad sccundum diocndum, qiK^l circa res
Ycro violoaliani. invcntas csl distingui^nduni qua'dam cnim :

siint qua» nunquam fuerunt in bonis alicii-

AIITICULUS V. jus. siout lapilli ct gcmnuv qua» invcniuntur

iii lilloiv maris, ot lalia oooupanti coiicodun-
Vtrum furtum scmper sit pcccatum.
lur ; ct cadoin ralio cst de thcsuu-is anti(|uo
Ad quinlum sic proceditur. 1. Yidctur tcniporc sub tcrra occultatis. quorum nou
(luodfurtum nonsenq)cr sit pecTatnm. Nul- cxtat aliquis posscssor; nisi quod sccunduni
lum onini poccatum cadit sub prajceplo di- loges civiles touetur iuventor dare medieta-

^ « Ruptor 00 quotl oorruptor. Indo ot rapta, oa quod corrupta esl. »

 .

QU.EST. LXVI, ART. V ET VI. 113

teni tlomino ngri, si in alicno aj^ro invcne- 3. Pra^terca, fiirtnm potost committi in
rit. l*ioptcr (luotl in [mrabula Evangclii ilici- parvis rchus, sicut et in magiiis. Scd iucoii-
do inventorc thcsiiuri ahs-
tur, Miitlli., xni, vcnicns videtiir quod pro furto aliciijus par-
condili agro, quod cniit agruni (juasi ut
iii va? rci, puta iinius aciis, vel
unius pcunai,
habcrct jus possidcndi totuin thcs;uu*uni. ali(piis puiiialur inorle icterna. Ergo furluin
Oua^dain vcro res invcntai fucrunt dc pro- non cst peccatum mortale.
pini|uo in ahoujus honis; ct tuno si ijuis cas Scd conlra est (piod inilliis damnatur sc-
accipiat non animoretincndi, scdanimo res- cundiim divinum judicium iiisi [)ro pcccato
tituendi doraiuo, qui eas pro derelictis non mortali. Condcmnatur autem aliquis pro
hahct, iion commiltit furtum ct simiHter si ;
furto, scciinduni illiid Zaoh., v, 3 : [Ixc est
pro derelictis hahcantur, et hiH' civdat in- tnaledictio qux cfjreditur super faciem oni-
vcntor, Hcet sihi eas retineat, non committit nis terrx ; quia omnis fur, sicut ibi scrip-
furtum alias autcm conmiillitur pciratum
: tum est, judicabitur. Ergofurtum est pecca-
furti. rndc Augustiusdioit inquadaiu homi- tum morlalc.
Ha, cLxxviii, c. vm, col. OGa, t. !2 « (Juod ' : Rcspondeo dicendum, quod, sicut supra
invcnisti, ct non rcddidisti, rapuisti. '> hai)itum est, pcccatum mortalo est quod
Ail tcrtium diccndum, quod illo (jui lurtim contrariatur charitati, secundum quod cst
accipit rcm suam apud alium dcpositam, spiritualisanima' vita. Charitas autem coii-
gravat depositarium, qui tenetur ad resti- sistit principaliter quidcm in dilectione Dei,
tuendum eam, vel ad ostcndeiidum se esse secuiulario vcro in dilcctione proximi ad ;

innoxium unde manitestumcst (piod i)cc-

; quain pcrtinet ut proxiino honum vclimus
cat, ct tciictur ad relevandum gravamen ct opcrcmur. Per furtuin autem homo infert
depositarii. Qui verofurtim accipit rcm suam nocumentum proximo in suis rehus et si pas- ;

apud aUum injustcdctentam, pcccat quidcm siin homines sihi invicemfurarcntiir, pcriret
non quia gravet cum qui dctinet, ct ideo humaua societas. Undc furtum tanquam
non tenctur ad restitucndiim aliquid, vel ad contrarium charitati cst pcccatum mortalc.
recompensandum scd pcccat coiitra cora-
; Ad primum crgo dicendum, quod furtum
muncm justitiam, dum ipse sihi usurpat sua3 dicitur non essc graudis culpa, duplici ra-
rei judicium, juris ordinc piictennisso. Et tione primo quidcm proptcr necessitatem
:

idco tcnctur Dco satisfaccre ct dare operam induccntem ad furandum, qua? diminuit
ut scandalum proximorum, si inde cxortum vel totalitcr tollit culpam, ut infra patchit.
fuerit, sedetur. Undc subditur Furatur enim ut esurientem
:

CoNci.Lsio. — Furtum, oum sompor justilio;

impleat animam. Alio modo dicitur furtura
adversetur, semper (luoquc peccalum necessario non esse grandis culpa per coraparationem
est. ad reatum adultcrii, (juod punitur morte.
Unde subditur de fure quod deprehensus
ARTICULUS \T. reddet septuplum ; qui autem adulter est,
Vtrnm furtum sit peccatum mortale. perdet cmimam suam
Ad secundum dicendum, quod poencB
Ad .sextum sic proccditur. 1. Videtur praesentis vitae magis sunt medicinales
quod furtum iion sit peccatum mortalc. I)i- (piam rctributiva?. Rctributio cniiu rcscrva-
citur ciiim Prov., vi, 30 : Soii fjrandis cst tur divino judicio quod est secundum vcri-
culpa, cum
furatus fuerit. Sed orano
r/uis tatem in peccantes.Et idco sccunduin Judi-
peccatum mortaie est grandis culpa. Ergo ciura pra^scntis vita* non pro (piolibct pcccato
furtum non est peccatum mortalc. niortali infligitur p(ciia inortis, sed solum
^l. i'ra'terea, pcccato mortali mortis po;iKi pro illis (pi,'c iiifcnint iiTcparabiic iiocunicn-
dchetur. Sed pro furto non infligitur in Icgo tum, vel etiain pro illis ([iiai habentali([uam
poena mortis, sed solum poena damni, sc- horribilcin deformitatein; et ideo pro fiirfo,

cundum illud Exod., xxii, 1 .S7 fjuis fura- : ([uod irroi)aral)iIc damnum iion iiircrf, iioii

tus fuerit hovetii, aut ovem..., r/ui/u/ue bo- iiidigitur scciindiim pra'seiis
Judicium [KPiia
ves pro uno bove restituet, r/uatuor oves pro mortis, nisi furtiim aggravetiir per ali([iiam
una ove. Ergo furtum non cst peccatum gravem circiimsfaiiliam, siciit patct de .sacri-
mortale. Icgio, (luod cst furtum rei sacro; et de pe- ;

Habetur etiam in Decretis, XIV, qusest. v, c. vi, col. OG-2.

 :

nu SUMMA THEOLOGICA.
ciilatn, quod cst furtum rci commnnis, ut Respondco diccndufh, quod ca quaj sunt
patct pcr Augustinum Supe?' Joaiinem, juris buiijaiii non possiint dcrogarc juri na-
tract. L, § 10, col. 1702, t. 3; et dc plagio, turali vcl juri divino. Sccundum autem na-
quod cst furtnm hominis, pro quo qiiis morte turalem ordinem ex divina providentia
pniiilur, ut patct lixod., xx. institutum, rcs infcriores sunt ordinata ad
Ad tcrliuin diccndum, quod illud (]Uod hoc quod ex his subvcniatur hominum ne-
modicum cst, ratio apprchcndit quasi nihil. cessitati. Et ideo per rerum divisioncm et ap-

Et idco in his qua^ minima sunt, homo non propriationem ex jure huinano procedentem
rcputat sibi nocumcnlum infcrri ct ille qui ; non im[)editijr quiii bominis necessitati sit
praisumcrc hoc non essc con-
accipit, potcst subvcnicndum cx bujusniodi rcbus. Et ideo
tra voluntatem ejus cujus est res. Et pro rcs quas ali(]ui superabuudanter habent, ex
tanto quis fnrtive hujusmodi res minimas
si naturali jure dcbentur paupcrum sustenta-
accipiat, potest cxcusari a pcccato mortah si ; tioni. Undc Ambrosiusdicit in Sermone lxiv
taincn hai)ct animum furandi ct infcrcndi (le tempore '
: (( Esurientium panis cst quom
nocumcntum proximo^ etiam in talil)us mi- tu detincs; nudorum indumcutum cst quod
nimis, potost esse peccatum mortale, sicut tu recludis; miserorum redcmptio et abso-
et in solocogitatu per consensum. lutio cst pecunia quam tu in terram defo-
CoNCLUsio. — Cum fuiium sit contra proxinii dis. »
charitatem, peccatum moi-tale de necessitate est. Sed quia multi sunt necessitatem patien-
tes, et non potest ex eadcm re omnibus

ARTICULUS VII. subveniri, committitur arbitrio uniuscujus-

que dispensatio propriarum rcrum, ut ex eis
Utrum liceat alicui furari propter subvcniat necessitatcm patientibus.
necessitatem. Si taincn adco sit evidens ct urgens ne-
ccssitas, ut manifestum sit instanti necessi-
Ad scptimum sic proceditur. 1. Videtur tatide rebus occurrcntibus esse subvenien-
quod non liceat alicui furari propter necessi- dum, puta cum imminet personae periculum
tatem. Non enim imponitur poenitcntia nisi et alitcr subvcniri non potest, tunc licite
peccanti. Sed Extra de furlis, can. ni, dicitur potest aliquis cx rcbus alicnis suae ncccssitiiti
<( Si quis per necessitatem famis aut nudi- subvenire, sive manifeste, sive occulte subla-
tatis furatus fueritcibaria, vestem, velpecus, tis nec hoc proprie Iiabet rationem furti vel
;

pffiniteat per hebdomadas tres. » Ergo non rapinae.

licct furari proptcr necessitatcm. Ad primum ergo dicendum quod dccreta-
2. Pra3terca, Philosophus dicit in II Etliic, lis illa loquitur in casu in quo non est ur-
cap. VI, ad fin., quod (( quaedam confcstim gens uecessitas.
noininala, convoluta sunt cum malitia, » Ad sccundum diccndiini, quod uti re
intcr quoi poiiit furtum. Scd illud quod cst alicna occultc acccpta in casu ncccssitatis
secundum se malum, non potcst propter extrema,', non habet rationem furti, propric
aliqucm boiium finem bonum licri. Ergo loqucndo, (]uia per talciii nccessitafcm cffi-
non potcst alicjuis licite furari, ul ncccssitati citur suuui i(l (]uod quis accipit ad susten-
suae subvcniat. tandam propriam vitiim.
3. Praiterca, homo
debet diligere proxi- Ad tcrtiuin dicendum, qiiod in casu simi-
mum sicut s(Mpsum. Scd non licet furari ad lis ncccssitalis ctiain potcsl (juis occulte rein
Iioc quod ali(iuis pcr clecmosyiiain proximo alicnain acciperc, ut subveuiat proximo sic
subvcniat, ut Augustinusdicit iii lib. Contra indigcnti.
mendaciwn, cap. vii, § 18, col. 528, t. 0. CoNci.csio. — Potest homo in cxtrcma constitutus
Ergo cliam non licet furari ad subvcnicn- necessitate, ea qun^aliis suporsunt, sive manifoste,
dum propria' ncccssitati. sive occuite acciporo , absquo aUcujus furti aut
Sed contra est quod in necessitate sunt rapiniE roatu.
omnia communia ; ct ila non vidctur csse
pcccatuin ,
si ali(]uis rcm altcrius accipiat
proj^tcr neccssitatcm sibi factam commu-
ncm.

< Vide nolaui ad aiUcuUun -2, 3. — Ilabelur in Dccrclis, disl. Xi,VlI, cap. ^ Sicul ii, » col. HT.
 ; ;

Oa£ST. L.WI, AUT. VIII.

et hoc vel coiitra hoslcs [jugnando, vcl con"

ARTicrLrs YIII. tra cives, malcfactoros punicndo; ct quod
Utrum rapina possit fieri sitie peccalo.
per talem violeiitiam aufertiir, noii habet
rationem rapina», cuin iion sit contra justi-
Ad ootavum sic proccditin*. t. Vidotur tiam. Si vero contra justitiam aliqui pcr
quod rapiiia p(>ssit fieri sinc pcocato. Pra-da publicam pofestatem violenter abstulcrint
enim prr violentiam aocipitur ipiod videtur ; rcs alionim, illicitc agunt et rapiiuim com-
ad rationem rapina» pcrtinere, seeundum mittuiit, et ad rcstitutionem tcncntur.
praHlicta. Sed qua*dam accipcre ab hostibus Ad i^rimum crgo dicendum, quod circa
licitum est dicit cnim Ambrosius in lib. Dc
; I pra'daiu distiiiguendiim esf quia si illi qui ;

patriarchis, cap. iii, § 17, col. -U'J, t. I :

depra'danfur hosfcs, habcant bellum jus-
« Cum praula fuerit iu potestate victoris, tum, ea quaj per violcnfiam in bello acqui-
decet militarem disci[)linam ut regi serven- runt, eorum hoc non habet
cfficiuntur ; et
tur omnia', » scilicet ad distribucndum. rafioncm rapiiuT, uiido nec ad rcsfifufionem
r.rgo rapina in aliquo casu est licita. tcncntur; quamvis possint in acceptiono
•2. Pra'tcrea, licitum est aiiferre ab aliquo pranlaa j^stum bcllum habcntes, peccare per
id iutn cst ejus. Sed res quas infidcles
quod cupidifatem cx prava infcntionc, si scilicct
liabent non sunt eorum dicit cnim xVugus- ; non pro[)ter justitiam, sed propter pivnedam
tinus in Epistola xciii ad Vincentium I)o- principalitef pugncnt. Dicit enim Augusti-
natislam, cap. xii, col. 31."'), t. 2 « Res : nus in lib. De verh. Dom., scrm. lxxxii*,
falso appellatis vestras, quas ncc justo pos- col. 1901, propfcr prredam mi-
t. ri, quod «

sidetis ct sccuiidum leges regum tcrreno- lifarcpeccafum est. » Si vero illi qui pranlam
rum amitterc jussi eslis. » Ergo vidctur quod accipiunt, habcantbcllum injusfum, rapinam
ab inlidclibiis aliquis licite rapcro posset^ comiiiiffunt ct ad rcstifufionem fcneiifur.
3. I*ra.'terea, terraruin principes multa a Ad sccnndiim diceiidum, quod infantum
suis subditis violcnterquod extorquent ; aliqui, infidcles rcs suas injuste [)Ossident,
videturad rationcm rapinae pertincre. Grave in(|uanfuin eas sccundum
leges terrcnorum
autem viiletur dicerc quod in hoc peccent, principum amifferc jussi sunf ef ideo ab ;

(luia sic fcre omncs princip(3s damnarentur. eis possunt pcr violcnfiam subfrahi, iioii
Ergo rapiiia in aliquo casu est licita. privata auctorifatc, sed publica.
Scd contra cst quod de (piolibct licitc Ad tcrtium dicendum, quod si priiicipes
accepto potest fieri Deo sacrificium vel obla- a subdilis cxigant quod eis secunduin justi-
tio. Non autcm potest fieri dc rapina, se- tiam debctur propter bonum commune con-
cundum illud Isa., lxi, H : Efjo Doniinus servandum cfiamsi violcntia adhibeatur,
,

dilifjens judicium, et odio habens rapinam non csf rapina; si vcro ali(iui principcs in-
in holocausto. Ergo per rapinam aliquid debita^ extorqucant per violcntiam, rapina
accipcrc non cst licitum. cst, sicut et latrocinium. IJndo dicit Augus-
Hes[)on(leo diceudura, quod rapina quam- tinus in IV De civ. Dei, cap. iv, col. 115,
dam violentiam ct coactionem importat per t. 7 : (( Rcmota justifia, ([uid sunt regiui nisi
quam contra justitiam alicui aufertur quod magna latrocinia? quia et ipsa latrocinia
suum cst. In socictale autein hominum qiiid sunt nisi parva regiia? » Et Ezoch.,
nulbis h.ibet coactioiiem nisi per publicam XXII, 27, dicitur : Principes ejus, in mcdio
potestatem; ct id(30 quicunique pcr violen- ejus*, f/uasi lupi rapientes prxdam. Undo *lHius.

tiam alitpiid alteri aufert, si sit privata pcr- ad restitutionem tcncntur, sicut et latrones
sona, non utens publlca potcstatc, illicito et lanfo gravius pcccant quam latroncs,
agit, ct rapinam cominittif, sicut patet iii quanto periculosius ct communius confra
latronibiis. 1'rincipibus vero potestas publica publicam juslitiam agiint ciijus custodes ,

committitur ad h(jc quod .sint justitia; custo- sunt positi.

des; et ideo non licet cis violentia et coac- CoNci.isio. — Poccat scmpor privata pcreona,
tione uti, nisi secundum justitiaj tenorem aliqnid pcr violcntiam rapicndo.

' Paulo alllcr « Quomodo dicit ad regem Sodo-

: In oppcndlce rejeclus est isto sermo, qni olim
>

morum, niliil sumam abs le, cuni prwda uti({u«j io XIX De vcrbis Domini nunierabatur. Habenlur —
poteslate victoris fucrit? Doccl militurem discipli- eliam pravlicta vcrl)a, cap. « Militare, » XXIII,
nam, ul regi serventur omnia. » q. I, col. liOl.
• Pnrm. : «possit. » * lu Porm. : « nliquid... indebite. »

IIL 3?)
 '

nio SUMMA THEOLO(;iCA.

lamcn gr.ivinr.i nocumenta possnnt inforri
per rapiiiam qnam por furtum undc eliani
ARTICULUS IX.
;

ex hoc rapina esl (lt;testal)ilior.

Utrum furtum sit gravius peccatum quam CoNCLUSio. — H.ipina fjrinvius pcccatum est

rapina. furto, non modo ralion*! iuvoluntarii, sed etiam

ratione injuhosae acceptionis.

Ad nonum sic proccditnr. i . Vidctur quod

furtum gravius pcccatum quam rapina.
sit

Furtum cnini super acccptionem rci alienjE

QU^STIO LXVII.
habet adjunctam frandcm et dohim; quod DE VITIIS OPPOSITIS COMMUTATIV.E JCSTITLE,
non cst in rapina. Scd fraus ct dolus de so ET PRIMO DE INJLSTITIA JCDICIS.
habent rationcm pcccati, ut supra habitum (Et (juatuor cpiaeruntur.)
cst. Ergo furtum cst gravius pcccatum
quam rapina. Deinde considerandum cst de vitiis oppo-
2. vcrccundia est timor de
Praetcrca, sitis commutativae justitiffi, quse consistunt
turpi actu, ut dicitur in IV Ethic, cap. ult., in verbis quibus laeditur proximus; et primo
circa priiic. Scd magis verecundantur ho- dc his quae pertinent ad judicium; secundo
mincs de furto quam dc rapina. Ergo fur- de nocumentis vcrborum quae fmnt extra
tum cst turpius quam rapina. judicium.
3. Praeterca, quanto aliquod peccatum Circa primum quinque considcranda oc-
pluribus nocct, tanto gravius cssc vidctur. currunt. Primo quidem dc injustitia judicis
Scd pcr furtum potest nocumentum infcrri injudicando. Sccundo, dc hijustitia accusa-
et magnis et parvis; per rapinam autem toris in accusando. Tcrtio, dc injustitia ex
solum impotentibus, quibus potcst violcntia parte rei in sua defcnsione. Quarto, de
infcrri. Ergo gravius videtur csse peccatum injustitia tcstis in testificando. Quinto, de

furti quam rapina?. injustitia advocati in patrocinando.

Scd contra cst quod sccundum leges gra- Circa prinmm quwruntnr quatuor :

vius punitur rapina furtum. quam 1° utrum aliquis possit juste judicare eum
Rcspondco diccndum, quod rapina ct qui non est sibi subditus; 2° utrum liccat
furtum liabent rationcm peccati, sicut supra jiidici judicare contra vcritatcm quam novit,

dictum est, propter involuntarinm, quod cst propter ea qua; sibi proponuntur utrum ; 3°

cx partc cjus cui aliqnid aufcrtnr ; ita ta- judcx possit alicjucm justc condenmare non
mcn quod in furto cst involuiitarium pcr accusatum ; 4° utrum licite possit poenam

ignorantiam, in rapina antcin cst involun- rclaxare.

tarium pcr violcntiam. Magis cst autcm
aliquid involnntarium pcr violcntiam quam ARTICULUS PRIMUS.
pcr ignorantiam, (piia violcntia directius Utrum quis possit juste judicare eum qui
opponitur voluntati quam ignorantia. Et nou cst sibi subjectus.
iclco rapina est gravius pcccatum quam fur-
tum. Est ct alia ratio, quia pcr rapinam non Ad primuin sic proccditur. 1. Videtur
soluin iufertur alicui damnuin in rcbus, scd quod aliipiis possit jiistc judicare eum tpii
ctiam vcrgit in quamdain pcrsona^ igno- uon cst sibi subditus. Dicitur enim Dau.,
iniuiam, sivo injnriain; ct lioc pivcpondcrat XIII, quod Danicl scniorcs dc falso tcstimouio

fraudi, vel dolo, (pia'. pcrtincut ad furtnm. convictos suo judicio condeuinavit. Sod illi
Undc pal(!t rcspousio ad priinum. scuiorcs iioii craiit subditi Dauicli ; (juiuimo
Ad sccnndum diccndum, (juod homiucs ipsi craut judiccs populi. Ergo aliquis iwtcst
sensibilibus inhaironles, magis gloriantur lieito Judicarc sibi non subdituin.

dc virtntc cxtcriori, (puc luauifcstatur in ra- 2. Pra'tcrca, Christus lum crat alicujus
piiia, quain dc virtulc intcriori, (puc tolliliir hoiuinis subditus : (piiuiiiio ipsc crat Rcx
pcr i)cccatum et idco minus vorccuudantur
; rcgum ct Dominus dominantium. Sed ipso
dc rapina tpiani dc furfo. cxhibnit sc judicio hoiuiiiis. Ergo vidctur
Ad tcrriuiu dicciiduiu, quod, licct phiribus (piod aiiipiis licitc possit judicarc ali^picm
possit uoceri pcr furtum quam per rapinain, (pii non cst subditus cjus.

^ Al. : « consistit. »
 ;

Or.F.ST. LWll, AIIT. l l-T 11. .117

3. PraDlcrea, sccimilum jiira (inilil»et soi- e.xcmptus; nisi fortc delinquat in rc aliqua
forum secumlum ratioiiem (lelicli. ScJ
titiir exempta, puta in administrationo Iiouorum
(juandiKjuc ille (|ui (ItTnuiuit, nou est sululi- alicujus monasterii exempti. Sed si ali(juis
tus ejusail (juem pcrliuet ft»ruui illius loei exeuiptus C(»miuillat furluin, vel hoiuici-
puta cum alterius est di^rcesis, vcl cum cst diuin, hujusmodi, potest per
vel aliijuid
exemptus. Krp» viiletur (luod alicjuis possit orduiarium juste condemnari.
judicare eum (pii uon est siLi subditus. CoNCH sio. — .Nullus alitpiom judicare potesl,
Sed coutra cst qucnl <Jregorius', Super nisi sibi vcl por oidinariam potestatem, vel com-
illud Detiter., xxiii : Si intraveris sege- niissionem suhjcclus sit.

tem, etc, dicit, in Regist., lib. Xi, ep. lxiv,

inten"op:at. ix, col. il'.»-2, t. 3 : u [''alcem
ARTICULUS II.
judicii mittere nou potes in eam scgetem
(luip alteri videtur esse commissa. » Vtrum judici liceat judicare contra verita-
Ilespondeo dicenduin, (juod sententia ju- tcnifjwnn novit, propter ea ([use in con-
dicis est (juasi (juanlani particularis lox in trarium jjroponuntur.
aliquo particulari facto. Et ideo sicut lex
generalis dchet haliere vim coactivam, ut Ad secundum sic proceditur. 1. Videtur

patet per l'hil(jsopIuiiu in X Etliir., cap. ult., quod jiidici iioii liceat judicare contra veri-
ita etiam et sententia judicis debet habero tatem quam novit, proptcr ea (]ua3 iii con-
vim coactivam, per quam constringatur trarium proponuntur. Licitur cnim Deut.,
utra^pie pars ad servandam sententiam ju- xvii, 1) : Vcnies ad saccrdotes levitici gencris

dicis ali(»(piin judicium non esset efficax.

; et adjudicem qui fuerit illo tcn\pore, qux-
Potestatem autem coactivam non habet resque ab cis, qui indicnbunl tibi judicii
licite in rebus humanis, nisi ille qui fungi- veritatem. Sed quandoquc aliqua propo-
tur publi(^a p^jtesfate et rpii ea funguntur,
; nuntur contra veritatem, sicut cum ali(juid
superiores re[>utantur respectu coruin in per falsos testes probatur. Ergo non licet
quos sicut in subditos pote.statem accipiunt, judici Judicare sceundum ca qua3 proponun-
sive liabeant (»rdiiiariam sive pcr conimis- tur et probantur contra veritatem quam ipso
sKjiieni. V\ ideo inanifestum cst quod nullus novit.
potcst judicare ahquem, nisi sit alicjuo modo 2. Praeterea, homo in judicando debet
subditus cjus vel per commissionem, vel divino judicioconformari, quia Dei judicium
per potestatem ordinariam. est; ut dicitur Dcut., i, iT. iicdjudiciuni Dei
A(l primum ergo dicendum, quod Daniel est secundum veritatem, ut dicitur Rom., ii,
accepit potestatem ad judicandum illos se- 2; ct Isa., xi, 3, pra^dicitur de Christo :
niores quasi comini.ssam ox instinctu divino; yion secundum visioncm oculorum judica-
qu(xl signatur pcr hoc qiiod ibidem dicitur bit, nequc secundum auditum aurium ar-
qu(jd suscitfivit Dominus spiritum pueri sed judicabit in justitia paupercs et
fjuet ;
junioris. arrjuet inxquitate pro 7nansuetis terrx.
Ad .s(»cundum diccndum, quod in rclms Ergo judcx non debet secundiim ea (juoj
humanis ali(jui propria .sponte possunt so coram ipso probantur, .sentcnliam ferro
subjiccre aliorum judicio, quamvis non sint contra ea (juaj ipso novit.
eis superiores; siciit patct in his qui com- 3. Pra'terea, id(;ircoin judicio ju-obationes
promittunt iu aliquos arbitros et inde est ; requirunlur, ut hdes Mat judici de rei veri-
(juod nccesse ost arbitrum pcpna vallari; tate; ufido in his qua» sunt notoria, non
quia arbitri, qui non sunt supcriores, non re(juirifur judicialis ordo, secuiiduni illiid I

habent de se i)lcnaiu potestatcm cocrcendi. a(] Qunrumdtim hominum

Tinioth., v, 2i :

Sic crgo et Christus propria spoato humano peccata manifesta sunt prxcedentia ad ju-
judicio sc sulididit; sicut «jtiam ct Lco papa dirium. Si ergo judex per se cognoscat vo-
se judicio imi>erat(»ris subdidit'. ritalem, nou debet attendere ad ea (ju£B
.\d tertium diccndum, quod cpiscopus in probautur, s(!(l senteutiam ferro secundum
cujus di(iiccsi alifpiis delin({uit, eflicitur veritatem (juam novit.
superior ejus rationo dclicti etiamsi sit , i. Pra^terca, nomen conscicntiaj importat

' Habetur cliam in Decr., cyius. VI, q. iit, cop. ganda crimina coram illo do quibus erat occusntus,
^ Scriptum est, » col. 737. ut in Derretis, causa II, (j[utcst. vii, cnp. <• Non si
• « Leo IV nimirum Ludovico Augusto nd
pur- incoropolcnter, » viderc cst NicolaT. —
 ; ;

548 SUM.MA TUEOLOGICA.

applicationem scicntiae ad aliquid agibile, ut loquitur in casu quando aliquid non solum
in Ilial)ituni cst. Scd faccrc contra con- cst inanifcstum judici, scd .sibi et aliis, ita

scicnliani' cst pcccatuin. Ergo judcx pcccat, quod rcus nullo modo crimen inficiari po-
si sententiam fcrat sccundum allcgata con- test', .scd statim cx ip.sa cvidcntia facti
tra scicntiam'^ veritatis quani liabct. convincitur. Si autcm sit manifestum ju-
Scd contra est (juod Ambrosius dicit, dici, et non aliis ; vel aliis, et non judici

Svper pmlterlwn, ps. cxviii, § :J<i, col. 1.%' I

,
tuiic cst nccessaria judicii
*"'

discussio.

t. 2 « lionus Judcx niiiil cx arbitrio

:
suo facit Ad quartum diccnduin, quod homo in his
sed secundum lcgcs et jura pronuntiat'. » qua? ad propriam personam pertinent, debet
Scd boc cst Judicarc sccunduin ca quai in informare conscientiam suain cx propria
judicio proponuntur ct probantur. Ergo scicntia scd in his, (juai pcrtincnt ad pu-
:

judex debet secundum bujusmodi judicarc, hlicam potestatcin, dcbct informare con-
et non sccundum proprium arbitrium. scicntiam suam .secundum ea qua^ in publico
Respondco diccndum, quod, sicut dictum judicio sciri possunt, ctc.

est, judicarc pertinet ad judiccm, sccundum CoNCLUsio. — Cum judiciimi ad judices spectct,
quod fungitur pul^lica potcstate; et ideo non secundumprivatam, sedpuljlicam potestatem,
informari dcbct in judicando non sccundum oportet eos judicare, non secundum veritatem,

id quod ipsc novit taiKjuam privata pcrsona, quam i\m, ut pcrsonai privata}, noverunt; sed
secundum (juod ipsis, ut personis publicis, per
sed sccundum id quod sibi innotcscit tan-
autem inno- leges, pcr lestes, per instnmienta et per allegata
quam pcrsonae pubiicae. IIoc
ct probala res iuuotuit.
tescit sibi et in communi ct in particulari :

in communi quidem pcr lcgcs pui)licas, vcl

ARTICULUS III.
diviiias,vel liumanas, coiitra quas iiullas
probationes adniiltcrc dcbct; in particulari Utruyn judex possit aHquein condemnare,
autcin iicgotio aliquo pcr instrumenta ct ctiaynsi non sit aliquis accusator.
testes, et alia hujusmodi lcgitima docu-
menta, quse dcbct sequi iii judicando magis Ad tertium sic proceditur. 1 . Videtur quod
quam id quod ipsc novit tanquam privata judcx possit aUquem judicare, etiam.si uon

persona («).
sit alius' accusator. llumana enim justitia
dcrivatur a justitia divina. Scd Dcus pccca-
Ex quo tamen ad hoc adjuvari potest ut
distiictius discutiat probationcs inductas, ut tores judicat, etiamsi nullus sit acciisator.

possit carum dcfcctum invcstigarc. (Juod si Ergo vidclur quod homo possit iu judicio
cas non possit dc jiirc rcpcUcrc, dcbct, sicut ali(iucin coudemnare, etiamsi uon adsit ac-

•dictum est, cas iii judicando scqui. cusator.

Ad primum ergo dicendum, quod idco 2. Pra?terea, accusator requiritur iii Ju-
prannittitur in illis verbis de quaistiono dicioad hoc quod deferat crimen ad judi-
judicibus facicnda, ut intclligatur (piod Ju- ccm. Scd quaiido()uc potcst crimen ad Judi-
dicarc dcbcnt judiccs vcritatcm sccundum ccm dcvcnirc alio inodo quain pcr accusa-
ea (juai fucrunt *
sibi proposita. tionem, sicut pcr dcnuntiationem, vel per
Ad sccundum diccndum, (piod Dco com- infamiam, vcl etiam si ipse judcx ^ideat.
pclit judicarc sccunduin propriam potcsla- Ergo Judcx potcst aliqucm condemnare
tem; et idco in judicando hiformatur sccuii- abs(iuc accusatorc.
duni vcritatcm (piain ipsc cognoscit, nou Pricterca, facta sanctorum in Scriptu-
'.\.

sccundum lioc quod ab aliis accipit ct ;

ris nairantur, quasi qiuTdam exemplaria
cadem ratio cst dc Cliristo, (lui cst vcriis huinana' vila». Soii Danifl siniul fuit accu-
Dcus ct liomo. Alii autcm Judiccs non Judi- salor cl Judex contra iniquos scncs. ut patet
.caiit sccundum propriam potcstalcni; ct Daii., xiii. Ergo iion cst contra justitiam, si

idco noii cst siiuilis ralio. ali(piis arKiucm C(tndciniict tanquam judex,

Ail tcrtium diccnduin, (piod Aposlolus cl ipscnict sil accusator.

'
Parm. : « scionliam. » ' —
Panu. « conscion- :
naiionc mnociMiiis pcr judicom privato modo co-
tiam. » — ' Dccrcl. caus. III, q. vii, cap. «Judicol, » puosconlom innocontiani. Nunc altora quwstio
"col. l)l»:l. - '^
Nicolai : « fucrinl. » — * Parm. aiidit :
jtonitur « llrum judioi licoal judicarc contra ve-
:

« ul in notoriis.» — * Al. : « judicis, » vol « judici. » rilatom quam uovit propter ea quae in coutrarium
— ^ P:trMi. : « aliquis. » -r>'';onunti;r? ^' ln'enic:e, sive coudemuet sive ,

[it) iUcuicm buuia D. Thomus upcruil de coudem- abfiolval judex.

 ;

Or.F.ST. LXVII, ART. III KT IV. sin

Sc<l rontra ost qiio<l. T ad Cor., v, Aniluo- Ad tertium dicendnm, qiiod Dcus in suo
siii*^, supor illiitl : /iV r/>« iti/lnti, olt'., rol. !2I'.>, jiidicio procedif cx propria notifia veritatis,
t. l, exiMinoii.'^ .soiiteiitiain .Vpostoli de for- non antem homo, nt snpra dicfnm cst, ct
nirationo, dicit quod « judicis non ost sino ideo hoino noii potest simul csso accusator,
acrnsiitore dainnnre qnia nominn.s.Judam, et festis, et jndex siciit Dens. Daniel aufeiu
:
;

cnin fiir t',ss«'t, (iiiia non est actHisalus, nii- acciis;itor fnit .siinul ct jndex, ipiasi divini
niuio ahjerit '. o jndicii eX(XMitor, cnjus instinctu inovehatur,

Hespondeo dicoinlnm, cpiod jndex est in- ut dictuin est.

terpres jiislKia*. riule, sicnt l'hilo.>^iphns r.o.NCLrsio. — Non potcst in ciiiiiinihus judcx
dicit iii V Kthic, homi- cap. iv, ante med., « qnt^nniunin judiiMrt' vol coiiiltiiniiarf, nisi liaiit^at

nes ail jndicem confiiirinnt sicnt ad (piam- aocusatorcni, ciiin uli justitia! interpn^s uoniiisi
duos justitiam adiiiiiiislrare possit.
dam Jiistiliam animatam. » Justitia autem, iiiter

sicnt siipra dictiim est, non est ad seipsum,

.scd ad alternm. Kt ideo oportet qnod jr.dex AHTICULUS IV.
inter aliipios dnos dijudicet qiiod qnideni ;

fit. cnm unns est acfor, et alius est rens. Kt ftrurn judex Jicitc possit prrnam relaxare.
ideo in criminihns iion potest alicpiem jndi-
cio condemnaro jude.^, nisi haheat accusato- Ad quartum sic proceditur. 1. Vidotnr
rem. .secnndnm illnd Act., xxv, KJ : A'o« quod jiidex licitepcrnam rclaxare.
possit

c.s/ liotuanis connuetitdo damnare alif/ueni Dicitiir enim Jacohi, Judicium sine
ii, 13 :

liomincm, priiisquam is r/ui accusatur, misericnrdia ficf ei r/ui non fcrit ^niscricor-

prccsentcshabcnt accusatorcs , hcuiur/ue diam. Sed iiullns pnnitnr proplor hoc qnod
defcndendi accipiat ad abluenda crimina non facit illud quod licitc facero non potest.
i\\\di ci ohjiciiintur [a). Kr^ro (iiiilihot jiulox pofest licito misericor-

Ad prinium erp) dicenthim, quod Deus iu diam faccro, relaxando pcenam.

sno jiidicio ntitur conscientia peccantis, 2. Praiterca, jndicium humanum dehet
cpiasi accn.satore, secundnm illiid Hoin., ii, imitari judicium divinum. Sod Dous paMii-
Intcr se invicem rogitatirmum accusan-
1."^»
:
tentihns rolaxat pa-nam qiiia noii vnlt :

tium' aut etiam defcndentium; vcl ctiara mortem peccatoris, ut dicitur Kzech., xviii.
t-

evidenlia facfi, qnantum ad ipsum, secun- Erpro ctiam homo judcx potcst pffinitenti
l'*'

ua. dnm illnd (ieiies., iv, 10 : Vox sanr/uinis licife rolaxarc po?nam.
fratris tuiAbel clamat arl me de ierra. 3. Praitcrca, unicuiquo licct faccrc qiiod

Ad secnndiim dicendmn, quod pnhlica in- • alicui

< prodcst, et nulli nocet. Sod ahsolvcre
famia liahet locnm accnsatoris. Cnde Supcr reum a poMia prodest ei, ct nulli nocet. Ergo
illud (ienes., iv : Vox sanr/uinis fratris judox licite potost rciim a pana ahsolvore.
tui, etc, dicit (ilossa : u iLvidentia perpntrati Sed contra est qnod dicitur Dcut., xiii, 8,
sceleris accn.satore non cgct. » Iii (leniinfia- dc co qui pcrsuadet serviro diis alienis :

tiono vcro, sicut supra dictuni csf, iion in- \on * parcat ei orulus luus, ul miscrcaris, 'Neque

tcnditur pnnifio peccantis, sed emciulatio ct occultcs cum, scd stalini intcr/iries ciun;

ct id(.'o niliil a^'itnr contra eum cnjus pncca- ct de homicidia dicitnr Dout., xix, l^ : Mo-
tiim dennntiatiir, .sed pro co ; et ideo non riclur, ncc" miscreberis cjus. * Moric-
tur.
cst ihi iu.'cessarius accu.safor. I'o.'na aulem Hospondeo dicciuliim, (piod, .sicut cx dictis
Non, ctc.

infertnr propler rehellioncm ad Ecclesiam, patet, duo sunt, (piantnm ad propositum

(pi.e rpiia est inanif(!sfa, tenet locnin accn.sa- |)orfinet, circa judiccm consideranda : (pio-

toris; e.Keo anfein quod ipse jndex videt, rum unuin ost (jnod ipso hahot judicaro

non potcst proccdcrc ad .scntcntiam fcreii- intcr accu.sah)romct ronin;aliud anfem cst

dam, nisi secundumordincmpuhlici judicii'. (piod ipsc non fert Judicii scntonliam, quasi

'
Derrct.. II, q. i, cap.'< De maiiife.sta, » col. liOI. judex supromus possunt, causa privalim discussa
— * Sic rod.; iii Piiriii. : « maniresta, tcQCl locum el certo cognita, rcum iiiaudiliiin iiiorli Iradcn?, si
1
-. Ex eo... rpiod tenel, » etc. ex processu i)ul)Iico mctuatur ridjcllio poi^uli, nut
inivia.4 et alii nonnuUi putnnt judicem aliqua perlurl)ntio pravis. Biliuart vero reclo dicit
^iipioiiiuiu, quia ipsius esl condcre leges, posse id vix unquam in praxi ndmittcndiim csse, cxcoplo
iiliquem condemnare sine nccusation(.' forninli, et casu criminis patrandi graviler Itono communi
>lnii tfslihu.s, el non conccsso deftMisionls loco : perniciosi, v. g. si proditio palria' nliter avcrti
:

conlrarium communilor tcnetur. Sylvcster tomen, non possil.

ct Nnvarrus, et Sylvius ceoseDt quod princeps aut
 ;

550 SU.M.MA TUEOLOtilCA.

ox propria, scd {|iiasi cx piiblica potestate. ductoris subditur : fJt omnis Israel audiens
Diiplici Grf,^o ralionc iinpcdiliir judox no tintcat, ct nefjuafjuani ultra fficiat fiuidjjiayn
rouin a po-na alisolvore possit [»riino qui- : liujus rei similc. Nocorctctiam [lersona^ cui
dem cx partc acciisatoris, ad ciijus jus quan- cst illata quai recompcnsationem
injuria;
doquc pertiiict ut rous puniatur, puta prop- accipit por quamdam roslitutioiicm honoris
tcr aliquam injuriam in ipsuin commissam, in poiua injuriantis.
cujus rclaxatio non cst iii arbitrio aUcujus CoNci.usio — Potcst superior judex pcpaam reo
judicis, quia quilibot judex tonctur jus suum relaxare, si passus injuriani reiuittere velit.

rcddcre unicuiquc. Alio modo impeditur ex

parte rcipul)lica}, cujus potcstatc fungitur,
ad cujus bonum pertinot quod malefactores QUiESTIO LXVIII.
puniantur. DE PERTIXEXTIBUS AD INJUSTAM ACCUSATIOXEM.
Scd tamcn quantum ad hoc, difTcrt inter (Et (juatuor quaeruntur.)
inferiorcs judices et suprcmuni judicem,
scilicet principom, cui cst plcnaria potestas considerandum est de his quae
Postca
publica commissa. Judex cnim inforior non portincnt ad injusfam accusationem ct ;

habot potostatom absolvcndi roum a pocna circa hoc quairuntur quatuor 1° utrum :

contra loges a supcriorc sibi impositas'. homo accusarc tcneatur 2° utrum accusatio
;

Unde Super illud Joan., xix Non hahc- :

sit facicnda in scriptis ; 3"quomodoaccusatio
res adversum me potestatem ullam, dicit sit vitiosa ;
4" qualiter male accusautes sint
Augustinus, tract. cxvi, col. 1943, t. 3 :
puniendi.
« Talcm Deus doderat potestatem,
Pilato
ut etiam csset sub Csesaris potestate, ne AUTICULUS PRLMUS.
ci omnino libcrum cssot accusafum absol-
Utrum homo te?ieaiur ad accusandum.
vero^» Sed princcps, qui habct plcnariam
potcstatem in rcpublica, si illc qui passus Ad primum sic proccditur. 1 . Yidotur
est injuriam, vclit oam remittcrc, poterit quod homo non tcneatur ad accusaudura.
rcum licitc absolvore, si hoc publicai utili- NuUus cnim excusatur ab iiu[)lotione divini
tali vidcrit noii osso nocivum [a). I)ra;ccpti propter pcccatum; quiajam ex suo
Ad primum crgo diccndum,
(]uod iniseri- peccato commodum rcportaret. Sed aliqui
cordia Judicis habct locum in his quai arbi- propfcr poccatum rcdduntur inhabiles ad
trio judicis rclinquuntur ; in quibus boni accusandiiin, sicut oxcommunicati, infames
viri ost ut
diininnlivus pceiiarum, sicut
sit ct illi qui sunt de majoribus criminibus
Philosophus dicit in V Ethic., cap. x, circa accusati, prius quain iimoxii demonstren-
autem qua) sunt dctorminata se-
fin. In his lur. Ergo homo non tonotnr ox pra?cepto
cundum logom divinam vcl humanam, non divino ad accusanduin.
est suum
misericordiam ferrc. 2. Praitcrca, omno dobitum cx charitate
Ad sccundum dicendum, quod Deus habct depcndot, quae cst finis [jravepti unde di- ;

supromam potestatcm Judicandi, ot ad ipsum citur llom., xiii, 8 Ncmini quiiiquam :

pcrtinot qui(l(|uid confra aliipiom poccatur; debcalis, nisi ut invirem diligatis. Sod illud
et idoo liboruin ci cst pconam rcmiftcre quod ost charitatis, homo dobct omuibus,
pra3cipuc cum pcccato cx hoc pa?na maximo majoribuset minoribus, subditisct pi\Tlatis.
dcboalur (juod ost coiitra ipsuin. Non taincn Ciim orgo subditi iion doboant piwlatos
rcmiflif [Konain, nisi socunduin quod (lecot accusaro, ncc miiioros siios majoros, ut i)or
suam bonitatcm, quio cst omiiium icgum I)lura capilula [)robalur. II, (j. vii, videtur
radix. quod luillus ox dobito foncatur accusare.
Ad tcrlium diconduni, (|uod Jud(^x si 3. Pra-toroa. nullus tcnofur contra fideli-
iiiordinab; [xiMiain rcinilN^rct , nocuinonluin taloin agoro ([iiam dobot amico; quia non
inrcrrct conununitati; cui cxpodit ut malo- non vult liori.
(lobot altori facero ([uod sibi
licia puniantur, ad hoc qiiod pcccata viten- Sed accusare ali([uem ([uando{[uo ost contra
tiir; undo Dout., xiii, II, [lost [Konam sc- lidolitatem quam quis debet ainico ; dicitur

Non, nl
' in Parni. : » imposita. >^ — • Plouius iu tanion ox rolaxatione poenw majus bonum com-
Aug. fi«x(u. niuno soqni deborot. tunc, oliam invita parte laesa,
(u) Uiiluurt uotat lioc esso verum rogularitor; si judox pauam rolaxure possol.
 ,

gU.-EST. lAVIII, ART. r;:>i

cnlm Prov., xi, 13 : Qui amlndat frauflii- Ad prinnmi dicondum, quod nihil
org-o
arcana; qiii antcm fif/elis est,
lenfer, revelat prohiliet per peccatiim reddi arKjuem impo-
celat amici cofnmissum. Ergo houio noii teiitem ad e;i (pue homines facere teneiitur;
tenetur ad acrusanduni. sifut ad increndum vitam a^tcrnam, et ad
Setl contra est (luod tlicitur Lovit., v, 1 : assumeudum ecdesiastica sacrameuta. Ncc
Si peccaverit anima, et audiverit vocem tamen cx lioc homo reportat (ommodum;
jurontis, tcstisr/uc fucrit quml aut ipsc qninimo dcticeic ab cis (jna' tenetur faccre,
vidit, aut conscius est, nisi indicavcrit, por- est ^'ravissima p^ena, quia virtuosi actus
tahit iniquitatem suam. sunt (luanlam hominis perfoctioncs.
Respoufleo dicemlinn, quod, sicut supra Ad secundum dicendiim, (juod subditi
ilictuni est, lueccst (liHerentia iuter denun- pra'latos suos accusarc in'ohibentur, qui iioa
tiationem et accusationera, (]uia in denun- airoctione charitatis, socl sua pravitate vitam
tiatione attendifur eiuendatio fratris; in ac- eorum ditramare rcprehendcrc (juaTiiiit;
(!t

cusatione autein altendilur punitiocriininis. vcl ctiam si subditi accusarc volenlcs fuerint
PcHiia? autoni prajsentis vitaB non per so criminosi, ut habctur II, q. vii, cap. x, etc,
expetuntur, quia non est hic nltimum re- col. (;iO; alio(piiii si fucrint alias idonci ad
tributionis tenqjus; sed iiKiuantum suiit inc- accusandum, licct subditis cx charitato suos
dicinales, conferentos vel ad emendationem praMatos accusarc.
persona.' pcccantis, vel ad bonum rcipublicai, Ad tcrtium dicendum, quod rovclaro so-
cujus quies procuratiir per punitioiiem pec- crcta in malum pcrsoiiae cst contra fidclita-
cantium ; ([U(»rum primum iiiteiKJitur in dc- tcm; iioii autcm si revelcntur proptcr
nuntiatione, ut dictum cst; secundum autem bonum communo, quod scmpcr pra'forcu-
proprie pertinet ad accusationcm. Et ideo si dum est hono privato. Et idco contra bonum
crimeii fuerit tale, (piod vcrgat in detrimcn- communc millum sccrotum licot recipcre.
tum reipublica', tenetur homo ad accusatio- iS'cc tameii omniiio cst sccrctum quod pcr
nem, dummodo sufficienter possit probare, sufncicntos tostcs potest probari.
quod pertinct ad ofdcium accusatoris puta :
CoNCLLsio. — Si (piod crinicn (jiiis sciverit, quod
cum pcccatum alicujus vergit in multitu- vergat in damnuni reijnihlicae, si possit probarc,
dinis corruptelam corporalem, seu spiritua- tenetur ad accusatiouem : si vero crimen fuerit,
lem. Si aiitem iioii fuerit tale peccatum tjuod probarc uon possit, minime tenetur (6).

quod in multitudiiiem rcdundet, vcl ctiam

si sufficientcm probationcm adhibcro nou
possit, non tcnetur ad intcntandam accusa-
tionem; quia ad lioc nullus tcnetur ([uod
non potest debito modo periicere (a).

Nota sedulo doctrinam

ia) : tamen Sylvius quod nunc, a quocumque porriga-
Tcnetur homo ad acciisationem si crimen in
1. tur quercla, judices eam admittunl cx consuetu-
multitudinis corrnptelam sive corporalem, sive spi- dine.
ritualem vergat; 2. si eliam per sufficientes testes Do juro communi sex condiliones roquirunlur ad
probari possit. lia; dujc conditiones non disjun- accusationem logitimam :

gunlur. —
Utinam ab hac doctrina nemo recederet! 1. Ul fiat in scriplis.
[b] Ubi per denuntiationem juridicam potest 2. Ut cxprimatur dies ct annus c{uo intcntatur. —
CBquaUler succurri bono communi, accusatio non Ilajc modo non requiritur.
est necessaria ; et forte S. Thomas, ul hic adver- 3. Ut exprimantur noraina accusalionis ct accu-
lunt Soto et Uanncs , sub accusalionc intelloxit sati.
denunliationem juridicam, tancfuam imperfectum 4. Species delicti.
8ub perfecto vix enim interse ditTorunl.
: .'). Locus el lompus delicli, saltcm mensis ct an-
Non ubiquo ner omnibus promi.scue permittilur nus.
accusatio. Notat Lcssius quod olim in n^gno noa- 0. Inscriptio accusatoris qua so oblignt ad pcnnam
politano non admittebatur nisi ad suam et suorum talionis, si non probol. Iliec inscriplio non cst no-
injuriam vindicandam. Notat Ponlas (juod olim in cessaria pluribus in locis pro foro sioculari. Tom-
Gallia prohibebatur oninis accusntio a<l vindictam j)oro tamon Pontas adhuc vigobal in Galii!;. Alibi
publlcam, nisi procnratoribus gcni-rahbus et (Isca- accusator calumniosus pcrna minore ad arbitrium
libu.s, et solum pro interesse civili. Excipit cri- judicis puniebatur.
mina Iresjc majostatis ot falsfc monoljB, in quibus Probaiiiiiiis, p<T soloquendo, corroptlo fraterna
quiiibct potest accusaro. non nocossnrio prjemillonda accusationi vol
osl
Insaper In juro prohibcntur nccnsnrc clcricl donunliationi juridicic; sic S. Thomas, Sylvius,
cxcommunicali, infames ct plures alil. Observat Lessius, Pontas, Daclman, etc.
552 SUMMA TUEOLOGICA.
scntcntia promulgari, expcdit tamen ad
ccrlitudincm judicii (]uod accusatio rediga-
ARTICULUS IL
tur iii scripfis.
Utrum sit necessarium accusationem in xVd secundum dicendum, quod scriptura

scriptis fieri. non solum neccssaria cst proptcr abscntiam

persona) quai significat, vcl cui est aliquid

Ad sccundiim sic proccditur. 1. Vidctur significandum, scd etiam proptcr dilationcra

quod uon sit ncccssiiriuni accusalionem in tcmporis, ut dictum cst. Et iJco cum dicit
scriplis Scriplura cnini adinvciita est
ficri. canon « Pcr scripta nullius accusatio sus-
:

cipiatur,» intcHigcndum cst dc aijscnte qui

ad subvcnicnduni Imnianai racmoriai circa
praetcrita. Scd accusatiu in praiscnti agitur. pcrcmptain* accusationcm raittat; nou la-
Ergo accusatio scriptura non indigct. raen cxcluditur quiii si * praiscus fuerit, ne-
2. Praiterca, II, q. vm, c. « Pcr scripta, » ccssaria sit scriptura.

col. GOi, dicitur : « Nullus abscns aut accu- Ad quod denuntiator

tertiura dicendura,

sari potest, aut accusarc. » Scd scriptura ad non ad probanduin unde nec pu-
oljligat se ;

lioc videtur csse utilis, ut ai)sentibus aliquid nitur, si probare nequiverit. Et propter hoc

significctur, ut patct pcr Augustinurn, X JJe in denuntiatione non est neccssaria scrip-

Trin., cap. coL 972,

i, § l, t. 8. Ergo in ac- tura sed sufficit, si aliquis vcrbo denuntict
;

cusatione non est ncccssaria scriptura; prai- Ecclesiai, quai ex officio suo procedet ad fra-

sertim cum canon dicat, quod « per scripta tris emendationera.

nullius accusatio suscipiatur. » Co^xi.usio. — Xon modo accusatio, sod et quse-

3. Praitcrca, sicut crimen alicujus mani- cumque in pufjlicis aguntur judiciis, in sciiplis

festatur per accusationem, ita per denuntia- lleri debent.

tionem. Scd in denuntiatione non cst scrip-

tura nccessaria. Ergo vidctur quod ncquc ARTICULUS III.
etiam in accusationc.
Sed contra cst quod dicitur II, q. vni, Utrum accusatio reddatur injusta propler
cap. I : « Accusatorum pcrsonaj nunquam calumniam, prxvaricatione/n et tergiver-

recipiantur sinc scripto. » sationem.

Rcspondeo diccndum, quod, sicut supra
dictumcst,quando in criminibus per modum Ad tertiumsic proceditur. 1. Videturquod

accusationis agitur, accusator constituitur accusatio non reddatur injusta per calum-
pars, ita quod judcx intcr accusatorcm ct niam, praivaricationcm ct tcrgivcrsationem
eum qui accusatur medius constituitur ad quia, sicut dicitur II, quaist. n, in Append.
cxamcn juslitia3 ; in quo oportet, quantum Grat. ad c. viu, col. GOI, « calumniari est
possibilc cst^ sccundiun ccrlitudincm proce- falsa crimina intendcre. » Sed (piandoquc
dcre. Quia vcro ca qua^ vcrbo tcnus dicun- aliquis alteri falsuni criinen ubjicil cx igno-
tur, facilc labuntur a mcmoria, non possct rantia facti, qnsa cxcusat. Ergo vidctur quod
judici cssc certum quid ct qualitcr dictuni nou scinpcr rcddatur injusta accusalio si sit

sit, cnin dcbct profcrrc scntentiam, nisi cssct caluinniosa.

in scriptis rcdactuni. Et idco ratioiial)iiilcr PraUcrea, ibidcm dicitur quod « praeva-
2.

institulum cst ut accusatio, sicut ct alia vcra crimina abscondcre. » Sed hoc
ricari cst
qmc in judicio aguntur, rcdig^tur in scrip- non vidctur csse illicitum. (juia homo non
tis. tcnctur ad oinnia criinina dctcgcuda, ut
Ad primum crgo diccndum, quod diflicilc supradictum cst. Ergo videtur (juod accu-
cst singula vcrba pro[»tcr corum nudtitndi- salio nun rcddatur iujusta ex pranarica-
ncm ct varictatcin rclincrc; cujus sigiuuu tionc.
ost (piod mulli cadcin vcrl)a audicntes si in- 3. Pra'tciva, siciit ibidcm dicilur, u torgi-
terrogarcntur, iu)n rcfcrrcnt ca similitcr, vcrsari univcrsum ab accus;iliono
cst in

ctiam post modicum tcinpus. Et tainon mo- dcsislore. » Scd hoc absquo injuslilia fiori
dica vcrboriuu dillcicnfia sciisuiu variat'; polcst dicitur cnim ibidcin, cap. viii
; d Si :

ot idco ctiamsi post modicum dcbcat judicis (luein i>a}nitucrit accusassc orimiualilor et

'
Parm. : » ol cuni niodioa... variol.» —
' Sio cod.; polosl osl accusalio perompla ; iu Parm. « per
uccuijalio caim \xh al.>soutc qui cuw &usliucro nou scripla. » — ' lu Parm. : « cum. »
 OU.*:sT. LWiii. AUT. III i.T IV. r.."i3

inscripliuncm fcfisso do oo quoil probaro Ad tertiuin dicoudum, ([uod torgiversari

uon potncrit, si ciim accusato innoceuto est ab accusafiuin' desistcre umninu, ani-
convencrit, iuviconi so ahsolvant. » Erj,'o nium accusandi de[)oneudo, nou ([ualitor-
accusatio non rcdditur iujusta per tergiver- cumquo sed inordinato. Contingit autera
,

satiouem, arK[uein ab accusatioue desisterc ordinato

Scd coutra cst quod ibidem dicitur in ap- absque vitiu, dupliciter : unu muilo si in ipso

pendico « Accusiitorum temoritas tribus

: accusatiouis procossu cognovorit csse falsum
modis detciritur; aut euim caluiuuiautur, id de ([iio accnsabat^ et sic pari conscusu
aut pra'varicantnr, ant ter^^iversantur. » sese absolvunt accusator ct reiis; alio modo
Respondoo dicondum, quod, sicut dictum si prince[)S, adqucm perlinet cura boiii com-

accusatioordinaturad boimm conmiuno,

cst, luuiiis, quod pcr accusalioncm iiitciiditur,

quod iutenditur per coynitionem criminis. accusiitiouem abolevcrit.

Nullusantom dobet nocero alicui injusto, ut CoNci,usio. — hijusta omnis rcdditur accusatio,
bonum commuuc promovoat. Et ideo in ac- Vfl pcr cahuniiiam, falsa ciiiiiina imponondo; vel
cusalioiie, duplici rationc contingit osso pec- jior pr;pvaricalii)nem, fraudcin scilicot in accusa-
catum : uuo modo ex co quod aliciuis iujusto titinc adliibonilo; vol per terf,nversalioncm , om-
agit contra eum qui accusatur, crimina falsa niiio videlicel ab acousatione desislendo.
ci impouendo, ([uod est cahunniari; alio
modo ox parto reipublica', cujus l)oruun ARTiCULUS IV.

principaliter inteuditur in accusationc, dum Jtnmi accusator qid in prohatione defecerit

aliquis impedit malitiose puniliouem pcccati. teneatur ad pwnam ialionis.
Quod itorum dupliciter cuutiugit : uuo modo
fraudem iu accusatione adhibendo, ct hoc Ad quartum sic proccditur. 1. Videtur
pertinot ad prajvaricatiouem uam proevari- : quod accusator qui in probatiouo defeccrit,
cator (juasi varicator, qui advcrsam partcm iion lcueatur ad poenam talionis. Contini,dt
adjuvat, prodita causa sua; aUo modo tuta- eiiiiu quandoque aliquein ex justo crrorc ad

hlcr ab accusatione desistendo, quod cst accusationcm proccdcrc; in quo casu judex
lcr^^ivcrsari ; in hoc cnim quod desistit ab accusatorcm absolvit, ut dicitur II, q. ui,
hoc quod co-'perat, ([uasi tcrgum verterc vi- cap. u Si quciu pfjcuitucrit, » col. 600. Non
dctur. crgo accusator qui in probatione dcfecerit,
Ad primum crf^o diccndum, (]uud homo tenetur ad pccuam talionis.
non debet ad accusatioucm procederc nisi do 2. Pra'terca, si pana talionis ei qui injusto
ro omniuo sibi ccrla, iu qua iguorautia facli accu.sat sit iujungeuda, huc crit propter iu-
locum non habcat; ucc tamcn qui falsum jiiriam iu aliqucm commissam. Sed uou
crimen alicui imponit, cahuuuiatur, sed so- propter injuriam commissam in pcrsonam
hun qui ex uiaUtia in falsam arcusationcm accusati, ([iiasi sic princeps noii pos.set liauc
prorumpil. (iontingit cuim quaudoquc cx [xiiuam rcmittcre ucc ctiam proplcr inju-;

animi lcvitato ad accusationcm proccdcrc, riaiu illatam in rcmpublicam, quia sic accu-
quia scilirfrt arKpiis nimis faciliter crcdit salus non possct cum absulvero. Erf^^o [KPiia
qn(xl audivit; hoc tcmeritatis cst. Ali-
et taliunis uon dcbctuj' ci qui in accusaliono
quando autom ox justo erroro raovetur ali- dcfecerit.
quis ad accusandnm. Oikc onmia secundiim 3. cidcm pcccato non dcbctiir
PrcTterca,
prudcntiam judicis debeul discerni; ut nou diqilcx [xrnasccuudum ilUid Nahiini,i: Non
prorumpat' cum calumniatum fuisso qui judicabit Deus bis in idipsuni Scd illc ([ui *
•
\on
vel ex lcvifate animi, vel ex justo crrorc in
' m prubatiunc deficit, incurrit p(ruam infa- fo''"""*-

falsam accnsiitioniuu prorum[)it. iiiia', quaiii etiam papa nou videtiir po.ssc dtiplex
'''''."'a-
Ad secunduni diccndum, quod uon ([ui- remilterc, secnnduiu illiid (ielasii papa^ ',

cnmque abscondit vcra crimiua, [)rajvarica- cap. « Euphemiuin, » II, quajst. iii, col, .'»09:

tur; scd solum ([ui frauduleuter abscundit « (^)uan([uam animas [icr pdMiitontiam sal-
ea de ([iiibus accusafiuiiein [)ru[)unif, collu- var(! [)ussimiis, infamiaiu taiiKMi aboNMO non
dcns cum rco, proprias probatiunes dissiiuu- [)Ossiiinus, )) Nuii (M',l;u feneliir ad |)(i'iiain

lando, ct falsas excusationes admiltcudo. talionis.

'
In Parm. « pronunliel. »
:
' Vel » decst — '< in * Cod. : >< Gelnsii, •> cx errore Decreli, iit nolant hujua
edit. — ' Parm. « si cognovoril... accusavit. »
: — correctorcs qui sabsliluunl Gelasio CoUixtum,
5.S4 SU.MMA TIIEULUGICA.
Scd coiitra cst quod Adrianus I papa dicit, tcntat; sed pa;na infamia} ei debctur propter
II, q. III, cap. III, col. o08 : « Qui non prolja- malitiam, ex qua calumniosc alium accusa-
vcrit qnod ohjccit, pwnam quain intnlit, vit. Et quandoquc quidcm priiKCps rcmittit
ipsc patiatur. » pmnam, ot non aholct infamiam quando- ;

Rospoiidco dicciidum, quod, sicut supra que autem etiam infamiaiii aholot; unde et
dictnin est, accusator in causa accusationis papa potest hujusinodi infamiam abolcre.
constituitur pars, intcndons ad poftnam accu- Et quod dicit papa Gclasius- « Infamiam :

.sati. x\d Judiciuin autcin pcrtinct ut intcr aholorc non possumus, intolligeudum est >;

cos justitia) a-qualitatcin constituat. Justitia^ vcl' dc iufamia facti vcl quia cam abolere
;

autcm aiqualitas hoc rcquirit ut nocumcn- aliquando non expcdit; vel ctiam loquitur
tum quod (pils altcri iiilcntat ipso patiatur, de infamia irrogata per judiccm civilem,
sccundum illud Exod., xxi, 2i Oculnm : sicut dicit (jratianus, loc. cit. in arg.
pro oculo, dcntem pro dcntc. Et ideo justum —
CoNCLisio. .Equum cst, ut si t|uis accusator
cst ut illc qui por accusationcm aliqucm iii
in criniiiiis piolKiliune defecerit, et in periculum
pcriculum gravis poina; inducit, ipsc cliam gravis po.'n;jL' ali(iucni induxerit, similem vel talio-
similcm poenam piitiatur. nis patiatur po:'nam.
Ad primum crgo diccndum, quod, sicut
Philosophns dicit in V Ethic, cap. v, a
princ, in justitia iiou scmper competit con- QU^STIO LXIX.
trapassum simpliciter (piia multum diircrt ; DE PECGATIS QUJE SUNT CONTRA JUSTITIAM
an ahquis voluntaric, vel involuntaric alium EX PARTE REI.

isednt.Voluntario autcm dcl)ctur pcena, scd (Et quatuor quaerunlur.)

iiivohmtario debctur vciiia. Et idco quando
judox cognovcrit aliqucm dc falso accusassc, Deindc considerandum est de peccatis quae
non voluntate nocendi, scd involuntario sunt contra Justitiam ex parte rci; et circa
proptcr ignorantiam cx justo errore, iion hoc qua^runtur quatuor 1° utrum peccet :

imponit poinam talionis. aliquis mortaliter, veritatem ncgando, per

Ad secundum dicendum, quod illc qui quam condcmnaretur ;
'2° utrum liceat alicui
malc accusat, peccat et contra personam so calumniosc dcfcndere; .3° utrum liceat
accusati, et contra rcmpublicnm; undo alicui judicium suhtcrfugcrc app^dlando;
propter utrumque punitur. Et hoc est quod 4" utrum liceat alicui condemnato per vio-
dicitur Dcut., xix, 18 : Cumque diligentis- lentiam se defendere, si adsit facultas.
simc perscrutantes invenerint falsum testem
dixisse contra fratrem suum mcndacium,
ARTICULUS PRIMUS.
rcddcnt ei sicut fratri suo facere corjitavit;
quod pertinet ad injuriam pcrsona^. Et Ut)'um absque peccato mortali possit accu-
postca, quantum ad injuriam reipul)licffi, satus veritatem nega)'e, per quam con-
suhditnr Et aufcrcs ))ialum de mcdio tui,
:
deni)ia)'etur.
ut audioites cxtcri ti))iorem habea)it, ct
nequaquam talia audeant facere. Spcciali- Ad priinum sic procedlfur. Vidctur I .

tcr lamcn pcrsona; accusati facit injiiriam, quod ahs(pic pcccato mortali possit accusii-
si de falso accusct. Et idco accusalus, si tus vcritalcm ncgarc, per quam condem-
iniiocens fuerit, potcst ci iiijuriam snam narotur. Dicit cnim ('hrysostomus, Hom.
romiltoro; maximc si non calumniose accu- xxxi si/pcr Epist. ad Ilcbr., a med. « Non :

saverit, sed cx animi lcvitatc. Si vcro al) lihi dico ut to prodas iii publicum neque
accusationo inuoccntis desist.it pr(>[)lor ali- apud aliuui accuscs. » Scd si vcritatcm con-
quain confusionem ', facit injuriaiu roipu- fitcrclur iujudicio ai^cusatus, scipsum pro-
blicaj et hoc non potest ci rcmitli ab co (jui
; dcrct ct accusarct. Non erijo tcnclur veri-
acciisalur, scd potcst oi lUMuitti pcr princi- talcmdiccrc; ct ita uou pcccaf morfalitcr, si

poiu (pii curam roipuhlica' i^orit. iu judicio luciitiatur.

Ad tortium diccndnm,
(]uod pa^nam ta- "2. Pra?terea, sicut mcndacium ofliciosum
lionismorctur accusator iii ivcoinpensalio- csf (piando ali(piis mculilur, ut aliiim a
ncin nocumenti (luod proxiiuo inforro in- iU(»rlc lihcrct; ila moiuhuium ofticiosuui

' ]n l'arni. : .< collusionoui cuni advcr.snrio. — ' CallixUis. — ' « Vol >^ iu odit. doost.
 : —

OUJEST. L.\l\. ART. I. r,M

rsso vUlotur quando aliquis inontilur. ut potest socundum ordinom juris, non tene-
so lil»en't a nuuto (juia plus sibi toiiolur
: tur ei accu.^^atus rc.^^pondoro ; scd potost vcl
cjuani altori. Mondaciuni autoni ufliiiosniu j)cr apj)ollation(Mn vcl alitor licitc sublcrfu-
non j)onitur osso i^occatnni mortalo, sed goro. Mondacium tamon diccre non licot {a).

vonialo. Krgo si accusiitus vorilatoin in jn- .\d primum ergodiccndiim, (juod (juaiido
dicio notrol, ut so a niorto liberet, non i)0c- aliijuis sccundum ordinciu Juris a Judico
cat niortalitor, intcrrogalur, noii ijiso so prodit, scd ab alio
l*ra'toroa, oinno i^oioatuin inortalo ost
.'}.
proditur ; duiu ci ucco.ssitas rospondondi
contra charitatoni, ut supra dictum ost. Sed iinj)ouitnr pcr cum cui obodiro tonetur.
qutMl aocn.sitns montiatur, o.xcnsando so a .\d sccunduin dicciulum, (juod inciitiri,
pcccato sibi imj^osilo, non contrariatur clia- ad liborandum aliqucm a inorto cum injiiria
rilati, nequo quantum ad diloctionem Dei, altcrius, non est mendacium simpliciter
noijuo (|uantnm ad diloctionoin i^roximi. officiosum, scd habot arKjuid do pcrnicioso
Ergo hujnsmotli mondaciuin uon ost pocca- adinixtum. (liim autcm aliijuis montitur in
tum mortale. judicio ad oxcusationcm sui, injuriam facit
Sod contra, omno quod cst contrarium oi cui obediro tcnctur, dum sibi doncgat
divina.' gl^^nn', osf j)occatum mortalo, (juia quod oi dcbot, scilicct confossioncm vcrita-
e.K pra?coj)to toncmur omtiia in gloriam Dei tis.

facoro, ut patot I ad Cor., x, 31. Sed qnod Ad tertium diceiidum, quod illo qni mcn-
rous id (juod coutra sc e.st, confltoatur, j)er- titur in Judicio, se cxcusando, facit otcontra
tinot ad Lrloriaiu Doi, ut patct por illud quod diloctioncm cujus cst Judicium, et con-
i)oi,

Josuo dixit ad Achain Fili mi, da fjloriam : tra diloctionom proximi tum ox parto ju- ;

Domino Deo Israel, et confitere atqiie in- dicis, cui dobitum ncgat, tum cx parto accu-
dira mihi rjnid fcceris, ne abscondas, ut satoris, qui punitur, si in probationom de-
habolur Josuo, vii, i«). Ergo mcntiri ad ficiat. Uiidc ct in psalm. cxl dicitur Ne :

excusandum pcccatum cst j^cccatum raor- declines cor meum in verba mcditix ad
tale. excusandas excusationes in peccatis, ubi
Rospondeo dicendum, quod quicumque dicit (ilossa ord., col. 10(J3, t. 1 : « Ila^c est

facit contra dehitum jnstitiae mortaliter consuetudo impudcntium, ut deprchcnsi per

pcccat, sicut suj>ra dictum est. IVrlinet au- ali(jua falsa sc excuscnt. » Et Grcgorius,
tem ad dobitum justiliio quod aliijuis obcdiat X.\1I Morcd., cap. xv, § 30, col. 230, t. 2,
suo suj)eriori in his ad qua3 jus pra-lationis cxponens illud Job, xxxi Si abscotidicjuasi :

se extendit. Judex autem, ut supra dictum honio peccatum meum, dicit « Usitatum :

est, sui)orior ost respcctu ejus (jui judicatur. huinani generis vitium cst et latondo pccca-
Et ideo ex dobito toiietur accusatns judici tum committcro, et commissum negando
veritatem oxponcre, (juaiu ab co secundum abscondore, ct convictum dofcndcndo mul-
formani j.ris exigit. Et ideo si confitcri tij)licare. »

noluorit quani diccrc tcnotur,

veritatom CoNcr.cPio. — Noii potest accusatiis in judicio,
vcl si oam mcndacitcr ncgavcrit, mortalitcr veritatom intcrrogatus a Judice, mciitiri vcl
peccat. Si vero judex hoc cxquirat (juod uon negarc absquc mortalis ciiminis incursu; potest

[a)« Si reum juridice quidum inlerropet jiidex, tamen diccrc non licel. » Et infra « Tcmolur ali- :

sed nonnisi ex fnlsa prjpsnmplione delicti, v. g. quis omnem veritatem confiteri, cum procossit pro-
an exieril cx tali domo slricto on.se, posset reus batio semiplena. » El eliani « Non licet falsitalem :

(ideni de leste), licet sciat semiplene probatum dicere, nequc aliquem dolum vol fiaudcm adhi-
essp, id negarc, si exiit quideiu,
non tauifu, facto bere, quia fraus el dolus vim mcudacii habent. »
ob aliam caiisam (juia, si judex veri-
doliclo, scd : Sic determinavit ac detcrminare dcl)obiit doctor
Inlom sciret, non posset interrogare. Ita cum veritatis, filius ordinis qui pro symboli inscrijjtiono
S. Thoma, q. lxix, art. 1, Sot., Fag., Diana, Do habet Verilas!
: —
Sylvius, Sa cl Lessius docent
Lugo. HiPC habet S. Liporiiis, lib. V, c. iii, n. 273;
>'
logitime inlerrogalum a jiidire in causis capilalibus
aat ubi lalo quid invenerit in arl. 1, qutest. lxix? non tcneri, sallem sub luortali, aperle veritatem
Neacio, cuui foruKililer el cxpresse sanrlu.s doctor dicero, sallem si sil spos evndcndi nulhimqiie ,

conlrnrium teneal. —
Exivi ex lali flomo slriclo grave rcipublica; damnum limentiir. Nogant illum
ense, et dico mo sic non exiisse erpn mcntior. ; — ad hoc lcneri cum timoro magno pajnoj Husoin-
Audi D. Thomam « Si judex lioc exquirat qiiod
:
baum, Siiarez, elc, coiitra S. Thoniam, Solum,
non potest secundiim ordinom juris, non tonclur S.vlvium ot alios. Opiiiio prima vidolnr ossc S. Li-
ei accusalua respondere sed polest vcl per appel-
; gorio sntis probabilis, et Do Lugo prol)aliilior; s(nl
latioDcm, vel aliter licile subterfugere. Mcadacium juxla S. Ligorium probabilior est opiuio D. TUomae.
 ;

SUMMA TIIEOLOGirA.
laiiKainon rospondere judici in his quae intorro- dictis patct. Quorum primum cst laudabile,"
gatur non .sccuinliim Jiu-is onlinoni, ac siililci'- socnndiim vcro vitiosuin. Sic ergo reo qui
fugerc j)er ai»i)cllalioiu;ui ad siiiicriorom judiccm. accusatur, licot se defondore, veritatem oc-
cultando, qiiam confiteri non tenotur, per
ARTICULUS II. aliqiios convoniontos modos, pnta qnofl non

Utrum accusato Hceat cahimniose sc rospondcat ad (jua; respoiidore non tenotur.

IIoc autemnon est calumniose sedefendere,
defemlcre.
sod magis priidontor cvadoro. Non autom
Ad .sccundum sic proceditur. \ . Vidoliir licot oi vcl falsifatom dicoro, vol voritatcm
quod accusato liceat calumniose se dcfcn- tacerc quam confiteri tenotur, neque etiam
secundum jura civilia, L. « Tran-
dere. Quia, ali(jucm dolum vcl fraudcm adhibere, quia
» in causa
sigere, » c. « i)o transactioiiiljus, fraus ot dolus vim mendacii halicnt et hoc :

sanguinis licitum ost cuilibct adversarium cst calumniosc se defcndero.

suum corrumpcre. Scd hoc maximc cst Ad primum ergo dicendum, quod multa
calumniose se dcfendere. Ergo non peccat secundum legcs humanas impunita rolin-
accusatiis in causa sanguinis, si calumnioso qunntur, qua», secundum divinnm judicium
SG delcndat. sunt peccata, sicut patet in simplici forni-
2. Praeterea, accusator cum
accusato col- catione; quia lex humana non exigit ab
hidcns panam rccipitalogihuscoiistitufam, hominc omnimodam virtntcm, qua; pau-
ut ha])ctur II, qua^st. ni, cap. a Si (picm corum ost, ot non potost inveniri in tanta
pcenitucrit, » col. GOO. Non autcm imponi- ninltitudine populi, quantam lex humana
tur po^na accusato pcr hoc quod cum accu- liahet nccesse sustinero. Qiiod autom aliquis
satore coliudit. h^rgo vidctur quod licent non V(^lit aliquod pcccatum commitfcro, ut
'

accusato cahimniosc sc dofcndoro. mortcm corporalom cvadat, cujiis poriculura

3. Praitcrca, Provcrh., xiv, 16, dicitur : in causa sanguinis iitiminet reo, est pcr-
Sapiens iimet, decUnat a malo, stuUus
et fccta^ virtutis,quia « omnium terrihiliura
autcm transiUt, ct confidit. Scd illtid (ftiod maxime tcrribilc ost mors, » iit dicitur in III
fit pcr sapicntiam, non cst pcccatum, Ergo Etliic, cap. VI, a mcd. Et ideo si rcus in
si aiiquis quaUtercumque se liberct a malo caiisa sanguinis corrumpat adversarium
non i)eccat. snuin, pcccat quidom inducondo ciim ad
Sod contra cst quod in catisa criminali illicitnm non autoni hiiic poccafo lox civilis
;

juramcntnm dc caliimnia cst pra?standnm, adliibet pcenam ct pro tanto licitum csse
;

ut hal)ctur Extra I)e juramento cahimnix, dicitur.

cap. « Iiihan'cntcs; » quod non essct si ca- Ad secundum dicendum, quod accusator,
lumniosc sc dcfcndorc liccrot. Ergo non ost si colludaf cum rco qui iioxius cst, jwnam
licitum accusato calunuiiosc sc dcfendcre. incurrit; cx quo patct quod pcccat. rndo
Rcspondeo dicendum, (juod aliud est ve- cum inducere aliqucm ad peccandum sit
ritat(Mn taccrc, aliud cst falsitatoin propo- pcccatum, vcl qualifercunKjuo pcccati parti-
iicrc : quorum priinnm in aliijuo casu licet cipom cssc, cum Apostohis dicaf, Rom., i,
non cnim aliquis tcnetur omnem vcritatcm digiios morte eos qui jicccantibus consen-
confiteri, sod illam solum (piam ali co jiotost tiiint; manifosfum ost (juod ctiani roiis jioc-
ct dcbct roquiroro jiidox socundiim ordinom cat cuin advorsario colliidondo; iioii lamen
juris : pnta cum pra'Cossit infamia siipcr socundiim lcges hunianas imponitur ei
ali(|no crimine, vcl ali(jua exprcssa indicia pa?na proptcr rationoni jain dictam.
apparucrunt, vol etiam cum pra^ccssit pro- Ad tcrtium dicondum, qiiod sapicns uon
hatio soiiiii)loiia. Fiilsitatom tamon j^roiio- abscondif so calumniose, sed prudenter.
norc in iiiillo casii licct alicui. Ad id autom
(jiiod licitum cst, potcst aliquis procedcro
CoNci.isio. — Nt)n potcst rcus accus»itus in
Judicio oaliimniosc so dcfcndcrc. scd polost iu his
vol por vias licitas, of lini infoiilo accomnio-
ad t[ua' non tonotiu" rcspoutloro, vel voritatom
das, (juod porlinct ad iiriiiloiitiain ; vol pcr
occultaro, vcl aliquo alio niodo justoso dofoudoi"e;
aliquas vias illicilas, ct projiosito lini incoii- nullo autom modo oi iicot vol falsitatom dicere,
gruas, (juod jiorfincf ad asfiitiam, (jua» oxor- vcl \critatom, tiuaui conlilori tonotur, tacero vol
cotur jior fraudom ct dolum, ut cx supra (juoquo uiodo moutiri.

' Non, ul iii Paiiu. : « aliquaiulo.

 ;

UlJiEST. LXIX, ART. III. J57

reliuquit ordinem superloris potestatis, se-

ARTICrLrS IIL cundum (|uain uivessitas ei Jiisb; Judi(\in(Ii

imponiliir. Et idco licitiiin est ei (jui contra
Utrum reo liceat judicium per appclla- Justitiam f^rravatur, ad directionem superio-
tioncm declinare. ris [)otestatis recurrere, a[)[)cllaudo vel anto
senteidiam vel [)ost. non pra-sumi-
Et (juia
Ad (('itiiim sic piomlitur. I. Vitletiir tur esse rectitudo, ubi vera fides non est,
(IiukI leo noii liceat juiiioiiiin declinaro per ideo noii licel catholico ad inlldclem Judicem
ap(iellationeni. Dicit eniin Apostolus, Roni., appellare, secundum illiid II, ([luest. vi,
xm, i : Omnis ani//ia potcslatilnts subli- cap. xxxii, col. (VS-l : (( Catholicus cau-
(jui

miorihas sahdita sit. Sed reus a[)pellando sam suam sive Justam, sivo injustam ad
recusiit subjici potestati superiori, scilicot Judicium alterius fidei Judicis provocat, ex-
judici. Kriro peccat. conununicetur. » Nam et A[)ostolus I Cor.,
^l. l'ra'terea, nuijus est vinculum ordina- VI, arguit eos qui judicio coiiteiidebaut apud
riaj potestatis (luam propriie electionis. Sed inlideles.
sicut lci^itur II,(i. vi, c. xxxiii, (^ol. G3-2, Ad sccuudum dicendum, (juod ex proprio
« a judicibus cpios commuuis conscnsus cle- defectu vel nej^^liprentia procedit ([uod alitjuis
gerit, non licet provocare. » Ergo multo mi- sua s[)ontc sc alterius Judicio subjiciat, do
nus licet appellare a judicibus ordinariis. cujus Justitia non conlidit. Levis etiam
semel est licitiim,
3. Pra'terea, illud (juod animi cssc videtur ut quis non permancat
semper Sed non est licitum
est licitum. iu co quod sciiiel ap[)robayit; ct idco ratio-
appellare post decimum diem, nequc tertio iiabililer deiicgatur subsidium appcllationis
super eodem. Erj.ro videtur quod appcliatio a Judicibus arbitrariis, qui iion habcnt po-
n(Jii sit secundum se lirita. tcstatem nisi cx consensu liti;^antium. Sed
Sed contra est quod raulus Ca?sarem poteslas judicis ordinarii nou depeiidct ex
appellavit, ut habctur Act., xxv. consensu illius qui ejus judicio subditur,
Respondeo diceudum, quod duplici de sed ex auctoritate re[,'is et priiicipis ([ui ,

causa coutingit aliipiem appellaro uno : eum inslituit. Et ideo coiilra ejus injustum
quidein modo confidentia juslie causae, quia gravamen lex tribuit appellationis subsi-
videlicet injusle a judice gravatur; et sic dium, ita quod etiamsi sit simul ordinarius
licitum est appellare Iioc eiiim cst pruden- ; et arbitrarius judcx, potcst ab eo appellari,
ter evadere. Unde II, quajst. vi, cap. iii, qiiia videtur ordinaria potcslas occasio
col. <>1S, dicitur : « Omnis oppressus libero fuisse quod arbiter eligcretur. Ncc debet ad
sacerdotum, si voluerit, appellel judicium, et defectum imputari ejus ([ui conscnsit, sicut
a nullo pndiibeatur. » Alio modo aliquis in arbitrum iii cum quem priiiceps judi-
'

appellat causa aHerenda' mora», ne contra cem ordinarium dcdit.

eum Justa sententia proferatur ; et hoc est Ad tertium dicendum, quod a^quitas juris
calumniose se defendere, cpiod est illicitum, itii subvcnit uni parti, quod allcra iion gra-

sicut dictum est. Eacit enim iiijuriaiu et vetur; ct idco tcmpus deccm dicrum con-
judici, cujus officium impcdit, et adversario cessit ad appellandum, quod sufliciens a^sti-
suo, cujus Justitiam, quantum potest, pcr- mavit ad deliberandum an expcdiat a[)-
turbat. Et ideo, sicut dicilur II, qua^st. vi, pellare. Si vero iion esset determinatum
cap. xxvn, col. 0:25, « omni modo puniendus tempus in quo appellare liceret, sempcr
cst cujiis appellatio injusta pronunliatiir. »